शालेय व्यवस्थापन पदववका वशक्षणक्रमाच्या पर्तू ीसाठी यशवंर्तराव चव्हाण महाराष्ट्र

मक्त
ु ववद्यापीठ नावशक यांस सादर करावयाचा कृर्तीसंशोधन अहवाल

वशर्षक
इयत्ता 5 वी च्या वर्ाषर्त र्वणर्त ववर्यार्तील कोन या घटकाचे अध्यापन करर्ताना वशक्षकांना
येणाऱ्या ववववध अडचणींचा अभ्यास
संशोधकाचे नाव
श्री.अशोक माधव चव्हाण

कायम नोंदणी क्रमांक

2017017000634621

मार्षदशषकाचे नाव
प्रा. वक्षरसार्र एस.बी
(एम.ए.एम.एड.इग्रं जी,डी.एस.एम)

संशोधन अभ्यासकें द्र

नवसह्याद्री कॉलेज ऑफ एज्यक
ु े शन चाकण,
र्ता.खेड .वज. पणु े .
शैक्षणिक वर्ष

सन -2017-2018

1
 प्रतिज्ञापत्र

सदर कृर्ती सश
ं ोधनाचे अहवाल कायष हे माझ्या स्वर्तःच्या प्रयतनानं ी पणू ष
के ले आहे. प्रस्र्तर्तु कृवर्त संशोधन कायाषचे मार्षदशषन र्तसेच कृर्ती संशोधनास
आवश्यक सदं र्ष ग्रथं याचं ी मी स्वर्तः मदर्त घेर्तली आहे. सदर कृर्ती सश
ं ोधन अन्य
कोणतयाही संस्थेस सादर के लेले नाही असे मी प्रवर्तज्ञापवू षक घोवर्र्त करर्तो.

वदनांक : संशोधक

स्थळ: पाबळ श्री. अशोक माधव चव्हाण

2
 प्रमाणपत्र

प्रमावणर्त करण्यार्त येर्ते की श्री. अशोक माधव चव्हाण यानं ी श्री र्ैरवनाथ ववद्या
मंवदर पाबळ स्वर्तःच्या शाळे र्तील “इ. 5 वी च्या वर्ाषर्त र्वणर्त ववर्यार्तील ‘कोन’
या घटकाचे अध्यापन करर्ताना वशक्षकांना येणाऱ्या ववववध अडचणींचा अभ्यास”
हे सशं ोधन माझ्या मार्षदशषनाखाली पणू ष के ले आहे. प्रस्र्तर्तु सश
ं ोधन हे अन्य
कोणतयाही वठकाणी सादर के लेले नाही. सदर संशोधन हे शालेय व्यवस्थापन या
ववर्यांर्तर्षर्त पणू ष के लेले आहे.

वदनांक : मार्षदशषक

स्थळ: चाकण, पणु े प्रा. वक्षरसार्र एस.बी

(एम.ए.एम.एड.इग्रं जी,डी.एस.एम)

3
 दाखला

प्रमावणर्त करण्यार्त येर्ते की, श्री. अशोक माधव चव्हाण यानं ी शालेय
व्यवस्थापन या अभ्यासक्रमांर्तर्षर्त कृर्ती संशोधन ववर्यांर्तर्षर्त प्रातयवक्षक कायष
स्वर्तःच्या ववद्यालयार्त इ. 5वीच्या वर्ाषर्त र्वणर्त ववर्यार्तील ‘कोन’ या घटकाचे
अध्यापन करर्ताना वशक्षकानं ा येणाऱ्या ववववध अडचणींचा अभ्यास या समस्येवर
पणू ष के ले आहे.

वदनाक
ं : मख्ु याध्यापक
श्री.र्ैरवनाथ ववद्या मंवदर, पाबळ

4
 ऋणतिदे श

प्रस्र्तर्तु कृर्तीसश
ं ोधन कायष पणू ष करण्यास मार्षदशषक म्हणनू कृर्तीसश
ं ोधन या
ववर्याच्या ववर्य वशक्षक प्रा. वक्षरसार्र एस.बी यांनी मोलाचे मार्षदशषन के ले.
तयाबद्दल मी तयांचा ऋनी आहे. प्रस्र्तर्तु कृवर्त संशोधनासाठी वनवडलेल्या शाळे चे
मख्ु याध्यापक, वशक्षक यांनी मला सहकायष के ले तयाबद्दल मी तयांचा आर्ारी
आहे.
अभ्यासकें द्र म्हणनू वमळालेले अध्यापक ववद्यालयार्तील ग्रथं ालय प्रमख
ु व
अध्यापक ववद्यालयाच्या प्राचायष, सहवशक्षक, ववद्याथी यांचा मी अतयंर्त ऋणी
आहे. सदर संशोधनासाठी टंकलेखक म्हणनू काम के लेले श्री. चव्हाण यांचाही मी
आर्ारी आहे.

वदनांक :
संशोधक
स्थळ : श्री. र्ैरवनाथ ववद्या मवं दर, पाबळ श्री. अशोक माधव चव्हाण

5
 अनुक्रमणिका

अ.नं तपशील पष्ृ ठ क्र.

* मख
ु पष्ृ ठ
* प्रततज्ञापत्र
* प्रमािपत्र
* दाखला
* ऋितनदे शक
प्रकरि 1 ले : कृततसंशोधन ववर्याची ओळख
1.1 प्रास्ताववक
1.2 संशोधनाची गरज
1.3 सदर समस्या संशोधनाचे महत्व
1.4 समस्या ववधान
1.5 संशोधनातील कायाषत्मक व्याख्या
1.6 संशोधनाची उद्ददष्टे
1.7 गह
ृ ीतके व पररकल्पना
1.8 संशोधनाची व्याप्ती व मयाषदा
प्रकरि २ रे : संबधं धत संशोधन सादहत्याचा आढावा
2.1 प्रस्तावना
2.2 संशोधनासाठी वापरलेल्या संशोधन सादहत्याचा
आढावा
2.3 पव
ू ी झालेल्या संशोधनाचा आढावा
2.4 पव
ू ी झालेले संशोधन व सादर संशोधनातील साम्य
व भेद
2.5 सदर संशोधनाचे वेगळे पि व उपयक्
ु तता

6
 प्रकरि 3 रे : संशोधनाची कायषवाही
3.1 संशोधन पद्धती
3.2 न्यादशष
3.3 मादहती संकलनाची साधने
3.4 मादहती ववश्लेर्िाची संख्याशास्त्रीय तंत्रे
3.5 संशोधनाची प्रत्यक्ष कायषवाही
प्रकरि 4 थे : मादहती संकलन, ववश्लेर्ि व अथषतनवषचन
4.1 मादहतीचे संकलन
4.2 मदहतीचे ववश्लेर्ि
4.3 मादहतीचे अथषतनवषचन
प्रकरि 5 वे : सारांश, तनष्कर्ष व शशफारशी
5.1 सारांश
5.2 तनष्कर्ष
5.3 शशफारशी
संदभष ग्रंथसच
ू ी
पररशशष्टे
अ) न्यादाशाषतील शशक्षकांसाठी प्रश्नावली
ब) न्यादाशाषतील शशक्षकांची नावे
क) न्यादाशाषतील शाळांची नावे

7
 प्रकरण पहिले

संशोधन ववर्याची ओळख

1.1 प्रास्िाविक :

आज शशक्षकाची भशू मका दत

ु फी झालेली आहे म्हिजेच त्याची भशू मका
फक्त आपला ववर्य ववद्यार्थयाषपयंत पोहचवविे एवढीच रादहली नाही. तर
त्याचीभशू मका मागषदशषकाची असिे आवश्यक आहे .

गणित हा ववर्य +अभासक्रमातील एक महत्वाचा ववर्य मानला जातो.

1986 च्या धोरिानस
ु ार इ. 5 वी ते 10 वी पयंत गणित ववर्य सक्तीचा
करण्यात आला आहे . दै नदं दन जीवनातील छोटया व्यवहारापासन
ू मोठे व्यवहार
पि
ू ष करण्यासाठी गणिताचा आधार घ्यावा लागतो . दै नदं दन जीवन जगत
असताना सकाळी उठल्यापासन
ू संध्याकाळी झोपेपयंत गणिताचा उपयोग होतो.
इ. 5 वी ते 10 वी पयंत हा ववर्य सक्तीचा करण्यात आला आहे .

1.2 संशोधिाची गरज :

संशोधन म्हिजे नेमक्या समस्येच्या समाधानासाठी केलेला शोध होय.

शैक्षणिक क्षेत्रात संशोधनाचा योग्य प्रकारे उपयोग होऊ शकतो.

भशू मती या ववर्यामध्ये कोन मापकाच्या सहाय्याने कोन अचक

ू काढताना
चक
ु ा होतात. त्या चक
ु ा कमी करिे गरजेचे आहे . त्यादृष्टीने या समस्यांचा
अभ्यास करिे गरजेचे आहे .

1. कृतत संशोधनामळ
ु े शालेय समस्या स्वतःच्याप्रयत्नांनी, शास्त्रीय पद्धतीने
सोडववण्याची शशक्षकाची क्षमता वाढते.

8
2. कृतत संशोधनामळ
ु े शशक्षकांमध्ये आत्मववश्वास वाढवण्यास मदत होते.

3. शशक्षकांना संशोधन करण्यास प्रशशक्षि शमळते .

4. कृतत संशोधनामळ
ु े शशक्षकाला आपले अध्ययन अध्यापन कसे पार पाडावे व
त्यासाठी कोित्या साधनांचा वापर केला पादहजे याची मादहती शमळते.

5. कृतत संशोधनामळ
ु े शशक्षक आपल्या समस्या सोडववण्यासाठी कृतीशील राहतो.

1.3 समस्या संशोधिाचे मित्ि :

गणित ववर्यात ‘कोन’ या घटकाचे कृतत संशोधनात महत्व पढ

ु ीलप्रमािे सांगता
येईल –

1. आजच्या वैज्ञातनक यग
ु ात गणित ववर्याला खूप महत्वाचे स्थान आहे .
2. जीवन जगत असताना गणित ववर्यातील कोन या घटकाची पदोपदी वापर
होतो.
3. माध्यशमक स्तरावर गणित ववर्याचे महत्व खप
ू आहे . ववद्यार्थयांना
भोशमततक आकृती काढता येतात का ते पाहून त्यांना मागषदशषन
करण्यासाठी अडचिींचा अभ्यास करता येतो .
4. ववद्याथी भोशमततक आकृती ककंवा आकृत्या काढताना चक
ु ा करतात.
रे र्ाखंड काढताना चक
ु ा करतात . त्रत्रकोि , चौकोन, काटकोन या आकृत्या
मापे घेऊन काढत नाही. ववद्यार्थयांना अचक
ू आकृत्या काढत्या आल्या
पादहजे.

1.4 समस्या विधाि :

“इ.5वी च्या वगाषत गणित ववर्यातील ‘कोन’ या घटकचे अध्यापन

करताना शशक्षकांना येिाऱ्या ववववध अडचिींचा अभ्यास “.

9
1.5 कायाात्मक व्याख्या :

इयत्ता पाचवी : इ. 4थी चा वगष उत्तीिष झाल्यावर येिारा वगष म्हिजे पाचवी.

गणित : संख्यांची आकडेमोड असिारा ववर्य

कोन : कोन मापकाच्या सहाय्याने अचक

ू माप घेऊन काढलेली आकृती म्हिजे
कोन होय.

शशक्षक : ववद्याथांना ज्ञान दे िारा शशक्षि दे िारा

1.6 संशोधिाची उहदष्टे :

1. इयत्ता 5 वी च्या ववद्याथांना गणित ववर्यात येिाऱ्या ववववध

समस्यांचा शोध घेिे.

2. गणित ववर्यात भशू मती ह्या घटकात येिाऱ्या ववववध समस्यांचा शोध
घेिे .

3. भशू मती या घटकातील ‘कोन’ या घटकाचा अध्यापन करताना येिाऱ्या

अडचिींच्या कारिांचा शोध घेिे.

4. गणित ववर्यातील ववववध अडचिींवर उपाययोजना सच

ु वविे .

1.7 गि
ृ ीिके ि पररकल्पिा :

गि
ृ ीिके :

“गह
ृ ीत धरलेल्या बाबींना गह
ृ ीतके म्हितात”.

1. इ. 5 वी च्या ववध्यार्थयांना गणित ववर्यात अडचिी येतात .

2. ववयार्थयाषना कोन या घटकातील उदाहरि सोडववताना चक
ु ा होतात .
3. कोन या घटकाववर्यी शशक्षक उपक्रम राबववतात .
10
पररकल्पिा : “ संशोधन समस्येचा संधभाषत समस्येच्या उपाय योजना कायषवाही
आिण्याचे संभाव्य पररिाम काय होतील याचा अंदाज म्हिजे पररकल्पना होय”.

‘शन्
ु य पररकल्पना ‘.

1.8 संशोधिाची व्याप्िी ि मयाादा :

व्याप्िी :

1. सदर संशोधनासाठी माध्यशमक शाळे चा ववचार केला आहे .

2. सदर संशोधनासाठी गणित ववर्यातील कोन या घटकाचा ववचार केला
आहे .
3. सदर संशोधनात इ .५वव च्या ववद्यार्थयाषचा ववचार केला आहे .

मयाादा :

1. सदर संशोधन रयत शशक्षिसंस्थेतील शाळा व इयत्ता पाचवीतील गणित

ववर्यापरु तेच मयाषददत आहे .
2. सदर संशोधन जजल्हा पररर्द प्राथशमक शाळे तील शशक्षकांपरु तेच
मयाषददत आहे त.
3. सदर संशोधन सन २०१५-२०१६ परु तेच मयाषददत आहे .

संधर्ा सच
ू ी :

1. ‘कृतत संशोधन व नवोपक्रम’ ,स्वाती गाडगीळ, सवु वचारप्रकाशन (२००६)

2. कृतत संशोधन व नवोपक्रम, डॉ.साळी, डॉ.करं दीकर, फडके प्रकाशन
(२००६)
3. शैक्षणिक संशोधन पद्धती,वी. रा .शभंताडे, नत
ू न प्रकाशन -२००४
4. शैक्षणिक कृतत संशोधन अशभकल्प, प्रा.व.वव.पंडीत, सरस्वती ग्रंथ
भांडार,पि
ु े.

11
 प्रकरण दस
ु रे

संबंधधत संशोधन सादहत्याचा आढावा

2.1 प्रस्िाििा :

संशोधन उद्ददष्टे तनजश्चत झाल्यावर समस्या तनजश्चत झाल्यावर त्या

समस्ये संदभाषत सखोल अभ्यास करावा लागतो. त्या ववर्याची पररपि
ू ष अशी
मादहती शमळवावी लागते. आपल्या समस्ये संधभाषत पररपि
ू ष मादहती व ज्ञान
शमळाल्याशशवाय संशोधन यशश्वी होत नाही.

संशोधनासाठी आपि जी समस्या तनवडली आहे . तशा प्रकारची समस्या

अगोदर कोिी तनवडली होती का? ती समस्या सोडवण्यासाठी त्याने काय केले?
त्याची मादहती शमळवण्यासाठी संशोधनाला योग्य ददशा दे ण्यासाठी ववववध
समस्यांचा आढावा घ्यावा लागतो.

2.2 संशोधिासाठी िापरलेल्या साहित्याचा आढािा :

1. कृती संशोधन व नवोपक्रम,स्वाती गाडगीळ, सवु वचार प्रकाशन(२००६)

2. कृती संशोधन व नवोपकार, डॉ.साळी, डॉ.करं दीकर, फडके प्रकाशन(२००६)

3. शैक्षणिक संशोधन पद्धती, वी.रा.शभंताडे, नत

ू न प्रकाशन - २००४

4. शैक्षणिक कृतत संशोधन अशभकल्प, प्रा.व.वी.पंडीत, सरस्वती ग्रंथ भांडार, पि

ु े
. 1986

5. शैक्षणिक कृतत संशोधन, डॉ.हे मलता, डॉ.पारसनीस, डॉ.लीना दे शपांड,े सवु वचार
प्रकाशन,

6. शैक्षणिक प्रकाशन व संघटन, डॉ .अरववंद दन

ु ाखे,

12
2.3 पि
ू ी झालेल्या संशोधिाचा आढािा :

1.संशोधकाचे िाि – जाधव ककशोर सभ

ु ार्

समस्या विधाि : “इयत्ता 5 वी तील ववद्यार्थयांना गणित ववर्यातील नफा तोटा

या घटकाचे अध्यापन करताना शशक्षकांना येिाऱ्या अडचिींचा अभ्यास”.

उद्हदष्टे :

1. शशक्षकांना इयत्ता 5 वी च्या वगाषत अध्यापन करताना येिाऱ्या ववववध

समस्यांचा शोध घेिे.
2. इयत्ता 5 वी च्या गणित ववर्यातील कोन या घटकात येिाऱ्या अडचिींचा
शोध घेिे .
3. इयत्ता 5 वीच्या गणित ववर्यातील कोन या घटकात येिाऱ्या समस्यांवर
उपाययोजना शोधिे.

तिष्कर्ा :

1. ववद्यार्थयांना गणित ववर्याची अशभरुची नसते.

2. ववद्यार्थयांना कोन हा घटक शशकववताना कठीि जातो.
3. ववद्यार्थयांना कोन हा घटक त्यातील उदाहरिे सोडववताना अडचिी येतात.

2. संशोधकाचे िाि – पानसरे स्वाती सुभार्

समस्या विधाि : “इयत्ता 1 ली च्या ववद्यार्थयांकडून गणितातील अंकलेखन

करून घेताना शशक्षकांना येिाऱ्या अडचिींचा अभ्यास”.

13
 उद्हदष्टे :

1. शशक्षकांना अंकलेखन शशकववताना अडचिी येतात.

2. अंकाचे लेखन करून घेताना येिाऱ्या अडचिींचा शोध घेिे.
3. ववद्यार्थयांकडून अंकाचे लेखन करून घेताना अडचिींवर उपाययोजना
सच
ु वविे.

तिष्कर्ा :

1. ववद्यार्थयांना अंकाचे लेखन करताना अडचिी येतात.

2. सवाषमळ
ु े ववद्यार्थयांचे अंकलेखन सध
ु ारले.
3. शशक्षकांना ववद्याथी नवीन व लहान असल्याने शशकववताना अडचिी
येतात.

2.4 संशोधिािील साम्य ि र्ेद :

साम्य:

1.पव
ू ी झालेले संशोधन व सदर संशोधन हे गणित ववर्याशी संबधं धत आहे .

2.पव
ू ी झालेले संशोधन व सदर संशोधन हे इयत्ता 5 वी च्या वगाषवर आधाररत
आहे .

3. पव
ू ी झालेले संशोधन व सदर संशोधनामध्ये शशक्षकांच्या समस्येचा ववचार
केला आहे .

र्ेद :

1. पव
ू ी झालेले संशोधन व सदर संशोधन एकाच घटकावर आधाररत नाही.
2. पव
ू ी झालेले संशोधन व सदर संशोधनाचे संशोधन वर्ष वेगवेगळे आहे त.

14
2.5 सदर संशोधिाची िेगळे पण ि उपयक्
ु ििा :

संशोधिाचे िेगळे पण:

संशोधकाने इयत्ता 5 वी च्या कोन या घटकाच्या अध्यापन

करताना समस्या तनमाषि होतात. त्यामळ
ु े ही समस्या तनवडली आहे .

सदर संशोधनात संशोधकाने इ. 5 वी च्या ववद्यार्थयांचा अभ्यास

केला आहे . कारि इयत्ता 1 ली ते 4 थी पयंतच्या ववद्यार्थयांना कोन हा
घटक नाही. त्यामळ
ु े ववद्यार्थयांना कोन कसा काढावा हे शशकवावे लागते.
त्यामळ
ु े या वगाषत तनमाषि होिाऱ्या कोन ववर्याच्या समस्या संशोधकाने
सोडववण्याचा प्रयत्न केला आहे .

संशोधिाची उपयुक्ििा :

सदर संशोधन हे शशक्षकांसाठी अततशय उपयक्

ु त आहे . त्यांना या
संशोधनातन
ू ववववध समस्या नष्ट होण्यास मदत होिार आहे . सदर संशोधन
हे इयत्ता 5 वी च्या ववद्यार्थयांसाठी उपयक्
ु त ठरे ल. संशोधनामळ
ु े अध्यापन
चांगले होईल. ववद्यार्थयांमध्ये आत्मववश्वास तनमाषि होईल. तसेच शैक्षणिक
गुिवत्ता वाढववण्यासाठी सदर संशोधन उपयक्
ु त आहे .

15
 प्रकरण तिसरे

संशोधनाची कायषपद्धती

प्रास्ताववक :

संशोधकाने संशोधन ववर्याशी संबंधधत ववववध संशोधन सादहत्याचा

आढावा पव
ू ीच्या प्रकरिात घेतला आहे . शैक्षणिक संशोधन गरजाधीष्ठीत
आहे . प्राथशमक शाळे तील शशक्षकांना कोन या घटकाचे अध्यापन करताना
अडचिी येतात. प्रस्तत
ु संशोधनामध्ये संशोधन पद्धती ,अशभकल्प ,न्यादशष,
मादहती संकलनाची साधने संख्याशास्त्रीय तंत्र प्रत्यक्ष कायषवाही या बाबतचे
ववश्लेर्ि आढळते.

3.1 संशोधि पद्धिी ि अभर्कल्प :

कोितेही संशोधन करण्यासाठी ववशशष्ट मागाषनी जावे लागते. शैक्षणिक
संशोधनासाठी काही ववशशष्ट पद्धतींचा वापर केला जातो.

1. ऐतििाभसक पद्धिी :
ऐततहाशसक पद्धतीमध्ये भत
ू काळातील घटनांचा मागोवा घेतला
जातो. भत
ू काळातील पररजस्थती समजून घेण्यासाठी तसेच जुन्या
घटना आणि ववकास यांचा संदभष लक्षात घेऊन ऐततहाशसक
पद्धतींचा अवलंब केला जातो. कृतीसंशोधन हे प्रामख्
ु याने वतषमान
काळातील समस्येशी तनगडीत असते. त्यामळे ऐततहाशसक संशोधन
पद्धतीचा कृतीसंशोधनासाठी उपयोग होत नाही.

16
 2. िणािात्मक पद्धिी : विषनात्मक पद्धती वतषमानकाळाशी संबधं धत
असन
ू ततचा मळ
ु उद्दे श्य तनरतनराळ्या क्षेत्रातील वतषमान जस्थती तनजश्चत
करिे हा असतो. त्यामळ
ु े वतषमान काळातील जस्थतीचे संशोधन करिाऱ्या
संशोधकास दह पद्धती उपयक्
ु त ठरते.

विषनात्मक पद्धतीचे पाच प्रकार आहे त.

1. सवेक्षि पद्धती
2. तुलनात्मक पद्धती.
3. व्यक्ती अभ्यास .
4. सहसंबंध पद्धती.
5. वांशशक पद्धती.

विषनात्मक संशोधनातील तनश्कर्ाषकररता व्यक्ती तनहाय ववचार न

करता न्यादशाषचा ववचार केला जातो. आपल्या पररजस्थतीमध्ये
चांगले आकलन होिाच्या दृष्टीने प्रायोधगक पद्धतीचा सरु
ु वातीचा
टप्पा म्हिून सद्
ु धा ही पद्धती वापरली जाते.

`3. प्रायोगगक पद्धिी :

ववशशष्ट प्रयोग केल्यावर उपक्रम राबववल्यानंतर पररजस्थतीत काय

बदल घडेल हे या प्रायोधगक पद्धतीत पदहले जाते. या दृष्टीने दह पद्धत
भववष्यकाळाशी संबधं धत आहे . प्रायोधगक पद्धती इतर सवष घटक तनयंत्रत्रत करून
एका घटकात प्रयोगाने कोिता बदल घडून येतो हे अभ्यासले जाते. घटकांचे
तनयंत्रि आणि प्रायोधगक चलांचा परतंत्र चलांवर होिारा पररिाम हे या
पद्धतींचे घटक गमक आहे . इतर पद्धतींच्या तल
ु नेत दह पद्धती अधधक
काटे कोर आणि अवघड आहे , पि नेमके फशलत दे िारी आहे .

17
अभर्कल्प :

‘प्रायोधगक अभ्यासात काही बाबींचा ववचार करून संशोधनाच्या अभ्यासाची

ू ष असते. या रचनेला ककंवा आखिीला

रचना केलेली असते. दह रचना वैशशष्टपि
‘अशभकल्प’ म्हितात. ’ सदर संशोधनासाठी सवेक्षि पद्धत तनवडली असल्याने
प्रायोधगक पद्धतीत अशभक्ल्पाचा ववचार केलेला नाही. वरील ततन्ही पद्धतींचा
अभ्यास केल्यानंतर संशोधकाने सदर समस्या सोडववण्यासाठी विषनात्मक
(सवेक्षि) पद्धतीचा अवलंब करावयाचे ठरववले.

3.2 न्यादशा :

संपि
ू ष जनसंख्येतून तनवडलेल्या प्रातततनधधक स्वरूपाचा लहान गट म्हिजे
न्यादशष होय.

जिसंख्या :

‘ ज्या घटकांववर्यी संशोधन करावयाचे आहे , त्या सवष घटकांची संख्या

म्हिजे जनसंख्या होय.’

िमि
ु ा तििड :

‘जनसंखेच्या तर्थयाववर्यी पव
ू ाषनम
ु ान करण्याकरता जनसंख्येतन
ू तनवडलेल्या
व्यक्ती ककंवा वस्तू यांच्या लहान संचाला नमन
ु ा असे म्हितात.’ नमन
ु ा
तनवडीच्या दोन प्रमख
ु पद्धती आहे त.

18
 िमि
ु ा तििड

संभाव्यता पद्धती असंभाव्यता पद्धती

1. यादृजच्छक न्यादर्ष 1. प्रासंधगक न्यादशष

2. स्तरीय न्यादशष 2. तनददषष्टांश न्यादशष
3. गुच्छ न्यादशष 3. संप्रयोजन न्यादशष
4. बहुस्तरीय न्यादशष
5. तनयमबद्ध न्यादशष

न्यादशा :

‘ज्या घटकाववर्यी संशोधन करायचे आहे . त्या सवष घटकांची

संख्या म्हिजे न्यादर्ष होय.’

सदर कृती संशोधनासाठी संशोधकाने न्यादशष म्हिून प्राथशमक

शाळे तील १५ शशक्षकांची न्यादशष म्हिून तनवड करण्यात आली आहे . स्वतःच्या
शाळे तील गणित ववर्यात समस्या येिारे १५ शशक्षकांची तनवड केली.

19
 3.3 माहििी संकलिाची साधिे :
मादहती संकलनाची साधने पढ
ु ीलप्रमािे –
मादहती संकलनाची साधने

तनरीक्षि मल
ु ाखती प्रतीसादकास प्रश्न ववचारून समाजशमती मानसशास्त्रीय
. शलणखत स्वरुपात मादहती शमळविे कसोट्या

प्रश्नावली 1. प्राववण्य कसौटी

पडताळा सच
ू ी 2. बद्
ु धधमापन कसौटी

गि
ु ांक पत्रत्रका 3. अशभरुची शोधधका

मनोवत्त
ृ ी मापन 4.व्यजक्तमत्व शोधधका

सदर कृतत संशोधनासाठी तनरीक्षि, प्रत्यक्ष भेटी, प्रश्नावली व साधनाचा वापर

केला आहे .

20
 1. तनरीक्षि :

प्रयोगातील प्रयोज्ज हे ववववध पररजस्थतीत कोिती कृती करतात याची पाहिी

करिे म्हिजे तनरीक्षि.

2. मल
ु ाखती :
मल
ु ाखत म्हिजे संशोधनात कररता लागिारी मादहती शमळवण्यासाठी
केलेली वैचाररक दे वघेव.
‘The interview is face to face interpersonal role situation in which one
person, the interviewer, asks a person being interviewed, the
respondent, questions designed to obtain answers pertinent to the
research problem.’
3. पडताळा सच
ू ी :
एखादी व्यक्ती, संस्था ककंवा प्रकक्रया इत्यादींबद्दल ववधानांची तयार
केलेली यादी म्हिजे पडताळा सच
ू ी होय.
4. पद्तनश्चयन श्रेिी :
एखादी व्यक्ती, संस्था ककंवा काम यांचा दजाष ठरववण्यासाठी व
एखाद्या व्यक्तीच्या दठकािी असलेल्या गि
ु ांचे मापन करण्यासाठी
पदतनजश्चती श्रेिी वापरतात.
5. प्रश्नावली :
कृतीसंशोधनाच्या ववशशष्ट समस्येचा अभ्यास करण्यासाठी
संबंधधतांकडून त्या समस्येबाबत मादहती शमळवण्याच्या हे तूने तयार
केलेल्या संचास प्रश्नावली म्हितात.
प्रस्तुत कृतीसंशोधनासाठी संशोधकाने प्रश्नावली, तनरीक्षि या
गुिात्मक साधनांचा वापर केला आहे . प्रश्नावलीच्या सादहत्यांनी कृतीयक्
ु त
सहभाग शमळवण्यास व येिाऱ्या समस्या शोधण्यासाठी मदत होईल.
मादहती संकलनाच्या समस्येची उकल करण्यास मदत होईल.

21
 3.4 माहििी विश्लेर्णाची संख्याशास्त्रीय िंत्रे :

संख्याशास्त्रीय तंत्राचा कृती संशोधनासाठी उपयोग करिे अपररहायष आहे .

प्रस्तुत संशोधनात विषनात्मक संख्याशास्त्रीय शेकडेवारी व वारं वाररता या तंत्राचा
उपयोग केला आहे .

1. शेकडेिारी :

‘संशोधन वेगवेगळ्या नमन

ु ा संचाकडून मादहती शमळवतो हीच मादहती
100 या आकारमानाच्या नमन्
ु याकडून शमळवली असते तर मादहतीचे स्वरूप कसे
झाले असते हे पाहण्यासाठी वापरण्यात येिाऱ्या संख्याशास्त्रीय पररिामाला
शेकडेवारी म्हितात.’

2. िारं िाररिा :

‘एखाद्या ववशशष्ट वगांतरामध्ये गटांमध्ये ककती गि

ु ांक येतात हे
दशषवविाऱ्या संखेस वारं वारता म्हितात.’

‘एखाद्या ववशशष्ट वगांतरामध्ये गटांमध्ये ककती गि

ु ांक येतात हे
दशषवविाऱ्या संख्येस वारं वारता म्हितात व अशा तऱ्हे ने गटवारी करून
कोष्टक तयार करण्याच्या पद्धतीस वारं वारता सारिी म्हितात.’

3. आलेख :
गि
ु ांकातील गि
ु ांचे ववतरि एका दृष्टीक्षेपात समजण्यासाठी वारं वारता
ववभाजन कोष्टकातून आलेख काढले जातात.

22
 संशोधनाची प्रत्यक्ष कायषवाही :

सदरच्या कृती संशोधनाच्या कायषवाहीसाठी खालील मद्

ु दय़ांचा
आधार घेतलेला आहे . याद्वारे कायषवाही केलेली आहे .

1. शाळा र्ेट :
सदरच्या कृती संशोधनासाठी ज्या प्राथशमक शाळा तनवडल्या त्यांना
प्रत्यक्ष भेट ददली. गणित ववर्य शशकवविाऱ्या शशक्षकांची संबंधधत
समस्येववर्यी चचाष करून ततचे तनरसन संशोधनाच्या माध्यमातन
ू जर केले
तर होिारे फायदे सांधगतले. मख्
ु याध्यापकांची त्याच्या शाळे त जाऊन
स्वतः संशोधकाने भेट घेतली व परवानगी घेऊन संशोधनाला स्वतःच्या
शाळे पासन
ू सरु
ु वात केली.
2. प्रश्िािली :
सदर संशोधनासाठी तनवडलेल्या शाळांतील शशक्षकांकडून समस्येवर
आधाररत प्रश्नावली भरून घेतली. त्याद्वारे समस्येवर आधाररत मादहतीचे
संकलन केले.
प्रस्तत
ु संशोधनासाठी संशोधकाने वरील मद्
ु यांच्या आधारे भेटी दे ऊन
मादहती शमळवली आहे .

23
समारोप :
सदर संशोधन कायष प्रकरि ततसरे संशोधनाची कायषवाही
संशोधनासाठी अततशय महत्त्वाचे आहे . या प्रकरिात संशोधकांनी ववववध
पद्धतींचा अवलंब केला आहे . तसेच न्यादशष तनजश्चत केला आहे . संशोधन
कायष पि
ू ष होण्यासाठी मादहती संकलनाची साधने वापरली. त्या साधनाच्या
माध्यमातन
ू मादहती संकलन केले. व संशोधकाने मादहतीचे ववश्लेर्ि
करण्यासाठी संख्याशास्त्रीय तंत्र वापरून त्यामध्ये कशाप्रकारे मादहतीचे
ववश्लेर्ि केले जाते हे संशोधकाला समजले. सदर संशोधनात समस्येची
उकल करण्यासाठी प्रत्यक्ष प्रश्नावली भरून घेतल्या व संशोधकाचे ततसरे
प्रकरि पि
ू ष झाले.

संदर्ा सच
ू ी :
1. कृततसंशोधन व नवोपक्रम, डॉ.व.झा.साळी, डॉ. सरु े श करं दीकर
फडके प्रकाशन, कोल्हापरू . नोव्हें बर-२००७
2. कृततसंशोधन व नवोपक्रम, अरववंद लो. कपोले, तनराळी प्रकाशन
प्रथम आवत्त
ृ ी -२००६ – २००७
3. शैक्षणिक मल्
ु यापन, डॉ.ह.ना.जगताप व मोकाशी, फडके प्रकाशन,
आवत्त
ृ ी – नोव्हें बर- २००५

24
 प्रकरण चौथे

मादहती संकलन, ववश्लेर्ि व अथषतनवषचन

प्रास्ताववक :

प्रस्तत
ु कृतीसंशोधनात मादहतीचे संकलन व ववश्लेर्ि व अथषतनवषचन
यांचा समावेश आहे .मादहती संकलनामध्ये गुिात्मक व संख्यात्मक या तंत्राच्या
साधनाने कोष्टक तयार केले आहे त. संशोधकाने संकशलत कोष्ट्काच्या आधारे
मादहतीचे ववश्लेर्ि करिारे कोष्टक तयार केले आहे त व त्या द्वारे शेकडेवारी
काढून तनष्कर्ष काढले आहे त.

अथषतनवषचनमध्ये मादहतीचा अथष लावण्याचा प्रयत्न केला आहे व सवष

कोष्टकातून जी मादहती फशलत केलेली आहे त्यावरून तनष्कर्ष काढले आहे त.
4.1 माहििीचे संकलि :

‘कृतीसंशोधनातील उपक्रमांची कायषवाही करीत असताना कृतीसंशोधनाची

ववववध साधने वापरून मादहती प्राप्त करतो त्याला मादहतीचे संकलन असे
म्हितात.’

Totulation is the process of transferring date from the date

gathering instrument to the tabular forming which they may be
systematically examined

विश्लेर्ण :

कोष्टकातील मादहतीचा अथष लावण्यासाठी टक्केवारी, सरासरी ,

सहसंबंधगुिक, आलेख यासारख्या संख्याशास्त्रीय तंत्राचा आधार घ्यावा लागतो.
त्याला मादहतीचे ववश्लेर्ि असे म्हितात.

25
अथातििाचि :

ददलेल्या मादहतीवरून संकलन करून ववश्लेर्ि केल्यानंतर त्याचा अथष

लाविे म्हिजे अथषतनवेचन होय. मादहती संकलनाच्या संख्यात्मक व गि
ु ात्मक
संख्याशास्त्रीय तंत्राद्वारे , साधनाद्वारे जमा केलेल्या मादहतीचे संकलन
करण्यासाठी व ततचे संक्षक्षप्त रुपांतर करण्यासाठी पढ
ु ील प्रकारची सारिी तयार
केली.

कोष्टक क्र.01

01. तम
ु चे नाव काय आहे ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या नाव शलदहिारे नाव न शलदहिारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.02

02. तुम्ही कोित्या वगाषला अध्यापन करता ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या इयत्ता सांगिारे इयत्ता न सांगिारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.03

0.3 तुम्ही कोित्या शाळे त अध्यापन करता ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या शाळे चे नाव शलदहिारे शाळे चे नाव न शलदहिारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.04

0.4 अध्यापनासाठी तम्

ु हाला कोिते ववर्य आहे त?

अ.क्र. शशक्षक संख्या ववर्य शलदहिारे ववर्य न शलदहिारे

1. 15 15 00

26
कोष्टक क्र.05

05 गणित ववर्यातील कोिता घटक तुम्हाला अवघड वाटतो ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या कोन घटक अवघड वाटिारे इतर घटक अवघड वाटिारे
1. 15 02 13
कोष्टक क्र.06

06. कोन म्हिजे काय?

अ.क्र. शशक्षक संख्या व्याख्या शलदहिारे व्याख्या न शलदहिारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.07

07. कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येतात का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या अडचिी येिारे अडचिी न येिारे

1. 15 10 05
कोष्टक क्र.08

08. कोन हा घटक शशकववताना कोित्या अडचिी येतात ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या अडचिी येिारे अडचिी न येिारे

1. 15 10 05
कोष्टक क्र.09

09. तुम्हाला कोिाचे प्रकार मादहत आहे त का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय शलदहिारे नाही शलदहिारे

1. 15 15 00

27
कोष्टक क्र.10

10. कोिाचे कोिते प्रकार आहे त ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या प्रकार शलदहिारे प्रकार न शलदहिारे

1. 15 02 13
कोष्टक क्र.11

11. कोन हा घटक शशकववताना ववववध शैक्षणिक साधने वापरता का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.12

12. वापरलेल्या शैक्षणिक साधनामळ

ु े ववद्यार्थयांच्या अध्ययनावर सकारात्मक
पररिाम होतो का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 02
कोष्टक क्र.13

13. कोन स्पष्ट करताना ववववध अध्यापन पद्धतीचा वापर करता का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.14

14. ववद्यार्थयांकडून कोिाचे मापन करून घेताना अडचिी येतात का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या अडचिी येिारे अडचिी न येिारे

1. 15 10 05

28
कोष्टक क्र.15

15.ववद्यार्थयांना तुम्ही अध्यापन केल्यानंतर ववद्याथी अचक

ू कोन काढतात का?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.16

16. कोन मापक काढताना ववद्यार्थयांना आत्मववश्वास वाटतो का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.17

17. तम्
ु ही उपक्रम राबववता का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.18

18. तुम्ही राबववलेल्या उपक्रमांना ववद्याथी योग्य प्रततसाद दे तात का ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या होय म्हििारे नाही म्हििारे

1. 15 15 00
कोष्टक क्र.19

19. कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येऊ नयेत म्हिून तुम्ही कोित्या
उपाययोजना सच
ु वाल ?

अ.क्र. शशक्षक संख्या उपक्रम सच

ु वविारे उपक्रम न सच
ु वविारे
1. 15 15 00

29
 4.2 माहििीचे विश्लेर्ण :

‘गुिात्मक ककंवा संख्यात्मक मादहतीचा नेमका सारांश काढून टाकून

आकलन होईल अशा पद्धतीचे मांडिी म्हिजे मादहतीचे ववश्लेर्ि होय.’
प्रस्तत
ु कृततसंशोधनात शमळालेल्या मादहतीचे ववववध साधनांद्वारे संकलन
करून टक्केवारीद्वारे या मादहतीचे संख्यात्मक ववश्लेर्ि केले आहे .ते पढ
ु ील
प्रमािे...

प्राप्तांकाची बेरीज
मध्यमान = * 100

एकूि प्राप्तांकाची संख्या

कोष्टक क्र.1

1. तुमचे नाव काय आहे ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय उत्तर शलदहिारे 100%
2. नाही उत्तर शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांनी स्वताची नावे शलदहली.

30
कोष्टक क्र.2

2. तुम्ही कोित्या वगाषला अध्यापन करता ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. इयत्ता शलदहिारे 100%
2. इयत्ता न शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक प्राथशमक शाळे त इ. 4थी ते

7 वी ला अध्यापन करतात.

कोष्टक क्र.3

3. तुम्ही कोित्या शाळे त अध्यापन करता ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. शाळे चे नाव शलदहिारे 100%
2. शाळे चे नाव न शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक प्राथशमक शाळे त अध्यापन

करतात.

31
कोष्टक क्र.4

4. अध्यापनासाठी तुम्हाला कोिते ववर्य आहे त ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. ववर्य शलदहिारे 100%
2. ववर्य न शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक ववर्य अध्यापन करतात.

कोष्टक क्र.5

5. गणित ववर्यातील कोिता घटक तुम्हाला अवघड वाटतो ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. कोन घटक अवघड वाटिारे 13.40%
2. इतर घटक अवघड वाटिारे 86.60%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 13.40% शशक्षकांना कोन हा घटक अवघड

वाटतो. व 86.60% शशक्षकांना कोन हा घटक अवघड वाटत नाही.

32
कोष्टक क्र.6

6. कोन म्हिजे काय ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. व्याख्या शलदहिारे 100%
2. व्याख्या न शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांना कोन म्हिजे काय हे

मादहत आहे .

कोष्टक क्र.7

7. कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येतात का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय शलदहिारे 66%
2. नाही शलदहिारे 34%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 66% शशक्षकांना कोन घटक अध्यापनात

अडचिी येतात व 34% शशक्षकांना कोन घटक अध्यापनात अडचिी येत नाहीत.

33
कोष्टक क्र.8

8. कोन हा घटक शशकववताना कोित्या अडचिी येतात ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. अडचिी शलदहिारे 66%
2. अडचिी न शलदहिारे 34%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 66% शशक्षकांना कोन घटक अध्यापनात

अडचिी येतात व 34% शशक्षकांना कोन घटक अध्यापनात अडचिी येत नाहीत.

कोष्टक क्र.9

9. तुम्हाला कोनाचे प्रकार मादहती आहे त का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय शलदहिारे 100%
2. नाही शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांना कोन संकल्पना मादहती

आहे .

34
कोष्टक क्र.10

10.कोनाचे कोिते प्रकार आहे त ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय शलदहिारे 100%
2. नाही शलदहिारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांना कोनाचे प्रकार मादहती

आहे .

कोष्टक क्र.11

11.कोन हा घटक शशकववताना ववववध शैक्षणिक साधने वापरता का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक कोन हा घटक शशकववताना

ववववध शैक्षणिक साधनांचा वापर करतात.

35
कोष्टक क्र.12

12. वापरलेल्या शैक्षणिक साधनांमळ

ु े ववद्यार्थयांच्या अध्ययनावर
सकारात्मक पररिाम होतो का ?
अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांच्या मते शैक्षणिक

साधनामळ
ु े ववद्यार्थयांच्या अध्ययनावर सकारात्मक पररिाम होतो.

कोष्टक क्र.13

13. कोन स्पष्ट करताना ववववध अध्यापन पद्धतीचा वापर करता का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक आपले अध्यापन चांगले

व्हावे म्हिून ववववध अध्यापन पद्धतींचा वापर करतात.

36
कोष्टक क्र.14

14. ववद्यार्थयांकडून कोिाचे माप करून घेताना अडचिी येतात का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 66%
2. नाही म्हििारे 34%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 66% शशक्षकांना अडचिी येतात व 34%

शशक्षकांना अडचिी येत नाहीत.

कोष्टक क्र.15

15. ववद्यार्थयांना तुम्ही अध्यापन केल्यानंतर ववद्याथी अचक

ू कोन
काढतात का ?
अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांच्या मते अध्यापन केल्या

नंतर ववद्याथी अचक
ू कोन काढतात.

37
कोष्टक क्र.16

16. कोन मापक काढताना ववद्यार्थयांना आत्मववश्वास वाटतो का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांना अध्यापन केल्या नंतर

ववद्याथीना आत्मववश्वास वाटतो.

कोष्टक क्र.17

17. तुम्ही उपक्रम राबववता का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक उपक्रम राबववतात.

38
कोष्टक क्र.18

18. तुम्ही राबववलेल्या उपक्रमांना ववद्याथी योग्य प्रततसाद दे तात का ?

अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. होय म्हििारे 100%
2. नाही म्हििारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षकांनी राबववलेल्या उपक्रमांना

प्रततसाद दे तात.

कोष्टक क्र.19

19. कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येऊ नयेत म्हिून तुम्ही

कोित्या उपाययोजना सच
ु वाल ?
अ.क्र. पयाषयाचे स्वरूप शेकडेवारी
1. उपाययोजना सच
ु वविारे 100%
2. उपाययोजना न सच
ु वविारे 00%
एकूि 100%

तिष्कर्ा :

वरील कोष्टकावरून असे समजते कक 100% शशक्षक कोन घटक शशकववताना

अडचिी येऊ नये म्हिून उपाययोजना सच
ु ववतात.

39
4.3 माहििीचे अथातििेचि
ददलेल्या मादहतीवरून ततचे संकलन करून ववश्लेर्ि केल्यानंतर त्याचा
अथष लाविे म्हिजे अथष तनवषचन होय.
सदर कृती संशोधनातील मादहती संकलनाच्या ववश्लेर्िातून असे
जािवले की प्राथशमक शाळे ततल शशक्षकांना कोन घटकांचे अध्यापन
करताना अडचिी येतात त्यामळ
ु े सदर कृततसंशोधनातन
ू असे समजते
कक,
1. 76% शशक्षकांना कोि घटक शशकववताना अडचिी येतात.
2. 100% शशक्षकांना उपक्रम राबववताना अडचिी येतात.
3. कोि घटकांच्या अध्यापनासाठी शशक्षकांनी योजलेल्या उपक्रमांचा
अध्यापनावर 100% पररिाम होतो .
4. कोि घटकांचे अध्यापन करताना 66% शशक्षकांना अडचिी येतात.
5. अध्यापन प्रभावी होण्यासाठी 100% शशक्षक ववववध अध्यापन
पद्धतींचा वापर करतात.

40
 प्रकरण पाचिे

सारांश, तनष्कर्ष व शशफारशी

प्रास्िाविक :

शशक्षि ही एक महत्त्वाची मल
ू भत
ू गरज बनली आहे . प्रत्येक व्यक्तीस
शशक्षि शमळिे गरजेचे आहे . कृतीसंशोधनात संकशलत केलेल्या मादहतीचा अथष
लावन
ू त्या मादहतीवरून तनष्कर्ष काढला जातो. या तनष्कर्ाषवरून संशोधन ककती
प्रमािात यशस्वी झाले हे लक्षात येते तसेच त्याने सच
ु ववलेल्या उपक्रमांमधन
ू
संशोधन ववर्यातन
ू पढ
ु ील संशोधनासाठी वाचकांना मादहती शमळते या प्रकरिात
संशोधनाचे तनष्कर्ष मांडले आहे .

5.1 सारांश :

सदर कृतीसंशोधनामध्ये जजल्हा पररर्द प्राथशमक शाळे तील शशक्षकांना

इयत्ता पाचवीच्या वगांमध्ये गणित ववर्यातील कोन या घटकांचे अध्यापन
करताना येिाऱ्या अडचिींचा अभ्यास केला आहे .

5.1.1 शीर्ाक

इयत्ता पाचवीच्या वगांमध्ये गणित ववर्यातील कोन या घटकांचे अध्यापन

करताना येिाऱ्या अडचिींचा अभ्यास.

41
5.1.2 उद्हदष्टे :

सदर कृतीसंशोधनाची उद्ददष्टे पढ

ु ीलप्रमािे करण्यात आली.

1. इयत्ता पाचवीच्या ववद्यार्थयांना गणित ववर्यात येिाऱ्या ववववध समस्यांचा

शोध घेिे.
2. गणित ववर्यात भशू मती या घटकात येिाऱ्या ववववध समस्यांचा शोध
घेिे.
3. भशू मती या घटकातील ‘कोन’ या घटकाचे अध्यापन करताना येिाऱ्या
अडचिींच्या कारिांचा शोध घेिे.
4. गणित ववर्यातील ववववध अडचिींवर उपाययोजना सच
ु वविे.
5.1.3 गि
ृ ीिके :
1. इयत्ता पाचवीच्या ववद्यार्थयांना गणित ववर्यात अडचिी येतात.
2. ववद्यार्थयांच्या कोन या घटकातील उदाहरि सोडववताना चक
ु ा
होतात.
3. कोन या घटकाववर्यी शशक्षक उपक्रम राबववतात.
5.1.4 संशोधिाची व्याप्िी ि मयाादा :
व्याप्िी :
1. सदर संशोधनासाठी जजल्हा पररर्द प्राथशमक शाळे चा ववचार केला
आहे .
2. सदर संशोधनासाठी गणित ववर्यातील कोन या घटकाचा ववचार
केला आहे .
3. सदर संशोधनात इयत्ता पाचवीच्या ववद्यार्थयांचा ववचार केला आहे

42
मयाादा :

1. सदर संशोधन जजल्हा पररर्द प्राथशमक शाळे तील इयत्ता 5 वी परु ते

मयाषददत आहे .
2. सदर संशोधन जजल्हा पररर्द प्राथशमक शाळे तील गणित ववशेर् करिाऱ्या
शशक्षकांपरु तेच मयाषददत आहे .
3. सदर संशोधन सन २०१५-२०१६ परु तेच मयाषददत आहे .

5.1.6 संदर्ा साहित्याचा आढािा :

सदर संशोधनात अध्यापक ववद्यालयातील ग्रंथालयातील ववववध संदभष

सादहत्याचा आढावा घेतला आहे .

5.1.7 पि
ू ी झालेल्या संशोधिाचा आढािा :

सदर कृती संशोधनासाठी संशोधकाने अध्यापक ववद्यालयाच्या पानसरे

स्वाती सभ
ु ार् व जाधव ककशोर सभ
ु ार् यांच्या कृतीसंशोधनाचा आढावा घेतला
आहे .

43
5.1.8 संशोधि िेगळे पण ि उपयक्
ु ििा :

संशोधिाचे िेगळे पण :

संशोधकाने इयत्ता पाचवीच्या कोन या घटकाचे अध्यापन करताना समस्या

तनमाषि होतात त्यामळ
ु े ही समस्या तनवडली आहे .

सदर संशोधनात संशोधकाने इयत्ता पाचवीच्या ववद्यार्थयांचा अभ्यास केला

आहे . कारि इयत्ता पदहली ते चौथीपयंतच्या ववद्यार्थयांना कोन हा घटक नाही.
त्यामळ
ु े ववद्यार्थयांना कोन कसा काढावा हे शशकवावे लागते. त्यामळ
ु े या वगाषत
तनमाषि होिाऱ्या कोन ववर्याच्या समस्या संशोधकाने सोडववण्याचा प्रयत्न केला
आहे .

संशोधिाची उपयक्
ु ििा :

सदर संशोधन हे शशक्षकांसाठी अततशय उपयक्

ु त आहे .त्यांना या
संशोधनातून ववववध समस्या नष्ट होण्यास मदत होिार आहे . सदर संशोधन
इयत्ता पाचवीच्या ववद्यार्थयांसाठी उपयक्
ु त ठरे ल. संशोधनामळ
ु े अध्यापन चांगले
होईल. ववद्यार्थयांमध्ये आत्मववश्वास तनमाषि होईल. तसेच शैक्षणिक गुिवत्ता
वाढववण्यासाठी सदर संशोधन उपयक्
ु त आहे .

5.1.9 माहििीसंकलिाची साधिे :

प्रस्तत
ु संशोधनासाठी संशोधकांनी प्रश्नावली मल
ु ाखत ही मादहती
संकलनाची साधने वापरलेली आहे त.

5.1.10 िमि
ु ा तििड :

सदर कृतत संशोधनासाठी संशोधकाने माध्यशमक शाळे तील 15 शशक्षकांची

तनवड केली आहे .

44
5.1.11 संख्याशास्त्रीय साधिे :

प्रस्तुत संशोधनात विषनात्मक संख्याशास्त्रीय शेकडेवारी व टक्केवारी या

संख्याशास्त्रीय साधनांचा उपयोग केला आहे .

5.1.12 माहििीचे संकलि :

न्यादशाषची तनवड केल्यानंतर संशोधकाने प्रश्नावली व मल

ु ाखत या मादहती
संकलनाच्या साधनाद्वारे मादहतीचे संकलन केले. सवष प्रतीसादकांकडून चांगला
प्रततसाद शमळाला.

5.1.13 माहििीचे विश्लेर्ण ि अथातििाचि:

संशोधकाने मादहती ववश्लेर्िासाठी प्रथम मादहतीचे वगीकरि केले.

त्यानस
ु ार सारिी तयार केली. कोष्टके तयार केली व शेकडेवारी व टक्केवारी
काढली.

5.2. तिष्कर्ा :

शशक्षकांच्या प्रश्नावलीतन
ू शमळालेले तनष्कर्ष खालीलप्रमािे आहे त –

1. शशक्षकांना कोन घटक शशकववताना अडचिी येतात.

2. शशक्षकांना उपक्रम राबववताना अडचिी येतात.
3. कोन घटकाच्या अध्यापनासाठी शशक्षकांनी योजलेल्या उपक्रमांचा
अध्यापनावर पररिाम होतो.
4. कोन घटकाचे अध्यापन करताना शशक्षकांना अडचिी येतात.
5. अध्यापन प्रभावी होण्यासाठी शशक्षक ववववध अध्यापन पद्धतींचा वापर
करतात.

45
5.3 भशफारशी :

तनष्कर्ाषतील बाबींवरून ववद्यार्थयांच्या प्रश्नावलीतून शमळालेले

तनष्कर्ष खरे प्रमािे आहे त.

1. शशक्षकांनी अध्यापन करताना मनोरं जन व क्रीडन पद्धतीने अध्यापन

करावे.
2. शशक्षकांनी गणित ववर्यातील कोन या घटकांचे अध्यापनाकडे अवधान
केंदित होण्यासाठी ववववध उपक्रम राबवावेत.
3. शशक्षकांचा मागषदशषन व परु स्कार स्वरूप गौरव करावा.
4. शशक्षकांनी स्वअध्ययनासाठी ववववध गणिती खेळ घ्यावेत.
5. ववद्यार्थयांसाठी गणिती कोपरा करून वेळोवेळी त्याचा वापर करावा.

संदर्ा सच
ू ी :

1. कृतीसंशोधन व नवोपक्रम, डॉ. व झा. साळी, डॉ. सरु े श करं दीकर,

फडके प्रकाशन, कोल्हापरू . नोव्हें बर २००७
2. कृतीसंशोधन व नवोपक्रम, अरववंद लो. कपोले, तनराली प्रकाशन प्रथम
आवत्त
ृ ी २००६-२००७
3. शैक्षणिक मल्
ू यमापन, डॉ. ह. ना. जगताप व मोकाशी, फडके प्रकाशन,
आवत्त
ृ ी नोव्हें बर २००५

46
 पररभशष्ट ‘अ’

शशक्षकांसाठी प्रश्नावली

1. तुमचे नाव काय आहे ?

2. तुम्ही कोित्या वगाषला अध्यापन करता ?
3. तुम्ही कोित्या शाळे त अध्यापन करता ?
4. अध्यापनासाठी तम्
ु हाला कोिते ववर्य आहे त ?
5. गणित ववर्यातील कोिता घटक तुम्हाला उघड वाटतो ?
6. कोन म्हिजे काय ?
7. कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येतात का ?
8. कोन हा घटक शशकववताना कोित्या अडचिी येतात ?
9. तम्
ु हाला कोनाचे प्रकार मादहती आहे का?

10.कोनाचे कोिते प्रकार आहे त ?

11. कोन हा घटक शशकववताना ववववध शैक्षणिक साधने वापरता का ?

12. वापरलेल्या शैक्षणिक साधनांमळ

ु े ववद्यार्थयांच्या अध्ययनावर सकारात्मक
पररिाम होतो का?

13.कोन स्पष्ट करताना ववववध अध्यापन पद्धतीचा वापर करता का ?

14.ववद्यार्थयांकडून कोनाचे मापन करून घेताना अडचिी येतात का ?
15.ववद्यार्थयांना तुम्ही अध्यापन केल्यानंतर ववद्याथी अचक
ू कोि काढतात
का?
16.कोन मापक काढताना ववद्यार्थयांना आत्मववश्वास वाटतो का ?
17.तम्
ु ही उपक्रम राबवीता का?
18.तम्
ु ही राबववलेल्या उपक्रमांना ववद्याथी योग्य प्रततसाद दे तात का ?
19.कोन हा घटक शशकववताना अडचिी येऊ नयेत म्हिून तुम्ही कोित्या
उपाययोजना सच
ु वाल

47
 पररभशष्ट ‘ब’

न्यादशाािील भशक्षकांची यादी

क्र. शशक्षकांची नावे

1 श्री. रसाळ जी. डी.
2 श्री. राठोड जी. पी.
3 श्री. धथगळे ए. पी.
4 श्री. ताम्हािे टी. बी.
5 श्री. शशवेकर इ. व्ही.
6 श्री. पौळ एम. पी.
7 श्री. लांघे डी. ए.
8 सौ. जाधव ए. टी.
9 सौ. शशदं े व्ही. एस.
10 सौ. गायकवाड एस. डी.
11 श्री. गायकवाड आर. व्ही.
12 सौ. रत्नपारखी पी. एन.
13 सौ. संभुदास पी.यु.
14 श्री.वपंगळे एस.डी.
15 श्री. खेडकर एम. डी.

48
 पररभशष्ट ‘क’

न्यादशाषची शाळा

1. श्री. भैरवनाथ ववद्यामंददर पाबळ, ता. शशरूर, जज.पुिे

49
50