Fakultet: Fakultet za prehrambenu tehnologiju, bezbjednost hrane i ekologiju

Predmet: Diplomski rad

Esej IV: Kratka istorija vremena, Stiven Hoking

Student: Anđela Nišić

br. indeksa: 15/035

Knjiga ''Kratka istorija vremena'', koju je napisao Stiven Hoking, sadrži veliki broj pitanja koja od
davnina imaju za cilj da zainteresuju čovjekov um, da motivišu čovjeka da istražuje svijet oko sebe,
da istražuje načine svog postanka, razloge postanka života i svijeta, smisao svog života na Zemlji.
Odakle potiče Svemir, kako i gdje je nastao, da li Svemir ima kraj i kada će biti njegov kraj, samo su
neka od pitanja sa kojima se čitalac susreće tokom čitanja knjige. Autor djela, Stiven Hoking, jedan
je od najvažnijih naučnika i istraživača današnjice, koji je uprkos svojoj blesti (amilotička lateralna
skleroza) dao veliki doprinos nauci. Knjiga ''Kratka istorija vremena'' napisana je jednostavnim
stilom, na način na koji svaki čitalac, kojeg interesuju pitanja o životu, kao i neka naučna pitanja,
može da razumije djelo. U eseju će biti istaknuti neki najvažniji djelovi koji su veoma bitni sa
stanovišta struke prehrambene tehnologije.

Knjiga se satoji od deset poglavlja, koja su međusobno itekako povezana. Kroz poglavlja su data
različita naučna objašnjenja za svakodnevna dešavanja oko nas, za koje se ljudi uopšte svakodnevno
upitaju zašto je to tako, kako jeste. Autor objašnjava brojne pojmove i zakone fizike, hemije,
termodinamike, a sve te zakone pokušava da objasni povezujući ih sa istorijom i religijom.
Objašnjava i govori o položaju i povezanosti Tvorca- Boga sa naukom. Povezuje sopstvena otkrića,
doprinose u nauci sa otkrićima velikih naučnika kao što su: Njutn, Galilej, Albert Ajnštajn i mnogim
drugima. Knjiga omogućava da čitalac bolje razumije: kako funkcioniše svijet, zašto je priroda
ovakva kakva jeste, odakle potiče kosmos i kako je nastao, što je to crna rupa i kako je nastala, da li
će nekada nestati. Autor nastoji objasniti razliku između povijesti i istorije. Ova dva pojma, kako
mnogi čitaoci kada se prvi put susreću sa knjigom misle, nijesu sinonimi. Pojmom istorije nastoji da
se objasni nešto što postoji ili je postojalo, dok se pojmom povijesti želi objasniti kako nešto ili neko
utiče na mijenjanje toga postojećeg. Knjiga je namijenjena svim ljudima koji žele da se bave naukom
i povezuje sva značajnija otkrića nauke na jednom mjestu, za one koje čeznu da saznaju zašto smo
baš stvoreni na ovom svijetu i odakle potičemo. Iako se Stiven Hoking stručno bavio fizikom, ovo
nije knjiga koja je veoma teška za razumijevanje. Mogu se saznati nove informacije i istovremeno
student može povezati sva znanja koja su vezana za tehnologiju, fiziku, termodinamiku, koja je
stekao kroz tri godine studiranja. Na samom početku čitanja knjige, student će biti uvučen u u
stvaranje i oblikovanje ljudske slike svijeta kroz vrijeme. Čitajući djelo student objedinjuje svoje
znanje i čini ga jasnijim s obzirom da je Hoking u knjizi za skoro sve zakone, otkrića dao vrlo
jednostavne primjere iz svakodnevnog života.

Na samom početku knjige, čitalac dobija sazananja o tome kako smo vremenom, sa novim
saznanjima, mijenjali svoju predstavu o svijetu koji nas okružuje. Ovaj dio knjige je veoma značajan,
jer na osnovu toga, zapravo, shvata suština onoga što slijedi. Autor tu već govori o pojmovima kao
što su vrijeme, prostor, elementarne čestice koje kasnije eskaliraju u crne rupe, o nastanku vasione i
objedinjenoj teoriji kojoj se teži. U prvom poglavlju „Naša slika Svemira“ Hoking daje neke podatke
o Svemiru kroz istoriju počevši od davne 340. godine p.n.e kada je staogrčki filozof Aristotel iznio
podatak da je Zemlja okrugla, a ne ravna ploča kao što se to do tada mislilo. Naime, Aristotel je
primijetio da pomračenje Mjeseca izaziva Zemja čija je sijenka bila kružna, jer da je Zemlja ravna,
sijenka bi bila izdužena. Aristotel je, takođe, smatrao da se Sunce okreće oko Zemlje, a ne obrnuto,
kao što je to danas poznato. Ptolemejev je takođe podržavao Aristotelovu teoriju smatrajući da je
Zemlja u centru a da oko nje kruže Sunce, Mjesec i tada poznatih pet planeta (Merkur, Venera, Mars,
Jupiter i Saturn). Ovdje Hoking prvi put uključuje religiju u cijelu priču govoreći da je ovaj model
zastupala i prihvatila hrišćanska crkva. Iako mnogi jasno odvajaju nauku i religiju, svjedoci smo da
uticaj između njih veliki i jak. Ovdje se Hoking bavi činjenicom da li postoji Bog i gdje se on može
nalaziti. Uopšteno, bavi se mjestom i ulogom Boga u modrenoj fizici. Mišljenje da se Sunce okreće
oko Zemlje vladalo je sve do 1514. godine kada je Nikola Kopernik izložio da se u centru nalazi
Sunce, a da oko njega kruže sva ostala nebeska tijela. Ovu ideju podržavali su Kepler i Galileo
Galilej. Dalje, Hoking govori o Njutnu koji je u svojoj knjizi izložio teoriju da se tijela kreću u
prostoru i vremenu. Ovdje se po prvi put pominje pojam sile gravitacije pomoću koje se vrši
privlačenje tijela i sila je jača što tijela imaju veću masu i što su na manjem rastojanju jedno od
drugog. Upravo se pomoću ove sile omogućava održavanje tijela u prosoru. Ustanovljeno je da nema
jedne središne tačke u Svemiru, jer bi se u suprotnom u jednom trenutku zvijezde sudarile jedna sa
drugom. Kroz poglavlje se provlači filozofija i mišljenje filozofa Imanuel Kanta da postoje razlozi da
je Svemir nastao kao i da onda isto tako postoje razlozi da je on oduvijek postojao. Novije otkriće iz
1929. godine Edvin Habla je da se Svemir širi prema posmatranjima galaksija koje su se udaljile, da
je Veliki Prasak postojao i da je Svemir bio mali i beskrajno gust.

U „Prostoru i vrijemenu“ počinje se sa veoma bitnim otkrićem Galileja da svako tijelo povećava
brzinu istom brzinom bez obzira na svoju težinu (ako se pušte da padaju dva olovna tijela različite
težine ona će pasti istom brzinom). Ova mjerenja su osnov Njutnovih zakona. On je izložio i dokazao
da ukoliko se ne djeluje silama na neko tijelo ono će nastaviti da se kreće pravolonijski- prema I
Njutnovom zakonu kretanja. II Njutnov zakon je zakon o gravitaciji koji kaže da svako tijelo privlači
silom gravitacije drugo tijelo. Ta sila je srazmjerna masi svakom od njih, a sila teže je slabija što su
tijela međusobno udaljenija. Hoking govori o tome da su i Aristotel i Njutn vjerovali da postoji
apsolutno vrijeme, međutim danas se zna da je sve relativno po teoriji relativnosti koja je osnova za
mnoge druge teorije, a postavio je Anštajn 1915. godine. Kako Hoking kaže: „..teorija relativnosti
označila je kraj ideje o apsolutnom vremenu“. Prostor i vrijeme su međusobno povezani i nikako se
ne mogu posmatrati zasebno, već obrazuju cjelinu koja se naziva prostor-vrijeme. Prema teoriji
relativnosti postoji odnos između energije svjetlosti i učestalosti, što je veća energija veća je i
učestalost. „Kako se svjetlost kreće nagore kroz Zemljino gravitaciono polje, ona gubi energiju, pa
joj se tako i učestalost smanjuje“- to jeste sve izgleda sporije. Ole Kristensen Remer je 1676. godine
otkrio da se svjetlost kreće konačnom, ali velikom brzinom.

Dzejms Maksvel objedinio teorije vezane za elektricitet i za magnetizam i otkrio talase koji su
danas svuda oko nas, ali i koje koristimo za različite postupke u tehnologiji hrane a riječ je o radio,
mikro, imfracrvenim , rendgen, ultraljubičastim i gama zracima. Talasi se šire u koncetrovanim
krugovima koji postaju sve veći sa prolazom vremena (kamenčić koji se ubaci u vodi). Svemir se sve
više širi, i gotovo svake godine naučnici otkrivaju po neko novo nebesko tijelo. Moderni podaci o
Svemiru datiraju od 1924. godine kada je Habl ustanovio da naša Galaksija- Mliječni put nije jedina
u svemiru. Postoji veliki broj Galaksija između kojih se nalazi „prazan“ prostor. Naša Galaksija se
lagano okreće i njen prečnik je oko stotinu hiljada svjetlosnih godina. Danas se zna da se Svemir širi
5-10% svakih hiljadu miliona godina. Ovdje se Njutnovo otkriće da se svjetlost sastoji od spektra
boja, kao duge (propuštanje svjetlosti kroz prizmu) može povezati sa različitim postupcima i
metodama ispitivanja prisutnosti različitih elemenata u hrani. Naime svaki elemenat apsorbuje
specifične boje, i upravo se pomoću različitih metoda koje rade na ovom principu kao što je
spektrofotometrija mogu ispitati prisutni elementi u namirnicama. Hoking izlaže svoju teoriju
singularnosti prema kojoj on okreće Penrouzovu teoriju i zaključuje da je Svemir morao početi sa
singularnošću, narednih nekoliko godina razvijao je matematičke proračune za ovu teoriju tako da su
on i Penerouzov 1970. godine objavili da je morala postojati singularnost Velikog Praska. Veoma je
važno da se Veliki Prasak ne shvati kao središte nastanka kosmosa jer kosmos nema središta već da
je to, naprosto, trenutak u kome su nastali prostor, vrijeme, materija i energija. Kosmos se svakog
dana širi i materija se razređuje, samim tim on se hladi. Maks Plank je 1900. godine izložio dobro
poznatu teoriju koja se uči iz hemije, da talasi, svjetlost i rendgenski zraci nijesu emitovani u
proizvodnom obimu, već u određenim paketićima ili kvantima. Takođe još jedan bitan zakon je
Zakon neodređenosti (Hajznberg) koji kaže da bi se predvidjeli budući položaj i brzina neke čestice,
potrebno je izmjeriti tačno njen sadašnji položaj i brzinu. Ovaj princip nalaže da se čestice ponašaju
kao talasi- nemaju određen položaj, već su „razmazane“. Stiven govori o razvoju teorije atoma
počevši od Daltonovog modela, pa sve do Borovog modela atoma.

U dijelu o elementarnim česticama Hoking daje podatke o otkriću konstituenata svakog elementa u
prirodu počevši od Aristotelovog mišljenja koji je smatrao da je sve sastavljeno od osnovnih
elemenata: voda, vazduh i zemljište. Demokrit je otkrio da se jedan komad materije može podijeliti
na manje djelove kao što su atomi, a zapažanje da se molekuli kombiniju u jezgraste djelove i da
grade druge hemijske elemente pripada Ajnštajnu. Tomson otkriva da se atomi sastoje od još sitnijih
čestica kao što su elektroni, Raderford otkriva protone, a Čedvik neutrone. Danas se zna i da od ovih
čestica postoje još sitnije a to su kvarkovi. Jako bitno otkriće je i da svaka čestica ima svoj spin-osu
oko koje se okreće i iz toga proizilazi Paulijevo nečelo isključenja- dvije istovrsne čestice ne mogu
imati isti položaj i istu brzinu. Dirakova teorija kaže da svaka čestica ima svoju antičesticu, za koju
je dobio Nobelovu nagradu. Sva ova otkrića su jako bitna za tehnologiju i uopšte nauku, da do njih
nije došlo vjerovatno se danas ne bi mogle ispitivati mnoge osobine supstanci kao i hrane koju
koristimo. Svaki čovjek i sve okolo, pa i hrana koja se jede, sastavljena je od atoma i još sitnijih
čestica kvarkova. Reakcije oksido-redukcije se zasnivaju na razmjeni elekrona koji kruže oko jezgra
atoma i upravo zahvaljujući mehanizmima koji mogu regulisati oksidoredukcione sposobnosti
namirnica kao što su npr. antioksidansi, omogućava se produžena održivost hrane.

Tokom 70-tih godina Stiven Hoking počeo se baviti izučavanjem crnih rupa čiji opis i otkrića koja
su vezana za njih objašnjava u ovoj knjizi. Naime on prvo počinje sa objašnjenjem što su to crne
rupe. Stiven ističe da su to masivne i zbijene zvijezde koje imaju tako snažno gravitaciono polje da
se i svjetlost ne može istisnuti iz njega već ona ostaje zarobljena unutar tog gravitacionog polja.
Hoking je zajedno sa Karterom, Robinsonom i Izaelom smatrao da crne rupe moraju biti
jednostavne. Naime on je smatrao da i kod crnih rupa postoji singulatnost- tu je beskonačan pritisak,
gustina i zakrivljenost prostor-vremena i da ovdje otkazuju i ne važe zakoni fizike. Takođe kasnije
iznio je tezu da crne rupe i nijesu baš crne i sa njima povezao pojam zvan horizont događaja. Hoking
ističe da je to granična površina koja se formira oko crne rupe formirana od svjetlosti koja nije
uspjela da „pobjegne“ i ona ostaje da lebdi po površini kao talas. Međutim ono što je bio šok za
javnost a novijeg je datuma jeste da Hoking poriče sva ova svoja istraživanja i smatra da ne postoje
crne rupe i horizont događaja već da postoje sive rupe.

U svojoj knjizi Hoking provlači i evoluciju. Daje podatke o tome da je Zemlja u početku bila jako
topla i da nije imala atmosferu, već se nakon nekog vremena hladila i stvorila atmosferu od gasova
koje su ispuštale stijene. Ono što se uči iz biologije je da bez atmosfere na Zemlji uopšte ne bi bio
moguć, a u vremenu bez atmosfere postojali su neki drugi gasovi, vodonik- sulfit, koji su otrovni za
organizme na Zemlji. Međutim, i u takvim uslovima postojali su organizmi koji su mogli preživjeti,
smatra se da su nastali u vodi. Povezivanjem drugih atoma iz vode oni su se vremenom počeli
reprodukovati i razmnožavali. Greške prilikom replikacije genetskog materijala nazivaju se mutacije
i upravo zahvaljujući njima započeo je proces evolucije koji je doveo do nastanka složenih
organizama kao što su ljudi.

U eseju su dati uvidi o najvažnijim djelovima iz knjige sa stanovišta prehrambene tehnologije. Esej
ujedno daje neke uvide o najznačajnijim otkrićima, ali i iste povezuje sa pomenutom strukom. Sve
ovo ukazuje na bitnost razumijevanja zakona prirode, fizike, matematike za sve one koji žele da
postanu stručnjaci u ovoj oblasti.

Podgorica, avgust 2018.