3/12/2015

Orijentacija kroz istoriju

2

 Sama reč orijentacija dolazi od Orijenta - Istoka, sa koga se

rađa Sunce. I sve hrišćanske crkve su oduvek orijentisane svojim
oltarom prema istoku. Prema E. Cassireru: „Istok, kao izvor
svetlosti je takođe i izvor života, dok je zapad kao mesto gde
zahodi sunce prepun svih užasa smrti”.

 Katedrala u Ruanu
ANALIZA SPOLJNJIH
UTICAJA
Doc. dr Viktorija Aladžić PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – predavanje 7 Aladžić

Axis mundi Orijentacija arhitektonskih objekata

3 4

 Prema nekim teorijama, strane  Predstavlja planiranje, projektovanje i gradnju ili

sveta se povezuju sa axis
mundi (osa sveta), pa se tako
formira jedna obuhvatna
kosmologija. Prema Vitruviju:
„Priroda je proturila jedan
kraj osovine sveta kroz severnu
tačku iza Velikog Medveda, a
drugi kraj ide kroz suprotnu
tačku ispod zemlje, na jugu.”
Tako je i rimski grad
organizovan po dve ose cardo
(axis mundi) koja ide pravcem
sever-jug i decumanus, koji se
prostire pravcem istok-zapad.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
postavljanje jednog arhitektonskog objekta ili urbane
celine obzirom na njen položaj u odnosu na strane
sveta. Orijentaciju uslovljavaju prirodni faktori:
osunčanost (insolacija), ruža vetrova, ozračenost,
postizanje pogleda, ali i drugi faktori: mitološki,
astrološki, religiozni i mnogi drugi. Orijentacija je
posebno značajan element prilikom podizanja sakralnih
objekata: crkava, džamija, gde je posebna pažnja
posvećena položaju objekta u odnosu na strane sveta
(pravac sunčevog izlaska i zalaska).
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić

Orientatio kod
Prostor kao aspekt orijentacije Etrurščana
5 6

 U teorijskom smislu, u osnovi, čovek se orijentiše prema

„objektu”, što će reći, prilagođava se fiziološki i tehnološki
fizičkim stvarima; on uspostavlja uzajamne veze i odnose sa
drugim osobama, shvata apstraktne realnosti, ili „značenja”,
koja se prenose raznim jezicima, nastalim u cilju
komuniciranja. Njegova orijentacija prema različitim
objektima može biti saznajna, ali i afektivna; no u oba
slučaja ona je usmerena prema ustanovljenju jedne
dinamične ravnoteže između njega i njegove okoline.
Prema tome, prostor nije neka posebna kategorija
orijentacije, već jedan od aspekata bilo kakve orijentacije.
Odnosno, prostor je samo jedan od aspekata sveukupne
orijentacije.
 Kod Etrurščana postavljanje temelja templuma (hrama) ili grada, orientatio
predstavlja jednu fazu, postupak, kojim se templum povezuje za unapred
određene kosmološke repere i deli na izvestan broj sekcija, najverovatnije
šesnaest, jer se na toliko delova u proricanju zamišljeno razlagala i jetra
žrtvovane životinje. I pored ogromne razlike, i jetra i templum su imali jednu
zajedničku stranu: u pitanju je bio supstitut kosmosa. U činu orijentacije,
određeni su kardinalni astronomski pravci i to pomoću instrumenta koji se
zove groma. U prvoj fazi rituala povlačio se prvo u mislima, a zatim i stvarno
na tlu se iscrtavao veliki koordinatni krst u čijem se preseku nalazilo
zamišljeno središte templuma, a verovatno i samog budućeg grada.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

1
 3/12/2015

Orijentacija hrišćanskih crkava Orijentacija objekata

7 8

 U crkvenom graditeljstvu položaj glavne uzdužne ose je  U opštem smislu, predstavlja usmeravanje osovine
u smeru zapad-istok, tj. glavni delovi crkve - kor s neke građevine u odnosu na strane sveta, pre svega
apsidom i glavnim oltarom - smešteni su na istočnoj
strani. prema klimatskim uslovima (insolacija, ruža vetrova),
 Naziv potiče iz ranohrišćanskog običaja, preuzetog iz
prema mikroklimi i saobraćajnicama, susednim
antike, da se pri molitvi vernici okreću prema izlazećem objektima i dr.
suncu. Taj se način usmeravanja objekta proširio i
starohrišćanskoj arhitekturi istočnih zemalja, zatim se
javlja na Zapadu, ali nije nikada prihvaćen kao
isključivo načelo.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Orijentacija zgrada Mogućnosti orijentacije

9 10

 Stambene ulice sa okvirnom ivičnom izgradnjom pa i najšire, ne
pružaju dobre uslove orijentacije i osunčavanja. Kod ovakvih
ulica, uzidana zgrada ima dva slepa zida, a fasade su
orijentisane povoljno ili nepovoljno.
Od svih vrednosti za arhitekturu i urbanizam pravilna
orijentacija je najbitnija, mada je njen problem postavljen
dosta kasno.
Da li će se od orijentacije primeniti jug, jugoistok ili jugozapad
zavisno je od lokalnih prilika i ostalih uslova klimata, ali ukoliko
se želi srednja vrednost sunčane svetlosti naročito u periodu
zimskih meseci, tada je južna strana preporučljivija. Međutim,
ukoliko uslovi zahtevaju toplotnu vrednost, tada je jugoistočna i
jugozapadna orijentacija u prednosti.
 Južna orijentacija je najtoplija u proleće, jesen i
zimi, a dosta prijatna leti zbog visine sunca na
horizontu. Sunčani zraci pri ovoj orijentaciji veoma
malo prodiru u prostor zgrade. Zgrade orijentisane
prema istoku i zapadu veoma su hladne u doba
zime, a naročito tople u danima leta. Što se tiče
orijentacije prema severu, ona je i suviše hladna i
škodljiva za stanovanje.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Najpovoljnija orijentacija Orijentacija zgrada

11 12

 Najveći intenzitet radijacije prima fasada. Treba voditi

računa o temperaturi vazduha, jer ima razlike između
maksimuma visine sunca (u podne), i maksimuma
temperature vazduha koju ima mesto nešto oko dva
sata kasnije. Zato položaj prema jugozapadu, ma
koliko primao istu količinu sunčeve radijacije, kao
jugoistočni, praktično je topliji u toku leta, a mnogo
manje udoban za spavaće sobe gde se traži večernja
svežina.
Orijentacija prema jugu ili orijentacija koja se ne širi
više od 25 stepeni prema jugoistoku je najbolja za sve
prostorije stanovanja, podrazumevajući i kuhinju.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

2

Druge mogućnosti orijentacije
13
 Orijentacija koja se širi više od 25 stepeni prema
jugozapadu je povoljna za prostorije dnevnog boravka,
ali manje povoljna za spavaće sobe.
Orijentacija koja se ne širi više od 45 stepeni prema
jugoistoku je prihvatljiva za sve prostorije, sem ako se
ne širi više od 45 stepeni prema jugozapadu, kada se
toleriše za dnevne sobe, ali je nepovoljna za spavaće
sobe.
Sve ostale orijentacije su nepovoljne bilo za dnevne ili
spavaće prostorije.
Najzad treba voditi računa o kišnom vetru, štetnom po
zdravlje.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
Uticaji na mikroklimu
15
 Klima ne zavisi samo od uticaja prirodnih činilaca, već se ona
usled dejstva fizičko-bioloških pojava menja naročito u
naselju i gradskim privredno-poslovnim zonama. Klima u
gradu se razlikuje od klime svoje okoline, a ova se razlika
naročito izražava u temperaturi i vlažnosti vazduha.
U samom gradu postoje znatne razlike mikroklimata između
gradskih zona, gradskih četvrti i stambenih blokova. Povoljan
je mikroklimat zelenih površina, blagih ozelenjenih kosina i
prevoja, padina pored šume, jezera i reka, a nepovoljan je
kod gusto izgrađenih zatvorenih gradskih stambenih
blokova, popločanih trgova, ulica i sličnih površina, kao i
zatvorenih a ogolelih kotlina, koje su leti izložene
osunčavanju a zimi udaru vlažnih i hladnih vetrova.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
Osunčanje
17
 Predstavlja stepen izloženosti sunčevim zracima jedne površine,
arhitektonskog objekta ili građevinskog terena.
 Osunčanje zavisi od: geografskog položaja terena, oblika i
orijentacije terena, zakošenosti terena, godišnjih doba, doba dana,
klimatskih uslova, blizine zelenila, stepena oblačnosti i dr.
 Osunčanje je veoma bitna karakteristika terena predviđenog za
gradnju i odlučujući je faktor orijentacije jednog građevinskog
objekta ili njegovog dela.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
3/12/2015
Mikroklima
14
 Mikroklima jednog područja ili naseljenog mesta predstavlja
skup elemenata i faktora: tlo, voda, sunce, vetar, vlažnost i
reljef terena, koji određuju uzročnike klimata prostora,
karakteristične u pogledu klimatskih uslova. Posebni lokalni
klimatski uslovi kod naseljenih mesta znatno se razlikuju od
uslova klimata okoline, pa čak se razlikuju i međusobno s
obzirom na namenu gradskih površina, položaja naselja,
reljefa i nadmorske visine. Namena površina gradskih zona i
izgrađenost gradske teritorije sa lokalnim faktorima klimatskih
uslova, sačinjavaju osnovne uzročnike gradskih mikroklimata.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
Mogućnosti poboljšanja klimatskih
16
uslova
 Kao što se mikroklimat sa povoljnim i nepovoljnim
uslovima za stanovanje obrazuje prema lokalnim ili
prirodnim činiocima, isto se tako i klimatski uslovi
mogu delimično menjati i poboljšavati kod izvesnih
rekonstrukcija i remodelacija postojećih gradova i
gradskih aglomeracija.
Zelenilo poboljšava životne uslove svoje sredine kao
zaštita od vetra, prašine i larme, te ono poboljšava
mikroklimat gradova.
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
18
PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić
3
 3/12/2015

Direktna i difuzna radijacija sunca Finska “tamna” arhitektura

19 20

 U zavisnosti od sadržaja slobodnih čestica u atmosferi povećava se ili

smanjuje difuzno zračenje sunca. Kod više čestica veće je difuzno zračenje,
kod manje čestica smanjuje se difuzno zračenje a povećava direktno.
Difuzno zračenje nastaje odbijanjem svetlosti od čestica u atmosferi.
 Ovaj odnos između direktne i difuzne radijacije zavisan je od visine sunca i
nadmorske visine mesta.
 Značajan faktor osunčanja je i reflektovanje zemljinog pokrivača koje
povećava vidljivost ali i zagrevanje nižih slojeva. Izborom materijala može
se uticati na smanjenje ili povećanje reflektovanja.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Grčka “bela” arhitektura

Osunčavanje - insolacija
21 22

 Direktno obasjavanje strana zgrade sunčevim zracima, kao

važan higijenski faktor, naročito za prostorije u kojima se
boravi. Vazduh sa osunčane strane je topliji, suvlji i slobodniji
od bakterija nego sa neosunčane strane. S ovim u vezi je i
orijentisanje zgrada i prostorija prema stranama sveta.
Minimalno osunčavanje je 2 časa dnevno. Za pravilno
osunčavanje širina ulice u odnosu na visinu fronta je: za pravac
S–J, jedan i po puta visina, a za I–Z, tri puta visine.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Parametri lokacije Prirodni parametri lokacije - sunce

23 24

 Prirodni i stvoreni uslovi na parceli imaju uticaj na: kvalitet

prostora, način izgradnje objekata, organizaciju površina,
uslove komfora, zdravlje ljudi, njihove radne sposobnosti i
kvalitete života.
Osnovni prirodni parametri lokacije Оsnovni stvoreni parametri lokacije

Sunce (toplota i svetlost) Položaj zgrade

Vetar Oblik zgrade
Zelenilo Orijentacija zgrade
Voda Međusobna udaljenost zgrada
Konfiguracija terena

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

4
 3/12/2015

Prirodni parametri lokacije - vetar Zaštita od vetra

25 26

 Zaštita od vetra:  Zaštita orijentacijom zgrade

 Zaklanjanjem iza prirodne ili veštačke prepreke
 Postavljanjem zaštitnog zelenila

 Zaštita oblikovanjem zgrada

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Prirodni parametri lokacije - zelenilo Prirodni parametri lokacije - voda

27 28

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

Prirodni parametri lokacije – konfiguracija Stvoreni parametri lokacije – položaj

terena zgrade
29 30

 Konfiguracija terena utiče na mikroklimatske uslove.

 Položaj zgrade u odnosu na strane sveta -
 Južne strane su osunčane i imaju višu temperaturu od onih u
senci. orijentacija
 Oblik terena omogućava brišuće dejstvo vetra, ali isto tako i
onemogućava dejstvo vetra.

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić

5
 3/12/2015

Stvoreni parametri lokacije –

Efekat građenja – toplotno ostrvo
31
međusobna udaljenost zgrada 32

 Temperatura u gradskom centru može biti veća 8% od

temeprature u predgrađu ili izvan grada
 Temperatura gradskih naselja često je veća od temperature
prigradskih naselja za 10° C

PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija PROJEKTOVANJE PORODIČNE KUĆE – Predavanje 7 Doc. dr Viktorija
Aladžić Aladžić