Tarlac State University

College of Arts and Social Science

Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina

Mga akda sa
Iba’t-Ibang
Larangan
Ipinisa ni:
Mergas, Red Darwin S.
AB PSYCH 1-D

Ipinasa kay:
Dr. Raffy Aganon
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina

1. Larangan sa Pagpipinta
Ang Kasaysayan ng Pagpipinta
Maraming salik ang nakaimpluwensya sa kasaysayan ng pagpipinta. Heograpiya,
relihiyon, pambansang katangian, makasaysayang pangyayari, pag-unlad ng mga bagong
materyales-lahat ay nakatutulong sa paghubog sa pananaw ng artist. Sa buong
kasaysayan, ang pagpipinta ay may salamin sa pagbabago ng mundo at ang aming mga
ideya tungkol dito. Ang mga artista naman ay nagbigay ng ilan sa mga pinakamahusay
na rekord ng pag-unlad ng sibilisasyon, kung minsan ay nagsisiwalat ng higit sa nakasulat
na salita.

 Prehistoric Painting
Ang mga sinaunang tao ang pinakamaagang artist. Ang mga kulay at
guhit ng mga hayop, mula sa taong humigit-kumulang 30,000 hanggang
10,000 B.C., ay natagpuan sa mga pader ng mga kuweba sa timog France
at sa Espanya. Marami sa mga guhit na ito ay kahanga-hangang
napreserba dahil ang mga kuweba ay natatakan sa loob ng maraming
siglo.

 Egyptian and Mesopotamian Painting (3400-332 B.C.)

Karamihan ng sining ng Ehipto ay nilikha para ng mga pyramids at mga
libingan ng mga hari at iba pang mahahalagang tao. Upang matiyak na
ang kaluluwa ay patuloy na umiiral, ang mga artist ay gumawa ng mga
larawan ng patay na tao sa bato. Itinala din nila ang mga eksena mula sa
buhay ng tao sa mga kuwadro na nasa pader sa mga libingang silid.

 The Aegean Civilization (3000-1100 B.C.)

Ang kanilang mga paboritong tema sa sining ay buhay sa dagat, mga
hayop, bulaklak, atleta laro, at processionals. Sa Knossos at iba pang mga
palasyo ng Aegean, ang mga kuwadro ay ginawa sa mga pader na may
plaster na may mga pintura na gawa sa mga sangkap ng mineral,
buhangin, at mga puno ng lupa. Ang pintura ay nabasa sa basa na plaster
at naging permanenteng bahagi ng dingding. Ang ganitong uri ng
pagpipinta ay tinawag na fresco, isang salitang Italyano na
nangangahulugang "sariwa" o "bago.

 "Greek and Roman Classical Painting (1100 B.C.-A.D. 400)

Pinalamutian ng mga sinaunang Greeks ang kanilang mga templo at mga
palasyo sa mga mural (wall) na mga kuwadro. Maaari naming sabihin
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
mula sa mga sinaunang pampanitikan pinagkukunan at mula sa Romano
kopya ng Griyego sining na ipininta ang Greeks maliit na larawan at
ginawa mosaic. Ang mga pangalan ng mga Griyego master painters at
isang bagay ng kanilang mga buhay at gumagana ay kilala rin, bagaman
napakaliit na painting Griyego ay nakaligtas sa mga epekto ng oras at mga
digmaan. Ang mga Greeks ay hindi nagpinta ng marami sa mga libingan,
kaya hindi protektado ang kanilang mga gawa.

 Early Christian and Byzantine Painting (A.D. 300-1300)

Ang pagtaas ng Kristiyanismo ay lubhang nakaapekto sa sining. Ang mga
artist ay inatasan upang palamutihan ang mga dingding ng mga simbahan
na may mga fresco at mosaic. Gumawa sila ng mga kuwadro ng panel sa
simbahan kapilya at isinalarawan at ginayakan ang mga aklat ng
Simbahan. Sa ilalim ng awtoridad ng Simbahan, kailangang ipahayag ng
mga pintor ang mga turo ng Kristiyanismo bilang malinaw hangga't
maaari.

 Medieval Painting (500-1400)

Ang unang bahagi ng Middle Ages, mula sa ika-6 hanggang ika-11 siglo
A.D., ay mas kilala sa tawag na Dark Ages. Sa panahong ito ay puno ng
kaguluhan, ang sining ay pinananatiling buhay na pangunahin sa mga
monasteryo. Noong ika-5 siglo, ang mga tribo ng barbaro mula sa
hilagang at gitnang Europa ay naglalakbay sa kontinente. Sa loob ng
daan-daang taon ay sinakop nila ang Kanlurang Europa.

 18th-Century Painting
Noong ika-18 siglo, gumawa ang Venice ng maraming magagandang
painters. Ang pinaka sikat ay si Giovanni Battista Tiepolo (1696-1770).
Pinalamutian niya ang mga interior ng mga palasyo at iba pang mga gusali
na may matinding, makukulay na mga fresco na kumakatawan sa mga
tanawin ng kayamanan at pagpapahayag ng pagkakayari na si Francesco
Guardi (1712-93) at Antonio Canaletto (1697-1768) na pininturahan ang
mga magagandang tanawin, marami sa kanila ang nagpapaalala sa mga
nakaraang kaluwalhatian ng Venice.

 19th-Century Painting
Ang ika-19 na siglo kung minsan ay itinuturing na ang panahon kung saan
ang modernong sining ay nagsimulang maghugis. Ang isang mahalagang
dahilan para sa tinatawag na rebolusyon sa mga sining sa oras na ito ay
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
ang pag-imbento ng camera, na pinilit ang mga artist na muling suriin ang
layunin ng pagpipinta.

 20th-Century Painting
Maraming mga artist sa lalong madaling panahon ang naging hindi
nasisiyahan sa impresyonismo. Ang mga artist na tulad ni Paul Cézanne
(1839-1906) ay naniwala na ang impresyonismo ay hindi naglalarawan ng
katigasan ng mga anyo sa kalikasan. Gustung-gusto ni Cézanne na
magpinta pa rin ng mga lifes dahil pinapayagan nila siyang pag-isiping
mabuti ang mga hugis ng prutas o iba pang mga bagay at ang kanilang
mga kaayusan. Ang mga bagay sa kanyang mga lifeles pa rin ang hitsura
solid dahil binawasan niya ang kanilang mga form sa simpleng geometric
na hugis. (http://www.scholastic.com/browse/article.jsp?id=3753865)
Sarah Bradford Landau
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina

2. Larangan ng Sayaw

Katutubong Sayaw
Ang katutubong sayaw ay ang pagpapahayag ng iba’t-ibang saloobin at
damdamin.Gumagawa ang mga tao ng iba’t-ibang galaw at direksyon ng katawan gaya
ng pagkilos ng kamay at mga paa. Sa pagsasayaw ay nakakadama tayo ng kaginhawaan
at narerelaks ang buong katawan. Hanggang sa kasalukuyang panahon ay hindi pa rin
nawawala ang tradisyong kinagisnan

Ito ang mga ilan sa mga katutubong sayaw sa Pilipinas

 Subli- ito ay sayaw ng mga katagalugan at mga nangaling sa Batangas.Ang
salitang SUBLI ay mula sa dalawang salitang Tagalog, subsub at bali. Sa
sayaw na ito ang mga lalaki ay nakasubusub na tila pilay y nakabaluktot,
samantalang ang mga babe ay nagsasayaw na mayroong suot na
sombrero.
 SAPATYA- Mula sa baryo Manibaug,Porac, Pampanga.Ang kadalasang
sumasayaw nito ay ang mga magsasaka sa panahon ng kanilang
pagtatanim bilang pag-aalay para sa mabuti o masaganang ani.
 SAKUTING- ang sayaw na ito ay orihinal sa Abra.Ang mga lalake lamang
ang sumasayaw ng katutubong sayaw na ito. Nagpapakita ito na wari ay
nakikipaglaban na gumagamit ng patpat.
 BINASUAN- ito ay isang masiglang sayaw na nangaling sa Pangasinan. Ang
ibig sabihin ng Binasuan ay"pagamit ng basong inuman"
 KURATSA- ito sayaw na nangaling sa Bohol at kilala rin sa mga taga-
Ilokano. Ito ay katamtamang estilo ng waltz. Dito ang mananayaw ay
ginagaya ang ligawan ng mga kabataan.
 SAGUIN-SAGUIN- Ito ay sayaw na nangaling sa Bicol. Isinasalay nito ang
ang mayari ng kakahuyan na sinayawan ng kaniyang mga mangagawa.
 TINIKLING- ito ay nangaling sa Leyte. Ginagaya nito ang galaw at kilos ng
ibong tikling habang ito ay lumulukso sa pagitan ng mahabang kawayan.
 REGATONES- ang sayaw na ito ay galing sa lungsod Cadiz City, Negros
Occidental.Mula sa baryo Manibaug,Porac, Pampanga.
(https://prezi.com/rom4my3bydu5/mga-katutubong-sayaw-sa-pilipinas/)
MARIZ RODRIGUEZ
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina

3. LARANGAN SA KASAYSAYAN

Kasaysayan ng Kasaysayan: Ugat, Kahulugan at Kabuluhan

Jose Lester C. Duria
Ang Kasaysayan ay isa sa pinakamatandang sangay ng pag-aaral sa
AghamPanlipunan. Maiuugat ang pinanggalingan ng disiplinang ito mula sa pag-iral ng
kamalayangpang-kasaysayan na nakapaloob sa mga tradisyon ng Kanluraning
Kabihasnan. Sumibol angkamalayan sa mahalagang pamana na iniwan ng mga Hudyo,
Griyego at ng mga sinaunangKristiyano. Binigyang diin ng mga Hudyo at kinalaunan ng
mga Kristyano ang saysay,balangkas at proseso ng mga pangyayari sa nakaraan. Para sa
kanila, ang nakaraan ay umuugnaysa kasalukuyan at maging sa hinaharap at ito ay
kumikilos papunta sa isang tiyak na tunguhin.Samantala, ang mga Griyego naman ay
nakapag-ambag sa pagbubukas ng daan sa kritikal atsiyentipikong pag-aaral ng nakalipas
upang madetermina ang katotohanan. Para sa kanila,napakahalaga ng pagkakaiba sa
pagitan ng kasaysayan (history) at mitolohiya (Gilderhus 2000,11).

Sa kabilang banda, nahahati sa limang bahagi ang kasaysayan ng

kasaysayanbilang pananaw at gawaing panggrupo o panlipunan sa Pilipinas. Una sa mga
ito ay ang dinatnanng mga Kastila noong 1521, ito ang dating Kasaysayan na siyang
kamalayang pangkasaysayan nataal sa Pilipino. Ang ikalawang yugto ay ang pagsulpot sa
Pilipinas ng historia na kumakatawansa mga ulat-pangkasaysayan at kronika na may
kaibahan naman sa konsepto ng kasaysayan ngmga sinaunang Pilipino. Ang pagpasok ng
positibismo bilang metodolohiyang tradisyunal atpananaw ng Istoriograpiya sa ating
bansa noong mga unang taon ng ika-20 dantaon angtumutugon sa pagsisimula ng
ikatlong panahon.
Ang ika-apat na bahagi ay ang pagsilang kamakailan sa ating bansa ng “Bagong
Istoriograpiya”. At ang ika-huli ay ang pinapangarap napagsasanib ng mga konsepto ng
Historia at ng kasaysayan sa loob ng isang pangkalahatangkasaysayan na may
malawakang pamamaraan at kabuluhan at saysay sa lahat ng Pilipino.Binibigyang diin na
ang pagsasanib na ito ng Historia at kasaysayanang siyang dapat maging
pinakamasidhing layunin ng pambansang kasaysayan bilang disiplina at pananaw
(Navarro et al.2000, 159-161).
(https://www.scribd.com/doc/99496585/Kasaysayan-Ng-Kasaysayan-Article-Version)
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
4. Larangan sa Medisina

Tigdas outbreak ikinabahala ng WHO

Ikinabahala ng World Health Organization (WHO) ang idineklarang measles

outbreak sa Pilipinas. Ayon kay Dr. Gundo Weiler, kinatawan ng WHO sa bansa, nuong
isang taon pa nila binabantayan ang outbreak ng tigdas kung saan aabot sa 20,000 mga
pasyente na ang napaulat na tinamaan.Gayunman, sinabi ni Dr. Weiler na hindi naman
na sila nagulat na lumala ang kaso ng tigdas sa Pilipinas dahil sa kulang ang kumpiyansa
ng mga Pilipino na tanggapin ang vaccination program.Batay sa tala ng WHO, aabot
lamang sa pito mula sa 10 mga bata na may edad 17 pababa ang nabakunahan kabilang
na riyan ang bakuna kontra tigdas.

Sa panig naman ng DOH, ipinagmalaki ni Health Secretary Francisco Duque III na

mas dumami na umano ang mga magulang na nagpupunta sa mga health centers para
pabakunahan ang kanilang mga anak.
Paliwanag naman ni Duque, resulta ito ng ginagawa nilang pag-iikot sa mga komunidad
upang ipaunawa ang kahalagahan ng bakuna kontra sa iba’t ibang karamdaman.““Sa
wakas yung kanilang takot doon sa mga dating isyu tungkol sa dengvaxia mukhang
nawawala na. At ito naman takot sa measles ang ngayong namamayagpag kaya sila
naman ay nagpapabakuna ngayon, pero nakakalungkot lang may mamatay pa para lang
maintindihan ang measles vaccine”, ani Duque.Dagdag pa ni Duque na tuluy-tuloy ang
pakikipag-ugnayan sa mga LGUs para paigtingin ang ating immunization.

(https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2019/02/11/1892778/tigdas-outbreak-
ikinabahala-ng-who#4ouzBKp0O8wWQ82Y.99) Doris Franche
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
5. Larangan sa Teknolohiya

Teknolohiya sa Kabataan at Edukasyon

Ano nga ba ang mga positibo at negatibong naidudulot ng mga makabagong

teknolohiya sa mga kabataan at edukasyon? Paulit-ulit nang winiwika ng ating mga
magulang ang mga katagang “Ang edukasyon ang tanging maipapamana ko sa iyo”.
Tunay ngang ang edukasyon ay isang kayamanan na ‘di mananakaw ninuman. Ito ang
sandatang kailangang makamit ng mga kabataan na magsisilbing panangga nila sa
kahirapan.

Ang edukasyon ay napakahalaga sapagkat ito ang magiging sandigan ng mga

kabataan tungo sa kaunlaran. Ang mga kabataang ito ang magsisilbing susi upang
umunlad ang ating lupang sinilangan. Mga kabataang makapagbibigay liwanag sa mga
mamamayan mula sa madilim na nakaraan. Na magiging daan patungo sa ating
pinakaaasam-asam na pagbabago at kaunlaran.

Sa panahon kung saan ang agham at teknolohiya ay patuloy na sumisibol, iba’t

ibang mga gadgets ang mga naiimbento’t natutuklasan. Kaliwa’t kanan na ang mga
makabagong bagay na nalilikha ng tao. Ilan sa mga ito ay ang cell phone, computer pati
na rin ang pagtuklas sa internet. Ito ang mga makabagong bagay na makagpapadali ng
ating pamumuhay at ating mga gawain. Sa kasalukuyang panahon, ito ay
kinahuhumalingan ng mga kabataan.

Ang computer ay may napakalaking tulong sa ating mga mag- aaral lalong lalo na
sa aspeto ng pananaliksik. Hindi mo na kailangang maghalukay pa ng maraming aklat
para kumuha ng mga kaunting na impormasyon sa bawat libro. Hindi mo na kailangang
maghalungkat sa mga silid-aklatan upang maghanap ng mga datos na kinakailangan sa
iyong takdang aralin. Puntahan mo lang ang google, isulat mo lang ang paksa na
hinahanap mo, mag-antay ka lang ng ilang sandali, at makikita mo na ang iyong
hinahanap.

Isa pa sa makapagpapadali ng kanilang gawain ay ang cellphone, na nagsisilbing

isa sa pinakamahalaga at pinakaimportanteng imbensyon ng tao sapagkat ito ay
nagpapadali sa ugnayan ng tao. Ito ay maaaring gamitin sa mga panahon ng kagipitan.
Hindi mo na kailangan pang maghintay ng ilang buwan maipadala lamang o matanggap
ang isang sulat. Sa makabagong panahon, isang text mo lamang, segundo lang ang
aantayin mo at maaari mo nang maipadala ang mensaheng nais mong maiparating.
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
Ngunit ang dalawang mukha: ang mabuti at masama. Ang mga teknolohiyang
makabago ay may dulot ding negatibo sa mga kabataan. Sa halip na sa pagpapaunlad ng
karunungan, ito ay ginagamit nila sa hindi tamang gawain. Sa halip na magsaliksik para
sa takdang aralin, ang inaasikaso ay counterstrike, instagram at facebook. Ito ang ilan sa
mga paraan ng paggamit ng mga kabataan sa mga makabagong teknolohiya.

Sana matutunan ng mga kabataang gamitin ang mga makabagong teknolohiya

tungo sa kaunlaran at pag asenso. Nawa ay gamitin ng mga kabataan ang mga
teknolohiyang ito sa edukasyon. Hindi ba’t edukasyon ang natatanging kayamanan na
hindi mananakaw ninuman?

Ito ang natatanging pananggalang sa lahat ng pagsubok ng buhay. Ang isang

taong edukado ay isang taong maalam sa buhay.
(http://dinalupihan.gov.ph/index.php/services/219-teknolohiya-sa-kabataan-at-edukasyon)
Jay S. Dueñas
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
6. Larangan sa Politika

ALAMIN: MGA DAPAT AT HINDI DAPAT SA PANAHON NG PANGANGAMPANYA

Panahon na ng kampanya.

Oras ito ng panunuyo ng mga kandidato sa mga botante at tamang oras din
upang mas makilala ang mga kumakandidato, kasama ang kanilang mga programa at
plataporma para sa bansa at mga Pilipino. Mas maging mapanuri lang dahil baka ang
mga pangakong ito ay muli na namang mapako. Sa pag-arangkada ng campaign period
ngayong araw sa buong bansa para sa mga tumatakbo sa pagka-senador gayundin ang
mga party-list group ay nagpaalala ang Commission on Elections (Comelec) sa mga
itinakdang dapat at hindi dapat gawin ng mga kandidato sa panahong ito.

Narito ang highlights:

• Binibigyan ng pagkakataon ang mga kandidato na lumahok sa pagdaraos ng iba’t ibang

aktibidad may kaugnayan sa pangangampanya kagaya ng mga parada, pulong, debate at
talumpati na may layuning suyuin ang publiko para ikampanya o kaya naman ay
kontrahin ang isang kandidato.

• Kinakailangang magsumite ang mga kandidato ng ‘statement of expenses’ sa

Commission on Elections matapos idaos ang mga campaign activity.

• Ang isang media practitioner, media personality, o kaya naman ay artista (radio, TV at
print) na tumatakbo sa eleksyon ay kailangan munang mag-file ng ‘leave of absence’ sa
kani-kanilang mga palabas o mag-resign sa kanya-kanyang posisyon.

• Ipinagbabawal ang pagbibigay donasyon pera man o ‘in kind’ sa mga religious at civic
organizations.

• Bawal ang paggamit o pagtatalaga ng mga ‘special policemen’ o ‘confidential agents’.

• Hindi rin pinapayagan ang pagtanggap ng kandidato ng mga serbisyo mula sa

pribadong tao o institusyon nang libre katulad ng transportasyon, akomodasyon, inumin
at pagkain o anumang serbisyong matutumbasan ng pera. Kinakailangang ideklara ito
bilang ‘campaign donation at expenditure’.
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
• Pinapayagan ang pagpapalabas ng ‘election ads’ o mga patalastas sa TV, radio at
dyaryo ngunit bawal ang mga dokumentaryo o pelikula na magku-kuwento ng
talambuhay ng isang kandidato.

• Ang mga poster ng kandidato na susuway sa tamang sukat ay babaklasin. Ang mga
campaign poster para sa party-list groups ay kailangang may sukat na 12ft x 16ft; 4ft x
6ft naman para sa independent candidate at 2ft x 3ft para sa mga individual poster.

Samantala, mahaharap sa mga parusang itinakda ng Comelec depende sa paglabag ang

sinumang kandidatong hindi susunod sa mga nabanggit na panuntunan.

Tatagal ang campaign period hanggang Mayo 11, 2019.

(https://www.dwiz882am.com/index.php/category/halalan-2019/) Kristel Mae Deang
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
7. Larangan sa Ekonomiya

Ekonomiya lumago sa huling 3 buwan ng 2018

Kabuuang paglago ng ekonomiya noong 2018: 6.2 porsiyento. Bumilis ang

paglago ng ekonomiya ng bansa sa huling tatlong buwan ng 2018, o fourth quarter (Q4),
base sa naitalang gross domestic product (GDP) ng Philippine Statistics Authority (PSA).
Ang gross domestic product ay sukatan ng lahat ng mga nagawang produkto at naibigay
na serbisyo sa loob ng bansa sa itinakdang panahon.

Base sa datos na inilabas nitong Huwebes, bumalik sa 6.1 porsiyento ang paglago
ng ekonomiya ng bansa mula Oktubre hanggang Disyembre, na bahagyang mas mataas
sa 6 porsiyentong paglago noong Hunyo hanggang Setyembre 2018. Dahil dito, nasa 6.2
porsiyento ang kabuuang GDP noong 2018. Naitala ang 6.9 porsiyentong paglago sa
sektor ng industriya - na hudyat umano ng magandang usad sa "Build, Build, Build"
program ng gobyerno.

Bumagal naman ang manufacturing growth sa 3.2 porsiyento mula 7.9

porsiyento sa parehong panahon noong 2017. Ayon kay Socioeconomic Planning and
Development secretary Ernesto Pernia, maaaring mas mataas sana ang GDP growth
noong 2018 kung pumasok ang antas ng inflation sa target ng gobyerno. "If inflation
stayed within target range in 2018, real GDP growth could have been 1.2 percent better
and bring it closer to lower end of target," aniya.

Nagkaroon naman ng 1.8 porsiyentong paglago sa agricultural output sa huling

tatlong buwan ng 2018. Ito ay mas mabagal sa 2.3 porsiyentong paglago sa parehong
quarter noong 2017. Magugunitang bumagal sa 5.2 porsiyento ang kabuuang inflation
noong 2018 - na pinakamabilis sa loob ng 9 taon. Ang inflation ang bilis ng pagtaas ng
presyo ng mga bilihin.

(https://news.abs-cbn.com/business/01/24/19/ekonomiya-lumago-sa-huling-3-buwan-ng-2018)
Bruce Rodriguez
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
8. Larangan sa Etika

ANG MABUTING KALOOBAN AT ANG SUKDULANG PRINSIPYO NG ETIKA

Sa ating mga paghuhusgang etikal o mga paghuhusga sa kung ang isang kilos ng
tao ay mabuti o masama, ang isa nating tinitingnan ay ang prinsipyo o batas na
sinusunod o sinusuway ng tao sa kanyang paggawa ng isang kilos. Sa ganitong pananaw,
ang mga kilos ay pinaniniwalaang walang likas na halagang etikal, ibig sabihin, walang
kilos na pinaniniwalaang sadyang masama o mabuti. At ito ay dahil ang halagang etikal
ng isang kilos ang pagka-mabuti o pagka-masama ng isang kilos ay nanggagaling sa
prinsipyo na sinusunod, o kaya naman ay sinusuway, sa paggawa ng nasabing kilos.
Alinsunod dito, ang isang kilos ay itinuturing lamang na mabuti kung ito ay ginawa bilang
pagsunod sa isang prinsipyong mabuti, o kaya naman ay bilang pagsuway sa isang
prinsipyong masama, at masama kung ginawa bilang pagsunod sa isang prinsipyong
masama, o kaya naman ay bilang pagsuway sa isang prinsipyong mabuti. Walang
gaanong pagtatalo sa paniniwala na ang prinsipyo ng isang kilos ang nagbibigay ng
halagang etikal sa nasabing kilos, dahil ang mga iba’t ibang pananaw sa etika ay
maaaring ipaliwanag din sa perspektibo ng nasabing paniniwala.
Ang pagtatalo sa mga pananaw na ito ay umuusbong sa tanong na kung ano ang
batayan ng pagturing sa isangprinsipyo na mabuti o masama. Una sa lahat,
nagkakasundo ang mga pananaw na ito na ang lohikal na kasagutan dito ay ang
pagkakaroon ng isang sukdulan o pinakamataas na prinsipyo na siyang nagtatakda sa
pagka-mabuti o pagka-masama ng mga prinsipyong direktang gumagabay sa ating mga
kilos. Halimbawa, ipagpalagay nating ginawa ng isang tao ang kilos na paggalang sa mga
magulang bilang pagsunod sa batas na “Dapat nating mahalin ang ating mga magulang.”
Kung ituturing natin na mabuti ang batas na ito, ang kilos na ginawa bilang pagsunod
dito ay, samakatuwid, mabuti rin. Subali’t ang pagturing na mabuti ang nabanggit na
batas ay nangangailangan pa ng mas mataas na prinsipyo ang sukdulang prinsipyo kung
saan naaayon ang batas na ito. Ngayon, kung ano ang sukdulang prinsipyong ito, dito
umuusbong ang pagkakaiba ngmga iba’t ibang pananaw.
Halimbawa, may pananaw na ang isinusulong na sukdulang prinsipyo ay ang
kalooban ng Diyos, kung saan ang isang prinsipyo ng isang kilos ay mabuti kung ito ay
naaayon sa kalooban ng Diyos, at masama naman kung hindi. Mayroon ding pananaw na
ang isinusulong na sukdulang prinsipyo ay ang pagpapahigit ng kasiyahan sa mas
maraming tao, kung saan ang isang prinsipyo ng isang kilos ay mabuti kung ito ay
magpapahigit ng kasiyahan sa mas maraming tao, at masama naman kung hindi. At isa
pang pananaw ay isinusulong na ang sukdulang prinsipyong ito ay ang pagpapalakas ng
ating hangaring magpatuloy mabuhay, kung saan ang isang prinsipyo ay mabuti kung ito
ay nagpapalakas sa atin upang magpatuloy mabuhay, at masama naman kung hindi. Ang
isang gumawa ng isang sistematikong pagsusuri sa kung ano ang sukdulang prinsipyo ng
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
etika ay ang pilosopong si Immanuel Kant. Sa paniwala ni Kant, ang sukdulang
prinsipyong ito ay nakapaloob na sa isa pang konsepto na karaniwan din nating
ginagamit bilang batayan sa ating mga paghuhusgang etikal. Ang konseptong ito ay
tumutukoy sa mabuting kalooban.
Alinsunod sa batayang ito, ang isang kilos ng isang tao ay mabuti kung ang
kalooban ng taong ito sa paggawa niya ng nasabing kilos ay mabuti, at ito naman ay
masama kung ang kanyang kalooban ay masama. Dahil dito, ang kailangan na lamang
gawin, ayon kay Kant, ay gumawa ng isang sistematikong pagsusuri sa posibilidad ng
mabuting kalooban kung ano ang mga kondisyon sa pag-iral ng mabuting kalooban o
mga kondisyon kung kalian maituturing na mabuti ang isang kalooban upang mapalitaw
o mabigyang-linaw ang sukdulang prinsipyo ng etika.
Sa sanaysay na ito, nais kong gumawa ng isang kritikal na pagsusuri sa ginawang
pagsusuri ni Immanuel Kant sa posibilidad ng mabuting kalooban at sa kung ano ang
sukdulang prinsipyo ng etika na kanyang pinaniniwalaang nakapaloob dito. Ang isang
mahalagang bahagi ng layuning ito ay ang mapalitaw ang mga argumentong ginamit ni
Kant sa kanyang pagsusuri at ang maipakita ang lohikal na pagkaka-ugnay-ugnay ng mga
argumentong ito. Nahahati sa apat na bahagi ang aking diskusyon. Sa unang bahagi,
tinatalakay ko ang palagay ni Kant na ang pagka-mabuti ng mabuting kalooban ay likas
at walang kinalaman sa mga bagay-bagay na labas sa kalooban tulad ng mga
kahihinatnan ng mga kilos. Sa ikalawang bahagi, tinatalakay ko ang pag-unawa ni Kant sa
kalikasan ng kalooban ng tao, o, sa partikular, sa ugnayan ng kalooban ng tao sa kanyang
kalayaan at katwiran. Sa ikatlong bahagi, sinusuri ko ang mga argumento ni Kant sa
kanyang pagsulong a paniwala niyang sukdulang prinsipyo ng etika na nakapaloob sa
mabuting kalooban. At sa ika-apat na bahagi, tinatalakay ko ang pag-iiba ni Kant sa
dalawang uri ng imperatibong taglay ng mga prinsipyo ang kondisyonal at kategorikal na
imperatibo
at kung paano pinag-iiba ni Kant ang kanyang pananaw sa etika sa iba pang mga
pananaw.

(https://www.academia.edu/21855400/Ang_Mabuting_Kalooban_at_ang_Sukdulang_Prinsipyo_ng_Etika_
Mula_sa_Pananaw_ni_Immanuel_Kant) Napoleon M. Mabaquiao, Jr.
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
9. Larangan sa Lohika

ISANG PAGLILINAW SA MGA PANINIWALA AT PAGPAPAKAHULUGAN SA ISPIRITWALIDAD AT RELIHIYON NG

MGA PILIPINO

Kilala ang mga Pilipino sa pagiging relihiyoso. Madalas na iugnay ang pagiging
relihiyoso sa pagiging ispiritwal ngunit sa panahon natin ngayon, tinitingnan na rin ang
kaibahan ng dalawa (Zinnbauer et al. 1997). Sa kalinangang Pilipino, matagal nang
binigyang-diin nina Enriquez (1994), Covar (1998), at Obusan (1998) na bago pa man
masakop ng iba't ibang relihiyon ang Pilipinas, mayroon na tayong mga ritwal na
maaaring iugnay sa relihiyon. Nilayon ng pag-aaral na itong malaman ang mga
paniniwala at pagpapakahulugan ng mga Pilipino tungkol sa ispiritwalidad at relihiyon.
Mga key informant sa iba't ibang larangan ang ginawan ng panayam para lubusang
maintindihan ang mga paniniwala at pagpapakahulugan ng mga Pilipino tungkol sa
ispiritwalidad at relihiyon.
Pinapakita ng mga resultang ang ispiritwalidad ng mga Pilipino ay nakaugnay sa
mga paniniwala sa relihiyon. Makikita sa mga resultang isang penomenolohikal o
personal na karanasan ang ispiritwalidad at tumutukoy ito sa kaugnayan ng ating sarili
sa isang mas mataas sa atin at sa ibang tao. Sa kaugnayan ng ispiritwalidad at relihiyon,
hindi maaaring maihiwalay ang ispiritwalidad sa relihiyon. Sa gayon, upang lubusang
maunawaan ang ispiritwalidad ng mga Pilipino, nararapat na pagtuunan ng pansin ang
mga paniniwala at karanasan sa relihiyon. Tinalakay ang mga resulta at implikasyon ng
pag-aaral sa konteksto ng Sikolohiyang Pilipino.

(https://www.researchgate.net/publication/282905631_ISANG_PAGLILINAW_SA_MGA_PANINIWALA_AT_
PAGPAPAKAHULUGAN_SA_ISPIRITWALIDAD_AT_RELIHIYON_NG_MGA_PILIPINO) Homer Yabut
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
10. Larangan sa Arkitektura

Pag-alala sa kulturang Pilipino

HABANG lumalaki ang interes ng mga Pilipino sa teknolohiya at makabagong

kagamitan, unti-unting napapabayaan ang heritage sites na nagdala sa atin noon ng
dangal at pagtatangi. Bilang mga Pilipino, responsibilidad natin na alagaan ang heritage
sites na ito na sumasalamin sa mayamang kultura at kasaysayan natin. Heritage
conservation ang naging tema ng simposyum ng United Architects of the Philippines
(UAP) Kalayaan-100 Chapter kasama ang UAP Student Auxiliary-U ST noong Hulyo 20 sa
audio-visual room ng Beato Angelico Bldg.

Ayon kay Maria Cristina Turalba, arkitekto at may-akda ng Philippine Heritage

Architecture Before 1521 to the 1970’s, mahalaga ang heritage conservation dahil ang
mga gusaling tulad ng simbahan ng San Agustin ang nagpapakita ng ating pagka-Pilipino.
“Ito ang pisikal na paalala ng ating pinagmulan at ng kultura ng ating bayan,” aniya.

Sa kasalukuyan, mayroong limang United Nations Educational, Scientific and

Cultural Organization (UNESCO) World Heritage Sites ang Pilipinas. Kasama dito ang mga
simbahang baroque ng Iloilo, Ilocos, at Intramuros gaya ng San Agustin; ang bayan ng
Vigan; ang Hagdan-Hagdang Palayan ng Banawe; ang subterranean river sa Puerto
Princesa; at ang Tubbataha reef marine park sa Palawan. Mayroon ding 28 na lugar sa
Pilipinas, tulad ng Chocolate Hills sa Bohol, na nasa pansamantalang listahan ng World
Heritage Sites ng UNESCO.

Pinoprotektahan ng UNESCO ang mga lugar na ito, at ang iba pang World
Heritage Sites sa ilalim ng mga patakarang ginawa sa Convention Concerning the
Protection of the World Cultural and Natural Heritage noong 1972. Isang halimbawa ang
patakarang nagsasabing maaaring humingi ng pinansyal na tulong ang isang bansa sa
pagsagip sa isang World Heritage Site na nanganganib. Tinalakay din ni Turalba sa
simposyum ang arkitektura sa Pilipinas bago at ng dumating ang mga Kastila, at sa
panahon ng mga Amerikano.

Pamanang arkitektura

Ayon kay Turalba, ang vernacular period bago dumating ang mga Kastila ang panahon
ng katutubong arkitektura tulad ng bahay kubo na gumamit ng kawayan, yantok, at iba
pang katutubong kagamitan. Nang dalhin ng mga Kastila ang Katolisismo sa bansa, higit
na napagyaman ang arkitektura sa paggamit ng batong materyales.“Kasama ng
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
Katolisismo ang pagmamahal sa arkitektura, ang mga pari ang mga arkitekto noong
pahahong iyon,” paliwanag ni Turalba.

Itinayo ng mga Kastila ang mga batong simbahan na nagagamit pa rin hanggang ngayon.
Matapos ang pananakop ng mga Kastila, dinala naman ng mga Amerikano ang
makabagong arkitektura sa bansa. Itinayo noong panahong ito ang mga gusaling
pampamahalaan tulad ng Post Office at Legislative House sa Maynila. Ito din ang
panahon ng art deco na nagdala ng mga gusaling tulad ng Metropolitan Theater sa
Maynila,

Makabagong arkitekto

Naniniwala si Turalba na importante ang tamang pag-uugali na dapat sundin ng

mga arkitekto upang makapaglabas ng mahusay na trabaho. “Bilang mga arkitekto,
gagawa kayo ng mga gusali na tatagal at makikita ng mga susunod na henerasyon at ng
buong mundo. Kung mali ang ginawa, makikita iyan ng lahat, pero kung tama at
maganda, magiging monumento ang mga iyon habang buhay,” ani Turalba.

Natalakay din ang isyu ng pagpapagiba sa mga lumang gusali sa Maynila, at ang
ideya ng adaptive reuse o ang paggamit ng mga lumang gusali sa bagong paraan na hindi
sinisira ang mga makasaysayang tampok nito. “Magaling ang mga Pilipino pagdating sa
adaptive reuse. Likas na sa atin ang paghanap ng bagong gamit sa mga bagay na hindi na
napapakinabangan,” aniya.

Ang simposyum ang una sa serye ng mga simposya na ihinahanda ng UAP

Kalayaan-100 Chapter sa ilalim ng temang “Architects for Awareness and Action.”
Tungkol sa mga napapanahong paksa ng arkitektura tulad ng health care design and
maintenance at computer rendering tips & techniques ang mga susunod na simposya.
Nakatakdang maganap sa Setyembre ang pangalawang simposyum. C. A. M. Tobias
(https://varsitarian.net/circle/20081117/pag_alala_sa_kulturang_pilipino) Tomas U. Santos
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
11. Larangan sa Sosyolohiya

Kaso ng tigdas sa Pilipinas, lumobo na sa 4,300 na biktima

Hindi biro ang sakit na tigdas, lalo na sa mga bata. Posible itong magdulot ng
matinding sakit sa mga bata, at nakamamatay ang komplikasyon nito. Kaya't lubos na
nakababahala ang estima ng DOH na mayroon nang 4,300 na kaso ng tigdas sa
nangyaring tigdas outbreak 2019.
Tigdas outbreak 2019: 4,300 na ang kumpirmadong may tigdas. Ayon sa DOH, sa
bilis ng pagkalat at pagdami ng mga kaso ng tigdas ay posible raw itong maging isang
pandemic.
Lubhang mapanganib ang tigdas para sa mga batang 1 taong gulang pababa,
dahil mahina pa ang kanilang mga resistensya. Bukod dito, sila rin madalas ay hindi pa
nabibigyan ng bakuna laban sa tigdas. Kapag napabayaan, posible itong maging
nakamamatay. Sa tala ng DOH, may 70 katao na raw ang namatay dahil sa pagkakaroon
ng tigdas, at karamihan sa mga ito ay mga bata.
Nagbabahay-bahay na nga ang ibang mga tauhan ng DOH upang makumbinsi ang
mga magulang na magpabakuna. Ang kawalan ng tamang impormasyon at pagkalat ng
misinformation tungkol sa pagpapabakuna ay ang pangunahing dahilan kung bakit
nagkaroon ng outbreak ng tigdas sa Pilipinas.

Mahalaga ang pagpapabakuna

Tanging ang pagpapabakuna laban sa tigdas ang makakapigil ng pagkalat ng sakit
na ito. Kaya hindi dapat hinahayaan ng mga magulang na lumaking walang bakuna ang
kanilang mga anak. Ang mga bakuna ay kabilang sa mga pinaka-epektibong paraan
upang paprotektahan ng mga magulang ang kanilang mga anak. Bukod dito,
nakapagbibigay rin ng tinatawag na "herd immunity" ang pagpapabakuna. Ang herd
immunity ay isang pangyayari kung saan nagiging ligtas sa sakit at impeksyon ang mga
batang wala pang bakuna dahil immune sa sakit ang mga tao sa paligid nila.
Ibig sabihin, sa pamamagitan ng herd immunity, makakaiwas sa sakit ang mga
batang hindi pa puwedeng bakunahan dahil masyado pa silang bata, pati na rin ang mga
bagong panganak pa lang. Hindi lang sa tigdas epektibo ang pagpapabakuna. Halos lahat
ng bakuna na ibinibigay ng mga doktor ay ligtas, wala gaanong side-effects, at
masisigurado ang kalusugan ng iyong anak. Huwag maniwala sa mga nababasa sa
Facebook na masama ang pagpapabakuna, o kaya mayroon itong mga kemikal na sanhi
ng pagkakaroon ng autism. Lahat ng mga doktor ay sang-ayon na epektibo ang
pagpapabakuna, at hindi dapat matakot ang mga magulang na ipabakuna ang kanilang
mga anak.
(https://ph.theasianparent.com/tigdas-outbreak-2019) Jan Alwyn Batara
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
12. Larangan sa Agham

Mga natatanging imbensyon at pananaliksik, tampok sa NICE 2018

Ibinida ng Department of Science at Technology-Technology Application and

Promotion Institute (DOST-TAPI) ang mga natatanging imbensyon at pag-aaral sa 2018
National Invention Contest Exhibit (NICE) noong 14-16 Agosto sa Le Pavillion
Metropolitan sa lungsod ng Pasay. Ginaganap ang NICE kada-ikalawang taon kung saan
binibigyang pagkilala ang pagkamalikhain ng mga Pilipino sa larangan ng agham at
pananaliksik. Layon din nitong bigyang parangal ang mga natatanging imbensyong gawa
ng mga Pilipino. “Technological innovations contribute to business sophistication at
market competitiveness in the local at global settings which then drive economic
growth, and more importantly, ease the lives of our people in various activities,” wika ni
DOST Undersecretary for Regional Operations Brenda L. NazarethManzano sa kanyang
talumpati sa pagbubukas ng 2018 NICE. “NICE has touched and changed the many lives
of our Filipino inventors from budding, maybe struggling individuals to powerhouse
names in the market, since NICE was launched,” dagdag pa ni Usec. Nazareth-Manzano.
Anim na kategorya ang pinaglabanan ng mga kalahok at ito ay ang sumusunod:
Outstanding Invention (Tuklas) Award, Outstanding Utility Model, Outstanding Industrial
Design, Outstanding Creative Research (Likha) Award, at Outstanding Creative Research
(Sibol) Award. Iginagawad ang Tuklas Award sa mga natatanging imbensyong nagpakita
ng mga potensyal para maibenta sa merkado. Habang ang Outstanding Utility Model at
Outstanding Industrial Design naman ay ibinibigay sa mga bagong modelo, katangi-
tangi, at orihinal na disenyo sa paggawa. Ang Likha Award naman ay para sa mga
research and development (R&D) kung saan nagpakita rin ng potensyal para malinang
pa at kayang makipagsabayan sa ibang teknolohiya.
(http://www.stii.dost.gov.ph/images/jdownloads/pdf_files/rapidost/2018/Rapidost_AUGUST2018.pdf)
DOST
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
13. Larangan sa Musika

Bugso ng Damdamin, Bugso ng Tugtugin

Ang kinang ng isang kayamanang tunay na tinatangi ay hindi maglalaho basta-

basta. Tulad ng orihinal na musikang likha ng mga Pilipinong musikero, ito ay may
ningning na patuloy na lumulutang sa malakas na pagdagsa ng banyagang musika sa
ating bansa. Sa matagal na panahon ay bumuhos ang pagtangkilik sa musikang
nanggaling sa lahat ng sulok ng mundo—nariyang nahumaling ang maraming kabataan
sa Korean Pop Music o K-Pop, pati na rin sa musikang nanggaling sa mga kanluraning
bansa.
Kung susumahin ay malaki ang potensyal ng mga Pilipinong musikero at ng kanilang
musika na patuloy pang lumaganap sa bansa. Sa katunayan nga ay mayroon tayong
batas, ang Executive Order 255 na nilagdaan ng dating Pangulong Corazon Aquino, na
nagsasaad na ang bawat istasyon ng radyo sa ating bansa ay inaasahan na maglaan ng
hindi bababa sa apat na musikang OPM sa bawat isang oras. Mula pa noon ay napuna na
ang pagkahalina ng mga Pinoy sa banyagang musika, kaya ang radyo ay isang tulay
upang lalong maiangat ang kulturang Pinoy, lalong lalo na ang musikang gawang
Pilipino. Nagsisilabasan ang iba’t ibang kantang gawang Pinoy at hindi maitatanggi na
ang mga Pilipino ay may angking talento talaga pagdating sa musika. Halimbawa na
lamang diyan ang mga musikerong nadidiskubre sa social media at saka ay pinapalabas
sa telebisyon dahil sa angking talento. Sa ating minamahal na kolehiyo pa lamang ay
marami nang musically inclined na mga mag-aaral na sumisikat sa Soundcloud, YouTube,
Facebook at sa iba pang social media platforms. Isa pang magandang halimbawa ay ang
pag-angat ng mga Pilipino sa mga patimpalak maging sa ibang bansa katulad ng The
Voice, Britain’s Got Talent at X-Factor. Sa panahon ngayon, hindi lang ang mga bandang
sikat at kinagisnan ng mga Pinoy ang patuloy na nagpapakita ng kahusayan at patuloy na
umaarangkada sa nasabing larangan.
Simula nang ako’y tumuntong sa kolehiyo ay patuloy na dumarami ang mga bandang
aking nakikilala, indie man o mga bagong sibol pa lamang sa malawak na industriyang
talaga naman tinatangkilik ng kahit na sino. Aking batid na lumalaki ang potensyal ng
pagsikat ng mga indie bands sa ating bansa. Sangayon ay marami nang
mga website kung saan ay may mga playlistng mga Filipino Independent bands na
nagpapakita rin ng iba’t ibang programa at suporta para sa OPM. Karagdagan na lang din
sa pure talent na mayroon ang mga Pinoy pagdating sa paglikha ng musika ang suporta
ng iba’t ibang mga organisasyon upang makapag sa gawa ng mga konsyerto at mga
okasyong may layong magpakilala ng mga aspiring Filipino artists. Malaking tulong ang
pagkakaroon ng mga libreng konsyerto sa mga eskuwelahan at mga okasyon sa bansa
upang mas mapalaganap ang sining na kanilang likha. Dito rin lumalaki ang aking pag-
asa na hindi basta-basta lalamunin ng banyagang musika ang musikang gawang atin.
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
Maliban sa pag-usbong ng makabagong henerasyon ng musikang gawang Pinoy,
ang mga makata at iba pang manunulat ay napapansin na rin sa ilalim
ng spotlight, habang nakatungtong sa ibabaw ng entablado. Ang slam poetry ay unti-unti
na ring sumisikat sa ating bansa. Dito ay nabibigyang pansin ang dati’y mga tagong linya
at taludturan sa sarili lamang binibigkas. Ang puhunan lamang ay pag-iipon ng lakas ng
loob, kasama ang paglabas ng umaapaw na pagmamahal sa ganitong klase ng sining, ay
maaari nang makasabay ang mga makata sa bugso ng naglalabasang musikero ng ating
bansa.

Hindi lang naman sa wika na ginamit masusukat kung OPM ba ang isang kanta o
hindi—simple lang! Kung gawang Pinoy, lalo pa kung proud Pinoy, aba’y hindi
maitatanggi na tatak OPM ang kantang iyon. Kung hindi man sa taong ito tuluyang mag-
bo-boom ang kabuuang industriya ng musika sa Pilipinas, paniguradong sa susunod na
mga taon ay talk of the town, ‘ika nga, ang mga awiting nilikha ng ating kapwa-Pilipino.
Mapa-liriko man ito ng mga kanta o mapa-tula, may kapares man itong himig o purong
pagbabato ng linya at makabagbag-damdamin ang tanging laman, hindi maikakailang
unti-unti nang nakakarating sa kaalaman ng nakararami ang malaking potensyal na
kasunod ng musikang Pilipino.

(https://thebenildean.org/2016/05/bugso-ng-damdamin-bugso-ng-tugtugin/) Charlotte Mae Martin

 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina

14. Larangan sa Eskultura

Mga Tanyag na eskultura ng Pilipinas

Eskultura- ito ay kahit anong tatlong-dimensiyonal na anyo na nilikha bilang isang

masining
o artistikong pamamahayag ng saloobin. Ito ang pagbubuo o paghuhubog ng isang
bagay na
maaaring kahit anong laki at kahit sa anong nanaangkop na materyal.
Mga Tanyag na Eskultura ng Bayan

 Oblation
Ang Oblation o Pahinungod ay isang kongkretong rebulto na likha ni
Guillermo Tolentino. Ito ay nagsisilbing imahen o simbolo ng Unibersidad ng
Pilipinas. Ito ay naglalarawan ng isang lalakeng hubad, nakaharap paitaas at
nakaunat ang bisig na nagangahulugang ang pag-aalay ng sarili para sa sariling
bayan na walang pag-iimbot. Ang orihinal na oblation ay nasa U.P. Diliman Main
Library. Ang ideya ng likha ay mula kay Rafael Palma na siyang umalok na si
Tolentino ang gumawa nito. Nais din niyang ang rebulto ay ibase mula sa
ikalawang taludtod ng tulang Mi Ultimo Adios ni Rizal.

 Monumento ni Bonifacio
Ito ay likha ng isang Pambansang Alagad ng Sining na si Guillermo
Tolentino. Ang monumento ay matatgpuan sa Avenida Rizal, Caloocan. Naging
tanyag ang eskulturang ito dahil ito ay sumisibolo sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang
obrang ito ay inaalala ang nangyaring rebolusyon sa Pilipinas, sa pangunguna ni
Andres Bonifacio, ang Supremo ng Katipunan kabilang ang kanyang mga
kasamahan upang mag-alsa laban sa mga Kastila. Mayroon din ibang mukha sa
monumento katulad ng tatlong paring martyr at ibang pangyayaring naganap sa
ating kasaysayan. Ang Monumento ni Bonifacio ay nilikha noong 1933, sa ilalim
ng utos ni Gobernador Heneral Frank Murphy.
 Bantayog ng Lakas ng Bayan
Bantayog ng Lakas ng Bayan o mas kilala sa pangalang People Power
Monument ay nilikha ni Eduardo Castrillo noong 1993. Ito ay matatagpuan sa
Epifanio de los Santos Avenue o EDSA sa Barangay Camp Aguinaldo, Quezon City.
Ang eskulturang ito ay nagpapaala sa nangyaring People Power Revolution
noong 1986. Ito ay alay para sa mga matatapang na Pilipinong naglakad sa kalye
ng EDSA upang patalsikin ang diktador sa naturang panahon na si Ferdinand
Marcos upang maisabalik ang demokrasya sa Pilipinas. Ang planong paglikha ng
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
monumento ay naisip ni Cardinal Sin dalawang araw makalipas ang pagtakas ng
pamilyang Marcos. Kanyang nilapitan ang pamilyang Ortigas at Gokongwei na
siyang nag-alok ng lupa kung saan mismo nakatayo ang mga madre at mga
karaniwang tao sa harap ng mga sasakyang pangmilitar at nag-alay ng bulaklak sa
panahong iyon. Ang disenyo ay gawa ng isang arkitekto na si Francisco Mañosa
sa tulong nina Leandro Locsin at William Coscolluela.
 MacArthur Landing Memorial National Park
Ang eskulturang ito ay likha ni Anastacio Caedo at pinasinayaan ito noong
ika-37 anibersaryo ng A-Day, 1981. Ang memoryal na ito ay matatagpuan sa
munisipyo ng Red Beach ng Palo, Leyte at itinuturing na isa sa mga tanawin ng
mga turista doon. Ito ay tanyag sapagkat ito ay hindi lamang kasinlaki ng tao, ito
ay doble sa laki ng tao. Ipinapakita nito ang makasaysayang pagbabalik ni
Heneral Douglas MacArthur sa Leyte upang tuparin ang kanyang pangakong, “I
shall return.”at upang simulan ang pagtulong sa Pilipinas laban sa pananakop ng
Hapon noong Octobre 1944. Naghudyat ito sa pinakamalaking labanang
panghukbong-dagat noong World War II at ang pagsuko ng mga Hapon matapos
ang halos tatlong taon.
 Monumento ni Rizal
Ang Bantayog ni Rizal ay isa sa mga tanyag na eskultura dito sa Pilipinas
na alay para sa ating pambansang bayaning si Gat Jose Rizal. Ito ay matatagpuan
sa Rizal Park ng Maynila. Ito ay tanyag sapagkat si Rizal ay kilala ng bawat Pilipino
at ang mismong kinatatayuan ng bantayog ay ang kung saan siya namatay. Ang
planong kontruksyon ay naganap noong panahon ng pamamahala ng mga
Amerikano sa Pilipinas. Mabusisi ang naging pagpili sa iskultor na siyang gagawa
nito. Nagdaos ng isang paligsahan na dinaluhan ng mga iskultor na nagmula pa sa
Europa at Estados Unidos. Ang napiling gagawa ay si Richard Kissling na isang
Swiss at ang siyang nanalo sa ikalawang puwesto dahil nagkaroon ng
kontrobersya tungkol sa mismong nanalo na si Carlos Nicoli.
 Sandugo (Blood Compact) Shrine
Ang iskulturang ito ay likha ng tanyag na iskultor at itinuturing na Ama ng
Makabagong Iskultura ng Pilipinas na si Napoleon Abueva. Ito ay matatagpuan sa
Barangay Bool, Tagbilaran City, Bohol. Isa ito sa tanyag at makasaysayang lugar
sa Pilipinas kung saan ipinapakita nito ang naganap na sanduguan sa pagitan nina
Datu Sikatuna at Miguel Lopez de Legazpi noong 1565 upang pagtibayin ang
kapayapaan at relasyon ng mga Kastila at Pilipino. Naging kakaiba ang
eskulturang ito sa iba sapagkat ito ay nagpapaala ng kasunduan ng pagkakaibigan
ng magkaibang lahi kaysa digmaan at pag-aalsa
(https://kupdf.net/download/mga-tanyag-na-eskultura-ng-pilipinas_59f181dfe2b6f5454df35b11_pdf)
Cristy Jean Lapiz
 Tarlac State University
College of Arts and Social Science
Filipino sa Iba’t – Ibang Disiplina
15. Larangan sa Antropolohiya

Unang tao sa Luzon 700,000 taon noon

MULA nu’ng dekada-1960 tinanghal ang Tabon Caves sa Palawan na Lunduyan

ng Kabihasnan sa kapuluang Pilipinas. Ipinalagay na 50,000-90,000 taon noon ay tinirhan
ang 215 yungib ng sinaunang tao. Sa pinag-aralang 29 na yungib, may ebidensiya na
nangangaso sila; gumagamit ng bato, kahoy, at tali; nagti-tribu; at naglilibing ng patay.

Nitong Mayo ibinunyag ng mga mananaliksik ang tao sa Kalinga na 10 beses ang
tanda, mga 631,000-777,000 taon na. Pangunahing katibayan ng sibilisasyon ang kinatay
na rhinoceros at ang tools -- matatalas na bato -- sa pagkatay nito. Inalam ang edad ng
buto at bato sa pamamagitan ng carbon dating, ng French Museum- of Natural History,
na namumuno sa saliksik.

Dalawang uri ng pagkatay ang lumitaw sa pagsusuri. Una, ang paghiwalay ng

buto sa laman gamit ang pang--hiwang bato. Ikalawa ang pagdikdik ng buto para
makuha ang masustansiya -- at malasang -- bulalo. Extinct na ang species na Rhinoceros
philippinensis. Ang tao na nakatira sa hilagang Luzon 700,000 na ang lumipas ay
kumakain din ng usa, bayawak, pagong sa tabang, at stegodon, mammal na katulad ng
elepante pero kasinlaki ng mammoth.

Walang buong kalansay na natagpuan sa hukay sa Kalinga. Pero merong buong

buto ng sakong sa paa. Luma-labas na ang sinaunang tao na ito ay nakatayo nang tuwid
sa dalawang paa. Hindi ito hukot at gumagamit ng kamay panlakad, tulad ng orangutan,
gorilya, at chimpanzee.

Ang teorya dati ay dumating ang mga tao sa Minda-nao, Visayas, at Luzon mula
sa mga isla na ngayo’y Indo­nesia. Pero dahil sa bagong tuklas, lumalabas na sabay
namayani ang tao sa Kalinga at Java.
Saan kaya siya galing? Isang palagay ay nagbuhat siya mula sa mainland Asia, kung saan
naglipana ang homo erectus, o ancient man. Maari rin na umusbong siya nang sarili
mula sa apes sa Luzon.
(https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/opinyon/2018/06/26/1827957/unang-tao-sa-luzon-
700000-taon-noon#JsZU0uMHPBhgxumh.99) Jarius Bondoc