TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN ISO 179-1
Ekim 2006
(EN ISO 179-1/A1: 2005 dahil)

ICS 83.080.01

PLÂSTİKLER - CHARPY DARBE ÖZELLİKLERİNİN TAYİNİ

- BÖLÜM 1: ÖLÇÜ ALETSİZ DARBE DENEYİ

Plastics - Determination of Charpy impact properties -

Part 1: Non-instrumented impact test

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN ISO 179-1: 2000 + A1: 2005 standardı esas alınarak, TSE
Petrokimya İhtisas Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 12 Ekim 2006 tarihli toplantısında
Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

− EN ISO 179-1: 2000/A1: 2005 ile yapılmış olan değişiklikler standard metninde düşey çizgi ile ( I )
gösterilmiştir.

− EN ISO 179, “Plâstikler – Charpy darbe özelliklerinin tayini” genel başlığı altında, aşağıdaki bölümlerden
meydana gelmiştir.

− Bölüm 1 – Ölçü aletsiz darbe deneyi

− Bölüm 2 – Ölçü aletli darbe deneyi

− Ek A ve Ek B bilgi için verilmiştir.

− Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

İçindekiler
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 2
3 Terimler ve tarifler .................................................................................................................................... 2
4 Prensip ...................................................................................................................................................... 3
5 Cihazlar...................................................................................................................................................... 4
6 Deney numuneleri .................................................................................................................................... 4
7 İşlem ........................................................................................................................................................ 10
8 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi................................................................................................ 11
9 Kesinlik.................................................................................................................................................... 12 Deleted: 12
10 Deney raporu....................................................................................................................................... 12 Formatted: Turkish
Ek A (Bilgi için) - Çevre faktörlerinin yüzeydeki etkilerinin incelenmesi için ilâve metotlar ................. 14
Ek B (Bilgi için) - Kesinlik verileri ................................................................................................................ 16 Formatted: Turkish
Ek ZA - Bu standardda atıf yapılan uluslararası standardların karşılığı olan Avrupa standardları ...... 18 Formatted: Turkish
Field Code Changed
Field Code Changed
Deleted: 12
Formatted: Turkish
Formatted: Turkish
Formatted: Turkish
Formatted: Turkish
Field Code Changed
Deleted: 14
Formatted: Turkish
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Plâstikler – Charpy darbe özelliklerinin tayini –

Bölüm 1: Ölçü aletsiz darbe deneyi

1 Kapsam
1.1 Bu standard, plâstiklerin belirli şartlar altında Charpy darbe mukavemetlerini tayin etmek için
kullanılan bir metodu kapsar. Burada farklı tipte birkaç deney numunesi ve deney sistemi tarif edilmiştir.
Malzemenin, deney numunesinin ve çentiğin tipine göre değişik deney parametreleri belirtilmiştir.

1.2 Bu metot, belli tipteki deney numunelerinin belirli darbe şartları altında özelliklerinin araştırılması ve
deney şartlarında mevcut sınırlar dahilinde numunelerin kırılganlık veya sertliğinin tayini için kullanılır. Bu
metot ayrıca, benzer malzeme tipleri kullanılarak karşılaştırmalı verilerin elde edilmesi için de kullanılabilir.

1.3 Bu standardda verilen metodun uygulama alanı ISO 1801)‘de verilene göre daha geniş olup,
katmanlar arası kesmeye dayanıksız olan ve çevre faktörlerine bağlı olarak yüzeyi etkilenen malzemelerin
deneye tâbi tutulması için daha uygundur.

1.4 Bu standardda verilen metot, aşağıdaki malzeme türlerinde uygulanmak üzere hazırlanmıştır.

- Dolgulu veya dolgusuz ve takviyeli karışımlar dâhil rijit termoplâstik kalıplama ve ekstrüzyon malzemeleri;
rijit termoplâstik levhalar,
- Dolgulu ve takviyeli karışımlar dâhil rijit termoset kalıplama malzemeleri; lâminatlar dâhil rijit termoset
levhalar,
- Keçe, dokunmuş kumaş, dokunmuş fitil, kısa kesilmiş iplik, kombine ve karma takviyeler, fitiller ve
çekilmiş elyaf, dolgu ve takviye edilmiş karışımlar dâhil ön emprenye edilmiş malzemelerden yapılmış
levhalar (prepregler) gibi tek yönlü veya tek yönlü olmayan takviye malzemesi ihtiva eden elyaf takviyeli
termoset ve termoplâstik kompozitler,
- Termotropik sıvı kristal polimerler.

1.5 Bu metot normal olarak, rijit gözenekli malzemeler ve gözenekli malzeme ihtiva eden sandviç
yapılarda kullanılmaya uygun değildir. Ayrıca, uzun elyaf takviyeli kompozitler veya termotropik sıvı kristal
polimerler için çentikli numuneler kullanılmaz.

1.6 Bu metot, istenilen boyutlarda kalıplanarak hazırlanmış çok amaçlı, standard bir deney numunesinin
orta kısmından makinayla işlenerek (ISO 3167) veya dökümle elde edilmiş, lâminat ve ekstrüzyonla veya
kalıplanarak hazırlanmış mamul veya yarı mamullerden hazırlanan deney numunelerinin kullanımı için
uygundur.

1.7 Bu standardda deney numuneleri için tercih edilen boyutlar belirtilmiştir. Farklı boyutlara veya farklı
çentiklere sahip deney numunelerinde veya farklı şartlarda hazırlanan deney numuneleri üzerinde yapılan
deneylerden elde edilen sonuçlar birbirleriyle mukayese edilmemelidir. Cihazın enerji kapasitesi, darbe hızı
ve deney numunelerinin şartlandırılması gibi diğer faktörler de sonuçları etkileyebilir. Bundan dolayı,
sonuçların (verilerin) mukayese edilebilir olması için bu faktörler dikkatli bir şekilde kontrol edilmeli ve
kaydedilmelidir.

1.8 Bu metot, tasarım hesaplamalarında bir veri kaynağı olarak kullanılmamalıdır. Ancak, bir
malzemenin tipik özellikleri ile ilgili bilgiler, farklı sıcaklıklarda deneyler yaparak, çentik yarıçapını ve/veya
kalınlığını değiştirerek ve farklı şartlarda hazırlanmış deney numunelerini deneye tâbi tutarak elde edilebilir.

1)
ISO 180:2000 – Plâstikler – Izod darbe mukavemetinin tayini.
1
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı
kullanılır.

EN, ISO, IEC Adı TS No2) Adı

vb. No (İngilizce)
ISO 291:1997 Plastics - Standard atmospheres for
conditioning and testing
ISO 293: Plastics - Compression moulding
1986 test specimens of thermoplastic
materials
ISO 294-1: Plastics - Injection moulding of test
1996 specimens of thermoplastic
materials - Part 1: General
principles and moulding of
multipurpose and bar test
specimens
ISO 294-3: Plastics - Injection moulding of test
1996 specimens of thermoplastic
materials - Part 3: Small plates
ISO 295:1991 Plastics - Compression moulding of
test specimens of thermosetting
materials
ISO 1268: Plastics - Preparation of glass fibre
19743) reinforced, resin bonded, low-
pressure laminated plates or panels
for test purposes
ISO 2602: Statistical interpretation of test
1980 results Estimation of the mean-
confidence interval
ISO 2818: Plastics - Preparation of test
1994 specimens by machining
ISO 3167:-4) Plastics - Multipurpose test
specimens
ISO 10724-1: Plastics - Injection moulding of test
1998 specimens of thermosetting powder
moulding compounds (PMCs) - Part
1: General principles and moulding
of multipurpose test specimens
ISO 13802: Plastics – Verification of pendulum
1999 impact-testing machines – Charpy,
Izod and tensile impact-testing
(Türkçe)
TS 720 EN Plâstikler - Şartlandırma ve deney
ISO 291 için standard atmosfer şartları
TS 1148 EN Plâstikler - Termoplâstik
ISO 293 maddelerden basınç kalıplama ile
deney parçalarının hazırlanması
TS 1149-1 EN Plâstikler - Termoplâstik
ISO 294-1 malzemelerden enjeksiyon
kalıplama ile deney parçalarının
hazırlanması - Bölüm 1: Genel
prensipler ve çok amaçlı çubuk
deney parçalarının kalıplanması
TS 1149-3 EN Plâstikler - Termoplâstik
ISO 294-3 malzemelerden Enjeksiyon
Kalıplama ile deney parçalarının
hazırlanması - Bölüm 3: Küçük
plâkalar
TS 1408 EN Plâstikler - Termoset malzemeler
ISO 295 - Deney parçalarının basınç
altında kalıplama ile
hazırlanması
TS 3783 Plâstikler - Cam elyafı ile
pekiştirilmiş, reçine bağlayıcılı,
alçak basınçta katlı olarak imal
edilmiş plâka veya levhaların
deneyler için hazırlanması
TS 2629 İstatistik - Test sonuçlarının
istatistiksel yorumu - Ortalamanın
tahmini - Güven aralığı
TS 3779 EN Plâstikler - Deney parçalarının
ISO 2818 makina ile işlenerek hazırlanması
TS 3861 EN Plâstikler - Çok amaçlıdeney
ISO 3167 parçaları
TS EN ISO Plâstikler – Termoset toz
10724-1 kalıplama karışımlarından
enjeksiyon kalıplama ile deney
parçalarının hazırlanması –
Bölüm 1: Genel prensipler ve çok
amaçlı deney parçalarının
kalıplanması
- -

3 Terimler ve tarifler
Bu standardda geçen terimlerin tarifleri aşağıda verilmiştir.

2)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli
olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
3)
Bu standard 11 bölüm halinde revize edilmektedir.
4)
Yayınlanacaktır.
2
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

3.1 Charpy çentiksiz darbe mukavemeti, acU, çentiksiz bir deney numunesinin kırılırken
absorplanan darbe enerjisi (deney numunesinin orijinal kesit alanına göre).

Not – kJ/m2 cinsinden ifade edilir.

3.2 Charpy çentikli darbe mukavemeti, acN, çentikli bir deney numunesinin kırılırken absorpladığı
darbe enerjisi (deney numunesinin çentikteki orijinal kesit alanına göre). Burada N, çentiğin tipine bağlı
olarak A, B veya C’dir (Madde 6.3.1.1.2).

Not – Charpy çentikli darbe mukavemeti, kJ/m2 cinsinden ifade edilir.

3.3 Kenardan darbe, e, “b” boyutuna paralel yönde yapılan darbe. Darbe deney numunesinin boyuna
yönünde dar yüzey, h x l, üzerine yapılır (Şekil 1’de, solda ve Şekil 2 ve Şekil 4).

3.4 Yassı tarafından darbe, f, “h” boyutuna paralel yönde yapılan darbe. Darbe deney numunesinin
boyuna yönündeki geniş yüzey, b x l, üzerine yapılır (Şekil 1’de, sağda ve Şekil 2 ve Şekil 4).

3.5 Dik darbe, n, <katmanlı-takviyeli plâstikler> darbe takviye düzlemine dik yönde yapılır (Şekil 4).

3.6 Paralel darbe, p, <katmanlı-takviyeli plâstikler> darbe takviye düzlemine paralel yönde yapılır
(Şekil 4).

4 Prensip
Yatay bir kiriş şeklinde uçlarından mesnetlenen deney numunesinin tam ortasına, darbe ucu vasıtasıyla tek
bir darbe uygulanır ve deney numunesi yüksek, hemen hemen sabit bir hızla eğilir.

Çentikli numunelerde kenardan yapılan darbelerde, darbe doğrudan doğruya çentiğin tam karşısına isabet
etmelidir (Şekil 1’de solda ve Şekil 2).

Açıklama
1 : Darbe yönü
2 : Sarkaç kolu
3 : Deney numunesi
4 : Çentik
5 : Destek

Şekil 1 – Tip 1 deney numunesi için kullanılan darbe ucu ve destek bloklarının darbe anındaki durumu.

3
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

5 Cihazlar
5.1 Deney cihazı
Uygun deney cihazlarının prensibi, özellikleri ve doğrulanması ISO 13802’de ayrıntılı olarak verilmiştir.

ISO 13802 kısmî ve tam doğrulamayı tanımlar. Tam doğrulama durumunda, cihaz hazır duruma
getirildiğinde bazı malzemelerin doğrulanması zordur. Böyle doğrulamalar imalâtçının sorumluluğunda kabul
edilir.

5.2 Mikrometreler ve diğer ölçü aletleri

Deney numunelerinin gerekli boyutlarını 0,02 mm doğrulukla ölçebilen mikrometre ve diğer ölçü aletleri
kullanılmalıdır. Çentikli numunelerin bN boyutunu ölçebilmek için mikrometrenin örs genişliği 2 mm – 3 mm
olmalı ve örsün profili çentiğin şekline uygun olmalıdır.

6 Deney numuneleri
6.1 Deney numunelerinin hazırlanması

6.1.1 Kalıplama ve ekstrüzyon hamurları

Numuneler ilgili malzeme standardlarına göre hazırlanmalıdır. Böyle bir standard mevcut değilse ve herhangi
bir mutabakat sağlanmamışsa, numuneler ilgili malzemeden ISO 293, ISO 294-1, ISO 294-3, ISO 295 veya
ISO 10724-1’e göre, hangisi uygunsa, ya doğrudan doğruya basınçla veya enjeksiyonla kalıplanmalı veya
enjeksiyonla kalıplanarak elde edilen levhadan makine ile işlenerek hazırlanmalıdır. Tip 1 numuneler ISO
3167, Tip A’ya uygun çok amaçlı deney numunelerinden kesilebilir.

Açıklama
1 : Darbe yönü

Şekil 2 – Charpy kenardan darbe deneyi için tek çentikli numune.

4
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Açıklama
1 : Darbe yönü
Şekil 3 – Charpy yassı taraftan darbe için deney numunesi.

5
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Açıklama
1 : Darbe yönü

Kenardan (e) veya yassı taraftan (f) terimleri, deney numunesinin kalınlığına (h) ve genişliğine (b) göre darbe
yönünü belirtir. Dik (n) ve paralel (p) terimleri, lâminat düzlemine göre darbe yönünü belirtir.

Charpy “fn” ve “ep” deneyleri lâminatlar için,Charpy “e” deneyi ise diğer bütün malzemeler için kullanılır.
Charpy (f) deneyi, yüzeyi çevre faktörlerinden etkilenen malzemelerin deneyi için kullanılır.

Şekil 4 – Darbe yönünü açıklayan şematik gösterimler.

6
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

6.1.2 Levhalar
Deney numuneleri ISO 2818’e göre levhalardan makine ile işlenerek alınmalıdır.

6.1.3 Uzun elyaf takviyeli malzemeler

ISO 1268’e veya hazırlama usulüyle ilgili olarak belirlenmiş veya üzerinde mutabakat sağlanmış bir metoda
göre bir levha hazırlanmalıdır.

6.1.4 Kontrol
Deney numuneleri bükülmüş olmamalı ve birbirlerine dik paralel yüzeylere sahip olmalıdır. Yüzeyler ve
kenarlarda çizik, çukur, kalıp izi ve çapak bulunmamalıdır.

Numuneler bu şartlara uygun olup olmadıkları yönünden cetvel, gönye ve düz plâka kullanılarak gözle ve
mikrometre ile ölçülerek kontrol edilir.

Yapılan ölçmeler veya gözle muayene sonunda, bu şartlardan birinden veya birkaçından sapma gösteren
numuneler reddedilir veya deneyden önce makina ile işlenerek istenilen boyut ve şekle getirilir.

6.1.5 Çentik açma Formatted: Turkish

6.1.5.1 Makinayla açılan çentikler ISO 2818’e göre yapılmalıdır. Freze bıçağının profili numunenin ana
eksenine dik açıda, Şekil 5’te gösterilen kontur ve derinlikte bir çentik açmaya uygun olmalıdır.

6.1.5.2 Deneye tâbi tutulan malzeme için, özellikle belirtilmişse, kalıpta açılan çentiğe sahip numuneler
kullanılabilir.

Not – Kalıpta açılan çentiğe sahip numunelerle yapılan deneylerden elde edilen sonuçlarla, çentiğin makine
ile açıldığı numuneden elde edilen deney sonuçları birbirleriyle karşılaştırılmamalıdır.

Çentik tabanının yarıçapı Çentik tabanının yarıçapı Çentik tabanının yarıçapı

rN = 0,25 mm ± 0,05 mm rN = 1,00 mm ± 0,05 mm rN = 0,10 mm ± 0,02 mm

a) Tip A b) Tip B c) Tip C

Şekil 5 – Çentik tipleri.

6.2 Anizotropi
Bazı levha veya panel malzemeleri, levhanın veya panelin düzlemindeki yönlenmeye bağlı olarak farklı
darbe özellikleri gösterebilirler. Böyle durumlarda, deney numunelerini, ana eksenleri, levha veya panelin
görünen veya imalât metodu ile ilgili bilgilere dayandırılan herhangi bir özelliğinin yönüne, sırasıyla, paralel
ve dik olarak kesmek alışılagelmiş bir uygulamadır.

7
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

6.3 Şekil ve boyutlar

6.3.1 Katmanlar arası kesme kusuru göstermeyen malzemeler

6.3.1.1 Kalıplama ve ekstrüzyon hamurları Formatted: Turkish

6.3.1.1.1 Çizelge 1 ve Çizelge 2’de belirtildiği ve Şekil 2 ve Şekil 5’te gösterildiği gibi, üç farklı çentik
tipinden birinin açılmış olduğu Tip 1 deney parçaları deneye tâbi tutulur. Çentik numunenin tam ortasından
açılmalıdır. Tip 1 deney numuneleri (Çizelge 1), ISO 3167’ye uygun Tip A çok amaçlı deney numunesinin
orta kısmından alınabilir.

Çizelge 1 – Deney numuneleri tipleri, boyutları ve destekler arası mesafeleri (Şekil 1)

Ölçüler mm’dir
a) a) a)
Numune tipi Uzunluk Genişlik Kalınlık Destekler arası mesafe
l b h L

1 80 ± 2 10,0 ± 0,2 4,0 ± 0,2 62 +−0,5

0,0

2b) 25 h 20 h
10 veya 15c) 3d)
3b) 11 h veya 13 h 6 h veya 8 h
a)
Deney numunesinin boyutları (kalınlık h, genişlik b ve uzunluk l), h ≤ b < l ilişkisine göre belirlenir.
b)
Tip 2 ve Tip 3 deney numuneleri sadece Madde 6.3.2’de açıklanan malzemeler için kullanılır.
c)
İnce yapılı malzeme ile takviye edilmiş malzemeler için 10 mm, iri örgülü malzeme ile takviye edilmiş
malzemeler için 15 mm olmalıdır (Madde 6.3.2.2).
d)
Tercih edilen kalınlık. Numune bir levha veya bir parçadan kesilirse, h 10 mm’ye kadar levhanın veya o
parçanın kalınlığına eşit olmalı (Madde 6.3.1.2).

Çizelge 2 – Metot belirleme, numune tipleri, çentik tipleri ve çentik boyutları – Katmanlar arası kesme kusuru
göstermeyen malzemeler.
Ölçüler mm’dir
Metodun Numune Darbe yönü Çentik tipi Çentik taban Çentik tabanında
gösterimia) tipi yarıçapı, rN kalan genişlik, bN
(Şekil 5) (Şekil 2)

Çentiksiz
ISO 179-1/1eUb)
Tek çentikli
1 Kenardan darbe
ISO 179-1/1eAb) A 0,25 ± 0,05 8,0 ± 0,2

ISO 179-1/1eB B 1,00 ± 0,05 8,0 ± 0,2

ISO 179-1/1eC C 0,10 ± 0,02 8,0 ± 0,2

ISO 179-1/1fUc) Yassı tarafından

Çentiksiz
darbe
a)
Numuneler levha veya mamullerden alınmışsa, levha veya mamulün kalınlığı işaretlemeye dâhil edilir.
Takviye edilmemiş numuneler, makinayla işlenmiş yüzeyleri gerilme altındayken deneye tâbi
tutulmamalıdır.
b)
Tercih edilen metot.
c)
Bilhassa yüzey etkilerinin incelenmesi için (Madde 6.3.1.1.3).

8
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

6.3.1.1.2 Tercih edilen çentik tipi, Tip A’dır (Çizelge 2 ve Şekil 5). Birçok malzeme için çentiksiz deney
numunelerinin veya kenardan darbeye tâbi tutulan A tipi tek çentikli deney numunelerinin (Madde 3.3)
kullanılması uygundur. Tip A çentikli numuneler deney sırasında kırılmazsa, Tip C çentikli numuneler
kullanılmalıdır. Malzemenin çentik hassasiyeti ile ilgili bilgiler isteniyorsa Tip A, Tip B ve Tip C çentikli deney
numuneleri deneye tâbi tutulmalıdır.

6.3.1.1.3 Çevre şartlarından kaynaklanan yüzey etkilerinin araştırılabilmesi için yassı tarafından darbeye
maruz bırakılan (Madde 3.4) çentiksiz veya çift çentikli deney numuneleri kullanılabilir.

6.3.1.2 Levha hâlinde malzemeler

Tavsiye edilen h kalınlığı 4 mm’dir. Deney numunesi bir levha veya herhangi bir parçadan kesilirse, 10,2
mm’ye kadar numunenin kalınlığı levha veya parçanın kalınlığıyla aynı olmalıdır.

10,2 mm’den daha kalın parçalardan alınan deney numunelerinin sadece bir yüzeyi makine ile işlenerek,
kalınlık 10 mm ± 0,2 mm’ye düşürülür. Bunun için levhanın her tarafında kalınlığının aynı olması ve her
tarafına homojen olarak dağılmış sadece bir tip takviye malzemesi ihtiva etmesi lâzımdır. Çentiksiz veya çift
çentikli deney numuneleri yassı tarafından darbeye maruz bırakılırsa, orijinal yüzeyi gerilme altında deneye
tâbi tutulmalıdır.

6.3.2 Katmanlar arası kesmeye dayanıksız olan malzemeler (uzun elyaf takviyeli malzemeler)

6.3.2.1 Tip 2 veya Tip 3 çentiksiz deney numuneleri kullanılır.Belirtilmiş herhangi bir deney numunesi boyutu
yoktur. Önemli tek parametre, destekler arası mesafenin deney numunesinin darbe yönündeki boyutuna
oranıdır (Çizelge 1).

Deney numuneleri genellikle dik yönde deneye tâbi tutulurlar (Şekil 4).

6.3.2.2 ”Yassı tarafından dik yönde” darbeye maruz bırakma (Şekil 4): İnce yapılı (ince dokumalar ve paralel
iplikler) malzeme ile takviye edilmiş deney numunelerinin genişliği 10 mm, iri örgülü malzeme (fitilli
dokumalar) veya gayri muntazam yapılı olarak imal edilmiş malzeme ile takviye edilmiş deney numunelerinin
genişliği 15 mm olmalıdır.

6.3.2.3 “Kenardan paralel” darbeye maruz bırakılma (bkz. Şekil 4): Deney numuneleri paralel yönde deneye
tâbi tutulurken, darbe yönüne dik deney numunesinin boyutu, numunenin kesildiği levhanın kalınlığı kadar
olmalıdır.

6.3.2.4 Deney numunesinin uzunluğu “l”, destekler arası mesafenin kalınlığa oranı L/h = 20’ye göre (Tip 2
deney numuneleri için) seçilmelidir (Çizelge 1’de belirtildiği gibi).

Deney cihazı L/h = 6 için kullanılmaya uygun değilse bilhassa ince levhalar için L/h = 8 oranı kullanılabilir.

6.3.2.5 Tip 2 deney numunelerinde, çekmeden kaynaklanan; Tip 3 deney numunelerinde levhadaki
katmanlar arasındaki kesmeden kaynaklanan kusurlar meydana gelebilir. Çizelge 3’te meydana gelebilecek
bu farklı kusurların özeti verilmiştir.

Not – Bazı durumlarda (ince dokumalarla yapılan takviyelerde) kesmeden kaynaklanan kusur meydana
gelmez. Tip 3 deney numuneleri söz konusu olduğunda, kusur tek veya çoklu kesme kusuru olarak
başlar ve çekmeden kaynaklanan kusur gibi devam eder.

6.4 Deney numunesi sayısı Formatted: Turkish

6.4.1 Deneye tâbi tutulan malzemenin standardında aksi belirtilmedikçe, 10 adet deney numunesinden
meydana gelen 1 grup deney numunesi deneye tâbi tutulmalıdır. Değişkenlik katsayısı (ISO 2602) % 5’ten
daha küçük bir değer ise en az 5 deney numunesinin deneye tâbi tutulması yeterlidir.

6.4.2 Lâminatlar dik ve paralel yönde deneye tâbi tutulursa, her yönde 10 adet deney numunesi
kullanılmalıdır.

9
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

6.5 Şartlandırma
Deneye tâbi tutulan malzemenin standardında aksi belirtilmedikçe ve ilgili taraflar arasında başka şartlar
üzerinde anlaşmaya varılmadıkça, deney numuneleri ISO 291’e uygun olarak 23 °C ve % 50 bağıl nemde en
az 16 saat şartlandırılmalıdır. Çentikli numunelerde şartlandırma süresi çentik açıldıktan sonra başlar.

Çizelge 3 – Uygulanacak metot ve deney numuneleri tipi – Tabakalar arasında kesmeden kaynaklanan
kusur gösteren malzemeler.

Metodun Deney L/h Kusur tipi Şematik

gösterimi numunesi
tipi

ISO 179-1/2 2 20 Çekme t

a)
n veya p

Sıkıştırma c

Flâmbaj b

ISO 179-1/3 3 6 vaya 8 Kesme s

a)
n veya p

Çoklu kesme ms

Çekmeyi takip eden kesmeden

kaynaklanan kusur st

a)
“n” levhanın düzlemine göre dik yönü, “p” ise paralel yönü ifade eder (Şekil 4)

7 İşlem
7.1 İlgili taraflar arasında, yüksek veya düşük sıcaklıklarda deneye tâbi tutmak gibi aksine bir karar
alınmadıkça, deney şartlandırmanın yapıldığı atmosferde yürütülmelidir.

7.2 Deney numunesinin kalınlığı h ve genişliği b, ortasında 0,02 mm yaklaşımla ölçülür. Çentikli
numunelerde, kalan genişlik (bN) 0,02 mm yaklaşımla dikkatlice ölçülmelidir.

Enjeksiyon kalıplamayla hazırlanan numunelerde, her numunenin boyutunu ölçmek gerekmez. Boyutların
Çizelge 1’de verilenlere uygun olduğundan emin olmak için gruptan alınan bir numunenin boyutlarını ölçmek
yeterlidir. Çok boşluklu kalıplarda, her boşlukta elde edilen numunenin boyutlarının aynı olduğundan emin
olunmalıdır.

Tip 2 ve Tip 3 deney numunelerinde, destekler arası mesafe L, Çizelge 1’e göre ayarlanmalıdır.

7.3 Darbe makinasının belirtilen darbe hızını sağlayıp sağlamadığı ve absorplanan enerjinin (W), darbe
enerjisinin (E) % 10’u ile % 80’i arasında olup olmadığı kontrol edilmelidir. Sarkaçlardan birden fazlası bu
şartları yerine getiriyorsa deneyde, en yüksek enerjiyi sağlayan sarkaç kullanılmalıdır.

7.4 Sürtünme kayıpları tayin edilir ve absorplanan enerji ISO 13802’ye göre düzeltilir.

10
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

7.5 Sarkaç belirtilen yüksekliğe kaldırılır ve orada tutulur. Deney numunesi makinanın destekleri arasına,
darbe ucu tam ortasına vuracak şekilde yerleştirilir. Çentikli numuneler, çentiğin merkezi darbe düzleminde
olacak şekilde hizaya getirilir (Şekil 1’de sol taraftaki şekil).

7.6 Sarkaç serbest bırakılır. Deney numunesi tarafından absorplanan darbe enerjisi kaydedilir ve
sürtünme kayıpları vb. kayıplar için, varsa, gerekli düzeltmeler yapılır.

7.7 Kalıplama ve ekstrüzyon hamurlarında aşağıdaki kod harfleriyle gösterilen dört tip kusur meydana
gelebilir:

C Tam kırılma: Deney numunesinin iki veya daha fazla parçaya ayrıldığı kırılma.

H “Menteşeli kırılma”: Deney numunesinin her iki parçasının dıştaki ince zayıf bir tabaka tarafından
birbirlerine menteşe ile bağlıymış gibi tutulduğu eksik kırılma.

P Kısmî kırılma: “Menteşeli” kırılmanın tarifine girmeyen eksik kırılma.

N Kırılmamış: Kırılmanın meydana gelmediği ancak deney numunesinin sadece eğildiği ve desteklerin
arasına doğru itildiği, muhtemelen gerilmeden dolayı renginin beyazlaştığı durum.

8 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

8.1 Çentiksiz numuneler
Çentiksiz deney numunelerinin Charpy darbe mukavemeti, acU, kJ/m2 cinsinden aşağıdaki bağıntıyla
hesaplanır:

Ec
acU = x10 3 (1)
h.b

Burada;
Ec : Deney numunesi kırılırken absorplanan ve düzeltilen enerji, J,
h : Deney numunesinin kalınlığı, mm,
b : Deney numunesinin genişliği, mm
dir.

8.2 Çentikli numuneler

A, B veya C tipi çentikli deney numunelerinin Charpy darbe mukavemeti, acN, kJ/m2 cinsinden aşağıdaki
bağıntıyla hesaplanır:

Ec
acN = x10 3 (2)
h.b N

Burada;
Ec : Deney numunesi kırılırken absorplanan ve düzeltilen enerji, J,
h : Deney numunesinin kalınlığı, mm,
bN : Deney numunesinin çentikten sonra kalan genişliği, mm
dir.

8.3 İstatistiksel parametreler

Deney sonuçlarının aritmetik ortalaması ve gerekirse ortalama değerin standard sapması, ISO 2602’de
belirtilen yöntemle hesaplanır. Aynı numuneden alınan deney numuneleri üzerinde yapılan deneylerden
farklı tipte kusurlar meydana geldiği görülürse, ilgili deney numunesi sayısı verilir ve ortalama değerler
hesaplanır.

8.4 Ortalama değerlerin gösterilmesi

Hesaplanan ortalama değerler iki anlamlı rakamla rapor edilmelidir.

11
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

9 Kesinlik
Ek B’ye bakınız.

10 Deney raporu5)
Deney raporu en az aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir:

a) Bu standardın işaret ve numarası (TS EN ISO 179-1 şeklinde),

b) Kullanılan metot, Çizelge 2’ye uygun olarak aşağıda belirtildiği gibi gösterilerek;

Charpy darbe deneyi TS EN ISO 179-1/ 1 e A

Deney numunesi tipi (Çizelge 1)

Darbe yönü (Şekil 4)
Çentik tipi (Şekil 5)

veya Çizelge 3’e uygun olarak aşağıda belirtildiği gibi gösterilerek;

Charpy darbe deneyi TS EN ISO 179-1/ 2 n

Deney numunesi tipi (Çizelge 1)

Darbe yönü (Şekil 4)

c) Deneye tâbi tutulan malzemenin tipi, kaynağı, imalâtçı kodu, sınıf ve geçmişi ile ilgili bütün bilgiler,
d) Malzemenin şekli ve yapısı ile ilgili açıklama (mamul, yarı mamul, deney plâkası veya deney numunesi
mi olduğu, varsa ana boyutları, şekli, imalât metodu vb.,
e) Darbe hızı,
f) Anma sarkaç enerjisi,
g) Deney numunesinin hazırlanma yöntemi,
h) Malzeme mamul veya yarı mamul şeklinde ise, deney numunesinin kesildiği mamul veya yarı mamule
göre yönü,
i) Kullanılan deney numunesi sayısı,
j) Şartlandırma ve deneyde kullanılan standard atmosfer şartlarına ilâveten malzeme veya mamul
standardında kullanılması istenilmişse, herhangi bir özel şartlandırma işlemi,
k) Görülen kusur tipi veya tipleri,
l) Münferit deney sonuçları, aşağıdaki bilgileri verecek şekilde (ayrıca Çizelge 4’e bakınız),

1) Sonuçlar üç ana kusur tipi esas alınarak gruplandırılmalıdır:

C : Tam kırılma (“Menteşeli kırılma (H) dâhil)
P : Kısmî kırılma
N : Kırılmamış

2) En sık rastlanan kusur tipi alınır ve bununla ilgili darbe mukavemetinin ortalama değeri (x) ve
müteakiben kusur tipi (C veya P olarak) kaydedilir,
3) En sık rastlanan kusur tipi N ise sadece N harfi kaydedilir,
4) Sıklığı 1/3’ten daha fazla olmak kaydıyla, ikinci sıklıkta rastlanan kusur tipi (parantez içinde) C, P
veya N olarak ilâve edilir (böyle bir durum yoksa yıldız işareti (*) ilâve edilir),

m) Gerekirse ortalama değerlerin standard sapması,

n) Deney tarihi (tarihleri).

5)
TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO/IEC 17025’te verilen bilgileri de
ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.
12
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Çizelge 4 – Sonuçların gösterilmesi

Kusur tipi
C P N İşaretlerle gösterme

x * * xC*

x (P) * xC(P)

x * (N) xC(N)

* x * xP*

(C) x * xP(C)

* x (N) xP(N)

* * N N*

(C) * N N(C)

* (P) N N(P)

X : En sık rastlanan kusur tipi için, N tipi hariç, darbe mukavemetinin ortalama değeri
C, P veya N : En sık rastlanan kusur tipi
(C), (P) ve (N) : İkinci sıklıkta rastlanan kusur tipi (sıklığı 1/3’ten daha fazla olduğu takdirde kaydedilmek
üzere)
* : Böyle bir durum yok

13
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Ek A
(Bilgi için)
Çevre faktörlerinin yüzeydeki etkilerinin incelenmesi için ilâve metotlar
Madde 6.3.1’de tarif edilen çift-V çentikli malzemeler için aşağıda verilen ilâve metotlar kullanılabilir.

Orta veya yüksek darbe mukavemetli malzemelerdeki çevre faktörlerinin yüzey etkileri tayin edilmek
isteniliyorsa, çift-V çentikli numunelere yassı tarafından darbe yapmak uygun olur. Numunede darbe hattına
dik iki çentik açılır. Her bir çentiğin uzunluğu Şekil A.1’de gösterildiği gibidir.

Çizelge A.1 – Çift çentikli numunelerde deney parametreleri

Ölçüler mm’dir
Metodun Numune Darbe yönü Çentik tipi Çentik taban Çentik tabanında
gösterimia) tipi yarıçapı, rN kalan genişlik, bN

Çift çentik
ISO 179-1/1fA 1 Yassı tarafından
A 0,25 ± 0,05 6,0 ± 0,2
ISO 179-1/1fB 1 Yassı tarafından
ISO 179-1/1fC 1 Yassı tarafından B 1,00 ± 0,05 6,0 ± 0,2

C 0,10 ± 0,02 6,0 ± 0,2

a)
Deney numuneleri levha veya mamullerden alınırsa, gösterime levha veya mamulün kalınlığı ilâve edilir.

14
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Açıklama
1 Darbe yönü

Şekil A.1 – Çift çentikli numune

15
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Ek B
(Bilgi için)
Kesinlik verileri
B.1 Genel

B.1.1 Çizelge B.1 ve Çizelge B.2, ASTM E 691, Standard Practice for Conducting an Interlaboratory
Study to Determine the Precision of a Test Method standardına göre yürütülen dönüşümlü deneylere6)
dayandırılmıştır. Her bir malzeme için, deney çubuklarının tümü çentik açmak dışında yalnızca bir
lâboratuvar tarafından hazırlanmıştır. Çentikler, numunelerin dağıtımından sorumlu lâboratuvar tarafından
kontrol edilerek teyit edilmiştir. Çizelge 1 ve Çizelge 2, 1. ve 2. günler yapılan analiz sonuçlarından
hazırlanmıştır. Her bir analiz, her malzemeden alınan 10 deney numunesini deneye tâbi tutmakla
görevlendirilen katılımcı lâboratuvarlara dayandırılmıştır. Bir deney numunesinin analizinden elde edilen
veriler ASTM E 691 “İstatistiksel yazılıma” uygun olarak istatistiksel verilere dönüştürülür ve sonuç olarak
verilir.

B.1.2 Çizelge B.1, dokuz lâboratuvarın katılmasıyla üç malzemenin analizinin yapıldığı dönüşümlü
deneylere, Çizelge B.2 ise dokuz lâboratuvarın katılmasıyla iki malzemenin analizinin yapıldığı dönüşümlü
deneylere dayandırılmıştır. Lâboratuvarlar ve malzemeler, her iki darbe hızında deney yapmak için lâzım
olan sarkaçların bulunabildiği lâboratuvarları bulmak zor olduğundan istenilen darbe hızına (2,9 m/s veya 3,8
m/s) göre gruplandırılmıştır.

Not - Aşağıda r ve R (bkz. Madde B.2) için yapılan açıklamalar sadece bu deney metodunun kesinliği
hakkında yaklaşık bir fikir verebilecek anlamlı bir yol göstermek amacını taşımaktadır. Çizelge 1 ve
Çizelge 2’deki verilerin malzemenin kabul veya reddi için titizlikle uygulanması gerekmez, çünkü
buradaki veriler o dönüşümlü deneyler için özeldir ve bundan dolayı diğer partileri, şartları,
malzemeleri ve lâboratuvarları temsil edemez. Bu deney metodunun kullanıcıları ASTM E 691’in
prensiplerini kendi lâboratuvar ve malzemeleri için özel olarak veya belirli lâboratuvarlar arasında veri
üretmek amacıyla uygulamalıdır. Madde B.2’de verilen prensipler ancak bu durumda bu veriler için
geçerli olacaktır.

B.2 r ve R kavramları
sr ve sR yeteri kadar çok veri kullanılarak, yalnızca bir deneyden bulunan deney sonuçları alınarak
hesaplanmışsa, o zaman:

Tekrarlanabilirlik (r) için (aynı malzeme için aynı günde, aynı deney teçhizatı kullanılarak, aynı analizci
tarafından elde edilen iki deney sonucu mukayese edildiğinde) iki deney sonucu arasındaki fark o malzeme
için verilen r değerinden daha büyük ise deney sonuçlarının eşdeğer olmadığına karar verilmelidir.

Uyarlık (R) için (aynı malzeme için farklı günlerde, farklı deney teçhizatı kullanılarak, farklı analizciler
tarafından elde edilen iki deney sonucu mukayese edildiğinde) iki deney sonucu arasındaki fark o malzeme
için verilen R değerinden daha büyük ise deney sonuçlarının eşdeğer olmadığına karar verilmelidir.

Yukarıdaki açıklamalara uygun olarak verilen her kararın doğru olma ihtimali yaklaşık olarak % 95 (0,95)’tir.

6)
Bu verileri destekleyici bilgi AENOR’daki TC 61/SC2 sekreteryasından temin edilebilir.
16
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Çizelge B.1 – 2,9 m/s’de Charpy darbe mukavemeti için kesinlik verileri

(Bütün değerler kJ/m2 cinsindendir)

Malzeme Ortalama sra) sRb) rc Rd

ABS 13,48 0,47 1,86 1,32 5,21

1. Gün
GF-PBT 8,52 0,61 1,27 1,71 3,55

Polipropilen 10,48 0,63 1,58 1,77 4,43

ABS 13,44 0,45 1,90 1,25 5,31

2. Gün
GF-PBT 8,54 0,60 1,29 1,68 3,62

Polipropilen 10,80 0,65 1,45 1,82 4,06

a)
sr : Lâboratuvar içi standard sapma
b)
sR : Lâboratuvarlar arası standard sapma
c)
r = 2,83 sr
d)
R = 2,83 sR

Çizelge B.2 – 3,8 m/s’de Charpy darbe mukavemeti için kesinlik verileri

(Bütün değerler kJ/m2 cinsindendir)

Malzeme Ortalama sra) sRb) rc Rd

Polikarbonat 91,69 5,30 8,37 14,85 23,43

1. Gün
Poliüretan 94,33 5,37 6,21 15,03 17,38

Polikarbonat 91,72 3,85 6,49 10,78 18,16

2. Gün
Poliüretan 92,39 6,32 7,86 17,69 22,00
a)
sr : Lâboratuvar içi standard sapma
b)
sR : Lâboratuvarlar arası standard sapma
c)
r = 2,83 sr
d)
R = 2,83 sR

17
ICS 83.080.01 TÜRK STANDARDI TS EN ISO 179-1/Ekim 2006

Ek ZA

Bu standardda atıf yapılan uluslararası standardların karşılığı olan

Avrupa standardları
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı
kullanılır.

Uluslararası Yıl Adı EN/HD Yıl

standard

ISO 291 1997 Plastics-Standard atmospheres for conditioning and EN ISO 291 1997
testing

ISO 294-1 1996 Plastics-Injection moulding of test specimens of EN ISO 294-1 1998
thermoplastic materials-Part 1: General principles and
moulding of multipurpose and bar test specimens
ISO 294-3 1996 Plastics-Injection moulding of test specimens of EN ISO 294-3 1998
thermoplastic materials-Part 3: Small plates
ISO 295 1991 Plastics-Compression moulding of test specimens of EN ISO 295 1998
thermosetting materials
ISO 2818 1994 Plastics-Preparation of test specimens by machining EN ISO 2818 1998
ISO 3167 1993 Plastics-Multipurpose test specimens EN ISO 3167 1996

18