Participantes: José Fernández López; Pablo Sarmiento, Paula Magariños.

Celia Salvador,
Rafael Vilas, Miguel Cendón, Marco Portillo, Pablo Valencia; ​Ángel Olañeta Rosales,
Alejandro Romero Pardo, Jose María Tarín González;

Teoría política feminista

As teorías políticas feministas caracterízanse por realizar un tratamento dos problemas
políticos e filosóficos dende unha perspectiva feminista. Dentro do feminismo distínguense
dúas teses: unha descritiva e outra normativa. A descritiva sostén que se da unha situación
desigual entre homes e mulleres. A normativa sostén que está situación debería mudar. Está
distinción pódese corresponder cós dous obxectivos principais do feminismo: 1) diagnosticar
as fontes e as formas da desigualdade de xénero e 2) propoñer principios ou políticas que
revertan esta situación.
Debido a pluralidade de propostas e enfoques cos que se afrontan estás dúas cuestións, sería
máis axeitado falar de feminismos debido as diverxencias entre distintas posturas.
Para estruturar esta entrada propiamente ao redor da teoría política, reduciremos o conxunto
de enfoques achegándonos as propostas centradas en incluír un exame do Estado, centrado
en: 1) no seu papel na reprodución da desigualdade de xénero e 2) no seu potencial para
corrixir esta situación.
A teoría política feminista fai un esforzo por incluír nas teorías políticas tradicionais unha
perspectiva de xénero, explicitando así a existencia das desigualdades que atanen a este eido.

Feminismo liberal
O nacemento do feminismo liberal dáse na primeira ola do movemento no século XIX,
manténdose (con transformacións) na actualidade. O liberalismo coloca a liberdade no foco
do debate, o feminismo liberal baseándose nesta doutrina focalizarao na liberdade das
mulleres, sendo o Estado o garante deste principio.
Existen diferentes concepcións do que se considera a liberdade, este problema do liberalismo
tradúcese no propio feminismo, por tanto existirán distintos posicionamentos, en moitos
casos opostos entre si. O tipo máis tradicional na literatura feminista será o que interprete a
liberdade no que respecta á autonomía das mulleres, baseándose na libre elección e na
independecia política, sendo copartícipe e fundamentado na igualdade de oportunidades para
o bo funcionamento do mesmo.
Outro elemento de gran interese é a falta de distinción que establecen entre o eido privado e o
público. Isto vese non só no pasado con Mary Wolltonescraft na súa defensa da igualdade
legal, pondo o foco na herdanza e na propiedade, pero mantendo en certa medida a distinción
entre o ámbito público e o privado, sendo neste segundo onde se albisca a conformación dun
constructo social do xénero, pero sen politizalo, como pode ser o que logo traerá a colación o
feminismo radical co lema, “o persoal é político”. No caso do presente, exemplos como o de
Martha Nussbaum, na súa perspectiva das capacidades, falará do eido público como campo
de batalla feminista.
Susan Moller Okin, unha das autoras máis influintes do feminismo liberal, fai unha
rehabilitación da teoría da xustiza de Rawls, propoñendo que se aplique non só á estrutura
básica da sociedade, senón tamén ao funcionamento interno da familia, que segundo ela,
debería ser considerada unha institución. Esto atañe en particular ao que Rawls chama
“principio da diferenza”, que permite a desigualdade na medida na que non cause dano. Okin
vai aportar neste sentido políticas a favor de protexer ás mulleres no ámbito das familias,
dedicadas por exemplo á distribución equitativa en caso de divorcio ou programas de
educación cívica.
Un exemplo neste mesmo senso é o de Iris M. Young. Esta autora criticará a teoría da
xustiza de Rawls ao soster que ao deseñar os principios de xustiza deixa de lado cuestións
que atañen as desigualdades de xénero. Esta autora sostén que que é necesario aplicar á
estrutura familiar os principios de xustiza así como o principio de difereza, ademais de
promover políticas públicas dirixidas a eliminar as desigualdades dentro do ámbito familiar.
O problema dentro desta concepción reside en que cuestións deben ser incluídas, así por
exemplo a pesar de que a prostitución ou a xestación subrogada poidan ser entendidas como
perxudiciais para as mulleres, esta postura defenderá a súa regulación, posto que as mulleres
deben poder decidir libremente.
En xeral, o traballo actual do feminismo liberal é analizar ata que punto pode ter éxito o
enfoque feminista da teoría da xustiza de Rawls, puramente político, ou se é mellor
enmarcarse nun liberalismo máis amplio.

Feminismo marxista ou marxista feminista?

(​Rafael Vilas, Miguel Cendón, Marco Portillo, Pablo Valencia)

O proxecto igualitario que defende o socialismo parece complexo de implantar sen ter en
conta á metade da humanidade, de aí o interese histórico desta corrente política polo
feminismo.

Os socialistas utópicos foron os primeiros en ter en conta a situación da muller. O punto de

partida do seu pensamento era a miserable situación económica e social na que vivía a clase
traballadora. Propoñían a volta a pequenas comunidades nas que puidese existir unha certa
autoxestión e o desenvolvemento da cooperación dos seres humanos nun réxime de
igualdade, que afectase tamén aos sexos. A crítica principal que recibiron os utópicos foi por
non ter criticado suficientemente a división sexual do traballo.

Nesta corrente do pensamento socialista as teses de Fourier tiveron moito impacto. Sostiña
que a situación das mulleres era o indicador clave do nivel de progreso. Tampouco hai que
esquecer a Flora Tristán, quen no seu traballo Union Obrera (1843) sostivo que todas as
desgrazas do mundo viñan dadas polo esquecemento que históricamente se tivo das mulleres
e os seus dereitos. Nos seus proxectos de reforma, a educación das mulleres resulta crucial
para o progreso das clases traballadoras, inda que , iso si, debido á influencia que como nais,
fillas e esposas teñen sobre os varóns. Para Tristán as mulleres ‘’sono todo na vida do
obreiro,’’ o que non deixa de supoñer unha acrítica asunción da división sexual do traballo.

Sant-Simon e Owen propuxeron a idea de que o poder espiritual dos varóns tíñase esgotado e
a salvación da sociedade soamente podía proceder do lado feminino. A maior e máis
especifica aportación do socialismo utópico reside na importancia que lle deron á
transformación da institución familiar. Consideraron o celibato e o matrimonio indisoluble
como institucións represoras e causa da inxustiza e infelicidade.

Partimos das premisas básicas do marxismo socialista para entender a loita feminista.
Entendemos unha posición constructivista segundo a cal comprendemos que a natureza
humana constitúese socialmente o que significa que é un produto das forzas sociais que
remite contra a opresión capitalista.

Diferenciamos, por unha banda, o feminismo marxista se entendemos que a opresión das
mulleres ven dada pola sociedade de clases. Por outro lado, distinguimos se somos feministas
socialistas, que este clasismo preséntase vinculado co patriarcado, engadindo deste xeito,
outra premisa.

Dende unha análise antropolóxica, Friedrich Engels na súa obra ​The Origin of the Family,
Private Property and the State ​(1884) comenta que nas sociedades primitivas se ben existía
xa unha división do traballo sexualmente categorizado, poderíamos atopar un nivel básico de
igualdade que foi eliminado coa aparición das relacións económico-capitalistas. Fala incluso
dun certo matriarcado referido a herdanza da propiedade pola línea materna. A agricultura
supuxo a introdución do comercio e con isto a posibilidade de acumulación do capital por
parte dos homes posibilitando a dominación do home sobre a muller a través da posesión de
riquezas.

As feministas marxistas aplican o análise de Marx referente ao capitalismo e explican así a

realidade da dicotomía explotador/explotado. A opresión das mulleres é resultado da
sociedade de clases que a súa vez é un produto do capitalismo e polo tanto só se supera se se
supera o sistema capitalista.

A división sexual do traballo subordina ás mulleres ao home xa que a idea do patriarcado

implica que para que exista traballo produtivo (homes nas fábricas) ten que haber traballo
reprodutivo (mulleres pechadas na casa que proporcionan sustento aos homes). Deste xeito,
as mulleres atópanse dobremente explotadas e convírtense nun sustento do traballo produtivo
e do capitalismo que as oprime. Historicamente, este traballo non foi considerado como tal e
polo tanto foi adscrito como non remunerado. Esta última idea resulta unha crítica ao traballo
de Marx polas feministas marxistas por non estar incluído nos seus escritos aínda que
presenta a tese fundamental do sistema económico como sustento da subordinación das
mulleres, o cal recollen.
Inessa Armand, a primeira dirixente do Departamento da Muller na Revolución Rusa de
1917, indica a inseparabilidade da emancipación da muller e do comunismo falando de que
ambas son impensables sen a outra. Esta tese é un perfecto resumo do problema con que se
atopan as primeiras feministas no seno do comunismo. Como relacionanse a loita polo
socialismo e a loita pola liberación da muller? é posible una sen a outra?

Esta idea de transversalidade, que será recuperada nos nosos días polo feminismo de 3º ola,
foi motivo de longos debates. En xeral o feminismo marxista caracterízase por darlle
relevancia a ambas cuestións pero non está claro si unha hase de subordinar á outra en tempo
e recursos. O mellor exemplo atopámolo en Aleksandra Kollontái que será protagonista de
primeira orde e sufrirá esta dicotomía na súa propia vida: lealtad ao partido comunista ou á
liberación das mulleres? cal de ambas revolucións é máis urxente?
Finalmente ela se decantará por darlle prioridad á emancipación feminista fronte á revolución
criticando a Clara Zetkin que lle daba prioridade á revolución obreira.

Os marxistas clásicos defenden unha postura conservadora ou “paleo” en tanto que

promocionan unha sociedade pre-capitalista na que as mulleres disfrutarían de certo poder
normativo. Se argumenta que a situación das mulleres como suxeitos discriminados orixinase
na configuración do sistema capitalista. A opresión sería exercida polo empresario que
explota aos proletarios forzandoos a unhas xornadas de traballo que precisan das mulleres
para atender o fogar, a crianza, etc.

Este relato foi defendido sobre todo por varóns mais tamén por mulleres. No entanto, é
cuestionable e algunhas autoras inciden nesta problemática. Autoras feministas de corte
marxista tamén argumentan en contra este tipo de concepcións así como en contra dalgúns
postulados orixinais do marxismo (Silvia Federicci 2004).

Ángel Olañeta Rosales, Alejandro Romero Pardo, Jose María Tarín González.
O FEMINISMO DA DIFERENCIA I ÉTICA DO COIDADO.

O feminismo da diferenza afirma que a fonte da opresión das mulleres reside principalmente
na minusvaloración das cualidades ou virtudes específicamente femininas nunha sociedade
dominada polos homes. Resalta o valor da feminidade e a diferencia das mulleres fronte aos
homes. Dito sexa de paso, o feminismo chamado cultural pretende xerar unha contracultura
que pugne por revalorizar o feminino. En contraposición co da diferencia, este último polo
xeral céntrase no ámbito político.
Carol Gilligan desenvolve unha ética do coidado no seu traballo ​In a Different Voice (1982),
no que critica o modelo psicolóxico do desenvolvemento moral de Lawrence Kohlberg.
Considéra insuficiente que a etapa máis alta do desenvolvemento moral sexa o pensamento
imparcial e orientado á xustiza. No estudo de Kohlberg as mulleres acadaban un estadío
moral máis baixa. Segundo Gilligan estos resultados son debidos a un razoamento moral
distinto, en función duns valores propiamente femininos, os cales deben ser revalorizados
fronte aos masculinos.

Existe pois, unha contraposición entre dúas perspectivas morais distintas: a da xustiza, propia
da masculinidades e identificada coa separación e coa búsqueda de principios
universalizables; e a do coidado, propia da feminidade, identificada co apego e coa
parcialidade froito das relacións afectivas.

Nel Noddings e Sara Ruddick desenvolveron o enfoque da ética do coidado e ampliaron as

súas ideas ó ámbito político. Noddings aposta por unha ética baseada no coidado natural,
establecendo a relación madre-fillo coma exemplo fundamental. Argumenta que nas políticas
sociais cuxo obxectivo sexa abordar a falta de vivenda, a educación e as enfermidades
mentais, debe primar unha perspectiva moral do coidado. Ruddick enfatiza o seu estudo no
impacto que tería o pensamento materno en certas decisións políticas, coma a toma de
decisións acerca de se ir á guerra.

Finalmente, Eva Feder Kittay formula unha crítica ás teorías liberais e do contrato social da
lexitimidade e da igualdade política. Razoa que ditas teorías ignoraron as necesidades de
quenes coidan a persoas dependentes. Aboga por reformas substanciais nas políticas de
benestar social, familiares e médicas, e no coidado de personas dependentes.

Feminismo posmoderno ou “feminismo francés”

O feminismo posmoderno nace no seo da tradición filosófica continental durante a terceira
ola do feminismo da man dunha serie de autoras francesas, nomeadamente Hélène Cixous,
Luce Irigaray e Julia Kristeva.
Estas autoras recuperan as ideas de Derrida, Lacan e do psicoanálise, poñendo o seu foco de
atención na idea de que a linguaxe e os sistemas de significado estruturan os nosos procesos
de pensamento e a nosa experiencia. Así, enmarcanse dentro dunha crítica da razón ilustrada
como mecanismo para acadar a realidade material á que, segundo as posmodernas, non temos
acceso mais que a través da linguaxe e o pensamento. Deste modo, estas feministas sosteñen
que a linguaxe se crea e reproduce en contextos culturais de dominación.
Dentro das correntes máis actuais, no chamado post-estruturlismo, Judith Butler ataca as
teorías esencialistas, falando de identidades nómadas, fronte aquelas fixas. Deste modo
formula novos xeitos de habitabilidade dos corpos, no paradoxo que se crea entre a
capacidade de acción do individuo e a súa formación e a dependencia con respecto ao poder.
A fin é a desnaturalización de termos coma sexo, xénero ou desexo.

Bibliografía.

● Federicci 2004. Calibán y la bruja. Mujeres, cuerpo y acumulación originaria (Caliban and the
Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation). Brooklyn, NY: Autonomedia.
(edición española en la editorial Traficantes de sueños).
● Kolontái 2015. Autobiografía de una mujer sexualmente emancipada y otros textos sobre el
amor, Horas y Horas, Madrid, 2015. ISBN 978-84-96004-62-7
● Engels, Friedich 1909 [1884]. The Origin of the Family, Private Property and the State.
Chicago: Charles H. Kerr & Co.
● Abbey, Ruth (ed.) próxima publicacion. Feminist Interpretations of Rawls. University Park:
Pennsylvania State University Press.
● Baehr, Amy (ed.) 2004. Varieties of Feminist Liberalism. Totowa, NJ: Rowman & Littlefield.
● Tristán, Flora 2005.​ La Unión Obrera​. De Barris. Barcelona.
● Benhabib, Seyla 1992. Situating the Self: Gender, Community and Postmodernism in
Contemporary Ethics. New York: Routledge.
● Butler, Judith 1999. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York:
Routledge.
● Butler, Judith 2004. Undoing Gender. New York: Routledge.
● Collins, Patricia Hill 2004. Black Sexual Politics: African Americans, Gender, and the New
Racism. New York: Routledge.
● Crenshaw, Kimberlé 2003 [1989]. “Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A
Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory, and Antiracist
Politics,” in Adrien Katherine Wing (ed.), Critical Race Feminism: A Reader. New York:
New York University Press.
● Fraser, Nancy 1997. Justice Interruptus: Critical Reflections on the “Postsocialist” Condition.
New York: Routledge.
● Gilligan, Carol 1982. In a Different Voice: Psychological Theory and Women’s
Development. Cambridge, MA: Harvard University Press.
● Habermas, Jürgen 1995. Moral Consciousness and Communicative Action, trans. Christian
Lenhardt and Shierry Weber Nicholsen. Cambridge, MA: MIT Press.
● Hartley, Christie, y Lori Watson (2010). “Is a Feminist Political Liberalism Possible?” Journal
of Ethics and Social Philosophy, vol. 5, no. 1, pp. 1–21.
● Irigaray, Luce 2000. Democracy Begins Between Two. New York: Routledge.
● Jaggar, Alison M. 1988. Feminist Politics and Human Nature. Totowa, NJ: Rowman &
Littlefield.
● Kittay, Eva Feder 1999. Love’s Labor: Essays on Women, Equality, and Dependency. New
York: Routledge.
● MacKinnon, Catharine A. 1989. Toward a Feminist Theory of the State. Cambridge, MA:
Harvard University Press.
● Mill, John Stuart 1869. The Subjection of Women, in Stefan Collini (ed.), J. S. Mill: On
Liberty and Other Writings. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.
● Noddings, Nel 2002. Starting at Home: Caring and Social Policy. Berkeley: University of
California Press.
● Nussbaum, Martha 1999. Sex and Social Justice. New York: Oxford.
● Okin, Susan Moller 1989. Justice, Gender, and the Family. New York: Basic Books.
● Rawls, J. 1971. A Theory of Justice. Cambridge, MA: Harvard University Press.
● Rawls, J. 1997. “The Idea of Public Reason Revisited,” in Samuel Freeman (ed.), John
● Rawls: Collected Papers. Cambridge, MA: Harvard University Press.
● Ruddick, Sara 1989. Maternal Thinking: Toward a Politics of Peace. Boston: Beacon.
● Tong, Rosemarie Putnam 1998. Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction, 2nd
ed. Boulder, CO: Westview.
● Wollstonecraft, Mary 1992 [1792]. A Vindication of the Rights of Woman. New York:
Penguin.
● Wollstonecraft, Mary 1992 [1792]. A Vindication of the Rights of Woman. New York:
Penguin.