त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

श्रीसमर्थ रामदासस्वाममिंनी मारुती स्तोत्रे मलहिली ती एकूर्ण तेरा. पर्ण कािीजर्ण ती बारा
सािंगतात तर कािीजर्ण अकरा. अशा स्तोत्रातन
ू उपास्य दै वताची स्तत
ू ी करुन त्यास आळववलेले असते;
त्या दै वताने केलेल्या ववववध शौयथकर्ािंचे, त्याच्या लीलािंचे कौतक
ु यक्त
ु वर्णथन केलेले असते. श्रीसमर्थकृत
भीमरुपी त्रयोदश मारुतीस्तोत्रें िी, इ.स.१९१८ ला शिंकर न. जोशी यानी सिंपादन केलेल्या ’श्रीसमर्थ
रामदासािंचे समग्र ग्रिंर्’ यातन
ू घेतली असन
ू त्यात आढळलेले पाठभेद वाचकािंच्या सोयीसाठी म्िर्णून
लाल अक्षरात किंसात तेर्च
े नमद
ू केले आिे त.त्याखालाली त्यात आढळलेल्या कहठर्ण शबदािंचा अर्थ मला
जसा उमगला तसा हदला आिे . तसेच मद्र
ु र्णदोष असलेले शबदहि लाल अक्षरातच दरु
ु स्त करुन हदलेले
आिे त.सवथ स्तोत्रे जास्तीत जास्त शद्ध
ु स्वरुपात दे ण्याचा येर्े प्रयत्न केला आिे . वाचकािंनी आपल्याला
जे योग्य वाटे ल ते स्वीकारुन या स्तोत्रािंचा भावार्थ आपल्या मनाशी करुन त्याचा आनिंद घ्यावा आणर्ण
कृतकृत्य व्िावे िीच मनोकामना! प्रस्तत
ु सिंग्रािक िे श्रीसमर्थ साहित्याचे एक अभ्यासक आिे त, तेव्िा
शबदार्ाथत कािी त्रहु ट आढळल्यास ती त्यािंच्या नजरे स आर्णून दे ऊन त्यािंस उपकृत करावे अशी नम्र
ववनिंतत आिे . शबदार्ाथसाठी www.dasbodh.com या सिंकेतस्र्ळावरील शबदकोशाचा आधार ममळाला िे
येर्े नम्रपर्णे नमद
ू करतो.
त्रयोदश भीमरुपी मारुती- स्तोत्रें
भीमरूपी मिारुद्रा । वज्रिनुमान मारुती । वनारी अिंजनीसूता । रामदत
ू ा प्रभिंजना ॥१॥
मिाबली प्रार्णदाता । सकळािं ऊठवी बळें । सौख्यकारी (दुःु खालिारी)शोकिताथ । धत
ू थ (दत
ू ) वैष्र्णव गायका ॥२॥
हदनानार्ा िरीरूपा । सुिंदरा जगदिं तरा । पाताल दे वताििं ता । भव्य शेंदरू लेपना ॥३॥
लोकनार्ा जगन्नार्ा । प्रार्णनार्ा पुरातना । पुण्यविंता पुण्यशीला । पावना परतोषका ॥४॥
ध्वजािंगे उचली बािो । आवेशें लोटला पुढें । कालाग्नी कालरुद्राग्नी । दे खालतािं कािंपती भये ॥५॥
ब्रह्ािंडें माईली नेर्णों । आवळें दिं तपिंगती । नेत्राग्नी चामलल्या ज्वाळा । भक
ृ ु टी ताठील्या बळें ॥६॥
पुच्छ तें मरु डडलें मार्ािं । ककरीटी किंु डलें वरी । सव
ु र्णथकहटकािंसोटी । घिंटा ककिं ककर्णी नागरा ॥७॥
ठकारे पवथता ऐसा । नेटका सडपातळू । चपलािंग पाितािं मोठें । मिाववद्युल्लतेपरी ॥८॥
कोहटच्या कोहट उड्डार्णें । झेंपावे उत्तरे कडे । मिंद्राद्रीसाररखाला द्रोर्णू । क्रोधे उत्पाहटला बळें ॥९॥
आणर्णला मागुती नेला । आला गेला मनोगती । मनासी टाककलें मागें । गतीसी तूळर्णा नसे ॥१०॥
अर्णूपासूतन ब्रह्ािंडा । एवढा िोत जातसे । तयासी तूळर्णा कोठे । मेरु मिंदार धाकुटे ॥११॥
ब्रह्ािंडाभोंवते वेढे । व्रज्रपच्
ु छें घालू (करुिं ) शके । तयासी तळ
ू र्णा कैशी । ब्रह्ािंडी पाितािं नसे ॥१२॥
आरक्त दे णखाललें डॊळािं । गगमळले (ग्रामसले) सूयम
ं िंडळा । वाढतािं वाढतािं वाढे । भेहदलें शून्यमिंडळा ॥१३॥
भूतप्रेत समिंधाहद । रोगव्यागध समस्तहि । नासती तूटती गचिंता । आनिंदे भीमदशथनें ॥१४॥
िे धरा पिंधरा श्लोकी । लाभली शोभली बरी(भली) । दृढदे िो तनसिंदेिो । सिंख्या चिंद्रकळा गुर्णें ॥१५॥
रामदासीिं अग्रगण्यू । कवपकूळासी मिंडर्णू । रामरुप अिंतरात्मा । दशथनें दोष नासती ॥१६॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपर्ण
ू थ ॥१॥

शबदार्थ:-१] भीमरुपी- मिाकाय, २] मिारुद्र-भगवान शिंकराने प्रभू रामचिंद्राच्या सेवेसाठी अनेक अवतार घेतले, त्यात
िनम
ु ानाचा अवतार अत्यिंत मित्वाचा म्िर्णून तो ”मिारुद्र” िोय ३]वज्रिनम
ु ान- इिंद्राने आपल्या वज्राने मारुतीच्या
िनुवटीवर आघात करुन सूयबथ बिंबाची सुटका केली तो वज्रिनुमान िोय. ४] वनारी- सरसकट सवथ वनािंचा नव्िे तर
रावर्णाने सीतेस बिंदी करुन ठे वलेल्या केवळ अशोकवनाचाच ववध्विंस करर्णारा असा तो वनारी िनुमान. ५] प्रभिंजना-
वायु स्वरुप िनम
ु ान ६] मिाबली- अत्यिंत बलवान व अतल
ु तनय असा ७] प्रार्णदाता- सजीव सष्ट
ृ ीस प्रार्णदान करर्णारा
वायुरुपी िनुमान, लक्ष्मर्ण बेशुद्ध पडला असतािं सिंजजवनी वनस्पती आर्णून त्याचे प्रार्ण-रक्षर्ण केले म्िर्णून प्रार्णदाता ८]
उठवीबळें - आपल्या शक्तीच्या जोरावर अर्ाथत बळाने तो सवाथना सचेत करतो. ९] वैष्र्णव- प्रभू श्रीरामरुपी ववष्र्णुचा भक्त

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 1

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

तो वैष्र्णव ककिं वा स्वतुः तोच जो ववष्र्णस्

ु वरुप असतो तो वैष्र्णव िोय.१०] गायका- प्रभू श्रीरामाचे गुर्णगान करर्णारा तो
िनुमान ११] िरीरूपा- वानर रुपातील श्रीिरी गचत्तिारक तो िनुमान १२] जगदिं तरा- सवथ सजीव सष्ट
ृ ीच्या अिंतरिं गात
प्रार्णरुपाने वास करर्णारा १३] शेंदरू लेपना- त्यागतनदशथक मसिंदरू ाचे सवांगी लेपन केलेला १४] लोकनार्ा पुरातना-
मरुतरुप वायु तत्त्वावर आधाररत सवथ सप्तलोक जगतात म्िर्णून त्यास ’लोकनार्ा’ असे सिंबोधले तर मरुततत्त्व िे
ब्रह्स्वरुप, चैतन्यशील आणर्ण गचरिं तन असे असून अत्यिंत पुरातन असल्याने ’पुरातना’ म्ििं टले आिे १५]पुण्यविंता- जो
दे िाने पववत्र तो”पुण्यविंता’१६]पुण्यशीला-जो वार्णीने पववत्र तो ’पुण्यशीला”१७]पावना- जो मनाने पववत्र तो ’पावना’ १८]
परतोषका- भक्तािंसि इतराना सिंतोष दे र्णारा तो १९] ध्वजािंगे–प्रभू श्रीरामाच्या सैन्याचा ध्वज स्वतुः श्रीिनुमानाने पेलला.
१९] काळाजग्न काळरुद्राजग्न- यमदत
ू २०] ब्रह्ािंडे माईली- जर्णू सारे ब्रह्ािंड श्रीिनुमानाचे मुखालात मावेल असे रुद्र तर्ा
अक्राळ ववक्राळ स्वरुप. २१] सुवर्णथ कहट कासोटी-किंबरे ला सुवर्णथयुक्त कासोटी कसलेली २२]मिाववद्युल्लतेपरी-एखालाद्या
प्रचिंडववद्युतलोळाप्रमार्णे चपळ २३] उत्पाहटला-उपटून टाकला २४] मागुती नेला- परत माघारी जेर्े िोता तेर्े नेउन
ठे वला.२५] आरक्त- रक्तवर्णी २६] भेहदले शून्यमिंडळा- बाल िनुमान ज्ञानस्वरुप ववष्र्णुभक्त िोते,त्यामुळे त्यािंनी शून्य
वादाचा तनरास केला.(अनेक साधक ब्रह्गचिंतन करीत असता शून्यवादात अडकण्याचा सिंभव असतो) शून्यमिंडळ-आकाश
२७] पिंधरा-श्लोकी- श्रीिनुमानाचा जन्म पौणर्णथमेस झाला म्िर्णून िे पिंधराश्लोक, तद्वत चिंद्राच्या १५ कलाप्रमार्णे िे १५ श्लोक
िोत.२८]भीमदशथने-मारुतीच्या दशथनाने २९] अग्रगण्यु-सवथश्रेष्ठ. ३०] मिंडर्ण-ू भूषर्ण,३१]रामरुप अिंतरात्मा- ज्याच्या
अिंतरिं गात प्रभूश्रीरामाचे सतत गचिंतन आणर्ण भजन चालू असते असा तो मारुती. पाठभेद-रामरुपी म्िर्णजे ज्याचे
अिंतरिं ग रामस्वरुप झाले आिे तो.
[२]
६] जनीिं ते अिंजनी माता । जन्मली ईश्वरी तनू । तनू मनू तो पवनू । एकची पािता हदसे ॥१॥
त्रैलोकयीिं पाितािं बाळे । ऐसें तों पाितािं नसे । अतल
ू तल
ु ना नािी । मारुती वातनिंदनू ॥२॥
चळे ते चिंचळे नेटें । बाळ मोवाळ साजजरें । चळतािे चळवळी । बाळ लोवाळ गोजजरें ॥३॥
िात कीिं पाय की सािंगों । नखाले बोटें परोपरी । दृष्टीचें दे खालर्णें मोठें । लािंगूळ लळलळीतसे ॥४॥
खालडीखालाडी (खालारी) दडे तैसा । पीळ पेच परोपरी । उड्डार्ण पाितािं मोठें । झेंपावे रववमिंडळा ॥५॥
बाळानें गगमळला बाळू । स्वभावें खालेळतािं पिा । आरक्त पीत वाटोळे । दे णखालले धरर्णीवरी ॥६॥
पव ू ेमस दे खालतािं तेर्ें । उडालें पावलें बळें । पाहिलें दे णखाललें िातीिं । गगमळलें जामळलें बिू ॥७॥
र्ुिंकोतन टाककतािं तेर्ें । युद्ध जालें परोपरी । उपरी ताडडला तेर्णें । एक नामगच पावला ॥८॥
िा गगरी तो गगरी पािे । गुप्त रािे तरुवरी । मागुता प्रगटे धािंवे । झेंपावें गगनोपरी ॥९॥
पळिी राहिना कोठें । बळें गच (चामलतो) घामलतािं झडा । कडाडािं मोडती झाडें । वाडवाडें उलिंडती ॥१०॥
पवनासाररखाला धािंवे । वावरे वववरे बिू । अपूवथ बाळलीला िे । रामदास्य करी पुढें ॥११॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपर्ण
ू थ ॥२॥

शबदार्थ:१] तनू मनू- दे िाने आणर्ण मनाने २] पवन-ू िनुमिंत ३] वातनिंदनू-वायुपुत्र िनुमान ४] चळे -िालचाल केली,
जागा सोडली ५] चिंचळे नेटे- आपल्या बळाच्या जोरावर त्या चळवळ्या/खालोडकर बाळाने ६] मोवाळ- मवाळ,मऊ
७]चळतािे – वेगाने िालचाल करीत आिे , ८] चळवळी- खालोडकर ९]लोवाळ गोजजरे -साजजरे गोजजरे ,सुिंदर १०] लािंगूळ-
शेपट
ू ११] लळलळीतसे- वळवळ करीत असे १२] खालडीखालाडी दडे- खालडकाआड ककिं वा खालाडीत लपन
ू बसे ककिं वा ’खालडी-
खालारी’म्िर्णजे जशा खालारी खालडकात दडून बसतात तसे १३] पीळ पेच- अत्यिंत कठीर्ण असे न सट
ु र्णारे कोडे १४]
परोपरी- सिंपूर्णत
थ ुः, पूर्णथ ताकदीतनमश १५] रववमिंडळा-सूयम
थ िंडळाकडे १६] बाळाने- िनुमानाने १७] बाळू- उगवर्णारा
सूयथ १८] स्वभावे- सिजपर्णे १९] आरक्त-लालसर २०] पीत-वपवळसर २१] वाटोळे – गोल, वतुळ
थ ाकार २२] बळें -
आपल्या शडक्तच्या जोरावर २३] गगरी- डोंगर २४] तरु- झाडे २५] मागुता- मागािून २६] नामगच पावला-
पवनपत्र
ु ाच्या िनव
ु टीवर वज्राचा आघात झाला म्िर्णन
ू िनम
ु ान या नावाने प्रमसद्ध झाला २७] झडा-वेगाने झडप
घालर्णे,उडी मारर्णे ककिं वा ’चामलतो झडा’ म्िर्णजे वेगाने चालू लागला तर २८] वाडवाडे- मोठीघरे २९] वावरे वववरे -

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 2

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

इकडे ततकडे हििंडे/कफरे ३०] रामदास्य करी- रामाची सेवा करतो.

[३]
५] कोपला रुद्र जे काळीिं । ते काळीिं पािवेगचना । बोलर्णे चालर्णे कैंचें । ब्रह्कल्पािंत मािंडला ॥१॥
ब्रह्ािंडािून जो मोठा । स्र्ूळ उिं च भयानकू । पुच्छ तें मुडडथले मार्ािं । पाऊल शून्यमिंडळा ॥२॥
त्यािून उिं च वज्राचा । सव्य बािो उभाररला । त्यापुढें दस
ु रा कैंचा । अद्भत
ू तुळना नसे ॥३॥
मातंडमिंडळाऐसे । दोन्िी वपिंगाक्ष ताववले । ककथरा घडडथल्या दाढा । उभे रोमािंच ऊहठले ॥४॥
अद्भत
ू गजथना केली । मेघची वोळले भम
ु ीिं । तट
ु ले गगररचे गाभे । फूटले मसिंधु आटले ॥५॥
अद्भत
ू वेश आवेशें कोपला रर्णककथशू । धमथसिंस्र्ापनेसाठीिं । दास तो ऊहठला बळें ॥६॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥३॥

शबदार्थ:१]कोपला-क्रोधीत झाला २] रुद्र- रै वत,अज,भीम,भव,वाम,वष

ृ ाकवप,अजैकपाद,उग्र,अहिबुथध्न्य,बिुरुप,मिान
असे िे ११रुद्र अर्ाथत शिंकराचे अवतार िोत ३] ब्रह्कल्पािंत- रुद्र िनुमान क्रोधायमान झाल्यावर जर्णू कािी या
सष्ट
ृ ीचा ववनाशकाळच जवळ आला आिे असे वाटले.४] सव्य बािो-उजवा िात ५] अद्भत
ू - आश्चयथकारक ६] मातंड
मिंडळाऐसे-सूयम
थ िंडळाप्रमार्णे ७] वपिंगाक्ष- लालबुिंद डोळे ८] ककथरा-कराकरा ९] घडडथल्या-घासल्या १०] मेघची वोळले-
िनुमिंतावर मेघ प्रसन्न झाले तन ते त्याच्या मदतीस धावले असा भावार्थ.११] तुटले गगररचे गाभे –अततवष्ट
ृ ीने
गगरीकिंदर सपाट झाले अर्ाथत िािाकार माजला.१२] फूटले मसिंधू आटले- गगरीकिंदराच्या फूटण्यामुळे सागराने
मयाथदा सोडली आणर्ण तो सागर जर्णूकािी आटण्याच्या मागाथला लागला असे भासले. १३] रर्णककथशू- रर्णात
आकािंडतािंडव करर्णारा तो रुद्र मारुतत.

[४]
अिंजनीसुत प्रचिंड । वज्रपुच्छ कालदिं ड । शडक्त पािातािं ववतिंड । दै त्य माररले उदिं ड ॥१॥
धगधगी तसी कळा । ववतिंड शडक्त चिंचळा । चळचळीतसे मलळा । प्रचिंड भीम आगळा ॥२॥
उदिं ड वाढला असे । ववराट धाकुटा हदसे । त्यजून सूयम
थ िंडळा । नभािंत भीम आगळा ॥३॥
लल
ु ीत बाळकी मलळा । गगळोतन सूयम थ िंडळा । बिुत पोळतािं क्षर्णीिं । र्िंकु कला तो ततक्षर्णीिं ॥४॥
धगधगीत बूबळा । प्रत्यक्ष सूयम
थ िंडळा । कराळ काळमूखाल तो । ररपुकुळामस दुःु खाल तो ॥५॥
रुपें कपी अचाट िा । सुवर्णथ कट्ट कासतो । कफरे उदास दास तो । खालळास काळ भासतो ॥६॥
झळक झळक दाममनी । ववतिंड काळ काममनी । तयापरी झळाझळी । लुमलत रोमजावळी ॥७॥
समस्त प्रार्णनार् रे । करी जना सनार् रें । अतूळ तूळर्णा नसे । अतूळशडक्त वीलसे ॥८॥
रुपें रसाळ बाळकू । समस्त गचत्त चाळकू । कपी परिं तु ईश्वरू । ववशेष लाधला वरू ॥९॥
स्वरुद्र क्षोभल्यावरी । त्यामस कोर्ण सािंवरी । गुर्णागळा परोपरी । सतेजरुप ईश्वरी ॥१०॥
समर्थ दास िा भला । कपीकुळािंत शोभला । सुराररकाळ क्षोभला । बत्रकूट जजिंककला भला ॥११॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥४॥

शबदार्थ: १] अिंजनीसत
ु -अिंजनीचा पत्र
ु िनम
ु िंत २] वज्रपुच्छ –वज्राप्रमार्णे मिाकहठर्ण शेपटी ३] कालदिं ड-मत्ृ युचा सोटा,
मत्ृ यद
ु िं ड ४] ववतिंड- भयानक, भयिंकर, ५] धगधगी- अत्यिंत उष्र्ण, रागाने लालबिंद
ु झालेला ६] कळा-अवस्र्ा ७]
चिंचळा- अत्यिंत चपळ ८]चळचळीतसे मलळा- त्याची मलळा [खालेळ] अर्ाथत ककमया चळचळीत अशी असते.९] बबराट
धाकुटा–बबराट[क्षर्णात?] लिान िोतो.१०] (अ)लुलीत-खालोडकर,(शबदकोशात ’अलुलीत’आिे ) ११] बाळकी मलळा- लुलीत
बाळाची ववस्मयकारक मलला १२] ततक्षर्णी- त्याचवेळी,लगेच,ताबडतोब १३] कराळ- मिाभयानक १४] काळमुखाल-
मत्युचद्व
े ार १५] ररपक
ु ु ळामस-शत्रज
ु ातीस १६] रुपें - दे िाने १७] कपी-वानर १८] कट्ट- कमरे ला बािंधलेला पट्टा १९] खालळ-
दष्ट
ु २०] काळ-मत्यु २१] झळक-चमकर्णारी २२] दाममनी-सौदाममनी,वीज २३] काळ काममनी-मत्ृ यद
ु े वता २४] लमु लत
रोमजावळी- ’’खालोड्यािंमुळे त्वचेवर रोमािंच उभारुन आले” असा अर्थ िोईल का? जसे अवळीजावळी तसे रोमजावळी

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 3

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

२५] अतूळ- तुलना करता येर्णार नािी अशी २६] लाधला-ममळाला,प्राप्त झाला २७] चाळकू-चाळववर्णारा, मनमोिक
२८] वरु- वर,कृपाप्रसाद २९] स्वरुद्र-स्वतुः रुद्रच,शिंकर २९] क्षोभल्यावरी- प्रक्षुबध / क्रोधायमान झाल्यावर ३०] गर्ण
ु ा
गळा-गुर्णाने आगळा वेगळा ३१] सुराररकाळ- दानवािंचा/राक्षसािंचा शत्रू ३२] बत्रकूट- इडा,वपिंगला व सुषुम्ना या
ततिीिंचा ऐकयभाव,तीनकूट/व्यडक्त,बत्रकूटाचळ, अचळ-पवथत,श्रीलिंका,(कूट-गूढ,अवस्र्ा,पजृ वव,स्वगथ,पाताळ िी तीनभुवने
ककिं वा सत्व,रज,तम या बत्रगुर्णाना जजिंकून शुद्धसत्वयुक्त िनुमान असािी अर्थ िोईल.)३२] भला-सिंतजन,सज्जन.

[५]
२] िनम
ु िंता रामदत
ू ा । वायप
ु त्र
ु ा मिाबला । ब्रह्चारी कपीनार्ा । ववश्विंभरा जगत्पते ॥१॥
दानवारी कामािंतका । शोकिारी दयातनधे । मिारुद्रा मुख्य प्रार्णा । मूळमूती पुरातना ॥२॥
वज्रदे िी सौख्यकारी । भीमरुपा प्रभिंजना । पिंचभूतािं मूळमाया । तूिंगच कताथ समस्तहि ॥३॥
जस्र्तीरुपें तूिंगच ववष्र्णू । सिंिारक पशूपते । परात्परा स्वयिंज्योती । नामरुपा गुर्णाततता ॥४॥
सािंगतािं वणर्णथतािं येना । वेदशास्त्रा पडे ठका । शेष तो मशर्णला भारी । नेतत नेतत परा श्रुती ॥५॥
धन्यावतार कैसा िा । भक्तािंलागगिं परोपरी । रामकाजीिं उतावेळा । भक्तािं रक्षक सारर्ी ॥६॥
वाररतो दघ
ु ट
थ े मोठीिं । सिंकटीिं धािंवतो त्वरें । दयाळ िा पूर्णथ दाता । नाम घेतािंच पावतो ॥७॥
धीर वीर कपी मोठा । मागे नव्िे गच सवथर्ा । उड्डार्ण अद्भूत ज्याचें । लिंतघलें समुद्राजळा ॥८॥
दे उनी मलणखालता िातीिं । नमस्कारी मसतावरा । वागचतािं सौममत्र अिंगे । राम सुखालें सुखालावला ॥९॥
गजथती स्वानिंदमेळीिं । ब्रह्ानिंदें सकळहि । अपार महिमा मोठा । ब्रह्ाहदकािंमस नाकळे ॥१०॥
अद्भत
ू पुच्छ तें कैसें । भोविंडी नभ पोकळीिं । फािंकले तेज तें भारी । झािंककलें सय
ू म
थ िंडळा ॥११॥
दे खालतािं रुप पैं ज्याचें । उड्डार्ण अद्भत
ू शोभलें । ध्वजािंग ऊध्वथ तो बािु । वामिस्त कटावरी ॥१२॥
कमसली िे मकासोटी । घिंटा ककिं ककर्ण भोंवत्या । मेखालळे जडलीिं मुक्तें । हदव्य रत्नें परोपरी ॥१३॥
मार्ा मुगुट तो कैसा । कोहट चिंद्राकथ लोपले । किंु डले हदव्य तीिं कानीिं । मुक्तामाला ववराजते ॥१४॥
केशर रे णखाललें भाळी । मुखाल सुिास्य चािंगलें । मुहद्रका शोभती बोटीिं । किंकर्णें कर मिंडडत ॥१५॥
चरर्णीिं वाजती अिंद ू । पदीिं तोडर गजथती । कैवारी नार् हदनाचा । स्वामम कैवल्यदायकू ॥१६॥
स्मरतािं पाववजे मुक्ती । जन्ममत्ृ यूमस वाररतो । कािंपती दै त्य तेजासी । भुभुुःकार दे तािं बळें ॥१७॥
पाडडतो राक्षसू नेटें । आपटी महिमिंडळा । सौममत्रप्रार्णदाताची । कवपकूळािंत मिंडर्णू ॥१८॥
दिं डडली पाताळ शक्ती । अिीमिी तनदाथमळले । सोडडले रामचिंद्रा । कीततथ िे भुवनत्रयीिं ॥१९॥
ववख्यात ब्रीद तें कैसें । मोक्षदाता गचरिं जजवी । कल्यार्ण त्याचेतन नामें । भूत पीशाच्च कािंपती ॥२०॥
सपथवजृ श्चक पश्वादी । ववष शीत तनवारर्ण । आवडी स्मरतािं भावें । काळ कृत्तािंत धाकतो ॥२१॥
सिंकटें बिंधनें बाधा । दुःु खालदररद्र नाशका । ब्रह्ग्रिवपडाव्याधी । ब्रह्ित्याहद पातकें ॥२२॥
पुरवी सकळहि आशा । भक्तकामकल्पतरू । बत्रकाळीिं पठतािं स्तोत्र । इजच्छले पावसी जनीिं ॥२३॥
परिं तु पाहिजे भक्ती । सिंधी कािंिी धरूिं नका । रामदासा सिाकारी । सािंभाळीतो परोपरी ॥२४॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥५॥

शबदार्थ: १] कपीनार्ा- वानरािंच्या नार्ा २] दानवारी-दानवािंचा अरी/काळ ३] कामािंतका- वासनेचा अिंत करर्णारा ४]
शोकिारी- दुःु खालाचे िरर्ण करर्णारा ५] दयातनधे- करुर्णासागर,दयाळु ६] मुख्य प्रार्णा-पिंचप्रार्णापैकी मुख्यप्रार्ण तो
मरुत ७] मूळमूती- मूळ ब्रह्स्वरुपातील मूतथ रुप ८] वज्रदे िी-वज्रासारख्या अततकठीर्ण दे िाचा ९] भीमरुपा-मिाकाय
रुपाचा १०] पिंचभूता-पािंचभौततक ११] मूळमाया-चिंचळब्रह्स्वरुप,सगुर्ण स्वरुप १२] परात्पर- र्ोरािून र्ोरगुरु, १३]
गुर्णाततता- बत्रगुर्णािंच्या पार असलेला १४] ठका-कोडे,प्रश्न,१५] रामकाजी- श्रीरामाच्या कामकाजासाठी १६] वाररतो-
तनवारर्ण १७] दघ
ु ट
थ े -सिंकटे १८] लिंतघलें - ओलािंडले, उल्लिंघन केले १९] मलणखालता-लखालोटा २०] मसतावरा-श्रीराम २१]
सौममत्र-लक्ष्मर्ण २२] स्वानिंदमेळी- स्वानिंदात बुडालेला जमाव २३] भोविंडी-गरागरा चककर मारर्णे २४] नभ पोकळी-
आकाशाच्या पोकळीत २५] ध्वजािंग –ध्वज घेतलेला २६] उध्वथ तो बािू- िात उिं च उभारलेला असे २७] वामिस्त-

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 4

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

डावा िात २८] कटावरी-किंबरे वर, पाठभेद- कटीवरी २९] मेखालले- करदोड्यात ३०] मुक्ते- मोत्यािंनी ३१] मुहद्रका-
अिंगठी ३२] कर मिंडडत- िातास भष
ू वत आिे त/शोभा आर्णत आिे त.३२] अिंद-ू पैजर्ण,साखालळ्या ३३]तोडर- तोडे ३४]
महिमिंडळा- अहिमिीमिंडळी ३५] सौममत्रप्रार्णदाताची- लक्ष्मर्ण बेशुद्ध पडल्यावर त्यास द्रोर्णागगरी आर्णून औषधाची
व्यवस्र्ा करुन त्याचे प्रार्ण वाचववले म्िर्णून प्रार्णदाता ३६] कृत्तािंत- यमराज,३७] कल्पतरु – सवथ इच्छािंची पूती
करर्णारा वक्ष
ृ .३७] सिंधी- शिंकाकुशिंका, पाठभेद-सिंधे ३८] रामदासा सिाकारी-रामदासास मदत करर्णारा तो प्रभूश्रीराम.
३९] परोपरी- मित्प्रयासाने, काय वाटे ल ते झाले तरी.
[६]
१२] कवप ववर उठला तो वेग अद्भत
ू केला । बत्रभुवनजनलोकीिं कीततथचा घोष केला ।
रघुपतत उपकारें दाटलें र्ोर भावें (भारे ) । परमववर (धीर) उदारें रक्षक्षले सौख्यकारें ॥१॥
सबळ दळ ममळाले युद्ध उदिं ड झालें । कवपकटक तनमाले पाितािं येश गेले ।
परदळ शरघातें कोहटच्या कोहट प्रेते । अमभनव रर्णपातें दुःु खाल बीभीषर्णातें ॥२॥
कवपररसघनदाटी जािली र्ोर आटी । म्िर्णौतन जगजेठी धािंवर्णें चारर कोटी ।
मतृ तववरहित ठे ले मोकळे मसद्ध झाले । सकळ जनु तनवाले धन्य सामवयथ चाले ॥३॥
बिू वप्रय रघुनार्ा मुख्य तुिं प्रार्णनार्ा । उठवी मज अनार्ा दरू सािंडूतन वेर्ा ।
झडकररिं मभमराया तुिं करी दृढ (वज्र) काया । रघवु वरभजना या लागवेगेंगच जाया ॥४॥
तुजववर्ण मज पािे पाितािं कोर्ण आिे । म्िर्णउतन मन माझे रे तुझी वाट पािे ।
मज तुज तनरवीलें पाहिलें आठवीलें । सकमळक तनजदासालागगिं सािंभाळवीलें ॥५॥
उगचत हित करावे उद्धरावें धरावें । अनहित न करावें त्वा जनीिं येश घ्यावें ।
अघहटत घडवावें सेवका सोडवावे । िररभजन घडावें दुःु खाल तें बीघडावें ॥६॥
प्रभूवर ववरराया जािली दृढ (वज्र) काया । परदळ तनवटाया दै त्यकूळें कुटाया ।
गगररवर उगटाया (उतटाया) रम्यवेषें नटाया । तुजगच अलगटाया ठे ववलें मुख्य ठाया ॥७॥
बिुत सबळ सािंठा मागतो अल्प वािंटा । न कररत हित कािंठा र्ोर िोईल ताठा ।
कृपर्णपर्ण नसावें भव्य लोकीिं हदसावें । अनुहदन करुर्णेचे गचन्ि पोटीिं वसावें ॥८॥
जळधर करुर्णेचा अिंतरामाजज रािें । तरर तुज करुर्णा िे कािं नये सािंग पािं िे ।
कहठर्ण हृदय जालें काय कारुण्य गेलें । न पवमस मज कािं रे म्या तुझें काय केलें ॥९॥
वडडलपर्ण करावें सेवका सािंवरावें । अनहित न करावें तूतथ िाती धरावें ।
तनपटगच िटवादें प्रागर्थला शबदभेदें । कवप घन करुर्णेचा वोळला रामवेधें ॥१०॥
बिूतगच करुर्णा या लोटली दे वराया । सिजगच कवपकेतें जािली दृढ (वज्र) काया ।
परम सुखाल ववलासे सवथदासानुदासे । पवनतनुज तोषें विंहदले सावकाशे ॥११॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥६॥

शबदार्थ: पाठभेद-१] फणर्णवर उठवीला, भगवान ववष्र्णुचा अवतार प्रभू श्रीरामाने मारुतीरायास प्रवत्त
ृ केले अशा
अर्ाथने २] वेग अद्भत
ू - आश्चयथकारक अशा वेगाने ३] धीर- ज्याने आपली इिंहद्रये अिंतमखाल
ुथ केली आिे त असा
बुवद्धमान पुरुष अर्ाथत िनुमान.४]परदळ-शत्रुसैन्य ५] कवपकटक- वानरसैन्य ६] शरघाते-बार्णािंच्या वषाथवाने ७]
रर्णपाते- रर्णातील सिंिाराने ८] कवपररसघनदाटी-वानरकूळास अफाट राग आल्याने,कवप= वानर,ररस= राग,क्रोध,
चीड ९] चारर कोटी- चार प्रकारच्या खालार्णीतून, सवथत्र सिंचार करुन १०] मतृ तववरहित- मत्ृ युववरहित अर्ाथत
मरर्णासन्न,=घायाळ असा अर्थ िोईल का? ११] परदळ तनवटाया- शत्रुसैन्याच्या तनप्पातासाठी, तनवटाया=
तनपटण्यास १२] गगररवर- द्रोर्णागगरी, १३] उगटाया- उतटाया अर्ाथत उपटण्यासाठी १४] अलगटाया- अमलिंगर्ण
दे ण्यासाठी १५] सबळ सािंठा-कृपेची भरपूर साठवर्ण,दयाघन १६] कृपर्णपर्ण- किंजुषपर्णा १७] जळधर-जलधर,मेघ,१८]
वडडलपर्ण करावे- मोठ्या मनाने आणर्ण वडडलकीच्या नात्याने करावे १९] सािंवरावे- सािंभाळून घ्यावे.२०] तनपटगच-
सिंपूर्ण,थ सगळा,केवळ,अगदीच,२१] िटवादे -िट्टाने २२] शबदभेदें -शबदफरकाने २३] रामवेधें- प्रभूश्रीरामाच्या प्रार्थनेने

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 5

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

२४] वोळला- प्रसन्न झाला २५] कवपकेते- िनुमिंतामुळें, पाठभेद-कफकेते-कफाच्या व्याधीतून मुक्त िोऊन असा अर्थ
घ्यावा लागेल.२६] सवथसानद
ु ासे- सवथ दास(मशष्य)आणर्ण त्यािंच्या अनुदासािंच्या (प्रमशष्यािंच्या) सेवेमळ
ु े , २७] पवन
तनुज- िनुमान,वायुपुत्र २८] तोषे- समाधानाने, प्रसन्न मनाने २९] विंहदले- विंदन केले.

[७]
१३] रुद्र िा समुद्र दे खालतािंक्षर्णीिं उठावला । मशराणर्णचें ककरार्ण सज्ज त्रीकूटास पावला ।
वात जातसे तसागच स्र्ूळ दे ि राहिला । नावरोतन वीवरोतन तो बत्रकूट पाहिला ॥१॥
िीन दे व दीनरूप दे खालतािंगच पावला । गड्गडडत घड्घडडत कड्कडडत कोपला ।
लाहट कूहट पाडड फोडड झोडड झोमल झोडला । दै त्यलोक एक िाक सवथ गवथ मोडडला ॥२॥
सानरूप तें स्वरूप गुप्तरुप बैसला । (पुच्छकेत)कपीकेत शोध घेत त्रीकूटािंत बैसला ।
गडगडी हदसेगचना बुझल
े कोर्ण कैसला । वळावळी चळाचळी ववशाळ ज्वाळ जैसला ॥३॥
काळदिं डसे प्रचिंड ते ववतिंड जातसे । भारभार राजभार पुच्छमार िोतसे ।
पाडडले पछाडडले रुधीरपरू व्िातसे । दै त्य बोलती बळें पळोन काय घ्यातसे ॥४॥
काळकूट तें बत्रकूट धूट धूट ऊहठलें । दाट र्ाट लाट लाट कूट कूट कूहटलें ।
घोरमार तें भुमार लूट लूट लूहटले । गचडडथलेगच घडडथलेगच फूट फूट फुटलें ॥५॥
दाट र्ाट आटघाट तें कपाट घातलें । सवथ रोध तें तनरोध र्ोर दुःु खाल पावले ।
सैन्य कट्ट त्यामस घट्ट ककथरून बािंगधलें । र्ोर घात त्यािंस पात चफथडीत चें दलें ॥६॥
वज्र पुच्छ त्यामस तच्
ु छ मातनलें तनशाचरीिं । सवथिी खालर्णखालर्णाट ऊहठले घरोघरीिं ।
फुटे गचना तुटेगचना समस्त भागले करीिं । लटलटीत कािंपती बिूत धाक अिंतरीिं ॥७॥
र्ोर र्ोर दरु दरू दाट दाट दाटलें । कोट(कोर्ण) मस्त तिंग वस्त र्ाट र्ाट र्ाटलें ।
मिंहदरीिं घरोघरीिं अचाट पुच्छ वाटलें (वाढले) । दै त्यनास तो घसास काट काट काटले ॥८॥
िात पाय मान माज वोहढतें पछाडडतें । अडचर्णीिंत अडकवूतन पीळ पें च काहढतें ।
लोिदिं डसें अखालिंड राक्षसामस ताडडतें । मळ
ू जाळ व्याळ जाळ दै त्यकूळ नाडडते ॥९॥
र्ोर धाक एक िाक त्रीकुटािंत पावलें । घरोघरीच चळवळी पुढें उदिं ड ऊरलें ।
बैसलें उदिं ड दै त्य तैं सभेत घूसले । सभा ववटिं बबली बळे गच कोर्णसें न सूचलें ॥१०॥
दे ि मात्र एक सूत्र र्ोर यिंत्र िालले । पुरोतन ऊरलें बळें सभेमधेंगच चामलले ।
रत्नदीप तेलदीप तेज सवथ काहढलें । लाहटकूहट धामधूम पाडडलें पछाडडले ॥११॥
गप्त
ु रूप मारुती दशाननाकडे भरे । मग
ु ट
ू पाडडला मशरी कठोर वज्र ठोंसरे ।
सभा ववटिं बबली बळें गच गगथरीत वावरे । बलाढ्य दै त्य माररले कहठर्ण पुच्छ नावरे ॥१२॥
िस्तमार दै त्यमार दिं डमार िोतसे । लिंडसे कलिंडले उलिंडलेगच भिंडसे ।
येत येत पुच्छकेत दै त्य सवथ बोलती । गळीत बैसले भुमीिं न बोलती न चालती ॥१३॥
स्वप्निे त सौख्य दे त दै त्यघात भावला । रुद्र िा उठावला कुडावयामस पावला ।
जामळलें बत्रकूट नीट आपटून रावर्णीिं । राक्षसािंमस र्ोर दुःु खाल ऊसनें ततक्षर्णीिं॥१४॥
दीनरूप दे व सवथ िें स्वरूप (िास्यरुप) पाहिलें । कळवळून अिंतरीिं रघुत्तमामस वाहिलें ।
एक वीर तो सधीर र्ोर धीर उठला । तोष तोष तो ववशेष अिंतरीिंच दाटला ॥१५॥
उदिं ड दे व आहटले तयािंमस भीम आहटतो । रामदत
ू वातसूत लाहटलाहट लाहटतो ।
ऊठ आमुचे समस्त कूट कूट कूहटतो । धूट धूट दै त्य त्यास लूट लूट लूहटतो ॥१६॥
समस्त दै त्य आमळतो बळिं बत्रकूट जामळतो । परु ािंत गोपरु ें बरीिं तनशाचरािंमस वामळतो ।
उदिं ड अजग्न लाववला बिू बळिं उठावला । कडाडडला तडाडडला भडाडडला धडाडडला ॥१७॥
उदिं ड जामळलीिं घरें ककत्तेक भार खालें चरें । ककलाल धािंवती भरें सुरािंस वाटलें बरें ।
उदिं ड (ववतिंड) दै त्य धािंवडी तयािंत पुच्छ भोंवडी । कडाकडी खालडाखालडी गडागडी घडाघडी ॥१८॥

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 6

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

बळिं चपेट माररला उदिं ड दै त्य िाररला । तराररला र्राररला भयिंकरूिं भराररला ।
गद्गदी तनू ववतिंड सागरी सराररला । जानकीस भेटला प्रभक
ू डे सराररला ॥१९॥
काळसे ववशाळ दै त्य त्यािंत एकला भरें । र्ोर धाक एक िाक काळचक्र वावरे ।
शडक्त शोगधली बळें गच भव्य दे णखालले धुरे । वानरािंसहित रामदास भेटले त्वरें ॥२०॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥७॥

शबदार्थ: १] मशराणर्ण- अपूवत्थ व, दमु मथळता,अलभ्यत्व,र्ोर लाभ,दल

ु भ
थ ता,कौतुक २] ककरार्ण-उडी ३] बत्रकूट-इडा,वपिंगळा,
सष
ु म्
ु ना यािंचे ऐकय अर्ाथत किंु डमलनी, श्रीलिंका ४] िीन दे व दीनरूप- रावर्णाने बिंहदवासात ठे वल्यामळ
ु े हिन तन दीन
झालेले दे व पािून त्यािंचव
े र प्रसन्न झाला, दे व=’प्रकाश’असाहि अर्थ आिे ५] दै त्यलोक- दै त्यविंश ६] सानरुप-लघुरुप
७] पुच्छकेत- िनुमान ८] गडगडी- गडावर आिंत-बािे र, ९] बुझल े कोर्ण- गुप्तरुप असल्याने कोर्ण घाबरे ल बरे ! १०]
ववशाल ज्वाळ- अवाढव्य अत्यिंत तेजस्वी असा, ११] काळदिं ड- मत्ृ युपाश १२] पुच्छमार- शेपटीचे भयानक तडाखाले
१३] घोरमार – असह्य मार, १४] भुमार-जममनीवर आपटर्णे १५] सैन्य कट्ट- सैन्यािंच्या किंबरे ला १६] तनशाचरी- रात्री
भटकर्णारे १७] धाक अिंतरी-मनातन
ू घाबरलेले १८] कोट मस्त- तटबिंदी एकदम छान ककिं वा कोर्ण मस्त म्िर्णजे
कोर्णीकोर्णी अत्यिंत मस्तवाल असे १९] घसास- धसास, पुरेपूर, शेवटपयंत, २०] मान माज- मान व किंबर २१]
लोिदिं ड- सळ्या २२]व्याळ जाळ –किंबरपट्टय
् ापयंत आगीचे लोळ, २३] िस्तमार –िाताने बुककयािंचा मार,२४]दै त्यमार-
राक्षसी मार, २५] दिं डमार- दिं डुकयाचा मार, २६] ततक्षर्णी- त्याचवेळी २७] िे स्वरुप- ककिं वा िास्यरुप २८] सधीर-
धीरासि २९] ककलाल- रक्ताळलेले सैन्य, ३०] सुरास- दे वगर्णास ३१] ववतिंड – भयानक ३२] सराररला- वेगाने गेला.
३३] काळसे- काळासारखाले, मत्ृ यस
ु ारखाले ३४] ववशाळ- अततशय मोठे ३५] काळ चक्र- मत्ृ युचा फेरा ३६] धुरे-
आधारस्तिंभ, जबाबदार सािंभाळर्णारे , प्रमुखाल. ३७] रामदास- प्रभू श्रीरामाचा दास तो िनुमिंत.

[८]
११] भुवनदिनकाळीिं काळ ववक्राळ जैसा । सकळ गगमळत ऊभा भासला भीम तैसा ।
दप
ु टत कवपिं झोके झोंककली मेहदनी िे । तळवट धरर धाकें धोककली जाऊिं पािे ॥१॥
गगररवरुतन उडाला तो गगरर गप्त
ु झाला । घसरत दश गािंवे भमू मकेमाजज गेला ।
ऊडती झडझडाटें वक्ष
ृ िे नेटपाटें । पडती कडकडाटें अिंगघातें धुधाटें ॥२॥
र्रर्ररत र्रारी वज्र लािंगूल जेव्िािं । गरगररत गरारी सप्त पाताळ तेव्िािं ।
फणर्णवर कमठाचे पवृ ष्ठशीिं आिंग घाली । तगहटत पवनाची झेंप लिंकेमस गेली ॥३॥
र्रकत धरर्णी िे िार्णतािं वज्रपुच्छें । रगडडत रर्णरिं गीिं राक्षसें तर्ण
ृ तुच्छें ।
सिज ररपद
ु ळाचा र्ोर सिंिार केला । अवघड गडलिंका शीघ्र जाळुन आला ॥४॥
सिज करतळें जो मेरुमािंदार पाडी । दशवदन ररपु िे कोर्ण कीती बराडी ।
अगणर्णत गर्णवेना शडक्त काळामस िारी । पवनतनुज पािा पूर्णथ रुद्रावतारी ॥५॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥८॥

शबदार्थ:- १]भव
ु नदिनकाळी- लिंकादिनाचे वेळी, २] ववक्राळ- अत्यिंत भयानक, ३] गगमळत- गगळिं कृत करीत असता
४] दप
ु टत कवप झोके- िनुमिंत दड
ु कया चालीने झोके घेऊ लागले ५] झोंककली- डोलू लागली,झोके घेऊ लागली ६]
मेहदनी- धरती,धरर्णी ७] तळवट धरर धाके- बूड,तळाचा भाग आपल्या धाकाच्या जोरावर धरुन ठे वतो ८]
भूममकेमाजज- नेमून हदलेल्या कामावर गेला ९] नेटपाटें - नेटाने,जोर लाऊन १०] अिंगघाते- त्यािंचा स्वतुःचा घात
िोऊन, तोल जाऊन, ११] धुधाटे - वेगाने, जोराने १२] कमठाचे- कासवाचे, कुमाथचे १३] पवृ ष्ठशी- पाठी मागे १४]
तगहटत- लगेच, त्याचवेळी १५] पवनाची- पवनपत्र
ू ाची १६] तर्ण
ृ तुच्छे - कस्पटासमान, युःकजश्चत १७] करतळे -
तळिातावर १८] बराडी- मभकारी,दयनीय,अगततक १९] अगणर्णत –मोजदाद करता येर्णार नािी इतकी २०] काळामस
िारी- मत्ृ युसिी िरवतो,पराभूत करतो.

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 7

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

[९]
७] लघश
ू ी परी मतू तथ िे िाटकाची । करावी कर्ा मारुतीनाटकाची ।
असावी सदा ताइतामाजज दिं डीिं । समारिं गर्णीिं पाठ दीजे उदिं डी ॥१॥
ठसा िे मधातूवरी वायुसूतू । तर्ा ताइताचेपरी रौप्यधातू ।
तयाची पुजा मिंदवारी करावी । बरी आवडी आतथ पोटी धरावी ॥२॥
स्वधामामस जातािं प्रभू रामराजा । िनुमिंत तो ठे ववला याच काजा ।
सदा सवथदा रामदासामस पावे । खालळीिं गािंजजतािं ध्यान सोडून धािंवे ॥३॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥९॥

शबदार्थ:-१] लघूशी- लिानशी, २] िाटकाची- सोन्याची,३] दिं डी- दिं डावर ४] समारिं गर्णी-रर्णािंगर्णी ५] आतथ- जजव्िाळा
६] काजा- कामासाठी, ७] खालळीिं- दष्ट
ु ाने ८] गािंजजता- त्रास हदला तर.

[१०]
८] चपळ ठार्ण ववराजतसे बरें । परमसिंद
ु र तें रूप साजजरें ।
धगधगीत बरी उहट मसिंदरू ें । तनकट दास कपी ववर िें खालरें ॥१॥
कपीवीर जेठी उडे चारर कोहट । गगरी द्रोर्ण दाटी तळातें उपाटी ।
झपेटी लपेटी करी पुच्छवेटी । बत्रकूटाचळीिं उठवी वीर कोटी ॥२॥
रघुववरा सममरात्मज भेटला । िररजनािं भजनािंकुर फूटला ।
कवपकुळें सकळें ममनली बळे । ररपद
ु ळें ववकळें वडवानळें ॥३॥
कपीवीर तो लीन तल्लीन झाला । प्रसिंगेंगच पािोतन सन्मूखाल आला ।
िनुमिंत िें पावला नाम तेर्ें । मिीमिंडळीिं चामललें सवथ येर्ें ॥४॥
नव्िें सौम्य िा भीम पूर्णप्र
थ तापी । दे िो आचळातुल्य िा कालरूपी ।
पुढें दे खालतािं दै त्यकूळें दरारा । भुतें कािंपती नाम घेतािं र्रारािं ॥५॥
मसमा सािंडडली भीमराजें ववशाळें । बळें रे हटलें दै त्य कृत्तािंत काळें ।
गजामस्तकीिं केसरीचा चपेटा । मिावीर तैसा ववभािंडी बत्रकूटा ॥६॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥१०॥

शबदार्थ:-१] चारर कोटी- चार प्रकारच्या योतनतून सवथत्र सिंचार, २] सममरात्मज-वायुपुत्र ३] ररपुदळे - शत्रुसैन्य ४]
सन्मूखाल- समोर ५] महिमिंडळी- या धरतीवर ६] गजामस्तकी- ित्तीचे मस्तकावर ७] केसरी-मसिंि ८] चपेटा-िल्ला.

[११]
३] नमन गा तुज िे मभमराया । तनजमती मज दे तज
ु गाया ।
तडककतािं तडकी तडकाया । भडककतािं भडकी भडकाया ॥१॥
िरुषला िर िा वरदानीिं । प्रगटला नटला मज मानी ।
वदववता वदनीिं वदवीतो । परु ववतो सदनीिं पदवी तो ॥२॥
अवगचतािं चढला गडलिंका । पळभरी न धरी मतनिं शिंका ।
तडककतािं तडकी तडकीतो । भडककतािं भडकी भडकीतो ॥३॥
खालवळले रजनीचरभारें । भडककतािं तडके भडमारें ।
अवगचतािं गरजे भुभुकारें । रगडडजे मग कािं (गमकें) दळ सारें ॥४॥
ककततयका खालरडी खालुरडीतो । ककततयका नरडी मरु डीतो ।
ककततयका गचरडी गचरडीतो । ककततयका अरडी दरडीतो ॥५॥
बमळ मिा (मिाबळी) रजनीचर आले । मभम भयानकसेगच ममळाले ।

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 8

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

रपहटतािं रपटी रपटे ना । अपहटतािं अपटी अपटे ना ॥६॥

णखालजववतािं णखालजवी णखालजवेना । णझजववतािं णझजवी णझजवेना ।
ररझववतािं ररझवी ररझवेना । ववझववतािं ववझवी ववझवेना ॥७॥
णझडककतािं णझडकी णझडकेना । तडककतािं तडकी तडकेना ।
फडककतािं फडकी फडकेना । कडककतािं कडकी कडकेना ॥८॥
दपहटतािं दपटीिं दपटे ना । झपहटतािं झपटी झपटे ना ।
लपहटतािं लपटी लपटे ना । चपहटतािं चपटी चपटे ना ॥९॥
दवडडतािं दवडी दवडेना । घडववतािं घडवी घडवेना ।
बडववतािं बडवी बडवेना । रडववतािं रडवी रडवेना ॥१०॥
कवमळतािं कवळी कवळे ना । खालवमळता खालवळी खालवळे ना ।
जवमळतािं जवळी जवळे ना । मळववतािं मळवी मळवेना ॥११॥
चढववतािं चढवी चढवेना । झडववता झडवी झडवेना ।
तडववतािं तडवी तडवेना । गडववतािं गडवी गडवेना ॥१२॥
तगहटतािं तगटी तगटे ना । झगहटतािं झगटी झगटे ना ।
लगहटतािं लगटी लगटे ना । झकहटतािं झकटी झकटे ना ॥१३॥
टर्णककतािं टर्णकी टर्णकेना । ठर्णककतािं ठर्णकी ठर्णकेना ।
दर्णगगतािं दर्णगी दर्णगेना । फुर्णगगतािं फुर्णगी फुर्णगेना ॥१४॥
चळववतािं चळवी चळवेना । छळववतािं छळवी छळवेना ।
जळववतािं जळवी जळवेना । टळववतािं टळवी टळवेना ॥१५॥
घसररतािं घसरी घसरे ना । ववसररतािं ववसरी ववसरे ना ।
मरववतािं मरवी मरवेना । िरववतािं िरवी िरवेना ॥१६॥
उलगर्तािं उलर्ी उलर्ेना । कलगर्तािं कलर्ी कलर्ेना ।
उडववतािं उडवी उडवेना । बुडववतािं बुडवी बुडवेना ॥१७॥
बुकमलतािं बुकली बुकलेना । धम
ु मसतािं धुमसी धुमसेना ।
धरववतािं धरवी धरवेना । सरववता सरवी सरवेना ॥१८॥
झडवपतािं झडपी झडपेना । दडवपतािं दडपी दडपेना ।
तटववतािं तटवी तटवेना । फटववतािं फटवी फटवेना ॥१९॥
वळववतािं वळवी वळवेना । पळववतािं पळवी पळवेना ।
ढळववतािं ढळवी ढळवेना । लळववतािं लळवी लळवेना ॥२०॥
घुरककतािं घुरकी घुरकावी । र्रककतािं र्रकी र्रकावी ।
भरककतािं भरकी भरकावी । झरककतािं झरकी झरकावी ॥२१॥
परम दास िटी िटवादी । लगटला उतटी तटवादी ।
मशकववतािं मशकवी मशक लावी । दपहटतािं दपटून दटावी ॥२२॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥११॥

शबदार्थ : १] तनजमती- स्वतुःची बुवद्ध २] तडककता- तडकला तर ३] भडकी- भडकतो ४] िरुषला- आनिंदला ५] िर
िा वरदानी- वरदायक िनुमान ६] वदववता- बोलता झाला तर ७] रजनीचरभारे - रात्री भटकार्णारे राक्षसगर्ण ८]
रपटे ना- रपटत नािी ९] गचरडी- गचरडून टाकतो १०] अरडी-अडचर्णीच्या हठकार्णी गाठून ११] अपहटता-आपटायला
जावे तर १२]कलगर्ता- कलर्ून टाकावे तर १३] बुकमलता – बुकलून काढावे तर १४] टीप- या स्तोत्रािंत शबदािंची
ववमशष्ट प्रकारे पुनरावत
ृ ी करुन एकप्रकारची चमकृतीजन्य खालटकेदार लय तनमाथर्ण करण्याची श्रीसमर्ांची िी
खालामसयत आिे . या रचनेतून त्यािंचे भाषेवर ककती प्रभूत्व आिे िे हदसून येत.े त्यामुळे ते गुर्णगुर्णत रािावेसे वाटते.

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 9

 त्रयोदश भीमरुपी स्तोत्रें

[१२]
९] मभम भयानक तो मशक लावी । भडकला सकळािं भडकावी ।
वरतरू वरतािं तडकावी । बळकटा सकळािं धडकावी॥१॥
सकळ ते रजनीचरभारे । सकट बािंधत पुच्छ उभारे ।
रडत बोलती वीरच सारे । न हदसतािंगच बळे भुभुकारे ॥२॥
जळतसे बत्रकुटाचळ लिंका । धररतसे रजनीचर शिंका ।
उमजती उमजे वरघाला । अवगचतािं बड
ु वी सकळािंला ॥३॥
कहठर्ण मार ववरािंस न सािे । रुगधरपुर मिीवरर वािे ।
बिुत भूत भुतावमळ आली । रर्णभुमीवरर येउतन घाली॥४॥
अमर ते म्िर्णती ववर-आला । नवल िें पुरलें सकळािंला।
उहदत काळ-बरा हदसतािे । ववगधववधान ववधी मग पािे ॥५॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपर्ण
ू थ ॥१२॥
शबदार्थ: १] सकट- सवांना, २] भुभुकारे - भुभु असा आवाज करतो ३] रुगधरपुर-रक्ताचे पाट ४] ववगधववधान- ब्रह्दे व

[१३]
१०] बळें सवथ सिंिाररले रावर्णाला । हदले अक्षयीिं राज्य बीभीषर्णाला ।
रघुनायकें दे व ते मुक्त केले । अयोध्यापुरा जावया मसद्ध जाले ॥१॥
पर्ामाजज कृष्र्णाततरीिं रामराया । घडे रािर्णें स्नानसिंध्या कराया ।
मसता राहिली शीरटें गाव जेर्ें । रघुराज तो पजश्चमेचते न पिंर्ें ॥२॥
जपध्यान पूजा करी रामराजा । तयाचेपरी वीर सौममत्र वोजा ।
स्मरे ना दे िीिं गचत्त ध्यानस्र् जाले । अकस्मात तें तोय अद्भत
ू आलें ॥३॥
बळें चामलला ओघ नेटें भडाडािं । नभीिं धािंवती लोट लाटा धडाडािं ।
नदी चालली राम ध्यानस्र् जेर्ें । बळें ववक्रमें पावला भीम तेर्ें ॥४॥
उभा राहिला भीमरूपी स्वभावें । बळें तुिंब तो तुिंबबला दोन गािंवें ।
नदी एक वीभागली दोजन्ि बािें । म्िर्णोतन तया नाम िें (गािंव) ऊर्णथबािे ॥५॥
सुखाले लोटती दे खालतािं राममलिंगा । बळें चामलली भोंवतीिं कृष्र्णगिंगा ।
परी पाितािं भीम तेर्ें हदसेना । उदासीन िें गचत्त कोठें वसेना ॥६॥
िनम
ू िंत पिावयालागगिं आलों । हदसेना सखाला र्ोर ववस्मीत जालों ।
तयाववर्ण दे वालयें ती उदासे । जळािंतून बोभाइलें (दासदासे) रामदासें ॥७॥
मनािंतील जार्णोतन केला कुडावा । हदले भेहटचा जािला र्ोर यावा ।
बळें िािंक दे तािंगच तैसा गडाडी । मिामेघ गिंभीर जैसा घडाडी ॥८॥
रघुराज वैकिंु ठधामामस गेले । तधीिं मारुती दास िे नीरवीले ।
रघन
ु ार् ऊपासकाला प्रसिंगे । सख्या मारुती पाव रे लागवेगें ॥९॥
प्रभूचें मिावाकय त्वािं साच केलें । म्िर्णे दास िे प्रत्यया सत्य आलें ।
जनामाजज िें सािंगतािं पूरवेना । अवस्र्ा मनीिं लागली िे सरे ना ॥१०॥
॥ भीमरूपी स्तोत्र सिंपूर्णथ ॥१३॥
॥ त्रयोदश भीमरुपी मारुती-स्तोत्रें समाप्त ॥
शबदार्थ: १] अक्षयी- कगधिी न सिंपर्णारे , २]सौममत्र-लक्ष्मर्ण, ३] वोजा-शुद्ध मनाचा,तनमथळ, ४] कुडावा- रक्षर्ण, ५]
लागवेगे –तात्काळ, ६] नीरवीले- शािंत केले.
टीप:- सदरची १३ भीमरुपी मारुती स्तोत्रे स.भ. पु.ज्ञा.कुलकर्णी,पुर्णे यानी म.ु बॅटन रुझ, लइ
ु णझयाना युएसए येर्े
मिंगळवार हद.१७-डडसेंबर २०१३ शबदार्ाथसि मलिून पूर्णथ केली.

पु.ज्ञा.कुलकर्णी, अमरें द्रश्री सोसायटी, गर्णेश मळा, पुर्णे ३० फोन-२४३२८६३२ Page 10