Professional Documents
Culture Documents
Mert Hidrolik Pnömatik PDF
Mert Hidrolik Pnömatik PDF
ve makina
t ı n ı nkna ıMisleri ıdası
ajhfc yaqrın arganulır
CİLT 24, SAYI 277, NİSAN-MAYIS 1982 USA
PROJE ve MÜHENDİSLİK
HİDROLİK + PNOMATIK
Merkez: Tersane Cad. No: 43 Karaköy-İstanbul Tel: (11) 43 72 36 (4 hat)
Fabrika: Alemdağ Cad. Çakmak bayırı No: 1 52 Dudullu-İstanbul Tel: (11) 35 06 25
İzmir Şubesi: Şehit Fethi Bey Cad. No: 52 İzmir Tel: (51) 25 36 37
AKIŞKAN GÜCÜ
m Hidrolik Pnömatik
)!İ KURSLARI
Siz de katılabilirsiniz...
broşür isteyiniz;
MERT TEKNİK FABRİKA MALZEMELERİ TİCARET ve SANAYİ A.Ş.
Tersane Cad. No: 43 Karaköy-istanbul Tel: (11) 43 72 36
SAHİBİ: Makina Mühendisleri Odası adına
Prof. Selçuk SOMER
YAYIN KURULU
Turhan T U N A , Reşat E R L E V E N T . İ b r a h i m Ö N A L ,
Dr. R. Orhan Y I L D I R I M , Yüksel DEMİ REKLER,
Mehmet İ N A N , Yavuz GÜLEÇ
ABONE KOŞULLARİ
Makina Mühendisleri Odası'ntn Türkiye'deki üyele-
rine parasız gönderilir. Sayısı 100,- T L ; Yıllık abo-
ne 1.000,- T L ; mühendislik eğitimi yapan öğrenci-
lere % 50 indirim yapılır. Yurt dışı yıllık abone 25
ABD Doları.
YÖNETİM YERİ
Sümer Sokak 36/2, Kızılay - A N K A R A
Tel:301165-30 1166-301167-302816
MAKİNA
3. Yeniden eklenmesini gerekli gördüğünüz konu ve yaklaşımları,
4. Bunlar dışındaki dikkate alınmasını gerekli gördüğünüz hususları
MDHENDİSIİGİ
kapsayan yazılı görüş ve önerilerinizi:
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
ODA MERKEZİ
KİTAP YAYIN KOMİSYONU
Sümer Sokak, 36/2, Kızılay - ANKARA
ıdresine göndermenizi rica eder, bu konuda göstereceğiniz yakın ilgi ve iş-
EL KİTABI
birliği için şimdiden teşekkür ederiz.
4dcf
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
YÖNETİM KURULU akıyor
onsoz
Çok eskiden, aşırı bir basıncı olmayan, doğadan hazır olarak sağlana-
bilen büyük miktarlardaki su veya hava akışı güç elde etmekte kullanılıyor-
du. Fakat geçen yüzyıllarda yapılan araştırmalar sonucu kompresör ve
pompalar geliştirilmiş, daha yüksek basınçlar ve daha düşük boşluklar (va-
kum) elde edilerek akışkan gücü sistemlerinin daha verimli ve avantajlı ol-
ması sağlanmıştır. Yüksek basınç ve nispeten daha az akış miktarı ile bir-
çok sistemler son derece kolaylıkla kontrol edilebilir, verimli çalışabilir du-
ruma gelmiştir. Hafif bir temas ile tonlarca kuvvet iletimi, hiçbir kas gücü
olmaksızın sağlanabilmektedir. Kuvvet ve hızın anında ve de sisteme zarar
vermeden kontrol edilebildiği nadir yöntemler hidrolik ve pnömatik güç
iletim yöntemleridir.
YAYIN KURULU
lbar*H,5PSI
drolik
ı ÖZCAN
Sonuç olarak:
1 bar = 1
daN
cm
kg
= 1,02 — - - dir.
cm
settin IŞIL
HİDROSTATİK: (Duran akışkan mekaniği)
m KIRCI
HİDROSTATİK BASINÇ: (Yerçekimi Kuvveti)
N
Pa = İt
m Sekil 4 Şekil S
Pa birimi KiııianıHtgifirta uygulamadaki basınç değerleri için Basmç her yöne eşit olarak yayıldığından içinde bulunduğu
yüksek rn^r?"llır ortaya çıktığından "bar" birimi kullanılır. kabın sekinin önemi yoktur. Pascal yasasun açıklamak için Şekil
(4)'den yararlanabiliriz. Burada A j atanma F^ kuvveti uygulandığın-
1 bar = 100.000 Pa da ohışan basmç değeri
. İngiliz ölçü birimi olarak PSI (Pound force per square inch)
mi. (ittikçe azalarak da oha, kullanılmaktadır.
Oluşan bu (p) basıncı kabın her noktasına olduğu gibi A« ala- b) Tedirgin akış: Boru çapı aynı kaldığı halde akış hızı artı-
nını da etkiler ve bir kuvvet yaratır. yorsa beDi bir kritik hızdan sonra akışın yapısı değişir. Akış dalgalı
ve tedirgin bir durum alır. Akışkan parçacıkları da, katmanlı akışta
F2=p.A2 olduğu gibi, düzgün sıralar halinde değil, birbirine çarparak karışık
bir şekilde akarlar.
Basınçlar aynı olduğundan bu iki eşitlik sonucu:
F Bu da akış direnci ve hidrolik kayıp yaratır. Doğaldır ki tedir-
F
2 ll F A
—2- — _ 2— ohır. ..
x gin akış hidrolik devrelerde istenmeyen bir akış türüdür.
_ = — = . veya-
l A
2 l l
Kuvvetler oranının alanlar oranına eşit olduğu görülür. Kapta Basınç ve akış kavramlarının netleşmesi için şu üç ilke hatır-
oluşacak basınç yük ve etkin alanın büyüklüğüne bağlıdır. Basınç lanmalıda::
önündeki direnci yenene dek yükselecek ve hareketi gerçekleştire-
cektir. Hareket miktarları (s,, s,) ile alanlar arasında ters bir orantı — Basınç akışa olan dirençten oluşur.
vardır. — Akışkan daima kendisi için en az dirençli olan yolu seçer.
— İki nokta arasında bir akış olabilmesi için bir basınç farkı
olmalıdır.
Kuvvet pistonu ile yük pistonunun yaptığı iş birbirine eşittir. ENERJİ YASASI:
W
(Bernoulli Eşitliği)
1=F1»1
Akmakta olan bir akışkan için enerji yasası şöyle tanımlanır.
W
2 = F
2*2 Dışarıya enerji verilmiyor veya alınmıyorsa akmakta olan akışkanın
toplam enerjisi değişmez. Akış sırasında değişmeyen toplam enerji
BASINÇ ARTIRMA İLKESİ: iki cins enerjinin toplamıdır.
Çaplan farklı iki piston bir mil ile birleştirilir. (Aj) alanına Potansiyel Enerji: Sıvı sütununun yüksekliğine bağlı olarak
(Pj) basıncı uygulandığında (Fj) kuvveti oluşur. Büyük pistonda konum enerjisi, basıncına bağlı olarak basınç enerjisinden oluşur.
oluşan bu kuvvet mil aracılığıyla küçük pistona iletilir. (An) alanına
uygulandığında (p_) basıncı ortaya çıkar. (Şekil 5) Kinetik enerji: Akış hızına bağlı olarak hareket enerjisidir.
Bernoulli eşitfiği:
Pl ı =P2 • A 2 P V
2
gJı+— + = Sabit
P l A
l = F
l P 2
HİDROLİK YAĞLAR
2 2 2
P
l A
l Bir hidrolik sistemden iyi bir çalışma ve uzun bir ötxf&
veya = ohır.
P2 A, elde edebilmenin en önemli koşullarından biri deyreye uy-
gun yağın seçilmesidir. Yağlar, başlı başına bir uzmanlık
HİDRODİNAMİK: konusu olduğu için sadece yağların özellikleri ve yağ seçi-
Akış yasası: mindeki esaslar incelenecektir.
Hidrolik sistemlerde kullanılan sıvının bazı temel ödev-
Değişik çaplara sahip bir borudaki akışta çaplara bağlı ol- leri yerine getirebilmesi gereklidir. Bu ödevler başlıca; "güç
maksızın eşit akış miktarları geçer. Bunun sonucu olarak da akış hı-
iletimini" gerçekleştirmek, sızdırmadığı sağlamak, soğut-
zı değişir.
mak ve yağlama yapmaktır.
Verdi : (Debi) Bugün hidrolikte kullanılan yağlar üç ana sınıfa ayrı lir:
V — Standart madeni yağlar
Q= Q = Verdi (It/dk) — Su - Yağ çözeltileri
t V = Hacım (İt) — Sentetik yağlar
t = Zaman (dk) En basit ve ucuz sıvı sudur. Fakat suyun bazı olumsuz
A= Kesit alanı
etkileri vardır. Örneğin; kaplanmamış metal yüzeylerde ok-
s = Yol
sitlenme (paslanma) ve korozyona neden olur. ince olduğu
'lacım: V=A.s
A.s için sızdırmazlık sağlanması güçleşir. Pompa ve motordaki
Q= hareketli parçalar yeteri kadar yağlanamayacağı için çabuk
t bozulurlar. Buna rağmen fazla yağ gerektiren büyük hid-
S
— =v(hız) olduğundan rolik sistemlerde sudan da yararlanılır. Bu su, oksitlenme ve
t korozyonu önlemek üzere gliserin ve diğer antikorozif mad-
0 = A . v bulunur. delerin eklendiği Su-Glikol çözeltisidir. Bu tür sıvılar çalış-
ma sıcaklığı yüksek olan sistemler için de salık verilir. Devre-
SürekHBk Denklemi: deki önemli parçalar, paslanmaz çelik ve bronz gibi koroz-
A V =A V e k f i n d e U a d e edUt
yona dayanıklı malzemeden yapılırlar. Günümüzde, bu ko-
l • l 2 * 2 * v
nuda uzmanlaşmış birkaç firmanın üretimi ile su hidroliği
sanayideki yerini korumaktadır.
AKIŞ TÜRLERİ:
Petrol kökenli standart madeni yağlar, sudan pahalı ol-
Boru çapı ve akış hızına bağlı olarak iki tür akış vardır:
a) Katmanlı akış: Bu akış türünde akışkan parçacıktan düzgün malarına karşın, çok daha fazla kullanılırlar. Bazı özel uygu-
katmanlar hafinde birbirine çarpmadan akarlar.
V3ğ!ar geliştirilmiştir. Dökümhane, demir-celik isletmeleri VAGLARIN ÖNEMLİ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
gibi sıcak ortamlar için ateşe "yüksek sıcaklığa" dayanıklı ÖZGÜL AĞIRLIK: Birim hacmin ağırlığıdır. 20° C'deki de-
yağlar gereklidir. Uçaklar ve iş makinaları gibi soğuk ortam- ğerleri ile anılır. Hidrolik yağda
da çalışan sistemler için akma noktası düşük olan yağlar ge-
reklidir. Sentetik yağlar su içermezler, çok pahalıdır. y = _ 5 L = JUL = 0,91... 0,95 daN/dm3
70-
Boy değişimi = AL = 10H ApL(mm)
Hacim değişimi = AV = 10H ApVofcm3) 60-
»100
50- • 46
32*
40 —
30—
Şekil 6
20-
örnek: 4> 80 mm. çaplı bir silindire aralıklarla 1500
daN bir yük etkimektedir. L = 600 mm yağ sütunu boyu 10 —
olan silindir bu yük karşısında ne kadar geriler, hacim farkı
0—1
ne olur? (Şekil 6)
Sıcaklık "°C" ISO No Yapışkan}
« mm:/s '
Çözüm: Silindir alanı:
— Yağların değişik sıcaklıklarda yaklaşık yapışkanlıkları
Tablol !
I
Şekil 7
örnek: Pompa verdisi 80 It/dk olan bir sistemde emme
ve basma hatlarında kullanılacak boru çaplarını bulunuz.
Çözüm:
=y_ 2 üL =
/ _?L?°_ = 40 mm
İnce etli boru kullanıldığında yüksük zayıf bir yüzeyle
temas ettiği için bağlantı sağlıksız olur. Bunu önlemek için
borunun içine dayanma yüksüğü konarak o bölge güçlendi-
/_21_Q / 2VJ»_ rilir.
= = =
18 mm HORTUMLAR: Kural olarak, silindir gövdesinin hare-
ket ettiği veya ortamın titreşimli olduğu uygulamalarda çe-
bulunur. Tablo 2'de Standart boru çapları ile bağlantı ölçü- lik boru yerine hortum kullanılır. Hortumlar, sentetik lastik
leri ve akış hızına göre basınç kayıpları verilmiştir. ve dayanıklılığı artıran bez veya çelik tel örgü katmanların-
dan oluşur. Düşük basınçlarda bez örgü, yüksek basınçlarda
BAĞLANTI ELEMANLARI: Boruların güvenli, temiz çelik tel örgü kullanılır, örgü sayısı basınca göre değişir.
ve kolay sökülüp takılabilirliğini sağlamak için yüksüklü ra- Hortum malzemesi olarak Kloropren, Nitril, Klorsülfo-
korlar geliştirilmiştir. Bu rakorlar 0 42 mm çapa kadar stan- nitpolietilen Neopren, Perbunan, Hypalon ve Viton kullanı-
dart olarak üretilirler. Daha büyük ölçüler için alın (flanş) lır. Hortumlar sistemde oluşan şokları genişleyerek sönüm-
bağlantı kullanılır. Bunlar, kullanılma basınçlarına göre, ha- lerler. Çelik boru hatlarının arasına kısa bir hortum konarak
fif (LL), orta (L) ve yüksek (S) basınç düzeyinde imal edi- şok etkisi azaltılabilir. Hortumların ömürleri çelik boruya
lirler. göre daha az olduğu için, hortumların yedeklerini bulun-
durmakta yarar vardır.
Şekil 7'de, yüksüklü tip bir rakorun çalışma ilkesi gö-
rülmektedir. Rakorun boruya bağlanan kısmında borunun Basınç altında hortum boyu değişebilir. Bu tür değiş-
uç kısmının oturduğu bir yuva vardır. Yüksük boruya takı- meleri (genişleme veya çekme) karşılamak üzere hortum bir
larak bu yuvaya oturtulur. Somun ilerledikçe ilişkide oldu- parça sarkık bırakılmalıdır. (Şekil 8)
ğu yüksüğü de ileri itecektir. Rakorun konik yüzeyine daya-
nan ve ilerlemek zorunda olan yüksük konik yüzeyde kaya- Hortum bir egzost monifoldu veya bir ısı kaynağının
rak boruyu ısırır. Böylece borunun bir parçası haline gelen yakınından geçiyorsa ısıya dayanıklı izolasyon maddesi ile
yüksük borunun rakordan çıkmasını önleyecektir ve sızdır- korunmalıdır. Hortum kelepçeleri hortumun sürtünme yo-
maz bir bağlantı temin edilmiş olacaktır. luyla aşınmasını azaltır. Eğer aşınma bu yolla önlenemiyor-
Boru (mm) Akış değerleri
Et kalınlığı Bağlantı Dişi
Debi, Akış hızı (m/s) Her m.'deki
Dış çap Max. Metrik With- basınç kaybı (kg/cm2)
Q, Çalışma Basıncı Diş vvorth
kp/c m2) ISO Boru Max Çal şma Basın cı (kp /cm2 )
(It/dk) 63 100 160 250 400 DİN 13ff Dişi 63 100 160 250 400 63 100 160 250 400
0,63 6 1 1 1 1 1,5 M10xl R 1/6" 0,84 0,84 0^4 0,8* 1.5 0,51 0,51 0,51 0,51 1,6 Lamİner
. 2.5 8 1 1 1 1.5 1,5 1.5 1,5 ı,5 2 , 1 2 , 1 0 , 4 ı 0,41 0,4ı 0,82 0,82
Ml4xl,5 R 1/"+"
6,3 10 1 1 1 1.5 2 2,1 2 , 1 2 , 1 2 , 7 3,7 0,32 0,32 0,32 0,54 1,0
2) 2)
16 12 1 1 Ir^ 2 2 , 5 MIöxl,5 R 3 / 8 " ?.4 3,t 4 , 2 5 , 3 0,33 °>33 0,51 0,81 1,"
2)
40 16 1,5 1.5 1.5 2 3 M22xl,5 R 1/2" 5 5 5 5.9. 8,5 0,40 0,40 0,40 0.59 1,06
1*0 . . _ _ 4 . _ - 5,9 - - 0,59
20 M27x2 R 3/4"
63 1.5 1,5 2 2.5 - 4,6 4 , 6 5,2 5,9 - 0,25 0,25 0,33 0,45 -
63 - - - - 5 - - - - 5,9 - - - - 0,45
Türbülans
25 M33x2 H 1"
100 2 2 3 3 - 4,8 4 , 8 5.9 5.9 - 0,21 0,21 0,35 0,33 -
100 - - - - 6 - - - - 6,6 - - - - 0,44
30 M't2x2 Rl 1/4"
160 2 2 3 1* - 5 5 5.9 7 - 0,17 0.17 0,25 0,38 -
1Ğ0 - - . . 7 - - - -5.9 - - - 0.25
38 M48x2 Rl 1/2"
250 3 3 1+2) 5 - 5,2 5,2 5.9 6,8 - 0,14 0,14 0,19 0,26 -
250 - - . - 9 ı. - - - - 5.2 - . - -• 0,14
50 M60x2 K 2"
1*00 3 3 6 6 - 4,4 4,4 5.9 5,9 - 0,07 0,07 0,14 0,14 -
Tablo 2
|
a hortumun üzerine koruyucu çelik veya plastik şerit takıl- EMİŞ FİLTRELERİ: Pompa emiş ağzına yerleştirilen
Tialıdır.(Şekil9) bu filtreler depodan pompaya gelen akışkanı temizler. (Şe-
kil 14)'te tipik bir emiş filtresi görülmektedir. Çok hassas
bir filtrasyon gereken durumlarda basınç düşümünü azalt-
mak için büyük alanlı bir filtre elemanı kullanmak gerekir.
DEPO VE DONANIM
SICAKLIK VE DÜZEY GÖSTERGESİ: Depodaki ya- ORTALAMA BİR HİDROLİK SİSTEMDE ISI ÜRETİ-
ğın sıcaklığını ve düzeyini her an görebilmeyi sağlar. Bu MİNİN VE KAYBININ TAHMİN EDİLMESİ: Ortalama bir
çağdaş hidrolik güç kaynağının kaçınılmaz öğesidir. İçinde hidrolik sistemde ısı üretiminin ve kaybının tahmin edilme-
delik olan iki civata ile dıştan depoya tutturulur; gösterge sinde faydalı olabilecek ve endüstride yaygın olarak kullanı-
altındaki sızdırmazlık öğesi yağ sızmasını önler. Böylece lan bazı kurallar vardır. Bu kurallar uygulanarak sistem için
depodaki yağ düzeyi ve sıcaklık depo dışından görülebilir. gerekli soğutma yüzeyi hesaplanabilir.
BASINÇ ÖLÇER: Basınç ölçer devredeki yağ basıncını 1- Ortalama bir hidrolik sistem giriş gücünün % 20'si
ölçmeye yarayan bir göstergedir. Başlıca çeşitleri: Diyaf- kadar ısı yaratır.
ramlı ve tüplü basınç ölçerlerdir. Göstergeler genellikle yu- 2- Ortalama ısı iletim katsayısı K = 8.51 W/m2 - ° C ve-
varlaktır. Fakat dörtgen şeklinde olan pano tipi göstergeli ya K = 11.35 W/m2 - ° C alınabilir.
olanlar da yapılmaktadır. Basınç ölçeri tanımlanırken bazı örnek: Giriş gücü 75 KW olan bir hidrolik sistem için
büyüklüklerin de belirtilmesi gerekir. Gösterge çapı (<j> 63 - soğutma yüzeyini hesaplayalım.
100 - 160 - 250 mm gibi). En yüksek basınç değeri, gliserin- Giriş gücünün % 20'si ısıya dönüşür.
li olup olmadığı, yağ bağlantı bölümünün alttan veya arka- 75.000 x 0.20 = 15.000 Watt
dan olduğu, bağlantı rakorunun diş ölçüsü belirtilmelidir. AT = 40°C'lık bir denge sıcaklık farkını muhafaza et-
Basınç ölçerin gliserinli olmasının yararı, gliserinin sönümle- mek için.
yicilik yaparak basınç ölçeri basınç değişimlerinin kötü Q = KxAxAT—A = — -
etkilerinden korumasıdır. Yağ bağlantısının arkadan olma-
sı denetim masası yapıldığında, masa üstünde yalnız göster- 15.000 15.000
genin bulunup iyi bir görünüm sağlaması içindir. Şekil 17' A, = = 44m veyaA2 = = 3 3 rrr
8,51x40 11,35x40
14 16 16 17 18
Sekil 19
ıtma aracından en az 1 m uzakta olmalıdır. O-halkaların ölçümü: Bir O-halkayı oelirlemek için ç.;
lışma koşulları yani basınç, sıcaklık, sertlik, uygulaman»
Sızdırmazlık malzemesinin kullanım anına dek paket-
durgun olup olmadığı, boyutları belirlenmelidir. O-halkan
;nmiş olarak saklanması en basit fakat en etkin önlemdir.
"d1" ile gösterilen iç çapı ve "d2" ile gösterilen kesit ça
!ğer açıkta duruyorsa şekillerinin bozulmaması için üst üs-
kesinlikle belirlenmelidir. O-halka üzerinde ölçü yazılmaı
s fazla yüklenmemeli ve bakır, pirinç, paslı demir yüzeylere
ğından varolanın boyutlarını çıkarmak için iki aygıt kullar
onulmamalıdır. Sızdırmazlık öğelerinin temizlenmesine ge-
lir. "d1" iç çapını ölçmek için konikliği 1 + 1000 olan "0
nce, benzin, benzol, terebantin gibi sıvılar ve tel fırça, zım-
mm" aralıklarla çapların belirtildiği, DİN 254'e uygun m,
ıara kağıdı gibi malzemeler kullanılmamalı, ılık su ve temiz
tar kullanılır. "d2" kalınlığı ise 0,01 mm aralıklı mikrome
ıir bez ile temizlik yapılmalıdır. Bunlar kurutulmak için ısı
ile ölçülür.
aynağına çok yakın konulmamalıdır.
MALZEME CİNSLERİ: Bu konu başlı başına bir uz- KEÇELER: Keçeleri başlıca üç grupta toplayabili
nanlık ve üretim dalı olduğu için sadece sınıflandırılıp Tek keçeler, takım keçeler, kayma halkalı O-halkalar. Keçi.
inemli özelliklerini vermekle yetineceğiz. Sızdırmazlık öğe- ler sızdırmazlık öğesidir, o bakımdan yataklama öğesi ola-
erinin sahip oldukları sertlik DİN 53505'te belirtildiği gibi rak kullanılmamalıdır. Yüksek basınçlarda çalışıldığında ke-
) -r- 100 ölçekli "Shore" birimi ile de gösterilir. Sızdırmazlık çenin arkasına termoplastik sırt halkası konulur. Yüksek sı-
iğelerinin sertlikleri 54 -f 95 Shore arasındadır. caklıklarda, ısıl genleşmeler nedeniyle sürtünme ve aşınma
artar. Bu da görev yapamama ve çabuk bozulma yaratır. Bu
Başlıca üç cins malzeme vardır:
nedenlerle sızdırmaziık öğesini kullanmadan önce üretici fir-
— Bezli malzeme
manın katalogları dikkatle okunmalıdır.
— Termoplastik malzeme
Keçenin gerekli çapı, örneğin piston keçesi ise diş çap,
* ....Madeni yağa dayanıklı
boğaz keçesi ise iç çapın yanı sıra devredeki en çok basınç,
— Esnek malzeme
....Madeni yağa dayanıksız sıcaklık ve hız değerleri belirtilmeli, bunlara uyan keçe kul-
lanılmalıdır.
Bezli malzeme: Bez olarak pamuklu ve asbest, emdiri- TEK KEÇELER: Piyasada Nutring olarak da bilinen ve
malzeme olarak da nitril kauçuk kullandır. Bu şekilde yukarıda değişik kesitleri görülen tek keçeler simetrik (sol-
da) ve asimetrik (sağda) şekillidirler. Başka bir deyişle çift
edilen malzeme sürtünme, aşınma yüksek sıcaklık ve
• darbelerine dayanıklıdır. Ayrıca sentetik yağla yapı- dudaklı ve tek dudaklıdırlar. Silindirlerde iki bölgede hare-
denemede Neopren malzeme % 122,.benzil malzeme ket halinde sızdırmazlık sağlanması istenir. Bunlar piston ve
boğaz bölgeleridir. Keçelerin takılması sırasında temizliğe Kanatlı pompa, kanatları bir halka boyunca hareket e
önem verilmeli, dudakların zedelenmemesi için sert cisim tirerek pompalama hareketi yaratır. Bir kanatlı pompa es;
kullanılmamalı, dudaklar basınç gelecek yöne dönük olmalı- olarak rotor, kanatlar, halka ve üzerinde giriş ve çıkış delil
dır. Aksi halde keçe ile sağlam da olsa, sızdırmazlık sağlana- leri bulunan dağıtım plakasına sahiptir. (Şekil 26)
maz. Pistonu takarken boru ve keçeler yağlanmalı, önce ke- Üzerindeki yarıklarda kanatlar bulunan pompa rotor
çenin alt yarısını boruya geçirmeli ve üst bölüm keskin kö- hareketini bağlı olduğu tahrik milinden alır. Rotor döndi
şeli olmayan bir plastik parça ile yuvaya yerleştirilmelidir. rüldüğünde kanatlar merkezkaç kuvvetin etkisiyle dışa do|
(Şekil 24) ru savrulurlar ve halka çeperini izlerler (halka dönmez) Re
tor halkaya göre kaçık merkezli olarak yerleştirilmişti)
Böylece rotor döndüğünde kanatlar halka boyunca gittikç
büyüyen ve daha sonra da küçülen hacimler oluştururlar.
KOVAN (CARTRIDGE):
Şekil 24 5ekil 25
Sekil 30
Dişli Pompa:
Sekil 29
Pompada enerji dönüşümü yapıldığından bir miktar ka- Eksenel pistonlu pompalar basınç duyarlı olarak da y.
yıp güç olacaktır. Pompadaki bu güç kaybı çıkıştaki hidro- pılabilirler. Pompanın eğim plakası sistemin basıncını duy;
ik gücün girişteki mekanik güce oranı olan genel verim ile bilen bir pistona bağlanmıştır. (Şekil 34)
>elirlenir. Sistem basıncı pistonun arkasındaki yay basıncında
daha büyük olduğunda piston eğim plakasını hareket ettiril
eğim plakası mekanik durdurucuya dayandığında düşey kc
numa gelmiş olur.
Son olarak genel verimin hacimsal verime oranı olan POMPA SEÇİMİ: İyi bir pompa tesisinin seçimi, eld
mekanik verim belirlenmiştir. mevcut olan katalog ve imalatçının tarifelerinin düzgünlüği
ne ve seçen kimsenin tecrübesine, bilgisine bağlıdır. Başarı
77m = T?g/T?v = % 8 8 ~ 9 4 bir tesisat, en ucuz şekilde yapılabilen tesisat değildir. E
iyi verim, çalışma şartlarına uygunluk, en ekonomik çalı;
Gerekli motor gücü:
ma şekli ile beraber ele alınmalıdır. Elde tam bilgi ve dokt
P = QxP/600g(KW)
man mevcut olmadan çarçabuk bir tesisat uydurmak, zaraı
Q = Verdi (lt/dk[
dan başka hiçbir şey sağlamaz.
•> = En yüksek basınç (bar)
Seçimde gözönüne alınacak başlıca hususlar:
f g = Genel verim (art. % 85)
1-İstenen çalışma basıncı
Pistonlu pompalar: Pistonlu pompalarda pompalama, 2- Kapasite (devir/dak. veya beygir gücü)
istonun silindir içinde ileri geri hareket etmesi ile sağlanır, 3- Verimlilik
'istonlu pompaları pistonların diziliş şekillerine göre iki ana 4- Kontrol
•ruba ayırabiliriz: 5- Ağırlık
— Eksensel pistonlu pompalar 6- Hız
— Radyal pistonlu pompalar 7- Akışkan [
Eksensel pistonlu pompalar: Pistonlar pompa eksenine 8- Gürültü
paralel şekilde yerleştirilmiştir. Eksenel pistonlu pompaları 9- Masraf '
da, pistonların girip çıkma (emme-basma) hareketini sağla- 10- Bakım
yan yapı türüne göre: Eğik plakalı, Bloku dönen, Bloku sa- 11-Yedek parça ve servis imkanı.
bit, Eğik bloklu olarak tekrar sınıflayabiliriz. Mühendislik açısından genel olarak bir pompanın ani
karakteristikleri şunlardır:
Eğim Plakalı Döner Bloklu Pistonlu Pompa - Manometrik basma yüksekliği (max. basınç)
Eğim plakası - Verdi (debi)
- Emme yüksekliği
0
o o] czrzprzD ifa :ı, - istenen mil dönme sayısı
- Beygir gücü j
Pabuç plakası yayı Piston dslifii Giriş Çıkış
- En fazla hızı |
Şekil 33 - Emme şartları (depo derinliği, emme borusu çapı)
Pompa satıcısına bütün bu durumlar belirtildikten sonrz
şartlarımıza en uygun düşecek pompayı bulmak ve tesisat,
Pompalama mekanizması esas olarak silindir bloku, pis-
hazırlamak güç olmayacaktır.
tonlar, piston pabucu, eğim plakası, pabuç plakası, baskı
/ayı ve dağıtım plakasından oluşur (Şekil 33).
YAPILACAK İŞE GÖRE POMPA SEÇİM TABLOSU
Eğim plakası düveyle bir açı yapacak biçimde bağlan-
mıştır. Pabuçlar eğim plakası üzerinde hareket ederler. SABİT VERDİLİ İSLER İÇİN:
Az masraflı küçük iş — Dişli,paletli
Silindir bloku döndürüldüğünde piston pabucu eğim
Hafif - orta kapasiteli iş - Dişli,paletli
plakasının yüzeyini izler (eğim plakası dönmez). Eğim pla-
Orta ve yüksek kapasiteli iş - Dişli.paletli
kasının açılı olması, pistonların silindirde girip çıkma hareke-
Ağır presler - Eksenel pistonlu veya - Radyal pistonlu
ti yapmasını sağlar. Dönmenin bir yarısında piston silindir
i
flokundan dışarıya doğru hareket ederek artan hacim yara-
DEĞİŞKEN VERDİLİ İŞLER İÇİN: \
tır. ;; ,••;•
Dönmenin ikinci yarısında ise piston silindir blokunun
Hafif işler - Paletli
cine doğru hareket ederek azalan hacim oluşturur.
Orta-yüksek kapasiteli işler - Eğik bloklu
eksenel pistonlu,
îasınç Duyarlı, Değişken Verdjli Pompa
— Radyal pistonlu veya
— Eksenel pistonlu,
Yüksek kapasiteli işler— Radyal pistonlu,
- Eksenel pistonlu,
— Eğik bloklu eksenel pistonlu,
Çok yüksek basınçlı işler:
Şekli 34 - Eksenel Pistonlu, *
- Radyal Pistonlu >
Konstrüksiyonlarına göre sınıflandırdığımız endüstriyel J26Û0
hidrolik pompaların çalışma basınçları yaklaşık olarak aşa- P= = 250.79 bar
50,24
ğıdaki gibidir:
1- Kanatlı (paletli) pompalar.... 140 bar, 2
c) A 2 = - ^ = 25,6 cm
2- Dişli pompalar 160-210 bar
3- Pistonlu pompalar ...300 - 350 bar.
HİDROLİK POMPA VE SİLİNDİR SEÇİMİ F = p x A2 = 250,79 x 25,6 = 6420.22 daN
Kuvvet: F = p x A Çözüm:
2
TT8 2
Piston bölümü alanı: A, = a) A = - = 50,24 cm
= 25 cm
3jçAxV = 3x490x37/20 = 5
lanan veya kesilen delikli bir gövdeden oluşur. Bu hareketli
50 50 parça genellikle sürgüdür. Endüstriyel hidrolikte en çok kul-
lanılan valf türü sürgülü valf t ir.
PxQ 350 x 54
= 37KW
600 ntop 600 x 0,85 Şekil 35'te valf gövdesindeki deliklerden biri pompaya,
biri depoya, diğer ikisi de silindire bağlanır. Gövdesinde
c ) Q ı = 3x490x3/7 = dört çalışma deliği içerdiğinden bu valfe 4- yollu valf denir.
U 4-yollu valfin işlevi bir silindir veya motorun iki yönde
hareketini gerçekleştirmektir. Bu işlevi görebilmek için ilk
_ 10x(60
P, • = = 1,4KW konumda sürgü pompa deliğini bir alıcı deliğine bağlar. Sür-
600x0,85 gü aynı anda silindirin diğer yanını depoya bağlayacak şe-
350x12 kilde yapılmıştır.
P2 = = 8.2 KW
600 x 0,85
DEVREDE 4-YOLLU YÖN VALFLERİ (Şekil 36)
İki pompa birlikte çalıştıklarında silindir hızı:
Tüm valfler gövde ve içindeki sürgüden oluştuğu için
en az iki kesin konuma sahiptirler. Yön valflerinin simgele-
3xA 3x490
rinde bu konumlar iki ayrı kare ile gösterilir. Şekil 37'de
Boşta strok süresi kare içindeki oklar yardımıyla sürgünün o konumda hangi
delikleri birleştirdiği anlaşılır. Çalışma konumlarını göste-
ren kareler simgede bitişik çizilirler. Simge devrede gösteril-
V 2 , 44 diği zaman sadece bir konumu (valfin kumanda almadığı
Toplam strok süresi
; t = t , + t 2 =14 + 7 = 2 1 sn.
VALFLER.
Şekil 35
GİRİŞ:
Vajf, bir gövde içerisinde akışkanı seçilen uygun delik
veya deliklere ileten ya da kısan hareketli parçadan oluşur.
Valf içerisindeki bu hareketli parça ile sistem basıncı, akış
yönü veya akış miktarı ayarlanır ve denetlenir.
Valflerin seçimi ve kullanılması bilinmeden bir hidrolik
sistemi verimli olarak çalıştırmak mümkün değildir. Valfler
bir hidrolik sistemde 3 ana büyüklüğü denetlerler ve buna
göre adlandırılırlar.
1 •-. Yön denetim valfleri
2- Basınç denetim valfleri
3- Akış denetim valfleri
Hidrolik sistem tasarımında yapılacak işin gerektirdiği
karakteristikleri sağlayacak en uygun valf tipinin seçimi Şekil 36
çok Önemlidir.
Valfler fonksiyonlarına göre, basit veya karmaşık yapı-
lıdırlar. Basit valfler sadece açıp kapama hareketlerini sağ-
andaki konumu) çizilir. Diğer yönde hareket için simgenin
larlar. Karmaşık valflere örnek olarak çok konumlu yön de-
öteki karesinin devreye geçirildiği açıktır.
netim valfleri gösterilebilir.
Basit yapılı valflere bir örnek olarak çek valfler gösteri-
Sürgünün gövde içinde iki kesin durumunu gösteren valf
lebilir. Çek valfler akışkanı bir yönde geçirip diğer yönde
simgesi 2 konumlu valf olarak bilinir.
geçirmeyen valflerdir.
3-Yollu Yön Valfi: 3-yollu yön valfi gövdesinde pompa,
Emniyet valfleri sistem basıncını belli bir seviyede sınır-
depo ve bir kullanıcı deliği bulunan valftır. (Şekil 38)
larlar. Böylelikle sistem elemanlarının fazla basınçtan dolayı
ısınmasını ve hasar görmesini önlerler. Valfin işlevi, sürgünün belli bir konumunda pompa ile
YÖN DENETİM VALFLERİ
silindir deliklerini bağlayarak, silindire gönderilen yağın de-
Yön denetim valf i, geçişleri hareketli bir parça ile bağ- poya dönmesini sağlamaktır.
18
3-yollu valfler tek etkili silindirlerin denetlenmesinde — DEBİ: Bu şekilde yapılan bir tanımlama, Dasınç uu-
kullanılır. (Şekil 39) süsü ile birlikte kullanıldığı takdirde bir anlam taşır. Büyie
bir tanımlamada maksimum debi ve Ap = 1 bar basınç düşü-
müne karşılık gelen anma debisi kavramları karıştırılmama-
lıdır. Tam bir tanımlama için valfin karakteristik eğrisini
(debinin basınç ile değişimini gösteren eğriyi) kullanmak
gerekir.
— ANMA ÖLÇÜSÜ: Valfin ölçüsünü tanımlamak için
kullanılan en yaygın ifade şeklidir. Anma ölçüsü olarak be-
- lirtilen rakam fiziksel bir boyut olmayıp, sadece valfin bü-
yüklüğünü göstermek amacıyla kullanılan boyutsuz rakam-
Şekil 37 Şekil 38 dır. Bu rakamlar ve ifade ettikleri fiziksel ölçüler aşağıda
belirtilmiştir:
Şekil 39
0=
Şekil 41
Q= f3
X durumlarını inceledik. Fakat yön valflerinde bu iki uç ko-
numdan başka ara konumlara da gereksinim vardır. Taşıt
hidroliğinde kullanılan, 4-yollu yön valflerinin bu iki uç ko-
num arasında birkaç konumu daha vardır. Endüstriyel hid-
rolikte kullanılan 4-yollu valfler genellikle, iki uç ve bir orta
konum olmak üzere üç konumludurlar. İki uç konum doğ-
\r'
rudan uyarıcının hareketi ile ilgilidir. Bu konumlar valfın
çalışrr\a konumlarıdır. Silindirin her iki yönde hareket et-
mesini sağlarlar. Orta konum ise sistemin bir gereksinimini
Şekil 40 karşılamak üzere tasarlanır. 4-yollu valfler için tasarlanmış
çeşitli orta konumlar vardır. En çok kullanılan orta konum-
YÖN VALFİ UYARICILARI: Yön valfi sürgüsünün bel-
lardan bazıları, açık merkez, kapalı merkez, (H) merkez, yü-
li iki konumu olduğunu görmüştük. Sürgünün konum değiş-
zer merkez vb'lerdir.
tirmesine yol açan hareketin enerjisi mekanik, hidrolik, pnö-
matik, elektrik veya insan gücü biçiminde olabilir.(Şekil 40) H-Merkez Tipi Orta Konum: H-merkeztipi sürgüsü olan
HİDROLİK VALFLERİN ANMA ÖLÇÜSÜ: bir yön valfı orta konumda -P, T, A ve B hatlarını birbirine
bağlar.
Bir hidrolik valfin ölçüsü çeşitli şekillerde ifade edile- Bu tip bir valf, orta konumda silindir ve pompa hatları-
bilir. nı depoya bağladığı için, hem silindirin serbest hareket et-
- İNCH olarak: Bu şekilde yapılan bir tanımlama valf mesini, hem de pompanın bastığı yağın düşük basınçta de-
ya da takoza yapılabilecek bağlantıların ölçülerini ifade poya dönmesini sağlar.
eder. Valf ölçüsü ile ilgili karakteristik bir boyut değildir.
Örneğin 3/4" veya 1" metrik bir diş R 1 " ölçülü bir valf için Şekil 42'de H merkez orta konuma sahip biı yön dev
kullanılabilir. Bu durum da karışıklıklara neden olabilir. . tim valfinin devrede gösterilişi yer almaktadır.
NİSAN - MAYIS 1982
Diğer Orta Konum Çeşitleri:
Şekil 45
Şekil 46
Şekil 47
rii
TT^VTır 7 İT
X
L^LÜfUAJjUIJfl
Şekil 48 Sekil 49
M
( ?h ÖN UYARILI VALFLERİN HASSASİYETİ:Ön uyarı-
lı bir emniyet valfinde sürgüyü itecek sert yay gereksinmedi-
ği için erken açılma veya ayarlanap değerin üzerine çıkma
gibi durumlar söz konusu değildir. (Şekil 48)
Şekil 44
ön Uyarılı Emniyet Valfi: Emniyet valfi iki valften olu-
şur: Ana valf ve uyarıcı valf.
MÜHENDIS VE MAKİNA CILT 24 SAYı 277 NKAN.MÛV.C ı««
Ana ralf, öir giriş ve bir çıkışı olan gövde, devrelerinde doğrudan uyarılı karşı denge valfı yerine genel-
ü ve sürgü vayından oluşur. Uyarıcı valf ise kapakç/k ya- likle fren valfi kullanılır.
e ayar vidasından oluşur. (Şekil 49)
îîî
Sıralama Valfı: Bir işlemin yapılmasından önce diğer
işlemin yapılmasını sağlayan normalde kapalı basınç val- I
sıralama valfı denir.
^ 1 ^
rl
Sekil 5J
Çek Valfler:
Amaç: Çek valfler akışa bir yönde izin verip, ters yon
de geçirmezler. Çek valfler oturmalı tip yapıldıklarından ka
çaksız bir kapama sağlarlar. (Şekil 61)
Şekil 56 57 Kilitleme Valfi: (ön uyarılı çek valf) Kilitleme valfinir
basit çek valften farkı, uyarı verildiğinde ters yönde de akı!
Akış ayar valflerinde kısma deliğinin önündeki veya ar şa izin vermesidir. (Şekil 62)
kasındaki basınçta herhangi bir değişme delikteki akışı etki- Kullanma nedenlerinin başlıcaları: j
ler; sonuç olarak silindir hızında değişmelere neden olur. - Basınç altındaki devrelerin sızdırmazlığının sağlan-
Akışı hassas bijr şekilde denetlemek için bu basınç değişme- ması, • ,
leri etkisizleşdUlmeli veya duyulmalıdır. Bu şekilde hassas - Boru veya hortum patladığında yükün düşmesinin
bir denetleme* (geçirme) gerekirse basınç duyarlı bir akış önlenmesi.
denetim valfi kullanılır. Akış ayar valflerinin 2 yollu (kısıt-
layıcı) ve 3 yolfu (kısa devre) olmak üzere iki türü vardır. ön Doldurma Valfi: ön doldurma valfleri aslında büyükı
ölçüde yapılmış ön uyarılı çek valflerdir. Büyük ölçülü ha-
2 yollu akış ayar valfı, üzerinde giriş ve çıkış delikleri cimleri doldurmak için kullanılır. Çalışmasını daha iyi anla-
bulunan bir gövde, bir iğne valf, bir dengeleme sürgüsü ve bu mak için kesit resmi ile basit devre şeması birlikte incelen-
sürgüye basan bir yaydan oluşur. (Şekil 58) melidir. (Şekil 63)
Bu yöntem pozitif bir yüke karşı çalışan silindirlerde Çoğunlukla mantık (lojik) elemanlar olarak da bilinen
kullanılır. (Şekil 59) kovan valflerinin kovan grubu, üst kapak ve denetim delikle-
ri (1), dış burç (2), popet (3) ve popete basan yaydan olu-
Çıkan Yağın Kısılması: . şur. (Şekil 64)
MÜHENDİS VE MAKİN A CİLT 24 SAYI 277 NİSAN -MAYIS 1982
valfler, sağladıkları avantajlar nedeniyle gittikçe BU dengesizlik motor türüne bağlı olarak farklı şe-
gınlaşarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu avantajları sıra- killerde oluşturulur. Hidrolik motorlar pozitif iletimli ele-
ılım: manlardır, yani motor sabit miktarda akışkan aldığında ba-
— İmalat kolaylığı, sınca bağlı olmaksızın hızı sabit kalacaktır. Endüstriyel sis-
— Yüksek verdi geçirme kapasiteleri, temlerde kullanılan motorları kanatlı, dişli ve pistonlu ol-
— Sızdırmaz bir kapama sağlamaları, mak üzere 3 gruba ayırabiliriz.
— Boyutlarının küçük olmaları,
— Farklı amaçlar için kullanılabilmeleri ve değişik de- HİDROLİK MOTORLARDA FRENLEME: Hidrolik
netim olanakları sağlamaları. motor devrelerinde dikkat edilmesi gereken önemli nokta-
lardan biri motor miline bağlı yükün denetlenmesidir. Bu
sistemlerde kullanılan fren valfi yükü hisseder ve yükün du-
rumuna göre otomatik olarak cevap verir. Fakat çoğunluk-
la frenlemenin otomatik değil, istenildiğinde sağlanması ge-
rekir. Frenleme işlemini seçmek için bir yön denetim valfı
kullanılır. Frenleme, yön denetim valfini genellikle orta ko-
Şekil numuna alarak, motordan çıkan yağın önünü kapatmakla
sağlanır. Motor çıkışında basınç fren emniyet valfınin ayar
değerine yükseldiğinde valf açar ve motoru frenler. Eğer
motorun her iki dönüş yönünde de frenlenmesi istenirse şe-
kilde görüldüğü gibi bir frenleme emniyet valfi çek valfler
yardımıyla motor hattına bağlanır. (Şekil 66)
Şekil 64
}ROLİK BİRİKTİRİCİLER
Hidrolik motorlar hidrolik sistemin çalışma enerjisini Örnek olarak V = 160 cm 3 / devir bir hidrolik motorun
kanik dönme enerjisine çevirirler. Hidrolik motorlar mi- diyagramını inceleyelim. Diyagramda yatay eksen devir sa-
vılarım (O'dan 500 dev/dk'va) düşey eksen moment (M) de-
ğerlerini ( ( 0 - 2 3 kpm) göstermektedir. Güç (N) değerleri Vxn
(0,5 • 10 HP) hiperbol olarak çizilmiştir. Sabit verdi eğrileri (l/dak)
1000x7jvol
10 It/dk aralıklarla birbirine paralel eğik düşey doğrularla
gösterilmiştir. Q = Verdi (It/dk)
3
Paralel yatay doğrular ise sabit basınç eğrileridir. Di- V = Emiş hacmi (cm )
yagramda koyu olarak görünen bölüm sürekli çalışma bölge- n = Devir sayısı (dev/dk)
sidir. Dairesel eğriler, toplam verim eğrileridir ve eğri bo-
yunca verimler sabittir. Motorun elastik bir kaplin ile bağlı Devir Sayısı:
olduğu yükü n = 150 d/d hız ve M = 14 kpm ile tahrik
XT?volx1000
etkiğini düşünelim. Diyagramda koordinatları verilen, n = (dev/dk)
çalışma noktasını bulmak için verilen değerleri işaretlediği-
miz M, n eksenine dik doğrular çizip kesiştiririz. Bulduğu- Moment:
muz bu çalışma noktasından geçen sabit verdi eğrisi (yakla-
., A p x V x t) hm
şık 25 It/dk) istenen devir sayısına ulaşmak için gerekli ver- M = (daNm)
diyi gösterir. Daha sonra çalışma noktasından Ap hattına 2x7rx1OO
hayali bir paralel çizersek M = 14 kpm momenti sağlamak Ap = Motorun giriş ve çıkışı arasındaki basınç fart
için Ap = 66 bar basıncın gerekli olduğunu görürüz. Çalış- 7} top = toplam verim (0,8 - 0,85)
ma noktasına en yakın güç eğrisi 3BG'dir. Motor çıkış gü- r/vol = Volumetrik verim (0,9-0,95) j
cünü yaklaşık 2.9 BG kabul edebiliriz. Çalışma noktasından T? hm = Hidrolik mekanik verim (0,9 - 0,95)
I
geçen toplam verim eğrisi % 79'dur. Motorun volumetrik
(hacimsal) veriminin % 100 olduğunu kabul edersek 160 x Güç:
150 = 24 It/dk'hk bir verdi olmalıdır. Fakat 25 It/dk akış- p = Ap x Q x T? top
kan verilmektedir. Volumetrik verim: 600
Toplam verim, volumetrik verim, mekanik verim ve KULLANMA YERLERİ: Hidrolik motorların uygıi
hidrolik verimin çarpımına eşittir: ma alanları çok geniştir, iş makinelerinde, takım tezgaf,
rında, ziraat makinelerinde, gemilerde, tanklarda ve döncj
me momentinin gerekli olduğu sistemlerde rahatlıkla kü
nılmaktadır. Kullanıcıya düşen görev sadece hidrolik md
79 x100 = %82,3 ra giden basınçlı yağ kanalını açıp yağı yönlendiren yön
netim valfinin sürgüsüne dokunmaktan ibarettir. Bir hafif
96
Eğer: makinesinde kepçeye veya bıçağa verilen hareket, bir tr
r] mh = % 100 olsaydı motorun momenti törde tekerleklerin tahriki, gemi pervanelerinin tahri
tanklarda paletlerin tahriki artık hidrostatik tahrik ile ş
14 çekleştirilmekte olup, hidrolik motor gün geçtikte ya
M= = 17 kpm olacaktı.
0,823 maktadır.
Hidrolik motor seçiminde aşağıdaki formüllerden de
yararlanabiliriz:
Verdi:
Şekil 68
HİDROLİK MOTOR İLE ELEkTRl'k MOTORUNUN Çalışma Metodu; Pres silindirinin yukarıda olduğunu
KARŞİLAŞTİRİLMASİ kabul edelim. Silindiri aşağıya indirmek i^n 4/3 yön dene
tim valfinin (6) konumunu değiştirir, (çapraz kare) ve yağ
Hidrolik motorların elektrik motorlarına karşın bazı hızlandırma silindirlerine (1) gönderilir. Büyük silindir için
belirgin avantajları vardır. Bunlardan bazıları: gerekli akışkan üstteki depodan (3), ön uyarılı çek valf (4)
1 - Motorun aniden tersine döndürülebilmesi, vasıtasıyla sağlanır.
2- Zarar görmeksizin belirsiz süre max. yükte kalması.
3- Çalışma hızı boyunca momentin kontrol edilebilmesi
4- Etkin frenlemenin kolayca sağlanması
5- Birim güç başına ağırlık oranının hidrolik motorda
çok avantajlı olması. (Elektrik motoru için 4,53 kg/HP iken
hidrolik motor için 0,222 kg/HP'dir)
6- Elektrik motoru için uygun olmayan ortamlarda da
(su içinde veya yangına müsait ortamda) hidrolik motor gü-
venle kullanılabilir.
pnömatik
Fatih ÖZCAN
Şemsettin IŞIL
Ayhan KIRCI
Örnek:
BASINÇLI HAVANIN DAĞITILMASI. Kompresörün emdiği hava miktarı Qn = 1000 m3 /sa-
at, Sıkıştırılan havanın basıncı P = 7 atmosfer. Emilen hava-
Pnömatik sistemlerde basınçlı havanın dağıtılmasında bazı nın sıcaklığı (atmosfer sıcaklığı) = 20°C, (293°K), Bağıl
temel unsurlara dikkat edilmelidir: nem miktarı ise % 50 olsun.
a) Kompresör ile kullanıcı arasındaki iletim hattı kolay akı
şı sağlamak amacıyla % 1-2 eğim ile yapılmalıdır (Şe- Sıkıştırmadan önce bulunan su miktarı:
kil 2).
20°C #(293°K)'de doyma miktarı = 17 gram/m3'dür
b) Ana iletim hattından ayrılmalar Şekil (3)'deki gibi deve- (tablodan). Yani bu sıcaklıkta 1 m3 hava en fazla 17 gram
boynu ile yapılmalı ve yarıçapları uygun seçilmeli. suyu buhar halinde taşıyabilir. Bağıl nem oranı % 50 oldu-
ğundan
c) Dağıtım şebekesi fabrika alanına göre düzenlenmelidir.
Şekil (4) a'da fabrika alanının küçük; b'de ise büyük ol-
ması durumunda dağıtım şebekesinin yapısı görülmek-
tedir.
20 -1 1 , / 1 • 1
E
Z.
2 f-
-*- -
P --=_:=.şu=
_j=s_ö,___ ı ' EEEJEEi
Şekil 2 02
"T mitip—
-40-30-30-10 0 10 ÎO 30 40 SO t
Tablo 3
17x50
(mutlak nem) = = 8,5 gr/m , emilen
100
» t
-1 1
t havadaki nem miktarıdır.
1 • 1
1 4 3 x 1 2 = 1716 gr/saat.
Her pnömatik devre için belirli bir optimal çalışma Eğer tek bir silindir için kullanılacaksa, şartlandırıcı
basıncı vardır. Gereğinden yüksek bir basınç enerji kaybına silindir giriş deliği ile aynı boyutta olmalıdır. Birden fazi
ve çabuk aşınmalara, gereğinden düşük bir basınç ise fonk- silindir kullanılması halinde daha büyük boyutlu şartlandın
siyonun yerine getirilememesine veya en azından verim dü- cı eleman kullanılmalıdır. Bir şartlandırıcı içindeki basıncı
şüklüğüne neden olur. (Şekil 10) en fazla 0,75 bar düşmesine izin verilebilir. Pnömatik si:
temde birden fazla basınç kademesi yoksa, sadece bir şar
Kompresör deposundaki hava basıncı sürekli değişti- landırıcı kullanılır. Böyle sistemlerde, şartlandırıcı ile e
ğinden bu dalgalanmayı sisteme yansıtmamak için bir ba- uzak silindir arasındaki uzaklık 3 metreden az olmalıdıı
sınç düşürücüye ihtiyaç duyulur. Regülatöre giren havanın Birden fazla basınç kademeli pnömatik sistemde daha değ
basıncı değişse bile, çıkan havanın basıncı sistem için opti- şik bir uygulamaya gidilir. İlk olarak, bütün sistem için ba:
mal olan ve regülatör üzerindeki manometreden okunabilen ta bir filtre kullanılır. Bundan sonra, her basınç kolu içi
sabit değerde kalacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi ge- bir basınç regülatörü ve bir yağlayıcı eleman takılır. Pnöm.
reken nokta, kompresör deposundaki minimum basıncın, tik sistemde yağlanmaya en fazla gereksinimi olan elemai
regülatör çıkışında istenen basıncın altına düşmemesidir. lar yön denetim (kontrol) valfleridir. Bu nedenle yağlayıc
YAĞLAYICI: lar yün denetim vaiflerine mümkün olduğu kadar yakın t
kılmalıdırlar. Sistem basıncı sabit ise ve silindirler birbiriı
Sistemde kullanılacak havanın bir miktar yağlanması den çok uzaksa, filtreleme elemanı ve basınç regülatörü si
tem girişine takılır. Ayrıca her koldan evvel bir yağlayı
şu avantajları sağlar:
eleman takılmalıdır. Çok küçük silindir kullanılması hali
A) Aşınmaların azalması, de, silindir girişinde bir yağlayıcı kesinlikle kul lanı I mal id ı
B) Sürtünmeler dolayısıyla oluşacak kayıpların azal-
ması, Şartlandırıcı elemanları şu sıra ile takılmalıdır.
C) Tesisin korozyona karşı koruması.
FİLTRE •* BASINÇ REGÜLATÖRÜ -> YAĞLAYICI
Yağlayıcıların bir çoğu Venturi prensibine göre çalı-
şır. Dar kesitten geçen havanın hızı artarken basıncında bir Sıcaklık ve korrozyonun söz konusu olduğu sistemli
düşme olacağından bu kesitte bulunan ince yağ borusundan de, şartlandırıcıdaki plastik kap yerine metal olanı da kul
emiş yaparak, yağın hava içine zerrecikler halinde dağılma- nılabilir. •
sını sağlar. Ancak, damlamanın başlayabilmesi için hava de-
PNÖMATİK SİLİNDİRLER
bisinin bir minimum değerin üzerinde olması gerekir. Aksi
Bunların çalışma prensibi hidrolik silindirlerin aynı;
takdirde çok az olacak basınç düşüşü'yağın emilmesi için
dır. Hidrolik silindirlerden ayrıldıkları tek nokta, daha k
yeterli olamaz. (Sekil 11)
çük kuvvet taşımalarıdır. Şekil (13-14)'de bir pnömatik
tindir ile montaj şekilleri görülmektedir.
Tablo 4
'ÎSTON KUVVETİ:
SİLİNDİR STROKU:
Bir pnömatik silindire ait pistonun taşıyabileceği kuv-
Çok özel tasarımların dışında pnömatik sistemlerde
•t normal olarak:
silindir strokları 1-2000 mm. arasında değişir. Uzun stroklu
F=AxP-R silindirlerde, özellikle piston kolu uzunluğunun piston kolu
çapına oranının büyük olduğu hallerde burkulma meydana
•rmülü ile hesap edilebilir. Burada: gelebilir. Piston kolu çapının artırılması ile bu olay önlene-
bilir.
F: Piston kuvveti (kg-f)
A: Piston alanı (cm 2 ) PNÖMATİK SİSTEMLERDE İLK TASARIM:
P: Basınç (bar)
R: Sürtünme kayıplarıdır. Pnömatik sistemlerde ayrıntılı bir tasarıma girişebil-
mek için şu 3 soru tamamen cevaplandırılmalıdır:
Genellikle piston kuvvetinin daha sağlıklı bir biçimde
lunmasında aşağıda verilen diyagram kullanılır. Bu diyag- a) Çalışma kuvveti nedir?
nda silindir çapı ve çalışma basıncı bilindikten sonra pis- b) Strok uzunluğu nedir?
ı kuvveti kolaylıkla bulunur. c) Piston hızı nedir?
T.ıblo (4-5) piston kuvveti diyagramı
Bunlardan başka çalışma sırası en açık biçimde belir-
tilmiş olmalıdır. Optimum düzeydeki bir çalışma için tek-
gıoo
nik olarak mükemmel bir sistem, makine çevresinde güvenli
çalışma ortamı ve az yer kaplama gibi bazı koşullar da sağ-
lanmalıdır.
SİLİNDİR TİPLERİ
m
eğilme ve burkulma nedeniyle uzun stroklu silindirlerde ko-
lun yataklama sorununun halledilmiş olması gerekir. Döner silindir: (Şekil 25)
Silindir koluna bağlı bir kremayer dişli vasıtasıyla diş
boyuna bağlı olarak 45°, 90°, 180°, 270°lik dönme açıları
elde edilebilir.
Sekil 17 Sekil İR
Dönme sayısı
Tip (Devir/dk) Güç (KW)
Tandem silindir: (Şekil 21)
Pistonlu 5000 1,5-19
İki adet çift etkili silindirin bileşiminden meydana
Kanatlı 3000 - 8500 0,1 -17
gelmiştir. Her iki silindire aynı anda hava verildiği için etki-
Dişli 44
me yüzeyi artırılmış olacağından kuvvet yaklaşık iki katına Düşük
Türbin 500.000
çıkar.
Çok konumlu silindir: (Şekil 22) Hava Motorlarının olumlu özellikleri:
Çift etkili farklı stroklu iki silindirin gövdeleri birleş-
tirilmek suretiyle pistonların ön ve arka kısımlarına değiş- a) Dönme sayısı ve döndürme momentinin kademesiz
meli olarak hava verilerek dört ayrı konum elde etmek ayarı mümkündür. Dönme sayısı hava miktarı (De-
mümkündür. bisi) ile orantılı olarak artar ya da azalabilir. Aynı
II Makilik
• ^ rk
£±d_LJ.-i
"••«•
PnAmaıik EMttıik
-t-TTk nEDw
Sekil 26 Şekil 27 iRplıfcU—J*; mrrru
r7Ts~( 1 hm
•<ca-
Sekil 29
Halen yaygın olarak kullanılan pnömatik yön kontrol
valfleri, isminden de anlaşılacağı gibi akış yönünü denetle-
yen temel pnömatik elemanlardandır. Akış yönünü değiştir- 1. Hava girişi :P
mek için valf üzerindeki kumandaya bir uyarı verilmesi ye- 2. Hava çıkışı : A
terlidir. Çeşitli kumanda tiplerinden bazıları şunlardır: 3. Hava çıkışı :B
4. Tahliye
a) Bobin (Solenoid) (Egzost) : R
b) Düğme
5. Tahliye
c) Hava uyardı (Egzost) : S
d) Kol
e) Makara Yaylı tip yön denetim valflerinin yayına yük binmedi-
f) Pedal ği konuma "NORMAL KONUM", yayın yüklenmesi ile elde
edilen konuma da "ÇALIŞMA KONUMU" denir. Pnömatik
Şekil (28-29)'da kumanda tipleri ile valf sembolleri devrelerde valfler özel durumlar dışında her zaman normal
;örülmektedir. konumda gösterilir. İki konumlu valflerde kullanım yerine
ve şartlarına göre valfin her 2 konumu için iki ayrı uyarı ti-
Valfın kullanım yeri ve şartına göre bu uyarı tiplerin- pi seçilebileceği gibi, tek bir uyarı ile konum değiştiren ve
len herhangi biri seçilebilir. Bağlantı ölçüsü olarak en çok uyarı kaldırıldığında geri dönüşü yay vasıtasıyla sağlanan
çullanılanlar: R1/8", R1/4", R1/2", R3/4", R1". Çok kü- valfler de seçilebilir. 5/2 valflerde hava P yolundan girer ve
ük devreler için mini pnömatik valfler kullanılır. birinci konumda A'dan, ikinci konumda ise, B'den çıkar.
Havanın tahliyesi her iki konumda ayrı ayn çalışan R ve S
Yön denetim valflerinin devre iletkenlerine açılan çe-
hattından olur. 5/2 valfler genellikle çift etkili silindirlerin
şitli bağlantı ağızlan vardır. Bu ağızların birbirinden değişik
kumandasında kullanılır. Aşağıdaki devrede çift etkili pnö-
»lan bağlantılarına "yol" denir. Yön denetim valflerinin sağ-
matik bir silindirin 5/2 bir valf ile dolaysız kumanda devresi
adıkları birbirinden farklı akış şekli sayısına ise "KONUM"
görülüyor. (Şekil 30)
ıdı verilir.
5/2 valflerin çıkış hatlarından birisi kapatılarak 3/2
bir valf elde edilebilir, örneğin A çıkışı kapatıldığında P'
Yol sayılarına göre 3 yollu veya 5 yollu valfler mev-
den gelen hava B'den çıkar, ikinci konumda A kapalı oldu-
uttur. Konum olarak 2 veya 3 konumlu olabilirler. 3 ko-
ğu için hava çıkmaz. Bu uygulamaya pnömatik devre tasa-
lumlu valfler pnömatikte genellikle çok az kullanılır.
rımında sıklıkla gereksinim duyulabilir.
iÜ valflar flMftilikift tek etkili iilindirferin kumana- (34)'de 5(2 sürgülü tip bir yön denetim valfi gö-
sında ve sinyal valfı olarak kullanılırlar. rülmektedir . Valf bir gövde ve gövde içinde hareketli Dır sür-
güden oluşmuştur. Normalde sürgü yay nedeniyle yukarıya
Aşağıdaki devrede tek etkili bir silindire ait kumanda doğru itili durumdadır. P hattı, A'ya açıktır. P'deki basınçlı
devresi görülmektedir. (Şekil 31) havanın B'ye geçişini sağlamak için sürgünün aşağıya doğru
Pnömatik devrelerde kullanılan elemanlar aşağıdaki il- itilmesi gereklidir. Bu durumda P hattı B'ye açılmışken A'
kelere göre adlandırılır ve numaralandırılır: daki hava R hattından tahliye edilir.
1.0,2.0, 3.0 iş yapan elemanlar Şekil (35)'de 3/2 Tek hava pilotlu yaylı bir valf görül-
(Silindir, hava motoru) mektedir. Z ise hava pilotunun verildiği kısımdır. Valfin
1.1,2.1,3.1 Ana yön denetim valfı içindeki pistona bağlı bir diyafram, Z deliğinden hava veril-
12,1.4,2.2,2.4,3.2, 3.4 Sinyal Valfi diğinde, pistonu sağa doğru iter.
(İlerleme)
1 3 , 1.5,23,2.5,33 Sinyal Valfi
(Dönüş sinyali)
0.1,0.2,03 Şartlandırıcı, açma kapama valfı
1.02, 1.03, 2.02 Yardımcı elemanlar, cek valf, kısma
valfi, çabuk egzost (boşaltma) valfi
Şekil 34 Şekil 35
M
kir. Bu durumda P hattı A'ya açılmış olacaktır.
Şekil (33)'de ise, 3/2 normalde kapalı bir valf kesiti
verilmiştir.
Şekil 37
Şekil 32 Şekil 38
Şekil 39
Sekil 33
II- AKIŞ DENETİM VALFLERİ: "VEYA" VALFİ:
Bunlar pnömatik devrelerde çalışma elemanlarının hı- P, veya P2'den basınçlı hava verildiğinde A'dan bir
zını denetleyen valflerdir. Belirli bir kesitten birim zamanda çıkış elde edilir. Valf içerisindeki hareketli eleman P! 'den
geçen akışkan miktarı olarak tanımlanan ve Q = A.V bağın- hava verildiğinde P 2 'yi P2'den hava verildiğinde Pı hattını
tısı ile verilen hava debisi değiştirilmek suretiyle hız kontrol kapatarak A'ya geçiş sağlar. (Şekil 43)
altında tutulur. Bu da geçiş kesitinin değiştirilmesiyle sağla-
nır. İşte akış denetim valfleri gövdesi üzerindeki bir ayar vi- ÖRNEK: Çift etkili bir silindirin ileri çıkış hareketi-
dası yardımıyla geçiş kesitini azaltıp çoğaltabilirler. Uygula- nin isteğe bağlı olarak hem makine üzerindeki, hem de
mada genellikle bu valfler gövde içerisindeki cek-valf nede- uzakta bulunan kumanda tablosundaki birer buton ile sağ-
niyle tek yönde hız ayarı yaparlar. Şekil (38)'de cek-valfli lanması istenmektedir. Geri dönüş ise, piston strokunu ta-
bir akış denetim valfi kesiti görülmektedir. Hız ayarı bu mamladığında makaralı valfe çarparak kendiliğinden ola-
valfte tek yönde yapılmakta olup diğer yönde cek-valf açı- caktır. Bu örneğe ilişkin pnömatik devre şeması şekil (44)'
larak hava kısılmadan yoluna devam etmektedir. de görülmektedir.
1- Giren Havanın Kısılması: Tek etkili silindirlerde ve- A hattından bir çıkış elde edebilmek için Pt ve P2
ya küçük boyutlu silindirlerde kullanılır. sinyallerinin verilmesi gerekir. Sinyallerden sadece birinin
verilmesi halinde hareketli elemanın geçiş kesitini kapatma-
2- Çıkan Havanın Kısılması: Çift etkili silindirlerin sı nedeniyle A'dan çıkış elde edilemez.
hız ayarında kullanılır.
ÖRNEK: Tek etkili bir silindirin ileri hareketinin 2
Şekil (39)'da tek etkili ve çift etkili silindirlerde hız ayn butona basıldığında gerçekleşmesi istenmektedir. Geri
ayarı görülmektedir. dönüş ise, yay nedeniyle olmaktadır. Butonlardan sadece bi-
Ç E K V A L F : (Geri Döndürmez Valf) (Tek Yönlü Valf) rine basılması halinde, hiç bir hareket olmayacaktır. Şekil
Akışa tek yönde müsaade eden valftir. Şekil (40)'da (46)'da, böyle bir pnömatik devre şeması görülmektedir.
başlangıçta yay nedeniyle oturma elemanı (poppet) geçiş
kesitini kapatmış durumda olup geçişe müsaade edilmemek- t t
jll
tedir. Ancak ters yönde basınçlı hava verildiğinde geçiş ke- J
sitini kapatan poppet, yayı sıkıştırarak geçişi açar.
Şekil 45
Sekil 44
Şekil 40
Sekil 41
MANTIK VALFLERİ:
Şekil 47
Şekil 46
Uygulamada en çok kullanılan mantık valfleri (VE)
valfi ile (VEYA) valfidir.
34 MÜHENDlS VE MAKİNA CİLT 24 SAVI
BASÎTPNÖMATİK KONTROL 2. SANDIK TRANSFERİNİN PNÖMATİK
UYGULAMALARI: KONTROLÜ
1- BANT DEĞİŞTİRME DEVRESİ: Bir bant üzerinde, aşağıya doğru hareket eden sandık-
ların, farklı seviyedeki ikinci bir bant üzerine nakli isten-
Bir taşıyıcı bant üzerinde hareket eden kolilerin çeşit- mektedir. Bu işlem için tasarlanan pnömatik sistemde san-
lerine göre 2 ayrı banta nakli istenmektedir. Bir butona ba- dıkların, önce A silindirinin üzerine geldiği, daha sonra A
sıldığında geçiş bantı belirli bir açı ile konum değiştirerek pistonunun yukarı çıkmasıyla, B silindirinin önüne gelen
koliler diğer banta kayacak, aynı buton serbest bırakıldı- sandığın B pistonunun ileri çıkması ile, ikinci banta transfe-
ğında bant yeni konumunu koruyacaktır. Geçiş bantını eski ri düşünülmüştür. (Şekil 50). A ve, B silindirlerinin hareketi-
konumuna getirebilmek için ikinci bir butona basılacaktır. ni, ileri hareket için (+), geri hareket için (-) ile, gösterile-
(Şekil 47 ve 48) rek adım sırasını yazacak olursak, A+, 3 + , A - , B- olacak-
tır.
Pnömatik devrenin açıklaması: A ve B pistonlarının hareketlerini bir diyagramda be-
1.2 butonlu valfı, çift etkili silindirin ileri çıkış sinyal lirtecek olursak O hattı pistonun hareketsiz (geride) olduğu-
valfıdır. 1.2'ye basılarak 1.1 ana yön denetim valfine Z sin- nu, L hattı ise ileride bulunma halini gösterir. Yatay eksen,
yali gönderilir. Ve piston ileri çıkar. 1.1 ana yön denetim zaman eksenidir. (Şekil 51).
valfı çift hava pilotlu bir yön denetim valfi olduğundan,
1.2'den gelen Z sinyali kesilse bile, valf konumunu korur ve Pnömatik devrenin açıklaması:
piston ileride kalır. Pistonun geri hareketi, yani geçiş ban- Problemin çözümünde 1.1 ve 2.1 ana yön denetim
tının eski konumuna dönmesi, istendiğinde bu defa Y sinya- valfleri ile 1.2, 1.3, 2.2, 2.3 sinyal valfleri kullanılacaktır.
linin verilmesi gerekir. Bu, sinyalde 1.3 butonlu valfine bas- İlk anda, her 2 silindirin de kol tarafında hava olması gerek-
mak suretiyle elde edilir. Pistonun geri gelmesi için, 1.3 geri mektedir. A pistonunun ileri hareketi, 1.2 valfiyle elde edi-
dönüş sinyal valfine bir kez basılıp, bırakılması yeterlidir. lir. (Şekil 52)
2- DÖKÜM KEPÇESİ HAREKETİNİN PNÖMATİk A pistonu ileri çıktığında öyle bir valfe kumanda ede-
KONTROLÜ: cektir ki, bu da B pistonunu ileri çıkartacaktır. (2.2 makara-
lı valfi) B'nin ileride kumanda edeceği valf ise, adım sırasına
Başlangıçta yukarıda boş olarak bulunan bir döküm göre A'nın .;cri dönüş sinyalini verecektir. (1.3 valfi) A geri
kepçesinin döküm potasına Jalarak ergimiş malzeme ile dol- geldiğinde yine bir valfe kumanda edip B'yi geri getirecek-
duğunda otomatik olarak yukarıya doğru hareketi ve için- tir. Bu da 2.3 valfidir. A pistonunun ucuna yerleştirilmiş bir
deki malzemenin kalıba akması istenmektedir. Kepçenin kam ilk anda 2.3 valfine basmakta ve bu valften bir hava ge-
aşağı ve yukarı hareket hızları kontrol edilebilecektir. (Şe- çişi sağlanmaktadır. Dolayısıyla, 2.1 valfinin sağ tarafında
kil 49). ilk anda devamlı sinyal olacaktır. A pistonu ileri çıkınca bu
sinyal kesileceğinden, 2.1'inde sağındaki sinyal kesilecektir.
Pnömatik devre şemasının açıklaması: A pistonu ileri çıkıp 2.2'ye basınca, 2.1 'in solunda sinyal ol-
Başlangıçta yukarıda bulunan kepçenin aşağıya hare- duğundan B ileri çıkacaktır. Ancak burada 1.1 ve 2.1 ana
keti için, 1.2 butonlu valfine basılıp bırakılması yeterlidir. yön denetim valflerine her 2 taraftan aynı anda sinyal gel-
Çünkü, Z sinyalinin bir anlık verilmesi, ana yön denetim val- mesi durumunda bu valfler kararsız kalırlar. Bu pnömatik
fınin (1.1.) konum değiştirmesine yetecektir. Piston stroku- kontrolda istenmeyen bir durum olup "Sinyal çakışması"
nu tamamladığında, 1.3 makaralı valfine çarparak, 1.1 valfi- olarak adlandırılır. Sinyal çakışmasını önlemek için tek
ne Y geri dönüş sinyalini verecektir. Dolayısıyla, Piston ko- yönde sinyal alan mafsal makaralı valfler kullanılır. (Şekil
lu geri dönecektir, yani kepçe üst pozisyona geldiğinde, 54)
içindeki malzeme tamamen kalıba akmış olacaktır.
\
c-HAİ \h< 1
/ \
Sekil 52
13
s
J 4 l-t
/ lir (2)
ÖRNEK:
Çalışma Basıncı = 6 x 10 5 Pa
Yük;=350 N
Silindir çapı = 40 mm
Seçilen Valf = 1 / 8 "
40 t »
36 80 90
•«86 3e 190 30
O0!S 28 140 70
m
22 12 S6
00 50
L 40* 7 14 21 28 35 42 S6 70
V8 50® 10 20 30 40 50 60 80 100
Enerji iletimi
. l.^.l
veya valfı
Dönen hat baOlantıları | luEıl
t
O— Basınç kapafiı
_— Çalışma hattı -e- Tek yollu | „ ||| Besleme ünitesi Hız ayar valfı
Üç yollu A I—,
Uyarı hattı •©• Çabuk egzoat valf t
;
Tahliye hattı -C33 Susturucu 1 Şiddetlendi rici
Esnek hat
Sıralama falf ı
Kesişen hatlar
-Ç- Su ayırıcı
Regülatör, tahliyesi!
O
Normalde açık
YaOlayicı
Basınç bağlantısı
3/2 Valf
—X Kör tapalı
Bağlantı hattı
Normale kapalı
3/2 V.» -
-m- Akı» denetim valflar!
NormaBa açık
Makaralı hız ayar valfı
Çabuk beOlantılar
3/3 Valf
Kapalı merkez
Cek valfaız
4/2 Valf
-Ö-HD- Cek valili
6 0.0005 0.0008 0.0011 0.0014 0.0016 0.0019 0.0022 0.0025 0.0027 0.0030 0.0033 0.0036 0.0038 0.0041 0.0044
12 0.002 0.003 0.004 0.006 0.007 0.008 0.009 0.010 0.011 0.012 0.013 0.014 0.015 0.016 0.018
16 0.004 0.006 0.008 0.010 0.011 0.014 0.016 0.018 0.020 0.022 0.024 0.026 0.028 0.029 0.032
25 0.010 0.014 0.019 0.024 0.029 0.033 0.038 0.043 0.048 0.052 0.057 0.062 0.067 0.071 0.076
35 0.019 0.028 0.038 0.047 0.056 0.066 0.075 0.084 0.093 0.103 0.112 0.121 0.131 0.140 0.149
40 0.025 0.037 0.049 0.061 0.073 0.085 0.097 0.110 0.122 0.135 0.146 0.157 0.171 0.183 0.195
50 0.039 0.058 0.077 0.096 0.115 0.134 0.153 0.172 0.191 0.210 0.229 0.248 0.267 0.286 0.305
70 0.076 0.113 0.150 0.187 0.225 0.262 0.299 0.335 0.374 0.411 0.448 0.485 0.523 0.560 0.597
100 0.155 0.231 0.307 0.383 0.459 0.535 0.611 0.687 0.763 0.839 0.915 0.991 1.067 1.143 1.219
140 0.303 0.452 • 0.601 0.750 0.899 1.048 1.197 1.346 1.495 1.644 1.793 1.942 2.091 2.240 2.389
200 0.618 0.923 1.227 1.531 1.835 2.139 2.443 2.747 3.052 3.356 3.660 3.964 4.268 4.572 4.876
250 0.966 1.441 1.916 2.392 2.867 3.342 3.817 4.292 4.768 5.243 5.718 6.193 6.668 7.144 7.619
Tablo 9
ÖZELLİKLER :
N D 1 0 ND 16 N D 2 5 N D 4 0 v e
N D 6 4 ( a t ü ) çalışma basınçla- MANOMETRE VE
rında KAZAN DRENAJ
' 10 mm den 200 mm ye kadar MUSLUKLARI
iki veya
her çapta; üç yollu
- Flanşlı, Dişli ve Soketli bağ-
lantı şekillerinde
ÇEK VANA VE - Demir Döküm (GG-20) Çelik
PİSLİK- TUTUCULARI Döküm (GS-C25) ve Paslan-
maz Çelik Döküm Al SI 304 ve
AISI 316 malzemelerinden; • SCHLUMBEROER
•400°C ye kadar • YANGIN
HİDRANTLARI
* * *
PBR VE UPR TS 2 8 2 1 / 1
•Tüm vanalarımız K L I N G E R Tip (A) ve DİN
tipinde SEVİYE Avusturya lisansı ile kaliteli ola- 3222'ye uygun
GÖSTERGELERİ
rak imal edilmektedir. • SULAMA
- Vanaların bakımları gayet ko- HİDRANTLARI
laydır. Tesisattan sökülmeden
kolayca yapılabilmekte ve sız-
dırmazlık ringlerini değiştir-
mekle yeni bir vana kazanılmış
olmaktadır.
• Tüm armatürlerimizin yedek par
3 1 0 mm den 2 7 8 5 mm/
çaları mevcut olup, stoktan der-
ye kadar hal teslim edilmektedir.
• Gezici servis ekibimiz daima
müşteri hizmetine amadedir.
TEZGAHLARINDA
en son aşamalarına uygun olarak
üretilmiştir.
• En zengin çeşit • Uygun fiyatlar
• Stoktan derhal teslim
• Devamlı bakım servisi
İşinizin niteliğine en uygun olanı seçebilmeniz için • ödemede kolaylık
• Bol yedek parça
en zengin çeşit
STANKOIMPORT
MOSKOVA - SSCB
imalât programında
Thyşsen Edelstahlvverke A.G. (TEW) lisansı ile üretilir.
Üretimini uluslararası standartlara göre yapar.
Ucuzluk uğruna kalitesinden ödün vermez.
Üstelik, tüm ürünlerinin kalitesine
"Garanti Belgesi" verir.
Satış öncesi ve sonrasında, uzman kadrosu ile
ücretsiz "Teknik Servis" sunar.
Ayrıca, "Teknik Yayınlan" üe de
çelik standardizasyonuna katkıda bulunur.
Bu nedenlerle tüm çeşitlerini
dünya pazarlarına da kolaylıkla
ihraç etmektedir.
Yüksek ive
alaşımlı er üretir:
• Alaşımsız Makina Yapı Çelikleri (imalat çelikleri)
• Alaşımb Makina Yapı Çeükleri (sementasyon, ıslah çelikleri)
• Otomat Çelikleri
• Yay Çelikleri
• Alaşımsız Takım Çelikleri (karbon, su çelikleri)
• Alaşımlı Takım Çelikleri (yağ çelikleri)
RSİLCEUK
"Ağır Sanayimizin Temel Taşı"
Genel Müdürlük: Büyükdere Caddesi 121/6 - 7 Gayrettepe - İstanbul Telf.: 67 55 60 (3. hat) - 67 59 65 Tlx.: 26 101 ACEL TR
Fabrika: Gemiç Köyü Mevkii, Orhangazi - Bursa Tel.: Orhangazi 343- 344 Tlx.: 32104 ASIL TR
DENMARK • İLERİ TEKNOLOJİ
HİDROLhC MAKİNALARDA
Hidrolik Motorlar
Direksiyon Tertibatları
PSU OMR
AVTB OSPB
Yüksek Basınçlı
(15 Atü 'den SOAtü 'ye kadar)
Kompresör arıyorsanız,
TÜRKİYE'DE TEK İMALATÇISI BİZİZ.
TÜRK MALI BİR YIL GARANTİ BOL YEDEK PARÇA ÇUVENU.IR SERVİS TEŞKİLATI
>•* MAKSAŞ
Makina Sanayii A.Ş.
"8
GENEL DAĞITIM: KOMPAS- ENDÜSTRİ VE TİCARET A.Ş ATATÜRK CADDESİ NO.386 KAT. 1 ALSANCAK- İZMİR TEL:137793 Ü5M52
FABRİKA: MAKSAŞ- MAKİNA SANAYİİ A.Ş. İZMİR CADDESİ NO.91 BORNOVA- İZMİR TEL: 160047-161287 -
İRTİBAT BÜROLARI VE SERVİS ATATÜRK CAODESI NO.386/A ALSANCAK-IZMfR TEL137793-255452
TERSANE CAD. No.15/603 KARAKOV İSTANBUL TEL: 455974 PARİS CAD. NO 30/A KAVAKLIDERE- ANKARA TEL: 3Ş8MJ
Gökyüzünü ısıtamazsımz
çatınızı I Z O C A M la
kaplatınız
*'~Z>
IZOCA/VV
tasarruftur...
Izocam ile yalıtılan yapılarda
• Daha küçük yüzeyli kalorifer kazanı.
• Daha az sayıda kalorifer dilimi.
• Daha küçük boyutlarda pompa ve boru.
•Ve dolayısıyla daha az yakıt tüketilir.
TEFLON
MAMULLER İLE KESİN ÇÖZÜM
Yüksek termal dayanım. + 270*C
En soğukta bile kırılgan değil.-25CfC
En kaygan malzeme.
Yüzeyine hiçbirşey yapışmaz.
En iyi kimyasal dayanım.
Hava şartlarına mutlak direnç.
Yüksek dielektrik dayanımı.
Salmastralar
fleksibl Hortumlor
Contalar ve
Genleşme Hörökleri
Levha. Takoz,
tunufc. Boru. Bant
Özel Parçalar
Elektrik ye Elektronik
Sanayii için O)
Komponentler
Adres- Necatibey Caddesi Karanlık Fmn Sok. 51
KARAKÖY-İSTANBUL
Telg : FENKARA - İSTANBUL
Tel : 494171-44 7044
"Denenmiş başarılı
ürünlerimizi
sunmaktan kıvançlıyız..
ele\^tDr-IOTveyör-rnakina sanveticaş.
SEYYAR KONVEYÖRLERİ
ELKON Mini Tip ELKON
Saç Paletli
Tel örme Bantlı Tahta Paletli ve Zincirli
Konveyörler Zincirli Konveyörler
Konveyörler
N
MERKEZ: Ali SamiYen Cad. Muhaddisoğlu Han. No: 2 Kat: 6
Gayrettepe - İSTANBUL TEL: 66 91 53 • 66 58 44
FABRİKA: Ayazma Mevkii Alemdağ Köyü ÜSKÜDAR
Isı-cam yakıt değildir.
Ama ısınmanızı sağlar!
SICAĞI
dışarı
kaçırır
SOĞUĞUJ
a;
A.ş.
Valikonağı Cad.no73,Nişantaş İstanbul Tel.468027 (3hat) \
Carn Pazarlama A.Ş. Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaıan A.Ş. nirt bir kuruluşudur
lllllllllllllllllllllll
ııııııııır
sanayide
geleneksel
güvence
•J RULKO
RULMANCILIK SANAYİ VE TİCARET AŞ
Kemeraltı Cad 16/4 Karaköy İSTANBUL
Tel: 49 17 63 44 64 32 Telex: 23207 ntn tr
AEG
Elektrik Endüstrisi A.Ş., Gebze
İmalat Programı
Şalt Cihazları
• Orta gerilim şalt cihazları, 36 kV'a kadar
• Ayırıcılar, 36 kV'a kadar
• Sigortalı yük ayırıcıları
• Güç kesicileri. 10-36 kV, 150-1.500 MVA
Şalt Tesisleri
• Komple şalt dolapları, 36 kV'a kadar sabit veya çekmeceli tipte
• Komple reaktif güç kompenzasyön dolapları
• Komple güç dağıtım merkezleri
• Prefabrike şalt köşkleri, içine 1.000 kVA'e kadar
transformatörler monte edilebilir.
• Aydınlatma, makine kumanda ve güç dağıtım panoları
Transformatörler
• Dağıtım transformatörleri, 40 kVA'den 1.600 kVA, 34,5 kVa kadar
• Güç transformatörleri, 2.000 kVA'den 50.000 kVA güç ve
154.000 volta kadar gerilimlerde
• 1000 kVA'den 50.000 kVA güce kadar yük altında otomatik
gerilim ayarlı güç transformatörleri
Elektrik Motorları
• Türk Standartları TS 731 ve 732'ye uygun sincap kafes rotorlu
trifaze asenkron motorları korunma tipi P 33 (İP 44) yüzeyden soğutmalı,
190 ilâ 500 volt trifaze işletme gerilimli 50 hz. 1 PS'den 60 PS'ye kadar
750, 1.000, 1.500 ve 3.000 devir/dak.
Dokuma ve Tarak (Tüylendirme) Tezgâhları Motorları
• Dokuma tesislerinin ihtiyacına uygun tarzda imal edilmiş,
yüzeyden soğutmalı, pervanesiz, tam kapalı motorlar
3 kW, 3000 devir/dak, 2,2, 3 kW, 1500 devir/dak, 0,75, 1,5 kW, 1000 devir/dak.
Fabrika: >
AEG ETİ Elektrik Endüstrisi A Ş .
Gebze, P.K. 7 Teleks : 34133 aege tr
T e l : 9-1991-1800 (4 hat)
Müracaat adresleri:
AEG - Telefunken Genel Elektrik T.A.Ş.
Yıldız Posta Cad., Timlo İş Hanı, Esentepe - İstanbul
P.K. 125, Mecidiyeköy, P.K. 790, Karaköy, P K. 1 Esentepe
Tef: 67 44 10 (6 Hat), Teleks : 26433 ist tr
Ve Gazi Mustafa Kemal Blv. Atatürk Cad., Muhteşem iş Hanı,
Uğur Apt. N o . 23/5 Kat 2, Daire 35-36, Adana
Demirtenie - Ankara Te!.: 13 933
T e l : 29 89 8 0 - 3 0 03 32 Teleks :62297 aegt tr
Teleks : 42362 aega tr
Merkezi ısıtma tesisatlarında
tek çözüm
gerçek çözüm
Klima ve Havalandırma Santrallan
PNOMATIK