Professional Documents
Culture Documents
Riyâz-I Belde-I Edirne 1-1 Cilt PDF
Riyâz-I Belde-I Edirne 1-1 Cilt PDF
Riyâz-I Belde-I Edirne 1-1 Cilt PDF
1/1. Cilt
Edirne’nin Fethi • Camiler • Mescitler • Tekkeler •
Medreseler • İmaretler • Mektepler • Çarşılar • Hanlar
• Hamamlar • Çeşmeler • Kilise ve Havralar • Köprüler
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
2 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
1/1. Cilt
Edirne’nin Fethi • Camiler • Mescitler • Tekkeler •
Medreseler • İmaretler • Mektepler • Çarşılar • Hanlar
• Hamamlar • Çeşmeler • Kilise ve Havralar • Köprüler
Hazırlayanlar
Yrd. Doç. Dr. Niyazi Adıgüzel
Yrd. Doç. Dr. Raşit Gündoğdu
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
4 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
İçindekiler
Takdim.....................................................................................................................................19
Önsöz.......................................................................................................................................21
Ahmed Bâdî Efendi Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri
Ahmet Bâdî Efendi................................................................................................................25
1. Hayatı ..................................................................................................................................25
2. Memuriyeti..........................................................................................................................26
3. Ölümü ve Mezarı...............................................................................................................26
4. Tarihçiliği ve Üslûbu.........................................................................................................27
5. Şairliği ve Edebî Kişiliği...................................................................................................28
6. Eserleri.................................................................................................................................29
1. Riyâz-ı Belde-i Edirne..................................................................................................31
2. Armağan.........................................................................................................................32
3. Divan...............................................................................................................................33
4. Tavzîhü’l-Ebvâb Alâ Teshîli’l-Hisâb..........................................................................33
7. Eserin Dil Ve Üslûp Özellikleri..................................................................................34
8. Eserin Nüshalarının Tanıtılması................................................................................35
Ahmet Bâdî ve Riyâz-i Belde-i Edirne Bibliyografyası...................................................37
Riyâz-i Belde-i Edirne
Bu Kitâba Me’haz Olan ve Esnâ-yi Cem ü Te’lîfde Mürâcaat Olunan Kütüb ve
Resâilin Esâmîsi......................................................................................................................41
Mukaddime.............................................................................................................................45
Ravzatü’l-Fütûhât
Edirne Şehri’nin Keyfiyet-i Te’sîsiyle Hüdâvendigâr Cânibinden Feth Edilinceye
Değin Ahvâl-i Kadîmesi.......................................................................................................60
Ravzatü’l-Mebânî’s-Sultâniyye
Sarây-ı Mezkûrun (1171) Tarihinde İcrâ Buyrulan Tamirine Dâir Vâsıf Tarihinde
Muharrer Makâlât Aynen Ahz Edilmiştir.........................................................................79
Hitâm-ı tamire Edirneli Mustafa Kesbî’nin söylediği tarihtir......................................80
Sarây-ı mezkûrun 1182 tarihinde tamiri ..........................................................................82
Sarây-ı mezkûrun 1201 tarihinde tamiri ..........................................................................83
Sarây-ı mezkûrun 1223 tarihinde tamiri ..........................................................................83
Sarây-ı mezkûrun 1243 senesinde tamiri..........................................................................83
6 RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE / 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
42-İlyas Kethudâ..................................................................................................................209
43-Emîr Ali...........................................................................................................................210
44-Bedreddîn........................................................................................................................210
45-Şeyh Mahmûd el-Kâdî..................................................................................................210
46-Kemâl Dede....................................................................................................................210
47-Ahî Çelebi Medresesi....................................................................................................210
48-Miskîn Sefer Şâh Medresesi.........................................................................................210
49-Kâsım Paşa Medresesi...................................................................................................210
Ravzatü Merâkıdi’l-Evliyâ
1-Bâyezîd Halîfe Merkadi ...............................................................................................216
2-Üçler Türbesi .................................................................................................................216
3-Kıyak Baba Türbesi .......................................................................................................216
4-Karaca Ahmed Türbesi ................................................................................................216
5-Helvacı Baba Türbesi ...................................................................................................216
6-Güzelce Baba Türbesi ...................................................................................................216
7-Baba Şücâ‘ Türbesi ........................................................................................................216
8-Balcı Baba Türbesi [ve] İsmâîl Baba Türbesi............................................................216
9-Eğlence Baba Türbesi ...................................................................................................217
10-Yatağan Baba Türbesi ...................................................................................................217
11-Mumya Baba Türbesi ....................................................................................................217
12-Topçu Baba Türbesi ......................................................................................................217
13-Balaban Baba Türbesi ...................................................................................................217
14-Bahri Baba Türbesi .......................................................................................................217
15-Mumcu Baba Türbesi....................................................................................................218
16-Saka Baba Türbesi..........................................................................................................218
17-Boyacı Baba Türbesi .....................................................................................................218
18-Zindânî Mehmed Efendi Türbesi ..............................................................................218
19-Cafer Baba Türbesi .......................................................................................................218
20-Kanber Baba Türbesi ....................................................................................................218
21-Yunus Baba Türbesi .......................................................................................................218
22-Kaplan Baba Türbesi ....................................................................................................218
23-Cafer Baba Türbesi .......................................................................................................218
24-Tütünsüz Ahmed Bey Türbesi ....................................................................................219
25-İshak Baba Türbesi ........................................................................................................219
26-Bayram Baba Türbesi ....................................................................................................219
27-Çıkrıkçı Baba Türbesi ..................................................................................................219
28-Timur Baba Türbesi ......................................................................................................219
29-Mûsâ Baba Türbesi ........................................................................................................219
30-Toplu Baba Türbesi .......................................................................................................220
31-Telli Baba Türbesi ..........................................................................................................220
32-Haydar Baba Türbesi ....................................................................................................220
33-Orman Baba Türbesi ....................................................................................................220
34-Turgut Baba Türbesi .....................................................................................................220
35-Nazar Baba Türbesi ......................................................................................................220
36-Osmân Baba Türbesi.....................................................................................................220
14 RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE / 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
4-Bezistân .............................................................................................................................248
Ravzatü’r-Ribâtât
1-Rüstem Paşa Hanı ........................................................................................................251
2-Kârgîr Han .....................................................................................................................251
3-İki Kapılı Han ...............................................................................................................251
4-Yemiş Kapanı .................................................................................................................252
5-Nahl Hanı ......................................................................................................................252
6-Havlucular Hanı ...........................................................................................................253
8-Taş Han ...........................................................................................................................254
9-Kiracı Hanı ....................................................................................................................254
10-Katır Hanı ......................................................................................................................254
11-Araplar Hanı ..................................................................................................................254
12-Halîl Paşa Hanı ..............................................................................................................255
13-Gümrük Hanı ................................................................................................................255
14-Tarakçılar Hanı ..............................................................................................................255
15-Basmacılar Hanı ............................................................................................................255
16-Kara Panayot Hanı .......................................................................................................256
17-Lüleciler Hanı ................................................................................................................256
18-Paşanın Hanı ..................................................................................................................256
19-Sarrâf Hanı .....................................................................................................................256
20-Karslı Ahmed Bey Hanı ..............................................................................................257
22-Lüleciler Hanı ................................................................................................................257
23-Postahâne Hanı .............................................................................................................257
24-Akpınarlıoğlu Hanı ......................................................................................................257
Harap Olup Eser-i Binâsı Kalmamış Hanlar ................................................ 257
1-Mehmed Paşa Hanı ......................................................................................................257
2-Kürkçüler Hanı .............................................................................................................257
3-İki Kapılı Han ...............................................................................................................258
4-Esîr Hanı ........................................................................................................................258
5-Eski Kapan .....................................................................................................................258
6-Kızılbaş Hasan Ağa Hanı ...........................................................................................258
Ravzatü’l-Hamamât
1-Sarây Hamamı................................................................................................................261
2-Tahtakale Hamamı........................................................................................................261
3-Topkapı Hamamı...........................................................................................................261
4-Üç Şerefeli Hamamı......................................................................................................262
5-Şifâ Hamamı...................................................................................................................262
6-Tahtalı Hamam..............................................................................................................262
7-Beylerbeyi Hamamı.......................................................................................................262
8-Küçük Hamam...............................................................................................................263
9-Abdullah Hamamı.........................................................................................................263
10-Yeniçeri Hamamı............................................................................................................263
11-İbrâhim Paşa Hamamı..................................................................................................263
12-Tahmis Hamamı.............................................................................................................263
İÇİNDEKİLER 17
13-Mezîd Hamamı..............................................................................................................263
14-Oğlanlı Hamamı............................................................................................................264
15-Çukacılar Hamamı........................................................................................................264
El-Yevm Harap ve Muattal Olan Hamam..................................................... 264
16-Gâzî Mihal Bey Hamamı.............................................................................................264
Harap Olup Eser-i Binâ Kalmayan Hamamlar............................................. 264
17-Kasım Paşa Hamamı.....................................................................................................264
18-Sultân Bâyezîd Hamamı...............................................................................................265
19-Ağa Hamamı...................................................................................................................265
20-Yıldırım Hamamı...........................................................................................................266
21-Fil Hamamı.....................................................................................................................266
22-Yeni Hamam....................................................................................................................266
23-Hızır Ağa Hamamı........................................................................................................266
24-Mahmud Paşa Hamamı................................................................................................266
25-Yıldırım’da Büyük Hamam..........................................................................................267
26-Çangallı Hamam............................................................................................................267
27-Sarıca Paşa Hamamı......................................................................................................267
28-Ağaç Pazarı Hamamı.....................................................................................................267
29-Taşlık Hamamı...............................................................................................................268
30-Kazasker Hamamı..........................................................................................................268
31-Çukur Hamam...............................................................................................................268
32-Yerekan Hamamı............................................................................................................268
33-Delikli Kaya Hamamı...................................................................................................268
34-Dere Hamamı.................................................................................................................268
35-Kilimli Hamam..............................................................................................................268
Ravzatü’s-Sebîl Li’l-Mâ
1-Batpazarı Sebîli .............................................................................................................271
2-Yalnızgöz Sebîli .............................................................................................................272
3-Pazarcılar İçi Sebîli .......................................................................................................272
4-Yıldırım Sebîli ...............................................................................................................273
5-Saraçlar Sebîli ................................................................................................................274
Ravzatü’l-Hıyâz
Ravzatü’l-Hıyâz....................................................................................................................277
Ravzatü’l-Uyûn
Ravzatü’l-Uyûn.....................................................................................................................283
Ravzatü Dâri’l-Cemed
Ravzatü Dâri’l-Cemed .......................................................................................................309
Ravzatü’l-Kenâyisi’n-Nasrâniyye ve’l-Yehûdiyye
Ermeni Kiliseleri .................................................................................................................316
Bulgar Kiliseleri ...................................................................................................................316
Katolik Kiliseleri .................................................................................................................316
Frenk Kiliseleri.....................................................................................................................316
Yahudi Milletine Mahsus Sinago Yani Havralar............................................................316
18 RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE / 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-Enhâr
Meriç Nehri ..........................................................................................................................321
Tunca Nehri .........................................................................................................................322
Arda Nehri ............................................................................................................................322
Ravzatü’l-Mukantarât
Bönce Köprüsü.....................................................................................................................327
Saray Köprüsü ......................................................................................................................327
Saraçhâne Köprüsü .............................................................................................................327
Yeni İmâret Köprüsü ..........................................................................................................329
Yalnızgöz Köprüsü ..............................................................................................................329
Mihal Köprüsü ....................................................................................................................329
Eski Köprü ............................................................................................................................331
Ravzatü’r-Rumât
Merkûm Hâce Ali’nin Taş Sürdüğü Beyân Olunur .....................................................338
Tozkoparan’ın Dede Kemal Menzilini Ne Sûretle Attığı ...........................................339
Beyân Olunur.......................................................................................................................339
Edirne’de Ovaya Giden Yol Menzili ................................................................................341
Mütevellî Menzili ................................................................................................................341
Bağlaryolu Menzili .............................................................................................................341
Sarây Ovasında Olan Ağaç Menzili ................................................................................341
Namâzgâh Ovası Menzili ..................................................................................................342
Tîr-ger Hasan Çelebi Menzili ..........................................................................................342
Lodos Menzili ......................................................................................................................343
Musallâ Menzili ...................................................................................................................343
Musallâ Meydânında Kıble Menzili ................................................................................343
Musallâ’da Poyraz Menzili .................................................................................................343
Gündoğrusu Menzili ..........................................................................................................343
Timurtaş Menzili ................................................................................................................344
Mehmed Beşe .......................................................................................................................344
Kayyımzâde Ahmed Efendi ..............................................................................................345
Teberdârân Ocağından Turlacı Hüseyin Ağa.................................................................345
Edirneli Ömer Efendi ........................................................................................................345
Samsuncubaşı Süleymân Ağa............................................................................................345
Mahmûd Efendi ..................................................................................................................345
Seyyid İbrâhîm Efendi ibni Seyyid Feyzullâh Efendi ..................................................346
Çerkes Mehmed Ağa ..........................................................................................................346
Rıdvân Mustafa ...................................................................................................................346
Yakûb-ı Hindî ......................................................................................................................347
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 19
Takdim
Önsöz
Âşık Çelebi, Latîfî, Hasan Çelebi, Güftî ve Riyâzî Tezkireleri gibi tarih ve
edebiyat tarihi ile ilgili olarak kitabının başında liste halinde verdiği top-
lam 98 eseri inceleyip kaleme almıştır.
Memuriyet hayatı gereği memleketin değişik bölgelerinde görev
yapması ilmî çalışmalarını zaman zaman kesintiye uğratmış, bu nedenle
eserin yazımı 16 yıllık bir sürede tamamlanmıştır. Üç cilt olarak hazırla-
nan eserin müsveddesi Edirne İl Halk Kütüphanesi’nde; yazarın kendisi
tarafından temize çekilmiş orijinal nüshası ise, İstanbul Beyazıt Devlet
Kütüphanesi’nde T.Y. 10391 numarada kayıtlıdır.
Çalışmamız iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Ah-
met Badi Efendi’nin hayatı, eserleri, tarihi ve edebî kişiliği ele alınmış;
ikinci bölümde ise orijinal metnin transliterasyonu verilmiştir. Bu arada
arşiv kayıtlarında bulabildiğimiz belgeler de transkripsiyonlu olarak ese-
rin sonunda ek olarak verilmiştir. Okuyucuyu sıkmamak açısından işaret
kalabalığından kaçınılmış günümüz Türkçesine yakın bir imla kullanıl-
mıştır.
Orijinal metinde bazı özel isimler, yer isimleri ve tarihler parantez
içinde yazılmıştır. Metne sadık kalınarak bu kısımlar yine parantez içinde
verilmiştir.
Tarih ve kültürümüzün bir parçası olan Riyâz-ı Belde-i Edirne’nin
gün yüzüne çıkması dört yıllık yorucu bir çalışmanın sonucu olmuştur.
Böyle hacimli bir eserin yayımının eksiksiz ve kusursuz yapıldığı iddiasın-
da değiliz. Bütün dikkatlerimize rağmen gözden kaçan eksik ve kusurları-
mızdan dolayı okuyucunun affına sığınırız.
Dr. Niyazi ADIGÜZEL - Dr. Raşit GÜNDOĞDU
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 23
1. Hayatı 1
Ahmet Bâdî 1255 (21 Eylül 1839) yılında, kendi ifadesiyle2 Recep
ayının 12. gecesinde Edirne’nin Kirişhâne semtindeki Kunduk Osman,
bugünkü adıyla Talat Paşa Mahallesi’nde dünyaya gelmiştir. Babası, bu-
gün Romanya hudutları içinde bulunan İbrâil’den Kaltakkıran Mehmet
Ağa, dedesi 1215 (1801) yılında vefat eden Müstecâbî Osman Çelebi’dir.
İbrâil, Ruslar tarafından işgal edilince Mehmet Ağa önce Rusçuk’a ora-
dan da Edirne’ye göç ederek Edirneli Yeğen Hacı Ahmet Paşa’nın hizme-
tine girmiştir. Babasının Kaltakkıran lakabıyla anılması Romanya’dayken
bozguncu faaliyetlerde bulunan Etniki Eterya komitacılarıyla verdiği mü-
cadeleden ve bunun yanında bir cirit oyununda gösterdiği başarısından
dolayıdır.
Bâdî ilk tahsilini bugün Kadri Paşa İlköğretim Okulu olan
Kirişhâne’deki Taş Mektep’te tamamlayıp aynı zamanda da hat icâzeti al-
mıştır.3 Sıbyan mektebinden sonra öğrenim hayatına devam edemeyip Se-
limiye Camii hocalarından Molla Fenârî’ye kadar Arapça, Dîvân-ı Hâfız’a
1 Ahmet Bâdî Efendi hakkında kaynaklarda kısa ve özellikle doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili tutarsız
bilgiler yer almaktadır. Hayatından bahseden kaynaklar şunlardır: İsmail Özen (Haz.) (1975): Os-
manlı Müellifleri. Bursalı Mehmet Tâhir. Meral Yayınevi, Cilt III. İstanbul: s.35; Rıfat Osman (1337):
Edirne Rehnümâsı. Edirne, s.98; Osman Nuri Peremeci (1939): Edirne Tarihi. İstanbul: s.169; Râtıp
Kazancıgil (1986): Ahmet Bâdî Efendi ve Riyâz-ı Belde-i Edirne Fihristi, Ahmet Bâdî Efendi Biyografisi.
Edirne İl Halk Kütüphanesi Bülteni, Edirne: s.71-119; Coşkun Üçok (Çev.) (1992): Osmanlı Tarih Ya-
zarları ve Eserleri. Franz Babinger. Kültür Bakanlığı Yay. Ankara: s.422; İslam Ansiklopedisi, Diyanet
Vakfı Yayınları, cilt II, s.47-48; Rıdvan Canım (1995): Edirne Şâirleri. Akçağ Yayınları, Ankara: s.456;
Süreyya Beyzadeoğlu (1998): Ahmed Badî, Edirne Serhattaki Pâyitaht, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul:
s.601-609, Süreyya A. Beyzadeoğlu-Müberra Gürgendereli-Fatih Günay (Haz.) (2004): Edirneli Ah-
met Bâdî Efendi Armağan. Harvard Üniversitesi Yayını: s.XVII-XIX.
Bâdî, kendi hayat hikâyesini eserinin II. cildinin Vergi Müdürleri kısmında ayrıntılı olarak vermiştir.
Bunun yanı sıra yeri geldikçe eserin bazı bölümlerinde kendinden bahsetmiştir. Biz bu bilgileri eserin
içinden ve arşiv belgelerinden toplayarak hayatını yazmış olduk.
2 Ahmet Bâdî. Riyâz-ı Belde-i Edirne, 2.cilt, s.596-597; BOA. DH. SAİD, 25/56
3 Hattatlık icâzeti alışıyla ilgili bknz. 2.cilt: Hattatlar Kısmı, s.400
26 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
tir. 541 yıllık bir tarihi kapsayan bu eser, Edirne Sancağı ve tüm Trakya
bölgesi üzerine yazılmış en kapsamlı ve önemli kaynak eser niteliğindedir.
Müsveddesi 3 cilt halinde Edirne İl Halk Kütüphanesi, T.Y. 2315
numarada bulunan eserin orijinali, İstanbul Bayezit Devlet Kütüphanesi
T.Y. 10391 numarada kayıtlıdır. Ölçüleri: 340x222, 228x150 mm olup
31 satırdır. Yazı çeşidi rikadır. Büyük bir kısmını kendisi kaleme alan Bâdî
eserinin, 1. cildinin 477-526 ve 2. cildinin 341-408. sayfalarını Çırpanlı
Necip Efendi’ye yazdırmıştır. 3 cilt olarak yazılan bu büyük eserin 1. cildi:
600, 2. cildi: 600, 3. cildi: 278 ve toplam 1478 sayfadan ibarettir.
Henüz mukaddime kısmına geçmeden liste halinde yararlandığı
kaynakları sıralayan Ahmet Bâdî, burada toplam olarak 98 kaynak eser
gösterir. Bunun yanında şâirler için divanlarına, hattatlar için icâzet-
nâmelerine, câmi, mescit, tekke vb. yerler için bizzat yerlerine, bazı olaylar
için gazetelere ve Edirne’de gömülü olan âlim, kadı, şâir, şeyh gibi zatların
da bulabildiği kadarıyla mezar taşlarına baktığını ifade eden Bâdî, eserini
elinden geldiği kadarıyla kaynaklar göstererek kaleme aldığını belirtir.
Bâdî, eserinin mukaddimesinde insanoğlunun onurunu koruması için
kendisini bilim ve beceriyle donatması gerektiğini söyler. Bu düşünceden
hareketle insanlık ve Osmanlılık şanına layık olmak üzere hiç olmazsa kü-
çük bir hizmet olması düşüncesiyle doğup büyüdüğü şehir olan Edirne’nin
bir tarihinin olmadığını, bunun büyük bir eksiklik olduğunu, kendisinin
yetersiz olduğunu kabul etmekle beraber bu eksikliği başkalarının tamam-
lamasını beklemenin doğru olmayacağını ve bu görevi kendisinin üstlen-
mek hevesinde olduğunu belirtir.17 Ancak görevi gereği 20 sene müddetle
Edirne’den uzak kalması bu isteğini yerine getirmesine mâni olur. Uzun
yıllar sonra tekrar Edirne’ye döndüğünde Hacı Ahmet İzzet Paşa’yı vali
olarak bulur ve ona bu düşüncesini açmak isterken teklif validen gelir.
Edirne’nin düzenli bir tarihinin olmadığını bu kentten birçok âlim, şair
ve yazar yetiştiği halde kimsenin bu tarihi yazmaya yanaşmadığını belir-
ten vali, bu tarihi yazması konusunda Ahmet Bâdî’ye her türlü maddî ve
manevî desteği vereceği sözünü verir. Böylece Bâdî, büyük bir hevesle ese-
rini yazmaya koyulur.
Eserin 1. cildi Edirne’nin camileri, mescitleri, medreseleri, tekkeleri,
zaviyeleri, hamamları, köprüleri ve bu tür yapılarını içerir. 1309 (1891-
17 Bâdî, A.g.e. c.1, s.1. mukaddime
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 31
92) yılında müsveddesi yazılan bu ilk cilde Bâdî, Armağan-ı Bâdî adını
verir. Ancak daha sonra diğer eseri olan Armağan’la karıştırılır düşünce-
siyle bu ismi değiştirerek 2. cildiyle beraber Riyâz-ı Belde-i Edirne diye
isimlendirmiştir.
2. cilt bu eserin en önemli bölümünü oluşturur. Valiler, kadılar, vezir-
ler, emirler, şairler, âlimler, şeyhler ve hattatların hayat hikayeleri bu ciltte
geniş bir şekilde yer alır. Bu cilt henüz tamamlanmadan eserin yazılmasın-
da büyük katkıları olan devrin Edirne valisi Hacı Ahmet İzzet Paşa ölür.
Bu durum Ahmet Bâdî için zor ve sıkıntılı bir dönemin başlangıcı olur.
Karamsarlığa kapılır, eseri tamamlayamama korkusu içine yerleşir. Ancak,
daha sonra bu önemli işi yarım bırakmanın vebalini düşünerek tekrar ka-
leme sarılır. Böylece 1312 (1894-95) yılında müsveddesini tamamlayarak
1. ciltle beraber bu cilde de Riyâz-ı Belde-i Edirne ismini verir.
Bâdî’nin memuriyet hayatı zorluklar içinde geçmiş ve diyardan diyara
dolaşmak zorunda kalmıştır. İlk iki cildi tamamladıktan sonra Konya’ya
gitmeye mecbur kalan Bâdî, topladığı malzemelerini de yanına alarak ese-
rin 3. cildinin müsveddesini orada 1315 (1897-98) yılında tamamlamıştır.
Bu ciltte idarî sınırları Selanik ve Çatalca arasında bulunan ve Edirne’ye
bağlı olan Tekirdağ, Kırklareli, Dedeağaç ve Gümülcine gibi idârî birimler
hakkında bilgi verilmekte ve buralardan yetişen şâirler, âlimler ve şeyhler
anlatılmaktadır ve ismi Devâyih-i Mülhakât-ı Vilâyet-i Edirne’dir. Bu cildin
sonuna Edirne’nin bu bağlantıları ile birlikte 74 merkezi ve bunlara bağlı
4474 köyünün adları da eklenmiştir. Memuriyetinin ilk yıllarında arazi ya-
zım memurluğu yapmış olması ona bu yerleşim birimlerini sağlıklı olarak
ve ayrıntılarıyla tespit etme olanağı sunmuştur.
Bâdî, eserinin 4. cildini Muâvene ismiyle düzenlediğini, yeni ilaveler
yaptığını ve bu ilaveleri de sayfa kenarlarına verdiği numaralarla gösterdi-
ğini belirtmiştir. Ancak ayrıca 4. cilt diye ayrı bir cilt oluşturmamıştır. 16
yıllık bir çalışma sonucu müsveddelerini yazdığı bu üç ciltlik eserini 1322
(1904-05) senesinde temize çekerek 1. ve 2. ciltlerine Riyâz-ı Belde-i Edir-
ne, 3. cildine ise Devâyih-ı Mülhakât-ı Vilâyet-i Edirne ismini vermiştir.
Mukaddimenin sonunda eserin yazımında kendisine yardımla-
rı dokunan, başta Edirne valisi Hacı Ahmet İzzet Paşa’ya, Mezit Bey
Mahallesi’nde bulunan Taş Mekteb’in birinci muallimi Hacı Hâfız Ali
Remzi ile Edirne Valiliği mektupçusu kaleminde görevli olan Kirişha-
neli Tatar Mehmet Rüşdi Efendilere ve Sultan II. Abdülhamit’e minnet
32 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
25 Fahir İz (1996): Eski Türk Edebiyatında Nesir, Akçağ Yayınları, 2. baskı, Ankara: s. XIII
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 35
2. Müsvedde Nüsha:
Edirne İl Halk Kütüphanesi (T.Y.) No: 2315
Yazılış Tarihi : 1309-1312 h. / 1893-1896
Yazarı : Ahmet Bâdî Efendi
Dış ebat : 20.5x34 cm.
İç ebat : 10x31 cm.
Cilt : Bez, beyaz
Sayfa : 1: cilt: 562, 2. cilt: 600, 3. cilt: 708
Satır : 31
Yazı : El yazısı, rika
Kağıt : Orta kalınlıkta, aharlı beyaz ve sarı renklerde
Başlıklar : Kırmızı ve mavi
3. cildin sonuna Edirne’nin bağlantılarıyla birlikte 74 merkezi ve
bunlara bağlı 4474 köyün adları eklenmiştir.
36 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 37
Mukaddime
Bismillahirrahmânirrahîm
Ravzatü’l-Fütûhât
50 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 51
Bismillahirrahmânirrahîm
mahalde nehir suyu ile yıkandığı halde şifâyâb olacağını haber vermele-
riyle mahall-i mezkûra gelerek yıkanıp şifâ bulmakla kurbünde nâmına
nisbetle (Orestya) yahut (Orestyad) isminde bir kasabacık30 teşkil eyle-
miş idüği ve’l-hâsıl (Edirne) şehri bidâyeten (Uskodama) yâhut (Orestya)
nâmıyla teşkil edilmiş küçük bir kasaba olduğu ve bu kasaba (m. 46) ta-
rihinde umûm Trasya kıtasıyla Romalılara intikâl edip (117-138) tarih-i
mîlâdîsine değin Roma imparatorlarından (Alyos Adriyanos)un ikdâm ve
gayretiyle tedrîcen tevsî‘ ve tezyîn olunarak nâmının ona nisbetle (And-
riyanopol) tesmiye kılındığı Sahâyifü’l-Ahbâr beyânınca (Edirne)nin bir
müddet de (Valender) nâmıyla yâd olunduğu anlaşılmaktadır ki bunun
da İmparator (Valens) zamanında olmuş zannolunur. Ahîren (Edirne)
nâmının (Andriya)ya rağmen hazret-i Hüdâvendigâr cânibinden veril-
diği akîb-i fethde Acem Şâhı Üveys Şâh tarafına yazılmış olan ve sûreti
âtîde (3) numarada mukayyed bulunan fetihnâmede musarrahtır. Lûgât-i
Târihiyye’de beyân olunduğuna göre (Trasya) kıtası en eski zamanda bir
takım vahşî göçer ile meskûn olup içlerinde şecâatli cengçiler ve devamlı
sarhoşlar çıkar ve ziraat ve ticâret kâmilen mefkûd olduğu cihetle ahâlîsi
nehb ü gâret ve hayvânât ile taayyüş ederdi. Sonra şimâl tarafından gelip
Tuna nehrin tecâvüz ve ahalî-i kadîme-i merkûmeye iltihâk eden akvâmın
oldukça gayret ve himmetiyle (Trasya) erkenden mamur olmaya başladı.
Ve milattan beş asır evvel Trasya’nın bir kısmı Acemlere ve sonra tavâ’if-i
mülûke mal olup Makedonya kralı (Filip) ve oğlu (İskender) zamanla-
rında Makedonya himâyesi altında kaldı. Ve İskender’in vefâtında [s.10]
memâliki taksîm olunduğu zaman Trasya dahi (Lizimak)’a müteâkıben
rakîbi (Selefkus)’a ve milattan (381) sene mukaddem (Bataloma)’ya geç-
ti ve nihayet (m. 46) tarihinde Roma devletine intikâl edip anda takar-
rür eyledi. Ve daha sonra Yunanîler ve bazı müstakil prensler idâre edip
(m.1356 ve h.758) tarihinde Devlet-i Aliyye idaresine geçmeğe başladı.
(İntehâ Makâle-i Lûgat-i Tarihiyye)
Fi’l-vâki Keyâniyândan İran hükümdârı (Lehrâsb)’ın yerine hîle ile
cülûs ederek yedi ay kadar hükümdârlık etmiş olan (Smerdis) (H. 5072)
tarihinde yanî mîlâdın (522) sene mukaddeminde küberâ-yı fürsün
ittifâkıyla hal‘ ve idâm olunduktan sonra küberâ-yı mûmâ-ileyhim tara-
fından kur‘a ve ittifâk-ı ârâ ile taht-ı keyâniyâna intihâb ve iclâs edilen
vezîr-zâdelerden (Dârâ)-yı Evvel memâlik-i İrâniyeyi ikide birde hasâra
30 Bazı âsârda bu (Orestya) ismi tahrîf olunarak (Arasta) yazıldığı dahi görülmüştür. (A.B.)
62 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
(Likinyüs) ile (Edirne) civârında muhârebe edip iki defa galebe çaldıktan
sonra Nikomidi yani (İzmid)’de ahz ü girift ile Selanik’e i‘zâm ve orada
maslûben idam olunarak hasmı Lisinyüs’ün memâliki dahi Kostantin’in
memâlikine iltihâk eyledi. Bu Kostantin zamanında (Bulgar) tâifesinin re-
isleri olan Simon (Şemûn) Rumun bilâd-ı kadîmesinden olan (Velender)
şehri üzerine geldiler ki el-yevm ona (Edirne) derler muhâsara ettikleri ha-
beri Kostantin’e vâsıl oldukta onların üzerine bir azîm asker gönderdi ki
içlerinde on iki bin nasrânî var idi. Şiddetli ceng olup tâife-i Rumun mün-
hezim ve Bulgarların şehre müstevlî oldukları ve Rumların birçoğu maktûl
ve haylisi esîr olup şehri tahrîb ettikleri Sahâyifü’l-Ahbâr’da [s.12]
mezkûrdur. Badehü (Vizigot)lar ki36 vaktiyle (Dinyeper)nehri boyunda37
tavattun etmiş iseler de muahharan (Ostrogot)ları38 havza-i itâate alan
(Hun)ların39 muhâcemâtından Vizigotlar havfa düşerek Tuna’nın cânib-i
yemîni üzerinde tavattuna Roma Şark İmparatoru (Valens) yâhut (Avals)
dan müsâade aldılar. Bu sûretle yerleştikten sonra ihtilâl ve isyana
mübâşeretle İmparator Valens’in kendilerine ettiği iyiliğe mukâbil olmak
üzere evvelâ Tras’ı zabt edip (m.378) Ağustosunun dokuzunda da
(Edirne)’de Roma askerine galebe ettikleri sırada ordusunun sülüsü telef ve
İmparator (Valens) kendisi mecrûh olduğu halde bir kulübeye ihtifâ etmiş
ise de derdest edilerek katl ve alâ-rivâyetin ihrâk bi’n-nâr edildi40. Bunun
üzerine Vizigotlar İstanbul şehrini yağmaya kadar kalkışmış ise de Valens’in
halefi bulunan Birinci (Teodos) bunları ribka-i tâbiiyete çekerek İstanbul’a
doğru tekaddümlerini tevkîf ve kısm-ı a‘zamı Tras havâlîsine iskân ederek
Hunların taarruzâtına mukâbele hidmetinde onları istihdâm eyledi. Lâkin
Teodos’un vefâtı üzerine Vizigotlar kralları olan Birinci (Alarik) yahut
(Alaris)in taht-ı kumandasında olarak en evvel kuvvet ve iktidarlarını Şark
İmparatorluğu üzerinde tecrübe ettiler. Ve bi’l-cümle Trasya ve
Makedonya’yı yağma ederek (Termopil)i41 mürûr ve (Atiki)yi42 tahrîb ile
36 Vizigotlar, Garb Gotları demektir. Bunlar cenûbî Sermatya’da mutavattın Got kavminin bir büyük
kısmıdır. Asıl (Got)lar Cerman kavmindendir. (Cerman) Çin’in cihet-i şarkîsinde meskûn (Got) yahut
(Yot) tâifesine mensûb bir büyük kabîleye ahîren verilen nâm-ı umûmîdir. (A.B.)
37 Dinyeper (Ten İper) Besarabya’da vâki‘ (Özü) ırmağının nâm-ı diğeridir. (Denî) Türkçe akarsu demek
olduğundan (Denî İper) yazmak daha münâsib olur. Kezâ fî-Lûgâti Târîhiyye ve Coğrafiye. (A.B.)
38 Ostrogot, Şark Gotları demektir. (A.B.)
39 Hun, Avrupaca barbarlıkla meşhûr bir kavimdir. (A.B.)
40 Sahâyifü’l-Ahbâr zabtınca muhterik olan Valens olmayıp birâderi Valentinyanüs’tür. (A.B.)
41 Termopil Trhala’da (Lekostomos) denilen ılıca derbendinin nâm-ı kadîmidir. (A.B.)
42 Atiki, Yunanistan’ın pâyîtahtı olan Atina’nın nâm-ı kadîmidir. (A.B.)
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 65
dahi vâfir mâl ilâvesiyle Bulgar askerine ve krallarına verdi. Kezâ fi-
Sahâyifü’l-Ahbâr.
Badehü (m 915) ve (m 922) tarihlerinde (Bulgar) kralı (Simon)
yahut (Simeon) tarafından (Edirne) iki defa zabt olundu. Birinci defa-
sı bir panayır gününde baskın sûretinde ansızın hücûmla ve ikinci de-
fası muhâsara ile vukû buldu. Kezâ fî-Sahâyifü’l-Ahbâr. İstanbul İmpa-
ratoru ( Jan Simiz) yahut (Cimsikiz) zamanında Rus kralı (Siyobyato
İslav)52 (m. 970 ve h. 360) tarihinde Bulgarları zîr-i tahakküme alarak
ve İstanbul’un istîlâsını kurarak üç yüz bin asker ile Tuna’nın beri ta-
rafına geçip Edirne’ye kadar geldi ise de İmparator Jan Simiz’in Ruslar
üzerine gönderdiği fırka-i askeriyenin Silistre’de vukû bulan galebe-
sine mebnî efkâr-ı mezkûreden vaz geçip Bulgaristan’ı terke mecbur
oldu. Bulgarlar dokuz sene sonra Rumeli’de bir yeni hükûmet teşkîl ve
Sırbiyeyi de bu hükûmete ilhâk ettiler. Ve (m. 1002) tarihinde Bulgar-
ların (Samuyel) nâmında bir serdârı Edirne’ye harben duhûl ederek
nehb ü gâret eyledi. Ve on iki sene mürûrunda yani (m. 1014 ve h.
405) tarihinde İstanbul İmparatoru (Vasil) bunları ve hükûmetlerini
târumâr edip esîr-i harb ettiği beş bin bulgarın [s.15] gözlerine mil
çekerek ve her yüz neferini bir gözlüye yeddirerek Tuna’nın öte ya-
kasına gönderdi. (Samuyel) onları bu hey’ât ile görünce bayıldı. Aklı
başına geldikte yüreği tutulup helâk oldu. Ve yerine (Deoril Romans)
geçti. Badehü amcası (Yani) onun üzerine istîlâ ve katl edip yerine
oturdu. İmparator Vasil memâlik-i Bulgar üzerine gelip taht-gâhları
olan (Ohri) şehrini dahi teshîr eyledi. Avdetinde (Yani) iki sene beş ay
hükûmet ederek helâk olduğunu işitince Bulgar üzerine hareket edip
Edirne’ye vusûlünde bi’l-cümle Bulgar beyleri gelip (Pratko) şehrini ve
daha otuz beş pâre kalenin miftâhlarını teslîm ettiler. Vasil bi’l-cümle
Rum ve Bulgar memâlikine mâlik oldu. Ve Yani’nin zevcesi Mariya
dahi üç nefer oğlu ile gelerek Vasil onlara ikrâm ve her bir oğluna ağır
mansıblar in‘âm eyledi. Kezâ fî-Sahâyifü’l-Ahbâr.
(m. 1042 ve h. 432) tarihinde Şark İmparatoru (Kostantin Mo-
nofak) yahut (Monomahos)’un hengâm-ı hükûmetinde (m. 1042
52 (Siyobyato İslav) Rusya hükûmetine vaz‘-ı esâs eden (Uygur)un oğludur. (A.B.)
68 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-Mebânî’s-Sultâniyye
76 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 77
61 Sevdiğiniz şeylerden (Allah yolunda) harcamadıkça “iyi”ye eremezsiniz. Âl-i İmrân /92
86 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-Cevâmi‘i’ş-Şerîfe
90 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 91
dâire-i imkândan hariç dediklerinin bir sebebi Ayasofya kubbesi gibi kub-
be devlet-i İslâmiyede binâ olunmamıştır deyü tâife-i nasârânın mimar
geçinenleri müslümanlara galebemiz vardır derler imiş. Ol kadar kubbe
durgurmak gâyet müşkildir dedikleri bu hakîrin kalbinde azîm ukde olup
kalmış idi. Mezbûr câmi binâsında himmet idüp bi-avni’llâhi teâlâ sâye-i
Sultân Selîm Hân’da ızhâr-ı kudret idüp bu kubbenin Ayasofya kubbesin-
den altı zirâ kaddin ve dört zirâ derinliğin ziyâde eyledim.
Mesnevî Zihî sultân-ı âdil şâh-ı devrân
Şeh-i âlem Selîm Hân bin Süleymân
Edirne şehrine kıldı nazar ol
Kodu âlemde hayr ile eser ol
Bu âlî câmii ol kıldı bünyâd
Cihân durdukça ola hayr ile yâd
Nezâket dikkat ve hem resm ü hey’et
Muhassıl-ı hatm olubdur anda sanat
Direksiz kubbenin altında el-hak
O kubbe oldu bir top-ı muallak
Ayasofya gibi bir kubbe aslâ
Yapılmaz bahs eder hep cümle dünya
Bu âlî kubbe andan oldu a‘zam
Kalanın bilmezem Allahu a‘lem (İntehâ)
Nevîzâde Atâyî merhûm Hadâyiku’l-Hakâyık fî Tekmileti’ş-Şakâyık
nâm eserinde Sultân Selîm-i Sânî hazretlerinin hayrât ü hasenâtı zikrinde
ber-vech-i âtî bast-ı makâl ile beyân-ı hakîkat-i hâl etmiştir. Şöyle ki Sultân
Selîm-i Sânî hazretlerinin muazzamât-ı eser-i celîleleri Mahrûse-i Edirne’de
vâki olmuştur. Evvelâ bir tell-i refî üzre dört minareli bir câmi-i şerîf binâ
etmişlerdir ki gûyâ kâlıb-ı kubbe-i gerdûn yahut âşir-i kıbâb-ı bî-sütûn olup
derûn-ı safâ-nümûn-ı kanâdîl-i rûşenâ ve i‘lâk-ı muallakât-ı girân-bahâ ile
64
mazmûn-ı kerîminden numûne-nümâ-dır.
Üç Şerefeli dört adet minare-i sengîn-bünyâd ile 65 olup her
biri irtifâ-ı bî-endâze ve kıyâsla sütûn-ı kubbe-i çarh-ı berrîn ve esâs-ı ka‘r-ı
mümâsla evtâd-ı elvâh-ı zemîndir. Kemâl-i nezâkette mânend-i dilber-i
nâzik-miyân ve gâyet hüsn-i letâfette nûrdan serv-i revân iken her şere-
64 And olsun ki biz, (dünyaya) en yakın olan göğü kandillerle donattık. Mülk Sûresi / 5
65 Yüksek direkleri olan İrem... Fecr Sûresi / 6
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 93
feye müstakil râh-ı ejderhâ gibi birbirine pîçîde üç güzergâh olup hakkâ
ki efkâr-ı üstâd-ı kâmile şâhid-i âdil ve serhadd-ı a‘câza meyl-i menzildir.
Beyt Gerdûn-res olsa himmet-i şâhî aceb midir
Gökler yüzüne akçe ile nerdübân olur
Ve cenbinde birer medrese-i sipihr-irtifâ ki kıbâb-ı kâ‘ı eşref-i
bukâ‘dır.
Şiir:
نۀ
Ve bir dârü’l-hadîs-i ferhunde-binâ ki kubbe-i tâb-nâki mânend-i
derûn-ı ehl-i safâdır. Mısra: “Buhârîden gelir dinler hadîsin tâlib-i mana”
ve bir dâru’l-kurrâ ki talîm-i ilm-i tecvîd ve kırâ’et-i Kur’ân-ı mecîd için
müheyyâdır. Ve bir şifâhâne-i dârü’l-etıbbâ ki şeyh-i [s.29] reîs-i hempâye-i
hem-dem-i mesîhâ ve kıbâb-ı hucerâtı serpûş-ı hokka-i macûn-ı ber’ü’s-sâ‘a
ve meyl-i zerrîni mübelliğ-ı devâdır. Ve bir tâbhâne-i âlî-revâk ve mastaba-i
zerrîn-tâk ki der ü dîvârında mısra: “Dâr-ı dünyâ bir misâfir-hânedir” bey-
tini seyr idüp gören dünya bundan ibâret yahut ekâlîm-i seb‘adan hâriç bir
vilâyet kıyâs eder. Ve evkâf içün etrâfında tertip olunan devr ü dekâkîn ve
menâzil-i dil-nişîn66 hod müstakil şehir olmaya kifâyet eder.
Mısrâ
dokuz yüz seksen iki senesinde itmâm olunup cihât ve menâsıbı
müstahikkîne in‘âm olundu. (intehâ)
Cânib-i dâhilîsini sekiz adet pâye üzerine mebnî bir kubbe-i azîme
ihâta etmiş ise de pâyelerin duvarlara kurbiyyeti cihetiyle dühûl edenler
dikkatle nazar etmeyince kubbenin pâye üzerinde mebnî olduğunu veh-
leten derk edemez. Mihrâb ciheti duvarları kâşî ile tezyin olunmuş ve
mihrâbın cânib-i yemîninde mükemmel kütübhâne ve yesârında hünkâr
mahfili vâki olmuştur. Vasatındaki müezzin mahfili ve tahtında cârî
şâdırvânı derûn-ı câmii fevka’l-hadd tezyîn etmiş ve sanat ve nezâkette
hayret-bahş-ı ukûl ü fuhûl olan minber dahi vasatta vâki olduğu cihet-
le başkaca zînet-bahş olmuştur. Müezzin mahfilinin tahtında hünkâr
mahfili cihetinde vâki köşesindeki mermer amûdun vasatında şâdırvâna
nâzır ser-nigûn tırâşîde bir lâle çiçeği resmi vardır ki (ters lâle) demekle
meşhûrdur. Züvvâr bu çiçek resmini dahi bi’l-iltizâm ziyaret etmekte iseler
de sütun-ı mezkûr üzerine vaktiyle sebeb-i hâkk ve tesmiyesi husûsunda
66 Dekâkîn, ârâsta çarşısı; menâzil, câmi‘in hademesi için binâ edilmiş olan taş odalardır.
94 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Minârât-ı erbaası yüz yirmişer zirâ‘ tûlünde olduğu halde yine fevka’l-
hadd latîf ve mevzûn olduğundan Mesîhi Bey Şehr-engîz’inde demiştir
Beyt Temâşâ eylesen her bir minare
Dönüptür serv-kadd bir şivekâre
Beher minarenin üçer şerefesi vardır. Mihrâb cihetindeki minare-
ler birer, harem cihetindeki minareler üçer yolludur. Şöyle ki birinci yol
şerefe-i süflâya uğrayıp ondan ulyâya, ikinci yol vustâya, ondan ulyâya;
üçüncü yol hiçbir şerefeye uğramaksızın doğruca şerefe-i ulyâya çıkar
ve dâhilî [s.30] murabba‘u’ş-şekl harem havlusuyla hâricî harem havlu-
ları dahi ol kadar dil-güşâ ve nüzhet-fezâdır ki vüs‘at-i safâda mânend-i
cennetü’l-me’vâdır.
Beyt Revânı şâd eder şâd-ı revânı
Gören Kevser sanur cennette anı
Dâire-i dâhiliyesiyle harem havlusunda üçer ve hâricî harem havlu-
sunda dokuz ki on beş kapısı vardır. Binâsına dokuz yüz yetmiş altı tari-
hinde ibtidâ olunup dokuz yüz seksen ikide tamam olmuş ise de cennet-
mekân Sultân Selîm-i Sânî hazretleri sene-i mezkûrede âzim-i mescid-i
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 95
aksâ-yı ukbâ olmağın câmi-i şerîfte kendilerine edâ-yı salât müyesser ol-
mamış idüği Enîsü’l-Müsâmirîn’de mezkûrdur. İtmâmına şuarâ-yı asriye
birçok tarih söylemiş ve ez-cümle tercemesi şuarâ miyânında mastûr olan
Sofu-zâde Dâ‘î Çelebi’nin söylediği arabiyyü’l-ibâre tarih harem kapısı
bâlâsına hâkk edilmiş olmakla istinsâh edilen sûreti buraya tenmîk edil-
miştir.
Tarih
(976)
(982)
Ve güzîde-i şuarâ-yı asriyeden Emrî Çelebi dahi o esnâda ber-hayât
bulunmakla ta’miye tarîkıyla bu tarihi demiştir.
Tarih Câmi-i Sultân Selîm Hân bin Süleymân Hân mıdır
Yokla bu mısrâı tarih anladım çoğ olmasun
Hatmine bu câmiin tarih mısrâdan çıkar
Hem çıkar tarihten gerü esâs kalmasun
Dikkat ister bu muammâ kısmıdır gâfil mebâş
Kim hesâb etse bunu yanlış sanup yanılmasun
Tarihin tarîk-ı istihrâcı evvelen mısrâ-ı mevcûdesinden Câmi-i Sultân
Selîm Hân bin Sultân Süleymân Hân mıdır mısrâı bi-hisâb-ı ebced (2203)
adettir. İkinci mısrâ ifâdesince işbu birinci mısrâ yoklanur ise tarihin çoğ
olduğu tebeyyün eder. Sonra üçüncü mısrâda tarih lafzının şâmil oldu-
ğu (1211) adedi birinci mısrâın mecmûu olan (2203) adedinden tenzîl
olundukta bâkî (992) kalır ki sâl-i tarihi demek olur. Bu takdîrce birinci
mısrâdaki “hân mıdır” lafzında bir istifhâm vardır ki “ya değil midir” de-
mektir. O hâlde “yâ” harfinin şâmil olduğu (10) adedi de sâl-i tarihten
tenzîl kılındıkta (982) kalır ki câmi-i şerîfin tarih-i hitâmı olmuş olur.
Esâsı tarihi olan (975) rakamının dahi tarihin dördüncü mısrâından
tarîk-ı istihrâcı şu vechiledir. Tarih lafzının şâmil olduğu (1211) rakamın-
dan “girü” lafzının şâmil olduğu (236) rakamı tenzîl olunca bâkî (975)
kalır ki esâs-ı tarihi demek olur. Gülşen-i Maârif ’te Sultân Selîm’in Edir-
ne’deki imâret-i âmirelerinin esâsını vaz için yetmiş beş senesi haziranında
Edirne’ye azîmetle ol kışı Edirne’de geçirdikleri hikâye edilmiş olduğuna
96 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Bin iki yüz yetmiş yedi senesinde mahyâ minaresinin külâhına isâbet
eden sâika külâhı külliyen ihrâk etmekle müceddeden inşâ olundu. Bin
yüz yetmiş dokuz senesinde nüzûl eden sâika mihrâbın garp cihetindeki
minareye penceresinden dühûl ile derûnunda nerdübân ayaklarının ta-
miriyle meşgul bulunan iki nefer hristiyan taşcı ustasından birine isâbetle
müteessiren o anda vefât etmiş ve diğeri çend gün nâ-mizâc olarak kesb-i
âfiyet eylemiştir.
Sultân Ahmed-i Hân-ı Sâlis hazretlerinin (Selîm) nâmında bir
şehzâdeleri bu câmi-i şerîfin mihrâbı önünde türbe-i mahsûsalarında
medfûndur. Kabri taşındaki tarih bi’l-istinsâh buraya tenmîk edildi.
Tarih Sulb-i pâkinden vücûda geldi Sultân Ahmedin
Bir güzel şehzâde amma kıldı âheng-i na‘îm
Dürriyâ dedi cinândan hûrlar tarihini
Ber-kenâr-ı dâye-i adn oldu şehzâde Selîm 1130
Bu câmi-i şerîfin el-yevm hatîbi bulunan zât Sultân Selîm-i Sânî haz-
retleri cânibinden bidâyeten hatîb tayin buyrulmuş olan zâtın sülâlesinden
olup o sülâlenin bu ana değin henüz tebeddül etmemiş olduğu elsine-i
nâsda deverân etmekte ise de Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca Sultân-ı
müşârun-ileyh hazretleri Dersaâdet’te Sultân Bâyezîd Câmi-i şerîfinde
Edirneli Hacı Ahmed-zâde nâm zâtın hutbesini istimâ‘ idüp makbûl-i
tab‘-ı hümâyûnları olmakla kendüleri bi’z-zât mûmâ-ileyhi hatîb tayin bu-
yurmuş ve badehü anın vukû-ı vefâtına mebnî [s.32] yerine hûb-sadâ ile
şöhret-gîr ve tecvîd ü tertîlde asrında bî-nazîr olan Kuşakçızâde demekle
meşhur bir zât tayin buyrulmuş anın dahi vefâtıyla yerine tarz-ı hutbede
mümtâz ve meşhur Emîr hatîb nasb olunmuş o dahi bin otuz iki senesin-
de vefât etmekle yerine Abdülbâkî Efendi nâmında bir zât nasb olunup
o dahi bin altmış bir senesi ramazânında vefât edip cihet-i hitâbet oğlu-
na tevcîh buyrulmuş olduğu hikâye edilmesine nazaran efvâh-ı nâsdaki
tekevvünâtın adem-i sıhhati tahakkuk etmiştir.
Eski Câmi
(İkincisi) vasat-ı şehrde ve çarşı derûnunda muvakkithâne soka-
ğının (12) numarasında vâki Câmi-i Atîk’dir ki Yıldırım Bâyezîd Hân
hâdisesinden sonra oğlu Emîr Süleymân Edirne taht-gâhına cülûs ettik-
te esâsını vaz ve binâsına mübâşeret ettirmiş ise de kable’l-itmâm binâ-yı
ömrü münhedim olmakla câ-nişîni olan birâderi Mûsâ Çelebi itmâmına
98 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
)İntehâ(
Ve minberi kapısı bâlâsında birkaç kelime hutût-ı kûfiyeden
mâadâ sağdan sola doğru ve soldan sağa doğru
ibârâtı mahkûkdur. Dâhilen dört pâye üze-
rinde dokuz ve hâricen beş kubbesi ve üç kapısı ve yemîn ü yesârında biri
iki ve diğeri bir şerefeli iki minaresi vardır. İki şerefeli minarenin yolu dahi
ikidir. Câmi-i şerîfin mimârı El-Hâc Alâüddîn ve âmili yani kalfası Ömer
bin İbrâhîm idügi nerdübânlı kapı bâlâsında muharrerdir. Derûnundaki
fevkânî büyük mahfili (1020) senesinde Filibeli Ramazan Ağa)nâm zât
binâ etmiştir. Eyyâm-ı şitâda abdest almak için ateşle ısınır muslukları var-
dır. Her belde ahâlîsinin memleketlerince mukaddes itikâd eyledikleri bir
mabed-i kadîm olduğu gibi Edirnece dahi bundan kadîm birçok ma‘âbid ü
mesâcid olduğu hâlde ahâlî-i belde cümlesine tercîhan bu câmi-i şerîfi takdîs
eylemişlerdir. El-hakk mahall-i icâbet-i duâ bir makâm-ı cennet-âsâdır.
Mahallerinde beyân olunduğu üzre (1159) tarihindeki harîk-ı
kebîrde derûnuna sirâyet eden âteşten ve (1165) ramazanındaki zelzele-i
azîmeden bu câmi-i şerîf dahi harap olmuş ise de Sultân Mahmûd Hân-ı
Evvel hazretlerinin zamân-ı saltanatlarında (1166) tarihinde mükemmel
sûrette tamir ettirilmiş olmakla şuarâ-yı asriyeden Örfî Ağa’nın söylemiş
olduğu tarih Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti cânibinden arz olunmakla bâ-
irâde-i seniyye kapısı bâlâsına tahrîr ve ta‘lîk olunduğunu mûmâ-ileyh
Edirne Tarihçe’sinde hikâye etmiştir.
Tarih Şehriyâr-ı bahr u berr şâhenşeh-i âlî-zafer
Pâdîşâh-ı heft-kişver hüsrev-i kurbü’l-abid
[s.33] Bû’l-hayr Sultân Gâzî a‘zam-ı cümle mülûk
Feyz-i Hakk zıll-i İlâhî mazhar-ı lutf-i Mecîd
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 99
847 851 )
mastûr bulunduğuna nazaran bu levhaların inşaat sırasında yani kable’l-
hitâm vaz edildiği anlaşılmıştır.
Yesârdaki kapı bâlâsında bu tarih muharrerdir.
Tarih
Sultân Murâd Hân hazretleri Kosova vilâyeti dâhilinde bulunan Kra-
tova memleketini bu câmi-i şerîfe vakf etmekle Edirne evkâfının akvâsı
olmuş ve asr-ı Süleymân Hânîde vezirazam bulunan Rüstem Paşa vakfını
alıp mürtezikasının vezâifini Sultân Bâyezîd Hân evkâfına tahmîl eylemiş
idügi Enîsü’l-Müsâmirîn’de mezkûrdur.
Bu câmiin evsâfı Tâcü’t-Tevârîh’de ber-vech-i âtîdir. Belde-i mamûre-i
Edirne’nin çâk-i vasatında Üç Şerefeli demekle meşhûr Câmi-i Cedîd
bünyânını temhîd edip erkânı bülend ve nümâyişi matbû ve dil-pesend
oldu. Cevânib-i erbaasında bir iki üç şerefeli dört menâr-ı lâmi‘u’l-envâr
ref ‘ine fermân buyruldu ki
Mısrâ Rif ‘ati eyvân-ı keyvândan füzûn
Şerefât-ı selâse tarîk-ı vâhidden suûd olunduğundan mâadâ cidden
ke’ennehû meslek-i mahsûsları dahi vardır ki her birinin sâliki âhardan
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 103
Câmi-i mezkûr bin yüz altmış beş senesi ramazânında vukû bulan
zelzele-i azîmede harap olup müteâkiben tamir olunmakla şuarâdan Örfî
bu tarihi demiştir.
Tarih Hüsrev-i dîn ü imâmü’l-islâm
Nice câmiler edüp âbâdân
104 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
[s.38]
893
Veliyyüddin-zâde Ahmed Paşa merhûm dahi bu tarihi demiştir.
Tarih Şöyle âlî yaptı dârü’l-hayrı Sultân Bâyezîd
Kim feleklerde melekler eyledi medh ü senâ
Bu merâtib ne cihettendir sana dedim dedi
Ben kara toprağı ihyâ etti ol zıll-i Hudâ
Menba‘-ı bahr-ı atâ oldum ki benden feyz alan
Hem hikemdir hem niamdır hem sehâ vü hem şifâ
Böyle olur kime düşse pertev-i hurşîd-baht
Böyle olur kime salsa sâye-i perri hümâ
Hüsnle bâğ-ı cihânı hürrem etti gül gibi
Anın içün dediler tarihini hürrem binâ 893
Sicill-i Osmânî Sultân-ı müşârun-ileyh Edirne’de Porişkale Mescidin
binâ buyurdu diyor ise de burada o nâm ile kale ve mescid bulunamadı.
Yıldırım Bâyezîd Câmii
(Yedincisi) Yıldırım Bâyezîd Hân hazretlerinin Tunca Nehri kur-
bunda nâmlarına mensûb olan Yıldırım Bâyezîd Mahallesinde Câmi
Meydanı sokağının yirmi bir numarasında vâki dört kemer üzerinde bir
kubbe ve bir minareli câmi-i şerîfdir ki her ne kadar Sahâyifü’l-Ahbâr
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 107
873 “
Bin yüz altmış beş senesi zelzele-i azîmesinde bu câmi-i şerîfin de mi-
naresi ve hareminin orta kubbesi münhedim olup Murâdiye vakfından
tamir edilmekte iken bir müddet hâl-i harapîde kaldığı Örfî Ağa Tarih-
çesinde beyân olunmuştur. Bin üç yüz dokuz senesi Cumâdilâhiresinin
altıncı gününe musâdif bin üç yüz yedi Kânûn-ı Evvelinin yirmi altıncı
ve rûz-ı kasımın altmış ikinci Perşembe günü ale’s-sabâh saat üç buçuk
110 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
bâniyesinin nâmına nisbetle Fatma Sultân Câmii nâmıyla maruf olan işbu
câmi-i şerîf bidâyeten Tahtakale Mescidi olmak üzere sakfı bir kubbe ve
muntazam bir minaresiyle sekiz yüz yetmiş iki tarihinde binâ olunmuş
ve iki sokak üzerine tasâdüf eden bir köşesine bir de sebîl inşâsıyla ihyâ
edilmiş olduğu gibi muahharan Topal (...75) Paşa tarafından minber va-
zıyla câmiye tahvîl edildiği Enîsü’l-Müsâmirîn’de mezkûrdur. Ancak bin
yüz elli dokuz senesi harîk-i kebîrinde bazı tarafları ve bin yüz altmış beş
tarihindeki zelzele-i azîmede sakfı kâmilen ve minaresi vasatından mün-
hedim olup tamir kabul etmeyecek râddeye gelmekle birçok seneler arsa
hâlinde kaldıkdan sonda belediye re’îsi Râsim Bey delâletiyle minaresinin
ve sebîlinin hedmiyle enkâz-ı mevcûdesi fürûht olunarak ve arsasının so-
kak büzleri dahi tâliblerine satılarak yerine bir küçük câmi‘ binâ olunmuş-
tur. Kapısı bâlâsındaki mermer levhaya mahkûk ibâre budur.
mına değin (saman) dökülmüş tarîk heyetinde bir alâmet müşâhede et-
tim. Ferdâsı günü o vâkıayı hâce efendilerden bir zâta tabir ettirdiğimde
Ebü’l-hayrât hazretlerinin bir vakfı sizin tarafınızdan ihyâ olunacak de-
mesiyle derhal hamamın berâtlarını tedkîk ve tetebbu ettirdim. Fi’l-vâki
ittisâlinde bir mescid-i şerîf olduğu ve bu mescid mürûr-ı zamânla harap
olup arsasının bir miktarı ki mahall-i dâhilîsidir Camcı Veli Ağa tarafın-
dan bahçe ittihâz edilerek derûnuna eşcâr gars edilmiş ve arsasının bir
miktarına yani şimdiki yazlık olan mahalline bir bâb berber dükkânı binâ
olunmuş idügi anlaşıldı. Câmi-i şerîfi binâ ve ihyâ edeceğimden bahisle
Camcı Veli Ağa’dan bahçe ittihâz eylemiş olduğu mahalli bedel-i münâsib
takdîriyle iştirâya tâlib olmuş isem de adem-i muvâfakatine mebnî hak-
kında ikâme-i davâ ile mahall-i mezkûrun mescid-i şerîf arsası olduğu
şer‘an sâbit olmakla bâ-marifet-i şer-i şerîf eşcârını kal‘ ü kam‘ ettirdim.
Ve berber dükkânı da bir Ermeninin uhde-i tasarrufunda bulunduğun-
dan bi’r-rızâ bin guruşa satın aldım. Bin iki yüz altmış iki tarihinde câmi-i
şerîfi müceddeden binâ ettim bade’l-itmâm resm-i küşâdı icrâ olunacağı
günün gecesinde zuhûr eden harîkde derûnunda edâ-yı salât müyesser
olmaksızın muhterik oldu. Akîbinde tekrar binâ ettim ve bir de minare
ilâve eyledim. Derûnunda altı sene kadar edâ-yı salât müyesser olmasıyla
beraber yine muhterik oldu. Üçüncü defa olmak üzre bin iki yüz yetmiş
beş tarihinde inşâsına yine muvaffak oldum. Câmi-i şerîf esâsen Sultân
Murâd Hân-ı Sânî hazretlerinindir] buyurmuşlardır. (İntehâ)
Bin iki yüz doksan beş senesinde şiddetlice hübûb eden bir fırtına-
dan minaresinin kurşun kaplı külâhı sakfı üstüne düşüp hedm ettiğinden
mûmâ-ileyhin dâmâdı Hacı Sâlim Efendi tarafından kemâ-fi’s-sâbık ah-
şap olarak müceddeden binâ edilmiş ve minaresinin külâhı hâl-i hâzırı
vechile taştan imal ettirilmiştir.
Ve Edirne’de Altmış Bir aded cevâmi-i şerîfeden kırk altı adedi sâir
ashâb-ı hayrât taraflarından binâ olunmakla ber-vech-i âtî zikr olunur.
Evliyâ Kasım Paşa Câmii
(On altıncısı) Evliyâ Kasım Paşa mahallesinde Kirişhâne Caddesinin
yüz on üçüncü numarasında vâki Evliyâ Kasım Paşa’nın sekiz yüz seksen
üç tarihinde binâ eylemiş olduğu câmi-i şerîfdir ki sakfı bir kubbedir. Bir
minaresi vardır. Kapısı bâlâsındaki mermer levhaya mahkûk ibâre budur:
114 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
ibârâtı menkûşdur. Câmi-i mezkûr İhmâl Paşa Câmii nâmıyla kesb-i şöh-
ret etmiş olması sebebi anlaşılamamış ise de Kuruçeşme nâmıyla müş-
tehir olan suyu mebzûl bir çeşme bu câmi-i şerîfin yetmiş seksen hatve
bu‘dunda ve bir cadde üzerinde bulunduğundan bî-namazlar hakkında
elsine-i nâsda deverân eden “Kuruçeşme’de abdest İhmâl Paşa’da namaz”
meseli bu câmi-i şerîfe izâfetle istimâl olunmaktadır. Sakfı ahşâbdır, bir
minaresi vardır. Çoktan beri harap ve mesdûddur. Bu Kuruçeşme Mahal-
lesinin nâm-ı cedîdi Metropolid Mahallesidir.
Ali Paşa Câmii
(Yirmi beşincisi) Deyrek Çarşısında Ali Paşa Çıkmazında birinci
numarada vâki Ali Paşa Câmii’dir ki Vezîrazam Hersekli Semiz Ali Paşa
el-yevm nâmına nisbetle maruf olan çarşı-yı kebîri binâ ettiği sırada bu
câmi-i şerîfi dahi binâ etmiştir. Sakfı ahşaptır, bir minaresi vardır. Ancak
etrâfındaki dekâkîn mürûr-ı zamân ile millet-i âhara geçtiği cihetle cema-
ati kalmadığından haraba yüz tutmuştur. Mütevellîsi Hacı Şâkir Efendi
nâm şahıs havlusundan bir hayli mahallini yahûdîlere fürûht edip mağaza
yapıldığı yek nazarda görülür.
Gâzî Mihal Bey Câmii
(Yirmi altıncısı) Gâzî Mihal Bey Mahallesinin Mihal Köprüsü Cad-
desinde otuz yedinci numarada ve Tunca Nehri kenarında vâki sekiz
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 117
yüz yirmi beş tarihinde binâ olunmuş Gâzî Mihal Bey Câmii’dir ki sakfı
dâhilen bir kubbe ile bir kemerdir. Hâricen beş kubbesi bir de ahşâbdan
kurşun pûşîdeli saçağı yani sarkıtması ve bir minaresi ve tarafeyninde
tabhâneleri ve pîşgâhında imâret-i âmiresi vardır. Aslında zâviye olup
sonradan câmiye tahvîl edildiği Enîsü’l-Müsâmirîn’de mezkûrdur. Kapısı
bâlâsındaki mermer levhada şu [s.45] ibâre menkûşdur:
ibâresi menkûşdur.
Süle Çelebi Câmii
(Yirmi dokuzuncusu) Süle Çelebi Mahallesinde Süle Çelebi Câmii
Sokağının dördüncü numarasında vâki Süle Çelebi Câmii’dir ki İstan-
bulyolu kurbunda Tarlakapı nâm mahalde dokuz yüz altmış yedi Mu-
harreminde binâ olunmuştur. Sakfı kubbedir, bir minaresi vardır. Kapısı
bâlâsında şu
ibâre menkûşdur. Dokuz yüz yetmiş altı tarihinde vefât eden bânî-i câmi
Hacı Süle sâhasında medfûndur. Bin yüz yirmi dokuz tarihinde vefât eden
pîr-i tarîk-ı halvetî eş-Şeyh el-Hâc Mustafa el-Bekrî el-Bolevî hazretleri
dahi burada medfûndur. Bin yüz altmış beş senesindeki zelzele-i azîmede
dâhilî ve hâricî kubbeleri münhedim olmakla enkâzının fürûhtuyla sakfı
ahşâb olarak binâ edilmiş ve kapısı bâlâsına şu ]
Sül[ey]mâniye Câmii
(Otuz birincisi) Zen-i Firuz mahallesinde Kirişhâne caddesinin yüz
kırk bir numarasında ve Köprübaşı civârında Tunca Nehri kenarında vâki
Enîsü’l-Müsâmirîn zabtınca Sultân Bâyezîd Hân vüzerâsında ve Örfî Ağa
Tarihçesi ifâdesince Sultân Süleymân Hân vüzerâsından Süleymân Paşa
tarafından binâ edilip nâmına nisbetle Süleymâniye denmekle müştehir
olan câmi-i şerîfdir ki dâhilen bir kubbe-i kebîre ve hâricen üç kubbe-i
sağîredir. Bir minaresi vardır. Bânîsinin sıhhatine vukûf hâsıl edilememiş
ise de Örfî Ağa’nın tahkîki vechile dokuz yüz doksan beş tarihinde Mal-
kara kasabasında ma‘zûlen vefât eylemiş olan ashâb-ı servet ü yesârdan
vezirazam Hadım Süleymân Paşa olması zannolunur. Bin yüz altmış beş
senesi Ramazanındaki zelzele-i azîmede harap olup vakfı cânibinden ta-
mir edilmekle Örfî Ağa bu tarihi demiştir.
Tarih Vak‘a-i zelzelede işbu makâm
Kendüyi saldı zemîne ammâ
Sanma kim hedm ile olmuşdu harâb
Def ‘aten secdeye eylerdi duâ
Kaldı bu hâlet ile sakf u cidâr
Oldu bu demde vakfdan ihyâ
İki mısra‘la dedim bir târih
Sâl-i tecdîdi muayyen ola tâ
Örfiyâ oldu yine âbâdân
Câmi-i pâk Süleymân Paşa 1168
Minaresinin şerefesinden yukarısı münhani olmakla bin iki yüz yetmiş
dokuz tarihinde hedm edilerek müceddeden inşâ olunmuştur. Bin iki yüz
doksan dört tarihinde Rusyalının Edirne’yi istîlâsı ve badehû enhârın sıkça
sıkça feyezânı bu câmi-i şerîfin kurbundaki hânlarla dekâkîn ve hâneleri
kâmilen mahv ettiği cihetle yalnız kalarak müşrif-i harap olmuş ve eğerçi
vakfı vâridâtı pek müsait ise de şarkda kaldığı cihetle elde edilebilen mik-
tarını mütevellîsi çürütüp imârından kat-ı ümmîd olunmuş olduğu halde
kurbunda bir dakîk fabrikası bir gazhâne ve bir selhhâne inşâ edilmekle bir
derece şenlenmiş ve sâye-i mamûriyet-vâye-i hazret-i Abdülhamîd Hân-ı
Sânîde defterdâr-ı vilâyet Mehmed Efendi’nin taht-ı riyâsetinde müteşek-
kil komisyon marifetiyle yüz bin guruş râddesinde cem edilen bir iâne ile
120 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
şerîf olmak üzere binâ edilmiştir. Sakfı ahşabdandır, bir minaresi vardır.
Müşârun-ileyhânın (m.1486 ve h.891) saferinin dokuzunda vefât ede-
rek Dersaâdet’te Demirkapı’da ihyâ-gerdesi olan mescidin havlusunda
mahsûs türbesinde idüği Hadîkatü’l-Cevâmi’de ve Mahmûdpaşa başın-
da Tarakçılar içinde daha bir câmi-i şerîfi olduğu Lûgat-i Tarihiyye ve
Coğrafiyye’de müşârun-ileyhânın tercemesinde mezkûrdur.
Hâce İlyas Câmii
(Kırkıncısı) Demirbiga Mahallesinde Yellibergos Caddesinde yir-
minci numarada vâki Hâce İlyas Câmiidir ki dokuz yüz seksen iki Zil-
hiccesinde binâ olunmuştur. Sakfı ahşâbdandır. Pûşîdesi kurşundur, bir
minaresi vardır. Kapısı bâlâsındaki mermer levhada:
ibâresi menkûşdur.
Hacı Burnaz Câmii
(Kırk birincisi) Debbâğ Hacı Halîl Mahallesinde Hacı Burnaz
Câmii Sokağında on ikinci numarada vâki Hacı Burnaz Câmii’dir ki
Keçeciler Kapısı kurbundadır. Bin kırk iki senesinda zâviye olmak üzere
binâ olunmuş ise de bin kırk altıda câmiye tahvîl edilmiştir. Hacmi sağîr,
sakfı ahşâbdandır, bir minaresi vardır. Bu zâviyede şeyh olan zât Sadık
Dede’dir, tercemesi ulemâ ve meşâyih sırasındadır.
Çokalca Câmii
(Kırk ikincisi) Çokalca Mahallesinde Çokalca Câmii Sokağında on
beşinci numarada Karayazıcı el-Hâc Ahmed Efendi [s.49] tarafından
binâ olunmuştur. Sakfı ahşâbdandır, bir minaresi vardır. Binâsı tarihi ma-
lum değil ise de dokuz yüz seksen üç tarihinde vefât eden bânîsi Karayazı-
cı el-Hâc Ahmed Efendi sâhasında medfûndur.
Defterdâr Câmii
(Kırk üçüncüsü) Kösec Balaban Mahallesinde Kanatlıköprü So-
kağında beşinci numarada vâki Defterdâr Mustafa Paşa tarafından asr-ı
Selîm Hân-ı Sânîde Koca Mimar Sinân mübâşeretiyle binâ olunmuş
câmi-i şerîfdir ki sakfı bir kubbedir, musanna mürtefi bir minaresi vardır.
Bin yüz altmış beş senesi zelzelesinde veya sûret-i âharla kubbesi zedelen-
mekle birçok zamân hâl-i harapîde mesdûd kaldıktan sonra Hacı Rûşen
124 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Efendi nâm bir merd-i gayûr ihyâsı için Edirne’ce ve Dersaâdet’ce sa‘y-i
mevfûr ederek aldığı mezûniyet üzerine harap olan kubbesini hedm ve
enkâzını fürûht ile ve ba‘zan ashâb-ı hayrât iânesiyle bin iki yüz seksen
iki senesinde sakfını ahşâb olarak binâ ve ihyâ etmiş ve havlusuna bir de
medrese ihdâs ve inşâ eylemiştir. Bu zâtın inşâ eylemiş olduğu medrese
dokuz odadan ibâret olup muahharan sâir ashâb-ı hayr tarafından dahi
odalar inşâsıyla o[n] yedi odaya bâliğ olmuş idi. Mûmâ-ileyhin inşâ et-
tirdiği dokuz oda doksan beş senesi istîlâsında hemen kâmilen denilecek
râddede münhedim olmakla fakîr-i câmiu’l-hurûf delâletiyle cem edilen
üç bin küsûr guruş iâne ile 1313 tarihinde odalar müceddeden inşâ edil-
miş ve ahîren câmi-i şerîfin sakf-ı dâhilisi dahi münhedim olduğundan
on iki bin küsûr guruşla tamiri husûsuna vilâyetten sebk eden iş‘âr üzerine
irâde istihsâl edilmiştir.
Taşlık Câmii
(Kırk dördüncüsü) Medrese-i Ali Bey Mahallesinde Taşlık Câmii
Caddesinde yedinci numarada vâki olan ve elsine-i nâsda Taşlık Câmii
nâmıyla yâd olunan câmi-i şerîfdir ki devr-i Ebü’l-feth’de on altı sene ka-
dar vezirazam olup sekiz yüz yetmiş dokuz Rebiulevvelinde irtihâl-i dâr-ı
bekâ eden Adnî Mahmûd Paşa-yı Velî’nin rûhiyçün Koca Mimar Sinân
mübâşeretiyle zâviyeden yapıldığı mimâr-ı mûmâ-ileyhin Tezkiretü’l-
Ebniye’sinde mezkûrdur. Sakfı bir âlî kubbedir, bir minaresi vardır.
Mahmûd Paşa’nın tercemesi Hasköy Devhasında mastûrdur. Havlusun-
daki hamam ile Amuca-zâde Hüseyin Paşa’nın 1113 tarihinde pîşgâhına
inşâ eylemiş olduğu şâdırvân harap olup eser-i binâ kalmadığından
keyfiyyâtı mahallerinde mezkûrdur.
Lâleli Câmii
(Kırk beşincisi) Batbâzârı kurbunda Hâsfırın Caddesinde altmışıncı
numarada Ebü’l-Feth Sultân Mehmed ve Bâyezîd Hân-ı Sânî asırlarında
tabîb-i sultânî olan Hekim Lârî-i Acemî Abdülhamîd Çelebi’nin binâ ey-
lemiş olduğu câmi-i şerîfdir ki dâhilen bir kubbe ve hâricen üç tarafını on
bir adet kubbeler ihâta etmiştir, bir minaresi vardır. Elsine-i nâsda Lârî
Câmii’nden galat olarak Lâleli Câmii denmekle müştehirdir. Bu câmi-i
şerîf dokuz yüz yirmi tarihinde binâ olunup hitâmına Yakînî nâm şâir
(beytü’l-ibâde-920) cümlesini tarih demiştir. Kapısı bâlâsındaki mermer
levhada menkûş bulunan arabî manzûm tarih budur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 125
Tarih
920
Mevlânâ Mecdî Hadâyiku’ş-Şakâyık’da Hekîm Lârî-i Acemî’nin ter-
cemesinde mûmâ-ileyhin mahrûse-i Edirne’de [s.50] sekiz yüz doksan
senesi Saferinin altıncı isneyn gününde vefât eyleyip binâ eylediği câmide
defn olundu deyü tasrîh eylemiş ve câmiin kapısı bâlâsındaki hitâm-ı tari-
hinden bânîsinin vefât tarihinin tamâm otuz sene mukaddem gösterilmiş
olması esbâbı anlaşılamamıştır.
Câmi-i mezkûr bin yüz altmış beş senesi Ramazanındaki zelzele-i
azîmede harap ve dâhilî kubbesiyle etrâfındaki hurde kubbelerin ekserîsi
mâil-i türâb olmakla ashâb-ı hayrâttan İplikçi Ahmed Ağa nâm zât şimdi-
ki ahşâb sakfı binâ ve cihet-i sâiresini tamir ve ihya etmiş olduğu Örfî Ağa
Tarihçesi’nde mezkûrdur ve havlusunda bir şâdırvânı vardır, medresesi-
nin tafsîlâtı medâris sırasındadır.
Sarrâclar Câmii
(Kırk altıncısı) Ali Paşa Çarşısının orta kapısı kurbunda Saraçlar
Câmii Sokağının üçüncü numarasında Saraçlar Câmii demekle meşhûr
olan sekiz yüz altmış dört tarihinde vefât eden el-Hâc Alemüddîn nâm
sâhibü’l-hayrın binâ olunan mescid-i şerîfdir ki sakfı bir kubbedir, bir mi-
naresi vardır. Hacı Alemüddîn evkâfının mütevellîsi olan şahıs kurbun-
daki medresesi vazîfesini ibtâl içün bin kırk beş tarihinde minber vaz‘ıyla
câmiye tahvîl eylediği Enîsü’l-Müsâmirîn’de ve zelzele-i azîmede bu câmi
dahi münhedim olup kurşunlarının fürûhtuyla sakfının ahşâb olarak mü-
ceddeden binâ olunduğu Örfî Ağa Tarihçesi’nde mastûr ve bânîsi Hacı
Alemüddin dahi derûn-ı hisârda Kule Kapısı Caddesinde binâ eylemiş
olduğu nakşî dergâhında medfûndur.
Yeşilce Câmii
(Kırk yedincisi) İmâret-i Mezîd Bey Mahallesinde İmâret-i Mezîd Bey
Câmii Sokağında on üçüncü numarada vâki sekiz yüz kırk beş tarihinde Eflak
voyvodası Drakula tarafından şehîd edilmiş olan Gâzî Mezîd Bey tarafından
126 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
imâreti kurbuna mescid-i şerîf olmak üzere binâ olunmuş ve elsine-i nâsda
Yeşilce ve İmâret-i Mezîd Bey Câmii nâmlarıyla şöhret bulmuştur. Enîsü’l-
Müsâmirîn bânî-i müşârun-ileyhin imâreti vasfında bu mahalde yeşil minareli
ve iki kubbeli bir mescidi dahi vardır ki tarafeyninde birer küçük kubbelerle
tabhâneleri vardır demiştir. Şu hâle göre yeşilce nâmı minaresinin vaktiyle ye-
şil boyalı olmasından nâşî idügi anlaşılmaktadır. Kapısı bâlâsındaki mermer
levhada menkûş manzûm tarih müfâdından istidlâl olunduğu üzere bin yüz
altmış beş tarihindeki azîm zelzelede harap olmakla altmış yedi tarihinde tamir
olunduğu sırada minber vaz‘ıyla câmiye tahvîl edilmiş olması muhtemeldir.
Tarihin istinsâh olunan sûreti budur.
Tarih Tezelzülden olup tahrîb bu câmi
Ezel tamîri bes tahmîn olundu
Şehenşâh-ı hazret-i Sultân Mahmûd
Yüzünden bir kulu tayin olundu
Veliyyü’l-vakf olan Osmân Ağa’nın
Bu bâbda sa‘yi bes tazmîn olundu
İdüp tamirin tekmîl kusûrsuz
Metânetle binâ tebyîn olundu
Görenler tarz-ı tamirin safâyî
Dedi hakkâ ne hoş tahsîn olundu
Çıkup üçler mücevher dedi tarih
Yeşilce yemyeşil tezyîn olundu 1167
Bin iki yüz doksan dört senesinde Rusyalının Edirne’yi istîlâsı
hengâmında harap olup bir müddet mesdûd kalmış ise de ümerâ-yı as-
keriyenin himmetleriyle mükemmelen tamir edilerek 1307 Rebiulevveli-
nin yirmi sekizinde resm-i küşâdı icrâ edilmiştir. [s.51] bânî-i müşârun-
ileyhin Tepe Mezarlığı kurbunda nâmına mensûb olan mahalde bir câmii
ve Pazarcılar içinde bir de hamamı vardır.
Bürüncekci Câmii
(Kırk sekizincisi) Çokalca Mahallesinde Kıyak Caddesinde yüz yirmi
birinci numarada Bürüncekci esnâfından sâhibü’l-hayrât İsmail Ağa nâm
zât tarafından binâ edilmiş olan câmi-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, bir
minaresi vardır. Binâsı tarihi bulunamamış ise de kapısı bâlâsındaki mer-
mer levhadaki tamir tarihi budur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 127
Ravzatü’l-Mesâcidi’ş-Şerîfe der-Edirne
134 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 135
şerîfidir ki sakfı ahşâbdan idi. Bin iki yüz doksan dört senesi istîlâsında
münhedim olup arsa kalmıştır. Bânî-i müşârun-ileyhin Kirâslı Câmi
nâmıyla müştehir bir mescidi daha vardır.
11-Ali Paşa Mescidi
Ali Paşa Çarşısı kurbunda ve zahrında elli ikinci numarada sadr-ı
esbak Semiz Ali Paşa’nın binâ-gerdesi olan mescid-i şerîfdir ki sak-
fı ahşâbdandır. Eyyâm-ı şitâda abdest için ateşle ısınır muslukları dahi
vardır. Ali Paşa Çarşısında islam kalmadığı için haraba yüz tutmuştur,
mesdûddur.
12-Esad Paşa Mescidi
Tahmîs kurbunda Tahmîs Sokağında ikinci numarada Ayaş
Müftîsizâde Esad Muhlis Paşa’nın bin iki yüz kırk üç tarihinde binâ ey-
lediği mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdan olduğu için bin iki yüz yetmiş
iki senesinde muhterik olup arsa kalmıştır. Bânîsinin tercemesi Edirne
valileri sırasındadır.
13-Rüstem Paşa Mescidi
Mûytâblarda iki kapılı han mukâbilinde Rüstem Paşa Hanı derûnunda
havlu vasatında vâki şâdırvânın fevkine binâ olunmuş Rüstem Paşa
Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşâbdan ve kurşun pûşîdeli idi. Han-ı mezkûr
odalarının kısm-ı küllîsi millet-i âhar yedine geçmiş ve İslâm elinde bulu-
nanlarının da müste’cirleri gayr-ı müslimeden bulunmuş olmasına mebnî
mescid-i mezkûr muattal kaldığından bin iki yüz doksan beş senesinde
Edirne’nin Rusyalı tarafından istîlâ olunduğu bir zamanda hân-ı mezkûr
sekenesi tarafından hedm edilmiştir. Edirne’de altı şadırvan üstü câmi de-
nilen bu mescid-i şerîf idi.
14-Hazînedâr Sinân Bey Mescidi
Hazînedâr Sinân Bey Mahallesinde Hazînedâr Sinân Bey Câmii So-
kağında on birinci numarada vâki Sinân Bey Mescid-i şerîfidir ki sakfı
ahşâbdandır, binâsı tarihi bulunamamıştır.
15-Yahya Bey Mescidi
Yahya Bey Mahallesinde Yahya Bey Camii Sokağında üçüncü numa-
rada şâir-i meşhûr Yahya Bey’in dokuz yüz [s.56] seksen beş tarihinde binâ
eylediği mescid-i şerîfdir ki sakfı bir kubbedir, bir minaresi vardır. İtmâmına
mütercim-i Şakâyık Mecdî merhûm bu tarihi demiştir. Tarih:
138 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Bu levha kapısı bâlâsında iken halk Ali Bey Câmii demekten geri
durmazlar. Fe-sübhâna’llâh.
18-Şerbetdâr Hamza Bey Mescidi
Şerbetdâr Hamza Bey Mahallesinde Kâsımpaşa Hamamı Sokağın-
da on birinci numarada vâki sakfı ahşâbdan ve musanna‘ bir minareli
Şerbetdâr Hamza Bey Mescidinin birçok vakfı olduğu halde bakılma-
yıp münhedim olmakla sakfından, minaresinden eser-i binâ kalmamış-
tır. Bânîsi Sicil-i Osmânî beyânınca 864 tarihinde Rumiyye-i Suğrâ yani
Amasya ve Tokat valisi iken orada vefât etmiştir.
19-Rakkâs Ali Bey Mescidi
Rakkâs Ali Bey Mahallesinde Altûnîzâde Sokağında kırk dokuzuncu
numarada Rakkâs Ali Bey tarafından binâ olunan mescid-i şerîfdir ki Ta-
butlu Câmi nâmıyla şöhret bulmuştur. Sakfı ahşaptandandır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 139
olan mescid-i şerîfdir ki mürûr-ı zamân ile müşrif-i harap olup arsasının
el-yevm bilardohâne olan mahal idügi tahkîk kılınmıştır.
31-Veled-i Veliyyüddîn Mescidi
Veled-i Veliyyüddin Mahallesinde Veled-i Veliyyüddîn Mescidi So-
kağında üçüncü numarada kâin Veled-i Veliyyüddin Mescid-i şerîfidir
ki sakfı ahşâb ve harapdır. Bânîsi Mevlânâ Veliyyüddînzâde Şâir Ahmed
Paşa olmuş zannolunur.
32-Molla Fahreddîn Mescidi
Monla Fahreddîn Mahallesinde Hacı Şâkir Bey Sokağında sekizinci
numarada vâki Monla Fahreddîn Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşâbdandır.
Banîsi sekiz yüz yetmiş üç tarihinde vefât edip Dârü’l-hadîs Câmi-i şerîfinin
mihrâbı önünde medfûn ve tercemesi şeyhülislâmlar sırasında mezkûr bu-
lunan Fahreddîn-i Acemî hazretleridir.
33-Hayreddîn Mescidi
[s.58] Çizmeciler Çarşısında Postahâne Sokağında elli dördüncü
numarada Hayreddînzâde Ahmed Efendi tarafından binâ olunup pederi
nâmına nisbetle Hayreddîn Mescidi demekle müştehir olan işbu mescid-i
şerîf bin iki yüz kırk üç senesi harîk-ı kebîrinde muhterik olduğundan
sene-i mezkûrede kethudâ-yı ser-bevvâbîn Osmân Nûri Ağa tarafından
müceddeden binâ edilmiş ve kapısı bâlâsındaki mermer levhaya menkûş
tarih buraya terkîm kılınmıştır.
Tarih Hazret-ipâdişeh-i hâmî-i dîn ü dünya
Yani sultân-ı selâtîn-i cihân Mahmûd Hân
Bâis-i hayr-duâ olmak içün bendeleri
Niçe vîrâneleri eylediler âbâdân
Yani vâlî-i merâhim-şiyem Esad Paşa
Kıldı inşâ nice hayrât bi-avn-i Yezdân
Kethudâsı dahi ol Âsaf-ı vâlâ-şânın
Kıldı ızhâr-ı ubûdiyyet-i ihlâsı ayân
Sâ‘î-i hayr ser-efrâz-ı ser-i bevvâbîn
Yani Osmân Ağa mümtâz-ı cemî‘-i akrân
Sarf-ı hayrâta edüp cümle nukûd-ı fikri
Eser-i mahbûb-ı Hudâya olup ez-cân revân
142 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
83-Nişdoğan Mescidi
Nişdoğan Mahallesinde Arasta Sokağında dördüncü numarada Niş-
doğan Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşâbdandır.
84-Kunduk Osmân Mescidi
Kunduk Osmân Mahallesinde Karaağaç Çeşmesi Caddesinde on
dokuzuncu numarada vâki Kunduk Osmân nâm zâtın binâ-gerdesi olan
mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, minaresi bin yüz altmış beş zelzele-i
azîmesinde münhedim olmakla bir asr mürûrurunda kurbunda vâki Hacı
Mercimek Mescidi minaresinin cemaat-i islâmiye tarafından hedmine
mebnî şerefesi bu câmi-i şerîfe ihdâ olunduğundan bunun minaresi bin
iki yüz doksan sekiz senesinde müceddeden inşâ edilmişdir.
84-Abdurrahmân Mescidi
Abdurrahmân Mahallesinde Abdurrahmân Câmii Sokağında onuncu
numarada tercemesi kudât sırasında mezkûr Mevlânâ Abdurrahmân ibni
Seyyid Ali’nin dokuz yüz elli yedi hilâlinde binâ etmiş olduğu mescid-i
şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, bir minaresi vardır. Bin yüz altmış beş
zelzele-i azîmesinde harap olmakla nâzır-ı vakf Şeyhülislâm Mevlânâ Sey-
yid Murtazâ Efendi tarafından tamir ettirilip kapısı bâlâsındaki mermer
levhaya nakş ettirilen tarih bu mahalle terkîm edildi. Tarih:
[s.64] Sadr-ı Rûm merhûm-ı fâzıl Abdurrahmân be-nâm
Kılmış idi bu mübârek mescidi muhkem binâ
Zelzele müştedd olunca bu ibâdetgâh dahi
Ser-be-hâk-i secde olup ref ‘ini etti recâ
Nâzır-ı vakf-ı şerîf şeyhülislâm-ı enâm
Mazhar-ı tevfîk-i Hakk yani ki Seyyid Murtazâ
Emri ile bir sadâkatkârı mâl-i vakf ile
Bir binâ yapdı ki hakkâ etti tahsîl-i rızâ
Şeş cihâtı hûb olup tarihe imdâd eyledi
Oldu tamir ile nev bu mescid-i ahsen-binâ 1166
86-Fanfan Mescidi
Murâdiye Mahallesinde Ağa Hamamı Sokağında yirmi beşinci nu-
marada vâki Fanfan Hasan Efendi’nin binâ eylediği mescid-i şerîfdir ki
sakfı ahşâbdandır ve haraba yüz tutmuştur. Bânîsi burnundan söyler bir
adam olduğu için “Fanfan” nâmıyla şöhret bulmuştur.
152 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
87-Dağdeviren Mescidi
Hadım Fîrûz Mahallesinde Kışla Meydanı Caddesinde Dağde-viren-
zâde Mehmed Ağa’[nın] binâ eylediği birinci numaralı mescid-i şerîfdir
ki mürûr-ı zamân ile münhedim olduğundan arsadır. Bânîsinin tercümesi
bostancıbaşılar sırasındadır.
88-Zehrimâr Mescidi
Taşodalar Mahallesinde Zehrimar Camii Sokağında on sekizinci numa-
rada Zehrimar Mehmed Bey bin Ahmed nâm zât tarafından dokuz yüz elli
tarihinde binâ edilmiş olan câmi-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır. Bir minare-
si vardır. Müşârun-ileyhin donanma serdârı olup 950 tarihinde vefât eylediği
Sicill-i Osmânî’de mezkûrdur. Sâhib-i Fetâvâ şeyhülislâm Mevlânâ Ali Efendi ve
şeyhülislâm Menteşzâde Abdürrahîm Efendi ve kudâttan Kefevî Hüseyin Efendi
bu mescid-i şerîfin sâhasında medfûn ve tercemeleri mahallerinde mezkûrdur.
89-Üsküfçü Hızır Mescidi
Üsküfçü Hızır Mahallesinde Eski Tophâne Caddesinde birinci nu-
marada vâki Üsküfçü esnâfından Hızır nâm zâtın binâ eylediği mescid-i
şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, bir minaresi vardır. Dinlence Camii dahi der-
ler. Cemaat-i islâmiye tarafından hedm edilen Zen-i Fîrûz Mescid-i şerîfi
kapısının süğe taşları bu mescide ihdâ edilmiştir.
90-Yakûb Kilârî Mescidi
Yakûb Kilârî Mahallesinde Sarıca Paşa Caddesinde beşinci numa-
rada vâki Kilârî Yakûb tarafından binâ edilen mescid-i şerîfdir ki sakfı
ahşâbdandır. Bin üç yüz beş senesinde tamir edilmiştir.
91-Kebe Yapıcı Mescidi
Kebe Yapıcı Mahallesinde Kâdirî Hâne caddesinde Kebe Yapıcı78
tarafından binâ edilen mescid-i şerîfdir ki el-yevm arsadır. Sâhasında vâki
mektebi dahi münhedim olmakla Vâlî Kadri Paşa delâletiyle cemaat-i
İslâmiyece inşâ edilmekle nâmının Kadriye Mektebine tahvîl edildiği ma-
hallinde mezkûrdur. Kebe Yapıcı seccâdecibaşı imiş.
92-Papasoğlu Mescidi
Turgut Bâzergân Mahallesinde Duhânî Hurşîd Efendi Sokağında
on beşinci numarada vâki Papasoğlu Ali Efendi Mescid-i şerîfidir ki sakfı
78 İki kelimelik boşluk.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 153
ahşâbdandır, bir minaresi vardır. Hadd-i zâtında zâviye olmak üzere binâ
olunmuştur. Mürûr-ı zamân ile sakfı münhedim olup dört duvarı ile mi-
naresine fakîr-i câmi‘u’l-hurûf yetiştim. Muahharan onlar da yıkılıp arsa
kalmış idi. Bin üç yüz dokuz senesinde ikinci ordu-yı hümâyûn nakliye
taburu binbaşısı Hurşîd Bey tarafından yalnız sakfı ahşâb olarak binâ
edilmiş ve havâyicine sarf için ittisâline bir de kahvehâne yaptırılmıştır.
93-Şâh Mehmed Mescidi
Yancıkcı Şâhîn Mahallesinde İstanbulyolu Caddesinde elli sekizinci
numarada vâki Şâh Mehmed nâm zât tarafından binâ edilmiş mescid-i
şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır. Ayşe Kadın Hanı pîşgâhında kâindir. Do-
kuz yüz [s.65] doksan dört tarihinde vefât eden bânîsi Bağdâdî Hamdî
Efendi kabristanında medfûn ve nakş-ı seng-i mezârı fârisiyyü’l-ibâre bu
tarih-i mevzûndur.
Tarih
97-Vâvlı Mescid
Kıncı Fîrûz Mahallesinde Vâvlı Cami Sokağında dördüncü numa-
rada Kazasker Davud Efendi nâm zâtın binâ eylediği mescid-i şerîfdir
ki Vâvlı Câmi nâmıyla şöhret bulmuştur. Sebebi de yazlık yani son ce-
maat mahalli duvarına büyük kıtada bir vâv harfi yazılmış olmasıdır.
Esmârü’t-Tevârîh’de Davud Efendi nâmında kazasker görülememiştir. Sak-
fı ahşâbdandır, bir minaresi vardır.
98-Sûfî İlyas Mescidi
Sûfî İlyas Mahallesinde Menzilahırı Caddesinde üçüncü numarada
Sûfî İlyas nâm zâtın binâ eylediği mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır.
99-Kiremitçi Hacı Halîl Mescidi
Kiremitçi Hacı Halîl Mahallesinde Kiremitçi Hacı Halîl Camii So-
kağında onuncu numarada Kiremitçi esnâfından Hacı Halîl’in binâ ettiği
mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır.
100-Sıkça Murâd Mescidi
Sıkça Murâd Mahallesinde Paşakapısı Caddesinde Sıkça Murâd nâm
zâtın altmış dokuzuncu numarada vâki mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır.
101-Kızıl Minare Mescidi
Kızıl Minare Mahallesinde Kızıl Minare Mescidi Sokağında Zağanos
subaşının binâ eylediği mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, bir minare-
si vardır. Mürûr-ı zamân ile harap olduğundan bin üç yüz altı senesinde
jandarma zâbitânı tarafından iâne cemiyle müceddeden ahşâb olarak binâ
ettirilmişdir. Bânî-i evveli Zağanos Subaşı sâhasında medfûndur. Nâmına
Kızıl Minare Mescidi dahi derler.
102-Kâtib-i Cev Mescidi
Kâtib-i Cev Mahallesinde Kâtib-i Cev Camii Sokağında Kâtib-i
Cev tarafından birinci numarada binâ olunmuş mescid-i şerîfdir ki sakfı
ahşâbdandır.
103-Altûnî Mescidi
Altûnî Mahallesinde Altûnî Sokağında ikinci numarada vâki Altûnî
Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşâbdandır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 155
Bin iki yüz doksan dört istîlâsında sakfı münhedim olmakla badehû
minaresi cemaat-i islâmiye tarafından hedm ettirilerek enkâzı fürûht ve
kapısınının süğe taşlarıyla bâlâsındaki tarih taşı Kıyak’ta Üsküfçü Hızır
Mescidine nakl edilmiştir. Tarih taşındaki ibâre aynen budur:
156 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
intehâ.
109-Külâhdûz Mescidi
Külâhdûz Mahallesinde Uzun Kaldırım Caddesinde elli dokuzuncu
numarada külâh-dûz Ali Bey’in binâ eylediği mescid-i şerîfdir ki mürûr-ı
zamân ile münhedim olmakla arsası Ayşe Kadın Hânı zahrındaki askerî
teferruâtına mezc edilmiştir.
110-Dârü’s-siyâde Mescidi
Dârü’s-siyâde Mahallesinde Dârü’s-siyâde Câmii Sokağında beşin-
ci numarada vâki tabîb-i sultânî Fazlullah Paşa tarafından binâ edilen
mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdan ve bir minaresi ve sâhasında imâreti
vardır, bânîsi Fazlullâh Paşa sâhasında medfûn ve tercemesi mahallin-
de mezkûrdur. Esrâru’n-nokta nâm kitâbın müellifi ve Şeyhü’l-ekber
Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin Fusûs nâm eser-i celîllerinin şârihi
ârif-i billâh Mevlânâ eş-şeyh Emîr Ali hazretleriyle Tevkîî Mustafa Paşa
bu mescid-i şerîfin mihrâbı önünde medfûn ve tercemeleri mahallerinde
mezkûrdur. Burada daha pek çok zevât medfûn ise de 1295 istîlâsında
imâretin hedm edildiği sırada bu taşlar dahi şikest edilmiş olduğundan
pek çoklarının mevcut olan kabirlerinden hüviyetleri anlaşılamamıştır.
Bunun için Dârü’s-siyâde denilmiştir.
111-Kavaklı Mescidi
Kavaklı Mahallesinde Tabutlu Câmi Sokağında beşinci numarada vâki
Şehâbeddin Paşa tarafından binâ edilen [s.67] mescid-i şerîfdir ki sakfı
ahşâbdandır. Bânîsi Saraçhâne Köprüsünün bânî-i evveli Hadım Şehâbeddîn
Paşa ise de mescid-i şerîf Kavaklı Mescidi nâmıyla şöhret bulmuştur.
112-Eskici Hamza Mescidi
Eskici Hamza Mahallesinde Abdullah Hamamı Sokağında altıncı
numarada vâki Eskici Hamza demekle şöhret bulmuş olan zâtın binâ etti-
ği mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır.
113-Unnâblı Mescidi
Hacı Mercimek Mahallesinde Unnâblı Câmi Sokağında onuncu
numarada Sâdık Baba nâm zât tarafından zâviye olmak üzere binâ olu-
nup Unnâblı Câmi nâmıyla şöhret bulmuş olan mescid-i şerîfdir ki sakfı
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 157
ahşâbdan idi. Bin iki yüz altmış bir senesi muharreminde enhârın emsâli
görülmedik sûrette feyezânı esnâda münhedim olduğu fakîr-i câmi‘u’l-
hurûfca malumdur. Bânîsi Sâdık Baba hazîresinde medfûndur. İttisâlinde
yani kapısına muttasıl kebîr çeşme hazînesini Mirlivâ Hakkı Paşa hedm
edip Gâzî Hâce Mahallesinde Ağaçpazarı Caddesinde yüz elli altıncı nu-
maradaki İsmihân Sultân Cami-i şerîfinin minaresine enkâzını sarf etmiştir.
114-Seyfullâh Mescidi
Hâcı Hallâc Mahallesinde Süleymâniye Küçükpazarı Caddesinde on
beşinci numarada vâki Seyfullâh nâm zât tarafından binâ olunan mescid-i
şerîfdir ki sakfı ahşâbdandır, bir minaresi ve sâhasında bir medresesi vardır.
115-İbni Arab Mescidi
İbni Arap Mahallesinde İbni Arap Camii Sokağında on altıncı numa-
rada İbni Arap tarafından binâ edilen mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşâbdan
ve bir minaresi var ise de istîlâda harap olmakla Ebü’l-hayrât Sultân
Abdülhamîd Hân-ı Sânî hazretleri irâdesiyle sakfı müceddeden binâ olun-
makla bin üç yüz dokuz senesi Rebiulevvelinde hitâm bulmuştur.
116-Attâr Hâcı Halîl Mescidi
Attâr Hacı Halîl Mahallesinde Germekapı Caddesinde altmış üçün-
cü numarada attâr esnâfından Hacı Halîl bin Abdullâh nâm zât tarafın-
dan 860 tarihinde binâ edilen mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşaptan, pûşîdesi
kurşundur, bir minaresi vardır. Muahharan kurşun pûşîde üzerine kiremit
ferş olunup altı kurşun, üstü kiremit nâmıyla meşhûr olmuş idi. Bin iki
yüz doksan üç senesinde beledî cânibinden kurşunlarının ahz olunduğu
mervîdir. El-yevm haraba müşrif olmakla mesdûddur. Kapısı bâlâsında
mastûrdur.
117-Debbâğ Hacı Halîl Mescidi
Debbâğ Hacı Halîl Mahallesinde Debbâğhâne Caddesinde debbâğ
esnâfından Hacı Halîl nâm zâtın inşâ eylediği mescid-i şerîfdir ki sakfı
ahşaptandır, bir minaresi vardır. Sakfı mürûr-ı zamân ile harap olduğundan
Edirne bostancıbaşısı esbak Dağdevirenoğlu Mehmed Ağazâde Abdülka-
dir Bey tarafından bin iki yüz otuz altı tarihinde sakfı müceddeden binâ
edildiğini müş‘ir kapısı bâlâsına mevzû‘ mermer levhadaki gayr-ı munta-
zam tarih buraya aynen nakl edilmiştir.
158 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
121-Karabulut Mescidi
Karabulut Mahallesinde Karabulut Camii Sokağında onuncu numa-
rada vâki Karabulut İbrâhîm Bey mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşaptandır,
bir minaresi vardır.
122-Dervîş Âbî Mescidi
Dervîş Âbi Mahallesinde Musallâ Bakkalı Sokağında Dervîş Âbî
Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşaptandır. On üçüncü numarada vâkidir.
123-Mihalkoç Mescidi
Mihalkoç Mahallesinde Sultân Bâyezîd Caddesinde beşinci numa-
rada Mihalkoç Bey tarafından binâ olunan mescid-i şerîfdir ki el-yevm
arsadır. Bânîsi Sultân Bâyezîd Hân ümerâsından Malkoç Bey’dir. Sivas
vâlîsi olmuş ve sekiz yüz dörtte Timur muhârebesinde esîr olup bade’l-
ıtlâk vefât eylemiştir.
124-Parmaklı Câmi
Hacı Klavuz Mahallesinde Parmaklı Câmi Sokağında otuz üçün-
cü numarada Hacı Kılavuz tarafından binâ olunan mescid-i şerîfdir ki
beyne’l-avâm Parmaklı Câmi nâmıyla şöhret bulmuştur. Sakfı ahşaptan-
dır, bir minaresi vardır. Sakfı harapçadır.
125-Emîr Mescidi
Emîr Mescidi Mahallesinde Yıldırım Caddesinde on altıncı numara-
da Emîr Hüseyin nâm zatın binâ eylediği mescid-i şerîftir ki sakfı ahşap-
tandır, bir minaresi vardır.
126-Taşçı Kasım Mescidi
Arpacı Hamza Mahallesinde Süpürgeciler Caddesinde taşçı
esnâfından Kasım nâmında bir zâtın yüz altıncı numarada binâ eylediği
mescid-i şerîfdir. Mürûr-ı zamân ile münhedim olmakla arsadır.
127-Begce Mescidi
Begce Mahallesinde Beylerbeyi Fırını Sokağında birinci numarada
vâki Begce Mescid-i şerîfidir ki sakfı ahşap ve bir minaresi vardır. Bin yüz
üç tarihinde Defterdâr Hacı Yusuf Efendi tarafından tamir olundukta
sâhib-i Ferheng Şuûrî merhûm bu tarihi demiştir.
Tarih Sâhib-i lutf u kerem Yûsuf Efendi kim anın
Tâ ezel tab‘ın Hudâ lutf üzre takdîr eyledi
160 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
140-Vîran Câmi
Kazzâz Sâlih Mahallesinde Vîrân Câmi Sokağında on üçüncü nu-
marada83 mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşaptandır, bir minaresi vardır. Bin
yüz altmış beş zelzelesinde minaresinin şerefesinden yukarısı zedelenip
yerinden oynamış olduğu görülmektedir. Bidâyeten zâviye olmak üzere
binâ olunmuştur. Sakfı bin iki yüz altmış üç senesi hilâlinde münhedim
olmuştur. Minaresi mevcuttur. Çok seneler hâl-i harapîde kaldığından
Vîrân Câmi nâmını almıştır.
141- Meydân Mahallesinde Arnabud Bayırı Sokağında on altıncı
numarada vâki84 mescid-i şerîfdir.
142- Bezirci Hâtûn Mahallesinde Medrese Sokağında otuz yedin-
ci numarada vâki85 mescid-i şerîfdir ki sakfı harap olup arsasını mahalle
ahalîsinden Keçe Mustafa nâm bed-fercâm bahçesine kalb etmiştir.
143- Yıldırım Bâyezîd Mahallesinde İmâret Caddesinde on beşinci
numarada vâki 86 mescid-i şerîfdir.
144- Kum Mahallesinde Cami-i Şerîf Sokağında yirminci numarada
vâki 87 mescid-i şerîfdir.
145- Bat Pazarında Çilingirler Caddesinde yirmi ikinci numarada
vâki 88 mescid-i şerîfdir ki sakfı ahşaptandır.
146-Gendüm Küp Mescidi
Tahmîsde Saraçlar Câmii Sokağında beşinci numarada vâki Gendüm
Küp89 mescid-i şerîfidir ki harîk-ı kebîrde münhedim olmakla hâlî arsadır.
147- Derûn-ı hisârda Keçeciler Kapısı Caddesinde otuz dokuzuncu
numarada vâki90 mescid-i şerîfdir ki ittisâlinde fırın vardır, arsadır.
148- Hisârda kadîmen Kemerhavlu el-yevm Aya Nikola Mahalle-
sinde Kemerhavlu Odaları Sokağında sekizinci numarada vâki91 mescid-i
şerîfdir ki arsadır.
83 Metinde boş bırakılmıştır.
84 Metinde boş bırakılmıştır.
85 Metinde boş bırakılmıştır.
86 Metinde boş bırakılmıştır.
87 Metinde boş bırakılmıştır.
88 Metinde boş bırakılmıştır.
89 Metinde boş bırakılmıştır.
90 Metinde boş bırakılmıştır.
91 Metinde boş bırakılmıştır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 163
1-Mevlevî Tekkesi
Murâdiye Mahallesinde Murâdiye Câmii havlusunda dördüncü
numarada vâki binâsına sekiz yüz kırk üç tarihinde irâde taalluk ettiği
Sahâyifü’l-Ahbâr’da mezkûr olan Sultân Murâd Hân-ı Sânî hazretleri
müberrâtından Mevlevî Dergâh-ı şerîfidir ki tafsîlâtı Murâdiye Cami-i
şerîfi zikrindedir.
2-Sezâyî Tekkesi
Hâcı Hallâc Mahallesinde Süleymâniye Küçükpazarı Caddesinde
otuz beşinci numarada vâki Sezâyî Dergâh-ı şerîfidir ki sakfı ahşaptandır,
bir minaresi vardır. Gülşenî tekkesidir. Hadâyiku’l-Hakâyık fî-Tekmileti’ş-
Şakâyık’da Şeyh Âşık Efendi tercemesinde işbu zâviyeyi bidâyeten Şâh
Melek binâ edip nâmına nisbetle Şâh Melek Zâviyesi denmekle maruf
olduğu hâlde Şeyh Âşık Efendi hazretlerinin Mısır’dan avdet ve zâviye-i
mezkûrede icrâ-yı âyîn-i Gülşenîye mübâderet eyledikleri beyân olundu-
ğuna göre bu tekkenin nâmı o zaman Gülşenî Tekkesine tahvîl edildiği
anlaşılmaktadır ve badehû Ekmekçizâde Ahmed Paşa mükemmel tamir ve
mühimmât ve vâridâtını temhîd eylemiş ise de yine haraba müşrif olmagın
bin kırk bir tarihinde İsa Dede nâm zât binâsını tecdîd eylemiş ve mürûr-ı
zamân ile yine haraba yüz tutmuş olduğundan Şeyh Sezâyî Hazretlerinin
necl-i necîbleri Sâdık Efendi bin yüz elli üç tarihinde esâsından hedmle
müceddeden binâ etmekle şuarâ-yı asriyeden Örfî Ağa bu tarihi demiştir.
Tarih Görünce Örfî dedi pâk tarih
Yapıldı ehl-i zikru’llah içün câ 1153
Kapısı bâlâsındaki târihin 1165 olduğuna nazaran on iki sene sonra yine
tamir edildiği anlaşılmaktadır. Sezâyî Hazretlerinin merkad-i şerîfleri üze-
rindeki kubbeyi Belgradî Kâmil Ahmed Paşa binâ eylediği ve müşârun-ileyh
Sultân Mahmûd Hân-ı Evvel asrında Şıkk-ı Evvel defterdârı olup muahharan
Midilli Cezîresine nefy ü iclâ ve badehû Edirne’ye tahvîl-i menfâ eylemiş ve
170 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
3-Kâdirîhâne Tekkesi
Sevindik Fakîh Mahallesinde Kâdirîhâne Caddesinde yirminci numarada
vâki Kâdirîhâne Dergâh-ı şerîfidir ki Bâzergân el-Hâc Mehmed Efendi nâm
sâhibü’l-hayrın tarîk-ı Kâdirî meşâyihinden 1053 tarihinde irtihâl-i dâr-ı bekâ
eden İsmâîl Rûmî Hazretleri için binâ ve inşâ etmiş oldukları işbu hânkâh bin
yüz elli dokuz senesi receb-i şerîfinde vukû bulan harîk-ı kebîrde muhterik ol-
makla vezîriazam Muhsinzâde Mehmed Paşa tarafından bin yüz seksen yedi se-
nesinde müceddeden binâ ve inşâ edilmiş olduğundan itmâmına şuarâ sırasında
tercemesi mezkûr Ali Senâyî Efendi bu tarihi demiştir.
Tarih Kıl ziyâret bu makâmı bir ulu dergâhdır
Âşıkânın kıblegâhı mesken-i evvâhdır
Hazret-i Sultân Abdülkâdirî dergâhıdır
K’öyle bir âlî-neseb ceddi habîbu’llâhdır
Bunca pîrân ü azîzânın makamı var bular
Her biri bir merd-i kâmil ârif-i bi’llâhdır
Sâlikâna râh-ı hakkın mekteb-i irfânıdır
Okunan bunda hakîkat dersi ilmu’llâhdır
Çok zaman olmuşdu ihrâk olalı kaldı harâb
Şimdi mamur olduğu tahkîk-i murâdu’llâhdır
[s.74] Bânî-i sânî olubdur Şeyh Ahmed Kâdirî
Bezl-i mâl ettiği için fî-sebîli’llâhdır
Gûş edince sadr-ı a‘zam idi Muhsinzâdedir
Ki bu hayrâta verilen mâl rızâu’llâhdır
Keşf olunsun deyü fermân eyleyüp de masrafın
An-nakd kıldığı ihsân hasbeten li’llâhdır
Hâsılı tevfîk-i bârîdir muvaffak oldular
Sâhib-i hayra duâ akîb-i zikru’llâhdır
Geldiler üçler Senâyî bu makâmı göricek
Dediler târîh hakkâ bir ziyâretgâhdır 1187
Bin iki yüz yetmiş üç senesinde icrâ edilen tamirine Edirne Evkâf
muhâsebecisi Aynî Efendi bu tarihi demiştir.
Tarih Makâm-ı post-nişîn-i Fahr-ı âlem şâh-ı dil-âgâh
Mücerred hazret-i Abdülmecîd Hândır bu devrâna
172 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
elli seneden beri hatîb olan Ahmed Efendi tayin kılınıp o dahi bin kırk
sekiz senesi îd-i fıtrının birinci günü vefât ederek İstanbulyolu Kabrista-
nında defn olunmakla yerine yine Mahmûd-ı Hüdâyî Efendi tarafından
Silistre’da halîfe olan Saçlı İbrâhîm Efendi gelmiştir. Tercemeleri meşâyih
sırasındadır. Daha sonraları meşîhat cihetinin kimlere tevcîh olunduğuna
dâir malumâta destres olunamadı. 1275 senesinden 1295 senesine kadar
zâviye-i mezkûrenin meşîhati Şeyh Râşid Efendi nâmında bir ümmînin
uhdesinde olup sene-i mezkûrede Rusyalının Edirne’yi istîlâ ettiği sırada
tekke münhedim olmuş ve Şeyh dahi vefât edip meşîhatin ber-kâide oğlu-
na tevcîhi lâzım gelmiş ise de nâ-ehil olduğu cihetle Dersaâdetçe merkez
şeyhizâde Âdil Efendi’ye tevcîh buyrulmuştur. Ebü’l-hayrât Gâzî Sultân
Abdülhamîd Hân-ı Sânî hazretleri bu dergâh-ı şerîfin dahi hâl-i harapîde
kalmasını tecvîz etmeyip tecdîdini irâde ve fermân buyurmakla bin üç yüz
sekiz senesi Rebiulâhirinin ikinci cuma günü resm-i küşâdı icrâ kılınmış
ve vâlî-i vilâyet Hacı Ahmed İzzet Paşa tarafından bu tarih söylenmiştir.
Tarih Hazret-i Abdülhamîd Hân-ı hamîdü’l-hasletin
Ömr ü ikbâlin firâvân eyleye Rabbü’l-enâm
Kıldı tecdîden binâ bu tekyeyi ol pâdişâh
Olmuşiken nice yıllardır rehîn-i inhidâm
Feyz-i enfâs-i ricâl-i Celvetiye andadır
Cilveger-i nûr-ı Hüdâyîdir hidâyet subh u şâm
Gel devam et zikr ü tevhîde hulûs-ı kalble
Olasın tâ vâsıl-ı ser-menzil-i dârü’s-selâm
Bir mübeşşir geldi İzzet verdi tarihin haber
Saçlı İbrâhîm Efendi dergehi oldu tamâm 1308
Tarih mısraı fakir-i câmi‘u’l-hurûfun mâadâsı Hacı İzzet Paşa’nındır.
Havlusunda şâdırvânı olduğundan Şâdırvanlı Tekke denilmesi sebebi
budur. Minaresinin nısfı bin yüz altmış beş zelzelesinde münhedim ol-
muş ve nısf-ı diğeri de bu kereki inşaatında hedm edilmiştir.
6-Çoban Ali Efendi Tekkesi
Karabulut Mahallesinde Karabulut Caddesinde kırk dokuzun-
cu numarada vâki Çoban Ali Efendi nâm-ı diğerle Pazar Tekkesidir ki
tarîk-ı Uşşâkî meşâyihinden Karamânî Şeyh demekle maruf olan Mustafa
Efendi’nin halîfesi Şeyh İbrâhîm Efendi için zâviye olmak üzere Debbâğ
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 177
Hacı Ramazân nâm zâtın bin yirmi senesinde binâ eylediği câmi-i şerîfdir.
Şeyh İbrâhîm bin yirmi dört senesinde vefât etmekle bu câmi-i şerîfin
kurbunda defn olunup üzerine ahşaptan türbe binâ olunmuştur. Sokak
üzerindeki pencere yanında[ki] kabr bu zâtın kabridir. Bu câmi-i şerîf bin
kırk tarihinde külliyen muhterik olmakla Saray Ağası Mustafa Ağa sene-i
mezkûrede ahşaptan binâ eylemiştir. Buraya kadar olan makâle Enîsü’l-
Müsâmirîn’den me’hûzdür. Berâtlarında bu tekke Havvâ Hatun bin[ti]
Hasan zâviyesi idügini bin üç yüz on tarihinde şeyhi bulunan Mehmed
Efendi ifâde eylemiştir. Bazı zevâtça bu tekke bin yüz on beş senesin-
de zuhûra gelen Edirne vaka-i müellimesinin hudûsuna sebeb-i müs-
takil olduğu mazbût-ı sahâyif-i tevârîh olan Vânî dâmâdı şehîd ve sa‘îd
şeyhülislâm Erzurumî Seyyid Feyzullah Efendi’nin hânesi üzerine binâ
edilerek o asırda Beylerbeyi Tekkesinde icrâ-yı âyîn-i Uşşâkî eylemekte
bulunan Çoban Ali Efendi için zâviye olmak üzere binâ edildiğine dâir
olan makâlât efvâhî olup sahîhî Enîsü’l-Müsâmirîn’in beyânıdır. [s.78]
bin iki yüz doksan beş istîlâsında esâsından münhedim olmakla Ebü’l-
hayrât Gâzî Sultân Abdülhamîd Hân-ı Sânî hazretlerinin eser-i âtıfet-i
mülûkâneleriyle minber vaz‘ıyla yine câmi-i şerîf tarzında müceddeden
binâ ve ihyâ buyrulup üç yüz yirmi sekiz senesi Rebiulevvelinin yirminci
günü resm-i küşâdı icrâ kılınmakla itmâmına vâlî-i vilâyet Hâcı İzzet Paşa
bu tarihi demiştir.
Tarih Hazret-i Abdülhamîd Hânın Hudâ-yı lâ-yezâl
Eyleye eyyâm-ı ömr ü şevket ü şânın mezîd
Tâ esâsından harâb olmuş idi bu hânkâh
Etti ol kutb-ı hilâfet vaz‘-ı bünyân-ı cedîd
Rûh-ı pür-nûr-ı Aliyyü’r-Râ‘î’yi şâd eyledi
Kalbini mesrûr ede anın da Hallâk-ı Vahîd
Kalmadı mülkünde bir vîrâne vü vîrâne-dil
Cümlesin tâ‘mir ü tesrîr etti ol şâh-ı ferîd
İzzetâ imdâd-ı çâr-aktâbla târîhdir
Kıldı tecdîden binâ bu tekyeyi Sultân Hamîd 1308
7-Veli Dede Tekkesi
Sabûnî Mahallesinde Postahâne Sokağında yirmi dördüncü nu-
marada vâki kadîmen Birinci Zâviyesi ve el-yevm Veli Dede veyahut
Şerefüddîn Tekkesi denmekle maruf ise de bânîsinin ismiyle binâsının
178 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
12-Salı Tekkesi
Ârif Ağa Mahallesinde Salı Tekkesi Sokağında sekizinci numarada
vâki Fahri Fatma Hatun Zâviyesidir ki sakfı ahşabtandır. Bu zâviye Tarîk-ı
Uşşâkî meşâyihinden şuarâ miyânında tercemesi mezkûr Şeyh Mehmed
Cemâleddîn Efendi hulefâsından Yazıcızâde Şeyh Mehmed Efendi için
binâ olunup bade vefâtihî Saka Hüseyin Efendi nâm zâta verilmiş ki o
dahi Yazıcızâde’nin halîfesidir, bu tekke hazîresinde medfûndur. Karamânî
Şeyh Mustafa Efendi nâm Uşşâkî şeyhinin bu tekkenin türbesinde medfûn
idügi mervîdir.
13-Sa‘dî Tekkesi
Hadım Timurtaş Mahallesinde Tahtalı Hamam Sokağında on ikinci
numarada bostancıbaşı Hacı İsmâîl Ağa tarafından inşâ edilmiş olan Sa‘dî
Dergâh-ı şerîfidir.
14-Beylerbeyi Tekkesi
Mîrimîrân Mahallesinde Beylerbeyi Câmii Sokağında on altıncı nu-
marada vâki Halvetî Dergâh-ı şerîfidir ki Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca
bânîsi Yûsuf Paşa Halîkatü’r-Rü’esâ ifâdesince Şarâpdâr Abdullâh Bey
elsine-i nâsda Sinân Paşa’dır.
15-Mestçizâde Tekkesi
Yaba Timurtaş Mahallesinde Arpagân Sokağında yirmi sekizinci nu-
marada vâki ve tarîk-ı Halvetîye mensûb Mestçizâde Tekkesidir ki bânîsi
Ramazân Efendi nâm zâttır. Sakfı ahşaptandır. Şuarâ miyânında tercemesi
mezkûr Sâlih Efendi bu tekkenin sâhasındaki türbede medfûndur.
16-Arabzâde Tekkesi
Teftîn Ağa Mahallesinde Çiçekli Mekteb Sokağında yirmi ikinci nu-
marada vâki tarîk-ı Nakşibendîye mensûb Arabzâde Tekkesidir ki sakfı ah-
şaptandır. Bin iki yüz elli üç tarihinde şâir-i meşhûr Pertev Paşa tarafından
tamir ettirildikte paşa-yı müşârun-ileyh bu kıtayı demiştir.
Nazm Ey kadem-peymâ-yı azm-i şâhrâh-ı Nakşbend
İşte gel meftûh bâb-ı hânkâh-ı Nakşbend
Sâye-i Sultân Mahmûd Hân-ı dil-âgâhda
Behçet-âbâd oldu bu dergâh-ı şâh-ı Nakşbend
Şuarâ sıra[sında] mesbûku’z-zikr Sâğarî ile Şeyh İlmî Efendi bu tek-
kenin sâhasında medfûndur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 185
ki sakfı ahşaptandır. Bin yüz yirmi beş tarihinde binâ edilmiş olmakla
itmâmına şuarâ-yı asriyeden Fâiz Efendi bu tarihi demiştir.
Tarih Hâmid Efendi kim olup pîr-i tarîk-ı âşıkân
Hâlâ odur ser-halka-i cemiyyet-i Uşşâkıyân
Osmân Efendi’den hilâfet rütbesin ihrâz edip
Sırrın ol zât-ı kerîmin anda buldular ayân
Şimdi onun cem’ine cem‘ olmaktadır erbâb-ı dil
Rûşendir anda gördüler nûr-ı velâyet-i ârifân
Himmet edip bu tekyeyi yapdı kenâr-ı cûyda
Etrâfı güllerle müzeyyen nâle eyler bülbülân
Sad bâreka’llâh pâk-cây-ı mehbit-i envâr-ı kuds
Kim dergehidir levhaşa’llâhu tekyegâh-ı sâdıkân
Bunda olur olursa ger câm-ı merâma dest-res
Buna şitâb eyler hemîşe zümre-i sâhib-dilân
Bunda gelürler reh-neverdân-ı tarîk-ı sıdk u heves
Bunda alurlar vâyesin mahrûm kalmaz tâlibân
Bu câyı pîrân tarîk etmiş nazarına gâlibâ
Rûmâle zîrâ cân atar hâk-i derine zâkirân
Fâiz dedi kerrûbiyânın birisi târihini
Bu mabed-i Uşşâkiyândır câygâh-ı kudsiyân 1125
İki yüz doksan beş senesi istîlâsında harap olup bin üç yüz altı se-
nesinde müceddeden inşâ olunmakla fakîr-i câmi‘u’l-hurûf tarafından bu
tarih nazm edilmiştir.
Tarih Sâhibü’l-hayrât nâm-ı pâkini bu dergehin
Şeyh Hâmid Dergehi nâmıyla tezkîr eyledi
Rûzgârın tanesi ez-her cihet edip harâb
Bir zamân âyîn-i Uşşâkîyi te’hîr eyledi
Fi’l-hakîka işbu ahvâl-i felâket-iştimâl
Nîze gibi tâ dil-i ihvâna te’sîr eyledi
Himmet-i pâkîze-i Pîr Hüsâmeddîn gör
Dergehin i‘mârını remz ile tebşîr eyledi
Hazret-i Abdülhamîd Hân-ı cihân-bânın dahi
Şem‘-i lutfu dergehi ihyâ vü tenvîr eyledi
[s.84] Bâ-husûs yevm-i küşâdında olan zikr-i cemîl
Şemme-i erbâb-ı dîni cümle ta‘tîr eyledi
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 187
seksen sekiz tarihinde Selanik’te vefât eden esbak Sadrazam İshak Paşa’dır
kurbundaki Tahtalı Hamamın dahi müşârun-ileyhin binâsı idiği mahal-
linde mezkûrdur.
24-Şâh Kadın Tekkesi
Süle Çelebi Mahallesinde Süle Çelebi Câmii Sokağında yedinci nu-
marada vâki Halvetî tarîkına mensûb dergâh-ı şerîfdir ki Şâh Kadın nâm
sâhibetü’l-hayrın binâsıdır. Sakfı ahşaptandır. Pîr-i tarîk-ı Halvetî Şeyh
Hacı Mustafa Efendi ki bu tekkenin şeyhi idi. Kurbunda vâki Süle Çelebi
Cami-i şerîfi sâhasında medfûndur. Ve tercemesi ulemâ ve meşâyih sıra-
sında mezkûrdur. Şâh Kadın mahdûmu ulemâ sırasında mesbûku’z-zikr
el-Hâc Şeyh Ahmed’in ahîren bu tekkeye Şeyh olduğuna göre bu tekke
evvelâ Şeyh Hacı Mustafa Efendi için binâ olunup muahharan ondan
icâzet alan oğlu Şeyh Ahmed’in nâ’il-i meşîhat olduğu anlaşılmıştır.
25-Germekaş Tekkesi
Üsküfçü Hızır Mahallesinde Kıyak Caddesinde yüz altmış yedinci
numarada vâki Nakşibendî tarîkına mensûb [s.85] Germekaş Zâviyesidir
ki Germekaş Hüseyin Efendi nâm zât tarafından binâ olunmuştur. Sakfı
ahşaptandır. Ulemâ sırasında tercemesi mezkûr Koca Dersiâm demekle
şehîr Mustafa Efendi bu tekkenin şeyhi olduğundan nâşî beyne’l-avâm
Dersiâm Tekkesi dahi derler. Kendisi ve mûmâ-ileyhin mahdûmu şuarâ
sırasında tercemesi mezkûr Gâlib Efendi bu tekkenin sâhasındaki türbe-
de medfûnlardır.
26-Uşşâkî Çizmeci Şeyh Tekkesi
Üsküfçü Hızır Mahallesinde Soğuk Çeşme Caddesinde otuz ikinci
numarada vâki tarîk-ı Uşşâkî’ye mensûb Halvetî Tekkesidir ki bu ma-
hal şâir-i meşhûr Tîgî Bey’in hânesi olduğu halde Şey İbrâhîm Efendi
hulefâsından Çizmeci Şeyh demekle maruf olan Şeyh Muslihuddîn Efen-
di tarafından bi’l-mübâyaa kendileri için zâviye ittihâz edilmiş ve bade-
vefâtihî kendisi orada defn olunmuştur. Tercemesi ulemâ ve meşâyih
miyânındadır. Tekkesi arsa olup türbesi mevcuttur.
27-Şeyh Muslihuddîn Tekkesi
Şeyh Şucâüddîn Mahallesinde Şeyh Muslihuddîn Efendi Sokağın-
da dördüncü numarada vâki ve Zeynuddin Havâfî tarîkına mensûb ve
Debbâğlar İmâmı demekle meşhûr olan ve tercemesi mahallinde mezkûr
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 189
34-Hindîler Tekkesi
Mihalkoç Mahallesinde Saraçhâne Köprüsü Caddesinde kırk üçün-
cü numarada vâki Hindîler Tekkesidir ki Sarayovası kurbunda Saraçhâne
değirmenleri civârında kâin olup el-yevm arsadır. Enîsü’l-Müsâmirîn’in
beyânına göre bu zâviyeyi Kanije Fâtihi İbrâhîm Paşa ki [1010 tarihinde
vefât edip Şehzâde Câmi-i şerîfi hazîresinde defn olunan sadrâzam Bos-
nalı İbrâhim Paşa’dır.] evlâd-ı Araptan Şeyh Ali nâmında bir zât için binâ
eylemiş badehû bin on tarihinde Mısır’dan Edirne’ye gelmiş olan Şeyh
Seyyid Abdüsselâm bin Şehâbeddîn el-Ensârî’ye verilip bade-vefâtihî
tarîk-ı Kâdirîden Veli Dede nâm zâta tevcîh olunmuş ise de bin elli altı se-
nesi evâhirinde onun dahi vukû-ı vefâtına mebnî şeyh-i sâbık Abdüsselâm
Efendi’nin oğluna verilmiştir. Hâlen bâ-berât şeyhi Mestçi Şeyh Hasan
Efendi nâmında bir fakîrdir.
35-Yediler Tekkesi
Hadım Fîrûz Mahallesinde Kışla Meydanında üçüncü numarada
vâki Kâdirî tarîkına mensûb Yediler Tekkesidir ki 1053 tarihinde irtihâl-i
dâr-ı bekâ eden İsmâîl-i Rûmî hazretleri Edirne’yi teşrîflerinde bu tekkeye
nâzil olmuşlar idi. 295 tarihindeki istîlâda harap olmakla 1308 senesinde
muhtasarca binâ olunmuş ve cihet-i meşîhati Kadı Sâlim Efendizade Rifat
Efendi nâm bir nâ-ehil elinde bulunmuştur.
36-Kanber Ayağı Tekkesi
Derûn-ı hisârda Kanber Baba Sokağında yüz yirminci numarada
vâki Halvetî tarîkına mensûb ve Kilise Camiinin mihrâbı pîşgâhında kâin
kadîmen Çukur Tekke el-yevm Kanber Ayağı demekle marûf zâviyedir ki
[s.87] Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca bin kırk altı senesinde Şeyhi Kutb
Mehmed Efendi’dir. Derûnunda el-yevm bir zâviyedâr ikâmet eylemekte
ise de âyîn-i tarîk icrâ olunmamaktadır.
37-Senâyî Efendi Tekkesi
Hadım Balaban Mahallesinde Hatîce Sultan Sarayı Sokağında ye-
dinci numarada vâki tarîk-ı Celvetîye mensûb Ali Senâyî Efendi Tekke-
sidir ki sakfı ahşaptan olup 1280 senesi hilâlinde dikici esnâfından ve
Kâdirî meşâyihinden Şeyh Göbek nâm Mehmed Efendi’ye verilmiş idi.
Şeyh Ali Senâyî Efendi bu tekkenin sâhasında medfûndur. Tekke el-yevm
arsa hâlindedir. Ali Senâyî Efendi’nin tercemesi şuarâ sırasındadır.
192 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
1-Kurrâ Medresesi
Taşodalar Mahallesinde Sultân Selîm Cami-i şerîfi sâhasında
cennetmekân Sultân Selîm Hân-ı Sânî hazretleri cânibinden Koca Mimâr
Sinân mübâşeretiyle inşâ edilmiş olan Kurrâ Medresesidir ki Arasta Çar-
şısı cihetinde vâkidir. Evvel-i fethinde meşîhati kırk sene kadar Ayasof-
ya hatîbi olan Mevlânâ Hamdî’ye verilmiş idi ki fuhûl-i ulemâdan olup
ilm-i kıraatta müellefât-ı müteaddide sâhibi ez-ân cümle Füyûz nâm
kitâb-ı nâfi‘ ki seb‘a ve selâseyi câmidir, onların telifidir. Onun yerine
Azîz Efendi nâmında bir pîr şeyhü’l-kurrâ olmuş idi. O dahi vefât ettik-
te Mevlânâ Hamdî’nin şâgirdlerinden Muslihuddîn Efendi şeyh oldu. O
dahi bin on üç tarihinde [s.90] vefât etmekle yerine Salbaş Hasan Efendi
şeyh olmuş bir sene sonra Çukacı Hacı Medresesine nakline mebnî yeri-
ne Demircizâde demekle meşhûr Ahmed Efendi şeyh olmuş, onun dahi
vefâtında yerine Bosnevî Mustafa Halîfe şeyh olup hakkında bu beyt îrâd
edilmiştir.
Beyt
edip sâdır olan 21 Rebiulâhir 1299 tarihli ilâm-ı şer‘î mûcibince yahûdîye
seksen senelik tasarruf senedli arsası Halebî Medresesi arsası olmak üzere
terk ettirilmiştir. Halbuki Halebî Medresesi Kemerhavlu Mahallesinde
Keçeciler Kapısı Caddesinin 38 numarasında vâki câmi-i şerîfin havlu-
sunda ve yahûdînin hânesi Hacı Bedreddîn Mahallesinde altı numarada
vâki ermeni kilisesi ittisâlinde olduğuna göre keyfiyyet muhtâc-ı tedkîktir.
9-Taşlık Medresesi
Medrese-i Ali Bey Mahallesinde Taşlıkbayırı Sokağında on üçüncü
numarada vâki Mahmûd Paşa merhûmun mahdûmu Ali Bey’in binâ ey-
lediği medresedir ki sakfı ahşaptandır. Pâyesi dâhil itibârıyladır, kırklıdır.
Bin yirmi dokuz tarihine değin hâric hükmüyle verilir idi.
10-Sarıca Paşa Medresesi
Sarıca Paşa Mahallesinde Sarıca Paşa Camii Sokağında sekizinci nu-
marada vâki dokuz yüz kırk dokuz tarihinde vefât eden Edirne şehremîni
Cafer Çelebi’nin binâ eylediği medresedir ki bu sebepten Eminiye
Medresesi nâmıyla yâd olunmakta idi. Sakfı ahşaptandır, pâyesi dâhil
itibârıyladır. Sarıca Paşa Mahallesinde olduğu cihetle mürûr-ı zamân ile
Sarıca Paşa Medresesi nâmını almıştır. Bir aralık haraba yüz tuttuğundan
evlâd-ı vâkıftan [s.92] Mehmed Tahir Ağa’nın 1229 tarihinde mücedde-
den binâ ettiği dershânesi duvarına vaz edilmiş olan mermer levhadaki
ibâreden müstebân olmuştur. Sakfı ahşaptandır, pâyesi evvelce hâric hük-
müyle idi.
11-Meydân Medresesi
Karabulut Mahallesinde Karabulut Caddesinde kırk yedinci numa-
rada vâki ve Yeniçeri Meydanı demekle meşhur olan mahalde olduğu için
ahîren Meydan Medresesi nâmıyla müştehir olan ve İsmâîl Bey nâm zât
tarafından binâ edilen Serrâciye ve İsmâîl Ağa ve İsmâîl Bey Medresesidir
ki sakfı ahşaptandır. 869 tarihli vakfiyesi Edirne kadılarından İbrâhîm
Paşa’nın mührüyle mahtûm idügi Paşa-yı müşârun-ileyhin tercemesinde
mezkûrdur. Pâyesi hâric itibârıyla yirmi beşlidir. 1285 tarihinde yüzbaşı
Hacı Ahmed Ağa tarafından ve 310 tarihinde diğer bir sâhib-i hayr ta-
rafından tamir edilmiştir. Dârü’l-hadîs müderrisi Abdurrahman Efendi
sâhasında medfûndur. Bu medrese Debbâğzâde Hüseyin Efendi’ye dâhil
pâyesine terfî olunmuş ve mukaddemâ dahi dâhil ile verilmiş imiş.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 203
mütekâid miralaylarından olup 1285 tarihinde vefât eden Hacı Şâkir Bey
tarafından 269 tarihinde tamirine mübâşeret edildiği esnâda Edirne’de
bir Rüşdiye mektebinin tesîsi cümle-i irâde-i seniyyeden bulunduğundan
mezkûr medrese mektebe bi’t-tahvîl emr-i tedrîse başlanılmış ve muahha-
ran bu mektebin etfâl-i mevcûdeyi adem-i istîâbına mebnî 275 tarihinde
Ârâstabaşındaki Ahî Çelebi mektebi dahi rüşdiyeye tahvîl olunarak bu
mektebe birinci ve Ahî Çelebi mektebine ikinci rüşdiye nâmı verilmişti. Bu
mektebin yerine mesele-i zâilede Edirne ahâlîsinden olup vâlideyni vefât
etmiş veya diyâr-ı âhardan gelen muhâcirînin Edirne’de bî-kes ve bî-vâye
kalmış olan evlâdının terbiyeleri için nâm-ı nâmî-i hazret-i pâdîşâhîye
nisbetle bâ-irâde-i seniyye bir sanâyi mektebi tesis edilmiş olmakla tafsîlâtı
mahallindedir.
21-Ekmekçi Köylü Medresesi
Altûnî Mahallesinde Ekmekçi Köylü Medresesi Sokağında ikinci nu-
marada vâki Hüsâmiye Medresesidir ki bidâyeten Hüsâmeddîn nâm zât
tarafından binâ olunmuştur. Pâyesi dâhil itibârıyladır. Mevlânâ Alâüddîn
Ali Hümâyûnnâme nâm eserini bu medresede telif etmiştir. 1159 senesi
harîk-ı kebîrinde muhterik olup bin iki yüz otuz dört tarihinde Ekmekçi
Köylü Ali Ağa nâm zât tarafından ahşap olarak müceddeden binâ etmiş
olduğundan o zâtın nâmına nisbetle el-yevm Ekmekçi Köylü Medresesi
nâmını almıştır.
22-Bevvâb Sinân Medresesi
Hızır Ağa Mahallesinde Kerestecilerbayırı Sokağında dördüncü nu-
marada vâki Bevvâb Sinân nâm zât tarafından binâ olunan medresedir ki
sakfı ahşaptandır. Beyne’t-tullâb Küçük Medrese dahi derler.
23-Dersiâm Medresesi
Üsküfçü Hızır Mahallesinde Kıyak Caddesinde yüz altmış dokuzun-
cu numarada vâki Kadı Seyyid Mustafa Efendi tarafından binâ olunmuş
medresedir ki Dersiâm Medresesi nâmıyla meşhûr olmuştur. Sebebi de
Koca Dersiâm [s.94] demekle meşhûr ve tercemesi ulemâ sırasında mezkûr
Malatyalı Mevlânâ Mustafa Efendi bu medresede müddet-i medîde mü-
derris olmasıdır. Pâyesi yirmi beşlidir.
206 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
43-Emîr Ali
Emîr Ali Medresesi.
44-Bedreddîn
Bedreddîn Medresesi.
45-Şeyh Mahmûd el-Kâdî
Şeyh Mahmûd el-Kâdî Medresesi.
46-Kemâl Dede
Kemâl Dede Medresesi.
Bu altı medreseye dâir malûmâta destres olunamadı.
47-Ahî Çelebi Medresesi
Rüşdiye Mektebi ittisâlinde arsa.
48-Miskîn Sefer Şâh Medresesi
Tahmîs Mektebi ittisâlinde arsa.
49-Kâsım Paşa Medresesi
Süle Çelebi Câmii vakfiyesinde mezkûrdur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 211
Ravzatü Merâkıdi’l-Evliyâ
212 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 213
nakl ile 974 senesi evâsıtında orada irtihâl ederek zâviyesi sâhasında defn
edildiği musarrah olup sâhib-i manzûme bu cihete vâkıf olmamıştır. Pe-
derinin ismi Handan Ağa idügi Bursa’daki tekkesinde mütâlaa olunan
vakfiyesinden müstebân olmuştur.
15-Mumcu Baba Türbesi
Mumcu Baba’nın türbesi bulunamadı.
16-Saka Baba Türbesi
Fındık Fakîh Mahallesinde Buzhâne Caddesinde kırk yedinci numa-
rada vâki kırk beş numaralı çeşmeye muttasıl hâne derûnunda kâin Saka
Baba Türbesidir ki mezkûr hâne sâhibi tarafından bel‘ edilmek üzeredir.
17-Boyacı Baba Türbesi
Kunduk Osmân Mahallesinde Karaağaç Çeşmesi Caddesinde on ye-
dinci numarada vâki Boyacı Baba türbesidir ki Kunduk Osmân Mescidi-
nin ittisâlindedir, sakfı ahşaptandır.
18-Zindânî Mehmed Efendi Türbesi
Tahtakalede Zindan Sokağında Zindanî Mehmed Efendi Türbesidir
ki münhedim zindan kulesi kurbunda ise de mahv ü nabûd olmuştur.
19-Cafer Baba Türbesi
Tahtakale’de Zindan Sokağında Zindan derûnunda medfûn Cafer
Babadır ki mahv ü nâbûd olmuştur.
20-Kanber Baba Türbesi
Derûn-ı hisârda Kilise Camii kurbunda Kanber Baba Sokağında yüz
yirminci numarada Kanber Baba Türbesidir ki zâviyesi sâhasında kâindir.
21-Yunus Baba Türbesi
Derûn-ı hisârda Keçeciler Kapısı Caddesinde otuz dokuzuncu nu-
marada Yunus Baba Türbesi.
22-Kaplan Baba Türbesi
Sitti Hâtûn Mahallesinde Ağaçpazarı Caddesinde yüz altmış üç nu-
maralı zâviye sâhasında vâki Kaplan Baba Türbesi.
23-Cafer Baba Türbesi
Gâzî Hâce Mahallesinde Ağaçpazarı Caddesinde yüz beşinci numa-
rada vâki Cafer Baba Türbesi.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 219
intehâ
Kabri ziyâretgâhdır. Rıdvânî mahlasıyla eşârı şuarâ miyânındadır. Bî-
duhân dahi derler, sebeb-i tesmiyesi anlaşılamadı.
25-İshak Baba Türbesi
Üç Şerefeli kurbunda Ekmekçiköylü Medresesi Sokağında doku-
zuncu numarada vâki İshak Baba Türbesidir ki duvar ile muhât idiyse de
ittisâlindeki Halîl Paşa Hanının arsasına binâ edilen dâire-i askeriyeye
merkûz reffât ile beraber kalb olunup dâire-i askeriye havlusu dâhilinde
Üçşerefeli Kabristanı kurbunda kalmıştır.
26-Bayram Baba Türbesi
Süle Çelebi Mahallesinde Kuyulu Sokakta kırk yedinci numarada
vâki Bayram Baba türbesidir ki duvar ile [s.100] muhâttır. Tarih-i vefâtı
bin yüz otuz dörttür. Seng-i mezârı bu tarih ile menkûştur.
Tarih Bin yüz otuz dört Rebiulevvelinde eyledi
Cânını kurbân îd-i mağfiret Bayrâm Dede
Âkıl-ı mecnûn-nümâ bir lâubâlî zât idi
Nutkun istidlâl ederlerdi anın nîk ü bede
Kudsiyân tebşîr edüp tarih-i fevtin dediler
Râhil oldun îdgâh-ı cennete Bayram Dede
27-Çıkrıkçı Baba Türbesi
Şerbetdâr Hamza Bey Mahallesinde Külhan Sokağında on ikinci nu-
marada vâki Çıkrıkçı Baba Türbesidir ki 295 senesi istîlâsında etrâfındaki
hâneler münhedim olduğu sırada bu zâtın türbesi de harap olmuştur.
28-Timur Baba Türbesi
Timur Baba medfeni bulunamadı.
29-Mûsâ Baba Türbesi
Üsküfçü Hızır Mahallesinde Kıyak Caddesinde iki yüz on sekiz nu-
marada vâki Mûsâ Baba Türbesidir ki Amcazâde Hüseyin Paşa’nın çeşme-
si zahrında kâindir. Çizmeci Şeyh Muslihuddîn’in mahdûmudur.
220 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-İmârât
226 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 227
1-Murâdiye İmâreti
Murâdiye Mahallesinde Murâdiye Câmii havlusunda beşinci numa-
rada Sultân Murâd Hân-ı Sânî hazretlerinin ihyâ-gerdesi olan imâret-i
âmiredir ki Murâdiye İmâreti demekle şöhret bulmuştur. El-yevm mamur-
dur. Sekiz yüz otuz dokuz tarihinde binâ olunmuştur, sakfı ahşaptandır.
2-Yeni İmâret
Sultân Bâyezîd Mahallesinde Sultân Bâyezîd Caddesinde kırk birin-
ci numarada Sultân Bâyezîd Hân-ı Sânî hazretlerinin ihyâ-gerdesi olan
imâret-i âmiredir ki Yeni İmâret demekle meşhûr ve el-yevm mamurdur.
Sekiz yüz doksan üç tarihinde binâ olunmuştur, sakfı kubbedir.
3-Orta İmâret
Gâzî Mihal Bey Mahallesinde Mihal Köprüsü Caddesinde otuz ye-
dinci numarada Gâzî Mihal Bey’in ihyâ-gerdesi olan imârettir ki Orta
İmâret demekle meşhûr ve el-yevm mamurdur. Sekiz yüz yirmi beş tari-
hinde binâ [s.103] olunmuştur. Sakfı ahşaptandır.
4-Yıldırım İmâreti
Yıldırım Bâyezîd Mahallesinde câmi havlusunda on dokuzuncu nu-
marada Yıldırım Bâyezîd Hân hazretlerinin ihyâ-gerdesi olan imârettir ki
sakfı ahşaptan idi. Yıldırım imâreti demekle meşhûr idi. Binâsı sekiz yüz
iki tarihindedir, 1294 tarihinde muhterik olmakla el-yevm haraptır.
5-Seyyidler İmâreti
Dârü’s-Siyâde Mahallesinde Dârü’s-siyâde Câmii Sokağında beşin-
ci numarada Fazlullah Paşa’nın ihyâ-gerdesi olan imârettir ki Seyyidler
İmâreti demekle şöhret bulmuştur. Sakfı ahşaptan ise de bin iki yüz dok-
san dört istîlâsında münhedim olmakla arsa kalmıştır. 883 tarihinde vefât
eden bânîsi kurbunda mescid-i şerîfi sâhasında medfûndur. Tercemesi
vüzerâ ravzasındadır.
228 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-Mekâtibi’l-İslâmiye
230 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 231
lınmıştır. Eski dâirelerin enkâzı dahi isti‘mâl olunmak şartıyla her türlü
masârıf-ı inşâiyesi sekiz bin dört yüz liraya bâliğ olmuştur.
2-Mekteb-i İdâdî-i Askerî
Hadım Balaban Mahallesinde Hatîce Sultân Sarayı Sokağında vâki
İdâdî-i Askerîdir ki cennet-mekân Sultân Abdülazîz Hân hazretleri
irâdesiyle Edirne’de Süleymâniye Cami-i şerîfe mütevelliyesi Sıddîka Ha-
nım tarafından ihdâ olunan Hatice Sultân Sarayı arsası üzerine vâlî-i vilâyet
Hurşîd Paşa yediyle temeli vaz olunmuştur. [s.105] Hitâmına Defterdâr-ı
vilâyet Sadullah Bey bu tarihi deyip kapısı bâlâsına nakş edilmiştir.
Tarih Şâh-ı zamân Abdülazîz Hân’ın hemîşe himmeti
Cehli cihândan ref için mektebleri umrânedir
Oldu memâlik pür-şeref mağbût-ı âsâr-ı selef
Tahsîl-i ilme her taraf asrında bir dershânedir
Sa‘dî bu gûne sebt eder tarihini kilk-i hüner
A‘lâ yapıldı mekteb-i i‘dâdî-i şâhânedir 1286
Bu mekteb evvelce Üçşerefeli pîşgâhındaki saat kulesi ittisâlinde vâki
Tekür Sarayı mahalli ki muahharan saltanat-ı seniyye cânibinden Cebehâne
ittihaz kılınmış ve şimdiki hâlde Fevâid Bahçesi nâmıyla yâd olunmakta
bulunan mahallin arsası üzerine 1262 tarihinde mekteb-i idâdî-i askerî
olmak üzere binâ olunmuş ve bu mahalle ahîren kaldırılmıştır.
3-Muhtelit Mekteb-i İdâdî-i Mülkî
Karaca Bevvâb Mahallesinde Mahkemebayırı Sokağında on yedinci
numarada vâki Muhtelit Mülkî-i İdâdî Mektebidir ki sadr-ı esbak Kara
Mustafa Paşa sarâyı arsasına ve alâ-rivâyetin Eski Mahkeme arsası üzerine
1298 tarihinde rüşdiye mektebi olmak üzere binâ olunmuş ve muahharan
Muhtelit idâdî-i mülkî mektebine tahvîl ve badehû üç yüz yetmiş bir bin
yedi yüz yetmiş altı guruş masrafla ba-irâde-i seniyye yatak dâiresiyle ça-
maşırlık inşâ edilip binâsı 1313 senesi Temmuzunda hitâm bularak mâh-ı
mezkûrun on dokuzunda resm-i küşâdı icrâ edilmiştir.
4-Askerî Mekteb-i Rüşdîsi
Sevindik Fakîh Mahallesinde İki Kapılı Han Caddesinde yüzüncü
numarada vâki Ebü’l-hayrât Sultân Murâd-ı Sânî hazretlerinin binâ ey-
lemiş oldukları Araplar Hanı nâmıyla şöhret bulmuş olan harap hânın
234 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü Esvâki’t-Ticâret
246 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 247
2-Büyük Arasta
Mehâsin-i şehirden olan çarşının biri de Büyük Arasta demekle şehîr
Haffâflar Çarşısıdır ki Sultân Selîm-i Sanî Cami-i şerîfine vakf için meyve
kapanı ile beraber Sultân Murâd Hân-ı Sâlis binâ etmiştir. Sakfı tûlanî
kârgîrdir. Yetmiş üç kemerde yüz yirmi dört dükkânı ve dört kapısı vardır.
Tûlü iki yüz elli beş metredir. Pûşîdesi kurşun olduğu halde iki yüz doksan
bir tarihinde kurşunlar satılarak üzeri kiremitle örtülmüş ve üst tarafıyla
tamir edilmiştir.
3-Bezistân
Vasat-ı şehirde Câmi-i Atîk kurbunda vâki altı adet ve on dört kârgîr
kubbe üzerine mebnî bezistândır ki dört kapıyı ve dâiren-mâ-dâr otuz iki
bâb mahzeni şâmil olarak Çelebi Sultân Mehmed Han hazretleri irâdesiyle
binâ olunup Câmi-i Atîke vakf edilmiştir. Bin üç yüz on dört sene-i hicriye-
sinde sûret-i mükemmelede tamir edilmiştir.
4-Bezistân
Batpazarında Eski Bezistân Sokağının müntehâsında kâin Yeni
Bezistândır ki derûnunda vaktiyle eşyâ-yı beytiye ve müsta‘mel esvâb
gibi şeyler bey‘ ü şirâ olunduğu için Eski Bezistân nâmını almıştır. Yok-
sa bânîsi Ebü’l-hayrât Sultân Murâd Hân-ı Sânî hazretleri olup Dârü’l-
Hadîs Câmi-i Şerîfine vakf etmiştir. Mürûr-ı zamân ile harap olup eser-i
bina kalmadığından nâmı gâib olmamak üzere bin iki yüz seksen iki sene-
sinde icrâ kılınan tahrîr-i emlâkda vâki olduğu sokağa Eski Bezistân nâmı
verilmiştir. Fi’l-vâki arsasına bir takım ebniye inşâ olunarak binâsınden
eser kalmamıştır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 249
Ravzatü’r-Ribâtât
250 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 251
İnteha
252 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Hesâbı: Guruş
1.000.000 elfü elf yani bin kerre bin
300.000 selâsümi’ete elf yani üç yüz bin
1.000 ve elf yani bin
900 ve tis‘umi’etin yani dokuz yüz
20 ve işrîn yani yirmi
1.301.920 Bir milyon üç yüz bir bin dokuz yüz yirmi dir-
hem olur.
Örfî Ağa tarihçesinde bu İki Kapılı Han Gekbûze’de hâsılı olan
Paşa’nın olduğu mezkûr ve Sicill-i Osmânî’de dahi Paşa-yı müşârun-ileyh
Bosnalı ve Pîr Paşa mensûbâtından olup kat‘-ı merâtib ederek Dîvân-ı
Hümâyûnda vezîr-i sânî olduğu halde dokuz yüz otuz beş şabânında
İstanbul’da vefât edip naşı Gekbûze’ye nakl ile defn olundu ki orada câmi,
medrese, zaviye, imâret yapıp kütüb-i kesire vakf eyledi. Eskişehir’de dahi
câmi imâreti olduğu mastûr idügine ve kapısı bâlâsındaki tarihe nazaran bu
han ile Mustafa Paşa kasabasındaki cesîm ve metîn köprü bu zâtın olduğu
anlaşılmıştır.
4-Yemiş Kapanı
Yediyol ağzında Yemiş Kapanı Sokağında kırk ikinci numarada vâki
Sultân Murâd Han-ı Sâlis hazretlerinin pederleri Sultân Selîm Han-ı Sânî
hazretlerinin câmi-i şerîfi evkâf ı için binâ eyledikleri han-ı kebîrde tahtânî
ve fevkanî kârgîr binâdır. Vasatında şadırvânı vardır. Yirmi beş seneden
beri tamirine himmet olunmadığından kubbelerinin kurşunları sıyrılıp
haraba yüz tutmuş ve iki kubbesi yıkılacak imiş denilerek cânib-i bele-
diyeden hedm ettirilmiştir. Böyle cesîm ve metîn bir eser-i hayrın tamir
ve termîmi nazar-ı ehemmiyetten ıskât edilmesi şâyan-ı teessüftür. Meyve
Kapanı dahi derler.
5-Nahl Hanı
[s.114] Arasta kurbunda Yahni Pazarı Sokağında altıncı numarada
vâki Sultân Murâd Han-ı Sâlis hazretlerinin pederleri Sultân Selim-i Sânî
hazretleri câmi-i şerîfi evkâfı için binâ eylediği kârgîr handır ki Nahl Hanı
demekle meşhûr olmuştur. 1165 senesindeki zelzele-i azîmeden kâmilen
münhedim olduğundan yalnız sokak yüzlerindeki cesim kemerler kalmış-
tır. Nahlden galat olarak elsine-i nâsda Nakil Hanı demekle maruftur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 253
6-Havlucular Hanı
Yediyol Ağzında Yediyol Ağzı Caddesinde altmış ikinci numarada
vâki Ekmekçizâde Ahmed Paşa’nın bin on tarihinde binâ eylediği handır
ki tahtânî ve fevkanî kargîr olmak üzere inşâ edilip vasatında şadırvana
şebîh çeşmesi ve iki kapısı vardır. Derûnunda mukaddemâ solaklar ikâme
olunmakla Solaklar Hanı ve daha sonraları dikici esnâfı sâkin olup Dikici
Hanı ve daha sonra Astarcılar ve Havlucular hanı namlarını almış, el-yevm
bezzâz esnâfı ikâmet eylemekte bulunmuştur. 1165 senesindeki zelzele-i
azîmede fevkânîsi kâmilen münhedim olmakla yalnız tahtânîsi mevcuttur.
7-Yancıkçı Şâhîn Mahallesinde İstanbulyolu Caddesinde otuz do-
kuzuncu numarada ve Ayşe Kadın mevkiinde kâin Ekmekçizâde Ahmed
Paşa tarafından bin on sekiz tarihinde binâ olunup Enîsü’l-Müsâmirîn
beyânınca Sultân Ahmed Han hazretlerine hibe eylediği handır ki dört
cesîm ahır ve müteaddid odalar ve iki şâdırvân ve cadde üzerinde kârgîr
dükkânlar ve iki ahır miyanında bir havz-ı kebîr ve üzerinde mükemmel
bir kemer mevcut olarak hitâm-ı inşâsına Edirneli Mehmed Kesbî Çelebi
tarafından bi’t-tanzîm kapısı bâlâsına vaz edilmiş olan mermer levhada
muharrer târih budur.
Tarih Ferîdûn-menzilet şems-i felek-kudret melek-haslet
Ki yâni hazret-i Hân Ahmed ol şâh-ı kerem-mu‘tâd
Süvâr olup saâdet rahşına seyr-i şikâr içün
Rikâbına düşüp pûyende sayd içün niçe sayyad
O zıllu’llah Edirne tahtgâhına salup sâye
Hümâyûn-bahtı ile halk-ı şehri eyledi dil-şâd
Olup mâil bu şehr-i dilgüşâya şâh-ı dânâ-dil
Murâd edindi bir hân-ı cedîdi eyleye îcâd
Yapılsın deyü fermân edicek ol şâh-ı âlîşân
Vezirân içre defterdârı oldu emrine münkâd
Binâ kıldı o dem bir hân-ı dil-keş âb-ı kevser-veş
Anın tarhında makdûrunu sarf etti nice üstâd
Olup râhat-resân-ı reh-revân ol şâh-ı âlîşan
Mekîn olan safâlar kesb edüp gamdan olur âzâd
Metânette bu resme olmadı mihmânsarây el-hakk
Ribât-ı âlemi Bennâ-yı kudret edeli bünyâd
Temâşa eyleyüp Kesbî dedi itmâmına târih
Yapıldı Hân-ı Sultân Ahmed oldu bî-bedel âbâd
254 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Birçok zamanlar hâl-i atâlette kalıp el-yevm süvârî kışlası ittihaz edil-
miştir. Cennetmekân Çelebi Sultân Mehmed Hân hazretlerinin kerîme-i
muhteremeleri merhûme Ayşe Hatun’un câmii kurbunda bulunduğu ci-
hetle Ayşe Kadın Hanı derler.
8-Taş Han
Üç Şerefeli pîşgâhında Ağaçpazarı Caddesinde onuncu numarada
vâki Sultân Süleymân Hân ve Sultân Selîm-i Sanî ve Murâd Han-ı Sâlis
asırlarında bilâ-fâsıla on beş sene makâm-ı sadârette bulunup dokuz yüz
seksen yedi Ramazanında sarayında ikindi dîvânında icrâ-yı merâsim-i
hükûmet eder iken bir meczûb-ı cerrâr tarafından şehîd edilmiş olan
Sokullu Tavîl Mehmed Paşa’nın binâ eylediği kargîr hândır ki Taş Han
nâmıyla meşhûrdur. Mimarı Koca Mimar Sinândır. Paşa-yı müşârun-
ileyh Saray-ı Bosna sancağına tâbi Vişgrad kazâsına muzâf Sokolonya
karyesi sekene-i gayr-ı müslimesi etfâlinden [s.115] olduğu halde memu-
ren ol cânibe azîmet etmiş olan Kapıcıbaşı Murâd Bey tarafından görülen
isti‘dâdı cihetiyle pederinden taleb ve hizmetine ahz ederek Dersaâdet’e
getirilmiş ve Enderûn-ı Hümâyûna çerâğ edilmiş olduğu ve Dersaâdet’e
esnâ-yı teveccühde nûr-ı îman ile müşerref olmuş idügi Atâ Tarihinde
mezkûrdur.
9-Kiracı Hanı
Çarşıda Çilingirler Caddesinde altmış sekizinci numarada Kiracı
Hanı denilen mahaldir ki nâm-ı atîki Postalcılarda Kürkçüler Hanıdır.
Hedm olunarak yerine Bank-ı Osmânî şubesi dâiresi binâ olunmuştur.
10-Katır Hanı
Çarşıda Çilingirler Caddesinde yetmiş sekizinci numarada vâki Ka-
tır Hanıdır ki el-yevm haçî Ganço’nun Hanı demekle maruftur.
11-Araplar Hanı
Fil Yokuşunda İki Kapılı Han Caddesinde yüzüncü numarada vâki
Ebü’l-hayrât Sultân Murâd Hân-ı Sânî tarafından tahtânî ve fevkânî kârgîr
olmak üzere binâ olunup Cisr-i Ergene kasabasındaki câmi-i şerîfe vakf
eylediği handır ki üzeri kurşun pûşîdeli olduğu için Kurşunlu Han demekle
şöhret bulmuş ve sonraları Halebî Câmiine muttasıl olup el-yevm eseri
olmayan Esîr Hanından esîrci tâifesi bu hana nakl ettirilip köle ve hala-
yıklar bu handa fürûht olunduğundan dolayı Araplar Hanı nâmını almış
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 255
ve hedmine kadar o nâm ile yâd olunmakta bulunmuş idi. Bin yüz altmış
beş senesi zelzele-i azîmesinde münhedim olup müddet-i medîde hâl-i
harâbîde bulunduktan sonra bin üç yüz iki sene-i hicriyesinde esâsından
hedm edilerek yerine askerî mekteb-i rüşdîsi binâ olunmuştur.
12-Halîl Paşa Hanı
Mücellidler Çarşısı pîşgâhında Eski Câmi Caddesinde elli dokuzuncu
numarada vâki Sultân Murâd Han-ı Sânî ve Fâtih Sultân Mehmed Hân
asırlarında yirmi dört sene sadrazam olup sekiz yüz elli yedi senesinde
maktûlen vefât eden Halîl Paşa ibni İbrâhîm Paşa’nın binâ eylediği hândır
ki tahtânî ve fevkânî kârgîr ve üzeri kurşun pûşîdeli ise de bin yüz altmış beş
senesi zelzele-i azîmesinde münhedim ve harap olup yalnız birkaç mağaza
kalmış idi. Onlar da hedm olunarak yerine Dâire-i Askeriye inşâ edilmiştir.
13-Gümrük Hanı
Kazzâzlar başında Eski Câmi Caddesinde doksan birinci numarada
vâki handır ki nâm-ı atîki Çöplüce Han olup sonraları menzilhâne ittihâz
edilmekle Eski Menzilhâne nâmını almış ve takrîben kırk seneden beri
bir cihetinde rüsûmat nezâreti heyeti ikâmet eylediğinden Gümrük Hanı
denilmiş ise de bâlâdaki Halîl Paşa Hanıyla yek-diğerine kalb edilerek yer-
lerine Dâire-i Askeriye inşâ edilmiştir.
14-Tarakçılar Hanı
Saraçlarbaşında Ali Paşa Çarşısının Ortakapısı pîşgâhında Basmacı-
lar Hanı Sokağında ikinci numarada vâki sekiz yüz altmış dört tarihinde
vefât eden Hacı Alemüddîn tarafından binâ olunup pîşgâhındaki câmi
ile kurbunda kâin medresesine vakf eylediği handır ki nâm-ı atîki Hacı
Alemüddîn Hanı sonraları derûnunda tarakçı esnâfı ikâmet eylediği ci-
hetle Tarakçılar Hanı ve bin iki yüz seksen iki tarihinde Tekkekapıdaki
telgrafhâneden telgraf bu hana kaldırıldığından nâmına Telgraf Hanı de-
nilmiş ve muahharan telgrafhânenin hükûmet konağına nakline mebnî
ismi Yaldız Hanına tahvîl edilip el-yevm Amerika Oteli nâmını almıştır.
Binâsı birkaç kerre muhterik olmakla tecdîd edilmiştir.
15-Basmacılar Hanı
[s.116] Saraçlar kurbunda Basmacılar Hanı Sokağında on altıncı
numarada vâki sekiz yüz kırk beş tarihinde Eflak’ta şehîden vefât eden
Mezîd Bey tarafından binâ edilip hayrâtına vakf edilmiş olan handır ki
256 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
nâmına nisbetle Mezîd Bey Hanı denilmiş idi. Sonraları derûnunda bas-
macı esnâfı ikâmet eylediği cihetle nâmına Basmacılar Hanı denilmiş ve
birkaç defa harîkzede olup binâsı tecdîd edilmiş ve 1294 istîlâsından son-
ra nâmı Rumeli Hoteline tahvîl kılınmıştır.
16-Kara Panayot Hanı
Batpazarında Batpazarı Caddesinde otuz altıncı numarada vâki Yıl-
dırım Bâyezîd Hânzâde Mûsâ Çelebi bendelerinden olup Düğüncülü
karyesinde Emîr Süleymân’ı şehîd eden Koyun Musâ’nın binâ eylediği
handır ki tahtânî ve fevkânîsi kârgîr olup nâmına nisbetle Koyun Mûsâ
Hanı denilir idi. 1165 senesi zelzele-i azîmesinde münhedim olmakla ha-
rapesi mürûr-ı zamân ile Kör Memiş nâmında bir zabtiye çavuşunun yed-i
tasarrufuna geçip Kör Memiş’in Hanı demekle şöhret bulmuş ve zamân-ı
karîbde Kara Panayot nâm bir şahıs tarafından ahşap olarak müceddeden
binâ edildiğinden el-yevm Kara Panayotun Hanı demekle marufdur.
17-Lüleciler Hanı
Fil Yokuşunda Mûytâblar başında İki Kapılı Han Caddesinde yet-
miş altıncı numarada vâki bânîsi ismine muttali‘ olamadığım tahtânî
ve fevkânîsi kârgîr olarak bina edilmiş olan handır ki 1165 zelzele-i
azîmesinde harap olup yalnız birkaç kemer dükkânı kalmıştır. Harapesin-
de lüleci esnâfı ikâmet eylediği cihetle nâm-ı ahîri Lüleciler Hanı demekle
şöhret bulmuştur.
18-Paşanın Hanı
Saraçlar içinde Saraçlar Caddesinde kırkıncı numarada vâki Edirne
vâlîlerinden Ebûbekir Rüstem Paşa’nın Hacı Alemüddîn Mahallesinden
bazı hânelerin hedm ü ilâvesiyle bin iki yüz yetmiş bir tarihinde binâ ey-
lemiş olduğu handır ki Paşanın Hanı nâmıyla şöhret bulmuştur. Sakfı
ahşaptandır. İki kapısı vardır, tamir-i ahîrinde bazı ilavât ile binâsı tarz-ı
âhara ifrâğ edilmiştir.
19-Sarrâf Hanı
Üç Şerefeli ile Abacılarbaşı miyânında Üç Şerefeli Caddesinde yirmi
dokuzuncu numarada vâki Sarrâf Hanı demekle maruf olan handır ki sak-
fı ahşaptandır, iki kapısı vardır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 257
Ravzatü’l-Hamamât
260 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 261
1-Sarây Hamamı
Taş Odalar Mahallesinde Murâdiye Küçük Pazarı Caddesinde ikin-
ci numarada vâki Sultân Selîm Hamamı nâm-ı diğerle Sarây Hamamıdır
ki Edirne’nin fâtihi Hudâvendigâr Sultân Murâd Hân-ı Evvel Hazretleri
irâdesiyle 767 tarihinde bed’ olunup 770 tarihinde hitâm bulan Sarây-ı
Atîkin hamamı olup sarây-ı mezkûrun arsasına Sultân Selîm Câmi-i
Şerîfi binâ olunduktan sonra bu hamamın çarşı hamamı ittihâz edildiği
mervîdir. Hamam çiftedir ve câmekânları kubbedir. Sarây Hamamı de-
nilmesi bundan nâşîdir. Atâ Tarihinde arsası üzerine Sultân Selim-i Sânî
tarafından câmi-i şerîf binâ olunan Sarây-ı Hümâyûn Bayezîd Hân-ı Ev-
vel binâsı olduğu ifâdesi mukârin-i hakîkat ise bu hamamın da Yıldırım
Bâyezîd Hân binâsı olması iktizâ eder.
2-Tahtakale Hamamı
Bat Pazarı kurbunda Tahtakale Hamamı Caddesinde yetmiş üçün-
cü numarada vâki Ebü’l-hayrât Sultân Murâd Hân-ı Sânî tarafından binâ
edilmiş olan hamamdır ki çiftedir ve câmekânı kubbedir. Dârü’l-hadîs
Câmi-i Şerîfi vakfıdır. Tahtakale Mahallesi kurbunda olduğundan Tahta-
kale Hamamı demekle şöhret bulmuştur.
3-Topkapı Hamamı
Derûn-ı Hisârda Topkapı dâhilinde elli birinci numarada Ebü’l-
Hayrât Sultân Murâd Hân-ı Sânî irâdesiyle sekiz yüz kırk dört tarihinde
binâ edilmiş olan hamamdır ki nâm-ı kadîmi Alaca Hamam, nâm-ı cedîdi
Topkapı Hamamı’dır. Çiftedir. Câmekânı ahşaptandır. Kapısı bâlâsındaki
mermer levhada bu ibâre menkûştur.
]s.118[
262 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
8-Küçük Hamam
İmâret-i Mezid Bey Mahallesi’nde Uzunkaldırım Caddesinde otuz
beşinci numarada vâki Gâzî Mustafa Paşa Hamamı’dır ki ferddir câmekânı
kubbedir. Evâilde memleket selhhânesi bu hamam civârında Tunca Nehri
kenârında Çaylak nâm mahalde olduğu için Selhhâne Hamamı nâmını
almış ve Mezid Bey imâretine kurbiyyetinden dolayı bir müddet de Ye-
şilce Hamamı denilmiş ise de elyevm Küçük Hamam demekle marufdur.
9-Abdullah Hamamı
Eskici Hamza Mahallesi’nde Abdullah Hamamı Sokağında ikinci
numarada vâki Abdullah Hamamı’dır ki câmekânı ahşaptandır. Ferddir.
Sinân vakfından olup vaktiyle Yeşil Direk Hamamı dahî derler imiş.
10-Yeniçeri Hamamı
Murâdiye Mahallesinde Murâdiye Yokuşu’nda on dokuzuncu numa-
rada vâki Yeniçeri Hamamıdır ki ferddir, câmekânı ahşaptandır. Bu ha-
mamın Yeniçeri nâmını almasına sebep odalarının yani kışlalarının kur-
biyeti münâsebetiyle yeniçeri efrâdının münhasıran bu hamama devam
ettirilmesinden nâşî idügi mervîdir.
11-İbrâhim Paşa Hamamı
Kıyak civârında Zen-i İbrâhim Paşa Mahallesinde Hamam So-
kağında yirmi üçüncü numarada vâki Ebü’l-feth Sultân Mehmet Hân
vüzerâsından câmi ve medrese sâhibi İbrâhim Paşa zevcesi Hundî
Hatun’un binâ eylediği hamamdır ki [s.119] ferddir. Câmekânı ahşap-
tandır. İbrâhim Paşa Hamamı nâmıyla şöhret bulmuştur.
12-Tahmis Hamamı
Tahmisde Tahmis Sokağında elli birinci numarada vâki iki kapılı
hânın bânîsi Mustafa Paşa’nın binâ-kerdesi olan hamamdır ki sakfı kub-
bedir, ferddir. Nâm-ı atîki Boyacılar Hamamı olup el-yevm Tahmîs Ha-
mamı demekle marufdur. Bin yüz altmış beş zelzele-i azîmesinde kubbe
olan câmekânı münhedim olmakla ahşaptan binâ edilmiştir.
13-Mezîd Hamamı
Pazarcılar içinde Yediyol Ağzı Caddesinde kırk sekizinci numarada
vâki Mezid Bey Hamamı’dır ki ferddir. Câmekânı ahşaptandır. Bânîsi Ye-
şilce Câmiiyle imâretini binâ eden zâttır. Nâmı Mezid Hamamı’dır.
264 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
14-Oğlanlı Hamamı
Eski Cami-i Şerîf kurbunda Çamaşırcı Sokağında otuz dördüncü
numarada vâki Ahi Çelebi demekle şehîr tabîb-i Sultân Bâyezîd-i Sânî
ve Selîm Hânî Mevlânâ Mehmed bin Kemâl’in binâ eylediği hamam-
dır ki nâm-ı atîki Âhi Çelebi Hamamı ve el-yevm Oğlanlı Hamamı de-
mekle marufdur. Edirne’de Küçük Arasta’da binâ eylediği mekteb-hâne
ile buk‘asına vakf etmiştir. Kubûrîzâde Rahmî Çelebi Hevâyî mahlasıyla
tertip etmiş olduğu dîvânda mezkûr hamam hakkında bu beyti demiştir.
Gazelden Müfrez Beyt
Kitâbet etmeden taş Sofasında kış günü hânın
Varıp Oğlanlı Hammâmı’nda nâtûr olmamız yeğdir
Sünbülzâde Vehbî gazelden müfrez beyt:
Oğlanlı’da bir kız gibi dellâka süründüm
Çokdur belî germâbe-i ra‘nâ-yı Edirne
Ferddir. Câmekânı kubbedir.
15-Çukacılar Hamamı
Hisâr’da Hristos Mahallesinde Balık Pazarı Caddesinde altmış dör-
düncü numarada vâki Yahşi Fakîh nâm zâtın binâ eylediği hamamdır ki
hîn-i fetihde binâ olunmuştur. Ferddir, câmekânı ahşaptandır. Bir çok
sene mürûrundan sonra harap olup Edirne a‘yânından Kızılbaş Hasan
Ağa bin on sekiz tarihinde iştirâ ile tamir eylediği Enîsü’l-Müsâmirîn’de
mezkûrdur. El-yevm nâmı Çukacılar Hamamı’dır.
El-Yevm Harap ve Muattal Olan Hamam
16-Gâzî Mihal Bey Hamamı
Timur Biga Mahallesinde Hamamardı Sokağında otuz sekizinci
numarada vâki Gâzî Mihal Bey’in binâ eylediği çifte hamamdır ki sekiz
yüz on beş senesi hilâlinde inşâ olunmuştur. Enîsü’l-Müsâmirîn’de beyân
olunduğuna göre bin kırk altı tarihlerinde mamur idügi anlaşılıyor ise de
el-yevm harap ve muattaldır.
Harap Olup Eser-i Binâ Kalmayan Hamamlar
17-Kasım Paşa Hamamı
Şerbetdâr Hamza Bey Mahallesinde Kanadlı Köprü kurbunda Kasım
Paşa Hamamı Sokağında beşinci numarada vâki Evliya Kâsım Paşa tarafın-
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 265
dan binâ edilmiş olan çifte hamamdır ki câmekânı kubbe olarak binâ edil-
miştir. Mürûr-ı zamân ile harap olup müddet-i medîde muattal kaldıktan
sonra Ekmekçizâde Ahmed Paşa tarafından birisi hedm edilerek diğeri tamir
edilmiş idi. Bin iki yüz altmış sekiz senesi hilâlinde câmekânının kubbe-i
cesîmesi mâil-i inhidâm olduğu zehâbıyla mutasarrıfı Fenârî Hacı Ahmed
Efendi tarafından bir çok müşkilât ile hedm ettirilerek ahşaptan binâ edil-
miş ve bin iki yüz seksen tarihinden sonra Hacı Ahmed Efendinin irtihâline
mebnî tamir ve termîmine itinâ olunmayarak [s.120] muattal kalmış idi.
Bin üç yüz on dört tarihinde mezkûr Hacı Ahmed Efendi’nin dâmadı ve
Hattatlar sırasında mesbûku’z-zikr Konyalı Mektebi muallimi Hacı Hâfız
Mahmûd Nûrî Efendi’nin mahdûm-ı meş’ûmu Hacı Hâfız Sâlim Efendi
tarafından kâmilen hedm ettirilerek enkâzı fürüht olunmuştur.
18-Sultân Bâyezîd Hamamı
Sultân Bâyezîd Mahallesinde Nazar Baba Sokağında yirmi sekizinci
numarada vâki Sultân Bâyezîd-i Sânî irâdesiyle binâ edilmiş olan bî-nazîr
ve müferrah çifte hamamdır ki Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca suyu dolap
vâsıtasıyla Tunca Nehri’nden çekilir ve nisâ tâifesi tarafından eyyâm-ı sayf-
ta çark suyu diyerek pek çok itinâ edilir, câmekânı kubbedir. 1172 tarihin-
de mamur idügi Örfî Ağa Târihçesinde mezkûrdur. Bu hâl ile harâbiyeti
şâyân-ı teessüftür. Bin üç yüz on bir sene-i hicriyesinde cânib-i evkâfdan
esâsından hedm ettirilerek enkâzı Yeni Köprü’nün kargalık cihetinde Me-
riç Nehri üzerine yapılan sed ile Yıldırım cihetinde Kum Mahallesinde
yapılan sedde sarf olunmuş ve yeri arsa kalmıştır.
19-Ağa Hamamı
Kıyak’da Çukalca Mahallesinde Ağa Hamamı Sokağında altıncı nu-
marada vâki asr-ı Süleymân Hânî’de dokuz yüz kırk iki senesi Ramazânında
vefât eden Maktûl İbrâhim Paşa binâsıdır ki ferd idi. İstanbul ahâlisinden
Berberbaşı İsmâil Efendi nâm bir şahs-ı le’îm bu hamamı 1283 tarihin-
de iştirâ ederek imar etmek bahânesiyle ahşap olan câmekânını hedm ile
terk etmiş ve o sebeple hamam muattal kalmış idi. 1294 istilâsı zamânında
münhedim olmakla Cizvit Papasları tarafından bi’l-iştirâ câmekânı yeri-
ne bin üç yüz üç senesinde bir hastahâne binâ edilmiş ve dâhili cihetinin
dahi kubbeleri bakiyyesi hedm olunarak arsa hâlinde bırakılmıştır. Buna
Ağa Hamamı denilmesinin sebebi vaktiyle yeniçeri odaları ve Servi Sarâyı
denilen Yeniçeri ağası konağı bu hamamın kurbunda idüginden Yeniçeri
ağalarının icâbı hâlinde bu hamama devamlarından dolayı buna Ağa Ha-
266 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
şibih hamam yoktur. Hatta içinde on pâyeden ziyâde nerdübân ile çıkılır
çardak şeklinde bir kurnalı mürtefi halvethânesi vardır ve erbâb-ı hıref-
den keçecilere ve debbağlara başka başka mevzileri vardır. Hayf ki kırk
seneden yani bin tarihinden sonra muattal kalmıştır.
Sâhib-i Enîsü’l-Müsâmirîn Abdurrahman Hibrî
Beyt Bir ehl-i hayra olmadı manzûr-ı iltifât
Kaldı harâbe hâtır-ı erbâb-ı dil gibi
Bu hamamda altmış dellâk işlediğini pederinden naklen Monla Hibrî
Enîsü’l-Müsâmirîn’de beyân etmiştir. Bin yetmiş sekiz senesi evâilinde ta-
mir olunduğu yine Enîsü’l-Müsâmirîn’in bazı nüshalarında beyân olun-
muş ise de el-yevm arsadır ve bu arsa Debbağ Hacı Halil Câmi-i Şerîfi’nin
bâbına müteveccihen cânib-i yemînde kalan mahaldir.
25-Yıldırım’da Büyük Hamam
Yıldırım Bâyezîd Mahallesinde Çukur Bakkal Sokağında ve bakkal
dükkanı kurbunda bu hamamın su terâzisi olduğu mervî ve hâlen mevcut
olan künbed mahallindeki büyük hamamdır ki mezkûr künbedden başka
eser-i bînâsı kalmamıştır.
26-Çangallı Hamam
Molla Fahreddin Mahallesinde Hacı Şâkir Bey Sokağında ve Molla
Fahreddin Câmii ittisâlinde harapesi rûnümâ olan Çangallı Hamam de-
mekle maruf hamamdır ki harap olmuştur.
27-Sarıca Paşa Hamamı
Sarıca Paşa Mahallesinde Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca Sarıca Paşa’nın
binâ eylediği hamamdır ki Sarıca Paşa Medresesi köşesindeki çeşmeden
Sultân Selîm Câmiine teveccüh olundukta arsasının cânib-i yemîndeki
mahal idügi mervîdir. Sinîn-i vefîreden beri münderistir.
28-Ağaç Pazarı Hamamı
Gâzî Hâce Mahallesinde Ağaç Pazarı Caddesinde Ağaç Pazarı çeşme-
si kurbunda vâki hamamdır ki mirliva Hakkı Paşa’nın ihyâ-kerdesi olan
İsmihân Sultân Câmii ittisâlindeki inşa’ât-ı askeriye komisyonu ittihaz
edilen mahal bu hamamın arsası olduğu ve bâniyesi İsmihân Sultân idügi
mervîdir.
268 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
29-Taşlık Hamamı
Medrese-i Ali Bey Mahallesi’nde Taşlık Câmii Caddesinde ve Câmi-i
Şerîf sâhasında vâki hamamdır ki el-yevm câmi-i şerîf havlusuna maklûb
arsadır.
30-Kazasker Hamamı
Kazasker Hamamı ferd olduğu ve hangi kazaskerin binâsı idüği ma-
lum olmadığı Enîsü’l-Müsâmirîn’de mezkûrdur. Mahalli dahi malum de-
ğildir. Alâ rivâyetin Vavlı Câmii karşısındaki çeşmenin yerinde imiş.
31-Çukur Hamam
Derûn-ı hisârda Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca Çukur Hamam de-
mekle maruf olan işbu ferd hamam ki kable’l-feth binâ olunmuştur.
Derûnunda bir kurna vardır ki “ ” mısdâkınca tâife-i
nisâ bu suya mu’tekid olduklarından yıkanmak için emkine-i baîdeden
gelirler imiş. Bulgar Katolik Mektebindeki Kilise’nin yerinde imiş.
32-Yerekan Hamamı
Derûn-ı hisar’da Yerekan Hamamıdır ki içinde Yerekan taşından (sa-
rılık illetidir) bir kurna olduğundan [s.122] o nâm ile şöhret bulmuş ise
de bin kırk altı senesinde münhedim olup eser-i binâ kalmadığı Enîsü’l-
Müsâmirîn’de mezkûrdur. El-yevm mahalli de nâ-ma‘lûmdur.
33-Delikli Kaya Hamamı
Dâye Hâtun Mahallesinde Delikli Kaya [Dâye Hâtun Mahallesinin
nâm-ı atîkidir] Hamamıdır.
34-Dere Hamamı
Dere Hamamı’dır. Kezâ fî Enîsü’l-Müsâmirîn.
35-Kilimli Hamam
Enîsü’l-Müsâmirîn beyânınca câmi ve medrese sâhibi İbrâhim
Paşa’nın binâ eylediği Kilimli Hamam’dır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 269
Ravzatü’s-Sebîl Li’l-Mâ
270 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 271
1-Batpazarı Sebîli
Batpazarında Tahtakale Hamamı Caddesinde otuz sekizinci numa-
rada vâki Ayaş Müftüsüzâde Esad Muhlis Paşa’nın binâ eylediği sebîldir ki
kârgirdir. Bâlâsında Râzî Efendi’nin bu tarihi mahkûkdur.
Tarih Hazret-i Hân Mecîd’in yümm-i cûd u adli
Sû-be-sû etmededir bâğ-ı cihânı irvâ
Çeşme-sâr-ı keremi âleme ayn-ı ihsân
Selsebîl-i himemi kılmada dehri ıskâ
Niam-ı mecd ü atâsı ile dünyâ dil-sîr
Âb-ı lutfuyla nemâ bulmada dâim eşyâ
O şehenşâh-ı hayr-hâh-ı felek-dergâhın
Hiç mümkün mü inâyetini etmek ihsâ
Zerredir vefret-i eltâfına nisbet hûrşîd
Katredir kesret-i inâmı yanında deryâ
Biri işte bu sebîli ki harâb olmuş iken
Bende-i muhlisi üç defadır eyler inşâ
Niçe muhlisi şeref ü fazl ile meşhûr-ı zamân
Niçe fâzıl kadem-i zât ile fahrü’l-vüzerâ
Kilk-i rüşdî ile tarihi yazıldı Râzî
Nev-sebîl etti yine lutfunu Esad Paşa 1266
Pek eski olan bu sebîlin binâsı haraba yüz tuttuğundan paşa-yı
müşârun-ileyh bin iki yüz kırk üç tarihinde binâsını tecdîd etmiş ise
de sene-i mezkûrede vukû bulan harîk-ı kebîrde muhterik olmakla
müteâkiben yine binâ etmiş ve altmış altı harîkında dahi mahv ü nâbûd
olmakla üçüncü defa olarak tekrar inşâ eylemiştir.
272 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
2-Yalnızgöz Sebîli
Süpürgeciler Mahallesinde Yalnızgöz Köprüsü Caddesinde yetmiş
üçüncü numarada vâki Dervîş Emin’in bina eylediği sebîldir ki köprüba-
şında kâindir. Bâlâsında Kesbî Efendi’nin söylediği bu tarih mahkûkdur.
Tarih Semiyy-i mefhar-i âl-i abâdır Dervîş Emin yâ Rabb
Hemîşe mazhar-ı tevfîk mahv-ı seyyiât olsun
Erenler himmetiyle bu sebîli eyledi bünyâd
İla-yevmi’l-kıyâme yâdigâr-ı kâinât olsun
Hediyye etti ervâh-ı imâmeyne li-vechi’llâh
Attâş-ı Kerbelâya ecri imdâd-ı necât olsun
Yerinde bir eserdir haşre dek âb-ı revân-bahşı
Dimâğ-ı teşnegâna lezzet-îrâs nebât olsun
İlâhî sâhibü’l-hayrı azîz-i asdıkâ ile
Tarîkında şeref-pîrâye-i sikke-sıfât olsun
Düşerse böyle hayra binde Kesbî bir düşer tarih
Bu zîb-efzâ sebîl-i dilgüşâdan iç hayât olsun 1212
3-Pazarcılar İçi Sebîli
Pazarcılar içinde Yedyolağzı Caddesinde ellinci numarada vâki
Ekmekçizâde Ahmed Paşa’nın binâ eylediği sebîldir ki Mezîd Hamamı
pîşgâhında kâindir. Bâlâsındaki tarih budur.
Tarih [s.123] Meh-i burc-ı şeref-i ayn-ı saâdet
Semiyy-i şems-i defterdâr-ı ekber
Cenâb-ı hazret-i Ahmed Efendi
Verüp bu menzile hurşîd-veş fer
Bihişt-âsâ yapup bir kahve-hâne
Nazîrin görmedi dünyada gözler
Esâsı erdi burc-ı âb-ı delve
Binâsın kıldılar havraya hem-ser
Kılup tahtında ayn-ı kevseri derc
Sebîl etti bu yolda dürc-i gevher
Okumaz mı kılur su gibi dâim
Sekâhum Rabbühüm mazmûnun ezber
Duâsı budur ihvân-ı safânın
Olup devletle dünyada muammer
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 273
Ravzatü’l-Hıyâz
278 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 279
Ravzatü’l-Uyûn
284 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 285
114
1113
2-Çokalca Mahallesinde Kıyak Caddesinde seksen birinci numarada
vâki bâlâda zikri mesbûk Amcazâde Hüseyin Paşa’nın Arabacılar Mey-
danında bin yüz on üç senesinde inşâ eylediği diğer çeşmedir ki bunun
suyu dahi Buçuktepe kasrından ifrâz edilmiş ve hitâmına Edirneli Kâmî
Mehmed Efendi bu tarihi demiştir.
Tarih Zuhûra geldi yine böyle bir sütûde eser
Vezîr-i a‘zam u ekrem Hüseyin Paşadan
Bütün Buçuktepe etrâfının ahalîsi
Ederdi hûn-i ciğer nûş cevr-i sakkâdan
Bulunmaz idi bir içim su anda hasta içün
Susuzluğuyla çoğu el yumuşdu dünyadan
Nazarda gerçi yüzük kaşına müşâbih idi
Susuz idi güher-i itibârı mînâdan
Ederdi her biri bir katre su için kavga
Dökerdi yüz suyu leb-teşneler temennâdan
Hezâr şevket ile pâdîşâh-ı heft-iklîm
Güzâr edince bu vâdî-i cennet-âsâdan
İnâyet etti temevvüc görüp bu hâlâtı
Bihâr-ı lutf-ı şehenşâh-ı âlem-ârâdan
[s.127] Vekîl-i mutlakına emri olıcak sâdır
Tecessüs eyledi fi’l-hâl zîr ü bâlâdan
Bulup bu mâ-i nümû-dâr-ı âb-ı hayvânı
Geçirdi himmet-i vâlâsı kûh u sahrâdan
Zülâlin ağzı sulandı letâfetini görüp
Göreydi Cem de eğer el çekerdi sahbâdan
Taraf taraf akıtıp etti çeşmeler bünyâd
Numûne oldu Edirne bihişt-i a‘lâdan
Getirdi sûret-i zâhirde bâğına ammâ
Su verdi gülşen-i hayrâta semt-i manâdan
Gümüşsuyu deseler nâmına sezâdır kim
Rakam yoluna giden malı âciz imlâdan
Letâfet ile suyun buldu şimdi ol vâdî
Bihişt kıtasıdır bu basît gabrâdan
114 ve diri olan her şeyi sudan meydana getirdiğimizi... Enbiyâ Sûresi; 21/30
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 287
951
8-Karaca Bevvâb Mahallesinde Tavukçularhanı Sokağında ikinci nu-
marada vâki Şeyhzâde reisülküttâb Abdi Efendi’nin müteveffâ mahdûmu
Hasan Efendi için şeyhülislâm Mevlânâ Abdülkerim Efendi’nin
mektephânesi arsasına binâ eylediği çeşmedir ki bâlâsındaki Bursalı Tâlib
Efendi’nin tanzîm eylediği tarihin sûreti budur.
Tarih Bahr-ı irfân Re’îs Efendi k’odur
Menba‘-ı cûybâr-ı hüsn-i sıfât
Etmeye teşne-dilleri sîrâb
Yaptı bu çeşmeyi o nîgû zât
Gösterir âbı öyle sâfî kim
Selsebîl-i bihişti çün mir’ât
Lezzeti gıbta-âver-i Kevser
Vefreti dâğ-ı reşk-i Nîl ü Fırat
Ta‘mın gûş ederse bî-şekk olur
Âb-ı hasretle ber-dehân nebât
Ömr-i Hızr ile kâmyâb olsun
Sadr-ı izzette sâhibü’l-hayrât
İki mısra-ı güvâhdır Tâlib
Sâl-i sârîhin etmeye isbât
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 289
14-Ali Kuş Mahallesinde Ali Kuş Câmii Sokağında elli sekizinci nu-
marada vâki Dârü’s-saâde ağası Nezîr Ağa’nın ihyâ eylediği çeşmedir ki
1113 senesinde binâ olunmuştur, bâlâsındaki tarih budur.
Tarih [s.130] İftihâr-ı havâss-ı maden-i cûd
Yanî Dârü’s-saâde içre münîr
Sâhibü’l-hayr Ağa-yı âlî-câh
Zâ’ir-i ravza-i Beşir ü Nezîr
Su verüp şûre-zârına itdi
Ali Kuşcu Mahallesin ta’mîr
Hakk bu ki bu mahalde ser-tâ-pâ
Âba muhtâc idi ganî vü fakîr
Yaptı bu çeşme-i ferahzâyı
Vere ecrin ona o Hayy ü Kadîr
Habbezâ çeşme-i hayât-efzâ
Oldu cennette selsebîle nazîr
Teşne-lebler edüp ana meyli
Dedi tarihin ayn-ı pâk-i Nezir 1113
Bânî-i müşârun-ileyh Nezir Ağa Sultân Mehmed Hân-ı Râbi‘in
hazinedârı ve Sultân Mustafa Hân-ı Sânînin lalası olup 1103 senesi Re-
cebinin yedinci gününde azl olunan İsmâîl Ağa’nın yerine Dârü’s-saâde
Ağası nasb olunarak kadri a‘lâ ve 1105 Şabânının on birinci günü azl ile
Mısır’a nefy ü iclâ ve 1106 senesinde Sultân Mustafa Hân-ı Sânînin cülûs-ı
hümâyûnlarını müteâkib emvâli müsâdere olundukdan sonra 1112 sene-
sinde tekrar Dârü’s-saâde Ağalığı mesned-i celîliyle mesrûr ve 1115 senesi
Edirne vaka-i müteellimesinde Edirne’de habs olunup küşte-i seyf-i hayf
olan müftî-i şehîd Feyzullah Efendi’nin evlâd ü etbâıyla beraber Bostancı
hasekileri mübâşeretiyle der-zincîr oldukları halde İstanbul’a gönderilip
Yedikule zindânında tescîn edildi. Emvâli hazîneye kabz ve kendisi sene-i
merkûmede Limni Cezîresine nefy olunmak üzere fermân-ı âlî ısdâr buy-
ruldu. (Kezâ fî-Tarih-i Râşid) Çeşmenin hazînesi mevcut ise de muattaldır.
15-Balaban Paşa Mahallesinde Köprübaşı Caddesinde on yedinci
numarada Hacı Hüseyin nâm zâtın ihyâ-gerdesi olan kebir çeşmedir ki
Orta Mezarlığın ucunda Dörtyol ağzında kâindir. Bâlâsında Râzî’nin
söylemiş olduğu bu tarih mastûrdur.
292 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
1080
294 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
İşbu Sinân Ağa çeşmesi müddet-i medîde muattal kaldığı hâlde şehre
yarım saat mesafede bulunan Buğdaycı Çeşmesi menbaından demir bo-
rularla su celb edilerek 1312 Saferinin yirmi dokuzuncu gününe musâdif
1310 Ağustosunun on dokuzuncu Cuma günü cülûs-ı hümâyûn-ı hazret-i
pâdişâhî yevm-i mes‘ûdunda suyunun isâlesine bed’ edilmiştir.
55-Üsküfçü Hızır Mahallesinde Atîk Tophâne Caddesinde otuz
ikinci numarada vâki Sultân Murâd Hân-ı Sâlîs hazretlerinin ihyâ buyur-
dukları çeşme.
56-Yakub Kilârî Mahallesinde Sarıcapaşa Caddesinde dördüncü nu-
marada vâki Necîbe Hatun Çeşmesi.
57-Sarıcapaşa Mahallesinde Soğukçeşme Caddesinde sekizinci nu-
marada vâki Sultân Selîm Hân-ı Sânî hazretlerinin ihyâ-gerde[leri] olan
çeşmedir ki Soğukçeşme nâmıyla meşhûr olmuştur.
58-Sarıcapaşa Mahallesinde Sarıcapaşa Câmii Sokağında altıncı nu-
marada vâki sâhib-i medrese şehremîni Cafer Çelebi çeşmesi.
59-Medrese-i Ali Bey Mahallesinde Tavanlıçeşme Sokağında seki-
zinci numarada vâki çeşmedir ki üzerinde sakfı olduğundan dolayı Ta-
vanlı Çeşme demekle meşhur olmuştur.
60-Şeyhî Çelebi Mahallesinde Karadutlu Sokağında yirmi yedinci
numarada vâki Hacı Halîl Çeşmesi.
61-Şeyhî Çelebi Mahallesinde Şeyhi Çelebi Sokağında beşinci nu-
marada vâki sâhib-i câmi ve medrese Şeyhî Çelebi Çeşmesi.
62-Yancıkçı Şâhîn Mahallesinde Kolluk Sokağında birinci numara-
da Çolağın Hasan Ağa Çeşmesi.
63-Yancıkçı Şahin Mahallesinde İstanbulyolu Caddesinde otuz dör-
düncü numarada vâki Hacı Musalli Çeşmesi.
64-Mehmed Ağa Mahallesinde Mahkemebayırı Sokağında yirmi ikinci
numarada vâki Lutfîzâde Mehmed Ağa ve İbrâhîm Ağa Çeşmesi.
65-Hacı Safâ Mahallesinde Tahmîs Sokağında on sekizinci numara-
da vâki Miskîn Sefer Şâh Çeşmesi.
66-Kıncı Fîrûz Mahallesinde Vavlı Câmi Sokağında altıncı numa-
rada Kazasker Davud Efendi Çeşmesi denilmekte ise de Kazaskerler
miyânında Davud Efendi nâmında bir zâta tesâdüf olunamamıştır.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 303
alaylarında ve resm günlerinde hünkârın önünde iki taraflı sıra ile ve acîb
kıyâfetlerle giderler, bunların bir takımına solak diğerlerine peyk ıtlâk
olunur. İntehâ. Bânî-i çeşme Hacı Ali Ağa’nın dahi bu solaklardan olması
muhtemeldir.
79-Vize Çelebi Mahallesinde Uzunkaldırım Caddesinde seksen
ikinci numarada vâki şâir-i meşhûr Hayâlî Bey çeşme-i kebiridir ki iki lü-
leden cârî olduğu cihetle (İki Lüleli Çeşmesi) nâmıyla meşhur olmuştur.
Bânîsi müşârun-ileyh Hayâlî Bey bu çeşmenin ittisâlinde ve Vize Çelebi
Camiinin hazîresinde medfûndur. Tercemesi şuarâ miyânındadır.
80-Kunduk Osmân Mahallesinde Saksağan Sokağında dokuzuncu
numarada vâki Edirne valisi Ağa Hüseyin Paşa’nın binâ ve ihyâ-gerdesi
olan çeşmedir ki banîsinin tercemesi Edirne vâlîleri sırasındadır.
81-Abdurrahmân Mahallesinde Abdurrahmân Câmii Sokağında
onuncu numarada Edirne kadılarından Abdrurrahmân bin Seyyid Ali
nâm zâtın binâ ettiği çeşmedir ki bânîsinin tercemesi kadılar sırasındadır.
82-Abdurrahmân Mahallesinde Tavanlıçeşme Sokağında birinci nu-
marada vâki çeşmedir ki üzerinde sakfı olduğundan Tavanlı Çeşme de-
mekle meşhur olmuştur.
83-Şerbetdâr Hamza Bey Mahallesinde Neboysa Sokağında üçüncü
numarada vâki Şâhîn oğlu Çeşmesi mahv...
84-Şerbetdâr Hamza Bey Mahallesinde Külhan Sokağında on üçün-
cü numarada vâki ( 119 ) Çeşmesi.
85-Hacı Mercümek Mahallesinde Hacı Mercümek Câmii Sokağın-
da sekizinci numarada vâki Nuri Efendi Çeşmesi. Sakfının taşlarını Kan-
tarcı Ali nâmında bir menhûs sirkat etmiştir.
86-Kürt Hâce Mahallesinde Kürt Hâce Câmii Sokağında altıncı nu-
marada vâki (120) Çeşmesi.
87-Hasanpaşa Mahallesinde Hasfırın Caddesinde on yedinci numa-
rada vâki Kadı Sâlim Efendi Çeşmesi mahv.
[s.139] 88-Fındık Fakih Mahallesinde Buzhane Caddesinde yedinci
numarada vâki Sultân Ahmed Hân Hazretleri Çeşmesi.
119 Bir kelimelik boşluk.
120 Bir kelimelik boşluk.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 305
Ravzatü Dâri’l-Cemed
310 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 311
Ravzatü’l-Kenâyisi’n-Nasrâniyye
ve’l-Yehûdiyye
314 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 315
Ravzatü’l-Enhâr
320 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 321
Meriç Nehri
Edirne’de (Meriç), (Tunca) ve (Arda) nâmlarıyla üç büyük nehir var-
dır.
Beyt Edirne şehrine cennet dense vechi vardır
Mazhar-ı evsâf-ı tecrî tahtihe’l-enhârdır
Medlûlünce bunlardan ekberi ve nef ‘ cihetinden enfa‘ı Edirne şehri-
nin cânib-i cenûbîsinde şarkdan garba doğru cereyân eden Meriç nehridir.
Lügât-i Tarihiyye ve Coğrâfiyye beyânınca bu Meriç nehrinin nâm-ı atîki
Âmûz ve Hiber ve bazı Rum târihleri ifâdesince Avroz ve Fransa meşâhîr-i
coğrafiyyûnundan Jül Türose’nin 1893 tarih-i mîlâdisinde neşr ettiği An-
siklopedi nâm eserinde Meriç nehri atîk Hebros yahut Avros’dur. Despot
nâm-ı diğer Rodop dağının şimâl yılmasından zuhûr ettiği gösterilmiş
ve Edirne’nin 1317 sâlnâmesinde Hiber denilen Meriç nehri Samako
Kasabası’nın cenûbunda kâin Rilo dağı şu‘abâtından Çadrine nâm mev-
kiden nebe‘ân ettiği ve Kâmûsü’l-A‘lâmda Rodop [s.143] dağının şimâlî
eteğinden 2800 metrelik irtifâ‘ında ve Tuna’ya tâbi olan (İsker) menâbi‘i
kurbunda nebe‘ân eylediği ve Enîsü’l-Müsâmirîn’de Edirne havâlîsinde
bulunan kasabâtın bir tarafı Bahr-ı Siyâh diğer tarafını da Bahr-ı Sefîd
ihâta ettiği gibi tarafeynini dahi Balkan tabir olunan cibâl-i şâhika kap-
lamıştır ki bu enhâr-ı selâsenin onlardan nebe‘ân ettiği mezkûrdur.
Ve’l-hâsıl Edirne sâlnâmesinde beyan olunduğu vechile Meriç nehri
Sofya sancağı dâhilinde Samako kasabasının cenûbunda kâin Rilo dağı
şu‘abâtından Çadırtepe’den zuhûr edip Samakov’a gelerek demir maden-
lerindeki mıtrâkları tahrik ettirdikten ve Pazarcık ve Filibe kasabalarının
vasatından geçerek çeltik tabir olunan pirinç mezralarını iskâ ve irvâ ile
beraber birçok pirinç denklerini ve aba dolaplarını ve harârlarını döndür-
dükten sonra Filibe’nin cenûb tarafında vâki Ropcoz Balkanından inen
Kırçma ve Değirmendere ve İstanimka çayları ve şimal tarafında Karlova
Balkanlarından cereyân eden Köpsüderesiyle Yellidere ve Karlıdere ve Te-
322 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’l-Mukantarât
326 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 327
ﮥ
Muahharan Sultân Mustafa Hân-ı Sânî ibni Sultân Mehmed Han-ı
Râbi hazretleri kâffe-i kurenâ ve vüzerâ ve erkân-ı devlet hâzır olduğu hal-
de bin yüz on üç tarihinde bir gün Cuma namazına müteveccihen alay
ile bu köprüden güzâr edip köprünün üstünde kimse kalmadıktan sonra
orta kemeri münhedim olmakla sene-i merkûme zarfında müceddeden
binâ olunup hazret-i pâdişâh bânî ve vâkıf-ı sânî olduğu cihetle nâm-ı
hümâyûnlarına tarih vaz edildiği Örfî Ağa tarihçesinde mezkûrdur. Ve
Fâik Efendi tarafından bi’t-tanzîm Canbazzâde Edirneli Hattât Osmân
Efendi tarafından mermer levhaya tahrîr ve kasr-ı mahsûsuna mevzû‘
târihin sûreti budur.
Tarih Pâdişâh-ı heft-kişver şehriyâr-ı bahr ü berr
Hazret-i Hân Mustafa şâhenşeh-i nusret-livâ
Edrine şehrini teşrîf edicek emr eyledi
Çün bu cisri yapmağa ol dâver-i fermân-revâ
Hamdü li’llah bir metânet üzre bünyâd oldu kim
Çeşm-i dünya görmemişdir böyle bir muhkem binâ
Şevketiyle gün-be-gün ömrünü efzûn eyleyüp
Böyle çok hayra muvaffak eyleye Bârî Hudâ
Fâikâ tekmîl olunca dediler tarihini
Eyledi fermân bu cisri yaptı Sultân Mustafa
Bu manzûm tarihde Örfî Ağa Tarihçesinde beyân olunan vukûâtı
işrab eder bir ifâde yoktur. Evâilde Edirne’nin Saraçhâne Çarşısı bu köp-
rünün sarây-ı hümâyûn cihetindeki başında olduğundan bu köprüye
Saraçhhâne Köprüsü nâmı verilmiştir. Bu köprü kışlalar cihetindeki ba-
şından muahharan temdîd olunup mahallinde zikr olunduğu üzre kur-
bundaki münhedim Fil Hamamının yerine bir de askerî karakolhânesi
inşâ olunduğundan hitamına vâlî-i vilâyet Hacı İzzet Paşa bu tarihi de-
miştir.
Târih Ber-karâr eyleye tahtında şeh-i devrânı
Ömr ü ikbâl-i müebbedle Hudâvend-i mecîd
[s.146] Mülkünün her ciheti kesb-i imâret etti
Köhne bünyân-ı cihân oldu zamânında cedîd
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 329
den kal‘ u kam‘ eylemiştir. Hisâr cihetindeki kısmın başında Gâzî Mihal
Bey’in bir çifte hamamı ve vasatında câmi-i şerîfiyle imâreti olmak hase-
biyle bu köprüye Mihal Köprüsü nâmı verilmiştir. Enîsü’l-Müsâmirîn’in
beyânına göre bu hisâr cihetindeki Çelebi Sultân Mehmed Hân hazretle-
ri tarafından sekiz yüz yirmi üç tarihinde tamir olunduğunu müş‘ir tarih
mahalline bir seng-pâre vaz edildiği anlaşılmakta ise de mürûr-ı zamân ile
zâyi edilmiş ve ikinci kısmı Yıldırım Bâyezîd Hân Câmi-i şerîfi cihetinde
bulunduğu cihetle Yıldırım Köprüsü nâmını almış ve bu kısım dokuz yüz
elli bir tarihinde Sultân Süleymân hazretleri irâdesiyle tamir edildiğinden
Bursalı Sun‘î’nin inşad eylediği tarih bir mermer levhaya hâkk ile mahalli-
ne vaz olunmuştur. Sûreti budur:
Tarih Yıllar ile olup bu cisr-i medîd
Reh-güzâr-ı fenâda cây-ı ubûr
Emr-i şâh-ı cihâniyân ile
Yaptılar ana sarf edüp makdûr
Ehl-i dilden birisi anı görüp
Dedi tarihini olup mesrûr
Genc-i vâfir verüp yine o şeh
Cisr-i vîrânı eyledi mamûr 951
Badehû bin elli tarihinde vezirazam Kemânkeş Kara Mustafa Paşa
bu köprülerin ikisini de Vekâyiu’l-Fudalâ [s.147] ve Naimâ beyânınca
yirmi bin guruş sarfıyla tamir ve ve teşyîd ve beynehümâsında mümtedd
olan sedd-i sedid mürûr-ı zamân ve şiddet-i cereyân-ı âb-ı revân ile harap
olmağın tecdîd eylediği sırada cesâmetli bir de tarih kasrı ilâveten binâ et-
mekle üzerine Şeyhülislam Yahya Efendi tarafından tanzîm edilmiş olan
bu tarih yazılmıştır. Tarih:
Mustafa Paşa vezir-i a‘zam ol âlî-nijâd
Kim vücûdun âleme Allah in‘âm eyledi
Mülk-i Osmânîyi tamir etmeye sa‘y eyleyüp
Her diyârın nazmına li’llah ikdâm eyledi
İşidüp cisr-i Mihale kesr-i noksân erdiğin
Kesrini cebr eyleyüp noksânın itmâm eyledi
Oldu bu cisr-i sevâb-encâmına tarih-i tâmm
Mustafa Paşa bu âlî cisri ihkâm eyledi 1050
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 331
Bin yüz altmış beş senesindeki zelzele-i azîmede harap olmakla bin
yüz yetmiş bir tarihinde Sultân Mustafa Han-ı Sâlis irâdesiyle icrâ kılınan
tamirine şuarâ-yı asriyeden Örfî Ağa bu tarihi demiştir.
Tarih Şehenşâh-ı muazzam câh-ı zıll-i hazret-i mevlâ
Mülûk içre bulunmaz şevket ü kudrette sânîsi
Harâb iken bu cisri eyledi âbâd esâsından
Ebü’l-hayrât şâh-ı âlem-i vakt oldu bânîsi
Bilâdın her birine şah-râh-ı birr ü ihsândır
Mürûra bir tarîkdir bulamazlardı ahalîsi
Yoluyla lutfa mâil pâdişâh-ı dîn-perverdir
Ki mahfûz oldu dünya gördü bu lutfu havâlîsi
Hemân bir bende geldi Örfî gibi dedi tarihin
Bu cisri yaptı Sultân Mustafa’nın emr-i âlîsi 1171
Eski Köprü
Yedincisi Ekmekçizâde Ahmed Paşa’nın sekiz tâk üzerine binâ ettiği
cisr-i metîndir ki hâlen Eski Köprü demekle marûfdur. Esâsı bin on altı
tarîhinde vaz edilmekle Edirneli Mehmed Kâmî Efendi tarafından nazm
edilmiş olan işbu tarih bir mermer levhaya tahrîr edilerek tarih kasrına
vaz edilmiştir.
Tarih Etmekçizâde Ahmed Paşa-yı kâmkârı
Hayrâtın görenler etmez mi hayr ile yâd
Bu devlet içre defterdâr oldu on sekiz yıl
Bâ-haşmet-i vezâret bâ-devlet-i Hudâ-dâd
Doldurdu Tunca nehrin bî-şübhe sîm ü zerle
Bu cisr-i bî-adîli li’llah etti bünyâd
Maksûdu bir duâdır ancak gelüp geçenden
Lâyık budur ki sen de rûhunu edesin şâd
Kâmî dedi esas-ı müstahkemine tarih
Zîbende râh-ı Gülşen bu cisr-i Ahmed-âbâd
Binâ:1016 Resm: 1113
Binâsı bin yirmi dört târihinde tamam olmakla Edirne Kâdısı Şerîf
Efendi tarafından bu Arabî tarih denilmiştir. Tarih:
332 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
Ravzatü’r-Rumât
336 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 337
mürûr ile selâmet buldu. Ol okların tûlü birer buçuk karış idi ve üçer köşeli
demrenleri var idi. Yelekleri üçer parmak idi. Demren oka geçmiş olmayıp
ok demrene geçmiş idi. Edirne’de merhûm oldu.
Merkûm Hâce Ali’nin Taş Sürdüğü Beyân Olunur
Dede Kemâl her zaman Hâce Ali okunu isbât ile ve illa taşını atarım
der imiş. Hâce Ali’nin bu söz gücüne geldi. Yaycı Usta Ali’den menkûldür
ki, pehlivanlar birgün gelip hazır oldular. Dede Kemâl ben de atarım
amma yayım yoktur dedi. Usta Ali bir yay var amma bol yaydır, hamı alın-
mıştır, bak eğer kolunuza münâsib olursa atınız dedi. Dede Kemal bir iki
kerre atıp ne yapayım bu yay bolcadır diye şikâyet eyledi. O asırda dar yay
ile atış olur idi. Hele kendisi söz kabul edip koluna göre saz ve atış eyledi.
Ekseri hava anda kaldı. Bir sınanmış oku var idi. Pehlivanlardan himmet
ricâ edip ve salât ü selâm ile takarak kürsîye getirip küşâd verdi. Hava-
cılar üzerine seğirdip dülbend bozdular. O gün hem taşını sürdü hem
menzil bozdu. Okun üzerine varılıp cümlesi gördü. Dede Kemal şurût
ile ve tekbîr ile çıkarıp Ali Hâce’ye teslîm eyledi. Ve yayı gördüler ki bol
yaydır, badehû cümlesi bol yaya rağbet edip dar yaydan fâriğ oldular. On-
dan sonra Dede Kemal Hâce Ali’den aşırı atıp taş sürdü. Badehû Sultân
Bâyezîd Hân hazretleriyle Amasya’dan gelmiş olan sipâhî oğlanı ağası ve
pâdîşâhın dâyesi kulu ve alâ-rivâyetin dâyesi oğlu olup ismine Dâyekulu
Bâlî Bey derler idi. Bir müddet sonra işbu Bâlî Bey Dede Kemal’den aşırı
attı. Amma yekdiğerinden fark olunmaz râddede olup ehline malum idi.
Bunun üzerine bir çok münâzaalar vukû bulup Dede Kemâl’in rûy-ı rızâ
göstermemesinden dolayı halk iki fırka oldu. Kimisi taş [s.150] dikilme-
sine karar verip kimisi de dikilmemesine ısrâr eylemelerine binâen key-
fiyet Sultân Bâyezîd hazretlerine arz olundukta dâyesi kulu olduğundan
taş dikilmesine meyl göstermiş iseler de evvel emirde vezirazam ve Kazas-
ker efendiler ve sair erkân-ı devlet ile tarîkin ehl ü erbâbını celb ü cemle
muhâkeme fermân buyurup bi’l-cümle ehl-i kabza ile ok yerinin üzerine
varılarak ol okun o mahalle düştüğünü isbât için şâhid istimâıyla ziyâde
ve noksan nizâ‘ın faslını yine ehline havâle buyurdular. Ma‘a hâzâ mahall-i
nizâ‘a varıldı ise de davaya faysal verilemedi. Badehû pehlivanların kâffesi
Dede Kemal’e hitâben hazret-i pâdişâhın meyli dâyekulu tarafına oldu-
ğu cihetle sizin de ol sûretle rûy-ı rızâ göstermeniz makuldür. İş ehline
malûmdur. İlerde sen yine müsâbakat edersin demeleriyle Dede Kemal
dahi rızâ gösterip azîm ziyâfetler tertîb olunarak bi’l-cümle kibâr gelip ve
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 339
bölük ağalarıyla ocak halkı hilatler giyip taş diktiler. Bu münâzaa üç sene
mümtedd oldu. Bir zaman sonra Dede Kemal gelip on beş gez aşırı attı
ve taş dikti. Dede Kemal bir husûs için İpsala’da salb olunmuştur. Badehû
Tozkoparan zuhûr ederek İstanbul’daki o iki âlî menzilleri ve Bursa’da
Şucâı bozdu. Tozkoparan ilm-i remyde hattât-ı meşhûr Şeyh Hamdullâh
şâkirdânındandır. Keyfiyyet huzûr-ı pâdişâhîye arz olundukda hüneri var
ise Edirne’de Dede Kemal menzilini atsın buyurdular.
Tozkoparan’ın Dede Kemal Menzilini Ne Sûretle Attığı
Beyân Olunur
Sultân Bâyezîd Han hazretlerinin atıcı tâifesine fevka’l-hadd rağbetle-
ri olduğu cihetle sâlyâne tayin buyurduğundan kışın idman edip yazın gâh
Edirne’de ve gâh İstanbul’da atışlar ederler idi. Gerek Tozkoparan’ın ve ge-
rek Bursalı Şucâ ile emsâlinin Edirne’de Dede Kemal menzili bellerini bük-
müş idi. Hatta kışın İstanbul’da meşk edip yazın Edirne’ye varınca idmanı-
mız bozulur diyerek bir kış Edirne’de kışlayıp yaza idman için ziyâdesiyle
çalışmış oldukları halde yine hâ’iben avdet ettiler. Bu hâl birçok zamanlar
imtidâd eyledi. Nihâyet dokuz yüz on dört tarihinde İstanbul’da vukû bu-
lan şiddetli hareket-i arzdan pek çok mahaller harap olmakla Sultân Bâyezîd
hazretleri Edirne’ye teşrîf buyurdular. Ve atıcıların kâffesine atılmak emr
edip yaycılarına okçularına birçok ihsânlar emr ettiler. Dede Kemâl men-
ziline atılmasını hazret-i pâdişâh be-gâyet arzu etmiş ve hattâ atıcılara bir-
çok ihsânlar va‘d buyurmuş oldukları halde oraya atmak kimseye müyesser
olmamıştır. Vaktâ ki mazmûnu üzre vakt-i merhûnu
hulûl edince nice atıldığı beyân olunur. O asırda ok menzillerinde her
bölükten adam bulunup her atıcıya tarafdâr olurlar idi. Pâdişâhın iki et-
mekçibaşısı var idi ki ikisi de kabza âşıklarından idiler. Tozkoparan’ın et-
mekçibaşılara karâbeti olduğundan kendisi ol zümreden geçinir idi. Ve iç
ağaları dahi her biri bir pehlivana tarafdâr olup türlü türlü yedekler ve ok-
lar verirler idi. Haydar Bey’e Enderûn’dan çıkmış Hazînedârbaşı Ali Ağa
ve Bozdoğancı Mustafa Çelebi’ye Kapıağası ve Tozkoparan’a Kilârcıbaşı
Mustafa Ağa muâvenet ederler idi. Ve her birine birer okçu ile birer yaycı
hizmet eyler idi. Ekmekçi tâifesi Tozkoparan’ın havadârlarıdır, ok işlerler
diyerek taraf-ı devletten men olundu. Müezzinzâde Usta Sinân, Bozdo-
ğancı Mustafa Çelebi’ye hizmet eder idi. Amma maksadı Tozkoparan’ın
iş görmesi idi. Kendisinin okuyla ümmid eder idi. İstanbul’da Yıldız men-
zilini ve haftasında Bursa Şucâ menzilini, Müezzinzâde’nin bir okuyla
340 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
bozmuş idi. Müezzinzâde kangı taraf gâlib ise ok verir idi. Sâhib-i Risâle-i
Rumât Hasan Çelebi altı ok tutmuş idi. Yekdiğerine yakın olarak gâh
Mustafa Çelebi gâh Haydar Bey attı ise de kimseye müyesser olmadı. Bir
gün Yanmazağaç dükkânında bu menzil müzâkere olunup Yanmazağaç
[s.151] oğlu bu sene dahi olmadı. Ancak bir ümîd vardır, o dahi olmaz ise
artık olmaz dedi. Sebebi suâl olundukda Hasan Çelebi altı ok yaptı, ümîd
onlardandır, o dahi olmaz ise olmaz dedi. Bu haber Tozkoparan ile Ha-
san Çelebi’ye vâsıl olmakla Hasan Çelebi gayret etmiş idi. Sehm yüklerini
bir acemden biriktirip yükleyip hava beklerdi. Ve İçkoz Ahmed nâmında
bir yaycı var idi ki o Haydar Bey’e ve Usta Ali Tozkoparan’a ve Mustafa
Çelebi’ye hizmet eylerler idi. İçkoz Ahmed Tozkoparan’ın yanına gelme-
ye ve yay vermeye Hazinedârbaşı Ali Ağa’dan korkar idi. Tozkoparan bana
Usta Ahmed’den bir yay alıver diye Nişâncı Cafer Çelebi’den ricâ eyledi.
O dahi Usta Ahmed’i çağırıp akçesini vereyim bana bir yay ver dedikde
canıma minnet velâkin hazînedârbaşıdan korkarım velâkin ben bir yay
öndül koyayım atsınlar kimde hava kalırsa yay onun olsun, bolay ki hava
kendisinde kalıp da ala idi dedi. Ve öylece yaptılar hava Tozkoparan’da
kaldı, yayı aldı. Bu sebebten okçu ve yaycı mâ-beynine güft-gû düştü, söz
çoğaldı. Öyle yay ile okları tecrübe eyledi. Menzil atmak ümîdinde idi.
Birgün pehlivanlar ile meydana varılıp ulemâ efendilerden birçok zevât
gelmişidi. Ulemâdan Aşık Kâsım denmekle marûf bir zât gelip pehlivan
bir duâ edelim sen âmîn de. Ola ki cenâb-ı Rabbü’l-âlemîn seni maksûdun
menziline nâil eyleye deyip öylece ettiler. Çünkü pehlivân-ı âlem pehli-
vanlar ile ayak yerine basıp salât ü selâm getirerek ve Fâtiha-i şerîfe okuya-
rak ve tekbîr alarak okunu takıp üçer ok attılar. Dördüncü ok ki nevbeti
Tozkoparana geldi, hulûs-ı kalb ile ve teveccüh-i tâmm ile gezleyerek ve
kâidesi vechile kâffe-i malûmâtını icrâ eyleyerek iç kabzaya andan gezi-
ne çekip saf kalble şast küşâd ve yerinden sıçrayıp yâ Allah sadâsıyla bir
çağırdı ki âleme velvele düştü. Tozkoparan’ın bu kadar çağırdığını kimse
bilmiyordu. Havacılar kulak verip dinlediler. Ok şahîn gibi gıjırdıyla ge-
lip konup ejder ağzından çıkmış gibi titremeye başladı. Havacılar seğirdip
ok üzerine vardılar. Menzil bozduğunu bilip destâr bozdular. Cümle peh-
livanlar ok üzerine geldiler. Ok Hasan Çelebi’nin olmakla beraber peh-
livanlıkta dahi ehil olduğundan ona teklîf olundukda âyîn ve erkân ile
çekip Tozkoparan’a teslîm eyledi. Cümle ile merhabâlaştılar, mübârek ola
denilip taraf-ı pâdişâhîye ve vükelâ ve vüzerâya müjdeler gönderilmekle
ihsânlar olundu. Hazret-i pâdişâh Mamak Pınarında ziyâfet eyleyip bi’l-
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 341
cümle vükelâya ve bölük ağaları ve yeniçeri ağası ile sâir îcâb edenlere ve
Tozkoparan’a hil‘at giydirildi. Ve’l-hâsıl Tozkoparan’a dil-hâhı vechile
ikrâm olunduktan sonra âyîn ve erkân üzre taş diktiler.
Edirne’de Ovaya Giden Yol Menzili
Bu menzilin iki tarafını su aldığı cihetle Tozkoparan ve İshak Bey
ve Haydar Bey ve sâhib-i Risâle-i Rumât Hasan Çelebi ittifâk-ı ârâ ile
bu menzili Musallâ Meydânına kaldırdılar. Menzil-i mezkûr kadîm olup
yedi taştır, ikisi malûm beşi meçhûldür. Gâliba bu menzil Sultân Murâd-ı
Sânî zamanında atılmış olmak gerek. Merhûm Tozkoparan durup bedel
atmışlardır. Birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü, beşinci meçhûldür. Altıncı
Mütevellî Kulu, yedinci Zihgîrcidir.
Mütevellî Menzili
Cennet-mekân Ebü’l-Feth Sultân Mehmed Hân asrında yıldız hava-
sıyla atılmıştır. Bu menzile Dede Kemâl çok durup düz yerde olmakla ha-
vasına rast gelmediğinden sonra aksine durup atmıştır. Âlî menzildir. Bu
hesâbca düz yerde aksine durulup atılsa olur. Evvelkisi Sinân Mütevellî,
ikincisi Dede Kemâl.
Bağlaryolu Menzili
Bu menzil Bağlaryolunda olan pınarda ayak taşı olup Bursalı Kuyusu
yeri derler poyraz havasıyla atılmıştır. Evvelkisine Papasoğlukulu ikincisi-
ne Kocaili Beyi Küçük Dede derler. Üçüncüsü Sultân Bâyezîd kulların-
dan Keyvan Bey’dir. Sonra Kefe beyi olmuştur. Mîr-i alem Ahmed Ağa bu
menzilden aşırı kısarak ağaç okuyla atıp nişân eyledi. Başkaca taş dikildi-
ğini [s.152] sâhib-i risâle Hasan Çelebi nakl etmiştir.
Sarây Ovasında Olan Ağaç Menzili
Bu menzil Mamakpınarı’na karşı lodos havasıyla atılır. Evvel atan
zâta Na‘leynî Körögöz, ikincisine Kassâb Bâlî üçüncüsüne Bozdoğancı
Sûfî derler üstâd yaycı imiş. Dördüncüsüne Molla Osman, beşincisine
Gulâm Ali altıncısına Çubukçu Gulâm Nasûh, yedincisine Mîr-i Alem
Ahmed Ağa derler.
(Fakîr-i Câmi‘u’l-hurûf tarafından ilâve) İşbu Mamakpınarı’na karşı
menzile Cennet-mekân Sultân Osmân Hân-ı Sânî hazretleri Hotin seferi
azmiyle bin otuz tarihinde Edirne’yi teşrîf buyurdukları sırada ok atmış ve
342 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edi̇rne’si
nişâne olmak üzre ol vakit rekz edilmiş olan iki arşın irtifâındaki mermer
taşta murakkam tarih buraya terkîm edilmiştir.
Nazm Şâh-ı dilîr Sultân Osmân-ı şîr-savlet
Sâhib-kırân-ı Cem-câh-ı Cemşîd çarh-ı temkîn
A‘dâ-yı bed-nihâda azm-i cihâd edince
Bu sahn-ı dil-güşâda kurdu hıyâm-ı zîbîn
Alıp ele kemânın tîr attı bu nişâna
Her kim görürse eyler ol pâdîşâha tahsîn
Tenzîl-i san‘atında fikr-i dakîk kıldı
Hilmî-i dâ‘î dedi târih-i hûb ü rengîn
Yayı oku koyunca bâkîsi oldu tarih
Âmâc-ı sehm-i Sultân Osmân-ı dâd-âyîn 1030
Bu tarihin tarîk-ı istihrâcı şu vech iledir. Tarih mısrâı hesâb olundukda
bin kırk bir adettir. Üst mısrâda vâki “yayı oku koyunca” ibâresindeki yay
lafzından maksad “yâ” harfidir ki on adedi câmidir. Okdan maksad dahi
bir adedi hâvî elif harfi olup ikisinin mecmûu on bir adeddir. Bu adetle-
ri koyunca tarih mısrâının mecmû-ı a‘dâdından on bir adedi tarh edilince
teşrîf-i şâhânenin 1030 senesi idüği tezâhür eder. Taşda dahi 1030 sene-
si murakkamdır. Mezkûr taş kurbunda vâki Tunca nehrinin 1310 senesi
feyezânında incimâdına mebnî buzların sadmesiyle devrilmiş olduğundan
cihet-i askeriyece yerinden kaldırılıp kurbunda vâki kışla derûnunda hıfz
edilmiştir. (İntehâ)
Namâzgâh Ovası Menzili
Bu menzil ağaç okuyla poyraz havasıyla atılmıştır. Atıcıların birincisi
sâhib-i risâle Hasan Çelebi, ikincisi Kadı Ömer Halîfedir.
Tîr-ger Hasan Çelebi Menzili
Bu menzil Musallâ Meydânında lodos havasıyla atılmıştır. Hasan
Çelebi’nin karındaşı Hüseyin Çelebi ricâ ederek evvelen atıp taş dikmiş-
tir. Hasan Çelebi anataşı birâderi Hüseyin Çelebidir. İkincisi Filibeli Saka
Hüseyin’dir. Edirne’de bu zikr olunan menzillerin yerleri bilinmekten
kalmıştır. Sual olundukta bunlar meydanın sınır taşlarıdır diye cevap ver-
diler. Tozkoparan İskender’in yeri ile Musallânın sağ tarafında zikri sebk
eden eski menzilin taşları mermer olmakla malûmdur. Bu zikr olunan
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 343
mend boyu geriye oturup ipin altında üç yüz gez bu‘du olan mahalde se-
pete ok attıkları meşhûr-ı âlemiyândır. Mûmâ-ileyh mezkûr suffeyi zikr
olunduğu vech üzre pûte atmaya iktidârı olan pehlivânlar oturmak şartıy-
la vaz etmiştir. Tezkire-i Rumât’ın makâlâtı burada tamâm oldu.
Seyyid İbrâhîm Efendi ibni Seyyid Feyzullâh Efendi
Bin yüz on beş tarihinde Rumeli kazaskerliği pâyesiyle tatyîb olun-
duğu Vekâyi sırasında beyân olunan şeyhülislâm Seyyid Feyzullah
Efendizâde Hâce-i Sultân Mahmûd-ı Evvel Seyyid İbrâhîm Efendi’nin
Tezkire-i Rumât’ta eğerçi zikri mesbûk değil ise de müşârun-ileyh dahi
atıcılardan olup vaktiyle dikmiş olduğu nişantaşı el-yevm Edirne’de Top-
çu Kışlası havlusunda mahfûz bulunmakla şuarâ-yı asriyeden Azîz tara-
fından tanzîm edilip üzerine hâkk ve nakş edilmiş olan ebyât-ı tarihiyye-
nin sûreti budur.
Tarih Pâdîşâh-ı heft-kişver hazret-i Hân Mustafa
Edicek ehl-i kemâle rağbet-i pür-inti‘âş
Hâce-i Sultân Mahmûd-ı cüvân-baht-ı saîd
Ya‘ni necl-i şeyhülislâm ol meh-i envâr-pâş
Hazret-i Sultân-ı dehrin yümn-i ikbâli ile
Menzil aldı etti hakkâ kuvvet-i bâzûyu fâş
Bu fezâda hân-ı ev‘vel yani sultân-ı be-nâm
Ettiler Rüstemliğin teslîm koyup yere baş
Hil‘at-i semmûr ile hâkân-ı a‘zam eyledi
Atlas-ı çarh ile nesc-i itibârın hem-kumaş
Geldi tebrîk eyleyüp târîhini dedi Azîz
[s.155] Bâreka’llah Seyyid İbrâhîm Efendi dikti taş
Çerkes Mehmed Ağa
Kemânkeş. 1128 tarihinde vefât edip Saray-ı Hümâyûn civârında
piyâde kışlasının câmi-i şerîfi pîşgâhındaki kabristanda medfûn ve nakş-ı
seng-i mezârı bu tarih-i mevzûndur. Mısrâ:
Kemânkeş Pehlivân Çerkes Mehmed sâhib-i menzil
Rıdvân Mustafa
Kemânkeş. Bin yüz yirmi sekiz tarihinde fevt olup mezkûr kabristânda
defn olunmuştur.
RİYÂZ-I BELDE-İ EDİRNE 347
Yakûb-ı Hindî
Bu lakab ona hey’âtı sebebiyle Sultân Ahmed Hân-ı Sâlis tarafından
verilmiştir. Sülüs ve neshde Hâfız Osmân mezunlarındandır. Hatt-şinâsân,
Yakûb Efendi ehl-i hattın sâhib-i zuhûrudur demişlerdir. Mûmâileyh
meşâhîr-i kemânkeşândandır. Edirne’de vâki Kuleyi [Sarây-ı Hümâyûn’un
cihânnümâsı olacaktır] cirîd ile aşırıp pesendîde-i pehlivânân olmuştur.
Sâir maârifde dahi eli vardır. Taklîd-i âsâr-ı eslâfda mahz-ı isti‘dâd idüği
muhakkaktır. Ebû Eyyûb-ı Ensârî’de yazılı medrese kapısı dâhilinde bir
( ) resm eylemiştir ki Vefâyî’nin ( )’ına râcih olduğu hurde-bînân-ı hatta
ayândır. Sâl-i vefâtı 1196’dır. Üsküdar’da Harmanlıkta medfûndur. Kezâ fî-
Hatt ve Hattâtân. Zuhru’l-Ârifîn nâm kitâbda bâbü’t-tâ’da remy hakkında
ber-vech-i âtî muharrerdir.