UNIVERZITET DONJA GORICA

SPECIJALISTIČKE STUDIJE

MEĐUNARODNA I NACIONALNA BEZBJEDNOST

TEMA: BEZBJEDNOSNA POLITIKA IZRAELA

STUDENT: Andrej Bukilić

BROJ INDEKSA: 18/021 mnb

PREDMET: Politike bezbjednosti

MENTORI: Prof. dr. Vlatko Cvrtila i Mr. Stefan Lakušić

DECEMBAR 2018. GODINE

 SADRŽAJ

Uvod................................................................................................................................................ 5
1. O Izraelu...................................................................................................................................... 6
2. Izraelska percepcija bezbjednosti ............................................................................................... 8
3. Obavještajno-bezbjednosna zajednica Izraela ............................................................................ 9
3.1. Obavještajna služba Ministarstva odbrane AMAN ............................................................ 10
3.2. Centralni institut za obavještajne radnje i specijalne zadatke ............................................ 11
3.3. Generalna služba bezbjednosti SABAK ............................................................................ 12
3.4. Centar za istraživanje i političko planiranje MAMAD ...................................................... 13
4. Vojska i vojno-politički uticaj na spoljnu politiku Izraela........................................................ 14
4.1. Vojni funkcioneri u političkom životu Izraela ................................................................... 15
5. Nastanak i razvoj izraelske sigurnosne politike ........................................................................ 16
6. Izrael i NATO ........................................................................................................................... 16
7. Izrael i EU ................................................................................................................................. 17
8. Zaključak................................................................................................................................... 19
Literatura ....................................................................................................................................... 20

2
ABSTRACT

This subject thesis study has indentified a number of serious problems of a continuing and
persistent nature in the ways Israel designed and carried out its security and foreign policy. These
problems are recurrent over time and across policy areas. In each of the inducted chapters are
attempted to account for the underlying causes of the policy problems are identified. Also, there
have examined different explanations that have appeared in the analytical and historical literature
and evaluated their plausibility. In quite a few cases have offered possible alternatives to
prevailing explanations of Israeli policies and behaviors. In some cases those explanations were
the the only ones simply because there have been few or even no systematic studies of such
issues as Israeli interventions in intra Arab affairs, as example. Those explanations also were
neither simple nor elegant. In this study has argued that actual policies were due to a multitude of
factors and processes and could not be explained by one or even a few overarching causes. Also,
throughout this study has argued that policy-making in Israel has always been and continues to
be dominated by a centralized, self-serving, and self-perpetuating security community.

Keywords: Israel, Security, NATO, EU, Palestine, Jordan, Lebanon.

3
REZIME

Studija ove teze je indentificirala niz ozbiljnih problema trajne i istrajne prirode na način na
koji je Izrael dizajnirao i sproveo svoju bezbednost i spoljnu politiku. Ovi problemi se ponavljaju
tokom vremena i kroz oblasti politike. U svakom od primijenjenih poglavlja se pokušava
objasniti osnovnim uzrocima identifikacije političkih problema. Takođe, ispitivana su različita
objašnjenja koja su se pojavila u analitičkoj i istorijskoj literaturi i procijenjena njihova
vjerodostojnost. U većini slučajeva ponuđene su moguće alternative alternativnim prevashodnim
objašnjenjima izraelske politike i ponašanja. U nekim slučajevima ta objašnjenja bila su jedina
zbog toga što je bilo malo ili čak i bez sistematskih studija o takvim pitanjima kao što su
izraelske intervencije u unutrašnjim arapskim poslovima, na primjer. Ova objašnjenja nisu bila
niti jednostavna niti elegantna. U ovoj studiji se tvrdilo da su stvarne politike bile posledica
mnoštva faktora i procesa i da se ne mogu objasniti jednim ili čak nekoliko najvažnijih uzroka.
Takođe, tokom čitave studije tvrdi se da je donošenje odluka u Izraelu oduvek bilo i dalje
dominira centralizovana, samozadovoljna i samopouzdavajuća bezbjednosna zajednica.

Ključne riječi: Izrael, Bezbjednost, NATO, EU, Palestina, Jordan, Liban.

4
 Uvod

Jedan od primarnih ciljeva koji su postavljeni u toku izrade ovog rada jeste i
identifikovanje nedostataka i problema trajnog i ponavljajućeg karaktera u definisanju, kreaciji i
sprovođenju bezbjednosne i spoljne politike Izraela. Ovi nedostaci imaju povratni karakter i
rasprostranjeni su u svim sferama političkog i bezbjednosnog života Izraela. Ovim radom će se
pokušati pobrojati i naglasiti razlozi i nedostaci u prevashodno političkoj dimenziji sistema
odlučivanja i upravljanja obavještajno-bezbjednosnim sektorom, i njegovim vezama, ali i
uticajem na spoljnu politiku zemlje. Tokom izrade rada u obzir su uzeta različita mišljenja i
saznanja o ovoj temi koja su se pojavila u naučnoj svjetskoj literaturi, sa maksimalnom pažnjom
i oprezom u pogledu vjerodostojnosti istih.

Organizaciona struktura obavještajno-bezbjednosnih službi, kao i njihov uticaj na politički život

uopšte, te povezanost sa subjektima političko-birokratskog aparata, predstavljaju najsnažniji
faktor koji dominantno utiče na sva bitna pitanja u političkom životu Izraela u cjelini.1 Takođe,
ovim radom nastoji se ukazati na strukturu organizacije ovih službi, kao jednom od bitnih faktora
koji negativno utiču na širok dijapazon pitanja, prvenstveno političkog i bezbjednosnog karaktera
u Izraelu. Pritom, bitno je naglasiti da struktura ne predstavlja jedini uzrok problema, niti u
potpunosti determiniše uticaj službi na političko odlučivanje i proces donošenja odluka. U
kreiranju političkih rešenja, naročito onih javnih, važnu ulogu imaju pojedinci, njihove ideje i
naposletku, njihovi lični interesi. Bitan uticaj na ova pitanja imaju i međuljudski odnosi u cjelini.
Pored ovog, važan uticaj imaju i izazovi i stanja koji kako u spoljno-političkom okruženju, tako i
na unutrašnjem planu, određuju političke ciljeve i prioritete države. Unutrašnji politički,
socijalni, i ekonomski procesi koji se odvijaju i traju paralelno sa procesima u formalnim i
neformalnim političkim krugovima, imaju snažan uticaj na tokove političkog života i ishode u
političkom odlučivanju. Svi ovi faktori koji su različiti i mogu biti klasifikovani po svojoj formi
ili suštini, imaju predominantan uticaj u ovoj sferi odnosa u Izraelu.2

1
Maoz,Zeev “Defending the Holy Land“, The University of Michigan Press-Ann Arbor, 2009. P.499.
2
Freilich,D.Charles „Zions dilemmas“, Cornell University Press-Ithaca, 2012. P.14.

5
 1. O Izraelu

Država Izrael je zemlja na Bliskom istoku na istočnoj obali Sredozemnog mora. Izrael
je parlamentarna demokratija a po nacionalnom usmjerenju, "Jevrejska država." Stanovništvo
Izraela je većinsko jevrejsko, sa velikom nejevrejskom manjinom, koju uglavnom čine
hrišćani, Druzi, i muslimani Arapi. Izrael se graniči (u pravcu kazaljke na satu, od sjevera, ka
jugu) sa Libanom, Sirijom, Jordanom, i Egiptom. Izrael ima obale na Sredozemnom
moru, Akabskom zalivu, i na Mrtvom moru.

Jevreji su dugo smatrali Izrael svojim spiritualnim domom — Svetom zemljom i Obećanom
zemljom. Izraelska zemlja ima posebno mjesto u verskom životu Jevreja, uključujući ostatke
drugog Jevrejskog hrama. Ovo je takođe mjesto gdje je rođeno hrišćanstvo a sadrži i mnoge
druge lokacije od velikog duhovnog značaja za judaizam, hrišćanstvo, i islam. U ovom regionu
je u periodu od preko jednog milenijuma, sa prekidima, postojala čitava serija jevrejskih
kraljevina i država, sve do propasti Velikog jevrejskog ustanka protiv Rimskog carstva sa čijim
je gušenjem došlo do velikog istjerivanja Jevreja iz njihove otadžbine i voljene
prijestonice, Jerusalima.

Nakon vjekova života u dijaspori, devetnaesti vijek je doneo uzlet cionizma, jevrejskog
nacionalističkog pokreta, želje da se formira jevrejska država u Palestini i značajnu imigraciju.
Cionizam je ostao manjinski pokret sve do uspona Nacizma 1933. godine i pokušaja istrebljenja
Jevreja u Holokaustu. U kasnom 19. vijeku veliki broj Jevreja se doselio u ovaj region koji su
prvo kontrolisali Turci, a zatim Britanci. 1917. Britanci su garantovali Jevrejima domovinu u
Palestini, usvajanjem Balfurove deklaracije. Jevrejsko stanovništvo je povećalo svoj udio u
regionu sa početnih 7% 1922. godine na 30% 1940. godine.

1937., posle Velikog arapskog ustanka, plan za podjelu koji je predložila Pilova komisija, je
odbacilo i palestinsko arapsko rukovodstvo i dvadeseti cionistički kongres. Kao rezultat, 1939,
Britanci su podlegli arapskom pritisku, zbog podrške koja im je bila potrebna u Drugom
svjetskom ratu, i napustili ideju o jevrejskoj nacionalnoj domovini, i podjelu i pregovore u korist
jednostrano nametnutog Bijelog dokumenta iz 1939. U ovom dokumentu je stajalo da treba
uspostaviti sistem u kome će Jevreji i Arapi imati zajedničku vladu. Ovaj dokument je bio viđen

6
kao značajan poraz jevrejske strane, jer je donio oštre restrikcije za jevrejsku imigraciju, dok za
arapsku imigraciju nije bilo nikakvih zabrana. Kako je arapsko stanovništvo brojčano prevazišlo
jevrejsko u godinama nekontrolisanih migracija, očekivalo se da će ovoj zajedničkoj vladi
dominirati Arapi. Zbog nadolazećeg Drugog svetskog rata, plan nije u potpunosti sproveden.

1947. godine, nakon porasta nasilja, terorizma i neuspješnih napora da se pomiri jevrejsko i
arapsko stanovništvo, britanska vlada se povukla iz Palestine. Ispunjavanje UN plana za podjelu
iz 1947. bi dovelo do podjele sporne teritorije na dve države, jevrejsku i arapsku, dajući oko
polovine teritorije svakoj državi. Po ovom planu, Jerusalim je trebalo da bude međunarodna
regija, da bi se izbjegli sukobi oko njegovog statusa. Odmah nakon što je Generalna skupština
UN usvojila plan za podjelu, palestinsko arapsko rukovodstvo je odbacilo plan da se formira još
neimenovana jevrejska država, i započelo gerilski rat.

Država Izrael je proglašena 14. maja, 1948. U nadi da će uništiti novu jevrejsku državu, armije
pet arapskih nacija su se umiješale u rat između jevrejskih i arapskih snaga u bivšoj Palestini.
Izrael je osvojio dodatni dio teritorije Palestine zapadno od rijeke Jordan i pridružio je novoj
državi.

U godinama nakon 1948, Izrael i UN su često imali suprotstavljene odnose. Rezolucija 194
(donesena u decembru 1948.) (Rezolucije Generalne Skupštine nisu pravno obavezujuće), koja
dozvoljava uslovno "pravo na povratak" palestinskim izbjeglicama; rezolucija 242 (novembar
1967.), poziva na "povlačenje izraelskih oružanih snaga sa teritorija okupiranih u nedavnom
sukobu" (Šestodnevni rat); i rezolucija 446 (mart 1979.), koja proglašava izraelska naselja na
Zapadnoj obali i u Pojasu Gaze "ilegalnim". Mada je većina od 65 rezolucija Savjeta
bezbjednosti i Generalne Skupštine UN koje osuđuju izraelske akcije, i 41 rezolucija Savjeta
bezbjednosti na koju su SAD stavile veto, imale gotovo univerzalnu podršku u UN-u (često su
glasovi SAD i Izraela bili gotovo usamljeni), pristalice Izraela tvrde da ove rezolucije često
pogrešno tumače međunarodno pravo, da ih njihove pristalice selektivno primjenjuju, i da su
same sjednice pristrasne.

7
 2. Izraelska percepcija bezbjednosti

Od svog nastanka pa sve do danas, država Izrael, odnosno, izraelski državno-politički vrh
suočava se sa izazovima i prijetnjama iz spoljnog okruženja zemlje, čije su osnovne
karakteristike uporno i trajno neprijateljstvo, netrpeljivost, i otvorena agresivnost, sa manjim ili
većim oscilacijama, i sa kratkim i rijetkim periodima koje karakterišu stanja koja mogu
obezbijediti izvjestan napredak na poljima bezbjednosti zemlje i učvrstiti njen položaj u
međunarodnim odnosima.

Ponavljajući ratovi, neprestana neprijateljstva na nižim nivoima intenziteta, propali mirovni

procesi sa Palestinom i Sirijom, stanje „hladnog mira“ sa Egiptom i Jordanom, su osnažili osjećaj
opsadne opasanosti i ugroženosti države i stanovništva. U realnosti svakodnevnice, stanje u
područjima bezbjednosti i spoljnih poslova najpribližnije se opisuje kao stanje tajnog ratovanja,
koje ciklično eskalira na svakih par godina. Kao rezultat takvog stanja, pitanje nacionalne
bezbjednosti je ne bez razloga, postavljeno na sam vrh političkih i državno-pravnih prioriteta
Izraela u poslednjih šest, gotovo i sedam decenija.

Izrael je na ove izazove odgovrio stvaranjem i učvršćivanjem neproporcionalnih odbrambenih

kapaciteta kreiranih u isključivoj namjeni preduhitrenja i sprečavanja opasnosti i prijetnji po
nacionalnu bezbjednost, pritom razvijajući pristup primirivanja u procesu odlučivanja o
pitanjima iz domena nacionalne bezbjednosti. Sredinom osamdesetih godina prošlog vijeka,
institucije i rukovodstva u sistemu nacionalne bezbjednosti Izraela, pridobili su zavidnu
reputaciju u pogledu kvaliteta rada, i istovremeno postajući jedne od najvećih u svjetskim
okvirima. Od tada, ovaj sistem konstantno raste, kako u pogledu veličine i sofistikacije, tako i u
pogledu kompleksnosti organizacije. Na polju političkog odlučivanja, Izrael još nije razvio
sofistikovani proces donošenja odluka ili proces odlučivanja srazmjeran sa vitalnom važnošću
pitanja nacionalne bezbjednosti za naciju, sa kvalitetom i veličinom političkih instrumenata koji
su pritom razvijeni. Ovaj proces, iako nezavršen i sa vidnim nedostacima, imao je svoj doprinos
u ranijm dekadama postojanja države Izrael, kada su dostignuća države na poljima unutrašnje i
spoljne bezbjednosne politike bila na vrhuncima uspješnosti. U današnjici, predmetne
manjkavosti u procesima donošenja odluka, dobijaju sve veću ulogu u dijagnostifikovanju slabih
i ranjivih tačaka i parametara u ukupnom sistemu nacionalne bezbjednosti zemlje i imaju vrlo

8
štetan uticaj na političke tokove odlučivanja i sposobnost države da ostvaruje svoje ciljeve u
segmentu nacionalne bezbjednosti i spoljne politike.

3. Obavještajno-bezbjednosna zajednica Izraela

Obavještajno-bezbjednosne službe ili „Obavještajno-bezbjednosna zajednica“ (što je

postao uobičajen termin ili naziv za službe bezbjednosti u sistemima bezbjednosti mnogih
država) države Izrael, čine službe specijalizovane namjene i oblika organizovanja, čiji su osnovni
zadaci prikupljanje, obrada, selekcija i dostavljanje povjerljivih podataka i informacija Vladi
Izraela, a koji su od važnosti za bezbjednost države Izrael. U sistemu nacionalne bezbjednosti
Izraela postoje četiri zasebne službe ove namjene, od kojih su tri pod direktnom kontrolom
Vlade, a jedna pod indirektnom, odnosno, koja je pozicionirana u okvirima vojske i djeluje u
koordinaciji sa ostalim službama bezbjednosti, ali posredno, preko vojne strukture sistema
bezbjednosti Izraela.3

Aktuelni obavještajno-bezbjednosni sistem Izraela čine sledeće obavještajne i bezbjednosne

ustanove:

1. Obavještajna služba Ministarstva odbrane – AMAN (AMAN),

2. Centralni institut za obavještajni rad i specijalne zadatke – MOSAD (MOSSAD),
3. Generalna služba bezbjednosti – ŠABAK (SHABAK-SHIN BET),
4. Centar (Uprava) za istraživanje i planiranje Ministarstva spoljnih poslova – MAMAD
(MAMAD).

3
Richelson,Jefrey T. „Foreign Intelligence Organization“ Ballinger Publishing Company-Cambridge, 1998. P.255.

9
3.1. Obavještajna služba Ministarstva odbrane AMAN

Obavještajna služba Ministarstva odbrane (AMAN) je nastala iz delova obavještajnog krila

organizacije „Hagana B“ i drugih obavještajnih organa. Kao centralna vojna obavještajna
ustanova, AMAN je zadužen za objedinjavanje rada rodovskih obavještajnih službi. Ova služba
je odgovorna za strategijske, prikupljačke i analitičko-procenjivačke obavještajne poslove,
upozoravajuće i preventivne obavještajne poslove, kao i za koordinativno-usmjeravajuće
obavještajno-bezbjednosne poslove. AMAN je na analitičko-procenjivačkom planu zadužen za
proizvodnju, odnosno, izradu sveobuhvatnih nacionalnih obavještajnih procjena za potrebe
premijera i njegovog kabineta, izradu dnevnih obavještajnih izveštaja, procjena o ratnim
rizicima, mogućim ciljevima napada u Izraelu od strane arapskih zemalja, kao i izvještaja o
presijecanju stranih komunikacionih veza. U oblasti operativno-prikupljačkih poslova, služba je
odgovorna za prikupljanje, objedinjavanje, analizu i produkciju obavještajnih saznanja vojne,
ekonomsko-socijalne i geografske prirode, naročito o državama Bliskog Istoka.4

4
Levkov,Milivoje „Izraelska tajna služba“ Filip Višnjić-Beograd, 2001

10
3.2. Centralni institut za obavještajne radnje i specijalne zadatke

Centralni institut za obavještajni rad i specijalne zadatke MOSAD (Mossad) je osnovan 01.
aprila 1951. godine, kao samostalna državna ustanova zadužena za spoljni obavještajni rad, tajne
akcije i protivteroristička dejstva. Neposredno je odgovoran premijeru, a prema podacima iz 90-
tih godina ima između 1500-2000 pripadnika.5 Prikupljanje obavještajnih podataka agenturnim
metodom (classical espionage/HumInt) zasnovano je na izraženim vitalnim nacionalnim
interesima i usmjereno prema mnogobrojnim ciljevima širom svijeta (međunarodne organizacije
koje se zalažu za konačno rešenje palestinskog pitanja, političke snage savezničkih zemalja koje
podržavaju arapske zemlje, države koje pomažu palestince i arapske zemlje, a posebno
terorističke organizacije, jevrejske zajednice u svijetu, itd.). Pored političkih, ekonomskih,
naučnih i tehnloških informacija, MOSAD prikuplja i vojne podatke, ali sa akcentom na vodeće
ličnosti vojnog establišmenta određene zemlje, moral oružanih snaga, stepen efikasnosti i
ukupno stanje vojnih efektiva određene države.

5
Levkov,Milivoje „Izraelska tajna služba“ Filip Višnjić-Beograd, 2001

11
3.3. Generalna služba bezbjednosti SABAK

Generalna služba bezbjednosti ŠABAK (Shin Bet) je počela sa radom 01. jula 1948.
godine, kao posledica transformacije obavještajnog sektora Hagane „Shai“ 30. juna iste godine.
Pod nazivom „tajna služba“, Shin Bet počinje da deluje kao klasična vojna služba bezbjednosti i
kontraobavještajna služba.6 Marta 1949. godine, služba postaje i zvanično poznata pod nazivom
„Tajna služba“, ali je još uvek dominantno vojnog karaktera. Konačno, 1. avgusta 1950. godine,
ona postaje u punom kapacitetu civilna služba bezbjednosti Izraela. Za službu se koristi i naziv
SHABAK, što predstavlja skraćenicu punog naziva službe na hebrejskom jeziku „Generalna
služba bezbjednosti“ (Sherut habitachon ha-Klali). Pravni okvir za delovanje službe čine sledeći
zakoni: Zakon o službi bezbjednosti br. 5719 iz 1959. godine, Zakon o državnim službama br.
5723 iz 1963. godine, Zakon o tajnom praćenju br. 5739 iz 1979. godine, i Zakon o Generalnoj
službi bezbjednosti br. 5762 iz 2002. godine. ŠABAK predstavlja nacionalnu službu zaduženu za
bezbjednost države Izrael, njenih institucija i demokratskog poretka, protiv pretnji bezbjednosti
kao što su terorizam, špijunaža, svi oblici subverzivnog djelovanja i otkrivanja državnih tajni.

6
Bajagić Mladen “Špijunaža u XXI veku - savremeni obavještajno-bezbjednosni sistemi“ Marso-Beograd, 2010.
Str.374.

12
3.4. Centar za istraživanje i političko planiranje MAMAD

Centar za istraživanje i političko planiranje MAMAD (MAMAD) deluje u okviru

Ministarstva inostranih poslova kao Odjeljenje za Istraživanje ministarstva. Od osnivanja službe
MOSAD, Centar je iz klasične spoljne obavještajne službe transformisan u analitičko-
procjenjivačku obavještajnu službu, sličnu američkoj INR.7 MAMAD trenutno predstavlja
analitički vrh ministarstva zadužen za političko planiranje i izradu zbirnih obavještajnih analiza
za potrebe spoljno-političkih odlučilaca Izraela.8

Na osnovu javnih izvora i sirovih obavještajnih informacija, Centar svakog četvrtka izrađuje
procjene geopolitičkog položaja Izraela, koje ministru inostranih poslova služe kao osnova za
nedjeljnu sjednicu vlade. Centar takođe izrađuje analize koje se šalju izraelskim diplomatskim,
konzularnim i drugim predstavništvima u svijetu, u cilju efikasnog i blagovremenog
predstavljanja i zastupanja stavova Izraela u svijetu. Iako organizaciono slabiji od drugih
izraelskih službi, MAMAD je povratio svoj ugled u obavještajno-bezbjednosnom sistemu,
posebno od 1999. godine, kada je ovom obavještajnom elementu vraćena nadležnost da
uspostavlja direktne kontakte sa obavještajnim službama drugih zemalja i izrađuje zbirne
obavještajne procjene najvišeg nivoa.

7
Bajagić Mladen “Špijunaža u XXI veku - savremeni obavještajno-bezbjednosni sistemi“ Marso-Beograd, 2010.
8
Levkov,Milivoje „Izraelska tajna služba“ Filip Višnjić-Beograd, 2001.

13
 4. Vojska i vojno-politički uticaj na spoljnu politiku Izraela

Obavještajno-bezbjednosne službe, odnosno, njihov rad i rezultati rada, predstavljaju

jedan od osnovnih preduslova za kvalitetan proces donošenja političkih odluka, naročito u
segmentima nacionalne bezbjednosti i spoljne politike. Ipak, obavještajne službe same ne
determinišu ishode ovih politika. Ovo je naročito izraženo u situacijama i stanjima kada se ne
donose političke odluke u tzv. „jednopoteznom“ obliku, nego politički proces ima svoju ročnost,
odnosno, kada odlučivanje podrazumeva dugu listu razloga i obaveza. Ograničenja u pogledu
sposobnosti sistema za održanjem zadatog kursa politike, lične i institucionalne preferencije
donosioca odluka, i mehanizam povratnog efekta, imaju značajan uticaj na politiku u najširem
obimu. Slikovit primjer predstavlja izraelska nuklearna politika – koja je u jednom dijelu ovisna i
o obavještajnim procenama arapskog svijeta u dugoročnom vremenskom okviru. U svom
razvoju, ova politika može zauzeti i kurs koji je pod većim uticajem drugih faktora, od kursa
razvijanog na bazi obavještajnih izveštaja o kapacitetima i namjerama izraelskih neprijatelja. Isto
je primjenjivo i na druge aspekte izraelskih razvojno-istraživačkih programa u oblasti industrije
naoružanja i opreme.

Dugoročne politike se provode između ostalih, i od strane „odlučnih režima“, prije svega,
podrazumevajući veći broj procedura, normi, i pravila koja procese determinišu u dužem
vremenskom periodu. U situacijama brzog odlučivanja – na primerima odgovora na gerilski ili
teroristički napad – obavještajni podaci imaju značaj, ali karakteristični odlučni režim
prevashodno teži ostvarenju većeg uticaja na osnovne pravce djelovanja kabineta ili Vlade. Lista
opcija raspoloživih kabinetima može biti determinisana faktorima koji nisu isključivo
obavještajnog karaktera.

Uticaj vojnog faktora i vojne birokratske strukture na političko odlučivanje u sferama nacionalne
bezbjednosti i spoljne politike evidentno je i vidljivo u cijelom ovom radu. Jasno je sagledana i
prikazana nadmoćna dominacija vojno-bezbjednosne strukture nad diplomatskim i političkim
strukturama u svim važnim političko-bezbjednosnim segmentima izraelskog života. Tri su
ključna faktora koja određuju primat vojnog establišmenta Izraela u kreiranju i sprovođenju
spoljne i bezbjednosne politike zemlje: 1) vojna birokratija i njen uticaj, kao i nedostatak
adekvatnih uporednih civilnih institucija, 2) angažman penzionisanih visokih vojnih funkcionera
14
u političkom životu, 3) potpun respekt civilnih donosilaca odluka prema izraelskoj armiji, i
obrađeni su u ovom radu kao posebni segmenti ovog poglavlja.9

4.1. Vojni funkcioneri u političkom životu Izraela

Tokom svog gotovo sedmodecenijskog postojanja, Izrael je imao trinaest premijera i četrnaest
različitih ministara odbrane. Tri premijera i sedam ministara odbrane su bivši generali. Značajan
broj ostalih ministara Vlade, takođe su bili generali izraelske armije. Devet od sedamnaest
načelnika Generalštaba vojske su nakon aktivne vojne službe bili ministri u kabinetu Vlade.
Najmanje dvadeset drugih oficira, u činu brigadnog generala i višeg, takođe su imali svoj
ministarski mandat u nekoj od Vlada Izraela. Nekolicina oficira starijih činova bili su delegati-
poslanici u Knesetu. Iznenađujuća je činjenica da se ovi trendovi angažovanja vojnih oficira u
političkom životu s protokom vremena ubrzavaju i pojačavaju, nasuprot očekivanim
smanjenjima i usporavanjima ovih trendova protokom vremena.

Jedna od karakteristika vojnih karijera u Izraelu jeste da većina starijih oficira biva penzionisana
u kasnim četrdesetim i ranim pedestim godinama života, tako da oni imaju na raspolaganju dugo
vrijeme za svoje druge karijere. Mnogi od njih, postali su političari iz razloga koji će biti
djelimično naglašeni u daljim djelovima ovog rada. U ovom dijelu rada, fokus će predstavljati
uticaj penzionisanih vojnih oficira koji su postali politički aktivni, odnosno, postali politički
akteri, na procese odlučivanja u spoljnoj politici i nacionalnoj bezbjednosti Izraela. Složeno je
utvrditi i opisati jasne obrasce, a i načine djelovanja i ponašanja penzionisanih oficira koji su
postali političari, kao i njihov uticaj na pitanja bezbjednosne, spoljne i socijalne politike u
Izraelu. Nekolicina izraelskih sociologa smatra da je činjenica o većem broju generala koji su
postali političari, indikator sve veće i naglašenije militarizacije izraelskog društva.

9
Shelah,Ofer „The Israely Army“ Zmora-Bitan-Tel Aviv, 2003.

15
 5. Nastanak i razvoj izraelske sigurnosne politike

Od samog osnivanja Izraela 1948- godine, borba za njegovo očuvanje odredila je glavni
zadatak cijele koncepcije nacionalne sigurnosti zemlje te ulogu IDF-a u odbrani zemlje. Arapske
snage iz Egipta, Sirij, Jordana, Libana i Iraka napadaju Izrael smatrajući da je teritorija koju
novoosnovana država smatra svojom, njihova, arapska teritorija. Uprkos vidno brojnijim
arapskim snagama, Izrael je iz rata izašao sa 50-postotnim povećanjem teritorija i vojnim
sporazumima s neprijateljskim zemljama, ali ne i formalnim mirovnim sporayumima. To se
pokazalo kobnim u istorijskim događajima koji su slijedili.

Prvi arapsko-izraelski rat 1948. godine odredio je mnoge današnje karakteristike sistema
nacionalne sigurnosti Izraela:

1. Totalna mobilizacija društva u potpori ratnim naporima (praktično cijelo židovsko

stanovništvo Palestina, oko 650 000 ljudi, mobilisano je za odbranu Izraela).
2. Stalno uvođenje novih tehnološki sve naprednijih oružanih sistema i novih borbenih
taktika u skopu IDF-a.

6. Izrael i NATO

Obzirom da je Izrael nastojao na spoljnopolitičkom i sigurnosnom području što je

moguće više zadržati slobodu djelovanja, zbog nedovoljnog demografskog i ekonomskog
potencijala uvijek se morao oslanjati na pomoć spoljne sile. Tako je po nastanku Izraela njegov
glavni saveznik kratko bio SSSR, da bi tu ulogu sredinom pedesetih godina 20. vijeka preuzela
Francuska, a nakon 1967. godine SAD Izrael je pritom uvijek nastojao u odnosu strateškog
partnerstva zadržati što veću slobodu djelovanja. U tom pogledu odnos sa SAD-om pokazao se
najuspješnijim.

Navedena kombinacija saradnje i težnje za zadržavanjem slobode djelovanja vidljiva je i

u izraelskom regionalnom djelovanju u odnosu prema Turskoj, Egiptu i Jordanu. Razvijanje

16
partnerstva s tim zemljama uzrokovano je takođe činjenicom da je modernizacija arapskih vojski
protekle četiri decenije dovela do smanjenja izraelskog strateškog odbrambenog parametra uz
istovjetno povećavanje dometa borbenih sistema arapskih vojski. Taj faktor natjerao je Izrael na
razvoj sigurnosne saradnje s navedenim državama.

Odnos Izraela prema NATO-u treba gledati kroz prizmu izraelsko-američkih odnosa.
Prije 1967. godine SAD je Izrael doživljavao kao stratešku i političku smetnju svojim interesima
na Bliskom istoku. Pomoć Izraelu bila je simbolična, a snabdijevanje oružjem neznatna. Tek od
1967. SAD postaje glavni dobavljač oružja za Izrael. Poseban odnos je uspostavljen u fazama i
to kao rezultat promjena koncepcije shvatanja nacionalnih interesa SAD-a u toj regiji ali i
svijetu. Godina 1970. ključna je za saradnju dviju zemalja jer je u jordansko-sirijskoj krizi
dokazao svoju stratešku važnost SAD-u, kao i potrebu daljnje pomoći u vojnom i finansijskom
smislu. Osim poimanja Izraela kao jake vojne snage, od Četvrtog arapsko-izraelskog rata postaje
važna i njegova uključenost u mirovne procese. Devedesetih godina odnos Izraela i SAD-a
karaktišu zajedničke vrijednosti i interesi, neformalno savezništvo recipročnost djelovanja.10

7. Izrael i EU

U odnosu prema EU, Izrael možemo posmatrati kao bliskoistočnu zemlju. U prošlosti,
EU je bio biše zainteresovan za ekonomsku saradnju sa zemljama Bliskog istoka nego za rešenje
izraelsko-palestinskog sukoba. Arapska liga smatrala se najboljom institucijom za ekonomsku
saradnju sve do Camp Davida, kada ulogu partnera na Bliskom istoku preuzima Vijeće za
saradnju Zalivskih zemalja, koje zahtijeva veću uključenost EU-a u rešavanje izraelsko-
palestinskog sukoba.

10
C. Widdershoven, “Middle East realigns”, Jane’s Pointer, 1998.

17
 Prekretnicu u odnosima Izraela i PLO-a čini dogovor u Oslu. EU se koncentriše na
stvaranje uslova koji će omogućiti zajednički život strana u sukobu, ali i drugih zemalja regije.
To su sledeći uslovi:

 pružanje finansijske i ekonomske pomoći za brži završetak mirovnog procesa

 jačanje regionalne saradnje na Bliskom istoku i poticanje multilateralnih političkih
pregovora za okončanje sukoba
 izgradnja demokratskih institucija i stvaranje uslova za samostalno funkcionisanje država
u toj regiji.11

11
C. Widdershoven, “Middle East realigns”, Jane’s Pointer, 1998.

18
 8. Zaključak

Sadržajem i selekcijom poglavlja u ovom radu ukazano je na strukturu sistema

nacionalne bezbjednosti i spoljnih poslova Izraela kao jedne od primarnih determinanti koje
određuju poziciju. Pitanje strukture u segmentu nacionalne bezbjednosti i spoljnih poslova je za
nijansu ispred ostalih pitanja koja određuju karakteristike ovog sistema, odnosno, određuju
mjesta i uloge vitalnih segmenata sistema bezbjednosti prema političkom odlučivanju i političkoj
kontroli sistema bezbjednosti i spoljnih poslova. Individualni donosioci političkih odluka,
posebnost bezbjednosnih izazova s kojima je suočen Izrael, konkurentna i diverzifikovana
priroda političkog sistema zemlje, i stalna tenzija između bezbjednosnih i socijetalnih potreba
društva, faktori su koji doprinose uspostavi sistematskog obrasca ponašanja pri političkom
kreiranju i odlučivanju, a naročito u odlučivanju po pitanjima nacionalne bezbjednosti i spoljne
politike.

Bezbjednosna politika Izraela u mnogo čemu je vrlo specifična. Za politički i vojni vrh
Izraela realizam je dominantna perspektiva u oblikovanju bezbjednosne politike. S obzirom na to
da je Izrael stvoren ratom, nesigurnost opstanka u prvim godinama postojanja trajno je uticala na
deginisanje i realizaciju izraelske sigurnosne politike. Zato za izraeske planere postoji samo
jedan mogući ishod – pobjeda odnosno poraz. U skladu s tim, sigurnosna politika ne samo da se
formira na temelju pripreme odgovora na najgori mogući slučaj, već izraelski politički i vojni vrh
smatra kako bi se takav najgori slučaj mogao i dogoditi.

19
 Literatura

 Arian, Asher „Israeli Public Opinion on National Security“ Jaffe Center for Strategic
Studies, Tel Aviv 2003.
 Bajagić, Mladen „Špijunaža u XXI veku – savremeni obavještajno-bezbednosni sistemi“
Marso, Beograd 2010.
 Bar Joseph, Uri „The Paradox of Israeli Power“ Zmora Bitan, Tel Aviv 2004.
 The IDF Strategy, AV 5775 July 2016.
 Kasapović, Mirjana, ur. (2016) Bliski istok: politika i povijest. Zagreb: Fakultet političkih
znanosti
 Levkov, Milivoje „Izraelska tajna služba“ Filip Višnjić, Beograd 2001.
 Milošević, Milan; Srećković, Zoran „Bezbednosne službe sveta“ Vojnoizdavački Zavod,
Beograd 2010.
 Savić, Andreja; Bajagić,Mladen;Delić,Milan „Bezbednost sveta - od javnosti do tajnosti“
VŠUP, Beograd 2002.
 Shelah,Ofer „The Israely Army“ Zmora-Bitan-Tel Aviv, 2003.
 Stajić, Ljubomir; Mijalković Saša;Stanarević,Svetlana „Bezbednosna kultura“ Draganić,
Beograd 2005.

20