Professional Documents
Culture Documents
1 Integrais Impropias PDF
1 Integrais Impropias PDF
R = (x, y) c ‘ : x m 1; x [ y [ x + 1 2 .
2
2x
Sendo R unha rexión non limitada, unha forma razoable de atacar o problema que,
ademais, permite aproveitar as técnicas aprendidas no estudo da integral de Riemann, é
considerar subrexións limitadas da rexión R correspondentes a intervalos do tipo [1, c], con
c > 1, e as súas áreas e tratar de obter logo o límite destas áreas cando c tende a + ∞, o que
c
conduce ó cálculo do seguinte límite: climt∞ ¶
1 dx, que, como vemos facilmente, existe e
1 2x 2
vale 1 .
2
Situacións coma esta suxiren a conveniencia de suprimir as restricións atopadas no
estudo da integral de Riemann, de xeito que poidamos considerar, tamén, intervalos non
limitados ou ben funcións non limitadas. Faremos isto dándolle forma ás ideas suxeridas polo
anterior exemplo, é dicir, conxuntando os conceptos e as técnicas que xa coñecemos con
algún proceso de paso ó límite. Orixinarase, deste xeito, o concepto de integral de Riemann
en sentido impropio (ou, abreviadamente, integral impropia).
No estudo que imos realizar, consideraremos, fundamentalmente, dous casos, que
despois poderanse combinar. Estes dous casos conducirán ás nocións de integrais impropias
de primeira especie e integrais impropias de segunda especie, respectivamente. En adiante,
o estudo destes dous casos farase conxuntamente, sempre que sexa posible e conveniente.
Definición 1.1 Sexa I un intervalo non dexenerado da recta real (tanto ten se aberto,
pechado, limitado ou non).
Diremos que f : I t ‘ é localmente integrable en I se f é integrable no sentido de Riemann
en cada intervalo compacto, [c, d ], contido en I. 1
1
Recordemos que, se I é un intervalo da recta real, f é unha función definida en I e [c, d] é un
intervalo contido en I, entendemos que f é integrable no sentido de Riemann en [c, d], se a restrición
de f a [c, d], f : [c, d] t ‘, é integrable no sentido de Riemann en [c, d]. Por abuso da linguaxe,
[c,d]
esta restrición seguirá a ser denotada por f, malia que f e f son funcións distintas. Así, cando para
[a,b]
unha tal función escribamos “f ∈R ([c, d])”, entenderemos que isto significa “ f ∈R ([c, d])”.
[c,d]
2 INTEGRAIS IMPROPIAS
Observacións 1.1
Obviamente, se I é un intervalo compacto e f é unha función integrable en sentido de
Riemann en I, daquela f é localmente integrable en I.
En adiante, en moitas ocasións, os intervalos I considerados serán da forma [a, b),
onde a é un número real e b é un número real tal que a < b, ou ben b = + ∞. (Escribiremos,
abreviadamente, −∞ < a < b [ +∞ para indicar estes feitos).
Para intervalos coma estes cúmprese:
f é localmente integrable en [a, b) w f∈R([a, c]), ≤c c [a, b).
Do mesmo xeito, para intervalos da forma (a, b], con −∞ [ a < b < +∞, cúmprese:
Exemplos 2
Toda función continua nun intervalo I é localmente integrable en I. Por exemplo, a
función seno é localmente integrable en ‘, mentres que a función tanxente é localmente
integrable en cada intervalo no que estea definida, é dicir, en calquera intervalo que non
conteña ceros da función coseno. (Notemos que as restricións destas funcións a calquera
subintervalos compactos dos seus dominios son funcións continuas).
A función parte enteira é localmente integrable en ‘, aínda que é descontinua nos
números enteiros, presentando, en cada un deles, unha descontinuidade de salto. (Notemos
que as restricións desta función ós subintervalos compactos de I son funcións monótonas).
2
Cando non se indique expresamente o dominio de definición dalgunha función, entenderemos que
este é o maior subconxunto posible da recta real.
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 3
noutras palabras, se existe ´ c ‘ tal que lim− F(x) = ´, sendo F a función integral de f
xtb
considerada en (1.1).
b− x
En tal caso, a integral impropia de f en [a, b) defínese mediante: ¶ a
f := lim−
xt b
¶ a
f (Se
∞ x
b = + ∞, escribiremos, simplemente, ¶ f := lim ¶ a xt ∞ a
f, mentres que se b c ‘, poderemos
b− b−
escribir, alternativamente, ¶ f := lim ¶ f ).
a t 0 + a
O feito
−
de que a función F teña límite real no punto b, exprésase dicindo que a
b
integral ¶ a
f é converxente.
Se f é localmente integrable en [a, b), mais a función F non ten límite no punto b ou
ben lim− F(x) = !∞, dirase que f non é integrable en [a, b) en sentido impropio. En tal caso,
xtb
b−
adóitase dicir, tamén, que a integral
a
¶
f é diverxente, malia que, neste caso, non temos
dado un significado a esta integral.3 En particular, se lim− F(x) = !∞, é costume dicir que
xt b
b−
¶ a
f diverxe a !∞.
3
Establecendo un paralelismo coas series numéricas, poderíase definir a integral impropia dunha
función f : [a, b) t ‘, localmente integrable en [a, b), dalgún dos seguintes xeitos:
1) Como o par ( f, F ), onde F é a función integral de f definida en (1.1). (Esta opción correspóndese
coa definición dunha serie como un par de sucesións ({x n } ncŒ , {s n } ncŒ ), onde s n = x 1 + ¢ + x n , para
cada n c Œ),
ou ben,
2) Como a función integral F (que corresponde á definición dunha serie como a sucesión das sumas
parciais).
Non obstante, non imos introducir nin utilizar esta terminoloxía, de xeito que unha frase como a
b−
¶
seguinte: “a integral a f é diverxente” entenderémola, simplemente, como unha maneira alternativa
de expresar que a función F non ten límite real no punto b.
4 INTEGRAIS IMPROPIAS
b b−
En calquera dos casos considerados, escribiremos ¶ a
f en lugar de ¶ a
f cando non haxa
perigo de confusión.
+∞
• Se b = +∞, a integral ¶ a
f dise de primeira especie.
b−
• Se b c ‘, a integral ¶ a
f dise de segunda especie.
Observación 1.2
Se a e b son tales que −∞ < a < b [ +∞ e f : [a, b) t ‘ é unha función localmente
integrable en [a, b), daquela, fixado arbitrariamente un número real c, a [ c < b, podemos
escribir:
x c x
¶ a
f= ¶ a
f+ ¶ c
f, para calquera x m a,
do que deducimos:
x x
≥ lim−
xt b
¶ a
f c ‘ w ≥ lim−
xt b
¶ c
f c ‘,
o que permite formular o seguinte Teorema 1.1 que, basicamente, indica que para estudar a
b−
converxencia dunha integral impropia do tipo ¶ a f, pódese prescindir de calquera segmento
inicial do intervalo [a, b), é dicir, de calquera intervalo [a, c], a [ c < b.
Teorema 1.1
Sexa f : [a, b) t ‘ localmente integrable en [a, b), con −∞ < a < b [ +∞.
As seguintes afirmacións son equivalentes:
b
a) ¶ a
f converxe.
b
b) Para cada c c (a, b), ¶ c
f converxe.
b
c) Existe c c (a, b) tal que ¶ c
f converxe.
Observación 1.3
Se f é unha función limitada e localmente integrable en [a, b), con b c ‘, as anteriores
definicións non engaden nada novo ó que xa coñecemos. Notade que dándolle a f un valor
arbitrario no punto b, obteríamos unha función, poñamos f , integrable segundo Riemann en
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 5
[a, b] no sentido ordinario, como podemos deducir do Teorema 2.6 das Notas de repaso da
Integral de Riemann,4 do que tamén podemos concluír:
b c c
¶ a
f = lim−
ct b
¶ a
f = lim−
ct b
¶ a
f.
b− b
Isto garante que f c R([a, b)) e, ademais, ¶ a
f= ¶ a
f.
sen(x)
f (x) = x , para x c (0, 1],
é localmente integrable no intervalo (0, 1]. Ademais, f é limitada neste intervalo (de feito,
existe lim+ f (x) = 1, polo que podemos extender f a unha función continua no intervalo [0, 1]).
xd 0
1 sen(x)
Deste xeito, a integral impropia ¶ 0+ x dx pódese interpretar coma unha integral
1
ordinaria, ¶ 0
f , onde
1, se x = 0
f (x) =
f (x), se x c (0, 1].
4
Coa terminoloxía que temos introducido neste tema, podémolo reformular do seguinte xeito:
Teorema 2.6 Sexa f : [a, b] _ ‘ t ‘ unha función limitada no intervalo compacto [a, b].
a) Se f é localmente integrable en (a, b], daquela, f é integrable en [a, b] e, ademais,
b b
¶ a
f = lim+
cda
¶ c
f.
Exemplos
• Se a > 0, a integral
converxe, se > 1
+∞
¶ a
1 dx
x
diverxe, se [ 1.
• A integral
1
converxe, se < 1
¶ 0
1 dx
x
diverxe, se m 1.
converxe, se < 1
b
¶ a
1 dx
(b − x)
diverxe, se m 1.
converxe, se < 1
b
¶ a
1 dx
(x − a)
diverxe, se m 1.
(Notemos de novo que, para [ 0, a integral é ordinaria).
En xeral, moitos dos resultados que coñecemos para a integral de Riemann pódense
formular, coas oportunas modificacións, para as integrais impropias, grazas á conxunción das
propiedades da integral de Riemann coas propiedades dos límites. Os dous teoremas que
seguen servirán de mostra.
x x
Esta igualdade e a existencia dos límites lim
x
xt b
¶ a
f c ‘ e lim
xt b
¶ a
g c ‘ garanten a existencia do
límite lim
xt b
¶ (f + g) e a validez da igualdade:
a
x x x
lim ¶ (f + g) = lim ¶ f + lim ¶ g,
xt b a xt b a xt b a
da que deducimos:
c
existe o límite lim−
cd b
¶ a
f c ‘ w existe o límite lim− F(c) c ‘.
cd b
5
Non está de máis lembrar que, como sabemos, a integrabilidade en sentido ordinario de Riemann
dunha función f nun intervalo compacto [c, d] non implica a existencia de primitivas de f en [c, d], o
mesmo que a existencia de primitivas de f en [c, d] non implica que f sexa integrable segundo
Riemann nese intervalo. Polo tanto, a “integrabilidade local” dunha función f nun intervalo [a, b)
non garante a existencia de primitivas de f nese intervalo, mentres que o feito de que f teña primitivas
en [a, b) non implica que f sexa locamente integrable nese intervalo.
8 INTEGRAIS IMPROPIAS
Observación 1.4
t
Se f cR (−∞, +∞), daquela, existe o límite tt
lim
+∞
¶ −t
f e, ademais, cúmprese:
+∞ t
¶ −∞
f = tt
lim
+∞
¶ −t
f.
Non obstante, para unha función localmente integrable en (−∞, +∞), podería existir o
t +∞
límite tt+
lim∞
−t
¶ ¶
f sendo diverxente a integral − ∞ f. Tal ocorre, por exemplo, coa función f,
definida en ‘ mediante:
f (x) = x, x c ‘.
+∞ 0
Mentres a integral
+∞
¶ −∞
xdx é diverxente (pois son diverxentes ambas dúas integrais
t
¶ −∞
xdx e
¶ 0
xdx) é obvio que, por outra parte, ≥t t
lim
+∞
¶ −t
xdx = 0 .
Definición 1.4
t
Se f é localmente integrable en (−∞, + ∞) , o límite tt
lim
+∞
+∞
¶ −t
f , no caso de que exista,
+∞
denomínase o valor principal de Cauchy da integral ¶ −∞
f e denótase por VP ¶ −∞
f.
6
Non hai problema en supoñer que f está, tamén, definida no punto c, dándolle, se fai falta, un valor
arbitrario nese punto. Facer isto non muda o carácter de f respecto da integrabilidade.
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 9
2 0
Por exemplo, a integral ¶ −1
1 dx é diverxente, xa que o son as integrais
x ¶ −1
1 dx e
x
2
¶ 0
1 dx.
x
Exemplos
+∞ +∞ 1
a) A integral ¶ 0
1 dx é diverxente, xa que, aínda que
x2 ¶ 1
1 dx converxe,
x2 ¶ 0
1 dx
x2
é diverxente.
2 2
b) A integral ¶ 1
1
(x − 1)(2 − x)
dx h ¶ ( x −1 1 + 2 1− x )dx é diverxente, xa que o son
1
ámbas dúas integrais
3 2
¶ 2
( 1
1 x− 1
+ 1 )dx e
2−x ¶ 3
2
( 1 + 1 )dx.
x−1 2−x
Exercicio
Descubre onde se atopa o erro no seguinte razoamento.
1
¶ 1
“A integral −1 2 dx é converxente e ten o valor −2, xa que, sendo a función F, definida por
x
F(x) = − 1x , unha primitiva de f (x) = 12 , podemos aplicar a regra de Barrow, para obter:
x
1
1 dx = −1 1
¶ −1 x2 x −1
= −1 − 1 = −2”.
Polo tanto, aquelas condicións que aseguren a existencia de límite real da función F no punto
b
b, traduciranse en condicións que garantan a converxencia da integral ¶ a
f.
10 INTEGRAIS IMPROPIAS
b) ≤ > 0, ≥c c [a, b), de xeito que, para todo par de números reais x, u tales que
x, u c (c , b), cúmprese g(x) − g(u) < .
demostración
a) ⇒ b) Supoñamos que existe un número real l tal que lim g (x) = l.
xtb
Daquela, para cada > 0, existe c c [a, b), tal que g(x) − l < , sempre que x c (c , b).
2
Polo tanto, se x, u son números reais tales que x, u c (c , b), cumprirase:
g(x) − g(u) [ g(x) − l + g(u) − l < + = .
2 2
b) ⇒ a) Supoñendo agora que a función g ten a propiedade indicada en b), veremos
que g ten límite (real) no punto b. Para ver isto, aproveitaremos a relación existente entre os
límites de funcións e os límites secuenciais, polo que probaremos:
i) Para toda sucesión {x n } n c Œ de elementos de [a, b) tal que nt
lim∞ x n = b, a sucesión
{g(x n )} n c Œ é converxente.
ii) Se {x n } n c Œ e {u n } n c Œ son calquera sucesións de elementos de [a, b) tales que
lim x = nt
nt ∞ n
lim∞ u n = b, daquela, as sucesións {g(x n )} n c Œ e {g(u n )} n c Œ teñen o mesmo límite.
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 11
Proba de i)
Sexa {x n } n c Œ unha sucesión de elementos de [a, b) tal que nlim x = b.
t∞ n
Vexamos entón que a sucesión {g(x n )} n c Œ é converxente ou, o que é o mesmo, é unha
sucesión de Cauchy.
Por hipótese, para cada > 0, existe c c [a, b), tal que g(x) − g(u) < , para todo par
de números reais x, u tales que x, u c (c , b). Por outra parte, sendo {x n } n c Œ unha sucesión
lim x n = b, podemos garantir a existencia dun número natural N, de xeito que, se
tal que nt∞
n m N, entón x n c (c , b).
Polo tanto, calquera que sexan os naturais n, m m N, teremos: g(x n ) − g(x m ) < , o que
proba a afirmación feita en i).
Proba de ii)
Se {x n } n c Œ e {u n } n c Œ son sucesións de elementos de [a, b) tales que
lim x = nt
nt ∞ n
lim∞ u n = b, sabemos, polo apartado anterior, que as sucesións {g(x n )} n c Œ e
{g(u n )} n c Œ son converxentes. Por outra parte, da hipótese feita en b) dedúcese que a sucesión
{g(x n ) − g(u n )} n c Œ ten límite cero, polo que ambas dúas sucesións converxentes deben ter o
mesmo límite.
Supoñamos agora que f : [a, b) t ‘ é unha función localmente integrable en [a, b),
con −∞ < a < b [ +∞.
Se aplicamos o Lema 1.1 á función integral de f,
x
F : x c [a, b) t F(x) = ¶ a
f,
u
observando que, para todo par de números reais x, u c [a, b), cúmprese: F(u) − F(x) = ¶ x
f,
resulta inmediatamente o seguinte:
b) ≤ > 0, ≥c c [a, b), tal que, para todo par de números reais x, u tales que
u
¶
x, u c (c , b) cúmprese: x f (t)dt < .
12 INTEGRAIS IMPROPIAS
b) ≤ > 0, ≥ > 0, tal que, para todo par de números reais x, u c (b − , b), cúmprese:
u
¶ x
f (t)dt < .
Definición 1.5
Sexa f unha función localmente integrable no intervalo [a, b), −∞ < a < b [ +∞.7
b
Diremos que a integral ¶ a
f é absolutamente converxente se é converxente a integral
b
¶ f ou, noutras palabras, se | f |∈R([a, b)). En tal caso, adóitase dicir, tamén, que f é
a
absolutamente integrable en [a, b).
Teorema 1.5
Sexa f unha función localmente integrable no intervalo [a, b), −∞ < a < b [ +∞.
b
Se | f |∈R([a, b)), daquela, f ∈R([a, b)) (é dicir, se a integral ¶ a
f é absolutamente
converxente, daquela é converxente) e, ademais,
b b
¶ a
f[ ¶ a
| f |.
7
Notemos que isto implica que | f | é, tamén, localmente integrable en [a, b).
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 13
demostración
b
Dado que a integral
a
¶f é converxente, cúmprese a condición de Cauchy para a
existencia de límite, no punto b, da función:
x
H : x c [a, b) t H(x) = ¶ a
f ,
polo que, para cada > 0 existe c c [a, b) tal que para cada par de números reais x, u c (c , b):
u
¶ x
f (t) dt < .
A desigualdade:
u u
¶ x
f (t)dt [ ¶ x
f (t) dt ,
válida calquera que sexan x e u en [a, b), mostra que, entón, a condición de Cauchy cúmprese
tamén para a función
x
F : x c [a, b) t F(x) = a f , ¶
x
o que implica a converxencia da integral ¶ f. a
b b c
Finalmente, a desigualdade ¶ f [ ¶ | f | dedúcese da existencia dos límites lim ¶ f
a a ctb − a
c
, lim−
ctb
¶ f e das desigualdades:
a
c c c
¶ f [ ¶ f [ ¶ | f |,
a a a
Observación 1.5
Segundo vimos de ver, coas integrais impropias sucede o mesmo que coas series
numéricas: a converxencia absoluta dunha integral implica a súa converxencia.
Non obstante, pode suceder que unha integral sexa converxente non sendo
∞
absolutamente converxente, como é, por exemplo, o caso da integral senxx dx . (Vede o ¶
exercicio 4, na sección de EXERCICIOS máis abaixo). Por tal motivo, considérase tamén a
seguinte:
Definición 1.6
Sexa f unha función localmente integrable no intervalo [a, b), −∞ < a < b [ +∞.
b
Diremos que a integral
a
¶
f é condicionalmente converxente se é converxente, mais
non absolutamente converxente.
14 INTEGRAIS IMPROPIAS
é monótona crecente, polo que sempre ten límite (real ou +∞) no punto b, sendo o valor deste
límite:
L = sup F(x) : x c [a, b) .
b
Daquela, nestas condicións, a integral impropia ¶ a
f ou ben é converxente ou ben
diverxe a +∞.
b
Resulta que a integral
a
¶f é converxente se, e soamente se, L c ‘, sendo, en tal caso,
L o valor da integral. Isto sucede se, e soamente se, F é unha función limitada superiormente
(o que equivale, no noso caso, a que F sexa unha función limitada).
Daquela, a integral será diverxente a +∞ se, e soamente se, a función F non é limitada
superiormente. (Notemos que, en tal caso caso, L = sup F(x) : x c [a, b) = +∞).
Teorema 1.6
Sexan: f : [a, b) t ‘ unha función localmente integrable en [a, b), −∞ < a < b [ +∞,
x
tal que f (x) m 0, ≤x c [a, b) e F a función integral de f, F : x c [a, b) t F(x) = f. ¶ a
Daquela:
b x
a) ¶ a
f converxe ⇔ Existe M m 0 tal que ¶ a
f [ M, ≤x c [a, b).
b
b) ¶ f diverxe a +∞ ⇔ F non está limitada superiormente.
a
b
¶ a
f = sup F(x) : x c [a, b)
(entendendo que, cando sup F(x) : x c [a, b) = +∞, esta igualdade significa que a integral
b
¶ a
f diverxe a +∞).
demostración
b
É consecuencia inmediata do apartado a) do Teorema 1.6: Se a integral
x
¶ a
g é
converxente, daquela ≥ lim−
xtb
¶ a
g = M c ‘.
1
Aplicando o criterio de comparación, e tendo en conta que a integral ¶ 3 dx
(1 − x)
0
converxe para < 1, mentres que, para m 1 diverxe, deducimos de (1.5) a converxencia da
1 2 + sen(x)
integral¶0 (1 − x)
dx para < 1 e de (1.6) a diverxencia desta integral para m 1.
Observación 1.6
No enunciado do Teorema 1.7 supuxemos, por simplicidade, que as funcións son non
negativas no intervalo [a, b).
Debido a que a converxencia dunha integral non muda se suprimimos un segmento
inicial do intervalo [a, b) e a que, por outra parte, se k é unha constante non nula, a
b b
converxencia (ou a diverxencia) das integrais
a
g e
a
¶ ¶
kg prodúcese simultaneamente,
observamos que a hipótese (1.3) no Teorema 1.7 poderíase substituír pola seguinte:
(1.7) Existen constantes B m a e k > 0 tales que 0 [ f (x) [ kg(x), ≤x c [B, b).
Corolario 1.1
Sexan f, g : [a, b) t ‘ funcións localmente integrables en [a, b), −∞ < a < b [ +∞,
tales que:
i) Existe B m a tal que 0 [ f (x), 0 < g(x), ≤x c [B, b)
e
ii) Existen constantes h, k > 0 tales que
f (x)
h [ g(x) [ k, ≤x c [B, b).
Daquela:
• Se 0 < L < +∞, cúmprese:
b b
¶ a
f converxe w ¶ a
g converxe,
b b
ou, equivalentemente: ¶ a
f diverxe w ¶ a
g diverxe.
• Se L = 0, cúmprese:
b b
¶ a
g converxe u ¶ a
f converxe,
b b
ou, equivalentemente: ¶ a
f diverxe u ¶ a
g diverxe.
• Se L = +∞, cúmprese:
b b
¶ a
f converxe u ¶ a
g converxe,
b b
ou, equivalentemente: ¶ a
g diverxe u ¶ a
f diverxe.
demostración
• Se 0 < L < +∞, podemos garantir a existencia dalgún número real c c [B, b) de xeito
que
f (x)
0 [ L [ g(x) [ 3L , ≤x c [c, b).
2 2
b b
Polo tanto, ¶ a
f converxe w ¶ a
g converxe, en virtude do Corolario 1.1.
Finalmente,
• Se L = +∞, daquela para algún número real c c [B, b) cumprirase
f (x)
g(x) m 1, ≤x c [c, b),
b b
polo que a converxencia da integral ¶ a
f implica a converxencia da integral ¶ a
g.
18 INTEGRAIS IMPROPIAS
Observación 1.7
b
1 dx” (respectivamente “ b
As integrais “ ¶a (b − x)
¶
1 dx”, cando traballemos en
a (x − a)
intervalos da forma (a, b]), serán de utilidade, con vistas á aplicación práctica dos anteriores
criterios.
Exercicio resolto
Estudar a converxencia da integral ¶ 0
2 1
1 − cos x
dx.
solución
Notemos, en primeiro lugar, que a función definida por f (x) = 1 é localmente
1 − cos x
integrable no intervalo (0, ]. Ademais, f (x) > 0, ≤x c (0, ]. Comparando “por paso ó
2 2
límite” coa función (localmente integrable e positiva en (0, ]), g(x) = 1x , obtemos:
2
f (x)
lim = +∞.
xt0 + g(x)
1
Polo tanto, xa que a integral ¶ 0
1 dx é diverxente, daquela, a integral
x ¶ 0
2 1
1 − cos x
dx
diverxe.
Sexa g é unha función continuamente diferenciable en [a, b), tal que lim− g(x) = 0 e a
xtb
súa función derivada, g ∏ , é absolutamente integrable en [a, b).
b
Daquela, fg R([a, b)), é dicir, fg é localmente integrable en [a, b) e a integral ¶ a
f (x)g(x)dx
é converxente.
demostración
Obviamente, a función fg é localmente integrable en [a, b).
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 19
Aplicando o Teorema de integración por partes en cada intervalo compacto [a, c], tomando
u(x) = g(x) e v ∏ (x) = f (x), temos:
c c c
(1.8) ¶ a
f (x)g(x)dx = F(c)g(c) − F(a)g(a) − ¶ a
F(x)g ∏ (x)dx = F(c)g(c) − ¶ a
F(x)g ∏ (x)dx.
b
A converxencia da integral
c
¶ a
f (x)g(x)dx, é dicir, a existencia dun número real L, tal
que: lim−
ctb
¶ a
f (x)g(x)dx = L, dedúcese agora facilmente das seguintes observacións, que
implicarán:
c
≥ lim− F(c)g(c) −
ct b
¶ a
F(x)g ∏ (x)dx c ‘.
≥ lim− F(c)g(c) = 0.
ctb
• Por ser F unha función limitada en [a, b), podemos atopar un número real M m 0, tal
que |F(x)| [ M, ≤x c [a, b). Polo tanto:
∞
Exercicio Sexa a
n=1
n unha serie de termos reais non negativos. Proba que existe unha
función f, localmente integrable no intervalo [0, +∞), cumprindo:
∞
+∞
a
n=1
n converxe w ¶ 0
f converxe,
(Suxestión: Considera a función definida en [0, +∞), mediante: f (x) = an, se x c [n − 1, n)).
Teorema 1.10
Sexa f unha función non negativa e localmente integrable no intervalo [a, +∞).
As seguintes afirmacións son equivalentes:
+∞
a) A integral ¶ a
f é converxente.
b) Existe unha sucesión x n ncŒ _ [a, +∞), crecente, tal que nlim x = +∞ de xeito
d+ ∞ n
∞ xn
que a serie ¶
n =1
x n−1
f é converxente (podemos supoñer que x 0 = a, sen que sexa restritivo).
demostración
x
Consideremos a función integral de f, F : x c [a, b) t F(x) =
a
f, que, nas condicións ¶
supostas sobre f é non negativa e crecente (ademais de ser continua).
lim F(x) = L c ‘.
a) ⇒ b) Por hipótese, ≥ xt+∞
Polo tanto, para calquera sucesión x n ncŒ _ [a, +∞), tal que nlim x = +∞ , cúmprese:
d+ ∞ n
+∞
b) ⇒ a) Supoñamos agora que a integral ¶ a
f non é converxente.
+∞
Se a integral
a
¶
f non é converxente, necesariamente é diverxente a +∞, en virtude do
Teorema 1.6; mais, entón, para calquera sucesión x n ncŒ _ [a, +∞), tal que nlim x = +∞
d+ ∞ n
cúmprese:
(1.10) lim F(x n ) = +∞,
≥ nt+∞
o cal fai imposible a existencia dunha sucesión das características sinaladas en b).
Teorema 1.11
Sexa f unha función non negativa e monótona decrecente no intervalo [a, +∞).
Daquela:
+∞ ∞
¶ a
f converxe w f (n) converxe.
nma
demostración
En primeiro lugar, observemos que as hipóteses feitas sobre a función f implican que
esta é localmente integrable no intervalo [a, +∞). Por outra parte, non é restritivo supoñer que
a é un número natural, poñamos a = k. (De non ser así, non temos máis que considerar a
+∞
integral ¶ f , onde k é o menor número natural maior cá a, pois a converxencia desta
k +∞
integral equivale á converxecia da integral ¶ a
f ).
∞
+∞ n+1
Observemos agora que a integral ¶ k
f converxe se, e soamente se, a serie ¶
n=k
n
f
é converxente.
xunto co criterio de comparación para series de termos non negativos implican que a
∞ ∞
n+1
converxencia da serie ¶
n=k
n
f equivale a converxencia da serie f (n) .
nmk
Polo tanto,
∞
+∞
¶ a
f converxe w f (n) converxe.
nmk
Teorema 1.12
Sexan: f unha función localmente integrable no intervalo [a, +∞) e x n ncŒ unha
sucesión crecente en [a, +∞), tal que nlim x = +∞.
d∞ n
Daquela:
+∞ ∞ xn
¶ a
f converxe u ¶
n=1
x n−1
f converxe.
Exemplos
∞
• A converxencia da serie xeométrica 21
n=1
n−1 equivale á converxencia da integral
+∞
¶ 0
f, onde f é a función localmente integrable no intervalo [0, +∞), definida mediante:
1 , se x c [n − 1, n), n c Œ.
f (x) = n−1
2
∞
+∞
• Se a é un número real positivo, a serie n1
n=1
e a integral ¶ 1
1
x teñen o mesmo
carácter, respecto da converxencia.
SERIES FUNCIONAIS E INTEGRACIÓN DE RIEMANN EN VARIAS VARIABLES REAIS 23
EXERCICIOS
∞
1. Sexa f : [a, ∞) t ‘ unha función localmente integrable no intervalo [a, ∞) e tal que f é ¶ a
lim∞ f (x) = 0. Proba, mediante algún
lim∞ f (x), daquela, xt
converxente. Proba que, se existe xt
exemplo, que existen funcións localmente integrables, f : [a, ∞) t ‘, para as que non existe
∞
lim f (x) e mais cumprindo que
xt∞ a
¶
f é converxente. (É doado atopar funcións descontinuas
cumprindo estas propiedades. Intenta construír unha función continua destas características).
∞
4. Proba que a integral ¶ 1
senx dx é condicionalmente converxente.
x
∞
5. Estuda a converxencia da integral 1 senx ¶
x dx , segundo os valores de α∈‘, α > 0 e
determina se esta converxencia é condicional ou absoluta.
6. Sexa f : [a, b) t ‘ unha función localmente integrable en [a, b), onde −∞ < a < b [ +∞.
+∞
Proba que se a integral
+∞
¶ a
f é condicionalmente converxente, daquela f é oscilante en b. 8Se
a integral ¶ a
f é absolutamente converxente, ten que ser f non oscilante en b?
+∞
7. Sexa n un número natural. Proba que a integral
0
¶
x n e −x dx é converxente e ten por valor
n! (Suxestión: utiliza integración por partes e indución en n).
8
Unha función f : [a, b) t ‘, onde −∞ < a < b [ +∞, dise oscilante en b, se f ten cambios de signo
en todo intervalo [c, b), a [ c < b. En caso contrario, f dirase non oscilante en b, o que significa que
existe algún intervalo [e, b) _ [a, b) no que f non cambia de signo.
24 INTEGRAIS IMPROPIAS
1 2
j) ¶ 0
1
1 − x2
dx; k) ¶ 1
1
4
1
( x − 1) 2
dx; l ) ¶ 0 x2
1
− 4x + 3
dx; m) ¶
∞
−∞
e 2x (2x 2 − 4x)dx;
3 2
x + 1 dx.
n) ¶
2
1
x
x − 1 (x 2 − 4)
dx; ñ) ¶ 1
0
1 sen 1 dx; o)
x x ¶ 1
1
x4 − 1
dx; p) ¶ 1 4 − x2
2 2
x2
b) y = ; y = 0; x + 1 = 0; x = 0.
1 + x3
11. Obtén os volumes dos sólidos enxendrados ó xirarmos ó redor do eixo OX os recintos
limitados por:
a) y = 1 ; y = 0; x ≤ 1.
1 + x2
1
b) y = 1x e x ; y = 0; x < 0.
x log x
c) y = ; x > 0.
(1 + x 2 )
12.
a) Sexa a un número real positivo. Mediante o cambio de variable 1x = t, transforma
1
a integral impropia de segunda especie
0 x
¶
1 dx nunha integral impropia de primeira especie.