Professional Documents
Culture Documents
Biznes Elektronik (2) Skripta
Biznes Elektronik (2) Skripta
Interneti
- Interneti filloi ne fund te viteve te 60-ta nga ARPAnet I cile ishte project I
minstris amerikane te mbrojtejes te SHBA me qellim qe ti plotsoj dy kushte :
rrjeti I komunikimit nuk guzonte te mvaret nga qeverisja e centralizuar dhe
sistemi te vendosej ashtu qe tem und te punoj edhe nese demtohet ndonje
pjes.
- Qellimi kryesor I ARPA netishte lidhja e bazave ushtrarake dhe hulumtuse qe
te mos vie deri te sulmet atomike te mos demtohej funksionimi I rrjetit
kompjuterik.
- Ne vitin 1983 rrjeti ARPA net u nda ne dy pjes ne rrjetin ARPAnet I cili perdorej
per nevojat e organizatave civile dhe rrjeti MILINET I cili perdorej per nevoja te
ushtris .
- Ne vitin 1986 rrjeti ARPAnet u bashkua me rrjetin NSFNET dhe me bashkimin
e ketyre dy rrjeteve lindi interneti
- Viti 1992 konsiderohet si viti kur internet u be nje e mir e pergjithshme dhe
filloi te perdoret pa kufizime kohore dhe hapsinore.
- Mirpo ndikimi internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohor filloi ne vitin 1993
duke transformer eknonomin industrial ne nje ekonomi te re dhe rrejedhja e
dokumentave behet ne menyr elektronike pavarsisht se ku gjendet lokacioni I
ndermarrjes .
- Zhvillimi i internetit dhe zhvilli I shoqeris infrmatike ka kaluar nepr tri faza :
- Faza e par interenti ( fundi I viteve te 80 dhe fillimi I viteve te 90 )
- Faza e dyt Intraneti ( nga viti 1996)
- Faza e tret Ekstranet ( 1997 ) .
Intraneti
Intraneti eshte rrjet privat I mbrojtur nga vizitoret perms sistemit firewalls cili vendoset
ne mes te sistemit te mbrendeshem te nderrmarrjesdhe rrjetit te jashte duke perfshir
edhe internetin.
Ekstranetet
Ekstranet eshte rrjet afarist privat I cili ka lindur me lidhjen e intraneteve te disa
organizatave qe bashkpunojn dhe jan partner afarist.
Ne kuptimin hierarik Intraneti eshte pjes e ekstranteti ndersa ekstaneti eshte pjes e
internetit.
Ekonomia e dituris
Te dhenat jan shenime dhe permbajn porosi ose mesazhe te cilat nuk kan ndonje
qellim dhe paraqesin shenime ne detale lidhur me ndonje aktivitet, ngjarje ose
transakcion etj .
Informata eshte e dhene e perpunuar dhe e rregulluar ashtu qe tem und te perdoret
gjat procesit te marrjes te vendimeve dhe iu dedikohet menaxhmentint sepses jell
njohuri dhe dituri te re qe sherben si baz per marrjen e vendimeve .
Cilsia e informates - eshte nese ajo informat I plotson nevojat per shfrytezuesin ,
paraprakisht te krijoj kushte ne menyr qe marrsi I informates te marr vendime te
dobishme .
Dituria paraqet nje bashkesi te informatve ne nje fush te caktur dhe mund te
defionhet si resurs jo material dhe perbehet nga bashkesia e ideve , intuita ,pervoja ,
shkathesit , dhe te mesuarit .
Dituria ka potencial qe te krijoj vler ekonomike ndonse eshte resurs jo material , sa
me shum njerz qe perfshihen ne krijimin dhe shperndarjen e dituris vlera e saj rritet .
Llojet e dituris :
Ditura Eksplicite eshte ajo ditori e cila eshte e deponuar ne libra dhe mund te fitohet
duke mesuar te perdoret dhe te bartet ne produktet e reja ne paisjet teknike etj .
Dituria e bazuar ne provoj eshte ajo dituri e cila krijohet nga pervojat e individeve dhe
permban ne vete vlera te arritura presonale te individtit.
Dituria impliciete eshte karakteristik dhe specific e vetem nje organizate te caktuar
dhe eshte veshtir te kopjohet , sepse ka lindur ne kuader te organizates gjat kryerjes
te punes dhe zgjidhjes te problemeve .
Ekonomi ne koh reale – ne te cilen factor kyq i aktiviteteve ekonomike eshte veprimi
ne koh reale gje qe shkurton ciklin jetesor te produkteve .
Ekonomia Globaale – ku levizja e lire e lir e informative ,kapitalit ,ideve dhe njerzve ,
eliminohen kufijt nacional ,kulturor ,organizativ , politik etj .
Bota afariste nuk eshte fokusuar ne prodhim ,shperndarje dhe rritjen e pjesmarrsve
ne tre , siq ndodhte ne ekonomin e industrial , por eshte e fokusuar kah nevojat dhe
deshirat e konsumatorve , prainterneti mundsoi biznesiin elektronik edhe mund te
themi se biznesi elektronik eshte pasoj e internetit.
Serviset e internetit
Serviset e internetit jan nje numer i veglave dhe serviseve te cilat dallohen njera me
tjetren por te cilat praktikisht e lehtesojn hulumtimin dhe gjetje e te dhenave ne internet
me te njohurat jan .
Posta elektronike- filloi me (1969) eshte njer servis i internetit i cili siguron kembimin
e shpejt dhe praktik tete porosive tekstuale elektronike dhe te datotekave kompjuterik
me ndihmene rrjetave kompjuterike LAN dhe WAN
World Wibe Web ( WWW ) – u formua ne vitin (1989) nga world wide web consortium
i njohur se w3c , www paraqt nje pako elektronike e cila mund te permbaj tekste
grafike animacione me zed he video ne seksione te quajtura web-faqe e cila lidhet ne
menyr elektronike me web faqet tjera dhe mund te shikohet nga qdo lloj i kompjuterit
Lista derguese – eshte adres e veqant e postes elektronike , lista derguese verteton
permbajtejen e postes elektronike dhe kur ndonje shfrytezesi e dergon porosin ne at
adres serveri i cili ia percjell te gjithve qe jan perfshir ne listen derguese .
Internet Relay Chat ( IRC ) paraqet nje kanal komunikim ne internet i cili mundeson
shfrytezuesit te marr pjes online ne biseda online ne koh reale , pra eshte nje medium
fo ormal per zhvillimin e bisedave.
Shprehja biznes elektronik e perdori per her te par kompania IBM ne vitin 1997 me
qellim qe te behej dallimi ne mes te shprehjes tregti elektronike .
Nga aspekti i sherbimeve - biznesi elektronik paraqet nje vegel e cila shfrytezuesve
te sherbimeve i siguron te dhena me te shpejta lidhur me oferten e produkteve dhe
sherbimeve .
Broushurat elektronike perfshijen peridhen 1993-1996 ,kur per her te par u krjuan
webfaqet dhe iu mundesua publikimi ne distanc i informative lidhur me nderrmarrjen ,
andaj nderrmarjet e kishin kuptuar se duhet ti ndajn dokumente te ndryshme me klient
, furnizues dhe partner afarist duke perdorur posten elektronike ose FTP .
Biznesi elektronik filloi ne vitin 1996 kur kompania Amazon.com filloi te sjell ne
internet industrin e librave elketronik , duke mundesuar prezantimin e katologjeve dhe
broshurave ne menyr elektronie , kryerjen e pagesave etj dhe eshte mode i biznesit
nje shites me shum shites ose nje me shum .
Prokurimi elektronik – filloi ne vitin 1998 me qellim te zvoglimit te shpenzimeve
indirekte zyrtare te cilat ishin te larta , prokurimi elektronik eshte model i biznesit shum
me shum .
Tregu elektronik – filloi ne vitin 2000 dhe paraqet nje vend ku zhvillohet tregtia me
ndonje product ose sherbim apo kryhet ndonje transakcion afarist dhe eshte model i
biznesit me shum shites me shum bleres.
Inovacioni i modelit afarist paraqet procesin afarist permes te cilit synohet te arrihen
suksese ne transformimin e atyre proceseve afarsite ne organizat e cila eshte e lidhur
ngusht me strategjin e afarizmit .
Fax makina– mundeson dergimin e teksteve dhe paraqitjeve grafike permes linjes
telefonike , ku makina per skandimin e dokumentit duke i mundesuar digjitalizim e tij .
Sipas autorve bocij ,chaffey , greasley dhe hickie – kembimi elekronik it e dhenave
nenkupton kembimin e te dhenave te strukturuara ne menyr elektronike midis
kompjuterve te dy apo me shum ndermarrjev me qellim te kryerjes te transakcioneve
afariste siq jan dokumentat , faturat , llogarit etj .
Tregtia elektronike
a) Sigurohet evidence e plot dhe e sakt te gjita produktet dhe e cmimeve furnizuese
b) zvoglohen shpenzimet afarizmit dhe rritet efikasiteti dhe fleksibiliteti I punes .
c) sigurohet qasja e shpejt ne informata gje etj.
Nga aspekti ekonomik rreziqet e tregtis elektronike jan humbjet direkte financiare si
pasoj e mashtrimeve, humbja e informative te vlefshme dhe te besueshme , humbja
e puneve per shkak te pa mundesis per qasje ne servis, perdorimi I pa autorizuar I
resurseve etj.
Detekcioni -eshte nje mas mbrojtese e cila zbulon se si eshte thyer mbrojtja dhe
kush e ka bere at ,psh. Me an te detekconit mund te shfletohen te gjitha
transakcionet e bera gjat muajit me kartelen e dhen kreditore.
Reaksioni nenkupton aktivitetet e ndermarura me qellim te restaurimit te dhenave
ose te restaurimit te sistemit kompjuterik. Psh me an te kesaj mase mbrojtese mund
te bllokohet kartela e vjeter ose te paraqitet kerkesa per kartel te re .
Modeli afarist B2C - Paraqet modelin kur kompanit permes internetit promovojn
shitjen directe te produkteve tek konsumatoret pra nenkupton orientimin e plot afarizmit
ka nevojat dhe kerkesat e konsumatoreve . Perparsit e kti modeli jan zvoglon
shpenzimin e afarizmit eliminon rolin e ndermjetsusve mundeson afarizmin global
mundeson nje qasje individuale deri te secili konsumator I tij .
Modeli afarist C2B - Ket model e shfrytzojn individeet te cilet e perdorin internetin per
te shitur produkte, per te ofrurar sherbime ose per te kerkuar shites te cilet ofrojn
produkte dhe sherbime te cilat iu nevojiten atyre.
Modeli afarist C2C -Ju mundeson konsumatoreve te kontaktojn njeri me tjetrin dhe te
blejn dhe te shesin mallra dhe sherbime ne menyr elektronike .
Modeli afarist B2C2B - Eshte model I cili shfrytezon modelin B2B per te perkrahur
afarizmin e kompanive sipas modelit B2C.
Amazon.com eshte kompani e cila filloj veprimatri ne vitin 1995 kur Jeff Bezos ofroji
ne web afarizmin e tij permes broshurave dhe katalogjeve elektronike , te njihen me
librarian e tij dhe te blejn diqka .
Ebay.com ofron rreth gjysem milionte artikujbe te 900 kategorive si dhe organizon
punen ne grupe diskutuese permes te ciles klientet mund te diskutojn.
Tregjet elektronike vertikale jan ato tregje te cilat lidhin blersit , shitesit dhe
ndermjetsuesit ,dhe pjesmarrsit tjer ne transaksionet afariste ne kuader te veprimtaris
te njejt.
Tregjet elektronike te krijuara nga blersit jan tregje me qellim te organizimit te mir te
blerjes dhe te distribuimit te produkteve nga furnizuesit tek blersit nepermjet internetit.
Tregjet elektronike te krijuara nga furnizuesit jan tregje me qellim te oranizmit me t
emir te shitjes dhe te distribuimit te produkteve derin te blersi .
Tregjet te cilat ofrojn teknologjin jan tregje qe kan per qellim promovimin e asaj
teknlogjie .
Bursat elektronike paraqesin vende ku behet blerja dhe shitja e ndonje te mire
material , egzistojn bursa e mallrave ,parave ,e gurve te qmueshem ndersa bursat me
te medha botrore jan : bursa e tokios , londres dhe new yorkit .
Marketingu elektronik
Informimi lidhur me tregun : eshte funksion I marketingut I cili ka per qellim te ofroj
nje tablo te pergjithshme lidhur me tregun dhe levizjet ne te .
Promocioni dhe Reklamat – jan aktivitete te cilat sot udheheqen kryesisht nga
mediumet radio-televizive mirpo nuk jan interaktve siq eshte internet dhe serviset e tij .
Marketingu tradicional- eshte treg local dhe rajonal , disponimi kohor I kufizuar ,
marketing masovik , nuk ka interaktivitet etj
Fleksibil – programet tv , librat ,tv et j kan fillim dhe fund mirpo webfaqet nuk jan te
tilla ,informatat online jan shum me fleksibile dhe mund te radhiten ne menyr te
ndryshme nga ana e dizajnerve te webfaqev madje edhe nga ana e vet visitroit .
Perdor vleren e shtuar – ku konkurentet kan per qellim te ofrojn vler te shtuar dhe te
pershtatshme per konsumatoret.
Karakteri global dhe interaktiv dhe hapja e rrugve te reja per komunikim dhe
permirsim te mardhenive me konsumator duke iu ofruar konsumatorve web material
lidhur me produktet dhe shperbimet promovuse te kompanis .
Kerkimi i informative eshte me e shpejt per dallim nga radio Tv sespe nuk ka nevoj
me ore te tera te pritet per ndonje informat .
Automatizimi i sherbimit te shitjes – siguron informata lidhur me blersit ne koh reale
dhe ndihomn kompanis qe te perfitoj dhke identifikuar shprehit e eblersve te
konsumatorve dhe preferancat e tyre .
Perparsit e E- mail marketingut jan : e – marketing eshte i lire dhe efikas ,mundeson
pergjigjeje me te shpejt ne kerkesat e shfrytezuesve , eshte ne perdorm te gjer , rrit
komunikacionin ne webafaqen e kompanis , kursen kohen ,aplikohet shpejt nuk
kerkon mjete te medha financiare etj .
E – mail marketing eshte nje vegel e shpejt ,efikase dhe shum e lir e cila me ndihmen
e softverit te caktuar mund te beje matjen secilat pjes kan qen me interesante per
lexuesin psh aktivetet me rastin e marketingut ne Tv kerkojn shum pun krative dhe nje
ekip te produksionit ndersa ne rastin e postes elektronike nuk ka nevoj per to .
Sistemi i par elektronik si afarizem bakar lektronik eshte transfer i parave ne distanc
ose sistemi i pagesave nepermjet telegrafit ne vitin 1918 nga Federal Reserve bank ne
SHBA .
Arsyet e informatizimit bankar – mundsojn qe ne qdo moment te disponojn me
informata lidhur me gjendjen e parave me te cilat disponojn , pjesen e lir te parave per
investim dhe qfar qarkullimi te paras presin .
Banka e par elektronike ne interent ishte American security first network bank e cila u
themelua ne vitin 1995 e me von u paraqiten ehdene britani te madhe .
Banka Elektronike – jan banka virtuale te cilat ne emer te klientee kryejn transakcione
ne internet duke perdorur paran elektronike .
Sistemi elektronik i pagesave per her te par filloi ne vitin 1918 kur federalreserve
banks ne SHBA filloi drgimin e paras nepermjet telegrafit .
Fedwire paraqet nje system te pageses me shumic i cili mund te perdoret nga qdo
instuticion i cili e ka llogarin ne Federal Reserve.Kysistem perdoret sidomos per
transfere te shumave te medha te parave.
ACH paraqet banken e pare private kliring dhe eshte system i pagesave me shumic i
cili mundeson pagesandermjet instuticioneve financiare ne vellim te madh por me
shuma te vogla.
Rrjeti i bankomateve paraqet nje marrveshje ndermjet disa bankave per shfrytezimin
e perbashket te rrjetit te tyre dhe bankomateve , ne baz te kesaj marrveshje klientet
mund ti shfrytezojn bankomatet e te gjitha bankave tjera qe jan antar te rrjetit .
Sistemi POS - nenkupton paisjet me te cilat jan te paisura vendet e shitjes shitoret
,depot hipermarketet etj , ky system i kemben te dhenat , gjat trnaskcionit i evidenton
dhe ne fund ofron bilancin e gjendjes nga procesori .
Sistemi EFT/ POS – paraqet nje system i cili mundeson bartjen elektronike te parave
nga vend ii shtjes e cila eshte lidhur me banken dhe mundeson qe parat e blersit te
barten nga xhirollogaria e bankes te tij ne xhirollogarin e bankes te shitesit duke
shfrytezuar kartelen per pages .
Efektet te cilat mund te arrihen nga perdorimi i EFT/POS jan : zvoglimi i parave te
gatshme ne qarkullim ,zvoglimi i perdorimit te qeqeve , rritja e sigur te shfrytezuesit te
pagesave etj .
Mekanizmat e siguris ne interent – synohet mbrojteja e afarizmit te bankes dhe
njekohsisht mbrojteja e privatesis dhe integritetit te tet dhenave dhhe identifikimi behet
ne baz te numrit identifikues ose PIN-it .
Certifikata digjitale - paraqet leje te njoftimit ne hapsiren elektronike dhe eshte nje
document elektronik per vertetimin e identiteti te personit fizik apo juridik ne rrjet .
Qeku elektronik - eshte mjet pagese i cili mund te realizoj pagesen vetem me te par
dhenesi i qekut mund te jete vetem person i cili ne momentin e dhenjes te qekut ka
depona nje shum te cakturar te parave te rasati
Kuleta Elektronike – eshte form e sinjaleve digjitale dhe eshte e vendosur ne diskun
e kompjuterit ose ne mikro qipin e kartles plastike
Kartelat e menqura – jan kartela te plastikes e cila per nga pamja eshte e njejt me
kartelen e zakonshme , kartela e menqur ka te integruar qipin ne mikroprocesor ne te
cilen ruhen te dhenat dhe qelsi i mshefur .
Siguria e pagesave me kartel te mqenur behet nepermjet numdrit identifikues Pin i cili
paraqet elementin me te rendsishem te siguris ne internet
Perparsit e kartles te menqur jan : per qdo shermib nuk ka nevo qdo her te jepet fjala
kaluse , mund te konstatohet rregullsia e saj dhe multi funksionaliteti i saj
Kartela Debitore- eshte e njejt me parat e gatshme vetem se esht me e sigurt ne qoft
se humbet apo vidhet humbjet nuk jan te medha .
Kartela Kreditore– definohet sin je pjes e vogel e plastikes e cila permban nje mjet
indetifikimi i cli i mundeson personit ne emer te secilite eshte te blej mallra dhe
sherbime duke paguar nga llogaria e tij .
LLojet e kartelave : me te njohurat jon AMEX , master Card , mirpo ndahen edhe ne
kartela : klasike , te arit dhe plastike .
First virtual– eshte system i par i pagesave ne internet i cili nuk kerkon nga shitesi
apo blersi instalimin e ndonje softweri te rim und te perdoret nese shfrytezuesit
perdorin softwerin se dergimit te postes elektronike
Cyber Cash (1995) – bazohet ne programin softwerik Cyber Cash Wallwr te cilin blersi
e shfrytezojn gjat blerjes ne interen , qasja ne program behet permes softeverit .
Qeverisja elektronike .
Model i qeverisjes elektronike (G2C) eshte kur shteti iu ofron qytetarve sherbime te
ndryshme duke filluar nga informata ,mesimi ne distan , plotsimi i formularve etj .
Mesimi Elektronik
Mesimi elektronik nenkupton mesimin me ndihmen e kompjutereve dhe te rrjetave
kompjuterike respektivisht mesimin nepermjet te internetit.
Krijimi I rrjetit global arsimor – eshte nje process I cili synon krijimin e njesive
asimore virtuale dhe I mundesohet te gjithve te percjellin mesimin ne institucionet te
cilat ata preferojn pa marr parasysh lokacionin e tyre fizik.
Afarizmi mobil si model sherbyes - Trendet boterore te cilat kan sjellur deri te
afarizmi mobil jan teknologjia informatike e centralizuar, teknologjia klient/server dhe
internet per mes biznesit elektronik dhe qeverisjes elektronike.
Paraja Mobile – paraqet nje menyr te mbushjes se telefonave mobil me par ate
gatshem , zakonisht me ndihmen e kartelave te menqura. Nje nga serviset kryesore te
kesaj natyre eshte sistemi PayPal icily mundeson personat fizik dhe jurudik te
transferojn parat nga llogaria e tyre ne bank ose ne llogari e tyre kreditore .