Naxalite Udyamam Veluguneedalu PDF

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O
"≥Å∞QÆ∞h_»Å∞
HÔ . ÉÏÅQÀáêÖò
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

'' Ç≤ÏOã¨ XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ Jx"å~°ºO HÍ=K«∞Û. HÍh
XHõ Ñ¨^Œúu „Ñ¨HÍ~°O Ç≤ÏOã¨ „Ñ¨Ü≥∂yOKÕ =ÓºÇ¨Å∞
XHõÑ¨ÙÊ_Õ"≥∞ÿ<å "Õ∞Å∞ ™êkèOKåÜÕ∞"≥∂ QÍh, D<å\˜
PÜ«Ú^èŒ ãÖÑüÎ KÕÜ∞« QÆÅ q^èfiŒ OãÖ ZO`«\^˜ OŒ >Ë P
~ÀAÅ∞ QÆ_z » áÈÜ«∂Ü«∞x J#∞HÀ"åe. D<å\˜ PÜ«Ú^èŒ
ãÖÑ¨^Œ ™êfiÉèÏqHõOQÍ<Õ xifiK«H} ∆õ "≥∞#ÿ k. XHõ ÉÏ}O"Õã≤
XHõ i x =∂„`« " Õ ∞ K« O Ñ¨ = K« ∞ Û. ÉÏO|∞ÃÑ\˜ ì Q Íh,
=∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑeÛQÍh XHõix =∂„`«"∞Õ K«OÑ¨_O» ™ê^èºŒ O
HÍ^Œ∞. q∞ye# „áê}ÏÅ∞ áÈ=_»O 'Jx"å~°ºO— Jx
P^è∞Œ xHõ Ç≤ÏO™ê=∂~åæÅ#∞ ã¨=∞i÷OKÕ "å~°∞ JO@∞O\Ï~°∞.
Jx"å~°º"Õ∞g∞ HÍ^Œ∞, D<å\˜ PÜ«Ú^è•Å∞ J\Ï¡O\˜q.
D qK«Hõ∆}Ï~åÇ≤Ï`«ºO =∞# <≥·uHõ qK«Hõ∆}#∞
ã¨∞ÅÉèOí QÍ K«O¿ÑÜ«∞QÆÅ^Œ∞. ÉÏ}ÏÅ∞, Q˘_»à¤ √◊ ¡ "å_ç#
~ÀAÅÖ’ =∞#∞+¨µÅ <≥u· Hõ`« PÜ«Ú^è•Å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜
áÈÖË^"Õ ∂≥ QÍh (<å‰õΩ `≥b^Œ∞), =∞# HõO>Ë KåÖÏ |Å"≥∞#ÿ
PÜ« Ú ^è • Å`À =∞# |ÖÏxfl KåÖÏ ÃÑOK« ∞ ‰õ Ω <åfl
=∞#∞HÀ=_»O `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«#O. =∞# <≥u· Hõ`« =∞#‰õΩ
`≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ PÜ«Ú^è•Å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ áÈQÆÅ^Œ∞. Jq
=∞#H˜KÛÕ |ÅO =ÚO^Œ∞ =∂=¸Å∞ =∞#∞+¨µÅ∞ xÅ=~°∞,
xÅ=ÖË~∞° . =∞# =∂@ KåÖÏ `ÕeHõQÍ K≥Å∞¡ÉÏ@=Ù`«∞Ok.
ã¨=∞ã¨ºÅ∞ – =∞# ã¨=∞ã¨ºÖË HÍ^Œ∞, =∞#efl P„â◊~ÚOKÕ
"åà◊¡ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ‰õÄ_» – ã¨∞ÅÉèíOQÍ Ñïëê¯~°=∞~Ú
áÈ`å~Ú. HõhãÖ Ñïëê¯~°=∞~Ú áÈ~Ú#@∞¡ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
JO^Œ∞=Å¡ Ç≤ÏOã¨`À<Õ ã¨=∂*Ïxfl ÑïáêeOKåÅx
K«∂ã≤<å, Ç≤ÏOã¨`À<Õ ^•xx =∂~åÛÅx K«∂ã≤<å J<≥u· Hõ
Ñ¨~º° =™ê<åÖË „Ñ¨^•è #OQÍ LO\Ï~Ú.
——– ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
ÉÏÅQÀáêÖò [##O–|àÏ§i (Hõ~å‚@Hõ)Ö’. `«O„_ç
HõO^•à◊ áê~°÷<å^äŒâ◊~°‡, `«e¡ <åQÆ=∞}˜. [~°fleãπì "Õ=∞#
=ãÖ`«ÅH˜∆‡ rq`« ã¨Ç¨ÏK«i. K«kqOk QÆ}˜`«OÖ’
Z"£∞.Zãπ.ã≤, Ñ≤.ÃÇÏKü_ç. (P~ü.W.ã≤.–=~°OQÆÖò), `«~åfi`«
ZÖò.ZÖòa (ÉˇOQÆ∞à◊¥~°∞ Ü«¸x=iû\©). HÍHõfÜ«∞
Ü«¸x=iû\©Ö’ QÆ}`˜ â« ß¢ã¨Î J^è•ºÑ¨‰Ωõ _»∞ (1981–1985).
PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ OÖ’#∂ (1981–1998),
P `«~åfi`« z=i=~°‰Äõ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõÖ’#∂ Ñ¨x
KÕâß~°∞. ÖÏÜ«∞~üQÍ „áêH©ãì π KÕâß~°∞. KåÖÏHÍÅO q~°ãO¨
ã¨É∞íè º_»∞. „Ñ¨*Ï|O^è∞Œ J<Õ =Úã¨∞QÆ∞ ãÖã¨÷ 1989Ö’ H˜_®flÑπ
KÕãO≤ k. J<ÕHõ ã¨fi`«O„`« ~°K#« Å`À áê@∞, z#fl Ñ¨„uHõÅÖ’
‰õÄ_® HÍÅ"£∞û ~åâß~°∞. WOw¡+µ¨ Ö’ W.Ñ≤._»|∞¡º, WOHÍ
W`«~° =∂QÆ*#·ˇ Ö¡ ’#∂, J<ÕHõ `≥Å∞QÆ∞ Ñ¨„uHõÖ’¡#∂ "åº™êÅ∞
~åâß~°∞. ÉÏÅQÀáêÖò Ñ¨ ~ü ÃãÊ Hì̃ "£û =º=™ê÷ÑH¨ õ ã¨É∞íè º_»∞.
[##O : 10.06.1952 =∞~°}O : 08.10.2009

ÉÏÅQÀáêÖò ~°K«#Å HÀãÖ : www.balagopal.org
#HõûÖˇ·\òL^Œº=∞O
ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

™ê=∂lHõ âß¢ã¨ÎO / ™êÇ≤Ï`«ºO
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
2017
for E book : www.kinige.com
ISBN-978-93-81172-12-4
„Ñ¨K«∞~°} ãÖYº : 55 „Ñ≤O\ò ã¨áÈ~üì :
#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "Õ=∞# =ãÖ`«ÅH˜∆‡
"≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ =∞#flO „|Ç¨Ï‡Ü«∞º
("åº™êÅ∞)
Hõ=~ü _ç*ˇ·<£ :
[Reflections on the
Naxalite Movement - K. Balagopal] #=º
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
„Ñ¨^äŒ=∞ =Ú„^Œ} : "Õ∞ 2017
ÖËJ=Ù\ò HõOáÈlOQ∑ :
~°K«# : ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò #=º
™ÈÖò _ç¢ã≤ì|∂º@~üû : ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
#"À^ŒÜ«∞ |∞H± Ç¨Ï∫ãπ
P~°ºã¨=∂*ò Z^Œ∞~°∞ gkè =Ú„^Œ} :
HÍzQÆ∂_» KÒ~å™êÎ, K«i`« WO„ÃÑ+¨<£û
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 027 P*Ï=∂ÉÏ^£,
á¶È<£ <≥O. 040–24652387 ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 020
á¶È<£ : 040–27678411
Ñä¡+¨~üû :
™ê=∂lHõ âß¢ã¨ÎO / ™êÇ≤Ï`«ºO
áê¡\ò <≥O 305
W.<≥O. 2–2–647/182/Z3
Ç≤Ï=∞t= Jáê~üì"≥∞O\òû
ÉÏQ∑ JO|~ü¿Ñ\ò
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 013
ÃãÖò : 8332934548
"≥Å : ` 200/
200/--
D Ñ¨Ùã¨ÎHõ „Ñ¨Ü≥∂[#O
ÉÏÅQÀáêÖò ~åã≤# Jxfl ~°K#« Å#∞ „Ñ¨K∞« iOKåÅ#fl „Ñ¨Ü∞« `«flO KåÖÏ
=~°‰Äõ Ñ¨ÓiÎ J=Ù`«∞#flk. nxH˜ H˘O`« =∞Ok =º‰õΩÅ Î ∞, H˘xfl ãÖã¨Å
÷ ∞
– =ÚYºOQÍ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ – KåÖÏ=~°‰Ωõ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ Oç k.
D "≥Ú`«OÎ Hõ$+≤Ö’ Ñ¨~Ãü ãÊH˜"ì û£ ‰õÄ_® H˘O`« ÉÏ^èºŒ `« fã¨∞‰õΩx U\Ï
XHõ Ñ¨Ùã¨HÎ Íxfl „Ñ¨K∞« iã¨∂Î LOk. ÉÏÅQÀáêÖò Ñ¨~Ãü ãÊH˜"ì û£ ãÖã¨Ö ÷ ’
„H˜Ü«∂jÅHõ ã¨Éèí∞º_»∞ =∂„`«"Õ∞ HÍHõ ãÖã¨÷ ÅHõ∆º „Ñ¨Hõ@##∞
~°∂á⁄OkOz#"å_»∞.
L=∞‡_ç ~å„+¨ì K«i„`«Ö’ 1980= ^ŒâH◊ Oõ KåÖÏ ãÖ‰õΩ∆ aè`«
HÍÅO. "≥ O QÆ à ◊ ~ å=Ù`À „áê~° O Éè í " ≥ ∞ ÿ # J}z"Õ ` « Z<£ \ ˜ P ~ü
áêÅ#Ö’#∂, P `«~åfi`« ‰õÄ_® H˘`«Î ~°∂áêÅ#∞ ãÖ`«iOK«∞‰õΩx
P@, =∂@, áê@ |O^£ ^•HÍ áÈ~ÚOk. D ãÖ‰õΩ∆ aè`« HÍÅÑ¨Ù
„Ñ¨ã=¨ "Õ^#Œ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜ì `«# PK«~} ° #∞, PÖ’K«##∞, "Õ∞^èÀâ◊HxÎ˜ ,
Hõ i î # "≥ ∞ ÿ # "åã¨ Î " åÅ#∞ "Õ ∞ à◊ q Oz ã¨ = ∂*ÏxH˜ XHõ H˘`« Î
K«∂Ñ¨Ùx=fi_®xH˜ JÇ¨ÏŸ~å„`«∞Å∞ Hõ+Ñì¨ _¨ ¤» J~°∞^≥#· L^Œº=∞HÍ~°∞_»∞
ÉÏÅQÀáêÖò. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ KÕi# H˘kÌ HÍÖÏxˆH ãÖã¨÷
„Ñ¨^•è # HÍ~°º^Œi≈QÍ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ KÕÑ\ ¨ ì˜ ãÖã¨÷ J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ, PK«~}
° ‰õΩ
XHõ H˘`« Î TÑ¨ Ù x=fi_» " Õ ∞ HÍHõ áœ~° Ç ¨ Ï ‰õ Ω ¯Å L^Œ º =∂xH˜
JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ÖËx `åufiHõ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å#∞ "≥uHˆ „Hõ=∞OÖ’ |Ç¨ïâ◊
^ÕâO◊ Ö’ ZHõ¯_® [~°Q#Æ O`« f„="≥∞#ÿ qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ K«~Û° áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
ãÖÑ¶∞¨ OÖ’ XHõ ^ŒâßaÌ HÍÅO áê@∞ [iˆQÖÏ K«∂âß_»∞.
ÉÏÅQÀáêÖò "≥Ú`«OÎ PÖ’K«<å „Hõ=∂xfl =_»É’¿ãÎ =∂#= ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ H˜,
L^Œº=∂Å‰õΩ, qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ XHõ <≥u· Hõ, `åufiHõ Ñ¨Ù<åk LO_®Åx, P
Ñ¨Ù<åk qã¨Î$`«=∞ÜÕ∞º „Hõ=∞OÖ’<Õ ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•ÅÖ’ L#fl`«"≥∞ÿ#
=∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å∞ =º=ã‘H÷ $õ `«O HÍ"åÅx PÜ«∞# „Ñ¨QÍ_èO» QÍ "åOzèOz#@∞ì
J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. D qÅ∞=Å qã¨~Î } ° ‰õΩ HÍ=Åã≤# Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åk =∂~°∞Ê#∞
ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ ã¨=∞i÷ã∂¨ <Î Õ P =∂~°∞Ê HÀãÖ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jxfl „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ‰õÄ_®
=∂#= K≥`· <« åºxfl ÃÑOKÕ kâ◊QÍ LO_®Åx, Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åkÖ’ =∂~°∞Ê ^•xHõ^Õ
=∂#= K≥`· <« åºxfl ÃÑOK«^xŒ , Jk XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =∂#= K≥`· <« åºxfl „Ñ¨ÉÏè q`«O
KÕã<≤ å P „Ñ¨ÉÏè =O L#fl`« qÅ∞=Å =º=ã‘H÷ ~õ } ° ‰õΩ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ H» áõ È`Õ =zÛ#
=∂~°∞Ê ã≤~÷ Ñ° _¨ ^» xŒ , Jk ã≤~÷ Ñ° _¨ H» áõ È`Õ ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ P@∞áÈ@∞Å‰õΩ QÆ∞~Ô ·
=∞#O ™êkèOK«∞HÀ"åÅ#fl ÖË^• ™êkèOK«∞‰õΩ#fl L#fl`« ã¨=∂[O „Ñ¨=∂^ŒOÖ’
Ñ¨_»∞`«∞O^Œx, P Kåi„`«Hõ J#∞Éèí=O ™È+ëã¨∞ì ã¨=∂*ÏÅ Ñ¨`«#O =∞#‰õΩ
JOkOzO^Œx PÜ«∞# J=QÍÇ¨Ï#. D Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’x "åº™êÅ#∞ D K«„@O #∞O_ç
J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x qâı+¡ O≤ K«=Åã≤# J=ã¨~O° LO^Œx Ñ¨~Ãü ãÊH˜"ì û£ ÉèÏqã¨∞#Î flk.
D „Ñ¨K∞« ~°}Ö’x H˘xfl "åº™êÅ∞ q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O `≥eã≤O^Õ.
"å\˜ g∞^Œ KåÖÏ K«~Û° [iyOk ‰õÄ_». HÍx PÜ«∞# JÖÏ ~åÜ«∞_®xH˜ HÍ~°}O
q"å^•Å#∞ ã¨$+≤Oì K«_O» HÍ^Œ∞, PÜ«∂ JOâßÅ g∞^Œ Ö’`«∞QÍ K«~Û° [iy`Õ P
K«~åÛ „Hõ=∞OÖ’ XHõ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ãÖã¨¯$u U~°Ê_»∞`«∞O^Œx, J@∞=O\˜ K«~Û°
=∞iO`« Ñ¨^∞Œ <≥#· PÖ’K«#Å‰õΩ ^•i fã¨∞OÎ ^Œx PÜ«∞# ÉèÏ=#. D "≥Ú`«OÎ
Hõ$+≤ ™ê=∂lHõ K≥`· <« åºxfl L#flfHõiã¨∞OÎ ^Œx PÜ«∞# qâ◊fiã≤OKå~°x "Õ∞=Ú
J#∞‰õΩO@∞<åflO. PÜ«∞# Z#fl_»∂ D K«~Û° #∞ `«~å¯xH˜ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . `«~¯° OÖ’H©
kQÆÖ^Ë ∞Œ . KÕãO≤ ^ŒÖÏ¡ QÆu`«~¯° Hõ$¿+. ^•xH˜ L^•Ç¨Ï~°} PÜ«∞# ~åã≤# 'pHõ\˜
HÀ}ÏÅ∞— "åºã¨"∞Õ . D "åºãÖ K«kq# "åiÔH=iÔH<· å Jk KåÖÏ Hõ@∞=ÙQÍ
LO^ŒxÑ≤ã∞¨ OÎ k. qâßfi™êÅ H˘~°‰Ωõ , =∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ „áê} `åºQÍÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl
qÑ¨"¡ À^Œº=∂xfl JO`« Hõi#î "≥∞#ÿ K«„@O #∞O_ç K«∂_»_O» ã¨|ÉË<å Jx ‰õÄ_®
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
XHõ¯ 'pHõ\˜ HÀ}ÏÖË— HÍ^Œ∞ WO^Œ∞Ö’x "åº™êÅhfl KåÖÏ=~°‰Ωõ qÑ¨=¡
áêsìÅ PK«~} ° ‰õΩ ãÖ|OkèOz#"Õ. Ãã·^•úOuHõ JOâßÅ#∞ K«iÛOz# '=∞x+≤–
=∂i¯û[O— (Ñ¨~Ãü ãÊH˜"ì û£ „Ñ¨K∞« ~°} JHÀì|~ü 2012) H˜ Wk H˘#™êyOÑ¨Ù HÍ|\˜ì
ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ WO^Œ∞Ö’ PK«~} ° ‰õΩ ãÖ|OkèOz# JOâßÅ K«~ˆ Û Z‰õΩ¯= LOk.
8 i #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞

ÉÏÅQÀáêÖò "å^Œ#Ö’¡ – ~å[º=º=ã¨÷ XHõ ~å*ÏºOQÍxfl ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x P
„Ñ¨=∂}ÏÅ g∞^Œ Ñ¨x KÕ™êÎ#x „Ñ¨[Å‰õΩ Pâßfi™êxflzÛOk. JO^Œ∞Hˆ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
L^Œº=∂Öˇ<· å, W`«~∞° Öˇ=~Ô <· å ~å*Ïºxfl „Ñ¨tflOKÕÑÙ¨ Ê_»∞ P bQÆÖò K«„@O #∞O_Õ
^•xfl „Ñ¨tfl™êÎ~°∞. ^•x x*ÏÜ«∞fx ~å[ºOQÆ qÅ∞=Å w@∞~å~Ú g∞^Œ
Ñ¨sH˜ã∆ ∞¨ OÎ \Ï~°∞. ~å[ºO kQÆ*ÏiáÈ`«∞#flk Jx =∞#=∞O>Ë ^•x J~°O÷ Jk
`«#‰õΩ `å#∞ xˆ~tÌ OK«∞‰õΩ#fl „Ñ¨=∂}ÏÅ#∞ LÅ¡OÑ¶∞≤ ã¨∞#Î fl^Œx. JO>Ë ~å[ºÑ¨Ù
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« P qÅ∞=Å ÖË^• „Ñ¨=∂}ÏÅ PK«~} ° g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç LO^Œx.
JÖÏˆQ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ã¨=∂[O H˘~°‰Ωõ ÖË^• „Ñ¨[Å ~å*ÏºkèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ [iˆQ
áÈ~å\ÏÅ #∞O_ç áÈ~å@ „Hõ=∞OÖ’<Õ H˘`«Î qÅ∞=Å ã¨$+≤ì [iy, Jq „Hõ"∞Õ }Ï
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∂ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ã¨=∂*ÏxH˜ HÍ=Åã≤# Éè∂í q∞Hõ U~åÊ@∞‰õΩ
^•ifÜ«∂e. P =∂~°∞Ê x~°O`«~° „Ñ¨„H˜Ü∞« ÖÏ ™êy H˘`«Î qÅ∞=Å =º=ã‘H÷ ~õ } °
[iy`Õ, ^•x Ñ¶e¨ `«OQÍ ã¨=∂[O, ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å∞ L#flfHõiOK«|_ç`,Õ
=∞#∞+¨µÅ x`«ºrq`« â‹·e, ã¨=∞+≤ì`«`«fiO, W`«~° =∞#∞+¨µÅ Ñ¨@¡ ^Œ$HõÊ^äŒO
„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =∂i „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ãÖã¨¯$u q~ålÅ∞¡`∞« O^Œx, ÖËHáõ È`Õ ~å[ºO
– Jk ™È+ëã¨∞ì ~å[º"≥∞<ÿ å qÅ∞=Å =º=ã‘H÷ ~õ } ° #∞ ™êkèOK«Ö^Ë <Œ Õ |Å"≥∞#ÿ
Jaè„áêÜ«∞O ÉÏÅQÀáêÖò ~°K#« Ö’¡, qâı+¡ } ¨ Ö’ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
`«# J#∞Éè=í O #∞O_ç, J=QÍÇ¨Ï# #∞O_ç, x~°O`«~° ÑïjÅ# #∞O_ç
`å#∞ Jaè=$kú KÕã∞¨ ‰õΩ#fl „áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^äOŒ `À áê@∞, PÜ«∂ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞
ÑïjeOKåeû# âß„ã‘Ü Î ∞« K«„@O #∞O_Õ U ™ê=∂lHõ JOâß<≥fl· <å qâı+¡ O≤ Kå_»∞.
Jk ^Œo`« |Ç¨ï[#∞Å Ñ¨@¡ qÑ¨"¡ À^Œº=∞O fã¨∞‰õΩ#fl "≥Y · i QÍx, ã¨=∂[OÖ’x
‰õΩÅ ãÖ|O^è•Å∞ QÍx, ~åÜ«∞Åã‘=∞ á¶êºHõ#∆ e[O QÍx, âßOu K«~Û° Å∞ QÍx –
U JOâ◊OÖ’<≥<· å `å#∞ LÑ¨Ü∂≥ yOKÕ H˘Å=∂#OÖ’ ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ O`« =~°‰Ωõ `Õ_®
ÖË‰Ωõ O_® *Ï„QÆ`Å Î« ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞# qâı+¡ }¨ Ö’ Z‰õΩ¯= "≥~· ∞° ^è•ºÅ∞
HõxÑ≤OK«=Ù. JO`ÕHÍ^Œ∞, `«# ^Œ$HõÊ^äŒOÖ’ ÖË^• `«# „Ñ¨=∂}ÏÖ’¡ =∂~°∞Ê
=zÛ#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ `å#∞ QÆÒ« Ö’ KÕã#≤ qâı+¡ } ¨ ‰õΩ x*ÏÜ«∞fQÍ q=~°} WK«∞ÛH˘x
P =∂~°∞Ê ZO^Œ∞‰õΩ =zÛO^À ‰õÄ_® q=iã¨∂Î `«# ~°K#« Å#∞ H˘#™êyOKå_»∞.
x*ÏxH© `«# „Ñ¨*Ïr=# „áê~°OÉèOí Ö’ PÜ«∞# qÑ¨"¡ À^Œº=∂xH˜ ãÖÑ¨Ó~°‚ Ãã·^•úOuHõ,
<≥ · u Hõ =∞^Œ Ì ` « ∞ #∞ JOkOKå_» ∞ . áœ~° Ç ¨ Ï ‰õ Ω ¯Å L^Œ º =∞OÖ’ Éè Ï QÆ O QÍ
x[x~åú~} ° Å‰õΩ ZO`« „áê}ÏáêÜ«∞O L<åfl "≥àÏ¡_∞» . H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡ KåÖÏ
™êÇ¨Ï™È¿Ñ`«OQÍ ‰õÄ_» "≥àÏ¡_∞» . J~Ú`Õ P x*ÏÅ#∞ ¿ãHõiOKÕ „Hõ=∞OÖ’<Õ
#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 9

qÑ¨"¡ À^Œº=∞ Ñïq∞`«∞Å#∞, "åà◊¡ K«~º° Å#∞, x~°Ü ‚ ∂« Å#∞, Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ ‰õÄ_®
PÜ«∞# ÑïjeOKå_»<kÕ =∂Ö’ KåÖÏ=∞Okq∞ QÆ=∞xOK«Ö^Ë ∞Œ . ~å[ºO KÕ¿ã
^Œ∞~å‡~åæxH˜ ãÖ|OkèOz# "åã¨"Î åÅ#∞ ZO`À ã¨=∞„QÆOQÍ q=iOKÕ ÉÏÅQÀáêÖò
"å\˜`À áê@∞ L^Œº=∂Å∞ KÕã∞¨ #Î fl ÖË^• KÕã∞¨ <Î åfl~°#∞‰õΩ#fl á⁄~°áê@¡#∞ ‰õÄ_®
iHÍ~°∞¤ KÕÜ∞« _»O <åÖÏO\˜ "åà◊‰¡ Ωõ KåÖÏ Pâ◊Û~åºxfl HõeyOzOk. 'pHõ\˜ HÀ}ÏÅ∞—
"åºãÖÖ’ PÜ«∞# WzÛ# L^•Ç¨Ï~°}Å∞ Hˆ =ÅO `«# "≥∞Oÿ _£Ö’<Õ *Ï˝ÑH¨ Oõ
ÃÑ@∞ì ‰ õ Ω <åfl_® ÖË H õ P q=~åÅ#∞ `« # _≥ · s Ö’ ~åã¨ ∞ ‰õ Ω <åfl_® J<Õ k
`≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤# JOâ◊"∞Õ .
qÑ¨"¡ À^Œº=∞O #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ ã¨~Ô O_»~Ô #· H˘O^Œ~∞° =ÚY∞ºÅ∞
KÕã#≤ ^Œ∞~å‡~åæÅ∞, J„Hõ=∂Å∞, Ç¨Ï`«ºÅ∞ ÉÏÅQÀáêÖò‰Ωõ k¢QÍƒùOu<Õ HÍ^Œ∞ KåÖÏ
PO^Àà◊##∞ HõeyOKå~Ú. „Ñ¨^è•# „ã¨=OuÖ’ ^Œ∞~å‡~°∞æÅ∞, QÆ∂O_®Å∞,
Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ LO\Ï~°∞. "åà◊√§ KÕ¿ã <Õ~åÅ∞ KÕã∂¨ <Î Õ LO\Ï~°∞. "å~°O^Œ~∞°
‰õÄ_® D ™ê=∂lHõ x~å‡}O #∞O_Õ Ñ¨Ù@∞ì‰Ωõ =™êÎ~∞° . <Õ~=° ∞Ü«∞"≥∞#ÿ J@∞=O\˜
ã¨=∂[O Ñ¨@¡ HõeQˆ q=ÚY`Õ qÑ¨"¡ À^Œº=∂Å‰õΩ c*ÏÅ∞ "Õã≤ =∞#∞+¨µÅ#∞
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ã¨=∂[ x~å‡}ÏxH˜ ã≤ÔúŒ KÕã∞¨ OÎ k. D <Õ~åÅ∞ Hˆ =ÅO H˘O^Œ~∞°
=º‰õΩÎÅ∞ Z#∞fl‰õΩ#fl =∂~°æO =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œx, "å\˜ "Õà◊√¡ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
x~å‡}OÖ’ LO\ÏÜ«∞x, P x~å‡}Ïxfl =∞øeHõOQÍ =∂i¿ãÎ `«ÑÊ¨ <Õ~° ~°ÇÏ≤ `«
ã¨=∂[O ™ê^èºŒ O HÍ^Œx, WOHÍ ã¨Ê+Öì QÍ K≥áêÊÅO>Ë Wk =~°æ ã¨=∂[ ÅHõ} ∆ =∞x,
=~°~æ Ç° Ï≤ `« ã¨=∂["Õ∞ WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl KåÖÏ ã¨"åà◊‰¡ Ωõ ["å|∞
Jx qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ qâ◊fiã≤™êÎ~∞° . P ãÖÑ¨Ó~°‚ qâßfiãÖ`À<Õ "å~°∞ `«=∞ „áê}ÏÅ#∞
Ñ¨}OQÍ ÃÑ\˜ì áÈ~å\ÏxH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩO\Ï~°∞. JÖÏ L^Œº=∂ÅÖ’H˜ "≥o#¡ H˘O^Œ~∞°
aè#fl HÍ~°}ÏÅ =Å# uiy '„Ñ¨^•è # „ã¨=Ou—Ö’H˜ =zÛ#Ñ¨Ù_»∞, |Ü«∞>Ë LO_ç
<Õ~åÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl "åiHõO>Ë „‰õÄ~°OQÍ =∂~°_O» , KåÖÏ ã¨∞<åÜ«∂ãÖQÍ
=∞#∞+¨µÅ#∞ =ÚYºOQÍ L^Œº=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖˇ· x*Ï~Úf`À „|`«∞‰õΩ`«∞#fl
"åà◊#¡ ∞, ã¨=∂[O Ñ¨@¡ ÉÏ^èºŒ `«`À „Ñ¨=iÎã∞¨ #Î fl "åà◊#¡ ∞ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« _»O, ã¨=∂*Ïxfl
>ˇ„~°Ô~·*ò KÕÜ«∞_»O ZÖÏ J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åÅ#fl „Ñ¨â◊fl JO^Œih "ÕkèOz#>Ë¡
ÉÏÅQÀáêÖò#∞ ‰õÄ_® "ÕkOè zOk. ã¨~Ô O_»~Ô #· "åà◊√¡ WÖÏ =∂~°_®xH˜ |Ü«∞@
ã¨=∂[O, ~å[ºO HÍ~°}=∞x =∞#O^ŒiH© `≥eã≤<å, qÑ¨"¡ À^Œº=∞ K≥`· h« ºHõ~} °
„Ñ¨„H˜Ü∞« Ö’ U"≥∞<ÿ å Ö’@∞áê@∞¡<åflÜ«∂ J#fl „Ñ¨âfl◊ #∞ ÉÏÅQÀáêÖò =∞# =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥KåÛ_»∞. ã¨∞HÍ‡ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ #ü ∞ =∂"À~Úã¨∞ì áêsì J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞

|ã¨~Î Öü ’x XHõ „Ñ¨^•è # qÑ¨"¡ À^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_çx <Õ#∞ D „Ñ¨âfl◊ J_çy`Õ ''ã¨~Ô O_»~Ô #·
"åà◊#¡ ∞ J=∂#∞+ÖQÍ =∂~°Û_»OÖ’ áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO Hõ$`«H$õ `«∞ºÅ~ÚºOk——
J<åfl_»∞. "åà◊√¡ JO`« J=∂#∞+ÖQÍ =∂i`Õ `«ÑÊ¨ áÈbã¨∞Å‰õΩ ãÖ`«$Ñ≤Î LO_»^xŒ
‰õÄ_® J<åfl_»∞. D ["å|∞ ÉÏÅQÀáêÖò#∞ ãÖ`«$Ñ≤Î ÑïKÕ^À ÖË^À <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞
HÍx D ã¨ = ∞ã¨ º #∞ KåÖÏ Ö’`« ∞ QÍ Ñ¨ i jeOK« = Åã≤ # J=ã¨ ~ ° O
qÑ¨"¡ À^Œº=∂x‰õΩO^Œx =∂„`«O ÉÏÅQÀáêÖò ÉèÏqOKå_»∞.
"≥Ú`«OÎ ÉÏÅQÀáêÖò PÖ’K«#, PK«~} ° „Hõ=∞OÖ’ ÖË^• U JOâß<≥fl· <å
K«~Û° ‰õΩ ÃÑ\˜#ì Ñ¨Ù_»∞ ~å[ºO ÖË^• áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO Ñ¨@¡ U ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’#∞
PÜ«∞#‰õΩ ã¨^Œaè„áêÜ«∞O ÖË^Œ<Õk ã¨Ê+¨ì"Õ∞. WOw¡+¨µÖ’ ÉˇxÑ¶≤\ò PÑ¶π _Ò\ò
JO\Ï"Õ∞, JÖÏO\˜k Ãã·Ò« ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«^∞Œ . qÑ¨"¡ À^Œº=∂Å g∞^Œ q=∞~°≈
ÃÑ\˜#ì Ñ¨ÙÊ_»∞ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ Hõ<ã£ ~¨ flü HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k HÍx ~å[ºO g∞^Œ, áÈbã¨∞Å
g∞^Œ ÃÑ>Ëì q=∞~°≈ =∂„`«O x+¨¯~°¬QÍ, x~°ƒùÜ«∞OQÍ LO_Õk. áÈbã¨∞
L#fl`åkèHÍ~°∞Å#∞ Ãã·Ò« ¿Ñ~°∞¿Ñ~°∞<å ZO_»Q@ Æ _ì O» , „Ñ¨[Å Z^Œ∞@ "åà◊#¡ ∞
^À+¨µÅ∞QÍ xÅÉˇ@ì_»O ÉÏÅQÀáêÖò KÕã≤# Hõ$+≤Ö’ KåÖÏ Q˘Ñ¨Êk. JO^Œ∞ˆH
áÈbã¨∞Å‰õΩ ÉÏÅQÀáêÖò JO>Ë qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ P„QÆÇÏ¨ O LO_Õk. P P„QÆÇÏ¨ O =ÖË¡
PÜ«∞# g∞^Œ Éè∫uHõ ^•_»∞Å∞ KÕÜ∞« _»"∞Õ HÍHõ PÜ«∞##∞ JO`«O KÕÜ∂« Åx
‰õÄ_® K«∂âß~°∞. S^Œ∞QÆ∞~°∞ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O <åÜ«∞‰õΩefl P q^èOŒ QÍ JO`«O
KÕâß~°∞ ‰õÄ_®. ÉÏÅQÀáêÖò q+¨Ü∞« OÖ’#∂ =∂ JO^ŒiH© P ÉèÜ í ∞« O LO_Õk.
HÍx PÜ«∞#‰õΩ =∂„`«O Ñ¨ÓiÎ ãÖã≤^`úŒ « LO_Õk. "Õ∞^èÀÑ¨~"° ∞≥ #ÿ ™êÇ¨Ïã¨"∞Õ HÍHõ
Éè∫uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ "≥ÚO_ç ^è~·≥ º° O ‰õÄ_® LO_Õk. Ñ¨Ùe É’#∞Ö’ `«Å ÃÑ@ì_O» PÜ«∞#ˆH
™ê^èºŒ =∞~ÚOk. D "≥Ú`«OÎ "åº™êÅÖ’ PÜ«∞# ~å*Ïºxfl QÆ∞iOz ZHõ¯_® XHõ
=∞Oz=∂@ J#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«^∞Œ . Jk PÜ«∞# áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ÉèÏ=# #∞O_ç
=zÛ# ~årÖËx J=QÍÇ¨Ï#.
D Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’x =∞~À ~Ô O_»∞ JOâßÅ QÆ∞iOz ‰õÄ_® „Ñ¨™êÎqOK«_O»
J=ã¨~O° . XHõ\,˜ ‰õΩÅÑ¨~"° ∞≥ #ÿ ãÖ|O^è•Å∞† ~Ô O_»∞, âßOu K«~Û° Å∞. ‰õΩÅÑ¨~"° ∞≥ #ÿ
ãÖ|O^è•Å∞ LÑï`«Å ã¨=∞ã¨ºQÍ K«∂_»‰Äõ _»^<Œ kÕ ÉÏÅQÀáêÖò ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’
XHõ „Ñ¨^•è # JOâ◊O. D ãÖ|O^è•Å∞ =∂~°_O» ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ H˜ KåÖÏ J=ã¨~=° ∞x
PÜ«∞# Ñ¨Å∞ ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡ =∂\Ï¡__» "» ∞Õ HÍHõ KåÖÏ qã¨$Î `«OQÍ P JOâßxfl
QÆ∞iOz q=iOz, qâı¡+≤OKå_»∞. D ãÖ|O^è•Å#∞ =∂~°Û_»OÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@O ZÖÏO\˜ áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ k J#fl „Ñ¨âfl◊ J_»∞QÆ∞`«∂ nxH˜ ™êOã¨¯$uHõ

Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ Hõ$+≤ KåÖÏ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î J=ã¨~=° ∞x PÜ«∞# ÉèÏqOKå_»∞. âßOu K«~Û° Å
g∞^Œ PÜ«∞# „Ñüã¨ÊO^Œ# q=∞~°≈<å`«‡HõOQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ<å „Hõ=∞OQÍ Jk
=∂~°∞`«∂ =zÛOk. qÑ¨"¡ À^Œº=∞O ~å[ºO`À UO K«iÛã¨∞OÎ k, qÑ¨=¡ =∞O>Ë<Õ
ã¨=∞„QÆ =∂~°∞Ê J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ ~år`À ‰õÄ_ç# qÑ¨=¡ O ZÖÏ ™ê^èºŒ O J<Õ „Ñ¨âfl◊ `À
„áê~°OÉè"í ∞≥ ,ÿ âßOu K«~Û° ÅÖ’ Pã¨HxÎ˜ ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ D K«~Û° Å #∞O_ç =∞#O
UO PtOK«=KÀÛ, U JOâßÅ∞ K«iÛ¿ãÎ „Ñ¨Ü∂≥ [#=ÚO@∞O^À ã¨∂zã¨∂Î "åº™êÅ∞
~å™ê_»∞. Ñ¨~û° #ÖòQÍ Hõeã≤#Ñ¨Ù_»∞ KåÖÏ ã¨ÅÇ¨Å∞ ã¨∂K«#Å∞ KÕ¿ã"å_»∞. K«~Û° Å
=Å# PÜ«Ú^èŒ áê„`« `«yæ, „Ñ¨[Å r=#‡~°} ã¨=∞ã¨ºÅ∞ K«~°Û‰õΩ =¿ãÎ
„Ñ¨Ü∂≥ [#OQÍ LO@∞O^Œx KåÖÏ Pâß[#Hõ"∞≥ #ÿ "åº™êÅ∞ ~å™ê_»∞. x*ÏxH˜
âßOuK«~Û° ÅÖ’ `«=∞ `«~Ñ° Ù¨¶ # áêÖÁæ<Õ =∞^èºŒ =~°∞Å Î Ö’ XHõ~∞° QÍ ÉÏÅQÀáêÖò
¿Ñ~°∞#∞ ‰õÄ_® Ñ‘ÑÙ¨ Öòû "å~ü áêsì ã¨∂zOzOk. ÉÏÅQÀáêÖò ZO`« q=∞~°≈ ÃÑ\˜<ì å,
áêsì K«~º° Å Ñ¨@¡ ZO`« x+¨¯~°Q¬ Í =∂\Ï¡_<ç å PÜ«∞# x*Ï~Úf Ñ¨@,¡ x|^Œ`ú «
Ñ¨@¡ P áêsì‰Ωõ O_Õ Q“~°=O =∞^èºŒ =iÎQÍ PÜ«∞##∞ Z#∞flH˘#_»OÖ’ „Ñ¨ã∞¨ Êù@OQÍ
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. J~Ú`Õ "åi ã¨∂K«#x ÉÏÅQÀáêÖò KåÖÏ ã¨∞xfl`«OQÍ<Õ
u~°ã¯¨ iOKå_»∞. ÉÏÅQÀáêÖò =∞~°}O `«~åfi`« =∂"À~Úã¨∞ì áêsì WzÛ# x"åoÖ’
‰õÄ_® PÜ«∞# Ñ¨@¡ P Q“~°="Õ∞ HõxÑ≤OzOk. PÜ«∞#Ö’ áÈãπ=ì ∂_»~flü ^èÀ~°}˜
ÃÑiyOk J#fl XHõ¯ "åºYº q∞#Ç¨~Ú¿ãÎ ÉÏÅQÀáêÖò x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«
™ê=∂lHõ „Ñ¨Ü∂≥ [Hõ`« QÆ∞iOz, PÜ«∞# „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Hõ$+≤ QÆ∞iOz x+¨ÊHõá∆ ê`«OQÍ
JOK«<å"Õã≤ PÜ«∞#‰õΩ x"åo JiÊOzOk.
ã¨ = ∂*Ïxfl =∂ˆ ~ Û ÉÏ^è Œ º `« `« # g∞^Œ "Õ ã ¨ ∞ ‰õ Ω #fl qÑ¨ ¡ " À^Œ º =∞O
ãÖÜ«∞=∞<åxfl áê\ÕKåÅx, ã¨=∂*Ïxfl ã¨=∞„QÆOQÍ J~°÷O KÕã¨∞H˘x `«=∞
PK«~} ° #∞ qÅ∞=Å Ñ¨Ù<å^Œ∞Å g∞^Œ xÅáêÅx ÉÏÅQÀáêÖò |ÅOQÍ #=∂‡_»∞.
"å~°∞ U á⁄~°áê@∞¡ KÕã<≤ å ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ ^≥|ƒuO@∞O^Œ#fl PO^Àà◊#, XHõ
Hõ<ã£ ~¨ flü PÜ«∞# Jxfl ~°K#« Ö’¡ K«∂_»=K«∞Û. D "åº™êÅÖ’ PÜ«∞# qÑ¨"¡ À^Œº=∞O
g∞^Œ Z<Àfl q=∞~°≈Å∞ ÃÑ\˜ì LO_»=K«∞Û HÍx Wq qÑ¨"¡ À^Œº=∞ =ºuˆ~Hõ "åº™êÅ∞
HÍ=Ù. q=∞~°≈ "Õ~∞° =ºuˆ~Hõ`« "Õ~∞° . JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞# 'pHõ\˜ HÀ}ÏÅ∞— "åºãÖ
z=~À¡ ~åã≤# =∂@Å∞ KåÖÏ qÅ∞"≥#· q. Ü«∂ÉèÜ í ∞Õ ºà◊§ #HõûÅƒs L^Œº=∞
ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ ‰õÄ_® QÆ∞~°∞Î KÕã∞¨ HÀ^ŒQqæÆ .
''=ÚÃÑ·Ê ãÖ=`«û~åÅ #HõûÅƒs J#∞Éèí"åxfl ã¨g∞H˜∆OK«∞HÀ=_»
=∞O>Ë qÑ¨¡"À^Œº=∂xfl J=¸~°ÎOQÍ TÇ≤ÏOK«∞H˘x K«iÛOK«∞HÀ=_»O

HÍ^Œ∞. ZO.ZÖò. áêsìÅ∞ ZOK«∞H˘#fl ÑÖ^ä•, ^•xx J=∞Å∞ KÕã¨∞Î#fl
Ñ¨^Œúu "åã¨Î=OÖ’ Z\Ï¡QÆ∞<åflÜ≥∂ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~°O. Jk
ã¨=∂[OÖ’ ÖË=nã≤# H˘`«Î PÖ’K«#Å#∂, qÅ∞=Å<Õ HÍ^Œ∞, ^•x pHõ\˜
HÀ}ÏÅ#∂ "å\˜ ™ê=∂lHõ Ñ¨~°º=™ê<åÅ#∂ ‰õÄ_® J~°÷O KÕã¨∞HÀ=_»O
J=ã¨~°O. <å "åºYºÅ`À JO^Œ~°∂ JOwHõiOK«HõáÈ=K«∞Û. HÍx
q+¨Ü«∂Å#∞ L#fl^Œ∞#fl@∞ìQÍ K«∂_»_»O J=ã¨~°O. Wk ˆH=ÅO P áêsì
J=ã¨~°O HÍ^Œ∞, "åi J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ J=ã¨~°O HÍ^Œ∞, „Ñ¨[Å J=ã¨~°O
‰õÄ_®. ZO^Œ∞HõO>Ë Z=~°∞ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl XÑ¨ÙÊHÀ‰õΩ<åfl #Hõûe[O D ~ÀA
„Ñ¨*Ïrq`«O ÃÑ·# |Å"≥∞ÿ# „Ñ¨ÉèÏ=O L#fl ~å[H©Ü«∞ â◊H˜Î HÍ|\˜ì.——
– l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò

WO^Œ∞Ö’
D Ñ¨Ùã¨HÎ õ „Ñ¨Ü∂≥ [#O ... l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò 7

1. uiy uiQ˘zÛOk 17
2. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû Z<£H“O@~ü 26
3. qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ – Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^äOŒ 39
4. `≥ÖOQÍ}Ö’ =O^Œ Q˘O`«∞Å∞ qxÑ≤OKåe 56
5. pHõ\H˜ À}ÏÅ∞ 61
6. "ÕOÃÑO@ QÆ∞iOz WOH˘OK≥O 150
7. á¶êºHõ#∆ ∞¡ – „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞ 154
8. D Ç¨Ï`«ºÅ∞ PÑÖ_ç 161
9. XHõ J„|Ç¨O Hõ^Œä 165
10. g~°Ü∞« º =∞~°}O 169
11. x¿+^è•Å #∞O_ç `≥ÅOQÍ}‰õΩ q=ÚH˜Î ZÑ¨ÙÊ_»∞? 174
12. xÜ≥∂y ãÖã¨‡~°} 178
13. „áê}O 'Ys^Œ∞— "åiÔHO`À giH© JO`Õ 182
14. qëê^Œ =ÅÜ«∞O 187
15. K«~Û° Å∞ Z=iH˜ J=ã¨~O° ? 191
16. ÖˇÃ· ã<£û¤ Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å „Ñ¨=∂^ŒO 195
17. áê`« „Ñ¨âfl◊ ÖË =∞~˘Hõ™êi 198
18. Wk =∞#O^Œi ã¨=∞ã¨º ‰õÄ_» 202
19. „Éè=í ∞ÖË J~Ú`Õ "å\˜ "≥O@ Ñ¨~∞° QÆ∞Å∞ fÜ«∞_»O ^ÕxH˜? 206
20. ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù Ñ¨„uHõÅ‰õΩ LO>Ë KåÅ∞<å? 210
21. Wk KÕ`H« Íx „Ñ¨É∞íè `«fi=∂? ÖËHáõ È`Õ huÖËx „Ñ¨É∞íè `«fi=∂? 214
22. „Ñ¨[Å∞ =∂„`«"∞Õ `åºQÍÖˇO^Œ∞‰õΩ KÕÜ∂« e? 219
23. Hõ~∞° =Ù, Hõ~∞° =Ù Ñ¨#∞Å∞, Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∞ 223
24. Ñ≤eH¡ ˜ K≥ÅQÍ@O 227
25. q#x"åiH˜ Ç≤Ï`À‰õΩÅÎ ∞ 231
26. K«~Û° Å‰õΩ ‰õÄ~°∞Û<Õ =ÚO^Œ∞...
Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« O_ç 235
27. K«~Û° Å QÆ∞iOz WOH˘OK≥O... 239
28. ã¨fi~°}lü `ü ¿ã<£QÍi ^Œ∞"≥fi# 243
29. 'HÀ=~°∞Åì ∞— PˆQ<å? 247
30. ^ŒO`≥"å_» ^Œ=∞#HÍO_» WOÔHO`« HÍÅO? 251
31. Kèf« ãÎ Qπ _Æ :£è Ç≤Ï`«=Ù K≥ÑÊ¨ QÆÅ |∞kúr=ÙÅ HÀãÖ... 259
32. |ã¨~Î ü =∂~°}HÍO_» WÑ¨Ê\’¡ PˆQ<å? 263
33. #HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O Éèqí +¨º`ÕÎ HÍ^Œ∞...
„Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å Éèqí +¨º`«∞Î Uq∞\˜? 267
34. JkèHÍ~°O, JÇ¨ÏOHÍ~°O, J=HÍâ◊"å^ŒO... 272
35. NHÍ‰õΩà◊ L^Œº=∞O: Éèqí +¨º`üÃÑ· K«~Û° #∞ ~ˆ HÔ uÎOzOk 276
36. #HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O 279
37. „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ñ¨Ù<å^Œ∞ÅÃÑ·<Õ ™È+ë[O 290
38. ÖÏÖòQ_Æ :£è Z=i ÉÏ^èºŒ `« ZO`«? 294
39. D "Õ@ PÑ¨=∞x x#k^•ÌO 298
40. „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ<Õ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ O_ç 302
uiy uiQ˘zÛOk
=∞m§ "≥Ú^ŒÅ~Ú# x~°ƒO^èOŒ g∞^Œ Wk iáÈ~°∞ì HÍ^Œ∞. ZO^Œix
K«Oáê~À Z\Ï¡ K«Oáê~À q=iOKÕ Ñ¨\Hì˜ õ HÍ^Œ∞. iáÈ~°∞Å ì ∞ ~åã¨∞‰õΩ#fl
`«~°∞"å`«, Ñ¨\ì̃HõÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞‰õΩ#fl `«~°∞"å`«, „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
"å^Œ∞ÅO`å Jxfl q+¨Ü∂« Å∂ q_»=∞~°z K≥ÑÊ≤ <å z=iH˜ K≥<åflÔ~_ç¤
W\Ï¡ KÕ™ê_Õ Jx H˘O`« =∞#™êÎÑÖ K≥Ok# `«~°∞"å`« QÆ_»z#
ãÖ=`«û~° HÍÅO K«i„`«#∞ <≥=∞~°∞"Õã∞¨ H˘x PÖ’zOK«_O» J=ã¨~O° .
áêÅHõ = ~åæ Å ‰õ Ω hu ÖË H õ á È~Ú<å Hõ h ã¨ O WOy`« O
LO@∞O^Œx Pt™êÎO. „Ñ¨[Å Hˆ =∆ ∂xfl HÍHõáÈ~Ú<å HõhãÖ `«=∞
ˆH∆=∂#fl~Ú<å HÍOH˜∆™êÎ~°x ÉèÏq™êÎO. HÍx "åà◊√¡ ã¨fiÅÊHÍÅ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÖË `«ÑÊ¨ n~°…HÍÅ „âıÜ∞« ã¨∞û#∞ QÆ∞iOz PÖ’zOKÕ ã≤u÷ Ö’
ÖË~x° J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ H˘O`« HÍÅO Ñ¨_∞» `«∞Ok. áêÅHõ =~åæÅÖ’x
qq^èŒ =Ú~îåÅ#∞ ã¨=∂#OQÍ ãÖ`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K° _« O» "åà◊¡ SHõº`«Hˆ J=ã¨~O°
Jx U J}ÏHÍ}© Ñ¨„uHÍ ãÖáê^Œ‰Ωõ _»~Ú<å K≥ÑÊ¨ QÆÅ_»∞. J~Ú`Õ
JkèHÍ~åxH˜ =zÛ# `˘q∞‡k <≥ÅÅ `«~∞° "å`« ‰õÄ_» K≥<åflÔ~_ç¤ `«#
„Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’x Jxfl ÖÏÉè^í •Ü«∞Hõ=∞~Ú# âßYÅ#∂ `«# ^ŒQ~æ̂Æ
LOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ZÔHû· *ò, J_»=ÙÅ∞, ~Ô "≥#∂º, Ç¨ÏŸO – Jhfl `«#"Õ.
[<å~°#Ì ~Ô _çh¤ Nx"åã¨∞Å∞ ~Ô _çh¤ q_»`Å « ∞ q_»`Å « ∞QÍ J==∂#
Ñ¨~°∞™êÎ_»∞. 'HõÖ’¡ÅO— LO^Œ#~Ú<å HõsO#QÆ~ü#∞ QÆ∞iÎOK«_»∞.
~å[âıY~°~Ô _ç¤ L<åfl_»x HõãH≤ ˘nÌ Hõ_Ñ» #¨ ∞ QÆ∞iÎOK«_∞» .
Wk ^ÀÑ≤_ô ~å[ºO =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. n~°…HÍÅ „áêuÑ¨kHõQÍh ^•xH˜
J=ã¨~=° ∞~Ú# ãÖÜ«∞=∞#OQÍh ÖË‰Ωõ O_» ZHõ¯_çHHõ ¯õ _» ZO`« ^˘iH˜`Õ JO`«
HõÉoOKÕ ~å[ºO. `«# JO`«~`æ° « Hˆ =∆ ∞O QÆ∞iOz ã¨ÇÏ≤ `«O =ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù ÖËx
áêÅ#. WHõ „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å q+¨Ü∞« OÖ’ nxH˜ =ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù ~°=∞‡O>Ë ZHõ¯_ç
#∞O_ç =ã¨∞OÎ k? J~Ú<å 'Hõ~‡° }Ëº"åkèHÍ~°¿ãÎ— Jx #q∞‡# *Ïu HÍ|\˜ì K≥ÑÓ¨ <Î Õ
LO\ÏO. h =∞Oz HÀã¨"Õ∞, h âßOuÉèí„^Œ`«Å HÀã¨"Õ∞, h ÑïáêÅ#
Ü≥∂QÆˆH∆=∂Å#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl=∞x K≥áêÎO (q#HõáÈ`Õ #∞"Õfi
K≥_áç È`å=x K≥áêÎO). =∞#ã¨∞Ö’ =∞@∞ì‰Ωõ q#HõáÈ`Õ "å_»∞ K≥_<ç å K≥_‰» Ωõ <åfl
„Ñ¨[Å∞ =∞~˘Hõ Ñ¨~åºÜ«∞O Ç≤ÏOã¨‰Ωõ QÆ∞~°=Ù`å~°#fl ÉèÜ í ∞« O LO@∞Ok. x*ÏxH˜
JO^Œ∞HÀã¨"∞Õ K≥áêÎO. h =∞Oz HÀã¨"∞Õ #x #K«Û*ˇÑÊ≤ „Ñ¨[Å‰õΩ "Õ∞Å∞ KÕ^•Ì=∞x
Pt™êÎO. =∞#O `≥e=~Ú# "åà◊=¡ ∞#∞‰õΩO>Ë "å_çH˜ =∞@∞ì‰Ωõ `≥eq ÖË^•?
'¿ãfiK«Û#ù ∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕâß~°∞— JO\Ï_»∞. JO^Œ∞Hõx Ñ≤Å"¡ å_»∞ Ãã·HÖ ˜ ò
áê_»∞ KÕ¿ãÎ f¿ãã¨∞‰õΩ#fl@∞ì ^•xfl f¿ãã¨∞‰õΩ<åfl_»@. '=∞i #∞=Ùfi ã¨kfixÜ≥∂QÆO
KÕã∞¨ <Î åfl"å— Jx J_»Q‰Æ Äõ _»^∞Œ . "å_»∞ `«# ¿ãfiK«Û#ù ∞ Ñ¨Ù@∞ìH`õ À á⁄O^•_»∞ HÍÉ’Å∞!
„Ñ¨[Å∞ =∂„`«O "å_ç #∞O_ç aèHQ∆õ Í á⁄O^•~°∞! '<Õ#∞ g∞\ÕQ∑Å∞ ÃÑ@∞ìHÀx¿ãÎ
#<Õfl u_»`å~å?— JO\Ï_»∞. „Ñ¨[Å∞ =∂„`«O '"Õ∞=Ú "À@∞¡ "Õ¿ãÎ =∞=∞‡ÖËfl
K«OÑ¨Ù`å"å— J#‰õÄ_»^∞Œ . K«OÑ¨_O» ~å[^è~Œ ‡° O. '<å ^ŒQ~æÆ ° ÖˇÃ· ã<£û fã¨∞HÀ‰õΩO_»
`«∞áê‰õΩÅ∞ H˘O\Ï~å?— JO\Ï_»∞. '=∞i #∞=Ùfi =∞=∞‡efl K«O¿Ñ"åà◊‰¡ Ωõ ÖˇÃ· ã<£ûÅ∞
W™êÎ=Ù QÍh =∂‰õΩ WÜ«∞º=Ù Hõ^•— Jx J_»Q‰Æ Äõ _»^∞Œ . Pã¨∞Å Î ∞ LO_Õ"åà◊‰¡ Ωõ
P`«‡~°Hõ∆} QÍh k‰õΩ¯=∂e# "åà◊¡‰õΩ ‰õÄ_»<å? 'g∞ J=ã¨~åÅ HÀãÖ =∂
"åà◊#¡ ∞O_ç _»|∞ƒÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~å?— JO\Ï_»∞. '=∞i =∂"åà◊¡ ^ŒQ~æÆ °
ÖË=Ù Hõ^•— J#‰õÄ_»^∞Œ , 'g∞ ^ŒQ~æÆ ∞° O_ÕÔŒ `å =∂^Õ Hõ^•— Jx ‰õÄ_» J#‰õÄ_»^∞Œ .
Jk JkèHõ „Ñ¨ãO¨ QÆO J=Ù`«∞Ok. 'áÈh Hõ^• Jx Z<£H“O@~°∞¡ P¿Ñ¿ãÎ =∂ "åà◊¡
Éèí∂=ÚÅ∞ P„Hõq∞Oz g∞ "åà◊¡‰õΩ ÑÖK«∞`å~å— JO\Ï_»∞. '=∞i =∂ "åà◊¡
Éè∂í =ÚÅ∞ HõÉÏ˚ KÕã∞¨ H˘x g∞Ö’ g∞~°∞ ÑÖK«∞HÀ=_»O ÖË^•— Jx Z^Œ∞~°∞„Ñ¨âfl◊
"Õ¿ã J=HÍâ◊O g∞‰õΩO_»^∞Œ . D Ö’Ñ¨Å q∞=∞‡efl '\Ï_®— HÕ^Œ *ˇÖ · ’¡ ÃÑ_»`å_»∞.
'g∞ˆ~ HÀ~°∞Å ì ∞ ÃÑ\˜ì <åºÜ«∞ xˆ~`‚ Å « ∂ ^è~Œ ‡° xˆ~âÌ ‰◊ Ωõ Å∂ J=Ù`å~å— JO\Ï_»∞.
'ã¨=∂O`«~° „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ #_»∞Ñ¨Ù`å~å— JO\Ï_»∞. 'g∞Ö’ D Ñ¨x KÕÜ«∞x
"åà‹¡=~°~Ú<å L<åfl~å— g∞~°∞ Jx J_»QÆ‰õÄ_»^Œ∞. z`«∂Î~°∞Ö’ K≥OQÍÔ~_ç¤,
`å_çÑ„¨ uÖ’ k"åHõ~~Ô° _ç,¤ Ñ¨Ùe"≥O^Œ∞ÅÖ’ ~å[âıY~°~Ô _ç,¤ #~°ã~¨ å=Ù¿Ñ@Ö’ Hõ$ëê‚~Ô _ç¤
– gà◊√¡ #_»∞Ñ¨Ù`«∞#flq ã¨=∂O`«~° „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ HÍ"å Jx J_»Q‰Æ Äõ _»^∞Œ .
18 i ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
`å=Ú ^è#Œ =O`«∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ KÕ¿ã Ñ¨#∞ÖË "åà◊√¡ ¿Ñ^Œ"åà◊¡
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ KÕÑ_¨ `ç Õ Jk '¿ãfiK«Û#ù ∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕÜ∞« _»O— J=Ù`«∞Ok.
JÑ¨ÙÊ_»∞ '¿ãfiK«Û—ù J<Õ =∂@‰õΩ J~°O÷ Uq∞\’ ‰õÄ_» =∞#‰õΩ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
"å_çH˜ U"À HÍ~°}ÏÅ∞ ^˘~°H=õ x HÍ^Œ∞. „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞ ã¨~à° ◊ ~ˆ YÖ’
#_»==Ù. „Ñ¨*Ï K≥`· #« ºO ZQÆ∞_»∞kQÆ∞à◊√¡ ÖË‰Ωõ O_® ™êÑ¶Q‘ Í Z^ŒQ^Æ ∞Œ . |Å=O`«∞Å∂,
^è#Œ =O`«∞Å∂ K«ÖÏ~ÚOKÕ JkèHÍ~åxfl ¿Ñ^ŒÅ∞ KÕlH˜¯OK«∞HÀ=_»O`À ãïáÈ^Œ∞.
^Œ$HõÊ^äŒOÖ’ qÅ∞=ÅÖ’ ã¨=∞„QÆ=∞~Ú# =∂~°∞Ê ~å=_®xH˜ H˘O`« HÍÅO
Ñ¨_∞» `«∞Ok. =~°æ ^Œ$HõÊ^äOŒ J<Õk XHõ¯ Éè∂í q∞ ãÖ|O^è•ÅˆH HÍ^Œ∞, ã¨=∂[OÖ’x
Jxfl q+¨Ü∂« Å‰õÄ =iÎã∞¨ OÎ k. Jxfl ™ê=∂lHõ qÅ∞=Å‰õÄ =iÎã∞¨ OÎ k. Éè∂í q∞
q+¨Ü∞« OÖ’ =~°æ ^Œ$HõÊ^äOŒ U~°Ê_ç#O`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ W`«~° q+¨Ü∂« ÅÖ’ U~°Ê_»^∞Œ .
<Õ~=° Ú, tHõ,∆ ‰õΩ@∞O| ãÖ|O^è•Å∞, ÖˇO· yHõ hu, „Ñ¨[Å =∞^èºŒ "≥~· ∞° ^è•ºÅ∞ –
Jxfl q+¨Ü∂« ÅÖ’#∂ ã¨~~° Ú# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ U~°Ê_»_O» J<Õk H˘O`«
„Ñ¨Ü∂« ã¨ g∞^Œ [~°∞QÆ∞`«∞OkQÍh ^•#O`«@ Jk [~°Q^Æ ∞Œ . D ã¨=∂[OÖ’ Ñ¨Ù\˜ì
ÃÑiy# "åiÖ’ D ã¨=∂[O xˆ~ÌtOz# qÅ∞=ÖË „Ñ¨|ÅOQÍ LO\Ï~Ú.
rq`å#∞Éè=í O`À H˘xfl qÅ∞=Å#∞ u~°ã¯¨ iOz<å q∞ye#q áÈ=_®xH˜ KåÖÏ
áÈ~å@ J#∞Éè=í O, ~å[H©Ü∞« Ñï}u J=ã¨~O° J=Ù`å~Ú. J@ì_∞» QÆ∞ =~åæÅÖ’
Ñ¨Ù\˜#ì "åiÖ’ =~°Hæ ãõ ≤ ÃÑÅ∞¡aH˜#O`« "ÕQOÆ QÍ qâßÅ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ
U~°Ê_»^∞Œ . Jk XHõ „Hõ=∞OÖ’<Õ [~°QQÆ Å Æ ^Œ∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞. â◊`åÉÏÌÅ∞QÍ J}z"Õ`«‰õΩ QÆ∞~°~Ú 'JkèHÍ~°O— #∞O_ç
"≥e"ÕÜ∞« |_»"¤ åà◊√¡ JkèHÍ~°Ñ~‘ O°î g∞^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤ ^•xfl |^ŒÅ Ì ∞ Q˘\˜ì
H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ JkèHÍ~åxfl KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ ^•x`À ÉÏ@∞ JkèHÍ~° ãÖã¨¯$ux
‰õÄ_» ã¨fiO`«O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. nxx x"åiOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO „Ñ¨*Ï
L^Œº=∂ÅÖ’ XHõ =ÚYº=∞~Ú# JO`«~`æ° « áÈ~å@O.
JkèHÍ~åxH˜ H˘xfl ãÖˆH`åÅ∞O\Ï~Ú. P ãÖˆH`åÖË JkèHÍ~åxfl
ã¨∂z™êÎ~Ú. ãÖˆH`«"Õ∞ JkèHÍ~°O J#∞‰õΩ<ÕO`«QÍ Jq „áê=∂}˜Hõ`«#∞
á⁄O^Œ∞`å~Ú. U JkèHÍ~°=∞~Ú<å XHõ Kåi„`«Hõ „Hõ=∞OÖ’ U~°Ê_»∞`«∞Ok HÍ|\˜ì
P Kåi„`«Hõ „Hõ=∞OÖ’ Ñ¨Ù\˜ì# L#fl`« qÅ∞=Å∂ ÅHõ∆}ÏÅ∂ P JkèHÍ~°
ãÖã¨¯$uÖ’ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~Ú. "å\˜`À ÉÏ@∞ JkèHÍ~°O J<Õ ^•xH˜ ã¨~fi° „`å
LO_Õ J}z"Õ`« ÅHõ∆}O, XH˘¯Hõ¯ JkèHÍ~° ~°∂áêxH˜ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ LO_Õ
hK«=∞~Ú# ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ ‰õÄ_» P ãÖã¨¯$uÖ’ LO\Ï~Ú. J~Ú`Õ ™ê^è•~°}OQÍ

JkèHÍ~° ãÖã¨¯$uÖ’x L#fl`« qÅ∞=Å∞ HÍHõ hK«=∞~Ú# qÅ∞=ÖË ^•xH˜
ãÖHˆ `åÅ=Ù`å~Ú. PkèÑ`¨ º« O J<Õk =∞øeHõOQÍ J„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõO HÍ=_»O nxH˜
HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. ~å*ÏºkèHÍ~°O J<Õ ^•xÖ’ „Ñ¨*Ï ãÖHˆ =∆ ∂xH˜ ãÖ|OkèOz#
Zxfl qÅ∞=Å∞<åfl |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ"Õ∞ ^•xH˜ ãÖˆH`«O J=Ù`«∞Ok, q∞e@s
Ü«¸xá¶ê~°"∞Õ ^•xH˜ ã¨∂zHõ J=Ù`«∞Ok. =∞QÆÃÑ`«#Î Ñ¨Ù qÅ∞= J~Ú# '=∞QÆ`#« O—
J<Õ^•xH˜ ^è~·≥ º° ™êÇ¨Ï™êÅHõO>Ë "≥Ú~°@∞^Œ#=¸ u~°∞QÆ∞É’`«∞`«#=¸ Z‰õΩ¯=QÍ
„Ñ¨=∂}ÏÅ=Ù`å~Ú. „ÉÏÇ¨Ï‡}©HOõ „Ñ¨^=Œä ∞ Ñ¨Ù~°∞ëê~å÷xfl QÆ∞iOz ZO`« =∂\Ï¡_<ç å
Z^Œ∞\˜"åix hK«OQÍ K«∂¿ã JÇ¨ÏOÉèÏ==¸ â◊√+¨¯áêO_ç`º« =¸ ^•x „Ñ¨^•è #
ÅHõ} ∆ ÏÅ=Ù`å~Ú. Ñ¶Ó¨ º_»Öò ^˘~°`#« O ZO`« HõàÏáÈ+¨} KÕã<≤ å, <å =∂@‰õΩ
Z^Œ∞~°∞ÖË^<Œ Õ xÜ«∞O`«$`«fi "≥M· ~ˆ ^•xH˜ ãÖHˆ `«O J=Ù`«∞Ok.
J}z"Õ`‰« Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ u~°Q|Æ _Õ"åà◊√¡ PkèÑ`¨ åºxfl |^ŒÅ Ì ∞H˘_»∞`«∂,
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PkèÑ¨`åºxH˜ LO_Õ D ãÖˆH`åÅ#∞ `«~°K«∞QÍ ã¨fiO`«O
KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. "åà◊¡ =∞#ã¨∞ÅÖ’ J^Õ q[Ü«∂xH˜ zÇ¨ÏflO J=Ù`«∞Ok, „Ñ¨=∂}O
J=Ù`«∞Ok. XHõ JO^Œ=∞~Ú# Hõ@_ì O» QÍ `«ÑÊ¨ W`«~„° `å qÅ∞=ÖËx Z„~°HÀ@
Kåi„`«Hõ HÍ~°}ÏÅ=Å¡ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~å*ÏºkèHÍ~åxH˜ ãÖHˆ `«O J~ÚOk. P
Z„~°HÀ@#∞ ã¨fiO`«O KÕã∞¨ H˘x ^•xg∞^Œ `«=∞ ã¨fiO`« *ˇO_® ZQÆ~"° Ü Õ ∞« _»O ÉèÏ~°`«
~å*ÏºkèHÍ~°O g∞^Œ q[Ü«∂xH˜ zÇ¨ÏflOQÍ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì #∞O_ç Zhì ~å=∂~å=Ù
^•Hõ `«=∞ „Ñ¨Kå~° ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ ~åã¨∂Î L<åfl~°∞. Wk x~°áêÜ«∞Hõ~=° ∞~Ú#
L^•Ç¨Ï~°}Ë QÍh, P ãÖHˆ `«O XHõ ^Œ∞~å‡~°Ñæ Ù¨ PKå~°"∂≥ qÅ∞"À J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞
Jk „Ñ¨=∂^ŒH~õ O° QÍ Ñï}q∞OK«QÅ Æ ^Œ∞. D „Ñ¨=∂^•xfl QÆ∞iÎOK«_O» , x"åiOK«_O»
J=ã¨~O° . „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Å ì Ö’x <Õ~° qKå~°} Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞, JHõ¯_» "åà◊√§ "Õ¿ã tHõÅ ∆ ∞
Éè∂í ™êfi=ÚÅ ÑÖKå~ÚfÅ #=¸<åÖ’ L<åflÜ«∞x H˘xfl „áêO`åÅ #∞O_ç
=ã¨∂#Î fl q=∞~°≈#∞ D ^Œ$+≤`ì À ã‘iÜ«∞ãπQÍ ÑïQÆ}O˜ z ã¨=iOK«∞HÀ=_»O `«ÑÊ¨ xãï
Hõ~=Î° ºO. Wk „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å JO`«~`æ° « ã¨=∞ã¨º. Wq L^Œº=∞ „Hõ=∞OÖ’
Ñïëê¯~°O HÍ=Åã≤# á⁄~°ÉÏ@∞¡. K≥<åflÔ~_çH¤ ˜ =∞@∞ì‰Ωõ W^ŒO`å '^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO—
J<Õ „Ñ¨Kå~åxH˜ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞QÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. LÑ¨Ü∂≥ y™êÎ_∞» .
U „Ñ¨Kå~°=∞~Ú<å KÕ¿ã"å_ç HõO>Ë "≥∂¿ã"åà◊¡ g∞^Œ, q<Õ"åà◊¡ g∞^Œ
Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. "≥∂Ü«∞_®xH˜ `«y#O`« =∞Ok ã≤ÔúŒ QÍ LO>Ë<Õ
KÕ¿ã „Ñ¨Kå~°O J<åÜ«∂ãÖQÍ q[Ü«∞=O`«O J=Ù`«∞Ok. ZO`«=∞Ok ã≤ÔúŒ QÍ
L<åfl~À QÆ`« =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ ãÖÑ¶∞¨ @#Å∞ ~°∞A=Ù KÕâß~Ú. áêÅHõ
=~åæÅ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ ã≤^•úOfHõiOKÕ „Ñ¨Kå~åxfl `«=∞ ã¨fiO`« Ñ¨xQÍ ÉèÏqOz
"≥∂ã¨∞‰õΩ "≥à"¡ı åà◊√¡ ã¨=∂[OÖ’ KåÖÏ=∞Ok LO\Ï~°∞. „á⁄ÃÑ¶ã~¨ ∞° ,¡ Ñ¨„uHÍ qÖËH~õ ∞° ,¡
ãÖáê^Œ‰Ωõ Å∞, Hõ^‰Œä Ωõ Å∞, ã≤x=∂ „ã≤¯Ñπì ~°K~« Ú`«Å∞, ~å[H©Ü∞« áêsìÅ „Ñ¨Kå~°‰Ωõ Å∞
– W@∞=O\˜ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ã¨=∂[OÖ’ JãÖMÏºHõOQÍ LO\Ï~°∞. WHõ q<Õ
"åà◊O¡ \Ï~å, D "Õ∞^è•=ÙÅ∞ K≥¿ÑÊ^ŒO`å x["Õ∞#x `«~`° ~« åÅ∞QÍ #=Ú‡`«∞#fl
"åà◊√¡ H˘O^Œ~∞° , `«=∞ ã¨fiO`« „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ ^Œ$ëêìº #"Õ∞‡"åà◊√¡ H˘O^Œ~∞° , „Ñ¨*Ï
L^Œº=∂Å Ñ¶e¨ `«OQÍ ™êO„Ñ¨^•~ÚHõ ™ê=∂lHõ qÅ∞=Å∞ `«Å„HÕ^Œ∞Å∞ HÍ=_®xfl
ã¨ÇÏ≤ OK«ÖxË "åà◊√¡ H˘O^Œ~∞° , `«=∞Ö’x x~åâß ^Ò~°ƒÅºO =Å¡ ^Œ∞„+¨ÊKå~å<Õfl
`«fi~°QÍ #"Õ∞‡"åà◊√¡ H˘O^Œ~∞° – "≥Ú`åÎxH˜ „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iˆQ
„Ñ¨Kå~åxfl #=∞‡_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ "Õ åà◊√¡ KåÖÏ=∞O^Õ LO\Ï~°∞. Jk â◊~"° QÕ OÆ QÍ
ã¨=∂[OÖ’ áêH˜áÈ`«∞Ok. =∞øeHõ=∞~Ú# ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ÖË=n¿ã ™ê=∂lHõ
L^Œº=∞"Õ∞^Œ~Ú<å =∞# rq`åxfl J<ÕHõ q^è•Å ‰õΩk¿Ñã≤, =∞#efl ~°H~õ H° ÍÅ
=∂#ã≤Hõ ™ê=∂lHõ W|ƒO^Œ∞Å‰õΩ QÆ∞iKÕã∞¨ OÎ k. JO^Œ∞Hˆ áêÅ‰õΩÅÖ’ ZO`«\˜
Jqhu#~Ú<å, J„Hõ=∞ „Ñ¨=~°#Î #~Ú<å Hõq∆ ∞OKÕ "åà◊O¡ L^Œº=∂ÅÖ’ ^˘ˆ~¡
z#fl á⁄~°ÉÏ@¡#∞ ã¨ÇÏ≤ `«O Hõq∆ ∞OK«O. =º=ã¨÷ ã¨∞ã≤~÷ `° ‰« Äõ =∞# =∂#ã≤Hõ âßOuH©
ÅOÔ H =ÙOk. =º=ã¨ ÷ # ∞ HÍáê_Õ â◊ ‰ õ Ω Î Å Ö’ Wk XHõ \ ˜ . Éè í ∂ ™êfi=ÚÅ
ÑÖKå~ÚfÅÖ’#∂, áÈbã¨∞Å <Õ~° qKå~°}Ö’#∂ Z<Àfl J<åºÜ«∂Å∞ x`«ºO
K«∂ã¨∂Î LO\Ï=Ú. Jq J<åºÜ«∂ÖË#x XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl Jq =º=ã¨Ö ÷ ’ ÉèÏQÆO
HÍ|\˜ì =∞#‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í PO^Àà◊# HõeyOK«=Ù. ^Œo`« =~åæÅ "åà◊√,¡ JO^Œ∞Ö’#∂
WÑ¨ÙÊ_çÑÙ¨ Ê_Õ Ü«ÚHõ=Î Ü«∞ã¨∞¯Å=Ù`«∞#fl "åà◊√¡ ÑÖKå~ÚfÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» =∞#
™êOã¨¯$uHõ qÅ∞=Å<Õ `«Å„HÕ^Œ∞Å∞ KÕ¿ã q+¨Ü∞« O HÍ|\˜ì P ÑÖKå~ÚfÅ∞
Ñ¨ Ó iÎ Q Í ã¨ = ºOQÍ LO>Ë `« Ñ ¨ Ê ã¨ Ç ≤ Ï OK« O . qÑ¨ ¡ = HÍ~° ∞ Å g∞^Œ KåÖÏ
ã¨„`«Ê=~°<Î åÉèÏ~°O ÃÑ_»`åO. qÑ¨=¡ O JO>Ë =∞#‰õΩ LO_Õ =∂#ã≤Hõ Jã¨ÇÏ¨ <åxH˜
Wk `å~å¯}O. ~å[H©Ü∞« ãÖã≤^`úŒ « LO_Õ"åà◊Ö ¡ ’#∂ D =∂#ã≤Hõ Jã¨ÇÏ¨ #O
KåÖÏ LO@∞Ok. „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Å ì =Å¡ ÃÑ`«<Î åhfl „áê|ÖÏºhfl P^•Ü«∂hfl HÀÖ’Ê`«∞#fl
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∂ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∂ áÈbã¨∞Å∂ nxx LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘x `«=∞
^Œ∞„+¨ÊKå~åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ`å~°∞.
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡ =∞^Œ#Ñë¡Ö’ Zãπ.Ñ≤ ~°Ñ¶¨Úg~ü „Ñ¨™ê^£ g∞<å
P^èfiŒ ~°ºOÖ’ 1990 E<£ 11 `≥Å"¡ å~°∞*Ï=Ú# „Ñ¨™ê^£, #~°ã=¨ ∞‡, ™êfiq∞ J<Õ
=ÚQÆ∞~æ ∞° Ç¨Ï`«=∂~°Û|_®¤~∞° . JÜ≥∂º áêÑÖ Jx Z=Ô~<· å J<Õ Ö’Ñ¨ÖË „Ñ¨™ê^£

„Ñ¨*ÏHÀ~°∞ìÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# f~°∞#∞ g∞<å „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ_»`å_»∞. J`«#∞
„Ñ¨Ü∂≥ yOz# Ç≤ÏO™ê Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ Jaè=i‚™êÎ_∞» . Ñ¨„uHõÅ∞ nx#O`å ~å™êÎ~Ú.
„Ñ¨™ê^£#∞ K«O¿ÑÜ«∞QÍ<Õ Ñ¨ÖÅ ¡ˇ hfl Ç¨~ÚQÍ TÑ≤i Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∞<åflÜ«∞x ~å™êÎ~Ú.
JO^Œ~∂° ^•xfl K«kq ¿ãfiK«Û#ù ∞ WO`«QÍ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕ¿ãÎ 'Z<£H“O@~°∞—¡
[~°QHÆ õ U=∞=Ù`«∞O^Œx ÃÑ^Œq K«ÑÊ¨ i™êÎ~∞° . HÍh #~°ã=¨ ∞‡#∂ ™êfiq∞h ZO^Œ∞‰õΩ
K«Oáê=x Z=fi~°∂ g∞<å#∞ J_»Q~Æ ∞° . Jã¨Å∞ XHõ áÈbãπ JkèHÍi XHõ =ºH˜xÎ
K«O¿Ñã≤, 'WÑ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨[ÅO`å Ç¨~ÚQÍ QÍe Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∞<åfl~°∞— Jx „Ñ¨H\ õ ¿˜ ãÎ
^•xx „Ñ¨K∞« iOK«_"» ∞Õ Ñ¶∞¨ ’~°=∞~Ú`Õ, =∞~˘Hõ W^ŒiÌ x ZO^Œ∞‰õΩ K«Oáê=x Z=fi~°∂
J_»QÖ Æ HË áõ È=_»O ^•xH˜ Ñ¨k~Ô @∞¡ Ñ¶∞¨ ’~°O. #~°ã=¨ ∞‡ QÆ∞iOz Z=~°∂ K≥_∞» QÍ
Ug∞ K≥ÑÊ¨ _»O ÖË^∞Œ . ™êfiq∞ QÆ∞iOz J~Ú`Õ WOHÍ <åÅ∞QÆ∞ =∞Oz =∂@ÖË
K≥áêÎ~∞° . „Ñ¨™ê^Œ∞ QÆ∞iOz ‰õÄ_». „Ñ¨™ê^Œ∞ J^Õ Tà’¡ Éè∂í ™êfiq∞ Éè∂í q∞Ö’x
HõÅÑ¨ H˘\Õì z T~°O^ŒiH© ÑÖKå_»O@. Éè∂í ™êfiq∞ QÀ^•=ÚÖ’x ^è•<åºxfl ‰õÄ_»
T~°O^ŒiH© ÑÖKå_»O@. Jk qÑ¨¡=HÍ~°º„Hõ=∞O HÍ^Œx q=∞i≈OKÕ "åà◊√¡
LO\Ï~°∞QÍh '¿ãfiK«Û#ù ∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕÜ∞« _»O— Jx g∞<å ‰õÄ_» J#ÖË_∞» .
J~Ú<å W^Õn „Ñ¨Kå~°O HÍ^Œ∞.
XHõ™êi P „Ñ¨Kå~°O KÕã#≤ `«~∞° "å`« =∞~˘Hõ ~Ô O_»∞ Z<£H“O@~°∞¡ ^•HÍ
J^Õ ãïáÈ`«∞Ok. uáêÊÑ¨Ó~üÖ’ EÖˇ· 23= `Õn# J^Õ ~°ÑÚ ¨¶ g~ü „Ñ¨™ê^£ g∞<å
ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨H¯õ #∞O_ç Ü«∂^Œyi, #~åûQ“_£, ÉÏeÔ~_ç,¤ QÍeÔ~_ç¤ J<Õ #Å∞QÆ∞ix
Ñ¨@ìÑ¨QÆÅ∞ Wà◊¡#∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ ÖÏy HÍÖËÛ™ê_»∞. JO^Œ∞Ö’ #~åûQ“_£ 16
ãÖ=`«û~åÅ Ñ¨ã"≤ å_»∞. á⁄^Œ∞<Ì flÕ áÈbã¨∞Å∞ „QÍ=∂xfl K«∞@∞ì=Ú\˜ì Wà◊x¡ fl\˜H©
Q˘à‹O¡ ÃÑ\˜ì ~À_À¡H˜ =zÛ# "åà◊#¡ ∞ Ti =∞^èºŒ ‰õÄ~ÀÛÉˇ\ì˜ rÑ¨Ù‰õΩ "≥∞‰ÿ Ωõ Hõ\ì˜ 8
=∞Ok ¿Ñ~°∞¡ „Ñ¨H\ õ ã˜ ∂¨ Î "åà◊O¡ ^Œih ÖÁOyá⁄=∞‡O@∂ „Ñ¨H@ õ # KÕ™ê~°∞. Ñ¨â√◊ =ÙÅ
H˘@ìOÖ’ ^•‰õΩ¯#fl ÉÏeÔ~_çh¤ , ÉÏeÔ~_çx¤ ZO^Œ∞‰õΩ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°x J_»Q_Æ ®xH˜
~À_À¡H˜ =zÛ# J#fl QÍeÔ~_çh¤ , ~À_À¡<Õ ^˘iH˜# #~åûQ“_£#∂ Ñ¨â√◊ =ÙÅ H˘@ìOÖ’<Õ
T~°O^Œ~∂° qO@∂O_»QÍ<Õ HÍÖËÛ™ê~°∞. q∞ye# "åà◊¡ HÀãÖ We¡Å∂¡ "≥uHÍ~°∞.
^˘iH˜`Õ K«O¿Ñ™êÎ~x° ÉèÜ í ∞« Ñ¨_ç QÆ_"¤ç å=ÚÖ’ ^•‰õΩ¯#fl Ü«∂^Œyix Ñ¨@∞ìH˘x
QÆ_Ö¤ç ’<Õ HÍÖËÛâß~°∞. PQÆãìπ 10= `Õn# "≥∞^ŒH± lÖÏ¡ <åQÍÑ¨Ù~åxH˜ K≥Ok# QÆ^Ì≥
ã≤^Ü úŒ ∞« º#∂ =∞<≥fl Ü«∂^Œyih x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡ "≥Å∞¡@Ö ¡ ’x áÈbã¨∞ HÍºOÑ¨Ù
^ŒQ~æÆ ° HÍÖËÛâß~°∞. áÈbã¨∞ HÍºOÑ¨Ùg∞^Œ "åà◊√¡ ^•_ç KÕÜ∞« _®xH˜ ã≤^=úŒ ∞=Ù`«∞O_»QÍ
Z<£H“O@~ü [iyO^Œx J<åfl~°∞QÍh "åà◊√¡ K«∂Ñ≤ã∞¨ #Î fl ã¨Å ÷ O #∞O_ç ÉÏO|∞
qã≤i`Õ K≥@H¡ À fQÆÅHÀ `«ÑÊ¨ HÍºOÑ¨Ù‰õΩ `«QÅ Æ ^Œ∞.
gà◊O¡ ^Œih ZO^Œ∞‰õΩ K«OÑ¨=Åã≤ =zÛO^À g∞<å K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . "åà◊√¡ KÕã#≤
'^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO— Ug∞ ÖË^Œ∞. LO_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞ ‰õÄ_». JÑ¨Ê\˜ˆH Ñ¨„uHõÅ∞
„Ñ¨*ÏHÀ~°∞ìÅÖ’ [iy# `«Ñ¨ÙÊÅ#∞ `«=∞ 'ÉÏ^èŒº`«—QÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ@ì_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú. P `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ [iy# Tà◊‰¡ Äõ Z<£H“O@~°∞¡ [iy# Tà◊‰¡ Äõ
ãÖ|O^èŒO Ug∞ LO_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. J^Õ Tà◊¡Ö’ „Ñ¨*ÏHÀ~°∞ìÅÖ’ „Ñ¨[Å‰õΩ
<åºÜ«∞=¸ [iy LO_»=K«∞Û#∞. J^ŒO`å J#=ã¨~O° . WÑ¨ÙÊ_çHõ x*Ï=∂ÉÏ^£Ö’
'Z<£H“O@~°—¡ ‰õΩ J#∞‰õÄÅ=∞~Ú# ÉèÏ= "å`å=~°}O U~°Ê_çáÈ~ÚOk.
J#∞‰õÄÅ=∞~Ú# ÉèÏ= "å`å=~°}O U~°Ê_»HõáÈ`Õ 'Z<£H“O@~°∞¡—
KÕÜ«∞ÖË~°x HÍ^Œ∞. ^èŒ~°‡=~°O ^ŒQÆæ~° ˆHâ◊<åÜ«∞H±#∂ QÀ^•=iYxÖ’ Ñ≤@ìÅ
ã¨`ÜÎ« ∞« º#∂ „Ñ¨`ºÕ Hõ=∞~Ú# 'HÍ~°}O— Ug∞ ÖË‰Ωõ O_®<Õ HÍÖËÛâß~°∞. Hˆ â◊<åÜ«∞H±#∞
"Õ∞ 8= `Õn# ^è~Œ ‡° =~°O Zãπ.S F|∞Å<åÜ«∞xÑë¡ ã¨g∞ÑÖÖ’x QÆ∞@ìg∞kH˜
`«iq∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê_»∞. Ñ≤@ìÅ ã¨`«ÎÜ«∞º#∞ QÀ^•=iYxÖ’ `≥Å¡|@ìÅ
áÈbã¨∞Å∞ ™êÜ«∞OHÍÅO #=∂A ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~À_»∞¤ g∞^Õ `«iq∞ HÍÖÏÛ~°∞. D
~Ô O_»∞ Ç¨Ï`«ºÅ‰õÄ 'P`«‡~°H} ∆õ — Hõ^Œä q∞#Ç¨ "Õ~ˆ <≥u· Hõ ã¨=∞~°#÷ W"åfiÅx áÈbã¨∞Å∞
„Ñ¨Ü∞« `«flO ‰õÄ_» KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . JHõ¯_» ~å_çHÖ õ ò Hˆ â◊<åÜ«∞H±‰Äõ WHõ¯_» [# ~°H}∆õ
ã¨q∞u Ñ≤@Å ì ã¨`Ü Î« ∞« º‰õÄ =∞Oz Ñ¨#∞Å∞ KÕ™ê~°#fl ¿Ñˆ~ `«ÑÊ¨ K≥_∞» KÕ™ê~°#fl
JaèÜ∂≥ QÆO ÖË^∞Œ .
'P`«‡~°H}∆õ — Hõ^Œä ‰õÄ_» J#=ã¨~O° J#∞‰õΩ#fl KÀ@ qÑ¨=¡ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ =∞^èºŒ
L#fl J"åOKèh« Ü«∞=∞~Ú# HõÅÇ¨Å#∞ "å_»∞HÀ=_®xH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O "≥#HÍ_»Ö^Ë ∞Œ .
D Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ^•_»∞Å =Å# „Ñ¨[Å‰õΩ #+Öì QÍh K≥<åflÔ~_ç¤ H˘zÛ# Hõ+"ì¨ ∞Õ q∞\’
`≥b^Œ∞. Ug∞ ÖËHáõ È~Ú<å "å_»∞‰õΩO@∂ L<åfl_»∞. "Õ∞=Ú K«OÑ¨_O» =∂<Õ¿ãÎ
"åàı¡ K«OÑ¨Ù‰õΩO@∞<åfl~°∞ K«∂_»O_ç Jx ¿ÇÏà◊# KÕ™ê_»∞. JO`«\`˜ À T~°∞HÀHõ
~Ô O_»∞ Ç¨Ï`«ºÅ#∞ P ¿Ñ~°∞`À HõÑÊ≤ ÃÑ\ÏìÅx K«∂™ê~°∞. JOuÔ~_ç¤ =~°OQÆÖò lÖÏ¡
=ÚÅ∞QÆ∞ J_»q „áêO`«OÖ’ yi[#∞Å‰õΩ ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ‰õΩ ÃÑ·QÍ ÑïK«Ü∞« O
L#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞. J@∞=O\˜ =ºH˜xÎ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ E<£ 6=
`Õn ~å„u JÑ¨ÇÏ¨ iOz 7= `Õn# K«O¿Ñã≤ 9 L^ŒÜ∞« O HõsO#QÆ~Ö ü ’ Ñ≤.q.
#~°ãO≤ Ç¨~å=Ù ã¨fi„QÍ=∞=∞~Ú# =OQÆ~° „QÍ=∞ t"å~°∞Ö’ áêˆ~ã≤, H˘kÌ¿ãÑ¨Ù 'QÆ∞~°∞Î
`≥eÜ«∞x â◊=O— Jh, H˘kÌ¿ãÑ¨Ù '„QÆ∂Ñ¨Ù `«QÍ^•Ö’¡ "Õ~ˆ „QÆ∂Ñ¨Ù "åà◊√¡ K«OÑ≤ LO\Ï~°∞—
Jh „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. J^Õ =ÚÅ∞QÆ∞ ^ŒQ~æÆ ∞° #fl ÅH©‡∆ ^Õq¿Ñ@Ö’ PQÆãìπ 6 ~å„u
~°gO^Œ~ü ~Ô _ç¤ J<Õ Ñ≤._ç.Ü«∞ãπ.Ü«Ú q^•ºi÷ ãÖÑ¶∞¨ O ÉÏ^è∞Œ º_çx WO\’¡ #∞O_ç

x„^ŒÖÑË ≤ Ti |Ü«∞@‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú HÍÖËÛâß~°∞. =ÚÅ∞QÆ∞ ã≤.S „Ñ¨ÉÏè Hõ~É° Ï|∞
D Ç¨ÏO`«Hõ |$O^•xH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå_»x #=∞‡_®xH˜ P^è•~åÅ∞<åfl~Ú.
J~Ú<å lÖÏ¡ Zãπ.Ñ≤ <åQÆ~åA á⁄^Œ∞<Ì flÕ =zÛ 'Ñ¶} ¨ É˜ ÏyÛ „QÆ∂Ñ¨Ù"åà◊√¡ K«OÑ≤
LO\Ï~°∞— Jx K≥ÑÊ≤ "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞.
'^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO— J<Õ "å^Œ#‰õΩ „Ñ¨*ÏHÀ~°∞ìÅÖ’ [iˆQ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO
XHõ¯>ËHÍHõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í =ÚÅ P„Hõ=∞}#∞ ‰õÄ_» XHõ ™ê‰õΩQÍ
"å_»∞‰õΩO@∂ LOk „Ñ¨É∞íè `«fiO. "åiÃÑ· '\Ï_®—#∞ qã¨$Î `«OQÍ „Ñ¨Ü∂≥ yã¨∂Î LOk.
„Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ Z<Àfl Uà◊¡ „H˜Ò« ÑÖK«∞`å#x K≥ÑÊ≤ K«\ÏìÅ∞ KÕã≤ J=∞Å∞ KÕÜ∞« Hõ
=ke"ÕÜ∞« QÍ P Ñ¨x WÑ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨[ÖË KÕã∞¨ ‰õΩO@∞O>Ë ^•xx >ˇ„~°iã¨∞ì K«~º° QÍ
=i‚Oz "ÕÅ ãÖYºÖ’ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ#∂ yi[#∞Å#∂ '\Ï_®— HÕ^Œ *ˇÅ · ∞‰õΩ
ÑÖÑ¨@"Õ∞ HÍHõ, nxx ‰õÄ_» '^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO— J<Õ ¿Ñ~°∞g∞^Œ q[Ü«∞=O`«OQÍ
ã¨=∞i÷OK«∞HÀ QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°O>Ë =º=ã¨‰÷ Ωõ O_Õ „Ñ¨Kå~°|ÅO ZO`«\^˜ À J~°O÷
J=Ù`«∞Ok. „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÑ> ¨ ìË K«~º° Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ#~Ú<å =ºuˆ~HõOQÍ#~Ú<å
XHõ ÉèÏ= "å`å=~°}Ïxfl HõeÊOKÕ Hõ~"Î° åºxfl x~°fiiÎOKÕ Ñ¨@} ì „áêO`« "Õ∞^è•q
=~åæxH˜ „QÍg∞} Éè∂í ™êfi=∞º ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« =~°Oæ `À ZO`« ã¨xflÇ≤Ï`« ãÖ|O^èOŒ
LO^ŒO>Ë Éè∂í =ÚÅ P„Hõ=∞} <åºÜ«∞=∞~Ú# áÈ~å@=∞h, ^•x g∞^Œ '\Ï_®—
„Ñ¨Ü≥∂yOK«_»O ^Œ∞~å‡~°æ=∞h K≥¿ÑÊ"å~°∞ XHõ¯~°∂ q∞QÆÅÖË^Œ∞. JHõ¯_»Hõ¯_»
J`«∞º`åûÇ¨ÏO`À Éè∂í ™êfi=ÚÅ"ÕHÍHõ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =ÚÅ#∞ ‰õÄ_»
P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»O =Å¡ H˘O`å, Éè∂í =ÚÖËHÍHõ L^ÀºQÍÅ∂, "åºáê~åÅ∂ ‰õÄ_»
L#fl"åà◊√¡ Éè∂í =ÚÅ#∞ =∂„`«"∞Õ K«∂Ñ≤Oz `«=∞#∞ `å=Ú =∞^èºŒ `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å∞QÍ
K«ÖÏ=∞}© KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO_»_O» =Å¡ H˘O`å '^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO— J<Õ
"å^Œ#‰õΩ `å~å¯}ÏÅ∞ H˘xfl ^˘iHÍ~Ú. J~Ú<å D "å^Œ##∞ ã¨ÇÏ≤ `«O kQÆq∞Oy
x~°ƒO^è•xfl P"≥∂kOK«_®xH˜ ã¨=∂[O ã≤^ŒúOQÍ LO^ŒO>Ë Éèí∂ã¨=∞ã¨º#∞
âßOuÜ«Ú`«OQÍ Ñï+¨¯iOK«_O» ZO`« J™ê^èºŒ "≥∂ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
„Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ‰õΩ ã¨=∞ã¨ºÅ∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. P q^èOŒ QÍ<Õ
'#HõûÖˇ\ · ò ã¨=∞ã¨º— J<Õ =∂@ Ñ¨Ù\Õì k. ã¨=∞ã¨ºQÍ QÆ∞iÎOz# `«~∞° "å`« WHõ
^•xx Ñï+¨¯iOKåe. J}z"Õ`Õ UÔH·Hõ Ñïëê¯~°OQÍ =∂i W~°"≥· Uà◊√¡ –
"≥OQÆà~◊ å=Ù #∞O_ç Zhì ~å=∂~å=Ù ^•HÍ – „Ñ¨Ü∞« uflOKå~°∞. P =ÓºÇ¨ÏO LK«∞ÛQÍ
=∂i "åà◊¡ "≥∞_»ˆH aQÆ∞ã¨∞‰õΩ<Õ ãïH˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O HÀãÖ J<Õfi+¨}
„áê~°OaèOKå~°∞. `«=∞ =∞Oz HÀã¨"Õ∞ „áê~°OaèOz# D „Ñ¨Ü«∞`åfl#fl~Ú<å
x*Ï~ÚfQÍ H˘#™êy™êÎ~ˆ "≥∂#x PtOz# "åà◊‰¡ Ωõ x~åâı Z^Œ∞~°~ÚOk. 'K«@ì
ã¨=∞‡`«=∞~Ú# HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ J#∞=∞uOK«_O» , K«@ì =ºuˆ~Hõ=∞~Ú# "å\˜x
<åºÜ«∞ ã¨=∞‡`«OQÍ x~ÀkèOK«_»O, „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ rq`åÅ#∞ ÉÏQÆ∞ÑïKÕ
Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ KÕÑ¨@ì_»O— J<Õ „uã¨∂„`« Ñ¨^äŒHÍxfl `«# q^è•#OQÍ K≥<åflÔ~_ç¤
„Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. HÍx P „uã¨∂„`åÅÖ’ XHõ¯^•xh J=∞Å∞ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œ∞.
K«@ãì =¨ ∞‡`«=∞~Ú# |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÅ íè ∞, Tˆ~yOÑ¨ÙÅ∞ J@∞Oz HÀ~°∞ì qKå~°}Å#∞
ã¨ÇÏ≤ `«O [~°QxÆ =fi_»O ÖË^∞Œ . ã≤.S "≥ÚyÅÜ«∞º KÕu#∞O_ç '=∂Ü«∞O— J~Ú#
=ãÖ`« ã¨∞*Ï`«Å J^Œ$â◊ºO g∞^Œ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì P^ÕtOz# qKå~°}#∞ `«∞áê‰õΩÅ
„Ñ¨^~Œ ≈° #`À ÉèQí flÆ O KÕÜ∂« Åx „Ñ¨Ü∞« uflOz, =∞m¡ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì *’HõºO`À qKå~°}#∞
HõsO#QÆ~ü #∞O_ç ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£‰Ωõ `«~e° OK«QÍ, WHõ ÖÏÉèOí ÖË^xŒ ™êH∆ÍºÅ ¿ãHõ~} °
HÀãÖ u~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨∞ÉèÏ+π#∞ PQÆãìπ 23 (1990) ™êÜ«∞O„`«O H˘eq∞‰õΩO@Ö’
JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ PQÆãìπ 24 L^ŒÜ∞« O HÍÖËÛâß~°∞.
D Ju `≥eq q^è•#O ZHõ¯_çH˜ ^•ifã¨∞OÎ ^Œx K≥<åflÔ~_ç¤ ÉèÏqã¨∞<Î åfl_À
`≥b^Œ∞. =∞m¡ áÈbã¨∞Å∂ =∞O„`«∞Å∂ áê`«áê>Ë qxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. _ç.l.Ñ≤ ~˘_»O¤
„Ñ¨ÉèÏHõ~°~å=ÙQÍ~°∞ D =∞^èŒº ZHõ¯_À =∂\Ï¡_»∞`«∂ 'P~°∞<≥ÅÅ HÍÅOÖ’
#HõûÖˇ·@¡#∞ J}z"Õ™êÎO— J<åfl_»@. QÆ`«OÖ’ W^Õ „Ñ¨QÆÅƒO ÑëH˜# Ç¨ÏŸO
=∞O„`«∞Å∞ H˘O^Œ~°∞ JÜ«∞ºÑ¨Ê nHõ∆ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩO>Ë =∞iH˘O^Œ~°∞ i>ˇÿ~ü"≥∞O\ò
Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. D "≥Y · i Ñ¶e¨ `«OQÍ ~å¢+Öì Ö’x ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHÍxfl =∞@∞ì‰Ωõ QÆ`«
W~°"·≥ Uà◊Ö ¡ ’ ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ QÆ∞i KÕâß~°∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞~˘Hõ ~“O_»∞ P
Ñ¨<Õ KÕÜ∂« Åx K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. J~Ú`Õ QÆÒ« Ö’ #_çz#O`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ D™êi
P Ñ¨x [~°∞QÆ∞`«∞O^Œ#∞HÀ=_»O =¸~°`ö fi« O J=Ù`«∞Ok. Ue#"åiÖ’ 'WO>ˇe*ˇ<û£ —
Ö’Ñ≤OzO^Œ#∞HÀ"åÖÏ, ÖËHáõ È`Õ ZO`«=∞Ok K«¿ãÎ UOÖË J#∞‰õΩO@∞<åfl~À?
ã¨$[# =∂ã¨Ñ¨„uHõ
ÃãÃÑìO|~ü 1990

Ñ‘Ñ¨ÙÖòû Z<£H“O@~ü
'# HõûÖˇ@· ∞ Éˇ_^» —Œ áêÅHõ=~åæÅ∞ „Ñ¨Kå~°O KÕã∂¨ #Î fl J=QÍÇ¨Ï#ˆH XHõ
Éˇ_»^Œ~Ú ‰õÄ~°∞ÛOk. x*ÏxH˜ Jã¨Å∞ Éˇ_»^Œ HõO>Ë D Éˇ_»^Õ
Z‰õΩ¯=~ÚOk. Ñ¨„uHõÅÖ’#∂, W`«~° "ÕkHõÅ #∞O_ôç =ºHõ=Î ∞=Ù`«∞#fl
PO^Àà◊#‰õΩ =¸ÅO W^Õ. #HõûÖˇ·@¡ QÆ∞iOz „Ñ¨[Å‰õΩ `å=Ú
HõeyOK«^Å Œ K«∞‰õΩ#fl J=QÍÇ¨Ï##∞ K«H¯õ QÍ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl=∞x
"åà◊√¡ J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ K«i„`« ~Ô O_»_∞» QÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ~Ú uiy
H˘`«Î J=QÍÇ¨Ï##∞ ~°∂á⁄OkOK«=Åã≤# JQÆ`º« O U~°Ê_»∞`ÀOk.
„Ñ¨[Å ^Œ$+≤Hì ˜ #HõûÖˇ@ · ∞¡ Hˆ =ÅO XHõ q∞e>ˇO\ò áÈ~å@â◊HQÎ˜ Í HÍHõ
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ~å[H©Ü∞« â◊HQÎ˜ Í Hõ#|_»@O Z‰õΩ¯=ÜÕ∞ºH˘nÌ D Éˇ_^» Œ
=∞iO`« Z‰õΩ¯= J=Ù`«∞Ok. #HõûÖˇ@ · ¡ QÆ∞iOz K≥_∞» Jaè„áêÜ«∞O
„Ñ¨Kå~°O K≥Ü∂« ºe, HÍx Jk qâ◊fiã¨hÜ«∞OQÍ LO_®e, "åix
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ~å[H©Ü∞« â◊HQÎ˜ Í K«∂_»_®xH˜ ã≤^=úŒ ∞=Ù`«∞#fl „Ñ¨[Å∞
#"Õ∞‡@@∞¡ LO_®e.
áêÅHõ=~åæÅ∞ #HõûÖˇ@ · ¡ QÆ∞iOz „Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ #Î fl Jaè„áêÜ«∞O
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ãÖH©~°‚=∞~Ú# =∂~°∞ÊÅ‰õΩ Ö’#=Ù`«∂ LOk.
W^ŒO`å „Ñ¨Ü«∞`«flÑ¨Ó~°fiHõOQÍ XHõ Hõq∞\© "Õã¨∞‰õΩx KÕã¨∞Î<åfl~°x
J#∞HÀ‰õÄ_»^∞Œ . JÖÏˆQ áêÅHõ=~åæÅ‰õÄ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å‰õÄ =∞^èºŒ #∞#fl
ãÖÑ¶∞¨ ~°}
¬ XHõ =∞Å∞Ñ¨Ù uiy#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ Ñ¨ÓiÎQÍ H˘`«Î z„`åxfl `«Ü∂« ~°∞
KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°h J#∞HÀ‰õÄ_»^∞Œ . J@∞=O\˜ÔÕ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . J~Ú`Õ
XH˘¯Hõ¯ ^ŒâÖ ◊ ’ H˘xfl H˘`«Î Jaè„áêÜ«∂Å#∞, "å^Œ#Å#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞<Î åfl~°∞,
„Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, =∞m¡ u~°ã¯¨ iã¨∞<Î åfl~°∞. „Ñü ^ŒâÖ ◊ ’#∞ áêÅHõ=~åæÅ∞ „Ñ¨Kå~°O
KÕã¨∞Î#fl z„`«OÖ’ ZO`À H˘O`« JãÖ|^Œú`« LO@∂<Õ LOk. áêÅHõ=~°æ
ÉèÏ=*ÏÖÏxfl Z=~°∂ fi‰õÄiÛ „Ñ¨Ü∞« `«fl Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« HõáÈ=_»O
D JãÖ|^Œú`«‰õΩ =¸ÅO HÍ^Œ∞. U ÉèÏ=*ÏÖÏhfl Z=~°∂ J\Ï¡ `«Ü«∂~°∞
K≥Ü∞« º~°∞. JO`«=∂„`«O KÕ`« JãÖ|^Œ`ú « ÉèÏ=*ÏÖÏÅ ã¨ÇÏ¨ [ ÅHõ} ∆ =¸ HÍ^Œ∞.
J~Ú<å #HõûÖˇ@ · ¡ QÆ∞iOz áêÅHõ=~åæÅ∞ „Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ #Î fl ÉèÏ=*ÏÅOÖ’ ZO`À
H˘O`« JãÖ|^Œ`ú ,« ãÖkQÆOú L<åflÜ«∞O>Ë ^•xH˜ ~Ô O_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú. XHõ\˜
– áêÅHõ=~°æ ~å[H©Ü∂« ÖË W"åfià◊ J#∂Ç¨ÏºOQÍ „Éè+í µ¨ Ñì \ ¨ Ïì~Ú. cÇ¨~ü ~å[H©Ü∂« Å
QÆ∞iOz =∂=¸Å∞QÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’ LO_Õ Hõ^äŒÅhfl W"åfià◊ PO„^èŒÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JO^Œ∞=Å¡ #HõûÖˇ@ · ¡ Ç≤ÏO™êHÍO_» QÆ∞iOz "åáÈ=_»O "åà◊‰¡ Ωõ
WÑ¨ÙÊ_»∞ ÃÑ^ŒÌQÍ „Ñ¨Ü≥∂[#Hõ~°OQÍ ÖË^Œ∞. J~Ú<å ^•xx =∂#∞HÀÖË‰õΩO_»
L<åfl~°∞. W^˘Hõ ãÖkQÆúO. Ô~O_»∞ – #HõûÖˇ·@¡ ~å[H©Ü«∂Å∞ W"åfià◊ qâßÅ
„Ñ¨*ÏhHÍxfl PHõiO¬ KÕ ã≤u÷ U~°Ê_»∞`ÀOk. D ~Ô O_»= =∂~°∞Ê qÑ¨=¡ áêsìÅHˆ Ñ¨ÓiÎQÍ
J~°"÷ ∞≥ #ÿ @∞ì ÖË^∞Œ . J~°"÷ ∞≥ `ÿ Õ "åà◊¡ x~å‡} Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’, Ñ¨x Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’ KåÖÏ
=∂~°∞ÊÅ∞ ~å"åeû LO@∞Ok. J~Ú`Õ Jk WÑ¨Ê\˜H˜ J„Ñ¨ã∞¨ `Î O« . HÍx D
=∂~°∞Ê=Å¡ áêÅHõ=~åæÅ‰õÄ „Ñ¨[Å‰õÄ =∞^èºŒ #∞#fl ãÖ|O^èOŒ Ö’#∂, áêÅHõ=~åæÅ
JO`«~`æ° « ãÖ|O^è•ÅÖ’#∂ ãÖH∆ÀÉèOí U~°Ê_ç áêÅHõ=~°æ ÉèÏ=*ÏÅO g∞^Œ KåÖÏ
XuÎ_ç Ñ¨_∞» `«∂ LOk. nx=Å¡ „Ñ¨Ü∞« `«flÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<À, HÍ‰õΩO_®<À áêÅHõ=~°æ
ÉèÏ=*ÏÖÏxfl ~°∂á⁄OkOKÕ "Õ∞^è•=ÙÅ∞, ~°K~« Ú`«Å∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞, ã≤^•úO`«"`Õ Å Î«
g∞^Œ KåÖÏ ÉèÏ~°O Ñ¨_∞» `«∂ LOk.
D ãÖH∆ÀÉèÏÅ, XuÎ_∞» Å Ñ¶e¨ `åxfl qâı+¡ O≤ K«_®xH˜ ~å"≥∂r~å=Ù 'Ñ‘ÑÙ¨ Öòû
Z<£H“O@~ü— K«H¯õ QÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. PO„^è~Œ å¢+¨ì „áêOfÜ«∞ áêÅHõ=~åæÅ
„ÑüxkèQÍ `«# ~å[H©Ü∞« Ãã·^•úOuHõ Hõ~"Î° åºxfl QÆ∞iOz HõzÛ`«"∞≥ #ÿ J=QÍÇ¨Ï#
L#fl =ºH˜Î ~å"≥∂r~å=Ù. D =~°Oæ ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ U Hõ~"Î° åº#fl~Ú<å ã¨∞ÅÉèOí QÍ
„Éè+í µ¨ ì Ñ¨\ãì˜ ∞¨ OÎ k HÍx ~å"≥∂r~å=Ù =∞@∞‰õΩ `«# Hõ~=Î° º x~°fiÇ¨Ï}Ö’ <Õ~∞° Ê QÆÅ
=∞x+≤. D =~°Oæ #HõûÖˇ@ · ¡ QÆ∞iOz U=∞#∞‰õΩO@∞O^À, „Ñ¨[Å∞ U=∞#∞HÀ"åÅx
Ptã¨∞OÎ ^À ãÖH˜+¡ Oì¨ QÍ HõÅQÆeÑ≤ PÜ«∞# fã≤# ã≤x=∂<Õ 'Ñ‘ÑÙ¨ Öòû Z<£H“O@~ü—.
WO^Œ∞Ö’ ~Ô O_»= q+¨Ü∞« "Õ∞ „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. =~°K æ `·≥ #« ºO QÆÅ ÃÑ`«OÎ ^•~°∞¡
KÕ¿ã ~°K#« Ö’¡QÍx, f¿ã ã≤x=∂Ö’¡QÍx `å=Ú U=∞#∞‰õΩO@∞<åfl~À K≥ÑÊ¨ ~°∞,

=∞#O U=∞#∞HÀ"åÖ’ K≥ÑÙ¨ `å~°∞. Ñ‘_`ç =« ~åæÅ Hõà◊ =∞@∞ìHˆ ZÑ¨ÙÊ_»∂ `«# ã¨fiO`«
Jaè„áêÜ«∂xfl (Jk ã¨`«ºOQÍx, „Éèí=∞QÍx) =ºH©ÎHõiã¨∞ÎOk. =∞~˘Hõ~°HõOQÍ
K≥áêÊÅO>Ë ÃÑ`«OÎ ^•s =~åæÅ HõàÖ ◊ ’ x*Ï~Úf ZÑ¨ÙÊ_»∂ LO_»^∞Œ . Ñ‘_`ç « =~åæÅ
Hõà◊ „Éè=í ∂[x`«"∞≥ <ÿ å x*Ï~ÚfQÍ LO@∞Ok.
HõàÏ~°∂ÑÖÖ’ XHõ L^Œº=∂xfl QÆ∞iOz ^Œ∞~°a„è áêÜ«∂xfl HõeyOK«_®xH˜
~Ô O_»∞ =∂~åæÅ∞O\Ï~Ú. XHõ\˜ – `«ÑÙ¨ Ê_»∞ áÈHõ_Å » #∞, á⁄~°áê@¡#∞ Ui "å\˜<Õ
Jã¨Å∞ ã¨~∞° ‰õΩQÍ K«ÖÏ=∞}© K≥Ü∞« º_»O. ~Ô O_»∞ – á⁄~°áê@¡#∞ Ñ¨H¯õ ‰õΩ ÃÑ\˜ì
Jã¨Å∞ q+¨Ü«∂<Õfl fã¨∞‰õΩx ^•x QÆ∞iOz =ºuˆ~Hõ`« HõeˆQ q^èŒOQÍ
"åºMÏºxOK«_O» . `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÅÖ’ #Hõûe*Ïxfl QÆ∞iOz [iˆQ „Ñ¨Kå~°O
"≥Ú^Œ\˜HÀ=‰õΩ K≥OkOk. WO^Œ∞Ö’ ~å"≥∂r~å=ÙQÍi 'D<å_»∞— „Ñ¨^è•#áê„`«
=Ç≤Ïã¨∂Î LOk. `«Ñ¨ÙÊ_»∞ J=QÍÇ¨Ï#`À [iy# K«~°ºÅ#∞, J#=ã¨~°"≥∞ÿ#
Ç≤ÏO™êHÍO_»‰Ωõ áêÅÊ_ç# ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ Ui W^Õ qÑ¨=¡ O JO@∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ
D ã≤x=∂Ö’ ~å"≥∂r~å=Ù ~Ô O_»= Ñ¨ûúŒ x J#∞ãïOKå~°∞. k#Ñ¨„uHõÅÖÏ HÍHõ
D ã≤x=∂ „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ „Ñ¨Kå~°O HÀãÖ L^ÕtÌ Oz#k. JO^Œ∞=ÖË¡ D =∂~åæxfl
ZOK«∞‰õΩ<åfl~°x ÉèÏqOKåeû =™ÈÎOk. J~Ú`Õ W^Õ áÈbã¨∞Å‰õΩ HÀÑÖ `≥ÑÊ≤ OzOk.
qÑ¨=¡ ~å[H©Ü∞« PK«~} ° Ö’x K≥_∞» #∞ =∂„`«"∞Õ K«∂Ñ≤¿ãÎ "åà◊√¡ ãÖ`À+≤OKÕ"åà◊√.¡
P Ñ¨x KÕÜ∞« ‰õΩO_® qÑ¨"¡ åxfl ã‘iÜ«∞ãπQÍ fã¨∞H˘x ~å[H©Ü∞« qâı+¡ } ¨ W=fi_»O
^•fi~å #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ „Ñü+¨ì HõeÊOKå~°x "åà◊‰¡ Ωõ HÀÑÖ. J~Ú`Õ
"åà◊‰¡ Ωõ J~°O÷ HÍx^Õq∞@O>Ë D „Ñü+¨ì WÑ¨Ê\˜Hˆ „Ñ¨[Å ^Œ$+≤Ö ì ’ "åà◊‰¡ Ωõ LOk.
P "åã¨"Î åxfl QÆ∞iÎOK«_O» =∂„`«"∞Õ ~å"≥∂r~å=Ù KÕã#≤ Ñ¨x. x*ÏxH˜ P "åã¨"Î åxfl
QÆ∞iÎOKå~°∞ HÍ|>Ëì PÜ«∞# D ã≤x=∂ fâß~°∞.
Ç≤ÏOã¨‰Ωõ , JÇ≤ÏOã¨‰Ωõ =∞^èºŒ #∞#fl ãÖÑ¶∞¨ ~°}
¬ D ã≤x=∂Ö’x „Ñ¨^•è #
JOâ◊O. XHõÑÙ¨ Ê_»ãÅ ¨ ∞ '#HõûÖˇ@
· ∞ ã¨=∞ã¨º— QÆ∞iOz áêÅHõ=~åæÅ∞ KÕ¿ã K«~Û°
"≥Ú`«OÎ D „áêuÑ¨kHõ g∞^Õ #_çKkÕ . P K«~Û° Ö’ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ JÇ≤ÏOã¨ QÔ eKÕk.
=∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ ãÖã¨¯$uH˜, =∂#=`«fi qÅ∞=Å‰õΩ, áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ñ¨*Ï™êfi=∞º
~å[H©Ü∞« ã¨∂„`åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ =∂~°Oæ JÇ≤ÏO¿ã#x "åkOKÕ"å~°∞. D
"å^Œ#Ö’ "åã¨=Î =Ú<åfl ÖËHáõ È~Ú<å "åkOK«_O» Ö’ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ ZO`À H˘O`«
x*Ï~Úf LO_Õk. „Ñ¨[Å JãÖ`«$Ñ≤Îh, `«=∞ JO`«~°æ`« HõÅÇ¨Å#∂
Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î „Ñ¨`º« Hõ∆ Ç≤ÏO™êHÍO_»‰Ωõ áêÅÊ_»=Åã≤# J=ã¨~O°
~å^Œx =∞# ^Õâ◊ áêÅHõ=~åæÅ"å~°∞ XHõ<å_»∞ ÉèÏqOKå~°∞. P ~ÀAÅ∞ áÈÜ«∂~Ú.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áêÅHõ=~åæÅ „Ñ¨Kå~°‰õΩÅ∞ Ç≤ÏOã¨, JÇ≤ÏOã¨Å K«~°Û#∞
H˘#™êyã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞. "åà◊¡ ~å[H©Ü∞« „Éè+í `ì¨ fi« O =Å¡ „áêÑ≤OÎ z# k"åàÏHÀ~°∞`«#O
nxH˜ =¸ÅO. J~Ú`Õ ~å"≥∂r~å=Ù D K«~Û° #∞ Z\Ï¡Q~Æ Ú<å HÍáê_»^•=∞x
^•xH˜ ~Ô O_»∞ J^Œ#Ñ¨Ù "å^Œ#Å∞ KÕ~åÛ~°∞. D ã≤x=∂Ö’ JÇ≤ÏOã¨‰Äõ , x~å‡`«
K≥ÑÊ¨ ^ŒÅK«∞‰õΩ#fl Jxfl q+¨Ü∂« Å‰õÄ „Ñüxkè *’ºu J<Õ _®Hõ~ì .ü #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ ,
áÈbã¨∞Å‰õΩ aè#flOQÍ D"≥∞Ö’ KåÖÏ =∂#gÜ«∞`« LOk. PHõ~°¬} LOk.
„¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å#∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ PHõ@∞ì‰Ωõ <Õ =ºH˜`Î fi« O LOk. *’ºu JÇ≤ÏOã¨#∞ x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ
ã¨=∞i÷ã∞¨ OÎ k. qkè x~°fiÇ¨Ï} ¿Ñi@ „áê}ÏÅ∞ fÜ«∞_®xfl ã¨ÇÏ≤ OK«ÖHË õ áÈbã¨∞
JkèHÍi J~Ú# Éè~í #Î° ∞ =keÃÑ_»∞`«∞Ok. P^Œ~å≈Å ¿Ñi@ „áê}ÏÅ∞ fÜ«∞_®xfl
ã¨ÇÏ≤ OK«ÖHË õ #HõûÖˇ@ · ∞ J~Ú# `«=Ú‡_ç`À qÉèkË ã¨∞OÎ k. x~å‡`« Ç≤ÏO™êÇ≤ÏOã¨Å
QÆ∞iOz `å#∞ K≥ÑÊ¨ ^ŒÅK«∞‰õΩ#fl Jxfl "å^Œ#Å#∞ *’ºu ^•fi~å K≥ÑÊ≤ ™êÎ_∞» .
Ç≤ÏOã¨ <≥·uHõOQÍ `«Ñ¨Ê<Õ ™êO„Ñ¨^•Ü«∞Hõ "å^Œ#‰õΩ =∞i Ô~O_»∞ "å^Œ#Å∞
*’_çOKå_»∞.
XHõ\˜ – <åºÜ«∂xfl ™êkèOK«_®xH˜ Ç≤ÏOã¨ J#=ã¨~=° ∞<Õk. ~Ô O_»∞ –
Ç≤ÏOã¨=Å¡ „Ñ¨[Åg∞^Œ J#=ã¨~O° QÍ x~°ƒO^èOŒ =ã¨∞OÎ ^Œ<kÕ . WO^Œ∞Ö’ "≥Ú^Œ\˜
"å^Œ# *’ºu KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ „¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å∞ #=fi_»O D ã≤x=∂ K«∂ã≤#"åà◊O¡ ^ŒiH©
Z^Œ∞~Ô #· J#∞Éè=í O. *’ºu `«~K ° ∞« QÍ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl QÆ∞iOz, Ç≤ÏOã¨#∞ QÆ∞iOz
#HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ LÑ¨<åº™êeã¨∞OÎ k. Ç≤ÏO™ê=∂~åæxfl =keÃÑ\˜,ì „Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOz,
ZxflHõÖ’¡ xÅ|_ç JkèHÍ~åxfl ™êkèOK«∞H˘=∞‡x ã¨"åÅ∞ KÕã∞¨ OÎ k. ZxflHõÖ’¡
QÔ Å∞ã¨∞#Î flk „Ñ¨*Ïã¨g∞Hõ~} ° ^•fi~å HõO>Ë ™ê~å~Ú, _»|∞ƒ, QÆ∂O_® |ÅQÍÅ
ã¨g∞Hõ~} ° ^•fi~å J<Õk JO^ŒiH© `≥eã≤# "åã¨=Î O. HÍ|\˜ì „¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å‰õΩ #=Ùfi
~å=_»OÖ’ Pâ◊Û~°ºO ÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ „¿ÑHõ∆‰õΩÅÖ’ J=∂Ü«∞‰õΩÖˇ=~°~Ú<å
LO_»=K«∞Û#∞ QÍx x~å‡`«‰Ωõ =∂„`«O D q+¨Ü∞« O JO^ŒiHõO>Ë ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞#∞.
J~Ú<å #q∞‡OK«QÅ Æ "Õ∞"≥∂ K«∂^•Ì=∞x `«# „Ñ¨Ü∞« `«flO `å#∞ KÕâß_»∞. =∞#‰õΩ
FÑ≤Hõ LO_®ÖË QÍx „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ K«@ì|^ŒúOQÍ
Ñï+¨¯iOK«_»O ™ê^èŒº"Õ∞#h, P ã¨Ç¨Ï#O „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ =∞#O K≥e¡OKÕ
=¸Åº=∞h, ã¨Ç¨Ï#O ÖËx"åàı¡ `˘O^Œ~°QÍ Ñïëê¯~°O ^˘~°HÍÅx Ç≤ÏOã¨‰õΩ
áêÅÊ_»`å~°h "åk™êÎ_∞» .
D "å^Œ#‰õΩ x^Œ~≈° #OQÍ XHõ L^ŒO`åxfl ã≤x=∂Ö’ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ_»`å_»∞.
yi[# „áêO`«OÖ’ x=ã≤OKÕ XHõ Éè∂í ™êfiq∞ yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞ ™êfinè#O

KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« ufl™êÎ_∞» . "åà◊√¡ „ÑüÑ¶∞¨ \ÕKÕãi¨ H˜ XHõ Z`«∞QÎ _Æ » "Õ™êÎ_∞» .
Ñ¨ÙÅ∞Å JÉèÜ í ∂« ~°}ºO HÀãÖ P Éè∂í q∞ HÍ"åÅx „Ñ¨É∞íè `«fiO #∞O_ç XHõ P~°~¤ ∞°
fã¨∞H˘zÛ yi[#∞Å#∞ `˘ÅyOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™êÎ_∞» . *’ºu <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
yi[#∞Å∞ âßOuÜ«Ú`«OQÍ ^è~Œ åfl KÕ™êÎ~∞° . áÈbã¨∞Å∞ "åà◊g¡ ∞^Œ Ñ¨_ç qÑ¨s`«OQÍ
H˘_»`å~°∞. D ^Œâ◊Ö’ #HõûÖˇ·@∞¡ ~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊O KÕã≤ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# =∂~°}Ï
Ü«Ú^è•Å`À áÈbã¨∞Å g∞^Œ ^•_ç KÕã≤ `«i"Õ∞™êÎ~∞° . Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ"∞≥ #ÿ D *’HÍºxfl
*’ºu x~°ãã≤ ∞¨ OÎ k. ^•x=Å¡ yi[#∞Å g∞^Œ x~°ƒO^èOŒ =ã¨∞OÎ ^Œx "åkã¨∞OÎ k.
`å#∞ K«@|ì ^ŒOú QÍ<Õ yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞ HÍáê_»`å#x ã¨"åÅ∞ KÕã∞¨ OÎ k.
#HõûÖˇ@· ∞¡ #=Ùfi`å~°∞ („¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å∞ ‰õÄ_» #=Ùfi`å~°∞). P"≥∞ "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ‰õΩ
Jqhu J=~À^èOŒ Z^Œ∞~°=Ù`«∞Ok. ÅOKåÅ∞ "Õ∞ã≤# q∞xã¨~ì ∞° ,¡ JkèHÍ~°∞Å∞
J_»∞Ñ¤ _¨ `» å~°∞. D q^èOŒ QÍ XHõ "åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨º#∞ x~å‡`« „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì_∞» .
^•x Ñïëê¯~åxfl "åã¨ÎqHõOQÍ J<Õfi+≤Oz LO>Ë '#HõûÖˇ·@∞ ã¨=∞ã¨º—
H˘O`«"Õ∞~°Hõ~Ú<å J~°÷"≥∞ÿ LO_Õk. J~Ú`Õ x~å‡`« ã¨=∞ã¨º#∞ KåÖÏ
J"åã¨qÎ HõOQÍ Ñï+¨¯i™êÎ_∞» . *’ºu ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ i\ò Ñ≤\+˜ <¨ £ "ÕÜ∞« QÍ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
^•xH˜ ã¨ÊOkOz P „áêO`«OÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ ãÖK«iOz# ^•YÖÏÖËg ÖË=Ù HÍ|\˜ì
JÉèíÜ«∂~°}ºO HÀãÖ P yi[#∞Å Éèí∂=ÚÅ#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_®xH˜
gÅ∞ÖË^xŒ , JkèHÍ~°∞Å#∞ P@OHõÑi¨ z#O^Œ∞‰õΩ yi[#∞Åg∞^Œ ÃÑ\˜#ì Hˆ ã¨∞Å#∞
‰õÄ_» H˘\˜"ì Ü Õ ∂« Åx P~°~¤ ∞° *ÏsKÕã∞¨ OÎ k. Wk KåÖÏ J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ =ÚyOÑ¨Ù.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, Ñ‘_`ç ∞« Å‰õΩ HÀ~°∞Å ì ^•fi~å <åºÜ«∞O ™êkèOK«@O JO`« ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ `ÿ Õ
~å[H©Ü∞« Ç≤ÏO™ê JÇ≤ÏOã¨Å K«~Û° Hˆ =ÅO Ãã·^•úOuHõ K«~Û° J~Ú=ÙO_Õk† XHõ
~å[H©Ü∞« ã¨=∞ã¨º J~Ú=ÙO_Õk HÍ^Œ∞.
„âßq∞Hõ „Ñ¨[Å‰õΩ ~å*ÏºkèHÍ~°O âßOuÜ«Ú`«OQÍ ~å^Œx Hõ=¸ºxã¨∞ì
qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ #=∞‡=K«∞Û<Õ"∂≥ QÍx „âßq∞Hõ „Ñ¨*ÏhHõO qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨#∞ JO^Œ∞HÀãÖ
P"≥∂kOK«~∞° . „Ñ¨[Å‰õΩ <åºÜ«∞O KÕÜ∞« =Åã≤# ãÖã¨Å ÷ ∞ (Institutions) Ug
ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« x Ñïã≤u÷ Ö’ ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ XHõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞
=∂~°Oæ QÍ P"≥∂k™êÎ~∞° . ~å"≥∂r~å=Ù áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxH˜ KåÖÏ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞.
yi[#∞Å Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º QÆ∞iOz „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ,° HÀ~°∞Åì ^ŒQ~æÆ ° =O^ŒÅ Ñ≤\+˜ #¨ ∞¡
=∞QÆ∞`æ ∞« <åflÜ«∞x "åiH˜ `≥eÜ«∞Ok HÍ^Œ∞. JO^Œ∞Ö’ KåÖÏ H˘kÌ Ñ≤\+˜ #¨ ∞¡ =∂„`«"∞Õ
yi[#∞Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ Ñïëê¯~°=∞Ü«∂ºÜ«∞<Õk PÜ«∞#H˜ `≥eÜ«∞Ok HÍ^Œ∞.
#HõûÖˇ@· ∞¡ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ#flKÀ>Ë yi[#∞Å#∞ "åi Éè∂í =ÚÅ #∞O_ç `˘ÅyOKÕ
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ PQÍÜ«∞x, D ~°HOõ QÍ yi[#∞Å∞ ~å¢+Öì Ö’ 'K«@ì =ºuˆ~HõOQÍ—
J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl J@g Éè∂í q∞ S^Œ∞ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ ^•HÍ LO^Œ<nÕ "åiH˜ `≥eÜ«∞Ok
HÍ^Œ∞. ¿Ñ^ŒÅ#∞, Ñ‘_`ç ∞« Å#∞ âßOuÜ«Ú`«OQÍ K«@|ì ^ŒOú QÍ ã¨g∞HõiOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO
KÕã≤#"å~°∞ Zxfl J"åO`«~åefl Z^Œ∞~˘¯O\Ï~À, ZO`« xã¨Ê$Ç¨Ï K≥O^Œ∞`å~À
JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#∞. HÀ~°∞Ö ì ’ Ñ≤\+˜ <¨ £ "Õ¿ãÎ ãïáÈÜÕ∞^•xH˜ J#=ã¨~O° QÍ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ
áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°x xOkOK«_O» „Ñ¨[Å q"ÕK#« #∞ HÕK«Ñ~¨ K ° _« O» `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ HÍ^Œ∞.
J^Œ\Ï¡Q∞Æ Oz Wk Z=~°∂ qâ◊fiã≤OK«QÅ Æ "å^Œ# HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì x~å‡`«
ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # ~Ô O_»= "å^Œ##∞ „Ñ¨^•è # "å^Œ#QÍ LÑ¨Ü∂≥ y™êÎ_∞» . D "å^Œ#Ö’
ÃÑ· "å^Œ# HõO>Ë Z‰õΩ¯= x*Ï~Úf LO^Œx HÍ^Œ∞ QÍx Wk Ñ¨ÓiÎQÍ
qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ WOHÍ HÀÖ’ÊÖË^∞Œ HÍ|\˜ì x~å‡`« ÅH∆ÍºxH˜ Ñ¨xH˘ã¨∞OÎ k. Wk
XHõ ~°HOõ QÍ KåÖÏ `≥e"≥#· "å^Œ#. JÇ≤ÏOã¨ J<Õ "å^Œ##∞ =º=ã¨‰÷ Ωõ J#∞‰õÄÅOQÍ,
qÑ¨¡=HÍ~°∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ LÑ¨Ü≥∂yOKÕ |^Œ∞Å∞ W@∞ =º=ã¨÷‰õÄ J@∞
qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å‰õÄ =ºuˆ~HõOQÍ '„Ñ¨[Å— Ñ¨HÍ∆ # LÑ¨Ü∂≥ y™êÎ_∞» . ''g∞ Ç≤ÏOã¨‰Äõ ,
"åi Ç≤ÏOã¨‰Äõ =∞^èºŒ # "Õ∞=Ú #eyáÈ`«∞<åflO—— Jx „Ñ¨[ÅKÕ`Õ K≥ÑÊ≤ ™êÎ_∞» . D
"å^Œ##∞ x*ÏxH˜ `≥Å∞QÆ∞ Ñ¨„uHÍ~°OQÆOÖ’ ~å"≥∂r~å=ÙQÍi 'D<å_Õ—
Pq+¨¯iOzOk. q∞ug∞iáÈ`«∞#fl áÈbã¨∞ J`åºKå~åÅ QÆ∞iOz WHõ =∞ø#OQÍ
LO_»_O» ™ê^èºŒ O HÍx ^ŒâÖ ◊ ’ #HõûÖˇ@ · ∞ ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ „áÈ`åûÇ¨ÏO W=fi‰õΩO_®
áÈbã¨∞ J`åºKå~åÅ#∞ Z\Ï¡ ZO_»Q\ Æ ÏìÖÏ J#fl ãÖkQÍúxH˜ D "å^Œ# XHõ
ã¨∞Å∞"≥·# Ñïëê¯~åxfl K«∂Ñ≤OzOk. `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÖ’¡ Wk `«~°K«∞QÍ
^Œ ~ ° ≈ #q∞ã¨ ∂ Î LO@∞Ok. <≥ · u Hõ O QÍ Ñ¨ ` « # "≥ ∞ ÿ ~åHõ ∆ ã ¨ O QÍ `« Ü « ∂ Ô ~ · #
áêÅHõ=~°Oæ `À#∂, ^ŒÜ∂« ^•H˜} ∆ ÏºÅ∞ ÖËx Hõ~_° ∞» QÆ\#ì˜ #HõûÖˇ@ · `¡ À#∂ „Ñ¨[Å∞
[i¿Ñ Z<£H“O@~ü 'Ñ‘ÑÙ¨ Öòû Z<£H“O@~ü—. D ~°∂ÑÖÖ’ =∞@∞ˆH JÇ≤ÏOã¨ J<Õ
"å^Œ#‰õΩ WOHÍ U =∂„`«"∞≥ <ÿ å qâ◊fiã¨hÜ«∞`« q∞ye LOk.
J~Ú`Õ #HõûÖˇ·@∞¡ Ç≤ÏOã¨#∞ ZO^Œ∞‰õΩ LÑ¨Ü≥∂y™êÎ~°∞? áÈbã¨∞Å∞
„Ñ¨[Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ J}z"Õ™êÎ~∞° ? '#HõûÖˇ@ · ∞ ã¨=∞ã¨º— QÆ∞iOz
KÕ¿ã „Ñ¨Kå~°OÖ’ áêÅHõ=~°Oæ D „Ñ¨âfl◊ Å‰õΩ ã¨=∂^è•#O K≥áêÊe. qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞
nxHÀ ã¨=∂^è•#O K≥ÑÙ¨ `å~°∞ – ÃÑ`«OÎ ^•~°¡ ™êÜ«Ú^èŒ ~å*Ïºxfl ‰õÄÅ^Àã≤ „âßq∞Hõ
„Ñ¨[Å ~å[H©Ü«∞ PkèÑ¨`åºxfl <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ Ç≤ÏOã¨ Jx"å~°º=∞<Õk "åi
ã¨=∂^è•#O. J~Ú`Õ áêÅHõ=~åæÅ „Ñ¨Kå~°O nxx ZÑ¨ÙÊ_»∂ K«iÛOK«^∞Œ . XHõÑÙ¨ Ê_»∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ uiy# ~å"≥∂r~å=Ù‰õΩ D ã¨=∂^è•#O `≥eÜ«∞HõáÈÖË^∞Œ

HÍx PÜ«∞# ‰õÄ_» K«iÛOK«_∞» . =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz áÈbã¨∞Å
Jaè„áêÜ«∞O LOk. WO^Œ∞Ö’ ~Ô O_»∞ JOâßÅ∞<åfl~Ú. H˘O`«=∞OkH˜ JkèHÍ~åxfl,
_»|∞ƒ#∞ ã¨=∞‰õÄiÛ ÃÑ>Ëì QÆ∞O_®~Ú*ÏxH˜ qÑ¨¡=O XHõ =Úã¨∞QÆ<Õk XHõ
Jaè„áêÜ«∞O. ZxflHõÅÖ’ QÔ Å=_»O KÕ`H« Íx"åà◊√§ QÆ`º« O`«~O° ÖËHõ ZOK«∞‰õΩ#fl
=∂~°Oæ J<Õk ~Ô O_À Jaè„áêÜ«∞O. x~å‡`«‰Ωõ D "å^Œ#Å∞ ZO`« #zÛ<å „¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å
qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ á⁄O^Œ=Åã≤# ã≤x=∂‰õΩ Jq Ñ¨xH˜ ~å=Ù. ZO^Œ∞HõO>Ë „Ñ¨[Å‰õΩ
qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨#∞ QÆ∞iOz `«=∞ ã¨fiO`« Jaè„áêÜ«∞O LOk. „Ñ¨[ÅÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ
„Ñ¨Kå~°OÖ’ L#fl Jaè„áêÜ«∞"Õ∞q∞@O>Ë „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºOÖ’x Jxfl ãÖã¨÷Å∂
^è#Œ =O`«∞Å‰õΩ, |Å=O`«∞Å‰õΩ T_çQOÆ KÕã∞¨ #Î fl ã≤u÷ Ö’ „Ñ¨[Å‰õΩ <åºÜ«∞O
KÕ‰Äõ ~ˆ Ûk qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ XHõ¯>Ë#x.
D Jaè„áêÜ«∞O W"åfià◊ =∞# ã¨=∂[OÖ’ qã¨$Î `«OQÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’ LOk.
Ñ¨„uHÍ ãÖáê^Œ‰Ωõ Å‰õΩ, Ü«∞[=∂#∞Å‰õΩ ZO`« #K«ÛHõáÈ~Ú<å "åi „QÍg∞}
qÖËY~°∞ÖË nxx „Ñ¨Kå~°O K≥Ü∞« º_»OÖ’ =ÚYºáê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞. ~å"≥∂r~å=Ù
D ã≤x=∂Ö’ D Jaè„áêÜ«∂xˆH „áê^è•#ºO W™êÎ_∞» . J~Ú`Õ '„Ñ¨É∞íè `«fi Ç≤ÏOã¨‰Äõ
qÑ¨¡=HÍ~°∞Å Ç≤ÏOã¨‰õÄ =∞^èŒº# #eyáÈ`«∞#fl „Ñ¨[Å∞— J<Õ =∞øeHõ"≥∞ÿ#
J=QÍÇ¨Ï#Ö’ JO`«~åƒùQOÆ QÍ<Õ D "å^Œ##∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ_»`å_»∞. JqhuÑ¨~∞° Öˇ#·
~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, ™êfi~°÷Ñ¨~°∞Öˇ·# JkèHÍ~°∞Å∞ =∞# „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl
kQÆ*Ï~åÛ~°∞. #HõûÖˇ@ · ∞¡ D J=HÍâ◊O K«∂ã¨∞H˘x ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ "ÕQOÆ QÍ x~°Ü Ì ∞« QÍ
Ñï+¨¯iOKÕ =∂~°Oæ K«∂Ñ≤Oz „Ñ¨[Å#∞ PHõ@∞ì‰Ωõ O@∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ P „Hõ=∞OÖ’
"åà◊√§ kQÆ*ÏiÛ# „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl gà◊√§ Ñ¨ÓiÎQÍ ^èfiŒ OãÖ KÕã≤ J=∂Ü«∞‰õΩÅ
<≥`∞« \
Î `˜ À `«=∞ PkèÑ`¨ åºxH˜ ÉÏ@ "Õã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. Wn D ã≤x=∂ „Ñ¨Kå~°O
KÕ¿ã J=QÍÇ¨Ï#. D J=QÍÇ¨Ï#Ö’ áÈbã¨∞ Ç≤ÏOã¨ #HõûÖˇ@ · ¡ =ÓºÇ¨xH˜ XHõ
Jx"å~°º"≥∞#ÿ „Ñü=ÓºÇ¨ÏO J=Ù`«∞Ok. U =º=ã¨~÷ Ú<å `«# ^Ò~°ƒÖÏºxfl Pã¨~å
KÕã∞¨ ‰õΩx `«##∞ ^èfiŒ OãÖ KÕ¿ã "åix ã¨ÇÏ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ Hõ^•! J~Ú`Õ áÈbã¨∞ Ç≤ÏOã¨
Ñ¨@¡ „Ñ¨[Å‰õΩO_Õ f„="≥∞#ÿ ^Õfiëêxfl ~å"≥∂r~å=Ù qã¨‡iOK«Ö^Ë ∞Œ . qã¨‡i¿ãÎ
ã≤x=∂‰õΩ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« LO_»^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡ D ã≤x=∂Ö’ áÈbã¨∞Å z„fHõ~} °
KåÖÏ hK«OQÍ LOk. ZO`« hK«OQÍ LO^ŒO>Ë ~å¢+¨ì áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ
Ãã<åû~üÅ g∞^Œ KåÖÏ HÀÑÖ =zÛO^Œ@ ‰õÄ_». J~Ú`Õ ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ g∞^Œ
W@∞ „Ñ¨[Å#∂, J@∞ áÈbã¨∞Å#∂ ‰õÄ_» PHõ@∞ì‰Ωõ <Õ@@∞ì ã≤x=∂ fÜ«∞_»O
W"åfià◊ ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. J~Ú<å áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’x Ñ¨`<« åxfl D ~°HOõ QÍ
ZO`«QÍ K«∂Ñ≤Oz<å "≥Ú`«OÎ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö ÷ ’ P Ü«∞O„`åOQÆO x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl
áê„`«#∞ QÆ∞iOz „¿ÑHõ‰∆ Ωõ ÅÖ’ HõeQˆ Jaè„áêÜ«∂xH˜ Ug∞ `Õ_® ~å^Œ∞.
qÑ¨¡= Ç≤ÏOã¨#∞ ˆH=ÅO „Ñ¨[Å `«Hõ∆} ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ XHõ
ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# ™ê^èŒ#OQÍ =∂„`«"Õ∞ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åfl K«~°Û WHõ¯_ç`À
PyáÈ=_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . W@∞ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨, J@∞ áÈbã¨∞ Ç≤ÏOã¨ JO>Ë
ãïáÈ^Œ∞. =º=™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ =¸_À Ç≤ÏOã¨ XHõ@∞Ok. nxx QÆ∞iOz =∂\Ï¡__» O»
~å"≥∂r~å=Ù "å^Œ#‰õΩ KåÖÏ „Ñ¨=∂^ŒH~õ O° . JO^Œ∞Hˆ ^•x<˘Hõ JOâ◊OQÍ PÜ«∞#
XÑ¨ÙÊHÀ_»∞. „Ñ¨[Å‰õΩ J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ L<åflÜ«∞x, JqhuH˜ J„Hõ=∞ =∂~åæÅ‰õΩ
JÅ"å@∞ Ñ¨_ç# JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO, ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ g\˜x
Ñï+¨¯iOK«ÖHË áõ È`«∞<åfl~°x – WO`« =∂„`«"∞Õ XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï_»∞. PHõe, ¿Ñ^ŒiHõO,
Jã¨=∂#`«, J}z"Õ`« W^ŒO`å ‰õÄ_» Ç≤ÏO¿ã#x, D Ç≤ÏOã¨ ™ê=∂lHõ =º=ã¨Ö ÷ ’
JO`«~`æ° "« ∞≥ Oÿ ^Œx PÜ«∞# XÑ¨ÙÊHÀ_»∞. XÑ¨ÙÊ‰õΩO>Ë, qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz [iˆQ
K«~°Û ã¨fi~°∂ÑÖ =∂iáÈ`«∞Ok. D =º=ã¨÷ ã¨fi~°æ`«∞ÅºO HÍHõáÈ=K«∞Û QÍx
=∞øeHõOQÍ =∞Oz^Õ#x, r=#Ü≥∂QÆº"Õ∞#x, J~Ú`Õ D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Jqhu,
J}z"Õ`« ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∂Î ÃÑiyáÈ`«∞<åflÜ«∞x =∂„`«"∞Õ XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï_»∞. JO>Ë
|∞@ìÖ’ H˘xfl Ñ¨à√◊ § =∂„`«"∞Õ ‰õΩo§áÈÜ«∂Ü«∞x XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï_»∞. D ã≤x=∂Ö’
=º=ã¨‰÷ Ωõ „Ñüx^è∞Œ Å∞QÍ XHõ „‰õÄ~°∞_≥#· Éè∂í ™êfiq∞x, J`«xH˜ QÆ∞ÖÏ=ÚÖˇ#· áÈbã¨∞,
J@gâßY JkèHÍ~°∞Å#∞ K«∂Ñ≤™êÎ_∞» . P Éè∂í ™êfiq∞ XHõ ¢ã‘xÎ Ö’|~°∞Û‰õΩx `«#‰õΩ
QÆ∞ÖÏ=ÚÖˇ#· „Ñ¨É∞íè `åfikèHÍ~°∞Å#∞ ãÖ`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K ° =« ∞x |Å=O`«O KÕ™êÎ_∞» (P"≥∞
z=iH˜ XHõ „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Ö ì ’ J`«xg∞^Œ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕã≤ #HõûÖˇ@· ¡ KÕ`« J`«xx K«OÑ≤ã∞¨ OÎ k).
D ‰õΩà◊√§#∞ ^•zÃÑ@ì_®xH˜ x~å‡`« ZO`«=∂„`«O „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»∞. J~Ú`Õ
D x~˘‡Ç¨Ï=∂@O "≥#Hõ JO`«HOõ >Ë |Å"≥∞#ÿ ãÖHõÅÊO LOk. W@∞=O\˜
kQÆ*Ïi# =º‰õΩÅ Î ∞ ZO^Œ~À L<åfl~°x XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∂<Õ, =º=ã¨÷ x~å‡}OÖ’<Õ
Ç≤ÏOã¨ LO^Œx =∞@∞ì‰Ωõ Z\˜ì Ñïã≤u÷ Ö’#∂ XÑ¨ÙÊHÀ‰õÄ_»^<Œ Õ ãÖHõÅÊO Jk. D
~°Hõ"≥∞ÿ# |∂@HõÑ¨Ù x~˘‡Ç¨Ï=∂@O D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ áêÅHõ=~°æO `«~°K«∂
„Ñ¨îŒ ≈ã¨∂Î LOk. WO`«‰Ωõ q∞Oz H˘OK≥O ‰õÄ_» XÑ¨ÙÊHÀ=_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ ~» ∞° .
=º=¿ã÷ J<åºÜ«∞OQÍ, Jã¨=∞OQÍ LO^Œx =∞#O "åkOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ãÎ
áÈÖˇO_£ QÆ∞iOz, ~°∞"Õ∞xÜ«∂ QÆ∞iOz, uÜ«∂<≥‡<£ ¿ã¯fi~ü QÆ∞iOz P"ÕâO◊ QÍ
"å^Œ#‰õΩ kQÆ∞`å~°∞.
=º=ã¨Ö ÷ ’ H˘O`«=∂„`«"∞Õ ‰õΩà◊√¡ LO^Œx, ^•xx Ñï+¨¯iOK«_®xH˜ D

=º=ã¨÷ P"≥∂kOz# ™ê^è<Œ åÖË ãïáÈ`åÜ«∞x "åk¿ãÎ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ Ñ¨Ù<åk
áÈ`«∞Ok. Kåi„`«Hõ P=â◊ºHõ`« áÈ`«∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»k H˘O`«=∞Ok =º‰õΩÅ Î ∞ Hˆ =ÅO
ã¨fiÜ«∞O ãÖHõÅÊO`À ZOK«∞‰õΩ#fl ~å[H©Ü∞« =∂~°=æ ∞=Ù`«∞Ok. P ZOÑ≤H‰õ Ωõ "åà◊¡
ãÖHõÅÊ"Õ∞ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Éè∂í q∞Hõ LO_»^∞Œ . qÑ¨"¡ åxH˜ D q^èOŒ QÍ Éè∫uHõ P=â◊ºHõ`#« ∞
`˘Åy¿ãÎ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å g∞^Œ, "åi "≥#Hõ=Ù#fl „Ñ¨[Å g∞^Œ =º=ã¨÷ „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ
J}z"Õ`« <åºÜ«∞"≥∞ÿ# „ÑüÇ≤ÏOã¨ J=Ù`«∞Ok. ã¨=∞~°÷hÜ«∞"≥∞ÿ# P`«‡~°Hõ∆}
J=Ù`«∞Ok. ^•x=Å¡ „Ñ¨[Å‰õΩ Ç¨x [~°∞QÆ∞`«∞O^ŒO\Ï~å Jk QÆ~›° hÜ«∞"Õ∞.
HÍx ^•xH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ=~À D "å^Œ#Ö’ ã¨Ê+¨"ì ∞Õ . Ç≤ÏOã¨#∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k
qÑ¨=¡ HÍ~°∞ÖË Jx K≥ÑÊ¨ _»O HÀã¨"∞Õ =º=ã‘H÷ $õ `« Ç≤ÏOã¨#∞ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_#ç Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡
`«∂~°∞Ê Ü«¸~°Ñπ QÆ∞iOz P"ÕâO◊ QÍ "å^Œ#‰õΩ kQÆ∞`å~°∞.
qÑ¨¡"åxfl ˆH=ÅO ãÖHõÅÊ =∂„`«"≥∞ÿ# K«~°ºQÍ =∂ˆ~Û¿ãÎ, Kåi„`«Hõ
P=â◊ºHõ`‰« Ωõ Jf`«"∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∞« OQÍ =∂ˆ~Û¿ãÎ Jk „‰õÄ~°OQÍ#∞, ~˘=∂O\˜HQ± Í#∞
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. D ã≤x=∂Ö’ qÑ¨¡"åxfl K«∂Ñ≤Oz# Ñ¨^ŒúuÖ’#∂ J"Õ –
~˘=∂O\˜ã[≤ O, „‰õÄ~°`fi« O – „Ñ¨^•è # JOâßÅ∞. #HõûÖˇ@ · Ö¡ ’ J`«ºkèHõ âß`«O
„QÍ=∂ÅÖ’, QÆ#∞ÅÖ’, |ã‘ÎÅÖ’, á¶êºHõìsÅÖ’, HÍÖËrÅÖ’ „Ñ¨[Å =∞^èŒº
~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ<À, |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<À Ñ¨xKÕ¿ã ™ê^è•~°} =∂#=ÙÅ∞. HÍh D
ã≤x=∂Ö’x #HõûÖˇ@ · ∞¡ J@∞=O\˜ ™ê^è•~°} =∂#=ÙÅ∞ HÍ~°∞. gà◊√§ âßâ◊fi`«OQÍ
„Ñ¨[Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ H˘O_»‰Ωõ J=`«e"≥Ñ· Ù¨ # x=ã≤ã∞¨ OÎ \Ï~°∞. yi[#∞Å‰õΩ "åà◊§
J=ã¨~O° U~°Ê_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ "åà◊‰¡ Ωõ U^À =∞Ç¨Ï`«∞Î ^•fi~å `≥eã≤áÈ`«∞Ok. P‰õΩÑ¨KÛ«
Ü«¸xá¶ê~åÅ∞ "Õã∞¨ ‰õΩx P\’=∂\˜H± `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ x H˘O_»g∞^Œ #∞O_ç
<å@ºO KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ ky=™êÎ~∞° . QÆ∞i ‰õÄ_» K«∂_»‰Ωõ O_® `«∞áê‰õΩÅ∞ ¿ÑÅ∞™êÎ~∞° .
K«OÑ¨=Åã≤#O`« =∞Okx K«OÑ≤# `«~åfi`« H˘O_» P=e"≥·Ñ¨Ù‰õΩ "≥o¡áÈ`å~°∞.
JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ _®Hõ~ì ü *’ºu WKÕÛ ã¨∞n~°…"≥∞#ÿ LÑ¨<åº™êÅ‰õΩ ã¨=∂^è•#OQÍ
‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ, u~°™ê¯~°OQÍ ~Ô O_»∞ =∂@Å∞ =∂\Ï¡_`» å~°∞. *’ºuÖ’x =∂#gÜ«∞`«‰Ωõ ,
áÈbã¨∞Å <≥u· Hõ Ñ¨`<« åxH˜ aè#flOQÍ #HõûÖˇ@ · k¡ J=∂#gÜ«∞"≥∞#ÿ Hõ~∞° _»∞QÆ\#ì˜
P`«‡qâßfiãÖ. L^•Ç¨Ï~°}QÍ XHõ L^ŒO`åxfl K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û. áÈbã¨∞Å∞ XHõ
#HõûÖˇ@ · ∞#∞ |∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~üÖ’ K«OÑ¨Ù`å~°∞. â◊"åxfl ^ŒÇÏ¨ #O ÖË^• Y##O
KÕ¿ã |^Œ∞Å∞ JHõ¯_Õ LOKåÅh, â◊=O HÀãÖ W`«~° #HõûÖˇ@ · ∞¡ =¿ãÎ Ñ¨@∞ìHÀ"åÅh
J#∞‰õΩO\Ï~°∞. â◊"åxfl XHõ K≥@∞ìg∞^Œ ÃÑ\˜ì ^•x K«∞@∂ì áÈbã¨∞Å∞ HÍÑ¨ÖÏ
HÍ™êÎ~°∞. x[rq`«OÖ’ W@∞=O\˜ Ñïã≤÷uÖ’ U qÑ¨¡=HÍ~°∞Öˇ·<å â◊"åxfl
KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ<Õ Pâ◊ =^Œ∞Å∞‰õΩx "≥oá¡ È`å~°∞. HÍh D ã≤x=∂ #HõûÖˇ@ · ∞¡ J\Ï¡
HÍ^Œ∞. K≥@∞ì H˘=∞‡ #∞Oz K≥@∞ì H˘=∞‡‰õΩ ~ÀÑπ"Õ Hõ\ì˜ #_»∞=Ú‰õΩ `å_»∞Hõ@∞ì‰Ωõ x
g∞k#∞O_ç ky â◊"åxfl áÈbã¨∞Å `«ÅÅg∞^Œ #∞Oz `«#∞fl‰õΩáÈ`å~°∞. ~å"≥∂r~å=Ù
W^ŒO`å ™ê^èºŒ =∞x #"Õ∞‡O`« J=∂Ü«∞‰õΩ_® J<Õk „Ñ¨âfl◊ HÍ^Œ∞. áêÅHõ=~°æ K≥`· #« ºO
ã¨=∞$kúQÍ L#fl =ºH˜Î fã≤# ã≤x=∂Ö’ #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ D ~°HOõ QÍ K«∂Ñ≤OK«_O» Ö’
PO`«~º° O Uq∞@#flk „Ñ¨âfl◊ . J=∂#gÜ«∞"≥∞#ÿ ™ê=∞~°º÷ O, Hõ~∞° _»∞QÆ\#ì˜ „‰õÄ~°`fi« O
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ ÅHõ} ∆ ÏÅ HõÅ~ÚHõQÍ #Hõûe*Ïxfl z„fHõiOK«_O» ^•fi~å WKÕÛ ãÖ^ÕâO◊
Uq∞@#flk „Ñ¨âfl◊ .
Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åk, Kåi„`«Hõ P=â◊ºHõ`« ÖËx qÑ¨=¡ OÖ’ XHõ K«~º° ‰õÄ XHõ
K«~º° ‰õÄ ãÖ|O^èOŒ LO_»^∞Œ . P "≥Ú`åÎxH© J~°O÷ LO_»^∞Œ . `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÅ∞
qÑ¨=¡ ~å[H©Ü∂« Å#∞ D ~°HOõ QÍ<Õ z„fHõiã¨∞<Î åfl~Ú. Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ãÖ|O^èOŒ ÖËx
J~°÷~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# ~˘=∂O\˜H± K«~°ºÅ∞QÍ, xëê¯~°}"≥∞ÿ# Ç≤ÏO™êHÍO_»QÍ
=i‚ ã ¨ ∞ Î < åfl~Ú. D z„`« O "åã¨ Î " åÅ#∞ =„H© H õ i ™ÈÎ O ^Œ x qÑ¨ ¡ = HÍ~° ∞ Å∞
P~ÀÑ≤Oz#Ñ¨Ù_»∞ `å=Ú K«∂Ñ≤OzO^ŒO`å "åã¨=Î =∞x QÆ`« ~Ô O_Õà√◊ Q¡ Í Ñ¨„uHõÅ∞
K«^∞Œ =Ù`«∞#fl "å~°O^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#x ~å"≥∂r~å=Ù ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ_»∞. Jk
x["Õ∞. 'D<å_»∞—`À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÅhfl JÅ"å@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
z„fHõ~} ° #∞ D ã≤x=∂Ö’ PÜ«∞# H˘#™êyOKå_»∞. QÆ=∞ºOÖËx q_çq_ç K«~º° Å
HõÅ~ÚHõQÍ qÑ¨"¡ åxfl z„fHõiOKå_»∞. XH˘¯Hõ¯KÀ@ Wk ZO`« ^Œ∂~°O áÈ`«∞O^ŒO>Ë
Hõ^#Œä O =keÃÑ\˜ì |ã¨∞ûÅ∞ `«QÅ Æ Éˇ\#ì˜ ^Œ$âßºÅ∞, Wà◊√¡ ¿ÑeÛ"Õã#≤ ^Œ$âßºÅ∞,
W<åÊù~‡° ~°#¡ ∞ HÍeÛ"Õã#≤ ^Œ$âßºÅ∞ Hˆ =ÅO á¶È\’Å∞QÍ XHõ^•x `«~åfi`« XHõ\˜
K«∂Ñ≤™êÎ_∞» . #Hõûe[O JO>Ë J~°O÷ ÖËx Ç≤ÏO™êHÍO_» J<Õ ãÖ^Õâßxfl D ~°H"õ ∞≥ #ÿ
z„fHõ~} ° |ÅOQÍ JOkã¨∞OÎ k. nxx Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ ~°OQÆ„Ñ¨"âÕ O◊
KÕÜ∞« Hõ `«ÑÊ¨ ^Œx „¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å‰õΩ XHõ~∞° K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_®<Õ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. áÈbã¨∞ÅÖ’
H˘O^Œ~∞° (|Ç¨ïâß J`«ºkè‰Ωõ Å∞) JqhuÑ¨~∞° Å∞, „‰õÄ~°∞Å∞ HÍ"˘K«∞Û. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
=∞# ã¨=∂*Ïxfl _≥·#"≥∞ÿ@¡`À ¿ÑeÛ"Õã¨∞Î#fl D QÆ=∞ºOÖËx Ç≤ÏO™êHÍO_»‰õΩ
ÖÁOQÆ_®xH˜ gÖË^¡ ∞Œ („¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å ãÖHõÅÊO ÖË‰Ωõ O_®<Õ D ã¨=∂[O '=∞#— ã¨=∂[OQÍ
Hõ#|_»@O "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok). áÈbã¨∞ =º=ã¨#÷ ∞ ~å"≥∂r~å=Ù KåÖÏ Å*Ï˚H~õ O° QÍ
z„fHõiOKå_»x áÈbã¨∞Å‰õΩ HÀÑÖ =zÛOk HÍx, áÈbã¨∞ =º=ã¨#÷ ∞ PÜ«∞#
K«∂Ñ≤OzOk J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨=∂*Ïxfl xÅÉˇ>ìË XHõ ™êÜ«Ú^èŒ Ü«∞O„`åOQÆOQÍ
HÍ^Œ∞, '=∞#— ã¨=∂*Ïxfl ^Œ∞O_»Q∞Æ Å #∞O_ç HÍáê_»ÖxË Jã¨=∞~°÷ Ü«∞O„`åOQÆOQÍ

=∂„`«"∞Õ . ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ q+¨Ü∞« O ‰õÄ_» JO`Õ. D ~°H"õ ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩÅ KÕ`∞« Ö’¡ =∞# Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ ÃÑ@ìQÅ Æ =∂ J#fl PO^Àà◊# HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Õ
`«ÑÊ¨ gà◊√¡ ™ê=∂lHõ J<åºÜ«∂xH©, J}z"Õ`‰« Äõ ~å[H©Ü∞« „Ñüx^è∞Œ Å#fl P„QÆÇÏ¨ O
HõÅQÆ^∞Œ .
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ z„fHõ~} ° ™ê^èºŒ O HÍ"åÅO>Ë H˘xfl "åã¨"Î åÅ∞ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_®
LO_»_O» J=ã¨~O° . KåÖÏ P"Õ^#Œ `À '#HõûÖˇ@ · ∞ ã¨=∞ã¨º—x z„fHõiOKå#x
K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∂ L#fl ~å"≥∂r~å=Ù J^Õ KÕâß_»∞. `≥eã‘ H˘xfl "åã¨"Î åÅ#∞ K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ .
XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# L^•Ç¨Ï~°} K≥áêÊÅO>Ë qÑ¨¡"À^Œº=∂xfl Z^Œ∞~À¯=_®xH˜
~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`åOQÆO KåÖÏ Ñ¨Hõ_»ƒOnQÍ, Ñ¨\˜+¨ìOQÍ Jxfl ~°OQÍÅÖ’#∞
Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOzO^Œ#fl "åã¨"Î åxfl D ã≤x=∂Ö’ ZHõ¯_® K≥ÑÊ¨ _»∞.
WO„^Œ"e≥ ¡ ã‘#∞ nxH˘Hõ x^Œ~≈° #O. PkÖÏÉÏ^£ yi[#∞ÅÖ’ qãïÎ ã¨∂Î L#fl
qÑ¨"¡ À^Œº=∞ x~å‡}Ïxfl "≥ÚQÆÖ æ ’<Õ `«∞Oz"ÕÜ∞« _»O HÀãÖ L^ÕâÌ Ñ◊ Ó¨ ~°fiHõOQÍ
„Ñ¨Ü≥∂yOz# P Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ HÍHõ`åmÜ«∞"≥∞ÿ# HÍÅ∞ÊÅ ãÖÑ¶¨∞@#QÍ
K«∂Ñ≤™êÎ_»∞. `«#ÃÑ· J`åºKå~°O KÕã≤# áÈbã¨∞ JkèHÍix XHõ yi[# ¢ã‘Î
K«OÑ≤"Ü Õ ∞« QÍ `«^∞Œ Ñï K≥Å~ˆ y# HõÖ’¡ÖÏxfl J}K«_O» HÀãÖ áÈbã¨∞Å∞ [iÑ≤#
HÍÅ∞ÊÅ∞QÍ K«∂Ñ≤™êÎ_∞» . áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ JqhuÑ¨~∞° Å∞, Jã¨=∞~°∞Å ÷ ∞,
Ñ≤iH˜"åà◊√¡ KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞ QÍx Jk D ã≤x=∂Ö’ K«∂Ñ≤Oz#O`«
Ñ¨xH˜=∂e# Ü«∞O„`åOQÆO Ug∞ HÍ^Œ∞. ™ê^è•~°} áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’#∂,
T~°∂ ¿Ñ~°∂ ÖËx `≥Å|¡ @ìÅ QÆ∂O_®Öˇ#· ÃãÊ+¨Öò áÈbã¨∞ÅÖ’#∂ ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ
^Œ=∞#HÍO_»#∞ J=∞Å∞KÕ¿ã <≥·Ñ¨Ù}ºO Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ LOk. WO>ˇe*ˇ<£û
_çáê~ü"ì ∞≥ O\òH˜ WO>ˇe*ˇ<û£ `«‰Ωõ ¯"Õg∞ ÖË^∞Œ . J~Ú<å áÈbã¨∞Å∞ '#HõûÖˇ@ · ∞
ã¨=∞ã¨º—#∞ Ñï+¨¯iOK«ÖËHõ áÈÜ«∂~°O>Ë Jk "åà◊¡ KÕ`«HÍx`«#O HÍ^Œ∞.
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’x U ~å[H©Ü∞« ã¨=∞ã¨º#∂ ZHõ¯_® áÈbã¨∞Å∞ Ñï+¨¯iOK«Ö^Ë ∞Œ .
ZO`À H˘O`« „‰õÄ~°OQÍ, ZO`À H˘O`« ã¨=∞~°O÷ QÍ, ZO`À H˘O`« `å`å¯eHõOQÍ
J}K«_O» =∞@∞ìHˆ "åà◊‰¡ Ωõ ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞Ö’ PO„^èŒ ~å¢+¨ì áÈbã¨∞Å∞
"Õ~ˆ Z=iH© fã≤áÈÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÖˇ<· å JO`Õ. "åà◊√¡ D ã¨=∞ã¨º#∞
WÑ¨Ê\˜^•HÍ Ñï+¨¯iOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°O>Ë ™ê=∞~°º÷ O ÖËHõ HÍ^Œ∞, ãÖHõÅÊO ÖËHõ
HÍ^Œ∞, Jk J™ê^èºŒ O HÍ=_»"∞Õ ^•xH˜ HÍ~°}O.
J~Ú`Õ W^ŒO`å K≥¿ÑÎ ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«=∞<Õk XHõ J}z"Õ`«
Ü«∞O„`åOQÆ=∞x K≥áêÊeû LO@∞Ok. =∞# ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ J}z"Õ`g« ∞^Œ,
Ç≤ÏOã¨g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_çO^Œx, ~å*ÏºOQÆÜ«∞O„`«O ^•xfl HÍáê_Õ Hõ=K«=∞x
XÑ¨ÙÊHÀ"åeû LO@∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»∞ #HõûÖˇ@ · ¡ x~°ã#¨ K«~º° Å#∞ XHõ ÅHõº∆ O, HÍ~°}O
ÖËx Ç≤ÏO™êHÍO_»QÍ z„uOK«_O» ™ê^èºŒ Ñ¨_^» ∞Œ . #HõûÖˇ@ · ∞ L^Œº=∞O „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ
`«~åfi`« ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅáê@∞ áÈbã¨∞Å J}z"Õ`« Z^Œ∞~°∞ÖË‰Ωõ O_® ™êyO^Œx,
^•x QÆ∞iOz Ñ¨„uHõÅ∞ U<å_»∂ ~åÜ«∞ÖË^xŒ , '„Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl— Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀÖË^xŒ ,
HÀ~°∞ìÅ∞, "å\˜ ÃÇÏaÜ«∞ãπ HÍ~°Êãπ JkèHÍ~°=¸ "åiH˜ J_»∞¤~åÖË^Œx,
„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ ZO`« x~°ã#¨ `≥eÑ≤<å „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀÖË^xŒ JÑ¨ÙÊ_»∞
K≥áêÊeû LO@∞Ok. H˜_®flÑπÅ∞, ^ŒÇÏ¨ #O, ¿ÑeÛ"Õ`« "≥Ú^ŒÖ#·ˇ K«~º° Å∞ ZO`«
JÉèºí O`«~H° ~õ O° QÍ JxÑ≤Oz<å "å\˜^•fi~å áêÅHõ=~åæÅ „Ñ¨âßOux `å`å¯eHõOQÍ
#~Ú<å ÉèQí flÆ O KÕÜ∞« HõáÈ`Õ ~å"≥∂r~å=Ù =O\˜"å~°∞ ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ =∞ø<åxfl
q_»<å_ç '#HõûÖˇ\ · ò ã¨=∞ã¨º— QÆ∞iOz `«=∞ Ñ¨„uHõÅÖ’ ã≤x=∂ÅÖ’ K«iÛOKÕ"åˆ~
HÍ^Œx XÑ¨ÙÊHÀ"åeû LO@∞Ok. =∞~˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ~Ú ~å"≥∂r~å=Ù
ã≤x=∂QÍx, áêÅHõ=~°æO „Ñ¨Kå~°OQÍx ZO`« =∂„`«O XÑ¨ÙÊHÀx =∞iH˘xfl
q+¨Ü∂« Å#∞ ‰õÄ_» JOwHõiOK«=Åã≤ LO@∞Ok. qÑ¨"¡ åÅ Kåi„`«Hõ P=â◊ºHõ`«
=O\˜ ÃÑ^ŒÌ q+¨Ü∂« Å#∞ Ñ¨H¯õ ‰õΩ ÃÑ\˜<ì å, ~å¢+Öì Ö’x J<ÕHõ „áêO`åÅÖ’ W"åfià◊
¿Ñ^Œ Å ∞, Ñ‘ _ ç ` « ∞ Å∞ qÑ¨ ¡ " À^Œ º =∞O Ñ¶ ¨ e `« O QÍ<Õ Q“~° = OQÍ `« Ö ˇ ` « ∞ Î ‰ õ Ω
u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~°h, NHÍ‰õΩà◊OÖ’ "≥Ú^ŒÅ~Ú# '#HõûÖˇ@ · ∞ ã¨=∞ã¨º— ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ
áêâ◊qHõ J}z"Õ`« `«~åfi`« ‰õÄ_» ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~O° `À ã¨Ç¨ 23 lÖÏ¡Å‰õΩ
áêH˜áÈ~ÚO^Œh, #HõûÖˇ> · ¡Ë ÖËHáõ È`Õ ã¨=∞„QÆ yi[<åaè=$kú ãÖã¨Å ÷ ∞ QÍx, yi[#
ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ QÍx, =∂~°∞=¸Å „áêO`« Jaè=$kú Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ QÍx LO_Õq
HÍ^Œh, qÑ¨"¡ À^Œº=∞O WzÛ# K≥`· #« ºO =Å¡<Õ ZHõ¯_» J<åºÜ«∞O [iy<å PO^Àà◊#
KÕ¿ã ãÖã¨¯$u Ñ¨Ù\Õì ^Œh, „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ Jqhuh
Ñ¨Há∆õ ê`åhfl Jã¨=∞~°`÷ #« ∂ x~°ƒÜ ù ∞« OQÍ x~°ãO≤ KÕ ãÖã¨¯$u Ñ¨Ù\Õì ^Œh, ^Õâßxfl
UÅ∞`«∞#fl ^˘~°ÅO`å `å=Ú „Ñ¨[Å‰õΩ ["å|∞^•~°∞Å=∞x XÑ¨ÙÊ‰õΩ<Õ JQÆ`º« O
U~°Ê_çO^Œh – W^ŒO`å K≥ÑÊ¨ =eû LO@∞Ok.
ã¨=∞ã¨ºÖ’ WO`« „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# JOâßxfl ^•zÃÑ>Ëì z„fHõ~°} ^•xH˜
qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞#ÿ Ñïëê¯~åxfl K«∂Ñ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . #HõûÖˇ@ · ∞¡ `«=∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ x~°ã#¨
=∂~åæxfl =keÃÑ\ÏìÅh, „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ J}z"Õ`« =∂~åæxfl =ke
ÃÑ\ÏìÅh W^ŒÌi g∞^• _ç=∂O_£ ÃÑ_»∞`«∂ '„Ñ¨[Å— `«~°Ñ¶¨Ù# x~°ã¨# nHõ∆‰õΩ
‰õÄ~°∞ÛO@∞Ok *’ºu. D 'Ñ‘ÑÙ¨ Öòû Z<£H“O@~ü— W~°∞Ñ¨HÍ∆ ÅÖ’ Z=i ã¨=∞ã¨º‰õÄ

<åºÜ«∞O KÕÜ∞« ^Œ∞ HÍ|\˜ì P"≥∞ nHõ∆ Ñ¶e¨ OK«_O» ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. Jk J™ê^èºŒ =∞x
QÆ∞iÎOz Hõ$„u=∞ Ñïëê¯~°O K«∂Ñ≤OK«#O^Œ∞‰õΩ ~å"≥∂r~å=Ù#∞ Jaè#OkOK«
=K«∞Û#∞. K«xáÈ`«∂ *’ºu K«∂Ñ≤# KÕux W~°∞Ñ¨HÍ∆ ÅÖ’ Z=fi~°∂ JO^Œ∞HÀ~°∞.
áÈbã¨∞ JkèHÍi yi[# ¢ã‘ÃÎ Ñ· J`åºKå~°O KÕÜ∞« QÍ [x‡Oz# áêÑ¨ =∂„`«"∞Õ
P"≥∞ KÕux JO^Œ∞‰õΩO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ U^À ãÖ^ÕâO◊ LO_Õ LO_®e. J~Ú`Õ
P ãÖ^ÕâO◊ ZO`« "åã¨qÎ Hõ"∞≥ Oÿ ^À Éèqí +¨º`«∞Ö
Î ’<Õ `ÕÅQÆÅ^Œ∞ HÍ|\˜ì JHõ¯_ç`À
=kÖË^•ÌO.
J~°∞}`å~° =∂ã¨Ñ¨„uHõ
JHÀì|~ü–#=O|~ü 1991
nx WOw¡+¨µ =¸ÅO 20.7.1991 ZHõ<åq∞H± JO_£ á⁄e\˜HõÖò gH©¡Ö’

=zÛOk. Wk ~°K«~Ú`Õ KÕã≤# ãÖH˜∆áêÎ#∞"å^ŒO.
qÑ¨¡= Ç≤ÏOã¨ – Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^äŒO
<åH˜zÛ# JOâ◊O g∞^Œ „Ñ¨ãÖyOKÕ=ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞

„Ñ¨™êÎqOK«êŒ Kå#∞.
XHõ\˜ 'qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨— J<Õ =∂@‰õΩ ãÖ|OkèOz#k. qÑ¨=¡
Ç≤ÏOã¨ JO>Ë Uq∞\˜? |Ç¨ïâß ^•x J~°O÷ ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ∞
KÕã∞¨ #Î fl Ç≤ÏOã¨ HÍ=K«∞Û. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ∞,
*Ï`«∞Å L^Œº=∂Å∞ KåÖÏ Ç≤ÏOã¨#∞ „Ñ¨Ü∂≥ yã¨∞<Î åfl~Ú. WO`«‰Ωõ
=ÚO^Œ∞ Ãã+¨<Ö £ ’ *Ï`«∞Å L^Œº=∂Å QÆ∞iOz K«iÛOK«∞‰õΩ<åflO.
HÍ|\˜,ì WHõ¯_» qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ JO>Ë ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ Ç≤ÏOã¨
J<Õ J~°÷OÖ’ "å_»∞`«∞<åflO. HÍx, `«=∞#∞ 'qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞—QÍ
Jaè=i‚OK«∞H˘<Õq ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ∞ =∂„`«"∞Õ HÍ=Ù. ^Œo`«
L^Œº=∞O `«#∞fl `å#∞ qÑ¨=¡ ã¨fiÉèÏ=O L#flkQÍ J#∞‰õΩO@∞Ok.
J^Õ q^èOŒ QÍ ¢ã‘Å Î L^Œº=∞=¸. HÍx x#fl\˜ Ãã+¨<Ö £ ’ "å\˜x
^Œo`« L^Œº=∞OQÍ#∞, ¢ã‘Å Î L^Œº=∞OQÍ#∞ „Ñ¨™êÎqOKå"Õ∞ HÍx
¢ã‘Å
Î qÑ¨"¡ À^Œº=∞OQÍ<À, ^Œo`«∞Å qÑ¨"¡ À^Œº=∞OQÍ<À „Ñ¨™êÎqOK«
ÖË^∞Œ . „Ñ¨ã∞¨ `Î O« <åH˜zÛ# JOâßxfl J^Õ q^èOŒ QÍ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨QÍ
HÍ‰õΩO_®, ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖ)ò áêsìÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl Ç≤ÏOã¨QÍ ZO^Œ∞‰õΩ
=i‚OK«‰Äõ _»^∞Œ ? qÑ¨=¡ O, ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ ~å[H©Ü∂« Å∞
~Ô O_»∂ XHõ>#Ë <Õ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∞O WHõ¯_» L#fl@∞ìOk.
JO`ÕHÍ^Œ∞. ¢ã‘Å Î ‰õΩ, ^Œo`«∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# ~å[H©Ü∂« Å∞
Hˆ =ÅO XHõ ™ê=∂lHõ |$O^•xH˜ K≥Ok#q =∂„`«"∞Õ J<Õ J~°=÷ ¸

LOk. Jk x[O HÍ=K«∞Û. HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍx „Ñ¨âflı q∞@O>Ë, W^ŒO`å x["Õ∞#x,
^•xH˜ Z@∞=O\˜ q=~°} J=ã¨~°O ÖË^Œx áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ZÖÏ
ÉèÏqã¨∞OÎ k? `«# ã¨fiO`« „áêuÑ¨kHõÅ #∞O_ç, `«# J=QÍÇ¨Ï# K«„@OÖ’ #∞O_ç
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O U q^èOŒ QÍ WÖÏO\˜ JOK«<åÅ‰õΩ =ã¨∞OÎ k?
Wk HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ [iy# á⁄~°ÉÏ@∞ HÍ^Œ∞. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å
„áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^äŒOÖ’xH˜ =∂i¯ûã¨∞ì ÖËHõ =∂i¯ûã¨∞ì–Öˇxxã¨∞ì ÉèÏ=#Å#∞
J„Ñ¨H\ õ `˜ O« QÍ K˘Ñ≤ÊOz, J^Õ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º „áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^äOŒ QÍ K≥ÖÏ=∞}˜
KÕ~ÚOK«_O» J<Õk KåÖÏ ™ê=∂#º q+¨Ü∞« "≥∞áÿ È~ÚOk. D Jaè„áêÜ«∞O x[=∂
HÍ^• J<Õk HÍ^Œ∞ ã¨=∞ã¨º. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ Jq Ñ¨Ù<åk Jx ÉèÏq¿ãÎ,
P q+¨Ü∂« xfl ã¨Ê+Öì QÍ ÃÑ·H˜ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åe. JO`ÕHÍx áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å J=QÍÇ¨Ï#
KåÖÏ qâßÅ"≥∞#ÿ k, U^À XHõ ~å[H©Ü∞« ã≤^•úO`åxH˜ Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞ J<Õ
Jaè„áêÜ«∞O Hõeyã¨∂Î ^•x Kå@∞# D J=QÍÇ¨Ï##∞ ^•z LOK«#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
<å‰õΩ `≥eã≤#O`«=~°‰Ωõ , ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x U áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖ™ê÷ `«#
J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ =∂i¯ûã¨∞,ì ÖËHõ =∂i¯ûã¨∞–ì Öˇxxã¨∞ì ã≤^•úO`«O „áêuÑ¨kHõ Jx
K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖË^∞Œ . Jhfl ‰õÄ_» qâßÅOQÍ HõxÑ≤OKÕ „Ñ¨}ÏoHõÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.
„Ñ¨}ÏoHõÅ∞ ~åã¨∞HÀ#@¡~Ú`Õ, qâßÅ"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ÅH∆ÍºÅ∞ L#fl@∞¡
K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åfl~Ú. ÃãˆHiì Ü«∞<£QÍ HõxÑ≤OK«‰Ωõ O_® LO_»_®xH©, Hõ=¸ºxã¨∞Å ì *Ë|∞
ãÖã¨Å ÷ ∞QÍ ~å[ºOKÕ`« =Ú„^ŒÑ_¨ ‰» Ωõ O_® `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_®xH© W^ŒO`å |Ç¨ïâß
J=ã¨~O° Jx JxÑ≤Oz LO_»=K«∞Û.
JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞ ^•xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz, ãÖÑ¶∞¨ @#Å
QÆ∞iOz KÕ¿ã "åºMÏº<åÅ∞ x[OQÍ<Õ qâßÅ J=QÍÇ¨Ï# „áêuÑ¨kHõ#
LO_»=Åã≤Ok. HÍx, ã¨=∂[O, ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å QÆ∞iOz =∂i¯ûã¨∞,ì ÖËHõ
=∂i¯ûã¨∞ì–Öˇxxã¨∞ì Jaè„áêÜ«∂Å „áêuÑ¨kHõ# "åºMÏº<åÅ∞ KÕÜ«∞_»O
JÅ"å@~ÚOk. J~Ú`Õ nxx ã¨Ê+Öì QÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀHõáÈ=_»O =Å#, P ^Œ$HõÊ^äOŒ
#∞O_ç =KÕÛ ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O Z^Œ∞~À¯=_»O
ÖË^∞Œ . HõhãÖ `«# PÖ’K«#Å „áêuÑ¨kHõ#∞ ã¨Ê+Öì QÍ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩx LO>Ë Hõ=¸ºxã¨∞ì
ã≤^•úO`åxH© – „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH© =∞^èºŒ L#fl W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ ãÖ|O^è•xfl Ç¨Ï‰õΩ¯Å
L^Œº=∞O |Å=O`«QÍ<≥·<å Ñ¨\˜ìOK«∞HÀ=Åã≤ =KÕÛk. JÖÏ KÕÜ«∞#O^Œ∞=Å¡
Ñ¨sHÕ∆ K«|_»x J<ÕHõ =∂i¯ûã¨∞–ì Öˇxxã¨∞ì ÉèÏ=#Å∞ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^ä•Å#∞
x~åúiã¨∂Î L<åfl~Ú.
XHõ L^•Ç¨Ï~°} fã¨∞‰õΩO^•O. x#fl\˜ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ =∂#"£ JkèHÍ~ü
ãÖ„QÍ"£∞ ã¨q∞u (=∂ãπ)‰õΩ K≥Ok# Éè∂í Ü«∂<£ =∂\Ï¡_∞» `«∂ „Ñ¨[ÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Ñ¨@¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „Éè=í ∞Å QÆ∞iOz áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å∞
J„Ñ¨=∞`«OÎ QÍ LO_®Åx J<åfl~°∞. Wk XHõ qz„`«"∞≥ #ÿ ã¨ÅÇ¨. áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºx‰õΩ#fl Ñïq∞`«∞Å#∞ q=∞i≈OK«_»O HõzÛ`«OQÍ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å
L^Œº=∂Å Hõ~=Î° º"Õ∞. PK«~} ° Ö’ ^•x =„H©H~õ } ° #∞ ‰õÄ_» q=∞i≈OKåeûO^Õ.
„Ñ¨Éèí∞`«fiO x[OQÍ „Ñ¨[Å‰õΩ „áêux^èŒºO =Ç≤ÏOKÕÖÏ Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O ‰õÄ_»
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å Hõ~=Î° º"Õ∞. HÍx áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO J<Õ =º=ã¨÷
QÆ∞iOz „Ñ¨[Å∞ „Éè=í ∞Å∞ ÃÑOK«∞HÀ‰õΩO_® K«∂_»_O» áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
Hõ~=Î° ºO ZO^Œ∞‰õΩ J=Ù`«∞Ok? áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl =~°áæ È~å\ÏxH˜,
HÍi‡Hõ ~å*ÏºxH˜ =∞^èºŒ áÈ\©=º=ã¨Q÷ Í ÉèÏqOKÕ =∂i¯ûã¨∞–ì Öˇxxã¨∞ì ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’
=∂„`«"∞Õ WÖÏO\˜ ÅH∆ÍºxH˜ J~°=÷ ÚO@∞Ok. D ÅHõº∆ O áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜
ZO^Œ∞‰õΩO_®e? WÖÏO\˜ ÅHõº∆ O LO_®eûO^Õ Jx áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞
ÉèÏq¿ãÎ, `«=∞ „áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^äŒO =∂i¯û[O–Öˇxx[O Jx |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ
„Ñ¨H\ õ O˜ Kåe. ^•x ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ñï}Ï=∂Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åe. JO`ÕHÍx,
^•xx J„Ñ¨H\ õ `˜ O« QÍ LOK«∞H˘x, „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH©, áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å‰õÄ, Hõ=¸ºxã¨∞ì
L^Œº=∞ „áêÑÖzHõ J=QÍÇ¨Ï#‰õÄ =∞^èŒº #∞#fl ãÖ|O^èŒOÖ’x z‰õΩ¯#∞
Ñï+¨¯iOKÕ Hõ+`ì¨ ~« "° ∞≥ #ÿ Hõ~"Î° åºxfl `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩO@∂ áÈ‰õÄ_»^∞Œ .
K«@Oì , ™ê=∂lHõ ãÖã¨¯~°}, ãÖHˆ =∆ ∞O, Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ÖÏO\˜ ÉèÏ=#Å
Ñ¨@¡ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ KåÖÏ=∞OkH˜ L#fl ^Œ$HõÊ^ä•Å‰õΩ ‰õÄ_» Wk
=iÎã∞¨ OÎ k. =∂i¯ûã¨∞–ì Öˇxxã¨∞ì ^Œ$HõÊ^äOŒ "å\˜x „Éè=í ∞QÍ#∞, ÉèÏ=*ÏÅOQÍ#∞,
J}z"Õ`Q« Í#∞, "≥∂ãÖQÍ#∂ ÉèÏqã¨∞OÎ ^Õ HÍx Jq <åQÆiHõ „Ñ¨QuÆ x ã¨∂zOKÕ
qÅ∞=Åx, =º=ã¨Å ÷ x J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x "å\˜ Ñïq∞`«∞Å#∞, =„H©H~õ } ° Å#∞
q=∞i≈Oz `«^•fi~å, "å\˜Ö’x „Ñ¨QuÆ jÅ, „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ™ê~åOâßxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ `À_»Ê_®Åx ÉèÏqOK«^∞Œ .
<å ~Ô O_»= „Ñ¨âfl◊ D Ããq∞<å~üÖ’ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ J`«ºO`« „áê^è•#ºO W=fi_®xH˜
ãÖ|OkèOz#k. D Ããq∞<å~ü „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å‰õΩ, áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å‰õΩ
=∞^èºŒ LO_®eû# ãÖ|O^èOŒ QÆ∞iOz K«iÛã¨∞#Î flk. HÍx „Ñ¨ãO¨ QÍÅ∞ ã¨QÍxH˜
ÃÑ·QÍ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ ãÖ|OkèOKÕ L<åfl~Ú. „Ñ¨*Ï™êfi=∞º L^Œº=∂ÅÖ’ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ
JO`« „áê^è•#ºO LO^•? x*ÏxH˜ Ç≤ÏOã¨#∞ WO`« Z‰õΩ¯=QÍ Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀ=_®xH˜

QÆÅ HÍ~°}O Jk HÍ^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞. ™ê=∂lHõ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆOÖ’<Õ
Ñïëê¯~°O LO^Œx #=Ú‡`«∂ P #=∞‡HÍxfl „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO, =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å
¿Ñ~°∞ g∞^Œ ã¨=∞i÷OKåÅx P~å@Ñ¨__» O» HÍ~°}O Jx <åHõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. U^À
q^èOŒ QÍ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å J=QÍÇ¨Ï##∞ Ç≤ÏO™ê=∂~°Oæ ^•fi~å ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê#∞
™êkèOKÕ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ~°∂á⁄OkOKåe. Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü«∞OÖ’
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O Z^Œ∞~˘¯<Õ ã¨=∞ã¨ºÅ =Å# HÍHõ, ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # HÍ~°}O
=Å#<Õ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ J<Õ JOâßxfl K«iÛOK«_®xH˜ D Ããq∞<å~üÖ’ WO`« ã¨=∞Ü«∞O
Hˆ \Ï~ÚOK«|_çO^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ KåÖÏ=∞Ok =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ =∂#=
qÅ∞=Å∞, „Ñ¨=∂}ÏÅ∞, =º=ã¨Å ÷ HõO>Ë Ç≤ÏOã¨Ö’<Õ Z‰õΩ¯= #=∞‡Hõ=ÚO_»_O»
XHõ ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O. "åà◊¡ "å^Œ<Õ ãïÜ≥∞ÿ #k HÍ=K«∞Û. q∞ye#"åà◊√¡
Ñ≤zÛ"åà◊¡ ã¨fi~°Oæ Ö’ rqã¨∂Î LO_»=K«∞Û. HÍx J^Õ x[O J~Ú`Õ =∂„`«O =∂#=
Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂xfl =¸¿ãã¨∞HÀ=_»O =∞Ozk. „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ qÅ∞=Å HÀãÖ
=º=ã‘H÷ $õ `« ã¨∂„`åÅ HÀãÖ [i¿Ñ J<Õfi+¨}Ö’<Õ ^•xH˜ =∞#∞QÆ_» LO_»QÅ Æ ^Œ∞.
™ê=∂lHõ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ñïëê¯~åÅ#∞ "≥uHˆ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å
J=ã¨~åÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ `«# Jaè„áêÜ«∂Å#∞, J=QÍÇ¨Ï##∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ
=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ™ê÷#O ÖË^∞Œ .
WÑ¨ÙÊ_»∞ <åH˜zÛ# JOâ◊Og∞^Œ =∂\Ï¡_`» å#∞. <Õ#∞ qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_#» ∞. ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ g∞^Œ =∂\Ï¡_`» å#∞. ZO^Œ∞HõO>Ë áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
L^Œº=∞O `«# ÑïkèÖ’ XHõ ~å[H©Ü∂« xfl qÑ¨=¡ Hõ~"° ∞≥ #ÿ kQÍ#∞, q∞ye#"å\˜x
qÑ¨=¡ Hõ~O° HÍxqQÍ#∞ QÆ∞iÎOK«*ÏÅ^Œ∞. HÍx, ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ J<Õ Ñ¨ÔŒ PkèÑ`¨ º«
™ê=∂lHõ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ∞, =~åæÅ∞ KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨‰Ωõ ‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k HÍ|\˜,ì ^•x`À
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ã¨=∞ã¨º ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~“`«∞#fl „Ñ¨[Å
J=ã¨~åÅ∞, qâßfi™êÅ∞, #=∞‡HÍÅ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_`» å#∞. P „Ñ¨[Å∞ HÍi‡Hõ=~°Oæ HÍ=K«∞Û, ^Œo`«‰Ωõ ÖÏÅ∞ HÍ=K«∞Û, XHõ
J}QÍi# *Ïu HÍ=K«∞Û, ¢ã‘Å Î ∞ HÍ=K«∞Û, "≥∞<ÿ åi\© HÍ=K«∞Û, U^Œ~Ú<å HÍ=K«∞Û.
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O – Ç≤ÏOã¨

áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ Ç≤ÏOã¨ J<Õk XHõ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« "Õ∞
`«ÑÊ¨ XHõ „Ñ¨^•è # JOâ◊O HÍ^Œ∞. WHõ¯_» <Õ#∞ ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz =∂„`«"∞Õ
=∂\Ï¡__» O» ÖË^∞Œ , Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz ™ê^è•~°}OQÍ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl#∞. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
L^Œº=∞O rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯‰õΩ Hˆ O„^Œ™ê÷<åxfl Wã¨∞OÎ k. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯ÅÖ’ Wk J`«ºO`«
„Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ k. D L^Œº=∞O `«# â◊HxÎ˜ , Hõ$+≤x KåÖÏ=~°‰Ωõ rqOKÕÇÏ¨ ‰õΩ¯ J~å÷xfl,
Ñïkèx qã¨$Î `«Ñ~¨ K° _« ®xH˜ Y~°∞ÛKÕãO≤ k. rqOK«_=» ∞O>Ë Éè∫uHõ =∞#∞QÆ_» =∂„`«"∞Õ
HÍ^Œx, ÑïÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ , Q“~°=hÜ«∞"≥∞#ÿ rq`åxfl QÆ_Ñ» _¨ =» ∞x x~°fizOzOk.
J~Ú`Õ „áê}Ïxfl, ¿ãfiK«Û#ù ∞ Ç¨ÏiOKÕ Ç≤ÏOã¨ KåÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂ LOk. ^•x
QÆ∞iOz áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O =∞ø#OQÍ LOk. xâ◊≈|ÌO W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ
q+¨Ü∞« O. H˘O`« HÍÅOQÍ ™ê=∂lHõ =º=ã¨Ö ÷ ’x PkèÑ`¨ º« ™ê÷<åÅ #∞O_ç Ñ¨Ù>Ëì
Ç≤ÏOã¨‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œºq∞OK«_O» áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O <Õ~∞° Û‰õΩOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ, ^Œo`«∞Å g∞^Œ [iˆQ J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ Ç≤ÏOã¨, ¢ã‘Å Î g∞^Œ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞
KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨. J~Ú<å áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O =∞ø#OQÍ K«∂ã¨∂Î T~°∞‰õΩO@∞#fl
Ç≤ÏOã¨ WOHÍ KåÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LOk.
rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ XHõ =∂#= qÅ∞=QÍ ÑïQÆ}ã˜ ∞¨ <Î åflO HÍ|\˜ì (Ñ¶Ö¨ Ï<å"åi
rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ Jx HÍ‰õΩO_®) D =∞ø<åxH˜ ãÖ*Ï~Ú+‘ K≥ÑÊ¨ _»O `«ÑÊ¨ xãï.
WÖÏO\˜ W|ƒOkHõ~° Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ XHõ ã¨=∂^è•#O Uq∞@O>Ë 'Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
K«~º° Å#∞ Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀ=_®xH˜ K«@Oì LOk. <åºÜ«∞=º=ã¨÷ LOk. HÍ|\˜ì "Õ∞=Ú
ã¨ÊOkOK«#Hõ¯~°ÖË^Œ∞— Jx. WÖÏ J#_»=∞O>Ë K«\ÏìxH˜, <åºÜ«∞=º=ã¨÷‰õΩ
™êkèHÍ~°`« (Öˇl\˜=∞ã‘)#∞ W=fi_»"Õ∞. HÍh "Õˆ~ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å
L^Œº=∞O D ™êkèHÍ~°`«#∞ x~åHõiã¨∂Î LO@∞Ok. ^•x QÆ∞iOz `«~åfi`«
=∂\Ï¡_`» å#∞.
Wk Ñ¨ÓiÎQÍ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ "å^Œ#. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ñ¨ÓiÎQÍ
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ^Õ J~Ú=ÙO>Ë D "å^Œ# ãÖ`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ LO_Õk. 'K«@=ì ÚOk,
ÑïáêÅ# HõzÛ`«OQÍ ^•x „Ñ¨HÍ~°O [~°QÍe— J<Õ^Õ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
™ê^è•~°} J=QÍÇ¨Ï# J~Ú=ÙO>Ë, JÑ¨ÙÊ_»∞ Hˆ =ÅO K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ D "å^Œ#
ãïÜ≥∞ÿ #k J=Ù`«∞Ok. HÍh áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O J=QÍÇ¨Ï# K«@Oì `À áê@∞
~å[H©Ü∞« , ™ê=∂lHõ, <≥u· Hõ "å^Œ#Å ã¨"∞Õ ‡à◊#O.
x*ÏxH˜ K«\ÏìxH˜ D =∂„`«O ™ê÷#O ‰õÄ_» W=fi‰õÄ_»^xŒ XH˘¯Hõ¯™êi
JO@∞O\Ï~°∞. K«@ìÑ¨~°"≥∞ÿ# "å^Œ# X\˜ì „Éèí=∞ Jx, ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü«∞
ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ =∂„`«"∞Õ =∂\Ï¡_®e Jx "åk™êÎ~∞° . (WO^Œ∞Ö’ Pã¨HHÎ˜ ~õ "° ∞≥ #ÿ =∞~À
HÀ}"Õ∞q∞@O>Ë K«\Ïìxfl „Éè=í ∞ Jx H˘\ì̃áêˆ~¿ã"åàı¡ <≥u· Hõ`#« ∂ „Éè=í ∞QÍ ZQÆ`åo

KÕ™êÎ~°∞.) Jxfl Ç≤ÏOã¨Å#∂ ZO^Œ∞‰õΩ YO_çOK«~°∞ J<Õ „Ñ¨â◊fl‰õΩ ã¨=∂^è•#O
K≥¿ÑÊ@Ñ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«O Ñ¨ÓiÎQÍ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ "å^Œ# KÕÜ∞« _»O ãÖ`«$Ñ≤HÎ ~õ O° Z\Ï¡
J=Ù`«∞Ok?
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã JO^Œih Wk W|ƒOk ÃÑ_»∞`«∞Ok.
áÈbã¨∞Å Hõã_ì¨ Ö ô ’ xOk`«∞Å∞ =∞~°}O˜ z#Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#O YO_ç™êÎO. xOk`«∞_»∞
KÕã#≤ <Õ~O° QÆ∞iOz „Ñ¨[Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ =∞#efl „Ñ¨tfl™êÎ~∞° . ''W`«#∞ =∂
WO\’¡ *Á~°|_ç "Õ∞O á⁄^Œ∞Ñ¨Ù KÕã¨∞‰õΩ#fl =ã¨∞Î=ÙÅ∞ ^˘OyeOz#Ñ¨ÙÊ_»∞
g∞Ô~Hõ¯_»∞<åfl~°∞?—— Jx J_»∞QÆ∞`å~°∞. JÖÏO\˜ <Õ~åxfl Ñ¨\˜ìOK«∞HÀ=_®xH˜
K«@=ì ÚOk, K«@Oì `«# Ñ¨x `å#∞ KÕã∞¨ ‰õΩáÈ`«∞Ok J<Õ ã¨=∂^è•#O Jxfl™ê~°∞¡
ãÖ`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ LO_»^∞Œ . D ã¨=∂^è•#O ãïÜ≥∞ÿ #k HÍ^Œx HÍ^Œ∞ <å L^ÕâÌ O◊ .
HÍx Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅ‰õΩ D ã¨=∂^è•#O Ñ¨ÓiÎQÍ ãïáÈ^Œ∞. XHõi Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
=∞#O ã¨=∞i÷Oz#Ñ¨ÙÊ_»∞, "åi K«~º° Å‰õΩ ‰õÄ_» =∞#O H˘O`«"∞Õ ~° ["å|∞^•~°∞ÅO
J=Ù`å=∞<Õk ™ê^è•~°} <≥·uHõã¨∂„`«O. W`«~° ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ ÑïÇ¨Ïã≤OK«|_Õ
K«\ÏìÅg∞^Œ Ñ¨ÓiÎ ÉÏ^èºŒ `«#∞ ÃÑ@ìÖ=Ë Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ, Hõã_ì¨ Ö ô ’ K«OÑ¨|_ç#
=ºH˜Î z#fl z#fl ^˘OQÆ`<« åÅ∞ KÕ¿ã"å_≥`· Õ ''K«@Oì `«# Ñ¨x `å#∞ KÕã∞¨ ‰õΩáÈh,
P ¿Ñ^Œ"åx <Õ~åxfl "Õ∞=Ú YO_çOK«O—— Jx J#QÆÅ=Ú.
JO`ÕHÍ^Œ∞, K«@Oì J`«x <Õ~åxfl J`«x ^•i„^ŒºO ^Œ$ëêìº H˘O`« ^ŒÜ∞« `À
K«∂_®Åx JO\ÏO. J~Ú`Õ Hõã_ì¨ Ö ô ’ K«xáÈ~Ú# =ºH˜Î H˜~å~Ú Ç¨ÏO`«‰Ωõ _≥`· ,Õ
„Ñ¨[Å‰õΩ ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊ@Ñ¨ÙÊ_»∞ ''J`«#∞ KÕã#≤ Ç¨Ï`«ºÅ#∞ "Õ∞=Ú YO_ç™êÎO——
Jx K≥áêÊeû# J=ã¨~°O ~å=_»O áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã
HÍ~°ºHõ~Å Î° O^ŒiH© J#∞Éè=í "Õ∞. "åà◊√§ KÕã#≤ K«~º° ÅÖ’x <åºÜ«∂<åºÜ«∂ÅÖ’
`Õ_® LO@∞Ok. P K«~º° ÅÖ’x <åºÜ«∂<åºÜ«∂Å *’eH˜ áÈ‰õΩO_®, Ñ¨ÓiÎQÍ
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ "å^Œ# W=fi_»O J<Õk Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ ™ê^èºŒ O HÍ^Œx áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
<Õ~åÅ∞ Ô~O_Õ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞ J~ÚLO>Ë KåÖÏ ÉÏQÍ LO_Õk.
|Å=O`«∞Å∞ |ÅÇ‘Ï#∞Å g∞^Œ KÕ¿ãq, |ÅÇ‘Ï#∞Å∞ |Å=O`«∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
KÕ¿ãq. JÑ¨ÙÊ_»∞ <≥u· Hõ ãÖkQÆ`ú « WO`« f„=OQÍ LO_Õk HÍ^Œ∞. "ÕkHõÅ g∞^Œ
=∂\Ï¡_@ Õ Ñ¨ÙÊ_»∞ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å HÍ~°ºHõ~Å
Î° ∞ ™ê^è•~°}OQÍ ~Ô O_Õ ~°HÍÅ <Õ~åÅ∞
L#fl@∞¡ =∂\Ï¡_`» å~°∞. HÍx Jk "åã¨=Î O HÍ^Œ∞. =∞#O `«~K ° ∞« QÍ Hõ+`ì¨ ~« "° ∞≥ #ÿ
x~°Ü‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤ LO@∞Ok. ¿Ñ^Œ"å_»∞ ÉÏQÍ ^è#Œ =O`«∞Å #∞O_ç HÍ‰õΩO_®,
™ê^è•~°}OQÍ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ #∞O_ç, HÕk =~åæÅ #∞O_ç =∂„`«"∞Õ ^˘Oye™êÎ_∞» .
^è#Œ =O`«∞Å #∞O_ç ^˘OQÆ`#« O KÕÜ∞« _»O ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞. "åà◊‰¡ Ωõ HÍÑ¨ÖÏ‰õΩHõ¯Å∞,
HÍÑ¨ÖÏ =∞#∞+¨µÅ∞ LO\Ï~°∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ ^˘OQÆ`#« O ™ê=∂lHõ ãÖÑ¨^#Œ ∞
Ñ¨Ù#óÑÖÑ≤}© KÕ¿ã „Ñ¨„H˜Ü∞« J<Õ "å^Œ# Jxfl™ê~°∞¡ ãïÜ≥∞ÿ Ok HÍ^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ
|Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÖ íè ’¡ WÖÏ =∂\Ï¡_ç K«ÑÊ¨ @∞¡ H˘\Õì K«∞HÀ=K«∞Û.
Ç≤ÏOã¨ J<Õ ã¨=∞ã¨º‰õΩ – Jk ~å[H©Ü«∞Ñ¨~°"≥∞ÿ#^≥·<å HÍHõáÈ~Ú<å
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å, „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ #∞O_ç ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ ã¨=∂^è•#O ÖË^∞Œ . Ç≤ÏOã¨QÍ
™ê^è•~°}OQÍ Ñ≤Å=|_Õk Éè∫uHõ Ç≤ÏOã¨ =∂„`«"∞Õ . HÍx =º=ã≤`÷ "« ∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨
KåÖÏ LO@∞Ok. Jã¨=∂#`«fiO, ^ÀÑ≤_,ô Jã¨fi`«O„`«`« ‰õÄ_» Ç≤ÏO¿ã. `«~K ° ∞« QÍ
Éè∫uHõ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ D =º=™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨`À ãÖ|O^èOŒ LO@∞Ok. Wk ~ÀA"ås
™ê^è•~°} Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ãÖÑ¶∞¨ @#ÅˆH HÍHõ, ~å[H©Ü∞« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Ç≤ÏOã¨‰Ωõ
‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k. HÍx nx J~°O÷ =º=ã‘H÷ $õ `« Ç≤ÏOã¨ ¿Ñ~°∞`À Éè∫uHõ Ç≤ÏOã¨#∞
ã¨=∞i÷OK«∞HÀ=K«∞Û#x HÍ^Œ∞. PHõe`À L#fl XHõ =ºH˜Î WOH˘Hõ =ºH˜xÎ H˘\˜ì _»|∞ƒ
^˘Oye¿ãÎ P Ç≤ÏOã¨ PHõe HÍ~°}OQÍ ã¨=∞~°h÷ Ü«∞"Õ∞ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍx ^•_çH˜
QÆ∞Ô~·# =ºH˜Î ^ÀÑ≤_ô^•~°∞_»∞ HÍHõáÈ=K«∞Û. „â◊=∞KÕã≤ rqOKÕ =ºH˜Î HÍ=K«∞Û.
JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞ ã¨=∞i÷OK«_»O ã¨=∞ã¨º J=Ù`«∞Ok. ~å_çHõÖò áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å
ã≤^•úO`«HÍ~°∞Å LÑ¨<åº™êÖ’¡ =∂„`«"∞Õ WÖÏO\˜ ã¨=∞ã¨º LO_»^∞Œ . "åi =∂@Ö’¡
Ô~O_Õ Ô~O_»∞ =~åæÅ∞ LO\Ï~Ú. ^ÀÑ≤_ô^•~°∞Å∞, ^ÀÑ≤_ôH˜ QÆ∞~°ÜÕ∞º"å~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞, ^ÀÑ≤_Hô ˜ QÆ∞~°Ü∞Õ º"åà◊√¡ KÕ¿ã Jxfl ~°HÍÅ Ç≤ÏOã¨Å∞ – =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ <ÿ å,
=º=ã‘H÷ $õ `«"∞≥ <ÿ å – ^ÀÑ≤_^ô •~°∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ<Õ Z‰õΩ¯ÃÑ@ì|_»`å~Ú. HÍx
"åã¨Î=OÖ’ ã¨=∂[O KåÖÏ ãÖH˜¡+¨ìOQÍ LO@∞Ok. JÖÏˆQ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
K«~º° Å∂#∞. "≥Ú`«OÎ Ç≤ÏOã¨#∞ ã¨=∞i÷OK«_=» ¸ ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. Jhfl YO_çOKåeû#
J=ã¨~=° ¸ LO_»^∞Œ . XHõ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° #∞ ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl=∞O>Ë J~°O÷ Jk
=º=ã‘H÷ $õ `« Ç≤ÏOã¨ÜÚ ≥ Hõ¯ Jx"å~°º"≥∞#ÿ Ñï}Ï=∞=∞x, ÖË^• JÖÏO\˜ =º=ã‘H÷ $õ `«
Ç≤ÏOã¨#∞ JkèQqÆ ∞OK«_®xH˜ `«ÑÊ¨ xãï J~Ú# K«~º° Jx. HÍx D ~Ô O_»∞
q+¨Ü∂« Å#∂ x~°∂Ñ≤OK«_O» ™ê^è•~°}OQÍ ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. J~Ú`Õ ™ê=∂lHõ
=º=ã¨Ö ÷ ’x =º=ã‘H÷ $õ `« Ç≤ÏOã¨`À D K«~º° ‰õΩ L#fl ãÖ|O^è•xfl K«∂Ñ¨_O» ™ê^èºŒ "Õ∞,
Jk J=ã¨~O° ‰õÄ_».
J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~“`«∞#fl "åà◊§ Ç≤ÏOã¨#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ ã¨=∞i÷OK«_"» ∂≥ ÖËHõ
Ñ¨ÓiÎQÍ YO_çOK«_"» ∂≥ HÍHõ, P xiÌ+ì¨ ™ê=∂lHõ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ P Ç≤ÏOã¨#∞ J~°O÷

KÕ ã ¨ ∞ HÀ=_®xH˜ „Ñ¨ Ü « ∞ uflOK« _ » O ™ê^è Œ º =∞=Ù`« ∞ Ok. Ç≤ Ï Oã¨ # ∞ J~° ÷ O
KÕã∞¨ HÀ=_»=∞O>Ë ^•xx XHõ Jx"å~°º"≥∞#ÿ Ñï}Ï=∞OQÍ<À XHõ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
K«~º° QÍ<À J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_»O HÍ^Œ∞. "åã¨=Î OÖ’ ^•xH© ™ê=∂lHõ =º=ã¨‰÷ Äõ
=∞^èºŒ L#fl ãÖ|O^è•xfl K«∂_»_"» ∞Õ . ™ê=∂lHõ ãÖ^Œ~åƒùxfl J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜
KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `åflxH˜ ~Ô O_»∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ LO\Ï~Ú.
Éè∫uHõ Ç≤ÏOã¨ g∞^Œ =∂„`«"∞Õ ^Œ$+≤xì Hˆ O„nHõiOK«=^ŒhÌ , ™ê=∂lHõ =º=ã¨Ö÷ ’
xi‡`«"∞≥ ÿ L#fl Ç≤ÏOã¨ "≥Ñ· Ù¨ ^Œ$+≤xì ™êiOK«=∞h ã¨=∂[OÃÑ·# XuÎ_ç ÃÑ@ì_O» ,
=ÚO^Œ∞QÍ P Ç≤ÏOã¨‰Ωõ Ñïëê¯~åxfl Hõ#∞Q˘#=Åã≤# J=ã¨~åxfl K«∂_»=∞#_»O
"≥Ú^Œ\k˜ . ~Ô O_»=k – ™ê=∂lHõ J}z"Õ`« #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü∞« OÖ’
K«@=ì Ú, <åºÜ«∞=º=ã¨÷ H˘O`« L^•~°"∞≥ #ÿ "≥Y · ix „Ñ¨îŒ ≈OKåÅx HÀ~°_O» .
D<å_»∞ L#fl K«@ìO ‰õÄ_» P`«‡~°Hõ∆}, Pã¨∞ÎÅ ~°Hõ∆} ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ KÕ¿ã
<Õ~åÅÑ¨@,¡ Hõ} ∆ H˜ À„^ÕHOõ Ö’ KÕ¿ã <Õ~åÅÑ¨@¡ L^•~° ^Œ$HõÊ^ä•<Õfl J=ÅOaã¨∞OÎ k.
™ê=∂lHõ J}z"Õ``« À =Ú_çÑ_¨ ç [iˆQ <Õ~åÅ‰õΩ ‰õÄ_» D L^•~° "≥Y · ix
qã¨ÎiOÑ¨ *ËÜ«∞=K«∞Û. Wk KåÖÏ ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# Hõ$+≤. nxx ™êkèOK«_®xH˜
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O `«##∞ `å#∞ Ç≤ÏOã¨‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LOK«∞HÀ"åeû#
J=ã¨~O° LO@∞Ok. `«^•fi~å Ç≤ÏOã¨#∞ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=∞x,
^•x‰õΩ#fl ™ê=∂lHõ <ÕÑ^¨ •ä ºxfl K«∂_»=∞x XuÎ_ç ÃÑ@ì_®xH˜ gÖ∫`«∞Ok. ~å*ÏºxH©,˜
Ç≤ÏOã¨‰Ωõ áêÅÊ_Õ"åiH© =∞^èºŒ XHõ `«$fÜ«∞â◊HQÎ˜ Í ÖËHõ `«@ã¨÷ â◊HQÎ˜ Í LO_»_O»
J=ã¨~O° J=Ù`«∞Ok. D `«$fÜ«∞~°OQÍxfl „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ qÅ∞=Å∞, ã¨∂„`åÅ
„áêuÑ¨kHõ# x~°fizOK«∞HÀ"åe. D `«$fÜ«∞~°OQÆ"∞Õ D q+¨Ü∞« OÖ’ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
L^Œº=∞ HÍ~°º~°OQÆO. HÍx ã¨=∂[OÖ’ ~Ô O_»∞ =~åæÅ∞ =∂„`«"∞Õ L<åflÜ«∞x, U
q+¨Ü∞« OÃÑ·# J~Ú<å ~Ô O_»∞ Jaè„áêÜ«∂ÖË LO\ÏÜ«∞x, ~Ô O_»∞ "≥Y · ~°∞Å∞
=∂„`«"∞Õ LO\ÏÜ«∞x J#∞‰õΩ<Õ"åà◊√§ nxx JOwHõiOK«~∞° , JOwHõiOK«Ö~Ë ∞° .
HÍx JÖÏO\˜ ^Œ$HõÊ^äŒOÖ’ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ™ê÷#O ÖË^Œ∞. ^•xx
q_çzÃÑ@ì=Åã≤ LO@∞Ok.
=∞#O Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_@ Õ Ñ¨ÙÊ_»∞ K«@Oì QÆ∞iOz, K«@|ì ^Œú áêÅ#
QÆ∞iOz `«ÑÊ¨ ‰õΩO_® =∂\Ï¡_®e. K«@"ì ∞Õ J}z"Õ`« ã¨fiÉèÏ=O Hõey#^Œx, „Ñ¨[Å‰õΩ
K«\ÏìÅ#∞ Ju„Hõq∞OKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ L#fl^Œx áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞OÖ’ XHõ
Jaè„áêÜ«∞O LOk. Wk ãïÜ≥∞ÿ # Jaè„áêÜ«∞=∞x <Õ#∞ J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ .
x*ÏxH˜ JkèHÍ~°OÖ’ L#fl"åiHõ<åfl, ^è#Œ =O`«∞ÅHõ<åfl K«@|ì ^Œú rq`«O ¿Ñ^Œ"åiH˜,
|ÅÇ‘Ï#∞ÅˆH Z‰õΩ¯= J=ã¨~O° . ¿Ñ^Œ"åi QÆ∞iOz =∞#O =∂\Ï¡_∞» `«∞#flÑ¨ÙÊ_»∞
"åà◊√§ x~°O`«~O° áÈ~å\ÏÖ’¡ L#fl"åà◊√§QÍ =∂\Ï¡_‰» Äõ _»^∞Œ . JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞
=∂„`«"∞Õ K«@Oì , K«@|ì ^Œ`ú « J=~À^è•Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
x*ÏxH˜ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ K«@ìO ZO`« =ºuˆ~HõOQÍ LO_»QÆÅ^À JO`«
ã¨Ç¨ Ü«∞HÍiQÍ ‰õÄ_» LO_»QÅ Æ ^Œ∞. áÈ~å\ÏÖ’¡ L#fl „Ñ¨[Å∞ `«~K ° ∞« QÍ K«@Oì
ã¨Ç¨ Ü«∞O fã¨∞‰õΩO@∂ LO\Ï~°∞. áÈ~å@=∞O>Ë Ç≤ÏOã¨ Jx J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞
=∂„`«"∞Õ K«@Oì ã¨Ç¨ Ü«∞HÍiQÍ Hõ<åfl J=~À^èOŒ QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍx áÈ~å@=∞O>Ë<Õ
Ç≤ÏOã¨ J#∞HÀ=_»O ã¨=∞O[ãÖ HÍ^Œ∞. ¿Ñ^Œ"åix, J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~“`«∞#fl"åix
x~°O`«~O° ~å[H©Ü∞« áÈ~å\ÏÖ’¡ =Úxy`ÕÅ∞`«∞#fl "åiQÍ K«∂_»_O» J<Õ^Õ `«ÑÙ¨ Ê.
¿Ñ^ŒÅ∞, J}z"Õ`«‰õΩ QÆ∞~“`«∞#fl"å~°∞ J`«ºkèHõ âß`«O ™ê^è•~°} rq`åxfl
QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞O\Ï~°∞. D ™ê^è•~°} r=<åxH˜ K«@ì|^Œú ã¨=∂[O J=ã¨~°O.
^è#Œ =O`«∞ÅHõ<åfl, |Å=O`«∞ÅHõ<åfl ¿Ñ^ŒÖË Z‰õΩ¯=QÍ K«@~ì Ç° Ï≤ `« ã¨=∂[OÖ’
W|ƒO^Œ∞Å áêÖ=Ù`å~°∞. ¿Ñ^ŒÅ ™ê^è•~°} r=<åxfl HÍHõ Hˆ =ÅO áÈ~å\ÏÅ#∞
=∂„`«"∞Õ Ñ¨\Oì˜ K«∞H˘<Õ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O `«# Ñ¨ÓiÎ Hõ~"Î° åºxfl x~°fiiÎOK«^∞Œ .
D =∞^è•ºÇ¨ÏflO [~°QÉÆ ’ÜÕ∞ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ 'K«@|ì ^Œáú êÅ# – =~°áæ È~å@O— J<Õ
JOâ◊O g∞^Œ W^Œ~Ì ∞° =HõÅ Î ∞ =∂\Ï¡_É» ’`«∞<åfl~°∞. =~°áæ È~å\ÏÅ QÆ∞iOz =∂„`«"∞Õ
ZO^Œ∞‰õΩ =∂\Ï¡_®e, J}z"Õ`«‰õΩ QÆ∞~“`«∞#fl W`«~° ™ê=∂lHõ |$O^•Å
áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz ZO^Œ∞‰õΩ =∂\Ï¡_∞» HÀ‰õÄ_»^∞Œ J<Õ „Ñ¨âfl◊ #∞ Ñ¨H¯õ # Ñ¨\<ì˜ å,
'K«@|ì ^Œú áêÅ# – ~ÀA"ås rq`«O— J<Õ JOâßxfl QÆ∞iOz ‰õÄ_» =∂\Ï¡_#ç Ñ¨ÙÊ_»∞
=∂„`«"∞Õ K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ áê„`«#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆÅ=Ú.
K«@Oì ^è#Œ =O`«∞Å‰õΩ, |Å=O`«∞Å‰õΩ ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ |Ç¨ïâß "åà◊§Hõ<åfl
Z‰õΩ¯=QÍ ¿Ñ^Œ"åà◊§‰õΩ, |ÅÇ‘Ï#∞Å‰õΩ J=ã¨~O° . J~Ú`Õ WHõ¯_»∞#fl "≥~· ∞° ^èºŒ O
Uq∞@O>Ë, K«@Oì J<Õk rq`åxH˜ J=ã¨~O° J~Ú# ã≤~÷ `° åfixfl, Éè„í ^Œ`#« ∞
W=fi_»"∞Õ HÍHõ Jã¨=∂# ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å#∞ ã≤s÷ Hõiã¨∞OÎ k. Ñ¨Ù#~°∞`«ÊuÎ
KÕã∞¨ OÎ k. HÍ|\˜ì ~ÀA"ås r=#OÖ’#∂, Jã¨=∂#`åfixfl JkèQqÆ ∞OK«_®xH˜
KÕ¿ã áÈ~å@„Hõ=∞OÖ’#∂ ¿Ñ^ŒÅ∞ K«\Ïìxfl XHõ J}z"Õ`« â◊H˜ÎQÍ ‰õÄ_»
Z^Œ∞~˘¯O\Ï~°∞. rqOK«_®xH˜ "åà◊§‰õΩ K«@Oì J=ã¨~O° . HÍx "åà◊√¡ HÀ~°∞‰õΩ<Õ
rq`åxfl "≥∞~°∞QÆ∞Ñ¨~K ° ∞« HÀ=_®xH˜ H˘xfl™ê~°∞¡ "åà◊√§ K«\Ïìxfl Ju„Hõq∞OK«=Åã≤
=ã¨ ∞ Î O k. =∂~° ∞ ÊÑ¨ @ ¡ K« @ ì O ã¨ ∞ xfl`« O QÍ L#flO`« " Õ ∞ ~° ‰ õ Ω , K« \ Ïì x fl
LÅ¡OÑ¶∞≤ OK«_®xH˜ ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯ HÍ"åÅ#_»O ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, J}z"Õ`Å « ‰õΩ

QÆ∞~“`«∞#fl "åiH˜ J=ã¨~O° HÍ^Œ∞. J@∞=O\˜ q^èfiŒ Oã¨Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ ¿Ñ^ŒÅ rq`åxfl
^Œ∞~°ƒ~ù O° KÕã∞¨ OÎ k. J~Ú`Õ J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ K«\ÏìÅ#∞ =ºuˆ~HÕKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_®e.
¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ#∞ J<åºÜ«∞OQÍ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_®xfl ‰õÄ_» =ºuˆ~HÕKÕ
Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_®e. WO^Œ∞Ö’ qÑ¨"¡ å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . =∞Ç¨`å‡QÍOkèè ‰õÄ_» D
=∂@Å∞ J<åfl_»∞. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O <åºÜ«∞=∞#∞‰õΩ<Õk =∞Ç¨`å‡QÍOkè
<åºÜ«∞=∞#∞‰õΩ#flk XHõ\˜ HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍx ã¨∂„`«„áêÜ«∞OQÍ JO`«‰Ωõ q∞Oz
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O K≥ÑÊ¨ QÆeyOk ÖË^∞Œ .
HÍ|\˜ì K«\ÏìxH˜ LO_Õ ™êkèHÍ~°`#« ∞ u~°ã¯¨ iOK«=Åã≤# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
Jk „Ñ¨[Å‰õΩ Ç¨x KÕã∞¨ OÎ k. HÍx K«@Oì K«∞@∂ì LO_Õ q∞^äºŒè #∞ `˘ÅyOKåeû#
J=ã¨ ~ ° O =∂„`« O LOk. K« @ ì | ^Œ ú " ≥ ∞ ÿ # ^Œ O `å <åºÜ« ∞ "Õ ∞ #x, K« @ ì
=ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ ^ŒO`å J<åºÜ«∞=∞x D „Éè=í ∞ JO@∞Ok. Wk x[O HÍ"åeû#
J=ã¨~O° ÖË^xŒ =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. K«@Oì ™êkèHÍ~°`#« ∞ u~°ã¯¨ iOK«‰Ωõ O_®<Õ ^•x
K«∞@∂ì LO_Õ D q∞^äºŒ #∞ `˘ÅyOK«_O» J<Õ ÅH∆Íºxfl áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
ã‘fiHõiOKåe. Jk KåÖÏ ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ , ãÖH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ÅHõº∆ O. K«@"ì ∞Õ J}z"Õ`‰« Ωõ
XHõ ÉèÏ=*ÏÅ ™ê^è#Œ O Jx J#_»O =∂<Õã≤ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O D ÅH∆Íºxfl
ã‘fiHõiOKåe.
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O – ~å[H©Ü«∞ Ç≤ÏOã¨

ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å∞ ãÖÑ¶∞¨ \˜`,« JãÖÑ¶∞¨ \˜`« Ç≤ÏOã¨Å∞ ~Ô O_ç\H˜ ©
=iÎ™êÎ~Ú. J~Ú`Õ J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~°Ü∞Õ º „Ñ¨[Å PHÍOHõÅ ∆ #∞O_ç qâßfi™êÅ
#∞O_ç, ã¨=∞ã¨ºÅ #∞O_ç L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz WOH˘xfl
q+¨Ü∂« Å∞ =∂\Ï¡_∞» HÀ=Åã≤ LOk.
Ç≤ÏOã¨#∞ HÍ¿ãÑ¨Ù Ñ¨H¯õ # ÃÑ_»^•O.
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH©, „Ñ¨[Å HÀiHõÅ #∞O_ç, qâßfi™êÅ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å‰õÄ =∞^èºŒ =Ù#fl ãÖ|O^èOŒ ZÖÏO\˜k? "≥Ú^Œ\QÍ "å\˜
=∞^èŒº ãÖ|O^èŒO Jã¨Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ LO_®e? ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å#∞,
qÅ∞=Å#∞, ãÖã¨Å ÷ #∞ „Ñ¨*Ï™êfig∞ºHõiOK«_O» áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞ ÅHõº∆ O.
Wk x~å‡}Ï`«‡Hõ ãÖã¨¯~°} ^•fi~å<≥<· å [~°Q=Æ K«∞Û ÖË^• ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞
ÃÑ>Ëì XuÎ_ç ^•fi~å<≥·<å [~°QÆ=K«∞Û. JO^Œ∞=Å¡<Õ „Ñ¨ã¨∞Î`«=Ú#fl K«@ìO`À#∂
~å[H©Ü∞« =º=ã¨`÷ À#∂ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ãÖ|O^èOŒ LO@∞Ok. J^Õ
q^èOŒ QÍ Ñ‘_`ç ∞« Å ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å`À áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ãÖ|O^èOŒ
LO@∞Ok. ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ "≥Ú^Œ\^˜ •xx ãÖã¨¯~°}"å^Œ „Éè=í ∞QÍ
=i‚™êÎ~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ô~O_»= JOâßxfl f„="å^Œ ãÖ|O^è•Å∞QÍ =i‚ã¨∞ÎOk.
"åàı§=∞#flÑ¨Ê\˜H© áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ ~Ô O_»∂ J=ã¨~"° ∞Õ .
HÍx ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å`À ZÖÏO\˜ ãÖ|O^èOŒ LO_®e? Ñ‘_`ç ∞« Å
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å‰õΩ ~Ô O_»∞ HÀ}ÏÅ∞<åfl~Ú. Ñ‘_`ç ∞« Å r=# Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’
#∞O_ç =zÛ# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ PHÍOHõ∆Å∞ "≥Ú^Œ\˜k. L^Œº=∂xfl #_çÑ≤OKÕ
L^Œº=∞ãÖã¨Å ÷ ∞ ÖËHõ áêsìÅ∞ KÕÑ>
¨ ìË ~å[H©Ü∞« HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, Z`«∞QÎ _Æ Å
» ∞, ã≤^•úO`«
ã¨∂„fHõ~°}Å∞ Ô~O_»=k. áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O „Ñ¨^è•#OQÍ "≥Ú^Œ\˜^•<Õfl
Ñ¨\˜ìOK«∞‰õΩO@∞Ok. L^Œº=∂Å "≥#Hõ L#fl „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ PHÍOHõ∆Å#∞
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ã‘fiHõiOz „Ñ¨ã∞¨ `Î =« Ú#fl „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’ ÉèÏQÆO
KÕÜ∞« _®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞OÎ k. ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ `«=∞ ™ê=∂lHõ
Ñ¨Ù<åk`À<Õ ãÖÉèÏ+≤™êÎ~Ú. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ã¨=∂[OÖ’x W`«~∞° Å‰õΩ
q[˝ÑÎ≤ KÕã∞¨ OÎ k. L^Œº=∂ÅÖ’x „Ñ¨[Å PHÍOHõÅ ∆ QÆ∞iOz PÖ’zOK«=∞x XuÎ_ç
ÃÑ_»∞`«∞Ok. ã¨=∂[OÖ’ ~Ô O_Õ ~Ô O_»∞ =~åæÅ∞, ~Ô O_Õ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞, ~Ô O_Õ
Jaè„áêÜ«∂Å∞ LO\Ï~Ú Jx #"Õ∞‡"åà◊√¡ D „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# `Õ_®#∞ J~°÷O
KÕã∞¨ HÀÖË~∞° .
JÖÏO\˜"åà◊√§ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ~å[H©Ü«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
L^Œº=∞O`À<Õ `«# Q˘O`«∞ HõÅáêÅx, ÖËHáõ È`Õ â◊„`«∞=Ù`À Hõeã≤ áÈ~Ú#>Ë#ì x
XuÎ_ç KÕ™êÎ~∞° . HÍx WO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ, ~å*ÏºxH© (Ñ‘_‰» Ωõ Å‰õÄ) Ñ‘_`ç ∞« Å
L^Œº=∂Å‰õÄ =∞^èŒº XHõ =¸_»= (<åÅæ=, J~Ú^Œ=) ˆH∆„`«O, HÍ~°º~°OQÆO
L<åflÜ«∞#fl qâßfiãÖÃÑ·# áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^äOŒ P^è•~°Ñ_¨ Oç k. D HÍ~°º~°OQÆO
LO_Õk K≥`· #« ºOÖ’x qÅ∞=ÅÖ’. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O P HÍ~°º~°OQÆOÖ’
Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k. Ñ‘_`ç ∞« Å L^Œº=∂Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞H˘KÕÛ „Ñ¨*Ï`«O„`« PHÍOHõÅ ∆ ‰õÄ
qÅ∞=Å‰õÄ JHõ¯_» KÀ@∞ HõeÊOKåÅx „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ OÎ k. JO^Œ∞HÀãÖ Hõ$+≤
KÕã¨∞ÎOk. D qÅ∞=Å#∞, PHÍOHõ∆Å#∞ ™ê^èŒº"≥∞ÿ#KÀ@ =º=ã‘÷HõiOK«_®xH˜
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ OÎ k. ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å Q˘O`«∞`À HÍ‰õΩO_®, `«# ã¨fiO`«
Q˘O`«∞`À =∂\Ï¡_#ç Ñ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"∞Õ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O D Ñ¨x K≥Ü∞« ºQÆÅ^Œ∞.
P ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å ã≤^•úO`«O, ÑïÉèÏ+¨Ö’ HÍ‰õΩO_® qÅ∞=Å, PÖ’K«#Å
ÑïÉèÏ+¨Ö’ =∂\Ï¡_`ç <Õ Õ Wk ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞Ok. áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O áê„`«,

Hõ~°Î=ºO Wk J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞, ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂Å Z`«∞ÎQÆ_»Å∞, ã≤^•úO`åÅ
Hõ#∞QÆ∞}OQÍ `«# J=QÍÇ¨Ï##∞ ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~O° áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å
L^Œº=∂xH˜ ÖË^∞Œ . "å\˜`À ^•xH˜ ãÖ|O^èOŒ ÖË^∞Œ .
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH©, Ñ‘_`ç ∞« Å ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å‰õÄ =∞^èºŒ
L#fl ™ê^è•~°} ãÖ|O^èOŒ Wk. ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨‰Ωõ Wk =∞iO`«QÍ =iÎã∞¨ OÎ k.
=ÚO^Œ∞QÍ<Õ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ rqOKÕÇÏ¨ ‰õΩ¯ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_Õ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz `ÕeHõQÍ =∂\Ï¡_*» ÏÅ^Œ∞. Ç≤ÏOã¨‰Ωõ "≥#Hõ=Ù#fl ™ê=∂lHõ <ÕÑ^¨ •ä ºxfl
QÆ∞iOz PÖ’zOK«=∞x =∂„`«"Õ∞ K≥Ñ¨ÊQÆÅ^Œ∞. Ç≤ÏOã¨ g∞^Œ<Õ ^Œ$+≤ì JO`å
ÃÑ@ì‰Ωõ O_® ^•x ™ê=∂lHõ <ÕÑ^¨ •ä ºxfl J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åÅx K≥ÑÊ¨ QÆÅ^Œ∞.
~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü∞« OÖ’ =∞iO`« J„Ñ¨=∞`«`Î « J=ã¨~O° . ZO^Œ∞HõO>Ë
~å[H©Ü«∞ Ç≤ÏOã¨ Ü≥ÚHõ¯ ÅHõ∆ºO JkèHÍ~åxfl Ç¨Ïã¨ÎQÆ`«O KÕã¨∞HÀ=_»O ÖË^•
JkèHÍ~åxfl ™ê÷ÑO≤ K«_O» . áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O x~°O`«~O° JkèHÍ~°O Ñ¨@¡
J#∞=∂#O`À<Õ LO_®e. áœ~°∞Åg∞^Œ ~å[ºO JkèHÍ~°O, ^Œo`«∞Å g∞^Œ
J„QÆ‰Ωõ Åã¨∞ÅÎ JkèHÍ~°O, ¢ã‘Å
Î g∞^Œ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ JkèHÍ~°O, "≥#Hõ|_ç# =~åæÅg∞^Œ
Jaè=$kú K≥Ok#"åi JkèHÍ~°O, "≥∞<ÿ åi\©Åg∞^Œ "≥∞*Ïi\©Å JkèHÍ~°O – g\˜
QÆ∞iOz PO^Àà◊# KÕÜ∞« _»"∞Õ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O „Ñ¨^•è # HÍ~°º~°OQÆO HÍ|\˜ì
JkèHÍ~°O HÀãÖ ãÖÑ¶∞¨ i¬OKÕ L^Œº=∂Å`À áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O Éè∞í [O,
Éè∞í [O HõeÑ≤ u~°Q*Æ ÏÅ^Œ∞. Wk ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å „Ñ¨*ÏÑ¨Ù<åkx QÆ∞iÎã∞¨ OÎ k.
L^Œº=∞O "≥#∞Hõ=Ù#fl „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ, ã¨=∂#`«fi PHÍOHõÅ ∆ #∞ JOwHõiã¨∞OÎ k.
„Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ OÎ k. HÍx L^Œº=∞O Q˘O`«∞`À `«# Q˘O`«∞ HõÅÑ¨Ö^Ë ∞Œ . JkèHÍ~åxfl
PtOKÕ =º=ã‘H÷ $õ `« L^Œº=∂Å‰õΩ „Ñün `«=∞ PkèÑ`¨ º« O „HÕ^Œ‰Ωõ ~å"åÅx
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ã JÅ"å@∞ LOk. `å=Ú KÕ¿ã „Ñü^•xH˜ JO^Œi P"≥∂^Œ=Ú
LO_®Åx XuÎ_ç KÕ™êÎ~∞° . `å=¸ „Ñ¨[Å∂ XHõ>#Ë <Õ "å^Œ##∞ JOwHõiOKåÅx
_ç=∂O_£ KÕ™êÎ~∞° . `«=∞ K«~º° Å∞, x~°Ü‚ ∂« Å∞ „Ñ¨[Å"Õ#x XÑ¨ÙÊHÀ"åÅO\Ï~°∞.
JkèHÍ~°O U~°Ê~°KåÅ<Õ `«=∞ HÀiHõ HÍ~°}OQÍ „Ñ¨ã∞¨ `Î =« Ú#fl ™ê=∂lHõ Ñïã≤`÷ ∞« Å
Ñ¨@¡ „Ñ¨[Å∞ qâßfiãÖ HÀÖ’Ê"åÅx P L^Œº=∂Å∞ HÀ~°∞‰õΩO\Ï~Ú. JO>Ë
L#fl ã¨=∂[O QÆ∞iOz '„Éè=í ∞Å∞— =^Œ∞Å∞HÀ"åÅx J~°O÷ . qâßfiãÖ áÈQ˘>Ëì
Hõ~"Î° åºxH˜ ã¨ÇÏ¨ HõiOKåÅx P L^Œº=∂Å∞ JO^Œig∞^Œ XuÎ_ç ÃÑ_»`å~Ú.
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ‰õÄ_» D XuÎ_çH˜ QÆ∞~“`«∞Ok. HÍh ^•xH˜
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ÖÁOQÆ_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . ã¨=∂[O Ö’Ñ¨Å ãÖã¨¯~°}Å∞
`Õ=_®xH˜ Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O, =∞øeHõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ `Õ=_®xH˜ L^Œºq∞OKÕ
J=HÍâßÅ#∞, ¿ãfiK«Ûù#∞ HÍáê_»_®xH˜ Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O J<Õ kfiq^èŒ Hõ~°Î=ºO
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ LO@∞Ok.
ãÖÑ¶∞¨ \˜`« ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü∞« OÖ’#∂
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O g∞^Œ D XuÎ_ç f„=OQÍ LOk. "åà◊√¡ áêÅÊ_Õ Jxfl
~°HÍÅ Ç≤ÏOã¨Å#∞ „Ñ¨[Å∞ KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨QÍ ÉèÏqOKåÅx áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xfl
_ç=∂O_£ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ Ç≤ÏOã¨‰õΩ QÆ∞~“`«∞<åfl~°∞ HÍ|\˜ì, "åà◊√¡ uiy
Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ ã¨=∂^è•#O K≥ÑÊ¨ ^ŒÅ∞Û‰õΩ<åfl~°∞ HÍ|\˜ì Jk U ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<åfl
ã¨=∞~°÷hÜ«∞"Õ∞#x, „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"Õ∞#x ãÖÑ¶¨∞\˜`« ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂Å∞
"åkã¨∞Î<åfl~Ú. áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O D "å^Œ##∞ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞_®xH˜
ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_®Öx ÉèÏqã¨∞Î<åfl~Ú. D XuÎ_çx áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
u~°ã¨¯iOKåe. P ~å[H©Ü«∞ ãÖã¨÷‰õΩ L#fl „Ñ¨*Ï=∞^ŒÌ`«∞#∞ QÆ∞iÎOK«_®xH˜
x~åHõiOKåeû# J=ã¨~°O ÖË^Œ∞, x~åHõiOK«‰õÄ_»^Œ∞ ‰õÄ_». HÍx P ãÖã¨÷
K«~º° Å#∞, x~°Ü ‚ ∂« Å#∞ „Ñ¨[Å K«~º° Å∞QÍ, x~°Ü ‚ ∂« Å∞QÍ ÑïQÆ}O˜ K«‰Äõ _»^∞Œ .
J=hfl P ãÖã¨Å ÷ x~°Ü ‚ ∂« Å∞, K«~º° Å∞. Jq P ãÖã¨Å ÷ ∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ
Z`«∞ÎQÆ_»ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ L^ÕÌâ◊Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ fã¨∞H˘<Õ x~°‚Ü«∂Å∞. Ç≤ÏOã¨‰õΩ
áêÅÊ_»_®xH˜ ãÖã¨Å ÷ ‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ HÍ~°}ÏÅ∞ LO\Ï~Ú. D Jxfl HÍ~°}ÏÅ#∞
Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ HÀáêxH˜ PáêkOK«Ö=Ë Ú. P <åºÜ«∞|^Œú HÀÑÖ
¿Ñ~°∞g∞^Õ ~å[H©Ü∞« ãÖã¨Å ÷ ∞ `«=∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° Å‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« Ñ¨ÅHõ=∞x
_ç=∂O_£ KÕ™êÎ~Ú. Jk ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞.
ãÖÑ¶∞¨ \˜`« ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏÅ Ç≤ÏOã¨#∞ Ñïje¿ãÎ P Ç≤ÏOã¨‰Ωõ D „HÕk
HÍ~°}ÏÅ#∞ QÆ∞iÎOK«_O» ™ê^èºŒ Ñ¨_∞» `«∞Ok.
1. „Ñ¨[Å∞ x[OQÍ ^Õfi+≤OKÕ, Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞‰õΩ<Õ „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ J}z"Õ`« ã¨fiÉèÏ=O
QÆÅ =º‰õΩÅ Î g∞^Œ [iˆQ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° Å∞.
2. ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å∞ ^Õfi+≤Oz<å, ^Õfi+≤OK«Háõ È~Ú<å L^Œº=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞‰õΩáÈ`«∞#fl ãÖã¨÷ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ O@∞#fl =º‰õΩÅ Î ∞QÍ P
ãÖã¨÷ ÉèÏqOKÕ"åi g∞^Œ [i¿Ñ Ç≤ÏO™ê K«~º° Å∞.
3. XHõ =ºH˜Î ãÖã¨‰÷ Ωõ J_»∞Q¤ Í ÖËHáõ È~Ú<å, „Ñ¨[Å â◊„`«∞=Ù HÍHõáÈ~Ú<å
â◊„`«∞ ta~°OÖ’x =ºH˜Î J~Ú`Õ J`«x Kå=Ù`À â◊„`«∞ta~°OÖ’

ÉèÜí ∂≥ `åÊ`«O ã¨$+≤Oì K«_O» ™ê^èºŒ O J#∞‰õΩO>Ë J@∞=O\˜ =ºH˜ÃÎ Ñ· [i¿Ñ
Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~°ºÅ∞.
4. áÈbã¨∞ÅÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O ã¨$+≤ìOK«_®xH˜ Z=~À XHõ áÈbã¨∞ L^Àºyx
J`«#∞ =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ ^Œ∞â◊Ûi`«∞_»∞ HÍHõáÈ~Ú<å K«OÑ¨_»O ÖËHõ
áêÅHõáêsìÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O ã¨$+≤ìOK«_®xH˜ áêsìÖ’x U ã¨Éèí∞º_ç<≥·<å
(J`«#∞ =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ ^Œ∞â◊Ûi`«∞_»∞ HÍHõáÈ~Ú<å) K«OÑ¨_»O.
5. ãÖã¨÷Å ~å[H©Ü«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ, "åi P^ÕâßÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl "åà◊g¡ ∞^Œ KÕ¿ã Ç≤ÏO™êK«~º° Å∞. J@∞=O\˜ =º‰õΩÅ Î ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ
â◊„`«∞=ÙÅ∞ HÍHõáÈ=K«∞Û. ˆH=ÅO `«=∞ ~å[H©Ü«∞ ¿ãfiK«Ûù#∞ `«=∞
Wëêì#∞™ê~°O qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=_»"Õ∞ "åi `«Ñ¨ÙÊ HÍ=K«∞Û.
6. q"å^•ÅÖ’ =∞^èŒº=iÎ`«fiO =Ç≤ÏOz#Ñ¨ÙÊ_»∞, ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñï+¨¯iOz
#Ñ¨ÙÊ_»∞, tHõ∆Å#∞ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ *ÏsKÕã≤# `«=∞ P^ÕâßÅ#∞ J=∞Å∞
KÕÜ«∞_®xH˜ L^ÕÌtOz# Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~°ºÅ∞. JÖÏO\˜ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
K«~°ºÅ∞ `«~°K«∞QÍ ZÖÏO\˜ ¿ÇÏ`«|^Œú"≥∞ÿ# ã¨∂„`åÅ#∂ áê\ÕK«=Ù.
7. |ã¨∞ûÅ∞, >ˇeá¶È<£ ZH±ûKèOÕ *òÅ∞, HÀ~°∞Å ì ∞, ÉÏºO‰õΩÅ∞, ~Ô "≥#∂º PÑ¶ã‘ ∞¨ Å∞
ÖÏO\˜ „Ñ¨É∞íè `«fi Pã¨∞ÅÎ #∞ ¿ÑeÛ"ÕÜ∞« _»O, HÍeÛ"ÕÜ∞« _»O. JÖÏO\˜ K«~º° Å∞
`«~K ° ∞« QÍ „Ñ¨[Å‰õΩ KåÖÏ J™œHõ~åºxfl, JáêÜ«∂xfl HõÅQÆ*™Ë êÎ~Ú.
`≥ÅOQÍ} #∞O_ç HÍj‡~°∞, J™êûOÅ =~°‰Ωõ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞
x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl ãÖã¨÷Å∞ áêÅÊ_»∞`«∞#fl ~°Hõ~°HÍÅ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~°ºÅ∞ Wq.
=ÚO^Œ∞QÍ<Õ K≥Ñ≤Ê#@∞¡ D Ç≤ÏOã¨#O`å „Ñ¨[Å Ç≤ÏOã¨QÍ QÆ∞iÎOKåÅx,
J}z"Õ`«‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å HÀÑÖ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜ì# Ç≤ÏOã¨QÍ ^•xfl
ã¨=∞i÷OKåÅx _ç=∂O_£ KÕÜ∞« _»O [~°∞QÆ∞`«∂ LOk. W^ŒO`å x*ÏxH˜ XHõ
~å[H©Ü∞« ãÖã¨÷ KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨ =∂„`«"∞Õ . P ãÖã¨‰÷ Ωõ „Ñ¨[ÅÖ’ |Å"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞«
LO>Ë LO_»=K«∞Û.
WÖÏO\˜ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ZÖÏ ã¨ÊOkOKåe? Ç≤ÏOã¨
Ñ¨ @ ¡ áœ~° Ç ¨ Ï ‰õ Ω ¯Å L^Œ º =∞O J#∞ã¨ i OKåeû# ™ê^è • ~° } ^Œ $ Hõ Ê ^ä • xfl
WO`«‰Ωõ =ÚO^Õ q=iOKå#∞. Jk : Ç≤ÏOã¨#∞ ã¨=∞i÷OK«‰Ωõ O_®<Õ, ™ê=∂lHõ
=º=ã¨÷`À, JO^Œ∞Ö’ JO`«~°æ`«OQÍ L#fl =º=ã‘÷Hõ$`« Ç≤ÏOã¨`À ^•xH˜ L#fl
ãÖ|O^è•xfl, P Ç≤ÏOã¨‰Ωõ "≥#∞Hõ L#fl HÍ~°}ÏÅ#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=∞x ã¨=∂*Ïxfl
JÉèºí i÷OK«_O» † ^•xÑ¨@¡ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«=∞x HÀ~°_O» .
„Ñ¨[Å `«~Ñ° Ù¨¶ # Ñ¨xKÕ¿ã ãÖã¨Å
÷ #∂, „Ñ¨[Å#∂ XHõ\Q˜ Í ÑïQÆ}O˜ KÕ „Ñ¨âflı
ÖË^∞Œ . „Ñ¨[Å ¿Ñ~°∞ g∞^Œ Jq KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨#∞ ã¨=∞i÷OKÕ „Ñ¨âflı ÖË^∞Œ . HÍx „Ñ¨[Å
ã¨=∞ã¨ºÅ#∞, qâßfi™êÅ#∞, <åºÜ«∞O HÀãÖ ã¨=∂#`«fiO HÀãÖ "åi PHÍOHõÅ ∆ #∞
D Ç≤ÏOã¨‰Ωõ L#fl ™ê=∂lHõ ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ QÆ∞~°∞Î KÕÜ∞« _»O J=ã¨~O° . P ™ê=∂lHõ
ãÖ^Œ~åƒùxfl ZuÎK∂« áêe. Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ áÈ~å\ÏÅ∞ ™êyã¨∞#Î fl ãÖã¨Å ÷ Ñ¨@,¡ Jq
KÕ¿ã Ç≤ÏOã¨ Ñ¨@,¡ "å\˜H˜ ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åkQÍ L#fl „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ <åQÆiHõOQÍ,
„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKåÅx ~å*Ïºxfl, ã¨=∂*Ïxfl HÀ~åe.
~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨ Ñ¨@¡ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O J=QÍÇ¨Ï# WO`«\`˜ À
Ñ¨ÓiÎ J~ÚáÈÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° Å#∞ H˘xfl™ê~°∞¡
YO_çOK«=Åã≤ =ã¨∞OÎ k. D q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ¨xQÆ@∞ìH˘x ã¨$+≤Oì z# QÆO^Œ~Q° Àà◊O
KåÖÏ LO_»_»O =Å#, YO_çOK«=Åã≤Ok Ç≤ÏOã¨#∞ HÍ^Œx J<åºÜ«∞"≥∞ÿ#
Ç≤ÏOã¨#∞ Jx ã¨Ê+Öì KÕÜ∂« eû=ÙOk. WHõ¯_» J<åºÜ«∞O „Ñ¨^•è # q+¨Ü∞« O.
™ê=∂lHõ J<åºÜ«∞O #∞O_ç, <åºÜ«∞O H˘~°‰Ωõ „Ñ¨[ÅÖ’ L#fl PHÍOHõÅ ∆ #∞O_ç
D L^Œº=∂Å∞ Ñ¨Ù\ÏìÜ∞« x K≥ÑÙ¨ `«∞#fl áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O P L^Œº=∂ÖË
J<åºÜ«∞OQÍ „Ñ¨=iÎ¿ãÎ K«∂ã¨∂Î =Ó~°∞HÀÖË^∞Œ . P J<åºÜ«∞O Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ~°∂ÑÖ
fã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ Jã¨ÖË ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. Ç≤ÏO™ê ~å[H©Ü«∂Å#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥KÕÛ"åà◊§‰õΩ JÖÏO\˜ q=∞~°≈ #K«Û^Œ∞. HÍ|\˜ì áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O
K«@Ñì ^¨ `úŒ ∞« ÅÖ’ Ñïëê¯~°O HÍx ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ „Ñ¨[Å∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ñ¨^`úŒ ∞« Å`À
Ñï+¨¯iOK«∞H˘O@∞O>Ë YO_çã¨∞Î<åfl~°∞ J<Õ Jaè„áêÜ«∂xfl ã¨$+≤ìOK«_®xH˜
„Ñ¨Ü∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. Wk L^ÕâÌ º◊ Ñ¨Ói`«"∞≥ #ÿ =„H©H~õ }
° .
WO`«‰õΩ =ÚO^Õ q=iOz#@∞¡ Ç≤ÏOã¨‰õΩ L#fl <ÕÑ¨^ä•ºxfl J~°÷O
KÕã∞¨ HÀ=∞x áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O XuÎ_ç ÃÑ_»∞`«∞Ok. ZÖÏO\˜ Ç≤ÏOã¨#∂
Jk ã¨=∞i÷OK«#Ñ¨Ê\˜H,© JÖÏO\˜ Jx"å~°º"≥∞ÿ áÈ~Ú# Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° ÅÑ¨@¡
„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«=∞x J_»∞QÆ∞`«∞Ok. K«@ìO ‰õÄ_» ã¨~°à◊OQÍ
=º=Ç¨ÏiOKåÅx HÀ~°∞`«∞Ok. HÍx <åºÜ«∞O HÀãÖ [iˆQ áÈ~å@O ¿Ñ~°∞ g∞^Œ
[iˆQ J<åºÜ«∂xfl =∂„`«O áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O `«Ñ¨ÊHõ YO_çOKåe.
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O ÑïÉèÏ+¨ <åºÜ«∂<åºÜ«∂Å‰õΩ ãÖ|OkèOzOk HÍ|\˜,ì
~å[H©Ü∞« ãÖã¨Å ÷ Ç≤ÏOã¨ "≥#Hõ L#fl „Ñ¨[Å <åºÜ«∞"≥∞#ÿ PHÍOHõÅ
∆ #∞ QÆ∞iÎOK«=∞x
ã¨=∂*Ïxfl HÀ~°∞`«∞Ok HÍ|\˜.ì .. D Ç≤ÏOã¨ J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞
Jk xâ◊≈|ÌOQÍ LO_»*ÏÅ^Œ∞.

~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨‰Ωõ áêÅÊ_»∞`«∞#fl "åà◊§‰õΩ D q=∞~°≈ #K«Û^Œ∞ HÍ|\˜,ì
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ ÉèÜí ∞« Ñ¨_áç ÈÜ«∂~°<À, ~å*ÏºxH˜ J=Ú‡_»∞
áÈÜ«∂~°<À "åà◊√§ P~ÀÑ≤™êÎ~∞° . Ñ¨xH˜=∂e# D q=∞~°≈‰õΩ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ _»O
J#=ã¨~O° . ã¨=∂[OÖ’ Z=Ô~<· å Ñ‘_`ç ∞« Å "≥Ã· Ñ·<å, Ñ‘_‰» Ωõ Å "≥Ã· Ñ·<å LO_»Hõ
`«ÑÊ¨ ^Œh D ~Ô O_çO\˜ =∞^èºŒ =¸_»= =∂~°Oæ Ug∞ ÖË^<Œ Õ "å^Œ#`À ÃÑ· q=∞~°≈#∞
ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ ã¨=∞i÷™êÎ~∞° . Ñ‘_`ç ∞« Å"≥Ñ· Ù¨ ÖËx"åà◊√§ Jx"å~°ºOQÍ Ñ‘_‰» Ωõ Å"≥Ñ· Ù¨
L<åfl~°x JO\Ï~°∞. ÃÑ·H˜ ã¨||∞QÍ<Õ HõxÑ≤OKÕ D "å^Œ#Ö’ Ñ‘_`ç ∞« Å∞, "åi
`«~Ñ° Ù¨¶ # Ñ¨xKÕ¿ã ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ XHõ>Ë J<Õ L^ÕâÌ º◊ Ñ¨Ó~°fiHõ"∞≥ #ÿ "å^Œ#
LOk. L^Œº=∂xfl q=∞i≈OK«_=» ∞O>Ë Ñ‘_`ç ∞« Å#∞ YO_çOK«_"» ∞Õ Jx, JO>Ë
Ñ‘_‰» Ωõ Å`À KÕ`∞« Å∞ HõÅÑ¨_"» ∞Õ Jx "åkã¨∞<Î åfl~°∞. WÖÏO\˜ "å^Œ# K≥Å^¡ ∞Œ .
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O Ñ‘_ç`«∞Å`À<Õ LO@∞Ok HÍx "åà◊√§, "åà◊§g∞^Œ
P^è•~°Ñ_¨ #ç áêsìÅ∞ KÕ¿ã^•x#O`å ã¨=∞i÷OK«_O» J<Õ J~°O÷ Ö’ HÍ^Œ∞. <åºÜ«∞O
H˘~°‰õΩ „Ñ¨[ÅÖ’ L#fl PHÍOHõ∆Å#∞ ã¨=∞i÷ã¨∞ÎOk J<Õ J~°÷OÖ’ „Ñ¨[Å`À<Õ
LO@∞Ok. D Ñ¨Há∆õ ê`«O=Å¡<Õ Ñ‘_`ç ∞« Å PHÍOHõÅ ∆ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì L^Œº=∂Å
J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ K«~º° Å#∞ ‰õÄ_» q=∞i≈ã¨∞OÎ k.
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O, W`«~° L^Œº=∂ÅÖÏˆQ, K«i„`« #∞O_ç `«ÑÊ¨ Hõ
<Õ~∞° ÛHÀ"åe. HÍi‡Hõ ~Ô `· åOQÆ =~åæÅ J=ã¨~åÅ HÀãÖ, ™È+ë[O, „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO
J<Õ P^Œ~å≈ÅHÀãÖ =ÚO^Œ∞H˘zÛ ~å*ÏºkèHÍ~°O KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl áêsìÅ∞ P
`«~∞° "å`« HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ P „Ñ¨[Å‰õÄ P P^Œ~å≈Å‰õÄ â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ =∂i# "≥<· åxfl
D â◊`åÉÌÑÙ¨ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅ K«i„`«Ö’ K«∂_®e. ^•x#∞O_ç QÆ∞}áê~îO°
fã¨∞HÀ"åe.
„Ñ¨[Å#∞, áêsìÅ#∞, ãÖã¨Å ÷ #∞ "Õ~∞° KÕã≤ K«∂_»_O» "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç =∞#O
<Õ~°∞Û‰õΩO>Ë =∞Ozk. ãÖã¨÷Å‰õΩ, ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ‰õΩ L#fl „Ñ¨*Ï^Œ~°}#∞
QÆ∞iÎOK«_O» ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ , "å\˜x "Õ~∞° KÕã≤ K«∂_»_O» ‰õÄ_» JO`Õ J=ã¨~O° .
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞O U ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞O "≥#HÍ Ñ¨~∞° QÔ `«*Î ÏÅ^Œ∞.
Jxfl ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñïëê¯~åxfl K«∂Ñ≤OK«QÅ Æ XˆH XHõ L^Œº=∞O, Jxfl PHÍOHõÅ ∆ #∞
f~°ÛQÆÅ XˆH XHõ L^Œº=∞O Un ÖË^∞Œ . "åã¨qÎ Hõ`« KåÖÏ HÀ}ÏÅ∞ Hõey#k.
|Ç¨ï=ÚY"≥∞#ÿ k. JÖÏˆQ "åã¨qÎ Hõ`#« ∞ =∂~åÛÅ<Õ Hõ$+≤ ‰õÄ_». D |Ç¨ï=ÚY"≥∞#ÿ
Hõ$+≤Ö’ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂xH˜ `«#^≥#· áê„`« LOk. Kåi„`«HOõ QÍ ™êkèOz#
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ qÅ∞=Å#∞, =º=ã¨Å ÷ #∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ~å=_»O, ~å[H©Ü∞«
áÈ~å\ÏÅ ^•fi~å WOHÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ J=HÍâßÅ#∞ ÃÑOK«_O» ,
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂ÅÖ’x „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ JOâßxfl ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ∞« _»O,
JÖÏO\˜ L^Œº=∂ÅÑ¨@¡ "å\˜ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° ÅÑ¨@¡ <åºÜ«∞"≥∞#ÿ ^Œ$HõÊ^ä•xfl
ÃÑOK«_®xH˜ Hõ$+≤ KÕÜ∞« _»O, <åºÜ«∞O H˘~°‰Ωõ áÈ~å@O KÕã∞¨ #Î fl ãÖã¨Å
÷ , áêsìÅ
„Ñ¨=~°#Î J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩO>Ë =ºuˆ~HÕK«_O» áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞
Hõ~"Î° åºÅ∞. Jk U ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂xH© ÑïKåiHõQÍ LO_»*ÏÅ^Œ∞.
K«∂Ñ¨Ù =∂ã¨Ñ¨„uHõ
"Õ∞–PQÆã¨∞ì 1997
'„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ L^Œº=∂Å∞ – =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^äŒO— J<Õ JOâ◊OÃÑ·

PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O 1997 E<£ 14–15 `ÕnÅÖ’
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ x~°fiÇ≤ÏOz# Ô~O_»∞ ~ÀAÅ ã¨^Œã¨∞û HÀãÖ ~åã≤# Ñ¨„`«O.
WOw¡+¨µÖ’ ~åã≤# D "åº™êxfl PÜ«∞<Õ P `«~åfi`« 'K«∂Ñ¨Ù— Ñ¨„uHõ HÀãÖ
`≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ J#∞"å^ŒO KÕã≤ WKåÛ~°∞.

`≥ÖOQÍ}Ö’ =O^Œ Q˘O`«∞Å∞
qxÑ≤OKåe
"å~°ÅÎ ∞ ~åÜ«∞=∞O>Ë Hõ^ÅŒä ∞ ~åã≤ ÑÖÑ≤¿ãÎ ãÖáê^Œ‰Ωõ Å∞ XÑ¨ÙÊHÀ~°∞.
JO^Œi Hõ^Å Œä ∂ JK«∞Û "ÕÜ∂« ÅO>Ë Zxq∞k ¿ÑrÅ ¿ÑÑ¨~∞° Z#Éè·ˇ
¿ÑrÅ~Ú<å ãïáÈ^Œx <åºÜ«∞OQÍ<Õ JÉèºí O`«~O° K≥áêÎ~∞° . J~Ú<å,
J_»fi~Ô *ìÂ "ò ∞≥ O@∞¡ áÈ#∞, ã≤x=∂ ÉÁ=∞‡Å∂ "åºYºÅ∂ áÈ#∞, ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩÅ ~°KÛ« Å∂ ~°Q_Æ Å » ∂ áÈ#∞ Hõ^Å Œä ∞ JK«∞Û"ÕÜ∞« _®xH˜ ¿ÑÑ¨~À¡
KÀ>ˇH¯õ _»∞O@∞Ok? ¿ÑrÅ∞ Zxq∞^Œ~Ú`Õ<OÕ Z#fl~Ú`Õ<OÕ ?
L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’ Ñ¨xKÕ¿ã qÖËY~°‰¡ Ωõ – =ÚYºOQÍ z#fl
T~°Ö ¡ ’ Ñ¨xKÕ¿ã „QÍg∞} qÖËY~°‰¡ Ωõ – WOH˘Hõ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ ‰õÄ_» LOk.
`å=Ú ÑÖÑ≤OKÕ "å~°Å Î „áê=ÚMÏºxfl ÉËsA "Õ¿ã '_≥ã¯π — ã≤|ƒOkÖ’
JkèHõ ÉèÏQÍxH˜ P #HõûÖˇ@ · ¡ HÍ~°ºHˆ „∆ `åxfl QÆ∞iOz, JHõ¯_ç ã¨=∞ã¨ºÅ
QÆ∞iOz JOK«<å LO_»^Œx. x*ÏxH˜ "åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok
`≥ÅOQÍ}Ë`~« ∞° ÖË. "åà◊§‰õΩ #HõûÖˇ@ · ∞¡ XH˘¯Hõ¯™êi Ç≤ÏO™È<å‡^Œ∞Å∞
QÍ#∞, XH˘¯Hõ¯™êi ~˘=∂O\˜H± Ç‘Ï~ÀÅ∞QÍ#∞, XH˘¯Hõ¯™êi ^•i
`«ÑÊ≤ # ™È^Œ~∞° Å∞QÍ#∞, XH˘¯Hõ¯™êi `«=∞ `«∞áê‰õΩÅ`À <åºÜ«∂xfl
xÅÉˇ>ìË Jaè#= J=`å~° Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞QÍ#∞ HõxÑ≤™êÎ~∞° . P `≥~Å ° #∞
KèkÕ OK«∞H˘x JHõ¯_ç „Ñ¨[Å#∂ „Ñ¨*Ï rq`åxfl K«∂_»ÖxË "å~°∞
JHõ¯_ç "å~°ÎÅ „áê=ÚMÏºxfl JOK«<å "ÕÜ«∞ÖË~°∞. (P `≥~°Å∞
<≥ÅH˘#_»OÖ’ #HõûÖˇ@ · ¡ ÉÏ^èºŒ `« ‰õÄ_» ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ ).
"å~°Î =∂„`«O ¿ãHõiOz =KÕÛ¿ã qÖËYiH˜ W^Õn ÃÑ^ŒQÌ Í ÉÏ^èŒ
HõeyOK«^∞Œ . Jk 'ã≤OyÖò HÍÅO— "å~åÎ ÖËHõ '_»|∞Öò HÍÅO— "å~åÎ
Jx x~åúiOK«∞H˘x JO`«"∞Õ ~°‰Ωõ =∂„`«"∞Õ q+¨Ü∞« ¿ãHõ~} ° KÕã≤ ÃÑ#∂fl Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ
=¸¿ãã≤ ÖËz "≥oá¡ ÈÜÕ∞ qÖËYi =∞#ã¨∞Ö’ P<å\˜ "å~°Å Î #∞ |ÃãûH˜¯OKÕã#≤
`«~∞° "å`« "å\˜ J=âıëêÖËg∞ q∞QÆÅ=Ù. P qÖËYi ^è#Œ ºrq J#∞HÀ=K«∞Û. JO`«
Ü«∂O„uHõ"∞≥ #ÿ k XHõ rq`«"∞Õ HÍ^Œ#∞HÀ=K«∞Û. =∞# ^Œ$+≤xì |\˜ì U"≥∞<ÿ å J#∞HÀ=K«∞Û.
HÍh =∞#∞+¨µÅ Hõ+ãì¨ ∞¨ MÏÅ∞ ¿ÑÑ¨~À¡ XHõ\’ ~Ô O_À 'HÍÅO—Å "å~°Å Î ∞QÍ
=∂iáÈ=_»O `«ÑÊ¨ xãï Jx QÆ∞iÎOz<å, "å\˜x `«# =∞k #∞O_ô `«# *Ï˝ÑH¨ ÍÅ
#∞O_ô `«iq∞ "ÕÜ∞« ÖËx qÖËYi UO KÕÜ∂« e? `å#∞ Ñ¨x KÕ¿ãk =∂=¸Å∞
„áêO`«O HÍ#@ì~Ú`Õ, |~°∞=~Ú# Hõ^Å Œä ‰õΩ xÅÜ«∞"≥∞#ÿ PkÖÏÉÏ^£ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å
ã‘=∞ J~Ú`Õ, =∞#ã¨∞Ö’ P |~°∞=Ù#∞ ÃÑOK«∞H˘x Z<åflà◊√¡ T~°‰Ωõ O_®e?
P *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ |^ŒÌÖˇ· Hõ^äŒÅ∞ HÍHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. "å\˜x Hõ^äŒ‰õΩÅ‰õΩ K≥Ñ≤Ê
~å~ÚOK«=K«∞Û. `å<Õ Hõ^•ä ~°K#« JÅ=~°K∞« H˘x ~åÜ«∞=K«∞Û. ÖË^• q#flk q#fl@∞ì
– ¿Ñ~°∞,¡ ã¨Ö
÷ ÏÅ∞ H˘OK≥O =∂iÛ (¢ÃÑ·=ã‘ g∞^Œ Q“~°=O H˘nÌ HÍ=K«∞Û, Ñ¨~∞° =Ù#+ì̈O
^•"åÅO>Ë ÉèÜ
í ∞« OH˘nÌ HÍ=K«∞Û, áÈb™Èà◊√¡ ™êÇ≤Ï`«ºO ã¨ÇÏ≤ `«O K«^∞Œ =Ù`å~°#fl ã¨Ê$Ç¨ÏH˘nÌ
HÍ=K«∞Û) – ~åã≤, WkQÀ <Õ#∞ qÖËYiQÍ ~åÜ«∞ÖËHá õ È~Ú# Ñ¨ÓiÎ Hõ^Œä Wk Jx
=∞# =ÚO^Œ∞OK«=K«∞Û.
=Úh~ü D z=i =∂~°æO ZOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. =Ú_çã¨~°∞‰õΩ#∞ Hõ^äŒQÍ
=∞ÅK«‰Ωõ O_® =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩQÍ<Õ JOkÜ«∞º_®xfl q=∞i≈OKÕ "åà◊√O¡ \Ï~°∞. Wk
‰õÄ_» XHõ ™êÇ≤Ï`«º „Ñ¨„H˜Ü∞Õ #x qâı+¡ O≤ KÕ "åà◊√O¡ \Ï~°∞. Z=ˆ~=∞#∞‰õΩ<åfl =Úh~ü
`«# =∞#ã¨∞Ö’x |~°∞=Ù kOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ~°K~« Ú`«ÅO`å x*ÏxH˜ D Ñ¨<Õ KÕ™êÎ~∞° .
~°K«#‰õΩ ™ê=∂lHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Z#fl~Ú<å LO_»=K«∞ÛQÍh ~°K«# =Å¡
~° K « ~ Ú`« ‰ õ Ω O_Õ „Ñ¨ Ü ≥ ∂ [#O Wk. ™êÇ≤ Ï `« º O ã¨ fi Éè Ï = ã¨ fi ~° ∂ áêÅ#∞
x~°~‚ ÚOK«@OÖ’ D „Ñ¨Ü∂≥ [<åxH© áê„`« LO@∞Ok. Jk ™êÇ≤Ï`«º=∂ HÍ^•,
JÉè∞í º^ŒÜ∞« =∂ HÍ^• Jx `«i¯OK«_O» q=∞~°≈‰õΩÅ =O`«∞.
PkÖÏÉÏ^£ ÉÁQÆ∞Qæ #Æ ∞Å rq`«O`À ÑïK«Ü∞« O ÖËx "åà◊√¡ D "å~åÎ
Hõ^<Œä åÅ‰õΩ U q^èOŒ QÍ ã¨ÊOk™êÎ~À K≥ÑÊ¨ ÖË#∞. ÉÏQÍ ^Œ∂~°OQÍ „|uˆH "åà◊#¡ ∞ D
Hõ^<Œä åÅ∞ ÃÑ^ŒQÌ Í HõkeOK«Háõ È=K«∞Û. (~å[H©Ü∞« Ñ¨Há∆õ ê`«O HõêŒ Hõ =O\˜ J#∞Éè∂í u
H˘O`« HõeyOK«=K«∞Û##∞HÀO_ç.) J@∞=O@Ñ¨ÙÊ_»∞ "åà◊¡ HÀã¨"≥∞ÿ<å WOÔHO^Œ∞
HÀã¨"∞≥ <ÿ å =Úh~ü `«# Hõ^<Œä åxfl `«# x`«º rq`« ÉèÏ+¨Ö’ ã¨fiK«ÛOù QÍ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_»
`«# =$uÎ HÀãÖ `å#∞ JÅ=~°K∞« ‰õΩ#fl k#Ñ¨„uHõÅ `≥Å∞QÆ∞`À HõÅQÆÅÑ≤ K≥ÑÊ¨ _»O
J#=ã¨~"° ∞Õ "≥∂!

ÉÁQÆ∞æ ÉÏ=ÙÅ rq`«O`À ÑïK«Ü∞« O L#fl "åà◊#¡ ∞ D "å~åÎ Hõ^<Œä åÅ∞
`«ÑÊ¨ Hõ Hõke™êÎ~Ú. `«=∞ ÑïK«Ü∂« Å#∂ *Ï˝ÑH¨ ÍÅ#∂ <≥=∞~°∞"Õã∞¨ ‰õΩ<Õ@@∞ì
KÕ™êÎ~Ú. T~°#¡ ∂ =∞#∞+¨µÅ#∂ ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∂ [˝ÑHÎ≤ ˜ `≥™êÎ~Ú.
á⁄^Œ∞<Ì åfl ™êÜ«∞O„`«O HÍi‡‰õΩÅ Wà◊Ö
¡ ’¡ =O@Å~ÚáÈÜÕ∞^•HÍ `≥Å\ ¡ ˜
=∞OK«∞ÖÏQÆ g^è∞Œ Å#∞ Hõq∞‡ LO_Õ ÉÁQÆ∞æ á⁄~ÚºÅ á⁄QÆ, <≥u#Î ÃÇÏÖˇ‡\ò ÃÑ@∞ìH˘x
ÉÁQÆ∞`æ À Ü«Ú^•úxH˜ áÈ`«∞#fl Ãã·x‰õΩÅ ÖÏQÆ ÉÏ~°∞Å∞ fi Ãã·Hà˜ ¡◊ ÃÑ·# _»∂º\©H˜
áÈÜÕ∞ HÍi‡‰õΩÅ QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞, KÕã#≤ „â◊=∞ JO`å JÅã¨>ÿˇ Q˘O`«∞Ö’ ‰õÄ~°∞Û#fl@∞ì
=ÚHõãÎ i¨ QÍ Hõ~∞° ‰õΩQÍ =∂\Ï¡_Õ "åi ã¨fi~åÅ∞, `≥ÅOQÍ} „QÍg∞} ãÖã¨¯$uH©
ÃÑiy# r`åÅ =Å¡ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ Ñ¨@} ì ãÖã¨¯$u JOK«∞‰õΩ KÕ~∞° ‰õΩ#fl r=#â‹e· H©
á⁄O`«# ‰õΩ^Œ~H° õ qO`« ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩO@∞#fl HÍi‡Hõ r=# ãÖã¨¯$u ('w áÈi
Z@∞áÈ~ÚO^À— Jx "≥uHˆ `«eH¡ ˜ '=∂ „ÃÑ¶O_£ WO\˜H˜ áÈÜ«∂#∞ =∞g∞‡— Jx ["å|∞
¡ ∞), 'ÃÑ^ŒÌ áÈ~°_xç Ñ¨xÖ’# Éˇ\#ì˜ =Ú QÍh
K≥ÑÊ¨ _»O <Õ~∞° Û‰õΩO@∞#fl D `«~O° Ñ≤ÅÅ
w z<Àfl_»∞ ^•#¡ n#¡ u~°∞QÆ∞`åO_»∞ QÆ^• áÈb™ÈÅ¡ KÕ`∞« ÅÅ¡ QÆ# Ñ¨_∞» `«_"Õ ∂≥ —
##fl kQÆ∞Å∞, Z<£H“O@~ü "å~°Î q#QÍ<Õ 'Z=Å¡ áÈ~°_À—#x "åHõ|∞ KÕ¿ã P~å@O,
Z=~°~Ú<å Z#fl_»~Ú<å `«#flHõáÈ`å~å Jx `å=Ú Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞#Î fl ^Œ∞~å‡~°∞_æ Hç ˜
'J#flÅ∞— ^ÕÇÏ¨ â◊√kú KÕ™ê~°x `≥e¿ãÎ HõàÖ
¡◊ ’ "≥eQˆ ãÖ`«$Ñ≤,Î q∞e>ˇO@¡ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
K«~º° Å QÆ∞iOz, 'J#flÅ— J<åÖ’z`«"∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å QÆ∞iOz, ~“_ôÅ∞QÍ =∂i#
'=∂rÅ— QÆ∞iOz q~°HQÎ˜ Í =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ ÃÑ^Œq q~°∞Ñ¨Ù =∂@Å∞, Ü«¸xÜ«∞#¡
¿Ñ~°∞ K≥¿ÑÎ q=∞~°≈, áÈbã¨∞Å „Ñ¨™êÎ=# =¿ãÎ pè`å¯~°O, 'J#flÅ— =∂@ f¿ãÎ `«Q∞Æ æ
ã¨fi~°O`À =ÚHõãÎ i¨ QÍ =∂\Ï¡_Õ ~Ô O_»∞ =∂@Å∞, 'J#flÅ∞ QÍ KåHõe =∞ÖËâ¡ O◊
HÍ„ÖˇH¯õ e~°Q˘æ\„ì˜ #O@— JO>Ë =∞ø#OQÍ k‰õΩ¯Å∞ K«∂ã¨∂Î \ÏÑ≤H± =∂ˆ~Û ^•HÍ
T~°‰Ωõ O_Õ =ÚMÏÅ∞ – Wg WOHÍ Z<Àfl *Ï˝ÑH¨ Oõ =™êÎ~Ú.
ÉÁQÆ∞æ ÉÏ=ÙÅ =~°=Î ∂# ã≤u÷ x QÆ∞iOz Ñ¨ÓiÎ z„`«O W=fi_®xH˜ =Úh~ü
=∞iH˘xfl „Ñ¨=ÚY"≥∞#ÿ Ñ¶∞¨ @#Å Hõ^<Œä åÅ∞ ‰õÄ_» KÕiÛ LO_»=K«∞Û#∞. KÕiÛ#
"å\˜x WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ ‰õÄ_» "åºMÏºxOz LO_»=K«∞Û#∞. =∞#O K«∂Ñ≤OKÕ
ã¨`º« O =∞#O ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ Ñ¶∞¨ @#Å#∞ |\˜,ì "å\˜x =∞#O "åºMÏºxOKÕ
Ñ¨ûúŒ x |\˜ì LO@∞Ok (#ã¨∂Ê~üÖ’ áÈbã¨∞Å∞ ã¨r=OQÍ ^ŒÇÏ¨ #O KÕã#≤ ã≤HÍã¨
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∂kÔ~_ç¤ ã¨q∞‡Ô~_ç¤ Ç¨Ï`Àº^ŒO`«O JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#∞. áÈbã¨∞Å „‰õÄ~°`fi« O
g∞^Œ ^Œ$+≤Ãì Ñ\˜ì P Ñ¶∞¨ @##∞ "åºMÏºx¿ãÎ =∞#‰õΩ XHõ "åã¨=Î O `≥Å∞ã¨∞OÎ k. K«∞@∂ì
=O^ŒÅ ãÖYºÖ’ QÆ∞q∞QÆ∂_ç P Ñ¶∞¨ ’~°HÍO_»#∞ JKÕ`#« OQÍ K«∂ã¨∂Î LO_çáÈ~Ú#
HÍi‡‰õΩÅ g∞^Œ ^Œ$+≤Ãì Ñ\˜ì "åºMÏºx¿ãÎ "Õ~ˆ H˘xfl "åã¨"Î åÅ∞ `≥Å∞™êÎ~Ú).
J^≥\Ï¡Q∞Æ <åfl D Hõ^<Œä åÅ∞ =Úh~ü =∞#ã¨∞ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì q. J`«#∞
K«∂Ñ≤OK«^Å Œ K«∞‰õΩ#fl ^Œ$â◊ºO J`«#∞ =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í #q∞‡#k. D Hõ^<Œä åÅÖ’x
Ñ¨Há∆õ ê`«O „Ñ¨^~Œ ≈° # HÀãÖ `≥zÛ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #flk HÍ^Œ∞.
XHõ „¿ÑHõ∆‰õΩ_çQÍ „Ñ¨^Œi≈OKÕk ‰õÄ_» HÍ^Œ∞. `å#∞ #q∞‡# ã¨`åºhfl
<åºÜ«∂hfl xã¨ûOHÀK«OQÍ HÍy`«O g∞kH˜ ZH˜¯OKåÅ#fl^˘Hõ¯>Ë =Úh~ü P~å@O
HÍ^Œ∞ (J^˘Hõ¯>Ë J~Ú<å "≥∞K«∞ÛHÀ=K«∞Û). P ã¨`åºhfl <åºÜ«∂hfl HÍáê_»_®xH˜
^≥#· Ok# rq`«OÖ’ Hõ$+≤ KÕÜ∞« _»O ‰õÄ_» `«# Hõ~=Î° º"Õ∞#x – qÖËYiQÍ#∂
=ºH˜ Î Q Í#∂ – =Úh~ü #=∂‡_» ∞ . 'P ã¨ O Hõ Å ÊO LO^Œ O >Ë < Õ #∞"˘fiHõ
#HõûÖˇ·@∞=#fl=∂@— J#fl áÈbã¨∞Å ÉˇkiOÑ¨ÙÅ‰õΩ ÖÁOQÆ‰õΩO_» J`«#∞ P
#=∞‡HÍxfl PK«iOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™ê_»x D Hõ^<Œä åÖË K≥áêÎ~Ú.
L`«Î~° `≥ÅOQÍ}Ö’ <åºÜ«∞<åºÜ«∂Å QÆ∞iOz QÆ∞ã¨QÆ∞ã¨Å∞QÍ
=∂\Ï¡__» ®xH˜ KåÖÏ=∞Ok ã≤^"úŒ ∞Õ HÍh D ãÖHõÅÊO =∂„`«O H˘kÌ=∞OkÖ’
=∂„`«"∞Õ LO@∞Ok. Jaè„áêÜ«∞ Éè^Ë •Å`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_® D ãÖHõÖÏÊxfl
=∞#O Q“~°qOK«_O» <Õ~∞° ÛHÀ"åe. JÑ¨ÙÊ_Õ =∂#=`åfixfl xÅÉˇ@Qì Å Æ ∞QÆ∞`åO.
JO`Õ HÍ^Œ∞, JÑ¨ÙÊ_Õ `≥ÅOQÍ}#∞ HÍáê_»QÅ Æ ∞QÆ∞`åO.
L`«~Î ° `≥ÅOQÍ} D ~ÀA XHõ q+¨=∞ ã≤u÷ x Z^Œ∞~°∞¯O@∂ LOk.
„Ñ¨É∞íè `åfixH© #HõûÖˇ@ · ‰¡ Äõ =∞^èºŒ J^˘Hõ 'Ü«Ú^ŒÉú ∂íè q∞—QÍ =∂iáÈ~ÚOk J#_»O
H˘O`« "Õ∞~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Juâ◊Ü≥∂H˜Î. „Ñ¨[Å rq`«O „Ñ¨[Å KÕ`«∞Å #∞O_ç
*ÏiáÈ~ÚO^Œ#_»O ‰õÄ_» H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ "åã¨=Î "Õ∞. „Ñ¨[Å∞ „Ñ¨É∞íè `åfihfl 'J#flÅ—#∂
XˆH ~°HOõ QÍ K«∂_»~∞° . XˆH "≥∂`å^Œ∞Ö’ Q“~°qOK«~∞° , „¿Ñq∞OK«~∞° . („Ñ¨É∞íè `åfixfl
L`«Î~° `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ HÍ^Œ∞ ZHõ¯_® „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒÌQÍ Q“~°qã¨∞Î#fl@∞ìQÍh Jã¨Å∞
„¿Ñq∞ã¨∞Î#fl@∞ì QÍh HõxÑ≤OK«^Œ∞.) J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© 'W^ŒÌi =∞^è•º „Ñ¨[Å∞
#eyáÈ`«∞<åfl~°∞— J<Õk Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∂ J|^ŒOú HÍ^Œ∞.
`≥ÖOQÍ} „Ñ¨[Å =∞<ÀÉèÏ"åefl â’kè¿ãÎ JO^Œ∞Ö’ HõxÑ≤OKÕk qÑ¨¡=
~°K~« Ú`«Å∞ TÇ≤ÏOKÕ 'áÈ~å@ K≥`· #« ºO— HÍ^Œ∞ (ZÑ¨ÙÊ_À H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’
`«ÑÊ¨ ). H˘O`« L`åûÇ¨ÏO, H˘O`« Pâ◊, HÍQÆÅ HÍ~°ºO QÆO^è~Œ ∞° fiÅ∞ f~°∞™êÎ~#° fl
ãÖ`«$Ñ≤Î H˘O`«, Z@∞áÈ~Ú Z@∞=ã¨∞OÎ ^À ##fl ÉèÜ í ∞« O H˘O`«, '=∂ KÕuÖ’ UO
ÖË^∞Œ — J<Õ xi¡Ñ`Î¨ « H˘O`«, 'W^ŒO`å ZO^Œ∞HÀãÖ?— J<Õ ãÖ^ÕÇÏ¨ O H˘O`«, q~°HÎ˜
H˘O`«. n#O`«\h˜ HõeÑ≤ \’‰õΩ# 'áÈ~å@ K≥`· #« ºO— Jh, '„Ñ¨[Å „ÑüÑ¶∞¨ @<å
K≥`· #« ºO— Jh ¿Ñ~°∞ ÃÑ@ì_O» ^Œ∞™êûÇ¨ÏãÖ J=Ù`«∞Ok.

D Ü«Ú^Œ~ú O° QÆO =∞m¡ r=# ~°OQÆOQÍ =∂~åe. ^•xx =∂~°∞ÛHÀ=_®xH˜
K≥·`«#º=O`«"≥∞ÿ# Hõ$+≤ HÍ"åe. '<åÔHO^Œ∞H˘zÛOk— J#∞HÀx K˘~°= HÍ"åe.
ãÖHõÅÊO HÍ"åe. Jq `«y# "≥∂`å^Œ∞Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åHõáÈ`Õ L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}‰õΩ
„Ñ¨ã∞¨ `Î « Ñïã≤u÷ #∞O_ç q=ÚH˜Î ÖË^∞Œ .
WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ, L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’ rq`«"∞Õ Ü«Ú^ŒOú QÍ =∂iO^Œx
#"Õ∞‡"åà◊√<¡ åfl~°x <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#∞. "åà◊¡ ^Œ$+≤Ö ì ’ |Ç¨ïâß WÑ¨ÙÊ_»∞ HÍ=Åã≤Ok
Ü«Ú^ŒúO KÕ¿ã `≥yOÑ¨Ù WOH˘OK≥O ÃÑ~°QÆ_»O =∂„`«"Õ∞. Wk "åã¨ÎqHõ"≥∞ÿ#
Jaè„áêÜ«∞O Jx <Õ#∞ J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . WHõ¯_» rq`«"∞Õ Ü«Ú^ŒOú QÍ =∂~°Ö^Ë ∞Œ .
rq`«OÃÑ·# Ü«Ú^ŒOú `«# áê^ŒO "≥∂Ñ≤Ok. J~Ú`Õ Jk rq`«O`À ãÖ|O^èOŒ
ÖËx Ü«Ú^ŒOú HÍ^Œ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Jk 'r=# Ü«Ú^ŒOú — HÍ^Œ∞. rq`«O HÀãÖ
Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∂« Åx `≥ÅOQÍ} „Ñ¨[ÅÖ’ Z‰õΩ¯= =∞Ok J#∞HÀHõ=ÚO^Õ Ü«Ú^ŒOú
=KÕÛã≤Ok. "≥Ú^ŒÅ~Ú# P Ü«Ú^ŒOú „Ñ¨[Å‰õΩ P ãÖHõÅÊO <ÕiÊOKåÅx Ptã¨∂Î
LOk. Jk „Ñ¨[Å rq`åÅ`À ãÖ|O^èOŒ ÖËx Ü«Ú^ŒOú HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì „Ñ¨[Å∞
^•xÖ’ U^À XHõ "Õ∞~°‰õΩ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞ J=Ù`«∞<åfl~°∞. W+¨ìOQÍ H˘O^Œ~°∞,
J~Ú+Öì QÍ H˘O^Œ~∞° , W+Öì J~Ú+Öì Hõeã≤# ãÖkQÆ÷ ã≤u÷ Ö’ H˘O^Œ~∞° `≥ÅOQÍ}
¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHõO ^•xÖ’ ÉèÏQÆO J=Ù`«∞<åfl~°∞. Jk `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ rq`«O `≥eÜ«∞x
`«~O° XHõ\˜ `«Ü∂« ~°=Ù`«∞#flk. D Ü«Ú^ŒOú P^Œ~å≈Å HõO>Ë ^•x |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ
™ê=∞~å÷ºxH˜ Z‰õΩ¯=QÍ PHõi`¬ ∞« Å=Ù`«∞#fl `«~O° WÑ¨Ê\˜Hˆ `«Ü∂« ~°~ÚOk. P
™ê=∞~å÷ºxH˜ ã¨ÖÏO H˘\˜ì `«=∞ ã¨fi„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊"å^Œ
=¸Hõ ‰õÄ_» `«Ü∂« ~°~ÚOk.
D ã≤u÷ Ö’ `≥ÅOQÍ}‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ K˘~°= KåÖÏ ãÖH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ k. WÑ¨ÙÊ_»∞
qxÑ≤ã∞¨ #Î fl ~Ô O_»∞ Q˘O`«∞ÖË HÍHõ =¸_»= Q˘O`«∞, <åÅæ= Q˘O`«∞, #∂~°= Q˘O`«∞
qxÑ≤OK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ"åe. =Úh~ü '~°=fiO`« ™ê#∞Éèí∂u, PÖ’K«#—
HÀ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. =Úh~ü XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl XÑ¨ÙÊHÀ‰õΩ<åfl `≥ÅOQÍ} Ñïã≤u÷ JO`«HOõ >Ë
Z‰õΩ¯"Õ HÀ~°∞‰õΩO@∞O^Œx <Õ#∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞. P kâ◊QÍ D Hõ^•ä z„`åÅ∞
q∞=∞‡efl PÖ’zOÑ¨*¿Ë ãÎ ãÖ`À+Ö.
J=Ú„k`«O
21 JHÀì|~ü 1997
=∞Oz~åºÅ qÖËYi ZO_ç =Úh~ü Ñ¨Ùã¨ÎHÍxH˜ =ÚO^Œ∞=∂@QÍ ~åâß~°∞ HÍx P
Ñ¨Ùã¨ÎHõO JÑ¨Ê\’¡ JK«∞Û HÍÖË^Œ∞. =∞iH˘xfl "åº™êÅ`À HõeÑ≤ 'J=∂‡... `«∞ˆ~≠
ã¨ÖÏ"£∞— ¿Ñ~°∞`À Jk 2011Ö’ D =ÚO^Œ∞=∂@ ÖË‰õΩO_®<Õ JK«Û~ÚOk.
pHõ\˜HÀ}ÏÅ∞
# HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O =Å¡ [iy# "Õ∞Å∞ QÆ∞iOz K≥¿ÑÊ"åà◊¥§
~å¿ã"åà◊¥§ KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞ HÍ|\˜ì <Õ#∞ P L^Œº=∞O pHõ\˜
HÀ}ÏÅ QÆ∞iOKÕ K≥áêÎ#∞. P L^Œº=∞O =Å¡ KåÖÏ "Õ∞Å∞ [iy#
=∂@ "åã¨=Î "Õ∞. ZO.ZÖò áêsìÅ ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åk J~Ú# `≥ÅOQÍ}
„QÍ=∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ U*ˇhû Pk"åã¨∞Å‰õÄ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, "≥Ú`«OÎ QÍ
=∞# ã¨=∂*ÏxH˜ "Õ∞Å∞ [iyOk. (=∞iH˘xfl =~åæÅ‰õΩ ‰õÄ_» "Õ∞Å∞
[iyOk J<Õ |^Œ∞Å∞ '"≥Ú`«OÎ QÍ ã¨=∂*ÏxH˜ "Õ∞Å∞ [iyOk— J#_»OÖ’
ZHõ¯_À H˘OK≥O ÉèÏ="å^Œ |ÅÇ‘Ï#`« ^•y LO^Œx "å~°∞ J#∞‰õΩO>Ë
J#∞HÀ=K«∞ÛQÍHõ.) HÍh H©_∞» ‰õÄ_» [iyOk. [~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
Wk HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ ^˘i¡# á⁄~°ÉÏ@¡ =Å¡ [~°∞QÆ∞`«∞#fl H©_∞» HÍ^Œ∞.
P L^Œº=∞O J#∞ãïã¨∞#Î fl Ñ¨^`úŒ ∞« Å #∞O_ç =zÛ# H©_∞» . ^•x
QÆ∞iOz x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ =∂\Ï¡_∞» HÀ"åe. q=∞~°≈#∞ á⁄QÆ_Å Î»
=∞^èŒº „ÉÏÔH@¡Ö’ WiHÕK«#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. "åix „Ñ¨â◊Oã≤OK«=Åã≤
=zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨â◊Oã≤OK«=K«∞Û#∞. HÍh q=∞~°≈#∞ q=∞~°≈QÍ<Õ,
q_çQÍ<Õ K«~Û° ‰õΩ ÃÑ\Ïìe. JÉè∞í º^ŒÜ∞« O HÀãÖ „áê}ÏÅ∞ f¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯
`«=∞‰õΩO^Œh, Uk JÉè∞í º^ŒÜ∞« "≥∂ x~°~‚ ÚOK«∞H˘<Õ q[˝`« ã¨ÇÏ≤ `«O
`«=∞‰õΩO^Œh „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞‰õΩ<Õ "åix |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ É’#∞Ö’ xÅÉˇ\ì˜
„Ñ¨tflOKåe. W`«~∞° Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ (rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯`À ã¨Ç¨ ) qÑ¨=¡ O
HÀãÖ Ç¨ÏiOK«_®xH˜ ZO`« =∂„`«O "≥#HÍ_»x "åix q=∞i≈OK«_®xH˜

=∞#O "≥#HÍ_»#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . "≥#HÍ_ç#@ì~Ú`Õ âß¢ã‘Ü Î ∞« q[˝`#« ∞ `«=∞‰õΩ `å=Ú
PáêkOK«∞H˘x P áêsìÅ∞ fã¨∞#Î fl „áê}ÏÅ‰õÄ, Ç¨Ïiã¨∞#Î fl Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õÄ, „Ñ¨[Å‰õΩ
Hõeyã¨∞#Î fl HõëêìÅ‰õÄ =∞#=∞O^Œ~O° ‰õÄ_» ÉÏ^è∞Œ ºÅO J=Ù`å=Ú. D q+¨Ü∞« O
QÆ∞iÎOK«_®xH˜, QÆ∞iÎOz# `«~°∞"å`« ‰õÄ_» =∂\Ï¡_»\ÏxH˜ D ~å¢+¨ìOÖ’x
„Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok – <å`À ã¨Ç¨ – KåÖÏ HÍÅO Jhfl `≥eã‘
`«@Ñ¨\Ï~ÚOK«@O =Å¡ KåÖÏ #+ì̈O [iyO^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞. D q=∞~°≈#∞
áÈbã¨∞Å∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï~°h, x~°ƒO^è•xH˜ J#∞‰õÄÅ „Ñ¨Kå~°OQÍ
"å_»∞‰õΩO\Ï~°h J<Õ "å~°∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜ P ÉèíÜ«∞O`À<Õ KåÖÏ HÍÅO
T~°∞‰õΩ<åflO. J~Ú`Õ D q=∞~°≈ =Å¡ áÈbã¨∞Å‰õÄ, „Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^è•xH© =KÕÛ
„Ñ¨Ü∂≥ [#O Hõ<åfl „Ñ¨[Å‰õÄ L^Œº=∂Å‰õÄ ã¨=∂*ÏxH© Z‰õΩ¯= „Ñ¨Ü∂≥ [#O
LOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ „Ñ¨Ü∂≥ [#O =∂„`«"∞Õ LO_»=K«∞Û. ã¨=∂*ÏxH˜
J=ã¨~O° ‰õÄ_» LOk.
`≥ÅOQÍ}#∞ Ñ¨\ì˜ Ñ‘_Oç z# ^˘~°`<« åxfl JO`«O KÕãO≤ k #HõûÖˇ> · #¡Ë <Õk
"åã¨Î=O. P Ñ¨x |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À<Õ KÕ™ê~°∞. WOH˘Hõ q^èŒOQÍ ‰õÄ_» [iy
LO_Õ^"Õ ∂≥ QÍh D q^èOŒ QÍ [iyO^Œ#fl ã¨`åºxfl HÍ^Œ#ÖË=Ú. Wk `≥ÅOQÍ}
ZO.ZÖò L^Œº=∞O =Å¡ á⁄Ok# „Ñ¨Ü∂≥ [#O. ^˘~°Å ^ÀÑ≤_ô Ñ‘_#» Å HÕ^Œ
#ey# Ñ‘_`ç « ‰õΩÖÏÅ, =~åæÅ „Ñ¨[Å∞ =∞s =ÚYºOQÍ á⁄Ok# „Ñ¨Ü∂≥ [#O.
J~Ú`Õ #HõûÖˇ@ · ¡ Hõ$+≤ JHõ¯_ç`À PyáÈÖË^∞Œ . `«=∞ ™êÜ«Ú^èŒ PkèÑ`¨ º« O HÕ^Œ<Õ
qÑ¨=¡ O =ã¨∞OÎ ^Œh, „âßq∞Hõ „Ñ¨[Å‰õΩ ^ÀÑ≤_ô #∞O_ç âßâ◊fi`« q=ÚH˜Î Åaèã∞¨ OÎ ^Œh
P áêsìÅ∞ #=Ú‡`å~Ú. ^˘~°`#« O g∞^Œ KÕã#≤ áÈ~å@O =Å¡, ‰õÄe áÈ~å\ÏÅ
=Å¡, Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ =Å¡ `«=∞‰õΩ ÅaèOz# ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åkx „áêuÑ¨kHõ
KÕã∞¨ H˘x Jq ã¨=∂[O g∞^Œ ™êÜ«Ú^èŒ PkèÑ`¨ º« O <≥ÅH˘ÖËÊ kâ◊QÍ =ÓºÇ¨Ï~°K#«
KÕã∞¨ H˘x J=∞Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. D „Hõ=∞OÖ’ ‰õÄ_» ¿Ñ^Œ, Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å‰õΩ "å~°∞
H˘O`« "Õ∞Å∞ KÕã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. P „Ñ¨[Å ™êOÑ¶∞≤ Hõ Pi÷Hõ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ H˘O`«
f~°∞ã¨∞<Î åfl~°∞, ÖË^• fˆ~Û „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ^•x #∞O_Õ D áêsìÅ∞ `«=∞
K«~º° Å‰õÄ `«=∞ ~å*ÏºkèHÍ~° =ÓºÇ¨xH© ™êkèHÍ~°`,« „Ñ¨*Ï"≥∂^ŒO HÀ~°∞‰õΩO\Ï~Ú.
=∞O^Œ∞áê`«~Å ° ∞ ¿ÑeÛ =¸‰õΩ=∞‡_ç Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_ç<å, _≥#· "≥∞@ ÿ `¡ À „Ñ¨É∞íè `«fi
HÍ~åºÅÜ«∂Å∞, ÉÏºO‰õΩÅ∞, >ˇeá¶È<£ ZH±ûKèOÕ rÅ∞ ¿ÑÖËÛã≤<å, |ã¨∞ûÅ∞ HÍÖËÛã≤<å,
W<£áê¶ ~°‡~°¡ ¿Ñi@ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ P^è•~°O L<åfl ÖË‰Ωõ <åfl Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã<≤ å, JO^Œ∞Ö’#∂
¿Ñ^ŒÅ<Õ Z‰õΩ¯=QÍ Ç¨Ï`«ºKÕã<≤ å, `«=∞ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ `À#∂, `«=∞‰õΩ J_»O¤
=zÛ# "å~°O^Œi`À#∂ x~°O‰õΩâ◊OQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å, „Ñ¨*ÏHÀ~°∞ìÅÖ’#∂
ÑÖKåÜ«∞`«∞ÅÖ’#∂ UHõÑH¨ O∆õ QÍ =º=Ç¨ÏiOz<å, z#fl `«ÑÙ¨ ÊÅ‰õΩ ÃÑ^ŒÌ tHõ∆ "Õã<≤ å,
Éè∂í q∞ áÈ~å@O ¿Ñi@ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ`À áê@∞ ™ê^è•~°} ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =ÚÅ∞
Ãã·Ò« c_»∞ ÃÑ\Õì z<å – XHõ¯ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë „Ñ¨*ÏáÈ~å@O ¿Ñi@ UO
KÕã<≤ å „Ñ¨[Å ™êOÑ¶∞≤ Hõ Pi÷Hõ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ `å=Ú JOkã¨∞#Î fl Ñïëê¯~°O ¿Ñi@
^•x#O`«\h˜ ã¨=∞i÷OK«∞HÀ"åÅh, P K«~º° Åxfl\˜H© P"≥∂^ŒO á⁄O^•Åh D
áêsìÅ∞ K«∂™êÎ~Ú. '„Ñ¨[Å∞ `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O HÀãÖ – ÖË^• `«=∞
~å[º™ê÷Ñ#¨ HÀãÖ – KÕã∞¨ #Î fl áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ `«=∞‰õΩ J_»O¤ =zÛ# "åiÃÑ·#
fã¨ ∞ ‰õ Ω O@∞#fl <åºÜ« ∞ "≥ ∞ ÿ # K« ~ ° º Å∞—QÍ g\˜ x ã¨ = ∂[O K« ∂ _®Åh,
P"≥∂kOKåÅh D áêsìÅ∞ HÀ~°∞‰õΩO\Ï~Ú. D „Ñ¨Kå~°O KÕãÃ≤ Ñ@ì_"» ∞Õ `«=∞
_»∂º\©QÍ ÉèÏqOKÕ "Õ∞^è•=ÙÅ∞, J^Õ D<å\˜ „Ñ¨^•è # „Ñ¨*Ï`«O„`« Hõ~=Î° ºO Jx
ÉèÏqOKÕ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ D ~å¢+Öì Ö’ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞.
nxx QÆ ∞ _ç ¤ Q Í kQÆ q ∞OQÆ = Åã≤ # J=ã¨ ~ ° O Ug∞ ÖË ^ Œ ∞ . „Ñ¨ u
~å[H©Ü∞« OÖ’#∂ x["≥∞#ÿ JOâ◊O H˘O`«, ™êkèHÍ~°`‰« Ωõ ãÖ|OkèOz# JOâ◊O
H˘O`« ("åã¨=Î O H˘O`«, ÉèÏ=*ÏÅO H˘O`«) L#fl>Ëì #HõûÖˇ\ · ò ~å[H©Ü∂« Ö’¡#∂ LOk.
(W`«~° ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ L#fl^ŒO`å ÉèÏ=*ÏÅ"Õ∞, `«=∞k =∂„`«O JO`å ã¨`º« "Õ∞#x
D áêsìÅ∞ ÉèÏqOz#Ñ¨Ê\˜H©). #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞ „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O HÀãÖ
=∂„`«"Õ∞ Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œ∞. „Ñ¨[Å ~å*ÏºkèHÍ~°OQÍ K≥Ñ¨Ê|_Õ `«=∞
~å*ÏºkèHÍ~°O HÀãÖ XHõ ÑÖ^ä•#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. P ÑÖ^ä•
=Å¡ x[OQÍ<Õ ã¨=∞ã¨=∂[O =ã¨∞OÎ ^•, JO^Œ∞Ö’x ã¨=∞ã¨ºÅ Ñ¨@¡ D áêsìÅ‰õΩ
ã¨~~° Ú# J=QÍÇ¨Ï# LO^•, D â◊`å|ÌÑÙ¨ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅ K«i„`«#∞
á⁄y_ç#<åflà◊√§ á⁄QÆ__» O» P `«~∞° "å`« `≥Q_Æ _» O» `«ÑÊ¨ D HÀ}O #∞O_ç ZÑ¨ÙÊ_≥<· å
J^èŒºÜ«∞#O KÕâß~å, U „Ñ¨[Å ¿Ñi@<≥·`Õ `«=∞ ÑÖ^ä•#∞ D áêsìÅ∞
ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩO@∞<åflÜ≥∂ P „Ñ¨[Å‰õΩ P ÑÖ^ä• Ñ¨@¡ P"≥∂^ŒO LO^•, Jã¨Å∞
J=QÍÇ¨Ï# LO^•, `«=∞ ÑÖ^ä•#∞ J=∞Å∞ KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ D áêsìÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl
Ç¨h, fã¨∞#Î fl „áê}ÏÅ∂, `≥ã∞¨ #Î fl x~°ƒO^èOŒ qÑ¨"¡ åxH˜ 'Jx"å~°º=∂—, P „Hõ=∞OÖ’
™ê=∂lHõ rq`«OÖ’#∂ ãÖã¨¯$uÖ’#∂ =ã¨∞#Î fl #+¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ Ñ¨@¡ D
áêsìÅˆH"≥∞ÿ<å Ñ¨\˜ìOÑ¨Ù LO^•, Jã¨Å∞ J=QÍÇ¨Ï# LO^• J#fl „Ñ¨â◊flÅ∞
"Õã∞¨ HÀ‰õΩO_® "å~°∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ ™êkèHÍ~°`« "åiH˜ QÆ∞_çQ¤ Í W=fi_»O J#=ã¨~O° .
"å~°∞ J#∞ãïã¨∞Î#fl q^è•<åÅ#∞ "å~°∞ ãÖHõÅÊÑ¨Ó~°fiHõOQÍ U~°Ê~°K«∞‰õΩ#fl

q^è•<åÅ∞QÍ K«∂_»_O» , "≥Ú`«=Î ∞O`å „Ñ¨[Å PHÍOHõÅ ∆ #∞O_ç XHõ Jx"å~°º
„Hõ=∞OÖ’ Ñ¨Ù\˜ìO^Œ#fl "å^Œ##∞ q=∞i≈OK«_»O, "å\˜ ^Œ∞+¨Êùe`åÅ#∞
x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ PˆHÑ∆ O≤ K«_O» J=ã¨~O° .
#HõûÖˇ·\ò áêsìÅ∞ J<ÕHõO L<åfl~Ú. HÍ|\˜ì XH˘¯Hõ¯ áêsì q+¨Ü«∞O
q_çq_çQÍ =∂\Ï¡_»∞HÀ"åÅx gi 'áÈ~å@ „áêO`åÅ‰õΩ— – `≥ÅOQÍ}‰õΩ,
=ÚYºOQÍ L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}‰õΩ – ^Œ∂~°OQÍ |uˆH"åà◊√¡ J#∞HÀ=K«∞Û. Jk XHõÑÊ¨ \˜
=∂@. L`«Î~° `≥ÅOQÍ}Ö’ „Ñ¨^è•#OQÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü, [#â◊H˜Î,
„ÑüÑ¶∞¨ @# (Ñ¶} ¨ É˜ ÏyÛ „QÆ∂Ñ¨Ù)Å PK«~}° Ö’ D ~ÀA =∞øeHõ"∞≥ #ÿ `Õ_® Ug∞
ÖË^∞Œ . „Ñ¨*Ï ã¨g∞Hõ~} ° „Ñ¨^•è #=∂ ÖËHõ ^Œà◊ K«~º° Å∞ „Ñ¨^•è #=∂ J<Õ K«~Û° D
áêsìÅ =∞^èºŒ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ [iˆQk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà◊ K«~º° ÅˆH „áê^è•#ºO Wã¨∞OÎ ^Œx
W`«~∞° Å∞ q=∞i≈OKÕ"å~°∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ P K«~Û° , P q=∞~°≈ `«yáæ ÈÜ«∂~Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë
WÑ¨ÙÊ_»∞ JO^Œi PK«~} ° ^•^•Ñ¨Ù XHõ>.Ë (<ÕxHõ¯_» ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ áêsìÅ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl#∞. #∂º_≥"∂≥ „Hõãx‘ , [#â◊HÎ˜ ¿Ñ~°∞`À<Õ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl XHõÑÊ¨ \˜ '<åyÔ~_ç—¤
„QÆ∂Ñ¨Ù#∂ „Ñ¨™êÎqOK«_O» ÖË^∞Œ . "å\˜ PK«~}
° Ö’ q=∞i≈OK«=Åã≤# q+¨Ü∂« Å∞ ÖË=x
HÍ^Œ∞. HÍh Jk "Õ~ˆ K«~Û° .) WÑ¨ÙÊ_»∞ JO^Œi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∂ ^ŒàÏÅ K«∞@∂ì
u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ~åtÖ’<Õ `«ÑÊ¨ QÆ∞}OÖ’ `Õ_® ã¨fiÅÊO. (XHõ¯ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ Öò ’<Õ
HÍ^Œ∞, cÇ¨~üÖ’x ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ‰õÄ_» WÑ¨ÙÊ_»∞ D qÑ¨¡= #=¸<åÖ’<Õ
Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~Ú. Jk =∞OKÀ K≥_À QÍx WÑ¨ÙÊ_»∞ ^ÕâO◊ Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü #=¸<åÜÕ∞
qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì #=¸<å J~ÚOk.) ~å¢+Öì Ö’ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xH˜ „Ñ¨^•è #
Hˆ O„^•Öˇ#· =~°OQÆÖ,ò HõsO#QÆ~,ü PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡ÅÖ’<≥`· Õ ~åtÖ’ ‰õÄ_» `Õ_®
ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì JO^Œi QÆ∞iOz Hõe¿Ñ K«iÛOK«=K«∞Û. D áêsìÅ∞ „Ñ¨*Ïã¨g∞Hõ~} °
Jã¨ÖË KÕÜ«∞_»O ÖË^Œx HÍ^Œ∞. ã¨=∞ã¨ºÅ g∞^Œ áÈ~å_»_®xH˜ „Ñ¨[Å#∞
ã¨g∞Hõiã¨∞#Î flk KåÖÏ `«‰Ωõ ¯"Õ QÍx „Ñ¨^~Œ ≈° #Å‰õΩ, ã¨^ãŒ ∞¨ ûÅ‰õΩ JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞
ÉÏQÍ<Õ ã¨g∞Hõiã¨∞ÎO\Ï~°∞. áÈbã¨∞Å∞ J_»¤O ~å‰õΩO>Ë WOHÍ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
ã¨g∞HõiOK«QÅ Æ ~°∞. D áêsìÅ‰õΩ#flO`« „Ñ¨*Ï^Œ~}
° L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’ "Õ~ˆ U
~å[H©Ü∂« Å‰õÄ ÖË^<Œ kÕ Hˆ =ÅO gi P`«‡ã¨∞uÎ J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . `«∞áê‰õΩÅ
Ñ¶∞¨ ’+¨ =∞^èºŒ x["≥∞#ÿ „Ñ¨*Ï^Œ~}
° Z=iH˜ ZO`« LOk Jx `ÕÅÛ_»O Hõ+"ì¨ ∞Õ QÍx
ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ KåÖÏ „Ñ¨*Ï^Œ~} ° L#fl =∂@ HÍ^Œ##=ã¨~O° ÖË^∞Œ . JO`«
=∂„`«O KÕ`« WHõ <À~°∞ =¸ã¨∞HÀ=∞O>Ë =¸ã¨∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~=° ¸ ÖË^∞Œ .
ZO.ZÖò áêsì áÈ~å\ÏÅ Ñ¨@¡ "≥Ú`«OÎ QÍ <å "≥Y· ~ˆ q∞\’ ã¨Ê+Öì KÕÜ∞« ‰õΩO_®
Hˆ =ÅO "åi `«ÑÙ¨ Ê_»∞ áÈHõ_Å
» #∞ q=∞i≈ã¨∞#Î fl@∞¡ =∂\Ï¡_∞» `«∂ (ÖË^• #\˜ã∂¨ )Î
"åi áÈ~å@ ÅH∆ÍºxH˜ x*ÏxH˜ `å"Õ ÖË‰Ωõ O_® KÕã∞¨ <Î åfl##fl q=∞~°≈ <å g∞^Œ
ÃÑ>Ëì J=HÍâ◊O LOk. (WOH˘OK≥O ã¨∞xfl`«OQÍ K≥ÑÊ¨ ^ŒÅK«∞‰õΩ#fl "åà◊√¡ – <≥u· Hõ
™ê~°fi[h#`« Kå@∞# <Õ#∞ ~å[H©Ü«∞ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ KÀ@∞ ÖË‰õΩO_® KÕã¨∞Î<åfl#x
Jaèâ◊Oã≤OK«=K«∞Û#∞.) `«=∞‰õΩ Z=iÑ¨\Ï¡ ÖËx ["å|∞^•s`«#O `«=∞#∞
q=∞i≈OKÕ"åiH˜ =∂„`«O `«=∞ Ñ¨@¡ LO_®Å<Õ D ^èÀ~°}x˜ P"≥∂kOK«=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖË#Ñ¨Ê\˜H© <å "≥Y
· ~ˆ q∞\’ K≥áêÎ#∞. `≥ÅOQÍ}Ö’#∂ U*ˇhûÖ’#∂
H˘xfl ~°HÍÅ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ PkèÑ`¨ åºhfl, J<åºÜ«∂hfl áÈQ˘@ì_®xH˜ #HõûÖˇ\
· ò
áêsìÅ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ ~å[H©Ü«∂Å∞ KåÖÏ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_®¤~Ú. ("≥Ú^Œ\’¡ D
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À áê@∞ „Ñ¨*Ïã¨g∞Hõ~}
° ‰õÄ_» K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ "≥∂`å^Œ∞Ö’
LO_çO^Œ<kÕ ‰õÄ_» ã¨`º« "Õ∞.) D =∂~°∞Ê |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO J=ã¨~O° ÖË‰Ωõ O_® =zÛ
LO>Ë ÉÏQÆ∞O_Õk. ZO^Œ∞HõO>Ë, |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ÖËHõ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ ÉèÜ í ∞« O`À
=KÕÛ =∂~°∞Ê HõO>Ë ™ê=∂lHõ ãÖã¨¯$uÖ’ ÑïÑ¨Ó~°‚OQÍ r~°‚"≥∞ÿ# `«~°∞"å`«
=º=ã≤`÷ =« ∞ÜÕ∞º =∂ˆ~Ê ã≤~÷ O° QÍ, ã¨ÇÏ¨ [OQÍ LO@∞Ok HÍ|\˜.ì HÍh nxH˜ `«ÑÙ¨ Ê
Ñ¨@=ì Åã≤Ok |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕã#≤ "åix HÍ^Œ∞. „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞
™êQÆx=fix"åix. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© – P "Õ∞~°‰Ωõ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO ^•fi~å <åºÜ«∂xfl
xÅÉˇ\#ì˜ "åi Hõ$+≤x QÆ∞iÎã∂¨ <Î Õ – P Ñ¨x |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO ^•fi~å KÕÑ@ ¨ _ì O» =Å#
=zÛ# #ëêìÅ#∞ ã¨¿ÇÏ`«∞HõOQÍ QÆ∞iÎOK«=Åã≤O^Õ. JÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"∞Õ "å\˜x
K«H¯õ k^Œ_Ì O» ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok. Jk J=ã¨~åxfl q∞Oz# ~åtÖ’ LO_»‰Ωõ O_»
K«∂_»_O» ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok.
~Ô O_»∞, J<åºÜ«∂Å#∞ ZÑ¨Ê\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ Z^Œ∞~˘¯#_»"∞Õ HÍHõ J<åºÜ«∂xH˜
`å"Õ ÖËx ã¨=∞ã¨=∂*Ïxfl xi‡OK«_O» ‰õÄ_» ZO.ZÖò áêsìÅ Pâ◊Ü∞« "Õ∞. ^•x
HÀãÖ "å~°∞ ~å*ÏºkèHÍ~åxfl `«=∞ ~å[H©Ü«∞ ÅHõ∆ºOQÍ ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P
~å*ÏºkèHÍ~åxH˜ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxfl (™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ =∂~åæxfl) ™ê^èŒ#OQÍ
ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ D ÅHõº∆ O, ™ê^è#Œ O P áêsìÅ „Ñ¨*Ï Ñ¨Ù<åkÖ’ "≥∞*Ïi\©
P"≥∂^ŒO á⁄O^•Ü«∞x #=∞‡_®xH˜ P^è•~åÖËg∞ ÖË=Ù. D ÅHõº∆ ™ê^è#Œ HÀãÖ
[iˆQ K«~º° ÅÖ’ „Ñ¨*Ïã¨g∞Hõ~} ° KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. `«=∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° Ö’ J`«ºkèHõ
ÉèÏQÆO J^Õ „Ñ¨*ÏÑ¨Ù<åkH˜ (Ñ‘_`ç « ‰õΩÅ, =~åæÅ‰õΩ – ¢ã‘ÅÎ ∞ Ju `«‰Ωõ ¯= J~Ú#Ñ¨Ê\˜H)©
K≥Ok#"å~°#fl XHõ¯ q+¨Ü∞« "Õ∞ Wk '„Ñ¨[Å ÅHõº∆ O— Jx P áêsìÅ∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_®xH˜
(=∞#O XÑ¨ÙÊH˘<Õ@@ì~Ú`Õ) LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok.

ã¨=∞ã¨=∂[ ™ê÷Ñ#¨ ~å*ÏºkèHÍ~°O ^•fi~å [~°Q^Æ xŒ <Õ#∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
ã¨=∞ã¨=∂[ ™ê÷Ñ<¨ Õ HÍ^Œ∞, ^•x Pi÷Hõ áê~°≈fiO J~Ú# (Jk áê~°≈fiO =∂„`«"∞Õ
'Ñ¨Ù<åk— HÍ^Œ∞) ã¨=∞+≤ì L`«ÊuÎ =º=ã¨#÷ ∞ <≥ÅH˘ÅÊ_»O Ãã·Ò« ~å*ÏºkèHÍ~°O
^•fi~å [~°QÆ^Œx D â◊`å|ÌÑ¨Ù K«i„`« |∞∞A=Ù KÕã≤O^Œ#∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H,© ã¨=∞ã¨=∂[ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ H˘xfl Ñ¨#∞Å∞ – L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
™⁄O`« Pã≤xÎ HÍáê_Õ K«\ÏìÅ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O, ™ê„=∂[º"å^Œ „^Œ=º ãÖã¨Å ÷
^•_ç #∞O_ç ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∞`åfixfl HÍáê_»_O» =ÔQ~· å – ~å[ºO ^•fi~å [~°QQÆ Å Æ =Ù.
Jq ‰õÄ_» P ~å[ºO „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"∞≥ `ÿ <Õ Õ xÅHõ_Q» Í [~°QQÆ Å Æ =Ù. D Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ
ÑïkèÖ’ ~å*ÏºkèHÍ~° ÅH∆Íºxfl XHõ J~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« ÅHõº∆ OQÍ<Õ QÆ∞iÎOK«
=K«∞Û. =∞i D ÅHõº∆ O Hˆ =ÅO ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O ^•fi~å<Õ ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^•?
Jk Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ |\˜ì LO@∞Ok. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ L#fl Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’
áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl u~°ã¯¨ iOKÕ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ÑÖ^ä•Ö’ =∂„`«"∞Õ
Jk ™ê^èŒº=∞ø`«∞O^Œx J#∞HÀ#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P ÑÖ^ä•<Õ
ZOK«∞HÀ=_»O "≥#∞Hõ |Å"≥∞#ÿ "å^Œ#Å∞<åfl~Ú. HÍ|\˜ì nxx J~°~÷ Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ
~å[H©Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« OQÍ ÉèÏqOK«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ^•x ™êkèHÍ~°`#« ∞ „Ñ¨tflOK«=Åã≤O^Õ
QÍx "≥Ú`«OÎ QÍ u~°ã¯¨ iOK«=Åã≤# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ÑÖ^ä• J<Õk XˆH XHõ ~°∂ÑÖÖ’ LO_»^∞Œ .
J<ÕHõ ~°∂áêÅÖ’ LO_»QÅ Æ ^Œ∞. Jxfl\˜ „Ñ¨ÉÏè ==¸ XˆH ~°HOõ QÍ LO_»^∞Œ . XHõ
xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# ~°∂áêxfl =∞# ~å¢+¨ìOÖ’x (™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@) #HõûÖˇ·\ò áêsìÅ∞
ZOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. ^•x Ñ¶e¨ `åÅ#∞, Ñ¨~º° =™ê<åÅ#∞ xiÌ+Oì¨ QÍ<Õ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x
q=∞i≈OKåe. "å\˜H˜ P ÑÖ^ä•Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘x J=∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl "åix
ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ KÕÜ∂« e. "åi ÑÖ^ä• 'Jx"å~°ºO— J#∞‰õΩO>Ë D Ñ¨~º° =™ê<åÅ
QÆ∞iOz KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞ ÖË^#Œ ∞‰õΩO\ÏO. HÍx Jk L^ÕâÌ Ñ◊ Ó¨ ~°fiHõOQÍ ZOK«∞‰õΩ#fl
XHÍ<˘Hõ =∂~°æO Jx QÆ∞iÎOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ ^•x=Å¡ =KÕÛ ã¨`«Êùe`åÅ`À áê@∞
^Œ∞+¨Êeù `åÅ#∞ ‰õÄ_» QÆ∞iÎOK«_O» J=ã¨~O° , "å\˜H˜ P áêsìÅ#∞ xÅnÜ«∞_»O
J=ã¨~O° . JÑ¨ÙÊ_»∞ HõhãÖ P ^Œ∞+¨Êeù `åÅ#∞ `«yOæ K«QÅ Æ ∞QÆ∞`åO.
nxH˜ <Õ#∞ ™ê~°fi[h# <≥u· Hõ „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ LÑ¨Ü∂≥ yã¨∞<Î åfl<å ÖË^• J<Õk
"≥Ú`«OÎ q=∞~°≈ K«kq# `«~∞° "å`« x~°~‚ ÚOK«=Åã≤# q+¨Ü∞« O. <≥u· Hõ`« J#QÍ<Õ
Jk ™ê~°fi[h#=∂ Jx PO^Àà◊# K≥O^Õ ^Œ∞ã≤÷uÖ’ JÉèí∞º^ŒÜ«∞"å^Œ∞Å∞
LO_»#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . (^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞.) H˘xfl ã¨∂„`åÅ∞
™ê~°fi[h#"≥∞#ÿ "Õ. Uk `«ÑÙ¨ Ê Uk XÑ¨ÙÊ J<Õ^•xH˜ Jxfl q+¨Ü∂« ÅÖ’#∂ ™ê~°fi„uHõ
„Ñ¨=∂}ÏÅ∞ LO_»Háõ È=K«∞Û#∞ QÍh XHõ~∞° KÕÜ∞« x `«ÑÙ¨ Ê‰õΩ (P `«ÑÙ¨ Ê#∞ U
q^èOŒ QÍ x~°fizOz#Ñ¨Ê\˜H)© "åix tHÕ∆ K«‰Äõ _»^<Œ kÕ XHõ ™ê~°fi„uHõ xÜ«∞=∞"Õ∞#h,
Jk ~å*ÏºxˆH HÍHõ L^Œº=∂Å‰õΩ ‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ ^Œh J#∞‰õΩO\Ï#∞. <åºÜ«∂xH˜
Jxfl "ÕàÖ ◊ Ï XˆH x~°fiK«#O LO_»Háõ È=K«∞Û#∞ QÍh XHõ x~°fiK«#O JO@∂
WzÛ# `«~∞° "å`« =∞# HÀãÖ =∞#O HÀ~°∞‰õΩ<Õ <åºÜ«∞O W`«~∞° Å‰õΩ ‰õÄ_» =∞#O
W"åfiÅ<Õk XHõ ™ê~°fi„uHõ xÜ«∞=∞"Õ∞ J#∞‰õΩO\Ï#∞. XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖËHõ xÜ«∞=∞O
ÖËHõ qÅ∞= ™ê~°fi„uHõO HÍ^Œh, XHõ ÑïkèÖ’ =∂„`«"∞Õ ^•xx P"≥∂k™êÎ=∞h
K≥¿ÑÊ"å~°∞ P ÑïkèÖ’<Õ ^•xx ZO^Œ∞‰õΩ P"≥∂kã¨∞<Î åfl~À `«~¯° |^ŒOú QÍ q=iOKÕ
ÉÏ^èºŒ `« `«=∞ g∞^Œ "Õã∞¨ HÀ"åÅ#flk XHõ ™ê~°fi„uHõ xÜ«∞=∞"Õ∞##∞‰õΩO\Ï#∞.
™ê~°fi„uHõO HÍx qÅ∞=#∞ `å=Ú P"≥∂kOKÕ Ñïkè Ö’Ñ¨Å J=∞Å∞ KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞
ã¨=∞`« áê\ÕKåÅ<Õk XHõ ™ê~°fi„uHõ xÜ«∞=∞"Õ∞##∞‰õΩO\Ï#∞.
J<åºÜ«∂xH©˜ ^Ò~°<˚ åºxH© QÆ∞~°~Ú#"å~°∞ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞Û‰õΩ<Õ@Ñ¨ÙÊ_»∞
ãïQÍæ `«=∞‰õΩ J<åºÜ«∞O [iy# "≥∂`å^Œ∞Ö’<Õ =º=Ç¨ÏiOKåÅx J#ÖË=Ú
QÍh P J<åºÜ«∂xfl K«H¯õ k^ÕÌ Hõ~"Î° åºxfl #∂`«# ã¨=∂[ x~å‡} Hõ$+≤Ö’ ÉèÏQÆOQÍ
ZOK«∞‰õΩ#fl"å~°∞ JO^Œ∞‰õΩ `«y# suÖ’ =º=Ç¨ÏiOKåÅ#_»OÖ’ `«Ñ¨ÙÊ
ÖË^#Œ ∞‰õΩO\Ï#∞. ~å[º~°ÇÏ≤ `« ã¨=∂*Ïxfl JOu=∞ ÅHõº∆ OQÍ ZOK«∞‰õΩ#fl"åà◊√§
(JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ~å*ÏºkèHÍ~° ÅH∆Íºxfl `«H} ∆õ Hõ~=Î° ºOQÍ ZOK«∞‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H©)
ã¨=∂[OÖ’ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍhfl JkèHÍ~åhfl P~åkèOKÕ ãÖã¨¯$ux – =∞#∞+¨µÅÖ’
J@∞=O\˜ =∞#ã¨`Î åfixfl – ÃÑOá⁄OkOK«‰Ωõ O_® LO_®Å#_»OÖ’ J<Òz`«ºO
ÖË^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞. ™êOã¨¯$uHõ qÑ¨¡=O ZÑ¨ÙÊ_À HÍ^Œ∞ WÑ¨Ê\˜ #∞O_Õ
"≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok Jx D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ JO@∞#fl "åà◊√§ ãÖã¨¯$uÖ’ qÑ¨=¡ O
`ÕHõáÈ`Õ áÈÜ«∂~°∞ (JO`«\˜ ¿Ñ~åâ◊Ñ¨~°∞ÅO HÍ=Ú) Ç≤ÏO™ê ^Ò~°˚<åºÅ#∂
=Ú~îå`«`åfihfl J=HÍâ◊"å^•hfl ÃÑOK«‰Ωõ O_® LO_®Åx HÀ~°_O» Ö’ J™ê^èºŒ "≥∞#ÿ
hu Ug∞ ÖË^#Œ ∞‰õΩO\Ï#∞.
#HõûÖˇ@
· ∞¡ ZOK«∞‰õΩ#fl áÈ~å@ ÑÖ^ä• "åiH˜ ~å*ÏºkèHÍ~°O `≥zÛÃÑ_»∞`«∞O^•
ÖË^• J#fl^˘Hõ¯>Ë ^•x =∞Oz K≥_∞» Å#∞ K«iÛOK«_®xH˜ w@∞~å~Ú HÍ‰õÄ_»^∞Œ .
'qÅ∞=Å∞ ™ê~°fi„uHõ=∂?— Jx „Ñ¨tflOKÕ"åi =∞#ã¨∞ûÖ’ L#fl ÉèÏ=# W^Õ<`·≥ Õ
^•xx =^Œ∞Å∞HÀ=_»O J=ã¨~O° . P Ö’Ñ¨Å "å~°∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ #Î fl ™ê=∂lHõ
ãÖã¨¯$u Z@∞=O\˜k? ^Õxx ^èfiŒ OãÖ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, ^Õxx xi‡ã¨∞<Î åfl~°∞? Z=iH˜

Ç¨x KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, ZO`« KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, ZO^Œ∞‰õΩ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞? Z@∞=O\˜ =º‰õΩÅ Î #∞
L^Œº=∂Å"≥Ñ· Ù¨ PHõiã¬ ∞¨ <Î åfl~°∞, Z@∞=O\˜ HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞?...
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ „Ñ¨âfl◊ Åhfl "Õã∞¨ HÀ"åe.
2
~Ô O_Õà§◊ „HÕ^Œ##∞‰õΩO\Ï#∞. qHÍ~åÉÏ^£ ZO.ZÖò.U K«O„^ŒâY ı ~ü („Ñ¨ã∞¨ `Î «
~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ QÆ#∞Å âßY =∞O„u) ÃÑ·# XHõ JaèÜ∂≥ QÆO =zÛOk. J`«x
„áÈ^ŒƒÅO`À J`«x J#∞K«~∞° Å∞ qHÍ~åÉÏ^£ '"å~°—Î qÖËYi ÃÑ·# ^Ò~°#˚ ºO KÕâß~°x.
P qÖËYi Z=~À K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« xfl x["≥∂ HÍ^À `≥Å∞ã¨∞HÀ‰õΩO_® "å~°QÎ Í
„"å¿ã™ê_»∞. ZO.ZÖò.U XHõ „QÍ=∂xH˜ áÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ JHõ¯_» „Ñ¨[Å`«xH˜ K≥ÑÙ¨ ÊÅ`À
x~°ã#¨ `≥eáê~°x P "å~°.Î D "å~°Î K«kq HÀÑÿOz# K«O„^ŒâY ı ~ü J#∞K«~∞° Å∞
qÖËYiÃÑ·# `«=∞ <åÜ«∞‰õΩ_ç ã¨=∞HõO∆ Ö’<Õ, J`«x „áÈ^ŒƒÅO`À<Õ K≥ÑÙ¨ ÊÅ`À
H˘_»∞`«∂ ^•_ç KÕâß~°∞. Wn JaèÜ∂≥ QÆO. Jk x[O HÍ^Œh, "åã¨"Î åxH˜ `å#∞
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxH˜ áêÅÊ_»‰õΩO_® `«# J#∞K«~°∞Å#∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕÜ«∞_®xH˜
„Ñ¨Ü∞« uflOKå#h ZO.ZÖò.U J<åfl_»∞. J~Ú`Õ `«=∞ P~ÀÑ¨}Å#∞ `å=Ú |∞∞A=Ù
KÕã∞¨ HÀQÆÅ=∞h, K«O„^ŒâYı ~ü ÃÑ·#, J`«x J#∞K«~∞° ÅÃÑ·# Hˆ ã¨∞ÃÑ\˜ì JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∂« Åh
qÖËY~°∞Å∞ PO^Àà◊# KÕ™ê~°∞. `å#∞ ^Œo`«∞}˜‚ HÍ|>Ëì WO`«QÍ PO^Àà◊# KÕã∞¨ <Î åfl~°x
K«O„^ŒâYı ~ü „Ñ¨`åº~ÀÑ¨} KÕ™ê_»∞. J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# ZO.ZÖò.UÅ∂, =∞O„`«∞Å∂
qÖËY~°∞Å#∞ U=∞<åfl <À~°∞ "≥∞^ŒÑx¨ ãÖÑ¶∂¨ Å∞ `«# g∞^Œ x~å^è•~°"∞≥ #ÿ P~ÀÑ¨}Å∞
"Õã≤ PO^Àà◊# KÕã∞¨ <Î åflÜ«∞<åfl_»∞. KÕã∞¨ #Î fl `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ HõÑÊ≤ Ñ¨ÙK«∞ÛHÀ=_®xH˜ J`«#∞
‰õΩÖÏxfl "å_»∞‰õΩO@∞<åfl_»x qÖËY~°∞Å∞ J<åfl~°∞. W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ∂ =∞^ŒÌ`«∞
ã¨g∞HõiOK«∞‰õΩO@∂ `«=∞ "å^Œ# „Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞.
D „Hõ=∞OÖ’ KåÖÏ „Ñ¨âfl◊ Å∞ K«~Û° ‰õΩ =KåÛ~Ú. ‰õΩÖÏÅ∞QÍ =~åæÅ∞QÍ
peáÈ~Ú L#fl =∞# ã¨=∂[OÖ’ Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Û#ù ∞ U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe?
|Å=O`«∞Å‰õΩ #+¨ìHõ~°"≥∞ÿ# "å~°ÎÅ∞ ~åÜ«∞_®xH˜ `«@Ñ¨\Ï~ÚOKÕ Ñ¨„uHõÅ∞
|ÅÇ‘Ï#∞Å q+¨Ü∞« OÖ’ `«@Ñ¨\Ï~ÚOÑ¨ÙÅ∞ ÖË‰Ωõ O_® ~åã≤áêˆ~ã≤ '`«ÑÊ¨ ~Ú`Õ
Hõq∆ ∞OK«=∞x J_»∞QÆ∞`åO Öˇ=∞‡O—>Ë ^•xx Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ¿Ñi@ P"≥∂kOKåÖÏ?
qÖËY~°∞Å∞ ‰õΩÅ, =~°,æ eOQÆ Ñ¨Há∆õ ê`åxH˜ Jf`«∞ÖÏ? XHõ ^Œo`« ~å[H©Ü∞« "Õ`Î«
x[OQÍ<Õ XHõ"àÕ ◊ ^Ò~°#˚ ºO KÕã<≤ å ^•xx J^Õ Ñ¨xQÍ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤ J`«x HÔ s~ü
^≥|ƒfÜ«∞_»O J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ åºxH˜ ¿ã= KÕÜ∞« _»O HÍ^•? Jx
XHõ"Ñ·≥ Ù¨ . z`«âÎ √◊ kú`À qÖËYi x[=∞x #q∞‡ ~åã≤# "å~°Ö Î ’¡ `«ÑÙ¨ ÊO>Ë ãÖ*Ï~Ú+‘
J_»Q˘K«∞ÛQÍx ^•_çKÜ Õ ∞« _»O ã¨~Ô #· ^Õ<å? qÖËY~°∞Å∞ P`«‡qâßfiãÖ HÀÖ’Ê`Õ
Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ^≥|ƒu#^•? ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ q=∞i≈ã¨∂Î "å~°ÎÅ∞ ~å¿ã
qÖËY~°∞Å‰õΩ ‰õΩÅ`«`fi« O JO@QÆ@_ì O» ‰õÄ_» Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ÃÑ·# ^•_ç HÍ^•?
~å[H© Ü « ∂ ÅÖ’ <Õ ~ ° „Ñ¨ = $uÎ QÆ ∞ iOz PO^Àà◊ # K≥ O ^Õ =∞#O ^Œ o `«
~å[H©Ü∞« "Õ`Å Î« ‰õΩ =∂„`«O q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù ZO^Œ∞H˜"åfie? ^•x=Å¡ JOu=∞OQÍ
^Œo`«∞ÅˆH #+Öì HÍ^•? Jx WOH˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ . D q^èOŒ QÍ K«~Û° H˘xfl "å~åÅ∞ #_çzOk.
Wk D<å\˜ Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ã¨=∂[ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxH˜ KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ
K«~Û° . J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ K«~Û° . W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∞ qxÑ≤Oz# "å^Œ#Å#∞ ã¨=∂[O PHõoOÑ¨Ù
KÕã∞¨ ‰õΩ#fl `«~∞° "å`« W^Œ~Ì ∂° ~årH˜ =zÛ XHõ Hõ=∆ ∂Ñ¨}`À ãÖ`«$Ñ≤Î K≥Ok<å,
WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ Ñïëê¯~°"∞≥ <ÿ å P K«~Û° =Å¡ =∞# J=QÍÇ¨Ï# "≥∞~°∞QÆ∞Ñ¨_kÕ .
Éèqí +¨º`«∞Î PK«~} ° ‰õΩ – qÖËY~°∞Å‰õÄ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅˆH HÍHõ =∞#O^ŒiH© –
XHõ „Ñ¨=∂}O ^˘iˆHk.
HÍh D K«~Û° JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ëê~üì ã¨~‰ü Äõ º\ò J~ÚºOk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü „Ñüxkè
XHõ~∞° ZO.ZÖò.U K«O„^ŒâY ı ~ü#∞ ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î „Ñ¨H@ õ # KÕâß~°∞ (ÖËHáõ È`Õ L`«~Î O°
~åâß~À ). PÜ« ∞ # "≥ O @<Õ 'J#flÅ∞ K≥ á êÊ~° ∞ HÍ|\˜ ì <å á⁄~° á ê@∞
XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∞<åfl#∞. WOÔHÑ¨ÙÊ_»∂ WÖÏ [~°Q^Æ ∞Œ — Jx „Ñ¨H\ õ O˜ z q"å^•xH˜ Ñ¶Ù¨ Öò™êìÑπ
ÃÑ\Ïì_»∞. PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∂Å∞ x*ÏxH˜ =∂~°ÖË^Œ∞. ãÖÑ¶¨∞@# QÆ∞iOz
JÑ¨Ê\˜^•HÍ Z=i‰õΩ#fl Jaè„áêÜ«∂Å∂ =∂~°ÖË^Œ∞. Uk <åºÜ«∞O, Uk
J<åºÜ«∞O, Uk ^Ò~°#˚ ºO, Uk „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO JO@∂ W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∞ ÖË=nã≤#
„Ñ¨â◊flÅ‰õΩ ["å|∞ ^˘~°HõÖË^Œ∞. HÍx ã¨=∞ã¨º 'Ñïëê¯~°"≥∞ÿáÈ~ÚOk—. `«Ñ¨ÙÊ
K«O„^ŒâMı ~ü^Õ J~Ú LO_»=K«∞Û#∞ QÍx |∞∞A=~ÚOk K«O„^ŒâYı ~ü `«ÑÙ¨ Ê KÕâß_»x
HÍ^Œ∞. `«á⁄ÊÑ¨ÙÊÅ∞ x~°~‚ ÚOK«_®xH˜ ÉèÜ í ∞« O, ÉˇkiOÑ¨ÙÅ HõO>Ë <åQÆiHõ"∞≥ #ÿ
=∂~åæÅ∞ J#flÅ ~å[ºOÖ’ ÖË=x.
D Ñïëê¯~åxfl P<å_»∞ PO^Àà◊# KÕã≤# qÖËY~°∞Å∞ q[Ü«∞OQÍ
ÉèÏqOKå~À ÖË^À `≥b^Œ∞ HÍx ZO.ZÖò.U `«# `«ÑÙ¨ Ê 'X¿ÑÊã¨∞‰õΩ<åfl_»∞— HÍ|\˜ì
PO^Àà◊# q~°q∞OKå~°∞. HÍx q~°q∞OKÕ =ÚO^Œ∞ ã≤Q∞Æ `æ À `«ÅkOK«∞H˘x ~Ô O_»∞
xq∞ëêÅ∞ =∞ø#O áê\Õz LO>Ë ÉÏQÆ∞O_Õk.
Wk z#fl q+¨Ü∞« O J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞ D "åº™êxfl WHõ K«^=Œ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
<Õ#∞ "åà◊§‰õΩ K≥ÑÊ¨ QÆeyO^Õg∞ ÖË^∞Œ . WO`«HOõ >Ë KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ q+¨Ü∂« Å∞ L<åfl~Ú.

"å\˜ QÆ∞iOz ‰õÄ_» =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO^•O. HÍx D 'z#fl— q+¨Ü∞« O `≥ÅOQÍ}Ö’
<Õ_∞» <≥ÅH˘#fl Ñïã≤u÷ H˜ ÉÏQÍ<Õ J^ŒOÌ Ñ¨_∞» `«∞Ok. K«O„^ŒâY ı ~ü#∞ ÉˇkiOKÕ
L^ÕâÌ O◊ `«=∞‰õΩ ÖË^hŒ Hˆ =ÅO `«=∞ Jaè„áêÜ«∂xfl „Ñ¨H\ õ O˜ z J`«xH˜ ã¨ÅÇ¨
W=fi_»O `«=∞ L^ÕâÌ =◊ ∞h Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ J#=K«∞Û. "åà◊§‰õΩ L^ÕâÌ O◊
L<åfl ÖË‰Ωõ <åfl (LO^Œx XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl ÖË‰Ωõ <åfl) "åi 'ã¨ÅÇ¨— ÖËHõ 'Jaè„áêÜ«∞O—
XHõ ÉˇkiOÑ¨ÙQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ ^Œ<kÕ `≥ÅOQÍ}Ö’ JO^ŒiH© `≥eã≤# XHõ "åã¨=Î O.
^•xH˜ "åˆ~ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞. "åi Jaè„áêÜ«∂xfl =∞xflOK«x "åiH˜ '^ÕÇÏ¨ â◊√kú— [iy#
Ñ¶∞¨ @#Å<ÕHOõ L<åfl~Ú HÍ|\˜ì (Jk `«=∞ q^è•#O HÍ^Œx "å~°∞ JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞
JO@∞#flÑ¨Ê\˜H)© J^Õg∞ Jã¨ÇÏ¨ [O HÍ^Œ∞. P ãÖQÆu P ã¨ÅÇ¨ ÖËHõ „Ñ¨H@ õ #
WzÛ# 'J#fl—‰õÄ `≥Å∞ã¨∞#∞, ^•xHÀãÖ ÃÑ·~g° KÕã∞¨ ‰õΩ#fl PO^Àà◊#HÍ~°∞Å‰õÄ
(Z=~À XHõ~∞° ÃÑ·~g° KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ LO\Ï~°∞) `≥Å∞ã¨∞#∞. JO^Œ∞HÀã¨"∞Õ "åà◊√§ ÃÑ·~g°
KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞, Jk `≥e¿ã g~°∞ „Ñ¨H@ õ # W™êÎ~∞° .
J~Ú`Õ U=∞#=K«∞Û? W@∞=O\˜ ™ê=∂lHõ Ñ¶¨∞~°¬}Ö’ ã¨=∞ã¨º
Ñïëê¯~°=∞ÜÕ∞º =ÚO^Œ∞ ^•x aè#fl HÀ}ÏÅ∞ „Ñ¨[Å PÖ’K«#Ö’#∂
J=QÍÇ¨Ï#Ö’#∂ r~°O‚ HÍ=_»O J=ã¨~O° . ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ q"ÕK#« ^•fi~å Jk
™ê=∂lHõ K≥`· #« ºOÖ’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« [iˆQ Ñïëê¯~°"∞Õ xÅHõ_Q» Í xÅ∞ã¨∞OÎ k.
„Ñ¨[Å K≥`· #« ºO ÃÑOK«_O» ^•fi~å<Õ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ Ñï+¨¯iOK«_O» `«=∞ q^è•#=∞x
ZO.ZÖò áêsìÅhfl „Ñ¨H\ õ ã˜ ∞¨ OÎ \Ï~Ú. HÍx "å~°∞ K≥`· #« ºO J<Õk =º=ã¨÷ Ñ¨@¡
x~°ã¨<å`«‡Hõ K≥·`«#ºO, ^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_Õ K≥·`«#ºO =∂„`«"Õ∞. P
K≥`· #« º"≥∞<ÿ å „Ñ¨[ÅÖ’ x[OQÍ ÃÑOá⁄O^Õ^•HÍ g~°∞ PQÆ∞`«∞<åfl~å ÖËHõ `«=∞
HÍ~°ºHõ~Å Î° q∞e>ˇhû<Õ „Ñ¨*Ï K≥`· #« ºOQÍ K«ÖÏ=∞}˜ KÕã∞¨ <Î åfl~å J<Õk XHõ =ÚYº
„Ñ¨âflı QÍx J^Œ\Ï¡Q∞Æ Oz, P x~°ã#¨ , P áÈ~å@ K≥`· #« ºO KåÖÏ J=ã¨~"° ∞Õ
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J^Õ Jxfl q+¨Ü∂« Å‰õÄ ãïáÈ^Œ∞. =º=ã¨#÷ ∞ ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»"∞Õ
HÍHõ ã¨=∂[ Ñ¨Ù#ifl~å‡}O ‰õÄ_» =∞# ^èºÕ Ü«∞"≥∞#ÿ @ì~Ú`Õ Jk H˘xfl q+¨Ü∂« Å‰õΩ
=∂„`«"∞Õ ãïáÈ`«∞O^Œx QÆ∞iÎOKåe. u~°ã¯¨ iOK«_O» , áÈ~å_»_O» , ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O
J<Õ „H˜Ü∞« Å‰õΩ Ñïq∞`«O HÍx K≥`· #« º=O`«"∞≥ #ÿ PÖ’K«# J<ÕHõ q+¨Ü∂« ÅÖ’
J=ã¨~O° . ^•xH˜ HÍ=Åã≤Ok q∞e>ˇhû HÍ^Œ∞, q"ÕK#« . =~°Hæ ãõ ≤ HÍ^Œ∞, ã¨∞xfl`«`fi« O.
â◊„`«∞=Ù#∞ QÆ∞iÎOz ^Õfi+≤OKÕ K≥`· #« ºO HÍ^Œ∞, â◊„`«∞=Ù–q∞„`«∞_»∞ J<Õ kfiq^èŒ =sæH~õ }
°
Jxfl\˜H© ãïáÈ^Œx QÆ∞iÎOz aè#fl HÀ}ÏÅ#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<Õ ã¨ÇÏ¨ #O. nxH˜
¿ãfiKåÛùÜÚ « `«"∞≥ #ÿ ãÖ"å^ŒO HÍ"åe. K«~Û° HÍ"åe. P ¿ãfiK«Û#ù ∞ ÃÑOá⁄OkOK«_O»
^•fi~å<Õ J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ x["≥∞#ÿ , xÅHõ_» J~Ú# Ñïëê¯~°O Åaèã∞¨ OÎ k
Jx ZO.ZÖò áêsìÅ∞ QÆ∞iÎã∞¨ <Î åflÜ«∂? ZHõ¯_À XHõKÀ@ _®‰õΩº"≥∞O@¡Ö’<À, P`«‡
q=∞~°≈ Ñ¨„`åÅÖ’<À ~åã¨∞HÀ=_»O HÍ^Œ∞. PK«~} ° Ö’ QÆ∞iÎã∞¨ <Î åflÜ«∂? ÖËHáõ È`Õ
XHõ ÃÇÏK«ÛiHõ KÕ¿ãÎ, XHõ áÈã¨ì~ü "Õ¿ãÎ J~ÚáÈÜÕ∞^•xH˜ W^ŒO`å ZO^Œ∞‰õΩ
J#∞‰õΩO@∞<åfl~å? Jã¨Å∞ P QÆ∞iÎOÑ¨Ù‰õΩ "åi =ÓºÇ¨ÏOÖ’ KÀ@∞ LO^•?
¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å#∞ Ñ¨Ù<åk KÕã∞¨ ‰õΩ#fl |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO ^•fi~å `«=∞ PkèÑ`¨ åºxfl ã¨=∂[O
g∞^Œ <≥ÅH˘eÊ, `«=∞ P^èfiŒ ~°ºOÖ’<Õ Jxfl ã¨=∞ã¨ºÅ∂ Ñïëê¯~°O J=Ù`åÜ«∞#fl
qâßfiãÖ, ÉèÜ í ∞« O, ÉˇkiOÑ¨Ù `«=∞ Ñ¨Ù<åk „Ñ¨[ÅÖ’#∂, W`«~° =~åæÅÖ’#∂
HõeÊOz `«=∞ „Ñ¨âßã¨<åxfl „Hõ=∞OQÍ qãïÎ OKåÅ#flk ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsìÅ =ÓºÇ¨ÏO. Ñ¨Ù#ifl~å‡}O `«~∞° "åu ãÖQÆu. D =ÓºÇ¨ÏOÖ’ XˆH XHõ ã¨`åºxH˜
KÀ@∞O@∞Ok. ^•x ¿Ñ~°∞ JkèHÍ~°O, 'Ñ¨=~ü—. Jk ã¨fiÉèÏ=s`åº<Õ ãÖÑ¨Ó~°‚
ã¨`º« O. ãÖ^ÕÇ¨ Å‰õÄ ãÖ"å^•xH© Jf`«"∞≥ #ÿ ã¨`º« O. Jk |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À<Õ
J=∞Å=Ù`«∞Ok.
HÍx ã¨=∂[ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞#OÖ’ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À J=∞ÅÜÕ∞º ãÖÑ¨Ó~°‚
ã¨`åºÅ áê„`« áêH˜H∆ "õ ∞Õ . ãÖ"å^ŒO ^•fi~å Z^ŒQ=Æ Åã≤# áêH˜H∆ õ ã¨`åºÅ áê„`Õ
KåÖÏ LOk. WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ K≥áêÊÅO>Ë |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À Ñïëê¯~°=∞ÜÕ∞º
ã¨=∞ã¨ºÅ∞ H˘<Õfl. XHõ „‰õÄ~°∞_≥·# ÃÑ`«ÎO^•~°∞ Z<åflà◊§~Ú<å `«# J}z"Õ`«
™êyOK«∞‰õΩO@∂ K«\Ïìxfl `«#‰õΩ Ö’|~°∞ÛH˘x ^•x "Õ@∞ `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩO@∂ LO>Ë
J`«x PkèÑ`¨ åºxfl |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À – ÖËHõ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕ™êÎ=∞#fl ÃÇÏK«ÛiHõ`À
– Ñïëê¯~°O KÕÜ∞« _»O `«ÑÊ¨ QÆ`º« O`«~O° ÖËHáõ È=K«∞Û. HÍx qHÍ~åÉÏ^£ ZO.ZÖò.UH©
qÖËY~°∞Å‰õÄ =∞^èºŒ `«Öuˇ #Î q"å^•xH© W^Õ Ñïëê¯~°O, XHõ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∞¨ OÖ’
`«Öuˇ #Î q"å^•xH© W^Õ Ñïëê¯~°O, áêe ÑÖKå~ÚfÅ‰õÄ W^Õ Ñïëê¯~°O,
W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞Å H˘\Ï¡@Å‰õÄ W^Õ Ñïëê¯~°O, ™ê=∂lHõ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õÄ W^Õ
Ñïëê¯~°O, U HÍ~°}OQÍ<≥<· å W<£áê¶ ~°‡~üQÍ =∂i# =ºH˜xÎ ^•iÖ’ ÃÑ@ì_®xH˜ –
ÖËHõ J_»O¤ `˘ÅyOK«_®xH© – W^Õ Ñïëê¯~°O, „Ñ¨[Å∞ `≥e™È `≥eÜ«∞HÀ J#flÅ
~å[H©Ü∂« Å‰õΩ J_»O¤ `«ye<å áêÅHõ ~å[H©Ü∂« Å"≥Ñ· Ù¨ "≥ÚQÆ∞æ K«∂Ñ≤<å "åix
'K«Hõ¯k^ŒÌ_®xH©— W^Õ Ñïëê¯~°O, Jã¨Å∞ U ã¨=∞™êº ÖËHõáÈ~Ú<å `«=∞
PkèÑ`¨ åºxfl xÅÉˇ@∞ìHÀ=_»"∞Õ ã¨=∞ã¨º J~Ú<å ^•xH© W^Õ Ñïëê¯~°O. Wk
Ñïëê¯~°O HÍx ã¨=∞ã¨º Un ÖË^∞Œ `≥ÅOQÍ}Ö’. J#flÅ∞ `«=∞ PkèÑ`¨ º« O
HÀãÖ KÕ¿ã |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍxHõ~Ú`Õ ãÖ*Ï~Ú+‘ ‰õÄ_» K≥ÑÙ¨ ÊHÀ~°∞. `«=∞ L^Œº=∂xH˜

J_»O¤ =zÛ#"åix |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À J_»O¤ `˘ÅyOK«∞HÀ=_»O `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ
ÉèÏq™êÎ~∞° . JHõ¯_» <åºÜ«∂xfl ÃÑOá⁄OkOK«_O» J<Õ ^•xH˜ `«=∞ ~å[H©Ü∞«
Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞#O `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ J~°"÷ ∞Õ n ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì ^•xHõ^Õ ["å|∞. „Ñ¨[Å =∞^èºŒ
ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°OÖ’ ‰õÄ_» JuQÍ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO ZO^Œ∞‰õΩ KÕ™êÎ~°O>Ë
'ÉÏkè`∞« Å∞ HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞— Jx ["å|∞ K≥áêÎ~∞° .
J=Ù#∞, „Ñ¨[Å∞ HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞. ã¨=∞ã¨ºÅ∞ L#fl"å~°∞ ã¨`fi« ~° Ñïëê¯~°O,
`«=∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ñïëê¯~°O HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞ `«ÑÊ¨ `«=∞ ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O
ã¨=∂[ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ [~°QÍÅx HÀ~°∞HÀ~°∞. (JO^Œ∞Hˆ '<åºÜ«∞O [~°QÍe—
J<Õ |^Œ∞Å∞ '<å‰õΩ <åºÜ«∞O [~°QÍe— J<Õ qz„`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨Ü∂≥ QÆO "å_»∞HõÖ’H˜ =zÛOk.
`«ÑÙ¨ Ê_»∞ ÉèÏÃ+Hõ¯_»∞<åfl ^•x "≥#Hõ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ „H˜Ü∞« U^À XHõ\˜ LO@∞Ok.) ã¨=∞ã¨º
ã¨fiÉèÏ"åxfl |\ì̃ D `˘O^Œ~#° ∞ =∞#O Hõq∆ ∞OK«#∂ =K«∞Û, ™êfi~°Ñ÷ Ó¨ i`«"∞≥ #ÿ
^Œ$+≤ì=∂O^Œº=∞x xOkOK«#∂ =K«∞Û. HÍx ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O ã¨=∂[
Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ [iˆQ@@ì~Ú`Õ <åºÜ«∞O [~°QÍe, Jk <åºÜ«∞OQÍ
[~°QÍe (Wq ~Ô O_»∂ XHõ\˜ HÍ^Œ∞), ã¨=∂[OÖ’ <åºÜ«∂xfl ÃÑOá⁄OkOKÕ Ñ¨ûúŒ Ö’
[~°QÍe. JkèHÍ~° „Ñ¨^~Œ ≈° # =ÚYº"≥∞#ÿ KÀ@ D ã¨Ê$Ç¨Ï LO_»^∞Œ . Ñïëê¯~°O
KÕ¿ã "åi |ÅO xÅ^˘‰õΩ¯HÀ"åe, ÃÑ~°QÍe. Jk =ÚYºO. JO^Œ∞Hˆ |Å=Ú#fl
"åix P„â◊~ÚOK«_O» ^•fi~å<Õ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ "ÕQOÆ QÍ – =∞#‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
Ñïëê¯~°O J=Ù`åÜ«∞#fl PÖ’K«##∞ K«i„`«Ö’ Jxfl ÃÑ`«ÎO^•s =º=ã¨÷Å∂
=∞#∞+¨µºÅÖ’ ÃÑOKå~Ú. ^•x=Å¡ "å\˜ ÃÑ`«#Î O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok, =∞# J=ã¨~åÅ∞
f~°`å~Ú. XHõ WO\’¡ H˘@∞ì‰Ωõ O@∞#fl Ñ≤ÅÅ ¡ ∞ `«O„_çH˜ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕ¿ãÎ H˘\˜ì
Ñïëê¯~°O KÕ™êÎ_x» – Z=~°∞ =ÚO^Œ∞ áÈ`Õ "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ Ñïëê¯~°O
KÕ™êÎ_x» – #=Ú‡`å~°∞. `«O„_»∞ÅO^Œ~∂° |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO g∞^Œ #=∞‡HõO L#fl"åà◊√§
HÍHõáÈ=K«∞Û, <åºÜ«∂<åºÜ«∞ qK«H} ∆õ ÖËx"å~°∞ HÍHõáÈ=K«∞Û. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P
#=∞‡HõO `«O„_»∞Å ÃÑ`«<Î åxH˜ KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok HÍ|\˜ì Jk ã¨r=OQÍ<Õ
LO@∞Ok. áÈ+≤OK«|_»∞`«∞Ok. Jxfl ÃÑ`«ÎO^•s =º=ã¨÷Å∂ JO`Õ. =∞#O
P„â◊~ÚOKÕ ÃÑ`«OÎ ^•~°∞ ÖË^• ÃÑ`«OÎ ^•s =º=ã¨÷ U HÍ~°}OQÍ<≥<· å (Jk =∞Oz
HÍ~°}O HÍ=K«∞Û, K≥_»¤ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û) ã¨=∞ã¨º‰õΩ ã¨`«fi~° Ñïëê¯~°O
DÜ«∞HõáÈ~Ú<å ÖËHõ '=∞#‰õΩ <åºÜ«∞O— KÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞
ÃÑ`«OÎ ^•~°∞#∞ P„â◊~Ú™êÎ=Ú. ÃÑ`«#Î O HÀãÖ áÈ\©Ñ_¨ "Õ åà◊§‰õΩ (=º‰õΩÅÎ ∞ HÍ=K«∞Û,
÷ ∞ HÍ=K«∞Û) D Ñïã≤u÷ KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_
=~åæÅ∞ HÍ=K«∞Û, ãÖã¨Å ¨ ∞» `«∞Ok. ÃÑ`«#Î O
HÀãÖ J@∞ Éè∂í ™êfi=∞º=~°Oæ `À#∂, W@∞ ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«O`À#∂ áÈ\©Ö’
L#fl #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞ D ãÖã¨¯$ux „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» Ö’ JO^Œ∞Hˆ W`«~° PkèÑ`¨ º«
â◊‰Ωõ Å
Î #∞ J#∞Hõiã¨∞<Î åfl~Ú. nx=Å¡ ZÑ¨ÙÊ_»∂ J<åºÜ«∞"Õ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx HÍ^Œ∞.
Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O Jk HÍ^Œ∞.
Zxfl PO^Àà◊#Å∞ KÕã<≤ å D "Õ∞<Õ*"ò ∞≥ O\ò q#^Œ∞. ÖË|~ü _çáê~ü"ì ∞≥ O\ò
ÅOKåÅ∞ "Õ∞ã≤ "åi Ñ¨HÍ∆ <Õ LO@∞Ok. ÖË^• HõOÃÑh ã≤u÷ QÆ`∞« Å ^Œ$ëêìº ™ê^èºŒ O
HÍ^Œ O @∞Ok. bQÆ Ö ò Ü« ¸ xÜ« ∞ #∞¡ Ü« ∂ [=∂#ºO *Ë | ∞ ã¨ O ã¨ ÷ Å ∞QÍ
=º=Ç¨Ïi™êÎ~Ú. ÖË^• D<å\˜ HÀiHõÅ‰õÄ ~ˆ Ñ¨\˜ J=ã¨~åÅ‰õÄ ã¨=∞`«∞ÅºO
áê\ÕKåÅx "≥#H˜¯ ÖÏQÆ∞`å~Ú. WOHÍ Q˘_»= KÕ¿ãÎ áÈbã¨∞Å∞ `«O`å~°∞.
Z=i`À K≥ÑÊ≤ Oz<å Ñ¨H¯õ á⁄ÅO P™êq∞ hà◊√§ =^ŒÅ_»∞. HÀ~°∞‰ì Ωõ áÈ`Õ
JO^ŒiH© Jxfl J=HÍâßÅ∂ J#O`«OQÍ W"åfiÅ<Õ |∂~°∞"˚ å ã≤qÖò K«@Oì Ö’
ZÑ¨Ê\˜H© Ñïëê¯~°O ^˘~°H^õ ∞Œ . ^˘iH˜<å HÀ~°∞ì f~°∞Ê P™êq∞ˆH J#∞‰õÄeOK«=K«∞Û.
Zxfl™ê~°∞¡ #K«ÛK≥ÑÊ≤ <å JÅ∞¡_∞» a_»#¤ ∞ ÑÖ_»Q‰Æ Äõ Ñ¨ÉÏƒxH© WO\˜H˜
ÑÖÑ≤OK«_∞» . ‰õΩÅÃÑ^ŒÅ Ì ‰õΩ K≥¿ÑÎ "å_çH˜ <≥=∞‡kQÍ #K«Û*ˇÑÙ¨ Ê^•=∞O\Ï~°∞. Jk
WÑ¨Ê\’¡ JÜÕ∞º Ñ¨x HÍ^Œ∞. ÃÑ·QÍ '#∞"Õfi a_»#¤ ∞ JÅ∞¡_Hç ˜ ^Œ∂~°O KÕã∞¨ <Î åfl=Ù
HÍ|\˜ì JÅ∞¡_∞» ÑÖÑ≤OK«_O» ÖË^"Õ ∂≥ — J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O ‰õÄ_» ÖË=nã¨∞<Î åfl~°∞.
Ñ¨„uHõÅÖ’ Zxfl™ê~°∞¡ ~åã≤<å PHõ`å~Ú gkè ~“_ôÅ Éˇ_^» #Œ ∞ áÈbã¨∞Å∞
Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀ~°∞. ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ#∞ ãÖ„Ñ¨k¿ãÎ qÅ∞=Å Ñ¨`<« åxfl JiHõ\ÏìÅO\Ï~°∞.
''h H˘_»∞‰õΩ ~“_ô J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ h"Õ"∞≥ <ÿ å KÕÜ∞« QÆeQÍ"å PÖ’zOK«——=∞O\Ï~°∞.
D ãÖ"å^ŒO ZÑ¨Ê\˜H˜ Ñïëê¯~°O JÜÕ∞º<À `≥eÜ«∞^Œ∞.
XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ =∞#O HÀ~°∞HÀ"åÅO>Ë ^•xH˜ K«@Oì Ö’<≥<· å ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞OÖ’
<≥<· å QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO_®e. ~Ô O_çO\˜Ö’#∞ ÖËx Ç¨Ï‰õΩ¯ =∞#‰õΩ HÍ"åÅO>Ë ~Ô O_çO\˜h
QÆ∞iÎOK«x "åi JO_» HÍ"åe. (P Ç¨Ï‰õΩ¯ WÑ¨Ê\˜‰Ωõ #fl K«\Ïìhfl, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂hfl
^•\˜áÈÜÕ∞k HÍ=K«∞Û. ÖË^• U K«@=ì ¸ U ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞=¸ XÑ¨ÙÊHÀ*ÏÅxk HÍ=K«∞Û.)
W@∞=O\˜ ã¨=∞ã¨º U^≥<· å #HõûÖˇ@ · ¡ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã¨∞‰õΩáÈ`Õ "åà◊√¡ ÉˇkiOz
– ÖËHõ `«xfl, HÍà◊√¡ q~°Q˘\˜,ì K«OÑ≤ – Ñïëê¯~°O KÕ¿ã™êÎ~∞° Hõ^• J#fl PÖ’K«#
(=∞OzÔH<· å K≥_∞» HÔ <· å) ~å=_»O ã¨ÇÏ¨ [O. ^•xx ZO.ZÖò áêsìÅ∞ xifiK«H} ∆õ QÍ
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»"Õ∞ PˆH∆Ñ¨}©Ü«∞"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. nx J~°÷O U ã¨=∞ã¨º "åi
^ŒQiæÆ H˘zÛ<å "≥#HÍ=ÚO^Œ∞ PÖ’zOK«‰Ωõ O_» g∞^ŒÑ_¨ ç `«xfl Ñïëê¯~°O KÕ™êÎ~h° ,
`«=∞#∞ "≥Ú^Œ@ P„â◊~ÚOz# "åiˆH '<åºÜ«∞O— KÕ™êÎ~h° HÍ^Œ∞. J\Ï¡ [iy#

ãÖÑ¶∞¨ @#Å∂ KåÖÏ L<åfl~Ú. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ [iy#g L<åfl~Ú. Z=fi~°∂
WÑ¨Ê\˜^•HÍ #HõûÖˇ@ · ¡ Ñïëê¯~åÅ g∞^Œ J^èºŒ Ü«∞#"Õ∞n KÕÜ∞« ‰õΩ<åfl, JO^Œ∞‰õΩ
q~°∞^ŒúOQÍ [iy#"Õ Z‰õΩ¯= LO_ç LO\ÏÜ«∞x ÉèÏqOK«_®xH˜ <å‰õΩ
JÉèºí O`«~"° ∞Õ g∞ ÖË^∞Œ .
HÍh Ñïëê¯~°O U q^èOŒ QÍ KÕã<≤ å, Jk U ~°H"õ ∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨º J~Ú<å,
^•x z=~° |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO J<Õ J¢ãÖÎ ÉˇkiOÑ¨ÙQÍ "ÕàÏ§_»∞`«∂ LO@∞Ok.
=∞#O UO K≥ÑÊ≤ <å ZO`« q=iOz<å z=~°‰Ωõ "åà◊§ Jaè„áêÜ«∂xfl =∞xflOK«Háõ È`Õ
^≥|ƒÅ∞ `«ÑÊ¨ =#fl ÉèÜ í ∞« O LO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’#∂ =∂=¸Å∞ ^≥|ƒÅ∞ HÍ=Ù.
K«OÑ¨^Å Œ K«∞HÀ#Ñ¨ÙÊ_»∞ "≥∂HÍeH˜ kQÆ∞= Z=ÚHõÅ∞ ~Ô O_»∞ HÍà◊§g W#Ñ¨~å_»`¡ À
q~°Q˘æ\ì˜ âßâ◊fi`«OQÍ Jq\˜"å_çx KÕÜ∞« _»O J#flÅ‰õΩ „Ñ≤Ü∞« "≥∞#ÿ tHõ.∆
Ç≤ÏOã¨ Ñï=∂}O QÆ∞iOz qÉè^Ë OŒ L<åfl H˘O`« ÉèÜ í ∞« O LO_»_O» H˘xfl
~°HÍÅ ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ J=ã¨~O° , Jx"å~°ºO HÍ=K«∞Û. Jã¨ÖË Ç≤ÏOã¨
[~°Q‰Æ Ωõ O_» Jxfl "ÕàÖ ◊ Ï <åºÜ«∞O [~°QÍÅx K≥ÑÊ¨ QÆÅ ã≤u÷ Ö’ – ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î
– ã¨=∂[O ÖË^∞Œ . HÍh U ã¨=∞ã¨º#∞ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À Ñïëê¯~°O KÕÜ∞« =K«∞Û,
Uk KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ J#fl qK«H} ∆õ ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ â◊¥#ºO. <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
LOkQÍh HÍ~°ºHõ~°ÎÅÖ’<Õ ÖË^Œx =∞# ~å¢+¨ìOÖ’ KåÖÏ=∞Ok "Õ∞^è•=ÙÅ∞
#=Ú‡`«∞<åfl~°∞. HÍh <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ x[OQÍ LO>Ë HÍ~°ºHõ~°ÎÅÖ’ XHõ
<å\˜H~õ Ú<å HõxÑ≤OKåe. ÖËÔŒ >Ë W\Ï¡ ãïK Ì Ñ≥ Ù¨ ÊHÀ=_»O "åà◊§‰õΩ ÉÏQÆ∞O^Œ#∞
HÀ"åe. J~Ú`Õ "åi qK«Hõ∆}Ï ~åÇ≤Ï`«ºO HÍHõ`åmÜ«∞O HÍ^Œ∞. Jk "åi
=ÓºÇ¨ÏO`À =Ú_çÑ_¨ ç LOk. (nx J~°O÷ P qK«H} ∆õ Jã¨ÖË J™ê^èºŒ =∞x HÍ^Œ∞.
Ñ¨\Oì˜ Ñ¨Ù LO>Ë P =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ‰õÄ_» H˘O`«=~°‰Ωõ ™ê^èºŒ "Õ∞.) ZO.ZÖò áêsìÅ =ÓºÇ¨xH˜
HÍ=Åã≤Ok "åi =∂@ JO>Ë ã¨=∂[OÖ’ 'Y^Œ~—ü LO_»_O» , ÃÑ~°Q_Æ O» . J#flÅO>Ë
'ÉèÜ
í ∞« O— ÖË‰Ωõ O_® áÈ`Õ P =ÓºÇ¨ÏO ^≥|ƒuO@∞Ok. Wk =¸Åã¨∂„`«OQÍ
#_çÑO≤ KÕ PÖ’K«#‰õΩ U ã¨=∞ã¨º#∞ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À Ñï+¨¯iOK«=K«∞Û, Uk
‰õÄ_»^Œ∞ J#fl qK«Hõ∆} ã¨∞ÅÉèíOQÍ `ÀK«^Œ∞. P qK«Hõ∆} ˆH=ÅO `å`å¯eHõ
Ñïã≤`÷ ∞« Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# q+¨Ü∞« OQÍ LO_çáÈ`«∞Ok. Ñ¶Ö ¨ Ï# HÀ=‰õΩ K≥Ok#
ã¨=∞ã¨º#∞ #HõûÖˇ@ · ∞¡ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À Ñï+¨¯iOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO Z#fl_»∂ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ ,
KÕÜ∞« ~°∞ JO@∂ XHõ¯ L^•Ç¨Ï~°} ‰õÄ_» W=fiÖË=Ú. JÑ¨Ê\˜ ÉÏ^è∞Œ º_»∞ JÑ¨Ê\˜
Ñïã≤÷uÖ’ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO KÕÜ≥Ú^Œ∞ÌÖˇ=∞‡x =keÃÑ\˜ì# Ñ¶¨∞@#Å∞ KåÖÏ<Õ
LO_»=K«∞ÛQÍHõ. P áêsìÅ x~å‡}OÖ’ ÃÑ· ™ê÷~ÚH˜ áÈÜÕ∞H˘nÌ D qK«H} ∆õ L#fl
"åà◊§ ãÖYº H˘O`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok, HÕk ™ê÷~ÚH˘KÕÛ H˘nÌ H˘O`« `«Q∞Æ `æ ∞« Ok.
HÍh `«ÑÊ¨ O`å „QÍg∞} q∞e>ˇO@¡ ÃÑ·#<Õ ÃÑ\˜,ì 'áêsì =∞Oz^Õ, q∞e>ˇO@¡^Õ
á⁄~°ÉÏ@∞— Jx `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_»O giH˜ JÅ"å@~ÚáÈ~ÚOk. HÍx |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO
q+¨Ü∞« OÖ’ qK«H} ∆õ Ï~åÇ≤Ï`«ºO "åiH˜ =ÓºÇ¨`«‡HõOQÍ ã¨ÇÏ¨ ["≥∞#ÿ ('Jx"å~°ºO—
HÍHõáÈ=K«∞Û) "≥Y · i HÍ|\˜ì XHõ"àÕ ◊ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ qK«H} ∆õ L<åfl Jk ÖËx
HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ ã¨=iOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flOQÍh qK«H} ∆õ HõeyOKÕ tHõ}∆ WKÕÛ „Ñ¨Ü∞« `«flOQÍh
KÕã∞¨ #Î fl ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù. áêsì JO>Ë áêsì J#∞Ü«∂Ü«ÚÅÖ’ Jaè=∂#O LO>Ë
KåÅ^Œ∞. áêsì =∂@ [=^•@_»=∞O>Ë ã¨=∂[OÖ’ "≥Ú`«OÎ QÍ<Õ (J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ`À
ã¨Ç¨ ) ÉèÜ í ∞« O LO_®e. JÑ¨ÙÊ_Õ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ QÆ\Qì˜ Í (`«=∞ ÉèÜ í ∞« O =Å¡<Õ
HÍ^Œ∞, `«=∞ Jaè=∂#O =Å¡ ‰õÄ_», JO`«‰Ωõ q∞Oz W`«~∞° Å ÉèÜ í ∞« O=Å¡ ‰õÄ_») áêsì`À
LO\Ï~°∞. W`«~∞° Å∞ ‰õÄ_» áêsì ÃÑ`«<Î åxH˜ Ö’|_Õ LO\Ï~°∞. ã¨=∂[OÃÑ·# D
~°H"õ ∞≥ #ÿ PkèÑ`¨ º« O <≥ÅH˘ÅÊ_»O =ÓºÇ¨`«‡HõOQÍ Hˆ O„^Œ q+¨Ü∞« "≥∞#ÿ L^Œº=∂Å∞
ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO ZÑ¨ÙÊ_»∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«=K«∞Û#<Õ
q+¨Ü∞« OÖ’ `«H} ∆õ Ñïëê¯~°"Ú ≥ Hõ¯>Ë HÍHõ, <åºÜ«∂xfl HÍOHÕ∆ KÕ ãÖã¨¯$uh
<åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ PÖ’K«<å ã¨~o° h ã¨=∂[OÖ’ ÃÑOá⁄OkOK«=Åã≤# P=â◊ºHõ`#« ∞
XHõ „Ñ¨ = ∂}OQÍ ÃÑ@∞ì H À=_» O Hõ + ¨ ì O . XHõ Ñ ¨ Ù Ê_» ∞ D Ñ¨ \ ˜ ì O Ñ¨ Ù H˘O`«
LO_çO^Õ"∂≥ QÍh PÜ«Ú^è|Œ ÅO ÃÑOK«∞H˘x, ^•xH˜ JuˆH ^Œ$HõÊ^äOŒ ÃÑOK«∞H˘x
XHõix K«∂ã≤ XHõ~∞° (Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ K«∂ã≤ JO^Œ~∂° ) <Õ~∞° ÛH˘x Ñ¨Ù~ÀQÆq∞ã¨∞#Î fl
(|ÅOÖ’#∂ „áê=ÚYºOÖ’#∂ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞ã¨∞Î<åfl~°#_®xH˜ ãÖ^ÕÇ≤ÏOK«#Hõ¯~°ÖË^Œ∞)
„Hõ=∞OÖ’ Jk ÉÏQÍ `«yáæ È~ÚOk. ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°OÖ’ KÕÜ∞« QÆÅ <åºÜ«∞O
KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. (Jqhu, P„t`« Ñ¨Há∆õ ê`«O ÖË=x HÍ^Œ∞ – P q+¨Ü∞« O kQÆ∞= K«∂^•ÌO.
HÍh Jk "Õ~ˆ q+¨Ü∞« O.) HÍh "≥Ú`«=Î ∞O`å PkèHºõ `å =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ,
`«=∞ =∂@ JO>Ë 'Y^Œ~—ü LO_®Å#fl „Ñ¨^•è # ~å[H©Ü∞« J=ã¨~O° Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ.
3
PkèHõº`å ~å[H©Ü«∂Å∞ ZHõ¯_»∞<åfl JHõ¯_» J=HÍâ◊"å^ŒO ‰õÄ_»
LO@∞Ok. P ~å[H©Ü∂« Å J=HÍâ◊"å^ŒO =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, Jk ã¨=∂[OÖ’
ÃÑOá⁄OkOKÕ J=HÍâ◊"å^ŒO ‰õÄ_» LO@∞Ok. Wk `≥ÅOQÍ}Ö’ "≥Q@ Æ ∞ Ñ¨Ù\Õì KÕ
"≥∂`å^Œ∞Ö’ LOk. WO`å KÕã≤ qHÍ~åÉÏ^£ ZO.ZÖò.U K«O„^ŒâY ı ~ü `«# `«ÑÙ¨ Ê
ZO^Œ∞‰õΩ 'X¿ÑÊã¨∞‰õΩ<åfl_»∞—? x[OQÍ<Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√¡ `«##∞ H˘_»`å~°x

ÉèÜ
í ∞« Ñ¨_®¤_®? J~Ú LO_»^∞Œ . Jk J#flÅ ^Œ$+≤Ö ì ’ JO`« =∞s ã‘iÜ«∞ãπ q+¨Ü∞« O
HÍ^Œ∞. J~Ú<å X¿ÑÊã¨∞‰õΩ<åfl_»O>Ë HÍ~°}O 'J#flÅ =∂@ q<åfl_»∞— J#fl '=∞Oz
¿Ñ~°∞— á⁄O^Œ_»O HÀã¨"Õ∞. P q^èÕÜ«∞`« =Å¡ KåÖÏ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞O_»QÆÅ=Ù.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~ˆ ÃÑÑ¨ÙÊ_≥<· å WO`«HOõ >Ë ã‘iÜ«∞ãπ q+¨Ü∞« O [iy`Õ 'P ~ÀA
g∞~°∞ K≥ÑÊ≤ # "≥O@<Õ XÑ¨ÙÊHÀÖË^•— J#fl x+¨Ø~ì O° Hõ=∆ ∂Ñ¨} HÀ~°∞HÀ=_®xH˜
Ñ¨xH˘ã¨∞OÎ k. PÜ«∞# xÜ≥∂[Hõ =~°Oæ Ö’ H˘O`«HÍÅO |ÅOQÍ LO_ç# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
XHõ Z<£H“O@~ü Ñ¶e¨ `«OQÍ P `«~∞° "å`« <å=∞=∂„`«OQÍ ‰õÄ_» ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk.
HÍh ~ˆ Ñ¨Ù =∞m§ |ÅO Ñ¨ÙOAHÀ=K«∞Û. JHõ¯_» ~Ô _ç¤ Éè∂í ™êfi=ÚÅ ÃÑ`«#Î O KåÖÏ
ÉÅOQÍ LOk HÍ|\˜ì L^Œº=∞HÍ~°∞Å „Ñ¨"âÕ O◊ KåÖÏ J=ã¨~O° ‰õÄ_». P ~ÀA
=∞m§ =¿ãÎ 'K«O„^ŒâY ı ~ü J#flÅ Ñ¨@¡ q^èÜ Õ ∞« `« „Ñ¨îŒ ≈OKå_»∞— J<Õk J`«xH˜
LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»∞`«∞Ok. J`«#∞ JO^Œ∞HÀã¨"Õ∞ q^èÕÜ«∞`« „Ñ¨^Œi≈OKå_»x
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Äõ `≥Å∞ã¨∞. J~Ú<å "åi PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∞« =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ^•xH˜
‰õÄ_» KÀ@∞ LOk HÍ|\˜ì ^•xx PÇ¨fix™êÎ~∞° . W+Öì H˘nÌ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞
HÍÖËx"å~°∞ ÉèÜ í ∞« OH˘nÌ ÖÁOyÑ¨_ç L<åfl, J=HÍâ◊"å^Œ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ
q^èÜ Õ Ú« Å~Ú L<åfl Jk "åi =ÓºÇ¨`«‡Hõ |ÖÏxfl ÃÑOKÕ q+¨Ü∞« "Õ∞. q^èÜ Õ ∞« `«
„Ñ¨^Œi≈OKÕ"å~°∞ ^•x=Å¡ H˘xfl „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ á⁄O^Œ∞`«∞O_»=K«∞Û#x ‰õÄ_»
J#flÅ‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#∞. Jk 'áê~üì PÑ¶π k Qˆ "£∞—. PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∞« „H©_Ö » ’ Jk
‰õÄ_» ÉèÏQÆ"∞Õ . Jk q∞ug∞iáÈ~Ú# ~ÀA J#flÖË J`«xx '„Ñ¨*Ï„^ÀÇ≤Ï— Jx
Y`«O KÕ™êÎ~∞° , ÖË^• HÍà◊√§ KÕ`∞« Å∞ q~°Q˘æ_`» å~°∞, ÖË^• ~å[H©Ü∞« OQÍ `˘ˆH¯™êÎ~∞° .
Jk "åiH© `≥Å∞ã¨∞, giH© `≥Å∞ã¨∞, „Ñ¨[Å‰õÄ `≥Å∞ã¨∞. JO`«=~°‰Ωõ =∂„`«O D
Hˆ o ™êQÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok.
D PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∞« Hˆ oÖ’ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=Åã≤# q+¨Ü∞« O ^•xÖ’x XH˘¯Hõ¯
Ñ¶¨∞@ìO #HõûÖˇ·@¡ J#∞Ü«∂Ü«ÚÖˇ·# =∞^èŒº`«~°QÆu r=ÙÅ Hõà◊§Ö’ zOkOKÕ
`«à◊√‰õΩÅ∞. Ñ‘_ç`«∞Å∞ u~°QÆ|_ç XHõ „‰õÄ~°∞_≥·# Éèí∂™êfiq∞x K«OÑ≤#Ñ¨Ù_»∞
ãÖ`À+≤OKÕ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ `À nxx áÈeÛ `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™êÎ~ˆ "≥∂!
HÍx Wq áÈÅÛ^ŒQqæÆ HÍ=Ù. #HõûÖˇ@ · ¡ ÉèÜ
í ∞« O Hˆ =ÅO „‰õÄ~°∞Å~Ú# Éè∂í ™êfi=ÚÅ
g∞^Õ HÍ^Œ∞, "≥Ú`«OÎ QÍ ã¨=∂[O g∞^Œ Ñ¨x KÕã∞¨ OÎ k. Jk Ñ‘_#» #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ñ‘_`ç ∞« ÅÖ’ HõeyOKÕ ÉèÜ í ∞« O HÍ^Œ∞. Jk =ÓºÇ¨`«‡Hõ PkèÑ`¨ º«
~å[H©Ü«∞O `«# ^•iÖ’ Z^Œ∞~°ÜÕ∞º "å~°O^ŒiÖ’#∂ HõeyOKÕ ÉèíÜ«∞O. P
~å[H©Ü∞« O ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åk Z‰õΩ¯=QÍ ¿Ñ^ŒÅÖ’<Õ LO_»=K«∞ÛQÍHõ, ^•xx
P~åkèOKÕ =∂#ã≤Hõã≤÷u Ñ‘_»##∞ ^Õfi+≤OKÕk =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. PkèÑ¨`åºxfl
P~åkèOKÕk ‰õÄ_». JO^Œ∞Hˆ D ~ÀA ~å¢+Öì Ö’ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞QÍ K«ÖÏ=∞}˜
J=Ù`«∞#fl qÑ¨¡= Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü«∞ Jaè=∂#∞Öˇ·# |∞kúr=ÙÅÖ’
ZO`«=∞Okx x[OQÍ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOKåÖ’, ZO`«=∞Okx JkèHÍiHõ
PkèÑ`¨ åºxH˜ (U HÍ~°}OQÍ#~Ú`Õ<OÕ ) ^ŒQ~æÆ ° HÍÖËHõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ PkèÑ`¨ åºxfl
P„â◊~Úã¨∞#Î fl =º‰õΩÅ Î ∞QÍ – ã¨fiÉèÏ=s`åº =∞øeHõOQÍ JkèHÍ~åxfl P~åkèOKÕ
=º‰õΩÅ Î ∞QÍ – QÆ∞iÎOKåÖ’ `≥b^Œ∞. |Ç¨ïâß Z‰õΩ¯= =∞OkÖ’ ~Ô O_»∞ QÆ∞}ÏÅ∂
Hõeã≤ L<åflÜ«∞#∞‰õΩO\Ï#∞. J#flÅ KÕuÖ’ Z.ÔH–47Å ãÖYº ÃÑiˆQ H˘nÌ "åi
Jaè=∂#∞ÅÖ’ ~Ô O_»= QÆ∞}O Z‰õΩ¯= L#fl"åi ãÖYº ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
~Ô O_»∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ J=HÍâ◊"å^•xfl ÃÑOKÕ D qÑ¨=¡ PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∂« Å∞
`≥ÅOQÍ}Ö’ "≥Q@ Æ ∞ Ñ¨Ù\Õì KÕ "å`å=~°}Ïxfl Hõeyã¨∞<Î åflÜ«∞<åfl#∞ Hõ^•! WO^Œ∞iÎ
(Ç¨ï™êflÉÏ^£) ZO.ZÖò.U ^Õtx z#=∞Å¡Ü∞« º ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~° rÑ¨Ù#∞ 1994
JÃãOc¡ ZxflHõÅÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√¡ `«QÅ Æ Éˇ\Ïì~∞° . z#=∞Å¡Ü∞« º ‰õÄ_»
XHõ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (ã≤.Ñ≤.S) <åÜ«∞‰õΩ_Õ. x~å_»O|~°∞_çQÍ, „Ñ¨[Å‰õΩ
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LO_Õ =ºH˜QÎ Í PÜ«∞#‰õΩ JO`À WO`À =∞Oz ¿Ñ~°∞ LOk.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© `«# rÑ¨Ù#∞ HÍÅÉˇ\˜ì#Ñ¨ÙÊ_»`«#∞ x~°ã¨# `≥ÅÑ¨_»∞. 'g∞
~å[H©Ü«∂Å∞ g∞‰õΩ L#fl>Ë¡ <å ~å[H©Ü«∂Å∞ <å‰õΩ L<åfl~Ú. <å rÑ¨Ù
HÍÅÉˇ@_ì ®xH˜ g∞Ô~=fi~°∞— J#_»∞. 'ZO.ZÖò.UQÍ <Õ#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ UO „^ÀÇ¨ÏO
KÕ™ê<À K≥ÑÊ¨ O_ç— Jx xÅnÜ«∞_»∞. 'J#flÅ‰õΩ <Õ#O>Ë „Ñ¨`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ HÀÑ¨"∞Õ g∞
ÖË^∞Œ . "åà◊√§ Z=i rÑ¨Ù<≥<· å HÍÅÉˇ_∞» ^Œ∞~°∞. <å rÑ¨Ù ‰õÄ_» HÍÅÉˇ\Ïì~∞° . JO`Õ
`«ÑÊ¨ <å rÑ¨x HÍÅÉˇ@Ö ì ^Ë ∞Œ — Jx `å<Õ q=~°} W™êÎ_∞» . `«# g∞^Œ "åiH˜
„Ñ¨`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ HÀÑ¨"∞Õ g∞ ÖË^xŒ `å#∞ #=Ú‡`«∞#fl@∞¡ "åiH˜ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« _»O `«#Hˆ
=∞Oz^Œx PÜ«∞# ÉèÏq™êÎ_∞» . KåÖÏ=∞Ok ~å[H©Ü∞« "Õ`Å Î« HõO>Ë "≥∞~°∞QÔ #·
qÅ∞=Å∞ QÆÅ z#=∞Å¡Ü∞« º (ã≤.Ñ≤.S ~å¢+ì̈ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ Ñ¨Ù"åfi_» <åˆQâ◊fi~°~å=Ù
HõxÑ≤Oz#O`« JO^ŒOQÍ PÜ«∞# HõxÑ≤OK«#Ñ¨Ê\˜H©) `«##∞ `å#∞ WO`«QÍ
HÕK«Ñ¨~°K«∞‰õΩO\Ï_»∞. `«# =∞#ã¨∞Ö’ ÖËx P`«‡#∂º#`«#∞ PÜ«∞#
„Ñ¨îŒ ≈ã¨∞<Î åfl_»x `≥eã≤ ‰õÄ_» J#flÅ∞ J`«x q^èÜ Õ ∞« `«‰Ωõ ãÖ`À+≤™êÎ~∞° . q^èÜ
Õ ∞« `«Ö’
LO_Õn HÀ~°∞‰õΩ<Õn J=HÍâ◊"å^Œ"∞Õ Hõ^•.
Hõ_Ü ç ∞« O NÇ¨Ïi (~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ ™êOÑ¶∞≤ Hõ ãÖHˆ =∆ ∞ =∞O„u)x Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
=~°OQÆÖò lÖÏ¡Ö’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ì=^ŒÌx âßã≤Oz# ãÖQÆu `≥eã≤O^Õ. J`«x

J#∞K«~°∞Å~Ú# (Z‰õΩ¯=QÍ ^Œo`« ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok#) „Ñ¨*Ï„Ñüx^èŒ∞Å#∞
W<£áê¶ ~°‡~°∞¡ Jx „Ñ¨H\ õ O˜ Kå~°∞, ÉˇkiOKå~°∞. =~°OQÆÖÖ ò ’ [iˆQ Z<£H“O@~üÅ‰õΩ
NÇ¨Ï~ˆ ÉÏ^è∞Œ º_»x J<åfl~°∞. NÇ¨Ïi x[OQÍ JO`«\˜ ^Œ∞~å‡~°∞_æ ® J#fl q+¨Ü∞« O
Ñ¨H¯õ # ÃÑ_»^•O. NÇ¨Ïi HõO>Ë „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ JqhuÑ¨~∞° Åh <Õ~K ° i« `«∞Åh ¿Ñ~°∞#fl
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ ÖËx POHõÅ ∆ ∞, Ç¨ÏŸO=∞O„uÃÑ·# ã¨ÇÏ≤ `«O ÖËx =ºuˆ~Hõ`,«
NÇ¨ÏiÃÑ·# ZO^Œ∞‰õΩ J#fl „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ WÑ¨Ê\˜^•HÍ ["å|∞ ÖË^#Œ fl q+¨Ü∞« O ‰õÄ_»
Ñ¨H¯õ # ÃÑ_»^•O. QÆ`« ãÖ=`«û~°O =~°OQÆÖÖ ò ’ Z.S.Ñ≤.P~ü.ZÑ¶π P^èfiŒ ~°ºOÖ’
'„Ñ¨*Ï™êfi=∞º `≥ÅOQÍ}— ã¨^ãŒ ∞¨ û [iy#Ñ¨Ù_»∞ ã¨^ãŒ ∞¨ û‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ P@OHÍÅ∞
ÃÑ@ì‰Ωõ O_® K«∂_®Åx NÇ¨ÏiÃÑ·#<Õ XuÎ_ç ÃÑ\Ïì~∞° . `«=∞ ÉˇkiOÑ¨Ù HÍ~°}OQÍ
J`«x ~å[H©Ü∞« =∞#∞QÆ_Õ „Ñ¨âßfl~°H÷ Oõ J~ÚºOk HÍ|\˜ì `«# J=ã¨~åÅ HÀãÖ
P Ñ¨x K≥Ü∞« ºHõ K«™êÎ_® Jx "åi PÖ’K«#. J`«#∞ Ç¨ÏŸO=∞O„u J~Ú LO>Ë,
J`«#∞ =∞Oz"å_»#∞‰õΩ<åfl HÍ^Œ#∞‰õΩ<åfl J`«x<Õ J_»QHÆ õ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. HÍx J`«#∞
™êOÑ¶∞≤ Hõ ãÖHˆ =∆ ∞ =∞O„u. J#flÅ Ñ¨@¡ q^èÜ Õ ∞« `« „Ñ¨îŒ ≈OK«_O» J`«xH˜ J=ã¨~O°
HÍ|\˜ì "åi Ñ¨x KÕÜ∂« ÖË `«ÑÊ¨ Jk J`«x q^è∞Œ ÅÖ’ ÉèÏQÆO HÍ^Œ∞. '<Õ#∞
„Ñ¨*Ï„^ÀÇ≤Ï<≥·#Ñ¨ÙÊ_»∞ <å ã¨Ç¨Ü«∞O g∞ÔHO^Œ∞‰õΩ— Jx J`«#∞ P`«‡Q“~°=O
HÍáê_»∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»∞. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ L#fl =ºH˜Î `«#
P`«‡Q“~°"åxH˜ JO`« „áê=ÚYºO W=fi_»x "åiH˜ `≥Å∞ã¨∞. ^•xHõO>Ë "åi
J=ã¨~O° fiÛ "åiH˜ =∞Oz"å_»∞ HÍ=_»"∞Õ Lz`«=∞x J`«#∞ ÉèÏq™êÎ_x»
"åiH˜ `≥Å∞ã¨∞. D J=HÍâ◊"å^Œ"Õ∞ J#flÅ‰õΩ HÍ=Åã≤Ok. "åà◊§ Ñ¨x
J~ÚáÈ~ÚOk. NÇ¨ÏiH˜ Ñ¶Å ¨ O ^ŒHˆ ¯<À ÖË^À K«∂_®e.
W^Œ~Ì ∞° ÃÑ^Œ"Ì åà◊§ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ =∂„`«"∞Õ WKåÛ#x J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
ÃÑ·#∞O_ç HÕk^•HÍ J<ÕHõ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ WÜ«∞º=K«∞Û#∞. Ñ≤e<¡ <·≥ å XHõ =¸Å‰õΩ
<≥_`ç Õ u~°Q|Æ _»∞`«∞O^Œx =∂=¸Å∞QÍ JO@∞O\Ï~°∞. (qÑ¨=¡ "Õ∞^è•=ÙÖË Z‰õΩ¯=QÍ
JO@∞O\Ï~°∞. Ç≤ÏOã¨‰õΩ „ÑüÇ≤ÏOã¨ Jx"å~°ºO Jx K≥Ñ¨Ê_®xH˜.) HÍx J#flÅ
~å[ºOÖ’ P ã¨`º« O K≥Å^¡ ∞Œ . ^˘~°`<« åxfl „Ñ¨tflOK«_®xH© ^˘~°`<« åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
u~°QÆ|_»_®xH© `≥ÅOQÍ} „Ñ¨[Å‰õΩ "≥<≥fl=ÚHõ xzÛ# D áêsìÅ∞ WÑ¨ÙÊ_»∞
`≥ÅOQÍ}#∞ `«=∞‰õΩ áê^•„HÍO`«O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. giH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Z=~°∂
`«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iOz, P`«‡Q“~°=O QÆ∞iOz =∂\Ï¡_~» ∞° . U^À XHõÖÏQÆ gix
=∞Oz KÕã∞¨ H˘x J_≥ã˚ ~ì¨ Ú „|`«H_õ O» L`«=Î ∞O J<Õ J=HÍâ◊"å^•xfl JO^Œ~∂°
JÅ=~°K∞« ‰õΩ<åfl~°∞. H˘O^Œ~∞° ÉèÜ í ∞« O =Å¡<`·≥ Õ H˘O^Œ~∞° `«=∞Ö’x |ÅÇ‘Ï#`«Å
=Å#, U^À „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Œ∞^•=∞#fl PÖ’K«# =Å# JÅ=~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.
=∞# ã¨=∂[OÖ’ qÅ∞=Å∞ Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨`#« O J~Ú LO_»_O» #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ
qÑ¨=¡ ^•^•ysH˜ ÉÏQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ Oç k. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ =º=ã¨#÷ ∞ '‰õÄHõ\"˜ àÕ §◊ `À
ÃÑH˜eOz "ÕÜ∂« e— (J^˘Hõ =$Hõ∆ qâı+O¨ J~Ú#@∞ì) J#fl Jaè„áêÜ«∞O ÉÏQÍ
„áêK«∞~°ºO á⁄O^Œ_O» "åi ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ Q» Í =∞~À "≥Ñ· Ù¨ <≥u· Hõ
Ñ¨`#« O =Å¡ ÃÑiy# P`«‡#∂º#`«, J=HÍâ◊"å^•Å∞ "åi ^•^•ysH˜ KåÖÏ
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ®¤~Ú. U^À XHõ |ÅÇ‘Ï#`« ÖËx "å~°∞ D ~ÀA J~°∞^Œ∞. P |ÅÇ‘Ï#`«
=Å¡ "å~°∞ `«=∞ P`«‡Q“~°"åxfl QÆ∞iOz QÍh Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iOz QÍh qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å
Z^Œ∞@ QÆ\Qì˜ Í =∂\Ï¡_~» ∞° . "åà◊¡ |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ Pã¨~å KÕã∞¨ H˘x "åiÃÑ·# ÃÑ`«#Î O
KÕÜ∞« _»O J#flÅ‰õΩ ã¨∞ÅÉèOí . P =º‰õΩÅ Î ∞ ‰õÄ_» – `«=∞ |ÅÇ‘Ï#`«Å =Å¡<Õ –
Ç¨Ï‰õΩ¯ÅHÀãÖ xÅ|_Õ |^Œ∞Å∞ #HõûÖˇ\ · ¡ ÃÑ`«<Î åxH˜ `«Å Xyæ ^•x #∞O_ç ~åQÆÅ
„Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Œ∞^•=∞x ÉèÏq™êÎ~∞° . giHÍ ãÖQÆu `≥eã≤ "åix "å_»∞‰õΩO\Ï~°∞.
D ÉÏÑ¨`∞« =∞#∞+¨µÅ∞ `≥ÅOQÍ} xO_® HõxÑ≤™êÎ~∞° . ("åi =∂@ f~°∞#∞ |\˜,ì
#_»=_çHõ#∞ |\˜ì ã¨∞ÅÉèíOQÍ<Õ QÆ∞~°∞ÎÑ¨@ì=K«∞Û.) WOHõ ˆH=ÅO ÉèíÜ«∞O =Å¡
<À~°∞=¸ã¨∞H˘x Ñ¨_ç LO_Õ"å~°∞ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. gà◊§#∞ ‰õÄ_» ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ
QÆ∞~°∞ÑÎ @¨ =ì K«∞Û. gà◊§ Ñ¨@¡ H˘O`« ™ê#∞Éè∂í u ‰õÄ_» K«∂Ñ≤OK«=K«∞Û.
#HõûÖˇ\· ò áêsìÅ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ‰õΩ Ã+Åì~ü WzÛ, K«O^•Å∞ WzÛ, PÜ«Ú^è•Å∞
ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã,≤ ^ŒàÏÅ‰õΩ Ü«¸xá¶ê~åÅ∞ ‰õΩ\˜z ì Û, „Ñ¨Ü∂« }ÏÅ‰õΩ HÍ~°∞¡ U~åÊ@∞
KÕã≤ `«=∞ Éè∂í =Úefl c_»∞ Ñ¨_‰» Ωõ O_® HÍáê_»∞‰õΩ#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, `«=∞ ™ê~å~Ú
"åºáê~åxfl („Ñ¨É∞íè `«fi x¿+^èOŒ HõO>Ë =ÚO^Œ∞ #∞O_ç L#fl J#flÅ x¿+^èŒ HÍÅOÖ’
‰õÄ_») HÍáê_»∞‰õΩ#fl "åºáê~°ã∞¨ Å Î ∞ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. HÍx U^À XHõ ~ÀA
D ãÖ|O^è•xfl QÆ∞iOz „Ñ¨[Å∞ =∞s Z‰õΩ¯=QÍ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞<åfl~°<À ÖËHõ
„Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^è•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ XHõ ™ê~å~Ú ^Œ∞HÍ}O ¿ÑÅÛ=Åã≤ =zÛO^Œ<À
ÖË^• XHõ áêÅHõ áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ WO\˜ÃÑ·#<À, =ºH˜ÃÎ Ñ·#<À ^•_ç KÕÜ∞« =Åã≤
=zÛO^Œ<À J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ J#flÅ∞ giÃÑ·# ^•_ç KÕ™êÎ~∞° , K«OÑ¨Ù`å~°∞, H˘_»`å~°∞,
^Œ∞HÍ}O ¿ÑÖËÛ™êÎ~∞° , Éè∂í =ÚÅ∞ c_»∞ ÃÑ\˜™ì êÎ~∞° . JÑ¨ÙÊ_»∞ "åà◊§‰õΩ U^À XHõ
¿Ñ~°∞ ÃÑ_»`å~°∞ – „Ñ¨É∞íè `«fi U*ˇO\ò J<À áÈbãπ W<£áê¶ ~°‡~ü J<À „Ñ¨*Ï„^ÀÇ≤Ï
J<À. W<åflà◊¥§ =∞=∞‡efl "å_»∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ P ãÖQÆu `≥eÜ«∞ÖË^• Jx "å~°∞
Z^Œ∞~°∞ u~°Q~Æ ∞° . "å~°∞ Z^Œ∞~°∞ u~°Q~Æ h° , JO`« ™êfiaè=∂#O "åiÖ’ ÖË^hŒ
J#flÅ‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. J^Õ "åi |ÅO. =~°OQÆÖò lÖÏ¡Ö’ ™ê~å"åºáêi =∞iÜ«Ú
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ |™êfiÔ~_ç¤ nxH˜ XHõ L^•Ç¨Ï~°}. `≥ÅOQÍ}Ö’x „Ñü
lÖÏ¡Ö’ „Ñü „áêO`«OÖ’ W@∞=O\˜"åà◊√§ L<åfl~°∞.

XHõ =∞Oz Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ ¿Ñ^ŒÅÖ’ Ñ¨Ù<åk LO_®e, =∞^èºŒ `«~Q° uÆ H˜
ÖËHõ ^èxŒ Hõ =~åæxH˜ K≥Ok# JÉè∞í º^ŒÜ∞« "å^Œ∞Å`À#∞ ã¨„`«Ê=~°#Î QÆÅ =º‰õΩÅ Î `À#∂
¿ãflÇ¨Ï ãÖ|O^è•Å∞O_®e. HÍx =∞# ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ ¿Ñ^ŒÅÖ’ Ñ¨Ù<åk J~Ú`Õ
LO@∞Ok QÍh =∞^èºŒ `«~Q° uÆ H˜ K≥Ok# JÉè∞í º^ŒÜ∞« "å^Œ∞Å`À#∂ ã¨^fiŒ ~°#Î ∞Å
`À#∂ "åi‰õΩO_Õ J=ã¨~O° , LÑ¨Ü∂≥ QÆO `«‰Ωõ ¯=. J=HÍâ◊"å^Œ∞Å`À, Ö∫HõºO
`≥eã≤# ^˘OQÆÅ`À Z‰õΩ¯= J=ã¨~O° LO@∞Ok, "åi`À<Õ Z‰õΩ¯= ãÖ|O^è•Å∞
LO\Ï~Ú. "åà◊§~Ú`Õ<Õ ^ŒàÏÅ‰õΩ Ã+Åì~ü WzÛ `«=∞#∞ `å=Ú áÈbã¨∞Å #∞O_ç
J=ã¨~=° ∞~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ HÍáê_»∞HÀQÆÅ~°∞. U^À XHõ ^˘OQÆ"åºáê~°O KÕã≤ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’
K«O^• W=fiQÆÅ~°∞, `«∞áê‰õΩÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« QÆÅ~°∞, HÍ~°∞¡ rÑ¨ÙÅ∞ W=fiQÆÅ~°∞. D
ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ ãÖ|O^è•xfl "å_»∞H˘x "åà◊√§ U^À XHõ „ÑÜ ¨ ∂≥ [#O á⁄O^Œ∞`«∂<Õ LO\Ï~°∞.
z=iH˜ ^≥|ƒÅ∞ u<Õ ~ÀA =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ ^≥|ƒÅ∞ uO\Ï~°∞. '"≥Q@ Æ ∞ Ñ¨Ù\Õì KÕ
"å`å=~°}O— Jx <Õ#∞ TiˆH J#ÖË^∞Œ . =~°OQÆÖò lÖÏ¡ áêÅ‰õΩiÎ ã¨g∞ÑÖÖ’x
D~°"#≥ ∞fl‰õΩ K≥Ok# Éè∂í ™êfiq∞ z`«~Î O° [<£ ~Ô _çx¤ XHõ L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞HÀ=K«∞Û.
W`«#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàÏxH˜ P„â◊Ü∞« q∞zÛ, ã¨Ç¨ Ü«∞ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ∞ JOkOz "åà◊√§
c_»∞ ÃÑ\˜#ì Éè∂í q∞x =∞m§ ^Œ∞#∞fl‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O á⁄O^•_»∞. `«# ~å[H©Ü∞« „Ñ¨`º« i÷x
W<£áê¶ ~°‡~ü Jx „Ñ¨Kå~°O KÕã≤ „QÍ=∞O #∞O_ç `«i"Õ∞âß_»∞. P `«~∞° "å`« `å<Õ
W<£áê¶ ~°‡~üQÍ =∂i =ÚQÆ∞~æ ∞° ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ#∞ Z<£H“O@~üÖ’ K«OÑ≤OKå_»∞. J`«x
J#∞K«~∞° _≥#· XHõ a.ã≤ ‰õΩÅã¨∞_Î xç J#flÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x W<£áê¶ ~°‡~ü Jx K«OÑ¨QeÆ QÍ~°∞
QÍx z`«~Î O° [<£~Ô _ç¤ =∂„`«O `«ÑÊ≤ OK«∞H˘x u~°∞QÆ∞`«∞<åfl_»∞.
'#HõûÖˇ\ · Å
ò KÕuÖ’ ™ê~å HÍO„\ÏHõ~ì ü Ç¨Ï`«º— Jh 'Éè∂í ™êfiq∞ Ç¨Ï`«º— Jh
¿ÑÑ¨~À¡ "å~°Å Î ∞ =ã¨∂OÎ \Ï~Ú. áÈhÖË XHõ '=~°æ â◊„`«∞=Ù— áÈÜ«∂_»∞ Jx ^Œ∂~°OQÍ
„|uˆH ZO.ZÖò áêsìÅ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^Œ∞`«∞O\Ï~°∞. HÍx ^ŒQ~æÆ °
#∞O_ç K«∂¿ã"åà◊§‰õΩ KåÖÏ ãÖ^ÕÇ¨ Å∞ =ã¨∂OÎ \Ï~Ú. D ™ê~å~Ú "åºáêix
K«Oáê~°∞ HÍx Ñ¶Ö¨ Ï<å ™ê~å "åºáêix ZO^Œ∞‰õΩ K«OÑ¨Ö^Ë ∞Œ ? HõhãÖ "åi "åºáê~åxfl
ZO^Œ∞‰õΩ PÑ¨Ö^Ë ∞Œ ? D Éè∂í ™êfiq∞x K«Oáê~°∞ HÍx Ñ¶Ö ¨ Ï<å Éè∂í ™êfiq∞x ZO^Œ∞‰õΩ
K«OÑ¨Ö^Ë ∞Œ ? Jx. Jã¨Å∞ ™ê~å~Ú "åºáêi, Éè∂í ™êfiq∞ J~Ú#O`« =∂„`å# K«OÑ¨_O»
ZO.ZÖò áêsìÅ q^è•#O HÍ^Œx JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. K«OÑ¨_®xH©, K«OÑ¨Háõ È=_®xH©
U^À „Ñ¨`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ HÍ~°}O LO_®e. HÍh Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∂ P HÍ~°}O =∞$`«∞Å
„Ñ¨`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „‰õÄ~°`fi« O`À#∂, ^Œ∞~å‡~°Oæ `À#∂ =Ú_çÑ_¨ #ç HÍ~°}OQÍ HõxÑ≤OK«^∞Œ .
"å_»∞HÀ=_»O, J=ã¨~O° fiáÈ=_»O, "å_»∞HÀ|_Õ"å_»∞ J#∞=∞uOz# ^•xHõO>Ë
Z‰õΩ¯= „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^•Åx K«∂_»_O» , ÖË^• D J=HÍâ◊"å^Œ ãÖ|O^èOŒ
ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨Kå~°O á⁄O^Œ_O» , ÖË^• „Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^è•xHÀ =∞~˘Hõ^•xHÀ x~°ã#¨ QÍ
K«OÑ¨_®xH˜, ÖËHõ ^•_ç KÕÜ∞« _®xH˜ J`«_∞» `«y# 'ã≤O|Öò—QÍ HõxÑ≤OK«_O» "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ∞ ^•y LO\Ï~Ú.
PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡‰õΩ K≥Ok# =∂r lÖÏ¡ Ñï+¨`ü Kè≥·~°‡<£, HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ 'Hõ_O≥ — <å~åÜ«∞}Ô~_çx¤ XHõ L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞HÀ=K«∞Û. J`«#∞
Éè∂í HõÉÏ˚^•~°∞_»∞, HõÅÑ¨ ã¨‡QÆ~¡ .ü (Jqhu=∞Ü«∞"≥∞#ÿ J@gâßY ã¨ÇÏ≤ `«O JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞
ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ç J`«x g∞^Œ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ_»∞`«∞O@∞Ok.) `«# r`«QÍ_çx Ç¨Ï`«ºKÕã≤ WO^Œ<Ñ£ e ¨ ¡
^ŒQ~æÆ ° ~À_»∞Ñ¤ H¨ ¯õ # Ñ¨Ó_çÊOz Hˆ ã¨∞ HÍ^Œ∞ ãïHõ^•, ¿ÑÑ¨~À¡ "å~°Î ã¨ÇÏ≤ `«O ~å‰õΩO_®
PÑ¨QeÆ QÍ_»∞. D =∞^èºŒ =∞~˘Hõ ~Ô `· ∞« ‰õÄe ãÖÑ¶∞¨ O (#∂º_≥"∂≥ „Hõã≤) HÍ~°ºHõ~Î°
Ç¨Ï`«º‰õΩ ‰õÄ_» ÉÏ^è∞Œ º_≥<· å_»∞. J~Ú<å Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü #∞O_ç J`«#∞ U ~ÀE U
ã¨=∞™êº Z^Œ∞~À¯ÖË^∞Œ . "åà◊§`À `«#‰õΩ =∞Oz ãÖ|O^è•Å∞<åflÜ«∞x ÉÏÇ¨@OQÍ<Õ
=∂\Ï¡_∞» `«∞O\Ï_»∞. q=∞~°≈ =∞s Z‰õΩ¯=ÜÕ∞ºãïH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü D =∞^èºŒ J`«_ç
áê_»∞Ñ¨_¤» |OQÍ¡#∞ ¿ÑÖËÛã≤ `«# â◊„`«∞`«fiO „Ñ¨H\ õ O˜ zOk. =∞m§ J^Õ „áêO`«OÖ’
„Ñ¨[ÅÖ’ KåÖÏ =∞Oz ¿Ñ~°∞#fl ÅHõ‡∆ }KåO^• x"åã≤ \©K~« ü z<åflÔ~_çh¤ , Z=iH©
„Ñ¨`ºÕ HõOQÍ ÃÑ^ŒQÌ Í „^ÀÇ¨ÏO KÕÜ∞« x MÏ<åÑ¨Ó~ü ã¨~Ê° OKü qÖÏã¨~å=Ù ^Õâáò êO_Õh
=∂„`«O Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«OÑ≤Ok.
J#flÅ#∞ „Ñ¨tflOK«ÖHË ,õ Z^Œ∞~°∞ u~°QÖ Æ HË õ Ñ¨_ç LO_Õ ^Œ∞~°uæ Hˆ =ÅO
ZO.ZÖò.UÅn, =∞O„`«∞Ån, =∞^èºŒ `«~Q° uÆ J=HÍâ◊"å^Œ∞Ån =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞.
`«=∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∂\Ï¡_Õ ¿ãfiK«Ûù „Ñ¨[Å‰õΩO^Œx, xÅn¿ã ¿ãfiK«Ûù Ãã·Ò«
"åiH˜ LO^Œx qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∞O\Ï~Ú. Ñ¨ÓiÎQÍ `«=∞
=∞#∞+¨µÖË J~Ú#"å~°∞ `«=∞x xÅn¿ãÎ, Jk ‰õÄ_» ™êÊO>ËxÜ«∞ãπQÍ
JãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« QÍ [iy`Õ ã¨ÇÏ≤ Oz ã¨=∂^è•#O K≥ÑÊ≤ # Ñ¶∞¨ @#Å∂, `«=∞ #_»=_çH#õ ∞
ã¨=iOK«∞‰õΩ#fl Ñ¶∞¨ @#Å∂ L<åfl~Ú QÍh W`«~° „Ñ¨[Å∞ (Éè∂í ™êfi=ÚÖË HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ )
„Ñ¨tflOz#Ñ¨Ù_»∞, xÅnã≤#Ñ¨Ù_»∞ ã¨ÇÏ≤ ™êÎ~#° fl Éè~í À™ê ÖË^∞Œ . „Ñ¨tflOKÕ [#O iãπ¯
fã¨∞HÀ=Åã≤O^Õ. „Ñ¨tflOz `«#∞flÅ∞ u#fl"å~°∞ PkÖÏÉÏ^£ #∞O_ç qâßYÑ¨@flO
^•HÍ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. =ÚYºOQÍ x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ [#â◊H`Î˜ À#∂,
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü`À#∂ Ñ¨Å∞„QÍ=∂Å „Ñ¨[Å∞ D KÕ^∞Œ J#∞Éè=í O ~°∞z K«∂™ê~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞, „Ñ¨tflOK«_®hfl q=∞i≈OK«_®hfl ZO.ZÖò áêsìÅ∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
ã¨ÇÏ≤ ™êÎÜ∞Õ "≥∂QÍh `«=∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å#∞, „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl P~°<æ *·≥ ò

KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `åflxfl =∂„`«O Z\˜ì Ñïã≤u÷ Ö’#∂ ã¨ÇÏ≤ OK«=Ù. Jk <åºÜ«∞"≥∞#ÿ
=ºuˆ~Hõ`Õ J~Ú<å, P~°<æ *·≥ ò KÕ¿ã =ºH˜Î J@ì_∞» QÆ∞ =~åæÅ #∞O_Õ =zÛ<å ‰õÄ_»
ã¨ÇÏ≤ OK«=Ù. JkèHÍ~åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å‰õΩ ãÖÑ¶∞¨ \˜`Ñ« _¨ Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ LO^Œx
D áêsìÅ∂, g\˜ `À_»|∞\˜#ì áœ~° „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∂ `≥Å∞QÆ∞
„Ñ¨[Å‰õΩ <Õ~åÊ~Ú. J^˘Hõ qÅ∞=~Ú# Hõ$+≤. HÍx `«=∞ áêsìÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
P~°<æ *·≥ ò KÕ¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ =∂„`«O D áêsìÅ∞ ã¨ÇÏ≤ OK«=Ù. ^•x QÆ∞iOz U „Ñ¨*Ï`«O„`«
"Õ∞^è•g =∂\Ï¡__» ∞» . giH˜ =ºuˆ~HõOQÍ P~°<æ *·≥ ò KÕÜ∞« _»=∞O>Ë Éè∂í ™êfi=ÚÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ P~°<æ *·≥ ò KÕÜ∞« _»O J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ÖË^• `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x
gà◊§ g∞^Œ u~°Q|Æ _»_O» Jx ‰õÄ_» J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . gà◊§‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
„Ñ¨[Å#∞ „Ñ¨*Ï`«O„`« ^Œ$HõÊ^äOŒ `À #~Ú<å ã¨~ˆ ‰õÄ_»Q@ Æ _ì O» , ‰õÄ_»Q\
Æ ì˜ gà◊§#∞
xÅnã≤ „Ñ¨tflOK«_O» , gà◊§ `«ÑÙ¨ ÊÅ QÆ∞iOz „Ñ¨[ÅÖ’ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ∞« _»O –
W=hfl x+≤^úŒ K«~º° Å „HÕ^ŒHˆ =™êÎ~Ú. P „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã#≤ "å~°∞ „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ‰õΩ
J_»O¤ =zÛ# =º‰õΩÅ Î ∞QÍ<Õ =Ú„^Œ Éèií OK«=Åã≤ LO@∞Ok. ^•_çH˜ QÆ∞iHÍ=Åã≤
LO@∞Ok. ZO.ZÖò áêsìÅ∞ U ¿ãfiK«Û<ù <·≥ å ã¨ÇÏ≤ ™êÎÜ∞Õ "≥∂QÍx `«=∞#∞ =ºuˆ~HÕKÕ
~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Û#ù ∞ =∂„`«O ã¨ÇÏ≤ OK«=Ù. JO^Œ∞Hˆ ~å¢+Öì Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’
#HõûÖˇ\ · ò ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ cèH~õ O° QÍ LÑ¨<åº™êÅ∞ WKÕÛ ã≤.Ñ≤.S,
ã≤.Ñ≤.S.(ZO), a.*ˇ.Ñ≤ =O\˜ áêsìÅ∞ L`«~Î ° `≥ÅOQÍ} „QÍ=∂ÅÖ’ =∂„`«O "åiH˜
=ºuˆ~HõOQÍ =∂\Ï¡_»=Ù. WzÛ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ fã¨∞H˘x, "åix <˘Ñ≤ÊOKÕ Ñ¨x
KÕÜ∞« ‰õΩO_» `«=∞ *Ï„QÆ`Ö Î« ’ `å=Ú |`«∞‰õΩ`«∞O\Ï~Ú. `«=∞"åi <≥=i<≥<· å
#HõûÖˇ@ · ∞¡ Ç¨Ï`«ºKÕ¿ãÎ XHõ\© J~å x~°ã#¨ ã¨ÉÅ íè ∞ ÃÑ_»`åˆ~ `«ÑÊ¨ #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ
=ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å#∞ P~°<æ *·≥ ò KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ =∂„`«O KÕÜ∞« ~°∞. KÕÜ∞« HõáÈQÍ,
'=∂ áêsì Öˇ<· £ g∞‰õΩ `≥eã≤O^Õ HÍx "Õ∞=Ú =∂„`«O aè#flOQÍ PÖ’zã¨∞<Î åflO—
Jx J_çy# "åiH© J_»QÆx "åiH© q=iã¨∞ÎO\Ï~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J#flÅ∞
HÀÑÿOz Ñ¨^ŒqH© áêsìH© ~år<å=∂ KÕÜ«∞=∞x P^Õt¿ãÎ ~år<å=∂ KÕ¿ãã≤
JO`«HOõ >Ë ã¨ÇÏ¨ [O U=ÚO^Œ#fl@∞ì |`«∞‰õΩ`«∞O\Ï~°∞.
„‰õÄ~°∞Å~Ú# Éèí∂™êfi=ÚÅ ¿Ñi@ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì# |Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxfl
~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ º« O <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ ‰õÄ_» "å_»∞HÀ=K«∞Û#<Õ D "≥Y · ix ZxflHõÅ
~°OQÍxH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O ZO.ZÖò áêsìÅ∞ qãïÎ OKå~Ú. 1995Ö’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’x
QÍOkè#QÆ~ü „áêO`«OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ ^Œ∞~å‡~°Oæ QÍ `«iq∞ HÍeÛ K«OÑ≤# '„ÑüÑ¶∞¨ @#—
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞^è∞Œ ã¨∂^Œ<~£ åA Ç¨Ï`Àº^ŒO`«O JO^ŒiH© `≥eã≤O^Õ. ^•x "≥#Hõ
L#fl Hõ^Œä =∂„`«O KåÖÏ=∞OkH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. P áêsìH˜ |ÅO L#flk „Ñ¨^•è #OQÍ
=~°OQÆÖò lÖÏ¡ =ÚÅ∞QÆ∞ U*ˇhûÖ’. JHõ¯_» QÀqO^Œ~å=Ù¿Ñ@ =∞O_»Å
„Ñ¨*ÏÑï+¨`üÖ’ (ZxflHõÅ∞ [iy#) Zxq∞k ZO.Ñ≤.\˜.ã≤ áÈã¨∞ìÅÖ’ =¸_»∞
=∂„`«"∞Õ P áêsì QÔ ezOk. q∞ye# S^Œ∞ ã‘@∞¡ QÔ Å∞K«∞‰õΩ#fl HÍO„ÔQãπ, `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
áêsìÅ∞ ZO.ZÖò áêsìÅ ã≤^•úO`åÅ „Ñ¨HÍ~°"∞Õ `«=∞ L=∞‡_ç =~°„æ Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞
HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ `«=∞ `Õ_®Å∞ =∞iÛáÈ~Ú XHõ@~Ú =∞O_»ÖÏ^èºŒ ‰õΩ∆ ~åe ã‘@∞
(Jk yi[# =∞Ç≤Ïà◊‰Ωõ i[~°∞fi J~ÚOk) H˘>ËÜ ì ∞« =Åã≤Ok. HÍx =~°æ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ
HõO>Ë `«∞áêH© ÉèÜí ∞« O |Å"≥∞#ÿ k HÍ=_»O =Å¡ "åi^Œ~Ì ∂° "≥#H˜¯ `«yæ „ÑüÑ¶∞¨ @#
JÉèºí i÷x UHõ„w=OQÍ ZxflHõ KÕâß~°∞. D q#Ü«∂xH˜ HÍ~°}O TÇ≤ÏOK«_O» Hõ+Oì¨
HÍ^Œ∞. `«=∞‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_® [iyáÈ~Ú# D Ñ¶∞¨ ’~åxH˜ áÈbã¨∞Å‰õΩ KåÖÏ
HÀÑÖ =zÛOk. #HõûÖˇ·@¡‰õΩ `å"Õ∞ Jã¨Å∞ „Ñ¨`«º~°∞÷Öˇ·#@∞ì KåÖÏ Uà◊√§QÍ
=º=Ç¨Ïiã¨∞#Î fl áÈbã¨∞Å∞ nxx ã¨"åÅ∞QÍ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. '„ÑüÑ¶∞¨ @#— ÃÑ·#
x~°ƒO^èOŒ ÃÑOKå~°∞. =ÚÅ∞QÆ∞ `åÅ∞HÍÖ’ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ JÔ~ã¨∞Å ì ∞, z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å
Ñ¨~°OÑ¨~° ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£^•HÍ ™êy P áêsì <åÜ«∞‰õΩ_ç Ç¨Ï`«º`À =Úyã≤Ok.
Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞ x~å‡}O HÀãÖ =∞^è∞Œ ã¨∂^Œ<£ ~åA KÕã#≤ Jq~°à◊ Hõ$+≤x
J`«x HÍ„"Õ∞_Õ¡ HÍHõ „Ñ¨*Ï`«O„`« "å^Œ∞ÅO^Œ~∂° H˘xÜ«∂_®~°∞. H˘xÜ«∂_»=Åã≤O^Õ
HÍx J`«x Kå=Ù‰õΩ ^•ifã≤# qÑ¨=¡ ^•^•ysx QÆ∞iÎOK«_O» , q=∞i≈OK«_O»
=∂„`«O Z=i Hõ~=Î° º=¸ HÍÖË^∞Œ .
QÀqO^Œ~å=Ù¿Ñ@Ö’ [iy# ^•xx 'UHõ„w=O KÕ~ÚOK«_O» — JO\Ï~°∞.
W^˘Hõ qz„`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨Ü∂≥ QÆO. (`«ÑÙ¨ Ê_»∞ Ñ¨#∞Å‰õΩ `«y#@∞¡ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ ÉèÏëê „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅ∞
‰õÄ_» Ñ¨Ù_»`å~Ú.) UHõ„w=OQÍ Z#∞flHÀ=_»O JO>Ë J~°O÷ LOk. Jxfl `«ÅÅ∂
K«iÛOz XˆH PÖ’K«#‰õΩ =zÛ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ HÀ=_»O J<Õ J~°O÷ LOk. UHõ„w=O
KÕ~ÚOK«_O» JO>Ë x~°Ü ‚ ∞« O KÕ¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ Jxfl `«ÅÅ #∞O_ç XˆH `«Å ™êfinè#O
KÕã∞¨ HÀ=_»O Jx J~°O÷ . Ñ¨ÙÖÏ¡~Ô _ç¤ „QÆ∂Ñ¨ÙQÍ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ Ñ≤Å=|_ç# áêsì, ^•x
âßM’Ñ¨âßYÅ∞ D „H˜Ü∞« Ö’ J#∞Éè=í A˝Å∞. "≥Ú^Œ\’¡ nxH˘Hõ `«~¯° O LO_Õk.
ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨Ê~°Å ÷ hfl =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ
SHõºOQÍ L^Œºq∞Oz# „Ñ¨[Å#∞ pÖËÛ „Ñ¨=∂^ŒO LOk HÍ|\˜ì áêsì „áê|ÅºO
L#fl „QÍ=∂ÅÖ’ (J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ Jxfl áêsìÅ#∞ ãÖ„Ñ¨kOz) 'UHõ„w=O KÕÜ∞« _»O—
=∞Oz^Œx ÉèÏqOKÕ"å~°∞. ™ê^è•~°}OQÍ áêsì „ÑüáêkOz# =ºˆHÎ ZxflHõÜ∞Õ º"å_»∞.
WO^Œ∞Ö’ `«¿ÑÊg∞ ÖË^xŒ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ <Õ#∞ ‰õÄ_» J#∞‰õΩ<åfl#∞ QÍh x*ÏxH˜ Wk

Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ‰õΩ ZxflHõÅO>Ë L#fl Jqâßfi™êxfl =ºHõOÎ KÕã∞¨ OÎ k `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Ug∞
HÍ^Œ∞. Zxfl Ö’áêÅ∞<åfl „Ñ¨[ÅO^ŒiH© XˆH ^•=∂ëêÖ’ x~°Ü ‚ ∂« kèHÍ~°O WKÕÛk
ZxflHõÅ =º=¿ã÷. ^•x |^Œ∞Å∞ W`«~° áêsìÅ =ÚY∞ºÅ`À#∂, `«=∞ áêsì
=ÚY∞ºÅ`À#∂ =∂\Ï¡_ç UHõ„w=O KÕ¿ã Ñ¨ûúŒ `«=∞ Ñ¨~º° "ÕH} ∆õ ÖË‰Ωõ O_» „Ñ¨[Å∞
ã¨fiO`«OQÍ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ<Õ U „Ñ¨„H˜Ü∞« Ñ¨@#¡ ~Ú<å Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ‰õΩO_Õ
Jqâßfi™êxfl =ºHõOÎ KÕã∞¨ OÎ k `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Ug∞ HÍ^Œ∞.
J^≥\Ï¡Q∞Æ <åfl "≥Ú^Œ\’¡ D `«~¯° "≥∞<ÿ å LO_Õk. áÈ#∞ áÈ#∞, =∂ `«∞áê‰õΩÅ∞
L#flKÀ@ "Õ∞=Ú K≥ÑÊ≤ #"å~°∞ ã¨~Ê° OKü HÍ=Åã≤O^Õ (ã¨~Ê° OKÕ HÍ^Œ∞ ã≤OyÖò qO_À
J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞, ZO.Ñ≤.\˜.ã≤ =ÔQ~· å ‰õÄ_») J<Õ ^•^•ys ^•x ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OzOk.
^•^•ys ZHõ¯_»∞O>Ë JHõ¯_» J=HÍâ◊"å^ŒO ‰õÄ_» =ÚO^Œ∞H˘ã¨∞ÎOk. J#flÅ
L^ÕâÌ º◊ O J~°"÷ ∞≥ #ÿ "å_≥=fi_À XHõ_∞» =ÚO^Œ∞QÍ<Õ TiÃÑ^ŒÅ Ì `À =∂\Ï¡_∞» H˘x
J#flÅ J#∞=∞u á⁄Ok 'UHõ„w=O— J~ÚáÈ`å_»∞. ÖË^• HÍO„ÔQãπ"å~°∞, \˜._ç.Ñ≤
"å~°∞ Z=_À XHõ_çfl `å"Õ∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz „QÍ=∞OÖ’x J#flÅ =∞#∞+¨µºÅ`À
=∂\Ï¡_Oç z J`«_<ç Õ UHõ„w=O KÕ™êÎ~∞° . áÈbã¨∞Å∞ – #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ _çáê¶ ºHÀì
~å[H©Ü∞« „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ ∞ – D UHõ„w= ZxflHõÅ Ñ¨@¡ `«=∞ x~°ã#¨ #∞ "≥Ú^Œ\#˜ ∞Oz
KåÖÏ „‰õÄ~°OQÍ =ºHõOÎ KÕã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. ZxflÔH#· "åix fã¨∞‰õΩáÈ~Ú Ç≤ÏOã≤Oz
~år<å=∂ KÕ~ÚOz# Ñ¶∞¨ @#Å∞ =~°OQÆÖ,ò Y=∞‡O, HõsO#QÆ~Å ü Ö’ [iQÍ~Ú.
"≥Ú^Œ\’¡ H˘<åflà◊√§ D UHõ„w= ã¨~Ê° OKüÅ∞ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å‰õΩ ÉÏQÍ<Õ `«@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞
QÍh áÈ#∞ áÈ#∞ (=ÚYºOQÍ [#â◊HÎ˜ „áê|ÅºO L#fl HõsO#QÆ~Öü ’) ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
Éˇki¿ãÎ ~år<å=∂ KÕ¿ã ÉÏÑ¨`∞« H˜ =KåÛ~°∞. áÈbã¨∞Å ^Ò~°<˚ åºxfl q=~°}Ï`«‡HõOQÍ
YO_çOKÕ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞ ZxflHõÅ „Ñ¨„H˜Ü∞« `À J#flÅ∞ P_»∞‰õΩO@∞#fl D
P@Å#∞ q=∞i≈OK«_O» `«=∞ Hõ~=Î° ºO HÍ^Œ#∞HÀ=_»O P áêsìÅ‰õÄ „Ñ¨[Å‰õÄ
„Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å qâ◊fiã¨hÜ«∞`«‰Äõ ‰õÄ_» KåÖÏ #+Öì KÕãO≤ k.
ZO.ZÖò áêsìÅ∞ U ¿ãfiK«Û<ù <·≥ å ã¨ÇÏ≤ ™êÎ~Ú QÍh `«=∞#∞ =ºuˆ~HÕKÕ
~å[H©Ü«∞ ¿ãfiK«Ûù#∞ =∂„`«O ã¨Ç≤ÏOK«=x J<åfl#∞. =ºuˆ~HÕK«_»"Õ∞ HÍ^Œ∞,
„Ñ¨[ÅÖ’ XHõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ `«Ü∂« ~°∞HÍ"åÅx „Ñ¨Ü∞« uflOz<å ã¨ÇÏ≤ OK«x
Ñ¶∞¨ @#Å∞<åfl~Ú. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ , HÍO„ÔQãπ áêsìÅ∞ „QÍ=∂ÅÖ’ LO_»=K«∞Û – P
áêsìÅ∞ Ñ‘_`ç « „Ñ¨[ÅÖ’ ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ xÅ|_»_O» QÍh
"åi "åºÑ≤HÎ ˜ J_»O¤ ~å=_»O QÍh [~°Q^Æ ∞Œ HÍ|\˜.ì (J~Ú`Õ áÈbã¨∞Å x~°ƒO^è•xH©
„Ñ¨É∞íè `«fi J„Ñ¨*Ï™êfi=∞º q^è•<åÅ‰õÄ D áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«~K
° ∞« QÍ =¸ÅºO
K≥eã¡ ∞¨ OÎ \Ï~°∞.) ã≤.Ñ≤.S, ã≤.Ñ≤.S.(ZO) ÖÏO\˜ áêsìÅ∞ L<åfl #HõûÖˇ@
· ‰¡ Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ
„Ñ¨*Ïã¨g∞Hõ~} ° KÕÜ∞« ‰õΩO_®, "åi "åºÑ≤HÎ ˜ Éè∫uHõOQÍ<Õ HÍ^Œ∞, ~å[H©Ü∞« „Ñ¨Kå~°O
^•fi~å ‰õÄ_» J_»O¤ ~å‰õΩO_® „|`«HÍe. '#HõûÖˇ\ · Åò Ö’ KÕ~˘^Œ∞—Ì Jx ‰õÄ_» Z=ih
x~°∞`åûÇ¨ÏÑ¨~Û° ‰õÄ_»^∞Œ . ^•xH˜ ‰õÄ_» Éè∫uHõ ^ŒO_»<Õ tHõ.∆ JOÉË^¯Œ ~ü ãÖÑ¶∂¨ Å∂,
ã¨ fi K« Û ù O ^Œ ã¨ O ã¨ ÷ Å ∂, Pk"åã‘ ã¨ O Ñ¶ ¨ ∂ Å∞ LO>Ë Jq J#flÅ∞
ãÖ„Ñ¨kOK«=∞#flÑ¨ÙÊ_»∞ ãÖ„Ñ¨kOz, "å~°∞ ã¨∂zOz# HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕÑ\ ¨ ,ì˜ "åiH˜
ZHõ¯_® J_»¤O ~å‰õΩO_®, =ÚYºOQÍ "åi q∞e>ˇO@¡‰õΩ, ^ŒàÏÅ‰õΩ HÀÑÖ
`≥ÑÊ≤ OK«‰Ωõ O_® #_»∞K«∞HÀ"åe. HÍ~°ºHõ~Å Î° ã¨g∞Hõ~} ° Ö’ "åi`À á⁄~°áê@∞#
‰õÄ_» áÈ\©H˜ kQÆ‰õÄ_»^Œ∞. ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ‰õÄ_» Ñ‘_ç`« „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ∞
KÕÑ_¨ `» å~Ú HÍ|\˜ì HÍ~°º„Hõ=∂Å q+¨Ü∞« OÖ’ D ãÖÑ¶∂¨ Å‰õÄ "åiH© "≥~· ∞° ^èºŒ O
~å=Åã≤# J=ã¨~O° Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ LO_»^∞Œ . Jk ÖË#O`«HÍÅO Ñ¨~ã° Ê¨ ~°
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ñ¨x KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞ ‰õÄ_». HÍx D ãÖÑ¶¨∂Å∞ aè#fl"≥∞ÿ#
~å[H©Ü∂« Å#∞ =∂„`«O „Ñ¨[ÅÖ’ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ@ì‰Äõ _»^∞Œ . Hˆ =ÅO HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ
Ñïq∞`«O J~Ú K≥Ü∂« ºe. JÑ¨ÙÊ_Õ D ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. #HõûÖˇ\ · Å
ò
Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° Å =Å¡ „Ñ¨[Å‰õΩ HõeQˆ #ëêìxfl QÆ∞iOz Q˘_»= ÃÑ@ì‰Äõ _»^∞Œ .
„Ñ¨[ÅÖ’ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ=O HõeyOKÕ@@∞ì „Ñ¨Kå~°O KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ . PkÖÏÉÏ^£
lÖÏ¡Ö’ Pk"åã¨∞Å ãÖÑ¶¨∂Å∞ D HÍ~°}OQÍ XHõ ^Œâ◊Ö’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü`À
Q˘_»=Ñ¨_®¤~Ú. WÑ¨ÙÊ_»∞ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O =∞O„u Hõ_çÜ«∞O NÇ¨Ïi ã¨=∞ã¨º
Z^Œ∞~°∞¯O@∞<åfl_»∞. Ñ‘_`ç « „Ñ¨[ÅÖ’x XHõ ÃãHõ<∆ Ö £ ’ (^Œo`«∞Ö’)¡ J`«#∞ `«#HõO@∂
XHõ ~å[H©Ü«∞ Ñ¨Ù<åkx – Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü`À qÉèËkOKÕ ~å[H©Ü«∞ Ñ¨Ù<åkx –
U~°Ê~°K∞« ‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ <Î åfl_»#fl J#∞=∂#"Õ∞ J`«x ÃÑ·# J#flÅ‰õΩ L#fl
^ÕfiëêxH˜ HÍ~°}"≥∞#ÿ @∞ìOk. P ^ÕfiëêxH˜ ["å|∞QÍ J`«#∞ x[OQÍ<Õ Ñ¨xQÆ@∞ìH˘x
lÖÏ¡Ö’ =∂kQÆ i[ˆ~fi+¨<£ áÈ~å@ ã¨q∞ux „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» `À "åi ^Õfi+Ö
=∞iO`« |ÅÑ¨_Oç k. NÇ¨ÏiH˜ *Ï˝<À^ŒÜ∞« O ZÑ¨ÙÊ_»=Ù`«∞O^À K«∂_®e.
NÇ¨ÏiÖ’#∂ J`«x `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ~å[H©Ü∂« Ö’¡#∂ Ö’áêÅ∞ ÖË=x HÍ^Œ∞.
L<åfl~Ú. "å\˜x K«∂Ñ≤OKÕ J`«x Ñ¨@¡ `å=Ú „Ñ¨îŒ ≈ã¨∞#Î fl q^Õfi+¨ "≥Y · ix
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩO@∞#flk. HÍx J@∞=O\˜ Ö’áêÅ∞ ÖË#@∞=O\˜
"åiÃÑ·# ‰õÄ_» W^Õ ^•^•ysx „Ñ¨îŒ ≈Oz#Ñ¨Ù_»∞ Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O "åi Ö’Ñ¨=∂
gi Jã¨ÇÏ¨ #=∂ J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O =ã¨∞OÎ k. U*ˇhû yi[#∞ÅÖ’ `«=∞ "åºÑ≤HÎ ˜
J_»O¤ =ã¨∞<Î åfl~°x Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `«∂~°∞Ê Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ÅÖ’ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
'â◊H—Î˜ ÃÑ·#, qâßYÑ¨@flOÖ’ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl 'ã¨=∞`«— ÃÑ·# x¿+^èOŒ ÃÑ\Õì k. P ã¨fiK«ÛOù ^Œ

ãÖã¨Å ÷ ÃÑ·# Pk"åã¨∞Å‰õΩ J<åºÜ«∞O KÕ™ê~°#fl JaèÜ∂≥ QÆ"∞Õ g∞ ÖË^∞Œ . ÃÑ·QÍ
"Õ∞Å∞ KÕã#≤ K«i„`« LOk. "å~°∞ "Õ∞Å∞ KÕãO≤ k "åi Ñ¨ûúŒ Ö’<Õ HÍ=K«∞Û. P
Ñ¨ûúŒ ZO.ZÖò áêsìÅ ~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ #K«ÛHõáÈ=K«∞Û. JO`«=∂„`«O KÕ`«
"å~°∞ yi[# „^ÀÇ¨ïÅ∞ HÍ~°∞. P ãÖã¨Å ÷ g∞^Œ, ÉÏ^è∞Œ ºÅ g∞^Œ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
J~°÷~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# P~ÀÑ¨}Å∞ "ÕÜ«∞_»"Õ∞ HÍHõ (a~å¡Å‰õΩ qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’
„Ñ¨É∞íè `«fiO Éè∂í q∞ bA‰õΩ W=fi‰õΩO_® J_»∞Ñ¤ _¨ ç áÈ~å@O KÕã#≤ 'ã¨=∞`«—#∞ a~å¡
U*ˇO@<åfl~°∞), Jq ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨Å ÷ h, ™ê„=∂[º"å^Œ U*ˇO@¡h, „Ñ¨[ÅÖ’
ãÖã¨¯~°} „Éè=í ∞Å∞ HõeÊOz „Ñ¨[Å#∞ áÈ~å\ÏÅ #∞O_ç ^Œ∂~°O KÕã∞¨ <Î åfl~°h
P~ÀÑ≤OKå~°∞. "åà◊§ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ #K«Û#O`« =∂„`å# "åix `«i"Õ∞¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ ZHõ¯_ç^#Œ fl „Ñ¨âfl◊ J@∞Oz, ~å¢+Öì Ö’ J<ÕHõ W`«~° „áêO`åÅÖ’
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨Å
÷ `À =∞Oz ãÖ|O^è"Œ ∞Õ LOk. "åà◊¡ rÑ¨ÙÅ#∂,
W`«~° =ã¨`∞« Å#∂ "å_»∞‰õΩO@∞O\Ï~°∞. `«=∞ "åºÑ≤HÎ ˜ "å~°∞ J_»O¤ ~å#O`«
HÍÅO – `«=∞ q^è•<åÅ`À J_»ã˚ ~ì¨ Ú Ñ¨xKÕÜ∞« _»O =Å¡ HÍ=K«∞Û, `«=∞‰õΩ x~å‡}O
ÖËx „áêO`åÅÖ’ Ñ¨xKÕÜ∞« _»O =Å¡ HÍ=K«∞Û, "å~°∞ KÕ¿ã Ñ¨x ã¨fiÉèÏ=s`åº
`«=∞`À áÈ\©H˜ =KÕÛk HÍHõáÈ=@O =Å¡ HÍ=K«∞Û – "åix "å_»∞‰õΩO\Ï~°∞. J_»O¤
=zÛ#Ñ¨ÙÊ_Õ "å~°∞ ™ê„=∂[º"å^Œ U*ˇO@¡=Ù`å~°∞.
4
D Jã¨ÇÏ¨ #O JO^Œi ^ŒQ~æÆ å ™êQÆ∞`«∞Ok HÍx XHõ #HõûÖˇ\ · ò áêsì Ñ¨xKÕ¿ã
KÀ@ =∞~˘Hõ #HõûÖˇ\ · ò áêsì „Ñ¨"tÕ ¿ãÎ W^ŒiÌ Ñ¨^fúŒ XHõ>Ë HÍ|\˜ì ™êQÆ_O» Hõ+Oì¨ .
JÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°^•_»∞Å∞, Ç¨Ï`«ºÅ∞, Ç≤ÏO™êHÍO_» K≥Åˆ~QÆ∞`å~Ú. `å=Ú
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À `ÕÅ∞ÛHÀQÆey#@ì~Ú`Õ D Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ãÖÇ¨~°OÖ’ U „Ñ¨*Ï™êfi=∞º
ã¨∂„`«=¸ Wq∞_ç LO^Œx D áêsìÅ∞ J#∞HÀ=Ù. Jk ~Ô O_»∞ ÑÖ^ä•Å =∞^èºŒ
áÈ~å@O Jh, ã¨`º« O Z=i ^ŒQ~æÆ ° LO>Ë "åˆ~ xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩO\Ï~°h D áêsìÖË
HÍ^Œ∞, qÑ¨¡= Jaè=∂#∞Öˇ·# "Õ∞^è•=ÙÅ∞ Ãã·`«O ã¨∂„fHõi™êÎ~°∞. |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ
™ê=∞~°º÷ OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ Z=~°∂ áÈ\© ~åÖË~∞° HÍ|\˜ì P áêsì "≥Y · i ZÑ¨ÙÊ_»∂
W^Õ. `«H¯˜ #"åiH˜ =∂„`«O `å=Ú |ÅÇ‘Ï#OQÍ L#fl KÀ@ „Ñ¨*Ï`«O„`« ã¨∂„`åÅ∞
QÆ∞~˘Î™êÎ~Ú. JÑ¨ÙÊ_»∞ ~Ô O_»∞ ÑÖ^ä•Å áÈ~å@O Jx ^ŒÉÏ~ÚOK«_O» =∂<Õã,≤
Z^Œ∞\˜"å~°∞ `«=∞ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ç¨Ï‰õΩ¯ÅÃÑ·# ^•_ç KÕã∞¨ <Î åfl~°x PO^Àà◊# KÕ™êÎ~∞° .
„Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å =∞^Œ`Ì ∞« HÀ~°∞`å~°∞.
#∂º_≥"≥∂„Hõã‘ („Ñ¨*ÏÑÖ^ä•) #ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü`À Ñ¶¨∞~°¬}
ÃÑ@∞ìH˘#fl `˘e ~ÀAÅÖ’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü‰õΩ P lÖÏ¡Ö’ ^ŒàÏÅ∞ ÖË=Ù HÍ|\˜ì
LÉèÜ í Ú
« Å∂ ã¨=∞ Lr˚Å∞QÍ K«OÑ¨Ù‰õΩ<åfl~°∞. PÖË~∞° =∞O_»ÅO @OQÆ∞@∂~°∞
„QÍ=∂xfl – ZO.ZÖò ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ „Ñ¨fHõQÍ L#fl „QÍ=∂xfl – `«=∞ Ñ¨~ã° Ê¨ ~°
ãÖÇ¨~°OÖ’ W^ŒÌ~°∂ Hõeã≤ =Å¡HÍ_»∞ KÕ™ê~°∞. Y=∞‡O lÖÏ¡ |Ü«∂º~°OÖ’
x~åÜ«Ú^è∞Œ _≥#· HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =Úã¨áÎ ê¶ #∞ `«=∞ „Ñ¨`º« i÷ =~°Oæ Ö’ KÕ~å_»x
#∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ "å~°∞ Ç¨Ï`«=∂~åÛ~°∞. `«~åfi`« x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ x~åÜ«Ú^è∞Œ Öˇ#·
#∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ ~Ô `· ∞« ‰õÄb ãÖÑ¶∞¨ O HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàÏÅ`À Ñ¶∞¨ ~°}
¬
"≥Ú^ŒÅÜÕ∞ºãïH˜ `«=∞ ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«ÛÃù Ñ·# ^•_ç [~°∞QÆ∞`ÀO^Œx Q˘_»=KÕâß~°∞.
W^Õ áêsì D =∞^èºŒ Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ XHõ yi[#∞_çx K«OÑ≤Ok. XHõÑÙ¨ Ê_»∞
#∂º_≥"∂≥ „HõãÖ ‘ ’ Ñ¨xKÕã≤ |Ü«∞@‰õΩ áÈ~Ú# D yi[#∞_»∞ JÅ¡i=¸HõÅ#∂
J~åK«Hõ"å^Œ∞Å#∂ KÕ~°nã¨∞Î<åfl_»x K≥Ñ≤Ê K«Oáê~°@. QÆ∞O_®Å#∞ KÕ~°n¿ã
Éè∂í ™êfi=ÚÅ#∞ Ãã·Ò« „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å ^•fi~å Z^Œ∞~À¯"åe `«ÑÊ¨ K«OÑ¨_O»
Ñïëê¯~°=∂~°Oæ HÍ^Œx ÉèÏqOKÕ D áêsì ^Œ∞~°ƒÅ∞_≥#· P yi[#∞_çx ZO^Œ∞‰õΩ
K«OÑ≤#@∞¡? '1 PÑ¶π 70— Ñ¨@¡ D áêsì J#∞ãïã¨∞#Î fl QÀ_»g∞k Ñ≤e¡ "≥Y · ix
x~°ãO≤ z, yi[#∞Å#∞ D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò«
KÕã∞¨ #Î fl ã≤.Ñ≤.S.(ZO)‰õΩ ^ŒQ~ÔæÆ #· O^Œ∞HÍ? ã≤.Ñ≤.S.(ZO)Ö’ KÕ~=° ∞x yi[#∞Å#∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOz#O^Œ∞HÍ? Jk J`«x ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù HÍ^•?
Ñ¨~ã° Ê¨ ~° Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å∞#flKÀ@ ZO.ZÖò áêsìÅ∞ kQÆ*Ï~°x ™ê÷~Ú JO@∂
ÖË^Œ∞. D =∂@ J#_®xH˜ ZO`« W|ƒOk JxÑ≤Oz<å J#Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞.
=∂=¸Å∞QÍ D áêsìÅ#∞ '=Ú~îåÅ∞— Jx áÈbã¨∞Å∞ `«ÑÊ¨ Z=~°∂ J#~°∞.
J#_»O ÉèÏ=ºO ‰õÄ_» HÍ^Œ∞. HÍx Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞#fl KÀ@ P =∂@ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O» Ö’
Bz`«ºO LOk. `å=Ú XHõ¯~ˆ Ñ¨xKÕ¿ã KÀ@ áê\ÕKÕ J<ÕHõ xÜ«∞=∂Å#∞
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å∞#fl KÀ@ D áêsìÅ∞ áê\ÕK«=Ù. Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ö’ PkèHºõ `« <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞O^Œ#∞‰õΩO>Ë U"≥∞<ÿ å KÕ™êÎ~∞° . =∂=¸Å∞QÍ KÕ~n° Ü«∞x"åix
KÕ~n° ™êÎ~∞° , =∂=¸Å∞QÍ `«Å^Œ∂~°Ûx ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ `«Å^Œ∂~°∞™êÎ~∞° , Z^Œ∞\˜"åi
K«~º° Å =Å¡ JãÖ`«$Ñ¨ÙÅ Î ~Ú# "åix ~Ô K«ÛQ˘_»`å~°∞, Z^Œ∞\˜"å~°∞ |Ç≤Ï+¨¯iOz#
"åiH˜ P„â◊Ü∞« q∞™êÎ~∞° , `«=∞ ãÖÑ¶∂¨ ÅÖ’ ã¨Éºíè `«fiO ‰õÄ_» W™êÎ~∞° . Z^Œ∞\˜"å~°∞
KÕã#≤ <åºÜ«∂xfl J<åºÜ«∞=∞O\Ï~°∞, „Ñ¨[Å =∞^èºŒ #∞#fl z#fl ã¨=∞ã¨ºÅ#∞
áÈ\Ï áÈ\©QÍ ÃÑOz ÃÑ^ŒkÌ KÕ™êÎ~∞° , „Ñ¨[ÅÖ’#∂ `«=∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° Ö’#∂ J~åK«Hõ
„Ñ¨=~°#Î #∞ „áÈ`«ûÇ≤Ï™êÎ~∞° , áÈbãπ W<£áê¶ ~°‡~°∞Q¡ Í#∂ =∂~°QÅ Æ ~°∞ – XHõ =∂@Ö’

K≥áêÊÅO>Ë á¶êºHõ<∆ £ =Ú~îåÅÖÏQÆ „Ñ¨=iÎ™êÎ~∞° . D „Ñ¨=~°#Î "åi"≥O@ L#fl „Ñ¨[Å
ÃÑ·# ‰õÄ_» ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ=O "Õã∞¨ OÎ k. ™ê÷xHõ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞, „Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_» pe =Ú~îåÅ∞QÍ
=º=Ç¨ÏiOK«_O» <Õ~∞° Û‰õΩO\Ï~°∞. „Ñ¨[Å=∞^èºŒ ™ê=∞~°ãº¨ "å`å=~°}O ^èfiŒ OãÖ
J=Ù`«∞Ok. =Ú~îå`«`«fiO, Ñ¶¨∞~°¬}Ñ¨_Õ ã¨fiÉèÏ=O LO_Õ =º‰õΩÎÅ J=ã¨~°O
L^Œº=∂Å‰õΩ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. J@∞=O\˜"å~°∞ L^Œº=∂ÅÖ’ ÃÑ·H˜ =™êÎ~°∞.
L^Œº=∂Å <≥u· Hõ ™ê÷~Ú kQÆ*Ï~°∞`«∞Ok.
[#â◊HHÎ̃ © Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Äõ L#fl Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å‰õΩ „Ñ¨^•è # Hˆ O„^•Öˇ#· "≥∞^ŒH,±
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’#∂ (H˘O`«=~°‰Ωõ NHÍ‰õΩà◊O lÖÏ¡Ö’#∂), „uHÀ}OQÍ pe#
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü „QÆ∂ÑπÅ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ‰õΩ Hˆ O„^Œ"∞≥ #ÿ J#O`«ÑÙ¨ ~°O lÖÏ¡Ö’#∂ nxH˜ KåÖÏ
L^•Ç¨Ï~°}Å∞ L<åfl~Ú. #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ `«H¯˜ # Jxfl ZO.ZÖò áêsìÅ`À#∂
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Ñ¨_∞» `«∞#fl Y=∞‡O lÖÏ¡ WÖˇO¡ ^Œ∞ „áêO`«OÖ’, qq^èŒ 'Ñ¨ÙÖÏ¡~Ô _ç—¤ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ∞
XHõKÀ@ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl =~°OQÆÖò lÖÏ¡ =ÚÅ∞QÆ∞ `åÅ∂HÍÖ’ ‰õÄ_» Wq HõxÑ≤™êÎ~Ú.
U_≥xq∞^Õà§◊ „H˜Ò« "≥∞^ŒHÖ ± ’#∂ HõsO#QÆ~Ö ü ’#∂ KåÖÏ f„=™ê÷~ÚÖ’
L#fl [#â◊HÎ˜ – Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ K«Å|¡ _®¤Ü∞« #∞‰õΩO@∂ LO_»QÍ D =∞^èºŒ
=∞m§ ÃÑiQÍ~Ú. QÆ`« J#∞Éè=í O #∞O_ç D ~Ô O_»∞ áêsìÅ∂ Ug∞ <Õ~∞° ÛHÀÖË^#Œ
_®xH˜ ã¨∂zHõQÍ J^Õ ~°Hõ"≥∞ÿ# Ñ¶¨∞~°¬}Å∞ =∞m§ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. „QÍg∞}
HÍ~°ºHõ~Å Î° =∞^èºŒ L#fl =ºH˜QÎ `Æ « Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å∞ áêsìÅ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å∞QÍ =∂~°_O» ,
„Ñ¨[Å =∞^èºŒ #∞#fl z#fl ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ K≥i XHõ"Ñ·≥ Ù¨ xÅ|_ç ã¨=∞ã¨º#∞ ÃÑOz
`«=∞ =∞^èºŒ "≥~· åxfl ‰õÄ_» ÃÑOK«∞HÀ=_»O, XHõi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° ÅÃÑ·# =∞~˘Hõ~∞°
^•_ç KÕÜ∞« _»O, XHõ~∞° |Ç≤Ï+¨¯iOz# "åix =∞~˘Hõ~∞° KÕ~∞° ÛHÀ=_»O, XHõ~∞°
KÕã#≤ Ñïëê¯~åxfl =∞~˘Hõ~∞° u~°Q^Æ À_»_O» [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ QÆOcè~~° å=Ù¿Ñ@, ZÖÏ¡~Ô _ç¿¤ Ñ@ =∞O_»ÖÏÅÖ’ [#â◊H,Î˜
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàÏÅ∞ 1996Ö’ XHõ =~°∞ã¨ „Hõ=∞OÖ’ =ÚQÆ∞~æ ∞° „QÍg∞} `≥Å∞QÆ∞
^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Ç¨Ï`«=∂~åÛ~°∞. P áêsìH˜ ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl_»x D áêsì"åà◊√§,
D áêsìH˜ ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl_»x P áêsì"åà◊√§ K«Oáê~°∞ `«ÑÊ¨ =∞$`«∞Å‰õΩ W`«~„° `å
K≥_¤» ¿Ñ~°∞ ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ç¨Ï`«º KÕã#≤ ZÖÏ¡~Ô _ç¿¤ Ñ@ [_£Ñ\ ≤ ã˜ ≤
ZÖÏûx =∞Å¡Ü«∞º‰õΩ „Ñ¨[ÅÖ’ =∞Oz¿Ñ~°∞ LO_çOk ‰õÄ_». ZÖÏ¡Ô~_ç¤¿Ñ@
=∞O_»ÅOÖ’ P áêsì K«~º° Å Ñ¨@¡ Z#fl_»∂ =ºHõOÎ HÍ#O`« x~°ã#¨ D Ç¨Ï`«º
Ñ¶e¨ `«OQÍ =∞Å¡Ü∞« º ã¨fi„QÍ=∞"≥∞#ÿ <å~åÜ«∞}Ñ¨Ù~°OÖ’ =ºHõOÎ J~ÚOk. P
=∞O_»ÖÏxH˜ =∞Å¡Ü∞« º ¿Ñ~°∞ ÃÑ\ÏìÅ#fl „Ñüáê^Œ# ‰õÄ_» =zÛOk HÍh ZO^Œ∞HÀ
J=∞Å∞ HÍÖË^∞Œ . (QÆÒ« Ö’ `å_çK~« ¡° =∞O_»ÖÏxH˜ =∞Å›~°~å=Ù ¿Ñ~°∞, Hˆ â◊=Ñ¨@flO
=∞O_»ÖÏxH˜ QÍAÅ â◊OHõ~Ü ° ∞« º ¿Ñ~°∞ ÃÑ\˜#ì @∞ì. W\Ï¡ J#flÅ∞ K«OÑ≤# „Ñ¨*Ï^Œ~} °
QÆÅ „Ñ¨*Ï„Ñüx^èŒ∞Å ¿Ñ~°∞¡ =∞O_»ÖÏÅ‰õΩ ÃÑ_»∞`«∂ áÈ`Õ HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡
=∞O_»ÖÏÅ *Ïa`å "ÕQOÆ QÍ<Õ =∂iáÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO LOk!)
D ãÖ=`«û~°O =∂iÛ <≥ÅÖ’ ã≤iã≤Å¡ _çq[<£Ö’ [#â◊H,Î˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÅ∞
XHõi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å#∞, HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ =∞~˘Hõ~∞° H˘@ì_O» K«OÑ¨_O» =∞m§
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞. [#â◊H˜Î"å~°∞ #Å∞QÆ∞iH˜ ^ÕÇ¨Ïâ◊√kú KÕã≤ XHõix K«OÑ¨QÍ,
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü W^ŒiÌ x Ç¨Ï`«=∂iÛOk. D ~Ô O_»∞ áêsìÅ∂ „Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOz
„â◊=∞^•#O ^•fi~å K≥~∞° =ÙÅ∞ Hõ\ãì˜ ∞¨ <Î åfl~°x Ñ¶∞¨ #OQÍ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∞#fl g~°flÑë¡
J_»qÖ’<Õ D [O@ Ç¨Ï`«º [iyOk. P `«~∞° "å`« (D "åºãÖ ~åã¨∞OÎ _»QÍ)
[#â◊H"Î˜ å~°∞ WOH˘Hõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J#∞Ü«∂Ü«Ú_çx K«Oáê~°∞. K«xáÈ~Ú# "å~°O`å
W<£áê¶ ~°‡~ü J#fl xO^Œ "≥∂Ñ¨|_»"¤ åˆ~QÍh x*ÏxH˜k PkèÑ`¨ º« áÈ~°∞ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ
Ug∞ HÍ^Œ∞. D PkèÑ¨`«º áÈ~°∞Ö’ K«xáÈÜÕ∞"å~°O`å J@ì_»∞QÆ∞ =~åæÅÖ’
‰õΩÖÏÅÖ’ Ñ¨Ù\˜ì ZO.ZÖò ~å[H©Ü∂« Å Ñ¨@¡ PHõi`¬ ∞« Å~Ú D áêsìÖ’<À P
áêsìÖ’<À KÕi#"åˆ~.
J^Õ HõsO#QÆ~ü `å_çK~« ¡° J_»=ÙÅÖ’x QÍ^ŒOÑë¡ ÅOÉÏ_® `«O_®Ö’ QÆ`«
ãÖ=`«û~°O Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ã‘`å~åO <åÜ«∞H± J<Õ ÅOÉÏ_® ~Ô `· ∞« #∞ K«OÑ≤Ok. D
Ç¨Ï`Àº^ŒO`«O H˘OK≥O q=~°OQÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒyOk. ã‘`å~åO‰õΩ J^Õ „QÍ=∂xH˜
K≥Ok# ~åA <åÜ«∞H±`À z#fl Ñ¶∞¨ ~°} ¬ LO_çOk. W^Œ~Ì ∂° ™ê^è•~°} ~Ô `· ∞« ÖË,
ÅOÉÏ_® yi[#∞ÖË. P Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ö’ ÉèÏQÆOQÍ H˘@∞ìHÀ=_»O, ã‘`å~åO WzÛ# Ñ¶~≤ åº^Œ∞
g∞^Œ áÈbã¨∞Å∞ ~åA WO\˜ÃÑ·# ^•_ç KÕÜ∞« _»O ‰õÄ_» [iyOk. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
~åA =∞O^äxŒ „áêO`«OÖ’ uiˆQ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàÏxH˜ ^ŒQ~æÆ Ü ° ∂« º_»∞. Jk K«∂ã≤
ÉèÜí ∞« Ñ¨_ç HÍÉ’Å∞ ã‘`å~åO '„ÑüÑ¶∞¨ @#— #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ ^ŒQ~æÆ Ü° ∂« º_»∞. (J`«_∞» P
x~°Ü
‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»OÖ’<Õ P áêsìÅ =Ú~îå`«`åfixfl QÆ∞iOz „Ñ¨[Ö’¡ L#fl Jaè„áêÜ«∞O
=ºHõOÎ J=Ù`«∞Ok.) D ~Ô O_»∞ áêsìÅÖ’ U XHõ¯~Ô <· å D yi[# ~Ô ` · ∞« e^ŒiÌ h
‰õÄ~ÀÛÉˇ\ì˜ "åà◊§ Q˘_»=Å‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã≤ LO_»=K«∞Û#∞.
HÍh ^•x |^Œ∞Å∞ "åi Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü – „ÑüÑ¶∞¨ @#Å Ñ¶∞¨ ~°}
¬ QÍ =∂iOk.
XˆH =~åæxH© yi[# *ÏuH© K≥Ok# „Ñ¨[Å∞QÍ HõxÑ≤OK«=Åã≤# "åà◊√§
'=∂"å_»∞—, 'g∞"å_»∞—QÍ HõxÑ≤OK«™êQÍ~°∞. P „áêO`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà<◊ åÜ«∞‰õΩ_»∞
K«O„^Œ#fl XHõ™êi P „áêO`«O „ÑüÑ¶∞¨ @# ^ŒàÏhfl, "åi =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Öˇ#· ã‘`å~åO
=O\˜"åih Ñ≤ez *Ï„QÆ`QÎ« Í =∞ã¨Å∞H˘=∞‡x ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. `«~∞° "å`« XHõ™êi

'„Ñ¨*ÏHÀ~°∞—ì ÃÑ\˜ì ~åA‰õΩ ã‘`å~°O #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O Hõ\ì˜ WÜ«∂ºÅx f~°∞Ê WKåÛ_»∞.
(~åA Ñ¨@∞ì|@ìÖ^Ë ∞Œ , ã‘`å~åO Hõ\Ü ì˜ ∞« ºÖË^∞Œ .) ã‘`å~åO '„ÑüÑ¶∞¨ @#—‰õΩ Hˆ =ÅO
Ã+Åì~∞° , J#flO ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞QÍ LO_çáÈQÍ, ~åA Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~Î°
JÜ«∂º_»∞. J`«x g∞^Œ `«#`À\˜ q∞e>ˇO\ò ÉèÏ~°ºÃÑ·# J`åºKå~°O KÕ™ê_»#fl
JaèÜ∂≥ QÆO (P"≥∞ WzÛ# Ñ¶~≤ åº^)Õ L#flÑ¨Ê\˜H© Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ J`«xfl ^Œ∂~°O
LOK«Ö^Ë ∞Œ . ~åA `«# ™ê÷<åxfl LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘x ^ŒàÏxfl U=∞x ~Ô K«ÛQ˘\Ïì_À
QÍx ^ŒàO◊ XHõ ~ÀA `«O_®Ö’H˜ =zÛ ã‘`å~åO <åÜ«∞H±#∞ HÍeÛ K«OÑ≤Ok.
^•xH˜ HÀÑÿOz ã‘`å~åO‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Öˇ#· "å~°∞ ~åA WO\˜ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤
KåÖÏ #+Öì KÕ™ê~°∞. P #+Öì ‰õÄ_» ã‘`å~åO ‰õΩ@∞O|O KÕ`<« Õ ~åA ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
^Œà◊O WÑ≤ÊOzOk. (J~Ú`Õ D _»|∞ƒ áÈbã¨∞Å áêÅ~Ú#@∞ìOk – ~åA#∞
Ñ¨@∞ìHÀ=_®xH˜ J`«x WO\˜ÃÑ·# ^•_ç KÕã#≤ Ñ¨Ù_»∞ áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú#@∞ì<åfl~°∞.)
#HõûÖˇ@
· ∞¡ Z=i<≥<· å K«OÑ≤`Õ =∞$`«∞Å ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO WKÕÛ #+¨Ñì i¨ Ç¨~åxfl
ã‘`å~åO ‰õΩ@∞O|O fã¨∞HÀ=_®xH˜ gÅ∞ÖË^hŒ , fã¨∞‰õΩO>Ë Jk ‰õÄ_» `å"Õ∞
™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï=∞h ^ŒàO◊ ã‘`å~åO ‰õΩ@∞OÉÏxfl ÃÇÏK«ÛiOzOk. (J~Ú`Õ
XHõ #HõûÖˇ\
· ò áêsìH˜ K≥Ok# =ºH˜xÎ =∞~˘Hõ #HõûÖˇ\
· ò áêsì K«OÑ≤`Õ =∞@∞ì‰Ωõ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O
WKÕÛk LO_»^Œx „Ñ¨Éèí∞`«fiO JO@∞#flk HÍ|\˜ì Jk |Ç¨ïâ◊ Z\Ï¡QÆ∂ ^ŒˆH¯k
HÍ^Œ#∞HÀO_ç.) D Ñ¨#∞Åhfl KÕãO≤ k Z=~À 'J=QÍÇ¨Ï# ÖËx q∞e>ˇO@∞¡— HÍ^Œ∞.
=∞O^äxŒ „áêO`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕãO≤ k.
`å_çK~« #¡° ∞ `å_çÑ„¨ uQÍ =∂iÛ, Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, „ÑüÑ¶∞¨ @# áêsìÅ |^Œ∞Å∞
*ˇ.ã≤. k"åHõ~~Ôü _çh¤ ã¨∂~°º„Ñ¨`åÑπ~Ô _çh¤ TÇ≤ÏOK«∞‰õΩO>Ë D Hõ^Œä KåÖÏ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ
LO@∞Ok. HÍx W^Õ^À KåÖÏ J~°∞^≥#· Hõ^Œä J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . W@∞=O\˜
Hõ^Å
Œä ∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ – =ÚYºOQÍ "≥∞^ŒH,± HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’¡ – _»[#¡ ãÖYºÖ’
L<åfl~Ú.
"≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’#~Ú`Õ 1990–92 HÍÅOÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, [#â◊HÎ˜ áêsìÅ∞
Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ãÖÇ¨~° „H©_Ö
» ’ 30H˜ ÃÑ·QÍ Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. Z=ik <åºÜ«∞"≥∂
`ÕÅÛO_»x "å~°∞ ÉÁOÉÏ~Ú #∞O_ô, D ~å¢+Öì #∞O_ô PÇ¨fixOz# „Ñ¨*Ï`«O„`«
"å^Œ∞Å∞ W^ŒÌi Ñ¨^ŒúuÖ’#∂ L#fl =Ú~îå`«`åfixfl ZuÎ K«∂áê~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜
Ç¨Ï`åºHÍO_» PyáÈ=_»O`À Ô~O_»∞ áêsìÅ‰õÄ |∞kú =zÛO^Œx JO^Œ~°∂
ÉèÏqOKå~°∞ QÍh D =∞^èºŒ =∞m§ J^Õ Ñ¨ûúŒ Ö’ K«OÑ¨Ù‰õΩO@∞<åfl~°∞. 1997Ö’
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì WÑ¨Ê\˜H˜ K≥i =¸_»∞ Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. QÆ`«OÖ’
Ñ¶¨∞~°¬}Å∞#flÑ¨ÙÊ_»∞ W~°∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ L#fl"åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok D
=∞^èºŒ HÍÅOÖ’ '=∂rÅ∞— JÜ«∂º~°∞. áê`« HõHÅ ∆õ #∞ „`«qfi fã≤ "åà◊§#∞ Ñ¨~ã° Ê¨ ~°O
K«OÑ¨_O» , K«OÑ¨Ù`å=∞x ÉˇkiOK«_O» [~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
HõsO#QÆ~Ö ü ’ ÅOÉÏ_® ã‘`å~åO Ç¨Ï`«ºÖÏˆQ "≥∞^ŒHÖ ± ’ =∂kQÆ Ü«Ú=‰õΩ_»∞
"≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º Ç¨Ï`«º D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å ã¨fiÉèÏ"åxH˜ J^ŒOÌ Ñ¨_∞» `«∞Ok. #+¨¯Öò „QÍ=∞
x"åã≤ J~Ú# "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º áÈãπì „QÍ_»∞ºÜÕ∞+¨<£ KÕ™ê_»∞. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ '[#â◊H—Î˜ Ö’
Ñ¨x KÕ™ê_»∞. P `«~∞° "å`« =∂kQÆ i[ˆ~fi+¨<£ L^Œº=∞ HÍ~°ºHõ~Î° JÜ«∂º_»∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© `«=∞`À ãÖ|O^è•Å∞<åflÜ«∞x [#â◊H˜Î "å~°O\Ï~°∞. (ÖË=x
ZO.P~ü.Ñ≤.Zãπ "å~°O\Ï~°∞.) UHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J#flÅ =∞x+≤ QÍ#∂ =∞~˘Hõ áêsì
=∞x+≤QÍ#∂ LO_»_O» `≥ÅOQÍ}Ö’ J™ê^è•~°}"Õ∞O HÍ^Œ∞. "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º‰õΩ J^Õ TiH˜
K≥Ok# <å~åÜ«∞} J<Õ =∂Å Ü«Ú=‰õΩ_ç`À Éè∂í q∞ `«QÍ^• LO_çOk. `«QÍ^•
ãÖH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ^Õ QÍh Éè∂í q∞ Ñï=∂}O 6 QÆ∞O@Å∞ =∂„`«"∞Õ . <å~åÜ«∞} "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º
JO`« K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl"å_»∞ HÍ^Œ∞ QÍh J`«xH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü =∞^Œ`Ì ∞« LOk. W@∞
"≥∞ãÿ Ü
¨ ∞« º‰õΩ [#â◊HÎ˜ =Ú„^Œ LO_»_O» `À "åi z#fl `«QÍ^•‰õΩ ÃÑ^ŒÌ ~°OQÆ∞ JO@∞‰õΩOk.
D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ‰õΩ W`«~° HÀ}ÏÅ∞ ‰õÄ_» L<åfl~Ú. =∂Å–=∂kQÆ HÀ}O LOk.
"≥∞ãÿ Ü¨ ∞« ºÖ’ `«# q^•ºkèHºõ `«#∞ Z^Œ∞\˜"å~°∞ QÆ∞iÎOKåÅ#fl (H˘O`«=~°‰Ωõ ã¨ÇÏ¨ ["≥∞#ÿ )
Ñ¨@∞ì^Å Œ `Àáê@∞ ã¨fiÉèÏ=ã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ "≥ÚO_ç`#« O LO_çOk. 'J#flÅ— =∞x+≤<#·≥ ##∞fl
W`«_O≥ ^Œ∞‰õΩ QÆ∞iÎOK«_x» J`«x „Ñ¨`º« i÷H© JO`Õ Ñ¨@∞ì^Å Œ . nxH˜ „QÍ=∞OÖ’x W`«~°
~å[H©Ü∂« Å∞ ‰õÄ_» `À_»Ü∂« º~Ú. J@∞ H˘O^Œ~∞° , W@∞ H˘O^Œ~∞° KÕ~å~°∞. \˜._ç.Ñ≤
"åà◊√,¡ HÍO„ÔQãπ "åà◊√§, a.*ˇ.Ñ≤ "åà◊√§ ‰õÄ_» KÕ~å~°∞.
"åi Éè∂í q∞ `«QÍ^•‰õΩ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«∂Ñ≤Oz# Ñïëê¯~åxfl "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º
XÑ¨ÙÊHÀÖË^Œ∞. W~°∞=~åæÅ∞ ^•_ç KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞, H˘@∞ì‰õΩ<åfl~°∞, áÈbã¨∞
ˆHã¨∞ÅÜ«∂º~Ú. `«~°∞"å`« "åi Éèí∂q∞ ÑÖKå~Úfx Ñï+¨¯iOK«_®xH˜
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O`À ã¨Ç¨ W`«~∞° Å<Õ‰Ωõ Å∞ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™ê~°∞. W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å
"≥ÚO_ç`#« O =Å¡ (|Ç¨ïâ◊ "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º "≥ÚO_ç`#« "Õ∞ Z‰õΩ¯= HÍ=K«∞Û) Jk Ñïëê¯~°O
HÍÖË^Œ∞. J~Ú<å Jk "åi^ŒÌi ã¨=∞ã¨º `«Ñ¨Ê „Ñ¨[ÅO^Œi ã¨=∞™êº HÍ^Œ∞.
"åi^ŒiÌ Ö’ XHõ~∞° Ñ‘_‰» Ωõ Å∞ XHõ~∞° Ñ‘_`ç ∞« Å∞ HÍ~°∞. ^•xx "å~°∞ Ñïëê¯~°O
KÕã∞¨ HÀHõáÈ`Õ "åiH˜ =∂„`«"∞Õ #+Öì . Jk ‰õÄ_» ÃÑ^ŒÌ #+Öì HÍ^Œ∞, z#fl #+¨"ì ∞Õ .
#HõûÖˇ@ · ~¡ Ú<å "Õ~˘Hõ~Ô <· å K«∂Ñ≤Oz# Ñïëê¯~åxfl "å~°∞ P"≥∂kOK«Háõ È`Õ ^•xx
'„ÃÑã‘*ì —ò ã¨=∞ã¨ºQÍ ÉèÏqOK«‰Ωõ O_» 'g∞ Hõ~‡° — Jx =keÃÑ_ç`Õ Z=iH© #+Öì

LO_Õk HÍ^Œ∞. HÍx ™ê÷xHõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ – "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º `«=∞ Ñïëê¯~åxfl
P"≥∂kOK«Háõ È=_®xfl ã¨ÇÏ≤ OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~À, ÖËHõ `«=∞ J#∞Ü«∂Ü«Ú_ç =ºH˜QÎ `Æ «
HõH#∆õ ∞ f~°Û_»O `«=∞ ~å[H©Ü∞« Hõ~=Î° ºOQÍ ÉèÏqOKå~À, ÖËHõ =∂@ q#x "åix
q_çzÃÑ_ç`Õ `«=∞ „Ñ¨âßã¨#O ^≥|ƒ uO@∞O^Œ#∞‰õΩ<åfl~À QÍh – QÆ`« EÖˇÖ · ’
"≥∞ÿã¨Ü«∞º#∞ HÍeÛ K«Oáê~°∞. J`«#∞ `«=∞ "åiÃÑ·# áÈbã¨∞ÅKÕ`« ^•_ç
KÕ~ÚOKå_»x (JO>Ë W<£á¶ê~°‡~ü Jx) Ü«∞^è•qkèQÍ P~ÀÑ¨} "Õ™ê~°∞. nxH˜
„Ñ¨fHÍ~°OQÍ [#â◊H˜Î"åà◊√¡ <å~åÜ«∞}‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ WzÛ# [OáêQ“_£ J<Õ
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ HÍ~°ºHõ~#Î° ∞ Ç¨Ï`«º KÕ™ê~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Õ ZO.P~ü.Ñ≤.Zãπ "åà◊√§
"≥∞ãÿ Ü¨ ∞« º#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü W<£áê¶ ~°‡~ü J#_®hfl Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« _®hfl ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ Î
#+¨¯ÖòÖ’<Õ '„Ñ¨*ÏHÀ~°∞—ì ÃÑ\˜ì x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕ™ê~°∞.
x*ÏxH˜ 1990 #∞O_ç WÑ¨Ê\˜^•HÍ "≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’ D ~Ô O_»∞ áêsìÅ
=∞^èºŒ #_çz# Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å K«i„`« q=~°OQÍ K≥¿ÑÎ W^ŒiÌ g∞^• âßâ◊fi`«"∞≥ #ÿ Jã¨ÇÏ¨ ºO
U~°Ê_Õ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. "Õ~ˆ U `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Ö’#∂ ÖË#O`«QÍ "≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’
q∞e>ˇO@¡O>Ë ~“_ôÅ∞ J#fl Jaè„áêÜ«∞O „Ñ¨[ÅÖ’ LOk. ~“_ô ã¨fiÉèÏ=OQÆÅ
"åà◊§#∞ W~°∞=Ù~°∂ KÕ~n° Ü«∞_»O =Å¡<Õ ~Ô O_»∞ áêsìÅ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ JO`«
f„=™ê÷~ÚÖ’ L<åflÜ«∞#∞HÀ"åÖÏ? Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ f„=OQÍ LO_»_O» =Å¡<Õ ~“_ô
ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ"åà◊√§ áÈ\ÏáÈ\©QÍ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ PHõi`¬ ∞« ÅÜ«∂º~°#∞HÀ"åÖÏ? ÖËHõ
Ñ¶¨∞~°¬}Å HÍ~°}OQÍ<Õ J@∞=O\˜"åix – H˘\Ï¡@‰õΩ Ñ¨xH˘™êÎ~°x áêsìÅ∞
KÕ~n° ™êÜ«∞#∞HÀ"åÖÏ? ÖËHáõ È`Õ Ñ¨~ã° Ê¨ ~° Ñ¶∞¨ ~°}¬ Å Ñ¨@¡ áêsìÅ‰õΩ#fl L^•ã‘#
"≥Y
· i =Å¡ HÍ~°ºHõ~Ö Î° ’¡ J@∞=O\˜ QÆ∞}ÏÅ∞ =ÚO^Œ∞H˘KåÛÜ«∞#∞HÀ"åÖÏ?
Jxfl `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å HõO>Ë "≥∞^ŒHÖ ± ’ "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç „QÍg∞} „Ñ¨*Ï
rq`« ãÖã¨¯$uÖ’ Ç≤ÏO™ê ^Ò~°<˚ åºÅ áêÅ∞ Z‰õΩ¯= LOk. =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ
„Ñ¨[ÖË '=∞O„`«QÍà◊§— ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ Ju„‰õÄ~°OQÍ Ç≤ÏOã≤Oz K«OÑ≤# Ñ¶∞¨ @#Å∞
D lÖÏ¡Ö’ KåÖÏ HõxÑ≤™êÎ~Ú. J@∞=O\˜ ãÖã¨¯$u L#fl „áêO`åÅÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@ ~å[H©Ü«∂Å#∞ J<åÖ’z`«OQÍ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ_ç`Õ Z@∞=O\˜ =º‰õΩÎÅ∞
PHõi¬`«∞Ö∫`å~°∞ – ÖË^• Z@∞=O\˜ „Ñ¨=~°Î# =ÚO^Œ∞H˘ã¨∞ÎOk – J<Õk
ãÖ^ÕÇ¨ã¨Ê^Œ"Õ∞. Z=~°∞ ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ PHõi¬`«∞Öˇ· =ã¨∞Î<åfl~°∞, Z=~°∞
PÜ«Ú^è•Å‰õΩ PHõi¬`«∞Öˇ· =ã¨∞Î<åfl~°∞ J<Õk `ÕeÛK≥Ñ¨Ê_»O Hõ+ì̈"Õ∞. Ç≤ÏOã¨‰õÄ
„‰õÄ~°`åfixH© ~å[H©Ü∞« q∞e>ˇhûH© <åºÜ«∞"≥∞#ÿ „Ñ¨*Ï„QÆÇ¨ xH© `Õ_® QÆ∞iÎOK«_O»
Z#fl_»∂ <Õ~∞° ÛHÀx #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ HÍ~°ºHõ~Å
Î° Ö’ Ç≤ÏO™ê
„Ñ¨=$uÎ Z‰õΩ¯=QÍ LO_Õ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. ("åà◊§‰õΩ W`«~„° `å J=QÍÇ¨Ï# LO_»<Õ
LO_»^xŒ QÍh „Ñ¨[Å‰õΩ Jã¨ÖË Ñ¨xH˜~å~°x QÍh J#∞HÀ#=ã¨~O° ÖË^∞Œ .) XHõ áêsìÜ∞Õ
LO>Ë D Ö’áêxfl HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ QÆ∞iÎOz ãïk^Œ∞HÌ À=_»O ™ê^èºŒ "Õ∞"≥∂QÍh
~Ô O_»∞ áêsìÅ∞ XˆH „Ñ¨*ÏÑ¨Ù<åk HÀãÖ áÈ\©Ñ_¨ Õ Ñïã≤u÷ =KÕÛãïH˜ W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å‰õÄ
D HÀ=‰õΩ K≥Ok#"åàı§ Z‰õΩ¯= J=ã¨~O° J=Ù`å~°∞. "åà◊§#∞ ã¨=iOKÕ ãÖQÆu
J@∞Oz "åi „áê=ÚYºO =∞iO`« ÃÑ~°Q_Æ O» =Å¡ Jã¨ÖË Ñ¶∞¨ ~°} ¬ `À xO_ç L#fl
"å`å=~°}O =∞iO`« cÉè`í û« OQÍ `«Ü∂« ~°=Ù`«∞Ok.
á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u |ÅOQÍ L#fl ~åÜ«∞Åã‘=∞ lÖÏ¡ÖÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@
~å[H©Ü∂« Å∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ_ç`Õ D „Ñ¨=∂^ŒO WOHÕ`« Z‰õΩ¯= LO@∞Ok. P L^Œº=∞O
KÕÑ> ¨ ìË áÈ~å@OÖ’ qÑ¨=¡ O ZHõ¯_» =ÚQÆ∞ã¨∞OÎ ^À á¶êºHõ<∆ £ ~å[H©Ü∞« O ZHõ¯_»
"≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞O^À `ÕeÛ K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ . D ~Ô O_ç\˜ =∞^èºŒ `Õ_® ã≤^•úO`« qâı+¡ }
¨ Ö’
L#flO`« ã¨Ê+Öì QÍ x[rq`«OÖ’ LO_»^∞Œ . á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u |ÅOQÍ L#fl
„áêO`åÅÖ’ "≥Ú^Œ\˜k KåÖÏ ã¨∞ÅÉèíOQÍ Ô~O_»=kQÍ =∂~°QÆÅ^Œ∞. nxx
x"åiOK«_®xH˜ KåÖÏ "≥∞Å‰õΩ=QÍ #_»∞K«∞HÀ=_»O J=ã¨~°O. HÍh ^•xH˜
HÍ=Åã≤# J=QÍÇ¨Ï# ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ LO^•? =~åæÅ#∞ Pi÷Hõ ãÖ|O^è•Å∞
x~°~‚ Ú™êÎÜ∞« h, =~°„æ Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ^•if™êÎÜ∞« h #"Õ∞‡ ã≤^•úO`«OÖ’
`å=Ú U ~°H"õ ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ãÖã¨¯$uÖ’ Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl"≥∂, ^•x „Ñ¨ÉÏè =O `«=∞
áÈ~å@ÑÖ^ä•ÃÑ·<å, `«=∞ áÈ~å@ ÑÖ^ä• „Ñ¨ÉÏè =O ^•xÃÑ·<å U q^èOŒ QÍ LO\ÏÜ≥∂
QÆ∞iÎOKåÅ#fl ã¨Ê$Ç¨Ï LO_»_®xH˜ KÀ@∞ LO^•?
á¶êºHõx∆ ã¨∞ì J~Ú# ZO.q. ~°=∞}ÏÔ~_ç¤ KÕu#∞O_ç Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ™êfinè#O
KÕã∞¨ ‰õΩ#fl (z`«∂~Î ∞° lÖÏ¡) =∞^Œ#Ñë¡ ã≤ÊxflOQ∑ q∞Öò HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∞¨ O Hõ^Œä XHõ
L^•Ç¨Ï~°}. ~°=∞}ÏÔ~_ç¤ KÕu#∞O_ç ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åflHõ Ü«¸xÜ«∞<£Ö’
H˘#™êy# Ñ¶¨∞~°¬}Å#∞ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü xÜ«∞q∞Oz# H˘`«Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ á¶êºHõ∆<£
Ñ¨ûúŒ Ö’<Õ #_çáê~°∞. ~Ô O_»∞ Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕ™ê~°∞, KåÖÏ H˘\Ï¡@Å∞ [iQÍ~Ú.
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÖ’ QÆ}Ñü =~°Oæ , HÔ .Zãπ =~°Oæ peHõ – q∞Å∞¡ HÍi‡‰õΩÅ JO`«~`æ° «
qÉè^Ë •Å`À =Ú_çÑ_¨ ,ç J@∞ P peHõ W@∞ D qÉè^Ë •Å∞ =∞iO`« f„=~°∂ÑÖ
fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. z=iH˜ =∞m§ ZO.q. ~°=∞}ÏÔ~_ç¤ =∞#∞+¨µÖË q∞Å∞¡ Ü«¸xÜ«∞<£#∞
™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. nxÖ’ HÔ .Zãπ =~°Oæ áê„`« H˘O`« ÖËHáõ ÈÖË^<Œ kÕ Hˆ =ÅO
QÆ}Ñü =sæÜÚ « Å ãÖ^ÕÇÏ¨ O =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. D „Hõ=∞OÖ’ J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ
=ºH˜`Î fi« O L#fl =∞#∞+¨µÅ∞ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ KÕi '„Ñ¨*Ï ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ— „Ñüx^è∞Œ Å∞QÍ

xÅ|_ç P =∂@O>Ë<Õ „Ñ¨[ÅÖ’ U=yOÑ¨Ù HõeQˆ Ñïã≤u÷ `≥KåÛ~°∞.
á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u =∞^Œ#Ñë¡ HõO>Ë ÉÏQÍ Z‰õΩ¯= L#fl J#O`«ÑÙ¨ ~°O
lÖÏ¡Ö’ 1990–91 „áêO`«OÖ’ =∞Oz Éè∂í q∞áÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz „Ñ¨[ÅÖ’H˜
"ÕQOÆ QÍ K˘K«∞ÛH˘xáÈ~Ú# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü P `«~∞° "å`« =¸_»∞QÍ pe, =¸_»∞
=~åæÅ∂ á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨ûúŒ Ö’ H˘\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞#fl <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ("Õ̂~ U ~°HõOQÍ#∂
H˘\Ï¡_∞» HÀ=_»O ~åÜ«∞Åã‘=∞"åã¨∞Å‰õΩ – Hõ=¸ºxã¨∞Å
ì `À ã¨Ç¨ ã¨∞ÅÉèOí QÍ `≥eÜ«∞^Œ∞
HÍ|\ì̃) P lÖÏ¡Ö’ – =ÚYºOQÍ L~°=H˘O_», ÃÑ#∞H˘O_» `åÅ∂HÍÅÖ’ –
H˘<åflà◊√¡ Hõ#∞=∞~°∞QÆ=Ù`«∞O^Œ#fl Pâ◊ K«∂Ñ≤Oz# á¶êºHõ<∆ £ "å`å=~°}O uiy Ñ¨ÓiÎ
™ê÷~ÚÖ’ `«Öuˇ OÎ k. „Ñ¨f ã¨=∞ã¨ºÖ’#∂ QÆ}Ñü =~°Oæ #HõûÖˇ@ · ∞¡, HÔ .Zãπ =~°Oæ
#HõûÖˇ@· ∞¡, P~ü.F.ã≤ ÖËHõ ã¨∞~ˆ âò =~°Oæ #HõûÖˇ@
· ∞¡ (gà◊§#∞ Ñï\ÏÅ ~°q #HõûÖˇ@ · ∞¡
ÖËHõ 'J_»q `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ — "åà◊√§ JO\Ï~°∞) K≥i XHõ Ñ¨HO∆õ fã¨∞H˘x – U „QÍ=∞OÖ’#∂
™ê^è•~°}OQÍ =ÚQÆ∞~æ ∂° LO_»~∞° , Z=~À W^Œ~Ì̂ LO\Ï~°∞ J^Œ$+ì̈O H˘nÌ –
ã¨=∞ã¨º#∞ `«=∞ á¶êºHõ<∆ £ H˘\Ï¡@Ö’ ÉèÏQÆO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. Ñ¨~ã° Ê¨ ~°O Ç¨Ï`«ºÅ∞
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. H˘OK≥O „Ñ¨ÑO¨ K« *Ï˝#O L#fl ~Ô `· ∞« Å∞ 'áê`« á¶êºHõ#∆ ∞¡ áÈ~Ú
H˘`«qÎ =KåÛ~Ú `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ U"≥ÚzÛOk— Jx ÃÑ^Œq q~°∞ã¨∞<Î åfl~°∞. Jk ÖËx
"åà◊§‰õΩ ~å[H©Ü∂« Å∞ WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ LO_»QÅ Æ =x `≥b^Œ∞ HÍ|\˜ì L`åûÇ¨ÏOQÍ
D H˘`«Î á¶êºHõ<∆ £ H˘\Ï¡@ÅÖ’ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. L~°=H˘O_» ZO.ZÖò.Z Ñ¨Ü∂« º=ÙÅ
Hˆ â◊"£ ‰õΩ@∞OÉÏxH© k=OQÆ`« ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩ_»∞ <å~åÜ«∞}Ô~_ç¤ ‰õΩ@∞OÉÏxH©
L#fl á¶êºHõ<∆ £ H˘\Ï¡@Ö’ "≥Ú^Œ\˜ =~°Oæ QÆ}Ñü „QÆ∂Ñ¨Ù =∞^Œ`Ì ∞« #∂ ~Ô O_»= =~°Oæ
HÔ .Zãπ „QÆ∂Ñ¨Ù =∞^Œ`Ì ∞« #∂ á⁄O^•Ü«∞#fl |Å"≥∞#ÿ =^ŒOu LOk. Jk Ñ¨ÓiÎQÍ
x["≥∞<ÿ å HÍ‰õΩ<åfl P ~Ú~°∞=Ùi „QÍ=∂ÅÖ’ Ñ¨Ü∂« º=ÙÅ =~°Oæ Ö’ LO_ç#
™ê=∂#º „Ñ¨[eÑ¨ÙÊ_»∞ QÆ}Ñü „QÆ∂Ñ¨Ù`À#∂ W=`«e =~°Oæ Ö’ LO_ç# "åiÑ¨ÙÊ_»∞
HÔ .Zãπ. „QÆ∂Ñ¨Ù`À#∂ L<åfl~°∞. ÃÑ`«OÎ ^•s á¶êºHõ<∆ Å £ =∞^èºŒ q_çáÈ~Ú# „Ñ¨[Å∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì "≥#∞Hõ SHõºO HÍ=Åã≤Ok áÈ~Ú P Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì
peáÈ~Ú# `«~∞° "å`«, P "å`å=~°}OÖ’ P peHõ‰Ωõ LO_Õ á¶êºHõ<∆ £ ã¨fiÉèÏ=O
=Å¡ uiy J^Õ ~°HOõ QÍ peáÈ~Ú, UHõã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ XHõ ÃÑ`«OÎ ^•s á¶êºHõ<∆ `£ À#∂
^•xH˜ ã¨=∂O`«~O° QÍ XHõ Hõ=¸ºxã¨∞ì á¶êºHõ<∆ `£ À#∂ L<åfl~°∞. PÜ«Ú^è•Å`À
ã¨=∂[OÃÑ·# `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« PkèÑ¨`«ºO <≥ÅH˘ÅÊ_»O á¶êºHõ∆xã¨∞ìÅ ÅHõ∆}O.
PÜ«Ú^è•Å`À ã¨=∂[O g∞^Œ `«=∞ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ º« O <≥ÅH˘ÅÊ_»O #HõûÖˇ\ · ò
áêsìÅ qÑ¨¡= =ÓºÇ¨ÏO. D Ô~O_çO\˜H© =~°æ qâı¡+¨}Ö’ HõxÑ≤Oz#O`« `Õ_®
"åã¨=Î OÖ’ ÖË^∞Œ , LO_»#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ~Ô O_çO\˜Ö’#∂ „Ñ¨[Å∞O\Ï~°∞. Z‰õΩ¯=
ÉèÏQÆO ¿Ñ^Œ „Ñ¨[ÖË LO\Ï~°∞. Jk =ºH˜QÎ `Æ O« , Wk ~å[H©Ü∞« O, Jk ÃÑ`«OÎ ^•s
=~åæÅ PkèÑ`¨ º« O, Wk „âßq∞Hõ „Ñ¨[Å PkèÑ`¨ º« O Jx K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ#flO`« =∂„`å#
á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$uÖ’ `Õ_® =KÕÛã¨∞OÎ ^Œ#∞‰õΩO>Ë á⁄~°ÉÏ>Ë. qÅ∞=Å∞ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ
~å[H©Ü«∞O =∂„`«"Õ∞ á¶êºHõ∆<£ ãÖã¨¯$uH˜ aè#flOQÍ LO_»QÆÅ^Œ∞. qÑ¨¡=
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ peHõ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ D JÉè^Ë OŒ =∞iO`« ã¨Ê+Öì J=Ù`«∞Ok QÍh
peHõ ÖËHáõ È~Ú<å, XˆH áêsì L<åfl, |ÖÏxH© PkèÑ`¨ åºxH© „áê=ÚYºO WzÛ#O`«
HÍÅO á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$ux `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_»O Hõ+Oì¨ . á¶êºHõ<∆ £ „QÍ=∂ÅÖ’ ãÖÑ¶∞¨ O
ÃÑ_ç`Õ "≥Ú^Œ@ á¶êºHõ<∆ £ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Pi`Õi#"åˆ~ ãÖÑ¶∞¨ O ^ŒQiæÆ H˜ =™êÎ~∞°
Jx J#∞Éè=í A˝_#·≥ XHõ ~åÜ«∞Åã‘=∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»O\Ï_»∞. nx J~°O÷
qÑ¨=¡ á¶êºHõ#∆ ‰¡ Äõ Éè∂í ™êfi=∞º á¶êºHõ#∆ ‰¡ Äõ U `Õ_® ÖË^xŒ HÍ^Œ∞. ÃÑ`«OÎ ^•s á¶êºHõ#∆ Ö
¡ ’
|_»∞QÆ∞„Ñ¨[Å‰õΩ HÍe|O@∞¡QÍ `«Ñ¨Ê <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ™ê÷#O LO_»^Œ∞. "åi
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õÄ JO`Õ. J~Ú`Õ á¶êºHõ<∆ £ ~°∂ÑÖÖ’ #_çKÕ qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅÖ’#∂
qÑ¨=¡ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ á¶êºHõ<∆ £ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ÅÖ’#∂ |_»∞QÆ∞=~åæÅ‰õÄ "åi „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õÄ
„Ñ¨^è•# ™ê÷#O LO@∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ ‰õÄeˆ~@∞¡, Éèí∂=ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú#
ã¨=∞ã¨ºÅH˜H¯õ _» =ºH©HÎ ~õ } ° ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. "å\˜`À áê@∞ Hˆ =ÅO =Ú~îå ã¨fiÉèÏ=O
L#fl W`«~° ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ ‰õÄ_» =ºH©HÎ ~õ } ° ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. g\˜H˜ Ñïëê¯~°O á¶êºHõ<∆ £
Ñ¨ûúŒ Ö’<Õ ^˘~°H#õ ∂ =K«∞Û, á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨^`úŒ ∞« Å HÍ~°}OQÍ ^˘~°H#õ ∂ áÈ=K«∞Û.
JO`«‰Ωõ q∞Oz „Ñ¨*Ï`«O„`« ~å[H©Ü∞« Ñ¨Ù~ÀQÆu =∂„`«O LO_»^∞Œ .
ZO.ZÖò áêsìÅ =Ú~îå H˘\Ï¡@Å‰õΩ NHÍ‰õΩà◊O lÖÏ¡ ‰õÄ_» H˘OK≥O ¿Ñ~°∞
á⁄OkOk. 1990Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü WHõ¯_» W^Œ~Ì ∞° [#â◊HÎ˜ HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ K«OÑ≤Ok.
XHõ ZO.ZÖò áêsìH˜ K≥Ok# ~°ÇÏ¨ ã¨º HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ =∞~˘Hõ ZO.ZÖò áêsìÖ’H˜ áÈ‰õΩO_»,
ÖËHõ peHõ `Õ‰Ωõ O_» x~ÀkèOK«_®xH˜ "åix H˜_®flÑπ KÕã≤ ^•zÃÑ@ì_O» , K«OÑ¨_O»
D lÖÏ¡Ö’<Õ [iyOk. [#â◊HÖ Î˜ ’x H˘O^Œ~∞° ™êÜ«Ú^èŒ ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞ 'Z<£.q.
Hõ$+¨Ü‚ ∞« º =~°Oæ — "≥Ñ· Ù¨ "≥o§áÈ#∞<åfl~°#fl J#∞=∂#O`À P áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ‰õΩ=∂~ü
W^ŒiÌ x H˜_®flÑπ KÕã≤ XHõix K«OÑ≤ ~Ô O_»= =ºH˜xÎ |OnQÍ LOKå_»∞. (áêsì
Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨ÙÅ∞ PÑ¨_®xH˜ H˜_®flÑπ KÕÜ∞« _»O Hˆ =ÅO '|∂~°∞"˚ å— ~å[H©Ü∂« Å ÅHõ} ∆ O
HÍ^Œh, J^Œ#OQÍ Ç¨Ï`«ºKÕã≤ PÑ¨_O» qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ‰õΩ K≥Å∞¡`∞« O^Œh D
q^èOŒ QÍ ~°∞A=~ÚOk. D Ñ¶∞¨ #HÍ~°ºO KÕã#≤ =∞Ç¨#∞ÉèÏ=Ù_çH˜ [#â◊HÎ˜ "Õã#≤
'tHõ—∆ Uq∞@O>Ë `å`å¯eHõOQÍ HÕkH˜ `«yOæ z uiy lÖÏ¡ Hõq∞\©Ö’ˆH HÍ^Œ∞

<Õ~∞° QÍ ~å¢+¨ì Hõq∞\©Ö’ˆH fã¨∞HÀ=_»O!) J~Ú`Õ 'Z<£.q. Hõ$+¨Ü ‚ ∞« º =~°Oæ —Ö’H˜
áÈ`å~°#∞‰õΩ#fl "åà◊√§ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "≥Ñ· Ù¨ "≥ÚQÆ∞æ K«∂¿ÑãïH˜ "åix ¿ãfiK«ÛQù Í W@∞
~åx"åfiÅx Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü [#â◊H˜Îx ÃÇÏK«ÛiOzOk. =zÛ# "åix "≥O@<Õ
KÕ~°∞Û‰õΩOk ‰õÄ_». D q^èŒOQÍ Ñ¶≤~å~ÚOz# "åix "≥O@<Õ KÕ~°∞ÛHÀ=_»O
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å∞ ÃÑOKÕ K«~º° Jh ã≤^•úO`«s`åº J#∞z`«=∞h Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J#∞HÀÖË^∞Œ .
Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ ‰õÄ_» 'Ñ¨ÙÖÏ¡~Ô _ç—¤ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ LO_ç ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ`«<åxH˜
q=∞~°≈‰õΩ QÆ∞~°~Ú# ^Œà◊Hõ=∂O_»~ü =∞OQÆ#fl Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üÖ’H˜ W^Õ q^èŒOQÍ
Ñ¶~≤ å~ÚOKå_»∞. PÑ¶…¨ x™êÎ<£ ÖÏO\˜ KÀ@¡ '"å~üÖÏ~üû¤ — Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ÅÖ’ XHõ Ñ¨HÍ∆ #
L#fl Ãã·xHõ JkèÑu¨ `«# Ãã·#ºO`À ã¨Ç¨ qÑ¨HO∆õ Ö’H˜ Ñ¶~≤ å~ÚOz# L^ŒO`åÅ∞
K«^∞Œ =Ù`«∞O\ÏO. Ãã·<åºxH˜ `«∞áêH© |Å"Õ∞ `«ÑÊ¨ ã≤^•úO`«"∞Õ g∞ LO_»^∞Œ HÍ|\˜ì
D Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨ÙÅÖ’ qO`Õg≥ ∞ ÖË^#Œ ∞‰õΩO\ÏO. =∞i #HõûÖˇ\ · ò ^ŒàÏÅ ãÖQÆu
‰õÄ_» JO`Õ<å? „Ñ¨^è•#OQÍ ^ŒàÏÅ K«∞@∂ì uiˆQ "åi ~å[H©Ü«∂ÅÖ’
~å[H©Ü∞« "Õ∞"≥∞<ÿ å LO^Œ#∞HÀ"åÖÏ?
D Ö’Ñ¨Å Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨Ù ^•fi~å<Õ HÍHõ W`«~„° `å ‰õÄ_» |ÅO ÃÑOK«∞‰õΩ#fl
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü NHÍ‰õΩà◊OÖ’ [#â◊HxÎ˜ ÉˇkiOKÕ HÍ~°º„Hõ=∞O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. "Õ∞=Ú
`«Ñ¨Ê WOÔH=fi~°∂ WHõ¯_» LO_»_®xH˜ gÅ∞ÖË^Œ∞ J<Õ Ñ¨^ŒúuÖ’ ^•^•ys
K«ÖÏ~ÚOK« ™êyOk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü H˘O`«HÍÅOQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl Xi™êû ~å¢+Öì Ö’x
Ñ¨~å¡Hq˜ ∞_ç „áêO`«OÖ’H˜ D =∞^èºŒ [#â◊HÎ˜ „Ñ¨"tÕ OKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»O`À D
Q˘_»=Å∞ JHõ¯_çH˜ ‰õÄ_» ZQÆ∞=∞u JÜ«∂º~Ú. [#â◊HHÎ˜ ˜ ã¨ÇÏ¨ HõiOz# "åiÃÑ·#
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^•_»∞Å∞, ÉˇkiOÑ¨ÙÅ∞ KÕÜ∞« _»O`À áê@∞ [#â◊HÎ˜ KÕÑ\ ¨ #ì˜ ã¨=∞ã¨ºÅÖ’
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü HÍ"åÅx J=`«e"≥·Ñ¨Ù KÕi áê_»∞ KÕÜ«∞_»O... D H˘`«Î 'áÈ~å@
„áêO`«O—Ö’#∂ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
[#â◊HÎ˜ ¿Ñi@ U_Õà§◊ „H˜Ò« SHõº"≥∞#ÿ áêsìÅ∞ uiy XHõ™êi pe =∞m§
~Ô O_»= peHõ‰Ωõ ã¨#fl^Œ"ú ∞≥ #ÿ „Hõ=∞OÖ’ x#fl\˜ HÍ„"Õ∞_»#¡ ∞ D ~ÀA K«OÑ¨Ù‰õΩ#fl
Ñ¶∞¨ @#Å∞ <åÅ∞QÆ∞ – NHÍ‰õΩà◊O, #ÖÁæO_», "≥∞^ŒH,± Hõ~∂° flÅ∞ lÖÏ¡ÅÖ’ `«ÖÏ
XHõ\˜ – [iQÍ~Ú. Ñ¨~ã° Ê¨ ~° Éè∫uHõ ^•_»∞Å∞, xO^•~ÀÑ¨}Å`À ‰õÄ_ç# „Ñ¨Kå~°O
‰õÄ_» KåÖÏ [iyOk. peHõ #∞O_ç Ñ¨Ù\˜#ì L„HÀ+Ö `«ÑÊ¨ D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å‰õΩ "Õ~ˆ
HÍ~°}"Õ∞g∞ ÖË^∞Œ . D <åÅ∞yO\˜Ö’ =¸_»∞ Ç¨Ï`«ºÅ∞ '~å[#fl =~°Oæ —QÍ Ñ≤Å=|_Õ
„QÆ∂¿Ñ – JO>Ë P áêsì „Ñ¨^•è # HÍ~°º^Œi≈ J#∞Ü«∂Ü«ÚÖË – KÕ™ê~°∞. =∞m§
=∞^èºŒ `«~Q° uÆ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞ÅÖ’ H˘OK≥O Z‰õΩ¯= =∞^Œ`Ì ∞« LO_Õk D =~åæxHˆ .
P =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞¡ D Ç¨Ï`«ºÅ#∞ =∂„`«O „Ñ¨tflOK«‰Ωõ O_® *Ï„QÆ`Î« Ñ¨_∞» `«∞O\Ï~°∞.
(Wk ~åã¨∞OÎ _»QÍ<Õ J~Ú^Œ= Ç¨Ï`«º "≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’ [iyOk. Jk ‰õÄ_» '~å[#fl
=~°"æ ∞Õ — KÕãO≤ k. 'g~°Ü∞« º =~åæxH˜— ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl_»x J#∞=∂xOz# Ü«Ú=[#
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~°gO„^Œ~Ô _çx¤ K«OÑ≤Ok.)
`≥ÅOQÍ}‰õΩ uiy=^•ÌO. qÑ¨¡= Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü«∂Å∞ L`«Î~°
`≥ÖOQÍ} lÖÏ¡ÅÖ’ – JO^Œ∞Ö’#∂ =~°OQÆÖò HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’ – "≥Ú^Œ\
„Ñ¨"tÕ OK«_O» XHõ ~°HOõ QÍ P ~å[H©Ü∂« Å J^Œ$+Öì . ÖË‰Ωõ O>Ë ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ
(=ÚYºOQÍ JO^ŒiH© =∂~°^æ ~Œ ≈° HõOQÍ `«Ü∂« ~°=Ù`«∞#fl Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ ) Ç≤ÏOã¨ Ñ¨@¡
L#fl J<åÖ’z`«"∞≥ #ÿ "≥Y · i =Å¡ Dáê\˜H˜ P ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =\˜ì ^•^•ys
QÆ∞O_®ysÅ áêÅ∞ WOHÍ Z‰õΩ¯= J~Ú LO_Õk. =∞# ~å¢+¨ì=∞O`«\˜Ö’H˜
„Ñ¨*Ïrq`« ãÖã¨¯$uÖ’ Ç≤ÏO™ê^Ò~°<˚ åºÅ áêÅ∞ – |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕã≤ =∞#
J=ã¨~åÅ∞ ™êkèOK«∞HÀ=_»OÖ’ `«¿ÑÊg∞ ÖË^<Œ Õ ãÖã¨¯$u – Ju Z‰õΩ¯= L#flk
~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ #~Ú`Õ Ju `«‰Ωõ ¯= L#flk D lÖÏ¡Ö’¡<.Õ (JO>Ë WHõ¯_»ãÅ¨ ∞
~“_ôÅ∞, QÆ∞O_®Å∞ ÖË<Õ ÖË~x° HÍ^Œ∞. ™ê¿ÑHõO∆ QÍ P ãÖã¨¯$u `«‰Ωõ ¯=x =∂„`«"∞Õ .)
qÑ¨=¡ Ç≤ÏOã¨ ¿Ñi@ ZO.ZÖò áêsìÖË P PÖ’K«##∞ D `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å‰õΩ
JÅ"å@∞ KÕ™ê~Ú. qÑ¨¡= Ç≤ÏOã¨ JO>Ë |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO KÕã≤ J=ã¨~åÅ∞
™êkèOK«∞HÀ=_»O J<Õ<å J~°O÷ Jx J_»Q=Æ K«∞Û. WHõ¯_» =∞#O ã≤^•úO`«O QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_∞» HÀ=_»O ÖË^∞Œ . PK«~} ° Ö’ Jk ÃÑOá⁄Okã¨∞#Î fl PÖ’K«<ås`«∞Å QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞<åflO. Jq ã≤^•úO`«O „Ñ¨HÍ~°"∞Õ LO_»#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . P ~Ô O_çO\˜H©
`Õ_® ã¨=∞+≤ì Ç≤ÏOã¨ – =ºH˜Î Ç≤ÏOã¨ J<Õ ^•xÖ’ LO^Œ#∞‰õΩO>Ë ÃÑ^ŒÌ á⁄~°ÉÏ>Ë.
Hˆ =ÅO =º‰õΩÅ Î ∞ =∂„`«"∞Õ KÕÜ∞« QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ LO\Ï~Ú. ã¨=∞+≤ì ¿Ñi@
[iˆQq `«~K ° ∞« QÍ =º‰õΩÅ
Î K«~º° ÖË J~Ú LO\Ï~Ú. x["≥∞#ÿ `Õ_® U"≥∞<ÿ å
LO>Ë Jk <åºÜ«∂<åºÜ«∂Å qÅ∞=Å‰õÄ ÉÏ^èºŒ `«‰Äõ , =∞# K«~º° Å Ñ¨~º° =™ê#O
Ñ¨@¡ =∞#‰õΩO_Õ ["å|∞^•s`«<åxH© ãÖ|OkèOz#k. Ç≤ÏOã¨#∞ Hˆ =ÅO XHõ
ã¨∞Å∞=~Ú# ™ê^è#Œ OQÍ K«∂¿ã PÖ’K«<ås`Õ `«ÑÊ¨ x QÆ∞iÎ¿ãÎ `«ÑÊ¨ D `Õ_®
J~°O÷ HÍ^Œ∞. QÆ∞iÎOK«ÖxË qÑ¨=¡ ~å[H©Ü∂« Å∞ ã¨=∂[OÖ’ Ç≤ÏO™ê^Ò~°<˚ åºÅ
ãÖã¨¯$ux ÃÑOK«QÅ Æ =x QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ Pâ◊Û~°ºáÈ=Åã≤O^Õg∞ ÖË^∞Œ . áÈbã¨∞Å∞
ÃÑ·ãÅ ¨ ∞ W™êÎ=∞O>Ë Pâ◊Ñ_¨ ç `«=∞ ã¨ÇÏ¨ K«~∞° Å<Õ K«O¿Ñã≤ áêsì #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜
áÈ~Ú áÈbã¨∞Å ÑÖK«# KÕi# Hõ`«∞ÎÅ ã¨=∞‡Ü«∞ºÅ∂, <åQÆ~åAÅ∂,
™È=∂¡<åÜ«∞H±Å∂ PHÍâ◊O #∞O_ç T_çÑ_¨ Ö » ^Ë ∞Œ . áÈbã¨∞Å∞ "åix ã¨$+≤Oì K«Ö^Ë ∞Œ .

J<åÖ’z`«"≥∞ÿ# Ç≤ÏO™ê~å[H©Ü«∂ÖË "åix ã¨$+≤ìOKå~Ú. áÈbã¨∞Å∞ "åix
"å_»∞‰õΩ<åfl~°∞.
ZO.ZÖò áêsìÅ∞ `«=∞ áÈ~å@=ÓºÇ¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}‰õΩ
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ ãÖã¨¯$u JÅ"å@∞ KÕÜ∞« _»"∞Õ HÍHõ (ÖË^• ÃÑOK«_"» ∞Õ HÍHõ) `å=Ú
pe H˘\Ï¡_∞» ‰õΩ#fl „Hõ=∞OÖ’ „Ñ¨[Å#∞ peÛ, "åiH˜ =Ú~îå`«`fi« O <ÕiÊOz KåÖÏ
#+Öì KÕ™ê~Ú. #ÖÁæO_» lÖÏ¡ @OQÆ∞@∂~°∞ ÖÏˆQ HõsO#QÆ~Ö ü ’ x=∞‡Ñë,¡ ^Œ∂=∂Å
=O\˜ „QÍ=∂Å∞ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ „Ñ¨fHõÅ∞QÍ xez
P `«~∞° "å`« J#flÅ =Ú~îåH˘\Ï¡@ÅÖ’ pe á¶êºHõ<∆ £ „QÍ=∂Å∞QÍ =∂i xã¨Ê$Ç¨Ï‰õÄ
JxtÛuH© =Ú~îå HõHÅ ∆õ ‰õÄ <Õ~Q° Íà◊§‰õÄ xÅÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ 'Ñ¨ÙÖÏ¡~Ô _ç¤
„QÆ∂Ñ¨Ù—QÍ =~°OQÆÖò lÖÏ¡ =ÚÅ∞QÆ∞ `åÅ∞HÍÖ’ =∞Oz „Ñ¨*Ï L^Œº=∞O #_çÑ#≤
áêsì HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ <åÅ∞QÆ∞ =ÚHõ¯Å~Ú (WÑ¨ÙÊ_»∞ S^Œ= =ÚHõ¯ ã≤^ŒúOQÍ
L#fl@∞ìOk) P „áêO`« „Ñ¨[Å‰õΩ ZO`« #+Öì KÕãO≤ ^À =~°OQÆÖò lÖÏ¡ #HõûÖˇ\ · ò
~å[H©Ü«∂Å K«i„`«`À ÑïK«Ü«∞O L#fl "å~°O^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#∞. áÈbãπ
Z<£H“O@~üÖ’ K«xáÈ~Ú# J~°∞}Hõ¯, Ñ¨~ã° Ê¨ ~° Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ÅÖ’ '„ÑüÑ¶∞¨ @#— =~°Oæ
Ju H˜~å`«HOõ QÍ K«OÑ≤# ÉÏ|#fl, `å#∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl peHõ =~åæxH˜
PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åÅ#fl `˘O^Œ~Ö ° ’ áÈbã¨∞Å =ÅÖ’ zH˜¯ k‰õΩ¯ÖËx
Kå=ÙáêÅ~Ú# „Ñ¨*Ï^Œ~} ° QÆÅ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ JOuÔ~_ç¤ – g~°O`å K«xáÈ~Ú#
`«~∞° "å`« =ÚÅ∞QÆ∞ `åÅ∂HÍÖ’ XHõÑÊ¨ \˜ L^Œº=∞O ~åtÖ’<Õ HÍHõ QÆ∞}OÖ’#∂
ÉÏQÍ ^≥|ƒuxOk. W^Õ ~åÜ«∞Åã‘=∞ J~Ú LO>Ë WOÔHO`« J^è•fi#flOQÍ
`«Ü∂« ~°Ü∞Õ ^À Hõ^• Jx TÇ≤ÏOK«∞H˘x ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^•ÅO`Õ. (QÆ`« ÑÖKåÜ«∞f
ZxflHõÅÖ’ „ÑüÑ¶∞¨ @# "åà◊√§ xÅÉˇ\#ì̃ =∞O_»Å „ÃÑã≤_O≥ \ò JÉèºí i÷x [#â◊HÎ̃ "åà◊√§
H˜_®flÑπ KÕã≤ ^•zÃÑ\˜#ì Ñ¶∞¨ @# ~åÜ«∞Åã‘=∞"åã¨∞Å‰õΩ ã¨∞Ñïz`«"∞≥ #ÿ kQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.)
D =Ú~îå H˘\Ï¡@Å ãÖã¨¯$u L^Œº=∂Å <≥u· Hõ ™ê÷~Úh „Ñ¨*Ïrq`«
ãÖã¨¯$uh kQÆ*Ï~°Û_»"∞Õ HÍHõ áÈbã¨∞ x~°ƒO^è•xH˜ T`«O Wã¨∞OÎ k. =ÚO^ŒãÅ
¨ ∞
áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÍxH˜ KåÖÏ P`«‡ã¨~÷ Ú~°ºO Wã¨∞OÎ k. =∂Ñ¶Ü
≤ ∂« QÍºOQÆ∞ÅÖÏQÆ
H˘\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ gix J}z"ÕÜ∞« _»O K«@qì ~°∞^ŒOÌ J~Ú`Õ HÍ=K«∞ÛQÍh ^•xÖ’
J<≥u· Hõ`« U=ÚOk Jx ã¨=∂[O J#∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. D =Ú~îå H˘\Ï¡@Å‰õΩ
U^À ~å[H©Ü∞« „áê=ÚYºO JO@QÆ\ì˜ ^•xx q=∞i≈OK«_®xH˜ "≥#HÍ_Õ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
áÈbã¨∞ x~°ƒO^èOŒ Ñ¨@¡ ã¨=∂[OÖ’ ÃÑiˆQ L^•ã‘#`«#∞ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ Ug∞
KÕÜ∞« ÖË~∞° .
D <≥u· Hõ J~°O÷ Ö’<Õ HÍHõ Éè∫uHõOQÍ ‰õÄ_» x~°ƒO^èOŒ ÃÑiˆQ J=HÍâ◊O
LO@∞Ok. `å=Ú Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl „áêO`«OÖ’H˜ W`«~° ZO.ZÖò „QÆ∂Ñ¨ÙÅ∞ „Ñ¨"tÕ ¿ãÎ
"åà◊§ HõêŒ HõÅ QÆ∞iOz áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O W=fi_®xH˜ Ãã·Ò« "≥#HÍ_»~x°
#∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ "åiÃÑ·# (=ÚYºOQÍ "åiH˜ QÆ\ì˜ Hˆ O„^Œ"∞≥ #ÿ Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’) ã‘iÜ«∞ãπ
JaèÜ∂≥ QÆO LOk. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ J=QÍÇ¨Ï<å Ö’ÑÖ =Å¡ J@∞=O\˜ á⁄~°ÉÏ@∞¡
[iy# =∂@ "åã¨=Î "Õ∞#x P áêsì"å~°∞ ‰õÄ_» XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï~°∞ QÍh WÑ¨ÙÊ_®
Ñ¨x KÕÜ∞« _»O ÖËÔŒ \Ï~°∞. J^≥O`« x["≥∂ `≥b^Œ∞. #∂º_≥"∂≥ „HõãH‘ ˜ PÜ«Ú^è•Å∞
ÖËx bQÆÖò x~å‡}O KåÖÏ LOk HÍ|\˜,ì PÜ«Ú^è•Å∞#fl ZO.ZÖò áêsì U^≥<· å
"å~°∞ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl „áêO`«OÖ’H˜ „Ñ¨"tÕ Oz#Ñ¨ÙÊ_»∞ 'Jx"å~°ºOQÍ— `«Ö`ˇ ÎÕ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ÅÖ’
gi x~åÜ«Ú^è∞Œ Öˇ#· bQÆÖò HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ "åi PÜ«Ú^è•Å #∞O_ç „Ñ¨=∂^ŒO
LO@∞Ok HÍ|\˜ì „áê}~°H} ∆õ HÀãÖ áÈbã¨∞Å JO_» HÀ~°_O» Ö’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^<Œ Õ
"å^Œ# J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯= ã¨=∂Kå~°O áÈbã¨∞Å‰õΩ KÕ~"° ¿Õ ã J=HÍâßxfl
HõeÊã¨∞ÎOk. ^•xx 'ã¨kfixÜ≥∂QÆO— KÕã¨∞‰õΩ<Õ |ÅÇ‘Ï#`«‰õΩ Ö’#∞HÍ‰õΩO_®
LO_®ÅO>Ë KåÖÏ „Hõ=∞tHõ} ∆ HÍ"åe.
XHõi g∞^Œ XHõ~∞° áÈbã¨∞Å‰õΩ W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<£ WzÛ<å WÜ«∞º‰õΩ<åfl g~°∞
Ñ¨~ã° Ê¨ ~° H˘\Ï¡@ÅÖ’ x=∞QÆflO J~Ú LO_»_O» áÈbã¨∞Å‰õΩ KåÖÏ „Ñ¨Ü∂≥ [#O
Hõeyã¨∞OÎ k. gà◊§ =Ú~îå`«`fi« O =Å¡ JãÖ`«$Ñ¨ÙÅ Î ~Ú# ™ê=∂#º „Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_»
áÈbã¨∞Å‰õΩ W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<£ W=fiQÆÅ~°∞. ã¨ÇÏ¨ HõiOK«QÅ Æ ~°∞. =Ú~îå H˘\Ï¡@Å =Å¡
„QÍ=∂ÅÖ’ ÃÑiˆQ <Õ~„° Ñ¨=$uÎ áÈbã¨∞Å „Ñ¨"âÕ ßxH© ã¨=∂Kå~° =º=ã¨‰÷ Äõ KåÖÏ
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. gà◊√§ H˘\Ï¡_∞» HÀ=_»O =Å¡ =KÕÛ Hˆ ã¨∞Å∞ =¸‰õΩ=∞‡_ç
JÔ~ã¨∞Å ì ‰õÄ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å‰õÄ J=HÍâ◊O W™êÎ~Ú.
D =∞^èºŒ HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ ã≤iã≤Ö¡ `åÅ∂HÍÖ’ [#â◊HÎ˜ "åà◊√¡ XHõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
q∞e>ˇO\ò#∞ H˜_®flÑπ KÕã≤ Xà◊√§ q~°Q˘\Ïì~∞° . =∂=¸Å∞QÍ#~Ú`Õ áÈbã¨∞Å‰õΩ
zHõ¯x P Ü«Ú=‰õΩ_»∞ =∞OK«O #∞O_ç ÖË=ÖËx ã≤u÷ Ö’ HÍ=∂Ô~_çÖ ¤ ’ `«# ™È^Œi
WO\’¡ `«Å^•K«∞H˘x "≥^· ºŒ O KÕ~ÚOK«∞‰õΩO@∞O_»QÍ áÈbã¨∞ÖÁzÛ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú
HÍeÛ K«Oáê~°∞. QÆ`« ãÖ=`«û~°O =~°OQÆÖò lÖÏ¡ #~°ûO¿Ñ@ J_»=ÙÅÖ’ XHõi<˘Hõ~∞°
`«~∞° =Ú‰õΩO@∞#fl [#â◊H,Î˜ #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ ^ŒàÏÅ#∞ QÆ=∞xOz# áÈbã¨∞Å∞ XHõ
á¶È~üûQÍ |Ü«∞Å∞^Õi ~À_»∞Ñ¤ H¨ ¯õ # „Ñ¨`º« ~°∞Å
÷ HÀãÖ K«∂ã¨∞#Î fl #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ ^ŒàO◊
ÃÑ·# HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤, "≥O@|_ç `«iq∞ XHõ ã‘xÜ«∞~ü <åÜ«∞‰õΩ_çx K«Oáê~°∞.

5
J~Ú`Õ Hˆ =ÅO aè#fl #HõûÖˇ\ · ò „QÆ∂Ñ¨ÙÅ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"∞Õ
#HõûÖˇ·\ò ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ J"åOKè«hÜ«∞"≥∞ÿ# áÈHõ_»Å∞ HõxÑ≤™êÎÜ«∞#∞‰õΩO>Ë
á⁄~°ÉÏ>Ë. „QÍ=∞ =Ú~îå HõHÅ ∆õ Ö’#∂ ~å[H©Ü∞« HõHÅ ∆õ Ö’#∂ XHõ Ñ¨HO∆õ fã¨∞H˘x
~Ô O_»= Ñ¨HO∆õ ÃÑ· ^•_ç KÕÜ∞« _»O, HÍ~°ºHõ~Å Î° =ºHÎ̃Q`Æ « HõHÅ∆õ Ñïëê¯~°O áêsì
HÍ~°º„Hõ=∞OQÍ =∂~°_O» , „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅÃÑ·# KÕ¿ã ÑÖKåÜ«∞`«∞ÅÖ’ z#fl
`«ÑÙ¨ ÊÅ‰õΩ ‰õÄ_» ÃÑ^ŒÌ tHõÅ
∆ ∞ "Õã≤ `«=∞ ã¨`åÎ K«∂Ñ≤OK«∞HÀ=_»O, `«=∞ =∂@
q#x "åix, `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ J_»O¤ =KÕÛ"åix „Ñ¨*Ï„^ÀÇ¨ïÅ∞QÍ ÖËHõ
W<£áê¶ ~°‡~°∞Q¡ Í z„fHõiOz ^•_ç KÕÜ∞« _»O, `«=∞ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞ `«ÑÙ¨ Ê KÕ™ê~°x `≥eã≤<å
'=∂ "åà◊√§— J<Õ á¶êºHõ∆xã¨∞ì "≥·Yi`À "åix "≥#ˆHã¨∞H˘x ~å=_»O, XHõix
K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩO>Ë "åiÃÑ·# `«=∞‰õΩ#fl xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ JaèÜ∂≥ QÍxfl q∞Oz P~ÀÑ¨}Å∞
"ÕÜ«∞_»O ('ÅOK«Q˘O_ç, =ºaèKåi, ÑÖKå~Ú`«∞Å∞ KÕã≤ „Ñ¨[ÅÖ’ J~åK«HõO
ã¨$+≤ãì ∞¨ <Î åfl_»∞, áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤ „Ñ¨[Å#∞ QÆO^Œ~Q° Àà◊OÖ’ Ñ¨_ãÕ ∞¨ <Î åfl_»∞,
Éè∂í ™êfi=ÚÅ U*ˇO\ò, W<£áê¶ ~°‡~ü— J#fl ^ŒO_»HOõ K«kq`Õ g\˜Ö’ U^À XHõ ^•xÖ’
U^À XHõ J~°O÷ Ö’ Jã¨Å~Ú# JaèÜ∂≥ QÆO xH˜Ñ∆ =Î¨ ∞~Ú LO@∞O^Œx „QÆÇÏ≤ Oz „Ñ¨[Å∞
"≥`∞« HÀ¯"åe), Éè∫uHõ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_Õ@Ñ¨ÙÊ_»∞ `«=∞ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
^•xx q∞Oz cèuQ˘e¿Ñ Ñï=∂}OÖ’ Ç≤ÏOã¨ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O» , „Ñ¨É∞íè `«fiOÃÑ·#,
áÈbã¨∞ÅÃÑ·# ÖËHõ W`«~° 'â◊„`«∞=~åæÅ—ÃÑ·# HõH∆õ ™êkèOK«∞HÀ=_®xH˜ P =~åæÅ‰õΩ
K≥Ok#"å~°∞ Z=~°∞ `«=∞‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ\’¡ LO>Ë "åiÃÑ·# ("åi =ºHÎ̃`fi« O`À#∂
#_»=_çHõ`À#∂ ãÖ|O^èŒO ÖË‰õΩO_®) ^•_ç KÕÜ«∞_»O, K«O^•Å∞ Z=Ô~O`«
W=fiQÆÅ~°#fl qK«H} ∆õ ÖË‰Ωõ O_» H˜_®flÑπ KÕã,≤ ÉˇkiOz, Ç≤ÏOã≤Oz ~“_ô =∂=¸à◊¡
Ñ¨ûúŒ Ö’ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ HÀ=_»O, W@∞=O\˜ J=ÅHõ} ∆ ÏÖˇ<Àfl gi K«~º° ÅÖ’ x`«ºO
HõxÑ≤™êÎ~Ú. Wq Ñ¨ÓiÎQÍ HÍHõ`åmÜ«∞"≥∞ÿ# J=ÅHõ∆}ÏÅ∞ HÍ=Ù. 'q∞e>ˇO@¡
J=QÍÇ¨Ï<å Ö’ÑÖ— =Å¡ =∂„`«"∞Õ [~°∞QÆ∞`«∞#flg HÍ=Ù. gi áÈ~å@ÑÖ^ä• #∞O_ç
D J=ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ 'Jx"å~°ºOQÍ— =KåÛÜ«∞x J#ÖË=ÚQÍh (ãÖHõÅÊÑ¨Ó~°fiHõ"∞≥ #ÿ
=∂#= PK«~} ° Ö’ Un Ñ¨ÓiÎQÍ 'Jx"å~°ºO— HÍ^Œ∞) ^•x`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =Ú_çÑ_ ¨ ç
L<åflÜ«∞<Õk ã¨`º« O. „Ñ¨[Å <åºÜ«∞"≥∞#ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ™ê^è#Œ HÀãÖ Ñïq∞`«OQÍ
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍxH˜ áêÅÊ_»_O» =∂„`«"∞Õ ZO.ZÖò áêsìÅ ÅHõº∆ O J~Ú LO>Ë (P
¿Ñ~°∞ g∞^Œ<Õ `«=∞ Ç≤ÏOã¨#O`å D áêsìÅ∞ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩO\Ï~Ú) q∞e>ˇO@¡Ö’
J=QÍÇ¨Ï<å Ö’áêÅ∞ Zxfl L<åfl Wxfl J=ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ WO`«\˜ "≥∂`å^Œ∞Ö’ LO_Õq

HÍ"Õ"∂≥ . HÍh Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü∞« OÖ’ Ñïq∞u QÆ∞iOz Ñ¨\Oì˜ Ñ¨Ù ÖËHáõ È=_»"∞Õ HÍHõ,
`«=∞ n~°…HÍÅ ~å[H©Ü∞« =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ã¨=∂[OÃÑ·# ™êÜ«Ú^èŒ PkèÑ`¨ º« O
<≥ÅH˘ÅÊ_»O ‰õÄ_» #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ ÑÖ^ä•Ö’ ÉèÏQÆ"∞Õ . x*ÏxH˜ „Ñ¨[Å x`«ºrq`«
ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O HõO>Ë W^Õ =ÚYº ÉèÏQÆO. QÔ iÖÏ¡*’<£QÍ „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞‰õΩ#fl
„áêO`åÅÖ’<Õ HÍHõ „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞HÀx „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_», „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞HÀx áêsìÅ
PK«~} ° Ö’ ‰õÄ_» D HÍ~°º„Hõ=∞O x`«ºO J=∞Å=Ù`«∂ LO@∞Ok. ^•xH˜ KåÖÏ
Ñ¨~º° =™ê<åÅ∞O\Ï~Ú. "å\˜x q_çq_çQÍ kQÆ∞= K«iÛ^•Ì=ÚQÍh, PkèÑ`¨ º«
~å[H©Ü∂« Å‰õΩ ('Ñ¨=~ü áêe\˜Hû± —‰õΩ) ã¨~fi° „`å ('=~°æ ã¨fiÉèÏ=O—`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_®)
LO_Õ J=ÅHõ} ∆ ÏÅx g\˜x XHõ¯ =∂@Ö’ q=iOK«=K«∞Û#∞. Wk Jx"å~°º=∂
JO>Ë =∂#= =º=Ç¨~åÅÖ’ Un ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ J~°O÷ Ö’ Jx"å~°ºO HÍ^Œ∞.
HÍh P ÅHõ∆}O |ÅOQÍ LO@∞O^Œ<Õk ã¨`«ºO. ^•xx QÆ∞iÎOK«_®xH˜QÍh
ZkiOK«_®xH˜QÍh =∞# ~å¢+¨ìOÖ’x ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ÃÑ^ŒÌQÍ „Ñ¨Ü«∞`«flO
KÕã∞¨ #Î fl>Ëgì ∞ HõxÑ≤OK«^∞Œ . Z=Ô~<· å xÅnã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ ÖËHõ ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕ
„ÃÑãπ HÍ#Êù~Ô <£ûÅÖ’ qÖËY~°∞¡ J_çy#Ñ¨ÙÊ_»∞ K≥ÑÊ¨ =Åã≤# =∞Oz =∂@Å∞ <åÅ∞QÆ∞
K≥áêÎ~∞° QÍh P ãÖHõÅÊO x[OQÍ L#fl ã¨∂K«#ÖËg ÖË=Ù. LO>Ë J"Õ Ñ¶∞¨ @#Å∞
=∞m§ =∞m§ Ñ¨Ù#~å=$`«O JÜÕ∞ºq HÍ=Ù. WKÕÛ Ç¨g∞Å‰õÄ "åi x`«ºrq`«
PK«~} ° ‰õÄ WO`« =º`åºãÖ LO_Õk HÍ^Œ∞.
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „QÍg∞} „áêO`åÅ‰õΩ áÈÜÕ∞ Z„~°|ã¨∞ûÅ#∞
WHõg∞^Œ@ `«QÅ Æ Éˇ@Oì Jx KåÖÏ™ê~°∞¡ K≥áêÊ~°∞. HÍh `«QÅ Æ Éˇ_∞» `«∂<Õ L<åfl~°∞
(1990–91 <å\˜ "≥∂`å^Œ∞Ö’ HÍHõáÈ=K«∞Û). áÈbã¨∞ÅÖ’ HÕk ™ê÷~Ú HÍx¿ãì|∞à◊§#∞
K«OÑ¨_»O `«=∞ L^ÕâÌ º◊ O HÍ^ŒO@∂<Õ L<åfl~°∞. J~Ú<å „Ñ¨^•è #OQÍ "åà◊§<Õ
K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. "≥Ú#fl\˜ áê~°"¡ ∞≥ O\ò ZxflHõÅ‰õΩ =ÚO^Œ∞ ZxflHõÅ x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ
J_»O¤ ~å=∞h, Hˆ =ÅO |Ç≤Ï+¨¯~°} „Ñ¨Kå~°O KÕ™êÎ=∞h J<åfl~°∞. HÍh „Ñ¨Kå~°OÖ’
áêÖÁæ<˘^ŒxÌ qq^èŒ áêsìÅ HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ ÉˇkiOK«_O» , áêÖÁæ#fl"åiH˜
'^ÕÇÏ¨ â◊√kú— KÕÜ∞« _»O =∂„`«"∞Õ HÍHõ áÈeOQ∑ ~ÀA# HõhãÖ 25 „QÍ=∂ÅÖ’ "À@¡
_»ÉÏƒÅ∞ Z`«∞‰Î Ωõ áÈ~Ú `«QÅ Æ Éˇ\Ïì~∞° . J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨[Åx `≥eã‘ K«OÑ≤# HÍHõfÜ«∞
ZH±û„ÃÑãπ =O\˜ Ñ¶∞¨ @#Å∞ Ñ¨Ù#~å=$`«O HÍ=x J<åfl~°∞. HÍh "≥Ú#fl\˜ Ñ¶„≤ |=i 22
™êÜ«∞O„`«O qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ zO`«Ñe¨ ¡ U*ˇhûÖ’ "À@¡_É» ÏƒÅ∞ "≥#H˜¯ fã¨∞H˘ã¨∞#Î fl
áÈbã¨∞Å`ÀÉÏ@∞ (áÈbã¨∞ÅHõO>Ë Z‰õΩ¯= ãÖYºÖ’) Pk"åã¨∞Å∞<åfl~°x K«∂ã≤
‰õÄ_» =∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑeÛ 8 =∞Ok Pk"åã¨∞Å#∞ K«Oáê~°∞. ÉˇkiOz, ÉèÜ í ∞« ÃÑ\˜ì

K«O^•Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« _»O `«=∞ q^è•#O HÍ^Œx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"åˆ~ HÍ^Œ∞ Jxfl áêsìÅ∂
JO@∂O\Ï~Ú. HÍh K«O^•Å ÉˇkiOÑ¨ÙÅ QÆ∞iOz (=ÚYºOQÍ [#â◊HÎ˜ g∞^Œ)
qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ x`«ºO qO@∂<Õ LO\Ï=Ú. D `å~°`=« ∂ºxfl QÆ∞iOz
P áêsìÅ#∞ „Ñ¨tfl¿ãÎ, <åÜ«∞Hõ`fi« O `«# J=QÍÇ¨Ï##∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ JOkÜ«∞º_»OÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞#fl *ÏÑ¨ºO Jx q=i™êÎ~∞° . D ã¨=∂^è•<åxfl H˘O`«HÍÅO P"≥∂k™êÎO.
HÍh ZÅ¡HÍÅO P"≥∂kOK«QÅ Æ =∂? x*ÏxH˜ Ñïã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞HÍHõáÈQÍ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
=∞iO`« kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl ^•YÖÏÅ∞<åfl~Ú.
J=ÅHõ∆}ÏÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_Õ@Ñ¨ÙÊ_»∞, =∞Oz ÅHõ∆}ÏÖËg ÖË"å?
J=ÅHõ} ∆ ÏÖË „Ñ¨^•è #=∂? J<Õ „Ñ¨âfl◊ =ã¨∞OÎ k. =∞Oz ÅHõ} ∆ ÏÅ#∞ UHõ~=° Ù ÃÑ\˜ì
„ÉÏÔH\’¡ J=ÅHõ∆}ÏÅ#∞ ã¨∂zOKÕ Ñ¨^Œúu <Õ#∞ J#∞ãïOK«^ŒÅK«∞HÀÖË^Œx
"≥Ú^Œ\’¡<Õ K≥áêÊ#∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Uk Z‰õΩ¯= Jx J_çy`Õ "å\˜x q_»nÜ«∞_»O
Hõ+Oì¨ J<Õk ã¨=∂^è•#O J=Ù`«∞Ok. Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ JO_»QÍ xÅ|_»_O» ,
"åiH˜ |ÖÏxfl W=fi_»O, ÃÑ`«OÎ ^•s =~åæÅ#∞ =ºuˆ~HÕK«_O» ZO.ZÖò áêsìÅ
L^Œº=∂ÅÖ’x =∞Oz ÅHõ} ∆ O J#∞‰õΩO>Ë J=ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ ^•xx JO\˜ÃÑ@∞ìH˘<Õ,
^•xHÀãÖ J#∞ãïã¨∞#Î fl Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ JO\˜ÃÑ@∞ìH˘<Õ L<åfl~Ú. HÍ|\˜ì q_»nã≤
`«∂HõO"Õã≤ Uk Z‰õΩ¯= Jx `ÕÅÛ_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOK«_O» Ö’ ÃÑ^ŒQÌ Í J~°O÷ ÖË^"Õ ∂≥ !
J~Ú<å `ÕÅÛ_»O ™ê^èŒº"Õ∞##∞‰õΩ<åfl, =∞Oz ÅHõ∆}ÏÖË Z‰õΩ¯= `«∂y<å,
J=ÅHõ} ∆ ÏÅ `«∂HõO `«‰Ωõ ¯"Õg∞ HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì P q^èOŒ QÍ J#∞HÀ=_»O =Å¡
á⁄O^ŒQÅ Æ ãÖ`«$Ñ≤Î Ug∞ LO_»^∞Œ .
„QÍ=∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ÃÑ`«#Î O HÀãÖ áÈ\©Ñ_¨ Õ HÍO„ÔQãπ, \˜._ç.Ñ≤ =O\˜
áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ #HõûÖˇ\ · ò q∞e>ˇO@¡#∂ ^Œàã◊ É¨ ∞íè ºÅ#∂ `«=∞"≥Ñ· Ù¨ uÑ¨ÙÊHÀ"åÅx
K«∂™êÎ~°∞. "åi ‰õΩÅO, "åi ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞#fl ~å[H©Ü«∞
ãÖ|O^è•Å∞, P <åÜ«∞‰õΩ_»∞ "åiH˜ Z~°QÍ K«∂Ñ≤OK«QÅ Æ ã¨Ç¨ Ü«∞ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ∞
"≥Ú^ŒÅ~Ú#=hfl WO^Œ∞‰õΩ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»`å~Ú. D „Ñ¨Ü«∞`«flO Jxfl
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∞ ã¨ÑÅ ¨¶ O J=Ù`«∞O^Œx ÉèÏqOK«#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ QÍh Jk ã¨ÑÅ ¨¶ O
J~Ú P <åÜ«∞‰õΩ_»∞ „QÍ=∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ `«# PkèHºõ `«#∞ xÅÉˇ@∞ìHÀ=_»OÖ’
"åi JO_» á⁄Ok# ãÖ^Œ~åƒùÖHË ÍHõ, J#flÅ∞ J`«x „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ ÃÑ·#, ÖËHõ "åi
Pã≤ÃÎ Ñ·# Éè∫uHõ^•_»∞Å∞ KÕã#≤ ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ ‰õÄ_» KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú. =~°OQÆÖò
lÖÏ¡ Éèíw~°^äŒ¿Ñ@Ö’ a.*ˇ.Ñ≤H˜ K≥Ok# ZO.Ñ≤.\˜.ã≤ „áÈ^ŒƒÅO`À Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü
q∞e>ˇO@∞¡ Ç¨Ï`«º KÕã#≤ =∂r ã¨~Ê° OKü âßºOã¨∞O^Œ~~Ôü _ç¤ =∞~°}O nxH˜ XHõ

L^•Ç¨Ï~°}. PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡ ÅHõ‡∆ }KåO^•Ö’ „QÍ=∞ã¨~Ê° OKü Ñ≤`∂« sÅ∞ qx
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ã≤OQÍÑ¨Ó~ü ^ŒàO◊ Ç¨Ï`«=∂iÛ# \©K~« ü z<åflÔ~_çk¤ WOH˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}.
go§^ŒiÌ H© „QÍ=∞OÖ’ =∞Oz ¿Ñ~°∞O_»_O» =Å¡ „Ñ¨[ÅÖ’ D Ç¨Ï`«ºÅ Ñ¨@¡ KåÖÏ
x~°ã#¨ =ºHõOÎ J~ÚOk. JO^Œ∞=Å¡ ("åo§^Œ~Ì ∂° ~Ô _ç¤ ‰õΩÅã¨∞ÅÎ ∂ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ
~Ô `· ∞« Å∂ HÍ=_»O =Å¡ ‰õÄ_») P Ç¨Ï`«ºÅ "≥#∞Hõ L#fl Jã¨Å∞ Hõ^Œä |Ü«∞@‰õΩ
~åQÆeyOk. Ç¨Ï`«∞Öˇ#· "åiH˜ JO`«\˜ =∞Oz¿Ñ~°∞ ÖËx KÀ@¡, ÖË^• "å~°∞ Zãπ.ã≤,
a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# ¿Ñ^ŒÅ~Ú# KÀ@¡ Jq Z=~°∂ ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀx
Ñ¶∞¨ @#Å∞QÍ q∞yeáÈ`å~Ú.
'„QÍ=∞ ~å[H©Ü∂« Å`À U^À ãÖ|O^èOŒ LO^ŒO@— Jx XHõ¯ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"åˆ~
HÍ^Œ∞, Jxfl ZO.ZÖò áêsìÅ∞ KÕ¿ã Ç¨Ï`«ºÅ QÆ∞iOz `«~K ° ∞« QÍ JO@∞O\Ï~°∞.
=~°OQÆÖò Ñ¨@} ì ÏxH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’ L#fl QÀáêÅÑ¨Ù~°OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü q∞e>ˇO\òQÍ
LO_ç |Ü«∞@H˘zÛ# ^Õ=~åA P `«~∞° "å`« ‰õÄ_» P áêsì ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _çQÍ<Õ
H˘#™êQÍ_»∞. áÈbã¨∞Å∞ J#∞=∂xOz qÑ¨s`«OQÍ Ç≤ÏOã≤Oz<å P áêsì
HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ – lÖÏ¡ ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ ‰õÄ_» – Ã+Åì~∞° ¡ W=fi_»O =∂#∞HÀÖË^∞Œ .
HÍQÍ „QÍ=∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ J`«#∞ „QÍ=∞ =∂r ã¨~Ê° OKü‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ L<åfl_»∞.
P =∂r ã¨~Ê° OKü (^Œo`« ‰õΩÅã¨∞_Î ~» Ú#Ñ¨Ê\˜H©) "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç #HõûÖˇ@ · ¡ =ºuˆ~Hˆ
HÍ|\˜ì J`«x`À ^Õ=~åA‰õΩ L#fl Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ñ¨@¡ J#flÅ‰õΩ JÉèºí O`«~"° ∞Õ g∞ ÖË^∞Œ .
"å~°∞ ^Õ=~åA#∞ `«ÑÙ¨ Ê Ñ¨\Oì˜ k ÖË^∞Œ , ÃÇÏK«ÛiOzOk ÖË^∞Œ , J`«x ã¨Ç¨ Ü«∞O
fã¨∞HÀ=_»O =∂#∞‰õΩ#flk ÖË^∞Œ . QÆ`« ãÖ=`«û~°O JHõ™ê‡`«∞QÎ Í XHõ~ÀA J`«x
WO\˜H˘zÛ =∂\Ï=∞Of ÖË‰Ωõ O_® J`«xx HÍeÛ K«Oáê~°∞. `«# Éè~í Î° K«i„`«
"≥Ú`«OÎ Ñ¨„uHõÅ "åiH˜ q_»=∞iz K≥ÑÊ≤ <å Éè~í Î° UO `«ÑÙ¨ Ê KÕ™ê_À J#flÅ∞
K≥áêÊe Jx J`«x ÉèÏ~°º qã≤i# ã¨"åÅ∞‰õΩ WÑ¨Ê\˜H© ["å|∞ ÖË^∞Œ . =∂r
ã¨~°ÊOKü U^À XHõ q^èŒOQÍ J#flÅ#∞ '"Õ∞<Õ*ò— KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»<Õk |Å"≥∞ÿ#
J#∞=∂#O. J`«x =∞#∞=∞_»∞ WÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÖ’ L<åfl_»∞. J`«#∞ `«#
WO\˜ ~å[H©Ü∂« Å#∞ P áêsìÖ’H˜ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú `«=∞ â◊„`«∞=Ù#∞ (áêsìH˜ q∞„`«∞_Õ
J~Ú<å) K«OÑ≤Oz#@∞ì<åfl_»∞.
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ =∞O^äxŒ „áêO`« HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»~Ú# Náê^Œ~å=Ù
r`«QÍ_»∞ NHÍO`ü (Wk J`«x Jã¨Å∞ ¿Ñ~À HÍ^À `≥b^Œ∞) Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÖ’ KÕi
ã≤HÍã¨ P~°<æ [·≥ ~ü J~Ú# `«~∞° "å`« ‰õÄ_» Náê^Œ~å=Ù‰õΩ ^ŒQ~æÆ ~° Ú# "åi`À ã¨xflÇ≤Ï`«
ãÖ|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x JOÉË_¯» ~ü ãÖÑ¶∂¨ Å HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ Ç¨Ï`«=∂~åÛ_»∞. nxx

|Ç≤Ï~°OQÆOQÍ „Ñ¨tflOz# JOÉË_¯» ~ü Ü«Ú=[# ãÖÑ¶∞¨ O <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å*Ï~åO#∞
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÉˇkiOK«QÍ J`«#∞ H˘O`«HÍÅO =∞O^äxŒ q_çzÃÑ\˜ì HõsO#QÆ~Ö ü ’
ÉèÜ
í ∞« Ñ¨_∞» `«∂ „|`«H=õ Åã≤ =zÛOk. z=iH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü lÖÏ¡ Hõq∞\© `«# `«ÑÙ¨ Ê
`≥Å∞ã¨∞H˘x NHÍO`ü#∞ |Ç≤Ï+¨¯iOz ~å*Ï~åO`À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ Ö’Ñ¨Å
KåÖÏ #+Öì [iyOk. J^Õ lÖÏ¡ Ç¨ï™êflÉÏ^£ „áêO`«OÖ’ KåÖÏ HÍÅOQÍ ã≤.Ñ≤.SH˜
|ÅO LOk. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩÅ ^•^•ys ‰õÄ_» JHõ¯_» ™êyOk. ^•x
<≥^Œ∞~˘¯#_®xH˜ (1980Å z=i ÉèÏQÆOÖ’) ™ê÷xHõ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O HÍ~°ºHõ~°ÎÅ‰õΩ
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ã¨ÇÏ¨ HõiOzOk. (ÖËHõ ã≤.Ñ≤.Sx ^≥|ƒfã≤ `å#∞ ~°OQÆ„Ñ¨"âÕ O◊ KÕÜ∞« _®xH˜
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O "åix "å_»∞‰õΩO^•?) `«fi~°Ö’<Õ P Ñ¶¨∞~°¬} ã≤.Ñ≤.S,
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ñ¶∞¨ ~°}¬ QÍ =∂iOk. P `«~∞° "å`« ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ J~ÚOk. ã≤.Ñ≤.S ÃÑ^ŒÌ
"≥Ú`«ÎO #+¨ìÑïÇ¨~°OQÍ K≥e¡Oz âßOu H˘#∞‰õΩ¯Ok. J~Ú`Õ JO`å
ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜yO^Œ#∞‰õΩ#fl `«~∞° "å`«, `˘e<å\˜ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ÅÖ’ ã≤.Ñ≤.S KÕuÖ’ Ç¨Ï`«∞_≥#·
XHõ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩx `«=Ú‡_»∞ Q“sâ◊OHõ~ü Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ç¨ï™êflÉÏ^£ ^Œà◊
<åÜ«∞‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç áê`« HõHõ∆#∞ `«qfi fã≤ ã≤.Ñ≤.S "åix
QÆ_Q» _Æ Ö» Ï_çã∞¨ <Î åfl_»∞. Ç¨ï™êflÉÏ^£ „áêO`«OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ `«=∞ áêsì ÃÑ·# ÃÑ>Ëì
x~°ƒO^è•xHõO`«\H˜ © ã≤.Ñ≤.S "åˆ~ =¸ÅºO K≥eO¡ KåÅx \’‰õΩQÍ „Ñ¨H\ õ O˜ Kå_»∞.
^Œà◊ Hõ=∂O_»~ü ™ê÷~Ú #∞O_ç J`«#∞ „Ñ¨"∂≥ +¨<£ á⁄Ok lÖÏ¡ Hõq∞\©Ö’H˜ „Ñ¨"tÕ Oz#
`«~∞° "å`« ‰õÄ_» J`«xx (Z<Àfl Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞#flÑ¨Ê\˜H)© J^Õ „áêO`åxH˜ W<£Kåè s˚QÍ
LOK«_O» =Å¡ J^Õ Ñïã≤u÷ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. (JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ã¨fiã¨Å÷ OÖ’ áÈã≤Oì Q∑
W¿ãÎ ã¨fi„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ JÑ¶+≤ Ü≤ ∞« Öò _»∂º\© =Ú„^Œ "Õ™êÎ~#° fl J#∞=∂#O`À „Ñ¨É∞íè `«fiO
H˘xfl ~°HÍÅ L^ÀºQÆ∞Å‰õΩ ã¨fiã¨Ö ÷ OÖ’ áÈã≤Oì Q∑ W=fi^Œ∞. â◊„`«∞=Ù #∞O_»~Ú<å =∞Oz
<Õ~∞° ÛHÀ=_»OÖ’ `«ÑÙ¨ Ê ÖË^xŒ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ JO@∞O\Ï~°∞ HÍ|\˜ì D xÜ«∞=∂xfl
J#flÅ∞ ‰õÄ_» JÅ=~°∞Û‰õΩO>Ë =∞Ozk.)
#ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü W^Œ~Ì ∞° =∂r ã¨~Ê° OKüÅ#∞ „QÍ=∞ ‰õΩÅ
HõHÅ
∆õ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ K«OÑ≤Ok. "≥Å∞=iÎ „QÍ=∞ =∂r ã¨~Ê° OKü [<å~°#Ì ~Ô _ç¤ ^Œo`«∞Å‰õΩ
`å\˜K> ≥ H¡ˇ ¯õ _»OÖ’ `«sÊù^∞Œ WzÛ "åà◊§‰õΩ ‰õÄ_» HõÅ∞¡ f¿ã ÖˇÃ· ã<£û WÑ≤ÊOKåÅx
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™ê_»∞. ‰õΩÅ Hõ@_ì xç =ºuˆ~HÕKÕ D „Ñ¨Ü∞« `åflxfl x*ÏxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì
Öˇ=~°~Ú<å Jaè#OkOKåe. ã¨∂„`«„áêÜ«∞OQÍ Jaè#OkOK«_®xH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üHÔ <· å
JÉèºí O`«~O° LO@∞O^Œx <Õ#∞ J#∞HÀ#∞. HÍh [<å~°#Ì ~Ô _ç¤ „Ñ¨Ü∞« `«flO =Å¡
HõÅ∞¡ "åºáê~°O g∞^Œ `«=∞‰õΩ#fl QÆ∞`åÎkÑè `¨ º« O áÈ`«∞O^Œ#fl HÀÑÖ`À Q“_» ‰õΩÅã¨∞Å
Î ∞

Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü#∞ P„â◊~ÚOK«QÍ "åi `«~°Ñ¶¨Ù# Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü ~°OQÆOÖ’H˜ ky
[<å~°#Ì ~Ô _çx¤ Ç¨Ï`«=∂iÛOk. J^Õ lÖÏ¡ QÀHõ=~°OÖ’ W^Õ q^èOŒ QÍ K≥~∞° =ÙÖ’
KÕÑÅ ¨ ∞Ñ¨>ìË Ç¨Ï‰õΩ¯ ÉˇãÅ
Î¨ Hˆ QÆ∞`«Î HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë xŒ , `«=∞‰õΩ ‰õÄ_» JO^Œ∞Ö’ "å\Ï
HÍ"åÅx `≥#∞QÆ∞ ‰õΩÅã¨∞Å Î ∞ Q˘_»= KÕ™ê~°∞. ã≤.Ñ≤.S.(ZO)‰õΩ K≥Ok# P „QÍ=∞
=∂r ã¨~Ê° OKü [QÆ<åfl^äOŒ ÉˇãÅ Î¨ ‰õΩ JO_»QÍ xÅ=QÍ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `≥#∞QÆ∞ ‰õΩÅã¨∞Å Î
Ñ¨HO∆õ fã¨∞H˘x ã≤.Ñ≤.S.(ZO) g∞^Œ HõH`∆õ À J`«xfl K«OÑ≤Ok. KåÖÏ Uà◊§ HÕ^Œ –
Ñïã≤u÷ WO`«QÍ kQÆ*Ï~°x ~ÀAÅÖ’<Õ – x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ ‰õÄ_» W@∞=O\˜
Ñ¶¨∞@# XHõ\˜ [iyOk. QÆ_À¯Öò „QÍ=∞OÖ’ ^Œo`«∞Å∞ XHõ™êi KåHõà◊§‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ ã¨"∞≥ ‡ KÕ™ê~°∞. KåHõà√◊ § W`«~° ‰õΩÅã¨∞Å Î Wà◊§‰õΩ áÈ~Ú |@ìÅ∞
`≥K∞« Û‰õΩO\Ï~°∞QÍh ^Œo`«∞Å∞ =∂„`«O `«=∞ |@ìÅ∞ `å"Õ∞ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú WzÛ
~å"åe. nxH˜ x~°ã#¨ QÍ ^Œo`«∞Å∞ „Ñ¨*ÏÑÖ^ä• (WÑ¨Ê\˜ #∂º_≥"∂≥ „Hõã)‘ `À_®Ê@∞`À
ã¨"≥∞‡KÕÜ«∞QÍ W`«~° ‰õΩÖÏÅhfl =ºuˆ~HÕKå~Ú. Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü q∞e>ˇO@∞¡
#∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ g∞^Œ L#fl =ºuˆ~Hõ``« À ã¨=~°∞Å ‚ Ñ¨HO∆õ fã¨∞H˘x ^Œo`«∞ÅÃÑ·#
^•_ç KÕã≤ H˘\Ïì~∞° .
1996Ö’ x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡ "≥∞Ö ÿ Ï~°OÖ’ WO`«HOõ >Ë Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ Ñ¶∞¨ @#
XHõ\˜ [iyOk. P „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# =∂kQÆ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ #∂`«∞Ñë~¡ åA ã¨`=Î≥ ∞‡
J<Õ HÍÑ¨Ù‰õΩÅã¨∞~Î åex „¿Ñq∞Oz ÃÑo§ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. P J=∂‡~Ú `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞
Q˘_»=ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√§ *’HõºO KÕã∞¨ H˘x `å=Ú Ñïëê¯~°O
KÕ™êÎ=∞<åfl~°∞. H˘O`«HÍÅO `«~°∞"å`« XHõ~ÀA "åà◊√§ W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ#∂, „QÍ=∞
„Ñ¨[Å#∂ Ti |Ü«∞@ QÆ∞@ì ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ÑÖKåÜ«∞fH˜ Ñ≤ez ~åA ~åQÍ<Õ J`«xx
Ñ¨@∞ìH˘x qÑ¨s`«OQÍ H˘\˜ì K«Oáê~°∞. =ÚO^Œ∞~ÀA ~å„u J#flÅ∞ ã¨`=Î≥ ∞‡ WO\’¡<Õ
q„âßOu fã¨∞H˘<åfl~°h, JHõ¯_ç#∞O_Õ |Ü«∞Å∞^Õi =zÛ ÑÖKå~Úf ÃÑ_»`å=∞x
K≥ÑÊ≤ =∂\Ï=∞Of ÖË‰Ωõ O_® ~åA#∞ H˘\˜ì K«Oáê~°h ~åA `«O„_ç JaèÜ∂≥ QÆO.
Wk Ñ¨ÓiÎQÍ x["≥∞<ÿ å HÍ‰õΩ<åfl ã¨`=Î≥ ∞‡ `«e^ŒO„_»∞Å WëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ P"≥∞#∞
ÃÑO_ç¡ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl '<Õ~åxH˜— "åà◊√§ ~åA#∞ H˘\˜ì K«Oáê~°<kÕ "åã¨=Î O.
D <åÅ∞QÆ∞ ãÖÑ¶∞¨ @#ÅÖ’ =¸_çO\˜Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ‰õΩÅO Hõ@∞ìÉÏ@¡#∞
HÍáê_Õ ãÖã¨Q÷ Í HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍh Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O Jk HÍ^Œ∞. ‰õΩÅO QÆ∞iOz
=∞# ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ (XHõ¯ [#â◊HxÎ˜ q∞#Ç¨~ÚOz) J=QÍÇ¨Ï# Ug∞ ÖË^∞Œ QÍh
=∞s ‰õΩÅ=º=ã¨#÷ ∞ HÍáê_®Å#∞‰õΩ<Õ ^Œ∞ã≤u÷ Ö’ U áêsì ÖË^∞Œ . D áêsìÅhfl
‰õΩÖÏO`«~° q"åÇ¨Å∞ KÕ~ÚOz L<åfl~Ú. JO@~åx`«<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Jq

^Œo`«∞Å#∞ HõkeOz# Ñ¶¨∞@#Å∂ L<åfl~Ú. WHõ¯_» ã¨=∞ã¨º Jk HÍ^Œ∞.
„QÍ=∞OÖ’x ~å[H©Ü«∞ HõHõ∆ÅÖ’#∞, qaè#fl „Ñ¨*Ï ã¨=¸Ç¨Å =∞^èŒº#∞#fl
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ÅÖ’#∞ <åºÜ«∂<åºÜ«∂Å qK«H}
∆õ ÖË‰Ωõ O_» =Ú~îå`«`fi« O`À (`«=∞ ^ŒQiæÆ H˜
Z=~°∞ =ÚO^Œ∞ =¿ãÎ "åix ã¨=∞i÷OK«_O» , ÖË^• `«=∞ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ ∞ XHõ
Ñ¨HO∆õ fã¨∞‰õΩO>Ë `å=Ú =∞~À Ñ¨HO∆õ fã¨∞HÀ=_»O, ÖË^• `«=∞ HÍ~°ºHõ~Å
Î° ‰õΩ P „QÍ=∞OÖ’
LO_Õ ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å##∞ãïOz (‰õΩÅO nxÖ’ XHõ q+¨Ü∞« O HÍQÆÅ^Œ∞)
x~°Ü ‚ ∞« O KÕÜ∞« _»O =ÔQ~· å) =º=Ç¨ÏiOKÕ J=ÅHõ}∆ O WHõ¯_» „Ñ¨^•è # q+¨Ü∞« O.
HÍ~°ºHõ~Å Î° =ºH˜QÎ `Æ « HõHÅ
∆õ ∞ ÖËHõ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ^Œà◊ K«~º° Å‰õΩ ^•i fã≤#
Ñ¶∞¨ @#Å∞ ‰õÄ_» L<åfl~Ú. QÍ^ŒOÑëÖ ¡ ’ ÅOÉÏ_® ã‘`å~åO Ç¨Ï`«º, QÀáêÅÑ¨Ù~°OÖ’
^Õ=~åA Ç¨Ï`«º WÑ¨Ê\˜ˆH WzÛ# Ô~O_»∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞. HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡
=∂}˜HÍºÑ¨Ó~ü „QÍ=∞ =∂r ã¨~Ê° OKü ~åO<å~åÜ«∞}#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ç¨ï™êflÉÏ^£
^ŒàO◊ "ÕkOè z# Ñ¶∞¨ @# WOH˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}. ~åO<å~åÜ«∞} x*Ï~ÚfÑ¨~∞° _»∞,
„Ñ¨*Ï^Œ~} ° QÆÅ"å_»∞. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ OÖ’ (Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü „¿Ñ~°}`À<Õ)
Ñ¨x KÕ™ê_»∞. J`«xx W<£áê¶ ~°‡~ü Jh JqhuÑ¨~∞° _»h Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü xOkOz#
`«~°∞"å`« J`«x QÆ∞iOz g∞ Jaè„áêÜ«∞O Uq∞@x =∂}˜HÍºÑ¨Ó~ü „QÍ=∞
^Œo`«∞Å#∞ J_çy`Õ 'J#flÅ∞ ~å=∞#fl‰õΩ U"≥∞<ÿ å KÕ¿ãÎ "Õ∞=Ú ~å=∞#fl á¶È\’Hõ\ì˜
WO\’¡ ÃÑ@∞ì‰õΩO\ÏO— Jx ["å|∞ K≥áêÊ~°∞. D „Ñ¨*Ï^Œ~°} `«#‰õΩO^Œ#fl
qâßfiãÖ`À<Õ ~åO<å~åÜ«∞} KåÖÏ Uà◊§HÕ^Œ JÑ¨Ê\˜H˜ Ç¨ï™êflÉÏ^£ ^Œà◊ ã¨É∞íè º_çQÍ
=∂„`«"∞Õ L#fl Q“sâ◊OHõ~ü „Ñ¨=~°#Î QÆ∞iOz JÑ¨Ê\˜ ^Œà◊ Hõ=∂O_»~‰ü Ωõ Ñ¶~≤ åº^Œ∞
KÕ™ê_»∞. P Ü«Ú=‰õΩ_çH˜ =∞O^ŒeOÑ¨ÙÅ∞ `«yÖÏ~Ú. Q“sâ◊OHõ~ü ^Œà<◊ åÜ«∞‰õΩ_çQÍ
Zky# `«~∞° "å`«, =∂}˜HÍºÑ¨Ó~üÖ’ ~åO<å~åÜ«∞} ‰õΩO_Õ „Ñ¨*Ï^Œ~} ° ‰õΩ F~°fiÖËx
=º‰õΩÅÎ ‰õΩ ^ŒQ~æÆ ~° Ú, ~åO<å~åÜ«∞} `å#∞ ã¨~Ê° OKüQÍ L#flÑ¨Ê\˜ Y~°∞ÛÅ JH“O\ò
K«∂Ñ≤™êÎ#O>Ë J=HÍâ◊O W=fi‰õΩO_» J`«x g∞^Œ xO^Œ =∂„`«O H˘#™êyã¨∞<Î åfl_»∞° .
D =∞^èºŒ ^ŒàO◊ P „QÍ=∞OÖ’ g∞\ÕQ∑ ÃÑ\˜ì J^Õ P~ÀÑ¨} =∞m§ "ÕÜ∞« QÍ
H˘O^Œ~∞° Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ã¨ÊOkOz 'J`«#∞ JH“O\òÅ∞ K«∂Ñ≤™êÎ_∞» QÍh „Ñ¨[Å‰õΩ
g∞ˆ~O KÕ™ê~À K≥áêÎ~å— Jx xÅn™ê~°∞. ^•xH˜ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ P `«~∞° "å`« H˘xfl
~ÀAÅ‰õΩ ^ŒàO◊ TiÖ’H˜ =zÛ P Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ `«xfl áÈ~ÚOk.
^ŒàÏÅ∞ ÖËHõ ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞ =ºH˜QÎ `Æ « HõHÅ ∆õ =Å¡ KÕ¿ã ^•_»∞Å‰õΩ WO`«HOõ >ˇ
hK«"∞≥ #ÿ HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_» LO_»QÅ Æ =Ù. =~°OQÆÖò lÖÏ¡ ÃÑ^ŒÃÑO_®ºÅÖ’ ~å[Ü«∞º
J<Õ KåHõe ‰õΩÅã¨∞_Î ç ÉèÏ~°º`À XHõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~‰Î° Ωõ ÖˇO· yHõ ãÖ|O^èOŒ

LO_çOk. P q+¨Ü∞« O `≥eã≤ ~å[Ü«∞º Q˘_»= ÃÑ@∞ìHÀQÍ P HÍ~°ºHõ~Î° J`«xx
K«OÑ≤ (D Ñ¨x XO@iQÍ KÕã≤ LO_»Ö_Ë ∞» ), â◊"åxH˜ |~°∞=ÙÅ∞ Hõ\ì˜ Ti K≥~∞° =ÙÖ’
kOKå_»∞. P~°∞ <≥ÅÅ ^•HÍ J`«<=Õ ∞Ü«∂º_À Z=iH© `≥eÜ«∞^Œ∞. ('K«OÑ≤`Õ
K«Oáê~°∞QÍh HõhãÖ â◊"åÅ#~Ú<å `«e^¡ OŒ „_»∞ÅH˜Ü∞« º~å— Jx Z<£H“O@~ü =∞$`«∞Å
â◊"åÅ ™êfinè# Hõq∞\© HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ KåÖÏ=∞Ok „Ñ¨*Ï`«O„`« "Õ∞^è•=ÙÅ∞
LÑ¨<åº™êeKåÛ~°∞. áÈbã¨∞Å K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ „Ñ¨=~°#Î #∞ q=∞i≈OK«_O» ã¨|ÉËQÍh
W@∞=O\˜ =∂#gÜ«∞"≥∞ÿ# ÃãO\˜"≥∞O@∞¡ fã¨∞H˘zÛ q=∞i≈OK«_»OÖ’ L#fl
W|ƒO^Õq∞@O>Ë J#flÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O "å\˜x ÃÑ^ŒQÌ Í MÏ`«~∞° KÕÜ∞« ~°∞, „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞
"åi<Õg∞ J#ÖË~∞° .) "Õãq¨ =zÛ# `«~åfi`« J`«x â◊=O *ÏÅ~°‰¡ Ωõ ^˘iH˜ Ç¨Ï`«º
ãÖQÆu |Ü«∞@Ñ¨_çOk. =∞$`«∞_ç ^ŒQÆæi |O^èŒ∞=ÙÅ∞ ã¨Ç≤Ï`«O Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü`À
ãÖ|O^è•Å∞#fl"å~°∞ HÍ=_»O`À "å~°∞ P Ñ¶∞¨ ’~åxfl P áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« O ^Œ$+≤Hì ˜
fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞ HÍx JÑ¨Ê\˜Hˆ P ^Œà◊ ã¨É∞íè º_»∞ Z<£H“O@~üÖ’ K«xáÈ~Ú
LO_»_O» `À Hõ^Œä =Úyã≤Ok. D Ç¨ÏO`«‰Ωõ _çH˜ U qÑ¨=¡ Hõ"À XHõ J=∞~°w`«O
~å¿ã „Ñ¨=∂^ŒO LOk HÍ|\˜ì J`«x ¿Ñ~°∞ =Ú#QÍÅ ~°q Jx K≥áêÊe.
6
Pkè Ñ ¨ ` « º ~å[H© Ü « ∂ ÅÖ’ <åºÜ« ∂ <åºÜ« ∂ Å Hõ O >ˇ `« = ∞ ã¨ ` åÎ
K«∂Ñ≤OK«_O» , `«=∞ =∂@O>Ë ÉèÜ í ∞« O LO_Õ@@∞¡ K«∂ã¨∞HÀ=_»O KåÖÏ =ÚYºO.
>ˇ„~°~ü =ÚYºO. Ç≤ÏOã¨ <åºÜ«∞OQÍ<Õ „Ñ¨Ü∂≥ y¿ãÎ >ˇ„~°~ü LO_»^∞Œ . `«=∞ =∂@
âßã¨#OQÍ K«ÖÏ=∞}˜ HÍ=_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ cèu LO_®ÅO>Ë 'J=ã¨~=° ∞#∞‰õΩO>Ë
Ç≤ÏOã¨ J<åºÜ«∞OQÍ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_®xH˜ ‰õÄ_» "≥#∞HÍ_»~∞° — J#fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO_®e.
H˘O`«~Ú<å qK«ÛÅq_ç ÅHõ} ∆ O ÖËx Ç≤ÏOã¨ – Ñ¨ÓiÎQÍ <åºÜ«∞ã¨=∞‡`«"∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨
– >ˇ„~°~ü Ñ¨Ù\Õì K«^∞Œ . >ˇ„~°~ü ÖËx^Õ XHõi =∂@ âßã¨#OQÍ K«ÖÏ=∞}˜ HÍ^Œ∞.
Zxq∞k ÖËHõ `˘q∞‡k Uà◊§ HÕ^Œ, Ü«∞^èÕK«ÛùQÍ x~°ƒO^èŒHÍO_» H˘#™êyã¨∞Î#fl
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ëêH± uxÑ≤OK«_O» HÀã¨=∂ J#fl@∞ì „Ñ¨[ÅÖ’ =∞Oz¿Ñ~°∞#fl XHõ
„Ñ¨*Ï„Ñüxkèx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ç¨Ï`«=∂~°ÛÉ’`«∞#flÑ¨ÙÊ_»∞ (`å_çK~« ¡° =∞O_»ÖÏ^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞
=∞Å›~ü~å"À ÖËHõ Hˆ â◊=Ñ¨@flO =∞O_»ÖÏ^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ QÍAÅ â◊OHõ~Ü
° ∂≥ º *Ï˝ÑH¨ Oõ ÖË^∞Œ –
"≥Ú`åÎxH˜ HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ [iyOk) J`«#∞ HÍàÏ§"ÕàÏ§Ñ¨_ç '<Õ<Ñ≥ Ù¨ Ê_»∂ Z=iH©
Ç¨x KÕÜ∞« ÖË^∞Œ Hõ^•, #<≥flO^Œ∞‰õΩ K«OÑ¨Ù`å~°∞— Jx „áê^èÜ
Õ ∞« Ñ¨_Q» Í, '=∞Oz"å}˜fl
K«OÑ≤`<Õ Õ D „Ñ¨É∞íè `«fiO Hõ^∞Œ Å∞`«∞Ok HÍ|\˜ì hÖÏO\˜"å_ç<Õ K«Oáêe— Jx

ã¨=∂^è•#O K≥ÑÊ≤ K«Oáê~°∞. (=∞Å›~ü~å=Ù#∞ `å_çK«~°¡ „áêO`«"åã¨∞Å∞ WÑ¨Ê\˜H©
Jaè=∂#OQÍ *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. 'D „áêO`åxH˜ "Õ∞Å∞ KÕã#≤ <åÜ«∞‰õΩ_≥=~Ô <· å
LO>Ë Jk =∞Å›~ü~å"Õ—#O\Ï~°∞.)
'<åºÜ«∞OQÍ J_çy`Õ q#HõáÈ~Ú#@ì~Ú`Õ J<åºÜ«∞O KÕã≤ =∂
ãÖQÆ`qÕ ∞\’ K«∂Ñ≤™êÎO— J<Õ D "≥Y· i WÑ¨Ê\˜H© ã¨r=OQÍ<Õ L#fl@∞ìOk. „Ñ¨ã∞¨ `Î «
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêÅ#Ö’ J=∞Å=Ù`∞« #fl x~°ƒO^è•xH˜ x~°ã#¨ QÍ Ñ‘ÑÙ¨ Öûò "å~ü ZHõ¯_çHHõ ¯õ _»
„QÍ=∞, =∞O_»Å, ÑÖKå~Úf ™ê÷~Ú `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Ç¨Ï`«=∂~°∞ã¨∞#Î flk.
P ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^è•xfl PáêÅ<åfl PÑ¨Ö~Ë ∞° HÍ|\˜ì "åix
ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ KÕã≤ K«OÑ¨_O» J<åºÜ«∞O J#fl ãÖQÆu J@∞Oz, WÑ¨Ê\˜H˜ D „Hõ=∞OÖ’
K«xáÈ~Ú# "åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok (#ÖÁæO_»Ö’ "≥∂Ç¨Ï<£~Ô _ç,¤ =~°OQÆÖÖò ’ Ñ¨ÙeyÅ¡
JO[Ü«∞º, "≥∞^ŒHÖ ± ’ ^Œ∞ÉÏƒHõ „QÍ=∞ ã¨~Ê° OKü N~åO "≥OHõ>âË fi◊ ~°∞,¡ z=iH˜ PkÖÏÉÏ^£Ö’
MÏ<åÑ¨Ó~ü ã¨~Ê° OKü qÖÏã¨~å=Ù ^Õâáò êO_Õ ‰õÄ_») „Ñ¨[ÅÖ’ =∞Oz ¿Ñ~°∞#fl"åˆ~ `«ÑÊ¨
^Œ∞~å‡~°∞Åæ ∞ HÍ~°∞. "å~°∞ x*ÏxH˜ K«xáÈÜÕ∞^•HÍ J#flÅ‰õÄ q∞„`«∞ÖË. D Ç¨Ï`«ºÅÑ¨@¡
™ê÷xHõ „Ñ¨[ÅÖ’ KåÖÏ x~°ã#¨ =zÛOk. HÍh Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü JO>Ë ÉèÜ í ∞« O ÃÑiyOk.
x#fl\˜^•HÍ LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩ#fl =∞x+≤x ‰õÄ_» "å~°∞ D ~ÀA K«OÑ¨QÅÆ ~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’
=∞Oz ¿Ñ~°∞Ok Hõ^• – ÖË^• J#flÅ∞ KÕÜ∞« =∞#fl Ñ¨#∞Åhfl KÕ™ê#∞ Hõ^• – <åˆHO
ÉèÜ
í ∞« O J#fl Éè~í À™ê Z=fiiH© LO_»x=fi~°∞. „Ñ¨[Å∞ `«=∞ x~°ã#¨ =∞~°záÈ`å~°∞QÍh
D ÉèÜ í ∞« O *Ï˝ÑH¨ Oõ LO@∞Ok.
"≥Ú#fl\˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ZxflHõÅ ~ÀA (Ñ¶„≤ |=i 22#) qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡
zO`«Ñë¡ U*ˇhûÖ’ =∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑeÛ 8 =∞Ok Pk"åã¨∞Å#∞ K«OÑ≤#
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«~º° #∞ WHõ¯_» L^ŒÇÏ¨ iOK«=K«∞Û#∞. ("åiÖ’ U_»∞QÆ∞~°∞ =∂„`«"∞Õ
=∞O^Œ∞ áê`«~Ö
° ’ K«xáÈÜ«∂~°h, Zxq∞^Œ= =ºH˜xÎ áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x H˘\˜ì K«Oáê~°h
XHõ JaèÜ∂≥ QÆO LOk.) áÈeOQ∑ J~ÚáÈ~Ú# `«~∞° "å`« "À@∞¡#fl ÃÑ>ˇÅ ì ∞ "≥#H˜¯
fã¨∞H˘KÕÛ@Ñ¨ÙÊ_»∞ #HõûÖˇ@ · ∞¡ `«=∞ÃÑ·# ^•_ç KÕ™êÎ~ˆ "≥∂##fl ÉèÜ í ∞« O`À áÈbã¨∞Å∞
"åÇ¨Ï<åÅÃÑ·# HÍHõ HÍe#_»H#õ (=∞O^Œ∞áê`«~Å ° ∞ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_®xH˜) ~å=_»"∞Õ
HÍHõ, `«=∞`À áê@∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Pk"åã¨∞Å#∞ ‰õÄ_» fã¨∞H˘xáÈÜ«∂~°∞.
'yi[#∞Å∞ Hõ=K«OQÍ LO>Ë J#flÅ∞ ^•_ç KÕÜ∞« ~°∞— J#flk "åi nè=∂. „Ñ¨[Å#∞
|Å=O`«OQÍ Hõ=K«OQÍ "å_»∞HÀ=_»O ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ PÖ’K«<.Õ HÍh P „áêO`«OÖ’
Ñ¨xKÕ¿ã Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü HÀ~°∞H˘O_» ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ JO`« ã¨∞ÅÉèíOQÍ "≥#H˜¯
`«Q^æÆ Å
Œ ∞K«∞HÀÖË^∞Œ . P Z`«∞QÎ _Æ #» ∞ ™êQÆx¿ãÎ ~å[ºOÃÑ·# `å=Ú KÕã∞¨ #Î fl áÈ~°∞Ö’

XHõ J_»∞QÆ∞ "≥#H˜¯ `«Q_æÆ O» J=Ù`«∞O^Œ#∞‰õΩ<åfl_Õ"∂≥ . HõàÏ§~å K«∂ã¨∂Î ‰õÄ_»
=∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑeÛ Zxq∞k =∞Ok Pk"åã¨∞Å#∞ á⁄@ì# Éˇ@∞ì‰õΩ<åfl_»∞.
(JÑ¨Ê\˜HÕHÍ "≥Å∞Î~°∞ ÉÏQÍ<Õ LOk. =∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑÖËÛ"åà◊√§ `å=Ú Z=ix
K«OÑ¨Ù`«∞#fln K«∂¿ãO`« ^Œ∂~°OÖ’<Õ L<åfl~°∞.)
P `«~∞° "å`« P „áêO`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÉÏ^è∞Œ º_»∞ *ÏO„a WzÛ# "≥Ú^Œ\˜
„Ñ¨H@
õ #Ö’ P yi[# ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ HõhãÖ '™ês— K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . ÃÑ·QÍ, áÈbã¨∞Å∞
Hõ=K«OQÍ "å_»∞HÀ=_®xH˜ ~°=∞‡O>Ë WHõ g∞^Œ@ áÈ=^ŒhÌ „ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«=∞h
yi[#∞Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ_»∞. Hõ=K«OQÍ "å_»∞HÀ=_»O ^•fi~å áÈbã¨∞ÖË P
yi[#∞Å Kå=Ù‰õΩ HÍ~°}O JÜ«∂º~°<åfl_»∞. ÃÑ·H˜ K≥ÑÊ¨ HõáÈ~Ú<å nx ÉèÏ=O
Uq∞@O>Ë 'g∞~°∞ Hõ=K«OQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ `ç Õ "Õ∞=Ú K«OÑ¨Ù`å=Ú *Ï„QÆ`—Î« Jx
ÃÇÏK«ÛiOK«_O» . (#HõûÖˇ@
· ‰¡ Äõ áÈbã¨∞Å‰õÄ =∞^èºŒ „Ñ¨[Å∞ #eyáÈ`«∞<åfl~°∞ J#_»O
`«ÑÙ¨ Ê Jx D ~å¢+Öì Ö’x „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok #=Ú‡`å~°∞. "≥Ú`«OÎ QÍ
#HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞„áêO`åÅ Ñïã≤u÷ x =i‚OK«_®xH˜ Jk `«y# „Ñ¨Ü∂≥ QÆO HÍ^Œ∞QÍh
W@∞=O\˜ Ñ¶∞¨ @#Å‰õΩ Jk `«y# q=~°}.Ë )
P `«~∞° "å`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü <åÜ«∞‰õΩÖˇ=~À *ÏO„ax `«ÑÙ¨ Ê Ñ¨\#ì˜ @∞ì<åfl~°∞.
H˘xfl ~ÀAÅ `«~∞° "å`«, `«=∞ KÕuÖ’ K«xáÈ~Ú# yi[# ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç
Hõ=∆ ∂Ñ¨} HÀ~°∞‰õΩO@∂ J`«#∞ =∞~À „Ñ¨H@ õ # *Ïs KÕ™ê_»∞. J~Ú`Õ J`«xx
`«ÑÙ¨ ÊÑ¨\#ì˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Zxq∞k =∞Ok Pk"åã¨∞Å „áê}ÏÅ∞ fã≤#O^Œ∞‰õΩ P
HÀ~°∞H˘O_» ^Œà◊<åÜ«∞‰õΩx ÃÑ·# U K«~°º~Ú<å fã¨∞‰õΩO\Ï~å? (JO^Œ~°=¸
D<å\˜H© ZÅ∞ÔQuÎ PO^Àà◊# KÕã∞¨ #Î fl K«∞O_»∂~°∞ =∂~°}HÍO_»Ö’ K«xáÈ~ÚOk ‰õÄ_»
Zxq∞k =∞Ok ^Œo`«∞ÖË#x XHõ™êi *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩO^•O.) HõhãÖ 'âßMÏÑ¨~"° ∞≥ #ÿ —
K«~º° Öˇ<· å (~å[º =º=Ç¨~åÅ‰õΩ =iÎOKÕ ÉèÏ+¨ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ~å[º„Ñ¨Ü∞« `åflÅ‰õΩ
‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k =∞i) fã¨∞‰õΩO\Ï~å? JO>Ë ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_ç ™ê÷~Ú #∞O_ç
'_ç"∂≥ \ò— KÕ™êÎ~å? Wk z#fl K«~ˆ º. HÍh ~å[ºO `«#O`«@ `å#∞ WO`«HOõ >Ë
ÃÑ^ŒÌ K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ^Œx =∞#‰õΩ áÈbã¨∞ âßY =º=Ç¨~åÅ #∞O_ç `≥Å∞ã¨∞. ~ˆ Ñ¨Ù
~å[ºO HÍQÀˆ~"å~°∞ ‰õÄ_» JO`Õ. |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ ™ê=∞~å÷ºxH˜ Hˆ O„^Œ™ê÷#O WKÕÛ"å~°∞
xifiK«H} ∆õ QÍ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕã#≤ L^ÀºQÆ∞ÅHõ~Ú<å HÍ~°ºHõ~Å Î° Hõ~Ú<å Hõi#î
tHõÅ
∆ ∞ "ÕÜ∞« ÖË~∞° , "ÕÜ∞« ~°∞. "Õ¿ãÎ =ÓºÇ¨ÏO ^≥|ƒuO@∞Ok. ZO.ZÖò áêsìÅ∞
Jqhu =O\˜ W`«~° P~ÀÑ¨}Å∞#fl HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ |Ç≤Ï+¨¯iOK«_O» [iyOkQÍh
^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ`«#O`À JuQÍ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxH˜ áêÅÊ_ç# "åiÃÑ·# K«~°ºÅ∞

fã¨∞HÀ=_»O J~°∞^Œ∞. =∞Ç¨ J~Ú`Õ Hõ=∂O_»~ü ™ê÷~Ú #∞O_ç ^Œà◊ ã¨É∞íè º_ç
™ê÷~ÚH˜ `«y™æ êÎ~∞° . HÍh „Ñ¨[Å‰õΩ "≥Ú^Œ\^˜ •x HõO>ˇ ~Ô O_»=^Õ Z‰õΩ¯= #+¨Hì ~õ O°
HÍ=K«∞Û. D q+¨Ü∞« OÖ’ áÈbã¨∞ âßY`À áÈeHõ K«∂_»‰Ωõ O_» LO_»Ö=Ë Ú. áÈbã¨∞
âßY ‰õÄ_» JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ âßMÏÑ¨~"° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO@∂ LO@∞Ok. J~Ú`Õ
Jqhu ÖËHõ „Hõ=∞tHõ∆}Ï ~åÇ≤Ï`åºxH˜ ãÖ|OkèOz# ˆHã¨∞ÅÖ’<Õ `«Ñ¨Ê
z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞, ÖÏHõÑπ Ç¨Ï`«ºÅ∞, xëê¯~°}OQÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤# Hˆ ã¨∞ÅÖ’ HÍ^Œ∞.
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ [iy# XHõ Ñ¶∞¨ @##∞ WHõ¯_» „Ñ¨™êÎqOKåe. QÆ`«
ã¨ O =`« û ~° " ≥ ∂ JO`« ‰ õ Ω =ÚO^Œ ∞ ã¨ O =`« û ~° " ≥ ∂ ÃÇ· Ï ^Œ ~ åÉÏ^£ Ö ’ [iy#
Z.S.Ñ≤.P~ü.ZÑ¶π ã¨É‰íè Ωõ [<åxfl ÑÖÑ≤OK«_®xH˜ "åÇ¨Ï<åÅ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =∞x
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ÅÖ’ „QÍg∞} <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ P^ÕâO◊ *Ïs KÕãO≤ k.
(D q^èŒOQÍ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ«∞_»O, "å\˜x áê\ÕK«x"åix ^ŒO_çOK«_»O
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ JÅ"å>Ë. [#â◊H"Î˜ åà◊√§ ‰õÄ_» W\©=Å D Ñ¨ûúŒ JÅ=~°∞K«∞‰õΩ#fl@∞ì<åfl~°∞.
P q^èOŒ QÍ [<åxfl `«~e° Oz# ã¨ÉÅ íè Ö’ – P [#O J~Ú+Öì QÍ =™êÎ~x° HÍ^Œ∞ –
=∂É’\˜ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞ ¿ãì*Hˇ ¯˜ „Ñ¨*Ï`«O„`« qÅ∞=Å QÆ∞iOz LÑ¨<åº™êeã¨∞Î
LO\Ï=Ú!) ~å=∂Ô~_ç¤ „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# ~°OQÆ∞ <å~åQ“_£ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü P^ÕtOz#
„Ñ¨HÍ~°O P Ti [#O ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ áÈ=_®xH˜ |ã¨∞û U~åÊ@∞ KÕ™ê_»∞ QÍh
ÃÇ·Ï"Õ g∞^Œ áÈbã¨∞Å∞ |ã¨∞û#∞ PÑ≤ "≥#H˜¯ ÑÖÑ≤OKÕ™ê~°∞. <å~åQ“_£ `«¿ÑÊg∞
ÖËHáõ È~Ú#Ñ¨Ê\˜H© [<åxfl J`«<Õ HÍ"åÅx ÑÖÑ¨Ö^Ë xŒ K≥ÑÊ≤ P „áêO`« ^ŒàO◊
J`«xx H˘\˜ì K«OÑ≤Ok. D Ç¨Ï`«º QÆ∞iOz KåÖÏ Q˘_»= J~ÚOk. |Ç¨ïâß
nxH˜ tHõQ∆ Í<Õ<"Õ ∂≥ P ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ ã¨∞h`«#∞ ^Œà◊ ã¨É∞íè º~åe ™ê÷~ÚH˜
_ç"∂≥ \ò KÕã#≤ @∞ì D =∞^èºŒ "å~°Ö
Î ÁKåÛ~Ú, J~Ú`Õ P"≥∞ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ „Ñ¨=~°#Î
QÆ∞iOz "Õ~ˆ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ ‰õÄ_» L<åfl~Ú HÍ|\˜ì HÍ~°}O "Õ~ˆ HÍ=K«∞Û.
Z=ig∞^Œ#~Ú<å ^•_ç KÕ¿ã>Ñ¨ÙÊ_»∞ qÑ¨s`« |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕÜ∞« _»O
‰õÄ_» PkèÑ`¨ º« áÈ~°∞‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ >ˇ„~°~Ö
ü ’ ÉèÏQÆ"∞Õ . Hõu`Î À XHõ áÈ@∞ á⁄_çz
K«Oáê~°<À `«∞áêH˜`À XHõ `«∂\Ï HÍeÛ K«Oáê~°<À qO>Ë Z‰õΩ¯= ÉèÜ í ∞« O HõÅQÆ^∞Œ .
|O_»~åà◊√§ ZuÎ g∞^Œ "Õã≤ Xà◊√§ q~°Q˘\Ïì~x° q#flÑ¨ÙÊ_»∞, #_»∞=Ú‰õΩ „ÔQ<Õ_£ Hõ\ì˜
¿ÑeÛ =∞x+≤x `«∞`«∞xÎ Ü«∞Å∞ KÕ™ê~°x q#flÑ¨ÙÊ_»∞, W#Ñ¨~å_»`¡ À Xà◊§O`å q~°Q˘æ\ì˜
ÖË^• Q˘_»e¤ `À `≥Q#Æ iH˜ ÉèÏ~åºÑ≤ÅÅ ¡ ã¨=∞HõO∆ Ö’ Ñ¨_ãÕ ≤ 'á⁄^Œ∞#Ì fl ^•HÍ Pã¨Ê„uH˜
fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ gÖË^¡ xŒ — âßã≤OzáÈQÍ Tà’§ rÑ¨Ù L#flÑ¨Ê\˜H© P ™êÇ¨ÏãÖ
KÕÜ∞« ÖËHõ J~Ú# "åà◊§O^Œ~∂° xã¨ûÇ¨Ü«∞OQÍ qÅÑ≤ã∞¨ OÎ _»QÍ `≥Å"¡ åˆ~ Ö’Ñ¨Å

qÅqÅÖÏ_ç K«xáÈÜ«∂_»x q#flÑ¨ÙÊ_»∞ – Xà◊√¡ [Å^ŒiOKÕ ÉèÜ í ∞« O Ñ¨Ù_»∞`«∞Ok.
D Ñ¨x KÕÜ∞« QÆÅ "åà◊§ÃÑ·# 'ÉèÜ í ∞« Éè‰í Ωõ Å
Î ∞— KåÖÏ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. â◊"åÅ â◊HÖ õ ÏÅ∞
K≥@∞ì H˘=∞‡Å‰õΩ "ÕàÏ§_Õ =∞O^Œ∞áê`«~° Ç¨Ï`«ºÅ ^Œ$â◊ºO J^Õ J#∞Éè∂í u Hõeyã¨∞OÎ k.
'K«OáêÅx H˘@ìÖ^Ë ∞Œ . H˘_ç`Õ K«zÛáÈÜ«∂_»∞— Jx #HõûÖˇ@ · ∞¡ q=~°} W=fi_»O ¿ÑÑ¨~Ö¡° ’
K«^∞Œ =Ù`«∞O\ÏO. (D ~°H"õ ∞≥ #ÿ q=~°}Å∞ WzÛ – XHõ™êi HÍ^Œ∞, Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ – `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ
„Ñ≤qÖË*ò „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ Ju H˘kÌ=∞OkH˜ LO@∞Ok.) "åà◊√§ JO`« „‰õÄ~°OQÍ H˘_»`å~°∞
=∞i. W#Ñ¨~å_»`¡ À H˘_»`å~°∞, Q˘_»à¤ `¡◊ À #~°∞‰õΩ`å~°∞. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ KÕ`∞« Å∞ HÍà◊√§
`≥Q#Æ iˆH"å~°∞. HÍh áÈbã¨∞Å∞ D qHõÖÏOQÆ∞Å#∞ WHõ¯_® JHõ¯_® „Ñ¨îŒ ≈Oz
#HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ K≥_¿¤» Ñ~°∞ `Õ=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ÏìHõ Jk =∂#∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh Hõ„~°Å`À
|O_»~åà◊§`À ÖËHõ W#Ñ¨~å_»¡`À Ñ¨Hõ¯>ˇ=ÚHõÅ∞, HÍe Z=ÚHõÅ∞ qiˆQÖÏQÆ
Kå=ÉÏ^Œ_O» =∂„`«O "åiH˜ Ju „Ñ≤Ü∞« "≥∞#ÿ tHõQ∆ Í LO_çáÈ~ÚOk.
áÈbã¨∞Å Ç≤ÏOã¨Ö’x K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ JOâßÅ#∞ q=∞i≈OK«_O» ã¨|ÉËQÍh
ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ =∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å#∞ „Ñ¨™êÎqOK«_O» , 'â◊"å#fl~Ú<å K«∂ã¨∞HÀx=fi~å?—
'PáêºÜ«∞OQÍ Hõhflà◊√§ ÃÑ@ìx=fi~å?— Jx J_»Q_Æ O» H˘OK≥O W|ƒOkHõ~O° Jx
ÃÑ·# J<åfl#∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ `å=Ú K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩ#fl"åi Pf‡Ü«ÚÅ =∂#ã≤Hõ
J#∞Éè∂í `«∞Å Ñ¨@¡ U H˘OK≥O Q“~°=O L<åfl =ÚYO ÑÿeáÈ~Ú =∞x+≤x
QÆ∞~°∞ÑÎ @¨ Öì xË Ñ¨ûúŒ Ö’ K«OÑ¨~∞° . HÍh Q˘_»e¤ `À<À |O_»~åà◊§`À<À `«Å Ñ¨QÅ Æ Q˘\˜,ì
=ÚYO #∞A˚ #∞A˚ KÕã≤ K«OÑ¨_"» ∞Õ HÍHõ `«∞áêH˜`À HÍeÛ K«O¿Ñ@Ñ¨ÙÊ_»∞ ‰õÄ_»
KèåfÖ’ HÍÅÛ‰õΩO_» QÆ_O¤» HÕ^Œ HÍeÛ =ÚYO "≥Ú`«OÎ ¿ÑÖËÛÜ«∞_»O #HõûÖˇ@ · ∞¡
KÕ¿ã Ç¨Ï`«ºÅÖ’ `«~K ° ∞« QÍ HõxÑ≤OKÕ qHõ$`« ^Œ$â◊ºO. D =∞^èºŒ "≥∞^ŒH± lÖÏ¡Ö’
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ~°gO^Œ~~Ôü _ç¤ =Ú‰õΩ¯Ñ¨Ù\ÏÅÖ’ `«ÑO¨ Kå ÃÑ\˜ì `«Ö ZyiáÈÜÕ∞ÖÏQÆ
HÍÅÛ_»"∞Õ HÍHõ HÍeáÈ~Ú# Ñ¨Ù„Ô~Ö’ J`«xx ZO^Œ∞‰õΩ K«Oáê~À K≥¿ÑÊ z\©ì ÃÑ\˜ì
=∞s áÈÜ«∂~°∞. ZO`« qHõ$`«"∞≥ #ÿ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ L#fl"åà◊√§ HÍHõáÈ`Õ D Ñ¨x
KÕÜ∞« QÆÅ~°∞?
D Ju „‰õÄ~°`åfixfl „Ñ¨tfl¿ãÎ Jk '=~°Hæ ãõ —≤ Jh, 'g∞ É’\˜ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ
"Õ∞^è•=ÙÅ‰õΩ J~°O÷ HÍ^Œ∞— Jh ["å|∞ K≥áêÎ~∞° . K«xáÈ~Ú#"å_»∞ K«OÑ≤#"å_çx
XHõ rq`«HÍÅO "ÕkOè z LO>Ë D „‰õÄ~°`åfixfl J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆÅ=Ú. ã¨=∞i÷Oz<å
ã¨=∞i÷OK«HõáÈ~Ú<å ™ê#∞Éèí∂u K«∂Ñ≤OK«QÆÅ=Ú. K«xáÈÜÕ∞"åà◊§O`å
^ÀÑ≤_^ô •~°~¡ Ú`Õ ‰õÄ_» – #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ Z‰õΩ¯=QÍ HÕk ‰õΩÖÏÅ‰õÄ =~åæÅ‰õÄ
K≥Ok#"å~°∞ HÍ|\˜ì – D Hõãx≤ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆÅ=Ú. HÍh #HõûÖˇ@ · ∞¡ KÕ¿ã

Ç¨Ï`«ºÅÖ’ (ZÑ¨ÙÊ_À J~°∞^Œ∞QÍ `«Ñ¨Ê) K«O¿Ñ"åiH© K«OÑ¨|_Õ"åiH© =ºH˜ÎQÆ`«
ãÖ|O^è"Œ ∞Õ g∞ LO_»^∞Œ . J=hfl XHõ ~å[H©Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« O Ñ¶e¨ `«OQÍ KÕ¿ã Ç¨Ï`«ºÖË.
áÈh =∞$`«∞ÅO^Œ~°∂ ^ÀÑ≤_ô =~åæÅ‰õÄ ‰õΩÖÏÅ‰õÄ K≥Ok#"å~å JO>Ë XHõ
"≥∞<ÿ åi\© =∂„`«"∞Õ P HÀ=‰õΩ K≥Ok#"å~°∞. "≥∞*Ïi\© Zãπ.ã≤, Zãπ.\˜, a.ã≤
‰õΩÖÏÅ‰õΩ ÖËHõ ¿Ñ^Œ, =∞^èºŒ `«~Q° uÆ =~åæÅ‰õΩ K≥Ok#"åˆ~. #HõûÖˇ@ · ∞¡ KÕ¿ã Ç¨Ï`«ºÅÖ’
K«O¿Ñ"å~°∂ K«KÛÕ "å~°∂ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ (H˘xfl q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ`À) XˆH ™ê=∂lHõ
„âı}∞Å‰õΩ K≥Ok#"åˆ~. (XHõ¯ #HõûÖˇ>· H¡Ë Í^Œ∞ Jxfl ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ L^Œº=∂Å∂
`«=∞ ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åk<Õ Z‰õΩ¯=QÍ Hõ|o™êÎÜ∞« <Õk XHõ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ "åãÎ̈=O.)
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞, '^ÕÇÏ¨ â◊√kú— KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞ WO`« „‰õÄ~°OQÍ
=º=Ç¨ÏiOK«_®xfl U q^èŒOQÍ J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åe? `«=∞ Ñ¨@¡ ã¨=∂[OÖ’
'ÉèÜ
í ∞« Éè‰í Ωõ Å
Î ∞— ÃÑOKÕ L^ÕâÌ º◊ O ^•xH˜ HÍ~°}O HÍ^Œ#∞‰õΩO>Ë „‰õÄ~°`åfixfl ZO*ÏÜü∞
KÕ¿ã ÉÏÑ¨`∞« =∞#∞+¨µÅ∞ D áêsìÅÖ’ KÕ~∞° `«∞<åfl~°#∞HÀ"åe. ~Ô O_»∂ H˘O`«
x["Õ∞##∞‰õΩO\Ï#∞. Ç≤ÏOã¨#∞ J^Õ Ñ¨xQÍ „Ñ¨Ü≥∂yOKÕ L^Œº=∂Å∞
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍhfl |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ JkèHÍ~åhfl P~åkèOKÕ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ =∞#∞+¨µÅ#∞
PHõiO¬ KÕ „Ñ=¨ ∂^ŒO LOk. `«=∞ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° Ö’ P QÆ∞}Ïxfl ÃÑOá⁄OkOKÕ „Ñ=¨ ∂^Œ=¸
LOk. Wk q∞e>ˇO@¡Hˆ HÍ^Œ∞, "Õ∞^è•=ÙÅ‰õÄ =iÎã∞¨ OÎ k. (q∞e>ˇO@¡‰Ωõ =∂„`«"∞Õ
K≥_¿¤» Ñ~°∞ =zÛ#Ñ¨Ê\˜H.© ) =∞# ~å¢+Öì Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü∂« Å Ñ¶e¨ `«OQÍ
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍxfl P~åkèOKÕ (ZO*ÏÜü∞ KÕ¿ã) q∞e>ˇO>Ë¡ HÍHõ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∞
‰õÄ_» KåÖÏ=∞Ok `«Ü∂« ~°Ü∂« º~°∞. "åà◊§‰õΩ "Õ~ˆ ~å[H©Ü∂« Å∞QÍh P^Œ~å≈Å∞QÍh
LO_»=#ÖË=Ú HÍh P^Œ~å≈Å∞ ZHõ¯_» JO`«=∞=Ù`åÜ≥∂ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À
PkèHºõ `«#∞ xÅÉˇ@∞ì‰Ωõ <Õ ã¨`åÎ#∞ Jaè=∂xOKÕ QÆ∞}O ZHõ¯_» "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞O^À
K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ ('<Õ#∞ =∞O^Œ∞áê`«~#° ~Ú ¿ÑÅ∞`å#∞—, '<Õ#∞ `«∞áêH© `«∂\Ï#=Ù`å#∞—
JO@∂ q~°ãO¨ Hõ=ÙÅ∞ ~åã¨∞#Î fl Hõq`«fiO K«kq#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ WO^Œ∞Ö’ qÑ¨=¡ O ZO`«,
âß_ç[O ZO`« J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.)
=∞#O LÑ¨Ü∂≥ yOKÕ ™ê^è<Œ åÅ∞ =∞# ÅH∆ÍºxH˜ LÑ¨H~õ } ° ÏÅ∞ =∂„`«"∞Õ
HÍ^Œ∞. Jq uiy =∞# g∞^Œ „Ñ¨ÉÏè =O "Õ™êÎ~Ú. =∞# ã¨=∂[O g∞^Œ „Ñ¨ÉÏè =O
"Õ™êÎ~Ú. Z=Ô~=~°∞ D '=∞#O— J<Õ^•xÖ’ ÉèÏQÆ=∞=Ù`å~À x~°~‚ Ú™êÎ~Ú. '=∞#O—
~ˆ Ñ¨Ù U=∞=Ù`å"≥∂ x~°~‚ Ú™êÎ~Ú. (ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ =∞#ã¨∞#fl J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞QÍ ZO.ZÖò
áêsìÅÖ’#∂, "å\˜ „Ñ¨*Ï ãÖÑ¶∂¨ ÅÖ’#∂, "å\˜ "Õ∞^è•q ãÖÑ¶∂¨ ÅÖ’#∂ KÕi H˘<åflà◊§‰õΩ
Hõiî#OQÍ, qHõ$`«OQÍ, „‰õÄ~°OQÍ, HõÑ¨@OQÍ `«Ü«∂~°~Ú# "åà◊§#∞ ZO`«=∞Okx

K«∂_»_O» ÖË^∞Œ ?) HÍh¬~åO, ÖÏÅ∂„Ñ¨™ê^£ Ü«∂^Œ"Å
£ #∞O_ç #HõûÖˇ@
· ^¡ •HÍ D
^Õâßxfl qÑ¨g¡ Hõi™êÎ=∞x =ÚO^Œ∞H˘ã¨∞#Î fl "åÔ~=fiiÖ’#∂ D ã¨Ê$Ç¨Ï ÖËHáõ È=_»O
D ^ÕâO◊ Ö’ JÉè∞í º^ŒÜ∞« ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ Ñ¨\#ì˜ ^Œ∞~°uæ . HÍh¬~åO J=HÍâ◊"å^Œ
Kå`«∞~åºhfl, gi |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ ™ê=∞~å÷ºhfl Jaè=∂xOK«QÆÅ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
KåÖÏ=∞Ok `«Ü«∂~°Ü«∂º~°O>Ë PÖ’K«<åÑ¨~°∞Å∞ ZO`« J<åÖ’z`«OQÍ
=º=Ç¨Ïiã¨∞<Î åfl~À J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok.
D =∞^èºŒ qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `åO_»= ^ŒàO◊ W^Œ~Ì ∞°
Pk"åã¨∞Å#∞ H˜_®flÑπ KÕã≤ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú Ñ¨„uHÍ qÖËH~õ ∞° Å#∞ Ñ≤ez „ÃÑãπ HÍ#Êù~Ô <£û
ÃÑ\Õì k. P W^ŒiÌ KÕ`å `å=Ú áÈbãπ W<£áê¶ ~°‡~°=¡ ∞x K≥ÑÊ≤ OzOk. "åi XÑ¨ÙÊHÀÅ∞
=Úyã≤# `«~∞° "å`«, "åiÖ’ XHõix K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩ<åflO Jx qÖËY~°∞Å‰õΩ K≥ÑÊ≤
(J`«#∞ qO@∞O_»QÍ<Õ) 'Ñ¶Ö ¨ Ï<å ~ÀA K«OÑ¨Ù`åO— Jx =ÚÇ¨˙~°OÎ „Ñ¨H\ õ O˜ zOk.
`«~∞° "åu ~ÀA P q+¨Ü∞« O ¿ÑÑ¨~Ö ¡° ’ =zÛOk. P `«~∞° "å`« – =ÚO^Œ∞QÍ
„Ñ¨H\õ O˜ z# `Õn<å_Õ – P yi[#∞_çx ^ŒàO◊ HÍeÛ K«OÑ≤Ok. J`«xx K«OÑ¨_®xH˜
D „_®=∂ JO`å JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . J=∂Ü«∞‰õΩÖÃÑ·# W<£áê¶ ~°‡~ü J#fl =Ú„^Œ"ãÕ ≤
K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°#fl P~ÀÑ¨}#∞ Z^Œ∞~˘¯#_®xˆH J`«x KÕ`« P =∂@ K≥ÑÊ≤ OKå~°x
J#∞HÀÖËO. ZO^Œ∞HõO>Ë ^ŒàO◊ J`«xfl H˜_®flÑπ KÕã≤ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú `«# Hõã_ì¨ Ö ô ’<Õ
„ÃÑãπ HÍ#Êù~Ô <£û ÃÑ\˜¿ì ãÎ JO^Œ∞Ö’ J`«#∞ WKÕÛ XÑ¨ÙÊHÀÅ∞‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í qâ◊fiã¨hÜ«∞`«
LO_»^∞Œ . =∞i ZO^Œ∞‰õΩ KÕã#≤ @∞ì?
Ñ≤e¡ ZÅHõ`À K≥ÅQÍ@=∂_ç#@∞ì |OkèOz# =ºH˜Î KÕ`<« Õ Ñ¨„uHÍ =ÚYOQÍ
<Õ~O° XÑ≤ÊOz J`«xx Ñ¶Ö ¨ Ï# ~ÀA Ñ¶Ö ¨ Ï# "Õà‰◊ Ωõ K«OÑ¨Ù`å=∞x „Ñ¨H\ õ O˜ z
ãïQÍæ J^Õ ~ÀA# J^Õ >ˇOÿ ‰õΩ K«OÑ¨_O» Ö’ cèuQ˘e¿Ñ ^ŒH`∆õ ,« ZÑ¶+≤ Ü ≤ ∞≥ hû LOk.
P „Ñ¨Ü∂≥ [#O HÀãÖ J~Ú LO_®e. JO`ÕHÍHõ D „Ñ¨^~Œ ≈° <å`«‡Hõ Ç≤ÏOã¨Ö’
XHõ qHõ$`«"∞≥ #ÿ P#O^ŒO ‰õÄ_» LO_ç LO_®e. P Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_çÖ’
J@∞=O\˜ qHõ$`«"∞≥ #ÿ QÆ∞}O ÖË‰Ωõ O>Ë |On =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ „QÆÇÏ≤ OK«QeÆ Qˆ "å_»∞
HÍ_®? x*ÏxH˜ „QÆÇ≤ÏOK«‰õΩO_» LO\Ï_»#∞HÀ#∞. „QÆÇ≤ÏOz ‰õÄ_» P Ñ¨x
KÕÜ∞« _»OÖ’ âß_ç[O ÖË^•? áÈh J`«<=Õ ∞~Ú<å ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ Pk"åã¨∞Å#∞
Ñ‘_Oç z# Ñ¨~å~Ú =∞xëê JO>Ë HÍ^Œ∞. W<£áê¶ ~°‡~ü J~Ú LO_»=K«∞Û<Õ"∂≥
QÍh ¿Ñ^Œ yi[#∞_Õ. (<å‰õΩ `≥eã≤ qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ WÑ¨Ê\˜^•HÍ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
KÕuÖ’ K«xáÈ~Ú# "å~°O`å yi[#∞ÖË. q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÖË=~Ú<å LO>Ë Z=~°~Ú<å
K≥¿ÑÎ ãÖ`À+≤™êÎ#∞.) JO^Œ∞=Å¡ D âß_çã∞¨ ì „Ñ¨=~°#Î #∞ '=~°Hæ ãõ —≤ J#∞HÀÖË=Ú.

áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨[Å#∞ H˘\˜#ì Ñ¨ÙÊ_»∞ '¢ã‘Å Î ∞ Ñ≤ÅÅ¡ ∞ Jx K«∂_»‰Ωõ O_» H˘\Ïì~∞° —
JO@∂O\ÏO. JO>Ë J~°O÷ Zky# =∞QÆ"åà◊§#∞ H˘_ç`Õ Ñ¶~¨ "° åÖË^xŒ HÍ^Œ∞.
`«=∞#∞ `å=Ú ~°HO∆˜ K«∞HÀÖËx "åih, Z^Œ∞~°∞ uiy ^•_ç KÕÜ∞« ÖËx"åih H˘@ì_O»
=∞s J<åºÜ«∞=∞x. JO^Œ∞Hˆ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨~à° #◊ ∞
K«OÑ≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ ÖË#O`« q=∞~°≈ =zÛOk. P J=∂‡~Ú qÑ¨=¡ O QÆ∞iOz
~˘=∂O\˜H±QÍ TÇ≤ÏOK«∞H˘x Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üÖ’ KÕ~°∞^•=∞xáÈ`Õ J#=ã¨~°OQÍ
J#∞=∂xOz K«Oáê~°<kÕ KåÖÏ=∞Ok Jaè„áêÜ«∞O. XHõ"àÕ ◊ P"≥∞ áÈbãπ U*ˇO\ò
Jx "å~°∞ x[OQÍ<Õ J#∞=∂xOz<å, JÑ¨Ê\˜HÍ"≥∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl q+¨Ü∂« Å∂
KèkÕ Oz# ~°ÇÏ¨ ™êºÅ∂ Ug∞ ÖË=Ù HÍ|\˜ì 'h ãÖQÆu =∂‰õΩ `≥eã≤Ok— Jx K≥ÑÊ≤
ÑÖÑ≤OKÕã≤ LO_»=K«∞Û Hõ^•? K«OÑ¨_»O ZO^Œ∞‰õΩ? `«=∞ ã¨`åÎ Uq∞\’
K«∂Ñ≤OKåÅ#fl ^Œ~Ê° O HÍHõáÈ`Õ.
'¢ã‘Å
Î #∞ ã¨ÇÏ≤ `«O H˘\Ïì~∞° — JxÑ≤OK«∞HÀ=_®xH˜ #HõûÖˇ\ · ò ^ŒàÏÅ‰õΩ WÑ¨ÙÊ_»∞
JÉèºí O`«~O° ÖË^xŒ Ñ≤ã∞¨ OÎ k. W<£áê¶ ~°‡~°∞Q¡ Í J#∞=∂xOz# ¢ã‘Å Î #∞ K«OÑ¨_"» ∞Õ
HÍ^Œ∞ (x*Ï=∂ÉÏ^£ ã¨~°à◊ Ç¨Ï`Õº HÍHõ PkÖÏÉÏ^£Ö’ XHõ\˜, =~°OQÆÖòÖ’ XHõ\˜
[iQÍ~Ú) `«=∞‰õΩ ~å[H©Ü«∞OQÍ J_»¤O =zÛ# =∞QÆ"åà◊§ÃÑ·# ^•_çKÕã≤#@∞ì
¢ã‘ÖÎ ÃÑ·# ‰õÄ_» ^•_ç KÕã≤ H˘\˜#ì Ñ¶∞¨ @# x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x Ñ¨_¯» Öò „QÍ=∞OÖ’
[iyOk. HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’#∂ D =∞^èºŒ XHõ Ñ¶∞¨ @# [iyOk. K≥QÍæO J<Õ
TiÖ’ „Ñ¨[Å∞ KåÖÏ=∞Ok Hõeã≤ '=∂ TiH˜ J#flÅ∂ ~å=^Œ∞,Ì áÈbã¨∞Å∂
~å=^Œ∞—Ì Jx f~å‡#O KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ, XHõ =ºH˜ÃÎ Ñ·# W<£áê¶ ~°‡~ü JO@∂ áÈã¨~ì ∞° ¡
"ÕÜ∞« É’~Ú# HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ `«i"Õ∞ã≤#O^Œ∞‰õΩ Ti [#OÃÑ·# HÀÑÿOz ÃÑ^ŒÌ
ãÖYºÖ’ „QÍ=∞OÃÑ·# ^•_çKãÕ #≤ ÃÑ^ŒÑÌ e¨ ¡ ^ŒàO◊ , KåÖÏ=∞Ok`À áê@∞ P „QÍ=∞O
ZO.Ñ≤.\˜.ã≤ J~Ú# <åQÆ=∞‡#∞ ‰õÄ_» H˘\˜ì ~år<å=∂ KÕÜ∞« =∞<åfl~°∞. Zky#
Ñ≤ÅÅ ¡ ∞#fl <åQÆ=∞‡ (Wk P"≥∞ WzÛ# q=~°})Ë ^≥|ƒÅ HõO>Ë ‰õÄ_» J==∂<åxH˜
~år<å=∂ KÕãO≤ k.
|∂`«∞Å∞ ¢ã‘Å Î #∞ HÕK«Ñ~¨ ∞° ™êÎ~Ú HÍ|\˜ì L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ â◊„`«∞=Ù#∞
u>Ë@ ì Ñ¨ÙÊ_»∞ ‰õÄ_» |∂`«∞ u@∞¡ u@ì‰Äõ _»^#Œ fl J=QÍÇ¨Ï# HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌHÍÅOQÍ
=∞#‰õΩ ÑïK«Ü∞« O LOk. #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~Å
Î° ∞ |∂`«∞ u@∞¡ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«~#° fl
Jaè„áêÜ«∞O ‰õÄ_» XHõÑÙ¨ Ê_»∞ LO_çOk. WÑ¨ÙÊ_»k ÖË^∞Œ . HÀÑÖ =zÛ#Ñ¨Ù_»∞ (Jk
XHõ Éè∂í ™êfiq∞ g∞^Œ HÀÑ¨"∞Õ HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ ) |*Ï~À¡ u\˜#ì @∞ì ÉèÏ~°º#∂ `«eh¡ HÕK«Ñi¨ KÕ
Ñ¨ûúŒ Ö’ u>Ëì ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩÅ QÆ∞iOz D =∞^èºŒ qO@∞<åflO. (XHõ '=∂r—x P

q^èOŒ QÍ u\˜#ì Ñ¨ÙÊ_»∞ '=∂ J=∞‡ KÕuÖ’ #∞=Ùfi Zxfl™ê~°∞¡ J#flO u<åfl"À =∞~°záÈ=^Œ<Ì åfl—
Jx J`«#∞ ÉÏ^èQŒ Í *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕÜ∞« =Åã≤=zÛOk.)
ÖˇO· yHõ <Õ~åÅ Ñ¨@¡ L^•ã‘# "≥Y · i ‰õÄ_» HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. ~ˆ Ñπ KÕ™ê_»#fl
JaèÜ∂≥ QÆO L#fl ~åA<åÜ«∞H± Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~QÎ° Í H˘#™êQÆ_®xfl QÆ∞iOz
ÃÑ·# K≥áêÊ#∞. HõsO#QÆ~Ö ü ’<Õ XHõ „QÍ=∞OÖ’ [#â◊HÎ˜ HÍ~°ºHõ~Î° `«=Ú‡_ç g∞^Œ
XHõ J=∂‡~ÚÃÑ·# J`åºKå~°O KÕ™ê_»#fl JaèÜ∂≥ QÆO =zÛOk. J`«#∞ XHõ
'J#fl—‰õΩ `«=Ú‡_»∞ HÍHõáÈ`Õ ÉÏkè`∞« ~åe `«~Ñ° Ù¨¶ "å~°∞, ÖËHõ W`«~° „Ñ¨[Å∞ J`«xÃÑ·#
U^À XHõ K«~º° fã¨∞‰õΩO^Œ∞~°∞. (áÈbã¨∞ HõOÃÑ¡~ÚO\ò W=fi_»"∞Õ HÍ=K«∞Û.) HÍh
ã¨fi`«O„uOK«_®xH˜ "≥~z ° J#flÅˆH K≥áêÊ~°∞. "Õ∞=Ú "å_ç ãÖQÆu K«∂ã¨∞‰õΩO\ÏO.
g∞ˆ~g∞ HõÅQÆ*ãË ∞¨ HÀ=^ŒxÌ "å~°<åfl~°∞. HÍh Ug∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . J^Õ lÖÏ¡Ö’x
x=∞‡Ñë¡ '[#â◊H—Î˜ áÈ~å\ÏÅ Pq~åƒù"åxH˜ ¿Ñ~°∞Ñ¨_¤» „QÍ=∞O. `«~∞° "å`« [#â◊HÎ˜
– Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü Ñ¶¨∞~°¬}ÅÖ’ W~°∞‰õΩ¯Ok. P TiÖ’ ˆ~Ñ≤ã¨∞ìQÍ ¿Ñ~°∞ Ñ¨_ç#
=º‰õΩÅ Î ∞<åfl~°∞. "å~°∞ ~ˆ Ñπ KÕã#≤ J=∂‡~ÚÅ∞ x~°ƒÜ ù ∞« OQÍ "åi ¿Ñ~°∞¡ K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞.
J~Ú<å <Õ~ã° ∞¨ Å Î ‰õΩ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü`À ãÖ|O^è•Å∞<åflÜ«∞#fl ÉèÜ í ∞« O`À Z=~°∂
Ug∞ KÕÜ∞« ~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ TiÖ’H˜ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ "åi QÆ∞iOz „Ñ¨[Å_çy`Õ
'"åà◊√§ =∂"åà◊√§HÍ~°∞— Jx „Ñ¨H\ õ ™˜ êÎ~∞° HÍh "åà◊§<Õg∞ KÕÜ∞« ~°∞. HõhãÖ XHõ
^Œà◊ ã¨É∞íè º_ç`À "åiH˜ ^ŒQ~æÆ ° ãÖ|O^è•Å∞<åflÜ«∞x „QÍ=∞ã¨∞Å Î ‰õΩ HõzÛ`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞.
JO^Œ∞Hˆ ã¨fi`«O„uOz U"≥∞<ÿ å KÕÜ∂« ÅO>Ë "åà◊‰¡ Ωõ WÑ¨Ê\˜H© ÉèÜ í ∞« "Õ∞.
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’<Õ QÀ^•=i ã¨g∞áê# ^˘O`åÑ¨Ó~ü J<Õ „QÍ=∞O LOk.
P TiH˜ K≥Ok# |∞„~°HÍÜ«∞Å Ñ¨^‡Œ J<Õ ^Œo`« Ü«Ú=uH˜ QÆ`« ãÖ=`«û~°O
~å_çHÖ õ ò q∞e>ˇO@¡ KÕuÖ’ KåÖÏ KÕ^∞Œ J#∞Éè=í O Z^Œ∞~°~ÚOk. P"≥∞ `«#
`«e`¡ O« „_»∞Å WëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«#HõO>Ë ÉÏQÍ ÃÑ^Œ"Ì å_»~Ú# q"åÇ≤Ï`«∞_çx
ÃÑO_ç¡ KÕã∞¨ ‰õΩOk. P ÃÑO_ç¡ J`«x ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ‰õÄ_» W+Öì ÖË^∞Œ . J`«#∞ Ñ¨x
"≥`∞« HÀ¯=_®xH˜ QÆÖÊò ù ^ÕâßÅ‰õΩ áÈÜÕ∞ãïH˜ Ñ¨^‡Œ ~Ô O_»∞ Wà◊§Ö’#∂ Ñ¨~å~Ú^•xQÍ
|`«H™õ êyOk. P"≥∞ Éè~í Î° WÅ∞¡ XHõ<å_»∞ „Ñ¨=∂^Œ=âß`«∞Î `«QÅ Æ |_çáÈQÍ WO\˜"å~°∞
P"≥∞<Õ xOkOKå~°∞. z=iHÍ"≥∞ J#flÅ ^ŒQiæÆ H˜ áÈ^ŒÅK«∞‰õΩOk. JO^Œ∞HÀãÖ
™ê÷xHõ q∞e>ˇO@¡ ã¨Ç¨ Ü«∞O HÀiOk. "åà◊√§ P"≥∞ ã≤u÷ x Pã¨~å KÕã∞¨ H˘x P"≥∞#∞
ÖˇO· yHõOQÍ Ö’|~°∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. XHõ <≥Å `«~∞° "å`« ^ŒàO◊ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞.
^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ [iy# q+¨Ü∞« O „QÆÇÏ≤ Oz#@∞ì<åfl_»∞. P"≥∞‰õΩ WO\˜H˜ uiy
á⁄=∞‡x #K«Û*ˇÑ≤Ê `«O„_çH˜ JÑ¨ÊyOKå_»∞. JO`ÕQÍx P q∞e>ˇO@¡#∞

|Ç≤Ï+¨¯iOK«_O» QÍh "åiÃÑ·# "Õ~ˆ K«~º° fã¨∞HÀ=_»O QÍh [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . P"≥∞
WO\˜H˘zÛ# H˘<åflà◊§‰õΩ q+¨Ü∞« O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl áÈbã¨∞Å∞ P"≥∞#∞ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú
"å~°O ~ÀAÅ∞ x~°ƒOkèOz P"≥∞‰õΩ [iy# J<åºÜ«∂xH˜ WOH˘OK≥O KÕiÛ (^Œà◊
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ ‰õÄ_» P"≥∞#∞ ~ˆ Ñπ KÕ™ê_»x) Ñ¨„uHÍ qÖËY~°∞Å‰õΩ K≥ÑÊ¨ =Åã≤OkQÍ
XuÎ_Ãç Ñ\˜ì P"≥∞ KÕ`« K≥ÑÊ≤ OKå~°∞. JÑ¨ÙÊ_»~Ú<å Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `«=∞ q∞e>ˇO@∞¡
KÕã#≤ <Õ~åxfl XÑ¨ÙÊH˘x áÈbã¨∞Å∞ J^Œ#OQÍ HõeÊOz# J|^•úxfl q=∞i≈Oz
LO_»=K«∞Û#∞. HÍh P =∂„`«O `«ÑÙ¨ Ê XÑ¨ÙÊ‰õΩO>Ë 'áêsì „Ñü+¨—ì áÈ`«∞O^Œ#∞
‰õΩ<åflˆ~"≥∂ JO`å J|^Œ=ú ∞x |∞HÍ~ÚOKå~°∞. ¢ÃÑ·"\ Õ Qò Í =∂„`«O ^Œo`« ãÖÑ¶∂¨ Å
"åix Ñ≤ez PO^Àà◊# KÕÜ∞« =^ŒxÌ #K«Û*ˇáêÊ~°∞. J@∞ áÈbã¨∞Å ÑÖ`«O, W@∞
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü '„Ñü+¨—ì g\˜ =∞^èºŒ Ñ¨^‡Œ U áê\˜k? P"≥∞ |`«∞‰õΩ U áê\˜k?
('W^ŒiÌ =∞^è•º „Ñ¨[Å∞ #eyáÈ`«∞<åfl~°∞— J<Õ "åºYº Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅ‰õÄ `«y#k
HÍHõáÈ~Ú<å W@∞=O\˜ L^ŒO`åÅ‰õΩ ‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k.)
áêsì |Ü«∞>ËHÍHõ áêsì Ö’Ñ¨Å ¢ã‘Å Î ÃÑ·# J=∞ÅÜÕ∞º J}z"Õ`« QÆ∞iOz
‰õÄ_» =∂\Ï¡_∞» HÀ"åe. nx QÆ∞iOz ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ ÃÑ^Œq qÑ¨Ê=Ù.
"Õˆ~ q+¨Ü«∂ÅÖ’ `«Ñ¨ÙÊÅ∞ JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»~Ú<å XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï~°∞ HÍx D
q+¨Ü∂« ÅÖ’ =∂„`«O Jã¨ÖË XÑ¨ÙÊHÀ~°∞. `«=∞`À\˜ HÍ„"Õ∞_»~¡ Ú# ¢ã‘Å Î #∞ ÃÑo§
KÕã∞¨ H˘x "åix Éè∫uHõOQÍ =∂#ã≤HOõ QÍ Ç≤ÏOã≤Oz# ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ QÆ∞iOz,
áêsì HÍ~°ºHõ~Å Î° QÆ∞iOz xiÌ+Oì¨ QÍ ¿Ñ~°`¡ À ã¨Ç¨ `≥eã≤# Hõ^Å Œä ∞<åfl~Ú. |Ü«∞\˜
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ ÖÏQÆ P"≥∞ 'jÖÏxfl— â◊OHÕKÕ"å~°∂, Ñ¨~å~Ú=∞QÆ"åà◊§`À (`À\˜
HÍ„"Õ∞_»~¡ Ú#Ñ¨Ê\˜H)© K«#∞=ÙQÍ LO>Ë ã¨ÇÏ≤ OK«ÖHË õ H˘>Ë"ì åà◊¥§ L<åfl~°∞. D Ç≤ÏOã¨‰Ωõ
"åiÃÑ·# áêsìÅ∞ U K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO@∞<åflÜ≥∂ HÍh "åà◊√§ ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ#∞,
<åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ#∞ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ L<åfl~°∞.
áêsì Ö’Ñ¨Å ¢ã‘ÎÅÃÑ·# Öˇ·OyHõ Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz =zÛ# Ñ¶≤~åº^Œ∞Åhfl
áÈbã¨∞Å∞ HõeÊOz# ^Œ∞„+¨ÊKå~°=∞h, ã¨~Ô O_»~~° Ú#Ñ¨Ù_»∞ áÈbã¨∞Å∞ |Å=O`«OQÍ
K≥ÑÊ≤ OKÕ Hõ^Å Œä h H˘\˜áì êˆ~Ü«∞_»O ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ =∂=¸Å~ÚáÈ~ÚOk.
^Œ∞„+¨ÊKå~°O KÕÜ∞« _»OÖ’ áÈbã¨∞Å‰õΩ „Ñ¨Ü∂≥ [#O L#fl=∂@ "åã¨=Î "Õ∞ HÍh
JO`å Hˆ =ÅO ^Œ∞„+¨ÊKå~°O HÍ^Œ∞. D áêsìÅÖ’ Ñ¨xKÕã≤ |Ü«∞@H˘zÛ# ¢ã‘Å Î ∞
Z=fii „áÈ^ŒƒÅO ÖË‰Ωõ O_® K≥¿ÑÊ Hõ^Å Œä ∂ L<åfl~Ú.
D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Jxfl ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ áêsìÅ ^ŒàÏÅÖ’#∞ ¢ã‘Å Î
ãÖYº ÃÑiyOk. ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩÖˇ#· ¢ã‘Å Î ∞ ‰õÄ_» L<åfl~°∞. J~Ú`Õ JO_»~„ü Q“O_£

=∞QÆ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ‰õΩ ÃÑo¡ KÕÜ∞« _»O HÀãÖ J=∂‡~ÚÅ#∞ "≥uH˜ áêsìÖ’H˜ fã¨∞H˘KÕÛ
„Ñ¨„H˜Ü∞« (`˘e #∞O_ô L#flk) WOHÍ ™êQÆ∞`«∂<Õ L#flk. Ñ¨xÖ’ Ñ¨xQÍ "åà◊√§
_≥<Å £ ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ‰õÄ_» Ñ¨xH˘™êÎ~∞° . ~å[H©Ü∞« qâßfiãÖ`À áêsìÖ’ KÕi#
¢ã‘Å
Î #∞ ‰õÄ_» Z=~À XHõ =∞QÆ HÍ~°ºHõ~Î° 'ÃÑo§— J=ã¨~O° (ÖˇO· yHõ J=ã¨~O° JO>Ë
ZÉˇƒ@∞ìQÍ JxÑ≤ã∞¨ OÎ ^Õ"∂≥ ) f~°Û_»O HÀãÖ `˘O^Œ~Ã° Ñ@ì_O» [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D
„Hõ=∞OÖ’ "≥∞<ÿ åi\© f~°x J=∂‡~ÚÅ‰õΩ ÃÑo§ KÕã#≤ Ñ¶∞¨ @#Å∞, W+¨=ì Ú<åfl
ÖËHáõ È~Ú<å XuÎ_Ãç Ñ\˜ì ÃÑo§ KÕã#≤ Ñ¶∞¨ @#Å∞ L<åfl~Ú. L^Œº=∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞,
L^Œº=∞ J=ã¨~åÅ∞ =º‰õΩÅ Î Wëêì~ÚëêìÅ Hõ<åfl, ¿ãfiKåÛù ã¨fi`«O„`åÅHõ<åfl Q˘Ñ¨Êq
J<Õ ^Œ$HõÊ^äOŒ P ¢ã‘Å Î ∞ ‰õÄ_» JO`«s#¡ O KÕã∞¨ ‰õΩx LO\Ï~°∞ HÍ|\˜,ì `å=Ú
KÕã∞¨ HÀÉ’ÜÕ∞ =∞QÆ"å_»∞ JÑ¨Ê\˜Hˆ XHõ HÍ~°ºHõ~Î° ÖËHõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ J~Ú LO\Ï_»∞
HÍ|\˜,ì D „Hõ=∞OÖ’ =∞QÆ"åà◊§ J=ã¨~åÅ‰õΩ `«=∞ J=ã¨~åÖËHÍHõ `«=∞ =ºH˜`Î fi« O,
ã¨fi`«O„`«O ‰õÄ_» |e J=Ù`«∞<åflÜ«∞x "å~°∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ QÆ∞iÎOK«ÖHË áõ È=K«∞Û.
QÆ∞iÎOz<å Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ È=K«∞Û.
WHõ ÖˇO· yHõ Ç≤ÏOã¨ =∂@H˘¿ãÎ `«=∞ HÕ^Œ Ñ¨xKÕ¿ã áêsì HÍ~°ºHõ~Å Î° ~Ú#
¢ã‘Å
Î #∞, `å=Ú Ã+Åì~ü fã¨∞‰õΩ#fl Wà◊§Ö’x ¢ã‘Å Î #∞ #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~Å
Î° ∞ ÖË^•
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÖˇO· yHõOQÍ Ö’|~°K∞« ‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã#≤ Ñ¶∞¨ @#Å QÆ∞iOz,
J@∞=O\˜ K«i„`«QÅ Æ <åÜ«∞‰õΩÅ QÆ∞iOz ‰õÄ_» Hõ^Å Œä ∞<åfl~Ú, Z=~À K≥ÑÊ≤ #q
HÍ=Ù, ÉÏkè`∞« ~åà◊√§ K≥ÑÊ≤ #"Õ L<åfl~Ú. P ¢ã‘Å Î ÃÑ·# "åi‰õΩO_Õ PkèÑ`¨ º«
ãÖ|O^èOŒ (<åÜ«∞‰õΩ_»∞, 'J#fl— J<Õ ãÖ|O^èOŒ ) nxH˜ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok.
áêsì x~å‡}OÖ’#∞, _≥<Å £ x~°fiÇ¨Ï}Ö’#∞ L#fl ~°ÇÏ¨ ã¨ºO HÍ~°}OQÍ J`«x
„Ñ¨=~°#Î ÃÑ·# Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕ¿ã J=HÍâ◊OQÍx, =∂~°Oæ QÍx ÖËHáõ È=_»O =Å¡ P ¢ã‘Å Î ∞
P „Ñ¨=~°#Î #∞ =∞ø#OQÍ Éèií OK«=Åã≤ =ã¨∞OÎ k. z=iH˜ qÑ¨=¡ ~å[H©Ü∂« ÅO>Ë<Õ
Jã¨ÇÏ¨ ºO Ñ¨Ù\˜ì áêsì #∞O_Õ |Ü«∞\˜H˘KÕÛã≤# ¢ã‘Å Î ∞<åfl~°∞.
7
qÅ∞=Å‰õΩ „áê^è•#ºO WKÕÛ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áê~°^~Œ ≈° Hõ`« („\Ï<£ûÑÔ̈~hû)
LO_»QÅÆ ^Œ∞. HÍx PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ J|^•úÅ∞, |∞HÍ~ÚOÑ¨Ù, K≥¿ÑÊ^•xH©
KÕ¿ã^•xH© =∞^èºŒ á⁄O`«# ÖËx Ç≤ÏáÈ„Hõã‘ J=ã¨~O° . ZO.ZÖò áêsìÅ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
XHõ<å_»∞ áê~°^~Œ ≈° Hõ`« LO_Õk. (P ~ÀAÅÖ’ ‰õÄ_» "åà◊√§ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕ™ê~°∞ HÍh
Jq „Ñ¨^•è #OQÍ Pi÷Hõ ™êOÑ¶∞≤ Hõ Jã¨=∂#`«‰Äõ ^ÀÑ≤_Hô © =ºuˆ~HõOQÍ [iy# áÈ~å\ÏÅ∞.

„Ñ¨*Ï~å*ÏºkèHÍ~°O ¿Ñi@ `«=∞ ™êÜ«Ú^èŒ PkèÑ¨`åºxfl ã¨=∂[O ÃÑ·# <≥ÅH˘ÖËÊ
'áÈ~å@O— JÑ¨Ê\˜HO˜ HÍ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î "≥Ú^ŒÅ∞HÍÖË^∞Œ .) "åà◊√§ K≥ÑÊ≤ Ok KÕ™êÎ~∞° , K≥ÑÊ≤
KÕ™êÎ~∞° , KÕãO≤ ^Õ K≥áêÎ~∞° J#fl #=∞‡HõO LO_Õk. #HõûÖˇ\ · ò ~å[H©Ü∂« Å#∞ f„=OQÍ
=ºuˆ~HÕKÕ"å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O 1980ÅÖ’ "åix D q+¨Ü∞« OÖ’ "≥∞K«∞Û‰õΩ<Õ"å~°∞.
D ~ÀA "åi „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ ãÖQÆu áÈhÜ«∞O_ç ("åà◊√¡ <À~°∞ qÑ≤Ê q=∞i≈OKÕ ã≤u÷ Ö’
ÖË~∞° ) "åà◊§ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O P #=∞‡HõO ÖË^∞Œ . (ÖËHáõ ÈQÍ, qÑ¨"¡ À^Œº=∂Å∞
ZHõ¯_»~Ú<å Z#fl_»~Ú<å J<åºÜ«∞O KÕÜ∞« ‰õΩO_», J|^•úÅ∞ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_» #_çKåÜ«∂
QÔ eKåÜ«∂ Jx `«i¯OKÕ ã≤u÷ x KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞.) ZÑ¨ÙÊ_»∞ UO KÕ™êÎ~À `≥eÜ«∞^Œ∞,
KÕ¿ã Ñ¨x U HÍ~°}OQÍ KÕ™êÎ~À ‰õÄ_» ã¨Ê+Öì QÍ `≥eÜ«∞^Œ∞. U Ñïã≤u÷ H˜ U ~°HOõ QÍ
ã¨ÊOk™êÎ~À HõzÛ`«OQÍ K≥Ñ¨ÊÖË=Ú J<Õ JxtÛu PkèÑ¨`åºxH˜ KåÖÏ
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. Ñ¨ÓiÎQÍ áê~°^~Œ ≈° HõOQÍ, xÜ«∞=∞|^ŒOú QÍ LO_Õ PkèÑ`¨ º« O
PkèÑ`¨ º« "Õ∞ HÍ^Œ∞. 'x`«ºx~°ƒO^èOŒ Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O KÕã∞¨ #Î fl ~°ÇÏ¨ ã¨º áêsìÅ‰õΩ
Ñ¨ÓiÎ áê~°^~Œ ≈° Hõ`« ™ê^èºŒ =∂?— Jx J_»∞QÆ∞`åˆ~"≥∂! Ñïã≤`÷ ∞« Å`À ãÖ|O^èOŒ
ÖËx Ñ¨ÓiÎ áê~°^~Œ ≈° Hõ`« QÆ∞iOz <Õ#∞ =∂\Ï¡__» O» ÖË^∞Œ . HÍh 'Ñïã≤`÷ ∞« Å∞— J<Õ
™ê‰õΩ#∞ J_»O¤ ÃÑ@∞ìH˘x, x`«º JxtÛu =Å¡, ãÖâ◊Ü∞« O =Å¡ HõeQˆ cèu #∞O_ç
„Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^•Åx K«∂¿ã "≥Y · ix Hõq∆ ∞OK«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
=∂\Ï¡_ç ÑÖÑ≤™êÎO Jx Z=i<≥·<å 'J#flÅ∞— fã¨∞H˘xáÈ`Õ =∂\Ï¡_ç
ÑÖÑ≤™êÎ~∞° `«ÑÊ¨ H˘@ì~∞° , K«OÑ¨~∞° J#fl qâßfiãÖ 1980ÅÖ’ LO_çOk. D ~ÀA
"åà◊√§ K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩ#fl "åi#O^Œih '=∂\Ï¡_ç ÑÖÑ≤™êÎO— J<Õ WO\˜ #∞O_ç
fã¨∞‰õΩáÈ`«∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜k – ZÑ¨ÙÊ_À J~°∞^Œ∞QÍ `«ÑÊ¨ – "åà◊¡ Hõ=ã¨~"° ∞Õ O
HÍ^Œ∞. g∞"å_»∞ Ñ¶Ö ¨ Ï# `«ÑÙ¨ Ê KÕ™ê_»∞ HÍ|\˜ì "Õ∞=Ú 'H˘@ì^ÅŒ K«∞‰õΩ<åflO, ÖËHõ
K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩ<åflO— Jx K≥ÑÊ≤ fã¨∞‰õΩáÈ`Õ "åà◊§ ™êÜ«Ú^èŒ |ÖÏxH˜ Z^Œ∞~°Ü∞Õ º
„ÑüÑ¶∞¨ @# "å~°∞ Z^Œ∞~À¯ÖËx^Õg∞ HÍ^Œ∞. (Z^Œ∞\˜"å_»∞ KåÖÏ =∞Ok|ÅO QÆÅ
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩ_»~Ú`Õ `«ÑÊ¨ . J@∞=O\˜ "åà◊§#∞ 'J#flÅ∞— K«O¿Ñk `«‰Ωõ ¯"Õ.)
HÍh XHõ\˜ K≥ÑÊ≤ XHõ\˜ KÕ¿ãÎ „Ñ¨[ÖË=∞#∞‰õΩO\Ï~À J#fl Ñ¨\Oì˜ Ñ¨Ù LO_»_O»
J=ã¨~O° J#∞‰õΩO>Ë Hõ^• P =∂„`«O J^Œ#Ñ¨Ù „â◊=∞ J~Ú<å fã¨∞HÀ=_®xH˜?
Ñ¨ \ ˜ ì O Ñ¨ Ù ÖË H õ á ÈQÍ ^•xÖ’ L#fl „Ñ¨ Ü ≥ ∂ [#O D áêsì Å ‰õ Ω ÉÏQÍ<Õ
`≥Å∞ã¨∞##∞‰õΩO\Ï#∞. áÈbã¨∞Å∞ ‰õÄ_» 'Zãπ.S. ™êÉò =∂\Ï¡_ç ÑÖÑ≤™êÎ_∞» –
UO KÕÜ∞« =ÚÖË— Jx K≥ÑÊ≤ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú K«OÑ≤ â◊"åxfl WO\˜H˜ ÑÖÑ≤ã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« Hõ<åfl ÉèíÜ«∞O =ÚYºO Jx "åà◊§#∞‰õΩ#fl>Ëì 'J#flÅ∂—

J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. L#fl q+¨Ü∞« O K≥¿ÑÊ¿ãÎ „ÑüÑ¶∞¨ @##∞ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ =∞iO`«
Ç≤ÏOã¨ KÕÜ∞« =Åã≤ =ã¨∞OÎ ^Õ"∂≥ Hõ^•, ^•x |^Œ∞Å∞ J|^ŒOú K≥ÑÊ¨ ~Ú<å XHõ¯_çx
=∂„`«"∞Õ K«OÑ¨_O» "Õ∞Å∞ Hõ^• JO\Ïˆ~"≥∂. J\Ï¡Q~Æ Ú`Õ „Ñ¨[Å ã¨=∞HõO∆ Ö’<Õ
`«ÑÙ¨ Ê x~°∂Ñ≤Oz tHÕ∆ K«_O» `«=∞ ã≤^•úO`«O Jx K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O ZO^Œ∞‰õΩ? „Ñ¨[Å
ã¨=∞HõO∆ Ö’ x~°∂Ñ≤OKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ „ÑüÑ¶∞¨ @# ~å^•? áê~°^~Œ ≈° Hõ`« L#flÑ¨ÙÊ_Õ <åºÜ«∞O
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx Hõ^• P ã≤^•úO`«O ÃÑ@∞ì‰Ωõ #flk? '=∂\Ï¡_ç ÑÖÑ≤™êÎO— J<Õ |^Œ∞Å∞
J`«_ç `«¿ÑÊq∞\’ K≥Ñ≤Ê UO KÕÜ«∞É’`å~À K≥¿ÑÎ, q=~°} ÖËHõ ã¨=∂^è•#O
WK«∞Û‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O J`«_ç |O^è∞Œ q∞„`«∞Å‰õΩ LO@∞Ok.
HÍx áê~°^~Œ ≈° Hõ`« áê\˜™êÎ~#° fl Ñ¨Ù~å}O XHõ\˜ „Ñ¨Kå~°OÖ’#~Ú`Õ LOk.
J#flÅ∞ "≥Ú^Œ@ P =ºH˜Î <Õ~åÅ∞ ZO_»Q_Æ `» å~°h, „Ñ¨[ÅÖ’ ÃÑ\˜ì ~°∞A=Ù KÕ™êÎ~h° ,
P `«~∞° "å`« J`«xH˜ `«# #_»=_çHõ ãïk^Œ∞‰Ì Ωõ <Õ J=HÍâ◊O XHõ\H˜ ˜ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
W™êÎ~h° , JÑ¨Ê\˜H© ãïk^Œ∞HÌ ÀHõáÈ`Õ<Õ tH˜™∆ êÎ~h° D Hõ^Œä K≥ÑÙ¨ OÎ k. D „á⁄ã‘[~ü x[OQÍ<Õ
áê\Õz<å, P~ÀÑ¨} "Õ¿ãk "åˆ~, ~°∞A=Ù KÕ¿ãk "åˆ~, tHõ∆ "Õ¿ãn "åˆ~ HÍ|\˜ì
<åºÜ«∞O [iy#>Ë#ì x J#ÖË=Ú. (D =∂@ ZO^Œ∞HõO@∞<åfl#O>Ë, #HõûÖˇ@ · ∞¡ Z=ix
K«OÑ≤<å 'JO`«‰Ωõ =ÚO^Õ J`«xx ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î áÈã¨~ì ü "Õ™ê~°O@— Jx – JHõ¯_çH˜ <åºÜ«∞O
[iyáÈ~Ú#@∞ì ã¨=∞i÷OK«_O» Ñïáê\˜ J~ÚáÈ~ÚOk HÍ|\˜.ì ) J~Ú`Õ #HõûÖˇ@ · ¡
KÕuÖ’ K«xáÈ~Ú# "åiÖ’ 25 âß`«"≥∞ÿ<å D J=HÍâ◊=∞O`å á⁄O^•~å?
ÖË^#Œ ∞‰õΩO\Ï#∞. XˆH™êi W<£áê¶ ~°‡~ü ÖËHõ „Ñ¨*Ï„^ÀÇ≤Ï J#fl P~ÀÑ¨} "Õã≤ Ug∞
K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O W=fi‰õΩO_® K«OÑ≤#"å~°∞, ["å|∞ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åflHõ ‰õÄ_» Jk
ZO^Œ∞‰õΩ P"≥∂^ŒhÜ«∞O HÍ^À q=iOK«‰Ωõ O_® ^•xx u~°ã¯¨ iOz K«OÑ≤#"å~°∞,
ã¨=∂^è•#O K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_®xH˜ P™ê¯~°OÖËx Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ xO^ŒÅ∞"Õã≤ K«OÑ≤#"å~°∞,
XHõ¯™êi ‰õÄ_» U xO^ŒÅ∂ "ÕÜ∞« ‰õΩO_» K«OÑ≤#"å~°∞, KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞.
"Õ¿ã P~ÀÑ¨}ÅÖ’ ‰õÄ_» áê~°^Œ~°≈Hõ`« Ö’ÑÖ ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
P~ÀÑ¨}Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ ã¨Ê+¨ìOQÍ LO_»=Ù. '„Ñ¨[ÅÖ’ QÆO^Œ~°QÀà◊O
ã¨$+≤ãì ∞¨ <Î åfl_»∞,— 'ÑÖKåÜ«∞fÅ∞ KÕã≤ „QÍ=∂ÅÖ’ J~åK«H`õ fi« O ã¨$+≤ãì ∞¨ <Î åfl_»∞,—
'áÈbã¨∞Å H˘=Ú‡ HÍã¨∞<Î åfl_»∞— "≥Ú^ŒÅ~Ú# P~ÀÑ¨}Å∞ `«~K ° ∞« QÍ "Õã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
g\˜H˜ xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ J~°O÷ ÖË^∞Œ . W@∞=O\˜ P~ÀÑ¨}Å∞ "Õã≤ XHõ =ºH˜Î ÃÑ·# ^•_ç
KÕ¿ãÎ P K«~º° ZO`«=~°‰Ωõ ã¨=∞~°h÷ Ü«∞"≥∂ q"ÕzOKÕ =∂~°Oæ ÖË^∞Œ . XH˘¯Hõ¯™êi
XHõ =ºH˜Î g∞^Œ "Õã#≤ P~ÀÑ¨}Å ^ŒO_»HÍxfl K«kq "å\˜Ö’x Jã¨Å∞ q+¨Ü∞« O
U=∞~Ú LO@∞O^• Jx TÇ≤ÏOK«∞HÀ=Åã≤ =ã¨∞OÎ k. =_»É’ã¨∞HÀ=_»O `≥ÅOQÍ}

„Ñ¨[Å‰õΩ JÅ"å@~ÚáÈ~ÚOk. #ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«OÑ≤# qÖËYi
N^è~Œ ~Ôü _çx¤ '=ºaèKåi, `åQÆ∞É’`«∞, ÅOK«Q˘O_ç, W<£áê¶ ~°‡~ü— J<åfl~°∞. J`«#∞
W<£áê¶ ~°‡~ü J#_®xH˜ `«=∞ ^ŒQ~ˆæÆ "À P^è•~åÅ∞<åflÜ«∞x JO@∞<åfl~°∞QÍh "å\˜
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« ãÖQÆu Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜<ì å J`«#∞ ÅOK«Q˘O_ç HÍ_»∞, `åQÆ∞É’`«∞
HÍ_»∞, =ºaèKåi HÍ_»∞. XHõ =ºHÎ̃g∞^Œ XHõ P~ÀÑ¨} LO>Ë J`«xx „Éèí+¨µì
Ñ¨\Ü ì˜ ∞« º_®xH˜ ^•x`À Ñ¨k P~ÀÑ¨}Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ KÕ~∞° ™êÎ~x° "åi<≥=~°∂ J_»Q~Æ ∞° .
Jk |Å=Ú#fl"å_ç „Ñ≤qÖË*.ò P~ÀÑ¨}Å#∞ [Öˇ_¡ » Ñ¨\ì˜ Jã¨Å∞ ãÖQÆu U=∞~Ú
LO@∞O^• Jx ™ê=∂#∞ºÅ∞ TÇ≤ÏOK«∞HÀ"åe. D `«~å¯xfl `≥ÅOQÍ} „Ñ¨[Å∞
ZO`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ kQÆq∞OQÍ~À K«∂¿ãÎ =∞#∞+¨µÅ g∞^Œ PkèÑ`¨ º« O <≥ÅH˘ÅÊ_»O
ZO`« ã¨∞ÅÉè"í ∂≥ J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok, ÉèÜ í ∞« O "Õã∞¨ OÎ k ‰õÄ_». J#flÅ g∞^Œ Q“~°=O
H˘nÌ D 'z#fl— á⁄~°ÉÏ@¡#∞ „Ñ¨[Å∞ ã¨Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~°#∞‰õΩO>Ë á⁄~°ÉÏ>Ë.
xã¨ûÇ¨Ü«∞`«H˘nÌ Éèíiã¨∞Î<åfl~°∞. =∞#∞+¨µÅ#∞ ZO`« ã¨∞ÅÉèíOQÍ P ã≤÷uH˜
fã¨∞‰õΩ~å=K«∞Û#<Õ^Õ Pâ◊Û~°º=¸ PO^Àà◊<å HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O.
'=ºaèKåi— JO>Ë (ÅHõ‡∆ }KåO^•Ö’ K«OÑ≤# z<åflÔ~_ç¤ ÖÏQÆ) `«# ÉèÏ~°ºHÍx
XHõ ¢ã‘`Î À W+¨Ñì Ó¨ ~°fiHõOQÍ ãÖ|O^èOŒ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl =ºH˜Î HÍ=K«∞Û, ÖË^• =∂=¸Å∞
J~°O÷ Ö’ =ºaèKi« OKÕ =ºH˜Î HÍ=K«∞Û (J^Œ~Ú<å Uáê\˜ tHõ"∆ Ü Õ ∞« QÆÅ <Õ~=° ∞#flk "Õ~ˆ
ãÖQÆu). 'áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^Œ∞„+¨ÊKå~°O KÕÜ∞« _»O— JO>Ë áêsì HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ KÕã#≤
`«ÑÙ¨ ÊÅ#∞ ZuÎ K«∂Ñ≤ „Ñ¨[ÅÖ’ K«~Û° ‰õΩ ÃÑ@ì_O» HÍ=K«∞Û, ~å[H©Ü∞« OQÍ ZO.ZÖò
áêsìÅ Ñ¨^`úŒ ∞« Å`À qÉèkË Oz P qÉè^Ë •xfl |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ =ºHõOÎ KÕÜ∞« _»O HÍ=K«∞Û,
Ñ¨xQÆ@∞ìH˘x `«Ñ¨ÙÊ_»∞ JaèÜ≥∂QÍÅ∞ ã¨$+≤ìOz „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞_»O HÍ=K«∞Û.
'ÑÖKåÜ«∞`«∞Å∞ KÕã≤ „QÍ=∞OÖ’ J~åK«HOõ ã¨$+≤Oì K«_O» — JO>Ë ÑÖKåÜ«∞`«∞ÅÃÑ·#
J#flÅ‰õΩO_Õ QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxfl P"≥∂kOK«‰Ωõ O_» <Õ#∞ ‰õÄ_» KÕ™êÎ##_»O HÍ=K«∞Û,
ÑÖKåÜ«∞`«∞ÅÖ’ P„t`« Ñ¨Há∆õ ê`«O „Ñ¨îŒ ≈Oz J<åºÜ«∞O KÕÜ∞« _»O HÍ=K«∞Û. Wxfl
J~å÷ÅÖ’#∂ D =∂@Å#∞ LÑ¨Ü∂≥ yOz# L^ŒO`åÅ∞<åfl~Ú. LÑ¨Ü∂≥ yOz
`«=∞ ^•_»∞Å#∂ Ç≤ÏOã¨#∂ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩ#fl L^ŒO`åÅ∂ L<åfl~Ú.
'Ç¨ï™êflÉÏ^£ „áêO`«OÖ’ [iˆQ áÈbã¨∞ ^•_»∞Åxfl\˜H˜ ã≤.Ñ≤.S "åˆ~
ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞— Jx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü JO@∞Ok. ÖË^• 'ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤ÏOK«=Åã≤ LO@∞Ok—
JO@∞Ok. nx J~°O÷ ã≤.Ñ≤.S "åˆ~ áÈbã¨∞Å‰õΩ K≥ÑÊ≤ ^•_»∞Å∞ KÕ~Úã¨∞<Î åfl~°<å?
ÖËHõáÈ`Õ áÈbã¨∞ ^•_»∞Å‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°O ã≤.Ñ≤.S "åiÃÑ·# f~°∞ÛHÀ=_»O
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œ<å? "≥Ú^Œ\k˜ XHõ JaèÜ∂≥ QÆO. ^•x ã¨`åºã¨`åºÅ∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ

J=HÍâ◊O LOk. ~Ô O_»=k ÉˇkiOÑ¨Ù. XHõ P~ÀÑ¨} "Õã∞¨ #Î fl Q˘O`«∞`À ÉˇkiOÑ¨Ù
*Ïs KÕ™êÎ~∞° . ã≤.Ñ≤.S "å~°∞ ^•xx ã‘fiHõiOz P „áêO`«OÖ’ ZÑ¨ÙÊ_»∞ Z<£H“O@~ü
[iy<å ^•xH˜ `å=Ú ÉÏ^èŒ∞ºÅ=Ú HÍ=∞x `å"Õ∞ |∞∞A=Ù KÕã¨∞‰õΩO@∂
HõxÑ≤Oz# "åiHõO^ŒiH© K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∞O\Ï~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© – ZO`« |∞∞A=Ù
KÕã∞¨ ‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H© – "åˆ~ ÉÏ^è∞Œ ºÅx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü JO@∞O@∞Ok. P 'ÉÏ^èºŒ `«—‰õÄ
D 'ÉÏ^èºŒ `«—‰õÄ J~°O÷ XHõ\˜ HÍ^Œ∞. =∂@Å‰õΩ J~°O÷ KÕuÖ’ `«∞áêH˜ L#fl"å~°∞
x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ LÅ¡OÑë¡ Z<£H“O@~ü‰Ωõ ã¨=∂Kå~°O WzÛ#"å_»∞
XHõ ã¨ÃãÊO_£ J~Ú=Ù#fl áÈbã¨∞ HÍx¿ãì|∞Öò Jx JO^Œ~∂° ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞. ã¨ÃãÊ#¬<£
ZuÎ"Ü Õ ∂« ÅO>Ë XHõ ^ŒàÏxfl Ñ¨\Ü ì˜ ∂« ºÅx Zãπ.Ñ≤ J<åfl_»h, `å#∞ HÍÑ¨ÙQÍã≤
^ŒàO◊ PK«∂H© `≥Å∞ã¨∞H˘x áÈbã¨∞Å‰õΩ K≥áêÊ#h J`«<Õ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åfl_»∞. ^•xH˜
QÆ∞iÎOÑ¨ÙQÍ Zãπ.Ñ≤ J`«x ã¨ÃãÊ#¬<£ ZuÎ"Õã≤ Ñ¨xÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞ ‰õÄ_».
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩÖË LÅ¡OÑë¡ Z<£H“O@~ü‰Ωõ ÉÏ^è∞Œ ºÅx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
JO@∂ LO@∞Ok. ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Z_»`Q≥ xÆ JxtÛ`« ã≤u÷ Ö’ LOz
'HõO„\’Öò—Ö’ ÃÑ@∞ìHÀ=_®xH˜ "åiH˜k XHõ =∞Oz J¢ãÖÎ . JO>Ë =∂@Å‰õΩO_Õ
J~å÷Å∞ PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ÉèÏQÆO J~ÚáÈÜ«∂~Ú.
x*ÏxH˜ Z‰õΩ¯= âß`«O P~ÀÑ¨}Å∞ 'W<£áê¶ ~°‡~ü— J#fl^•x`À =ÚQÆ∞™êÎ~Ú.
Ñ¨k P~ÀÑ¨}Å∞<åfl Ñ¨^HŒ ˘O_»= ™ê÷#OÖ’ 'W<£áê¶ ~°‡~ü— J<Õk LO@∞Ok. #HõûÖˇ\ · ¡
P~ÀÑ¨}ÅÖ’ áê~°^Œ~°≈Hõ`« ÖËq∞H˜ D W<£á¶ê~°‡~ü J<Õk K«Hõ¯\˜ x^Œ~°≈#O.
W<£áê¶ ~°‡~ü JO>Ë #HõûÖˇ\ · ò ^ŒàÏÅ QÆ∞iOz ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOz áÈbã¨∞Å‰õΩ
WzÛ "åà◊§#∞ Ñ¨\K ì˜ ÛÕ "å_»x KåÖÏ=∞Ok J#∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍh J^˘Hõ¯>Ë ^•x
J~°O÷ HÍ^Œ∞. J@∞=O\˜ "åà◊√§ ÖË~x° HÍ^Œ∞. KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. áÈbã¨∞Å‰õΩ
KåÖÏ Ñ¨\+˜ "ì¨ ∞≥ #ÿ W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<£ =º=¿ã÷ LOk. J~Ú`Õ JO`«=∂„`«O KÕ`« #HõûÖˇ@ · ∞¡
Z=ix W<£áê¶ ~°‡~ü J<åfl "åà◊√¡ W<£áê¶ ~°‡~ü J~Ú LO\Ï~°x ÉèÏqOK«#=ã¨~O°
ÖË^∞Œ . J#flÅ ÉèÏ+¨Ö’ – "åà◊√§ "≥∞_»Å∞ =Oz `«=∞ `«∞áêH©H˜ ^•™ÈÇ¨ÏO KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
ÉèÏ+¨Ö’ – 'W<£áê¶ ~°‡~ü— J<Õ =∂@‰õΩ KåÖÏ J~å÷Å∞<åfl~Ú.
q∞e>ˇO@∞¡ `«#ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ H˘_ç`Õ "å~°∞ H˘\Ïì~x° áÈbãπ¿ãì+<¨ Ö £ ’
Ñ¶~≤ åº^Œ∞ WzÛ# "å_»∂ W<£áê¶ ~°‡~ˆ . #HõûÖˇ@ · ∞¡ `«##∞ Éˇki¿ãÎ "åi =Å¡ „áê}ÉèÜ
í ∞« O
LO^Œx áÈbã¨∞Å‰õΩ K≥ÑÙ¨ ÊH˘x ~°H} ∆õ HÀi#"å_»∂ W<£áê¶ ~°‡~ˆ . J#flÅ∞ „QÍ=∞OÖ’
XHõ ÑÖKåÜ«∞f KÕ™ê~°x `≥eã≤ áÈbã¨∞Å∞ TiÖ’H˘zÛ q.Z.F#∞ QÍh ã¨∞OHõix
QÍh UO [iyO^Œx J_çy`Õ "åà◊√§ L^ÀºQÆO s`åº `«ÑÊ¨ xã¨~~° Ú K≥ÑÊ≤ <å

"åix J#flÅ∞ W<£áê¶ ~°‡~ü J#~°#fl #=∞‡HõO ÖË^∞Œ . ÖË^• áÈbã¨∞Öˇ=i#~Ú<å
Ñ¨@∞ìH˘x H˘\˜ì K≥ÑÊ≤ Oz<å "å_»∞ ‰õÄ_» W<£áê¶ ~°‡~ü J#fl =Ú„^Œ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ
ÖËHáõ È=K«∞Û. „Ñ¨É∞íè `«fi HÍ~åºÅÜ«∂ÅÖ’#∂ áÈbãπ ¿ãì+#¨ Ö ¡ ’#∂ ÃÑ·~g° Å∞ KÕã∞¨ H˘x
„|uˆH KèÀ\Ï <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Jxfl „QÍ=∂ÅÖ’#∂ LO\Ï~°∞. `«=∞ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å∞
JÔ~ã¨~ì Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ q_çÑO≤ K«∞HÀ=_®xH˜ gix J#flÅ∞ "å_»∞‰õΩO@∂ LO\Ï~°∞.
HÍh "åiÃÑ·# xO^Œ "ÕÜ∞« ^ŒÅK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ "åi ÃÑ·~g° Å#∞ HÍ~°}OQÍ K«∂Ñ≤Oz
'W<£áê¶ ~°‡~ü— JO\Ï~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞. XHõ „QÍ=∞OÖ’ Z<£H“O@~ü ÖËHõ áÈbã¨∞ ^Ò~°#˚ ºO [iyO^Œ#∞
HÀO_ç. #HõûÖˇ@ · ∞¡ ^•xH˜ KåÖÏ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞Û‰õΩO@∞O\Ï~°∞. D
„Ñ¨fHÍ~åxH˜ QÆ∞~°~Ú#"åix Jx"å~°ºOQÍ 'W<£áê¶ ~°‡~ü— JO\Ï~°∞. HÍh x*ÏxH˜
D „Ñ¨fHÍ~°^•_»∞Å‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º "åà◊√§ Z=~°∞? Ñ¶Ö ¨ Ï# Ñ¶∞¨ @#Ö’ áÈbã¨∞Å‰õΩ
ã¨=∂Kå~°O WzÛ ^•_ç KÕ~ÚOz# "åiÃÑ·#<Õ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞Û‰õΩO\Ï~°#fl
#=∞‡Hõ"∞Õ g∞ ÖË^∞Œ . „Ñ¨fHÍ~°O [~°QÍe, Jk =ÚYºO. ^•_çH˜ QÆ∞~°Ü∞Õ º"å~°∞
ZÑ¨ÙÊ_À U^À q+¨Ü«∞OÖ’ #HõûÖˇ·@¡`À Q˘_»= ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl"å~°∞ HÍ=K«∞Û.
~å[H©Ü∞« OQÍ #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ =ºuˆ~‰õΩÅ∞ HÍ=K«∞Û. JÑ¨Ê\˜ áêÅHõ áêsìH˜ (`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
ÖËHõ HÍO„ÔQãπ) K≥Ok# ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍ=K«∞Û. ™ê÷xHõ „Ñ¨*Ï„Ñüx^è∞Œ Å‰õΩ
ÖËHõ ZO.ZÖò.UH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ HÍ=K«∞Û. "Õ~ˆ U HÍ~°}OQÍ#~Ú<å (WO^Œ∞Ö’
™ê÷xHõ q∞e>ˇO@¡, ^Œà◊ ã¨Éèí∞ºÅ =ºH˜ÎQÆ`« HõHõ∆Å#∞ ‰õÄ_» ÖˇHõ¯Éˇ@∞ìHÀ"åe)
#HõûÖˇ@· ‰¡ Ωõ â◊„`«∞=ÙÅ~Ú LO_ç HõH∆õ f~°∞ÛHÀ=_®xH˜ `«y# J^Œ#∞ HÀãÖ J#flÅ∞
Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞#Î fl "åÔ~=Ô~<· å HÍ=K«∞Û.
nx Ñ¶ë`«O Uq∞@O>Ë áÈbã¨∞ ^•_»∞Å∞ ÖËHõ Z<£H“O@~°∞¡ [iy#
„QÍ=∂ÅÖ’ #HõûÖˇ·@¡`À U HÍ~°}OQÍ#~Ú<å (Jk ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ=∂ ÖËHõ
J¿ÇÏ`«∞Hõ=∂, P ^•_ç`À ãÖ|O^èOŒ L#fl^• ÖËx^• J#fl „Ñ¨âfl◊ Å`À xq∞`«OÎ
ÖË‰õΩO_») Ñ¶¨∞~°¬} ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl "å~°O^Œ~°∂ „Ñ¨fHÍ~åxH˜ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»∞`«∂
|`«∞‰õΩ`«∞O\Ï~°∞. '<å‰õΩ J#flÅ`À qÉèË^•Å∞ LO>Ë LO_»=K«∞Û#∞ HÍh
áÈbã¨∞Å∞ „QÍ=∞OÖ’H˜ ~å=_®xH˜ <Õ#∞ ÉÏ^è∞Œ º_çx HÍ#∞ Hõ^•, <åˆHO ÉèÜ í ∞« O—
J#fl Éèí~À™ê Z=fiiÖ’#∂ LO_»^Œ∞. 'â◊„`«∞=~°æO—QÍ #HõûÖˇ·@∞¡ ÉèÏqOKÕ
"åÔ~=~°~Ú<å „Ñ¨fHÍ~åxH˜ QÆ∞iHÍ=K«∞Û. 'â◊„`«∞=~°Oæ —Ö’ ÉèÜ í ∞« O ÃÑOK«_"» ∞Õ D
„Ñ¨fHÍ~° ^•_»∞Å „Ñ¨^•è # ÅHõº∆ O. x["≥∞#ÿ W<£áê¶ ~°‡~ü#∞ "≥uH˜ Ñ¨@∞ì‰Ωõ x tHÕ∆ K«_O»
HÍ^Œ∞. ^•_çH˜ QÆ∞~°~Ú# `«~åfi`« =∂„`«O "åix W<£áê¶ ~°‡~ü J<Õ JO\Ï~°∞. P
ãÖQÆu JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. J~Ú<å P =∂@#∞ WO`«\˜ J|^ŒÑú Ù¨ J~°O÷ Ö’
„Ñ¨Ü∂≥ yOK«_®xfl =∂„`«O Z=~°∂ „Ñ¨tflOK«~∞° . Ç¨Ï`«∞_ç ÉèÏ~°º, ~°H|Îõ O^è∞Œ =ÙÅ∞
^è≥·~°ºO KÕã≤ â◊=O =ÚO^Œ∞ ‰õÄ~˘Ûx „Ñ¨tflOK«_»O JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∂
LO@∞Ok. JO`«=~°HÔ `· Õ J#flÅ∞ ã¨ÇÏ≤ ™êÎ~∞° HÍh „QÍ=∞ã¨∞Å Î Ö’ "Õ~ˆ Z=Ô~<· å
"åi K«~º° Ñ¨@¡ x~°ã#¨ ã¨g∞HõiOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ãÎ =∂„`«O KåÖÏ „Ñ¨=∂^ŒO. P
`«~∞° "å`« P ^ŒàO◊ J@∞"≥Ñ· Ù¨ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ P =ºH˜xÎ \ÏÔ~\ æ ò KÕ™êÎ~∞° .
[#â◊HÎ˜ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Éè∂í Ñü~Ô _çx¤ áÈbã¨∞Å∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ Ñ¨@∞ì‰Ωõ x
fã¨∞H˘zÛ ã≤iã≤Å¡ „áêO`«OÖ’ K«OÑ≤ Ñ¨_™Õ ê~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ "≥∞HÍxH± ëêÑ¨Ù
ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl XHõ ã≤iã≤Ö¡ x"åã≤ J~Ú# "≥Å=∞ ‰õΩÅã¨∞_Î ∞» J`«xx Ñ¨\K ì˜ åÛ_»x
P áêsì ÉèÏqOzOk. HÍh J`«xx HÍHõ Z<£H“O@~ü‰Ωõ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ ã≤iã≤ÅÖ ¡ ’
x=ã≤OKÕ J`«x |O^è∞Œ =Ù <˘Hõ_xç HÍeÛK«OÑ≤Ok. go§^Œ~Ì ∂° , =∞i H˘O^Œ~∂°
Hõeã≤ áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î<åfl~°h áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O
KÕ~°"Õã¨∞Î<åfl~°h „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ L#fl"å_»∞ (Éèí∂ÑüÔ~_ç¤x
Ñ¨\z ì̃ Û#"å_»∞) ^ŒàÏÅ‰õΩ ^˘~°H_ õ O» Hõ+Oì¨ HÍ|\˜ì ã≤iã≤ÅÖ
¡ ’ L#fl"å_çx HÍeÛ
K«Oáê~°∞. Z=~°∞ Ñ¨\˜ìKåÛ~°<Õk WHõ¯_» =ÚYºO HÍ^Œ∞. â◊„`«∞=~åæxH˜ ^Œ_»
Ñ¨Ù\Õì K«_O» =ÚYºO. P =∂>Ë „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞‰õΩO>Ë ^•x =∞Oz K≥_∞» Å∞ =∞#O
PÖ’zOK«∞HÀ=K«∞Û. x*ÏxH˜k á¶êºHõ<∆ £ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ZÑ¨ÙÊ_»∂ L#fl ã¨∂„`«"∞Õ .
HÍh ZO.ZÖò áêsìÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞HÀ=Ù. =∞$`«∞_»∞ Éèí∂ÑüÔ~_ç¤ Z<£H“O@~ü‰õΩ
ÉÏ^è∞Œ º_»<Õ [#â◊HÎ˜ „Ñ¨H\õ ã˜ ∞¨ OÎ k.
=~°OQÆÖÖ ò ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü áêÅ‰õΩiÎ „áêO`« <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ L#fl <åQÆ#fl
Z<£H“O@~üÖ’ K«xáÈÜ«∂_»∞. J`«#∞ fQÆ~åAÑë¡ ^ŒQÆæ~° #_çzáÈ`«∂O>Ë
HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ Z^Œ∞~˘zÛ# áÈbã¨∞Å`À L#fl Ç¨ÏŸOQÍ~°∞¤ J`«xx QÆ∞~°∞ÑÎ \ ¨ Ïì_∞» .
JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ "åà◊√§ J`«xx Ñ¨@∞ìH˘x HÍeÛK«Oáê~°∞. P áÈbã¨∞Å∞ <åQÆ#fl
HÀãÖ ~åÖË^∞Œ . "Õ~ˆ U^À Hˆ ã¨∞Ö’ ZOÔHfi· sH˜ =ã¨∂Î <åQÆ#fl#∞ Ñ¨ãQ≤ \ Æ ì˜ Ñ¨@∞ìH˘x
K«Oáê~°∞. P Ñ¶∞¨ @# Ñ¨ÓiÎQÍ HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ [iyOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ^•xH˘Hõ
'W<£áê¶ ~°‡~ü—#∞ QÆ∞iÎOz (ã¨$+≤Oì z J<åÖË"∂≥ ) K«OÑ¨_O» [iyOk. (ÃÑ·QÍ XHõ`x« x
K«OÑ¨_®xH˜ áÈ~Ú J`«#∞ WO\’¡ ÖË_x» J`«x `«=Ú‡_çx fã¨∞‰õΩáÈ~Ú K«Oáê~°∞.)
nxx U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe? 'á⁄~°ÉÏ@∞— J#∞HÀ"åÖÏ? Z<£H“O@~ü
HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ [iy<å WOH˘Hõ~H° Oõ QÍ [iy<å ^•x=Å¡ 'â◊„`«∞=~°Oæ — (HõhãÖ

=∂#ã≤HOõ QÍ) |ÅO Ñ¨ÙOA‰õΩO@∞Ok HÍ|\˜ì U^À XHõ\˜ KÕã≤ P Jã¨=∞`«∞ÖÏºxfl
ã¨=iOKåe. â◊„`«∞=~°Oæ Ö’ Z=~À XHõix K«OÑ¨_O» nxH˘Hõ =∂~°Oæ . Ç¨Ï`«∞_»∞
x[OQÍ J#flÅ‰õΩ â◊„`«∞"å J#flk ‰õÄ_» JO`« =ÚYºO HÍ^Œ∞. P ¿Ñ~°∞
ÃÑ@ìQÆÅ"åi <˘Hõix K«OÑ≤`Õ KåÅ∞. â◊„`«∞=~°æOÖ’ uiy =∞m§ áê`« cèu
<≥ÅH˘O@∞Ok. á¶êºHõ<∆ £ ~å[H©Ü∂« Å`À ÑïK«Ü∞« O L#fl ~åÜ«∞Åã‘=∞"åã¨∞Å‰õΩ
D `«~°¯O ã¨∞ÅÉèíOQÍ<Õ J~°÷O J=Ù`«∞Ok. J~Ú`Õ Jk Hõ=¸ºxã¨∞ì
~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ ZÑ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨"tÕ OzO^Œ<^Õ Õ „Ñ¨âfl◊ . JkèHÍiHõOQÍ „Ñ¨"tÕ OK«Ö^Ë ∞Œ
HÍ|>Ëì á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨ûúŒ Ö’ [iy# Ç¨Ï`«ºÖ’ ‰õÄ_» Ç¨Ï`«∞_çx Ñ¶Ö ¨ Ï# Z<£H“O@~ü‰Ωõ
W<£áê¶ ~°‡~ü J<Õ JO\Ï~°∞.
HõsO#QÆ~Ö ü ’ HõÅfiK«~¡° KåÖÏ Z<£H“O@~üÅ∞ K«∂ã≤# „QÍ=∞O. áÈbã¨∞Å∞
P Ti HõÅ∞¡ ^Œ∞HÍ}O ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛáÈ`«∞O\Ï~°∞ HÍ|\˜ì "åà◊§ W<£áê¶ ~°‡~°∞¡
Z=~À K≥¿ÑÊ ÉÏ^èºŒ `« P HõÅ∞¡ ^Œ∞HÍ}O #_ç¿Ñ Q“_» ‰õΩ@∞OÉÏx^Õ#x ÃÑ^ŒÑÌ e¨ ¡
„áêO`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ <åQÆ~åA Ç¨ï‰õΩO *Ïs KÕ™ê_»∞. 'K≥ÑÊ¨ ÖËHáõ È`Õ
g∞ˆ~ ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤ÏOK«=Åã≤ LO@∞Ok— J<åfl_»∞. 'K≥¿ÑÎ áÈbã¨∞Å∞ K≥ÑÊ¨ HõáÈ`Õ
J#flÅ∞— J#fl ãÖkQÆOú Ö’ Ñ¨_®¤~À ÖËHõ "åiH˜ x[OQÍ<Õ `≥b^À QÍh "åˆ~g∞
K≥ÑÊ¨ ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. P ‰õΩ@∞O|OÖ’ W^Œ~Ì ∞° J#fl^Œ=Ú‡Å#∞ ÃÑ^ŒÑÌ e¨ ¡ ^ŒàO◊ Xà◊√§
q~°Q˘æ\ì˜ K«OÑ≤Ok. 'W<£áê¶ ~°‡~°∞—¡ JxOk.
ÉèÏ+¨ Hˆ =ÅO =∂#= ãÖ|O^è•Å#∞ =ºHõOÎ KÕ¿ã ™ê^è#Œ O HÍ^Œh, Jk
=∂#= ãÖÉO^è•Å#∞ ~°∂Ñ¨HÅ õ Ê# KÕã∞¨ OÎ ^Œh áÈãπ–ì ¢ã¨Hì Ûõ ~°eã¨∞Å
ì ∞ JO@∞O\Ï~°∞.
|Å=O`«∞Å KÕuÖ’ ÉèÏ+¨ XHõ PkèÑ`¨ º« ™ê^è#Œ OQÍ Ñ¨x KÕã∞¨ OÎ ^ŒO\Ï~°∞. ÉèÏ+¨
KÕ¿ã ~°∂Ñ¨HÅ õ Ê# "≥#∞Hõ "åã¨qÎ Hõ`« Un ÖË^#Œ ∞HÀ‰õΩO_® L#flO`« HÍÅO Wk
qâı+¡ }
¨ ‰õΩ LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ PÖ’K«<.Õ W<£áê¶ ~°‡~ü J<Õ=∂@, ^•xH˜ ÃÑ·H˜ LO_Õ
J~°O÷ , Ö’Ö’Ñ¨Å LO_Õ Ñ¨Å∞ J~å÷Å∞ HõeÑ≤ ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ ã¨=∂[OÃÑ·#
LO_Õ PkèÑ`¨ º« ãÖ|O^è•xfl ~°∂Ñ¨HÅ õ Ê# KÕ¿ã â◊ÉÏÌÅ ã¨=∂Ç¨~°OQÍ J~°O÷
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. P =∂@ HõeyOKÕ ÉèÜ í ∂« xfl K«∂¿ãÎ ÉèÏ+¨ XHõ PkèÑ`¨ º« ™ê^è#Œ O
HÍQÆÅ^Œx ã¨∞ÅÉèOí QÍ #=∞‡=K«∞Û.
P =∂@‰õΩ#fl J~å÷Å∞ J#O`«O. #HõûÖˇ@ · ∞¡ U HÍ~°}OQÍ#~Ú<å Z=i
g∞^Œ#~Ú<å ^•_ç KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë J`«xx W<£áê¶ ~°‡~ü JO\Ï~°∞. Jã¨Å∞
HÍ~°}O ‰õÄ_» K≥¿ÑÎ K≥áêÎ~∞° . Jk K≥ÑÙ¨ ÊHÀQÆÅ HÍ~°}"≥∞`ÿ Õ K≥áêÎ~∞° . K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖËx
HÍ~°}"≥∞`ÿ Õ W<£áê¶ ~°‡~ü Jx =∂„`«"∞Õ JO\Ï~°∞. K≥ÑÙ¨ ÊHÀQÆÅ HÍ~°}"≥∞<ÿ å ‰õÄ_»

^•x`Àáê@∞ W<£áê¶ ~°‡~ü J<Õk KÕ~∞° ™êÎ~∞° . ZO^Œ∞HõO>Ë Jã¨Å∞ HÍ~°}O 'K«OÑ¨^QŒ æÆ
HÍ~°}O—QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ ^À HõxÑ≤OK«^À. Wk KÕi¿ãÎ U W|ƒOn LO_»^∞Œ .
NHÍ‰õΩà◊O lÖÏ¡Ö’ áêÑ¨Ü∞« º =∂™êì~∞° J<Õ ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩ_»∞<åfl_»∞.
PÜ«∞# qÑ¨=¡ Jaè=∂x. XHõ ^ŒâÖ ◊ ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `«~Ñ° Ù¨¶ # „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Å
ì ∞ ‰õÄ_»
ÃÑ\Ïì_∞» . "åà◊§‰õΩ `«# TiÖ’ `«# WO\˜Ö’ P„â◊Ü∞« O WKåÛ_»∞. HÍh ~Ô O_Õà§◊
„H˜Ò« JHõ™ê‡`«∞QÎ Í Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J`«xx W<£áê¶ ~°‡~ü J#™êyOk. ^•xH˜ HÍ~°}OQÍ
XHõ<å_»∞ J`«x „QÍ=∞OÖ’ W^Œ~Ì ∞° ~å_çHÖ õ ò HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ P„â◊Ü∞« O fã¨∞H˘x LO_»QÍ
(J`«#Ñ¨ÙÊ_»∞ „QÍ=∞OÖ’ ÖË_∞» ) áÈbã¨∞Å∞ ^•_ç KÕã#≤ ãÖQÆu L^ŒÇÏ¨ iOKå~°∞.
áÈbã¨∞Å∞ KÕã#≤ ^•_çH˜ `å<≥\Ï¡ ÉÏ^è∞Œ º_ç#=Ù`å#x J`«#∞ Z^Œ∞~°∞„Ñ¨âfl◊ "Õ™ê_»∞.
ÃÑ·QÍ P ~ÀA `«# ‰õÄ`«∞~ˆ "åà◊§#∞ "åiOz `«ÑÊ≤ OzO^Œx q=iOKå_»∞. #∞=Ùfi
KÕã#≤ Ñ¨x h ‰õÄ`«∞iH˜ `≥eÜ«∞HõáÈ=K«∞ÛQÆ^• Jx "å~°<åfl~°∞. JHõ¯_ç`À PQÆ‰Ωõ O_®
'#∞=Ùfi D ~À*Ë HÍ^Œ∞ 1969 #∞O_ç W<£áê¶ ~°‡~ü"—Õ J<åfl~°∞! WO`«QÍ `«#g∞^Œ
"åà◊√§ ZO^Œ∞‰õΩ HõHQ∆õ \ Æ Ïì~À J~°O÷ HÍx áêÑ¨Ü∞« º 'J#flÅ—`À ãÖ|O^è=Œ Ú#fl
"åà◊§O^ŒiH© Js˚Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl_»∞. `å#∞ ^Œo`« =∞Ç¨ã¨ÉÖ íè ’ LO@∂ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _çQÍ =º=Ç¨ÏiOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ W|ƒO^Õg∞ ~åÖË^hŒ , ^Œo`« L^Œº=∞OÖ’
`å#∞ HÔ .l. ã¨`º« =¸iÎH˜ ^ŒQ~æÆ ~° Ú#Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç D ^•_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚO^Œh PÜ«∞#
"åºMÏº#O. PÜ«∞# QÆ∞iOz `≥eã≤# "åà◊§‰õΩ JO`«HõO>Ë "Õˆ~ HÍ~°}"Õ∞n
HõxÑ≤OK«_O» ÖË^∞Œ .
'K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖËx HÍ~°}ÏÅ—Ö’ W@∞=O\˜ ~å[H©Ü∞« HõHÅ ∆õ ∞ =ÚYº"≥∞#ÿ q.
Ñ¶Ö
¨ Ï# =ºH˜Î g∞^Œ (ÖË^• P =ºHÎ̃ Pã≤Î g∞^Œ) ^•_ç KÕÜ∞« HõáÈ`Õ WOHõ „Ñ¨*Ï
L^Œº=∂Å‰õΩ =∞#∞QÆ_» ÖË^<Œ À „Ñ¨[Å <åºÜ«∞"≥∞#ÿ P„QÆÇÏ¨ O K«ÖÏ¡~^° <Œ À =∂„`«"∞Õ
#HõûÖˇ@· ∞¡ ^•_ç KÕÜ∞« ~°∞. J^˘Hõ¯>Ë HÍ~°}"≥∞`ÿ Õ 'K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖËx HÍ~°}ÏÅ∞— Ug LO_»=Ù
(á⁄~°ÉÏ@∞¡ [iy#Ñ¨ÙÊ_»∞ `«ÑÊ¨ ). HÍh #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞ ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«O`À#∂
áêsìÅ`À#∂ x`«ºO XHõ PkèÑ`¨ º« áÈ~°∞Ö’ LO\Ï~Ú. ^•xH˜ J<ÕHõ ~°HÍÅ
Ç≤ÏO™êHÍO_» J=ã¨~O° J=Ù`«∞Ok. Jk HÍHõ HÍ~°ºHõ~Å Î° , q∞e>ˇO@¡ =ºH˜QÎ `Æ «
~åQÆ^fiÕ ëêÅ #∞O_ç, W`«~∞° Å PkèÑ`¨ º« áÈ~°∞Ö’ XHõ Ñ¨HO∆õ =Ç≤ÏOKÕ J=HÍâ◊"å^ŒO
#∞O_ç Ñ¨Ù\#ì˜ Ç≤ÏO™êHÍO_» ‰õÄ_» LO@∞Ok. W^ŒO`å K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O Hõ+Oì¨ . ZO^Œ∞HõO>Ë
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ J#∞ãïOKÕ ~å[H©Ü∂« Å ã¨fiÉèÏ=O U^Œ~Ú<å ^•xx =ºHõOÎ
KÕ¿ã ÑïÉèÏ+¨ =∂„`«O =∂#=`«, <åºÜ«∞O, ã¨=∞`« "≥Ú^ŒÖ#·ˇ qÅ∞=Å ~°∂ÑÖÖ’
LO_»Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞ HÍ|\˜.ì XHõ¯ W<£áê¶ ~°‡~°¡ q+¨Ü∞« OÖ’ =∂„`«"∞Õ U =∂#=`«‰Äõ

ã¨∞xfl`«`åfixH© `å=Ù LO_»*ÏÅ^Œx W`«~„° `å ã¨∞xfl`« =∞#ã¨∞¯Å∞ J~Ú# qÑ¨=¡
Hõ=¸ºxã¨∞ì ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å∞ ‰õÄ_» XÑ¨ÙÊHÀ=_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ `» å~°∞. HÍ|>Ëì W<£áê¶ ~°‡~ü
J<Õk ZÑ¨ÙÊ_»∂ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<Õ HÍ~°}O J~ÚOk.
8
=∂@Å‰õΩ J~å÷ÖË =∂iáÈ=_»O J<Õk Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∞, Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∞,
„Ñ¨*ÏHÀ~°∞Åì ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# q+¨Ü∂« ÅÖ’ ‰õÄ_» [~°∞QÆ∞`«∞#flk. 1980ÅÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öûò "å~ü
P^èfiŒ ~°ºOÖ’ PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. x[OQÍ Hõ~∞° =Ù "å`«
Ñ¨_#ç PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡ =∞^èºŒ „áêO`« yi[#∞Å∞ ^ŒO_ÕÑe¨ ¡ =∞O_»Å Hˆ O„^ŒOÃÑ·#,
W`«~° ÃÑ^ŒÌ „QÍ=∂ÅÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ =~°Î‰õΩÅ ^ŒQÆæ~° #∞O_ç uO_ç yO[Å∞
Z`«∞‰Î Ωõ áÈÜ«∂~°∞. P Ñ¶∞¨ @# Ñ¨@¡ JO^Œ~∂° ™ê#∞Éè∂í u K«∂Ñ≤OKå~°∞. P `«~∞° "å`«
[iy# H˘xfl Hõ~∞° =Ù ^•_»∞ÅÖ’ uO_çyO[Å`À áê@∞ _»|∞ƒ, |OQÍ~°O ‰õÄ_»
fã¨∞‰õΩáÈ=_»O [iyOk. (|Ç¨ïâß ^ŒO_ÕÑe¨ ¡ ^•_çÖ’ ‰õÄ_» [iyO^Õ"∂≥ .) áêsì Ñ¶O¨ _£QÍ
^•xx "å_»∞‰õΩO>Ë `«¿ÑÊ=ÚOk Öˇ=∞‡#∞‰õΩ<åfl=Ú. HÍh áÈ#∞ áÈ#∞ Hõ~∞° =Ù ^•_çH©
^•i^ÀÑ≤_Hô © `Õ_® ÖËx Ñïã≤u÷ =zÛOk. QÆ`« ãÖ=`«û~°O HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ =∞O^äxŒ
J_»q „áêO`«OÖ’ Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. =~°‰Î Ωõ Å ÃÑ·# HÍHõ „QÍ=∞OÖ’ L#fl
~Ô `· ∞« Å (Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ HÍ^Œ∞) Wà◊§ÃÑ·# ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. 4 ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« #∞O_ç
15 ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« =~°‰Ωõ D ^•_»∞Å‰õΩ QÆ∞i JÜ«∂º~°∞. "åà◊§ Wà◊§Ö’x ^è•#ºO
|™êÎÖË HÍ‰õΩO_® |@ìÅ∞, aO^≥Å∞, #QÆ^∞Œ , |OQÍ~°O, ~ˆ _çÜ∂≥ Å∞, \©gÅ∞ Un
=ke ÃÑ@ì‰Ωõ O_» ^ÀK«∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. '‰õÄe "åà◊§HÕHÍ yO[Å∞ WÜ«∞ºÖË^∞Œ . ~Ô O_»∞
|™êÎÅ∞ ÃÑ\˜áì ÈO_ç— J<åfl ‰õÄ_» q#ÖË^∞Œ . =∂=¸Å∞QÍ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xfl
QÆ∞iOz ™ê#∞Éè∂í uQÍ ~å¿ã =∞O_»Å qÖËY~°∞¡ ã¨ÇÏ≤ `«O 'HõsO#QÆ~Ö ü ’ Hõ~∞° "˘zÛOk
uO_çHÍ \©gÅHÍ— JO@∂ "å~°Å Î ∞ ~å™ê~°∞. D Hõ~∞° =Ù ^•_»∞ÅÖ’ U Ti „Ñ¨[Å∞
P Ti ^•_»∞ÅÖ’ áêÖÁæ#ÖË^∞Œ . "åà◊§#∞ #HõûÖˇ@ · ∞¡ ~°=∞‡#Ñ¨ÙÊ_»∞, 'g∞~°∞ Hõ~∞° =Ù
^•_çH˜ ~°=∞‡O\Ï~°∞. á⁄^Œ∞#Ì fl áÈbã¨∞ÖÁzÛ "Õ∞=Ú `≥K∞« Û‰õΩ#fl^Õ HÍHõ =∂ WO\’¡
L#flk ‰õÄ_» Z`«∞‰Î Ωõ áÈ`å~°∞— Jx ~å=∞<åfl~°∞. ™ê÷xHõ „Ñ¨[Å‰õΩ Pã¨HÎ˜ ÖË^∞Œ Hõ^•
Jx J#flÅ∞ T~°∞HÀÖË^∞Œ . W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ „QÍ=∂Å #∞O_ç „Ñ¨[Å#∞ fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
Hˆ =ÅO uO_ç yO[Å HÀã¨=∞O>Ë "å~°∞ ‰õÄ_» ~å~°<"Õ ∂≥ , WO\’¡ L#fl^ŒO`å
^ÀK«∞HÀ=K«∞Û#<Õ 'W<≥ûO\˜"—£ HõeÊOKå~°∞. XHõ TiÖ’#O>Ë Jk á⁄~°ÉÏ@∞QÍ
[iyO^Œ<À q∞e>ˇO@¡ J=QÍÇ¨Ï<å ~åÇ≤Ï`«ºO =Å¡ [iyO^Œ<À J#∞HÀ=K«∞Û. HÍh

XHõ\˜ `«~∞° "å`« XHõ\˜ =~°∞ã¨QÍ J~Ú^Œ∂à◊§Ö’ [iyOk. Ñ¨„uHõÅÖ’ q=∞~°≈Å∞
=ã¨∞OÎ _»QÍ [iyOk. H˘xfl T~°Ö ¡ ’ Hõ~∞° =Ù ^•_çH˜ QÆ∞~°~Ú# ™ê=∂#º ~Ô `· ∞«
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ `«=∞ x~°ã#¨ #∞ ÉÏÇ¨@OQÍ =ºHõOÎ KÕã#≤ `«~∞° "å`« ‰õÄ_» =∞m§ "Õ~ˆ
„QÍ=∂ÅÖ’ J^Õ ~°H"õ ∞≥ #ÿ Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú.
Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∞ JO>Ë Éè∂í ™êfi=ÚÅ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í =ÚÅ#∞, „Ñ¨É∞íè `«fi
Éè∂í =ÚÅ#∞ q=ÚHõOÎ KÕ¿ã áÈ~å\ÏÅ∞ =∂„`«"∞Õ #x KåÖÏ=∞Ok J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
HÍh "å\˜ J~°O÷ JO`« =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. `˘e<å_»∞ D áÈ~å\ÏÅ∞ „QÍ=∂ÅÖ’x
^˘~°Å∞ ÖËHõ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ g∞^Œ<Õ KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° . "åi ™êOÑ¶∞≤ Hõ Pi÷Hõ PkèÑ`¨ åºxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ [iy# áÈ~å\ÏÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ "åi Éè∂í =ÚÅÖ’ Ñ¨#∞Å∞ |O^£
ÃÑ\˜ìOK«_»O, Éèí∂=ÚÅÖ’ *ˇO_®Å∞ áêu ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O [iyOk.
áÈbã¨∞Å∞ ~°OQÆOÖ’H˜ ky ‰õÄe"åà◊§#∞ H˘\˜ì JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _»O`À "å~°∞ (JkèHõ
âß`«O Hˆ ã¨∞ÅÖ’) P Éè∂í q∞x J#∞Éèq í OK«ÖHË õ áÈÜ«∂~°∞. J@∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞
‰õÄ_» #HõûÖˇ@ · ¡ ÉèÜ
í ∞« O =Å¡ P Éè∂í q∞x uiy ^Œ∞xflOK«_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
Ñ¶e¨ `«OQÍ #HõûÖˇ@ · ∞¡ ^Œ∞xflOz# Éè∂í q∞Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 80 âß`«O c_»∞<åfl~Ú.
WO`«=~°Hˆ J~Ú`Õ „Ñ¨É∞íè `åfihfl áÈbã¨∞Å#∂ `«ÑÙ¨ Ê Ñ¨@=ì K«∞Û#∞. ¿Ñ^ŒÅ∞
P Éè∂í =Úefl ^Œ∞#∞flHÀx"åfiÅx „Ñ¨É∞íè `åfixfl _ç=∂O_£ KÕÜ∞« =K«∞Û#∞. HÍh #HõûÖˇ@ · ¡
(=ÚYºOQÍ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü) Éèí∂q∞ áÈ~å\ÏÅ∞ JHõ¯_ç`À PyáÈÖË^Œ∞. ÃÑ^ŒÌ
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, ^˘~°Å ^ŒQiæÆ #∞O_ç HÕkH˜ ky =∞^èºŒ `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å =^Œ‰Ì Ωõ
=KåÛ~Ú. "å~°∞ Ãã·Ò« `«=∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ J=Ú‡HÀ_®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ (JO>Ë
ZÑ¨Ê\˜HÔ <· å "å\˜x ¿Ñ^ŒÅ∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°x) x¿+^èOŒ ÃÑ@ì_O» , ÖË^• ¿Ñ^ŒÅ
HÀãÖ =ke ÃÑ\ÏìÅx (¿Ñ^ŒÅ∞ áÈbã¨∞Å ÉèÜ í ∞« O =Å¡ "å\˜x ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀÖË~∞°
HÍ|\ì̃ D P^ÕâO◊ Ñ¶e¨ `«OQÍ P Éè∂í =ÚÅ∞ c_»∞ Ñ¨_H» õ `«ÑÊ¨ ^Œ∞) P^ÕtOK«_O»
[~°∞QÆ∞`«∞#flk. Wk ZO`«=~°‰Ωõ ã¨||∞ Jx K«~Û° KÕã#≤ "å~°∞ ÖË~∞° . „Ñ¨É∞íè `«fi
ã‘eOQ∑ K«@Oì Ö’ ÖÏQÆ `å=Ú Hˆ =ÅO Éè∂í q∞x =∂„`«"∞Õ HÍHõ P ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
L#fl W`«~° Pã¨∞Å Î #∞ ‰õÄ_» ÖˇH¯õ Ö’H˜ fã¨∞‰õΩO@∞<åfl=∞x Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü JO@∞Ok.
HÍh nxH˜ ‰õÄ_» HõzÛ`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨=∂}"Õ∞g∞ L#fl@∞ì HõxÑ≤OK«^∞Œ . H˘xfl KÀ@¡ 15
ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« Å g∞^Œ, H˘xfl KÀ@¡ 10 ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« Å g∞^Œ ‰õÄ_» POHõÅ ∆ ∞
„Ñ¨H\õ O˜ Ñ¨ |_®¤~Ú. "å~°O^ŒiH© W`«~° P^•Ü«∂Å∞ LO_»Háõ È=K«∞Û#∞. ™êQÆ∞h\˜
q+¨Ü«∞OÖ’ "≥#∞Hõ|_ç L#fl `≥ÅOQÍ}Ö’ 10–15 ZHõ~åÅ Ô~·`«∞ÅO^Œ~°∂
'=∞^èºŒ `«~Q° uÆ — Jx ‰õÄ_» JxÑ≤OK«∞HÀ~°∞.

J~Ú`Õ Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∞ JHõ¯_» ‰õÄ_» PyáÈÖË^∞Œ . XHõ Éè∂í ™êfiq∞
g∞^Œ J#flÅ∞ áÈ~å@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì @ì~Ú`Õ J`«#∞ QÆÒ« Ö’ J=Ú‡‰õΩ#fl
Éè∂í =ÚÅ#∞ H˘#∞‰õΩ¯#fl "åà◊§#∞ ‰õÄ_» ("åà◊√§ z#flÔ~`· ∞« ÖË J~Ú#Ñ¨Ê\˜H)© MÏm
KÕã≤ á⁄=∞‡x P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕã#≤ Ñ¶∞¨ @#Å∞<åfl~Ú. =∂r HÍO„ÔQãπ =∞O„u
=∂^•_ç #~°ãO≤ Ç¨~Ô _ç¤ Éè∂í =ÚÅ#∞ (J#flÅ POHõÖ∆ gË ÖËx ~ÀAÅÖ’) H˘#∞‰õΩ¯#fl
=~°OQÆÖò lÖÏ¡ z\ÏºÅ „áêO`« ~Ô `· ∞« Å‰õΩ D QÆ`Õ Ñ¨\Oì˜ k. "åà◊§O`å z#fl
~Ô `· ∞« ÖË. Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok#"åˆ~. "åà◊√§ H˘#flÑ¨ÙÊ_»∞ K≥eO¡ z#
^è~Œ ° "≥#H˜¯ WÑ≤ÊOKÕ ÉÏ^èºŒ `«#∞ J#flÅ∞ fã¨∞HÀ~°∞. XHõ"àÕ ◊ Jk "≥#H˜¯ WÑ≤ÊOz<å
P `«~∞° "å`« ÃÑ\˜#ì ÃÑ@∞ì|_çx #+¨áì È=Åã≤O^Õ. J~Ú<å "åix MÏm KÕã≤
á⁄=∞‡<Õ =~°ˆH #HõûÖˇ·@¡ Ñ¨x. Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü`À |^Œúâ◊„`«∞`«fiO ÃÑ@∞ìH˘x KåÖÏ
#+¨áì È~Ú# =º‰õΩÅ Î Ö’ #~°ãO≤ Ç¨~Ô _ç¤ XHõ_∞» . HÍ|\˜ì D ~Ô `· ∞« Å∞ U_çÛ "≥Ú`«∞‰Î Ωõ <åfl
J`«#∞ "åiH˜ XHõ¯ ÃÑ·ã¨ ‰õÄ_» uiy W=fi_»∞.
J~Ú`Õ H˘#∞‰õΩ¯#fl Éè∂í =ÚÅ∞ MÏm KÕ~ÚOK«_®xH˜ Jq∞‡# Éè∂í ™êfiq∞
ÃÑ·# #HõûÖˇ·@¡‰õΩ „Ñ¨`ÕºHõ"≥∞ÿ# â◊„`«∞`«fiO LO_»#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. Jk 'Éèí∂q∞
áÈ~å@O—Ö’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ HÍ~°º„Hõ=∞O. XHõÑÊ¨ \˜ Éè∂í ™êfi=∞º ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ `«=∞
Éè∂í =ÚÅ∞ J=Ú‡HÀ=@O ^•fi~å, H˘_»∞‰õΩÅ‰õÄ =∞#∞=∞Å‰õÄ ÑÖK«∞HÀ=_»O
^•fi~å Éè∂í q∞áÈ~å\Ïxfl `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<åfl~°x J#flÅ#∞‰õΩO>Ë WÑ¨ÙÊ_»∞ "å\˜x
J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl "åix MÏm KÕ~ÚOz P Éè∂í =ÚÅ∞ c_»∞ ÃÑ\Õì K«_O» "åi
áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ . WÑ¨ÙÊ_»∞ ^•xx J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl =ºH˜Î (H˘#∞‰õΩ¯#fl"å_»~Ú<å,
ÑÖÑ¨HOõ ^•fi~å á⁄Ok# "å_»~Ú<å) ™ê^è•~°} ~Ô ` · Õ HÍ=K«∞Û. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© D
Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏxH˜ |e HÍ=Åã≤O^Õ.
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ [q∞‡‰õΩO@Ö’ H˘O_»∂i âı+e¨ OQÆO J<Õ "≥â· √◊ º_ç Éè∂í q∞Ö’
áê¡@∞¡ H˘#∞‰õΩ¯x ^Œ∞HÍ}ÏÅ∞ Hõ@∞ì‰Ωõ #fl 11 =∞Ok z#fl "åºáê~°ã∞¨ Å Î ‰õΩ W^Õ
QÆu Ñ¨\Oì˜ k. "Õ∞=Ú áê¡@∞¡ H˘#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞, ^Œ∞HÍ}ÏÅ∞ Hõ@∞ì‰Ωõ #flÑ¨ÙÊ_»∞ g∞ˆ~g∞
POHõÅ ∆ ∞ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ Hõ^• U_Õà§◊ `«~∞° "å`« MÏm KÕÜ∞« =∞O>Ë Z\Ï¡QxÆ "åà◊√§
J_çy`Õ '"Õ∞O JÑ¨ÙÊ_Õ K≥áêÊO— Jx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü |∞HÍ~ÚOzOk. MÏm KÕÜ∞« HõáÈ`Õ
^Œ∞HÍ}ÏÅ∞ ¿ÑÖËÛ™êÎ=∞x ÉˇkiOz MÏm KÕ~ÚOzOk.
XHõÑÙ¨ Ê_»∞ Éè∂í ™êfi=∞º ‰õΩ@∞O|OQÍ L#fl"å~°∞ P `«~∞° "å`« J=Ú‡HÀQÍ
ÑÖK«∞HÀQÍ „Ñ¨ã∞¨ `Î « `«~O° Ö’ `«ÖÏ 10 ZHõ~åÅ∞ ‰õÄ_» ÖËx ã≤u÷ Ö’ L#flÑ¨Ê\˜H©
("åiH˜ "Õˆ~ P^•Ü«∞"Õ∞=∞~Ú<å L<åfl ÖË‰õΩ<åfl) "åiH˜ XHõ¯ ZHõ~°O ‰õÄ_»

q∞yeOK«‰Ωõ O_® "≥Ú`«OÎ c_»∞ ÃÑ\Õì z# Ñ¶∞¨ @#Å∞<åfl~Ú. ('Éè∂í =ÚÅÖ’ *ˇO_®Å∞
áê`«_O» — J<Õk áÈ~Ú 'Éè∂í =ÚÅ∞ c_»∞ ÃÑ\Õì K«_O» — J<Õ „Ñ¨Ü∂≥ QÆO =zÛOk. "≥Ú^Œ\k˜
‰õÄe"åà◊√§ HõkeáÈ~Ú – ã¨fiO`« K≥`· #« ºO`À HÍ=K«∞Û, J#flÅ „áÈ^ŒƒÅO`À HÍ=K«∞Û –
Éè∂í =ÚÅ∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ „H˜Ü∞« . ~Ô O_»=k ‰õÄe"åà◊§ HõêŒ HõÅ`À Ug∞ ãÖ|O^èOŒ
ÖË‰Ωõ O_» J#flÅ ÉˇkiOÑ¨Ù`À [iˆQk.) Pã≤HÎ ˜ QÍh P^•Ü«∂xH˜ QÍh XHõ HõzÛ`«"∞≥ #ÿ
Ñïq∞u x~°~‚ ÚOz (Jk „Ñ¨É∞íè `«fi ã‘eOˆQ HÍ#=ã¨~O° ÖË^∞Œ ) ^•xx XH˘¯Hõ¯
Hˆ ã¨∞Ö’#∂ ÖˇH¯˜ Oz x~°~‚ ÚOKÕ =∂~°Oæ HõeÊOz, XHõ ™ê^è•~°} =∞^èºŒ `«~Q° uÆ
rq`åxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Ñï=∂}O "åiH˜ q∞yeOz (ZO.ZÖò áêsìÅ ã≤^•úO`«O
◊ ’ â◊„`«∞=~°Oæ HÍ^Œ∞ HÍ|\ì̃) q∞ye#k ™êfinè#O
„Ñ¨HÍ~°O =∞^èºŒ `«~Q° uÆ „Ñ¨ã∞¨ `Î « ^ŒâÖ
KÕã¨∞‰õΩ<Õ áê~°^Œ~°≈Hõ"≥∞ÿ# q^è•#"Õ∞=∞~Ú<å LO>Ë (J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ¿Ñ^ŒÅ∞
J#∞Éèqí OK«‰Ωõ O_» áÈbã¨∞Å∞ J_»O¤ Ñ¨_@
Õ Ñ¨ÙÊ_»∞ D Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ =Å¡ =#~°∞Å∞
=$^ä• HÍ=_»O `«ÑÊ¨ XiˆQ^Õq∞@x „Ñ¨tflOK«=K«∞Û) ÉÏQÆ∞O_Õk. J@∞=O\˜^g Õ ∞
ÖË‰õΩO_» ™ê÷xHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ J=QÍÇ¨Ï# „Ñ¨HÍ~°O Éèí∂=ÚÅÃÑ·# POHõ∆Å∞
ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞ (J=∞‡HõO ÃÑ·# HÍ=K«∞Û, ^Œ∞#fl_»O ÃÑ·# HÍ=K«∞Û.) =∞^èºŒ `«~Q° uÆ
~Ô `· åOQÍxfl KåÖÏ W|ƒOk ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. W^ŒO`å ‰õÄ_» |Ü«∞\˜ "åà◊√§ KåÖÏ
ÉèÏ=ÙHõ``« À TÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ 'Éè∂í q∞ áÈ~å@O—Ö’ ÉèÏQÆ"∞Õ .
c_»∞ÃÑ\˜#ì Éè∂í =ÚÅ P™ê=ÚÅ W|ƒO^ÕHÍHõ =#~°∞Å =$^ä• ‰õÄ_» XHõ
ã¨=∞¿ãº. 'Jaè=$kúH—˜ #HõûÖˇ@ · ∞¡ J_»O¤ =ã¨∞<Î åfl~°#fl „Ñ¨É∞íè `«fi ^Œ∂+¨}‰õΩ ["å|∞QÍ
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞ =∞^Œ`Ì ∞« ^•ˆ~H¡ ÍHõ "åix =∞Oz KÕã∞¨ HÀ=_»O HÀãÖ Ö∫HõºO
áê\˜ã∞¨ #Î fl `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_» '#HõûÖˇ@ · ∞¡ U „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ J_»O¤
=KåÛ~°∞? U á¶êºHõsì Hõ_`» å=∞O>Ë =^Œ<Ì åfl~°∞?— Jx Z^Œ∞~°∞ „Ñ¨âfl◊ Å∞ "Õã∞¨ <Î åfl~°∞.
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∂xfl "≥Ú`«OÎ QÍ Jaè=$kúH˜ P@OHõOQÍ K«∂_®Å#_»O `«ÑÙ¨ Ê.
™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•ÅÖ’#∂ ¿Ñ^ŒÅ Pi÷Hõ ã≤u÷ QÆ`∞« ÅÖ’#∂ Jk KåÖÏ Jaè=$kúH˜
`À_»Ê_çOk. J~Ú`Õ xÜ«∞=∞~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ D Éè∂í q∞áÈ~å\ÏÅ =Å¡ "ÕÖÏk ZHõ~åÅ∞
c_»∞Ñ¨__» "» ∞Õ HÍHõ ~Ô `· ∞« ÅÖ’ 'ZÑ¨ÙÊ_»∞ MÏm KÕã≤ á⁄=∞‡O\Ï~À— J#fl JxtÛu
<≥ÅH˘x LO_»_O» Jaè=$kúH˜ HõzÛ`«OQÍ P@OHõ"∞Õ . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö ÷ ’
Jaè=$kúH˜ QÆÅ =¸ÖÏÅÖ’ XHõ\˜ „QÍg∞} ~Ô `· åOQÆO áÈQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ q∞QÆ∞Å∞.
Jk #HõûÖˇ@ · ¡ „áê|ÅºO ÉÏQÍ L#fl „áêO`åÅÖ’ x~°O`«~° ãÖkQÆOú Ö’ z‰õΩ¯H˘x
LO^Œ<kÕ ã¨`º« "Õ∞. D "Õ∞~°‰Ωõ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O `≥ÅOQÍ}Ö’ Jaè=$kúx
P@OHõÑ~¨ ∞° ã¨∂Î LO^Œ<kÕ x["≥∞#ÿ q=∞ˆ~≈. (W`«~° q+¨Ü∂« ÅÖ’ KåÖÏ xt`«"∞≥ #ÿ

q=∞~°≈ KÕ¿ã `≥ÅOQÍ} L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ D q+¨Ü«∞O =∂\Ï¡_»_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ
ÖËHõáÈ=_»O J#flÅ∞ `≥ÅOQÍ}‰õΩ <ÕiÊOz# J=HÍâ◊"å^•xH˜ =∞~˘Hõ `å~å¯}O.
"åà◊§#∞ =∞Oz KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ O° . "åà◊§‰õΩ K≥_¤» HÍ=_»O ZO`« =∂„`«O
XO\˜H˜ =∞Ozk HÍ^Œ∞. D ÑïkèÖ’ PÖ’zOz Hõ$„u=∞ Ö∫HõºO áê\ÕK«_O» ZO.ZÖò
áêsìÅ∞ `≥ÅOQÍ} ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ <ÕiÊOKå~Ú.) J~Ú`Õ Éèí∂q∞ áÈ~å\ÏÅ∞
JHõ¯_ç`À ‰õÄ_» PyáÈÖË^∞Œ . ¿Ñ^ŒÅ Éè∂í q∞áÈ~å\ÏÅ`À Ug∞ ãÖ|O^èOŒ ÖËx
q"å^•ÅÖ’ ‰õÄ_» Éè∂í q∞ J=∞‡=^ŒxÌ x¿+^èOŒ ÃÑ@ì_O» , Éè∂í q∞ c_»∞ ÃÑ\Õì K«_O»
#HõûÖˇ@
· ∞¡ qkèOKÕ XHõ tHõ.∆ W<£áê¶ ~°‡~°‰¡ Ωõ , ~å[H©Ü∞« â◊„`«∞=ÙÅ‰õΩ ‰õÄ_» `«~K ° ∞« QÍ
D tHõ∆ "Õã∞¨ OÎ \Ï~°∞. Wk P „Ñ¨`º« i÷h J`«x ‰õΩ@∞OÉÏhfl f„="≥∞#ÿ Pi÷Hõ
W|ƒO^Œ∞Å‰õΩ QÆ∞i KÕã∞¨ OÎ k. P =ºH˜Î Éè∂í ™êfiq∞ HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ™ê^è•~°} ~Ô `· ∞«
HÍ=K«∞Û. J`«#∞ `«# `«á⁄ÊÑ¨ÙÊÅ`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_® J#flÅ`À ~årÑ¨_ç "å~°∞
K≥Ñ≤Ê#@∞ì #_»∞K«∞H˘x `«# Éèí∂q∞ J#∞ÉèíqOKÕ Ç¨ÏHõ¯~Ú<å, J=Ú‡‰õΩ<Õ
Ç¨ÏHõ¯~Ú<å uiy á⁄O^•e.
XHõ\˜Ô~O_»∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO>Ë 'Éèí∂q∞áÈ~å\ÏÅ—Ö’ Zxfl
~°HÍÅ∞<åflÜ≥∂ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. x["≥∞#ÿ Éè∂í ™êfi=ÚÅ g∞^Œ x["≥∞#ÿ áÈ~å\ÏÅ∞
KÕÜ∞« ÖË^xŒ K≥ÑÊ¨ _»O <å L^ÕâÌ º◊ O HÍ^Œ∞. KÕ™ê~°∞, WOHÍ JHõ¯_»H¯õ _» KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
HÍh "Õ~ˆ ~°HOõ Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ‰õÄ_» KåÖÏ [iQÍ~Ú. [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
HõsOQÆ#~ü lÖÏ¡ =∞O^äxŒ ã¨g∞ÑÖÖ’x Y=∞‡OÑëÖ ¡ ’ ™êO|Ü«∞º J<Õ =Ü«∞ã¨∞
=∞o§# \©K~« ü L<åfl_»∞. HÀ=∞\˜ ‰õΩÅã¨∞_Î ∞» , Zxq∞k ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« . H˘xfl Uà◊§
HÕ^Œ XHõ ~ÀA „QÍ=∞ q∞e>ˇO@∞¡ `«# HõÅO¡ Ö’x =_»#¡ ∞ ÑÖK«∞`«∞O>Ë K«∂ã≤,
"å~°O`å `«# ^ŒQ~æÆ ° K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl q^•º~°∞Ö ÷ Ë Hõ^• J#fl ^è~·≥ º° O`À "åà◊§`À Q˘_»=
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl_»∞. Zxq∞k ZHõ~åÅ ~Ô `· ∞« ÑÖ@ ÑÖK«_O» <åºÜ«∞=∂ J<åfl_»∞.
ÑÖK«∞`«∞#fl q∞e>ˇO@¡ <åÜ«∞‰õΩ_çH˜ 6 ZHõ~åÅ∞ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ J`«xH© `«#‰õÄ
`Õ_® U=ÚO^Œ<åfl_»∞. JHõ¯_ç`À PQÆHõ (Ñ¨~°º=™ê<åÅ∞ PÖ’zOK«‰õΩO_®) P
q∞e>ˇO\ò#∞ Hõ„~°`À H˘\Ïì_∞» . "åà◊§O^Œ~∂° u~°Q|Æ _ç J`«xx qÑ¨s`«OQÍ H˘\Ïì~∞° .
^è•#º=∞O`å ÑÖKÕ™ê~°∞. ^≥|ƒÅ`À =∞OK«O Ñ¨\˜ì# ™êO|Ü«∞º "åiÃÑ·#
áÈbã¨∞Å‰õΩ iáÈ~°∞ì WzÛ 'W<£áê¶ ~°‡~ü— JÜ«∂º_»∞. (W<£áê¶ ~°‡~ü J#fl =∂@‰õΩ Wk
‰õÄ_» XHõ J~°O÷ Jx ÃÑ·# K≥áêÊ#∞ Hõ^•!) áÈbã¨∞Å∞ "åà◊§#∞ Ñ¨@∞ìH˘x Hˆ ã¨∞
ÃÑ\Ïì~∞° . ^•x`À ™êO|Ü«∞º HõëêìÅ∞ „áê~°OÉèOí JÜ«∂º~Ú. W<£áê¶ ~°‡~ü HÍ|\˜ì
Éè∂í q∞ ^Œ∞#∞flHÀ=_®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ P „áêO`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ P^ÕtOzOk.

™êO|Ü«∞º J#flÅ#∞ Hõeã≤ ~årÑ¨_®¤_∞» . q∞e>ˇO@¡ ÃÑ·# ÃÑ\˜#ì Hˆ ã¨∞ |∞∞A=Ù
HÍ‰õΩO_® K«∂™êÎ#<åfl_»∞. q∞e>ˇO@¡H~õ Ú# Y~°∞ÛÅ∞ Hõ\™ì˜ êÎ#<åfl_»∞. ("åà◊√§ H˘\˜#ì
^≥|ƒÅ‰õΩ "≥^· ºŒ O KÕ~ÚOK«∞HÀ=_®xH˜ J`«xH˜ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= Yˆ~Û J~Ú#Ñ¨Ê\˜H.© )
JO^Œ∞HÀãÖ ~Ô O_≥H~õ åÅ Éè∂í q∞ Jq∞‡ _»|∞ƒÅ∞ K≥eO¡ Kå_»∞. J~Ú`Õ J`«x
^ŒQ~æÆ ° P ~Ô O_≥H~õ åÅ∞ H˘#∞‰õΩ¯#fl =ºH˜xÎ J#flÅ∞ Ñ≤ez, ™êO|Ü«∞º ^ŒQiæÆ H˜
áÈ~Ú P ~Ô O_≥H~õ åÅ‰õΩ QÍ#∞ `å#∞ WzÛ# "≥Ú`«OÎ "≥#H˜¯ `≥K∞« ÛH˘=∞‡<åfl~°∞.
(Éè∂í q∞ J=∞‡‰õÄ_»^#Œ fl POHõ#∆ ∞ Ju„Hõq∞Oz#O^Œ∞‰õΩ HÍÉ’Å∞. =∞~°~Ú`Õ "åà◊√§
qkèOz# A~å‡<å Z\Ï¡ K≥e™¡ êÎ_∞» ?) ™êO|Ü«∞º <À~°∞=¸ã¨∞H˘x (JÑ¨ÙÊ KÕã≤) P
"≥Ú`«OÎ "≥#H˜¯ WKåÛ_»∞. HÀ~°∞Ö ì ’ ™êHõº∆ O K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_® LO_ç q∞e>ˇO@¡#∞ q_»∞^ŒÅ
KÕ~ÚOKå_»∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J`«xfl J#flÅ∞ D<å\˜H© Éèí∂q∞x ™êQÆ∞
KÕã∞¨ HÀx=fi_»O ÖË^∞Œ . „Ñ¨[Å∞ HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ áÈ~å_ç ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
"ÕÖÏk ZHõ~åÅ Éè∂í q∞Ö’ D ^Ò~åƒùQ∞Æ º_çH˜ q∞ye L#fl 6 ZHõ~åÅ∂ L<åfl~Ú.
Jn KåÅHõ x~°∞_»∞ XHõ~ÀA q∞e>ˇO@∞¡ ™êO|Ü«∞º#∞ Ñ¨@∞ìH˘x Ti#∞O_ç
J_»q "≥Ñ· Ù¨ fã¨∞H˘xáÈ`«∂ '=Úã≤Ö’_çfl D ~ÀA K«O¿Ñ™êÎO— Jx Z^Œ∞~°~Ú#
"åiH˜ K≥áêÊ~°∞. K«O¿Ñ¿ã "åˆ~<Õ"∂≥ QÍh JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ~À_»∞¤ g∞^Œ áÈbã¨∞ rÑ¨Ù
Z^Œ∞~°∞ HÍ=_»O`À q∞e>ˇO@∞¡ ™êO|Ü«∞º#∞ q_çzÃÑ\˜ì áêiáÈÜ«∂~°∞. W^Õ^À
KåÖÏ J~°∞^Œ~Ú# Hõ^Œä J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü c_»∞ ÃÑ\Õì z# Éè∂í =ÚÅ
Hõ^Å Œä hfl W@∞=O\˜q HÍ=ÙQÍh W@∞=O\˜g KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú.
WOH˘Hõ Hõ^Œä K≥¿ÑÎ Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# =∞~˘Hõ áê~°≈fiO
J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. =~°OQÆÖò lÖÏ¡ ~åOÑ¨Ù~°O „QÍ=∞OÖ’ "≥OHõ#fl J<Õ ~å_çHÖ õ ò
Ü«Ú=‰õΩ_çx 1980ÅÖ’ „QÍ=∞ ÃÑ`«ÎO^•~°∞¡ Ç¨Ï`«º KÕ™ê~°∞. "åà◊§Ö’ XHõi
Éè∂í q∞ÃÑ·# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü x¿+^èOŒ ÃÑ\Õì k. J^Õ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# W`«~∞° Å
Éè∂í =ÚÖ’ XHõ\˜ ~Ô O_≥H~õ åÅ∞ H˘#∞‰õΩ¯O^•=∞x JÑ¨Ê\’¡ „Ñ¨Ü∞« uflOz# |∞K«ÛÜ«∞º
J<Õ Éè∂í q∞ ÖËx Q˘Å¡‰Ωõ Åã¨∞_Î xç Jã¨Å∞ H˘#x=fiÖË^∞Œ . J~Ú`Õ JÑ¨Ê\’¡ Ñ¨xKÕã#≤
XHõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~Î° 1990Ö’ ã¨~O° _»~ü J~Ú |Ü«∞\˜H˜ =zÛ POHõ∆ L#flk
P ‰õΩ@∞O|OÖ’ XHõi Éè∂í q∞ g∞^Œ<Õ Jh, q∞ye# "åà◊§ Éè∂í q∞ H˘#=K«∞Û#h
|∞K«ÛÜ«∞º#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå_»∞, `«<Õ ÉË~O° ‰õΩk~åÛ_»∞. |∞K«ÛÜ«∞º `«#=^Œ#Ì ∞#fl
Q˘„Ô~Å∞, |OQÍ~°O JO`å Jq∞‡ H˘O`« Éè∂í q∞ H˘<åfl_»∞. J~Ú`Õ H˘#_»O PÅã¨ºO
J~Ú#O^Œ∞‰õΩ P =∂r #HõûÖˇ@ · ∞ ^è~Œ ° ÃÑOz (|Ç¨ïâß `å#∞ Hõg∞+¨<£ á⁄Ok)
H˘xÑ≤OKå_»∞. |∞K«ÛÜ«∞º PÃÑ·# 50 "ÕÅ∞ Y~°∞Û ÃÑ@∞ìH˘x P Éèí∂q∞x

ÉÏQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. JO`å J~Ú# `«~∞° "å`« ^ŒàO◊ =zÛ P Éè∂í q∞ H˘#flO^Œ∞‰õΩ
|∞K«ÛÜ«∞º#∞ PˆH∆Ñ≤Oz MÏm KÕÜ«∞=∞xOk. g∞"å_Õ K≥áêÊ_»∞ Hõ^• J<åfl
„Ñ¨Ü≥∂[#O ÖËHõáÈ~ÚOk. g∞~°∞ POHõ∆ ÃÑ\˜ìOk P ‰õΩ@∞O|OÖ’ XHõi
Éè∂í q∞ÃÑ·#<Õ Hõ^• Jx |∞K«ÛÜ«∞º Ñ¨@∞ì|>Ëãì i¨ H˜ J#flÅ`«xx qÑ¨s`«OQÍ H˘\˜ì
Ñ¨_ãÕ ,≤ Éè∂í q∞ MÏm KÕÜ∞« =∞x =∞~À™êi ÃÇÏK«ÛiOzáÈÜ«∂~°∞.
'Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ—Ö’ D ^≥|ƒÅ∞ =∂=¸ÖË. H˘#=^Œ#Ì fl Éè∂í =ÚÅ∞ H˘<åfl,
H“Å∞‰õΩ KÕÜ∞« =^ŒOÌ >Ë KÕã<≤ å J`«#∞ ZO`« ¿Ñ^Œ"å_»<kÕ ‰õÄ_» K«∂_»‰Ωõ O_» qÑ¨s`«OQÍ
^ŒO_çOK«_O» , XH˘¯Hõ¯™êi K«OÑ¨_O» [~°∞QÆ∞`«∞O@∞Ok. J^Õ =~°OQÆÖò lÖÏ¡
H“H˘O_»Ö’ áê`« „ÉÏÇ¨Ï‡}^˘~°Å Éè∂í =ÚÅ H˘#∞QÀÅ∞ g∞^Œ QÆ`« ãÖ=`«û~°O
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü POHõÅ ∆ ∞ ÃÑ\ì̃Ok. JÑ¨Ê\˜H˜ H˘#∞‰õΩ¯#flq ‰õÄ_» MÏmKÕã≤ c_»∞
ÃÑ\ÏìÅxOk. P ^˘~°Å ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# XHõ ^˘~°™êx "å\Ï‰õΩ 12 ZHõ~åÅ∞
=KåÛ~Ú. P"≥∞ JO^Œ∞Ö’ <åÅ∞ÔQHõ~åÅ∞ a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å‰õΩ
Jq∞‡ LO_çOk. POHõÅ ∆ ∞ ÃÑ\˜#ì `«~∞° "å`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√§ P Éè∂í q∞x MÏm
KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ P ~Ô `· ∞« Å#∞ P^ÕtOKå~°∞. "å~°∞ ^˘~°™êx ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ áÈ~Ú `å=Ú
K≥eO¡ z# _»|∞ƒÅ∞ "≥#H˜¯ W=∞‡<åfl~°∞. P"≥∞ ‰õÄ_» U=∞O`« L#flk HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì
`«# ^ŒQ~æÆ ° ÃÑ·ãÅ
¨ ∞ ÖË=x K≥ÑÊ≤ Ok. JO^Œ∞=Å¡ "Õ~ˆ P^è•~°O ÖËx P ~Ô `· ∞« Å∞ `å=Ú
H˘#fl Éè∂í q∞ ™êQÆ∞KÕÜ∞« _»O H˘#™êyOKå~°∞. Wk `≥eã≤# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàO◊ "åiÖ’
XHõ KåHõe ‰õΩÅã¨∞_Î xç Ñ¨@∞ìH˘x Xà◊√§ q~°QQÆ ˘\˜ì =∞m§ ÃÇÏK«ÛiOzáÈ~ÚOk.
K«O^•Å =ã¨∂Å∞Ö’ ‰õÄ_» ZO.ZÖò áêsìÅ Jaè=∂#∞Å∞ |Ü«∞@ LO_ç
TÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ ^•xH© "åi áÈ~å@ „áêO`åÅÖ’ [iˆQ ^•xH© HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
KåÖÏ `Õ_® =zÛOk. XHõÑÙ¨ Ê_»∞ ZO.ZÖò áêsìÅ∞ `«=∞ Ñ¨Ù<åk „Ñ¨*Ï„âı}∞Åg∞^Œ,
=∞^èºŒ `«~Q° uÆ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å g∞^Œ Ñ¶O¨ _£û HÀãÖ P^è•~°Ñ_¨ qÕ . PÜ«Ú^è•Å
"å_»HõO ÃÑiˆQ H˘nÌ Jk áÈ~ÚOk. ^èŒ#=O`«∞Å∞ U Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH©
W+¨Ñì Ó¨ ~°fiHõOQÍ W=fi~°∞ HÍ|\˜ì U^À XHõ q^èOŒ QÍ #+Öì KÕ™êÎ=∞#fl ÉˇkiOÑ¨Ù
ÖËHáõ È`Õ Ñ¶O¨ _£û "åi #∞O_ç ~å=Ù. HÍh ^•xÔH<· å XHõ Ñ¨ûúŒ , XHõ „Ñ¨=∂}O
LO_®e. Hˆ =ÅO ÉÏQÍ ^è#Œ =O`«∞Å~Ú# "åi#∞O_Õ `å=Ú ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’
=ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï=∞h JO`«HOõ >Ë `«‰Ωõ ¯=™ê÷~Ú "åà◊§#∞ W|ƒOk ÃÑ@ì=∞h
W=fiÖËx "≥Ú`åÎÅ∞ ÉˇkiOz =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ HÀ=∞h D áêsìÅ∞ JO@∞O\Ï~Ú.
HÍh "åã¨=Î O ^•xH˜ q~°∞^ŒOú QÍ LOk. "åºáê~°ã∞¨ Å Î #∂ HÍO„\ÏHõ~ì #¡° ∂ XO@i
„Ñ¨^âÕ ßxH˜ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú ('H˜_®flÑπ KÕã—≤ JO>Ë W|ƒOk JxÑ≤ã∞¨ OÎ ^Õ"∂≥ ) HÀ\ÏÃÑ\˜ì

=ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ HÀ=_»O 'K≥<åflÔ~_ç¤ Ñ‘iÜ«∞_£—Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î KÕãO≤ k.
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« =∂„`«O D q+¨Ü∞« OÖ’ '[#â◊H—Î˜ H˜ L#flO`« K≥_¿¤» Ñ~°∞ "Õ~ˆ U áêsìH˜
ÖË^∞Œ (qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìQÍ QÆ∞iÎOKåÖ’ ÖË^À J~°O÷ HÍx [#~°H} ∆õ ã¨q∞uH˜
`«ÑÊ¨ ). =~°OQÆÖò lÖÏ¡ #~°ûO¿Ñ@ „áêO`«OÖ’ [#â◊HÎ˜ ^ŒàO◊ XHõ =ºH˜xÎ H˜_®flÑπ
KÕã≤ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ WzÛ#O`« `«=∞ áêsìH˜ W=fiÖË#<åfl_»x J`«x
KÕ`∞« Å∞ "≥#H˜¯ Hõ\ì˜ K˘HÍ¯Ö’ Z„~°p=∞Å∞ "Õã≤ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩOk. "≥∞^ŒH±
lÖÏ¡ ^è~Œ å‡r¿Ñ@Ö’ [#â◊HÎ˜ "å~°∞ J_çy#O`« _»|∞ƒ W=fiÖËx HÍO„\ÏHõ~ì ∞° `«~Ñ° Ù¨¶ #
P áêsìH˜ JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_ç# J`«x `«=Ú‡_»∞ Nx"åã¨Ô~_ç¤
=∂\Ï¡__» ®xH˜ áÈQÍ ^ŒàO◊ J`«xx H˘\˜,ì HÍeÛ K«OÑ≤Ok. (`«~∞° "å`« JÅ"å@∞
„Ñ¨HÍ~°O W<£á¶ê~°‡~ü J<åfl~°∞.) D Ñ¨x KÕã≤Ok [#â◊H˜ÎÖ’x 'g~°Ü«∞º =~°æO—
J#∞‰õΩO\Ï#∞. D =∞^èºŒ [#â◊HÖ Î˜ ’ JO`«~`æ° « áÈ~å@O ÃÑiy ~Ô O_»∞ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ∞QÍ
Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl „Hõ=∞OÖ’ áÈ\ÏáÈ\©QÍ K«O^•Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ #Î fl@∞ì<åfl~°∞. ^•x=Å¡
J~åK«HõOQÍ =ã¨∂Å∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ ^Œ∞~°Å"å@∞ ÃÑiyOk. Ô~O_»∞ =¸_»∞
qÑ¨=¡ áêsìÅ∞ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl „áêO`åÅÖ’ ~À_»∞¤ HÍO„\ÏHõ~ì Ú<å "Õ~ˆ U HÍO„\ÏHõ~ì Ú<å
fã¨∞‰õΩO>Ë JO^ŒiH© Ñ¶O¨ _£ WÜ«∞ºQÍ q∞yÖË^gÕ ∞ LO_»^#Œ fl ÉèÜ í ∞« O`À Z=~°∂
HÍO„\ÏH±ì fã¨∞HÀx Ñïã≤u÷ ‰õÄ_» H˘xfl KÀ@¡ LOk. HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ HÀ#~å=Ù¿Ñ@
=∞O_»ÅOÖ’ ~À_»∞¤ J^è•fi#flOQÍ LO_»_®xH˜ W^Õ HÍ~°}=∞x „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞
|Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∂ [#â◊HhÎ˜ q=∞i≈ã¨∞<Î åfl~°∞.
D áêsìÅ ~å¢+¨ì Hõq∞\©Å∞ KÕÑ>¨ ìË Ñ¶O¨ _£ =ã¨∂Å∞ Hˆ =ÅO HÀ\©âfi◊ ~°∞Å
^ŒQÆæi#∞O_Õ HÍ=K«∞Û#∞QÍh "åi ^ŒàÏÅ∞, q∞e>ˇO@∞¡ =∂„`«O U H˘OK≥O
L#fl"åih q_çzÃÑ@ì_O» ÖË^∞Œ . x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«OÖ’
L#fl QÍO^è•i =O\˜ z#fl =∞O_»Å Hˆ O„^ŒOÖ’ ‰õÄ_» U XHõ¯ "åºáêih U XHõ¯
~Ô `· ∞« #∂ =ke ÃÑ@ì‰Ωõ O_» Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°O>Ë
Pâ◊Û~°ºO JxÑ≤OK«H=õ ∂#^Œ∞. JqhuH©, ã¨fiO`« J=ã¨~åÅ HÀãÖ áêsì K«O^•efl
WO\˜H˜ `«~e° OKÕ |ÅÇ‘Ï#`«‰Äõ Wk `å=Ù Wã¨∞OÎ k. #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~Å Î° O^Œ~∂°
JqhuÑ¨~∞° ÖËO HÍ~°∞. KåÖÏ Uà◊√§ áêsìÖ’ Ñ¨xKÕã≤ ‰õÄ_» ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ Ug∞
KÕã∞¨ HÀx"å~°∞ KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞. J@∞=O\˜"åˆ~ "≥∞*Ïi\© J~Ú LO_»=K«∞Û.
HÍh JqhuÑ¨~°∞Å ãÖYº ã¨∞=∂~°∞QÍ LOk. 'Pi÷Hõ J~åK«Hõ`åfixH˜
áêÅÊ_»∞`«∞<åfl_»∞— J#fl <≥ÑO¨ `À [iˆQ |Ç≤Ï+¨¯~°}Å∞, Éè∫uHõ ^ŒO_»#Å∞ nxH˘Hõ
`å~å¯}O.

PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ JxtÛu XHõ =ÚYº™ê^è#Œ O Jx ÃÑ·# K≥áêÊ#∞.
ZÑ¨ÙÊ_»∞ UO KÕ™êÎ~À, ZO^Œ∞‰õΩ KÕ™êÎ~À, K≥ÑÊ≤ # =∂@ g∞^Œ xÅ|_»`å~À ÖË^À,
„Ñ¨H\õ O˜ z# xÜ«∞=∂Å‰õΩ x|^Œ∞Å ú ~Ú LO\Ï~À ÖË^À `≥eÜ«∞x Ñïã≤u÷ "åi
„Ñ¨âßã¨<åxfl <≥ÅH˘ÅÊ_®xH© xÅÉˇ@_ì ®xH© KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. `≥eã‘
D ã¨^∞Œ áêÜ«∂xfl u~°ã¯¨ iOK«_®xH˜ KåÖÏ =ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù QÆÅ <åÜ«∞Hõ`fi« O
J=ã¨~°O. =∞# ~å¢+¨ìOÖ’x ZO.ZÖò áêsìÅ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ J@∞=O\˜
=ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù L#fl ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù. XHõ ^Œà◊ <åÜ«∞‰õΩ_ç`À K«iÛOz XÑ≤ÊOz#
q+¨Ü∂« xfl J`«#∞ =∂iáÈ~Ú H˘`«Î ^Œà<◊ åÜ«∞‰õΩ_»∞ =¿ãÎ u~°Q^Æ À_»_O» [~°Q^Æ #Œ fl
Éè~í À™ê „Ñ¨[Å‰õΩ ÖË^∞Œ . „Ñ¨`º« ~°∞Å
÷ ∞ P J^Œ#∞ HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂ã≤ H˘`«"Î å_»∞
~åQÍ<Õ áê`« Ñ≤`«∂sÅhfl =∞m§ ÖË=n™êÎ~°∞. JO^Œ∞=Å¡ XHõ™êi J#flÅ`À
ã¨=∞ã¨ºÖÁzÛ#"å~°∞ ZÅ¡Ñ¨ÙÊ_»∂ QÍÉèí~åQÍ<Õ „|`«∞‰õΩ`«∞O\Ï~°∞. (|Ü«∞\˜
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ Zãπ.SÅ∂ ZO.P~ü."ÀÅ∂ |kb J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ W@∞=O\˜ W|ƒO^Œ∞ÖË
=ã¨∞OÎ \Ï~Ú.) ã¨=∂[O g∞^Œ J#flÅ PkèÑ` ¨ º« O <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ Wk KåÖÏ
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. Éè∂í q∞ ^Œ∞#∞flHÀ=^Œ<Ì À J=Ú‡HÀ=^Œ<Ì À ZxflHõÅÖ’ áÈ\©
KÕÜÚ≥ ^Œ<Ì À P^ÕâO◊ *Ïs KÕ™êÎ~∞° . ^•xH˜ HÍ~°}OQÍ XHõ P~ÀÑ¨} "Õ™êÎ~∞° . ÉÏkè`∞« _»∞
P P~ÀÑ¨} x[O HÍ^Œx JO\Ï_»∞. q=iOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O W"åfiÅO\Ï_»∞.
ÖË^• q=~°} WzÛ x~°Ü ‚ ∂« xfl Ñ¨Ù#óÑïjeOK«=∞O\Ï_»∞. ã¨~ˆ K«∂™êÎO JO\Ï~°∞.
ZO`«HÍÖ"≥∞<ÿ å P J=HÍâ◊O W=fi~°∞. XHõ™êi XHõ „áêO`«OÖ’H˜ =zÛ# ^ŒàO◊
=∞m§ P~°∞<≥ÅÅ ^•HÍ ~åHõáÈ=K«∞Û. =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ áê`« ãÖQÆu „Ñ¨™êÎqOK«Hõ
áÈ=K«∞Û. q∞e>ˇO@¡#∞ J_çy`Õ 'J#fl ~å=Åã≤O^Õ—#O\Ï~°∞. D q^èOŒ QÍ <≥ÅÅ
`«~|° _ç (XHÀ¯™êi – [q∞‡‰õΩO@ Wà◊§ ã¨=∞ã¨ºÖÏQÆ, [#QÍO =∂r ZO.ZÖò.U
=~°^•Ô~_ç¤ Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨ºÖÏQÆ – Uà◊§ `«~|° _ç) q+¨Ü∂« Å∞ Ñïëê¯~°O HÍ‰õΩO_®
LO_çáÈ`å~Ú. Ñ¨Ù#óÑïjÅ# [iy<å ^•xx |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ „Ñ¨H\ õ O˜ K«~∞° . 'J@—
J<Õ "å~°QÎ Í<Õ Jk ÉÏkè`∞« _çx KÕ~∞° `«∞Ok. `«#‰õΩ ¿ãfiK«Ûù ÅaèOz#\Ïì ÖË^•
Jx J~°O÷ HÍHõ J`«#∞ ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞O\Ï_»∞.
L^Œº=∞ ãÖã¨÷ÅÖ’ „Hõ=∞tHõ∆} ‰õÄ_» L^Œº=∂xH˜ LO_»=Åã≤#
áê~°^~Œ ≈° Hõ`Ö
« ’ ÉèÏQÆ"∞Õ . ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl xÜ«∞=∂Å∂ fã¨∞‰õΩ#fl x~°Ü‚ ∂« Å∂ J=∞Å∞
HÍ"åe. P xÜ«∞=∂Å∂ x~°Ü ‚ ∂« Å∂ ã¨Ê+Öì QÍ LO_®e. Jq J=∞Å∞ HÍHõáÈ`Õ,
ÖËHõ LÅ¡OÑ¶∞≤ OK«|_ç`Õ ^•xÃÑ·# ã¨g∞Hõ∆ LO_®e. ^•x=Å¡ #+¨áì È~Ú# „Ñ¨[Å‰õΩ
q=~°} W=fi_»O, ãÖ*Ï~Ú+‘ WK«∞ÛHÀ=_»O [~°QÍe. ^•xH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÅ~Ú#

HÍ~°ºHõ~Å
Î° ‰õΩ `«y# tHõ∆ "ÕÜ∂« e. P `«~∞° "å`« P LÅ¡OÑ¶∞¨ # xezáÈ"åe. Wk
„Ñ¨[ÅÑ¨@¡ L^Œº=∂Å ‰õΩO_Õ ["å|∞^•s`«#OÖ’ XHõ =ÚYº JOâ◊O. („Ñ¨[Å#∞
ãÖ„Ñ¨kOz "åi ã¨=∞‡u`À x~°Ü‚ ∂« Å∞ fã¨∞‰õΩ<Õ ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ ["å|∞^•s`«<åxfl
„Ñ¨[Å‰õΩ `«=∞#∞ `å=Ú 'J„QÆQÍq∞—QÍ ÉèÏqOK«∞‰õΩ<Õ "å~°∞ Z\Ï¡Q∂Æ áê\ÕK«~∞°
HÍ|\˜ì D =∂„`«O ["å|∞^•s`«#"≥∞ÿ<å áê\ÕKåe.) HÍh ^ŒàÏÅ q∞e@s
=º=Ç¨~åÅÖ’ „Hõ=∞tHõ∆} LO@∞O^Õ"≥∂QÍh, „Ñ¨[Å‰õΩ ãÖ|OkèOz#
q+¨Ü∂« ÅÖ’ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ ["å|∞^•sÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ „Hõ=∞tHõ} ∆ â◊¥#ºO. ^•x=Å¡
L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º JxtÛu, ãÖkQÍúÅ =Å¡ ÃÑiˆQ ÉèÜ í ∞« O, |ÅO D áêsìÅ‰õΩ
ÉÏQÍ<Õ J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛOk. JO^Œ∞=Å¡<<Õ "Õ ∂≥ nxx ãïk^ÕÌ „Ñ¨Ü∞« `«fl"Õ∞k
"å~°∞ KÕÜ∞« _»O ÖË^∞Œ . ZÑ¨Ê\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ 'Wk HÍ~°ºHõ~Å Î° „Hõ=∞tHõ} ∆ Ï~åÇ≤Ï`«ºO =Å¡
[iyOk. áêsì x~°Ü ‚ ∞« O HÍ^Œ∞, áêsì q^è•#O HÍ^Œ∞— JO@∞O\Ï~°∞ QÍh P
„Hõ=∞tHõ} ∆ Ï ~åÇ≤Ï`åºxfl ã¨=iOK«Háõ È=_»"∞Õ "åà◊§‰õΩ ÉÏQÆ∞Ok.
ÃÑ· ™ê÷~Ú Hõq∞\© fã¨∞‰õΩ#fl x~°Ü ‚ ∞« O HÕk"åà◊√§ J=∞Å∞ KÕ™êÎ~#° fl
#=∞‡Hõ=¸ ÖË^∞Œ . HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü lÖÏ¡ Hõq∞\© JkèHÍiHõOQÍ
Hõq∆ ∞Oz# "åix ÃÑ^ŒÑÌ e¨ ¡ „áêO`« ^Œà<◊ åÜ«∞‰õΩ_»∞ <åQÆ~åA tHÕ∆ z# Ñ¶∞¨ @#Å∞
L<åfl~Ú. XH˘¯Hõ¯™êi Wk i=~üûQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. „QÍ=∞ q∞e>ˇO@∞¡
<åºÜ«∞=∞x #q∞‡# q+¨Ü∂« xfl ^ŒàO◊ XÑ¨ÙÊHÀHõáÈ=K«∞Û. "åà◊§ ã¨=∞‡u ÖË‰Ωõ O_»
^ŒàO◊ tHÕ∆ K«=K«∞Û. JÑ¨ÙÊ_»∞ q∞e>ˇO@∞¡ xã¨ûÇ¨Ü«∞`« =ºHõOÎ KÕÜ∞« _»O `«ÑÊ¨
Ug∞ KÕÜ∞« ÖË~∞° . U"≥∞<ÿ å KÕ¿ãÎ `å=Ú ‰õÄ_» áêsìH˜ K≥_∞» HÍ=Åã≤ LO@∞O^Œx
ÉèÜ í ∞« Ñ¨_`» å~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ^è~·≥ º° O KÕã≤ J_»O¤ áÈ~Ú# q∞e>ˇO@¡#∞ „Ñ¨[Å∞
KåÖÏ Q“~°q™êÎ~∞° . HõsOQÆ#~üÖ’x HÍ\Ï~°O J_»qÖ’ D =∞^èºŒ Z<£H“O@~üÖ’
K«xáÈ~Ú# XHõ q∞e>ˇO\ò#∞ JHõ¯_ç [#O "≥∞K«∞Û‰õΩO@∂, '^ŒàO◊ Z=i#~Ú<å
J<åºÜ«∞OQÍ H˘@ìÉ’`Õ J_»O¤ áÈ~Ú J`«xfl HÍáê_Õ"å_»∞— J<åfl~°∞. J^Õ~H° Oõ QÍ
q∞e>ˇO@∞¡ J<åºÜ«∞OQÍ „Ñ¨=iÎOz#Ñ¨Ù_»∞ '=∂ "åà◊√§— Jx "åà◊§<Õ "≥#Hˆ ã¨∞‰õΩ
~å‰õΩO_» (D q^èOŒ QÍ "≥#Hˆ ã¨∞H˘zÛ# L^ŒO`åÅ∞ KåÖÏ L<åfl~Ú) "åà◊§#∞ "åiOz,
^ŒO_çOz, <åºÜ«∞O xÅÉˇ\#ì˜ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ ‰õÄ_» „Ñ¨[Å∞ Q“~°q™êÎ~∞° . x*ÏxH˜
'J#flÅ∞ =∞OKÀàı§. D q∞e>ˇO@¡`À<Õ =zÛOk Ñ‘_»— J#flk `≥ÅOQÍ}Ö’
`«~K ° ∞« QÍ qxÑ≤OKÕ =∂@. WO^Œ∞Ö’ H˘O`« x[O LOk. HÍh D #=∞‡HÍxfl
J_»O¤ ÃÑ@∞ìH˘x „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ ["å|∞^•s`«#O LO_®eû# „áê^äqŒ ∞Hõ ÉÏ^èºŒ `«#∞
`«ÑÊ≤ OK«∞H˘x 'Wk áêsì x~°Ü ‚ ∞« O HÍ^Œ∞, ™ê÷xHõ HÍ~°ºHõ~Å Î° á⁄~°ÉÏ@∞— Jx

`ÕeHõQÍ `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_»O J#flÅ‰õΩ KåÖÏ ã¨∞ÅÉèíO J~ÚáÈ~ÚOk. D
ã¨^∞Œ áêÜ«∂xfl "å~°∞ xã¨ûOHÀK«OQÍ "å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°x K≥áêÊe.
D áêsìÅ∞ `«ÑÙ¨ Ê XÑ¨ÙÊHÀ=_»O ‰õÄ_» Hˆ =ÅO `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ =∂~°Oæ Jx
#=∞‡_®xH˜ P^è•~°O HõeÊOKÕ H˘xfl ãÖÑ¶¨∞@#Å∞<åfl~Ú. =~°OQÆÖò lÖÏ¡
Éèwí ~°^¿Œä Ñ@Ö’ âßºOã¨∞O^Œ~~Ô° _ç¤ Ç¨Ï`«º#∞ ÃÑ·# „Ñ¨™êÎqOKå#∞. P K«~º° Ñ¨@¡
f„=OQÍ x~°ã#¨ =zÛ# `«~∞° "å`« 'Jk q∞e>ˇO@¡ á⁄~°ÉÏ@∞— Jx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
„Ñ¨H\ õ O˜ zOk. P q∞e>ˇO@¡‰Ωõ U tHõ∆ "Õ™ê~°x J_çQˆ áê\˜ K˘~°= Z=iH© ÖË^∞Œ .
XÑ¨ÙÊHÀ=_»"∞Õ Ñ¨k"ÕÅx JO^Œ~∂° T~°∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh Pâ◊Û~°ºOQÍ P `«~∞° "å`«
‰õÄ_» =∞$`«∞x ‰õΩ@∞O|OÃÑ·# "ÕkOè Ñ¨Ù H˘#™êQÆ∞`«∂ LOk. "åà◊§ Éè∂í q∞ c_»∞
ÃÑ\ÏìÅx POHõ∆ qkèOKå~°∞. WOˆHO [~°∞QÆ∞`«∞O^À##fl ÉèÜ í ∂« xH˜ P ‰õΩ@∞O|O
"≥Ú`«OÎ QÍ<Õ T~°∞ q_çzÃÑ\˜ì áÈÜÕ∞ Ñïã≤u÷ U~°Ê_çOk.
ÉÏkè`«∞Å‰õΩ H˘O`« =∂#ã≤Hõ LÑ¨â◊=∞#O HõeæOK«_»O HÀãÖ `«Ñ¨ÙÊ
XÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl@∞ì ãÖ^ÕâO◊ ÑÖÑ≤Oz, P q+¨Ü∞« O |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_»,
`«ÑÙ¨ Ê‰õΩ ÉÏ^è∞Œ ºÅ~Ú# HÍ~°ºHõ~Å Î° ÃÑ·# U K«~º° fã¨∞HÀ‰õΩO_» `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ Z`«∞QÎ _Æ »
D áêsìÅ‰õΩ ÉÏQÍ JÅ"å@~ÚOk. ÖË^• 'áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ `«ÑÙ¨ Ê
Ñ¨\Ïì~O° @— J#fl ã¨=∂Kå~°O „Ñ¨Kå~°O KÕã∞¨ HÀ=_»"∞Õ `«ÑÙ¨ Ê‰õΩ giKÕÛ ÑïÇ¨~°O
HÍ=K«∞Û. JO>Ë U^À XHõ ~°HOõ QÍ áêsìÃÑ·# L#fl q=∞~°≈#∞ K«Å|¡ ~°K_« "» ∞Õ "åi
ÅHõº∆ O `«ÑÊ¨ ["å|∞^•s`«<åxfl ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ áê\ÕK«_O» HÍ^Œ∞.
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ =∂kQÆ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ ~åA Ç¨Ï`«º QÆ∞iOz ÃÑ·#
K≥áêÊ#∞. P Ñ¶∞¨ ’~åxH˜ WÑ¨Ê\˜H© Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ãÖ*Ï~Ú+‘ K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖË^∞Œ . ^•xH˜
Z=i g∞^• K«~º° fã¨∞HÀÖË^∞Œ . (J~Ú`Õ D =∞^èºŒ W^Œ~Ì ∞° =ÚY∞ºÅ#∞ P lÖÏ¡Ö’
'_ç"∂≥ \ò— KÕã#≤ @∞ì `≥Å∞ã¨∞#Î flk. ^•xH© D Ç¨Ï`«º‰õÄ U"≥∞<ÿ å ãÖ|O^èOŒ LO^À ÖË^À
`≥b^Œ∞.) HÍh Ç¨Ï`«º [iy# `«~°∞"å`« ^•^•Ñ¨Ù Ô~O_»∞ ãÖ=`«û~åÅ‰õΩ XHõ
k#Ñ¨„uHõÖ’ (XˆH XHõ Ñ¨„uHõÖ’) T~°∂ ¿Ñ~°∂ ÖËx (JO>Ë Z=~°∞ K≥áêÊ~À Z\Ï¡
`≥eã≤O^À K≥Ñ¨Êx) "å~°Î =zÛOk. Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü ˆHO„^ŒHõq∞\© <åÜ«∞‰õΩ_˘Hõ_»∞
x*Ï=∂ÉÏ^£‰õΩ =zÛ#@∞¡ '`≥eã≤Ok— Jh, ~åA Ç¨Ï`«º QÆ∞iOz PÜ«∞#
lÖÏ¡Hqõ ∞\©x q=∞i≈Oz#@∞¡ '`≥eã≤Ok— Jh P "å~°Î Hõ^#Œä O. `«á⁄ÊÑ¨ÙÊHÀ‰õΩO_»,
ÑïÇ¨~°O K≥eO¡ K«‰Ωõ O_», Hõ=∆ ∂Ñ¨} J_»Q‰Æ Ωõ O_», ^À+≤ÃÑ·# K«~º° fã¨∞HÀ‰õΩO_»
áêsì Ñ¨~∞° =Ù HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ ¿ãflÇ¨ÏOQÍ LO_Õ XHõ qÖËYix Ñ¨@∞ìH˘x D
"å~°Î ~å~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~å? ÖËHõ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _»~Ú# qÖËY~ˆ áêsì

ZÑ¨Ê\˜H© ~åA Ç¨Ï`«º q+¨Ü∞« OÖ’ ÃÑ^Œq qÑ¨ÊHõáÈ=_»O K«∂ã≤ ÉÏ^èÑŒ _¨ ç áêsì
Ñ¨~∞° =Ù HÍáê_»_®xH˜ D "å~°Î TÇ≤ÏOz, ÖËHõ HõeÊOz ~å™ê_®? U^Œ~Ú<å HÍ=K«∞Û.
=~°OQÆÖò lÖÏ¡ QÀáêÅÑ¨Ù~°OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«OÑ≤# ^Õ=~åA Ç¨Ï`«º QÆ∞iOz
‰õÄ_» ÃÑ·# K≥áêÊ#∞. Jk `«ÑÊ¨ x P áêsì WÑ¨Ê\˜H© XÑ¨ÙÊHÀÖË^∞Œ QÍh, =∂ WO\’¡
J#flO ux =∞=∞‡ÖËfl K«OÑ≤áÈ`å~å Jx Q˘_»= KÕã#≤ ^Õ=~åA ÉèÏ~°º‰õΩ =∂„`«O
'`«ÑÊ¨ ~Ú áÈ~ÚOk— Jx Z=i ^•fi~å<À Hõ|∞~°∞ ÑÖÑ≤OKå~°x `≥Å∞ã¨∂Î LOk.
KåÖÏHÍÅO P áêsì J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞QÍ L#fl"åˆ~ HÍ|\˜ì "åig∞^Œ Q“~°=O
H˘nÌ 'áÈhÖË XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∞<åfl~°∞ Hõ^•— Jx P"≥∞ ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^Œ=K«∞Û. P"≥∞‰õΩ
K≥Ñ≤Ê# ãÖQÆu Ñ¨k =∞OkH© „Ñ¨Kå~°O KÕã≤ '`«á⁄ÊÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl>Ëì—#x P áêsì
J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ q=∞~°≈#∞ âßOuOÑ¨KÜ Õ ∞« =K«∞Û. (D ~°H"õ ∞≥ #ÿ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ∞« _»O
XHõ =ÚYº Hõ~=Î° ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl"å~°∞ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞.) P ~°HOõ QÍ J#flÅ∞
`å=Ú KÕã#≤ Ñ¶∞¨ ’~åxH˜ KÕ`∞« Å∞ Hõ_Qˆç ã¨∞HÀ=K«∞Û. JO>Ë ÃÑ·H˜ =∂„`«O XÑ¨ÙÊHÀ~°∞.
„Ñ¨*Ï=ÚYOQÍ ^Õ=~åA ÉèÏ~°º #∞O_ç Hõ∆=∂Ñ¨} HÀ~°∞HÀ~°∞. Jk ZO^Œ∞‰õΩ
[iyO^À áê~°^~Œ ≈° HõOQÍ q=iOK«~∞° . ^•xH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÅ~Ú# "åi ÃÑ·# K«~º°
fã¨∞HÀ~°∞. HÍh "å~°∞ „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Å ì ∞ ÃÑ>Ë@
ì Ñ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«O (D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ U
„Ñ¨ * ÏHÀ~° ∞ ì ÃÑ@ì ‰ õ Ω O_®<Õ tHõ ∆ Å ∞ "Õ Ü « ∞ _» O Z‰õ Ω ¯=~ÚáÈ~ÚO^Œ # ∞HÀO_ç )
„Ñ¨*Ï=ÚYOQÍ, |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ `«ÑÙ¨ Ê XÑ¨ÙÊH˘x f~åÅx Ñ¨@∞ì|_»`å~°∞. „Ñ¨[ÅH˘Hõ
xÜ«∞=∞O, áêÅ‰õΩÅH˘Hõ xÜ«∞=∞O J<Õ ~å[ºO hu *Ï˝ÑH¨ Oõ =ã¨∞#Î fl^•? =ã¨∞OÎ k
=∞i. NHÍ‰õΩà◊OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√§ W<£áê¶ ~°‡~ü Jx (1969 #∞O_ç W<£áê¶ ~°‡~ü
Jx) =Ú„^Œ"ãÕ #≤ ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩ_»∞ áêÑ¨Ü∞« º =∂™êì~∞° q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_» J^Õ
[iyOk. PÜ«∞# g∞^Œ "Õã#≤ xO^ŒÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ "Õ™ê~°∞. PÜ«∞##∞
J„Ñü+¨ª áêÅ∞ KÕ™ê~°∞. HÍh `«~°∞"å`« =∂„`«O 'ÃÑ·Hõq∞\© lÖÏ¡ Hõq∞\©x
`«ÑÙ¨ ÊÑ¨\Oì˜ ^ŒO@— J<Õ XHõ "åHõºO`À „Ñ¨*Ï=ÚYOQÍ Ug∞ „Ñ¨H\ õ O˜ K«‰Ωõ O_®
PÜ«∞##∞ ãÖ`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ z ° P L^ŒO`åxH˜ =ÚyOÑ¨Ù ÑëHÍ~°∞.
J~Ú`Õ KåÖÏ™ê~°∞¡ D =∂„`«O ‰õÄ_» LO_»^∞Œ . „Ñ¨tflOz# "åà◊§#∞
^ŒÉÏ~ÚOz <À~°∞=¸~ÚOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™êÎ~∞° . ÅHõ‡∆ }KåO^•Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
K«OÑ≤# \©K~« ü z<åflÔ~_ç¤ L^ŒO`«O nxH˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}. J`«xx K«OÑ≤#Ñ¨Ù_»∞
J`«x g∞^Œ f„="≥∞#ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . J~Ú`Õ J`«xH˜ `«# ÉèÏ~°º HÍx
=∞~˘Hõ ¢ã‘`Î À ÖˇO· yHõ ãÖ|O^èOŒ LO^Œ#fl '=ºaèKå~°— <Õ~O° (^•xx =ºaèKå~°O
J#^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë) `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ ^ÕxH© P^è•~°O WÑ¨Ê\˜^•HÍ K«∂Ñ≤OK«Ö^ Ë ∞Œ . J`«x

ÉèÏ~°º, „QÍ=∞ „Ñ¨[Å∞ P Ç¨Ï`«º‰õΩ f„=OQÍ x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕã#≤ `«~∞° "å`« XHõ
H˘`«Î P~ÀÑ¨} KÕ~åÛ~°∞. J`«#∞ x~°‡ÖòÖ’ LO_Õ =∞ÖÏ¡~Ô _ç¤ J<Õ `«# ÉO^è∞Œ =~Ú#
ÖÏÜ«∞~ü Hõ"∞£ „H˜q∞#Öò‰Ωõ ~Ô \ · ò Ç¨ºO_£ J<åfl~°∞. P =∞ÖÏ¡~Ô _çx¤ Z#fl_»∂ Ug∞
J#x"å~°∞ D 'Ô~\ · Çò ¨ ºO_£—#∞ =∂„`«O ZO^Œ∞‰õΩ K«Oáê~°<Õ „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ ["å|∞
ÖË^∞Œ . P q+¨Ü∞« "≥∞<ÿ å, `˘e<å\˜ JaèÜ∂≥ QÍÖˇ<· å ~°∞A=Ù KÕÜ∞« _®xH˜ `«=∞
xÜ«∞=∂Å „Ñ¨HÍ~°"∞Õ '„Ñ¨*ÏHÀ~°∞—ì ÃÑ@ì=Åã≤ LO_çOk Hõ^•, ZO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@ìÖ^Ë <Œ Õ
^•xH˜ ‰õÄ_» ["å|∞ ÖË^∞Œ . (<Õ~åÅ∞ „Ñ¨*ÏHÀ~°∞Öì ’ ~°∞A=~Ú# `«~∞° "å`Õ K«~º°
fã¨∞‰õΩO\Ï~°#fl xÜ«∞=∂xfl D áêsìÅ∞ q_çzÃÑ\˜ì KåÖÏHÍÅO J~ÚO^Œ#∞HÀO_ç.)
WO^Œ∞Ö’x J<≥u· Hõ``« À áê@∞ JxtÛux ‰õÄ_» J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe. Jk
HõeyOKÕ ÉèÜ í ∂« xfl J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe. `«ÑÙ¨ Ê KÕÜ∞« ~°∞. KÕ¿ãÎ XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï~°∞.
XHõ™êi XÑ¨ÙÊ‰õΩO>Ë ^•xH˜ Hõ@∞ì|_ç LO\Ï~°∞. `«ÑÙ¨ Ê KÕã#≤ "åix =∞m§ `«ÑÙ¨ Ê
KÕÜ∞« ‰õΩO_» ^ŒO_ç™êÎ~∞° . ÉÏkè`∞« Å‰õΩ U^À XHõ ~°∂ÑÖÖ’ ÑïÇ¨~°O K≥e™¡ êÎ~∞° .
(|Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Hõ∆=∂Ñ¨} HÀ~°∞HÀ=_»"Õ∞ HÍ=K«∞Û.) `«Ñ¨ÙÊ XÑ¨ÙÊHÀ#Ñ¨ÙÊ_»∞
XÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl@∞ì #\ÕK«~∞° . x["≥∞#ÿ ãÖ*Ï~Ú+‘ K≥áêÎ~∞° `«ÑÊ¨ |∂@HõÑÙ¨ ãÖ`«$Ñ≤Î
WzÛ ãÖ`À+¨ÃÑ\ì~∞° – XHõ¯=∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë `«=∞ `«ÑÙ¨ ÊÅ q+¨Ü∞« OÖ’
<åºÜ«∞OQÍ, áê~°^~Œ ≈° HõOQÍ LO\Ï~°∞ J<Õ #=∞‡HõO L#flKÀ@ ÉèÜ í ∞« O LO_»^∞Œ .
Jk ÖËxKÀ@ JxtÛu #∞O_ç Ñ¨Ù>Ëì ÉèÜ í ∞« O LO@∞Ok. P ÉèÜ í ∞« O qÑ¨=¡ áêsìÅ
PkèÑ`¨ åºxfl ÃÑOK«∞`«∞Ok. HÍh qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ ^≥|ƒfã¨∞OÎ k. "≥Ú^Œ\^˜ •x
HõO>Ë ~Ô O_»=^Õ `«=∞‰õΩ =ÚYº=∞x D áêsìÅ∞ JO\Ï~Ú HÍh ~Ô O_»=^•x
HõO>Ë "≥Ú^Œ\^˜ •xˆH „Ñ≤Ñ~Ô¨¶ <£û W™êÎ~x° "åi PK«~} ° `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok.
HÍHõfÜ«∞ ZH±û„ÃÑãπ#∞ ^ŒÇÏ¨ #O KÕã≤ 40H˜ ÃÑ·QÍ „áê}ÏÅ∞ fã≤Ok `«=∞
HÍ~°ºHõ~°ÎÖË#x `≥eã≤ ‰õÄ_» P HÍ~°ºHõ~°ÎÖË ÖÁOyáÈ~Ú |Ü«∞@ ÃÑ>Ëì^•HÍ
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü XÑ¨ÙÊHÀÖË^xŒ JO^ŒiH© *Ï˝ÑH¨ Oõ LO_Õ LO@∞Ok. Wk áê`« q+¨Ü∞« O
Jh ^•xx Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ `«qfi fÜ«∞_»O J<åºÜ«∞=∞h JO\Ï~°∞. HÍh D =∞^èºŒ <Õ
=~°OQÆÖÖ ò ’ K«OÑ≤# qÑ¨=¡ ~°K~« Ú`«, [#â◊HÎ˜ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _»∞ J~Ú# ÃÑO_®ºÅ
H˜+<¨ ~£ å=Ù ãÖQÆu? J`«xfl K«OÑ≤#"åà◊§#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞QÍ K≥#∂fl~°∞
„QÍ=∞ã¨∞Å Î ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. HÍh H˘xfl ~ÀAÅ `«~∞° "å`« '"Õ∞=Ú HÍ^Œ∞— Jx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
JxOk. Wk x[=∂? ÖËHõ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ "åã¨"Î åxfl XÑ¨ÙÊHÀ=_®xH˜ =ÚYO
K≥ÅH¡ õ K≥ÑÙ¨ #Î fl J|^Œ=ú ∂?
<ÕxzÛ# L^•Ç¨Ï~°}Åhfl Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü‰õΩ ãÖ|OkèOz#"ÕQÍh D

J=ÅHõ} ∆ O Hˆ =ÅO P áêsìk HÍ^Œ∞. HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ ã¨=∞ã¨ºÅ`À =Ú~îå Ñ¨ûúŒ Ö’
=º=Ç¨ÏiOK«_O» , UHõÑH¨ O∆õ QÍ #_»∞K«∞H˘x J<åºÜ«∞O KÕÜ∞« _»O, <åÜ«∞Hõ`fi« O
"åix HõO„\’Öò KÕÜ∞« HõáÈ=_»O, <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∂„`«O =∞Oz"åàı§, J=QÍÇ¨Ï#
L#fl"åàı§##fl Jaè„áêÜ«∂xfl xÅÉˇ@∞ì‰Ωõ <Õ "Õ∞~°‰Ωõ q=∞~°≈‰õΩÅ#∞ "≥∞Ñ≤ÊOz
T~°∞HÀ=_»O – "≥Ú^ŒÅ~Ú# J=ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ Jxfl ZO.ZÖò áêsìÅÖ’#∂ L<åfl~Ú.
"≥∞^ŒH± lÖÏ¡ QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O „QÍ=∞OÖ’ XHõ `À= q"å^ŒOÖ’ „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ
=Ú~îå`«`åfixfl [#â◊HÎ˜ HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ ÃÑOz áÈ+≤ã∂¨ Î ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O HÍ‰õΩO_®
KÕã∞¨ #Î fl "≥#· O nxH˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}. QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O Ñ¨H¯õ # L#fl =∂\˜Å¡ J<Õ
„QÍ=∂xH˜ "≥∞~Ú<£ ~À_»∞`¤ À (ã≤k¿Ì Ñ@ #∞O_ç ã≤iã≤Å‰¡ Ωõ áÈÜÕ∞ ~À_»∞`¤ À) eOH±
HÍ"åÅO>Ë, QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~åxH˜ K≥Ok# "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º J<Õ ~Ô `· ∞« Éè∂í q∞Ö’ #∞O_ç `À=
fÜ«∂e. ^•xH˜ "Õ~ˆ =∂~°Oæ ÖË^∞Œ . J`«xH˜ Z‰õΩ¯= #+Öì [~°Q‰Æ Ωõ O_» LO_Õ
Ñ¨^ŒúuÖ’ `À= fÜ«∞=Åã≤ LO@∞Ok. „Ñ¨[Å‰õΩ `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ `å"Õ∞
Ñï+¨¯iOK«∞HÀ=_»O (|∂~°∞˚"å HÀ~°∞ìÅ‰õΩ áÈ‰õΩO_») <Õ~∞° Ê`«∞<åfl=∞x ZO.ZÖò
áêsìÅ∞ K≥¿ÑÊk JHõ¯_» J=∞Å~Ú LO>Ë ^•^•Ñ¨Ù XHõ ^Œâß|Ì HÍÅOQÍ [#â◊HHÎ˜ ©
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Äõ |ÅO L#fl P „QÍ=∂ÅÖ’ P ã¨=∞ã¨º Z#fl_À Ñïëê¯~°O JÜÕ∞ºk.
HÍh Ñïëê¯~°O HÍHõáÈQÍ XHõ Ñ¨ÙO_»~Ú ‰õÄ~°∞ÛOk. "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º Éè∂í q∞x =∞^èºŒ QÍ
pÅ∞ã¨∂Î `«=∞‰õΩ ÉÏ@ HÍ"åÅx =∂\˜Å¡ „QÍ=∞ã¨∞Å ÷ Ñ¨@∞ì^Å Œ . ÉÏ@ W™êÎ#∞QÍh
=∞^èŒº #∞O_ç WzÛ =º=™êÜ«∞O áê_»∞ KÕã¨∞HÀÖË#x "≥∞ÿã¨Ü«∞º JO\Ï_»∞.
=Ú~îå`«`fi« O ÖËx „QÍ=∞OÖ’ W@∞=O\˜ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ Z=~À ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ∞
Ñïëê¯~°O KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. HÍh QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O – =∂\˜ÅÅ ¡ =∞^èºŒ Jk ™ê^èºŒ O HÍHõ
ã¨=∞ã¨º HÀ~°∞ì HÔ H˜¯Ok. ã≤k¿Ì Ñ@ ZO.ZÖò.U K˘~°=`À HÀ~°∞Ö ì ’ ~år J~ÚOk.
"≥∞ãÿ Ü¨ ∞« º Éè∂í q∞Ö’ #∞O_Õ – HÍh =∞^èºŒ #∞O_ç HÍ‰õΩO_® – `À= f¿ã@@∞ì ~år
J~ÚOk. P `«~åfi`« ‰õÄ_» `À= =∞^èºŒ #∞O_Õ HÍ"åÅx =∂\˜Å¡ „QÍ=∞ã¨∞Å Î ∞
Ñ¨@∞ì|@ì™êQÍ~°∞. `«=∞ "≥ÚO_çÑ@ ¨ ∞ì‰Ωõ U áêsì =∞^Œ`Ì ∞« W¿ãÎ P áêsì "≥O@
áÈ`«∞<åfl~°∞. H˘<åflà◊√§ ã≤.Ñ≤.S HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ =∞^ŒuÌ KåÛ~°∞. H˘<åflà◊√§ ~å_çHÖ õ ûò WKåÛ~°∞.
J~Ú`Õ "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º „Ñ¨f™ês P áêsìÅ <åÜ«∞Hõ`åfiÅ`À =∂\Ï¡_,ç `«#^Õ <åºÜ«∞O
Jx #K«Û*ˇÑÊ≤ , "åi HÍ~°ºHõ~Å Î° ã¨áÈ~°∞ì =∂\˜Å‰¡ Ωõ ÖË‰Ωõ O_» KÕ™ê_»∞. J~Ú`Õ
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« [#â◊HÎ˜ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞ =∂\˜Å¡ ~Ô `· ∞« Å Ñ¨HÍ∆ # ~°OQÆOÖ’H˜ kQÍ~°∞. "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º
P áêsì <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ "≥Ú~°ÃÑ@∞ìH˘<åflHõ "å~°∞ `«=∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ^Õ `«Ñ¨Êx
K«∂KåÜ«∞QÍ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ D Ö’Ñ¨Å "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º Ñ¨HÍ∆ # Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü

~°OQÆ „Ñ¨"âÕ O◊ KÕÜ∞« _»O =Å¡<À ÖËHõ [#â◊HÎ˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O `«# HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ HõO„\’Öò
KÕÜ∞« ÖËHáõ È=_»O =Å¡<À QÍx ã¨=∞ã¨º H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. WÑ¨ÙÊ_»∞ "≥∞ãÿ Ü ¨ ∞« º
Éè∂í q∞Ö’ ~Ô O_»∞ `À=Å∞<åfl~Ú. XHõ\˜ `åxzÛOk, XHõ\˜ =∂\˜Å"¡ åà◊√§ fã≤Ok.
XHõ\˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `À=, XHõ\˜ [#â◊HÎ˜ `À=.
'"Õ∞"Õ∞=∞~Ú<å `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕ¿ãÎ „Ñ¨[ÖË =∞=∞‡efl xÅn™êÎ~∞° — Jx D
áêsìÅ∞ JO@∞O\Ï~Ú ("Õ∞^è•=ÙÅ <À~°∞ =¸~ÚOK«_®xH˜). ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« QÍ,
~å[H©Ü∞« OQÍ gix xÅnÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã#≤ "å~°∞ Kå=Ù ^≥|ƒÅ∞ u#fl
ãÖÑ¶∞¨ @#Å∞ KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú QÍh JãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« QÍ, ™êÊO>ËxÜ«∞ãπQÍ, U
<åÜ«∞Hõ`fi« O ÖË‰Ωõ O_», U ~å[H©Ü∞« O ÖË‰Ωõ O_» „Ñ¨[Å∞ gix xÅnã≤# Ñ¶∞¨ @#Å∂,
g~°∞ `«á⁄ÊÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl Ñ¶∞¨ @#Å∂ ÖËHáõ ÈÖË^xŒ "≥Ú^Œ\’¡ J<åfl#∞. HÍh Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü,
[#â◊HÎ˜ áêsìÅ =Ú~îå H˘\Ï¡@Å∞ PÑ¨_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ #Î fl QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O
¢ã‘Å Î ‰õΩ =∂„`«O WÑ¨Ê\˜^•HÍ xã¨Ê$¿ÇÏ Z^Œ∞~°~ÚOk.
^•^•Ñ¨Ù Zxq∞k ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, [#â◊HÎ˜ áêsìÅ =∞^èºŒ
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ‰õΩ QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O, [HÍ¯Ñ¨Ó~ü, "å\˜ Ñïã¨~° „QÍ=∂Å∞ Hˆ O„^ŒOQÍ L<åfl~Ú.
"åàÁ§zÛ gà◊§ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å#∞ H˘\ì̃áÈ`å~°∞. gàÁ§zÛ "åà◊§ ™ê#∞Éè∂í u
Ñ¨~∞° Å#∞ H˘\˜áì È`å~°∞. ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ K≥i XHõ Ñ¨HO∆õ fã¨∞H˘x ÃÑOK«∞`å~°∞. nx`À
qã≤yáÈ~Ú# QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O ¢ã‘Å Î ∞ H˘O^Œ~∞° D =∞^èºŒ XHõ x~°Ü ‚ ∂« xH˘zÛ ~Ô O_»∞
áêsìÅ#∂ „QÍ=∞OÖ’H˜ XˆH™êi =zÛ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ „Ñ¨[Å=ÚO^Œ∞ xÅ|_»=∞x
HÀ~å~°∞. LÉèÜ í ∞« áêsìÅ JO_»~„ü Q“O_£ <åÜ«∞‰õΩÅ#∂ "≥O@|_ç Ñ¨@∞ìH˘x Hõ+Ñì¨ _¨ ç
XÑ≤ÊOKå~°∞. WzÛ# `ÕnH˜ ~åHõáÈ`Õ =∞m§ "≥uH˜ Ñ¨@∞ìH˘x XÑ≤ÊOz WOH˘Hõ _Õ\ò
ÃÑ\Ïì~∞° . Z\Ï¡QÔ <· å W^ŒiÌ h „QÍ=∞O ~°KÛ« |O_» ^ŒQ~æÆ ° xÅÉˇ\ì˜ „Ñ¨*Ï=ÚYOQÍ
ãÖ*Ï~Ú+‘ J_»QÍÅx P ¢ã‘Å Î HÀiHõ. "å~°∞ J_çy#Ñ¨ÙÊ_»∞, 'g∞~°∞ ~°=∞‡O>Ë
~å=∂, `«ÑÊ¨ Hõ =™êÎO— Jh, '„Ñ¨[Å‰õΩ =∞=∞‡efl xÅn¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯Ok— Jh ~Ô O_»∞
áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∂ J<åfl~°∞. HÍh WzÛ# _Õ\‰ò Ωõ XHõ~∞° =¿ãÎ XHõ~∞° ~å~°∞.
z=iH˜ D =∞^èºŒ [HÍ¯Ñ¨Ó~üÖ’x XHõ [#â◊HÎ˜ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _çx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
Ç¨Ï`«ºKÕã≤ QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O ¢ã‘Å Î „Ñ¨Ü∞« `åflÅ‰õΩ Ñ¶Ù¨ Öò™êìÑπ ÃÑ\Õì k. "≥O@<Õ ^•xH˜
„Ñ¨fHÍ~°OQÍ [#â◊HÎ˜ "åà◊√§ QÀÑ¨ÙÖÏÑ¨Ù~°O‰õΩ K≥Ok# F Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü q∞e>ˇO\ò#∞,
=∞~˘Hõ „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° _»~Ú# XHõ P~ü.ZO.Ñ≤
_®Hõ~ì #ü ∂ K«Oáê~°∞. „Ñ¨[ÅO>Ë Q“~°=O, „Ñ¨[ÅÑ¨@¡ `«=∞ ["å|∞^•s`«<åxfl
QÆ∞iÎOKÕ ãÖã¨¯$u =∂@ÅÖ’<Õ `«ÑÊ¨ KÕ`Å « Ö’ ÖË=x W^Œ~Ì ∂° ~°∞A=Ù KÕâß~°∞.

9
ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ „Ñ¨*Ï^Œ~} ° LO^Œx "≥Ú^Œ\’¡ J<åfl#∞.
^•x ã¨ fi Éè Ï ="Õ ∞ q∞\’ ‰õ Ä _» H˘OK≥ O K« ∂ ^•Ì O . UÜÕ ∞ =~åæ Å ∞ gix
P^Œiã¨∞<Î åflÜ«∞#flk nxH˜ Ñ¨ÓiÎ ["å|∞ HÍ^Œ∞. „Ñ¨^•è #OQÍ ¿Ñ^ŒÅ∞, J}QÍi#
‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞, H˘O`«"Õ∞~°‰õΩ =∞^èŒº`«~°QÆuH˜ K≥Ok#"å~°∞ gix
P^Œi™êÎ~∞° . P ‰õΩÅ–=~åæÅÖ’#∂ ZO.ZÖò áêsìÅ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ HÍx"å~°∞,
=ºuˆ~HÕKÕ "å~°∞ LO\Ï~°∞. HÍh =∞^Œ`Ì ∞« „Ñ¨^•è #OQÍ P ‰õΩÅ–=~åæÅÖ’<Õ
LOk. J~Ú`Õ D q^èOŒ QÍ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO>Ë ãïáÈ^Œ∞. =∞^Œ`Ì ∞« WKÕÛ"å~°∞ `å=Ú P
‰õΩÅ–=~åæÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°~Ú#O^Œ∞=Å¡<,Õ JO>Ë ZO.ZÖò ~å[H©Ü∂« Å∞ "åi
r=#ã≤u÷ QÆ`∞« Å‰õΩ `«y# ~å[H©Ü∂« Å∞ HÍ=_»O =Å¡<Õ P^Œi™êÎ~#° fl Jaè„áêÜ«∞O
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ UÜÕ∞ HÍ~°}ÏÅKÕ`« "åiH˜ =∞^Œ`Ì ∞« Åaèã∞¨ OÎ ^À q_»Q˘\˜ì
K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O J=ã¨~O° . JÑ¨ÙÊ_Õ D „Ñ¨*Ï^Œ~} ° #∞ K«∂ã≤ "≥Ú`«OÎ QÍ ãÖ`À+≤OKåÖÏ
ÖËHõ ^•xx U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe J<Õk `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü∂« Å JOu=∞ P^Œ~å≈Å‰õΩ PHõi`¬ ∞« Å~Ú
=∞^Œ`Ì ∞« xKÕÛ "å~°∞O\Ï~°∞. g~°∞ |Ç¨ïâß JuH˘kÌ=∞Ok. `«=∞ É’\˜ ¿Ñ^ŒÅ∞,
^Œo`«∞Å∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl ÖËq∞ #∞O_ç, J}z"Õ`« #∞O_ç q=ÚH˜Î á⁄O^Œ_®xH˜
D L^Œº=∂Å #∞O_ç KÕÜ¸ « `« ÅaèOzO^Œx (ÃÑiy# ‰õÄeˆ~@¡ =Å¡, JHõ¯_»H¯õ _»
^˘iH˜# Éè∂í =ÚÅ =Å¡, ^≥|ƒu#fl ^˘~°`#« Ñ¨Ù Ñ‘_#» =Å¡) P^ŒiOKÕ "å~°∞O\Ï~°∞.
™ê=∂lHõOQÍ |ÅOÖËx D „Ñ¨[Å‰õΩ |ÅO JOkOKå~°x P^ŒiOKÕ "å~°∞O\Ï~°∞.
=∞m§ giÖ’ P ÉÖÏxfl ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ K«∂¿ã"å~°∞ H˘O^Œ~°∞ HÍQÍ ¿Ñ^Œ
Ü«Ú=‰õΩÅ KÕuÖ’ ÃÑ\˜ì# ÉÏO|∞Å∞, „ÔQ<Õ_»∞¡, 'J#flÅ =∞#∞+¨µÅO— J#fl
^ŒÉÏ~ÚOÑ¨ÙÖ’ K«∂¿ã"å~°∞ Z‰õΩ¯= =∞Ok. ^≥·#Ok# rq`« q"å^•Å‰õΩ
HõzÛ`«"∞≥ #ÿ Ñïëê¯~°O WKÕÛ â◊HQÎ˜ Í ‰õÄ_» giH˜ P^Œ~}° LOk. q"å^•Å Ñïëê¯~°
=º=ã¨÷ XHõ\˜ „Ñ¨[Å‰õΩ KåÖÏ J=ã¨~O° . ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞ =º=ã¨Å ÷ ∞ ÉÏQÍ ^≥|ƒux
L<åfl~Ú. ~å[º=º=ã¨÷ Jã¨=∞~°O÷ QÍ LOk. 'J#flÅ∞— Jxfl q+¨Ü∂« ÅÖ’#∂
<åºÜ« ∞ O KÕ ã ≤ < å KÕ Ü « ∞ ‰õ Ω <åfl ( <åºÜ« ∞ O KÕ ã ≤ # Ñ¶ ¨ ∞ @#Å∂ L<åfl~Ú,
`˘O^Œ~á° ê@∞`À#∂ J=QÍÇ¨Ï<å Ö’ÑÖ`À#∂ P„t`« Ñ¨Há∆õ ê`«O`À#∂ J<åºÜ«∞O KÕã#≤ g
L<åfl~Ú) `å=Ú K≥ÑÊ≤ # Ñïëê¯~åÅ#∞ J=∞Å∞ KÕ¿ã ã¨`åÎ "åiH˜ LOk. ^•x
#∞O_ç =KÕÛ P^Œ~}
° LOk. P ã¨`åÎ=Å¡<Õ „QÍ=∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’#∂ =ºH˜QÎ `Æ «
q"å^•ÅÖ’#∂ qq^èŒ „Ñ¨*Ï„âı}∞Å =∞^èºŒ [iˆQ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ ÅÖ’#∂ "åix P„â◊~Ú¿ãÎ

„Ñ¨Ü≥∂[#O LO_»QÆÅ^Œx QÆ∞iÎOz "åix P^ŒiOKÕ "å~°∞O\Ï~°∞. J#flÅ
=∞#∞+¨µÅ∞QÍ K«ÖÏ=∞}˜ J~Ú`Õ =KÕÛ =ºH˜QÎ `Æ « „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ (Jk J#flÅ∞
`≥eã‘ ~år ^èÀ~°}Ö˜ ’ `«=∞ J=ã¨~åÅ HÀãÖ J#∞=∞uOKÕ „Ñ¨Ü∂≥ [#O HÍ=K«∞Û,
"åiH˜ `≥eÜ«∞Hõ J#∞=∞uOKÕn HÍ=K«∞Û) "åi "≥O@áÈÜÕ∞ "å~°∞O\Ï~°∞. ~å¢+Öì Ö’
XHõ áêsì JkèHÍ~°OÖ’ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ (ÖË^• XHõ xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ Ö’ XHõ áêsìH˜ K≥Ok#
=ºH˜Î ZO.ZÖò.UQÍ L#flÑ¨ÙÊ_»∞) "≥·i =~°æO "å~°∞ J#flÅ`À =∞OzQÍ LO>Ë
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞O\ÏÜ«∞x QÆ∞iÎOz "åix P^Œi™êÎ~°∞. J@∞=O\˜ P^Œ~°}Ï
LO@∞Ok. ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ÉÏQÍ |ÅOQÍ L#fl „QÍ=∂ÅÖ’ "Õ~ˆ ~å[H©Ü∂« Å`À
LO_»_O» =Å¡ „Ñ¨Ü∂≥ [#O LO_»^∞Œ HÍ|\˜ì („Ñ¨Ü∂≥ [#O ÖËHáõ ÈQÍ J#flÅ ^•^•ysH˜
|e JÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok HÍ|\˜)ì "åi<Õ P^ŒiOKÕ "å~°∞O\Ï~°∞. JÑ¨ÙÊ_»∞
P „QÍ=∞OÖ’x ã¨HÅ õ ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∂ "åix PHõiO¬ KåÅ<Õ K«∂ã¨∞OÎ \Ï~°∞.
~Ô O_»∞ ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ãÖÑ¶∞¨ i¬OK«∞‰õΩO@∞#fl „áêO`åÅÖ’ W@∞"≥á· È J@∞"≥á· È
LO_ç "åi =Ú~îå`«`åfixfl `«=∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ "å_»∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O
LO@∞Ok HÍ|\˜ì JO^Œ∞HÀãÖ KÕ~∞° =ÜÕ∞º"åà◊√§ LO\Ï~°∞. `«=∞ PkèÑ`¨ º«
=ÓºÇ¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ J#flÖË „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«^Å Œ K«∞‰õΩ#fl =º‰õΩÅ
Î ∞ `«=∞‰õΩ L#fl
™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å#∂ =∞Ok |ÖÏhfl J#flÅ Ñ¨HÍ∆ # LOK«_O» ^•fi~å J#flÅ‰õΩ
ÅaèOKÕ =∞^Œ`Ì ∂« LO@∞Ok. z=~°QÍ |ÅO L#fl"åà◊§ "≥O@Ñ¨_áç ÈÜÕ∞ [#O
ZÅ¡ÑÙ¨ Ê_»∂ LO\Ï~°∞.
g\˜Ö’¡ H˘xfl XHõ ™ê=∂lHõ =~åæxH© =∞iH˘xfl =∞~˘Hõ ™ê=∂lHõ =~åæxH©
K≥Ok LO_®Å#fl xÜ«∞=∞"Õ∞g∞ ÖË^∞Œ . ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl "å\˜Ö’x =∞Oz HÍ~°}ÏÅ`À
áê@∞ J=HÍâ◊"å^Œ HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_» ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ ^Œo`« ‰õΩÖÏÅ‰õÄ ã¨Ç≤Ï`«O
=iÎOK«QÅ Æ =Ù. x*ÏO HÍÖËl „Q“O_£Ö’ J#flÅ g∞\ÕQ∑‰Ωõ =KÕÛ ÅHõÅ ∆ [#OÖ’ D
Jxfl ~°HÍÅ∂ L<åfl~°x QÆ∞iÎ¿ãÎ `«ÑÊ¨ gi „Ñ¨*Ï^Œ~}° QÆ∞iOz Juâ◊Ü∂≥ ‰õΩÅÎ ∞ ÖËx
ã¨~~° Ú# JOK«<å ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. (g∞\ÕQ∑ [#OÖ’ D „âı}∞ÖË HÍHõ, J#flÅ∞ U
ZO.ZÖò.U<À =∞O_»Å „ÃÑã≤_O≥ \ò<À ÉˇkiOz ÖÏsÅ∞ ÃÑ\˜™ì êÎ~∞° HÍ|\˜ì „Ñ¶Q‘ Í ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
áÈ~Ú QÆ^~ÌŒ ü áê@Å∞ q<˘^•Ì=∞x =KÕÛ ÉÏÑ¨`∞« ‰õÄ_» LO\Ï~°∞. [# ã¨g∞Hõ~} ° "≥#∞Hõ
L#fl D qq^èŒ HÍ~°}ÏÅ`À áÈeÛ K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ D g∞\ÕQ∑ÅÖ’ =HõÎeKÕÛ
LÑ¨<åº™êÅÖ’x Q˘Ñ¨Ê qÅ∞=Å∞ H˘O`« "Õ∞~°HÔ <· å JãÖQÆ`=« ∞x `ÀK«Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.)
D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ ~Ô `· åOQÆO ã¨=∞ã¨ºÅ∞ KÕÑ\
¨ ì˜ L^Œº=∂Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ
H˘`«Î „Ñ¨Ü≥∂QÆO Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü KÕã¨∞Î#flk. Wq `å=Ú ~å[H©Ü«∞OQÍ xi‡OKÕ

L^Œº=∂Å∞ HÍ=Ù. `å=Ú "≥#Hõ LO_ç W`«~∞° Å ^•fi~å #_çÑã≤ ∞¨ #Î fl L^Œº=∂Å∞.
ÖË^• L^Œº=∞ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ Hõq∞\©Ö’ `«=∞ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ#∞ K˘Ñ≤ÊOz "åi
xÜ«∞O„`«}Ö’ #_çÑ≤OKÕ L^Œº=∂Å∞. ™êQÆ∞h\˜ „áê*ˇ‰õΩìÅ ™ê^èŒ# HÀãÖ,
y@∞ìÉÏ@∞ ^èŒ~°Å HÀãÖ, W`«~° Ô~·`åOQÆ ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz L^Œº=∂Å∞
#_»Ñ_¨ ®xH˜ L`åûÇ¨ÏO K«∂Ñ¨Ù`«∞#fl =º‰õΩÅ Î #∞ ("åi ~å[H©Ü∞« O U^Œ~Ú#Ñ¨Ê\˜H©)
KÕ~n° ã≤ ("åà◊√§ JÑ¨Ê\˜Hˆ XHõ L^Œº=∞O #_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl@ì~Ú`Õ P L^Œº=∂xfl `«=∞
J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞H˘x) `«=∞ P^ÕâßÅ „Ñ¨HÍ~°O #_çÑã≤ ∞¨ <Î åfl~°∞. P =ºHÎ̃H,© P
L^Œº=∂xH© 'J#flÅ =∞x+≤—, 'J#flÅ∞ "≥#‰õΩO_ç #_çÑã≤ ∞¨ #Î fl L^Œº=∞O— J#fl
QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO@∞Ok HÍ|\˜ì ã¨=∂[O 'ÉèÜ í ∞« Éè‰í Ωõ Å
Î —`À #_»∞K«∞‰õΩO@∞Ok. J^Õ
XHõ |ÅO HÍ|\˜ì ^•x=Å¡ „Ñ¨Ü∂≥ [#O LO@∞O^Œx (`«=∞‰õΩ HÍ=K«∞Û, `å=Ú
#_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl L^Œº=∂xH˜ HÍ=K«∞Û) P =º‰õΩÅ Î ∞ ÉèÏq™êÎ~∞° . (ÉèÏqOz<å ÉèÏqOK«Hõ
áÈ~Ú<å Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J[=∂~Ú+‘x u~°ã¯¨ iOKÕ ¿ãfiK«Ûù "åiH˜ ÖË^#Œ ∞HÀO_ç.) ~Ô `· åOQÆO
‰õÄ_» XHõ '|Å"≥∞#ÿ — â◊HÎ˜ `«=∞`À LO^Œx ãÖ`À+≤™êÎ~∞° . Tà’§H˜ =zÛ#Ñ¨Ê\˜
#∞O_ç Z=_ç Éè∂í q∞ c_»∞ ÃÑ\Õì KåÖÏ, Z=_ç HÍà◊√§ q~°Q˘\ÏìÖÏ Jx K«∂¿ã
|^Œ∞Å∞ ~Ô `· åOQÍxH˜ LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ L^Œº=∂Å‰õΩ `«=∞ ã¨`åÎ#∞ *’_çOz
=ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑO≤ K«_O» ~Ô `· åOQÍxH˜ x[OQÍ<Õ H˘O`« ãÖ`À+Ö Hõeyã¨∞OÎ k.
(Z\Ï¡QÆ∂ J#flÅ J^Œ∞áê[˝ÅÖ’ |`«HõHõ `«Ñ¨Ê#Ñ¨ÙÊ_»∞ Jk H˘O`« `«=∞‰õΩ ‰õÄ_»
LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»_»O ãÖ`À+¨Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞ Hõ^•.) WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ WO^Œ∞Ö’
JÑ¨â$◊ `«∞ÖËg ÖË=Ù QÍh i"≥∂\ò HõO„\’Öò ^•fi~å #_çÑO≤ KÕ D L^Œº=∂Å∞
`«=∞ ^•^•ysˆH |eHÍ‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~O° .
D „Ñ¨Ü∂≥ QÆO x*ÏxH˜ Ñ¨ÓiÎQÍ H˘`«kÎ HÍ^Œ∞. `≥ÅOQÍ}Ö’x áêi„âßq∞Hõ
„áêO`åÅÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü WÑ¨Ê\˜Hˆ HÍi‡HÀ^Œº=∂xfl D Ñ¨ûúŒ Ö’ `«# J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜
fã¨∞‰õΩO@∂ LOk. áÈ\© Ñ¨_∞» `«∞#fl qq^èŒ ãÖÑ¶∂¨ Å <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ XHõ_xç
`«# ã¨ÅÇ¨Å „Ñ¨HÍ~°O #_»∞K«∞H˘=∞‡x K≥ÑÊ≤ ~°OQÆOÖ’H˜ kOÑ¨Ù`«∞Ok. P `«~∞° "å`«
J`«#∞ ™ê^è•~°}OQÍ 'UHõ„w=OQÍ— HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂xH˜ ZxflHõ J=Ù`å_»∞.
Ü«∂[=∂#ºO ‰õÄ_» q+¨Ü∞« O „QÆÇÏ≤ Oz J`«xH˜ `«Q∞Æ Q“~°=O Wã¨∞OÎ k. HÍi‡‰õΩÅ∂
ãÖ`À+≤™êÎ~∞° . J~Ú`Õ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ „Ñ¨Ü∂≥ QÆOÖ’ J=HÍâ◊"å^•xH˜ KåÖÏ `å=Ù
LO@∞Ok. J#flÅ∞ xÜ«∞q∞Oz# <åÜ«∞‰õΩ_ç J=HÍâ◊"å^ŒO HÍ=K«∞Û, J`«xx
Z\Ï¡Q~Æ Ú<å Ñ¨H¯õ ‰õΩ `«ÑÊ≤ Oz `å"Õ∞ J#flÅ Pjã¨∞ûÅ∞ á⁄O^Œ∞^•=∞x K«∂¿ã
„Ñ¨`º« ~°∞Å
÷ J=HÍâ◊"å^Œ"∞≥ <ÿ å HÍ=K«∞Û, J=ã¨~O° fˆ~^•HÍ J`«xx "å_»∞H˘x

WHõ KÕ~Ú^•\˜ áÈ`«∞<åfl_»#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨H¯õ ‰õΩ `«ÑÊ≤ OKÕ J#flÅ J=HÍâ◊"å^Œ"∞≥ <ÿ å
HÍ=K«∞Û. nx Ñ¶e¨ `«OQÍ P <åÜ«∞‰õΩÅ∞ z=iH˜ J#flÅ KÕuÖ’<Õ ^≥|ƒÅ∞ u<Õ
Ñïã≤u÷ ~å=K«∞Û. L^Œº=∂Å#∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ, ã¨∂„`«|^ŒOú QÍ HÍ‰õΩO_® i"≥∂\ò
HõO„\’Öò ^•fi~å #_çÑO≤ K«_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« ufl¿ãÎ J<å~ÀQÆºHõ~"° ∞≥ #ÿ Ñï}Ï=∂Å∞O_»_O»
ã¨ÇÏ¨ [O. QÀ^•=iYxÖ’ J#flÅ „áÈ`åûÇ¨ÏO`À Z_»|¡ O_»¡ ãÖÑ¶∞¨ O ÃÑ\˜ì ÉÏQÍ
K«ÖÏ=∞}˜ J~Ú# =ºH˜xÎ (W`«x ¿Ñ~°∞ #~°ûÜ«∞º J#∞‰õΩO\Ï#∞) z=iH˜ ã≤HÍã¨
"åˆ~ ~Ô O_»∞ HÍà◊√§ q~°Q˘æ\ì˜ x"£∞ûÖ’ Ñ¨_™Õ ê~°∞. ~Ô O_»∞ ÅHõÅ ∆ ∞ Y~°∞ÛÃÑ@∞ìH˘x
Ô ~ O_» ∞ ™ê~° ∞ ¡ PÑ¨ ˆ ~ +¨ < £ KÕ ~ ÚOK« ∞ ‰õ Ω <åfl J`« # ∞ Jq\˜ " å_ç Q Í<Õ
LO_çáÈÜÕ∞@@∞ì<åfl_»∞. |ãÖ`ü#QÆ~ü ã≤"∞≥ O\ò á¶êºHõsì HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ xH˜ W^Õ
q^èOŒ QÍ ÃÑ^ŒÑÌ e¨ ¡ ^ŒàO◊ Pjã¨∞ûÅ`À <åÜ«∞‰õΩ_»~Ú# SÅÜ«∞º#∞ ‰õÄ_» D =∞^èºŒ <Õ
J^Õ ^ŒàO◊ z`«HÉõ ÏkOk – "Õ∞<Õ*"ò ∞≥ O\ò =∞x+≤ J~ÚáÈÜ«∂_»#fl JaèÜ∂≥ QÆO`À.
J`«#∞ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsìH˜ K≥Ok# ~å=∞QÆ∞O_»O =∞O_»Å [_£Ñ\ ≤ ã˜ ≤ „Ñüxkè.
~Ô `· åOQÆ, HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü xÜ«∞q∞Oz #_çÑã≤ ∞¨ #Î fl <åÜ«∞‰õΩÅÖ’
x*Ï~ÚfÑ¨~∞° Å~Ú# ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü∂≥ ^è∞Œ Å #∞O_ç ™ê^•ã‘^• HÍO„ÔQãπ
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÖË HÍHõ =\˜ì ^•^•ys KÕã≤ „|uˆH ÉÏÑ¨`∞« =∞#∞+¨µÅ ^•HÍ
KåÖÏ ~°HÍÅ∞ L<åfl~°∞. ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl P áêsì L^Œº=∂hfl „Ñ¨*Ï|ÖÏhfl D
^Œ$+≤`ì À q=∞~°≈<å`«‡HõOQÍ K«∂_»_O» J=ã¨~O° .
~Ô `· åOQÆOÖ’H˜ 'K˘K«∞Û‰õΩáÈ=_»"∞Õ — HÍHõ P áêsì WÑ¨ÙÊ_»∞ ã¨=∞+≤ì =∂#=
ãÖ|O^è•Å „áêuÑ¨kHõ# '#∂`«# =º=ã¨—÷ x~å‡}ÏxH˜ NHÍ~°O K«∞>Ëãì ∂¨ Î L#fl^Œh,
P áêsì áÈ~å@ „áêO`åÅÖ’ „Ñ¨[ÅÖ’ ã¨=∞+≤`ì `« fi« O =ÚO^Œ∞H˘zÛ ~åÉ’ÜÕ∞
k<åÅ‰õΩ ãÖHˆ `«OQÍ LO^Œh D =∞^èºŒ H˘O^Œ~∞° "Õ∞^è•=ÙÅ∞ JO@∞<åfl~°∞. Wk
H˘OK≥O Pâ◊Û~°ºO HõeyOKÕ q+¨Ü∞« "Õ∞. K«OÑ¨_O» , Kå=_»O `«ÑÊ¨ g∞ L^Œº=∞OÖ’
"Õ~ˆ Ug∞ ÖË^• J#fl „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ ÖËHõ h~°ãO≤ z# "åiH˜ U^À H˘OK≥O
^˘~°HQõ Í<Õ L`åûÇ¨ÏO PQÆ∞`«∞#fl@∞ì ÖË^∞Œ .
~Ô `· åOQÆOÖ’ H˘xfl ~°HÍÅ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å U~åÊ@∞‰õΩ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü D
=∞^èºŒ ã¨Ç¨ Ü«∞Ñ¨_∞» `«∞#fl =∂@ "åã¨=Î "Õ∞. nxÖ’ Z=fi~°∂ ZHõ¯_® K«∂ã≤ Z~°∞QÆx
H˘`«^Î #Œ O Uq∞@#fl^Õ „Ñ¨âfl◊ . Z~°∞=ÙÅ∞, =∞O^Œ∞Å H˘#∞QÀÅ∞Ö’ =∞^èºŒ ^ŒàÏ~°∞Å
^ÀÑ≤_ôH˜ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_» KÕÜ«∞_»O HÀãÖ `«# |ÅO L#fl „QÍ=∂ÅÖ’
H˘#∞QÀÅ∞^•~°¡ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ÃÑ\Õì z "å\˜H˜ =¸Å^è#Œ O H˘O`« `å#∞
ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã∞¨ #Î flk. Wk =∞Oz Ñ¨<Õ HÍh U Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH© „Ñ¨"∞Õ Ü«∞O ÖËx

Zxfl „QÍ=∂ÅÖ’ W@∞=O\˜ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ÖË=Ù? P^Œ~≈° =O`«∞Å~Ú#
ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨µÅ∞#fl „QÍ=∂ÅÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞ W@∞=O\˜ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x
^ŒàÏ~°∞Å Éˇ_»^Œ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩO@∞#fl L^•Ç¨Ï~°}Å∞ Zxfl ÖË=Ù? WO^Œ∞Ö’
JHõ ™ ê‡`« ∞ Î Q Í '#∂`« # =º=ã¨ ÷ — ZHõ ¯ _ç #∞O_ç =KÕ Û ã≤ O k? QÆ ∞ [~å`ü ,
=∞Ç¨~å¢+¨Å ì Ö’#~Ú`Õ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞, ã¨~Àfi^ŒÜ∞« "å^Œ∞Å∞, ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨Å ÷ ∞,
HÍO„ÔQãπ "å^Œ∞Å∞ ~Ô `· åOQÆ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° L^Œº=∂xfl H˘#∞QÀÅ∞^•~°¡ ãÖÑ¶∂¨ Å#∞
^•\˜ KåÖÏ^Œ∂~°O fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. ^•xx Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ #∂`«# =º=ã¨÷
Jx U<å_»∂ J#HõáÈQÍ ãÖã¨¯~°}Å g∞^Œ „Éè=í ∞Å∞ HõeyOKÕ ÃÑ\© |∂~°∞"˚ å
~å[H©Ü«∞O J<åfl~°∞. W<åflà◊§‰õΩ (Ô~·`åOQÆOÖ’ Ñ¨Ù<åk ãÖáêkOK«_»O HÀã¨"Õ∞
HÍhÜ«∞O_ç) J@∞=O\˜ „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅ∞ `å=Ú ã¨ÇÏ≤ `«O KÕÑ@ ¨ _ì O» Ç¨Ï~°}
¬ Ü© ∞« "Õ∞
QÍh, JO`«Ö’<Õ #∂`«# =º=ã¨÷ KèåÜ«∞Å∞ ZHõ¯_» HõxÑ≤OKÕ™ê~Ú? W`«~∞° Å∞
KÕ¿ãÎ ãÖã¨¯~°} "å^ŒO (ZO`« Z‰õΩ¯= KÕ¿ãÎ JO`« Z‰õΩ¯= ãÖã¨¯~°} "å^ŒO),
`å=Ú KÕ¿ãÎ #∂`«# =º=ã¨÷ (ZO`« `«‰õΩ¯= KÕã≤<å #∂`«# =º=¿ã÷) J<Õk
q`«O_»"å^ŒO `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Ug∞ HÍ^Œ∞. x[OQÍ<Õ P ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å x~å‡}OÖ’
QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å ãÖÑ¶∂¨ ÅÖ’ ÖËx qÑ¨"¡ å`«‡Hõ ÅHõ} ∆ O U=∞~Ú<å LO>Ë ("å\˜
ã¨ÅÇ¨^•~°∞_ç KÕuÖ’ ZÔH–47 LO_»_O» J#fl^˘Hõ¯>ËHÍHõ) XÑ¨ÙÊHÀ=K«∞Û. x~°Ü ‚ ∂« Å∞
=∞iO`« „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ fã¨∞‰õΩO@∞<åfl~å, <åÜ«∞Hõ`åfixfl =∞iO`«
„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~å, ÃÑ@∞ì|_ç =∞iO`« x™êfi~°÷OQÍ
JO^Œ*ãË ∞¨ <Î åfl~å? Ug ÖËHáõ ÈQÍ <åÜ«∞Hõ`fi« O ZOÑ≤HÖ õ ’ Jã¨Å∞ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º"Õ∞
LO_Õ J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ . J#flÅ∞ xÜ«∞q∞Oz# "å_çx P"≥∂kOK«=Åã≤O^Õ.
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ #HõûÖˇ@ · ∞¡ „Ñ¨"tÕ OK«Hõ =ÚO^Œ∞ #∞O_ôç H˘xfl KÀ@¡
„QÍ=∂ÅÖ’ Jaè=$kú Hõq∞\©Å∞ LO_Õq. „QÍ=∞ ÑÖKå~Úf`À ãÖ|O^èOŒ ÖË‰Ωõ O_»
‰õΩÖÏxH˘Hõ „Ñüxkèx ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘x D Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕ™êÎ~∞° . „QÍ=∂xH˜
=∞OE~°Ü∞Õ º Jaè=$kú Ñ¨#∞Å∞ D Hõq∞\©Å ^•fi~å J=∞Å=Ù`å~Ú. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊O KÕã≤# `«~°∞"å`« D Hõq∞\©Å#∞ `«# J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞H˘x
„Ñüx^è∞Œ Å#∞ `å#∞ <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. "åà◊§ J^Œ∞Ñ¨Ù LO_»_O»
=Å¡ "≥Ú^Œ\’¡ Jqhu H˘O`« `«Q_æÆ "» ∞Õ HÍHõ JkèHÍ~°∞¡ 'Xà◊√§ ^ŒQ~æÆ Ã° Ñ@∞ìH˘x—
Ñ¨xKÕÜ∞« _»O =Å¡ Ñ¨#∞Å∞ ÉÏQÍ J=Ù`«∞<åfl~Ú. J~Ú`Õ „QÍ=∞Hõq∞\© ã¨É∞íè ºÅ
ZOÑ≤Hõ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ ÖËHáõ È=_»O =Å¡, J#flÅ P„t`«∞Å‰õΩ Jk QÆ∞`«HÎ Í=_»O
=Å¡ Jqhu H˘`«~Î ∂° ÑÖÖ’ =ÚO^Œ∞H˘KÕÛ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. WÑ¨Ê\˜Hˆ „QÍ=∞

Jaè=$kú Hõq∞\© ã¨É∞íè ºÅ∞ ™⁄O`«Ñ#¨ ∞Å g∞^Œ HÍ=∂Ô~_çH¤ © x*Ï=∂ÉÏ^£‰Äõ „\˜ÑÙ¨ ÊÅ∞
H˘_»∞`«∂ Wxfl™êÔ~O¡ ^Œ∞‰õΩ u~°∞QÆ∞`«∞<åfl=x „QÍ=∞ã¨∞Å Î _çy`Õ Ñ¶Ö ¨ Ï# WO[h~°∞
ÖËHõ ã¨∂Ñ¨~"ü [·≥ ~ü uÑ≤ÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl_»x ™ê‰õΩ K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°h, Jk J|^ŒOú J<Õ
^è≥·~°ºO ÖËHõ P L^Àºy =∞ø#OQÍ xO^Œ ÉèíiOK«=Åã≤ =ã¨∞Î#fl^Œh Hõ^äŒÅ∞
q#=ã¨∞<Î åfl~Ú.
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü KÕã¨∞Î#fl ãÖã¨¯~°}Ï`«‡Hõ K«~°ºÅÖ’ q=∞~°≈ ÖË‰õΩO_»
"≥∞K«∞ÛHÀ^ŒQÆæk, \©K«~°∞¡ ÖËx ã¨∂¯à◊¡Ö’ q~åàÏÅ∞ ¿ãHõiOz \©K«~°¡#∞
xÜ«∞q∞OK«_O» . WHõ¯_» ^•^•ysH˜ P„t`« Ñ¨Há∆õ ê`åxH© `å=Ù `«‰Ωõ ¯= HÍ|\˜ì
"åà◊§ Z.ÔH–47 ãÖã¨¯$uH˜ D „Ñ¨Ü∂≥ QÆO |e JÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ
"åi Jxfl „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅÖÏQÆ Wk ‰õÄ_» ^ŒàÏÅ∞ ~Ô QÆ∞ºÅ~üQÍ =zÛáÈQÆÅ =∂~°∞=¸Å
„áêO`åÅˆH Ñïq∞`«O J~ÚOk.
„Ñ¨[Å∞ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü P^èŒfi~°ºOÖ’ ã¨=∞+≤ì „â◊=∞`À `«=∞ Ñ¨#∞Å∞
KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°<Õk '#∂`«# =º=ã¨÷— á⁄_»ã¨∂Ñ¨Ù`«∞#fl^Œx K≥Ñ¨ÙÊHÀ=_®xH˜
K«∂Ñ≤ã∞¨ #Î fl =∞~˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}. nxH˜ `å~å¯}OQÍ ~Ô O_»∞ K≥~∞° =ÙÅ∞ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ
Ug∞ ^˘~°H_õ O» ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì Ç¨ï™êflÉÏ^£ ã¨∂á÷ êxfl ‰õÄ_» "å\˜`À [`« KÕã≤
K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞. (ã¨∂á÷ êÅ∞ Hõ@∞ìHÀ=_»O =∞# Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ H˘`«Î J~Ú#@∞ì.) J#flÅ∞
J<ÕHõ K≥~∞° =ÙÅ∞, HÍÅ=Å∞, ~À_»∞¡ Hõ\ãì˜ ∞¨ <Î åfl~°x JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ Ñ¨„uHõÅÖ’ "å~°Å
Î ∞
=ã¨∞<Î åfl~Ú QÍh WÑ¨Ê\˜H˜ Hõ\#ì˜ q ~Ô O_»∞ K≥~∞° =ÙÅ∞ =∂„`«"∞Õ . Wq HõsO#QÆ~ü
lÖÏ¡ ZÖÏ¡~Ô _ç¿¤ Ñ@ =∞O_»ÅO g~°flÑë¡ J=`«Å L#fl J_»=ÙÅÖ’x =∞kÌ=∞Å¡,
~°OQÆO¿Ñ@ „QÍ=∂ÅÖ’ L<åfl~Ú. (x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’#∂ Ô~O_»∞<åflÜ«∞x
qxH˜_.ç ) "≥Ú^Œ\k ˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü P^èfiŒ ~°ºOÖ’, ~Ô O_»=k [#â◊HÎ˜ P^èfiŒ ~°ºOÖ’
xi‡OK«|_®¤~Ú. J~Ú`Õ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü "åà◊√§
K≥~∞° =Ù x~å‡}O KÕÑ\ ¨ #ì˜ =∞kÌ=∞Å¡ P „áêO`«OÖ’ (JÑ¨Ê\’¡) Ñ¨x KÕã#≤ =∞^è∞Œ ^ŒàO◊
Hõ=∂O_»~ü =∞^è∞Œ ("≥∂Ç¨Ï<£~Ô _ç¤) ã¨fiO`« T~°∞. [#â◊HÎ˜ "åà◊√§ K≥~∞° =Ù Hõ\Oì˜ z#
~°OQÆO¿Ñ@ P áêsì lÖÏ¡ Hõq∞\© ã¨É∞íè º_»∞ [OÑ¨#fl ã¨fiO`« T~°∞. D <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ
=∞Oz Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜ `«=∞ ã¨fiO`« Tˆ~¡ ^˘iHÍÜ«∂? áÈhÖË, ZHõ¯_»~Ú`Õ<OÕ
=∞Oz Ñ¨<Õ KÕ™ê~°∞ Hõ^• JO>Ë <åˆHO JÉèºí O`«~O° ÖË^∞Œ . HÍh XHõ HÍO„ÔQãπ ÖËHõ
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ZO.ZÖò.U `«# xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ Ö’ `«# „QÍ=∂xˆH Ñ¨#∞Å∞ =∞OE~°∞
KÕ~ÚOK«∞‰õΩO>Ë <å É’\˜ "å_≥=_»~Ú<å 'áÈhÖË U T~°~Ú`Õ<OÕ , Ñ¨#∞Å∞
=∞OE~°∞ KÕ~ÚOKå_»∞ Hõ^•— JO>Ë ZO.ZÖò áêsìÅ∂ "åi "Õ∞^è•=ÙÅ∂

T~°∞‰õΩO\Ï~å? L^•~°"å^ŒOÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂=x ^Œ∞"≥∞‡uÎáÈÜ«∂~å?
áÈ`Õ, „Ñ¨É∞íè `«fiO g∞^Œ<Õ – "≥Ú`«OÎ QÍ – P^è•~°Ñ_¨ ‰» Ωõ O_» „Ñ¨[Å∞ `«=∞
„â◊=∞#∞ ã¨=∞+≤Qì Í "≥zÛOz K≥~∞° =ÙÅ∞, ~À_»∞¡ xi‡OK«∞HÀ=_»O =∞# ^Õâ◊ K«i„`«Ö’
Wk "≥Ú^Œ\™˜ êi HÍ^Œ∞. QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞, ã¨~Àfi^ŒÜ∞« "å^Œ∞ÖË HÍ^Œ∞, ã¨fiK«ÛOù ^Œ
ãÖã¨Å ÷ ∞, P~ü.Zãπ.Zãπ "å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O ~Ô O_»∞ K≥~∞° =ÙÅ∞, =¸_»∞ `«∂=ÚÖËO
Y~°‡, KåÖÏ KÕ~ÚOKå~°∞. K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_ç [#‡Éè∂í q∞ Ñ¨^HŒä Oõ Ö’ ‰õÄ_»
„QÍ=∞HõHõ∆Å∞ ÖËx T~°¡Ö’ „Ñ¨[Å∞ L=∞‡_çQÍ „â◊=∞ KÕã≤ LÑ¨Ü≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ#
x~å‡}ÏÖË KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° . Z=~°∞ KÕ~ÚOz<å Wk =∞Oz^Õ. Hˆ =ÅO <åÜ«∞Hõ`fi« O
Z=i^Œ#fl ^•xfl |\˜ì XHõ\˜ ãÖã¨¯~°}"å^ŒO, XHõ\˜ qÑ¨=¡ O J~ÚáÈ=Ù. KÕ¿ã
Ñ¨ûúŒ Ö’ U^≥<· å x["≥∞#ÿ `Õ_® LO>Ë – Z‰õΩ¯= ã¨q∞+≤`ì `« fi« O, Z‰õΩ¯= `åºQÆO,
Z‰õΩ¯= x™êfi~°O÷ LO>Ë `Õ_® LO^Œx K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û. K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_ç [#‡
Éè∂í q∞Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fiO ã¨QOÆ (ÖËHõ 70 âß`«O) ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ_ç`,Õ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨Å ÷ ∞
`«=∞ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ [i¿Ñ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ `å=Ú x^è∞Œ Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞™êÎ~Ú. J#flÅ
„Ñ¨Ü∂≥ QÍÅÖ’ J#flÅ∞ ÃÑ@∞ì|_ç W™êÎ~∞° . [#‡Éè∂í q∞Ö’#∂ Jqhu ÖË‰Ωõ O_»
Ñ¨#∞Å∞ [iy# „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. WOHÍ ÃÑ@∞ì|_ç q+¨Ü∞« OÖ’ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å
„Ñ¨Ü∂≥ QÍÅÖ’<Õ H˘xfl KÀ@¡ #∂`«#`«fiO LOk. ÃÑ@∞ì|_ç HÀãÖ „Ñ¨É∞íè `«fiO g∞^Œ
P^è•~°Ñ_¨ ‰» Ωõ O_» ~Ô `· ∞« ÖË `«=∞ P^•Ü«∞O #∞O_ç W"åfiÅx "åà◊√§ +¨~`° ∞« ÃÑ\˜ì
Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOz# „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú.
áÈh #∂`«# K≥·`«#º"Õ∞=∞~Ú<å "≥e¡qiã≤O^• JO>Ë, =∞^èŒ∞ ^Œà◊O
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ "≥∂Ç¨Ï<£~Ô _ç¤ ã¨~O° _»~ü HÍQÍ<Õ =∞kÌ=∞Å¡ K≥~∞° =Ù x~å‡}O, HÍÅ=Å
`«=fiHõO PyáÈ~ÚOk. <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÖÁOyáÈ`Õ Ô~·`«∞Å ã¨q∞+≤ì K≥·`«#ºO
U=∞~ÚOk? ^ŒàÏxH˜ H˘`«Î <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å=_»O`À P K≥~∞° =Ù Ñ¨ÓiÎ KÕÜ∂« Å#fl
Pã¨HÎ˜ áêsìH˜ ÖË‰Ωõ O_» áÈ~ÚO^•? "åà◊§‰õΩ Pã¨HÎ˜ ÖËHáõ È`Õ ~Ô `· ∞« ÖˇO^Œ∞‰õΩ KÕã∞¨ HÀÖËHõ
áÈÜ«∂~°∞?
W<åflà◊§‰õΩ K«OÑ¨_»O, Kå=_»O, c_»∞ÃÑ@ì_»O, ÉÁHõ¯e~°QÆ^Œ#fl_»O
=∂„`«"∞Õ HÍHõ KÕÜ∞« QÆÅ Ñ¨#∞eOHÍ L<åflÜ«∞x PK«~} ° Ï`«‡HõOQÍ QÆ∞iÎOz#O^Œ∞‰õΩ
Jaè#Ok^•ÌO. HÍh Juâ◊Ü∂≥ ‰õΩÅ Î ‰õΩ áÈ#Hõ¯~° ÖË^∞Œ .
x*ÏxH˜ ZO.ZÖò áêsìÅ „áê|ÅºO L#fl „áêO`åÅÖ’ „Ñ¨[Å PÖ’K«#Å
ÃÑ·# "å~°∞ U =∂„`«O „Ñ¨ÉÏè =O "ÕÜ∞« QÆeQÍ~°#fl ^•xH˜ "≥Ú#fl\˜ áê~°"¡ ∞≥ O\ò
ZxflHõÅÖ’ a.*ˇ.Ñ≤H˜ =zÛ# "À>Ë¡ XHõ Ñ¨sHõ.∆ ã≤.Ñ≤.S, ã≤.Ñ≤.S. (ZO)Å∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì

~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç Ñ¨H¯õ ‰õΩáÈÜ«∂Ü«∞x ZO`«QÍ q=∞i≈Oz#Ñ¨Ê\˜H© "åiH˜ |ÅO
L#fl ~å¢ëêìÅÖ’ – Hˆ ~°à,◊ Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÅÖ’ – a.*ˇ.Ñ≤ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxfl QÆ\Qì˜ Í<Õ
J_»∞H¤ ÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. P Ñ¶∞¨ #`« JO`å "åi^Õ HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍh "åi Hõ$+≤x
HÍ^Œ#ÖË=Ú. HÍh `≥ÅOQÍ}Ö’ ZO.ZÖò áêsìÅ „Ñ^¨ •è # Hˆ O„^•ÅÖ’<Õ a.*ˇ.Ñ≤ "≥Ú#fl\˜
ZxflHõÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ "À@∞¡ á⁄O^ŒQeÆ yOk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Äõ [#â◊HHÎ˜ © =ÚYº
ˆ H O„^Œ " ≥ ∞ ÿ # Hõ s O#QÆ ~ ü Ö ’ a.*ˇ . Ñ≤ JÉè í º i÷ Ô Q Å=_» " Õ ∞ HÍ^Œ ∞ , 'J#flÅ—
=ÚYºˆHO„^•Å~Ú# JÃãOc¡ ÃãÔQ‡O@¡Ö’<Õ Z‰õΩ¯= "À@∞¡ á⁄O^•_»∞. XHõÑÙ¨ Ê_»∞
ã≤iã≤Å¡ JÃãOc¡x QÔ Å∞K«∞‰õΩ#fl [#â◊HHÎ˜ ˜ D™êi "≥Ú`«OÎ áê~°"¡ ∞≥ O\ò xÜ≥∂[Hõ
=~°Oæ Ö’<Õ Hˆ =ÅO 6000 "À@∞¡ =KåÛ~Ú. "≥∞^ŒHÖ± ’ a.*ˇ.Ñ≤ JÉèºí i÷ F_çáÈÜ«∂_»∞QÍh
J`«xH˜ Z‰õΩ¯=QÍ "À@∞¡ =zÛOk Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, [#â◊HÎ˜ áêsìÅ Hˆ O„^•ÅÖ’<Õ. QÔ ez#
ÉÏQÍÔ~_ç¤ (HÍO„ÔQãπ)‰õΩ Z‰õΩ¯= "À@∞¡ =zÛOk J#flÅ‰õΩ Ñ¨@∞ìÖxË <å~åÜ«∞}MË_£
=O\˜ „áêO`åÅÖ’. áê~°"¡ ∞≥ O\ò`À áê@∞ ZxflHõ [iy# Ç¨Ï#∞=∞H˘O_» JÃãOc¡
LÑ¨ ZxflHõÅÖ’ ™êOˆHuHõ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ K≥Å¡‰Ωõ O_»áÈ~Ú# "À@∞¡ ÖˇH¯õ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë
a.*ˇ.Ñ≤Ü∞Õ QÔ Å==Åã≤Ok. =∞m§ Ç¨Ï#∞=∞H˘O_» JÃãOc¡ „áêO`«OÖ’<Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ
J`«ºO`« „áê|ÅºO L#fl „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ =Å¡, ~å[H©Ü∞«
^•^•ys =Å¡ D áêsìÅ∞ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ ~Ô `· åOQÍxfl ^Œ∂~°O KÕã∞¨ HÀ=_»O nxH˘Hõ
HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. P =~°Oæ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ , HÍO„ÔQãπÅ HõO>Ë 'QÆ\—ì˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O
HÀãÖ "≥`∞« ‰õΩ`«∞O_»=K«∞Û. J~Ú`Õ Hˆ =ÅO =∞^èºŒ `«~Q° uÆ "À@¡`À Z=fi~°∂ ZxflHõÅ∞
QÔ Å=ÖË~∞° . ¿Ñ^ŒÅ∞ ‰õÄ_» KåÖÏ=∞Ok a.*ˇ.Ñ≤H˜ "Õ¿ã LO_®e.
nx<≥\Ï¡ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe? Wk xÅHõ_» J~Ú# =∂~°∞Ê HÍHõáÈ=K«∞Û.
a.*ˇ.Ñ≤H˜ Hˆ =ÅO ‰õΩ`«∂Ç¨ÏÅO H˘nÌ "À@∞¡ "Õã#≤ "åà◊√¡ KåÖÏ=∞Ok L#fl@∞ì<åfl~°∞.
J~Ú`Õ Hõ=¸ºxã¨∞ì ~å[H©Ü«∂Å „Ñ¨ÉèÏ=O |ÅOQÍ L#fl „áêO`åÅÖ’
‰õΩ`«∂Ç¨ÏÅO H˘nÌ ‰õÄ_» a.*ˇ.Ñ≤ =O\˜ áêsìH˜ „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î "À@∞¡ "Õ¿ã
Ñïã≤u÷ LO_»‰Äõ _»^∞Œ .
'ZO.ZÖò áêsìÅ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ ~å[H©Ü∂« Å∞ <ÕiÊOK«_O» ÖË^∞Œ — Jx D
=∞^èºŒ P áêsìÅ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ JO@∞<åfl~°∞. <ÕiÊOK«Hõ
áÈÖË^∞Œ , <ÕiÊã¨∞<Î åfl~°∞. HÍh XHõ Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« O <ÕiÊã¨∞<Î åfl~°∞. D
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ ^ÀÑ≤_^ô •~°∞Å∞<åfl~°∞, „Ñ¨[Å∞<åfl~°∞. Jxfl áêsìÅ∞ ^ÀÑ≤_=ô ~åæÅ
áêsìÅ∞ HÍQÍ J#flÅ∞ =∂„`«O „Ñ¨[Å =∞#∞+¨µÅ∞. ^ÀÑ≤_ô =~åæÅ‰õΩ JO_»QÍ
áÈbã¨∞Å `«∞áêH© LO_»QÍ „Ñ¨[Å‰õΩ JO_»QÍ J#flÅ `«∞áêH© LOk. D `«∞áêH©

P `«∞áêH©ÃÑ·# q[Ü«∞O ™êkèOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨*Ï~å[ºO U~°Ê_»∞`«∞Ok. Wn ZO.ZÖò
áêsìÅ∞ „Ñ¨^•è #OQÍ <ÕiÊã¨∞#Î fl ~å[H©Ü∞« O. Wk ‰õÄ_» XHõ ~å[H©Ü∞« "Õ∞, HÍ^Œ#ÖËO.
Wk `«áêÊ XáêÊ J#fl „Ñ¨âfl◊ J@∞Oz nxˆH Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ qâı+¡ } ¨ Ö’ KåÖÏ
q+¨Ü«∂Å‰õΩ KÀ@∞O_»^Œ<Õk "åã¨Î=O. nx<Õ `«=∞ ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ ˆHO„^Œ
q+¨Ü«∞OQÍ ZOK«∞‰õΩ<åfl nxK«∞@∂ì WOHÍ J<ÕHõ q+¨Ü«∂Å#∞ Je¡Hõ KÕã≤
K≥ÑÊ¨ =Åã≤ LO@∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»∞ (Ñïq∞`«OQÍ#~Ú<å) a.*ˇ.Ñ≤ =O\˜ ~å[H©Ü∞« â◊HxÎ˜
„Ñ¨`ºÕ HÕz ZO^Œ∞‰õΩ =ºuˆ~HÕKåÖ’ K≥ÑÊ¨ _»O ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok. HÍh ^ÀÑ≤_^ô •~°∞¡
– „Ñ¨[Å∞, P `«∞áêH© – D `«∞áêH© J<Õ „áê^äqŒ ∞Hõ q+¨Ü∂« Å‰õΩ Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ
qâı+¡ }¨ Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞`åfixfl ZO^Œ∞‰õΩ =ºuˆ~HÕKåÖ’, "≥∞<ÿ åi\©Å QÆ∞iOz ZO^Œ∞‰õΩ
ÉÏ^èÑŒ _¨ ®Ö’, Ö∫H˜H`õ #« ∞ ZO^Œ∞‰õΩ P^ŒiOKåÖ’ q=iOz K≥ÑÊ¨ _®xH˜ KÀ@∞
LO_»^∞Œ . P Ö’ÑÖ „Ñ¨ÉÏè =O "≥Ú#fl\˜ ZxflHõÅÖ’ H˘\ÁìzÛ#@∞ì Hõ#Ñ¨_Oç k.
10
=ÚyOÑ¨ÙQÍ XHõ =∂@.
#HõûÅƒs ÑÖ^ä• QÆ∞iOz <Õ<=Õ ∞#∞‰õΩO@∞<åfl<À "≥Ú^Œ\’¡<Õ K≥áêÊ#∞.
J~Ú`Õ ^•xÃÑ·# #=∞‡HõO L#fl"åiH˜ ‰õÄ_» <Õ#∞ ÃÑ·# q=iOz# q+¨Ü∂« Å∂
Jaè„áêÜ«∂Å∂ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ `» åÜ«∞<Õ J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞. 30 ãÖ=`«û~åÅ #HõûÅƒs
J#∞Éèí"åxfl ã¨g∞H˜∆OK«∞HÀ=_»=∞O>Ë qÑ¨¡"åxfl J=¸~°ÎOQÍ TÇ≤ÏOK«∞H˘x
K«iÛOK«∞HÀ=_»O HÍ^Œ∞. ZO.ZÖò áêsìÅ∞ ZOK«∞‰õΩ#fl ÑÖ^ä•, ^•xx J=∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl
Ñ¨ûúŒ "åã¨=Î OÖ’ Z\Ï¡Q∞Æ <åflÜ≥∂ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~O° . Jk ã¨=∂[OÖ’
ÖË=nã≤# H˘`«Î PÖ’K«#Å#∂ qÅ∞=Å<Õ HÍ^Œ∞, ^•x pHõ\˜ HÀ}ÏÅ#∂ "å\˜
™ê=∂lHõ Ñ¨~º° =™ê<åÅ#∂ ‰õÄ_» J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_»O J=ã¨~O° . <å "åºYºÅ`À
JO^Œ~∂° JOwHõiOK«Háõ È=K«∞Û. HÍh q+¨Ü∂« Å#∞ L#fl^Œ∞#fl@∞ìQÍ K«∂_»_O»
J=ã¨~O° . Wk Hˆ =ÅO P áêsìÅ J=ã¨~O° HÍ^Œ∞. "åi J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ J=ã¨~O°
HÍ^Œ∞. „Ñ¨[Å J=ã¨~O° ‰õÄ_». ZO^Œ∞HõO>Ë Z=~°∞ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl XÑ¨ÙÊHÀ‰õΩ<åfl #Hõûe[O
D ~ÀA „Ñ¨*Ïrq`«O ÃÑ·# |Å"≥∞#ÿ „Ñ¨ÉÏè =O L#fl ~å[H©Ü∞« â◊HÎ˜ HÍ|\˜.ì
'=¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ #HõûÅƒs : QÆ=∞ºO QÆ=∞#O (1967–1997)—

Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ =zÛ# "åºãÖ,
PQÆã¨∞ì 1998

"ÕOÃÑO@ QÆ∞iOz WOH˘OK≥O
"ÕOÃÑO@Ö’ UO [iyO^À ZO^Œ∞‰õΩ [iyO^À ã¨=∞„QÆOQÍ `≥Å∞ã¨∞
HÀ"åÅO>Ë =~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ `«# EÖˇ· 31 <å\˜ "åºãÖÖ’ K≥ÑÊ¨ x
q+¨Ü∂« Å∞ ‰õÄ_» `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. P ^•_çx =∂Å–=∂kQÆ Ñ¶∞¨ ~°} ¬
QÍ#∂ Ô~O_»∞ qÑ¨¡= áêsìÅ =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬}QÍ#∂ Ñ¨„uHõÅ∂
„Ñ¨É∞íè `«fi=¸ z„uã¨∞<Î åflÜ«∞<åfl~°∞. Jk =\˜ì z„`«}<Ë å? Jk z„`«}
HÍ^ŒO>Ë Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, „ÑüÑ¶∞¨ @# áêsìÅ ÉÏ^èºŒ `«#∞ XÑ¨ÙÊHÀ=Åã≤
=ã¨∞OÎ k HÍ|\˜ì z„`«}QÍ<Õ K«∂_®ÖÏ?
P „QÍ=∞OÖ’ H˘O`«HÍÅOQÍ =∂Å–=∂kQÆ "≥~· ∞° ^èºŒ O LOk.
(JO>Ë JO^Œ~∞° =∂ÅÅ‰õÄ JO^Œ~∞° =∂kQÆÅ‰õÄ â◊„`«∞`«fiO LO^Œx J~°O÷
HÍ^Œ∞. P 'QÆ∞iÎOÑ¨Ù— „áêuÑ¨kHõ g∞^Œ "≥~· ∞° ^èºŒ O LO^Œx =∂„`«"∞Õ .) P
"≥~· ∞° ^èºŒ O '=∂kQÆ ^ŒO_À~å – =∂Å =∞Ç¨<å_»∞ "≥~· ∞° ^è•ºÅ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’—
(=~° = ~° ~ å=ÙQÍi =∂@Å∞ ) [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ #fl z„fHõ ~ ° } HÍ^Œ ∞ .
HÍ~°}"Õ∞^Œ~Ú<å Jk P Ti "≥~· ∞° ^èºŒ "Õ∞. Jk Ñ¨Ù>Ëì <å\˜H˜ =∂Å
=∞Ç¨<å_»∞ LxH˜Ö’ ÖË^∞Œ . =∂kQÆ i[ˆ~fi+¨<£ L^Œº=∞O JÑ¨Ê\˜H˜
Ñ¨Ù\Õì ^À ÖË^ÀQÍx P Ti "≥~· ∞° ^è•ºÅ‰õΩ =¸ÅO P L^Œº=∞O
HÍ^Œ∞. "≥Ú#fl\˜ ^•_ç =∂Å–=∂kQÆ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ HÍ^Œx K≥ÑÊ¨ =Åã≤# ÉÏ^èºŒ `«
~å¢+¨ì =∂Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÃÑ·# LO^Œx =~°=~°~å=Ù JO@∞<åfl~°∞. P
Ti Q˘_»=Å`À Ug∞ ãÖ|O^èŒO ÖËx "åiÃÑ·# P ÉÏ^èŒº`«
ZO^Œ∞‰õΩO@∞O^À J~°O÷ HÍ^Œ∞. x*ÏxH˜ q=~°} WÜ«∞º=Åã≤# ÉÏ^èºŒ `«
Z=ig∞^Œ<<·≥ å LO>Ë Jk Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, „ÑüÑ¶∞¨ @# áêsìÅÃÑ·<.Õ

EÖˇ· 15–16 <å\˜ ~å„u [iy# ^•_çÖ’ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ J#∞K«~∞° Å~Ú#
=∂ÅÅ∞ 'Z=~À H˘O^Œ~∞° — áêÖÁæx LO_»=K«∞Û#<åfl~°∞. x*ÏxH˜ U ‰õΩÅO "å~°∞
ZO`« ãÖYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~À WÑ¨Ê\˜^•HÍ Z=iH© `≥eÜ«∞^Œ∞ QÍh ^•_ç KÕã#≤
"åiÖ’ JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÅ∞ P „QÍ=∞ =∂Å ‰õΩÅã¨∞Ö Î #Ë x ~ˆ Ñ¨Ù `Õe<å Pâ◊Û~°º
áÈ=Åã≤O^Õg∞ ÖË^∞Œ . "åà◊√¡ D ~ÀA |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ J#∞K«~∞° Å<Õk ã¨`º« "≥∂
Jã¨`º« "≥∂QÍh (WHõ g∞^Œ@ =∂„`«O `«ÑÊ¨ xãïQÍ J=Ù`å~°∞) XHõÑÙ¨ Ê_»∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
J#∞K«~°∞Å<Õk Ñ¨ÓiÎ ã¨`«ºO. P `«~åfi`« ã≤.Ñ≤.S(ZO.ZÖò) '„ÑüÑ¶¨∞@#—
J#∞K«~∞° Å<Õn ã¨`º« O.
J=Ù#∞ – =~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ J#fl@∞ì "ÕOÃÑO@ ZÑ¨Ê\˜#∞O_À Hõ=¸ºxã¨∞ì
„QÍ=∞"Õ∞. P „QÍ=∞OÖ’ U^À XHõ ^ŒâÖ ◊ ’ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ HÍx "å~°∞ Z=fi~°∂
ÖË~∞° . Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü KÕuÖ’ tHõ‰∆ Ωõ QÆ∞~°~Ú# Éè∂í ™êfiq∞ K«O„^ŒâY ı ~°~Ô _ç¤ ‰õÄ_» (<å‰õΩ
`≥eã)≤ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ Hõ=¸ºx¿ãì. JO^Œ~∂° U^À XHõ<å_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ~Ú# P
„QÍ=∞OÖ’ „Ñ¨[ÖË WO`« Ñ¶∞¨ ’~°OQÍ pe XHõiÃÑ·# XHõ~∞° „áê}ÏO`«HOõ QÍ ^•_ç
KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ã≤u÷ ZO^Œ∞‰õΩ =zÛO^Œ<Õ „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ HõO>Ë (J`«#∞ `«#
™êfi~°÷ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ P ã≤u÷ x "å_»∞‰õΩ<åfl_»∞ HÍ=K«∞Û) qq^èŒ Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsìÖË ["å|∞ K≥áêÊÖË"∂≥ .
Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞O Ñ¶e¨ `«OQÍ ~Ô _ç<¤ <·≥ å ÃÑ`«OÎ ^•~°#¡ ~Ú<å „Ñ¨tflOz
`«Ö`ˇ ∞« ‰Î Ωõ uiˆQ P`«‡qâßfiãÖ "ÕOÃÑO@ „Ñ¨[ÅÖ’ ÃÑiy# =∂@ "åã¨=Î "Õ∞.
HÍh P ÃÑ·# UO [iyO^Œ<^Õ Õ „Ñ¨âfl◊ . XHõ ^ŒâÖ ◊ ’ „QÍ=∞OÖ’x ¿Ñ^ŒÅÖ’ – =ÚYºOQÍ
=∂Å ‰õΩÅã¨∞Å Î Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ Z^Œ∞~°∞ÖËx |ÅO LO_çOk. ^è•#ºO HÍ\Ï‰õΩ
ãÖ|OkèOz# q"å^ŒO`À =∂Å =∂kQÆÅ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. D
q"å^ŒOÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü =ºHõÑÎ ~¨ z ° # Jaè„áêÜ«∞O <åºÜ«∞"≥∞#ÿ ^ÕQÍh Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å
=∞^èºŒ JO‰õΩiOz# D "≥~· ∞° ^èºŒ O f„=~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ‰õΩO_® K«∂_»=Åã≤# ÉÏ^èºŒ `«
P áêsìÃÑ·#<Õ LO_çOk. „Ñ¨f z#fl `«QÍ^• =Ú~îå HõHÅ ∆õ ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<Õ „Ñ¨=∂^ŒO
L#fl ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ D *Ï„QÆ`Î« =∞s J=ã¨~O° . (U á¶êºHõx∆ ™Èì ^•xx "å_»∞‰õΩ<åfl_»x
P `«~∞° "å`« "å_çx u\ì̃ „Ñ¨Ü∂≥ [#O ÖË^∞Œ .) D q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü qÑ¶Å ¨ O
HÍ=_»O D<å\˜ Ñïã≤÷uH˜ =¸ÅO. (UO [iyOk, ZO^Œ∞‰õΩ [iyOk Jx
q=iOK«_®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩ#fl =~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ D q+¨Ü∂« xfl ZHõ¯_® „Ñ¨™êÎqOK«Hõ áÈ=_»O
qz„`«O.) P ^ŒâÖ
◊ ’<Õ "ÕOÃÑO@‰õΩ K≥Ok# ^Õ=~åA J<Õ =∂Å ‰õΩÅã¨∞_Î ç Ç¨Ï`«º
[iyOk. J`«xx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"åˆ~ K«OÑ≤O^Œx P<å\˜ #∞O_ç D<å\˜ ^•HÍ P TiH˜
K≥Ok# =∂Å ‰õΩÅã¨∞ÅÎ Ö’ Z‰õΩ¯==∞O^Õ HÍHõ |Ü«∞\˜"åà◊√¡ ‰õÄ_» KåÖÏ=∞Ok

#=Ú‡`«∞<åfl~°∞. Wk =∂Å–=∂kQÆ "≥~· ∞° ^è•ºhfl ÃÑOzOk, Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ñ¨@¡ =∂Å
‰õΩÅã¨∞Å Î Ö’ =ºuˆ~Hõ`#« ∂ ÃÑOzOk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü =∂„`«O ^Õ=~åA#∞ K«OÑ≤Ok
`å=Ú HÍ^Œh, U"À =ºH˜QÎ `Æ « HÍ~°}ÏÅ =Å¡ P „QÍ=∞OÖ’x =∂Å ‰õΩÅã¨∞Å Î Ö’<Õ
H˘O^Œ~∞° J`«xx K«Oáê~°h JOk. J#_»"∞Õ HÍHõ, XHõ =∂Å ‰õΩÅã¨∞_Î xç H˜_®flÑπ
KÕã≤ „ÃÑãπ HÍ#Êù~Ô <£û ÃÑ\Õì z P q+¨Ü∞« O J`«x`À<Õ K≥ÑÊ≤ OzOk ‰õÄ_». JÑ¨Ê\˜Hˆ
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÃÑ·# HÀÑÖQÍ L#fl =∂Å Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ D K«~º° =∞iO`« HÀÑÖ
`≥ÑÊ≤ OzOk.
D ã≤u÷ Ö’ ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) „ÑüÑ¶∞¨ @# P „QÍ=∞OÖ’H˜ „Ñ¨"tÕ OzOk.
'ã¨fi~°‚ Ñ¨ÙÅ¡Ü∞« º P ¿Ñ~°∞`À K≥ÖÏ=∞}˜ JÜ«∂º_»—x =~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ J#_»O "åã¨=Î O
HÍ^Œ∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ "åix '„ÑüÑ¶∞¨ @#— "åàı¡ KÕ~n° ã≤ P „QÍ=∞OÖ’
`«=∞ L^Œº=∞ x~å‡}O KÕÑ¨\Ïì~°∞. '„ÑüÑ¶¨∞@# áêsì Éèí∂q∞ áÈ~å\ÏÅ∞
KÕÑ@ ¨ Hì áõ È=_»O =Å¡— P áêsì x*Ï~Úfx „Ñ¨tflOKÕ J=HÍâ◊O U~°Ê_çO^ŒO@∂
=~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ ãÖ|O^èOŒ ÖËx HÍ~°}O K«∂Ñ≤Oz P áêsìx q=∞i≈OK«#Hõ¯~°
ÖË^∞Œ . „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ<Õ q=∞i≈OK«=K«∞Û. q=∞i≈OKåe. XHõ ZO.ZÖò áêsì Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
KÀ@ =∞~˘Hõ ZO.ZÖò áêsì „Ñ¨"tÕ OK«^Å Œ K«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ "≥Ú^Œ\˜ áêsì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ
=Å¡ JãÖ`«$Ñ¨ÙÅ Î ~Ú# "åix ~Ô O_»= áêsì KÕ~n° ¿ã J=HÍâ◊"å^ŒO H˘`«kÎ HÍ^Œ∞.
HõsO#QÆ~Ö ü ’, =~°OQÆÖÖò ’, "≥∞^ŒHÖ
± ’, Y=∞‡OÖ’, #ÖÁæO_»Ö’, NHÍ‰õΩà◊OÖ’ nxH˜
KåÖÏ L^•Ç¨Ï~°}Å∞<åfl~Ú. Jxfl ZO.ZÖò áêsìÅ∂ D Ñ¨x KÕâß~Ú, KÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
"≥∂`å^Œ∞Ö’ `Õ_®Å∞O_»=K«∞Û. "ÕOÃÑO@Ö’ '„ÑüÑ¶∞¨ @#— W^Õ Ñ¨x KÕãO≤ k. Jk
WO`«\˜ Ñ¶¨∞’~åxH˜ ^•ifã≤# `«~°∞"å`« =∂ˆHg∞ ãÖ|O^èŒO ÖË^Œx KÕ`«∞Å∞
^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩO>Ë KÕã≤# `«Ñ¨ÙÊ K≥iyáÈ^Œ∞. q<åâ◊Hõ~°"≥∞ÿ# D J=HÍâ◊"å^Œ
~å[H©Ü∂« Å#∞ QÆ∞iÎOK«_®xH© q=∞i≈OK«_®xH© qÑ¨=¡ "Õ∞^è•=ÙÅ‰õÄ „Ñ¨*Ï`«O„`«
"å^Œ∞Å‰õÄ =∞#™⁄Ñ¨ÊHõ Ñ¨„uHõÅ#∞, „Ñ¨É∞íè `åfixfl P_çáÈã¨∞HÀ=_»O ZO^Œ∞‰õΩ? aÖò
HÕ¡ @<£ #∞O_ç |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ ^•HÍ Z=ih =keÃÑ@ì‰Ωõ O_® xt`«OQÍ q=∞i≈OKÕ
"åiH˜ ZO.ZÖò áêsìÅ ^ŒQiæÆ H˘KÕÛãïH˜ "≥ÚÇ¨Ï=∂\ÏÖˇO^Œ∞‰õΩ J_»"¤ Ú ≥ ™êÎ~Ú?
'„ÑüÑ¶∞¨ @#— ~°∂ÑÖÖ’ XHõ ZO.ZÖò áêsì JO_» `«=∞‰õΩ ^˘~°HHõ áõ È`Õ
"ÕOÃÑO@Ö’x Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü =ºuˆ~‰õΩÅ∞ JO`«\˜ Ñ¶¨∞’~åxH˜ áêÅÊ_Õ"å~å?
'„ÑüÑ¶∞¨ @#— JO_» ^˘~°HQõ Í<Õ "åà◊√¡ (Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ HÍ^Œ∞, Z‰õΩ¯=QÍ =∂Å ‰õΩÅã¨∞ÖÎ )Ë
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ñ¨ûúŒ Ö’ `å=Ú ‰õÄ_» P áêsì J#∞Ü«∂Ü«Ú_»~Ú# XHõ =ºH˜xÎ
H˜_®flÑπ KÕã,≤ H˘\˜,ì ^Õ=~åA#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Ç¨Ï`«º KÕãO≤ ^Œx K≥ÑÊ≤ OKå~°∞. P
Ñ¶∞¨ @# #∞O_»~Ú<å [~°QQÆ ÅÆ Ñï}Ï=∂Å#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü TÇ≤ÏOz LO_»=Åã≤Ok.

TÇ≤ÏOK«‰õΩO_®<Õ t=Ü«∞º#∞ Ç¨Ï`«º KÕâß~å? TÇ≤ÏOz ‰õÄ_» KÕâß~å?
~åÜ«∞Åã‘=∞ =Ú~îå <åÜ«∞‰õΩÖˇ=fi~°∂ WÑ¨Ê\˜^•HÍ #HõûÖˇ@ · `¡ À ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î `«ÅÑ¨_Õ
™êÇ¨ÏãÖ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WÑ¨ÙÊ_»∞ XHõ #HõûÖˇ\ · ò áêsìH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∞~˘Hõ #HõûÖˇ\ · ò
áêsìx KÕ~n° ¿ãÎ HÍQÆÅ HÍ~°ºO "åˆ~ K«∂ã¨∞‰õΩO\Ï~°x "ÕOÃÑO@ #∞O_ç "å~°O`å
„QÆÇÏ≤ Oz LO\Ï~°∞. D =∂@ J#=Åã≤Ok áÈ~Ú cÇ¨~ü ¢ÃÑ·"@ Õ ∞ Ãã·<åºÅ
áÈeHõ fã¨∞‰õΩ~å=_»O ZO^Œ∞‰õΩ?
`≥ÅOQÍ} Éè∂í ™êfi=ÚÅ J#∞Éè=í O K«∂ã≤ ~åÜ«∞Åã‘=∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞
U^À <Õ~°∞Û‰õΩO@∞<åfl~°x =~°=~°~å=ÙQÍ~°∞ JO@∞<åfl~°∞. Éèí∂™êfi=ÚÖËq∞
<Õ~∞° Û‰õΩO@∞<åfl~À QÍh `≥ÅOQÍ} ~åÜ«∞Åã‘=∞Å =∞^èºŒ #∞#fl `Õ_®Å #∞O_ç
#HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ <Õ~∞° ÛHÀ=Åã≤Ok LOk. `≥ÅOQÍ}Ö’ XHõ =ÚY∞º_çx
K«OÑ≤`Õ „QÍ=∂xfl HõO„\’ÖòÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û. ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ Jk ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞.
Ç¨Ï`«º‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨Ù_»∞`«∞Ok. JÑ¨ÙÊ_Õ HÍHõáÈ`Õ ZÑ¨ÙÊ_À XHõÑÙ¨ Ê_»∞
„ÑüÇ¨Ï`«ºÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. Ç¨Ï`«º KÕã#≤ =~åæxH˜ K≥Ok# J`«ºO`« |ÅÇ‘Ï#∞Å∞
– "ÕOÃÑO@ =∂kQÆÅ =O\˜"å~°∞ – ^≥|ƒ uO\Ï~°∞. Wk `≥eÜ«∞Hõ<Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
t=Ü«∞º#∞ K«OÑ≤ LO>Ë Jk Hõq∆ ∞OK«~åx K«~º° . `≥eã‘ K«OÑ≤ LO>Ë JO`«HOõ >Ë
Hõq∆ ∞OK«~åx K«~º° . ^Õ"å^•Ü«∞ Éè∂í =ÚÅ q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü, [#â◊HÎ˜ áêsìÅ∞
KÕÑ¨_»∞`«∞#fl áÈ~å@O KåÖÏ <åºÜ«∞"≥∞ÿ#^Õ. J~Ú`Õ Jk Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õÄ
¿Ñ^ŒÅ‰õÄ =∞^èºŒ áÈ~å@O HÍ^Œ∞. JO`À WO`À Éè∂í q∞ L#fl ~Ô `· ∞« Å‰õÄ Ug∞
ÖËx"åiH© =∞^èºŒ #∞#fl "≥~· ∞° ^èºŒ O. KåÖÏ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ WO^Œ∞Ö’ a.ã≤.Å∞ –
^Œo`«∞Å∞ J#fl "≥~· ∞° ^èºŒ O ‰õÄ_» Wq∞_ç LO@∞Ok. J=`«Å"≥Ñ· Ù¨ XHõ á¶êºHõx∆ ã¨∞ì
xÅ|_®¤_x» K≥ÑÊ≤ D JOâßÅ „áê^è•#º`«#∞ =∞~°záÈ~Ú ^•xx á¶êºHõx∆ ã¨∞Å ì ‰õÄ
„Ñ¨[Å‰õÄ =∞^èºŒ "≥~· ∞° ^èºŒ OQÍ<Õ K«∂_»_O» KåÖÏ #ëêìxH© Ç≤ÏOã¨‰Äõ ^•ifÜ«∞QÆÅ^Œ∞.
D ~ÀA =∞#O "ÕOÃÑO@ QÆ∞iOz KÕ¿ã qâı+¡ } ¨ x#fl\˜ K«i„`«#∞ J~°O÷
KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ <ç å Ñ¨_H» áõ È~Ú<å, ~ˆ Ñ¨Ù [~°QQÆ ÅÆ Ñ¶∞¨ ’~åÅ QÆ∞iOz
J„Ñ¨=∞`«OÎ QÍ LO_»_®xHõ~Ú<å LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ®e. Hõ~∂° flÅ∞‰õΩ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl
J#O`«ÑÙ¨ ~°OÖ’ "ÕOÃÑO@Å∞ KåÖÏ [~°QQÆ Å Æ =Ù. P q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iÎOK«_®xH˜
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ x» qâı+¡ } ¨ Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨xH˘™êÎ~Ú? <Õ_∞» |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ g∞^Œ
^Œ∞"≥∞‡uÎáÈã≤ KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞Å∞Ñ¨Ù‰õΩO@∞#fl@∞ì – P ~ÀA Ñï\ÏÅ ~°q g∞^Œ<À
Ñ¨Ü∂« º=ÙÅ Hˆ â◊"£ g∞^Œ<À <≥ÑO¨ ÃÑ\˜ì Hõ~Ñ° „¨ `åÅ∂ Hõq`«Å∂ ~åã¨∞HÀ=_®xH˜ `«ÑÊ¨ ?
"å~°Î k#Ñ¨„uHõ
4 PQÆã¨∞ì 1998

á¶êºHõ∆#∞¡ – „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞
"ÕOÃÑO@ =∂~°}HÍO_» QÆ∞iOz J~°ú ã¨`åºÅ`À (Ñ¨ÓiÎ Jã¨`åºÅ`À
J#ÖË=Ú) iáÈ~üì KÕã#≤ JOâßÅ#∞ q=∞i≈ã¨∂Î Ñ¨„uHõÅÖ’ ~åã≤#
"åiÃÑ· WÑ¨ÙÊ_»∞ ~Ô O_»∞ qz„`«"∞≥ #ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ`À XHõ „Ñ¨Kå~°O
#_»∞ã¨∞#Î flk. XHõ\,˜ "åà◊√§ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ QÆ∞iOz UO =∂\Ï¡__» O»
ÖË^hŒ , ~Ô O_»∞ TK«HÀ`«Ö’ K«xáÈ~Ú# ^Œo`« |Ç¨ï[#∞Å Ñ¨@¡
"åà◊√§ Hõhã¨ =∂#=`åfixfl „Ñ¨îŒ ≈OK«_O» ÖË^xŒ . D „Ñ¨Kå~°O KÕ¿ã
"åà◊§‰õΩ#flO`« ÃÑ^ŒÌ =^ŒO`«∞Å Ü«∞O„`åOQÆO =∂‰õΩ ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì
nxx Ñ¨ÓiÎQÍ Z^Œ∞~À¯=_»O =∂‰õΩ ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞QÍh ZHõ¯_À XHõ
KÀ@ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
=∂#=`«fiO ãÖQÆu =ÚO^Œ∞ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO^•O. ~åÜ«∞Åã‘=∞
á¶êºHõ<∆ £ H˘\Ï¡@ÅÖ’ [iˆQ Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ =∂#=`«fiO`À ã¨ÊOkOKåÅx
gà◊√§ H˘`«ÎQÍ Hõ#∞‰õΩ¯<åfl~°∞. ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ á¶êºHõ∆<£ Ç¨Ï`«ºÅ∞
WÑ¨Ê\˜Hˆ "ÕÖÏkQÍ [iQÍ~Ú. "å\˜Ö’ Z‰õΩ¯=QÍ K«xáÈ~ÚOk
¿Ñ^ŒÅ∞, ^Œo`« |Ç¨ï[#∞ÖË. WÑ¨Ê\˜^•HÍ D „Ñ¨*Ï ãÖÑ¶∂¨ ÖËg "åà◊§
HÀãÖ Hõhflà◊√§ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . "åà◊§#∞ ZO`« Ñ¶∞¨ ’~°OQÍ ZO`« „‰õÄ~°OQÍ
K«Oáê~À XH˘¯Hõ¯ =∞$`«∞_çh L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞H˘x Ç¨Ï$^ŒÜ∞«
q^•~°HOõ QÍ =i‚ã∂¨ Î LÑ¨<åº™êÅ∞ Z#fl_»∂ W=fiÖË^∞Œ . "åà◊#¡ ∞ uiy
T~°∞ KÕiÊOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . "åà◊§ Ç¨Ï`«º‰õΩ x~°ã#¨ QÍ
<≥Å∂¡~∞° #∞O_ç NHÍ‰õΩà◊O ^•HÍ >ˇO\òÅ∞ "Õã≤ ^è~Œ åflÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .

x#fl\˜ ^•HÍ ÖËx '=∂#=`«fiO— D ~ÀA Ñ¨Ù@∞ì‰Ωõ ~å=_®xH˜ HÍ~°}O x["≥∞#ÿ
=∂#=`«fi=¸ HÍ^Œ∞, ^Œo`« |Ç¨ï[#∞Å Ñ¨@¡ "åi‰õΩ#fl „¿Ñ=∂ HÍ^Œ∞.
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü‰õΩ ^≥|ƒ`«yeO^Œ<Õ "åiÖ’ D "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ñ¨Ù. ZÑ¨ÙÊ_À XHõÑ¨ÙÊ_»∞
"Õ∞ÖÁ¯<åfl~°∞ Hõ^• JO>Ë <åˆHg∞ JÉèºí O`«~O° ÖË^∞Œ QÍh ^•xH˜ =∂#=`«fiO Jx
¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® LO>Ë =∞Ozk.
"ÕOÃÑO@ =∞$`«∞Å Ñ¨@¡ – ˆH=ÅO XHõ Ñ¨Hõ∆O =∞$`«∞Å Ñ¨@¡ HÍ^Œ∞,
=∞$`«∞ÅO^Œi Ñ¨@¡ ™ê#∞Éè∂í u LOk HÍ|>Ë,ì `«=∞ J<åÖ’z`« "≥Y · i =Å¡
WO`«\˜ =∂~°}HÍO_»‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOz# "åi#O^Œih q=∞i≈OK«_»O
J=ã¨~°O Jx J#∞‰õΩO@∞<åflO. ~åÜ«∞Åã‘=∞ á¶êºHõ∆#¡ QÆ∞iOz H˘`«ÎQÍ
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO@∞#fl "åà◊§‰õΩ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ =∂„`«"∞Õ á¶êºHõx∆ *ÏxH˜ „ÑüxkèQÍ
HõxÑ≤™êÎ_∞» . HÍh x["≥∞#ÿ ã¨=∞ã¨º J`«x á¶êºHõx∆ [O HÍ^Œ∞, "≥.· Zãπ. ~å[âıY~°
~Ô _ç¤ á¶êºHõx∆ [O HÍ^Œ∞, Ñï\ÏÅ ~°q á¶êºHõx∆ [O HÍ^Œ∞. x["≥∞#ÿ ã¨=∞ã¨º „Ñ¨[ÅÖ’
L#fl á¶êºHõx∆ [O. á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u ~åÜ«∞Åã‘=∞ „Ñ¨*Ïrq`« ãÖã¨¯$uÖ’ ÉèÏQÆO.
„Ñ¨[Å∞ Hˆ =ÅO á¶êºHõx∆ ã¨∞Å ì KÕ`« "å_»∞HÀ|_»~∞° . "å~°O`«@"åˆ~ `≥eã≤ `≥eã‘
á¶êºHõ#∆ Ö
¡ ’ ÉèÏQÆO J=Ù`å~°∞. JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ H˘O`« xã¨ûÇ¨Ü«∞`« nxH˜ `À_»=Ù`«∞Ok.
XH˘¯Hõ¯™êi J^Õ „Ñ¨^•è #O ‰õÄ_» HÍ=K«∞Û. HÍh KåÖÏ ÉèÏQÆO `«=∞ =∞^èºŒ L#fl
z<åfl ÃÑ^ŒÌ H˘\Ï¡@Å#∞ á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨ûúŒ Ö’ Ñï+¨¯iOK«∞HÀ=_®xH©, z<åfl ÃÑ^ŒÌ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œ_®xH© `≥e¿ã á¶êºHõ#∆ Ö ¡ ’ ÉèÏQÆO J=Ù`å~°∞. (g\˜Ö’ H˘xfl
<åºÜ«∞"≥∞#ÿ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ‰õÄ_» LO_»=K«∞Û.) XHõ ~°HOõ QÍ K≥áêÊÅO>Ë á¶êºHõx∆ ã¨∞Å ì ∞
„Ñ¨[Å#∞ "å_»∞‰õΩ#fl>Ëì „Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_» á¶êºHõx∆ ã¨∞Å ì #∞ "å_»∞‰õΩO\Ï~°∞. Z\ÁpÛ
Wk W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ ã¨=∂#OQÍ LO_»^∞Œ . U ~°HOõ QÍ "å_»∞‰õΩO\Ï~°∞, Jk U
Ñ¶ë`åÅ‰õΩ ^•ifã¨∞ÎOk, ^•x #ëêìxfl Z=~°∞ Éèíi™êÎ~°∞ J<Õk á¶êºHõ∆#¡Ö’
ÉèÏQÆ=∞ÜÕ∞º „Ñ¨[Å∞ HÍ^Œ∞ á¶êºHõ∆xã¨∞ìÅ∞ x~°‚~Ú™êÎ~°∞. #ëêìxfl ÉèíiOKÕk
á¶êºHõ<∆ Ö£ Ö’ ÉèÏQÆ=∞ÜÕ∞º ™ê=∂#º „Ñ¨[ÖË HÍx "å~°∞ 'J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨[Å∞— HÍ~°∞.
Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO `≥eã‘ `«=∞ ãÖ‰õΩz`« „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ (XHÀ¯™êi <åºÜ«∞"≥∞#ÿ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ ‰õÄ_») ÖËHõ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ J#∞|O^è•Å =Å¡ á¶êºHõ#∆ Ö ¡ ’ ÉèÏQÆ"∞≥ ÿ
#+¨ìáÈ`å~°∞. gà◊√§ J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO ¿Ñ^ŒÅ∞, ÖË^• kQÆ∞= =∞^èŒº`«~°QÆuH˜
K≥Ok#"å~°∞. ^Œo`« |Ç¨ï[# ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok#"åˆ~ HÍHõ H˘O`« "Õ∞~°‰Ωõ z#fl
~Ô `· ∞« Å~Ú# ~Ô _»∞¡ ‰õÄ_» (=ÚYºOQÍ Hõ_Ñ» ,¨ `«∂~°∞Ê Hõ~∂° flÅ∞ „áêO`åÅÖ’) á¶êºHõ#∆ ‰¡ Ωõ
|e J=Ù`«∞O\Ï~°∞. =¸~°`ö fi« O "åà◊§^Õ J~Ú<å ‰õÄ_» "åà◊√§ J#∞Éèqí OKÕ #+Öì

– =ÚYºOQÍ P ‰õΩ@∞OÉÏÅ ¢ã‘Å Î ∞, Ñ≤ÅÅ ¡ ∞ – Jáê~°"∞≥ #ÿ k. =∞#‰õΩ =∂#=`«fiO
LO>Ë =∞#ã¨∞#∞ Hõiyã¨∞OÎ k. ~åÜ«∞Åã‘=∞ J#QÍ<Õ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ =O\˜
á¶êºHõx∆ ã¨∞Å
ì ∞ =∂„`«"∞Õ HõxÑ≤OKÕ"åiH˜ ~åÜ«∞Åã‘=∞ 'E—Ö’x qO`« [O`«∞=ÙÖÏ
`Àã¨∞ÎOk. á¶êºHõ∆xã¨∞ìÅ#∞ ^Õfi+≤OK«_»O <Õ~°∞Û‰õΩO>Ë KåÅ∞#xÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍh
á¶êºHõx∆ [O QÆ∞iOz UO KÕÜ∂« Ö’ x[OQÍ `≥eÜ«∂ÅO>Ë Hˆ =ÅO ~åÜ«∞Åã‘=∞
á¶êºHõx∆ ã¨∞Åì g∞^Œ ^Õfi+Ö LO>Ë KåÅ^Œ∞, ~åÜ«∞Åã‘=∞ÃÑ·# H˘OK≥O „¿Ñ=∞ ‰õÄ_»
LO_®e. `«=∞ =¸~°Ñö Ù¨ ãÖã¨¯$u =Å¡ `≥eã‘ á¶êºHõ#∆ Ö ¡ ’ ÉèÏQÆ"∞≥ ÿ Jáê~°OQÍ
#+¨áì È`«∞#fl „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ – ¿Ñ^ŒÅ∞, ^Œo`«∞Å∞, x~°H~∆õ åã¨∞ºÅ∞, 'áœ~°∞+Ö— '=∞QÆ`#« O—
'„Ñü+¨—ì =O\˜q Q˘Ñ¨Ê QÆ∞}ÏÅx ÉèÏqOKÕ ãÖã¨¯$uH˜ ÉÏxã¨Ö#·ˇ „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ –
H˘OK≥O ™ê#∞Éè∂í u LO_®e. `«=∞ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ á¶êºHõ<∆ £ =∞$`«∞Å
Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞#∞ H˘`«QÎ Í JÅ=~°K∞« ‰õΩ#fl "åà◊§‰õΩ D =∂#=`«fiO J~°O÷ HÍ^Œ∞.
D =∂#=`å ^Œ$+≤`ì À<Õ "ÕOÃÑO@ ^Œ∞~°…@#ÖÏ¡O\˜q =∞m§ [~°Q‰Æ Ωõ O_®
LO_®ÅO>Ë P „QÍ=∞OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ KÕã#≤ `«ÑÙ¨ ÊÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_®Åx
"Õ∞=Ú ÉèÏqã¨∞<Î åflO. á¶êºHõx∆ *ÏxH˜ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« U ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å∞ |e J=Ù`«∞<åfl~À
á¶êºHõx∆ *Ïxfl Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ Z^Œ∞~˘¯<Õ qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ‰õÄ_»
=∞m§ P ¿Ñ^Œ „Ñ¨[ÖË |e J=Ù`å~°∞. |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ã¨=∂[OÃÑ·# PkèÑ`¨ º« O
<≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ QÆ∞OÑ¨ÙHõ\ì˜ ^Ò~°<˚ åºÅ‰õΩ áêÅÊ_»_O» á¶êºHõx∆ [O ÅHõ} ∆ O. ZO.ZÖò
áêsìÅ∞ J#∞ãïã¨∞#Î fl =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ‰õÄ_» |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ã¨=∂[OÃÑ·# PkèÑ`¨ º« O
<≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ „Ñ¨[Å#∞ ‰õÄ_»Q> Æ ìË QÆ∞}O „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ k. ~Ô O_»∞ =ÓºÇ¨ÅÖ’#∂
¿Ñ^Œ, Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å∞, ^Œo`« |Ç¨ï[#∞Å∞ H©ÅHõ áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . J~Ú`Õ
ZO.ZÖò áêsìÅ =ÓºÇ¨ÏOÖ’ "åi „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ QÆ∞iÎOÑ¨Ù, "åi ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ
Ñïëê¯~°O ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú. ("ÕOÃÑO@Ö’ ^Œo`«∞Å‰õΩ, =ÚYºOQÍ =∂kQÆÅ‰õΩ
^˘iH˜ # @∞ì .) D `Õ _ ®#∞ QÆ ∞ iÎ O K« = Åã≤ O ^Õ . nxH˜ ZO.ZÖò áêsì Å #∞
Q“~°qOK«=Åã≤O^Õ. J~Ú`Õ Wk PkèHºõ `å =ÓºÇ¨ÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ [~°Q_Æ O» =Å¡,
ZO`À *Ï„QÆ`«ÎQÍ LO_»HõáÈ`Õ Wk ‰õÄ_» á¶êºHõ∆x*ÏxH˜ ^•ifÜ«∞QÆÅ^Œ∞.
"ÕOÃÑO@Ö’ [iyOk J^Õ. á¶êºHõx∆ ã¨∞Å ì Ñ¨^`úŒ ∞« Å‰õÄ ZO.ZÖò áêsìÅ =ÓºÇ¨xH©
KåÖÏ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ `Õ_® L#fl@∞ì ã≤^•úO`« K«~Û° Ö’ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍh ~åÜ«∞Åã‘=∞
á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$uÖ’ ~Ô O_»=k KåÖÏ ã¨∞ÅÉèOí QÍ "≥Ú^Œ\^˜ •xQÍ ~°∂áêO`«~O°
K≥O^ŒQÅ Æ ^Œ∞. ~åÜ«∞Åã‘=∞#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åÅO>Ë =~°æ qâı+¡ } ¨ , ‰õΩÅ qâı+¡ }
¨
ãïáÈ=Ù. =Ú~îåHõHÅ ∆õ ãÖã¨¯$ux ‰õÄ_» J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe. P ãÖã¨¯$uÖ’ =~°æ

áÈ~å@ =ÓºÇ¨Å~Ú<å, ‰õΩÅ áÈ~å@ =ÓºÇ¨Å~Ú<å „Ñ¨=ÚYOQÍ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
~°∂ÑÖ ZOK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ U ~°HOõ QÍ ~°∂áêO`«~O° K≥O^Œ∞`åÜ≥∂ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe.
~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOz „Ñ¨`ÕºHõOQÍ J„Ñ¨=∞`«ÎOQÍ LO_®e. WHõ¯_»
Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~º° XHõ™êi "≥Ú^ŒÅ~Ú`Õ Jk XHõ =ÅÜ«∞OQÍ =∂i _»[#¡ „áê}ÏÅ∞
fÜ«∞QÆÅ^Œ∞. P „áê}ÏÅhfl ¿Ñ^ŒÅ, ^Œo`« |Ç¨ï[#∞Å „áê}ÏÖË J=Ù`å~Ú.
=∞#‰õΩ x["≥∞#ÿ =∂#=`«fiO LO>Ë D Kå=ÙÅ QÆ∞iOz P"Õ^#Œ K≥O^•e.
K«zÛáÈ~Ú# `«~∞° "å`« PO^Àà◊# KÕã≤ ™ê#∞Éè∂í ux áÈQÆ∞KÕã∞¨ HÀ=_»O HÍ^Œ∞.
Wk 'Jx"å~°ºO— Jh, ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ qÑ¨"¡ À^Œº=∞O KåÖÏ ~°HãÎõ H≤ OÎõ QÍ
LO@∞O^Œh, K«zÛáÈÜÕ∞ „Ñ¨[Å∞ `«=∞ Éèíq+¨º`«∞Î HÀã¨"Õ∞ K«zÛáÈ`«∞#fl@∞ì
ÉèÏqOKåÅh H˘O`«=∞Ok "åkã¨∞<Î åfl~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ q=∞i≈ã¨∞#Î fl"åà◊√¡ J^Õ
™ê÷#OÖ’ LO>Ë JO`«HOõ >Ë "Õ~ˆ Ug∞ KÕÜ∞« ÖË~x° "åkã¨∞<Î åfl~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
=ÓºÇ¨ÏO `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ =ÓºÇ¨ÏO Z=fi~°∂ J#∞ãïOK«Ö~Ë #° ∞‰õΩ<åfl t=Ü«∞º Ç¨Ï`«º
ZO`«=~°‰Ωõ 'J=ã¨~O° — J<Õk „Ñ¨âßfl~°H÷ "õ ∞Õ . Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J#∞K«~∞° Å~Ú# ¿Ñ^ŒÅ,
^Œo`«∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ t=Ü«∞º Ç¨Ï`«º J=ã¨~=° ∂? ÖËHõ „QÍ=∞OÃÑ·# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
ÃÑ`«<Î åxfl J„ÑüÇ¨Ï`«OQÍ <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ J=ã¨~=° ∂? =∂r Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü („Ñ¨ã∞¨ `Î O«
'„ÑüÑ¶∞¨ @#—) #HõûÖˇ\
· ò <åÜ«∞‰õΩ_»∞ J~Ú# ã¨fi~°‚ Ñ¨ÙÅ¡Ü∞« º <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ *Ï<£#∞
H˜_®flÑπ KÕã≤ ^Õ=~å*ò#∞ K«OÑ≤Ok Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"åˆ~#x J`«x KÕ`« ^Ò~°#˚ ºOQÍ K≥ÑÊ≤ Oz#
K«~ˆ º t=Ü«∞º Ç¨Ï`«º‰õΩ „Ñ¨`º« Hõ∆ Ñ¨Ó~°fi~°OQÆO. P K«~º° =Å¡<Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü PkèHºõ `«
^≥|ƒuxOk HÍ|\˜ì ^•xx uiy <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅx
x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Wk #∂\˜H˜ #∂~°∞áêà◊√§ á¶êºHõx∆ ã¨∞ì PÖ’K«#. J~Ú`Õ =∂Å
^Œo`«∞_≥#· ã¨fi~°‚ Ñ¨ÙÅ¡Ü∞« º#∞ K«OÑ≤`Õ XHõ ZO.ZÖò áêsì ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩ_çx
K«OÑ≤#@ì=Ù`«∞O^Œx ÉèÏqOz P „Ñ¨Ü∞« `«flO =∂#∞‰õΩx J`«xH˜ |^Œ∞Å∞ J`«x`À
q∞ÖÏY`ü J~Ú# J„QÆ‰Ωõ Å áêÅHõ=~°æ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ =Ú~îå J#∞K«~∞° _≥#· ÉÁ=∞‡
t=Ü«∞º#∞ K«Oáê~°∞. D x~°Ü ‚ ∞« O ‰õÄ_» á¶êºHõx∆ ã¨∞ì ã¨fiÉèÏ=O L#fl x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞.
ÉÁ=∞‡ t=Ü«∞º Ç¨Ï`«º x*ÏxH˜ ã¨fi~°‚ Ñ¨ÙÅ¡Ü∞« º‰õΩ ÃÇÏK«ÛiHõ Jx ã¨fi~°‚ Ñ¨ÙÅ¡Ü∞« º
J#∞K«~∞° Å∞ ãïQÍæ<Õ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. HÍ|>Ëì t=Ü«∞º J#∞K«~∞° Å`À áê@∞
"åà◊√§ ‰õÄ_» ~Ô zÛáÈ~Ú Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J#∞K«~∞° ÅÃÑ·# Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ ^•_ç KÕâß~°∞.
P^ŒºO`«O á¶êºHõ<∆ £ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ D L^ŒO`«O 'Jx"å~°º=∂?—.
JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü P „QÍ=∞OÖ’ ^Õ"å^•Ü«∞ Éèí∂=ÚÅ
q+¨Ü«∞OÖ’ J=∞Å∞ KÕã≤# q^è•#O, =∂kQÆÅ‰õΩ „QÍ=∞ =º=Ç¨~åÅÖ’

„áê=ÚYºO W=fi_®xH˜ KÕã#≤ „Ñ¨Ü∞« `«flO Ç¨Ï~°} ¬ Ü
© ∞« "≥∞#ÿ ^Õ. JO`«=∂„`«O KÕ`«
"ÕOÃÑO@ Ñ¶∞¨ @# Jx"å~°º"≥∞#ÿ ^Œx ÉèÏqOKåÖÏ? P „QÍ=∞OÖ’ =∂Å – =∂kQÆÅ
Ñ¶∞¨ ~°}
¬ á¶êºHõ<∆ £ ~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ‰õΩO_® x"åiOK«ÖHË áõ È=_»O XHõ "≥Ñ· Å ¨¶ º"≥∞`ÿ ,Õ
*Ï<£ H˜_®flÑπ‰Ωõ á¶êºHõ<∆ £ Ñ¨ûúŒ Ö’ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅ#fl Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü x~°Ü ‚ ∞« O
á¶êºHõ<∆ £ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ #∞ ÃÑOz |ÅÇ‘Ï#∞Å~Ú# „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ QÆ∞iKÕ¿ã x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞
`«ÑÊ¨ 'Jx"å~°ºO— HÍ^Œ∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ J#∞ãïã¨∞Î#fl ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ =ÓºÇ¨ÏO
~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ `«y#^Õ<å? J#fl „Ñ¨âfl◊ ‰õÄ_» "Õã∞¨ HÀ"åe. nx J~°O÷ ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@ =ÓºÇ¨ÏO `≥ÅOQÍ}‰õΩ `«y#^Õ Jx HÍ^Œ∞. P K«~Û° Ö’H˜ áÈ=_®xH˜k
ãÖ^Œ~ƒ° Où HÍ^Œ∞. W`«~„° `å Jk ã¨~~° Ú# =ÓºÇ¨Ï"Õ∞##∞‰õΩ<åfl ~åÜ«∞Åã‘=∞ =O\˜
(|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À PkèHºõ `«#∞ xÅÉˇ@∞ì‰Ωõ <Õ ãÖã¨¯$u „Ñ|¨ ÅOQÍ L#fl) „áêO`åÅÖ’
^•xx J=∞Å∞ KÕ¿ãÎ ~åQÆÅ Ñ¶e¨ `åÅ#∞ ^Œ$+≤Ö ì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x Jk ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õΩ
ZO`«=~°‰Ωõ ã¨=∞O[ã¨=∞<Õk PÖ’zOKåe. WHõ¯_» P =ÓºÇ¨ÏO `«fi~°Ö’<Õ H˘`«Î
á¶êºHõ#∆ ‰¡ Ωõ ^•ifÜ«∞QÆÅ^Œ∞. ÖË^• áê`« á¶êºHõ#∆ ‰¡ Ωõ H˘`«Î ~°∂ÑÖ W=fiQÆÅ^Œ∞. W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∂
"≥ÚO_çQÍ áÈ`Õ XHõ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ =ÅÜ«∂xfl ã¨$+≤Oì z qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ =∂~°}HÍO_»H∞õ
^•ifÜ«∞QÆÅ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë ZO.ZÖò áêsìÖ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ PK«~} ° ‰õÄ, á¶êºHõ#∆ ¡
PK«~} ° ‰õÄ H˘xfl =ÚYº"≥∞#ÿ áÈeHõÅ∞<åfl~Ú. D =∂~°}HÍO_»Ö’ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ
¿Ñ^Œ, Ñ‘_`ç « „Ñ¨*ÏhHõO W~°∞H˘¯x „áê}ÏÅ∞ áÈQ˘@∞ìH˘<Õ „Ñ¨=∂^ŒO, ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞
<åâ◊#O JÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok. =∞^èºŒ =∞^èºŒ Ö’ =∞Oz Ug∞ [~°Q^Æ xŒ
HÍ^Œ∞. Éè∂í ™êfi=∞º =~åæxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∂, ‰õÄe áÈ~å\ÏÅ∂,
„QÍ=∂ÅÖ’ ÃÑ`«OÎ ^•s ‰õΩÖÏÅ, =~åæÅ x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞ t~À^è•~°º=∞#fl PKå~°OÃÑ·#
áÈ~å\ÏÅ∂ ™êQÆ∞`«∞O\Ï~Ú. HÍh "å\˜ =Å¡ =KÕÛ Ñ¶e¨ `«O á¶êºHõ<∆ £ "å`å=~°}OÖ’
xÅHõ_»QÍ LO_»^Œ∞. XHõ"Õà◊ L<åfl, P Ñ¶ë`«O HÀãÖ WO`«\˜ #+¨ìO
Éèií OK«=Åã≤O^Õ<å? W^ŒO`å Ñ¨Ù_»q∞`«e¡ Ñ¨Ùi\˜<˘Ñ¨ÙÊÅ ÖÏO\˜^xŒ Hõq`«Åe¡
ã¨∞ÅÉèOí QÍ H˘\˜áì êˆ~Ü«∞QÆÅ=∂?
=∞ˆ~O KÕÜ«∂e Jx J_»∞QÆ∞`åˆ~"≥∂! ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’ Éèí∂™êfi=ÚÅ
á¶êºHõ#∆ #¡ ∞ Z^Œ∞~˘¯#^ŒÅK«∞‰õΩ#fl "å~°∞ „Ñ¨[ÅÖ’ á¶êºHõx∆ *Ïxfl áÈQ˘>Ëì =∂~åæÅ∞
"≥Ú^Œ@ J<Õfi+≤OKåe. J<Õfi+≤OK«Háõ ÈQÍ `å=Ú „Ñ¨[ÅÖ’ á¶êºHõx∆ [O =∞iO`«
ÃÑ~°QÆ_®xH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ, z=iH˜ `å=Ú ‰õÄ_» á¶êºHõ∆<£Ö’ W~°∞‰õΩ¯#flO^Œ∞ˆH
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∂, „ÑüÑ¶∞¨ @##∂ q=∞i≈OzOk. "ÕOÃÑO@Ö’ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ K«zÛOk

^Œo`« |Ç¨ï[#∞ÖË, K«OÑ≤On ^Œo`« |Ç¨ï[#∞ÖË. XHõ~°∞ |∞_®¤ "≥OQÆà◊Ô~_ç¤
Éè í ∂ ™êfi=∞º =Ú~î å U*ˇ O @∞¡ Jx, =∞~˘Hõ ~ ° ∞ qÑ¨ ¡ = „Ñ¨ * ÏhHõ O Jx
=sæHiõ OK«∞HÀ=_»O =∞# P`«‡=OK«#‰õΩ `«ÑÊ¨ WOÔHO^Œ∞‰õÄ Ñ¨xH˜~å^Œ∞. J=`«e"≥Ñ· Ù¨
"åiH˜ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ =Ú~îå ã¨áÈ~°∞ì L#fl=∂@ ã¨`º« "Õ∞ HÍ=K«∞ÛQÍh "åà◊√§
ˆH=ÅO J„QÆ‰õΩÅ Éèí∂™êfi=ÚÅ, á¶êºHõ∆xã¨∞ìÅ '‰õΩ„@Å‰õΩ— |e J~Ú#
J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞ HÍ~°∞. L^ÕâÌ º◊ Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ, `«=∞ PkèÑ`¨ º« „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ
JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ "åˆ~. nxx áÈQ˘>Ëì PÖ’K«#, q^è•#O Ug∞ ÖË‰Ωõ O_®, 'WHõ¯_»
„Ñ¨[Å =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬} LO^Œ#_»O J|^ŒúO, JO^Œ∞Ö’ áêsìÅ∞ ÉèÏQÆ"≥∞ÿ
áÈÜ«∂Ü«∞#_»O J|^ŒOú — JO@∂ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤ ‰õΩ„@Å#∞ ZO_»Q> Æ ìË UÔHH· õ
HÍ~°º„Hõ=∞O KÕÑ\ ¨ ì˜ PO^Àà◊# KÕ¿ãÎ Zxfl â◊`åÉÏÌÅ∞ PO^Àà◊# KÕã<≤ å á¶êºHõx∆ [O
g∞^Œ áÈ~å@O XHõ¯ JOQÆ∞à◊O ‰õÄ_» =ÚO^Œ∞‰õΩ Hõ^Å Œ ^Œ∞. „Ñ¨*Ï ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ
x~°O`«~O° PO^Àà◊#Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜ HÍ=Åã≤# Ñ¶∞¨ @#Å∞ =∂„`«O [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
LO\Ï~Ú. |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _»∞¡ ZÑ¨ÙÊ_»∂ LO\Ï~°∞, "åà◊‰¡ Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ =∞#
>ˇO@∂¡, ^è~Œ åflÅ∂ ZÑ¨ÙÊ_»∂ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO\Ï~Ú.
„Ñ¨[ÅÖ’ L#fl á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$ux áÈQ˘>Ëì HÍ~°º„Hõ=∞O Hˆ =ÅO XHÍ<˘Hõ
áêH˜H∆ "õ ∞≥ #ÿ Ñ¨x HÍ^Œ∞, J^˘Hõ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« Hõ$+≤ HÍ"åe. JO`«=~°‰Äõ
Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∂, ‰õÄe áÈ~å\ÏÅ∂ KÕÜÚ ≥ ^ŒxÌ HÍ^Œ∞. HÍh "å\˜HK˜ ÛÕ „áê^è•#º`«
HõO>Ë (|Ç¨ïâß JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`«) D Hõ$+≤H˜ W"åfie. Wk ~åÜ«∞Åã‘=∞
„Ñ¨*Ïrq`«OÖ’ „Ñ¨|ÅOQÍ ri‚OK«∞‰õΩáÈ~Ú L#fl <≥u· Hõ ãÖã¨¯$u ÃÑ·# KÕ¿ã
™êOã¨¯$uHõ áÈ~å@O. XHõ ã¨=∞™Èº, ÖËHõ XHõ "≥~· ∞° ^èºŒ "≥∂ =ÚO^Œ∞H˘zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞
<åºÜ«∂<åºÜ«∂Å q"ÕK#« KÕÜ∞« ‰õΩO_® Hˆ =ÅO "å\˜ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ „áêuÑ¨kHõ<Õ
K«∂_»_O» † =∞# „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ`À =Ú_çÑ_¨ ç L#fl W`«~° „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ (ÖËHõ =∞#`À
=Ú_çÑ_¨ ç L#fl 'S_≥O\˜\—© ) QÆÅ "åà◊§`À QÆ∞OÑ¨Ù Hõ@_ ì O» † P QÆ∞OÑ¨Ù ^•fi~å =∞#
„Ñ¨Ü∂≥ [<åxfl HÍáê_»∞HÀ"åÅx K«∂_»_O» † ^•xHÀãÖ ^Ò~°<˚ åºxH˜ áêÅÊ_»_O» †
^Ò~°#˚ ºO KÕÜ∞« QÆÅ ã¨`åÎ L#fl ÃÑ`«OÎ ^•~°∞#∞ P„â◊~ÚOK«_O» † "å_ç ÃÑ`«<Î åxfl
ÃÑOz áÈ+≤OK«_O» † "å_çH˜ HÍÅƒÅOQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∂ "å_ç J<≥u· Hõ K«~º° ÅÖ’
áêÅ∞ ÑÖK«∞HÀ=_»O – Wn á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u. ‰õΩÅ=º=ã¨÷ XHõ ã¨ÇÏ¨ ["≥∞#ÿ QÆ∞OÑ¨Ù#∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞ã¨∞ÎOk HÍ|\˜ì ‰õΩÖÏÅ =∞^èŒº ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ‰õÄ_» WHõ¯_» á¶êºHõ∆<£
ã¨=∞ã¨ºÅ∞QÍ =∂~°∞`«∞O\Ï~Ú. J~Ú`Õ á¶êºHõ<∆ £ QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞ ‰õΩÅO QÆ∞OÑ¨ÙÖË
HÍ#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . „QÍ=∞O, Qˆ i, áêsì, XHõ ÃÑ`«OÎ ^•~°∞`À L#fl ™êxflÇ≤Ï`«ºO –

U^≥<· å ^•xH˜ „áêuÑ¨kHõ HÍQÆÅ^Œ∞. Hõ#∞Hõ D ãÖã¨¯$ux =∂ˆ~Û „Ñ¨Ü∞« `«flO
KÕÜ«∞‰õΩO_® WHõ¯_» ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_ç`Õ (^•x=Å¡ ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ
Ñ‘_ç`«∞ÅHõ∂ H˘xfl „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ X#QÆ∂_ç<å) Jk KåÖÏ "ÕQÆOQÍ á¶êºHõ∆<£
H˘\Ï¡@Å‰õÄ Ç≤ÏO™êHÍO_»‰Äõ kQÆ*Ï~°QÅ Æ ^Œ∞. J#O`«ÑÙ¨ ~°OÖ’ ™êÜ«Ú^èáŒ È~å\ÏxH˜
ky# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ Z^Œ∞~Ô #· KÕ^∞Œ J#∞Éè=í OÖÏQÍ P áêsìÜ∞Õ <åÅ∞QÆ∞ á¶êºHõ#∆ ∞¡QÍ
pÅQÆÅ^Œ∞.
=∞ˆ~O KÕÜ∂« e JO\Ïˆ~"≥∂! „Ñ¨*Ïrq`« ãÖã¨¯$uÖ’x J<≥u· Hõ`« ÃÑ·#
™êOã¨¯$uHõ áÈ~å@O KÕÜ∂« e. U ã¨=∞ã¨º =zÛ<å „Ñ¨Ü∂≥ [#O, „Ñü+¨,ì ÃÑ`«#Î O
HÀãÖ K«∂_»‰Ωõ O_® =∞Oz – K≥_∞» , <åºÜ«∞O – J<åºÜ«∞O „áêuÑ¨kHõ# K«∂_»_O»
<ÕiÊOKåe. Wk ~åÜ«∞Åã‘=∞ „Ñ¨[Å‰õΩ Jã¨ÖË `≥b^Œx HÍ^Œ∞. HÍh W^Õ „Ñ¨^•è #
™êOã¨¯$uHõ ÅHõ} ∆ OQÍ LO_»=Åã≤Ok áÈ~Ú á¶êºHõ<∆ £ ãÖã¨¯$u „Ñ¨^•è # ÅHõ} ∆ OQÍ
LOk. ^•xH˜ HÍ~°}"Õ∞q∞@#fl Kåi„`«Hõ qâı+¡ } ¨ H˜ Ñ¨Ó#∞HÀ=_®xH˜ Wk ãÖ^Œ~ƒ° Où
HÍ^Œ∞ QÍh, D „áê^è•#º`«Å#∞ `«Å„HÕ^Œ∞Å∞ KÕ¿ã PK«~} ° Ï`«‡Hõ Hõ$+≤ ('ˆH=ÅO
hu É’^èŒ HÍ^Œ∞—) „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å ~å[H©Ü∞« HÍ~åºK«~} ° Ö’ Hˆ O„^Œ™ê÷#OÖ’
LO_®e. Jk =keÃÑ\˜ì 'WHõ¯_» WO`Õ, WHõ¯_» W\Ï¡Qˆ [~°∞QÆ∞`«∞Ok, Wk
Jx"å~°ºO—! J#_»O ÉÏ^èºŒ `å ~åÇ≤Ï`«ºO. ~åÜ«∞Åã‘=∞#∞ 'E—Ö’ [O`«∞=Ù#∞
K«∂ã≤#@∞ì |Ü«∞\˜#∞O_ç K«∂¿ã"åiH˜ D ÉÏ^èºŒ `å~åÇ≤Ï`«ºO, ^•x=Å¡ áÈÜÕ∞
„Ñ¨[Å „áê}ÏÅ∞, <åâ◊#=∞ÜÕ∞º rq`åÅ∞ Kåi„`«Hõ Jx"å~°º`«QÍ#∂, Ñ¨Ù_»q∞`«e¡
Ñ¨Ùi\˜ <˘Ñ¨ÙÊÅ∞QÍ#∂ `ÀK«=K«∞Û. HÍh ^•<Õfl JO^Œ~∂° XÑ¨ÙÊHÀ"åÅO>Ë Hõ+Oì¨ .
JQÆã¨∞ì 1998 HÍ"˘K«∞Û
"≥Ú^Œ\ "å~°Î k#Ñ¨„uHõÖ’ JK«Û~Ú LO_»=K«∞Û. L™ê ãÖHõÅ#O KÕã≤#

'^Œo`« ~°}xfl<å^ŒO:1985–2005 ^Œo`«∞Å P`«‡Q“~°= „ÑüÑ¶¨∞@<å
áÈ~å\ÏÅ K«i„`«— (Z^Œ∞s`« Ñä¡ˆH+¨<£û) Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’Oz fã¨∞‰õΩ<åflO.

D Ç¨Ï`«ºÅ∞ PÑÖ_ç
QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =º‰õΩÖÎ ÁzÛ =∞#∞+¨µÅ#∞ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú K«OÑ¨_O»
KåÖÏ cèu Q˘eÑ≤OKÕ Ñ¶∞¨ @#. Jã¨Å∞ Ç¨Ï`Õº cèu Q˘eÑ≤ã∞¨ OÎ k.
J~Ú`Õ Ñ¶Ö ¨ Ï<å "åix Ñ¶Ö ¨ Ï<å "å~°∞ Ñ¶Ö¨ Ï<å HÍ~°}OQÍ K«Oáê~°O>Ë
P HÍ~°}O <åºÜ«∞"≥∞#ÿ ^Œ#∞‰õΩ<åfl HÍ^Œ#∞‰õΩ<åfl P "å~°Ö Î ’ XHõ
xiÌ+`ì¨ « LOk, JO^Œ∞Ö’ H˘O`« Éè„í ^Œ`« LOk. K«xáÈ~Ú# "å_»∞
P Ñïã≤u÷ `≥K∞« ÛHÀ‰õΩO_» LO>Ë K«KÛÕ "å_»∞ HÍ_»∞ QÆ^• J<Õ PÖ’K«#
=∞#‰õΩ Éè„í ^Œ`« Wã¨∞OÎ k.
'P Ñïã≤u÷ — J<Õk `≥K∞« ÛHÀ‰õΩO_» LO_»_O» Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅ
Ö’#∞ ™ê^èºŒ O HÍHõáÈ=K«∞Û. `≥ÅOQÍ}Ö’ #HõûÖˇ@ · `¡ À ãÖ|O^èOŒ
ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl"åi <≥=i#~Ú<å áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈQÆÅ~°∞, *ˇÅ · ∞Ö’
ÃÑ@ìQÅ Æ ~°∞, K«OÑ¨QÅ Æ ~°∞ ‰õÄ_». Wk J<åºÜ«∞O, K«@qì ~°∞^ŒOú Jx
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∞HÍ~°∞Å∂ „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å∂ ZO`«QÍ PO^Àà◊#
KÕã<≤ å áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO D J„Hõ=∂Å∞ =∂#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ .
HÍ|\˜ì 'P Ñïã≤u÷ — `≥K∞« ÛHÀ‰õΩO_» |`«H_õ O» L`«=Î ∞O Jx
`≥ÅOQÍ}Ö’ WÑ¨ÙÊ_»∞ KåÖÏ=∞Ok J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. #HõûÖˇ@ · `¡ À
ãÖ|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_» |uH˜`Õ áÈbã¨∞Å KÕuÖ’ Ñ¨_‰» Ωõ O_»
LO_»=K«∞Û#x ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞. áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÍxH˜ HÍ=Åã≤Ok
‰õÄ_» W^Õ. 'K«OÑ¨Ù`åO, *ˇ·Å∞Ö’ ÃÑ_»`åO, Ç≤ÏOã≤™êÎO— J#fl
ÉˇkiOÑ¨ÙÅ`À „Ñ¨[Å#∞ #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ ^Œ∂~°O KÕÜ∞« _»"∞Õ "åiH˜ HÍ"åe.

HÍh D Ñïëê¯~°O PK«~} ° ™ê^èºŒ O HÍ^Œx ‰õÄ_» JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞.
#HõûÖˇ@ · ∞¡ XHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞O #_»∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. Jk ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å, Ñ‘_`ç «
=~åæÅ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =Ú_çÑ_¨ ç L#fl ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞O. P
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅxfl\˜H© ZO.ZÖò áêsìÅ =ÓºÇ¨ÏOÖ’<Õ ã¨=∂^è•#O LO^Œx JO^Œ~∂°
XÑ¨ÙÊHÀHõáÈ=K«∞Û. P =ÓºÇ¨ÏO H˘xfl „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ ™êkèã∂¨ Î J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
=∞iH˘xfl H˘`«Î ã¨=∞ã¨ºÅ∞ `≥zÛÃÑ_»∞`«∞#fl^Œx ‰õÄ_» ÉèÏqOK«=K«∞Û.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ã≤.Ñ≤.S (ZO.ZÖò) áêsìÅ ~å[H©Ü∞« ÑÖ^ä• Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å`À#∂
"åi J=ã¨~åÅ`À#∂ =Ú_çÑ_¨ ç L#fl ÑÖ^ä• J<Õk Z=fi~°∂ HÍ^Œ#ÖËx q+¨Ü∞« O.
J@∞=O@Ñ¨ÙÊ_»∞ ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å‰õΩ #HõûÖˇ@ · `¡ À ãÖ|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® |`«H_õ O» ,
'P Ñïã≤u÷ `≥K∞« ÛHÀ‰õΩO_» LO_»_O» — Z\Ï¡ ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok?
¿Ñ^ŒÅHˆ HÍ^Œ∞.
#Hõ û Öˇ · @ ∞¡ J<Õ H õ ™ê=∂lHõ ~å[H© Ü « ∞ q+¨ Ü « ∂ ÅÖ’ *’Hõ º O
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞O\Ï~°∞. ÑÖKåÜ«∞`«∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. J<åºÜ«∞O KÕ¿ãÎ `«ÑÙ¨ ÊQÍh
"åà◊√¡ ÑÖKåÜ«∞`«∞Å∞ KÕÜ«∞_»"Õ∞ `«Ñ¨ÙÊ HÍ^Œ∞, "åà◊§ ^ŒQÆæ~°‰õΩ ã¨=∞ã¨ºÅ∞
fã¨∞‰õΩáÈ=_»"∞Õ `«ÑÙ¨ Ê HÍ^Œ∞. "Õ~ˆ ZHõ¯_® <åºÜ«∞O [~°Q#Æ Ñ¨ÙÊ_»∞, "åà◊√¡ <åºÜ«∞O
KÕ™êÎ~#° fl #=∞‡HõO LO>Ë "åà◊¡ ^ŒQiæÆ HÔ O^Œ∞‰õΩ áÈ‰õÄ_»^∞Œ ? áÈbã¨∞Å ^Œ$+≤Hì ,©
áÈbã¨∞Å ^Œ$+≤`ì À `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ ÑäH¡ ± Ãã‰õÄºi\© PH±ì =O\˜ K«\ÏìÅ ^Œ$+≤Hì ©
Jk `«ÑÊ¨ xÑ≤ã∞¨ OÎ kQÍh "Õ~ˆ U ^Œ$+≤Hì © JxÑ≤OK«^∞Œ .
JO^Œ∞=Å¡ 'P Ñïã≤u÷ `≥K∞« ÛHÀ‰õΩO_» LO_»_O» — `≥ÅOQÍ}Ö’ ^•^•Ñ¨Ù
U =~åæxH© ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞, ™ê^èºŒ O KÕã∞¨ HÀ=Åã≤# J=ã¨~=° ¸ ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ W^ŒO`å XÔH`«∞.Î #HõûÖˇ@ · `¡ À ãÖ|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl "åix
áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ`å~°∞, ÑäH¡ ± Ãã‰õÄºi\© K«@Oì HÕ^Œ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ_»`å~°∞,
K«OÑ¨Ù`å~°∞ J<Õ ÉˇkiOÑ¨ÙÖ’ XHõ qHõ$`«"∞≥ #ÿ `«~¯° "≥∞<ÿ å LOk. P ÉˇkiOÑ¨Ù#∞
`«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_»O `≥ÅOQÍ}Ö’ |uˆH "åiH˜ ZO`« Hõ+"ì¨ ∞≥ <ÿ å ^•xH˜ Ñ¶Ö ¨ Ï<å =∂~°Oæ
LOk J#fl Éè~í À™ê LOk.
HÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =º‰õΩÖ Î ÁzÛ K«OÑ≤áÈ=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
QÆ`« ãÖ=`«û~°O #∞O_ç Wk "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. "≥Ú^Œ@ „HÍOu ¿ã# J<åfl~°∞. `«~åfi`«
„w<£>Qÿˇ ~Æ ûü J<åfl~°∞, ÉÏ¡H± >ˇQÿ ~Æ ûü J<åfl~°∞. U ¿Ñ~°∞ ÖË‰Ωõ O_® ‰õÄ_» [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡ HÍ=∂Ô~_ç¤ _çq[<£Ö’ `≥Å|¡ @ìÅÖ’ L#fl =º‰õΩÖ Î =ˇ ~À =zÛ
á⁄ÅO ^Œ∞#∞fl‰õΩO@∞#fl XHõ ~Ô `· ∞« #∞, ~À_À¡ áÈ`«∞#fl =∞~˘Hõix Z`«∞‰Î Ωõ áÈ=_»O, P
`«~∞° "å`« H˘O`« ¿ãÑ¨\H˜ ˜ P =ºH˜Î 'Z<£H“O@~ü— J~ÚáÈ=_»O [iyOk. "åix

JÑ¨ÇÏ¨ iOz# =º‰õΩÅ Î ∞ `≥Å|¡ @ìÅ áÈbã¨∞Å∞ HÍ~°∞. áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ
"≥∞Å∞QÆ∞`«∞#fl '=∂rÅ∞—. "åà◊§#∞ JHõ¯_»∞#fl „Ñ¨[Å∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. "åà◊√¡ áÈbã¨∞
ã≤|ƒOk HÍ~°h, "åà◊‰¡ Ωõ Z=ih x~°ƒOkèOKÕ JkèHÍ~°O ÖË^hŒ , K«O¿Ñ JkèHÍ~°O
Jã¨ÖË ÖË^xŒ „Ñ¨[Å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. J~Ú<å "åà◊√¡ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ PÜ«Ú^è•Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x
u~°∞QÆ∞`«∞O>Ë, =∞#∞+¨µÅ#∞ JÑ¨ÇÏ¨ iOz fã¨∞‰õΩáÈ`«∞O>Ë, HÍeÛ K«OÑ¨Ù`«∞O>Ë
xã¨ûÇ¨Ü«∞OQÍ K«∂ã¨∂Î LO_»_O» `«ÑÊ¨ „Ñ¨[Å∞ Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
ÑÖ*Ï|∞Ö’ U_≥xq∞k ãÖ=`«û~åÅ∞ #_çz# Ye™êÎ<£ L^Œº=∞O ‰õÄ_»
z=i ^ŒâÖ ◊ ’ W@∞=O\˜ Ñïã≤u÷ <Õ K«∂ã≤Ok. J^≥O`« ÉèÜ í ∂« #Hõ "å`å=~°}Ïxfl
ã¨$+≤Oì zO^À ÑÖ*Ï|∞ „Ñ¨[eÑ¨Ê\˜H© =∞~°záÈÖË^∞Œ . HÍj‡~°∞Ö’#∂ J™êûOÖ’#∂
<åQÍÖÏO_£Ö’#∂ W@∞=O\˜ 'QÆ∞~°∞Î`≥eÜ«∞x Ç¨ÏO`«‰õΩÅ— Ç¨Ï`«ºÅ∞ x`«ºO
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. "åà◊<¡ ˘H˘¯Hõ¯™êi ™ê÷xHõ „Ñ¨[Å∞ QÆ∞~°∞ÑÎ @ ¨ =ì K«∞Û ‰õÄ_». x*ÏxH˜
"åà◊√¡ 'QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =º‰õΩÅ Î ∞— J<Õ^•x HõO>Ë ‰õÄ_» XHõig∞^Œ KÕ~Ú "ÕÜ∞« _®xH˜
U JkèHÍ~°=¸, J~°›`«ÖxË "å~°<kÕ =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O. J@∞=O\˜ "åà◊√¡
Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã∞¨ OÎ _»_O» MÏH© ã≤|ƒOk J`åºKå~åÅ HõO>ˇ J<ÕHõ ~Ô @∞¡
Z‰õΩ¯=QÍ ÉèÜ í ∞« O Q˘eÑ≤ã∞¨ OÎ ^Œ<kÕ ÑÖ*Ï|∞, HÍj‡~ü, J™êûOÅ =~°=Î ∂# K«i„`«`À
ÑïK«Ü∞« O L#fl "å~°O^Œ~∂° Ziy# q+¨Ü∞« O.
J~Ú`Õ nx `«~∞° "å`« =∞~˘Hõ ^Œâ◊ LOk. J^Õ ÑÖ*Ï|∞Ö’ PYi ^Œâ◊
J~ÚOk. P ^Œâ◊ `«~∞° "å`« 'Ye™êÎ<£ L^Œº=∞O— xÅ=ÖË^∞Œ . HÍj‡~ü, J™êûOÅÖ’
q∞e>ˇhû WÑ¨ÙÊ_»∞ D ^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩOk. ^•xH˜ `«@∞ì‰Ωõ O@∞O^À ÖË^À K«∂_®e.
W@∞ áÈbã¨∞Å∞, J@∞ áÈ~å@HÍ~°∞Å∞ XHõi ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ<˘Hõ~∞°
Ç¨Ï`«=∂~°∞ÛHÀ=_»O D ^Œâ◊ ÅHõ} ∆ O. ÑÖ*Ï|∞Ö’ Wk ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î [iyOk. „Ñ¨[ÅÖ’
qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ ÉèÜ í ∞« O, AQÆ∞Ñ¨ûÅ#∞ HõeyOzOk.
`≥ÅOQÍ}Ö’#∂ Wk "≥Ú^ŒÅ~ÚO^•? HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ [iy#
HÍKåÑ¨Ó~ü – WO^Œ∞iÎ Ç¨Ï`«ºÅ∞, =∞O^äxŒ 'PO„^è„Œ Ñ¨É—íè qÖËHiõ ~°"∞Õ âòÃÑ·# Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü«∞`«flO D „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ `å=Ù HõeÊã¨∞Î<åfl~Ú. „‰õÄ~°∞Å~Ú# áÈbãπ
JkèHÍ~°∞Å ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ#∞ ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î H˘xfl ãÖ=`«û~åÅ „H˜Ò« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
ÉÏ^è∞Œ ºÖÁHõ~∞° ÃÇÏK«ÛiHõ *Ïs KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ P ÉˇkiOÑ¨Ù q=∞~°≈‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk.
J@∞=O\˜ L^ÕâÌ º◊ O `«=∞‰õΩ ÖË^xŒ P áêsì <åÜ«∞‰õΩÅÑ¨ÙÊ_»∞ ã¨Ê+Öì KÕ™ê~°∞.
HÍh Hõ`∞« Å Î ã¨=∞‡Ü«∞º ™È^Œi QÆ@=ì ∞‡ Ç¨Ï`«º#∂, [_»Å <åQÆ~åA |O^è∞Œ =~Ú#
qÖËYi ~°"∞Õ âò ÃÑ·# Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü∞« `åflhfl U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe? ã¨=∞‡Ü«∞º,

<åQÆ~åA Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO@∂ `å=Ú KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞‰õΩ#flk KÕ™ê~°∞.
"åà◊g¡ ∞^Œ "åà◊¡ ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ „Ñ¨ÉÏè =O LO_Õ J=HÍâ◊O `«‰Ωõ ¯"Õ. ã¨=∞‡Ü«∞º,
<åQÆ~åAÅ |O^è∞Œ =ÙÅ~Ú# áêáêxH˜ qÖËYi ~°"∞Õ âòÃÑ·#, QÆ@=ì ∞‡ÃÑ·# ^•_ç
KÕÜ∞« _»O HõO>Ë, `«=∞ áêsì ã¨É∞íè ºÅ~Ú#"å~°∞ P ™ê÷~ÚH˜ Z\Ï¡ kQÆ*Ï~°QeÆ QÍ~°x
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü PÖ’zOK«∞HÀ=_»O Lz`«OQÍ LO@∞Ok.
QÆ@=ì ∞‡ Ç¨Ï`«º‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ 'QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =º‰õΩÅ Î ∞— Q“sâ◊OHõ~ü
Jx Ñ≤Å=|_Õ ^Œ∞ã¨û „Ñ¨ÉÏè Hõ~ü `«O„_çh J#fl#∂ K«Oáê~°∞. J`«#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
lÖÏ¡ Hõq∞\© ã¨É∞íè º_»∞. J`«x =º=Ç¨~° â‹e· ÃÑ·# KåÖÏ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞<åfl~Ú. J`«x
`˘O^Œ~°áê@∞ „Ñ¨=~°Î# =Å¡ #+¨ìáÈ~Ú# "å~°∞ KåÖÏ=∞Ok Ç¨ï™êflÉÏ^£,
Ç¨ïE~åÉÏ^£ „áêO`åÅÖ’ L<åfl~°∞. J~Ú`Õ P ÉÏkè`«∞Å∞ ‰õÄ_» D
Ç¨Ï`åºHÍO_»#∞ Ç¨Ïi¬OK«~∞° , ã¨=∞i÷OK«~∞° .
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ Ç¨Ï`«ºÅ∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ™êkèOK«^Å Œ K«∞‰õΩ#fl ã¨=∂[ Ñï=~°#Î ‰õΩ
Ñ¨xH˜ ~å=Ù, áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO HÍáê_»=Åã≤# K«@|ì ^Œú áêÅ#‰õÄ `«Q=Æ Ù. D
"åã¨"Î åxfl W~°∞=Ù~°∂ ZO`« "ÕQOÆ QÍ QÆ∞iÎ¿ãÎ JO`« =∞Ozk. W@∞=O\˜ K«~º° Å∞
giÔH<· å, "åiÔH<· å „Ñ¨*Ï^Œ~} ° #∂ „Ñ¨[ÅÖ’ Q“~°"åhfl áÈQ˘_»`å~Ú. „Ñ¨*Ï^Œ~} °
HÀÖ’Ê~Ú ã¨=∂[ Ñï=~°#Î ™êkèOK«_O» ZO`« J™ê^èºŒ "≥∂, „Ñ¨[ÅÖ’ Q“~°=O
HÀÖ’Ê~Ú# áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO âßOu Éè„í ^Œè« fl ã¨=∞~°O÷ QÍ x~°fiÇ≤ÏOK«_=» ¸
JO`Õ J™ê^èºŒ O. WÑ¨Ê\˜Hˆ `≥ÅOQÍ}Ö’ áÈbã¨∞ÅO>Ë ã¨~fi° „`å Jã¨ÇÏ¨ ºO LOk.
#HõûÖˇ·@¡#∞ P^ŒiOKÕ"åà’¡ =ºuˆ~HÕKÕ"åà’§ L<åfl~°∞ QÍh áÈbã¨∞Å‰õΩ U
™ê=∂lHõ =~°Oæ Ö’#∂ „Ñ¨*Ï^Œ~} ° â◊¥#ºO.
giÔH<· å "åiÔH<· å „Ñ¨*Ï^Œ~}° , ÖËHõ „Ñ¨*Ï"≥∂^ŒO ZO`« LO^Œ<kÕ =∞# ã¨=∞ã¨º
HÍ^Œ∞. WÑ¨Ê\˜Hˆ KåÖÏ P@qHõOQÍ `«Ü∂« ~°~Ú# `≥ÅOQÍ} Ñïã≤u÷ WOHÕ`«
kQÆ*Ï~˘^Œ<Ì kÕ =∞# HÀiHõ. ^•xx W~°∞ Ñ¨HÍ∆ Å∂ =∞xfl™êÎÜ∞« x PtOz T~°∞‰õΩO>Ë
„Ñ¨Ü∂≥ [#O LO_»^∞Œ . Q˘O`≥uÎ =∂\Ï¡_®e. W^ŒiÌ `À#∂ =∂\Ï¡_®e. #HõûÖˇ@ · ∞¡
áê\ÕK«=Åã≤# qÑ¨=¡ qÅ∞=Å#∂ áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO áê\ÕK«=Åã≤# K«@|ì ^Œú
áêÅ<å qÅ∞=Å#∂ „áêuÑ¨kHõ KÕã∞¨ H˘x =∂\Ï¡_®e. áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ "å~°∞ D
=∞^èºŒ fã¨∞H˘zÛ# „Ñ¨K∞« ~°} ji¬Hõ ã¨∂zOz#@∞ì '=¸_À Q˘O`«∞— qxÑ≤OKåe.
^•xH˜ `≥ÅOQÍ}Ö’x PÖ’K«<åÑ¨~∞° ÅO`å ã≤ÔúŒ HÍ"åe.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
4 JHÀì|~ü 1998

XHõ J„|Ç¨O Hõ^äŒ
U „Ñ≤Öò 4= `Õn# P~°∂‡~ü #∞O_ç x*Ï=∂ÉÏ^£‰Ωõ áÈÜÕ∞ ~À_»∞¤ „Ñ¨H¯õ #
J„|Ç¨O J<Õ ^Œo`« Ü«Ú=‰õΩ_çx 'QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x =º‰õΩÅ Î ∞— HÍeÛ
K«Oáê~°∞. 12 ãÖ=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞#fl `«# "Õ∞#Å∞¡_çx "≥#Hõ
‰õÄ~ÀÛÉˇ@∞ì‰Ωõ x J`«#∞ `«# ã¨fiO`« T~°~Ú# Hõ=∞‡~°Ñe¨ ¡ =∞O_»ÅO
LÑ¨ÙÊÅ∂~°∞ #∞O_ç x*Ï=∂ÉÏ^£‰Ωõ áÈ`«∞O_»QÍ "åix "≥#Hõ #∞O_ç
"≥O|_çOz# =º‰õΩÅ Î ∞ ^•iÖ’ PÑ≤ J„|Ç¨O#∞ HÍeÛ K«Oáê~°∞.
J„|Ç¨O#∞ "Õ∞"Õ∞ K«OáêO Jx WÑ¨Ê\˜^•HÍ Z=~°∂
„Ñ¨H\õ O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . áÈbã¨∞Å∞ Z<£H“O@~ü Hõ^Œä JÅ¡Ö^Ë ∞Œ . "Õ~ˆ Z=~°∂
J`«xfl W<£áê¶ ~°‡~ü J#ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ K«OÑ≤Ok áÈbã¨∞ÖË Jx =∂„`«O
WÑ¨ÙÊ_»∞ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞.
J`«#∞ K«xáÈ~Ú# ~ÀA WO`« ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∞O ÖË^∞Œ .
J„|Ç¨O#∞ K«OÑ≤Ok 'áÈbã¨∞Å~Ú<å J~Ú LO_®e, ÖË^•
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü J~Ú<å J~Ú LO_®e— Jx "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\ [#O
J#∞‰õΩ<åfl~°∞. <åºÜ«∞OQÍ#~Ú`Õ áÈbã¨∞Å∞ K«OÑ¨^QŒ æÆ =º‰õΩÅ Î ∂
qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ K«OÑ¨^QŒ æÆ =º‰õΩÅ
Î ∂ "Õ~∞° "Õ~∞° HÀ=Å‰õΩ K≥Ok# "å~°~Ú
LO_®e. ZÑ¨ÙÊ_À KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ `«ÑÊ¨ XHõ =ºH˜xÎ QÆ∞iOz 'gà◊~¡ Ú<å
K«OÑ≤ LO_»=K«∞Û#∞, "åà◊§~Ú<å K«OÑ≤ LO_»=K«∞Û#∞— J#∞‰õΩ<Õ
Ñïã≤u÷ LO_»‰Äõ _»^∞Œ . HÍh `≥ÅOQÍ}Ö’ D Ñïã≤u÷ WÑ¨ÙÊ_»∞ J~°∞^ÕO
HÍ^Œ∞. `≥ÅOQÍ}‰õΩ ãÖ|OkèOz# J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ "åã¨"Î åÅÖ’
W^˘Hõ\.˜

HÍ|\˜ì Z=~À XHõ~∞° „Ñ¨H\ õ ¿˜ ãÎ K«OÑ≤O^≥=~À `≥Å∞ã¨∞OÎ k Öˇ=∞‡x [#O
J#∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh J@∞=O\˜ÔÕ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . J„|Ç¨O#∞ K«OÑ≤Ok '[#â◊H—Î˜ "åà◊x¡
H˘<åflà◊¡ `«~åfi`« áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ Kå~°∞. J„|Ç¨O ã¨fi„QÍ=∂xH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’x áêÖˇO
x"åã≤ J~Ú# ã¨∞~ˆ O^Œ~ü J<Õ =∞~˘Hõ ^Œo`« Ü«Ú=‰õΩ_çx D =∞^èºŒ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
K«OÑ≤Ok. J`«#∞ '[#â◊H˜Î—Ö’ Ñ¨xKÕã≤ |Ü«∞@‰õΩ áÈÜ«∂_»∞. ^Œo`«∞Å#∞
ãÖÑ¶∞¨ \˜`Ñ« ~¨ ∞° ã¨∂Î ~å[H©Ü∞« OQÍ K«∞~°∞QÍæ Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl_»∞. J`«xx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
"åà◊√¡ K«OÑ≤#O^Œ∞‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ [#â◊HÎ˜ "åˆ~ J„|Ç¨O#∞ K«Oáê~°x áÈbã¨∞Å∞
"≥Ú^Œ@ "åºMÏºxOKå~°∞. W@∞=O\˜ Ñ¶∞¨ @#Å∞ [iˆQ L<åfl~Ú HÍ|\˜ì D Hõ^Ö Œä ’
JãÖÉè=í "Õ∞g∞ ÖË^∞Œ . ÃÑ·QÍ XHõ '[#â◊H—Î˜ <åÜ«∞‰õΩ_ç ¿Ñi@ J„|Ç¨O#∞ K«OÑ≤Ok
`å"Õ∞##fl „Ñ¨H@ õ # ‰õÄ_» Ñ¨„uHÍ HÍ~åºÅÜ«∂Å‰õΩ =zÛOk. J~Ú`Õ "≥#∞"≥O@<Õ
J„|Ç¨O Ç¨Ï`«º`À `«=∞ˆHg∞ ãÖ|O^èOŒ ÖË^hŒ , J`«xx `å=Ú K«OÑ≤#@∞ì Ñ¨„uHõÅÖ’
=zÛ# „Ñ¨H@ õ # =\˜ì |∂@Hõ=∞h '[#â◊H—Î˜ ™ê÷xHõ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ „Ñ¨H\ õ O˜ Kå~°∞. "åà◊√¡ P
Ñ¨x "Õ∞=Ú KÕÜ∞« ÖË^xŒ K≥áêÊÖË `«ÑÊ¨ '"åà◊√¡ KÕÜ∞« ~°∞— Jx „Ñ¨[Å∞ J#∞‰õΩ<Õ
Ñïã≤u÷ (XHõ¯ [#â◊HÎ˜ QÆ∞iOKÕ HÍ^Œ∞, Jxfl ZO.ZÖò áêsìÅ QÆ∞iOz) ÖËHáõ È=_®xH˜
HÍ~°}"Õ∞q∞@x D áêsìÅ∞ PÖ’zOK«#O`« HÍÅO áÈbã¨∞Å∞ W@∞=O\˜ Hõ^Å Œä ∞
Z#fl~Ú<å JÅ¡QÅ Æ ~°∞. Je¡ „Ñ¨[Å KÕ`« #q∞‡OK«QÅ Æ ~°∞ ‰õÄ_».
P `«~∞° "å`« áÈbã¨∞Å∞ Öˇ<· £ =∂~åÛ~°∞. J„|Ç¨O#∞ K«OÑ≤Ok „Ñ¨*ÏÑÖ^ä•
(#∂º_≥"≥∂„Hõã‘) "åà◊¡x „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞™êQÍ~°∞. ^•xH˜ ‰õÄ_» XHõ HÍ~°}O
K«∂Ñ≤OKå~°∞. J„|Ç¨O `«# TiÖ’ ~°"∞Õ âò Ü«∂^Œ"£ J<Õ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩ_çH˜
ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO_Õ"å_»h, W^ŒiÌ H© ÃÑ¶<· å<£û =º=Ç¨~åÅ`À ãÖ|O^è•Å∞<åflÜ«∞h
~°"∞Õ âò Ü«∂^Œ"£ #∂º_≥"∂≥ „HõãH‘ ˜ H˘OK≥O ^ŒQ~æÆ ° HÍQÍ J„|Ç¨O Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ
H˘OK≥O ^ŒQ~æÆ ° Jh, HÍ|\˜ì #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ "åˆ~ J„|Ç¨O#∞ K«Oáê~°x „Ñ¨Kå~°O
KÕ™ê~°∞. P TiH© P =∞#∞+¨µÅ‰õÄ ãÖ|OkèOz Wk x["≥∞ÿ<å HÍ‰õΩ<åfl
W@∞=O\˜ L^ŒO`åÅ∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ [~°QHÆ áõ ÈÖË^∞Œ HÍ|\˜ì #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ "åˆ~
Wk J|^ŒOú Jx „Ñ¨H\ õ O˜ KÕ=~°‰Ωõ 'U"≥∂, x["Õ∞<Õ"∂≥ — J#∞‰õΩ<Õ "å`å=~°}O
LO_çOk. P áêsì Z‰õΩ¯=QÍ Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕÜ∞« ^Œ∞ HÍ|\˜ì D Hõ^Œä x[O HÍ^Œx
‰õÄ_» Z=~°∂ J#∞HÀÖË^∞Œ . P áêsì Ç¨Ï`«ºÅ∞ `«~K ° ∞« QÍ KÕÜ∞« x =∂@ x["Õ∞QÍx
W`«~° ZO.ZÖò áêsìÅ‰õÄ, ã≤.Ñ≤.S, ã≤.Ñ≤.S(ZO)Å‰õÄ ^ŒQiæÆ "å~°~Ú# =º‰õΩÅ Î #∞
P áêsì K«OÑ≤# Ñ¶∞¨ @#Å∞ L<åfl~Ú HÍ|\˜ì "åàı¡ D Ç¨Ï`«º "Õ∞=Ú KÕÜ∞« ÖË^xŒ
„Ñ¨H\õ O˜ KÕO`«=~°‰Ωõ 'U"≥∂, J~Ú LO_»=K«∞Û—##∞‰õΩ<Õ "å`å=~°}"Õ∞ LO_çOk.

x*ÏxH˜ ZO.ZÖò áêsìÅ =∞^èºŒ #∞#fl D J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ "å`å=~°}Ïxfl
"å_» ∞ H˘x áÈbã¨ ∞ ÖË J„|Ç¨  O#∞ Ç¨ Ï `« = ∂~åÛ~° x #=∞‡_®xH˜ ÃÑ^Œ Ì Q Í
Hõ+Ñì¨ _¨ #» Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . J`«x Ç¨Ï`Àº^ŒO`«O g∞^Œ áÈbã¨∞Å ãÖ`«HOõ ã¨Ê+Öì QÍ LOk.
"≥∂\Ï~üÃã·HÖ ˜ ò g∞^Œ *ÏfÜ«∞ ~°ÇÏ¨ ^•i "≥O|_ç Ñ¨@Ñì Q¨ Å Æ ∞ XHõ =ºH˜xÎ `«iq∞
~À_»∞Ñ¤ H¨ ¯õ <Õ HÍeÛ K«OÑ≤ "≥o§áÈ=_»O áÈbã¨∞Å‰õΩ =∂„`«"∞Õ ™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞º Ñ¨x.
'QÆ∞~°∞Î`≥eÜ«∞x =º‰õΩÎÅ— ~°∂ÑÖÖ’ áÈbã¨∞ÖÁzÛ Ç¨Ï`«º KÕã≤ "≥o§áÈ~Ú#
Ñ¶∞¨ @#Å∞ x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ WOHÍ H˘xfl [iy L<åfl~Ú. J„|Ç¨O Ç¨Ï`«º
‰õÄ_» P #=¸<åÖ’<Õ LOk.
áÈbã¨∞Å∞ – J#flÅ K«~Û° J@∞Oz J„|Ç¨O Ç¨Ï`«º KåÖÏ ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ
Ñ¶¨∞@#. J`«#∞ XHõ ^Œo`« ‰õΩ@∞O|OÖ’ Ñ¨Ù\˜ì HõOÑ¨Óº@~ü WO[hiOQ∑
K«^∞Œ =Ù‰õΩ<åfl_»∞. P ~ÀA „QÆ∂Ñπ–1 Ñ¨sHõÅ ∆ ∞ ~åÜ«∞_®xH˜ x*Ï=∂ÉÏ^£ áÈ`«∞<åfl_»∞.
`«# „QÍ=∞OÖ’ J<ÕHõ Jaè=$kú Ñ¨#∞Å‰õΩ `À_»Ê_®¤_∞» . q~åàÏÅ∞ ¿ãHõiOz ã¨∂¯Å∞,
Pã¨Ê„`«∞Å x~å‡}O HÀãÖ Hõ$+≤ KÕ™ê_»∞. áÈ~å@ zÇ¨ÏflOQÍ „QÍ=∞OÖ’ JÅ∂¡i
ã‘`å~å=∞~åA q„QÆÇÏ¨ O ÃÑ\Õì Kå_»∞. „QÍ=∞OÖ’ ‰õÄe"åà◊¡ _ç=∂O_»‰¡ Ωõ ÉÏã¨@QÍ
xÅ|_ç "å\˜ ™ê^è#Œ ‰õΩ `À_»Ê_®¤_∞» . J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÃÑ¶<· å<£ûÖ’ `«Å^Œ∂iÛ
™ê÷xHõ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ`À Hõeã≤ =º=Ç¨~°O #_çáê_»∞. JO^Œ∞Ö’ "åà◊Hˆ¡ "À
`Õ_®ÖÁKåÛÜ«∞x ‰õÄ_» JO\Ï~°∞.
^Œo`«∞Å~Ú<å W`«~° |_»∞QÆ∞=~åæÅ „Ñ¨*ÏhHõ=∞~Ú<å Jaè=$kú
™êkèOKåÅO>Ë J„|Ç¨O =O\˜ =º‰õΩÅ Î ∞ "åi #∞O_Õ Ñ¨Ù\˜ì ÃÑ·H˜ ~å=_»O KåÖÏ
J=ã¨~O° . J@∞=O\˜ =º‰õΩÅ Î ∞ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ HÍ=K«∞Û, HÍHõáÈ=K«∞Û.
~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~Å Î° ~Ú<å Ñ¨ÓiÎQÍ `«=∞ „Ñ¨[Å ÉÏQÆ∞Hˆ x|^Œ∞Å ú ~Ú LO_»=K«∞Û,
LO_»Háõ È=K«∞Û. J~Ú<å HÍ‰õΩ<åfl |_»∞QÆ∞ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ `«ÅÖ’ <åÅ∞HõQÍ LO@∂
K«^Œ∞=Ó K˘~°"å ™ê=∂lHõ Jaèx"Õâ◊O Hõey L#fl J„|Ç¨OÅ∞ ™ê=∂lHõ
Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxH˜ J=ã¨~O° . "å~°∞ ™êkèOKÕ „Ñ¨QuÆ XH˘¯Hõ¯™êi Hˆ =ÅO "åi ã¨fiO`«
Jaè=$kúQÍ<Õ HõxÑ≤Oz<å ^•xx Hˆ =ÅO P q^èOŒ QÍ<Õ K«∂_»_O» `«ÑÊ¨ =Ù`«∞Ok.
JO^Œ∞Ö’ ZO`À H˘O`« "Õ∞~°‰Ωõ |_»∞QÆ∞ „Ñ¨[Å Jaè=$kú Wq∞_ç LO@∞Ok. "Õ~ˆ
U ~°∂ÑÖÖ’ HÍ‰õΩ<åfl W`«~° ^Œo`«∞Å‰õΩ "åiKÕÛ P`«‡qâßfiãÖ ~°∂ÑÖÖ’#~Ú<å
LO@∞Ok.
J~Ú`Õ `≥ÅOQÍ} ^Œ∞~°uæ Ö’ XHõ =ÚYº q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë J„|Ç¨O
=O\˜ =ºH˜Î HÍ=_»O WHõ¯_» „Ñ¨=∂^ŒH~õ O° . W`«~∞° Å‰õΩ HÍ^Œ∞, `«#Hˆ „Ñ¨=∂^ŒH~õ O° .

J@∞=O\˜ =º‰õΩÅ Î ∞ ZO.ZÖò áêsìÅ "≥Ñ· Ù¨ PHõi`¬ ∞« Å∞ HÍ=_»O ã¨ÇÏ¨ [O. HÍh P
áêsìÅÖ’ Ñ¨ÓiÎQÍ KÕ~H° áõ È=K«∞Û. JO`«\˜ UH©ÉÏè =O "åiÖ’ LO_»Háõ È=K«∞Û.
Ñ¨ÓiÎ ™ê÷~ÚÖ’ KÕi`Õ "åiH˜ H˘O`« HÍÅ=∞~Ú<å Éè„í ^Œ`« LO@∞Ok. HÍh "åiH˜
KÕ~°∞= =∂„`«"Õ∞ J~Ú |Ü«∞@ |uH˜`Õ (J„|Ç¨O ÖÏQÍ) U^À XHõ ~ÀA
áÈbã¨∞Å‰õΩ \ÏÔ~\ æ ò JÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok. ÖË^• XHõ ZO.ZÖò áêsìH˜
KÕ~°∞=~Ú`Õ WOH˘Hõ ZO.ZÖò áêsìH˜ HõO@yOÃÑ· U^À XHõ ~ÀA =¸ÅºO
K≥eO¡ K«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok. ÖË^• ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ ^ŒQ~æÆ ° HÍ‰õΩO_®
`≥Å∞QÆ∞^ÕâßxHÀ, HÍO„ÔQãπHÀ ^ŒQ~æÆ ~° Ú ã¨~Ê° OKüQÍ<À, ZOÑ≤\ã˜ Q≤ Í<À QÔ ez<å,
QÔ Å"åÅx Pâ◊Ñ_¨ <ç å ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ HõO@yOÑ¨Ü∞Õ º „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok.
P =ºH˜Î ™ê÷~Ú Uq∞@x K«∂_»‰Ωõ O_® HÍO„ÔQãπ U*ˇO@<À, `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ U*ˇO@<À
'J#flÅ∞— Éè∫uHõ^•_çH˜ áêÅÊ_Õ „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok.
U q^èOŒ QÍ K«∂ã≤<å `≥ÅOQÍ}Ö’ J„|Ç¨OÅ‰õΩ Éè„í ^Œ`« ÖË^∞Œ . "åà◊√¡
'J#flÅ—Ö’ KÕi<å KÕ~‰° Ωõ <åfl ÖË^∞Œ . HÍh Wk J„|Ç¨OÅ =ºH˜QÎ `Æ « ã¨=∞ã¨º HÍ^Œ∞.
`≥ÅOQÍ} Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨º. `«=∞ #∞O_ç J„|Ç¨OÅ∞ Ñ¨Ù\˜ì ÃÑ·H˜ ~å‰õΩO_®
P „Ñ¨[Å∞ ÉÏQÆ∞Ñ¨_Q» Å Æ ~å? XHõ~∞° áÈ`Õ "≥~Úº =∞Ok =™êÎ~x° x<å^•Å∞
Wã¨∞OÎ \ÏO QÍh x[OQÍ ~å~°x =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. `≥ÅOQÍ}‰õΩ ãÖÉOkèOz#
Ju =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ XHõ@~Ú# nx QÆ∞iOz PÖ’zOKÕ "åÔ~=~°∞?
PÖ’z¿ãÎ áÈbã¨∞ÅˆH HÍ^Œ∞, qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ‰õΩ ‰õÄ_» 'â◊„`«∞=Ù—Å=Ù`å=∞x
[OˆH"åˆ~ Z‰õΩ¯=!
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
2 "Õ∞ 1999

g~°Ü«∞º =∞~°}O
'"Õ∞ 17 „QÆ∂Ñ¨Ù— <åÜ«∞‰õΩ_»∞ g~°Ü«∞º#∞ "Õ∞ 17<å_Õ áÈbã¨∞Å∞
K«OÑ¨_O» Ö’ |Ç¨ïâß XHõ "≥H¯˜ iO`« LO^Õ"∂≥ . '[#â◊H—Î˜ áêsìÖ’
XHõ ã≤^•úO`« K«~Û° ‰õÄ qÉè^Ë •xH© "Õ∞ 17 ãÖHˆ `«OQÍ LO_çOk. P
ã≤^•úO`« K«~°Û‰õΩ ÉÏ^èŒ∞º_»~Ú# =ºH˜Îx "Õz "Õz J^Õ `Õn#
Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú K«OÑ¨_O» `À #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞OÖ’ [iˆQ ã≤^•úO`«
K« ~ ° Û Å Ñ¨ @ ¡ `« = ∞Ô H O`« K« ∞ ÅHõ # Éè Ï ==ÚO^À áÈbã¨ ∞ Å∞
„Ñ¨H\
õ O˜ z#@ì~ÚOk. #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xfl =\˜ì Ç≤ÏO™êHÍO_»QÍ
K«∂Ñ≤OK«_O» „Ñ¨É∞íè `«fi #HõûÖˇ\ · ò =ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ‰õΩ =ÓºÇ¨`«‡HõOQÍ
J=ã¨~O° J~ÚOk. P q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ „Ñ¨îŒ ≈ã¨∞#Î fl „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ
Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ ã¨=∞i÷OK«∞HÀ=_®xHõk J=ã¨~O° J~ÚOk. XHõ
ã≤^•úO`«O, XHõ ÅHõ∆ºO, XHõ ™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åk L<åflÜ«∞x
XÑ¨ÙÊHÀ‰õΩO_» LO_»_O» J=ã¨~O° J~ÚOk. D =ÓºÇ¨`«‡Hõ J=ã¨~O°
áÈbã¨∞ÅÖ’ XHõ "≥H¯˜ iO`« ^èÀ~°}H˜ ˜ ^•i fã≤Ok. K«OÑ¨^Å Œ K«∞‰õΩO>Ë
|Ç¨ïâß U ~À*ˇ<· å K«OÑ¨QeÆ y LO_ç# g~°Ü∞« º#∞ "Õ∞ 17<å_Õ
Ñ¨@∞ìH˘x K«OÑ¨_O» Ö’x ¿ÇÏà◊# nx#∞O_Õ =zÛOk.
ZHõ¯_À Ñ¨@∞ì‰Ωõ #fl #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~#Î° ∞ fã¨∞H˘zÛ `«#∞ Ñ¨x
KÕã#≤ „áêO`«OÖ’<Õ HÍeÛÑ¨_Ü Õ ∞« _»O áÈbã¨∞Å‰õΩ KåÖÏ HÍÅOQÍ
L#fl JÅ"å@∞. Wk JHõ¯_ç „Ñ¨[Å ~å[H©Ü∞« =∞<ÀxÉƒ~å<Õfl HÍ^Œ∞
~å[H©Ü∂« Å‰õΩO_Õ QÍ_è`» #« ∞ ‰õÄ_» ÉÏQÍ ^≥|ƒfã¨∞OÎ k. JHõ¯_» Ñ¨x

KÕã#≤ ~ÀAÅÖ’ P =ºH˜Î JHõ¯_» „Ñ¨[Å Hõà‰¡◊ Ωõ XHõ L^Œº=∞HÍ~°∞_çQÍ, XHõ
ã≤^•úO`«"`Õ QÎ« Í, XHõ <åÜ«∞‰õΩxQÍ, |Ç¨ïâß XHõ g~°∞xQÍ HõxÑ≤Oz LO_»=K«∞Û.
P =ºH˜Î XHõ k#O JHõ¯_Õ XHõ k‰õΩ¯=∂e# â◊="≥∞ÿ Ñ¨_ç LO_»_O» D ÉèÏ=##∞
K«∞ÅHõ# Ñ¨~∞° ã¨∞OÎ k. XHõ ã≤^•úO`« K«~Û° ‰õΩ =¸Å=∞~Ú# =ºH˜xÎ XHõ =∂~°∞=¸Å
„QÍ=∞ t"å~°∞Ö’ k‰õΩ¯=∂e# â◊=OQÍ K«∂Ñ≤OK«_O» J`«x ã≤^•úO`åhfl, ã≤^•úO`«
Hõ$+≤h J^Õ q^èOŒ QÍ K«∞ÅHõ# KÕ¿ã K«~º° .
#HõûÖˇ\
· ò L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ U "Õ∞~°HÔ `· Õ ã≤^•úO`« K«~Û° Hõ<åfl PÜ«Ú^è•Å
áÈ\©H˜ Z‰õΩ¯= „áê=ÚYºO W™êÎ~À, U "Õ∞~°H~õ Ú`Õ "åi L^Œº=∞ „Ñ¨=~°#Î ,
=ºH˜QÎ `Æ « „Ñ¨=~°#Î ã≤^•úO`« Pâ◊Ü∂« Å‰õΩ aè#flOQÍ LO@∞O^À P "Õ∞~°‰Ωõ "åi
~å[H©Ü∂« Å#∞ K«∞ÅHõ# ÑïKÕ D áÈbã¨∞ =ÓºÇ¨xH˜ |ÅO, qâ◊fiã¨hÜ«∞`«
KÕ‰Äõ ~°∞`å~Ú. `«=∞ ~å[H©Ü∂« Å#∞ "åˆ~ K«∞ÅHõ#Ñ¨~∞° K«∞‰õΩO>Ë WOHõ "Õ~ˆ "åà◊‰¡ Ωõ
"å\˜x K«∞ÅHõ# KÕã≤ K«∂Ñ≤OK«_O» UO Hõ+Oì¨ ! WÑ¨ÙÊ_»∞ H˘O`« HÍÅOQÍ J^Õ
[~°∞QÆ∞`«∞#fl^Œx JO>Ë "åiH˜ HÀÑÖ ~å=K«∞Û#∞QÍh Jk Hˆ =ÅO áÈbã¨∞Å
^Œ∞„+¨ÊKå~°O HÍ^Œ∞.
Jk áÈhÜ«∞O_ç. |∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~°‰¡ Ωõ áêÅÊ_»_®xfl q=∞i≈Oz#Ñ¨ÙÊ_»∞
'"åà◊√¡ K«OÑ¨QÍ `«ÑÙ¨ ÊÖËxk "åix K«OÑ≤`Õ `«áêÊ?— Jx áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å∞
Z^Œ∞~°∞ „Ñ¨âfl◊ "Õã∞¨ OÎ \Ï~°∞. "åà◊√¡ K«OÑ≤<å, K«@Oì áÈbã¨∞Å‰õΩ "åix K«O¿Ñ
JkèHÍ~°O W=fiÖË^#Œ fl ["å|∞ ã¨=∂[OÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O KåÖÏ=∞Okx ãÖ`«$Ñ≤Î
Ñ¨~K° ^« ∞Œ HÍ|\˜ì áÈbã¨∞Å∞ ^•xx MÏ`«~∞° KÕÜ∞« ~°∞. #HõûÖˇ@· ∞¡ ÉˇkiOz _»|∞ƒÅ∞
=ã¨∂Å∞ KÕ™êÎ~h° , |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ÑÖKåÜ«∞`«∞Å∞ KÕ™êÎ~h° , J~Ú<å "åi`À
K«@Oì <åQÆiHõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKåÅ#_»OÖ’ J~°O÷ ÖË^hŒ áÈbã¨∞Å∞ KÕ¿ã "å^Œ#‰õΩ
ã¨=∂[OÖ’ =∞^Œ`Ì ∞« KåÖÏ LOk. áœ~°∞Å∞ K«\Ïìxfl Q“~°qOK«Háõ È`Õ K«@Oì
áœ~°∞Å#∞ Q“~°qOK«#Hõ¯~° ÖË^<Œ Õ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ "å^Œ#‰õΩ =∞# PÖ’K«<å suÖ’
WOHÍ KåÖÏ KÀ@∞ LO_»_O» áÈbã¨∞ J`åºKå~åÅ‰õΩ |ÅO KÕ‰Äõ ~°∞ã¨∞OÎ k.
K«\Ïìxfl XHõ „Ñ¨fHÍ~° ™ê^è#Œ OQÍ<Õ `«ÑÊ¨ <åQÆiHõ`å qÅ∞=QÍ K«∂_»_O» =∞#q∞OHÍ
<Õ~∞° ÛHÀÖË^∞Œ .
HÍh D `«Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨=∂}ÏÅ „Ñ¨HÍ~°O ‰õÄ_» g~°Ü«∞º#∞ áÈbã¨∞Å∞
K«OÑ¨#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . J`«x '"Õ∞ 17 „QÆ∂Ñ¨Ù— [#â◊HÎ˜ #∞O_ç q_çáÈÜÕ∞ „Hõ=∞OÖ’
"åi =Å¡ J<ÕHõ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ñ¶∞¨ @#Å∞ („‰õÄ~°∞Å~Ú# „Ñ¨*ÏÑ‘_‰» Ωõ ÅÃÑ·# ^•_ç
KÕã#≤ Ñ¶∞¨ @#Å∞ HÍ=Ù, "åi qÑ¨=¡ „Ñ¨=∂}ÏÅ „Ñ¨HÍ~°O ‰õÄ_» Jã¨=∞~°h÷ Ü«∞"≥∞#ÿ

Ñ¶∞¨ @#Å∞) [iQÍ~Ú. _»|∞ƒ#fl "åà◊<¡ Õ HÍHõ U=∞O`« ÖËx "åà◊#¡ ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O Ç≤ÏOã≤Oz,
ÖËHõ ÉˇkiOz ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# _»|∞ƒ =ã¨∂Å∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl Ñ¶¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú.
W@∞=O\˜ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ K«~º° Å#∞ q=∞i≈OKÕ ãÖã¨¯$u =∞# „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞ÅÖ’
ÖË^∞Œ HÍ|\˜,ì áÈbã¨∞Å∞ KÕ¿ã q=∞~°≈‰õΩ qâ◊fiã¨hÜ«∞`«QÍh qÅ∞=QÍh ÖË^∞Œ
HÍ|\˜ì Wq x~åÑ¶∂¨ @OQÍ ™êQÍ~Ú. ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # qHõ$`« `«~¯° O „Ñ¨HÍ~°O JÑ¨Ê\’¡
g~°Ü∞« º K«OÑ¨^QŒ "æÆ å_Õ, Z<£H“O@~ü KÕÜ∞« ^ŒQ"æÆ å_Õ.
HÍh, 'g~°Ü∞« º =~°Oæ — "Õ~~° ÚáÈ~Ú <À~°∞ u~°QxÆ á⁄_»∞QÆ~Ú# ¿Ñ~°∞
ÃÑ@∞ìH˘x H˘`«Î áêsìQÍ ~°∂á⁄Ok# `«~∞° "å`« QÆÒ« Ö’ KÕã#≤ D Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
K«~Û° Å∞ `«ÑÊ¨ h, WHõ g∞^Œ@ J@∞=O\˜ K«~º° Å‰õΩ áêÅÊ_»É’=∞h f~å‡#O
KÕ™ê~°∞. ^•xx Ñ¨„uHõÅ‰õΩ WKåÛ~°∞. Ñ¨„uHõÅ∞ „Ñ¨K∞« iOKå~Ú. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
áÈbã¨∞Å∞ g~°Ü∞« º#∞ ZO^Œ∞‰õΩ K«OÑ≤#@∞ì? Ç≤ÏOã¨ Z<£H“O@~üÅ#∞ ã¨=∞i÷OK«∞
HÀ=_®xH˜ K«∂Ñ≤OKÕ ™ê‰õΩ =∂„`«"Õ∞#h, Z<£H“O@~°¡‰õΩ Jã¨Å∞ HÍ~°}O
~å[H©Ü«∞=∞h KåÖÏ HÍÅOQÍ JO@∞#fl q+¨Ü«∞O g~°Ü«∞º =∞~°}O`À
=∞~˘Hõ¯™êi ~°∞A=~ÚOk Hõ^•!
HÍh 'Z<£H“O@~ü— KÕÜ∞« |_Õ ã≤u÷ x `≥K∞« ÛHÀ=_»OÖ’ g~°Ü∞« º áê„`« ‰õÄ_»
LO^Õ"∂≥ ! =∞# ^ŒQ~æÆ ∞° #fl ZO.ZÖò áêsìÅ ~å[H©Ü∞« ãÖã¨¯$u áê„`« ‰õÄ_» LO^Õ"∂≥ !
D „Ñ¨âfl◊ Å∞, "å\˜H˜ "≥uHˆ ["å|∞Å∞ g~°Ü∞« º ã¨ÇÏ¨ K«~∞° Å‰õÄ W`«~° ZO.ZÖò áêsìÅ‰õÄ
#K«ÛHõáÈ=K«∞Û. J~Ú#Ñ¨ÊÑ¨\H˜ © "Õã∞¨ HÀHõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. "≥`H« Hõ õ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
'"Õ∞ 17 „QÆ∂Ñ¨Ù— ÃÑ\˜#ì ã≤^•úO`« K«~Û° ‰õΩ ~°ÇÏ¨ ã¨º ™êÜ«Ú^èŒ x~å‡}O`À
ãÖ|O^è"Œ ∞Õ g∞ ÖË^∞Œ . ‰õΩÅ =º=ã¨#÷ ∞ ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O „Ñ¨^•è # q+¨Ü∞« O (ÖËHõ
„Ñ¨^•è # q+¨Ü∂« ÅÖ’ XHõ\)˜ J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ Z.ÔH–47Å`À#∂ ^ŒàÏÅ`À#∂ Ñ¨x
U=ÚO@∞Ok? áÈh, Ñ¨x ZO`« LO@∞Ok? ‰õΩÖÏxfl PÜ«Ú^è•Å`À Z=fi~°∂
‰õÄÅ^ÀÜ«∞ÖË~∞° . ^•xH˜ „Ñ¨^•è #OQÍ HÍ=Åã≤Ok qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ™êOã¨¯$uHõ
Hõ$+≤. ãÖ"å^ŒO`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl |Ç≤Ï~°OQÆ Hõ$+≤. ~°ÇÏ¨ ã¨º x~å‡}=¸ PÜ«Ú^è•Å∂
^•xH˜ P@OHõ"∞Õ `«ÑÊ¨ "å\˜ =Å¡ „Ñ¨Ü∂≥ [#"Õ∞g∞ LO_»^∞Œ . |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO
Jã¨ÖË JHõ¯~°Ö^Ë xŒ HÍ^Œ∞. ÃÑ`«OÎ ^•s ‰õΩÖÏÅ Éè∫uHõ ^•_»∞Å#∞ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜
^Œo`« |Ç¨ï[# ‰õΩÖÏÅ∞ ‰õÄ_» Éè∫uHõOQÍ ã≤ÔúŒ QÍ LO_»Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. HÍh ‰õΩÅ
ÃÑ`«#Î OÖ’ Éè∫uHõ Ç≤ÏOã¨ XHÍ<˘Hõ JOâ◊O =∂„`«"∞Õ HÍHõ ~åtÖ’#∂ QÆ∞}OÖ’#∂
J„Ñ¨^•è # JOâ◊O ‰õÄ_». P J=ã¨~O° xˆ~tÌ OKÕ x~å‡}O "≥Ú`«OÎ QÍ ‰õΩÅ=ºuˆ~Hõ
áÈ~å\ÏxH˜ #+Öì KÕã∞¨ OÎ k.

Pã≤Î ãÖ|O^è•Å#∞ =∂~°Û_»"∞Õ „Ñ¨^•è # q+¨Ü∞« O J#∞‰õΩ<Õ "åà◊√¡ ã¨ÇÏ≤ `«O
~å*ÏºkèHÍ~° ™ê^è#Œ HÀãÖ KÕÑ> ¨ ìË ™êÜ«Ú^èŒ x~å‡}O xˆ~tÌ OKÕ J=ã¨~åÅ‰õΩ
ÃÑ^ŒÑÌ @‘ "ÕÜ∞« _»O ZO`«=~°‰Ωõ ã¨||#flk "Õ~ˆ „Ñ¨âfl◊ . WÑ¨ÙÊ_»∞#fl Pã≤Î ãÖ|O^è•Å#∞
`˘ÅyOK«_®xH˜ ~å*ÏºkèHÍ~° |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»∞`«∞O^Œ#∞‰õΩ<åfl,
#∂`«# =º=ã¨‰÷ Ωõ 'Ñ¨Ù<åk—QÍ "å~°∞ ÉèÏqOKÕ ã¨=∞+≤ì ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖ|O^è•Å#∞
ÃÑOá⁄OkOK«_O» Ö’ ~å*ÏºxH© ^•x |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ JkèHÍ~åxH© LO_»QÅ Æ áê„`«
KåÖÏ ã¨fiÅÊO. ÃÑ·QÍ J^˘Hõ „Ñü|O^èHŒ Oõ QÍ ‰õÄ_» Ñ¨xKÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞.
nxH˜ ["å|∞QÍ `«=∞ ^ŒQ~æÆ ° ™êOã¨¯$uHõ qÑ¨=¡ O J<Õ ÉèÏ=# XHõ\˜ LO^Œx
"åà◊√¡ JO@∞O\Ï~°∞. HÍh "åà◊√¡ #"Õ∞‡ ™êOã¨¯$uHõ qÑ¨=¡ O |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À
‰õÄ_ç# =~°æ áÈ~å@ „Ñ¨„H˜Ü∞« . ^•x =Å¡ ãÖã¨¯$uÖ’ ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ =∂ˆ~Ên ~å^Œ∞.
ÉèÜí ∞« O H˘nÌ `å`å¯eHõOQÍ U^À =∂~°∞Ê =zÛ#@∞ì HõxÑ≤OK«=K«∞Û QÍHõ. x[OQÍ
™êOã¨¯$uHõ Ñï}Ï=∂xfl QÆ∞iOz PÖ’zOK«^Å Œ K«∞‰õΩO>Ë =∂"À HõO>Ë |∞^Œ∞_ú ∞»
Z‰õΩ¯= LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»`å_»∞. =∞#O XHõ ãÖã¨¯$uh, Jk =∞#∞+¨µÅÖ’
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ „Ñ¨=~°<Î å s`«∞Å#∂ =ºuˆ~HÕKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ãÖã¨¯$ux
QÆ∞iOz, ^•xx =∞#∞+¨µÅ PÖ’K«#ÅÖ’#∂ #_»=_çHÖ õ ’#∂ <≥ÅH˘ÅÊ=Åã≤#
J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz q"ÕzOKåÅx QÆ∞iÎOz# `˘e `«`fi« "Õ`Î« |∞^Œ∞_ú ∞» . PÜ«∞#
xˆ~ÌtOz# Zxq∞k ã¨∂„`åÅ #_»=_çHõ xÜ«∞=∂Å∞ W"åà◊ L#fl^Œ∞#fl@∞ì
ãïáÈHõáÈ=K«∞Û. HÍh P PÖ’K«<å su =∂#gÜ«∞"≥∞#ÿ ™È+ë*ÏxH˜ J=ã¨~O° .
J^Œ\Ï¡QÆ∞Oz, ‰õΩÅ x~°∂‡Å# áÈ~å\ÏÅ‰õΩ „áê^è•#ºO W"åfiÅx
QÆ∞iÎOz# 'g~°Ü∞« º =~°Oæ — ~°ÇÏ¨ ã¨º áêsì x~å‡}ÏxH©, Z.ÔH–47Å∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ #fl
^ŒàÏÅ‰õÄ JO^Œ∞Ö’ ÃÑ^ŒQÌ Í KÀ@∞ ÖË^xŒ QÆ∞iÎOKÕ LO_®e. U^À XHõ ™ê÷~ÚÖ’
QÆ∞iÎOz#@∞ì "å~°∞ fã¨∞‰õΩ#fl H˘xfl x~°Ü ‚ ∂« Å#∞ |\˜ì `Àã¨∞OÎ k. HÍh P QÆ∞iÎOÑ¨Ù‰õΩ
x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ ™ê÷#O W=fiÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. `«^•fi~å g~°#fl#∞ |e fã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O
áÈbã¨∞Å‰õΩ =∞iO`« ã¨∞ÅÉè`í ~« O° KÕ™ê~°∞.
ZO^Œ∞H˜=fiÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞? 'JkQÀ, "Õ∞=Ú K≥ÑÊ¨ ÖË^•! g~°Ü∞« º iq[xã¨~ì Ú
áÈÜ«∂_»∞— Jx `«=∞ áê`« ã¨ÇÏ¨ K«~∞° Å∞, W`«~° ™êÜ«Ú^èŒ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∂
^Œ∞"≥∞‡uÎ áÈ™êÎ~#° fl ÉèÜí ∞« O`À<å? ZO.ZÖò ~å[H©Ü∞« ãÖã¨¯$uÖ’ L#fl ÃÑ^ŒÌ
ÉèÜ
í ∞« O Wk. PÜ«Ú^è•ÅHõ¯~°Ö^Ë OŒ @∞<åfl~°∞, ^ŒàÏÅ∞ JHõ¯~° ÖËÔŒ @∞<åfl~°∞ J#fl
xO^Œ "Õ¿ã J=HÍâ◊O LO>Ë KåÅ∞, WOHõ U ã≤^•úO`« K«~åÛ [~°Q_Æ O» ™ê^èºŒ Ñ¨_^» ∞Œ .
XHõ~∞° [~°QxÆ =fiHõáÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, P Jaè„áêÜ«∂xH˜ =zÛ# "åà◊√¡ ã¨ÇÏ≤ `«O

'<Õ#∞ P =∂@ J#_»O ÖË^∞Œ — Jx ã¨~∞° HÌ À=_»O`À<Õ ãïáÈ`«∞Ok. ^Õ=Ù_çx
QÆ\Qì˜ Í #"Õ∞‡ QÆ∞OÑ¨ÙÖ’ U H˘`«Î PÖ’K«# „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅ<åfl ^Õ=Ù_ç g∞^Œ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ
qâßfi™êxfl „Ñ¨H\ õ O˜ K«Hõ `«ÑÊ¨ #@∞ì.
g~°Ü∞« º #HõûÅƒs "å~°ã`¨ fi« OÖ’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ D ÉèÜ í ∂« xH˜ |ÅÜ«∂º_®
J#fl „Ñ¨âfl◊ J`«x ã¨ÇÏ¨ K«~∞° Å‰õΩ QÍh W`«~° ZO.ZÖò áêsìÅ‰õΩ QÍh ~°∞zOK«^∞Œ .
HÍh J_»QHÆ õ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. 'bQÆÖQò Í LO_Õ "åà◊#¡ ∞ =∂„`«O áÈbã¨∞Å∞ K«OÑ¨_O»
ÖË^•— J#fl Z^Œ∞~°∞ „Ñ¨âfl◊ `«ÑÊ¨ nxH˜ "åÔ~=fii ^ŒQ~æÆ å ["å|∞O^Œx <Õ#∞ J#∞HÀ#∞.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
13 E<£ 1999

x¿+^è•Å #∞O_ç `≥ÅOQÍ}‰õΩ
q=ÚH˜Î ZÑ¨ÙÊ_»∞?
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÃÑ·# x¿+^è•xfl „Ñ¨É∞íè `«fiO =∞~˘Hõ¯ ãÖ=`«û~°O á⁄_çyOz#@∞ì
D ~ÀA "å~°.Î
"≥Ú^Œ@ P áêsìÃÑ·# 1992Ö’ x¿+^èOŒ ÃÑ\˜#ì Ñ¨ÙÊ_»∞ Jk
ÃÑ^ŒÌ "å~°.Î `«~∞° "å`« 1995Ö’ `˘ÅyOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ Jk "å~°Î =∂„`«"∞Õ
HÍ^Œ∞, P `˘ÅyOÑ¨Ù HÀãÖ Hõ$+≤ KÕã#≤ "åiH˜ KåÖÏ ãÖ`À+Ö
‰õÄ_». uiy 1996Ö’ x¿+^èŒO qkèOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ ‰õÄ_» J^˘Hõ
=ÚYº"≥∞ÿ# "åˆ~Î. „Ñ¨Éèí∞`«fiO U Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ x¿+^èŒO uiy
qkèOzO^À qâı+¡ ã≤ ∂¨ Î Ñ¨„uHõÅ∞ "åºYºÅ∞ ~å™ê~Ú. ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù
XHõ~°∞ WKÕÛk HÍ^Œ∞ HÍ|\ì̃ 'Ñïã≤÷`«∞Å— ¿Ñ~°∞ K≥Ñ≤Ê „Ñ¨Éèí∞`«fiO
f¿ãÜ«∞QÆeyOk ‰õÄ_» HÍ^Œx Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∞ =ºuˆ~HÕKå~Ú.
ÑäH¡ ± Ãã‰õÄºi\© K«@Oì HÕ^Œ „Ñ¨H\
õ O˜ KÕ x¿+^èOŒ QÆ_∞» =Ù
XHõ ãÖ=`«û~°O =∂„`«"∞Õ HÍ|\˜ì =∞m¡ =∞m¡ „Ñ¨f ãÖ=`«û~°O „Ñ¨É∞íè `«fiO
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÃÑ·# x¿+^è•xfl á⁄_çyã¨∂<Î Õ LOk. „Ñ¨f ãÖ=`«û~°O EÖˇ·
<≥ÅÖ’ D „Ñ¨Hõ@# =ã¨∞ÎO_»_»O =Å¡ ~å#∞ ~å#∞ JO^Œ∞Ö’
ãÖK«Å#O ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk.
JÖ"å@~ÚáÈ=_»O, UO =∂\Ï¡_<ç å „Ñ¨Ü∂≥ [#=ÚO_»_O»
ÖË^xŒ xã¨Ê$Ç¨Ï K≥O^Œ_O» nxH˜ ~Ô O_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞ HÍ=K«∞Û. HÍh
|Ç¨ïâß "Õ~ˆ HÍ~°}O ‰õÄ_» XHõ\˜ LOk. J^Õq∞@O>Ë x¿+^èOŒ
ÃÑ@ì_O» =Å¡ ÃÑ^ŒQÌ Í =zÛ# `Õ_® Ug∞ ÖË^#Œ fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù. K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ·# P áêsì Z#fl_»~Ú<å P^è•~°Ñ_¨ Oç k `«‰Ωõ ¯"Õ. P

áêsì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ „Ñ¨^•è #OQÍ JO_»~„ü Q“O_£ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞QÍ<Õ L<åfl~Ú
KåÖÏ HÍÅOQÍ. x¿+^èOŒ D JO_»~ü „Q“O_£ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ÃÑ·# Z@∞=O\˜
„Ñ¨ÉÏè =O "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WHõáÈ`Õ XHõ ~å[H©Ü∞« ÉèÏ=#QÍ, PÖ’K«<å suQÍ, „áêÑÖzHõ
^Œ$HõÊ^äOŒ QÍ ^•xH˜ LO_Õ „Ñ¨ÉÏè =O g∞^Œ U x¿+^è=Œ ¸ Ñ¨xKÕÜ∞« ^Œ∞. JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞
P áêsì x~°fiÇ≤ÏOKÕ bQÆÖò HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ·# x¿+^èOŒ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k QÍh "Õ~ˆ
^Õxg∞^• Ñ¨x KÕÜ∞« ^Œ∞.
x*ÏxH˜ ~å[H©Ü∞« x¿+^è•Å∞ ã¨∂„`«„áêÜ«∞OQÍ J„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"∞Õ HÍHõ
D HÍ~°}OQÍ =$^ä• ‰õÄ_». XHõ áêsì HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ H˘xfl\˜x x¿+^èŒO
PÑ¨QÅ Æ ^Œ∞QÍh P ~å[H©Ü∞« O ã¨=∂[O g∞^Œ "Õã#≤ =Ú„^Œ#∞ K≥i¿ÑÜ«∞ÖË^∞Œ .
P =Ú„^Œ =∞Ozk HÍ^Œ#∞‰õΩO>Ë ^•x „Ñ¨ÉÏè "åxfl „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ~å[H©Ü∂« Å
^•fi~å `˘ÅyOK«@O ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^Õ `«ÑÊ¨ ÑäH¡ ± Ãã‰õÄºi\© K«@Oì ^•fi~å
HÍ^Œ∞, J@∞=O\˜ U x¿+^èŒ K«@Oì ^•fi~å#∂ HÍ^Œ∞.
x¿+kèOz W<Õflà◊~¡ Ú# `«~∞° "å`« ‰õÄ_» L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
LxH˜ HõxÑ≤OK«x, qxÑ≤OK«x „Ñ¨^âÕ O◊ QÍh ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍh LO_»^∞Œ . Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ
ãÖ|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ P x¿+^èOŒ ZO`« x~°~H÷° "õ ∂≥ JHõ¯_» U „QÍ=∞OÖ’#~Ú<å
~Ô O_»∞ ~ÀAÅ∞ QÆ_Ñç `≤ Õ J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok. Jxfl ~å[H©Ü∂« Å HõO>Ë P x+≤^úŒ ~å[H©Ü∞« O
„Ñ¨ÉÏè ="Õ∞ – =∞OzˆH HÍHõ XH˘¯Hõ¯™êi K≥_∞» ‰õΩ ‰õÄ_» Z‰õΩ¯= HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’<Õ HÍ^Œ∞, „Ñ¨É∞íè `«fiO x¿+^èŒ JkèHÍ~åÅ∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOz#
Jxfl „áêO`åÅÖ’#∂ D z„`«"∞Õ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍj‡~üÖÏO\˜ KÀ@ =∞s qHõ$`«
~°∂ÑÖÖ’ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. WÑ¨ÙÊ_»∞ HÍ^Œ∞ QÍh ~Ô O_»∞ =¸_Õà¡◊ „H˜Ò« HÍj‡~ü Ö’Ü«∞Ö’
HõxÑ≤OKÕn qxÑ≤OKÕn x+≤^Œú ~å[H©Ü«∞"Õ∞. K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞"≥∞Hõ¯_®
HõxÑ≤OKÕk HÍ^Œ∞. J™êûO ~å¢+Öì Ö’x KåÖÏ lÖÏ¡Å Ñïã≤f÷ W^Õ. nxH˜ P x+≤^úŒ
ãÖã¨Å ÷ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO XHõ HÍ~°}O =∂„`«"∞Õ . "å\˜ ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ x[OQÍ<Õ
„Ñ¨[ÅÖ’ KåÖÏ „áêK«∞~°ºO LOk. W`«~° ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ – x+≤^úŒ ãÖã¨Å ÷ KÕuÖ’
Éè∫uHõ ^•_»∞Å‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º '„Ñ¨^•è # „ã¨=Ou— ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ – Jã¨ÖË „áêK«∞~°ºO
ÖË^xŒ QÍh Jq Hˆ =ÅO <å=∞=∂„`«OQÍ HõxÑ≤OK«_O» "å\˜ "åã¨=Î „Ñ¨ÉÏè "åxH˜
J^ŒOÌ Ñ¨_∞» `«∞O^Œx QÍh J#ÖË=Ú QÍh, K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ P ~å[H©Ü∞« „ã¨=O`«∞Å
HõO>Ë K«@Oì x¿+kèOz# „ã¨=O`«∞ÅˆH „Ñ¨[ÅÖ’ „Ñ¨ÉÏè =O Z‰õΩ¯=. `≥ÅOQÍ}
Ö’#~Ú<å JO`Õ. „Ñ¨[ÅÖ’ JO`« „Ñ¨ÉÏè =O L#fl ~å[H©Ü∂« Å#∞ x¿+kèOz
Jq LO_»_®xˆH gÅ∞ ÖË^#Œ _»O =¸~°`ö fi« "Õ∞ HÍHõ x~°∞Ñ¨Ü∂≥ QÆO ‰õÄ_».

J~Ú`Õ x¿+^è•xH˜ „Ñ¨H\ õ O˜ z# Ñ¶e¨ `«O ÖËHáõ È~Ú<å "Õ~ˆ U Ñ¶e¨ `«=¸
ÖË‰Ωõ O_® áÈÖË^∞Œ . HõhãÖ ~Ô O_»∞ Ñ¶e¨ `åÅ∞<åfl~Ú. ~Ô O_»∂ J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ "Õ.
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ x¿+kèOz# `«~∞° "å`« P áêsì`À ãÖ|O^è=Œ ÚOk J<Õ <≥ÑO¨
g∞^Œ qÖËY~°∞Å#∞, ™ê÷xHõ „Ñ¨*Ï„Ñüx^è∞Œ Å#∞, qq^èŒ ã¨=∞ã¨ºÅg∞^Œ L^Œº=∂Å∞
x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å#∞, „Ñ¨*ÏãÖÑ¶¨∂Å#∞ "ÕkèOK«_®xH˜ P x¿+^èŒ K«\Ïìxfl
áÈbã¨∞Å∞ qã¨$Î `«OQÍ "å_»∞‰õΩ<åfl~°∞. XHõi ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Û#ù ∞ x¿+kèOKÕ ¿Ñi@
ã¨=∂[OÖ’ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ W|ƒOkHõ~°"≥∞ÿ# Jxfl ~°HÍÅ ~å[H©Ü«∞ ¿ãfiK«Ûù#∂
Q˘O`«∞<˘H˜¯"ÕÜ«∞_»O J<åºÜ«∞"Õ∞ HÍHõ ã¨=∂[OÖ’ f„= JãÖ`«$Ñ≤ÎH˜ ^•i
fÜ«∞QÆÅ^Œx =∞# áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J~°O÷ HÍ=@O ÖË^∞Œ . XHõ"àÕ ◊ ~å[H©Ü∞« "å^Œ∞Å‰õΩ
J~°÷=∞~Ú<å #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∂xfl Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ ãÖ|OkèOz# q^è•#
~°K«~Ú`«Å~Ú# áÈbã¨∞Å‰õΩ Jk Ñ¨@ì^Œ∞. „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl, „Ñ¨*Ï™êfi=∞º
J=HÍâßÅ#∂ Ñ¨ÓiÎQÍ ^èfiŒ OãÖ KÕÜ∞« _»O `å=Ú PtOKÕ 'âßOu Éè„í ^Œ`Å « Hˆ —
KåÖÏ #+¨Hì ~õ O° Jx áÈbã¨∞ |∞kúH˜ `ÀK«^∞Œ . |Ç¨ïâß `ÀK«^#Œ ∞HÀ=_»O ‰õÄ_»
`«¿ÑÊ"≥∂. P Ñïã≤`÷ Õ áÈbã¨∞Å J=ã¨~åhfl |ÖÏhfl ÃÑOK«∞`«∞Ok. "åà◊H¡ ^õ Õ HÍ"åe.
~Ô O_»="≥Ñ· Ù¨ , `«=∞‰õΩ ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì W`«~∞° Å ~å[H©Ü∞«
¿ãfiK«Û#ù ∞ Ç¨ÏiOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ `«=∞‰õΩO^Œx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÉèÏqã¨∞OÎ k. ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°OÖ’
áêÖÁæ#_®xH˜ gÅ∞ ÖËÔŒ @∂ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ , HÍO„ÔQãπ áêsìÅ „QÍg∞} <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü H˘@ì_O» , `«#fl_»O, K«OÑ¨Ù`åO Jx ÉˇkiOK«_O» WÑ¨Ê\˜Hˆ „áê~°OÉèOí
J~ÚOk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÃÑ·# x¿+^èOŒ ÖË‰Ωõ <åfl P áêsì D ^•_»∞Å∞ KÕ¿ã^Õ<"Õ ∂≥
QÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ ã¨=∞i÷OK«∞HÀ=_®xH˜ =∞Oz ™ê‰õΩ ^˘iHÕk. ''gà◊O¡ `å Hõeã≤
=∂‰õΩ ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù ÖË‰Ωõ O_® KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ gà◊¡ ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Û#ù ∞ "Õ∞"≥∞O^Œ∞‰õΩ
Q“~°qOKåe?—— JO\Ï~°∞. HÍj‡~üÖ’ Ç≤ÏAƒÖò =Ú*ÏÇ≤Ïn<£ <À\˜ #∞O_ç, J™êûOÖ’
LÖÏÊù <À\˜ #∞O_ç (|Ç¨ïâß *Ïá¶êflÖ’ ZÖò\\ ˜ W˜ <À\˜ #∞O_ç ‰õÄ_)» D "å^Œ<Õ
q#|_»∞`«∞Ok. gà◊O¡ ^ŒiH© J~°O÷ HÍx^Õq∞@O>Ë `å=Ú x¿+kèã∞¨ #Î flk `≥Å∞QÆ∞
^ÕâO◊ , HÍO„ÔQãπ `«k`«~° áêsìÅ ¿ãfiK«Û#ù ∞ HÍ^Œ∞. P áêsìÅ#∞ Jaè=∂xOK«_®xH©
J#∞ãïOK«_®xH© „Ñ¨[Å‰õΩO_Õ ¿ãfiK«Ûù#∞. Jq Jaè=∂xOK«^ŒQÆæ áêsìÖÏ,
J#∞ãïOK«^QŒ æÆ áêsìÖÏ J<Õk J„Ñ¨ã∞¨ `Î O« .
|Ç¨ïâß „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ – HõhãÖ áÈbã¨∞Å‰õΩ – W^Õ W+¨"ì ∞Õ "≥∂. ã¨=∞ã¨º
"≥Ú`«OÎ áÈbãπ =~°ûãπ #HõûÖˇ\ · Qò Í =∂i =∞^èºŒ Ö’ JO`å â◊¥#ºO U~°Ê_»_"» ∞Õ
"åi =ÓºÇ¨xH˜ `«y# Ñïã≤÷u. D „Hõ=∞OÖ’ `≥ÅOQÍ} „QÍ=∂ÅÖ’#∂

Ñ¨@} ì ÏÅÖ’#∂ KåÖÏ ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ "å`å=~°}O U~°Ê_çOk. ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Û#ù ∞
Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOK«∞HÀ=_»O – JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üÃÑ·# x¿+^è•xfl
ZuÎ"Õ~ÚOK«_»O, W`«~°∞Å ~å[H©Ü«∞ ¿ãfiK«Ûù#∞ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü Q“~°qOKÕ@@∞ì
K«∂_»_O» – D "å`å=~°}O #∞O_ç, D Ñïã≤u÷ #∞O_ç `≥ÅOQÍ} |Ü«∞@
Ñ¨__» ®xH˜ `˘e"≥∞@∞ì. ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Ûù <≥ÅH˘O>Ë |∂@HõÑÙ¨ Z<£H“O@~üÅ#∂,
qÑ¨=¡ O HÀã¨=∞x K≥ÑÊ≤ <åºÜ«∞"≥∂ J<åºÜ«∞"≥∂ J~°O÷ HÍ‰õΩO_® [~°∞QÆ∞`«∞#fl
Ç¨Ï`«ºÅ#∂ PÑ¨_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ HÍ~åºK«~} ° `≥ÅOQÍ} „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ™ê^èºŒ O
J=Ù`«∞O^Õ"∂≥ .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
8 PQÆã¨∞ì 1999

xÜ≥∂y ãÖã¨‡~°}
ÃãÃÑìO|~ü 28 â◊OHõ~ü QÆ∞Ç¨Ï xÜ≥∂y K«xáÈ~Ú# ~ÀA.
J`«#∞ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« |_®¤_∞» . Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „áêO`«OÖ’x HõOÃÑhÅ
Ü«∞[=∂#∞Å`«xx H˜~å~Ú Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å KÕ`« Ç¨Ï`«º KÕ~ÚOKå~°∞.
"åà◊‰¡ Äõ gà◊‰¡ Äõ ‰õÄ_» Ãã+¨<û£ HÀ~°∞ì tHõÅ
∆ ∞ "ÕãO≤ kQÍh [|ÖòÑÓ¨ ~üÖ’x
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì ÉˇOz JO^Œih q_çzÃÑ\Õì k.
xÜ≥∂y J™ê^è•~°}"≥∞ÿ# HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. "≥Ú^Œ\˜
J™ê^è•~°}"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë J`«#∞ HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
=∂„`«"∞Õ HÍ_»∞. J`«#∞ #_çÑ#≤ HÍi‡Hõ L^Œº=∞O Hˆ =ÅO HÍi‡Hõ
L^Œº=∞O HÍ^Œ∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î =« Ú#fl ã¨=∂[O Hõ<åfl aè#fl"≥∞#ÿ ã¨=∂[O
U q^èŒOQÍ LO@∞O^À „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞ H˘O`«"Õ∞~°ÔH·<å
x~å‡}Ï`«‡HõOQÍ K«∂Ñ≤OKåÅx xÜ≥∂y #=∂‡_»∞. Z=i ÉÏQÆ∞
"å~°∞ K«∂ã¨∞HÀ=_»"∞Õ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ PÖ’K«# J<Õ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
`«~å¯xfl Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞‰õΩO>Ë KåÅ^Œ∞. ^•xH˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O Hˆ =ÅO
XHõ P^Œ~≈° O HÍ^Œh, =\˜ì P"ÕâO◊ Jã¨ÖË HÍ^Œh, Jk =∞#∞+¨µÅ‰õΩ
™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞º r=# â‹Ö · #Ë h K«∂Ñ≤Oz#Ñ¨ÙÊ_Õ =∞#‰õΩ#fl Jã¨Ç¨ ºxfl
Ñ¨k=∞OkÖ’#∂ HõeyOK«QÅ Æ ∞QÆ∞`åO.
=∞#∞+¨µÅ∞ „â◊=∞#∂ ÉÏ^èŒº`«#∂ ãÖÑ¨^Œ#∂ ã¨=∞+≤ìQÍ
ÑÖK«∞‰õΩ<Õ rq`åxfl xi‡Oz K«∂Ñ≤OK«_O» ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î O«
L#fl ^ÀÑ≤_ô =º=ã¨Ö ÷ ’ JHõ¯_»H¯õ _» ™ê÷xHõOQÍ P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ r=#

Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ ~°∂á⁄OkOK«_O» , ~°∂á⁄OkOz xÅÉˇ@_ì O» J™ê^èºŒ =∞x nxx
q=iOK«É’`å~°∞. ^ÀÑ≤_ô =º=¿ã÷ ÖË‰Ωõ <åfl, H˘`«QÎ Í 'JÑ¨ÙÊ_Õ `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ —
=∞#∞+¨µÅ#∞ =∞# KÕuÖ’ ÃÑ\˜ì<å, Jk Hõ+¨ì"Õ∞. ^•x J~°÷O x~åâ◊`À D
„Ñ¨Ü«∞`åfl<Õfl =^Œ∞Å∞‰õΩO^•=∞x HÍ^Œ∞. „Ñ¨ã¨∞Î`« =º=ã¨÷Ö’ J™ê^èŒºOQÍh D
=º=ã¨÷#∞ ‰õÄÅ^Àã≤# `«~°∞"å`« ã¨∞ÅÉèí"Õ∞##∞HÀ=_»O HõO>Ë ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å
Hõ+"ì¨ ∞Õ #x QÆ∞iÎOz WÑ¨Ê\˜#∞O_Õ ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ "Õ∞~°‰Ωõ XHõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ r=#
q^è•<åxfl xÅÉˇ@_ì O» D „Ñ¨Ü∞« `åflxH˜ KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. =∞#O
=∞Oz Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ HÍÖËHáõ È=_®xH˜ '=º=ã¨—÷ =∂„`«"∞Õ HÍ~°}O HÍ^Œx =∞#
=∞#ã¨∞Ö’H˜ K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë =∞#HõO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞ÎOk. J\Ï¡QÆx q∞ug∞i#
ã¨fi„Ü≥∂[#O, Jk =ºH˜`Î åfixH˜ Hˆ O„^Œ=∞~Ú`Õ =KÕÛ ^Õfi+Ö, D~°º¬ – W"Õ =∞#efl
Jxfl "ÕàÖ ◊ Ï #_çÑO≤ K«=x ‰õÄ_» =∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#∞. =∞x+≤H˜ ™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞º K≥_∞» #∞
JkèQqÆ ∞Oz =∞x+≤H˜ ™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞º =∞Ozx xÅÉˇ@_ì O» ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å Hõ+"ì¨ ∞Õ ,
HÍh ZÑ¨ÙÊ_»∂ J™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. ZO`« ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^Œ<Õ ^•x g∞^Œ Ñïã¨~°
Ñïã≤`÷ ∞« Å „Ñ¨ÉÏè =O LO_»^xŒ HÍ^Œ∞. LO@∞Ok. HÍh J^Õ ã¨~fi° O J#∞‰õΩO>Ë
Éèqí +¨º`ü QÆ∞iOz =∞#O K«∂Ñ≤OKÕ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ z„`«O =\˜ì TÇ¨z„`«OQÍ<Õ
LO_çáÈ~Ú Z=fiih ÃÑ^ŒQÌ Í PHõiO¬ K«^∞Œ .
â◊OHõ~ü QÆ∞Ç¨Ï xÜ≥∂y PÖ’K«#Å "≥Å∞QÆ∞Ö’ Kè«fÎãπQÆ_è£ „áêO`«OÖ’
HÍi‡‰õΩÅ∞, W`«~° „Ñ¨[Å∞ xi‡Oz# ~°H~õ H° ÍÅ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖã¨Å ÷ ∞ P Éèqí +¨º`«∞#Î ∞,
P „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂xfl H˘OK≥O ^ŒQiæÆ H˜ fã¨∞H˘zÛ K«∂Ñ≤OKå~Ú. P „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅÖ’
LO_Õ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ WÑ¨Ê\˜#∞O_Õ ^ŒQ~æÆ Q° Í K«∂_»_O» ‰õÄ_» "å\˜x „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ
Ñï+¨¯iOK«∞‰õΩ<Õ Hõ$+≤H,˜ PÖ’K«#‰õΩ `À_»Ê_»∞`«∞Ok. WÑ¨ÙÊ_»O`å J™ê^èºŒ "Õ∞#h,
'P `«~∞° "å`«— ã¨∞ÅÉè™í ê^èºŒ =∞h J#∞‰õΩO@∂ LO>Ë 'P `«~∞° "å`«— ã¨=∞ã¨ºÅ∞
XHõ¯™êiQÍ =ÚO^Œ∞H˘¿ãÎ "å\˜x J~°O÷ KÕã∞¨ HÀÖËHõ „Ñ¨fÑ¶∂¨ `«∞Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ JO@QÆ\ì˜
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À J}z"Õ¿ã "≥Y · ~ˆ ^•xH˜ ["å|ÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO LOk.
qaè#fl ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ *’_çOz áÈ~å@O KÕÜ∞« @O â◊OHõ~ü QÆ∞Ç¨Ï xÜ≥∂y
KÕÑ\ ¨ #ì˜ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨Ü∂≥ QÆ qâıëêÅÖ’ =∞~˘Hõ\.˜ HÍi‡‰õΩÅ∞ ~Ô `· ∞« Å`À =∞"Õ∞HõO
HÍ"åÅh, ~Ô `· åOQÆO Pk"åã¨∞Å`À =∞"Õ∞HõO HÍ"åÅh J#_»O, q#_»O H˘`«Î
HÍ^Œ∞. HÍx x*ÏxH˜ D =∞"Õ∞HõO J<Õk LO>Ë =∂#ã≤Hõ ã¨ÊO^Œ# ~°∂ÑÖÖ’
=∂„`«"∞Õ LO@∞#flk. Ñ¨ÓiÎQÍ XHõ áÈ~å@O =∞~˘Hõ áÈ~å@O`À UHõO HÍ=_»O
JãÖÉè=í "Õ∞ HÍh WO`«HOõ >Ë |Å"≥∞#ÿ ãÖÑ¶∞‘ ÉèÏ=O =∂„`«O ™ê^èºŒ "Õ∞. HÍh XˆH

áêsìH˜ L#fl ~Ô `· ∞« ãÖÑ¶∞¨ O, HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ Å ~°∂ÑÖÖ’ áêsì ^•fi~å<Õ HÍi‡‰õΩÅ∂
~Ô `· åOQÆ=¸ '=∞"Õ∞HõO— HÍ=_»O `«ÑÊ¨ JO`«HOõ >Ë Ö’`«~Ú# J~°O÷ P =∂@‰õΩ
L^Œº=∂Å∞ W=fiÖËHáõ È`«∞<åfl~Ú.
Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è QÆx „âßq∞Hõ ãÖÑ¶∞¨ O ™ê~å =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O #∞O_ç Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è
„áêO`« "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O, q=Hõ∆Å ^•HÍ J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ g∞^Œ áÈ~å\ÏÅ∞
KÕÑ\ ¨ Oì˜ k. *Ï~°Oö _£ ÖÏQÍ Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è ‰õÄ_» Yx*ÏÅ xˆHá∆ êÅ∞ q™êÎ~O° QÍ L#fl
„áêO`«O. "å\˜x P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl ÃÑ^ŒÌ Ñï„â◊=∞Å∞ ‰õÄ_» JHõ¯_» J<ÕHOõ
L<åfl~Ú. aèÖÏ~Ú #QÆ~O° g\˜H˜ „Ñ¨^•è # Hˆ O„^ŒO. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è
"≥Ú`«OÎ QÍ Jaè=$kú K≥OkOk `«‰Ωõ ¯=. ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅ Jaè=$kúH˜
Yx*ÏÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ã „áêO`«OQÍ<Õ LO_çáÈ~ÚOk. â◊OHõ~ü QÆ∞Ç¨Ï xÜ≥∂y
x~°fiÇ≤ÏOz# HÍi‡Hõ áÈ~å\ÏÅÖ’ Wk ‰õÄ_» XHõ =ÚYº JOâ◊O J~ÚOk.
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞¡ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ ™ê~å~Ú `åyOz "åi =ºH˜Î`åfixfl
|ÅÇ‘Ï#Ñ¨~z ° áÈ~å@ K≥`· <« åºxfl h~°∞QÍ~°∞™êÎ~x° q=∞i≈OK«x HÍi‡Hõ L^Œº=∞O
ÖË^∞Œ QÍh, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°#¡ ∂ =º=ã¨#÷ ∂ xOkOz ãïÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë KåÅ^Œx
QÆ∞iÎOz HÍi‡‰õΩÅ KÕ`« ™ê~å~Ú `åQÆ_»O =∂xÊOKÕ L^Œº=∞O KÕÑ¨\˜ì#
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ xÜ≥∂y. =∞#∞+¨µÅÖ’x |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ ÃÑ`«OÎ ^•sâ◊‰Ωõ Å Î ∞, "åi
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ~°∂á⁄Ok# =º=ã¨÷Å∞ "å_»∞‰õΩ<Õ "≥·#O
ã¨∞Ñïz`«=∞~Ú#^Õ. ^•x g∞^Œ q=∞~°≈ ‰õÄ_» JO^Œ~∂° ZÑ¨ÙÊ_»∂ KÕ¿ã^Õ. HÍh
^•xH˜ ["å|∞QÍ `«=∞ |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ QÆ∞iÎOz "å\˜ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO
„Ñ¨[Å∞ KÕÜ«∂Åx #q∞‡ ^•x HÀãÖ L^Œº=∞O xi‡OK«_»O "å=∞Ñ¨Hõ∆
ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞OÖ’ =∂=¸Å∞QÍ HõxÑ≤OK«^∞Œ . =∂#= „Ñ¨QuÆ H˜ ãÖ|OkèOz# K«~Û°
=∞x+≤`À "≥Ú^ŒÅ~Ú =∞x+≤`À =Úyã≤#@¡~Ú`Õ Wk ™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞ºk. =º=ã¨`÷ À
"≥Ú^ŒÅ~Ú =º=ã¨÷`À =Úy¿ã (=∞^èŒºÖ’ =∞x+≤x "≥`«∞‰õΩ¯<Õ) K«~°Û‰õΩ D
J=QÍÇ¨Ï# Ãã·^•úOuHõOQÍ Hõ+`ì¨ ~« O° . xÜ≥∂y `«# „Ñ¨Ü∞« `åflxfl ã≤^•úOfHõiOKå_À
ÖË^À, U q^èOŒ QÍ ã≤^•úOfHõiOKå_À `≥b^Œ∞ HÍh J`«x „Ñ¨Ü∞« `«flO #∞O_ç D
*Ï˝#O á⁄O^ŒQeÆ y`Õ Jk ã¨ÑÅ ¨¶ =∞~Ú#>Ë.ì
z=iQÍ =∂\Ï¡_∞» HÀ=Åã≤Ok xÜ≥∂y =∞~°}Ï#O`«~O° J`«#∞ xi‡Oz#
L^Œº=∞OÖ’ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl ãÖH∆ÀÉèOí QÆ∞iOz. KåÖÏ =∞Oz „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞
KÕã#≤ L^Œº=∂Å∞ ã¨ÇÏ≤ `«O "å\˜x L^Œº=∞ PÖ’K«#Å∞QÍ xÅÉˇ@Ö ì HË áõ È=_»O,
qt+¨ì =ºH˜`Î fi« O QÆÅ XHõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÖËHõ ã≤^•úO`«"`Õ Î« PÖ’K«#Å∞QÍ<Õ Jq

LO_çáÈ=_»O `«~K ° ∞« K«∂ã¨∞<Î åflO. \˜\’ =∞~°}Ï#O`«~O° Ju ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ
*Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~åxH˜ Hˆ „∆ `«OQÍ =∂i# Ü«ÚQ˘™ê¡qÜ«∂ nxH˜ XHõ „Ñ¨=ÚY x^Œ~≈° #O.
=∂"À #∞O_ç â◊OHõ~ü QÆ∞Ç¨Ï xÜ≥∂y ^•HÍ WÖÏO\˜ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ WOHÍ J<ÕHOõ
L<åfl~Ú. nxx '=ºH˜"Î å^ŒO— Jx ã¨∞ÅÉèOí QÍ H˘\˜áì êˆ~Ü≥ÚK«∞Û#∞ QÍh =∂#=`«
„áêuÑ¨kHõ# J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x ã¨=iOK«∞HÀ=_»O JO`« ã¨∞ÅÉèOí HÍHõáÈ=K«∞Û.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
3 JHÀì|~ü 1999

„áê}O 'Ys^Œ∞—
"åiÔHO`À giH© JO`Õ
"≥Ú#fl\˜ ~Ô O_»= `Õn# `å_çK~« ¡° J_»=ÙÅÖ’ [iy# 'Z<£H“O@~ü— KåÖÏ
ãÖK«Å#O ã¨$+≤Oì K«_O» XHõ ~°HOõ QÍ ã¨ÇÏ¨ [O. ''áÈbã¨∞Å∞ Z=ix
K«OÑ≤<å Jk `«¿ÑÊQÍh, =∞s D ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ K«OÑ¨_O»
KåÖÏ ^•~°∞}O—— J<Õk ã¨~fi° „`å q#=zÛ# Jaè„áêÜ«∞O. QÆÒ« Ö’
#HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ ÃÑ^ŒÌ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ HÍeÛ K«OÑ≤#
Ñ¶∞¨ @#Å∞ XHõ\˜ ~Ô O_»∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ QÍh U"À H˘xfl Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì
*ˇÅ · ∞‰õΩ ÑÖÑ≤# Ñ¶∞¨ @#ÖË Z‰õΩ¯=.
K«@=ì ∞O>Ë Q“~°=O ÖËHáõ È~Ú<å =∞#∞+¨µÅ ~å[H©Ü∞« Hõ$+≤H,©
™ê÷~ÚH© Q“~°=O LO@∞O^Œx PtOK«_O» =∞s Jã¨ÇÏ¨ [O HÍ^Œ∞.
Wk `«á⁄ÊÑ¨ÙÊÅ ã¨=∞ã¨º HÍ^Œ∞. x#fl "≥Ú#fl L^Œº=∞OÖ’H˜ =zÛ#
q∞e>ˇO@¡#∞ K«OÑ≤<å, XHõ ~°OQÆ=e¡<À, PkÔ~_ç<¤ À K«OÑ≤<å XˆH
`«ÑÙ¨ Ê. HÍh gà◊#¡ ∞ ‰õÄ_» K«OÑ¨QÅ Æ QÆ_O» áêÅ‰õΩÅ‰õÄ áÈbã¨∞Å‰õÄ
K«@=ì ∞<åfl, =∞#∞+¨µÅ „áê}ÏÅ<åfl Q“~°=O ÖË^#Œ fl q+¨Ü∂« <Õfl HÍHõ
WOHõ ^Õ<Àfl ‰õÄ_» ã¨∂zã¨∞OÎ k. JÖÏ J#∞HÀ=_»O HÍ~°ºHõ~Å Î° Hõ#fl
<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Z‰õΩ¯= KÕã≤ K«∂_»_=» ∞x J#∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . '=∂‰õΩ
J@∞=O\˜ `Õ_®Å∞ ÖË=Ù QÍh, áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ LO\Ï~Ú HÍ|\˜ì
D q^èOŒ QÍ JO@∞<åflO— Jx K≥ÑÊ≤ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀE_»#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
=∞#∞+¨µÅO^Œ~°∂ XHõ>Ë#<Õk =∞x+≤QÍ =∞x+≤H˜KÕÛ qÅ∞=‰õΩ
ãÖ|OkèOz# q+¨Ü∞« O. P ÃÑ·# XHõix Z‰õΩ¯=QÍ XHõix `«‰Ωõ ¯=QÍ

Q“~°q™êÎ=Ú. XHõi Hõ$+≤x P^Œi™êÎO. XHõi "Õ∞^èŒã¨∞û#∞ Q“~°q™êÎO. XHõi
=∞Oz`«<åxfl Jaè=∂x™êÎO. XHõi =ºH˜`Î åfixfl „¿Ñq∞™êÎO. =∞x+≤H˜ =∞x+≤QÍ
qÅ∞= W=fiÖËHáõ È=_»"∞Õ HÍHõ g\˜x QÆ∞iÎOK«ÖHË õ áÈ=_»O =∞iO`« ÃÑ^ŒÌ JÑ¨Kå~°O.
HõhãÖ XHõ\˜ ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅáê@∞ „Ñ¨[Å Hˆ =∆ ∞O QÆ∞iOz PÖ’zOz
^•x ™ê^è#Œ HÀãÖ `å=Ú x*Ï~ÚfQÍ #q∞‡# =∂~°Oæ Ö’ HõëêìÅHÀiÛ „â◊q∞OKÕ
"åà◊#¡ ∞ K«OÑ≤ ~À_»∞¤ Ñ¨H¯õ # áêˆ~ã≤ áÈQÆÅQÆ_O» Ö’ J^Œ#OQÍ U^À J<åQÆiHõ`«
LOk. `«=∞HõO>Ë U ~°HOõ QÍ K«∂ã≤<å L#fl`«∞Åx JO`«~åO`«~åÅÖ’ `å"Õ∞
Ziy# "åi „áê}ÏÅ∞ fã≤ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ KÕ@∞ KÕã≤ U^À Ñ¶∞¨ #HÍ~°ºO KÕã#≤ @∞ì
QÆifiOK«_O» Ö’#∂ J^Œ#OQÍ U^À ‰õΩãÖ™ê¯~°O LOk.
#Hõûe[=∞O>Ë Ç≤ÏOã¨ =∂„`«"Õ∞##∞‰õΩ<Õ"åiH˜ D =∂@Å∞ J~°÷O
HÍHõáÈ=K«∞Û. J~°÷=∞~Ú<å ~°∞zOK«HõáÈ=K«∞Û. P Jaè„áêÜ«∞O „Ñ¨[ÅÖ’
U~°Ê_»_®xH©, "åi QÆ∞iOz =∂\Ï¡_Õ =∞Oz =∂@ÖËg ~°∞zOK«Háõ È=_®xH©
#HõûÖˇ@ · ¡ #_»=_çHõ – JO>Ë =º‰õΩÅÎ #_»=_çHˆ HÍ^Œ∞, áêsìÅ =ÓºÇ¨Å∞ Z`«∞QÎ _Æ Å » ∞
‰õÄ_» – H˘O`«=~°‰Ωõ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. HÍ=KÕÛq∞\˜, J=Ù#∞. J~Ú`Õ Z^Œ∞\˜"åi
`«ÑÙ¨ ÊÅ=ÖË¡ <Õ#∞ "åix ãïQÍæ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀÖËHáõ ÈÜ«∂#x ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^Õk
P`«‡Q“~°=O ÖËx "≥Y · i. =∞# Jaè„áêÜ«∂Å‰õÄ "å\˜Ö’x `«á⁄ÊÑ¨ÙÊÅ‰õÄ ÉÏ^èºŒ `«
„Ñ¨^•è #OQÍ =∞#^Õ#x QÆ∞iÎOK«ÖxË "≥Y · i.
Ç≤ÏOã¨ XH˘¯Hõ¯Ñ¨ÙÊ_»∞ Jx"å~°ºO HÍ=K«∞Û. HÍh XHõ Ñ¨ûúŒ „Ñ¨HÍ~°O Ç≤ÏOã¨
„Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ =ÓºÇ¨Å∞ XHõÑÙ¨ Ê_Õ"∞≥ <ÿ å "Õ∞Å∞ ™êkèOKåÜÕ∞"≥∂ QÍh, D<å\˜
PÜ«Ú^èŒ ãÖÑüÎ KÕÜ∞« QÆÅ q^èfiŒ OãÖ ZO`«\^˜ OŒ >Ë P ~ÀAÅ∞ QÆ_z » áÈÜ«∂Ü«∞x
J#∞HÀ"åe. D<å\˜ PÜ«Ú^èŒ ãÖÑ¨^Œ ™êfiÉèÏqHõOQÍ<Õ xifiK«H} ∆õ "≥∞#ÿ k. XHõ
ÉÏ}O"Õã≤ XHõix =∂„`«"∞Õ K«OÑ¨=K«∞Û. ÉÏO|∞ÃÑ\˜Qì Íh, =∞O^Œ∞áê`«~° ¿ÑeÛQÍh
XHõix =∂„`«"∞Õ K«OÑ¨_O» ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. q∞ye# „áê}ÏÅ∞ áÈ=_»O 'Jx"å~°ºO—
Jx P^è∞Œ xHõ Ç≤ÏO™ê=∂~åæÅ#∞ ã¨=∞i÷OKÕ "å~°∞ JO@∞O\Ï~°∞. Jx"å~°º"Õ∞g∞
HÍ^Œ∞, D<å\˜ PÜ«Ú^è•Å∞ J\Ï¡O\˜q.
D qK«H} ∆õ Ï~åÇ≤Ï`«ºO =∞# <≥u· Hõ qK«H}
∆õ #∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ K«O¿ÑÜ«∞QÆÅ^Œ∞.
ÉÏ}ÏÅ∞, Q˘_»à¤ √◊ ¡ "å_ç# ~ÀAÅÖ’ =∞#∞+¨µÅ <≥u· Hõ`« PÜ«Ú^è•Å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜
áÈÖË^"Õ ∂≥ QÍh (<å‰õΩ `≥b^Œ∞), =∞# HõO>Ë KåÖÏ |Å"≥∞#ÿ PÜ«Ú^è•Å`À =∞#
|ÖÏxfl KåÖÏ ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl=∞#∞HÀ=_»O `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«#O. =∞# <≥u· Hõ`« =∞#‰õΩ
`≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ PÜ«Ú^è•Å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ áÈQÆÅ^Œ∞. Jq =∞#H˜KÛÕ |ÅO =ÚO^Œ∞

=∂=¸Å∞ =∞#∞+¨µÅ∞ xÅ=~°∞, xÅ=ÖË~°∞. =∞# =∂@ KåÖÏ `ÕeHõQÍ
K≥Å∞¡ÉÏ@=Ù`«∞Ok. ã¨=∞ã¨ºÅ∞ – =∞# ã¨=∞ã¨ºÖË HÍ^Œ∞, =∞#efl P„â◊~ÚOKÕ"åà◊¡
ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ‰õÄ_» – ã¨∞ÅÉèOí QÍ Ñïëê¯~°=∞~ÚáÈ`å~Ú. HõhãÖ Ñïëê¯~°=∞~Ú
áÈ~Ú#@∞¡ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
JO^Œ∞=Å¡ Ç≤ÏOã¨`À<Õ ã¨=∂*Ïxfl ÑïáêeOKåÅx K«∂ã≤<å, Ç≤ÏOã¨`À<Õ
^•xx =∂~åÛÅx K«∂ã≤<å J<≥u· Hõ Ñ¨~º° =™ê<åÖË „Ñ¨^•è #OQÍ LO\Ï~Ú. HÍh
D q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iÎOz#O`« =∂„`å# "Õ~ˆ `Õ_®Å∞ =∞~°záÈ~Ú `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ,
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∂, #HõûÖˇ\ · ò <åÜ«∞‰õΩÅ∂ XHõ>#Ë #∞HÀ=_»O ã¨~~° Ú#k HÍ^Œ∞.
~å[H©Ü∞« "Õ`Å Î« ∞QÍ QÍh, ã¨=∂[ qâı+¡ ‰¨ Ωõ Å∞QÍ QÍh W^ŒiÌ H© U ~°H"õ ∞≥ #ÿ áÈeHÍ
ÖË^∞Œ . „Ñ¨[Å Ç≤Ï`«=Ù HÀˆ~ q+¨Ü∞« OÖ’#∂ áÈeHõ ÖË^∞Œ . J@∞=O\˜ XHõ ~°OQÆ=e¡h,
XHõ ãÖ`À+π~Ô _çh¤ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêÅ‰õΩÅ∂ "åi áÈbã¨∞Å∂ K«OÑ¨QeÆ QÍ~°<åfl
`å=Ú Z=ix K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~À `≥eã‘ Jk `«Q^Æ #Œ ∞HÀÖË^<Œ åfl H˘OK≥O Pâ◊Û~°ºO
HõÅQÆH=õ ∂#^Œ∞. JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA#∞ HÍeÛ K«OÑ≤# POˆQÜ ¡ Ú « _çH˜ `«#HõO>ˇ
Q˘Ñ¨Ê =∞x+≤x K«OÑ¨Ù`«∞<åfl##fl ÉèÏ=# ~åÖË^•? P <≥u· Hõ ÉèÜ í ∞« O J`«x KÕux
"≥#H˜¯ ÖÏQÆÖ^Ë •?
P WOw¡+¨µ"å_çH˜ `≥b^Õ"≥∂QÍh, =∞# K«O„^ŒÉÏ|∞‰õÄ "åi áÈbã¨∞
PÑ¶ã‘ ~¨ ‰¡° Äõ `å=Ú K«OÑ¨Ù`«∞#flk `«=∞HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê "åi##fl q+¨Ü∞« O ÉÏQÍ<Õ
`≥Å∞ã¨∞#∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P Z~°∞Hõ "åi KÕ`∞« Å#∞ "≥#H˜¯ ÖÏQÆÖ^Ë OŒ >Ë Jk
=∞# ã¨=∂[O <≥u· Hõ Ñ¨`<« åxfl ã¨∂zã¨∞OÎ ^Õ"∂≥ !
J~Ú`Õ |Ç¨ïâß XHõ ^Œâß|ÌO <å\˜ ã≤u÷ x D<å\˜ ã≤u÷ `À áÈe¿ãÎ, ZO`«\˜
„‰õÄ~°∞Å~Ú# ÃÑ`«ÎO^•~°¡~Ú<å áÈbã¨∞Å~Ú<å U^À XHõ ™ê÷~ÚÖ’ qÑ¨¡=
Hõ=¸ºxã¨∞Å ì #∞ <≥u· HõOQÍ `«=∞HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê"åiQÍ QÆ∞iÎOz "åiH˜ <≥u· HõOQÍ
ÉèÜ
í ∞« Ñ¨__» O» `«yOæ ^Õ"∂≥ . 'áÈ~å@OÖ’ Jx"å~°ºO— J<Õ "å^Œ#`À ~°H~õ H° ÍÅ
„Ñ¨âßfl~°H÷ "õ ∞≥ #ÿ Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ #HõûÖˇ@
· ∞¡ J=ÅOaOKÕ H˘nÌ P Q“~°=O `«Q_æÆ O» ã¨ÇÏ¨ [O.
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü KÕuÖ’ K«xáÈ~Ú# ã≤~°∂Ê~ü Z"≥∞‡ÖËº Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞~å=Ù
Ç¨Ï`«º<˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞HÀ=K«∞Û. '^Œ∞~å‡~°∞Å æ #∞ K«O¿ÑHõO>Ë =∞Oz ¿Ñ~°∞#fl
"åà◊#¡ ∞ K«OÑ≤`<Õ Õ â◊„`«∞=~°Oæ Ö’ x["≥∞#ÿ ^Œ_» Ñ¨Ù_»∞`«∞Ok— J#fl ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ
`«~¯° O `«ÑÊ¨ J`«xx Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« _®xH˜ "Õ~ˆ HÍ~°}"Õ∞n ÖË^∞Œ . "Õ~ˆ U HÍ~°}O
K≥Ñ≤Ê<å Jk x[O HÍ^Œ∞. J`«#∞ =∞K«ÛÖËx =∞x+≤ HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍh U
J~°O÷ Ö’#∂ „Ñ¨*ÏHõO@‰õΩ_»∞ HÍ^Œ∞. „Ñ¨[Å JÉè∞í º#fluH˜ J`«xx K«OÑ¨_O» U

~°HOõ QÍ#∂ 'J=ã¨~O° — HÍ^Œ∞. ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ "åix >ˇ„~°~Ô *· ò
KÕÜ«∂Å<åfl, "≥Ú`«ÎOQÍ<Õ ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~åxfl ÉèíÜ«∞OÖ’ =ÚOKåÅ<åfl
^Œ∞~å‡~°∞Å
æ ∞QÍ ¿Ñ~°∞Ñ¨_¤» "åiHõO>Ë '<å‰õΩ „Ñ¨[ÅÖ’ =∞Oz ¿Ñ~°∞Ok HÍ|\˜ì
<åˆHO HÍ^Œ∞ÖË— J#fl nè=∂`À L#fl Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«=Î ∞~å=ÙÖÏO\˜ =ºH˜xÎ K«OÑ¨_"» ∞Õ
"ÕQOÆ QÍ Ñ¶e¨ `åxfl WKÕÛ =∂~°Oæ . =∞#∞+¨µÅ „áê}ÏÅ QÆ∞iOz WO`« K«=HõQÍ
PÖ’zOK«QÅ Æ "å~°∞ W`«~„° `å =∞# HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê"åàı¡ J~Ú<å "åi „áê}ÏÅ
QÆ∞iOz ‰õÄ_» JO`Õ K«=HõQÍ PÖ’zOK«_O» `«ÃÑÊ\Ï¡ J=Ù`«∞Ok? `«ÑÊ¨ ~Ú<å
Jã¨ÇÏ¨ ["≥∞\Ï¡ J=Ù`«∞Ok?
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ PÖ’K«# <≥u· HõOQÍ `«ÑÙ¨ Ê, ™ê=∂lHõOQÍ KåÖÏ #+¨Hì ~õ "° ∞Õ
HÍHõ Jk HõhãÖ Ñ¶e¨ `åxfl ‰õÄ_» W=fi^Œ∞. Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«=Î ∞~å=Ù#∞ K«OÑ¨_O» ^•fi~å
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsìx ÉèÜ í ∞« ÃÑ\˜ì Éˇ^~Œ Q° ˘\˜ì |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~K
° _« "» ∞Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü L^ÕâÌ O◊
J~Ú LO>Ë JO^Œ∞Ö’ Ñ¶∞¨ ’~°OQÍ F_çáÈ~ÚO^Œx K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åe. L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}
JO`«\Ï HÍO„ÔQãπ `≥Å∞QÆ∞^ÕâßxH˜ ^•^•Ñ¨Ù ã¨=∞ Lr˚QÍ xezOk QÍh
PkÖÏÉÏ^£Ö’ =∂„`«O `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O XˆH XHõ¯ ã‘@∞ F_çáÈ~ÚOk. Wk
Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞~å=Ù Ç¨Ï`«º=Å¡ =zÛ# ™ê#∞Éèí∂u Ñ¶ë`«"Õ∞#x P lÖÏ¡Ö’
Z=i#_çy<å K≥|∞`å~°∞. =~°OQÆÖÖ ò ’#∂, HõsO#QÆ~Ö ü ’#∂ ‰õÄ_» J@∞=O\˜
<åÜ«∞‰õΩÖÁHõi^ŒiÌ x Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«OÑ≤ LO>Ë K«O„^ŒÉŒ Ï|∞ WÑ¨ÙÊ_»∞ `«# 'q[<£—#∞
=∞iO`« QÆ∞O_≥ x|ƒ~°O`À J=∞Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"å_Õ"∂≥ !
J^Õ^À XHõ¯ Ñ¶∞¨ @<Õ##∞HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞
KÕã#≤ Ç¨Ï`«ºÅÖ’ – XHõ Hõ_O≥ <å~åÜ«∞}Ô~_ç¤ Ç¨Ï`«º, XHõ |∞_®¤ "≥OQÆà~Ô◊ _ç¤
Ç¨Ï`«ºÖÏO\˜ H˘xflO\˜x q∞#Ç¨~Ú¿ãÎ – Wk "åà◊√¡ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<Õ qÑ¨=¡ P^Œ~å≈Å‰õΩ
JuˆH K«~º° Jx "åix QÆ∞_çQ¤ Í Jaè=∂xOKÕ"å~°∞ `«ÑÊ¨ W`«~∞° Öˇ=~°∞ J#∞HÀ=_»O
ÖË^∞Œ .
JÑ¨ÙÊ_Õ=∞=Ù`«∞O^ŒO>Ë „Hõ=∞OQÍ Kå=ÙÅ Ñ¨\Ï¡, K«xáÈ`«∞#fl "åi rq`åÅ
qÅ∞= Ñ¨\Ï¡ XHõ J<åã¨H,Î˜ 'Z=iˆHO Ñ¨\Oì˜ k— J<Õ x~°H¡ º∆õ "≥Y · i ã¨=∂[OÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. WÑ¨Ê\˜Hˆ KåÖÏ ÃÑiQÍ~Ú. P^è∞Œ xHõ PÜ«Ú^è•Å "å_»HÍx‰õΩO_Õ
=∞~˘Hõ Ñ¨~º° =™ê#O Wk. XˆH™êi _»[#¡ ãÖYºÖ’ =∞#∞+¨µÅ#∞ K«OÑ¨QÅ Æ
PÜ«Ú^è•Å =ÚO^Œ∞ – ÉÏO|∞Å∞, =∞O^Œ∞áê`«~Ö ° Ö’ ÃÑ>Ëì ¿ÑÅ∞_»∞ Ñ¨^•~å÷ÖË
HÍ^Œ∞, Z.ÔH–47 =O\˜ `«∞áê‰õΩÅ∞ ‰õÄ_» – =∞#"≥∞O`« xã¨ûÇ¨Ü«ÚÅ∞QÍ
HõxÑ≤™êÎ=∞O>Ë "å\˜x P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩx #_çKÕ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨„H˜Ü∞« Å∞ =∞#‰õΩ

ãÖ|O^èOŒ ÖËxqQÍ, =∞# `«Åg∞^Œ #∞Oz ZHõ¯_À JO`≥`∞« #Î ™êyáÈÜÕ∞qQÍ
HõxÑ≤™êÎ~Ú. Wk J"≥∞iHÍ W~åH± g∞^Œ KÕã#≤ ÉèÜ í ∂« #Hõ"∞≥ #ÿ H˜Ñ∆ }
¨ ∞Å ^•_ç
#∞O_ç J`åº^è∞Œ xHõOQÍ ™êÜ«Ú^è"Œ ∞≥ #ÿ qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅ ^•HÍ Jxfl\˜H© =iÎã∞¨ OÎ k.
Jk Éè∫uHõOQÍ =∞#‰õΩ Jf`«"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O HÍ|\˜ì <≥·uHõOQÍ#∂ =∞#‰õΩ
JO^Œx^Œ~ÚáÈ`«∞Ok. "å\˜ cÉè`í åûxfl J^Õ Ñ¨xQÍ „Ñ¨Kå~°O KÕ¿ã „Ñ¨™ê~° ™ê^è<Œ åÅ∞
=∞#efl `«=∞ „Ñ¨™ê~åxˆH HÍHõ JO^Œ∞Ö’x q+¨Ü∂« xH˜ ‰õÄ_» „¿ÑHõ‰∆ Ωõ Å#∞ KÕ™êÎ~Ú.
H˘O`«=~°‰Ωõ `å"Õ∞ `≥K∞« Û‰õΩ#fl D Ñïã≤u÷ H˜ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ~å[H©Ü∂« Å∞
=¸ÅºO K≥eã¡ ∞¨ <Î åflÜÕ∞"≥∂. ^Œ∂~°O #∞O_ç Wk J<åºÜ«∞O J#∞‰õΩ#flO`«QÍ
^ŒQ~æÆ H° ˘zÛ Wk =∞#k, =∞#‰õΩ [iy# J<åºÜ«∞O Jx „Ñ¨*Ï™ê=∂#ºO J#∞HÀÖËHõ
áÈ`«∞<åfl~°∞. =∞s Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ XHõ ãÖÑ¶∞¨ @# [iy#Ñ¨ÙÊ_»∞ H˘O`« [#O [=∞
J=Ù`«∞O_»=K«∞Û. HÍh Jk JHõ¯_ç`À PyáÈ`«∞#flk.
PO„^èŒ„Ñ¨Éèí k#Ñ¨„uHõ
9 _çÃãO|~ü 1999

qëê^Œ =ÅÜ«∞O
Ñ¨k ~ÀAÅ =º=kèÖ’ #HõûÖˇ@· ∞¡ áÈbã¨∞Å KÕuÖ’ 30 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ
K«xáÈ=_»O QÆÒ« Ö’ Z#fl_»∂ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ .
HÍj‡~üÖ’#∂, QÆÒ« Ö’ ÑÖ*Ï|∞Ö’#∂ J@∞=O\˜ "å~°Å Î ∞
q<åfl=Ú HÍh PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ Ö ò ’ =ÚÃÑ·Ê ãÖ=`«û~åÅ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞
K«i„`«Ö’ WO`« ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Kå=ÙÖˇÑÙ¨ Ê_»∂ ãÖÉèqí OK«Ö^Ë ∞Œ .
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î Ç¨Ï`«ºÖˇÑÙ¨ Ê_»∞ [iy<å |ÖÏ|ÖÏÅ K«~Û° KÕÜ∞« _»O
Ñ¨„uHõÅ‰õΩ Ñïáê\˜ J~ÚOk. Ñ¨„uHõÅHˆ HÍ^Œ∞, ã¨=∂*ÏxH˜ ‰õÄ_»
J~ÚO^Õ"∂≥ . JO`«HOõ >Ë K«iÛOK«_®xH˜ U=ÚO^Œx 'ã≤xHõÖ—ò QÍ J<Õ
"åà◊√¡ ‰õÄ_» LO\Ï~°∞.
"Õ~ˆ Uk HÍ‰õΩ<åfl, W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å =ÓºÇ¨Ï „Ñü=ÓºÇ¨Å∞ Ç≤ÏOã¨#∞
XHõ =ÅÜ«∞OQÍ ÃÑOK«∞`«∞#fl ãÖQÆu K«~Û° hÜ«∞"Õ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë
JO^Œ∞Ö’ K«xáÈ`«∞#flk ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ J@ì_∞» QÆ∞ =~åæÅ "åˆ~.
™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O ^•fi~å<Õ „âßq∞Hõ ~å*ÏºkèHÍ~°O <≥ÅH˘O@∞O^Œx
#HõûÖˇ@· ∞¡ "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç #=Ú‡`«∞#fl =∂@ "åã¨=Î "Õ∞ QÍh "åà◊¡
™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\O ZÑ¨ÙÊ_»∂ XˆH ™ê÷~ÚÖ’ ÖË^∞Œ . Z=∞Ô~h˚ û ZuÎ"ãÕ #≤
`«~∞° "å`« H˘<Õflà◊√¡ "åà◊√¡ „Ñ¨*ÏãÖÑ¶∂¨ Å∞ ÃÑ\˜ì qã¨$Î `«OQÍ<Õ „Ñ¨*Ï
L^Œº=∂Å∞ #_ç¿Ñ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕâß~°∞.
JÑ¨Ê\’¡ áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO KåÖÏ xã≤ûQÆ∞Qæ Í ÃÑ`«OÎ ^•s
=~åæÅ Ñ¨HO∆õ =Ç≤ÏOzOk. ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O QÆ∞iOz =∂\Ï¡__» "» ∞Õ

`«Ñ¨Ê PÜ«Ú^è•Å∞ ÃÑ^ŒÌQÍ Ñ¨\ì̃ Z~°∞QÆx Ô~·`«∞‰õÄb HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ „‰õÄ~°OQÍ
J}z"Õ™ê~°∞. =~°OQÆÖ,ò HõsO#QÆ~ü =O\˜ lÖÏ¡ÅÖ’ „Ñ¨[Å KÕ`« '~åHõã∆ ∞¨ Å∞—
Jx Ñ≤eÑ≤OK«∞HÀ=_®xfl ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ =» Åã≤# q+¨Ü∞« OQÍ HÍHõ Q˘Ñ¨Ê`«#OQÍ ÉèÏqOz#
áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞<¡ åfl~°∞.
1985 `«~∞° "å`« #HõûÖˇ@· ¡ Ç≤ÏOã¨ ÃÑiyOk. Éè∂í ™êfi=ÚÅ<ÕHÍHõ áÈbã¨∞Å#∂
K«OÑ¨_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . áÈbã¨∞Å∞ 'Z<£H“O@~°∂—¡ ÃÑOKå~°∞. #HõûÖˇ@ · ¡ 'Ui"Õ`—«
HÀãÖ „Ñ¨`ºÕ HõOQÍ U~åÊ@~Ú# áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ∞ z„`«ÇÏ≤ Oã¨ÅÖ’ H˘`«Î Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∂
H˘`«Î „‰õÄ~°`åfihfl Pq+¨¯iOKå~Ú.
#HõûÖˇ@
· ¡ Ç≤ÏOã¨Ö’#∂ „‰õÄ~°`fi« O ÃÑiyOk. ^Œ∞~å‡~°∞Å æ ~Ú# „Ñ¨*ÏÑ‘_‰» Ωõ Å
HõO>Ë W<£áê¶ ~°‡~°#¡ ∞ K«OÑ¨_O» Z‰õΩ¯=~ÚOk. PÜ«Ú^è•Å "å_»HOõ ÃÑiyOk.
'W<£áê¶ ~°‡~°—¡ #∞ K«OÑ¨@"Õ∞ HÍHõ Ju „‰õÄ~°OQÍ KÕ`∞« Å∞ HÍà◊√¡ `≥QÆ #iH˜ Jq\˜"åà◊#¡ ∞
KÕã≤ q_çzÃÑ@ì_O» – |Ç¨ïâß â◊„`«∞=ÙÅ∞ HÍQÆÅ "åiH˜ XHõ ã¨r="≥∞#ÿ ÃÇÏK«ÛiHõQÍ
q∞QÆÅÛ_»O HÀã¨"∞Õ "≥∂ – 1990 ^•HÍ `«~K ° ∞« QÍ [iˆQk.
~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ PÜ«Ú^è•Å P^è∞Œ xHõ`« ÃÑiyOk. P\’"≥∞\˜H± `«∞áê‰õΩÅ∞,
"≥~· Öü ãˇ π ÑïHõ~åÅ∞, =∞O^Œ∞áê`«~Å ° ∞, â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ „ÔQ<≥_· Å£ ∞, "ÕQOÆ QÍ HõkÖË
"åÇ¨Ï<åÅ∞, g\˜H˜ `«y#@∞ì Ãã·#ºO `«~°Ç¨ =º=Ç¨~°â‹·e – ^•^•Ñ¨Ù 10
ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ D z„`«O =∞iO`« ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ ~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ=_»O K«∂ã¨∞<Î åflO.
#HõûÖˇ\· ò áêsìÅ ã≤^•úO`«O ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’ D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ZÑ¨ÙÊ_»∂ =~°æ áÈ~å@"Õ∞.
*Ï„QÆ`QÎ« Í qâı+¡ ¿≤ ãÎ Jk ~å*ÏºxH© ^•x ™ê~°fiÉè∫=∞`åfixfl QÆ∞iÎOK« x~åHõiOKÕ
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ™êÜ«Ú^èŒ â◊HHÎ˜ © =∞^èºŒ áÈ~å@O. J~Ú`Õ D „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ™êÜ«Ú^èŒ
â◊HÎ˜ `«# Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ ZOK«∞‰õΩ#flk ã¨=∂[OÖ’x J@ì_∞» QÆ∞ =~åæÅ‰õΩ K≥Ok#
"å~°∞ HÍ=_»O`À D "≥~· åxH˜ =~°æ ãÖÑ¶∞¨ ~°} ¬ ÅHõ} ∆ ÏÅ∞<åfl~Ú. P â◊HÎ˜ HÍáê_»
`«ÅÃÑ\˜#ì „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ‰õÄ_» Z‰õΩ¯=QÍ P =~åæÅ"Õ. HÍh ~å[ºO J^Õ ¿Ñ^Œ
=~åæÅ #∞O_ç `«# =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°#¡ ∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ H˘nÌ #HõûÖˇ@ · ¡ Ç≤ÏOã¨ "åi
ÃÑ·#<Õ Z‰õΩ¯ÃÑ>Ëì Ñïã≤÷u U~°Ê_çOk. ~å#∞ ~å#∞ ÃÑiyOk. P „Hõ=∞OÖ’
#HõûÖˇ@ · ‰¡ Äõ ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`åxH© =∞^èºŒ #_»∞ã¨∞#Î fl áÈ~°∞‰õΩ L#fl =~°æ áÈ~å@
ÅHõ} ∆ =¸ H©} ∆ O˜ zOk. #HõûÖˇ@ · ¡ KÕuÖ’ K«ã∞¨ #Î fl "åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ã≤^•úO`«
s`åº P L^Œº=∞O Ñ¨Ù<åk J~Ú# =~åæÅ‰õΩ – ÖË^• `«@ãÖ÷ QÍ LO_»=Åã≤#
q∞„`« =~åæÅ‰õΩ – K≥Ok# "åˆ~. QÆu`åi¯Hõ ã≤`÷ „« Ñ¨[`˝ « QÆÅ"åà◊¡ ãÖQÆ`"Õ ∂≥ HÍh
=∂=¸Å∞ =∂#=ÙÅ‰õΩ Wk PO^Àà◊# HõeyOK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. ~å¢+¨ì=∞O`«\Ï

Z‰õΩ¯=QÍ HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ LO_Õ ÅOÉÏ_® yi[#∞Å#∞
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ Ñï=∂}OÖ’ "å=∞Ñ¨H∆õ ~å[H©Ü∂« Å
"≥Ñ· Ù¨ fã¨∞‰õΩ ~åQÆeyOk. HÍh "≥Ú#fl\˜ =∞„i=∞_»¡ Ñ¶∞¨ @#Ö’ ÅOÉÏ_®Å<Õ Z‰õΩ¯=
ãÖYºÖ’ K«OÑ≤Ok.
~å*ÏºxH˜ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞¡QÍ =∂ˆ~ ¿Ñ^ŒÅO^Œ~°∂ "å=∞Ñ¨Hõ∆"å^Œ∞Å∞
=∂=¸Å∞QÍ „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ K≥_∞» J~°O÷ Ö’ '~å[ºO U*ˇO@∞¡— HÍ~°∞. J@∞=O\˜
"å~°∞ – JO>Ë U"À „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ Pâ◊Ñ_¨ ç áÈbãπ W<£áê¶ ~°‡~°∞Q¡ Í#∂ ZO.ZÖò.UÅ
HÍÅƒÅOQÍ#∂ =∂ˆ~"å~°∞ – H˘O^Œ~∞° O\Ï~°∞. HÍh ZxflHõÅ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl
x*Ï~ÚfQÍ qâ◊fiã≤OKÕ"å~°∞ LO\Ï~°∞, „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê#∞ #=Ú‡‰õΩ#fl
"å~°∞ LO\Ï~°∞, ãÖHˆ =∆ ∞ q^è•<åÅ =Å¡ „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄Ok áêÅHõ áêsìx
Jaè=∂xOKÕ"å~°∞ LO\Ï~°∞, `«=∞ `«ÑÙ¨ ÊÅ =Å¡<À `«¿ÑÊg∞ ÖË‰Ωõ O_®<À #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ
â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ =∂i áÈbã¨∞Å ÑÖK«# KÕ~H° õ `«ÑÊ¨ x "å~°∞O\Ï~°∞, '#HõûÖˇ@ · ‰¡ Äõ
áÈbã¨∞Å‰õÄ =∞^èºŒ #eyáÈÜÕ∞— Hõ<åfl U^À XHõ Ñ¨HO∆õ ZOK«∞HÀ=_»O "Õ∞Å#fl
x~°‚Ü«∂xH˜ =zÛ "≥Ú^Œ\˜ ^•xH˜ ã≤^ŒúOQÍ ÖËx HÍ~°}OQÍ Ô~O_»= Ñ¨H∆Íxfl
ZOK«∞‰õΩ#fl"å~°∞ LO\Ï~°∞, #HõûÖˇ@ · ¡ K«~º° Å =Å¡ J<åºÜ«∂xH˜ QÆ∞~Ô · „Ñ¨fHÍ~°O
HÀãÖ áÈbã¨∞Å‰õΩ ^ŒQ~æÆ ~° Ú# "å~°∞ LO\Ï~°∞. gi g∞^Œ KÕ¿ã áÈ~å@=∞O`å
'=~°áæ È~å@"Õ∞— #O>Ë #=∞‡_»O H˘OK≥O Hõ+"ì¨ ∞Õ .
=ÓºÇ¨Ï „Ñü=ÓºÇ¨Å ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ uiy =¿ãÎ, K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ Ñ¨^qŒ
KÕÑ¨\˜ì# `«~°∞"å`« Ñïã≤÷u =∞iO`« kQÆ*ÏiO^Œx K≥Ñ¨ÙÊHÀ"åe. JxflO\˜H©
K«O„^ŒÉÏ|∞#∞ xOkOK«_O» á¶êº+¨<£ J~ÚáÈ~ÚO^Œx qã¨∞‰õΩ¯<Õ "åà◊√¡ ÖËHõ
áÈÖË^∞Œ . HÍx Jxfl\˜H© u\Õì K«∞‰õΩ<Õ J~°›`«QÅ Æ =∞Ç¨`«∞‡Å∞ K«i„`«Ö’ JHõ¯_»H¯õ _»
`«Q∞Æ Å∞`å~°∞. K«O„^ŒÉÏ|∞ "åiÖ’ XHõ_∞» . #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xfl J}KÕ q+¨Ü∞« OÖ’
áÈbã¨∞Å =∞#ã¨∞ÅÖ’ WOHÍ q∞ye L#fl HÀiHõÅhfl f~°∞ÛHÀ=_®xH˜ HÍ=Åã≤#
áêÅ<å "å`å=~°}O J`«x ~å[ºOÖ’ ÅaèOzOk.
„Hõ=∞O `«ÑÊ¨ ‰õΩO_» D ~å[ºOÖ’ „Ñ¨f ãÖ=`«û~°O 200 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ
áÈbã¨∞Å KÕ`∞« ÅÖ’ Z<£H“O@~°¡ ¿Ñi@ K«xáÈ`«∞<åfl~°∞. "åix K«O¿Ñ áÈbã¨∞Å‰õΩ
#QÆ^∞Œ áêi`À+≤HÍÅ∂, `«fii`« „Ñ¨"∂≥ +¨#∂¡ Åaèã∞¨ <Î åfl~Ú. 'Ãã·_£ al<≥ã—π QÍ "å~°∞
Zxfl J_»^¤ •~°∞¡ `˘H˜¯<å „Ñ¨É∞íè `«fiO "åi<Õg∞ J#^Œ∞. K«OÑ≤ K«\Ïìxfl HÍáê_Õ MÏH©
Ç‘Ï~ÀÅ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ WHõ¯_» ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ ~°H} ∆õ Åaèã∞¨ OÎ k. '~“_ôÅ#∞ K«OÑÖ_ç—
Jx XHõiH˜ q∞Oz XHõ~∞° „Ñ¨[Å#∞ ~Ô K«ÛQ˘_»∞`«∞#fl áÈbãπ PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° ,¡ ~“_ô +‘@~°#¡ ∞

HÍeHÕ^Œ `˘‰õΩ¯`«∂ \©g HÔ "≥∞~åÅ‰õΩ áÈAeÜ«∞º_®xH˜ "≥#HÍ_»x áÈbãπ PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° ¡
D ãÖQÆu `≥e¿ã #_»∞K«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
J~Ú`Õ #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O q+¨Ü«∂xH˜ =KÕÛãïH˜ |Ü«∞\˜ #∞O_ç
„Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ Ç≤ÏOã¨#∞ ÃÑOK«_O» ^ŒQ~æÆ ° D Ñ¨`#« O PyáÈÖË^∞Œ . L^Œº=∂xfl
Ö’Ñë #∞O_ç `˘ez"Õ¿ã „Ñ¨Ü∂≥ QÍxfl ‰õÄ_» áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO KÕÑ\ ¨ Oì˜ k. P
L^Œº=∞O ÉÏQÆ∞O>Ë Wk ™ê^èºŒ =∞ÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞. P ãÖQÆu „QÆÇÏ≤ OK«‰Ωõ O_® '~å[ºO
ZO`«QÍ kQÆ*ÏiOk— JO@∂ ~å[ºO ‰õΩ„>Ë `«=∞Ö’x =Úã¨ÖÏxH˜ HÍ~°}"≥∞#ÿ @∞ì
u\˜ì áÈ¿ã P L^Œº=∞ Jaè=∂#∞Å "≥Y · i q_»∂~¤ O° QÍ JxÑ≤OK«H=õ ∂#^Œ∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© XHõ L^Œº=∂xfl Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ ^•xx Ö’Ñë #∞O_ç
'„H˜q∞#Öˇ*· —ò KÕ¿ã =ÓºÇ¨ÏO KåÖÏ ÉèÜ
í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ Ñï}Ï=∂Å‰õΩ ^•i fÜ«∞QÆÅ^Œ∞.
„Ñ¨[ÅÖ’ qã¨$Î `« „Ñ¨ÉÏè =O QÆÅ L^Œº=∂Å#∞ JO`«~`æ° « ãÖH∆ÀÉèOí Ö’ Ñ¨_¿Õ ã
q^èOŒ QÍ Ö’Ñë #∞O_ç zK«∞ÛÃÑ@ì_O» – ^•xH˜ J=HÍâ◊O P L^Œº=∂Å #∞O_Õ
~åhQÍHõ – ã¨=∂*ÏxH© „Ñ¨[Å‰õÄ #+¨Hì ~õ =° ∞x K«O„^ŒÉÏ|∞ ™ê÷~Ú ~å[H©Ü∞«
"Õ`Å Î« ‰õΩ `ÀK«Háõ È=K«∞Û. Jk ã¨=∂*Ïxfl kQÆ*Ï~°∞ã¨∞OÎ k. ~å[H©Ü∞« PK«~} ° #∂
Pâ◊Ü∂« Å#∂ kQÆ*Ï~°∞ã¨∞OÎ k. J^Õ „Hõ=∞OÖ’ nx =ÓºÇ¨ÏHõ~Î° J~Ú# ~å*ÏºOQÆ
Ü«∞O„`åhfl kQÆ*Ï~°∞ã¨∞OÎ k. _»|∞ƒ KÕã∞¨ HÀ=_»O, KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞
HõeÊOK«_»O – W^Õ ÑïáêÅ# J#∞‰õΩ<Õ "åiH˜k `ÀK«HõáÈ=_»O ã¨Ç¨Ï[O.
L^Œº=∂Å∞ P~ÀQÆºOQÍ LO_»_»O JO^ŒiH© =∞Oz^Œ#∞‰õΩ<Õ 'ãÖ™ê¯~°O—
"åiÔHHõ¯_ç #∞O_ç =ã¨∞OÎ k? "åi ‰õΩãÖ™ê¯~åxH©, ^•xx Z^Œ∞~˘¯<Õ =∂~°Oæ
`≥bHõ Jk "Õ¿ã '„\ÏÑπ—Ö’<Õ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ Ñ¨_∞» `«∞#fl #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O ^Œ$+≤Ö
ì ’áêxH©
=∞#O – =ÚYºOQÍ `≥ÅOQÍ} „Ñ¨[Å∞ – KåÖÏ =¸ÅºO K≥eO¡ K«=Åã≤ ~å=K«∞Û.
hÇ¨~ü P<£Öˇ·<£.HÍ"£∞
HõzÛ`«"≥∞ÿ# `Õn `≥eÜ«∞^Œ∞, U„Ñ≤Öò 2000 HÍ"˘K«∞Û

K«~°ÛÅ∞ Z=iH˜ J=ã¨~°O?
# HõûÖˇ@· ‰¡ Äõ „Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ K«~Û° Å∞ [~°Q_Æ ®xfl QÆ∞iOz „Ñ¨H@õ #Å
Ñ¨~O° Ñ¨~° D =∞^èºŒ Ñ¨„uHõÅÖ’ K«∂ã¨∞<Î åflO.
D „Ñ¨H@ õ #Å ÉèÏ"åxfl „QÆÇÏ≤ OK«QÅ Æ "åà◊O¡ ^ŒiH© XHõ q+¨Ü∞« O
ã¨Ê+Öì QÍ J~°=÷ ∞ÜÕ∞º LO@∞Ok. J^Õq∞@O>Ë K«~Û° Å∞ [~°áêÅ#fl
Pã¨HÎ˜ W^ŒiÌ Ö’#∂ ÖË^xŒ .
L^Œº=∂Å‰õÄ „Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ K«~Û° Å∞ XHõ ~å[H©Ü∞«
„Ñ¨„H˜Ü«∞. ~å[H©Ü«∞OQÍ J=ã¨~°O J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_Õ L^Œº=∞
HÍ~°∞Å~Ú<å „Ñ¨É∞íè `«fi=∞~Ú<å K«~Û° Å∞ [~°áêÅ#fl Pã¨HÎ˜ K«∂Ñ≤™êÎ~∞° .
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« =∞# ~å¢+Öì Ö’ #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞ QÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO QÍh
J@∞=O\˜ J=ã¨~O° LO^Œ#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . `«=∞ =ÓºÇ¨ÏO ÉÏQÍ<Õ
Ñ¨Ù~ÀQÆq∞ã¨∞#Î fl@∞¡ W~°∞ Ñ¨HÍ∆ Å∂ ÉèÏqã¨∞<Î åfl~Ú. Z^Œ∞\˜ "åi`À
K«~Û° Å∞ [iÑ≤ U^À XHõ\˜ W=fi_»O ^•fi~å =∞~˘Hõ\˜ Ñ¨ÙK«∞ÛHÀ=_»O
`«=∞ =∞#∞QÆ_»‰õΩ QÍh `«=∞ =ÓºÇ¨`«‡Hõ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxH˜ QÍh
J=ã¨~O° Jx W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∂ – ÖËHõ HõhãÖ XHõ Ñ¨HO∆õ – J#∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_Õ
K«~Û° Å<Õq [~°∞QÆ∞`å~Ú.
"åà◊‰¡ Ωõ HÀiHõ ÖËHáõ È`Õ "Õ~ˆ Z=iH© LO_»^• JO>Ë "Õ~ˆ HÍ~°}ÏÅ
=Å¡ LO@∞Ok. "Õ~ˆ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ J#flÅ∂ „Ñ¨É∞íè `«fi=¸ K«~Û° Å∞
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩO>Ë ÉÏQÆ∞O_»∞#x HÀ~°∞‰õΩ<Õ "åà◊√¡ `≥ÅOQÍ}Ö’ KåÖÏ=∞O^Õ
L<åfl~°∞. "åà◊O¡ ^Œ~∂° #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ ~å[H©Ü∞« OQÍ =ºuˆ~‰õΩÅ∞ HÍ^Œ∞.

HÍh "åi Hõà`¡◊ À<Õ „Ñ¨ÑO¨ Kåxfl K«∂_®ÅO>Ë g~°∞ XÑ¨ÙÊHÀHõáÈ=K«∞Û#∞. ™ê^è•~°}
rq`«O gÅ~Ú# "Õ∞~°‰Ωõ x~å@OHõOQÍ ™êy`Õ ÉÏQÆ∞O_»∞#x "å~°∞ HÀ~°∞HÀ=K«∞Û#∞.
^•x #∞O_ç Ñ¨Ù>Ëì PÖ’K«#Å∞ ZO.ZÖò áêsìÅ∞ `«=∞ ~å[H©Ü∞« J=ã¨~åÅ∞QÍ
ÉèÏqOKÕ "å\˜<Õ „Ñ¨=∂}OQÍ ZOK«∞HÀHõáÈ=K«∞Û#∞.
=∂~°∞=¸Å „QÍ=∂Å‰õΩ |ã¨∞ûÅ∞ x~å@OHõOQÍ #_»"åÅh, „QÍ=∂ÅÖ’
J=∞iÛ# =∂~ü á¶È#∞¡ JHõ¯~°‰õΩ ~å"åÅh, „QÍg∞} ÉÏºO‰õΩÅ∂ ã¨Ç¨ÏHÍ~°
ãÖÑ¶∂¨ Å∂ lÖÏ¡ Hˆ O„^•xH˜ `«~e° áÈ‰õÄ_»^hŒ HÀ~°∞HÀx"åÔ~=fi~°∂ LO_»~∞° . J\Ï¡Qˆ ,
~å„`«~Ú<å Ñ¨QÆÅ~Ú<å x~°ƒùÜ«∞OQÍ „QÍ=∂Å‰õΩ ~åHõáÈHõÅ∞ ™êyOKÕ ã≤÷u
LO_®Åh, Hˆ =ÅO J#∞=∂#O g∞^Œ áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤OKÕ ^Œ∞ã≤u÷
áÈ"åÅh, ã¨=∞ã¨ºÅ g∞^Œ U PO^Àà◊# KÕã<≤ å ~å_çHÖ õ ò =Ú„^Œ "Õã≤ Ö’Ñ¨Ö™Ë êÎ~#° fl
ÉèÜ í ∞« O `˘ÅyáÈ"åÅh HÀ~°∞HÀx"å~°∂ LO_»~∞° . ^•xH˜ Wk HÍ~°}=∞h nxH˜
Jk HÍ~°}=∞h W~°∞=~åæÅ∂ „Ñ¨`º« ~°∞Å ÷ g∞^Œ <≥ÑO¨ ÃÑ_»∞`«∞O\Ï~°∞. HÍ|\˜ì
gà◊¥§ "åà◊¥¡ =∂\Ï¡_∞» H˘x Ñïã≤u÷ f„=`« H˘OK≥O `«y`æ Õ ÉÏQÆ∞O_»∞##∞‰õΩ<Õ
[#O KåÖÏ =∞Ok L<åfl~°∞.
„áê}ÉèÜí ∞« O`À áÈe¿ãÎ ÃÑ· ã¨=∞ã¨ºÅ∞ z#fl"Õ. 'Z<£H“O@~ü—ÅÖ’ D =∞^èºŒ
HÍÅOÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞ K«xáÈ=_»O H˘O`« ÃÑiyOk QÍh, "≥Ú`«OÎ
g∞^Œ „QÍ=∂ÅÖ’ LO@∂ ~Ô `· ∞« rq`«"∂≥ ~Ô `· ∞« ‰õÄb rq`«"∂≥ rqã¨∂Î #HõûÖˇ\ · ò
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ (x~å‡}OÖ’ QÍh ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å∞QÍ QÍh) L#fl"åàı¡
'Z<£H“O@~ü—ÅÖ’ Z‰õΩ¯= K«xáÈ`«∞O\Ï~°∞. áÈbã¨∞Å∞ „Ñüëêª`‡« HõOQÍ fã¨∞‰õΩ<Õ
Ñ¶∞¨ @#Å‰õΩ #HõûÖˇ@ · ∞¡ áêÅÊ_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ "å~°∞ =∞iO`« ~Ô zÛáÈ~Ú (Ô~zÛáÈ=_»O
"å~˘Hõ¯iˆH L#fl Ç¨Ï‰õΩ¯ HÍ|\˜)ì „QÍ=∞™ê÷~Ú Hõq∞\© ã¨É∞íè ºÅ#∞, Ã+Åì~∞° ¡ WKÕÛ
"åix K«OÑ¨Ù`«∞O\Ï~°∞. =ÚYºOQÍ #HõûÖˇ@ · ∞¡ áÈbã¨∞Å#∞ QÍh áÈbã¨∞Å ~°H} ∆õ Ö’
L#fl ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ QÍh K«OÑ≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ „Ñ¨fHÍ~° K«~º° Å∞
ÉèÜ í ∂« #Hõ"∞≥ #ÿ "≥∂`å^Œ∞Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. nxH˜ áÈbã¨∞Å#∞ ["å|_çy`Õ
'qkè x~°fiÇ¨Ï}Ö’ ã¨ÇÏ¨ K«~∞° _»∞ K«xáÈ`Õ H˘OK≥O ~Ô zÛáÈ=_»O ã¨ÇÏ¨ [O— J<Õ
Ñ¨ûúŒ Ö’ ["å|∞ q#=ã¨∞OÎ k. áÈh, g∞~°∞ áÈbã¨∞Å#∂ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∂
K«OÑ≤ x~°ƒO^è"Œ ∞≥ O^Œ∞‰õΩ ÃÑOK«∞‰õΩO\Ï~°x "åi#_çy`Õ Z<£H“O@~°#¡ ∞ HÍ~°}OQÍ
"å~°∞ K«∂Ñ≤™êÎ~∞° .
HÍ|\˜ì "å~°∂ g~°∂ K«~°ÛÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO>Ë |`«∞‰õΩ ÉèíÜ«∞O H˘O`«
`«Q∞Æ `æ ∞« O^Õ"∂≥ Hõ^• Jx `≥ÅOQÍ} „QÍg∞}∞Å∞ ÉèÏqOK«_O» Ö’ `«ÑÙ¨ Ê ÖË^∞Œ .

nxH˜ "å~°∞ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xH˜ â◊„`«∞=ÙÅ∞ HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . 'W^ŒiÌ h XˆH QÍ@#
Hõ@_ì O» — J<Õ J=ã¨~åxH˜ áêÅÊ_ç# "å~°∞ HÍ#=ã¨~=° ¸ ÖË^∞Œ . x*ÏxH˜ <å‰õΩ
`≥eã≤ `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÅ ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞ `«Ñ¨Ê "Õˆ~ Z=fi~°∂ „Ñ¨Éèí∞`åfihfl
#HõûÖˇ@ · #¡ ∂ XˆH QÍ@# Hõ@~ì ∞° . XˆH QÍ@# Hõ@‰ì Ωõ O_® ‰õÄ_» W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∂ `«=∞
K«~º° Å‰õΩ K≥¿ÑÊ HÍ~°}ÏÅÖ’x ™ê~°∂Ñ¨º`«#∞ QÆ∞iÎOK«_O» ™ê^èºŒ "Õ∞. g~°∂ "å~°∂
‰õÄ~˘Ûx =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO>Ë |`«∞‰õΩ H˘O`«~Ú<å ™êÑ¶Q‘ Í #_»∞ã¨∞OÎ k Hõ^• J#∞HÀ=_»O
ã¨ÇÏ¨ ["Õ∞.
D K«~Û° ÅO@∂ [iy`Õ |Ç¨ïâß JO^ŒiHõO>Ë Z‰õΩ¯= ãÖ`À+≤OKÕk
W^ŒiÌ =∞^èºŒ x[OQÍ<Õ #eˆQ '=∂rÅ∞—. =∞^èºŒ `«~Q° uÆ H˜ K≥Ok# =∂r #HõûÖˇ@ · ∞¡
ÉÏQÍ<Õ L<åfl~°∞QÍh, ¿Ñ^Œ, ^Œo`« =∂r #HõûÖˇ@ · k¡ =∂„`«O HõuÎ JOK«∞g∞^Œ
|`«∞ˆH. J#flÅ`À "å~°∞ WOHÍ ãÖ|O^è•Å∞ H˘#™êyã¨∞Î<åfl~°x áÈbã¨∞Å∞
J#∞=∂xOK«Hõ =∂#~°∞. áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞Î<åflˆ~"≥∂#x J#flÅ‰õΩ
J#∞=∂#O ~åHõ=∂#^Œ∞. K«~Û° Å ^•fi~å g~°∂ "å~°∂ H˘xfl „Ñ¨=∂}ÏÖË"<·≥ å
U~°Ê~°K∞« ‰õΩO>Ë H˘O`« "Õ∞~°HÔ <· å g~°∞ ¿ãfiKåÛù "åÜ«Ú=ÙÅ∞ Ñ‘Å∞ÛHÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
JO^Œ∞=Å¡ #HõûÖˇ@ · ∂¡ „Ñ¨É∞íè `«fi=¸ K«~Û° Å∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO>Ë ÉÏQÆ∞O_»∞#x
ã¨¿ÇÏ`«∞HõOQÍ HÀ~°∞‰õΩ<Õ "å~°∞ `≥ÅOQÍ}Ö’ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. HÍh D
q+¨Ü∞« O „Ñ¨É∞íè `«fiO QÍh J#flÅ∞ QÍh QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl~å?
~å[H©Ü∞« OQÍ =∂„`«"∞Õ K«∂¿ãÎ "åà◊√¡ K«iÛOK«∞‰õΩ<Õ^=Õ ÚO@∞Ok? J<Õ
„Ñ¨âfl◊ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ `Àã¨∞OÎ k. x["Õ∞, UO =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO\Ï~°∞? <åQÍ L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞
K«~Û° Å‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤~O° >Ë, Ñ¨ÓiÎ ™êfi`«O„`«ºO HÍHõáÈ`Õ ã¨fiÜ«∞O „ÑüÑüÎ W™êÎ~å
Jx K«iÛ™êÎ~°#∞HÀ=K«∞Û. HÍj‡s q∞e>ˇO@∞¡ ˆ~ÃÑÑ¨ÙÊ_»~Ú<å K«~°ÛÅ‰õΩ
ã≤^ŒúÑ¨_®¤~°O>Ë ÃÑ¡aÃã·\ò ÃÑ@ìHõáÈ~Ú<å 1953 Ñïã≤÷u "≥#H˜¯ `≥™êÎ~å Jx
J_»QÆ_®xH˜ ã≤^ŒúÑ¨_®¤~°#∞HÀ=K«∞Û. nxx kQÆ*Ï~°∞_»∞QÍ J#∞‰õΩ<Õ"åà◊√¡
J#∞HÀ=K«∞Û. U"≥∞<ÿ å P PÖ’K«# J™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞, JãÖÉè=í O HÍ^Œ∞. HÍh
#HõûÖˇ@ · ∞¡ UO K«iÛ™êÎ~∞° ? ã¨QOÆ qÑ¨=¡ O W=∞‡x J_»QÖ Æ ~Ë ∞° Hõ^•? „Ñ¨É∞íè `«fiO
q+¨Ü∞« O ‰õÄ_» JO`Õ. <åQÍ áÈ~å\HÍ~°∞Å`À#∂ É’_À áÈ~å@HÍ~°∞Å`À#∂
K«~Û° Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O@∞<åfl~°O>Ë ^•xH˘Hõ ~å[H©Ü∞« ãÖ^Œ~ƒ° Où LOk. "åi áÈ~å@
„áêO`åÅ∞ ^Õâ◊ ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅ∞. JHõ¯_» JÅ[_»∞Å∞ ™êQÆ_O» ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì
Éè„í ^Œ`‰« Ωõ ÉèOí QÆH~õ O° HÍQÆÅ^Œ∞. áêH˜™êÎ<£ |∂z JO>Ë =∞# áêÅ‰õΩÅ‰õΩ x[OQÍ<Õ
ÉèÜ í ∞« O. HÍx ^ÕâO◊ #_çÉÁ_»∞#¤ UO [iy`Õ UO?

J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∂ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∂ K«~°ÛÅ∞
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩ<Õ ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ LO_»QÅ Æ =Ù. „Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^èOŒ , qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å „ÑüÑ¶∞¨ @#
qÑ¨s`« ™ê÷~ÚH˜ ÃÑiy XHõi [=ã¨`åfiÅ<˘Hõ~∞° H©} ∆ O˜ Ñ¨*¿Ë ã ã≤u÷ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞
`«=∞ ~å[H©Ü∞« =∞#∞QÆ_» HÀãÖ W^Œ~Ì ∂° K«~Û° Å‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ Q» Å Æ ~°∞. HÍh =∞#
~å¢+Öì Ö’ JO`«\˜ Ñïã≤`÷ gÕ ∞ ~åÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì K«~Û° Å∞ [~°∞Ñ¨ÙHÀ=Åã≤# 'J=ã¨~O° —
"åiH˜ ÖË^∞Œ .
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© '"Õ∞=Ú K«~Û° Å‰õΩ ~å=Ú— J<Õ "≥ÚO_ç "≥Y · iH˜ „Ñ¨*Ï"≥∂^ŒO
ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì W^Œ~Ì ∂° J™ê^èºŒ "≥∞#ÿ +¨~`° ∞« Å∞ ÃÑ\˜ì ã¨"åà◊√¡ qã¨∞~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
'Ç≤ÏOã¨ q_»<å_ç K«~Û° Å‰õΩ ~°=∞‡#O_ç— Jx „Ñ¨É∞íè `«fiO JO@∞O>Ë 'Z<£H“O@~°∞¡
PÑ≤ =∂ ÃÑ·# x¿+^èOŒ Z`ÕÜ Î ∞« O_ç JÑ¨ÙÊ_»∞ =™êÎO— Jx J#flÅO@∞<åfl~°∞.
x[OQÍ<Õ "åà◊√¡ Ç≤ÏOã¨ q_»<å_ç<å, „Ñ¨É∞íè `«fiO Z<£H“O@~°∞¡ xe¿Ñã≤ x¿+^èOŒ
Z`ÕÎã≤<å W^ŒÌ~°∂ UO =∂\Ï¡_»∞‰õΩO\Ï~°∞? K«O„^ŒÉÏ|∞ PÜ«Ú~å~ÀQÍºÅ
QÆ∞iOKå? x[OQÍ (g~°~Ú<å "å~°~Ú<å) `«=∞ˆH J=ã¨~°O J#∞‰õΩO>Ë U
+¨~`° ∞« Å∂ ÖË‰Ωõ O_® K«~Û° ÅH˘zÛ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~°x Z=iH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞? `«=∞ J=ã¨~O°
HÍ^Œ∞ HÍ|\˜,ì `≥ÅOQÍ} [# rq`«OÖ’ H˘O`« „Ñ¨âßOu LO>Ë ÉÏQÆ∞O_»∞##∞‰õΩ<Õ
"≥„iÉÏQÆ∞Å"åi HÀiHõ HÍ|\˜ì =∂\Ï¡_Õ "å_çH˜ q<Õ"å_»∞ WO`« K«∞ÅHõ#~ÚáÈ`Õ
Z\Ï¡?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
16 U„Ñ≤Öò 2000

Öˇ·Ãã<£¤û Ç¨ÏO`«‰õΩÅ „Ñ¨=∂^ŒO
' Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü—‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»^•O ~°=∞‡x "≥Ú#fl\˜^•HÍ P áêsì
HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ âßYÖ’ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ LO_ç# |Ü«∞ºÑ¨Ù
ã¨q∞‡Ô~_ç¤ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù W=fi_»O PO^Àà◊# HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O. XHõ Hõ`∞« Å
Î
ã¨=∞‡Ü«∞º`À, XHõ [_»Å <åQÆ~åA`À "≥Ú^ŒÅ~Ú# D X~°=_çÖ’
ã¨q∞‡Ô~_ç,¤ x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ LO_ç#
Ç¨ÏiÉè∂í +¨}ü =O\˜"å~°∞ KÕ~_° O» „Ñ¨=∂^Œ ã¨∂zHõ. W@∞=O\˜ ^Œ∞+¨ì
„Ñ¨Ü≥∂QÍÅ∞ "≥Ú^ŒÅ∞HÍ=_»O Hõ+¨ìOQÍh "≥Ú^ŒÖˇ·`Õ "ÕQÆOQÍ
"åºÑ≤OK«QÅ Æ =Ù.
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü g∞^Œ Z=~°∂ áÈ~å@O KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ HÍ^Œ∞.
x*ÏxH˜ P áêsì q^è•<åÅ Ñ¨@,¡ Ñ¨^`úŒ ∞« Å Ñ¨@¡ P"≥∂^ŒO LO_»=K«∞Û,
LO_»Háõ È=K«∞Û QÍh P áêsì g∞^Œ 'áÈ~å@O— KÕÜ∞« _»O Z=iÔH<· å
ZO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°=∞=Ù`«∞O^À TÇ≤ÏOK«_»O Hõ+¨ì"Õ∞. áÈ~å@O
=∂=¸Å∞QÍ J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ , J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ rq`« Ñïã≤`÷ ∞« Å
g∞^Œ KÕ™êÎ~∞° Z=Ô~<· å. XHõ~∞° KÕ¿ã áÈ~å@O XHõiH˜ #K«ÛHõáÈ=K«∞Û.
áêH˜∆HõOQÍ #K«Û=K«∞Û. XHõi<˘Hõ~°∞ u@∞ìHÀ=K«∞Û. JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞
H˘@∞ìHÀ=K«∞Û ‰õÄ_». HÍh XHõi g∞^Œ XHõ~∞° 'áÈ~å@O— KÕã∞¨ HÀ~°∞.
XHõ L^Œº=∞O Ñ¨ÓiÎQÍ J<åºÜ«∂xfl Éèí∞*ÏxÔH`«∞Î‰õΩ#fl@ì~Ú`Õ
^•xÃÑ·# ‰õÄ_» áÈ~å@O KÕ™êÎ~ˆ "≥∂ QÍh Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ QÍh W`«~°
#HõûÖˇ\· ò áêsìÅ#∞ QÍh P ~°H"õ ∞≥ #ÿ L^Œº=∂Å`À áÈÅÛÖË=Ú.

W^ŒO`å Z\Ï¡QÆ∞<åfl Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üÃÑ·# Z=Ô~·<å áÈ~å@O KÕ™êÎ=∞O>Ë
KÕã∞¨ H˘=∞‡#_®xH˜ JÉèºí O`«~O° LO_»#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . HÍh D 'áÈ~å@HÍ~°∞Å∞—
áÈbã¨∞Å Hõ#∞ã¨#flÅÖ’ #_çKÕ „H˜q∞#Öòû J<Õk JO^ŒiH© `≥eã≤# ã¨`º« O. x#fl\˜
^•HÍ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üÖ’ =ÚYº ™ê÷<åÅÖ’ L#fl"åà◊√§ W"åà◊ „H˜q∞#Öòû Z\Ï¡
JÜ«∂º~°#fl „Ñ¨âfl◊ #∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ P áêsì <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ q_çzÃÑ\˜ì ("åà◊√¡ =∞#‰õΩ
qxÑ≤OKÕ@@∞ì K«iÛ™êÎ~x° HÍ^Œ∞ – Z=iH© qxÑ≤OKÕ@@∞ì K«iÛOK«~∞° , Z=Ô~<· å
aQÆ~æ Q° Í K«iÛ¿ãÎ "åix „^ÀÇ¨ïÅO\Ï~°∞) Wk ã¨=∂*ÏxH˜ ZO`« „Ñ¨=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ
áÈHõ_À H˘OK≥O PÖ’z^•ÌO.
D „Ñ¨=∂^•xfl QÆ∞iOz Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∞ KåÖÏ HÍÅOQÍ K≥ÑÙ¨ <Î åfl~Ú
QÍh Z=iH© ÃÑ^ŒÌQÍ Jk Ñ¨\˜ì#@∞ì ÖË^Œ∞. =∂ÔH·<å HÍj‡~üÖ’#∂ J™êûO,
<åQÍÖÏO_£ÖÖ’#∂ Wk fã¨∞‰õΩ#fl ~°∂ÑÖ Z~°∞Hõ HÍ|>Ëì D „Ñ¨=∂^•xfl QÆ∞iOz
PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞<åflO.
|Ü«∞ºÑ¨Ù ã¨q∞‡Ô~_»∂,¡ Ç¨ÏiÉè∂í +¨}Åü ∂, Hõ`∞« Å
Î ã¨=∞‡Ü«∞ºÅ∂ `≥ÅOQÍ}Ö’
WOH˘Hõ =O^Œ =∞Ok `«Ü∂« ~°Ü∂« º~°#∞HÀO_ç. Jk TÇ≤ÏOK«ÖxË q+¨Ü∞« "Õ∞g∞
HÍ^Œ∞. W@∞=O\˜q TÑÖ^Œ∞HÀ=_»O Hõ+Oì¨ QÍh JO^Œ∞‰õΩ<åflHõ "ÕQOÆ Ñ¨ÙOAHÀ=_»O
Hõ+Oì¨ HÍ^Œ∞. P =O^Œ =∞Ok `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ ãÖK«iã¨∞OÎ \Ï~°∞.
áÈbã¨∞ rÑ¨ÙÅÖ’<Õ ãÖK«iã¨∞OÎ \Ï~°∞. "åà◊√¡ ZHõ¯_»∞<åfl Ju ã¨g∞ÑÖÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ
áÈbã¨∞Å∞O\Ï~°∞. "åà◊√¡ Z=i<≥<· å H˘\˜<ì å K«OÑ≤<å PÑ¨_®xH˜ HÍ^Œ∞ – "åi<≥=~Ô <· å
„ÑüÑ¶∞¨ \˜¿ãÎ P „ÑüÑ¶∞¨ @##∞ `«∞OKÕÜ∞« _®xH˜.
'K«@ìO— Q˘_»∞QÆ∞ HÕ^Œ D =∂r q∞e>ˇO@¡ QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞ ^ÀÑ≤_ôÅ‰õΩ,
Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ, Å∂\©Å‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞O\Ï~°∞. Z=~°∂ <ÀÔ~uÎ W^Õ=∞x J_»Q~Æ ∞° .
„Ñ¨^•è #OQÍ #HõûÖˇ\· ò ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å∞QÍ áÈbã¨∞Å∞ ÉèÏqOKÕ "åi<Õ D ^•_»∞Å‰õΩ
QÆ∞iKÕ™êÎ~∞° QÍh PÃÑ·# W`«~∞° Å#∞ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl =ºH˜QÎ `Æ « HõHÅ ∆õ ∞ f~°∞Û‰õΩ<åfl
Jq É’#ãπQÍ J#∞=∞uOK«|_»`å~Ú. J~Ú<å Z=~°∞ #HõûÖˇ\ · ò ™ê#∞Éè∂í u
Ñ¨~∞° Å#fl q+¨Ü∂« xfl gàı¡ x~°~‚ ÚOz (J#∞Éè=í A˝Å∞ HÍ|\˜)ì áÈbã¨∞Å‰õΩ KÕ~"° ™Õ êÎ~∞°
HÍ|\˜ì Jã¨Å∞‰õÄ É’#ãπ‰Äõ ÃÑ^ŒÌ `Õ_® U=ÚO_»É’^Œ∞.
D ÖˇÃ· ã<£û ¤ „H˜q∞#Öòû KÕ¿ã Ãã·fi~°qÇ¨~°O HõeyOKÕ ÉèÜ í ∂« xfl K«∂¿ãÎ
`«ÑÊ¨ J~°O÷ HÍ^Œ∞. |ã¨∞ûÖ’ g∞ Ñ¨H¯õ # ‰õÄ~°∞Û#fl =ºH˜Î q∞=∞‡efl HÍÖËÛã≤ kyáÈ=K«∞Û.
J~°~ú å„u áÈbã¨∞ÅO`å ¿ãì+<¨ Ö £ ’ Éè„í ^ŒOQÍ q„â◊q∞ã¨∞OÎ _»QÍ g∞ WO\˜g∞^Œ Ñ¨_ç
^ÀK«∞H˘x q∞=∞‡efl Kå=Q˘\˜ì ^Œ~å˚QÍ #_çz "≥oá¡ È=K«∞Û. HÍj‡~ü #∞O_ç <åQÍÖÏO_£

^•HÍ Z=i WO\’¡#~Ú<å ‰õÄ~˘Ûx JHõ¯_ç ãÖH∆ÀÉèÏxfl QÆ∞iOz =∂\Ï¡_∞» `«∞O>Ë
WO\˜"åà◊Ö ¡ ’ XHõ~∞° Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ „Ñü H˜\H˜ © #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ K«∂ã¨∞OÎ \Ï~°∞. Ãã·#ºO
qO@∞O^Œx HÍ^Œ∞, áÈbã¨∞Å∞ qO\Ï~°x HÍ^Œ∞. HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ JHõ¯_»
xÅ|_»@ ¤ ∞ì HõxÑ≤OKÕ =ºH˜Î U ÖˇÃ· ã<£û ¤ „H˜q∞#Öò =Ú~îå‰õΩ K≥Ok# "å_À#x
J#∞=∂#O. WO\˜"Ñ·≥ Ù¨ K«∂ã¨∂Î áÈ`«∞#fl ÉÏ@™êi KÕu ãÖzÖ’ `«∞áêH˜ LO^À
„ÔQ<Õ_£ LO^À#x ÉèÜ í ∞« O.
HÍj‡~ü, <åQÍÖÏO_£ =O\˜ „áêO`åÅÖ’ #_»∞ã¨∞Î#fl q∞e>ˇhû "≥#∞Hõ
<åºÜ«∞"≥∞#ÿ PHÍOHõÅ∆ ∞#flÑ¨Ê\˜H© ^•xH˜ XHõ ã≤^•úO`«=∞O@∂ ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì „Hq˜ ∞#ÖòûQÍ
=∂i# '=∂r—Å#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ á⁄O^ŒQeÆ yOk QÍh ã≤^•úO`«ÜÚ« `«"∞≥ #ÿ
#HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O q+¨Ü∞« OÖ’ Jk [~°Q^Æ xŒ "åkOz#"å~°∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . HÍh
K«∂_»QÍ ã≤^•úO`«=Ú#fl q∞e>ˇhûH˜, Jk ÖËx q∞e>ˇhûH˜ =∞^èºŒ JO`« HõzÛ`«"∞≥ #ÿ
qÉè[í # ~ˆ Y ÖË^xŒ J~°=÷ ∞=Ù`«∞#flk. ~åtÖ’ `Õ_® ÖË^xŒ HÍ^Œ∞QÍh JHõ¯_» áêi#
„Ñ¨É∞íè `«fi Z`«∞QÎ _Æ e» Hõ¯_» áê~°=x #=∞‡_»O J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ 'x|^Œ`ú —Õ J=Ù`«∞Ok.
ã¨q∞‡Ô~_ç¤ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ LO_»QÍ<Õ J`«x g∞^Œ KåÖÏ
Jaè Ü ≥ ∂ QÍÅ∞ =KåÛ~Ú. `« # ‰õ Ω ÅO "åà◊ ¡ =∂@Å∞ qx `« # áêsì
™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å<Õ ^Œ∂~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»#fl JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ =KåÛ~Ú. JÑ¨ÙÊ_»∞
P áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« O Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀHõáÈQÍ D =∂@Å#fl "åà◊Ã¡ Ñ·# ^Œ∞"≥∞‡uÎáÈã≤Ok.
WÑ¨ÙÊ_»∞ J`«<Õ P áêsìÃÑ·# ^Œ∞"Õ∞‡q∞\˜ ÉÏO|∞Å∞ ZuÎ"Ü Õ ∞« _®xH˜ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º_»∞.
x*Ï=∂ÉÏ^£Ö’ Ç¨ÏiÉè∂í +¨}ü q+¨Ü∞« =¸ JO`Õ.
JÑ¨ÙÊ_Õ gà◊√¡ Ç¨g∞ WzÛ# 'áÈ~å@O— "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. `≥ÅOQÍ} [#ã¨Éíè
HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ HõsO#QÆ~Ö ü ’#∂ x*Ï=∂ÉÏ^£Ö’#∂ K«OÑ¨Ù`å=∞x ÉˇkiOKå~°∞.
áÈbã¨∞Å‰õÄ „Ñ¨É∞íè `åfixH© #K«Ûx U L^Œº=∞OÃÑ·#~Ú<å gi ÑÖ*Ï Ñ¨_Q» Å Æ ^Œ∞.
gà◊√¡ 'áÈ~å@O— Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÃÑ·# =∂„`«"∞Õ KÕÜ∞« ~°∞. KÕã<≤ å P áêsìH˜ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ
™ê=∂lHõ Ñ¨Ù<åk LOk HÍ|\˜ì Jk Hˆ =ÅO 'P áêsì ã¨=∞ã¨º— HÍ^Œ∞ QÍh, gi
=Å¡ „Ñ¨=∂^ŒO Jxfl ~°HÍÅ „Ñ¨QuÆ jÅ â◊‰Ωõ Å Î ‰õÄ LO@∞Ok. `«H} ∆õ „Ñ¨=∂^ŒO
ãÖQÆu J@∞Oz W@∞=O\˜ ã¨$¿+ì „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºhfl <åQÆiHõ`#« ∂ JÑ¨Ç¨ ã¨ºO
KÕã∞¨ OÎ k. Jq <åâ◊#O HÍ‰õÄ_»^xŒ #"Õ∞‡ "åà◊O¡ ^Œ~∂° WÑ¨Ê\˜ #∞O_Õ D H˜~å~Ú
=Ú~îåÅ ã¨$+≤Hì ˜ =ºuˆ~HõOQÍ QÆ\Qì˜ Í =∂\Ï¡__» O» J=ã¨~O° .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
20 PQÆã¨∞ì 2000

áê`« „Ñ¨â◊flÖË =∞~˘Hõ™êi
JHÀì|~ü 31= `Õn á⁄^Œ∞#Ì fl HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ H˘Ü«¸º~°∞ áÈbãπ¿ãì+<¨ £
ÑïkèÖ’x QÍ^ŒOÑë¡ ã¨g∞ÑÖÖ’ [iy# 'Z<£H“O@~ü— QÆ∞iOz
H˘OK≥O =∂\Ï¡_∞» HÀ=_»O J=ã¨~O° .
Jk =∞Å›~ü =∞O_»ÅOQÍ <å=∂O`«~O° K≥Ok# `å_çK~≥ ¡°
=∞O_»ÅOÖ’x J@g „áêO`«O. P „áêO`åxfl áêÅ<å =º=ã¨÷
q_çzÃÑ\˜ì "≥oá¡ È~Ú KåÖÏ HÍÅO J~ÚOk. HÍ=_®xH˜ `å_çK~ˆ≥ ¡
WÑ¨Ê\˜H© P =∞O_»ÖÏxH˜ ˆHO„^ŒO. J~Ú`Õ =∞O^äŒx #∞O_ç
=∞Ç¨Ï^Õ"£Ñ¨Ó~ü áÈÜÕ∞ ~å¢+¨ì ~°Ç¨Ï^•i #∞O_ç Ñ¨Hõ¯‰õΩ uiy 6
H˜Ö’g∞@~°¡ _®O|~ü ~À_»∞,¤ 6 H˜Ö’g∞@~°¡ HõKåÛ~À_»∞¤ ^•\˜ g∞~°∞
`å_çK~≥ ¡° KÕ~∞° ‰õΩO>Ë JHõ¯_» g∞‰õΩ =∞O_»Å áêÅ<å =º=ã¨÷ Un
HõxÑ≤OK«^Œ∞. áÈbãπ¿ãì+¨<£ H˘Ü«¸º~°∞‰õΩ áÈ~ÚOk. ZOP~ü"À,
ZOÑ≤_ç"À, ZOW"À `«k`«~° =∞O_»Å JkèHÍ~°¡ HÍ~åºÅÜ«∂Å∞
LO_»_®xHÕHÍ JHõ¯_Õ L<åfl~ÚQÍh P JkèHÍ~°¡ =∞HÍO =∞O^äxŒ H˜
`«~e° áÈ~ÚOk. ~Ô "≥#∂º W<£ûÃÑHõ~ì ü (y~åÌ=~ü) HÍ\Ï~°OÖ’ LO\Ï_»∞.
ÃãÊ+¨Öò áÈbã¨∞ =º=¿ã÷ `«ÑÊ¨ ™ê^è•~°} áÈbã¨∞ =º=ã¨÷ (JO>Ë HÀà◊¡
^˘OQÆ`<« åÅ∞, Ãã·Hà˜ §◊ ^˘OQÆ`<« åÅ∞ Ñïâ’kèOKÕ áÈbã¨∞ =º=ã¨)÷ ã¨ÇÏ≤ `«O
P „QÍ=∂ÅÖ’ ÖË#>Ë.ì
#HõûÖˇ@ · ¡ H˜_®flÑπ ÉèÜ
í ∞« O=Å¡ JkèHÍ~°∞Öˇ=fi~°∂ P =∞O_»Å
Hˆ O„^ŒOÖ’ LO_»_O» ÖË^xŒ „Ñ¨É∞íè `«fiO JO@∞Ok. D "åºYº#∞

XÑ¨ÙÊ‰õΩO>Ë 'W^ŒiÌ H© =∞^èºŒ „Ñ¨[Å∞ #eyáÈ`«∞<åfl~°—x XÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl@ì=Ù`«∞O^Œx
K≥ÑÊ≤ nxx u~°ã¯¨ iOK«=Åã≤# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . x*Ïxfl QÆ∞iÎOK«_O» =Å¡ Z=iH˜
#+¨=ì ∞~Ú<å ^•xx QÆ∞iÎOK«_"» ∞Õ JO^ŒiH© =∞Ozk. J~Ú`Õ 'J#flÅ— g∞^Œ
`«ÑÙ¨ Ê ÃÑ>Ëì J=HÍâ◊O LOk Hõ^• Jx „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# ÉÏ^èºŒ `«Å #∞O_ç `«ÑÙ¨ ÊH˘x
KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞e¿Ñã¨∞HÀ=_®xfl ã¨=∞i÷OK«=Åã≤# J=ã¨~O° ‰õÄ_» ÖË^∞Œ . ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ #
6 H˜Ö’g∞@~°¡ HõKåÛ ~À_»∞#¤ ∞ _®O|~ü ~À_»∞Q¤ Í =∂iÛ, P Ñ¨H¯õ =∂<Õ~∞° ÃÑ·#
=O`≥# Hõ\ì˜ `å_çK~≥ #¡° ∞ z#fl F^≥Å g∞^Œ∞QÍ =∞O^äxŒ H˜ HõeÑ≤#@ì~Ú`Õ, W^Õ
=∞O^äŒx #∞O_ç =∞Ç¨Ï^Õ"£Ñ¨Ó~ü‰õΩ ^ŒQÆæi`À= J=Ù`«∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»∞ P ~À_À¡
HÍ=Åã≤#O`« ~åHõáÈHõÅ∞O\Ï~Ú, áêÅ<å =º=ã¨÷ HõhãÖ Ñ¨Q\ Æ ˜ Ñ¨Ó@ ^è~·≥ º° OQÍ
`å_çK~≥ Ö ¡° ’ LO_»=K«∞Û. `«# áêÅ##∞ „Ñ¨[Å‰õΩ JOkÜ«∞º_»O J=ã¨~=° ∞h
Jk `«# Hõ~=Î° º=∞h „Ñ¨É∞íè `«fiO ÉèÏqOz#@ì~Ú`Õ P Ñ¨x KÕã≤ LO_»=K«∞Û.
áÈ`Õ, Z<£H“O@~ü [iy# Ñ¨ûúŒ QÆ∞iOz WÑ¨Ê\˜Hˆ H˘xfl q+¨Ü∂« Å∞
|Ü«∞\˜H˘KåÛ~Ú. K«xáÈ~Ú# U_»∞QÆ∞~°∂ ¢ã‘Ö Î Ë HÍ=_»O `˘Å∞`Õ JO^Œi ^Œ$+≤hì
PHõiO¬ z# q+¨Ü∞« O. JO^Œ~∂° ¢ã‘Ö Î Ë HÍ=_®xH˘Hõ HÍ~°}O LOk. áÈbã¨∞Å∞
K≥ÑÊ≤ #@∞ì Z^Œ∞~°∞ ÉÁ^Œ∞~°∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iy LO>Ë ¢ã‘Å Î ∞ =∂„`«"∞Õ K«xáÈ=Åã≤#
JQÆ`º« O LO_Õk HÍ^Œ∞. HÍx [iyOk "Õ~ˆ .
=ÚO^Œ∞ ~ÀA ~å„u #∞O_ç Ñ‘ÑÙ¨ Öòû "å~ü ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞ 22 =∞Ok JHõ¯_»
L<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ 13 =∞Ok ÑÙ̈~∞° +¨µÅ∞, 9 =∞Ok ¢ãÅÎ‘ ∞, 'Z<£H“O@~ü— [iy#ÑÙ̈Ê_»∞
"åà◊O¡ `å XHõ KÀ@ ã¨=∂"Õâ=◊ ∞~Ú ÖË~∞° . "åi ã¨=∂"ÕâO◊ JÑ¨Ê\˜Hˆ [iyO^À ÖËHõ
WOHÍ [~°Q#Æ ∞O^À QÍh P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Z=i Ñ¨#∞ÅÖ’ "å~°∞ x=∞QÆfl=∞~Ú
L<åfl~°∞. ¢ã‘Å Î Ö’ #Å∞QÆ∞~°∞ XHõ Ñ¨H¯õ "åQÆ∞ ^ŒQ~æÆ ° ™êfl<åÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. |@ìÅ∞
L`«∞‰õΩ¯O@∞<åfl~°∞. `«H¯˜ # ¢ã‘Å Î ∞ Ñ¨H¯õ <Õ J<åflÅ∞ uO@∞<åfl~°∞. gà◊√¡ ™êfl#O
KÕã∞¨ #Î flO^Œ∞=Å¡<"Õ ∂≥ , =∞QÆ"åà◊√¡ H˘OK≥O ^Œ∂~å# L<åfl~°∞.
P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =~°OQÆÖò lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# ÃãÊ+¨Öò áÈbã¨∞Å∞ =KåÛ~°∞.
#HõûÖˇ@ · ∞¡#fl ã¨Ö
÷ Ïxfl =¸_»∞"≥Ñ· Ù¨ Å #∞O_ç ã¨g∞Ñ≤OKå~°∞. =∞QÆ"åà◊√#¡ fl "≥Ñ· Ù¨ =∂„`«"∞Õ
`«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO_»_»O =Å¡ =∞QÆ"åà◊¡O^Œ~°∂ (H˘O^Œ~°∞ HÍÅ∞ÊÅ∞
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩO@∂) `«Ñ≤ÊOK«∞HÀQÆeQÍ~°∞. ¢ã‘ÎÅÖ’ W^ŒÌ~°∞ ‰õÄ_» J^Õ kâ◊QÍ
`«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞ ("åi^Œ~Ì ∂° QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~x° =^ŒOu). K«xáÈ~Ú# U_»∞QÆ∞iÖ’
#Å∞QÆ∞~°∞ XHõ KÀ@ Ñ¨_ç L<åfl~°∞. W^Œ~Ì ∞° =∞~˘HõKÀ@, XHõ J=∂‡~Ú =∂„`«O
H˘OK≥O ^Œ∂~°OÖ’ Ñ¨_ç L<åfl~°∞.

™êfl#O KÕã∞¨ #Î fl"åix ÖË^• ™êfl#O =ÚyOK«∞H˘x "åQÆ∞ #∞O_ç ÃÑ·H˜ =ã¨∞#Î fl
"åix – J^Õ ã≤u÷ Ö’ HÍeÛ K«Oáê~°x #=∞‡_®xH˜ P^è•~åÅ∞<åfl~Ú. `«=∞ a_»Å ¤
=∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ K«∂ã≤# `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ Jq '|iÉÏ`«— L<åflÜ«∞h '`«e¡ Hõ_∞» Ñ¨Ù
#∞O_ç Ze¡#@∞ì— L<åflÜ«∞h J<åfl~°∞. XHõi^Œ~Ì ∞° â◊"åÅ#∞ áÈãπ=ì ∂~°Oì J~Ú#
`«~°∞"å`« K«∂™ê~°∞ HÍ|\˜ì â◊=Ñ¨sHõ∆ [i¿Ñ _®Hõì~°∞¡ |@ìÅ∞ f¿ã™êˆ~"≥∂
J#∞HÀ=K«∞Û. HÍx `å_çK~≥ ¡° x"åã≤ ã¨=∞‡Hõ¯ `«e¡ `«# a_»¤ =∞$`«^ÇÕ ¨ xfl â◊=Ñ¨sHõ‰∆ Ωõ
=ÚO^Õ =∞O^äxŒ „Ñ¨É∞íè `«fi Pã¨Ê„uÖ’ K«∂™ê#h, 'ÅOQÍ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ |@ìÖgË
XO\˜ g∞^Œ ÖË=—h ã¨Ê+Öì QÍ JO@∞#flk. XO\˜g∞^Œ |@ìÅ∞ ÖË=#QÍ<Õ "åix
'ˆ~Ñπ KÕã≤ K«Oáê~°—x J#∞=∂xã¨∞#Î fl"å~°∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ QÍh ^•xH˜ÑÊ¨ \˜ =~°‰Ωõ
P^è•~åÅ∞ ÖË=Ù.
=∞# ~å¢+¨ì áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO „‰õÄ~°`åfixfl QÆ∞iOz WÑ¨Ê\˜HÔ xfl Hõ^Å Œä ∞
q<åfl=∞O>Ë U H˘`«Î L^ŒO`«=¸ =∞#‰õΩ #=∞‡ÖËxkQÍ HõxÑ≤OK«^∞Œ . P „‰õÄ~°`fi« O
"≥∞^Œ_∞» <Õ `«ÑÊ¨ =∞#ã¨∞#∞ `åHõx ^Œâ◊ =ã¨∞#Î fl^Õ"∂≥ ‰õÄ_». J^Õ [iy# <å_»∞
^•x q[Ü«∞O ÑïÑ¨Ó~°=‚ ∞~Ú#>Ë.ì P =∞^èºŒ XHõ Ñ¶∞¨ @#Ö’ Z^Œ∞~°∞HÍÅ∞ÊÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ ã¨~O° _»~ü J=Ù`å=∞x KÕ`∞« ÖˇuÎ =ÚO^Œ∞H˘zÛ# W^Œ~Ì ∞° ^Œà◊
ã¨É∞íè º~åà◊#¡ ∞ ã¨r=OQÍ *ˇÅ · ∞‰õΩ ÑÖÑ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ HõsO#QÆ~ü áÈbã¨∞Å∞ `«=∞#∞
`å=Ú Jaè#OkOK«∞H˘x 'D Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∂Å „Ñ¨Kå~°"≥∞O`« J|^Œú"≥∂
K«∂_»O_ç— Jx x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕã#≤ @∞ì *Ï˝ÑH¨ Oõ . P 'B^•~°ºO— HÍHõ`åmÜ«∞
=∞~Ú#^Õ#x QÍ^ŒOÑë¡ Ñ¶∞¨ @# ~°∞A=Ù KÕã#≤ >Ëì ÉèÏqOK«=K«∞Û. ¢ã‘Å Î ∞, Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞
J#fl ãÖQÆu Ñ¨H¯õ #Éˇ\,ì˜ xã¨ûÇ¨Ü«ÚÅ#∞ L^ÕâÌ º◊ Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ HÍeÛ K«OÑ¨QÅ Æ
„‰õÄ~°`åfixfl Z\Ï¡ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe? J@∞=O\˜ „‰õÄ~°`fi« O =¸sÎÉqíè Oz#
áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÍxfl `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ J^˘Hõ Q˘Ñ¨Ê q+¨Ü«∞=∞x ÉèÏqOKÕ
K«O„^ŒÉÏ|∞ ~å*Ïºxfl QÆ∞iOz U=∞#∞HÀ"åe? JÑ¨Ê\˜H˜ xã¨ûÇ¨Ü«ÚÖˇ<· å "å~°∞
QÆÒ« Ö’ „‰õÄ~°OQÍ „Ñ¨=iÎOz# "å~°~Ú`Õ, `«=∞ "åix Ç¨Ï`«=∂iÛ# "åÔ~`· ,Õ
"åix K«OÑ¨_®xfl – P"≥∂kOz<å P"≥∂kOK«‰Ωõ <åfl – J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. HÍh
D ¢ã‘Å Î ∞ J@∞=O\˜"å~°∞ HÍ^Œ∞. XHõ~∞° =¸_»∞ <≥ÅÅ HÕ^Œ, XHõ~∞° P~°∞
<≥ÅÅ HÕ^Œ, XHõ~∞° `˘q∞‡k <≥ÅÅ HÕ^Œ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~üÖ’ KÕi# "å~°∞. 'JO^Œ~∂°
JuÎO\˜ "ÕkOè Ñ¨ÙÅ∞ `«@∞ìHÀÖËHõ JO_»~„ü Q“O_£ áÈ~Ú# "åˆ~—#x HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡
Zãπ.Ñ≤ QÍ~°∞ "≥H¯˜ iO`«QÍ J<åfl~°∞ ‰õÄ_». Jk x[=∞~Ú`Õ ^•xx U q^èOŒ QÍ
J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åÅ#fl ãÖQÆu J@∞Oz, 'JuÎO\˜ "ÕkOè Ñ¨ÙÅ∞— `«@∞ìHÀÖËHõ ^ŒàO◊ Ö’

x#fl "≥Ú#fl KÕi# J=∂‡~ÚÅ#∞ Ñ¨@∞ìH˘x HÍeÛ K«OÑ≤# `«# ã≤|ƒOk QÆ∞iOz
Zãπ.Ñ≤QÍ~°∞ U=∞O\Ï~°∞?
WHõ¯_Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ ‰õÄ_» XHõ „Ñ¨âfl◊ "ÕÜ∞« Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. Hˆ =ÅO H˘xfl <≥ÅÅ
HÕ^Œ P áêsìÖ’ KÕi# D ¢ã‘Å Î Ö’ HõhãÖ #Å∞QÆ∞iH˜ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ~å[H©Ü∞«
J#∞Éè=í OQÍh L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ#fl K«i„`«QÍh ÖË^xŒ PÜ«∂ „QÍ=∞ã¨∞Å Î ∞
JO@∞<åfl~°∞. =Ü«∞ã¨∞Ö’#∂ "åà◊√¡ z#fl"åˆ~. W@∞=O\˜ "åix <Õ~∞° QÍ ™êÜ«Ú^èŒ
^ŒàÏÅÖ’H˜ fã¨∞HÀ=_»O ã¨|ÉË<å? "åà◊√¡ U HõëêìÅ =Å¡<<·≥ å P áêsìÖ’H˜ =zÛ
LO_»=K«∞Û. HÍh =∞$`«∞º=Ù`À `«ÅÑ¨_Õ ™ê÷~ÚH˜ Z^ŒQ_Æ O» J<Õk XHõ\˜ LO_»^•?
"åˆ~ P x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩ<åfl~°x J#_®xH˜ "åiH˜ JO`«\˜ q[˝`« LO^•? z#fl
F^≥Å‰õΩ K≥Ok# ã¨fiÑ¨fl 13 ãÖ=`«û~åÅ J=∂‡~Ú. ÉÏ^èºŒ `åÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞‰õΩ<Õ =Ü«∞ã¨∞ P"≥∞‰õΩ LO_»QÅ Æ ^•?
q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 'U*ò PÑ¶π Hõ<Ã£ ãO\ò— JO\Ï~°∞. JO>Ë ã¨=∞‡uOKÕ
=Ü«∞ã¨∞ Jx J~°O÷ . qÑ¨"¡ åxH˜ ‰õÄ_» J@∞=O\˜ =Ü«∞™⁄Hõ\˜ LO_»^•? NÅOHõ
`«q∞à◊√Å „âıÜ≥∂aèÖÏ+¨µÅ #∞O_ç ZÖò\˜\˜W D „Ñ¨â◊fl H˘O`« HÍÅOQÍ
Z^Œ∞~°∞¯O@∞#flk. `≥ÅOQÍ}Ö’ ‰õÄ_» =Ú‰õΩ¯Ñ¨KÛ« ÖÏ~°x Ñ≤ÅÅ ¡ ∞ ™êÜ«Ú^èŒ
K«~º° ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O, „áê}ÏÅ∞ fÜ«∞_»O, JiÊOK«_O» K«∂ã¨∞OÎ >Ë Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞
‰õÄ_» D „Ñ¨âfl◊ Å∞ J_»QHÆ õ `«ÑÊ¨ ^ŒxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
26 #=O|~ü 2000

Wk =∞#O^Œi ã¨=∞ã¨º ‰õÄ_»
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ #∞ Ç¨Ï`«º KÕã#≤ =∂r
#HõûÖˇ@· `¡ À `«=∞‰õΩ ãÖ|O^èOŒ JO@QÆ@_ì O» J<åºÜ«∞=∞O@∂ ~å¢+¨ì
áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO =ºHõOÎ KÕã#≤ f„="≥∞#ÿ x~°ã#¨ `«# ÅH∆Íºxfl
™êkèOzO^•?
"åà‹=¡ ~À K«OÑ≤`Õ áÈbã¨∞Å#∞ J#=ã¨~O° QÍ JO@∞<åfl~°∞
Jx „Ñ¨[Å#∞ #q∞‡OK«QeÆ yO^•?
H˘O`«=∞Ok #"Õ∞‡ LO\Ï~°∞. ã¨=∂[OÖ’x „Ñü <Õ~ã° ∞¨ _Î ç
QÆ∞iOp ZÑ¨Ê\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÍxH˜
™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì 'go¡\Ï¡ `«Ü∂« ~°Ü∂« º~°x =∂‰õΩ `≥b^Õ? WOHõ
gà◊¡ P@Å∞ ™êQÆx=fiO— J#fl _ç.l.Ñ≤ ^˘~°QÍi „Ñ¨H@ õ # J|^Œ=ú ∞x
H˘\˜áì êˆ~Ü«∞_®xH˜ gÅ∞ÖË^<Œ Õ "åà◊√¡ LO\Ï~°∞.
Wk x["≥∞`ÿ Õ JO^Œ~=° ¸ ãÖ`À+≤OKÕ "å~°"∞Õ . HÍh x[O
HÍ^Œx #=∞‡_®xH˜ HõhãÖ =¸_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú.
XHõ\,˜ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ Ç¨Ï`«º‰õΩ =ÚO^Œ∞~ÀA J`«x Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å∞
#~¸=ÚnÌ<£ JO_£ HõOÃÑh Éè∞í =#yiÖ’ ~À_»∞¤ g∞^Œ HõxÑ≤OKå~°∞.
"åà◊`¡ À ÉÏ@∞ ™êÜ«Ú^è∞Œ Å~Ú# áÈbã¨∞Å∞<åfl~°∞. (ã¨~ã° <¨ Õ XHõ \Ï\Ï
ã¨∞"≥∂ rÑ¨Ù ‰õÄ_» HõxÑ≤OzO^ŒO\Ï~°∞.) JO>Ë áÈbã¨∞Å Hõà√◊ ¡ QÆÑÊ≤
HÍ^Œ∞, áÈbã¨∞Å#∞ "≥O|_ç ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ "å~°∞ ãÖK«iã¨∞<Î åfl~°x J~°O÷ .
~Ô O_»∞, "åà◊#¡ ∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ ~°OQÍÔ~_ç¤ „H˜q∞#Öò HÀ~°∞Ö
ì ’
Ç¨[~°∞ ÃÑ\˜#ì Ñ¨ÙÊ_»∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ "åix K«∞@∞ì=Ú\˜ì

"åiÃÑ·# Ñ¨ÓÅ∞ [ÖÏ¡~∞° . x<å^•Å∞ WKåÛ~°∞. "å~°O`å #~¸=ÚnÌ<,£ ã¨q∞‡Ô~_ç¤
=ÔQ~· åÅ HÀ=‰õΩ K≥Ok# kQÆ*Ïi# =∂rÖË#x áÈbã¨∞Å∞ J#flÑ¨Ê\˜H© P QÆ∞OÑ¨ÙÖ’
=∞Ñ¶ì‘ áÈbã¨∞Å∂ L<åfl~°x QÆ∞~°∞ÑÎ @ ¨ Qì Å
Æ "å~°O\Ï~°∞.
=¸_»∞, áÈbã¨∞ Hõã_ì¨ Ö
ô ’ L#fl Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å =ÚMÏÅÖ’ U
qKå~°=¸ ÖËHáõ ÈQÍ, J`«xx `å"Õ∞ Ç¨Ï`«º KÕ™ê=∞x \˜.q HÔ "≥∞~åÅ‰õΩ K≥áêÊ~°∞.
WOH˘O`« =∞Okx Ç¨Ï`«º KÕ¿ãk LO^Œx ‰õÄ_» „H˜q∞#Öò HÀ~°∞ìÖ’ `«=∞#∞
K«∞@∞ì=Ú\˜#ì 'Jaè=∂#∞Å—`À J<åfl~°∞. áÈbã¨∞Å Hõã_ì¨ Ö ô ’ LO@∂ WOHÍ
Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕÜ∞« É’`å=∞x aQÆ~æ Q° Í K≥ÑÊ¨ _»O z#fl q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. áÈbã¨∞Å
q∞„`«`fi« "Õ∞ ÖËHáõ È`Õ \˜.q Kå<≥Öûò ‰õΩ WzÛ# 'XÑ¨ÙÊHÀÅ∞—, „H˜q∞#Öò HÀ~°∞Ö ì ’
KÕã#≤ „Ñ¨H@ õ # "åix KåÖÏ W|ƒOk ÃÑ@ìQÅ Æ =Ù.
go¡îÌŒ ãÖQÆu J\Ï¡ LO_»QÍ, gi `«Å^Œ<flÕ Ñ¶∞¨ #∞_»∞ Hõ`∞« Å
Î ã¨=∞‡Ü«∞º
áÈbã¨∞Å Hõ#∞ã¨#flÅÖ’<Õ "≥∞Å∞QÆ∞`å_»<kÕ =~°OQÆÖ,ò HõsO#QÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’ JO^ŒiH©
`≥eã≤# ãÖQÆ`.Õ J`«#∞ PÜ«Ú^èOŒ Ñ¨H¯õ # ÃÑ@∞ìH˘x ÑÖKåÜ«∞`«∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï_»∞.
P ÑÖKåÜ«∞`«∞Å‰õΩ J`«#∞ áÈbã¨∞ rÑ¨ÙÖ’ =zÛáÈ~Ú# L^ŒO`åÅ∞<åfl~Ú.
ãÖQÆu |Ü«∞\˜H˜ á⁄ˆH¯ãïH˜ `«=∞ *Ë|∞Ö’ L#fl Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å#∞ áÈbã¨∞Å∞
'JÔ~ã¨∞ì— KÕã≤ 'pè! go§O`«QÍ kQÆ*ÏiáÈÜ«∂~å! =∂‰õΩ `≥b^Õ— JO@∂
J=∂Ü«∞Hõ`fi« O #\˜ã∞¨ <Î åfl~°∞ QÍh, PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO QÆ∞iOz
`≥eã≤# "åÔ~=fi~°∂ WO^Œ∞Ö’ x["≥∞#ÿ J=∂Ü«∞Hõ`fi« O LO^Œx QÍh x["≥∞#ÿ
Ñ¨âßÛ`åÎÑO¨ LO^Œx QÍh #=∞‡~°∞. Jk Hõ~_° ∞» QÆ\#ì˜ *Ïu. ^•xH˜ Ñ¶e¨ `åÖË
`«ÑÊ¨ "Õ~ˆ „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ `≥eÜ«∞=Ù.
`«=∞ KÕuHÕ^Œ '=∂rÅ—`À ~°∂á⁄Ok# H˜~å~Ú Ç¨ÏO`«Hõ =¸Hõ LO_»_O»
KåÖÏ KåÖÏ „Ñ¨Ü∂≥ [#Hõ~=° ∞<Õk q∞e>ˇO\ò L^Œº=∂Å∞#fl Jxfl „áêO`åÅÖ’#∂
„Ñ¨É∞íè `«fi ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ „QÆÇÏ≤ Oz# ã¨`º« O. JO`« qÅ∞=~Ú# ã¨`åºxfl
"å~°∞ XHõ Ñ¨\Ïì# KÕ*Ï~°x=fi~°∞. Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ Ç¨Ï`«º `«~∞° "å`« =∞# áêÅ‰õΩÅ∞
KÕã#≤ „Ñ¨H@ õ #Å ÖÏO\˜q HÍj‡~üÖ’#∂ J™êûOÖ’#∂ `«~K ° ∞« qO@∞O\Ï=Ú.
'ã¨~å¯s q∞e>ˇO@∞¡— Jx [#O Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<Õ =∂r q∞e>ˇO@¡ =Ú~îåÅ PQÆ_®Å∞
"≥∂`å^Œ∞ g∞i#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ 'gi PQÆ_®ÅxOHõ Hõq∆ ∞OKÕk ÖË^∞Œ . "åix J^Œ∞Ñ¨Ù
KÕ™êÎO— Jx „Ñ¨É∞íè `«fi Jkè<`Õ Å « ∂ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∂ Ãã·xHõ JkèHÍ~°∞Å∂
„Ñ¨Hõ\˜ã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍh UO [~°QÆ^Œ∞. "åà◊√¡ WOHÍ PÜ«Ú^è•Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x
u~°∞QÆ∞`«∂<Õ L<åfl~°∞ Hõ^• Jx P `«~∞° "å`« „Ñ¨É∞íè `åfihfl áÈbã¨∞Å#∂ J_çy`Õ,

'"åà◊‰¡ Ωõ q∞e>ˇO@¡ =Å¡ „áê}ÉèÜ í ∞« O LOk =∞i. "åà◊#¡ ∞ g∞~°∞ HÍáê_»`å~å?—
Jx =∞#ÖËfl Z^Œ∞~°∞ „Ñ¨âfl◊ J_»∞QÆ∞`å~°∞.
P`«‡~°H}∆õ ¿Ñi@ Ñ¨@∞ì‰Ωõ #fl `«∞áê‰õΩÅ`À "åà◊√¡ "åºáê~°ã∞¨ Å Î #∞ ÉˇkiOz
_»|∞ƒÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°x JO>Ë, 'HõOÃÑÂO¡ \ò W=fiO_ç qKåi™êÎO— JO\Ï~°∞.
HÍh UO [~°Q^Æ ∞Œ . "åà◊√§ =∞m¡ ~À_À¡ u~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO\Ï~°∞. g∞~°∞ WOH˘Hõ™ê~À
~Ô O_»∞™ê~À¡ „Ñ¨É∞íè `åfihfl áÈbã¨∞Å#∂ J_»∞QÆ∞`å~°∞. P `«~∞° "å`« WOHõ J_»Q_Æ O»
=∂<Õ™êÎ~°∞. D Öˇ·Ãã<£¤û Ç¨ÏO`«‰õΩÅ#∞ ã¨=∂[OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ g∞~°∞ ‰õÄ_»
JOwHõiOz J_»ã˚ ìπ J~Ú |`«H_õ O» <Õ~∞° Û‰õΩO\Ï~°∞. HÍj‡~ü, J™êûO, <åQÍÖÏO_£
=O\˜ „áêO`åÅ∞ D ^Œâ#◊ ∞ WÑ¨Ê\˜Hˆ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~Ú. q∞e>ˇhûx Z^Œ∞~À¯=_»OÖ’
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ‰õΩ giÑ¨ÙÊ_˘Hõ „Ñ¨^•è # ™ê^è#Œ O.
=∞#HÕHÍ Wk H˘`«Î HÍ|\˜ì ^˘~°QÍ~°∂, "åi =ÚYº=∞O„uQÍ~°∂ ã¨Éºíè
ã¨=∂[O PtOKÕ „Ñ¨H@ õ #Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. H˘<åflà◊H¡ k˜ JÅ"å@~ÚáÈ~Ú# `«~∞° "å`«
P ÉÏ^èŒ LO_»^∞Œ . "åà◊#¡ ∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ "å_»∞HÀ=K«∞Û. "åà◊√¡ áÈbã¨∞ÅH˘Hõ
™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÆO =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞ WO>ˇe*ˇ<û£ U*ˇhû ‰õÄ_». `å=Ú Ñ¨x KÕã≤
|Ü«∞\˜H˘zÛ# L^Œº=∂xfl QÆ∞iOz "åà◊‰¡ Ωõ KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞ã¨∞. P *Ï˝<åxfl
P L^Œº=∂xfl <åâ◊#O KÕÜ∞« _®xH˜ "å_»_®xH˜ "åà◊√¡ ã≤ÔúŒ QÍ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ "åix
áÈbã¨∞ÖˇO^Œ∞‰õΩ áÈQ˘@∞ì‰õΩO\Ï~°∞? K«\ÏìxHÀ áêÅ<å huHÀ ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç
áÈQ˘@∞ì‰Ωõ O>Ë "å~°∞ `≥Å∞QÆ∞ áÈbã¨∞ÖË HÍ~°∞.
D „H˜q∞#Öò =∂r Öˇ=fiiH© #HõûÖˇ@ · ¡ =Å¡ „áê}ÉèÜí ∞« O ÖË^xŒ K≥ÑÊ¨ _»O
<å L^ÕÌâ◊ºO HÍ^Œ∞. P ÉèíÜ«∞O "åà◊√¡ áÈbãπ U*ˇO@∞¡QÍ =∂i# `«~°∞"å`Õ
=zÛO^Œ#_»O ‰õÄ_» JO^Œi q+¨Ü«∞OÖ’#∂ x[O HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍh
HÍ~°}"Õ∞^≥<· å, P ÉèÜ í ∞« O #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_®xH˜ WÑ¨Ê\˜ ^•HÍ J#∞Hõ} ∆ O
^Õfi+≤Oz# ~å*ÏºxH˜ U*ˇO@∞¡QÍ, ã¨~å¯s q∞e>ˇO@∞¡QÍ =∂~°_®xfl "åiH˜ "åÔ~<· å
U q^èOŒ QÍ ãïÌ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO\Ï~À! #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’ =ÚYºOQÍ
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œ$HõÊ^äOŒ Ö’ – ~å[ºOÑ¨@¡ ^Õfi+Ö XHõ „Ñ¨^•è # ÅHõ} ∆ O. P áêsì
HÍ~°ºHõ~Ö Î° Ë HÍ^Œ∞, |Ü«∞@ LO_Õ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å~Ú# |∞kúr=ÙÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O
U q+¨Ü∂« xfl qâı+¡ O≤ z<å '~å*Ïºxfl— Hˆ O„^ŒO KÕã≤ =∂\Ï¡_∞» `«∞O\Ï~°∞.
J@∞=O\˜ L^Œº=∞O #∞O_ç |Ü«∞@H˘zÛ# "åiÖ’<Õ '~å[ºO
U*ˇO@∞¡—QÍ `«Ü«∂~°~Ú# "å~°∞ WO`« =∞Ok LO_»_»O H˘OK≥O Pâ◊Û~°ºO
HõeyOK«=Åã≤# q+¨Ü∞« "Õ∞. D Éè™í ê‡ã¨∞~°∞Å∞ ZHõ¯_ç #∞O_ç =ã¨∞<Î åfl~°∞? Ñ¨^àÕ ¡◊

HÕ^Œ Wk TÇ¨ÏHõO^Œx q+¨Ü∞« O. <åÅ∞QÆ~Ú^Õà<¡◊ å_»∞ „w<£>Qÿˇ ~Æ ûü , „HÍOu¿ã#
=O\˜ ¿Ñ~°∞¡ "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ@ q#|_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ Jq =∞Ñ¶ì‘ áÈbã¨∞Å a<åg∞ ¿Ñˆ~#¡ h,
'ã¨~å¯s q∞e>ˇO@∞¡— ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ ^˘iˆH Ñïã≤u÷ WHõ¯_» ÖË^hŒ J#∞‰õΩ<åflO.
P #=∞‡Hõq∞Ñ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨\ÏÑÖK«Å~ÚOk. lÖÏ¡H˘Hõ =Ú~îå – x*Ï=∂ÉÏ^£,
HõsO#QÆ~,ü =~°OQÆÖ,ò #ÖÁæO_», D =∞^èºŒ =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~Ö ü ’ ‰õÄ_» `«Ü∂« ~°~ÚOk.
`«=∞Ö’ #∞O_Õ Pq~°ƒqù Oz# D „H˜q∞#Öò =¸HõÅÃÑ·# „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ=_®xH˜
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü =O\˜ áêsìÅ∞ ã≤ÔúŒ QÍ<Õ LO\ÏÜ«∞#_®xH˜ ãÖ^ÕÇÏ¨ "Õ∞g∞ ÖË^∞Œ QÍh
"åÔ~\Ï¡ Pq~°ƒqù OKå~°x PÖ’zOK«_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ L<åflÜ«∂ JO>Ë =∂„`«O
ãÖ^ÕÇÏ¨ "Õ∞. `«ÑÙ¨ Ê '~å[ºO— g∞^Œ ÃÑ@ì_O» `À<Õ "åi qâı+¡ } ¨ =ÚQÆ∞ã¨∞OÎ k.
`«Ñ¨ÙÊ Z=i^≥·<å HÍ=K«∞Û#∞ QÍh #+¨ìO =∂„`«O JO^Œin. áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÆO ~°H} ∆õ Ö’ Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å∞ ã¨=∂[OÖ’ Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í ãÖK«iã¨∞OÎ _»_O»
q∞e>ˇO\ò L^Œº=∂Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞, ã¨=∂[OÖ’ JO^ŒiH© Ç¨xHõ~°O.
„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxˆH Ç¨xHõ~°O. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ „QÆÇ≤ÏOKÕ@@∞ì
KÕÜ∞« QÆey`Õ, Jk Hˆ =ÅO #HõûÖˇ@ · ∞¡, "åi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å ã¨=∞ã¨º HÍ^Œx
„Ñ¨[Å‰õΩ K≥ÑÊ¨ QÆey`Õ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ =∞~°}O =$^ä• HÍ^Œ∞.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
10 _çÃãO|~ü 2000

„Éèí=∞ÖË J~Ú`Õ "å\˜ "≥O@
Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ fÜ«∞_»O ^ÕxH˜?
D "å~°O HÍÅ"£∞‰õΩ 'â◊OHõ~<° £ QÍi „Éè=í ∞Å‰õΩ *Ë*ÅË ∞— J#fl ji¬Hõ
ÃÑ_»^•=∞#∞‰õΩ<åfl#∞. HÍh H˘O`« =∞OkH˜ "åi ÉèÏ+¨Ö’<Õ ["å|∞
K≥Ñ¨Ê_»O =Å¡ "Õ∞Å∞ HõO>Ë #+¨ì"Õ∞ Z‰õΩ¯= LO@∞Ok. D
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’x |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=ÙÅ∞ P HÀ=‰õΩ K≥Ok#"å~°∞. <Õ#∞
áœ~°ã¨ÊO^Œ# "ÕkHõ ã¨É∞íè º_çx HÍ#∞. JO^Œ∞=Å¡ PQÆãìπ 19 <å\˜
„Ñ¨*Ï`«O„`« ãÖzHõÖ’ P "ÕkHõÃÑ·# |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù KÕã#≤ q=∞~°≈‰õΩ
(<Õ#∞ J`«x ÉèÏ+¨Ö’ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ _»O ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì ^•xx '^•_ç— J#_»O
ÖË^∞Œ , q=∞~°≈ JO@∞<åfl#∞) <Õ#∞ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ
K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨@¡ U J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =∞~åº^Œ áê\˜ã∞¨ #Î fl^Œx
áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõÃÑ·# |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù q=∞~°≈ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~À JO`Õ
J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =∞~åº^Œ "å~°∞ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù Ñ¨@¡ ‰õÄ_» áê\˜™êÎ~x°
<å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#∞ HÍ|\˜ì <å |~°∞=Ù HÍxk <å g∞^Œ "Õã∞¨ H˘x <Õ#∞
J=ã¨~=° ∞#∞‰õΩ<Õ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨ÊOk™êÎ#∞.
U „Ñ¨*Ï ãÖÑ¶¨∂Å~Ú`Õ `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ÅÖ’ f„="≥∞ÿ#
x~°ƒO^è•xH˜ QÆ∞~°=Ù`«∞<åflÜ«∞x |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù JO@∞<åfl~À P
ãÖÑ¶¨∂Å‰õΩ K≥Ok# "å~°∞ JÔ~ã¨ì~Ú`Õ ~å¢+¨ì _ç.l.Ñ≤`À#∂,
Ç¨ÏŸO=∞O„u`À#∂ =∂\Ï¡_ç HÀ~°∞Ö ì ’ Ç¨[~°∞ ÃÑ\Õì K«_®xH©, "åi
g∞^Œ ÃÑ\˜#ì `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Hˆ ã¨∞Å∞ Z`ÕÜ
Î ∞« =∞x J^Õ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Js˚Å∞
ÃÑ@ì_®xH©, P ãÖÑ¶∂¨ Å "åiH˜ P lÖÏ¡ÖÖ’ LO@∂ L^ÀºQÍÅ∞

KÕã∞¨ HÀ=_»O Hõ+=ì¨ ∞~Ú`Õ |kb KÕÜ∞« =∞x QÍh _çÑÙ¨ º>Ë+<¨ £ WÑ≤ÊOK«=∞x QÍh
ãÖ|Okè`« Hˆ a<≥\ò =∞O„uH˜ Js˚ ÃÑ@ì_®xH©, ã¨^ãŒ ∞¨ ûÅ∂ ã¨ÉÅ íè ∂ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë
Ñï‡+¨<£ W=∞‡x _ç.l.Ñ≤`À =∂\Ï¡__» ®xH© P ãÖÑ¶∂¨ Å "å~°∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’
#Å∞QÆ∞~°~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ÃÑ^ŒÌ=∞#∞+¨µÅ‰õΩ á¶È#∞¡ KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. L`«Î~åÅ∞ ~åã≤
ÑÖÑ¨Ù`«∞O\Ï~°∞. P #Å∞QÆ∞~°~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅO`å áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ
ã¨Éèí∞ºÖË. |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=ÙÅ∞ "åiH˜ á¶È<£ KÕÜ«∞x ~ÀA LO_»^Œ∞. "å~°∞
KÕ`#« ~ÚOk KÕÜ∞« x ~ÀE LO_»^∞Œ .
"åà◊¡ #∞O_ç ã¨Ç¨ Ü«∞O á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞ HÍ|\˜ì "åà◊#¡ ∞ q=∞i≈OK˘^ŒxÌ
<Õ#∞ J#_»O ÖË^∞Œ .
x~°ƒO^è•xH˜ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl D ãÖÑ¶¨∂Å∞ D ~ÀA `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
~°HO∆˜ K«∞HÀ=_®xH˜ L^Œº=∂Å ^•fi~å „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»O ÖË^∞Œ . D #Å∞QÆ∞~°∞
ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ KÕ`« „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ Ç≤Ï`«=Ù K≥ÑÊ≤ Oz (<Õ#∞ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù ÉèÏ+¨
"å_»_»O ÖË^Œ∞ HÍ|\˜ì 'ÃÑ·~°g KÕ~ÚOK«∞H˘x— J#_»O ÖË^Œ∞) `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
HÍáê_»∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
L^Œºq∞OKÕ Ñïã≤u÷ ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞ ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ =∞^èºŒ =iÎ`fi« O g∞^Œ<À
Ç≤Ï`« =K«<åÅ g∞^Œ<À P^è•~°Ñ_¨ =» ^ŒxÌ <Õ#∞ J#_»O ÖË^∞Œ .
HÍh gà◊√§ "åà◊§#∞ D ã¨Ç¨ Ü«∞O U ^Œ$+≤`ì À J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞? "åà◊√¡ U
^Œ$+≤`ì À KÕã∞¨ <Î åfl~°∞? "åà◊‰¡ Ωõ D „Ñ¨É∞íè `«fiO ÃÑ·# WOHÍ U"À „Éè=í ∞Å∞ L<åflÜ«∞h,
P „Éè=í ∞Å#∞ "å_»∞‰õΩO^•=∞h gà◊√¡ J#∞‰õΩO@∞<åfl~å? J@∞=O\˜ „Ñ¨Ü∞« `«flOÖ’x
<≥·uHõ`« ãÖQÆu J@∞Oz, „Éèí=∞Å∞ PÑ¨^Œú~°‡OQÍ#~Ú<å Ç¨Ï‰õΩ¯Å ~°Hõ∆}‰õΩ
Ñ¨xH˘™êÎÜ∂« ? ÃÑ·QÍ Ñ¨xH˜~åx „Éè=í ∞Å#∞ "å_»∞HÀ=_»O =Å# Jq =∞iO`«
|ÅÑ¨_"» å?
â◊OHõ~<° £ QÍi =O\˜ "åiH˜ L#flk K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fiOÃÑ·# '„Éè=í ∞—
HÍ^Œ∞. '„Ñ¨É∞íè `«fiO— J<Õ =º=ã¨÷ áê\ÕK«=Åã≤# xÜ«∞=∂Å QÆ∞iOz, qÅ∞=Å
QÆ∞iOz "åiH˜ H˘xfl qâßfi™êÅ∞<åfl~Ú. J@∞=O\˜ qâßfi™êÅ∞<åfl~Ú HÍ|>Ëì
PÜ«∞# 'HõÖHˇ ~ìõ ‰ü Ωõ Js˚ ÃÑ\Ïì~å?— Jx `«#‰õΩ á¶È<£ KÕã#≤ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù#∞
J_»∞QÆ∞`å~°∞. P qâßfi™êÖË ÖËHáõ È`Õ P „Ñ¨âflı J_»Q~Æ ∞° . |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù HÀiHõ
"Õ∞~°‰Ωõ `«# =O`«∞QÍ Ç¨ÏŸO=∞O„uH˜ Js˚ ‰õÄ_» ÃÑ@ì~∞° . '„Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOz
D ~å*Ïºxfl ‰õÄÅ^Àã≤ „Ñ¨*Ï~å[ºO U~åÊ@∞ KÕ^•ÌO #_»∞ – D Ö’Ñ¨Å h g∞^Œ
ÃÑ\˜#ì =∞~°~¤ ü Hˆ ã¨∞ Z`ÕÜ Î ∂« Åh, h L^ÀºQÆO =~°OQÆÖò #∞O_ç ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£‰Ωõ
|kb KÕÜ∂« Åh D `åÑ¨„`«Ü∞« O ZO^Œ∞‰õΩ?— Jx ["åa™êÎ~∞° . `«=∞‰õΩ â◊OHõ~<° £

=O\˜ "åi #∞O_ç UO HÍ"åÖ’ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=ÙÅ∞ x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO>Ë =∞Ozk.
"åiH˜ LO_Õ qÅ∞=Å#∂ qâßfi™êÅ#∂ `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ~°H} ∆õ HÀãÖ LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞
HÀ"åÅ#∞HÀ=_»O `«ÑÙ¨ Ê HÍ^Œ∞. HÍh P q^èOŒ QÍ LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩO@∞#fl "å\˜x
HõhãÖ Q“~°qOK«ÖHË õ '„Éè=í ∞Å∞—, 'QÆO^Œ~Q° Àà◊O—, z=iH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞
HÍáê_Õ PÖ’K«#Å∞ JO@∂ xOkOK«_O» HõO∆ `«=ºO HÍ^Œ∞.
|_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù q=~°OQÍ =i‚Oz# x~°ƒO^è•xfl áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ U
~ÀE YO_çOK«ÖË^Œ#_»O Ñ¨zÛ J|^ŒúO. `≥eã‘ K≥Ñ¨ÙÎ#fl J|^ŒúO. J~Ú`Õ
x~°ƒO^è=Œ ∞<Õ "åã¨"Î åxfl QÆ∞iÎOz#O`« =∂„`å# ^•xx QÆ∞iOz |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù
KÕã≤# qâı¡+¨}`À JO^Œ~°∂ UH©ÉèíqOK«#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O
`≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å „Ñ¨[Å∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl r=# Ñïã≤`÷ ∞« Å‰õΩ XHõ ~å[H©Ü∞«
Ñïëê¯~°OQÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛO^Œx U H˘OK≥O „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ L#fl "åÔ~<· å
XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï~°∞. JO`« =∂„`«O KÕ`« `≥ÅOQÍ} ã¨=∂*ÏxH© #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ‰õÄ
L#fl ãÖ|O^èOŒ Hˆ =ÅO „Ñ¨[Å∞ – „Ñ¨*ÏáÈ~å@O J<Õ ã¨~à° "◊ ∞≥ #ÿ ãÖ|O^è=Œ ∞x
JO^Œ~∂° XÑ¨ÙÊHÀ#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . |_Õ Jaè„áêÜ«∂xfl 'QÆO^Œ~Q° Àà◊O— J##=ã¨~O°
ÖË^∞Œ QÍh Jk XHÍ<˘Hõ Jaè„áêÜ«∞O =∂„`«"∞Õ .
ZxflHõÖÁzÛ#Ñ¨ÙÊ_Õ áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ K«~Û° Å QÆ∞iOz =∂\Ï¡_∞» `«∞O^Œ#fl
JaèÜ∂≥ QÆO =∞~˘Hõ J|^ŒOú . P ãÖã¨÷ U~°Ê_ç# <å\˜ #∞O_ç W@∞ #HõûÖˇ@ · ‰¡ Äõ
J@∞ „Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ "å~°kQè Í =º=Ç¨Ïiã¨∂Î W^ŒiÌ =∞^èºŒ K«~Û° Å∞ [~°Q_Æ ®xH˜
=∂~°Oæ ã¨∞QÆ=∞O KÕÜ∂« Å<Õ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞#Î flk. "åo¡îÌŒ H© P K«~Û° Å Ñ¨@¡ Pã¨HÎ˜
ÖË^Œ#fl J#∞=∂#O L#fl =∂ É’\˜ "åà◊¡=Ú D „Ñ¨Ü«∞`«flO =Å¡ U=∞O`«
„Ñ¨Ü∂≥ [#O LO_»É’^Œ#fl ãÖ^ÕÇ¨ xfl "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç =ºHõOÎ KÕã∞¨ <Î åfl=Ú ‰õÄ_».
P „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã∞¨ <Î åfl~°O>Ë<Õ J~°O÷ W^ŒiÌ h 'XˆH QÍ@# Hõ_∞» `«∞<åfl~°—x
HÍ^Œ∞, Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∂ 'ã¨=∞^Œ∂~°O— áê\˜ã¨∞Î<åfl~°x ‰õÄ_» HÍ^Œ∞.
'#HõûÖˇ@
· O¡ >Ë<Õ „Ñ¨[Å∞, „Ñ¨É∞íè `«fi=∞O>Ë<Õ „Ñ¨*Ï â◊„`«∞=Ù— J<Õ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù
Jaè„áêÜ«∞O`À (J`«x ÉèÏ¿+ „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ@@ì~Ú`Õ nxH˘Hõ ÑïÇ¨ã¨ Ñ¨Ó~°fiHõ"∞≥ #ÿ
¿Ñˆ~^À "≥uH˜ ÃÑ@ì=K«∞Û#∞ QÍh, Jaè„áêÜ«∞=∞<Õ JO^•O) UH©Éq íè OK«x "å~°O^Œ~∂°
W^ŒiÌ h 'XˆH QÍ@# Hõ>"ìË å~°∞— HÍ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . (Ñ¨_Hç @ õ ∞ì ÉèÏ+¨ #∞O_ç |Ü«∞@
Ñ¨_H» áõ È`Õ Ñ¨_Hç @
õ ∞ì ÉèÏ"åÅ #∞O_ç ‰õÄ_» |Ü«∞@Ñ¨_Ö
» =Ë ∞#_®xH˜ D „Ñ¨Ü∂≥ QÆ"Ú
≥ Hõ
=∞Oz L^•Ç¨Ï~°} J#∞‰õΩO\Ï#∞.)
™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏÅ∞ #_çKÕ „áêO`åÅÖ’ „Ñ¨[Å∞ 'W^ŒÌi =∞^è•º
#eyáÈ`å~°—#flk x["≥∞<ÿ å HÍ‰õΩ<åfl áÈ~å@O – „Ñüã¨ÊO^Œ# J<Õ Ñïã≤u÷ #∞O_ç

L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º ÉèÏ~åxH˜ H˘O`« HÍÖÏxH˜ JÅã≤áÈ`å~°<kÕ ã¨`º« O. `«ÑÊ¨ O`å
„Ñ¨É∞íè `åfix^Õ##fl qâı+¡ } ¨ `À UH©Éqíè OKÕ "å~°∞ ‰õÄ_» ^•x`À ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^ŒÖ~Ë ∞° .
'W^Œ~Ì ∂° =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO>Ë ÉÏQÆ∞O_»∞#∞— J<Õ Jaè„áêÜ«∞O P Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ „Ñ¨[Å
PÖ’K«#Å #∞O_ç ZO`À ^Œ∂~°O LO_»^∞Œ . HÍj‡~üÖ’#∂ <åQÍÖÏO_£Ö’#∂
„Ñ¨É∞íè `«fi=¸ áÈ~å@HÍ~°∞Å∂ K«~Û° Å∞ [~°∞Ñ¨ÙHÀ"åÅx ™ê=∂#º „Ñ¨[ÅÖ’ L#fl
Pã¨H,Î˜ Ñ¨@∞ì^Å Œ K«∂¿ãÎ D q+¨Ü∞« O ÉÏQÍ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. `≥ÅOQÍ}Ö’
"≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å‰õΩ #HõûÖˇ@ · O¡ >Ë U^À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ Q“~°=O LOk QÍh "åi
~å[H©Ü∞« ÅHõº∆ O`À (™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O ^•fi~å D ~å*Ïºxfl ‰õÄÅ^Àã≤ „Ñ¨*Ï~å*Ïºxfl
U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Å#fl ÅHõ∆ºO`À) UH©ÉèíqOKÕ "åà◊√¡ "≥∞ÿ<åi\©ÜÕ∞. HÍj‡~üÖ’,
<åQÍÖÏO_£Ö’ JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å‰õΩ JHõ¯_ç áÈ~å@HÍ~°∞Å
'"Õ~åÊ@∞— ÅHõº∆ O`À UH©ÉÏè =O LOk. "åà◊√¡ áÈ~å@HÍ~°∞Å#∂ ÉèÏ~°`« Hˆ O„^Œ
„Ñ¨É∞íè `åfihfl 'XˆH QÍ@# Hõ\—ì˜ K«∂_»~∞° . W^ŒiÌ =∞^è•º ã¨=∞^Œ∂~°O áê\ÕK«~∞° .
"åiH˜ ÉèÏ~°`« „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨fiÉèÏ=O Ñ¨@¡ U =∂„`«O qâßfiãÖ ÖË^∞Œ .
K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO =∞# ~å¢+Öì Ö’ =º=Ç¨ÏiOz# ^•x HõO>Ë =O^Œ~Ô @∞¡
J„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO JHõ¯_» =º=Ç¨ÏiOzOk, =º=Ç¨Ïiã¨∞#Î flk.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áÈ~å@HÍ~°∞Å∞ ÑÖ`åÅ‰õÄ Ñ¨\Oì˜ Ñ¨ÙÅ‰õÄ áÈ‰õΩO_®, ÉèÏ~°`«
„Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_» XHõ Z`«∞QÎ _Æ Q» Í HÍ‰õΩO_® K«~Û° Å‰õΩ x*Ï~ÚfQÍ ã≤ÔúŒ HÍ"åÅh,
K«~Û° Å‰õΩ Éè∂í q∞HõQÍ W~°∞=Ù~°∂ =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í HÍÅ∞ÊÅ∞ q~°q∞OKåÅh JHõ¯_ç
„Ñ¨[ÅÖ’ KåÖÏ=∞Ok (|Ç¨ïâß "≥∞*Ïi\©) HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. `«=∞ ~å[H©Ü«∞
qâßfi™êÖËg =^Œ∞Å∞HÀ‰õΩO_®<Õ HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `åfixfl 'xÅnÜ«∞_»O—
XHõ¯>Ë `«=∞ Hõ~=Î° º=∞x "å~°∞ J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ .
=∞# ^ŒQ~æÆ ° HÍÅ∞ÊÅ q~°=∞} „Ñüáê^Œ##∞ áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ D =∞^èºŒ <Õ
ÃÑ\Õì k. |Ç¨ïâß XˆH™êi P „Ñüáê^Œ# ÃÑ@ì‰Ωõ O_® W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å g∞^• WOH˘OK≥O
Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ _ç=∂O_»∞¡ ÃÑ@ì_O» Lz`«OQÍ LO_Õ^"Õ ∂≥ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© "åã¨qÎ Hõ
^Œ$HõÊ^äOŒ `À „Ñ¨[Å Hˆ =∆ ∞O HÀˆ~"åÔ~=Ô~<· å D „Ñ¨Ü∞« `«flO J=ã¨~=° ∞h, LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ °
"≥∞#ÿ ^Œh QÆ∞iÎ™êÎ~∞° . „Ñ¨ÑO¨ Kåxfl `«=∞ Hõà`¡◊ À K«∂_»ÖxË "å~°O^Œ~∂° '„Éè=í ∞—ÅÖ’
L<åfl~°h, 'QÆO^Œ~Q° Àà◊O—Ö’ Ñ¨_áç ÈÜ«∂~°h ÉèÏqOKÕ |_Õ <åˆQâ◊fi~°~å=ÙÅ‰õΩ Wk
ã¨`º« =∞xÑ≤OK«Háõ È`Õ P #+Öì "åi^Õ##∞‰õΩO\Ï#∞.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
2 ÃãÃÑìO|~ü 2001

~å[H©Ü«∞ ¿ãfiK«Ûù
Ñ¨„uHõÅ‰õΩ LO>Ë KåÅ∞<å?
=ÚYº=∞O„u K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO`À L#fl
™êxflÇ≤Ï`«ºO =Å¡ LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ =° ∞~Ú#q Zxfl ~å¢ëêìxH˜ ™êkèOz
ÃÑ\Ïì_À `≥b^Œ∞ QÍh x~°~°÷Hõ"≥∞ÿ#g #+¨ìHõ~°"≥∞ÿ#g =∂„`«O
™êkèOK«∞H˘ã¨∞<Î åfl_»∞.
Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü#∞ 'áÈ\’—Ö’x >ˇ„~°iã¨∞ì ãÖã¨÷Å *Ïa`åÖ’
KÕ~°Û_»O "å\˜Ö’ XHõ\˜. áÈ\’‰õΩ K«@ì~°∂ÑÖ W=fi_»O `«fi~°Ö’
™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^À ÖË^À Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ `≥eÜ«∞Hõ áÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
K«O„^ŒÉÏ|∞ JÅHõ f~°Û_®xH˜ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ P K«@Oì HÕ^Œ >ˇ„~°iã¨∞ì
ãÖã¨Q÷ Í „Ñ¨H\
õ O˜ K«_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ Oç ^ŒO>Ë _èbç Ã¡ Ñ·# Ãã·|~åÉÏ^£ Ñ¨@∞ì
ZO`«\^˜ À, ZO`« x~°~H÷° ~õ "° ∞≥ #ÿ ^À ‰õÄ_» UHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JO^ŒiH©
J~°O÷ J~Ú LO_®e.
K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü ‰õÄ_» â◊H˜Î =OK«# ÖË‰õΩO_®
ã¨Ç¨ÏHõiOz# =∂@ "åã¨Î="Õ∞##∞HÀO_ç. D =∞^èŒº HÍÅOÖ’
"åi^Œ~Ì ∂° Hõeã≤ ™êkèOz# XˆH XHõ Ñ¶∞¨ #HÍ~°ºO W^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞.
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ >ˇ„~°iã¨∞ì ãÖã¨Å ÷ *Ïa`åÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ KÕ~Û° ÖË^xŒ
K«O„^ŒÉÏ|∞ JÅHõ „Ñ¨Hõ\ÕK«QÍ, Z\Ï¡ KÕ~°Û‰õΩO_® LO\Ï~À
K«∂™êÎ=∞#fl@∞ì Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^ŒàÏÅ∞ ~å¢+Öì Ö’ =~°ãÉ¨ \ ˇ ì˜ g\˜h "å\˜h
¿ÑeÛ `«=∞ ÑÖ`«O <≥yOæ K«∞‰õΩ<åfl~°∞.
„Ñ¨*Ï™êfi=∞º J=HÍâßÅ#∞ gÖˇ#· O`« =~°‰Ωõ HÍáê_»∞HÀ"åÅ#fl
ã¨Ê$Ç¨Ï P áêsìH˜ Z#fl_»∂ ÖË^∞Œ . Jq ZO`« `˘O^Œ~Q° Í J^Œ$â◊º=∞~Ú`Õ

JO`« =∞Oz^Œ#∞‰õΩO\Ï~°#fl J#∞=∂<åxH˜ ‰õÄ_» "åi #_»=_çHõ P™ê¯~°O
Hõeyã¨∞OÎ k.
Wk "åi ã¨=∞ã¨º =∂„`«"∞Õ J~Ú`Õ "åi W+¨=ì ∞x =kÖËÜÚ ≥ K«∞Û. HÍh
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü KåÖÏ „Ñ¨ÉÏè =O L#fl ~å[H©Ü∞« áêsì. ~å¢+Öì Ö’ H˘xfl „áêO`åÅÖ’
Jxfl ~å[H©Ü∞« Ñ¨HÍ∆ ÅÖ’xH© „Ñ¨ÉÏè =O s`åº J`«ºO`« |Å"≥∞#ÿ k. J~Ú`Õ P
„Ñ¨ÉÏè =OÖ’ L#fl "å~°O^Œ~∂° ™êÜ«Ú^è∞Œ Å~Ú ~å*Ïºxfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ
L<åfl~°#∞‰õΩO>Ë á⁄~°ÉÏ@∞. Z‰õΩ¯= =∞Okx „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕ¿ãk P áêsì ™ê=∂lHõ
J*ˇO_®ÜÕ∞ `«ÑÊ¨ ^•x ~å[H©Ü∞« J*ˇO_® HÍ^Œ∞.
P „Ñ¨[Å g∞^Œ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ áÈ\’Ö’x >ˇ„~°iã¨∞ì ãÖã¨Å ÷ *Ïa`åÖ’
KÕ~Û° _»O KåÖÏ f„= ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ"åxfl "Õã∞¨ OÎ k. >ˇ„~°iã¨∞ì ãÖã¨Ö ÷ ’ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ
L<åfl, L#fl@∞ì K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åfl, ^•xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« PÇ¨fixOz<å, ^•xH˜ ãÖ|OkèOz#
U^≥<· å ã¨=∂"Õâßxfl U~åÊ@∞ KÕã<≤ å, U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _®xH˜ ã¨ÇÏ¨ HõiOz<å (WHõ¯_»
ã¨=∂"ÕâO◊ JO>Ë |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉËè HÍ^Œ∞, W^Œ~Ì ∞° Hõeã≤ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ ã¨=∂"ÕâßxH˜
‰õÄ_» Wk =iÎã∞¨ OÎ k), "åiH˜ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O JOkÜ«∞º=∞x „Ñ¨[Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ
ã¨ÉÖ íè ’ áêÖÁæ<åfl Ñ¨k ãÖ=`«û~åÅ∞ *ˇÅ · ∞‰õΩ áÈ=K«∞Û.
Wq U ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’<≥<· å KåÖÏ Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ =∂@Å∞. J~Ú`Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
=O\˜ XHõ ~å[H©Ü∞« ãÖã¨÷ q+¨Ü∞« OÖ’ D Jã¨Ê+¨`ì « =∞iO`« f„= Ñï}Ï=∂Å‰õΩ
^•i fÜ«∞QÆÅ^Œ∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü x~å‡}OÖ’ ÉèÏQÆO HÍx"å~°∞, P áêsì Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∂
~å[H©Ü∞« J=QÍÇ¨Ï##∂ P"≥∂kOK«x "å~°∞ ‰õÄ_» P áêsì ™ê=∂lHõ ÅH∆ÍºÅ`À
UH©Éqíè OK«=K«∞Û. UH©Éqíè Oz# "Õ∞~°‰Ωõ "åi~°∞=Ùi HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ ™êxflÇ≤Ï`«ºO
LO_»=K«∞Û. XˆH „áêO`«OÖ’ XˆH ~°H"õ ∞≥ #ÿ ÅHõº∆ O HÀãÖ Ñ¨xKÕ¿ã "åi =∂~åæÅ∞
XHõ™êi HÍHõáÈ`Õ XHõ™êi XHõ^•xH˘Hõ\˜ `åHõ‰õΩO_® LO_»=Ù. ã¨fi`«O„`«OQÍ
`«=∞HõO@∂ HÍ~°º~°OQÆO ÖËx"å~°∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü `À_®Ê@∞ L#fl ãÖã¨Å ÷ ã¨Ç¨ Ü«∞O,
=º‰õΩÅ Î ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O fã¨∞HÀ=K«∞Û. Ç≤ÏOã¨ JO>Ë U =∂„`«O W+Öì ÖËx "å~°∞ ‰õÄ_»
D ~°HOõ QÍ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ `À_®Ê@∞ Wã¨∞<Î åfl~°h =∞^Œ`Ì ∞« Wã¨∞<Î åfl~°h
ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl~°h xO^Œ "Õ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ Ñïã≤u÷ ~å=K«∞Û. ~å‰õÄ_»ÔŒ >Ë, Ñ¨k
ãÖ=`«û~åÅ∞ *ˇÅ · ∞‰õΩ áÈ‰õÄ_»ÔŒ >Ë "å~°∞ "≥Ú`«OÎ QÍ `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ
QÆ∞_£É·ˇ K≥ÑÊ≤ KÕ`∞« Å∞ Hõ@∞ì‰Ωõ x ‰õÄ~ÀÛ"åe.
qz„`«"∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ~°∂ÑÖ
fã¨∞‰õΩO@∞<åflÜ«∞x K≥ÑÊ≤ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. HÍh g\˜ „Ñ¨ÉÏè =O

Ñ¶e¨ `«OQÍ z=iH˜ Ç≤ÏOã¨ XHõ¯>Ë q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok. `«H¯˜ #^ŒO`å áÈ`«∞Ok.
|Ç¨ïâß =∞# áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J^Õ HÍ"åÖË"∂≥ . JkèHÍ~°O `«##∞ `å#∞
`«∞áêH©QÍ ÉèÏqOK«∞‰õΩ<Õ ^Œâ◊ =KåÛHõ Jk `«∞áêH©x =∂„`«"Õ∞ „Ñ¨`«ºi÷QÍ
W+¨Ñì _¨ ∞» `«∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»∞ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ „Ñ¨âfl◊ Å‰õΩ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ãÖ"å^ŒOÖ’ áêÖÁæ##Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ãÖã¨¯~°}Ï`«‡Hõ K«~º° Å T¿ã
JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
Ç≤ÏOã¨ Ñ¨>¡Ë JÉèºí O`«~O° JO\Ï~°∞. HÍh "åà◊‰¡ Ωõ x*ÏxH˜ Ç≤ÏOã¨ Ñ¨@¡
=∂„`«"Õ∞ JÉèíºO`«~°O ÖË^Œ∞. XHõ ã¨fi~°O =ÚO^Œ∞ =∞~˘Hõ ã¨fi~°O <≥·uHõOQÍ
`«Å=OK«∞HÀ"åeû ~å=K«∞Û#∞ QÍh `«∞áê‰õΩÅ‰õΩ P zO`« ÖË^∞Œ . ã¨=∞ã¨ºÅ
#∞O_ç, J}z"Õ`« #∞O_ç, JãÖ`«$Ñ≤Î #∞O_ç, "≥·=∞#ã¨ºO #∞O_ç ™êÜ«Ú^èŒ
~å[H©Ü∂« Å∞ Ñ¨Ù_»∞`«∞<åflÜ«∞x QÆ∞iÎOK«=∞x J_çy`Õ, J"Õg Hõ#|_»‰Ωõ O_» Hˆ =ÅO
`«∞áê‰õΩÅ∞ =∂„`«O HõxÊOKÕ@@∞ì Hõ@∞ìk@ìO KÕ™êÎO, WOHõ UO KÕ™êÎ~À K≥ÑÊ¨ O_ç
Jx =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ JO@∞<åfl~°∞.
JO^Œ∞Hˆ 'áÈ\’— „Ñ¨^•è #OQÍ ÉèÏ=¿ãfiK«ÛÃù Ñ·# ^•_ç JO@∞<åflO. =∞#
^Ò~åƒùQºÆ O Uq∞@O>Ë Jk Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ÃÑ·# ^•_ç Jx QÆ∞iÎOK«_®xH˜ =∂„`«"∞Õ
=∞# `≥Å|¡ @ìÅ *Ïu ã≤ÔúŒ QÍ LOk. Ñ¨„uHõÅ‰õΩ =∂„`«"∞Õ ÉèÏ= ¿ãfiK«Ûù LO>Ë
ãïáÈ`«∞O^Œx Z=fi~°∂ J#~°∞ QÍh 'áÈ\’— ÃÑ·# [~°∞QÆ∞`«∞#fl K«~Û° qO@∞O>Ë
P J#∞=∂#O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
XHõ ãÖã¨#÷ ∞ >ˇ„~°iã¨∞ì ãÖã¨÷ Jh XHõ HÍ~°ºHõÖÏáêxfl >ˇ„~°i[O Jh
„Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨H\õ O˜ z#@ì~Ú`Õ WOHõ P ÃÑ·# ^•x =∞OzK≥_∞» Å QÆ∞iOz K«~Û° ,
^•x =¸ÖÏÅ QÆ∞iOz "åºYº, ^•x ã¨fiÉèÏ"åxfl QÆ∞iOz xëêÊH˜H∆ "õ ∞≥ #ÿ qâı+¡ } ¨
– W"Õg WOHõ ã¨=∂[OÖ’ [~°Q_Æ ®xH˜ gÅ∞ ÖË^xŒ 'áÈ\’— JO@∞Ok. P x¿+^èOŒ
Hˆ =ÅO Ñ¨„uHõÅ ÃÑ·# HÍ^Œ∞, JO^Œi g∞^• Ñ¨x KÕã∞¨ OÎ k. „Ñ¨É∞íè `«fiO ¿Ñ~˘¯#fl
>ˇ„~°iã¨∞Å ì ∞ K«zÛ#Ñ¨ÙÊ_À K«OÑ≤#Ñ¨ÙÊ_À "å~°Å Î HÔ ‰õΩ¯`å~°∞. HÍx "åi =∂@Å∞,
"åi Jaè„áêÜ«∂Å∞ "å~°ÎÅ∞ HÍ=Ù. "åi QÆ∞iOz „Ñ¨Éèí∞`«fiO =ºHõÎO KÕ¿ã
Jaè„áêÜ«∂Å∞ =∂„`«O "å~°Ö Î .Ë Jq KåÖÏ „Ñ¨=ÚY "å~°Å Î ∞. "å\˜x |\˜ì P
>ˇ„~°iã¨∞Å ì PHõ$ux TÇ≤ÏOK«∞H˘x, "åà◊§ â◊"åÅ á¶È\’Å∞ Ñ¨„uHõÅÖ’ K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞
XHõ eÑ¨HÎ ÍÅO "åà◊√¡ ‰õÄ_» =∞#∞+¨µÖË#x QÆ∞iÎOz, P QÆ∞iÎOÑ¨Ù‰õΩ "åHõº~°∂ÑÖ
W¿ãÎ *ˇÅ · ∞‰õΩ áÈ`å"Õ∞"≥∂#x ÉèÜ í ∞« Ñ¨_ç <À~°∞ <˘‰õΩ¯‰õΩx ã¨=∂[O |`«HÍe.

JO^Œ∞Hˆ 'áÈ\’— ÃÑ>Ëì x¿+^èOŒ #∞O_ç Ñ¨„uHõÅ‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù W"åfiÅ#fl
_ç=∂O_£ ãïáÈ^Œ∞. ^•xH˜ XÑ¨ÙÊ‰õΩO>Ë P ÃÑ· áÈ\’ =zÛ<å Ñ¶~¨ åfiÖË^#Œ fl "≥Y · i
QÆ∞_çk¤ . J~Ú<å, Ñ¨„uHÍ Ü«∞[=∂#∞Å JO_»ÔŒ _»Å∞ ÖË‰Ωõ O_® ~å[H©Ü∂« Å∞
KÕÜ∞« *ÏÅx K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ P XHõ¯ ã¨=~°}~Ú<å J=ã¨~=° ∞xÑ≤OK«=K«∞Û#∞
QÍh Éèí[~°OQ∑^Œàò g~°∞Å JO_»^ŒO_»Å∞#fl ãÖÑ¶π∞ Ñï"å~ü ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ
Ñ¨„uHõÅ`À UO Ñ¨x? ã¨`åºxfl xˆ~tÌ OK«_®xH˜ 'áêOK«[#ºO— LOk. âßã≤OK«_®xH˜
„uâ◊¥ÅO =¸HõÅ∞<åfl~Ú. K«O„^ŒÉÏ|∞ Ñ¨„uHõÅH˜KÛÕ Ç¨g∞x "åÔ~O^Œ∞‰õΩ MÏ`«~∞°
KÕ™êÎ~∞° ? KÕ¿ãÎ =∂„`«O „Ñ¨[Å∞ P q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÖ’<Õ `«=∞ ~å[H©Ü∞« ¿ãfiK«Û#ù ∞
K«∂ã¨∞‰õΩO@∂ |`«H_õ ®xH˜ ZO^Œ∞‰õΩ XÑ¨ÙÊHÀ"åe?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
3 _çÃãO|~ü 2001

Wk KÕ`«HÍx „Ñ¨Éèí∞`«fi=∂?
ÖËHõáÈ`Õ huÖËx „Ñ¨Éèí∞`«fi=∂?
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Äõ „Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ K«~Û° Å∞ [~°QÍÅ#fl „Ñ¨Ü∞« `«flO
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ <å\˜ #∞O_ç áÈbã¨∞Å∞ J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å `«=∞ x~°ã#¨ #∞
|∞Öˇ@ ¡ ¡ ~°∂ÑÖÖ’ „Ñ¨H\
õ O˜ K«_O» K«∂ã¨∞OÎ >Ë D „Ñ¨âfl◊ "Õã∞¨ HÀHõ `«ÑÊ¨ _»O
ÖË^∞Œ . áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ #x áêÅ<å âß¢ãÖÎ
JO@∞Ok QÍh D K«~Û° ÅÖ’ áÈbã¨∞Å∞ ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ '^ä~Œ á¤ü êsì—
J~ÚáÈÜ«∂~°∞. "Õˆ~ Z=Ô~·<å ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç ã¨fi`«O„u¿ãÎ
„Ñ¨É∞íè `«fiO áÈbã¨∞Å ™êÜ«∞O`À "åix J}z"Õã∞¨ OÎ k QÍh áÈbã¨∞ÖË
'^ä~Œ á¤ü êsì— J~ÚáÈ`Õ P Ñïã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ g∞ ^ŒQ~æÆ å <å
^ŒQ~æÆ å ÖËxk „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° U=ÚOk? ã≤Q∞Æ =æ ∂e#`«#O `«ÑÊ¨ ?
Wk „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍ"åÅx áÈbã¨∞Å KÕ`« KÕ~Úã¨∞Î#fl
Ç¨Ï`«ºÖË#h, K«O„^ŒÉÏÉË D Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ Hõ~Î° Jh =~°=~°~å=Ù, QÆ^~ÌŒ ü
JO@∞<åfl~°∞. Wk x["≥∞`ÿ Õ HÍ=K«∞Û#∞ QÍh Jk x[O HÍ=_»O
=Å¡ "åà◊√§ J#_»O ÖË^∞Œ . ZO`« f„="≥∞#ÿ xO^ŒÅ∞ "Õ¿ãÎ JO`«
Z‰õΩ¯= ã¨`º« O J<Õk ~å_çHÖ õ ò ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ "åà◊√§ ™ê^è•~°}OQÍ
#"Õ∞‡ q+¨Ü∞« O. XHõix KÕ`H« Íx "å_»∞ J#_»O Hõ<åfl ‰õΩ„@^•~°∞_»∞
J#_»O Z‰õΩ¯= f„="≥∞#ÿ xO^Œ (Jx "åà◊√¡ J#∞‰õΩO\Ï~°∞) HÍ|\˜ì
D Ç¨Ï`«ºÅ∞ K«O„^ŒÉÏ|∞ `≥e¿ã KÕ~Úã¨∞Î<åfl_»∞ JO@∞<åfl~°∞.
JO`ÕHÍ‰õΩO_® '~å[ºO— J<Õ ^•xx JYO_»"∞≥ #ÿ UHõtÖÏ Ñ¨^•~°O÷ QÍ
K«∂_»_O» "åà◊§‰õΩ `≥eã≤# =∂i¯û[O. ã≤^•úO`« K«~Û° KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞

J\Ï¡ K« ∂ _» ‰ õ Ä _» ^ Œ x JÑ¨ Ù Ê_» Ñ ¨ Ù Ê_» ∞ JO@∞O\Ï~° ∞ QÍh "åã¨ Î " åÅ#∞
"åºMÏºxOKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ J\Ï¡Qˆ K«∂™êÎ~∞° .
J~Ú`Õ WÑ¨ÙÊ_»∞ "åàıH¡ ÍHõ KåÖÏ=∞Ok D q^èOŒ QÍ<Õ "åºMÏºxã¨∞<Î åfl~°∞.
K«~Û° Å‰õΩ XÑ¨ÙÊHÀ‰õΩO_» LO_Õ "å`å=~°}O ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì XHõ Ñ¨H¯õ XÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl@∞ì
KÕã∂¨ <Î ,Õ K«~Û° Å‰õΩ QÆO_ç H˘@ì_®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO `å<Õ 'Z<£H“O@~ü—Å∞ KÕ~Úã¨∞#Î fl^Œx
JO@∞<åfl~°∞. 'x#fl\˜^•HÍ áÈbã¨∞Å∞ HÍ"åÅx J_»¤O Ñ¨_»∞`«∞<åfl~°x
J#∞‰õΩ<åfl=Ú QÍh, Ñ¨^‡Œ Hõ¯ Z<£H“O@~ü `«~åfi`« „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ KÕ~Úã¨∞#Î fl^Œx
#=Ú‡`«∞<åfl#∞— Jx ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨∞~°=~°O ã¨∞^è•Hõ~~Ôü _ç¤ x#fl\˜ k#O
J<åfl~°∞.
XHõ =ºH˜xÎ Ñ¨xH˜=∂e#"å_»<åfl ‰õΩ„@^•~°∞_»<åfl J„Ñü¿+ì HÍ|\˜ì U=∞O>Ë
Uq∞\˜ÖË J#∞HÀ=K«∞Û. JO`«=~°Hˆ J~Ú`Õ `Õ_® Ug∞ ÖË^∞Œ QÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO,
áÈbã¨∞Å∞ =º=Ç¨Ïiã¨∞#Î fl f~°∞#∞ U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï=∞<Õk 'K«~Û° Å—
Éèqí `«=ºO ^Œ$ëêìº =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O HÍ|\˜ì D qâı+¡ } ¨ J=ã¨~O° .
JkèHÍ~°OÖ’ LO_Õ"åà◊√§, JkèHÍ~åxH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í LO_Õ"åà◊√§ '#HõûÖˇ\ · ò
ã¨=∞ã¨º— Jx Ñ≤Å∞=|_Õ ~å[H©Ü∞« ãÖ^Œ~åƒùxfl U q^èOŒ QÍ K«∂ã¨∞<Î åfl~À =∞#O
`≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~O° . D q+¨Ü∞« OÖ’ "å~°O^ŒiH© XˆH Jaè„áêÜ«∞O LO^Œh,
`Õ_®Å∞#fl@∞ì =∂\Ï¡_»_»O ‰õΩ„@ Jh ÉèÏq¿ãÎ á⁄~°ÉÏ@∞ J=Ù`«∞Ok.
áÈbã¨∞ÅO^ŒiÖ’#∂ UHÍaè„áêÜ«∞O ÖË^∞Œ QÍh, `«=∞ K«~º° Å ^•fi~å q+¨Ü∂« xfl
„Ñ¨ÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆÅ Ü«Ú= S.Ñ≤.Zãπ PÑ¶ã‘ ~¨ Ö ¡° ’ LOk. "åiH˜ ã¨=∂[=∞O>Ë
`≥b^Œ∞, ãÖÑ¶∞¨ ~°} ¬ JO>Ë `≥b^Œ∞, ~å*ÏºOQÆO JO>Ë `≥b^Œ∞, `«=∞ KÕuÖ’ L#fl
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À `å=Ú Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ XHõ =¸Å‰õΩ <≥>™ìË ê=∞h, WOH˘O`«
HÍÅO WÑ¨ÙÊ_»∞#fl Ç¨ÏO`«Hõ ÖˇÃ· ã<£û H˘#™êy¿ãÎ P L^Œº=∂xfl `«∞^Œ=Ú\Õì KÕ
Ñ¨x Ñ¨ÓiÎ KÕ™êÎ=∞h "å~°∞ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞. D Ö’Ñ¨Å K«~Û° Å∞ JO@∂ D
L^•~° "å`å=~°}Ïxfl „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ_ç`Õ Jk Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü |ÅÑ¨__» ®xH˜ LÑ¨Ü∂≥ QÆ
Ñ¨_∞» `«∞O^Œh, `å=Ú Hõ+Ñì¨ _¨ ç (K«OÑ≤, H˘\˜,ì Ç≤ÏOã≤Oz) ™êkèOz# q[Ü«∞O
h~°∞QÍiáÈ`«∞O^Œh "åi JÉèºí O`«~O° .
"åi Hõà§◊ `À (JO>Ë #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂xfl XHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ
HÍHõ Ç≤ÏO™È<å‡^ŒOQÍ) K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ D "≥Y · i ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
K«~Û° Å∞ HõeÊOKÕ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞#∞ x~å‡}Ïxfl Ñ¨\+˜ Oì¨ KÕã∞¨ ‰õΩx JÑ¨[Ü«∂Å#∞
JkèQqÆ ∞OK«_®xH˜ "å_»∞HÀ"åÅx Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ÉèÏqOK«_O» ‰õÄ_» ã¨`º« "Õ∞ Hõ^•?

P áêsìx XHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ J^Õ ã¨`º« O WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ
HõxÊã¨∞OÎ k. K«~Û° Å =Å¡, K«~Û° Å∞ Ñ¶Å ¨ =O`«OQÍ [~°áêÅ#fl XuÎ_ç =Å¡ P áêsì
'Ju—x qãï˚Oz ~å[H©Ü«∞ x~å‡}Ïxfl |ÅÑ¨~°∞Û‰õΩO>Ë, K«~°ÛÅ∞ JO^Œ∞‰õΩ
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ `ç Õ „Ñ¨[Å‰õΩ "Õ∞ÖË Hõ^•? J=Ù##_®xH˜ =∞#O P áêsì ÅHõº∆ "≥∞#ÿ
™êÜ«Ú^èŒ ~å*ÏºkèHÍ~° ™ê^è#Œ `À UH©Éqíè OK«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ™È+ë[O ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@O ^•fi~å ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^Œx #=∞‡#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . J^≥\Ï¡Q∞Æ <åfl #HõûÖˇ\ · ò
~å[H©Ü∂« Å∞ 'Ju—x qãïO˚ K«QeÆ y`Õ „Ñ¨[Å‰õΩ WOHÍ "Õ∞Å∞ KÕÜ∞« QÆÅ=<Õk
ã¨`º« O.
'[#â◊HÎ˜ ~°}nè~—ü PÜ«Ú^èŒ ã¨=∞~°Ê} L`«û=O ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
~ÀA ~å¢+¨=ì ∞O`å P L^ŒO`åxfl XHõ f~°∞QÍ K«∂¿ãÎ ã≤iã≤Å¡ „QÍ=∂Å∞ "Õ~ˆ f~°∞QÍ
K«∂ã≤<å~Ú. 'U=∞~Ú<å QÍh, "åà◊√§ áÈ`Õ =∂‰õΩ Hõ+"ì¨ ∞Õ —#<Õk ã¨Q@ Æ ∞ Jaè„áêÜ«∞O.
Wk x*ÏxH˜ P L^Œº=∂Å Ö’Ñ¨"∞Õ HÍ=K«∞Û. „Ñ¨[Å‰õΩ |ÅO WKÕÛ |^Œ∞Å∞
'J#flÅ— g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ @ Õ @∞ì KÕÜ∞« _»O =Å¡<,Õ Zxfl Ö’áêÅ∞<åfl 'J#flÅ∞— LO>Ë<Õ
|`«HQõ Å Æ =∞#fl |ÅÇ‘Ï#`« LO_»_O» =Å¡<Õ „Ñ¨[Å∞ J\Ï¡ JO@∂ LO_»=K«∞Û.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P áêsìÅ LxH˜ `≥ÅOQÍ}Ö’ ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å‰õΩ WOHÍ "Õ∞Å∞
KÕÜ∞« QÆÅ^Œ<kÕ "åã¨=Î O. J~Ú#^•xH© HÍx^•xH© `«∞áê‰õΩÅ∞ |Ü«∞@‰õΩ fÜ«∞_»O
`«yOæ K«∞‰õΩO>Ë "å~°∞ KÕÜ∞« QÆÅk WOHÍ LO^Œ<kÕ "åã¨=Î O. ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å"≥Ñ· Ù¨
#∞O_ç K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ D "åã¨=Î "Õ∞ 'K«~Û° Å— ãÖ^Œ~ƒ° Où . qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ
L`åûÇ¨xfl `«yOæ K«∞HÀ"åe, „Ñ¨É∞íè `«fiO "åi LxH˜<Õ ÃÑH˜eOz "ÕÜ∂« Åx K«∂_»_O»
=∂#∞HÀ"åe J<Õk ã¨Q@ Æ ∞ `≥ÅOQÍ} ¿Ñ^ŒÅ Jaè„áêÜ«∞O.
áÈbã¨∞Å∞ D q+¨Ü∞« O K«∂_»*ÏÅ~°∞ HÍh áêÅHõ „ÑüÑ¨H<∆õ åÜ«∞‰õΩÅ‰õÄ
Hˆ _»~‰ü Äõ D ãÖQÆu `≥Å∞ã¨∞#∞. nxx QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ "åi ™êfi~°O÷ ‰õÄ_» H˘O`«
ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . 'J#flÅ∞— |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆ L`åûÇ¨xfl `«yOæ K«∞‰õΩ#fl@ì~Ú`Õ `å=Ú ‰õÄ_»
„QÍ=∂ÅÖ’ ¿ãfiK«ÛQù Í u~°Q˘K«∞Û. ~å[H©Ü∂« Å∞ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. z#fl"À ÃÑ^Œ"Ì À
HÍO„\Ï‰õΩÅ ì ∞ KÕã∞¨ H˘x <åÅ∞QÆ∞ ~åà◊√¡ áÈˆQã¨∞HÀ=K«∞Û. Wk PÜ«∂ áêsìÅ LxH˜H˜
ãÖ|OkèOz# q+¨Ü∞« O ‰õÄ_» HÍ|\˜ì D ãÖQÆu ~å¢+¨ì áêÅ‰õΩÅ‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_®
áÈ^Œ∞, D XuÎ_ç "åiÃÑ·# Ñ¨x KÕÜ∞« ‰õΩO_® áÈ^Œ∞. ~å[H©Ü∞« áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÖË
HÍHõ `≥ÅOQÍ}‰õΩ K≥Ok# ^èxŒ Hõ =~°Oæ PÖ’K«#Å∞ ‰õÄ_» "≥∞*ÏsìQÍ W"Õ.
J~Ú`Õ `≥ÅOQÍ}Ö’x `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅO`å D
q^èOŒ QÍ<Õ PÖ’zã¨∞<Î åfl~°#∞‰õΩO>Ë á⁄~°ÉÏ@=Ù`«∞Ok. ZÑ¨Ê\˜HÔ <· å #HõûÖˇ@ · `¡ À

Éˇ_^» Õ HÍ|\˜ì H˘<åflà◊√§ =∞#O QÆ<"£ ∞≥ <£Å#∞ ÃÑ@∞ìH˘x uiy<å Ñ¶~¨ åfiÖË^∞Œ , "åà◊§#∞
"≥Ú`«OÎ QÍ `«∞_çzÃÑ\˜ì "ÕÜ∞« _»"∞Õ "Õ∞Å∞ J#∞‰õΩ<Õ "åà◊√§ ‰õÄ_» L<åfl~°∞. #HõûÖˇ\ · ò
L^Œº=∞O „Ñ¨ÉÏè =O WOHÍ Z‰õΩ¯=QÍ ÖËx `åÅ∞HÍÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞, ™ê÷xHõ
ã¨=∂*O`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_® ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ ÃÑ·~g° Å∞, HÍO„\Ï‰õΩÅ ì ∞ KÕã∞¨ H˘x
|uˆH"å~°∞ D ÉÏÑ¨`∞« Ö’ „Ñ¨^=Œä ÚÅ∞. #HõûÖˇ@ · ∞¡ "≥Ú`«OÎ QÍ `˘ÅyáÈ`Õ<Õ `≥ÅOQÍ}
'Jaè=$kú— K≥O^ŒQÅ Æ ^Œ∞ HÍ|\˜ì H˘<åflà◊√§ W|ƒO^Œ∞Öˇ^∞Œ ~˘¯<åfl áÈbã¨∞ K«~º° Å<Õ
#=Ú‡HÀ=_»O =∞Oz^Œx ÉèÏqOKÕ ~å[H©Ü∞Õ `«~° ^èxŒ Hõ =~åæÅ "å~°∞ ‰õÄ_» L<åfl~°∞.
J~Ú`Õ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ ‰õÄ_» JO^Œi Jaè„áêÜ«∞O áÈbã¨∞Å
Jaè„áêÜ«∞O HÍ^Œ∞. #HõûÖˇ@ · ∞¡ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°#fl ÉˇkiOÑ¨Ù =Å¡ „Ñ¨*Ï
ãÖHˆ =∆ ∞ Ñ¨^HŒä ÍÅ HÀãÖ x^è∞Œ Å∞, H˘`«Î Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ =∞OE~°∞ HÍ=_»O ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ Oÿ ^Œh,
HÍ|\˜ì "å~°∞ L<åfl~°#fl XuÎ_ç H˘#™êQÆ_"» ∞Õ =∞Oz^Œh #"Õ∞‡"å~°∂ L<åfl~°∞.
yi[# ãÖHˆ =∆ ∞ âßY JkèHÍ~°∞ÅÖ’ D Jaè„áêÜ«∞O `«~K ° ∂« Hõ#|_»∞`«∞Ok.
`≥ÅOQÍ}Ë`~« ° =∞^èºŒ `«~Q° uÆ Jaè„áêÜ«∞O ‰õÄ_» áÈbã¨∞Å‰õΩ ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ
J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^∞Œ . `«∞áê‰õΩÅ∞, ÉÏO|∞Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x uiˆQ "åi`À K«~Û° ÖËq∞\˜
Jx P"Õâ◊Ñ¨_ç# ~ÀAÅ∞ „Hõ=∞OQÍ áÈ`«∞<åfl~Ú. `«∞áê‰õΩÅ∞, ÉÏO|∞Å`À
ãÖ|O^èOŒ LO_»_O» „Ñ¨*Ï rq`«OÖ’ ™ê^è•~°} q+¨Ü∞« =∞ÜÕ∞º H˘nÌ P P"ÕâO◊
`«y,æ '"åà◊§`À K«iÛOz U^À XHõ JOwHÍ~åxH˜ ~å=_»"∞Õ =∞Ozk Hõ^•— J#fl
Jaè„áêÜ«∞O |Ü«∞\˜ lÖÏ¡Å t+¨=ì ~åæÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O ÃÑiyOk.
Wxfl ~°HÍÅ Jaè„áêÜ«∂Å XuÎ_ç „Ñ¨É∞íè `«fiO g∞^Œ LOk. g\˜x ÖˇH¯õ Ö’H˜
fã¨∞H˘x „Ñ¨É∞íè `«fiO `«#^ŒO@∂ XHõ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀQÆey LO_®e. fã¨∞‰õΩ<Õ
x~°Ü ‚ ∂« xH˜ HõzÛ`«OQÍ XHõ ~å[H©Ü∞« HÀ}O LO@∞Ok HÍ|\˜ì Jk qq^èŒ
~°HÍÅ q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞iHÍHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. J~Ú`Õ =∞#H˜Ñ¨ÙÊ_»∞ H˘\ÁìzÛ#@∞ì
HõxÊã¨∞#Î fl^Õq∞@O>Ë D „Ñ¨É∞íè `«fiO U x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀÖËHõ áÈ`«∞#flk. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü`À
K«~Û° Å∞ `«ÑÊ¨ ‰õΩO_® [~°∞Ñ¨Ù`«∞O^•? U J*ˇO_®`À [~°∞Ñ¨Ù`«∞Ok? U +¨~`° ∞« Å`À
[~°∞Ñ¨Ù`«∞Ok? PÜ«Ú^è•Å∞ kOK«Háõ È`Õ K«~Û° Å∞ [~°Ñ_¨ O» ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞ J#fl^Õ
„Ñ¨É∞íè `«fiO Jaè„áêÜ«∞"≥∞`ÿ Õ P =∂@ "≥Ú^Œ>Ë Jx LO_»=K«∞Û. HÍh J#ÖË^∞Œ .
J~Ú`Õ áÈbã¨∞Å∞ Z=i<≥<· å K«OÑ≤#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡, PÜ«Ú^è•Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x u~°∞QÆ∞`«∂
K«~Û° ÅO>Ë Z\Ï¡? Jx =ÚYº=∞O„u ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl~°∞. J^Õ "åi Jaè„áêÜ«∞"≥∞`ÿ Õ
P =∂@ =ÚO^Õ K≥¿ÑÊÜ«∞=K«∞Û#∞ Hõ^•? JÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü K«~Û° Å‰õΩ ~å#x
K≥¿ÑÊã≤ LO_Õk Hõ^•? J@∞=O\˜ +¨~°`«∞ÖËg ÖË‰õΩO_® K«~°ÛÅ „Ñ¨„H˜Ü«∞

"≥ Ú ^Œ Å ∞ÃÑ\˜ ì , Z<£ H “O@~ü Å ∞ [iy#Ñ¨ Ù Ê_» Ö Ï¡ D =∂@Å∞ =∂\Ï¡ _ Õ
=ÚYº=∞O„ux U=∞<åe? ~å[H©Ü∞« q[˝`‰« Ωõ `«ÖÁyæ K«~Û° Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=_®xH˜
XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∂ ‰õÄ_» áÈbã¨∞Å#∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕÜ∞« ÖËHõ "åi „Ñ¨™êÎ=# =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞
"åi áê@ áê_Õ KÕ`H« Íx <åÜ«∞‰õΩ_»#∞HÀ"åe. WO`«\˜ Jã¨=∞~°÷ áêÅ‰õΩÅ∞ =∞#
~å¢ëêìxfl UÅ∞`«∞O_»_O» x[OQÍ =∞# ^Œ∞~°^$Œ +Öì .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
7 EÖˇ· 2002

„Ñ¨[Å∞ =∂„`«"Õ∞
`åºQÍÖˇO^Œ∞‰õΩ KÕÜ«∂e?
'áÈbã¨∞Å∂ #HõûÖˇ@· ∂¡ ÉÏQÍ<Õ LO\Ï~°∞, =∞^èºŒ Ö’ "Õ∞=Ú Kå"åÖÏfl—
Jx P ¢ã‘Î J#_»O \©g HÔ "≥∞~å HÀãÖ K≥ÑÊ≤ Oz# Hõ$„u=∞=∞~Ú#
=∂@ÖÏQÆ `ÀK«_O» ã¨ÇÏ¨ [O. ZO^Œ∞HõO>Ë 'W^ŒiÌ =∞^èºŒ „Ñ¨[Å∞
#ey áÈ`«∞<åfl~°∞— J<Õk Ñ¨„uHõÅ∞, g∞_çÜ∂« #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O
q+¨Ü∞« OÖ’ ZOK«∞‰õΩ#fl '¿ãÑ¶—π =∞^èºÕ =∂~°Oæ .
HÍh U@∂~°∞<åQÍ~°O J_»=ÙÅÖ’ x=ã≤OKÕ P ¢ã‘Î J#fl
=∂@Å∞ Hõ$„u=∞=∞~Ú#q HÍ=Ù. "å\˜x iHÍ~°∞¤ KÕã#≤ qÖËYi
J_ç y K≥ Ñ ≤ Ê Oz LO_» = K« ∞ Û#∞QÍHõ . J~Ú#Ñ¨ Ê \˜ H © Jq
Hõ$„u=∞=∞~Ú#q HÍ=Ù.
Hˆ =ÅO Ç≤ÏOã¨ QÆ∞iOKÕ J~Ú`Õ J@∞=O\˜ =∂@Å∞ [#O
|Ç¨ïâß J#~°∞, J#∞HÀ~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë K«O„^ŒÉÏ|∞, ^Õ"OÕ ^Œ~ü Q“_£
U=∞<åfl U=∞#∞‰õΩ<åfl U@∂~°∞<åQÍ~°OÖ’ #~Ú<å L@∂fl~°∞Ö’
#~Ú<å [#O #HõûÖˇ@ · #¡ ∂ „Ñ¨É∞íè `åfihfl XHõ\˜ KÕã≤ K«∂_»~∞° . "≥Ú#fl
`«∞áê‰õΩÅQÆ∂_≥O ^ŒQ~æÆ ° |ã¨∞û ¿ÑÅQÍ K«xáÈ~Ú#"åiÖ’ „Ñ¨É∞íè `åfihfl
áÈbã¨∞Å#∂ Jaè=∂xOKÕ"å~°∞ Z=~°∂ LO\Ï~°#∞HÀ#∞. HÍh
"åiÖ’ "≥∞*Ïi\© Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü`À ZO`À H˘O`« ãÖ|O^èOŒ L#fl"åˆ~
J~Ú=ÙO\Ï~°∞, Jaè=∂#∞Å~Ú LO\Ï~°∞, "≥∞*Ïi\© HÍ‰õΩ<åfl
H˘O^Œ~~° Ú<å J#flO ÃÑ\˜#ì "å~°∞ J~Ú=ÙO\Ï~°∞. #HõûÖˇ@ · ¡ Ç≤ÏOã¨,
áÈbã¨∞Å Ç≤ÏOã¨ XHõ>#Ë x "åÔ~=~°∂ |Ç¨ïâß J#∞HÀ~°∞.

J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© '"åà◊¥¡ "åà◊¥¡ ÉÏQÍ<Õ L<åfl~°∞— J#fl Jaè„áêÜ«∞O
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ "Õà◊¥§#_®xH˜ HÍ~°}O 'ã¨~°O_»~°∞¡—. ZO`« HÍÅO Ñ¨xKÕã≤#
#HõûÖˇ@· ~¡ Ú<å ã¨~ˆ ã¨~O° _»~ü HÍ^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë Ç¨~ÚQÍ ÃÑ·ãÅ ¨ ∞ fã¨∞H˘x Hˆ ã¨∞Å∞
=∂Ñ¶‘ KÕ~ÚOK«∞H˘x WO\˜H˜ áÈ=K«∞Û##fl Jaè„áêÜ«∞O „Ñ¨[ÅÖ’ x~°ã#¨ ‰õΩ
=¸ÅO J~ÚOk. P Ñ¨x KÕã#≤ "åà◊√¡ #HõûÖˇ\ · ò Hˆ _»~Ö
ü ’ H˘O^Œ~ˆ HÍ=K«∞Û.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© "åà◊√¡ xifi=∞~°≈QÍ P Ñ¨x KÕã≤ KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞Å∞Ñ¨ÙH˘x áÈQÆÅQÆ_O»
„Ñ¨[ÅÖ’ KåÖÏ x~°ã#¨ ‰õΩ ^•i fã≤Ok. "≥Ú#fl U@∂~°∞<åQÍ~°O ^ŒQ~æÆ ° |ã¨∞û#∞
¿ÑÖËÛã≤ JO`« =∞Okx K«OÑ≤#"åà◊Ö ¡ ’ XHõ~∞° HÍHõáÈ`Õ XHõ~∞° ~ˆ ÃÑÑ¨ÙÊ_»~Ú<å
ã¨~O° _»~ü J~Ú i"å~°∞¤ fã¨∞H˘x Hˆ ã¨∞ ‰õÄ_» ÖË‰Ωõ O_® WO\˜H˜ áÈ=K«∞Û#∞. '"åà◊¥¡
"åà◊¥¡ ÉÏQÍ<Õ LO\Ï~°∞, =∞^èºŒ Ö’ "Õ∞=Ú Kå"åÖÏfl— J#fl „Ñ¨âfl◊ "≥#∞Hõ D
x~°ã#¨ ‰õÄ_» LOk.
XHõ<å_»∞ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ ^ÀÑ≤_ô =~åæÅ ~å*ÏºxH˜ 'ã¨~O° _»~—ü HÍ=K«∞Û<å
J#fl g∞=∂Oã¨ qÑ¨=¡ =~åæÅÖ’ LO_çOk. áÈbãπ¿ãì+<¨ Ö £ ’ ã¨~O° _»~~° Ú *ˇÅ· ∞‰õΩ
áÈ=_»O ‰õÄ_» `«ÑÊ¨ h, Kå=#~Ú<å Kå"åe QÍh P Ñ¨x KÕÜ∞« ‰õÄ_»^hŒ "åkOz#
~ÀAÅ∞ L<åfl~Ú. P `«~°∞"å`« áÈbãπ¿ãì+¨<£Ö’<≥·<å HÀ~°∞ìÖ’<≥·<å ã¨~°O_»~ü
HÍ=K«∞Û#x ÉèÏqOKå~°∞. HÍh ~å[H©Ü∞« OQÍ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ 'ã¨~O° _»~—ü HÍ=_»O
TÇ¨Ï‰õΩ JO^Œx q+¨Ü∞« OQÍ LO_çOk. áÈ#∞ áÈ#∞, „áê}O ^ŒH¯˜ OK«∞HÀ=_®xH˜
J^˘Hõ¯>Ë =∂~°=æ ∞~Ú`Õ P Ñ¨x ‰õÄ_» KÕÜ∞« =K«∞Û#∞QÍh „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ã¨=∂Kå~°O
W=fi_»OQÍh L^Œº=∂xfl xOkã¨∂Î „Ñ¨H@ õ #Å∞ KÕÜ∞« _»OQÍh [~°Q‰Æ Äõ _»^xŒ
J#∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh J"Õg KÕÜ∞« x 'ã¨~O° _»~—ü „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ HÍ|\˜ì
„áê}O ^ŒH¯˜ OK«∞HÀ=_®xH˜ P Ñ¨#∞Å∞ ‰õÄ_» KÕÜ∞« =K«∞Û#h, J~Ú`Õ =∞s Ç¨x
HõeyOKÕ ã¨=∂Kå~°O W=fi‰õÄ_»^hŒ J#∞‰õΩ<åfl~°∞. Uk U"≥∞<ÿ å i"å~°∞Å ¤ ∞ =∂„`«O
fã¨∞HÀ‰õÄ_»^#Œ ∞‰õΩ<åfl~°∞ QÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ P x¿+^è=Œ ¸ áÈ~ÚOk.
D Ñï}Ï=∂Å∞ [iy# „Hõ=∞OÖ’ #HõûÖˇ@ · ¡ Ç≤ÏOã¨ q+¨Ü∞« OÖ’ „Ñ¨[Å
Jaè„áêÜ«∞=¸ =∂iOk. <Õ#∞ K«OÑ¨Ù`å#∞, J=ã¨~=° ∞~Ú`Õ K«™êÎ#∞ J#flÑ¨ÙÊ_»∞#fl
Q“~°=O "Õ~∞° . <Õ#∞ K«OÑ¨Ù`å#∞ QÍh <å Kå=Ù HÍ_ç H˘KÕÛãïH˜ áÈbã¨∞Å Ñ¨H¯õ #
‰õÄ~˘Ûx <å ~å[H©Ü∂« Å#∞ xOkOz, <å "åix áÈbã¨∞Å‰õΩ Ñ¨\Oì˜ z <å „áê}ÏÅ∞
^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩO\Ï#<Õ HÍÅO =KåÛHõ J^Õ Q“~°=O ZO^Œ∞‰õΩO@∞Ok?
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ =zÛ# D =∂~°∞Ê‰õΩ qÑ¨¡==~åæÅ #∞O_ç U ["å|∞,
q=~°}Ï ÖË^∞Œ . QÆ\Qì˜ Í J_çy`Õ 'ã¨~O° _»~—ü J~Ú#"å_»∞ =∂"å_»∞ HÍ_»∞ HÍ|\˜ì

J`«x „Ñ¨=~°#Î QÆ∞iOz =∞=∞‡efl J_»Q=Æ ^Œ∞,Ì xOkOK«=^Œ∞Ì JO\Ï~°∞. HÍh
x#fl\˜^•HÍ g∞ "å_Õ Hõ^•? qÑ¨=¡ O J<Õk L^ÀºQÆ=∞~Ú#@∞ì i>ˇ~ÿ ~° Ú# `«~∞° "å`«
"å_»∞ KÕ¿ã Ñ¨#∞Å‰õΩ =∂ _çáê~ü"ì ∞≥ O\ò ÉÏ^èºŒ `« ÖË^#Œ _»O ã¨|ÉÏ? `«# Kå=Ù
`«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_®xH©, `å#∞ '[# r=# „ã¨=Ou—Ö’ HõÅ=_®xH© x#fl\˜ `«#
HÍ„"Õ∞_»‰¡ Äõ ~å[H©Ü∂« Å‰õÄ ZO`«\˜ Ç¨x J~Ú<å KÕÜ∞« QÆÅ =ºH˜Î x#fl\˜ ^•HÍ
#~Ú<å U áê\˜ qÑ¨=¡ HÍ~°∞_»∞? x#fl\˜ ^•HÍ #~Ú<å J`«xk U áê\˜ K≥`· #« ºO?
HÍ„"Õ∞_»#¡ ∞ Ñ¨\Üì˜ ∞« º_»O =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. x#fl\˜ ^•HÍ J#flO ÃÑ\˜#ì
™ê^è•~°} „Ñ¨[Å J„_»ãÅ π ∞, Wà◊Ö
¡ ’ ^•zÃÑ\˜#ì ÉÏO|∞Å PK«∂H© áÈbã¨∞Å‰õΩ
K≥ÑÊ≤ áÈbã¨∞ rÑ¨ÙÖ’ =zÛ P [<åxfl Ñ¨\Oì˜ z# 'J#flÅ∂— L<åfl~°∞. "åà◊Ñ¡ Ê¨ \˜H˜
'=∂r J#flÅ∞— J~ÚáÈÜ«∂~°<kÕ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ=_®xH˜ KÕ¿ã "å^Œ#QÍ<Õ „Ñ¨[Å‰õΩ
`Àã¨∞OÎ k.
=º‰õΩÅ Î #∞ K«∂_˘^ŒhÌ , L^Œº=∂xfl K«∂_®Åh, XH˘¯Hõ¯ Ñ¶∞¨ @# K«∂_˘^ŒhÌ ,
"≥Ú`«OÎ QÍ áÈ~å@ „Hõ=∂xfl K«∂_®Åh JO@∞O\Ï~°∞. HÍh „Ñ¨[Å∞ `«=∞‰õΩ
HõxÑ≤OKÕ "åã¨Î"åÅ#∞ |\˜ì áÈ~å@ „Hõ=∂xfl QÆ∞iOz Jaè„áêÜ«∂Å∞
U~°Ê~°K∞« ‰õΩO\Ï~°∞. =º‰õΩÅ Î #∞ K«∂ã≤ L^Œº=∂xfl J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. Wk
'`«ÑÙ¨ Ê_»∞ K≥`· #« ºO— HÍ^Œ∞, 'ÉèÏ="å^Œ=¸— HÍ^Œ∞. =∂#= ã¨ÇÏ¨ ["≥∞#ÿ PÖ’K«<å
ã¨~o° . =º‰õΩÅ Î Ö’ ÖËx hux L^Œº=∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ K«∂ã¨∞H˘=∞‡O>Ë ™ê^è•~°}
=∂#=ÙÅ∞ K«∂ã¨∞HÀ~°∞. =º‰õΩÅ Î Ö’ hu LO>Ë<Õ "å~°∞ Ñ¨x KÕ¿ã L^Œº=∞OÖ’
„Ñ¨*Ï ~å[H©Ü∂« Å∞O\ÏÜ«∞x #=Ú‡`å~°∞. KÕã#≤ O`« HÍÅO g~Àz`«"∞≥ #ÿ áÈ~å@O
KÕ™êÎ#∞, =∂#∞HÀ^ŒÅK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ <å „áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞H˘#_®xH˜ U"≥∞<ÿ å
KÕ™êÎ#∞ J<Õ "≥Y · i L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÖ’ „Ñ¨|e#Ñ¨ÙÊ_»∞ "åi g~Àz`« áÈ~å@OÖ’
^˘ˆ~¡ JÑ¨â$◊ `«∞Å#∂ á⁄~°ÉÏ@¡#∂ `˘O^Œ~á° ê@∞ K«~º° Å#∂ „Ñ¨[Å∞ ™ê#∞Éè∂í u`À
K«∂_»*ÏÅ~°∞. K«∂_»#Hõ¯~° ÖË^"Õ ∂≥ ‰õÄ_». KåÖÏ=∞OkH˜ XHõ ãÖQÆu `≥b^Œ∞
QÍh, HÍHõfÜ«∞ ZH±û„ÃÑãπ#∞ `«QÅ Æ Éˇ\ì˜ #ÅÉè·ˇ „áê}ÏÅ∞ fã≤# ^ŒàO◊ Hˆ =∆ ∞OQÍ
ã¨~O° _»~~° Ú, H˘O^Œ~∞° Ñ¨Ù#~å"åãÖ ‰õÄ_» á⁄Ok |`«∞‰õΩ "≥àn¡◊ ã¨∞<Î åfl~°∞. "åiÖ’
XHõ_»∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Hõ$`«[˝`«QÍ QÆ∞ÖÏO ~°ã¨∂Öò #HõûÖˇ·>Ë#O@∂ [ã≤ìãπ
\˜.ZÖò.Z<£.~Ô _ç¤ Hõq∞+¨<£ =ÚO^Œ∞ WzÛ# "åOQÆ∂‡Å"Õ∞ ~°ã∂¨ Öò Z<£H“O@~ü
|∂@HõO HÍ^Œ#fl x~åú~} ° ‰õΩ ^•ifã≤Ok.
qÑ¨¡= áêsìÅ∞ "≥Ú`«ÎOQÍ W\Ï¡ J~ÚáÈÜ«∂Ü«∞x QÍh "å\˜ ˆH_»~ü
"≥Ú`«OÎ QÍ kQÆ*Ï~å~°x QÍh <Õ#∞ J#_»O ÖË^∞Œ . 'ã¨~O° _»~—ü „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ãÎ

L^Œº=∂xfl xOkã¨∂Î áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨Hõ@#Å∞ W=∞‡O\Ï~°#fl ÉèíÜ«∂xH˜ P
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ‰õΩO_» L#fl"å~°∂, ZO`« z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ ÃÑ\˜<ì å, K«OÑ¨Ù`å=∞x
ÉˇkiOz<å Ug∞ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_» „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# "å~°∂ WÑ¨Ê\˜H© L<åfl~°<Õ
J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© JO^Œ∞‰õΩ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ ‰õÄ_»
KåÖÏ L<åfl~Ú. Jq L^Œº=∂Å qâ◊fiã¨hÜ«∞`« g∞^Œ „Ñ¨âßfl~°H÷ ÍÅ∞QÍ xeKå~Ú.
`å=Ú `åºQÆO KÕÜ∞« _®xH˜ "≥#∞HÍ_Õ L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ W`«~∞° Å `åºQÍxfl HÀi`Õ
ZO^Œ∞‰õΩ Q“~°qOKåe? J@∞=O\˜ =º‰õΩÅ Î #∞ L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞QÍ ã‘fiHõiOKÕ
L^Œº=∂Å∞ „Ñ¨[Å‰õΩ Ç¨x HõeyOKÕ K«~º° Å‰õΩ áêÅÊ_ç`Õ ™ê#∞Éè∂í u ZO^Œ∞‰õΩ
K«∂Ñ≤OKåe J#fl „Ñ¨âfl◊ Å∞ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ =™êÎ~Ú.
XHõ L^•Ç¨Ï~°} K≥ÑÊ≤ =ÚyOK«_O» Lz`«OQÍ LO@∞Ok. JHÀì|~ü 21
™êÜ«∞O„`«O #ÖÁæO_» lÖÏ¡Ö’x XHõ =∂~°∞=¸Å „QÍ=∞=∞~Ú# Hˆ â◊~åAÑë¡
^ŒQ~æÆ ° QÆ∞@ì g∞^Œ XHõ Z<£H“O@~ü [iy W^Œ~Ì ∞° Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ^Œà◊ ã¨É∞íè º~åà◊√¡
K«xáÈÜ«∂~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Õ Ñ¨@∞ì|_ç# "Õ~ˆ W^Œ~Ì ∞° ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞ áÈbã¨∞Å#∞
JHõ¯_çH˜ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. Ñ¨@∞ì|_ç#"åiH˜ ^ŒàO◊ `À ãïQÍæ U KÀ@, U >ˇOÿ ‰õΩ
Jáê~ÚO\ò"∞≥ O\ò LO_çO^À P KÀ\˜Hˆ P >ˇOÿ Hˆ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. =∞#O K«zÛ<å
Ñ¶~¨ "° åÖË^∞Œ , W`«~° HÍ„"Õ∞_»#¡ ∞ HÍáê_»∞^•O Jx "å~°∞ J#∞H˘x LO>Ë áÈbã¨∞Å#∞
=∞Éèºí ÃÑ\˜ì "Õ~ˆ KÀ\˜H˜ fã¨∞‰õΩáÈ=_»"∂≥ ÖËHõ PÅã¨ºOQÍ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú `«=∞
HÍ„"Õ∞_»‰¡ Ωõ `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O HõeÊOK«_"» ∂≥ KÕ^∞Œ ~Ì ∞° . P Ñ¨x KÕÜ∞« HõáÈ=_»O
=Å¡ "åi „áê}ÏÅ∞ ^ŒHÍ¯~Ú, HÍx "Õ~ˆ W^Œ~Ì ∞° HÍ„"Õ∞_»∞¡ K«xáÈÜ«∂~°∞.
D ãÖQÆu |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ J~°O÷ HÍHõáÈ=K«∞Û#∞ QÍh ™ê÷xHõ „Ñ¨[Å‰õΩ
ã¨Ê+Öì QÍ<Õ J~°O÷ J~ÚOk. W@∞=O\˜ '`åºQÆ^#Œè ∞Å∞— LO_Õ L^Œº=∞O (JO^Œ~∂°
J@∞=O\˜ "åˆ~#x <Õ#∞ J#_»O ÖË^∞Œ ) „Ñ¨[Å #∞O_ç `åºQÍÅ∞ HÀ~°∞‰õΩO>Ë
„Ñ¨[ÖˇO^Œ∞‰õΩ Q“~°qOKåe?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
25 #=O|~ü 2002

Hõ~°∞=Ù, Hõ~°∞=Ù Ñ¨#∞Å∞,
Hõ~°∞=Ù ^•_»∞Å∞
W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl <åÅ∞QÆ∞ =∞O_»ÖÏÅÖ’ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù
ÖË‰Ωõ O_® „Ñ¨f XHõ¯ WO\˜H© `≥ÅH¡ Í~°∞O¤ ^ŒO>Ë #=Ú‡`å~å? `≥ÅH¡ Í~°∞¤
LO_»_=» ∞O>Ë „Ñ¨É∞íè `«fiO QÆ∞iÎOz# ^Œi„^Œ ~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# LO_»_O» .
PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡ L@∂fl~°∞ _çq[<£Ö’x *ˇ#· ∂~ü, <å~°∂fl~ü, ã≤~Ñü Ó¨ ~ü
(Ü«Ú), u~åºx =∞O_»ÖÏÅÖ’ „Ñ¨f WO\˜H© `≥ÅH¡ Í~°∞¤ LO^Œx PÜ«∂
=∞O_»ÖÏÅ ZO.P~ü."ÀÖË JO@∞<åfl~°∞.
'„Ñ¨f WO\˜H—© JO@∞<åfl"Õ∞ `«ÑÊ¨ '„Ñ¨f ‰õΩ@∞OÉÏxH©— J#_»O
ÖË^∞Œ . HÍ~°∞Å ¤ ∞ WzÛ# <å_»∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ<Õ QÆ∞iÎOz LO_»=K«∞Û#∞
QÍh Jq WzÛ ZO`«Ö^Ë <Œ åfl 12 Uà◊√¡ QÆ_K ç å~Ú. WzÛ# `«~∞° "å`«
'É’QÆãπ HÍ~°∞Å ¤ #∞— Ui "Õ™êˆ~ `«ÑÊ¨ H˘`«Î HÍ~°∞Å
¤ ∞ WÜ«∞ºÖË^∞Œ . XH˘¯Hõ¯
WO\˜H˜ Hˆ \Ï~ÚOz# aÜ«∞ºO HÀ\Ï ÃÑOK«Ö^Ë ∞Œ . D 12 Uà◊Ö ¡ ’
Ñ≤ÅÅ ¡ ∞ Ñ¨Ù\Ïì~∞° . JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ Ñ≤ÅÅ ¡ ∞QÍ L#fl "å~°∞ ÃÑiy
ÃÑ^Œ"Ì å~°~Ú "Õ~∞° Ñ¨_®¤~∞° . ÃÑo¡ KÕã∞¨ H˘x Ñ≤Åe¡ fl Hõ<åfl~°∞. HÍh P
WO\˜Hz ˜ Û# aÜ«∞ºO HÀ\Ï ÃÑOK«Ö^Ë ∞Œ , ÃÑiy ÃÑ^Œ"Ì å~°~Ú `å"Õ∞
‰õΩ@∞O| ÃÑ^ŒÅ Ì ~Ú# "åiH˜ H˘`«Î HÍ~°∞Å ¤ ∞ WÜ«∞ºÖË^∞Œ . XHõ<å\˜
‰õΩ@∞OÉÏxH˜ WO\˜ <≥O|~ü =∂„`«"∞Õ zÇ¨ÏflOQÍ q∞yeOk. JO^Œ∞Hˆ
HÍ~°∞¤ L#flk WO\˜Hˆ #O@∞<åfl~°∞ `«ÑÊ¨ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ HÍ^Œ∞.
WHõ¯_ç <ÕÅÅ∞ x#fl "≥Ú#fl\˜ ^•HÍ ^Œ@=ì ∞~Ú# J_»qx
"≥∂ã≤# ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞_»∞ <ÕÅÅ~Ú#Ñ¨Ê\˜H© KåÖÏ ™ê~°=O`«=∞~Ú#

#Å¡~ˆ QÆ_ç <ÕÅÅ∞. H˘OK≥O „â◊^úŒ ÃÑ>Ëì áêÅ‰õΩÅ∞O>Ë |OQÍ~°O ÑÖ_çOK«QÅ Æ =Ù.
HÍh WHõ¯_ç [#O J`«ºkèHOõ QÍ Pk"åã¨∞Å∞ HÍ=_»O =Å¡ gi q+¨Ü∞« OÖ’ „â◊^úŒ
ÃÑ@ì=Åã≤# JQÆ`º« O L#fl@∞ì D ~å¢ëêìxfl Ue# U áêsì ÉèÏqOK«Ö^Ë ∞Œ . x*ÏxH˜
Wk PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x Pk"åã‘ `åÅ∂HÍÅˆH HÍ^Œ∞ "≥Ú`«OÎ QÍ P lÖÏ¡Hˆ
=iÎã∞¨ OÎ k. P lÖÏ¡Ö’ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷xHõ â◊¥„^Œ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å ‰õΩÅ"Õ∞n ÖË^∞Œ .
^ÕâO◊ Ö’ J@∞=O\˜ „áêO`åÖËg QÆ_z » # Ü«∂Éè·ˇ Uà◊Ö ¡ ’ =º=™êÜ«∞ Jaè=$kúx
™êkèOK«Ö^Ë ∞Œ .
Pk"åã‘ „áêO`«=∞~Ú# L@∂fl~ü _çq[<£ Ñïã≤u÷ =∞iO`« J^è•fi#flOQÍ
LO_»_O» Ö’ Pâ◊Û~°ºáÈ=Åã≤Ok ÖË^∞Œ . P „Ñ¨[Å HõëêìÅ#∞ "≥Ú^Œ@ |Ü«∞@ÃÑ\˜ì
JÑ¨Ê\˜ x*ÏO ã¨~å¯~°∞ KÕ`« H˘xfl ãÖã¨¯~°}Å∞ KÕÑ\ ¨ Oì˜ z# Ñ¶∞¨ #`« áêâßÛ`«º
™ê=∂lHõ âß¢ã¨"Î `Õ Î« ÃÇÏ"≥∞O_®~üÊkù HÍQÍ, `«~∞° "åu `«~O° Ö’ P „Ñ¨[Å ~å[H©Ü∞«
K≥`· <« åºxH˜ `«# #=¸<åÖ’ #∞Oz "åiH˘Hõ Q˘O`«∞#OkOzOk Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü.
1989Ö’ HÍÉ’Å∞ D ~ÀA =zÛ#>Ëì f„="≥∞#ÿ Hõ~∞° =Ù =zÛOk. L@∂fl~ü
_çq[<£Ö’x Pk"åã¨∞Å∞ f„="≥∞#ÿ PHõeH© J<å~ÀQÍºxH© QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
^ŒàÏÅ „áÈ`åûÇ¨ÏO`À u~åºx, ã≤~∂° Ê~ü (Ü«Ú), *ˇ#· ∂~ü =∞O_»ÖÏÅ Pk"åã¨∞Å∞
`«∂~°∞Ê "≥Ñ· Ù¨ QÆ∞@ìÅ∞ ky ^ŒO`ÕÑe¨ ¡ ëê=ÙHÍ~°Ã¡ Ñ·# ^•_ç KÕã≤ ^è•#ºO, q`«<Î åÅ∞
fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. JÑ¨Ê\’¡ áÈbã¨∞Å∞ =O^Œ =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ Pk"åã¨∞efl '\Ï_®—
HÕ^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. P Hˆ ã¨∞ HÕ^Œ\˜ ãÖ=`«û~°O ^•HÍ (JO>Ë XHõ ^Œâß|ÌO ÃÑ·QÍ)
#_çz z=iH˜ JO^Œ~∂° x~ÀÌ+µ¨ Å∞QÍ „Ñ¨H\ õ O˜ K«|_®¤~∞° . HÍh *ˇÅ · ∞ x~°ƒO^èOŒ , HÀ~°∞ì
Hˆ ã¨∞Å HÍ~°}OQÍ Pk"åã¨∞Å∞ J#∞Éèqí Oz# WHõ¯@∞¡ JO`å WO`å HÍ^Œ∞.
Wk #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O P^èfiŒ ~°ºOÖ’ `≥ÅOQÍ}Ö’ [iy# "≥Ú^Œ\˜
Hõ~∞° =Ù ^•_ç. P<å_»∞ áÈbã¨∞Å∞ ^•xx <Õ~O° Jx LO_»=K«∞Û. >ˇ„~°iã¨∞ì <Õ~=° ∞h
LO_»=K«∞Û. HÍh ™ê÷xHõ „Ñ¨[ÅÖ’ – Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° ÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O – P Hõ~∞° =Ù
^•_ç Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« ~åÖË^Œ∞. ^ŒO`ÕÑë¡ ëê=ÙHÍ~°¡‰õΩ Z=~°∂ ™ê#∞Éèí∂u
K«∂Ñ≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
P `«~∞° "å`« ‰õÄ_» Hõ~∞° =ÙÖÁKåÛ~Ú. WHõ¯_® JHõ¯_® Hõ~∞° =Ù ^•_»∞Å∂
[iQÍ~Ú. HÍh "å\˜Ö’ „Ñ¨*Ï ÉÏÇ¨ïà◊ºO ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO HõO>Ë ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ∞,
q∞e>ˇO@¡ ÉèÏQÆ™êfi=∞º"Õ∞ Z‰õΩ¯= LO_çOk. 1995–96 ãÖ=`«û~åÅÖ’ HõsO#QÆ~ü
lÖÏ¡ HÍ\Ï~°O „áêO`«OÖ’ XHõ H˘`«Î =~°=_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. XHõ TiÖ’ [iˆQ
Hõ~°∞=Ù ^•_çÖ’ P Ti „Ñ¨[Å∞ áêÖÁæ#~°∞. K«∞@∞ìÑ¨Hõ¯Å T~°¡ „Ñ¨[Å∞

áêÖÁæO\Ï~°∞. JO`ÕHÍHõ Hõ~∞° =Ù ^•_çÖ’ ^è•#ºOyO[ÖË HÍHõ _»|∞ƒ, |@ìÅ∞,
|OQÍ~°O, ~ˆ _çÜ∂≥ Å∞ W`åºk ‰õÄ_» Z`«∞‰Î Ωõ áÈ=_»O, fã¨∞‰õΩáÈx =ã¨∞=Î Ùefl
^èfiŒ OãÖ KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
D ãÖ=`«û~°O L`«~Î ° `≥ÅOQÍ} "≥Å∞Ñ¨Å [iy# Hõ~∞° =Ù ^•_»∞ÅÖ’ D
ÅHõ} ∆ ÏÅhfl Ñ¨Ù#~å=$`«=∞Ü«∂º~Ú. Ñ¨ÙÃãÎÅ `åà◊√¡ `≥OÑ¨_O» QÆ∞iOz ~å^•úO`«O
KåÖÏ [iyOk QÍh ^•x HõO>Ë XHõ ~å[H©Ü∞« áêsì x~°fiÇ≤ÏOKÕ Hõ~∞° =Ù ^•_»∞ÅÖ’
„Ñ¨[Å‰õΩ WÜ«∞º=Åã≤# =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O QÆ∞iOz H˘OK≥O Z‰õΩ¯= K«~Û° [iy
LO>Ë ÉÏQÆ∞O_Õk. Ñ¨ÙÃãÎÅHˆ q=∞~°≈ Ñïq∞`«O HÍ=_»O =Å¡ ^ŒÉÏ~ÚOz <À~°∞
=¸~ÚOKÕ J=HÍâ◊O Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ ÅaèOzOk.
L@∂fl~ü‰Ωõ uiy=^•ÌO. D ™êi L@∂fl~üÖ’<Õ HÍ^Œ∞, L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’
ZHõ¯_® #HõûÖˇ@ · ¡ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ QÍh W`«~„° `å QÍh Hõ~∞° =Ù Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å∞ Hõ~∞° =Ù
^•_»∞Å∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Hõ~∞° =Ù ÖËHõ HÍ^Œ∞, PHõe ÖËHõ HÍ^Œ∞, ^ÀK«∞HÀ=_®xH˜ ëê=ÙHÍ~°∞¡
ÖËHÍ HÍ^Œ∞. x*ÏxH˜ qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ „Ñ¨Kå~°O HÍ~°}OQÍ áÈ~å_Õ
lÖÏ¡QÍ ¿Ñ~°∞ á⁄Ok# PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡ „Ñ¨*Ï rq`« ãÖã¨¯$uÖ’ ã¨fi`«Ç¨ QÍ
q∞e>ˇhû KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. Pk"åã¨∞Å~Ú<å, W`«~∞° Å~Ú<å "åi r=# ãÖã¨¯$u
<≥=∞‡^Œ~Ú#k. Wk =∞Oz^• K≥_^¤» • J<Õ q+¨Ü∞« OÖ’ Jaè„áêÜ«∞Éè^Ë •Å‰õΩ
`å=Ù LO@∞Ok QÍh Wk =∂„`«O "åã¨=Î O.
U=∞~Ú`Õ<OÕ , L@∂fl~ü Pk"åã¨∞Å∞ JÅ¡iH˜ kQÆ‰Ωõ O_» „Ñ¨É∞íè `«fiO WzÛ#
<åÅ∞QÆ∞ aÜ«∞ºO yO[Å∞ =O_»∞H˘x uO@∞<åfl~°∞. yO[Å∞ ^˘~°Hxõ <å_»∞
Ñ¨ã∞¨ Å
Î ∞O@∞<åfl~°∞. Hõ~∞° =Ù [#‡Éè∂í q∞ Jh, „QÍ=∞ã¨ÉÅ íè h „Ñ¨[Å#∞ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ
ã¨g∞HõiOz g∞Ö’ ZO`«=∞OkH˜ Ñ¨#∞Å∞ HõeÊOKåÖ’, ZO`«=∞OkH˜ Lz`«
aÜ«∞ºO WÜ«∂ºÖ’ `ÕÅÛO_»x K≥¿ÑÊ „Ñ¨É∞íè `«fiO WÑ¨Ê\˜^•HÍ KÕãO≤ k KåÖÏ
ã¨fiÅÊO. Hõ~∞° =Ù [#‡Éè∂í q∞Ö’ #"≥∂^Œ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl "åi ãÖYº#∞ |\˜ì ÖˇH¯õ QÆ_`ç Õ
Zxfl k<åÅ Ñ¨x „Ñ¨É∞íè `«fiO HõeÊOK«=Åã≤ LO_çO^À JO^Œ∞Ö’ ã¨Q@ Æ ∞# 7 ÖËHõ
8 âß`«O =∂„`«"∞Õ 'Ñ¨xH˜ PÇ¨~°O— Ñ¨^HŒä Oõ HÕ^Œ HõeÊOzOk. H˜Ö’ 3 ~°∂áêÜ«∞Å‰õΩ
WKÕÛ K«=Hõ aÜ«∞ºO (nxH˜ JO`Àº^ŒÜ∞« J#fl Ü≥∂[# Jx ¿Ñ~°∞) ^•i„^Œ ~ˆ Y‰õΩ
kQÆ∞=# L#fl D „Ñ¨[ÅÖ’ #∂\˜H˜ Ñ¨k =∞OkH˜ =∂„`«"∞Õ Wã¨∞<Î åfl~°∞. Lz`«OQÍ
WKÕÛ 'J#flÑ¨Ó~°—‚ aÜ«∞ºO #∂\˜H˜ XHõiHˆ Wã¨∞<Î åfl~°∞.
J=ã¨~åxH˜ ZO`« =∂„`«O ãï`«∂QÆx D ãÖHˆ =∆ ∞O J\Ï¡Q∞Æ Oz Pk"åã‘
„Ñ¨[ÖË J<Õ^qÕ ∞@O>Ë, =∂‰õΩ xHõ~"° ∞≥ #ÿ Láêkè HõeÊ¿ãÎ Wq J=ã¨~"° ∞Õ LO_»=Ù

Hõ^• Jx. JO>Ë á⁄ÖÏÅ‰õΩ ™êQÆ∞ h~°∞, Ü«Ú=`«‰Ωõ á¶êºHõsì ÅÖ’<À "Õ~˘Hõ KÀ\<À
L^ÀºQÍÅ∞ HõeÊOK«=∞O@∞<åfl~°∞. ™êQÆ∞h\˜ =º=ã¨÷#∞ ÃÑOá⁄OkOK«_®xH˜
L@∂fl~°∞ Ñ‘~É°î ∂íè q∞ ÃÑ·# L#fl ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞_»∞ <ÕÅÅÖ’ J=HÍâ◊O Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ
LOk. U „QÍ=∂xH˜ áÈ~Ú<å `«=∞ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl XHõ "åQÆ∞ QÆ∞iOKÀ, XHõ
=OHõ QÆ∞iOKÀ, ^•xÃÑ·# Hõ@Qì Å Æ P#Hõ@ì QÆ∞iOKÀ K≥áêÎ~∞° . Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ [iˆQ
'[#‡Éèí∂=ÚÅ— ÃÑ·# ÃÑ>Ëì Y~°∞Û g\˜ÃÑ·# ÃÑ_ç`Õ D á⁄ÖÏÅ‰õΩ ™êQÆ∞h~°∞
Åaèã∞¨ OÎ k Hõ^•, JÑ¨ÙÊ_»∞ =~å¬ÉÏè =O L#fl ãÖ=`«û~åÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O u#_®xH˜
WO`« LO@∞Ok Hõ^• JO\Ï~°∞. S\˜_çU ã¨∂¯à◊¡ Ñ¨Ù}Ïº# JO`À WO`À
K«^∞Œ =Ù‰õΩO@∞#fl Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ L^ÀºQÆ J=HÍâßÅ∞ HõeÊ¿ãÎ 'Ñ¨xH˜
aÜ«∞ºO— Ñ¨^HŒä Oõ HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂_»~∞° Hõ^• JO\Ï~°∞. D =∂@Å∞ q#_®xH˜
=∞# ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ã≤ÔúŒ QÍ ÖË^∞Œ . áÈh `å#∞ P~åƒù@OQÍ „Ñ¨H\õ O˜ K«∞‰õΩ<Õ
Hõ~∞° =Ù ã¨Ç¨ Ü«∞ Ñ¨^HŒä ÍÅ#~Ú<å ã¨=∞„QÆOQÍ J=∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ ^• JO>Ë Ñ¨k âß`«O
‰õÄ_» KÕÜ∞« ^Œ∞. =∞i „Ñ¨[Å QÆu UO HÍ"åe?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
19 "Õ∞ 2002

Ñ≤e¡H˜ K≥ÅQÍ@O
JeÑ≤i Ñ¶∞¨ @#‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOz# Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö¨¶ ÏºÅ#∞ QÆ∞iOz
qKå~°} [~°Ñ=¨ ∞x „Ñ¨HÍâòãO≤ Q∑ QÍix ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO HÀ~°QÍ, PÜ«∞#
P qKå~°} HõO>Ë ~å[H©Ü∞« „Ñ¨H@ õ #Å∞ KÕã∂¨ Î `«#‰õΩ WzÛ# Ñïkèx
^•\˜ =º=Ç¨Ïiã¨∞<Î åfl~°x `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêÅ‰õΩÅ∞ HÀÑÿOK«∞‰õΩO@∂
LO_»=K«∞Û.
™ê^è•~°} Ñ¨„uHÍ áê~î‰° Ωõ Å‰õΩ P „Ñ¨H@
õ #Å Ñ¨@¡ HÀÑÖ =zÛ<å
~å‰õΩ<åfl „Ñ¨HÍâòãO≤ Q∑ QÍi =º=Ç¨~°âe·‹ H˘OK≥O Pâ◊Û~°º=∞~Ú`Õ
HõeyOz LO_®e. PÜ«∞#‰õΩ JÑ¨ÊyOzOk Ñ¨ÓiÎQÍ ™êOˆHuHõ
ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ Hõ~=Î° ºO HÍQÍ PÜ«∞# #HõûÖˇ@ · `¡ À =∂\Ï¡_`» å#h,
"åà◊√¡ HõÅ=HõáÈ`Õ "åi q∞„`«∞Å`À#~Ú<å =∂\Ï¡_»`å#h
„Ñ¨H\
õ O˜ K«_O» , u~°∞ÑüÖ’ Ñ¨x =ÚyOK«∞H˘x ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ =zÛ
WHõ¯_» kÖò‰Ωõ +π QÔ ãπÇì Ï¨ ∫ãπÖ’ =∞HÍO "Õã≤ Éè„í ^Œ`å =º=ã¨Ö ÷ `À#∂,
"å\˜ Ü≥∂QÍºÜ≥∂QÍºÅ`À Ug∞ ãÖ|O^èOŒ ÖËx "åix ã¨ÇÏ≤ `«O
Ñ≤ez =∂\Ï¡__» O» Pâ◊Û~°ºO HõeyOKÕ q+¨Ü∂« ÖË =∞i.
JkèHÍ~°OÖ’ L#fl"åi bÅÅ‰õΩ JÅ"å@∞Ñ¨_#ç =∞# Ñ¨„uHÍ
qÖËY~°∞Å∞ „Ñ¨HÍâòãO≤ Q∑ QÍix D q+¨Ü∞« O J_çy#@∞ì ÖË~∞° QÍh
J_çy# "åiH˜ PÜ«∞# q=~°} Wã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞.
"åiH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO WzÛ# qKå~°}Ï ÅH∆ÍºÅ∞ ~Ô O_»O@. XHõ\,˜
"≥Ú#fl\˜ JHÀì|~ü 1 <å_»∞ JeÑ≤i =^ŒÌ =ÚYº=∞O„u ÃÑ·# Ç¨Ï`åº

„Ñ¨Ü«∞`«flO [~°QÆ_®xfl Ñ¨ã≤QÆ@ìÖËHõ áÈ=_®xH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ# Éèí„^Œ`å =º=ã¨÷
"≥Ñ· Ö
¨¶ ÏºÅ#∞ QÆ∞iÎOK«_O» . ~Ô O_»∞, W@∞=O\˜q Ñ¨Ù#~å=$`«O HÍ‰õΩO_» LO_»_®xH˜
`«y# ã¨∂K«#e=fi_»O. D ~Ô O_»= ÅH∆Íºxfl ÃÑ@ì_O» Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fiO L^ÕâÌ O◊ Éè„í ^Œ`å
=º=ã¨#÷ ∞ Ñ¨\+˜ Oì¨ KÕ¿ã ã¨ÅÇ¨Å∞ XHõ xÑ¨Ù}∞_ç #∞O_ç á⁄O^Œ∞^•=∞x. J~Ú`Õ
PÜ«∞# Éè„í ^Œ`å "≥Ñ· Ö
¨¶ ÏºÅ∞ Ñ¨Ù#~å=$`«O HÍ‰õΩO_» LO_»_®xH˜ HÍHõ, =ÚYº=∞O„u
ÃÑ·# Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü∞« `«flO Ñ¨Ù#~å=$`«O HÍ‰õΩO_» LO_»_®xH˜ `«Q∞Æ ã¨∂K«#Å∞
W=∞‡#fl@∞ìQÍ `«# qKå~°} ~Ô O_»= ÅH∆Íºxfl J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x `«^#Œ ∞QÆ∞}OQÍ
™êQÆ∞`«∞<åfl~°∞.
ÉÏQÆ∞Ok Hõ^∂Œ ?
QÆÒ« Ö’ *ÏfÜ«∞ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõq∞+¨<£ K≥~· ‡° <£QÍ LO_ç# [ã≤ãì π
=~°‡QÍ~°∞ WOH˘Hõ HÀ}O #∞O_ç W^Õ Ñ¨x KÕ™ê~°∞. ~å¢+Öì Ö’ áÈbã¨∞Å∞ `«=∞
Hõ#∞ã¨#flÅÖ’ #_»∞K«∞‰õΩ<Õ <Õ~ã° ∞¨ Å Î =Ú~îåÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ H˘x – ÖË^•
`«Ü∂« ~°∞ HÍxzÛ – „Ñ¨[Å#∞ ÉèÜ í ∞« „ÉèÏO`«∞Å‰õΩ QÆ∞i KÕã∞¨ <Î åfl~°x PÜ«∞#‰õΩ
Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕ¿ãÎ, 'W=hfl z#fl q+¨Ü∂« Å∞ – Jã¨Å∞ q+¨Ü∂« xH˘^•ÌO— JO@∂
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∂, ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfihfl XHõ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã¨∞H˘zÛ ‰õÄ~ÀÛÉˇ>ìË „Ñ¨Ü∞« `«flO
KÕ^•ÌO ~°=∞‡x PÇ¨fixOKå~°∞.
PÜ«Ú^è•Å∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ #fl "åiH˜ U"À f~°x HÀiHõÅ∞ LO_Õ LO\Ï~Ú
HÍ|\˜ì "åix ‰õÄ~ÀÛÉˇ\ì˜ =∂\Ï¡_ç ã¨Q"Æ ∂≥ =ÚáêÊ"À fˆ~Û¿ãÎ ã¨=∞ã¨º ã¨=¸ÅOQÍ
Ñïëê¯~°O J~ÚáÈ`«∞Ok Hõ^•, D Ö’Ñ¨Å Z<£H“O@~°¡ QÆ∞iOz qKå~°}Å∞,
=ÚYº=∞O„uH˜ [_£ Hˆ @ys ~°H} ∆õ Å∞ – W=hfl ZO^Œ∞‰õΩ J#fl "≥Y · i PÜ«∞#‰õΩ
|ÅOQÍ<Õ L#fl@∞ìOk.
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü‰õΩ =∞^èŒº K«~°ÛÅ∞ [~°QÍÅx =∞i H˘O`«
ã¨¿ÇÏ`«∞HõOQÍ JO^Œ~O° HÍOHÕ∆ Kå=Ú QÍh ^•x ÅHõº∆ O ã¨=∞ã¨º#∞ XHõ¯™êiQÍ
Ñï+¨¯iOKÕÜ∞« _»O HÍ^Œ∞. P K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞« `À ÉÏ@∞ – ÖË^• ^•xÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
– áêÅ‰õΩÅ J}z"Õ`« q^è•<åÅÖ’#∂ J#flÅ „ÑüÑ¶∞¨ @<å q^è•<åÅÖ’#∂
‰õÄ_» "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ fã¨∞H˘KÕÛ „Ñ¨Ü∞« `«flO [~°QÍÅx ÉèÏqOKå=Ú, ÉèÏqã¨∞<Î åfl=Ú.
ZO^Œ∞HõO>Ë Uk ã¨=∞ã¨º, Uk Ñïëê¯~°O J#fl q+¨Ü∞« OÖ’ UH©ÉÏè =O ÖËx
Ñïã≤u÷ Ö’ ^Õxh Ñï+¨¯iOKÕÜ∞« _»O [iˆQ Ñ¨x HÍ^Œ∞ HÍ|\˜.ì
Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡=HÍ~°∞Å q+¨Ü«∞OÖ’ WO`«HõO>Ë "Õˆ~ U "≥·Ys
ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ k HÍÉ’^Œ∞. J~Ú`Õ, =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ~å[H©Ü∂« Å#∞

‰õÄ_» XHõ ~å[H©Ü∞« OQÍ QÆ∞iÎOz ^•x`À ã¨=∂[O ã¨ÇÏ¨ r=#O KÕÜ∞« =Åã≤ =¿ãÎ
KÕÜ∞« Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ<Õ "≥Y · ix P"≥∂kOKÕ FÑ≤Hõ ã¨#flyÅ∞¡`∞« #fl@∞ìOk. PHõ~} ¬° Ü
© ∞« OQÍ
HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl 'P^è∞Œ hHõ~} ° — "å`å=~°}OÖ’, `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x K≥@Ö ¡ ’ Ñ¨Ù@¡Ö’
rqã¨∂Î U^À =∂~°∞^•Ì=∞#∞‰õΩ<Õ ~å[H©Ü∞« =º=Ç¨~° ã¨~o° QÆuOz# HÍÖÏxH˜
K≥Ok#kQÍ, `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«#OQÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl@∞ìOk.
"Õ~åÊ@∞"å^Œ *ÏfÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ XH˘¯Hõ¯\˜QÍ `«∞áê‰õΩÅ∞ kOKÕã≤ ™ê^è•~°}
„ã¨=OuÖ’H˜ =KÕÛã¨∞ÎO_»_»O D Jã¨Ç¨Ï<åxH˜ T`«O Wã¨∞Î#fl@∞ìOk. <åQÍ
áÈ~å@HÍ~°∞Å`À HÍÅ∞ÊÅ q~°=∞} XÑ¨ÊO^ŒO =¸_Õà◊√¡QÍ J„ÑüÇ¨Ï`«OQÍ
J=∞Å=Ù`«∞#flk. <Õ_∞» P L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÖ’x XHõ „Ñ¨^•è # ÉèÏQÆO „áêOfÜ«∞ H“xûÖò
U~åÊ@∞`À ãÖ`«$Ñ≤Î K≥Ok `«∞áê‰õΩÅ∞ JÑ¨ÊyOKÕãO≤ k. WHõ JÖÏÊù P@ Hõ\Oì˜ K«_®xH˜
=∞#"åà◊√¡ Éè∂í \Ï<£ ~åA#∞ XÑ≤ÊOK«_O» Ö’ Hõ$`«H$õ `«∞ºÅ∞ J~Ú#@∞ì<åfl~°∞. q∞*’
áÈ~å@HÍ~°∞Å∞ `«∞áê‰õΩÅ∞ JÑ¨ÊyOKÕã≤ KåÖÏHÍÅO J~ÚOk.
"åà◊√¡ "Õ~∞° , #HõûÖˇ@
· ∞¡ "Õ~∞° J#fl „áê^äqŒ ∞Hõ J=QÍÇ¨Ï# ÖËHáõ È~Ú#@ì~Ú`Õ
JHõ¯_» [iyOk WHõ¯_® [~°QQÆ Å Æ ^Œx J#∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LOk. =∞OKÀ K≥_À
qÑ¨=¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì áÈ~å@O WÑ¨Ê\’¡ `«∞áê‰õΩÅ∞ kOKÕ Ñïã≤u÷ ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì
"åi =ÓºÇ¨hfl „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñü=ÓºÇ¨hfl xÜ«∞O„uOz, "åi =ÓºÇ¨ÏO =Å¡ „Ñ¨[Å‰õΩ
[~°QQÆ Å Æ H©_∞» #∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕã∂¨ Î =º=Ç¨ÏiOK«_O» ã¨=∂[O ÉÏ^èºŒ `«. JO`Õ `«ÑÊ¨ ,
K«O|Öò Ö’Ü«∞ _®‰õÄÅ‰õÄ, „Ñ¨Éèí∞`åfixH© XHõ<å_»∞ [Ü«∞„Ñ¨HÍâò <å~åÜ«∞}ü
‰õΩkiÛ# XÑ¨ÊO^ŒO ÖÏO\˜k ‰õΩkiÛ K«i„`«Ö’ xezáÈ^•=∞x Z=~°∞ PtOz<å
"åiH˜ Ug∞ J~°O÷ HÍ#>Ëì ÖˇH¯õ .
J~Ú`Õ K«O„^ŒÉÏ|∞ ZxflHõÅ HÀãÖ ZOK«∞‰õΩ#fl Z`«∞ÎQÆ_» =Å¡ D
q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ "≥Y· iH© J¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ Pâ◊‰Äõ ‰õÄ_» J=HÍâ◊O ÖË‰Ωõ O_»
áÈ~ÚOk. "Õ~ˆ U^À K«∂Ñ≤Oz ZxflHõÅ‰õΩ kˆQ Ñïã≤u÷ ÖËHõ qiy# `«# Éè∞í [O
Z=ÚHõ#∞ K«∂Ñ≤Oz kQÆ∞^•=∞x J`«#∞ x~°~‚ ÚOK«∞HÀ=_»O "À@¡ ~å[H©Ü∂« Å
ÑïkèÖ’ ã¨Ç≤Ï`«O q[˝`« QÆÅ K«~Àº HÍ^À WOH˘Hõ Ô~O_»∞ =¸_»∞ <≥ÅÖ’¡
|Ü«∞@Ñ¨_Q» Å Æ ^Œ∞ QÍh ™ê=∂lHõOQÍ =∂„`«O Jk J`«ºO`« #+¨Hì ~õ =° ∞~Ú#
x~°Ü‚ ∞« O. áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO Ç≤ÏOã¨#∞ ÃÑOz J#flÅ #∞O_ç =∞iO`« Ç≤ÏOã¨#∞
PÇ¨fixOKÕ x~°Ü ‚ ∞« O.
„Ñ¨[Å ãÖQÆ`"Õ ∂≥ QÍh "åo¡^~ÌŒ ∂° ãÖ`À+ÖQÍ<Õ L#fl@∞ì<åfl~°∞. #Hõûe["Õ∞
~å¢+¨ìOÖ’ „Ñ¨^è•# ã¨=∞ã¨º Jx =ÚYº=∞O„`Õ „Ñ¨Hõ\Õz# `«~°∞"å`« WOHõ

áÈbã¨∞Å#∞ P¿Ñk Z=~°∞? „Ñ¨^•è # ã¨=∞ã¨º#∞ Z^Œ∞~°∞¯<Õ „Hõ=∞OÖ’ [iˆQ 'z#fl
z#fl á⁄~°ÉÏ@¡—#∞ Éè∂í `«ÔÌŒ Ö’ K«∂Ñ≤OK«=^Œ<Ì Õ áÈbã¨∞Å "å^Œ##∞ WOHõ HÍ^Œ<kÕ
Z=~°∞? Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü =∂@H˘¿ãÎ, PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò ~å[H©Ü∂« Å∞ "åi áÈ~å\ÏÅ K«∞>Ëì
u~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞<Õ Ñ¨ûúŒ Ö’ ~å[H©Ü∞« qâı+¡ }
¨ KÕÜ∞« _»O P áêsìH,© JO`«‰Ωõ q∞Oz
"åi Jaè=∂#∞Å~Ú# "Õ∞^è•q =~åæxH© ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À JÅ"å@∞. D J~°ú
ã¨`åºxfl ã¨`º« OQÍ ™êH∆Í`«∞Î =ÚYº=∞O„`Õ „Ñ¨H\ õ O˜ K«_O» "åiH˜ ãÖ`À+Ö HÍ‰õΩ<åfl
ãÖ`«$Ñ≤Î ZO^Œ∞‰õΩ HõeyOK«^∞Œ ?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
22 _çÃãO|~ü 2002

q#x"åiH˜ Ç≤Ï`À‰õΩÎÅ∞
K« ~Û° Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü U q^èOŒ QÍ #_»∞K«∞‰õΩO@∞O^Œ<kÕ
K«~Û° Å ™êÑ¶Ö ¨ ÏºxH˜ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O.
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜k =iÎOK«^• JO>Ë =iÎã∞¨ OÎ k QÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO
"Õ¿ã „Ñ¨f J_»∞QÆ∞ g∞^• "≥~Úº Hõà√◊ § LO\ÏÜ«∞x ^•xx #_ç¿Ñ
"åiH˜ `≥Å∞ã¨∞#∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü QÆ∞iOz P =∂@ J#ÖËO. P áêsì
g∞^• Jk #_ç¿Ñ áÈ~å@O g∞^• q=∞~°≈<å`«‡Hõ ^Œ$+≤ì ™êiOK«_®xH˜
WÑ¨Ê\˜H© ã¨=∂[O ã≤ÔúŒ QÍ ÖË^∞Œ . P áêsìh ^•x ã≤^•úO`åhfl ^Õfi+≤OKÕ
Ñ≤_çÔH_»∞ =∞Ok q∞#Ç¨ "Õˆ~ Z=fi~°∂ – =∞#ã¨∞Ö’ U=Ú<åfl
q=∞i≈OK«_®xH˜ `«Ü∂« ~°∞QÍ ÖË~∞° .
JO^Œ∞=Å¡ U =∂„`«O P`«‡q=∞~°≈<å ã¨∂ÊùiÎ ÖË‰õΩO_®
„Ñ¨=iÎOK«_O» P áêsìH˜ JÅ"å@~ÚáÈ~ÚOk. X_çQ¤ ∂Æ _≥O Ñ¶∞¨ @#<Õ
fã¨∞HÀO_ç. =∞# "å_ç |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ "å_»∞‰õΩx =∞# "åà◊¡<Õ
K«OÑ≤OK«QÅ Æ áÈbã¨∞ ãÖã¨¯$u g∞^Œ HÀÑÖ`À áê@∞ =∞# "åà◊√§
WO`«\˜ =∞Ç¨#∞ÉèÏ=ÙÖÏ J#fl ã≤Q∞Æ æ ‰õÄ_» P=yO[O`« Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
ã¨ÊO^Œ#Ö’ LO_ç LO>Ë Lz`«OQÍ LO_Õk. kQÆ*Ï~°QÅ Æ =∞#
"åà◊§#∞ "å_»∞HÀ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, "åà◊√¡ kQÆ*Ï~°_O» ‰õÄ_» â◊„`«∞=Ù `«¿ÑÊ
J~Ú#@∞ì =º=Ç¨ÏiOK«_®xH˜ P`å‡=Ö’Hõ# ~åÇ≤Ï`«ºO K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ
™ê÷ ~ ÚÖ’ LO_®e. ÅHõ ∆ ‡ }ü # ∞ HÀ=~° ∞ ì Q Í "å_» ∞ HÀÖË ^ Œ x
|∞HÍ~Úã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ _ç.l.Ñ≤x ã¨ÃãÊO_£ KÕÜ∂« e Jx X_çQ¤ ∂Æ _≥O

Ñ¶∞¨ @#‰õΩ ã¨ÊOkã¨∂Î =~°=~°~å=Ù J<åfl~°∞. ÅHõ‡∆ }ü =O\˜ HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ LOK«∞H˘x
JO`å qÑ¨=¡ HÍ~°∞ÖË#x ã¨=∂*ÏxH˜ K≥ÑÙ¨ #Î flO^Œ∞‰õΩ Z=ix ã¨ÃãÊO_£ KÕÜ∂« e?
áÈbã¨∞Å∞ HÀ=~°∞#ì ∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞ J#fl JaèÜ∂≥ QÆO XHõ J~°O÷ Ö’ ã¨`º« "Õ∞
QÍx "åˆ~ ^•xH˜ Ñ¨ÓiÎ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ J#fl J~°O÷ Ö’ =∂„`«O HÍ^Œ∞.
=¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ Ç≤ÏO™ê „ÑüÇ≤ÏOã¨Å `«~°∞"å`« âßOuÜ«Ú`«
"å`å=~°}OÖ’ K«~Û° Å‰õΩ LÑ¨„Hõq∞ã¨∞#Î fl ã‘iÜ«∞ãπ `«~∞° }OÖ’ XHõ¯ Ñ¶∞¨ @#
[~°QQÆ Í<Õ – JO^Œ∞Ö’x ã¨`º« "Õ∞q∞\’ WOHÍ Z=iH© `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ _ç.l.Ñ≤x
ã¨ÃãÊO_£ KÕÜ∂« e Jx K«~Û° Å „Ñ¨ã∞¨ `Î « ^ŒâÖ ◊ ’ =ÚYºáê„`«^•è iQÍ L#fl =ºH˜Î
„Ñ¨H\õ O˜ K«_O» ™ê^è•~°} =∂#=ÙÅ#∞ HÕz`ü HõÅ=~°ÃÑ>Ëì LO@∞Ok. "≥Ú^Œ>Ë
JHõ¯_» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . D™êi U"≥∞<ÿ å [iy`Õ ~å[âıY~°~Ô _ç<¤ Õ kyá⁄=∞‡O\Ï~å
J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O KåÖÏ=∞OkH˜ =KÕÛ LO@∞Ok.
„Ñ¨É∞íè `«fi=∞<åfl ~å[ºÜ«∞O„`åOQÆ=∞<åfl ã¨=∂[OÖ’ Z=iH© ÃÑ^ŒQÌ Í Q“~°=O
ÖË^∞Œ . Wk ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ JQ“~°="Õ∞. JO`« =∂„`«O KÕ`« JO^Œ~∂° Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
KÕ`«|\˜ì# `«∞áê‰õΩÅ ™êkèHÍ~°`«#∞ xã¨ûOHÀK«OQÍ P"≥∂kã¨∞Î<åfl~°#∞‰õΩO>Ë
á⁄~°áê>Ë. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« =∞# ^ÕâO◊ Ö’ <≥ÅH˘#fl Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å Ñ¨HÍ∆ #
xÅ|_Õ XHõ q∞e>ˇO\ò áÈ~å@ ãÖã¨÷ LO_»@O =∞Oz^Õ#x ã¨fi„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞
ÖËx "åÔ~=Ô~<· å ÉèÏq™êÎ~#° ∞‰õΩO\Ï#∞. PÃÑ·# Z=i „Ñ¨âfl◊ Å∂ Z=i ãÖ^ÕÇ¨ Å∂
"åiH˜ L<åfl~Ú, LO\Ï~Ú. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü „Ñüx^è∞Œ Å∞ D q+¨Ü∂« xfl Ziy
#_»∞K«∞HÀ=_»O ~åÉ’ÜÕ∞ k<åÅÖ’ KåÖÏ J=ã¨~O° .
x¿+^èOŒ ZuÎ "Õã∞¨ <Î åfl~°O@, "≥ÚyeK≥~¡° g∞\ÕQ∑‰Ωõ J#∞=∞u Wã¨∞<Î åfl~°O@
Jx `≥eÜ«∞QÍ<Õ x~°~H÷° "õ ∞≥ #ÿ POHõÅ ∆ ∞ `˘eyáÈ~Ú#O^Œ∞‰õÄ, XHõ Jaè„áêÜ«∞O
L#flO^Œ∞‰õÄ q#flO^Œ∞‰õÄ ÉèÜ í ∞« Ñ¨_∞» `«∂ |`«H#õ Hõ¯~°ÖxË k#O =zÛ#O^Œ∞‰õÄ
ãÖ`À+≤ã∞¨ #Î fl "åà◊√¡ L#fl>Ë,ì =∞m¡ =ã¨∂à◊√¡ "≥Ú^ŒÅ=Ù`åÜÕ∞"≥∂#x ÉèÜ í ∞« Ñ¨_∞» `«∞#fl
"åà◊¥¡, =∞m¡ gkèH˘Hõ J#fl `«Ü«∂~°~Ú =∞# |`«∞‰õΩÅ#∞ âßã≤OK«_»O
"≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞O^Õ"∂≥ #x PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞#fl"å~°∂ L<åfl~°∞. D ÉèÜ í ∂« xH©
PO^Àà◊#‰õÄ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~°Ö^Ë hŒ , J=HÍâ◊O ^˘~°HQõ Í<Õ JuQÍ =∂\Ï¡_Õ
`«=∞ ~å[H©Ü∞« ãÖã¨¯$u`À "å\˜x =∞iO`« ÃÑOz<å `«¿ÑÊO ÖË^hŒ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
„Ñüx^è∞Œ Å∂ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∂ J#∞‰õΩO>Ë áê`«~ÀAÖË #Ü«∞=∞#fl u~ÀQÍq∞
ÉèÏ=##∞ KÕ*`Ë ∞« ÖÏ ÃÑOz# "å~°=Ù`å~°∞.

™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O ^•fi~å `«ÑÊ¨ =∞# ã¨=∂[OÖ’ =∞øeHõ =∂~°∞ÊÅ∞
`ÕÖ=Ë ∞x #=∞‡x "å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O, |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍxH˜ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÖ’ ™ê÷#O
ÖËHáõ ÈÖË^xŒ QÆ∞iÎ™êÎ~∞° . Jk KåÖÏ ~°HÍÅ∞QÍ J"åOKèh« Ü«∞O HÍ=K«∞Û QÍh
J"åOKè«hÜ«∞=∞~Ú#O`« =∂„`å# Un Jã¨`«º=∞~ÚáÈ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ,
'`«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ x ã¨=∂O`«~° ~å*ÏºÅ∞ #_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl "åi`À K«~Û° ÖËq∞\˜—
J#fl JÉèºí O`«~åxfl =∞^èºŒ `«~Q° uÆ Ö’ ã¨ÇÏ≤ `«O "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å∞ J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ
JÉèºí O`«~=° ∞x H˘\˜áì êˆ~ã¨∞<Î åfl~°∞. 'K«∂_˘^Œ∞Ì =∂\Ï¡_˘^Œ∞Ì q<˘^Œ∞—Ì J<Õ Ñ¨ûúŒ Ö’
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü#∞ WO„kÜ«∞*Ï˝#O Ñïkè #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOK«_O» Jq"ÕHOõ Jx
QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl~°∞. „Ñ¨É∞íè `«fiO "åi`À ‰õÄ~˘Ûx =∂\Ï¡_®Åx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
W^ŒO`å ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏxH˜ ã¨áÈˆ~#ì #∞HÀ‰õΩO_®, nx Ñïkè Uq∞\’
Ziy H˘O`« Ç¨ïO^•QÍ, QÆOcè~O° QÍ #_»∞K«∞HÀ=_»O Lz`«OQÍ LO@∞Ok.
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« ™ê^è•~°} =∞#∞+¨µÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O „Ñ¨É∞íè `«fiO K«@|ì ^ŒOú QÍ =º=Ç¨ÏiOKåÅx
HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl "åà◊√¡ |ÅOQÍ L<åfl~°∞. D "≥·Yix HÍáê_»∞HÀ=_»O,
xÅÉˇ@∞ìHÀ=_»O ~åQÆÅ ~å[H©Ü«∞ Ñï}Ï=∂ÅÖ’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~üHõ~Ú<å,
„Ñ¨*Ï„âıÜ∞« ã¨∞ûHõ~Ú<å KåÖÏ J=ã¨~O° . D "≥Y · ix P`«‡ãÖâ◊Ü∞« OÖ’ Ñ¨_¿Õ ã
Ñ¨#∞Å∞ KÕ¿ã H˘nÌ K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞« Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’x Jã¨=∞‡u â◊‰Ωõ Å Î ∞ "ÕÜ∞« QÆÅ
Z`«∞Å Î ‰õΩ ™êkèHÍ~°`« KÕ‰Äõ ~°Û_»=∞=Ù`«∞Ok. P â◊‰Ωõ Å Î #∞ `«‰Ωõ ¯=QÍ JOK«<å
"ÕÜ∞« _»O `«Q^Æ ∞Œ .
'¿ãfiK«Û—ù WOHÍ xO_»∞QÍ =pÛ ~åHõ=ÚO^Õ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü‰Ωõ ¿ãfiK«Ûù =¿ãÎ
W`«~°∞Å ¿ãfiK«Ûù áÈ`«∞O^Œ<Õ Jaè„áêÜ«∂xH˜ |ÅO KÕ‰õÄˆ~Û Ñ¶¨∞@#Å∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. WÖˇO¡ ^Œ∞ J_»=ÙÅÖ’ #∂º_≥"∂≥ „Hõã‘ #∞O_ç #Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’
Z<£r"ÀÅ ^•HÍ 'J#flÅ— #∞O_ç ÉˇkiOÑ¨ÙÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. 'D „áêO`åÅ‰õΩ
~å=^Œ∞—Ì 'WHõ¯_» Ñ¨x KÕÜÚ ≥ ^Œ∞—Ì '~år<å=∂ KÕ~Ú— J#fl POHõÅ ∆ ∞, P^ÕâßÅ∞
qxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú. HÍ~°}ÏÅ∞ K≥ÑÊ¨ _»O ÖË^• JO>Ë \’‰õΩ# K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞ – „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
U*ˇO@∞¡QÍ Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl~°h, _»|∞ƒÅ∞ uO@∞<åfl~°h, „Ñ¨[Å#∞ "≥∂ãÖ KÕã∞¨ <Î åfl~°h
K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞. WO`« Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ P~ÀÑ¨}Å∞ KÕÜ∞« _»"∞Õ J„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõO. "å\˜x
Z^Œ∞~˘¯#fl =ºH˜HÎ ˜ ^ÕxH˜ ["å|∞ K≥áêÊÖ’ `≥b^Œ∞. J~Ú<å P~ÀÑ¨} ã¨`åºã¨`åºÅ∞
WHõ¯_» q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. "å\˜ "≥#∞"≥O@<Õ =KÕÛ POHõÅ ∆ ∞, P[˝Å∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î « q+¨Ü∞« O.
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü ¿ãfiK«Û#ù ∞ Ñ¨Ù#~°∞^Œiú OKåÅ#fl Jaè„áêÜ«∂xH˜ÑÙ¨ Ê_»∞ qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞«
LOk. HÍh "åiH˜ ¿ãfiK«Ûù =¿ãÎ "Õ~ˆ "åi ¿ãfiK«Ûù áÈ`«∞O^Œh Wk Jx"å~°º=∞h

JxÑ≤Oz# ~ÀA# ZO`«\˜ L^•~°"å^Œ∞Å~Ú<å nx<À ^•x<À ZOÑ≤Hõ
KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. JÑ¨ÙÊ_çO`« =∞^Œ`Ì ∞« LO@∞O^•?
D =∂@Å∞ q<Õ '=¸_£—Ö’ "å~°∞ L<åfl~À ÖË^À QÍh J<Õ"å~˘Hõ~∞°
LO_®e. "åà◊`¡ À ZO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ìHÀ"åeÖË Jx JO^Œ~=° ¸ T~°∞‰õΩO>Ë Ñïã≤u÷
=∞m¡ "≥Ú^Œ\H˜ ˜ "ÕQOÆ QÍ ~åQÆÅ^Œ∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« =∞ø#OQÍ LO@∂ P J^Œ#∞ HÀãÖ
HÍK«∞‰õΩ#fl "å~°∞ „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’#∂ ã¨=∂[OÖ’#∂ KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞. "åiH˜
T`«q∞KÕÛ Ñïã≤u÷ x ~åx=fi‰õÄ_»^∞Œ .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
25 EÖˇ· 2004

K«~°ÛÅ‰õΩ ‰õÄ~°∞Û<Õ =ÚO^Œ∞...
Éèí∂q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ J^èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∞O_ç
âßOu, ™êfi=ÅO|#, Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º J<Õ _ç=∂O_»`¡ À Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO`À K«~Û° Å‰õΩ ‰õÄ~ÀÛÉ’`«∞#fl^Œx qxH˜_.ç
™êfi=ÅO|# JO>Ë „Ñ¨ÑO¨ K« ÉÏºO‰õΩ P^ÕâßÅ‰õΩ Jf`«OQÍ
~å¢+¨ì áêÅ# ™êQÍÅx HÍÉ’Å∞. J^ŒO`« ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞. ~å[âıY~°~Ô _ç¤
„Ñ¨Éèí∞`«fiO D q+¨Ü«∞OÖ’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü‰õΩ U Ç¨g∞ W=fiÉ’^Œ∞,
W=fi_»O ™ê^èºŒ =∞x ‰õÄ_» ÉèÏqOK«É’^Œ∞. =∞# ^Õâßxfl UÖË"å~°∞
„Ñ¨ÑO¨ K« ÉÏºO‰õΩ P^ÕâßÅ‰õΩ Hõ@∞ì|_ç LO_»_"» ∞Õ HÍ^Œ∞, P '|O^è•xfl—
`≥OÑ¨Ù‰õΩ<Õ ¿ãfiK«Û#ù ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O "åiˆH ã¨=∞iÊOKÕ™ê~°∞. Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü
<åÜ«∞Hõ`fi« O D JOâßxfl K«~Û° Å J*ˇO_®Ö’ KÕ~Û° _»"∞Õ =∞# ~å¢+¨ì
áêÅ‰õΩÅH˘Hõ JkèHõ „Ñ¨ãO¨ QÆOQÍ JxÑ≤ã∞¨ OÎ _»=K«∞Û. 'JO`«~å˚fÜ«∞
ãÖã¨Å ÷ ∞— Jx Ñ≤Å=|_Õ =¸_»∞ ãÖã¨Å ÷ `À – „Ñ¨ÑO¨ K« ÉÏºO‰õΩ,
JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=ºxkè ãÖã¨,÷ „Ñ¨ÑO¨ K« "å}˜[º ãÖã¨Å ÷ `À – =∞#
áêÅ‰õΩÅ∞ KåÖÏ Ö’`«∞QÍ ~årÑ¨_ç L<åfl~°∞.
âßOu ãÖQÆu =∞m¡ =∂\Ï¡_»∞HÀ=K«∞Û#∞ QÍh, Éèí∂q∞
ã¨=∞ã¨º#∞ Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü <åÜ«∞Hõ`fi« O ã‘iÜ«∞ãπQÍ K«~Û° ÅÖ’ ÉèÏQÆO
KÕã≤ „Ñ¨É∞íè `«fiO #∞O_ç U^≥<· å ~å|@ì^Å Œ K«∞‰õΩ#fl@¡~Ú`Õ nx qq^èŒ
HÀ}ÏÅ#∞ q=~°OQÍ J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« _»O =∞Ozk. Éè∂í =ÚÅ
ÑÖÑ¨HOõ Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯`À =Ú_çÑ_¨ ç LOk. Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ K«@Oì
^•fi~å `«ÑÊ¨ W`«~„° `å `˘ÅyOK«_®xfl ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO XÑ¨ÙÊHÀ^Œ∞.

„Ñ¨É∞íè `«fiO ~å*ÏºOˆQ`«~° â◊‰Ωõ ÅÎ `À K«~Û° Å∞ [~°Ñ=¨ K«∞Û#∞QÍh ~å*ÏºOQÆO „Ñ¨HÍ~°"∞Õ
ÑïáêÅ# [~°áêe. Wk J~°O÷ KÕã∞¨ HÀHõáÈ`Õ K«~Û° Å∞ x+¨ÊÅ ù O J=Ù`å~Ú.
'^Œ∞<Õfl "åx^Õ Éè∂í q∞— J<Õ x<å^ŒO Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ K«iÛOK«_®xH˜
ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨xH˜ ~åHõáÈ=K«∞Û. =º=™êÜ«∞O JO>Ë Uq∞\’ `≥eÜ«∞x „ÉÏÇ¨Ï‡}
J„QÆÇ¨ s‰õΩÅ∂ [g∞O^•~°∂¡ ~Ô `· ∞« Å KÕ`« =O^ŒÖÏk ZHõ~åÅ Éè∂í =ÚÅ#∞ H“Å∞‰õΩ
™êQÆ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ#fl ~ÀAÅÖ’ Ñ¨Ù\˜#ì x<å^Œ=∞k. WÑ¨Ê\˜H© =∞# ^Õâ◊ =º=™êÜ«∞
~°OQÆO U^À XHõ J~°O÷ Ö’ 'J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º =º=ã¨—÷ J~Ú LO_»=K«∞Û<Õ"∂≥ QÍh
P<å\˜ áÈeHõeÑ¨ÙÊ_»∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. =º=™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ Õ ¿Ñ^ŒÅO^ŒiH©
(JO^ŒiH© HÍHõáÈ`Õ gÅ~Ú#O`« =∞OkH˜) Éè∂í q∞ ^ŒHÍ¯Å#flk W"åfioì x<å^ŒO
HÍQÆÅ^Œ∞.
J~Ú`Õ K«\ÏìÅ`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_» Z„~°*Oˇ _®Å∞ <å>Ë Ñ¨ûúŒ Ö’ nxx
™êkèOK«∞HÀ=_»O U"À =∂~°∞=¸Å „QÍ=∂ÅÖ’ [~°QQÆ Å Æ ^Õ"∂≥ QÍh ~å¢+¨=ì ∞O`«\h˜
„áêuÑ¨kHõQÍ fã¨∞H˘x [i¿Ñ K«~Û° ÅHõk =∂~°^æ ~Œ ≈° HõO HÍ*ÏÅ^Œ∞. K«\ÏìÅg∞^Œ
^Œ$+≤ì ÃÑ\˜ì U K«@Oì HÕ^Œ WOHÍ ZO`« Éè∂í q∞ ¿Ñ^ŒÅ Ñ¨~O° HÍQÆÅ^Œ∞, P K«\ÏìÅ
HÕ^Œ =∞iO`« Éè∂í q∞ ¿ãHõiOK«_®xH˜ K«@Oì Ö’ QÍh HÀ~°∞ì f~°∞ÊÅÖ’ QÍh L#fl
P@OHÍÖËq∞\˜, H˘`«Î K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« _®x‰õΩ#fl J=HÍâ◊O Uq∞\˜ J<Õ q+¨Ü∂« Å∞
H˘OK≥"∞≥ <ÿ å J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« ‰õΩO_» K«~Û° Å‰õΩ ‰õÄ~°∞ÛO>Ë „Ñ¨Ü∂≥ [#O LO_»^∞Œ .
„Ñ¨É∞íè `«fiO K«\ÏìÅ#∂ HÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ#∂ J_»O¤ ÃÑ\˜ì Ug∞ KÕÜ∞« ÖË##QÆÅ^Œ∞.
ÖË^• K«@sì `åº K≥Å∞¡ÉÏ@∞ HÍx Ç¨g∞Å∞ WKÕÛã≤, ~ˆ Ñ¨Ù "å\˜ J=∞Å∞#∞ HÀ~°∞Å ì ∞
P¿Ñ¿ãÎ KÕ`∞« Öˇ`Ü ÎÕ ∞« QÆÅ^Œ∞.
ã‘eOQ∑ Éè∂í =ÚÅ *Ïa`åÖ’H˜ ~åQÆÅ „Ñ¨f ZHõ~O° Éè∂í q∞ g∞^• WÑ¨Ê\˜Hˆ
Ñ¨Å∞ ^Œá¶êÅ "åº*ÏºÅ∞ #_çz L<åfl~Ú. Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ J#∞‰õÄÖOQÍ
HÀ~°∞eì zÛ# f~°∞ÊÅ#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_» LO_çáÈ~Ú HÍÖÏf`«O
HÍxzÛ# Hˆ ã¨∞Å#∞ UO KÕÜ∂« e? `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Pã≤Î ÑÖÑ¨HÍÅ∞, `«ÑÙ¨ Ê_»∞ J=∞‡HÍÅ∞
K«∂Ñ≤Oz HÍáê_»∞‰õΩ#fl Éè∂í q∞ÃÑ·# W<Õflà◊¡ `«~∞° "å`« Ñ¨Ù#ifiKå~°} [~°∞Ñ¨Ù`å=∞O>Ë
HÀ~°∞ìÅ∞ XÑ¨ÙÊ‰õΩO\ÏÜ«∂? x["Õ∞, Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ 'ã‘eOQ∑ q∞QÆ∞Å∞—QÍ
QÆ∞iÎOK«|_ç WOHÍ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÑÖK«‰Ωõ O_» LO_çáÈ~Ú# Éè∂í q∞, Ö’áê~ÚHÍsQÍ
WÑ¨Ê\˜H© `˘e<å\˜ Éè∂í ™êfi=ÚÖË KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl Éè∂í q∞ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . ^•x#O`å
"≥O@<Õ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÑÖK«=∞x J_»Q_Æ O» ™ê^èºŒ "Õ∞, „Ñ¨É∞íè `«fiO JOwHõiOK«_=» ¸
™ê^èºŒ "Õ∞. J~Ú`Õ W@∞=O\˜ Éè∂í q∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ Ñï=∂}OÖ’ – Jxfl lÖÏ¡ÅÖ’

HÍ‰õΩ<åfl H˘xfl lÖÏ¡ÅÖ’ LO_»=K«∞Û#∞ QÍh 'Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º— Ñï=∂}O`À
áÈeÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ â◊`åOâ◊O ‰õÄ_» HÍ^Œ∞.
^Õ"å^•Ü«∞ Éè∂í =ÚÅ ã¨=∞ã¨º D =∞^èºŒ ÉÏQÍ K«~Û° Ö’ LOk. ^Õ"å^•Ü«∞
K«@Oì Ö’x ÃãHõ<∆ £ 82 K≥Å∞¡`∞« O^Œx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê WzÛ# `«~∞° "å`« ~å¢+Öì Ö’x
^Õ"åÅÜ«∞ Éèí∂=ÚÅ#∞ ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩ#fl H“Å∞^•~°∞ÅO^Œi Ç¨Ï‰õΩ¯Å∂
~°^~ÌŒ ÚáÈÜ«∂~Ú. "åiÖ’x ¿Ñ^Œ"åiH˜ Éè∂í =ÚÅ#∞ K«=HõQÍ á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÃãHõ<∆ £
82Ö’<Õ LOk. q∞ye# Éè∂í q∞ – ^•^•Ñ¨Ù 2 ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ∞ – WÑ¨ÙÊ_»∞ ^Õ"å^•Ü«∞
âßY KÕuÖ’ LOk. nxx Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÑÖKåe, ÖË^• K«=HõQÍ W"åfie
Jx J_çQˆ J=HÍâ◊O LOk. HÍh nxH˜ ~Ô O_»∞ P@OHÍÅ∞<åfl~Ú. ^Õ"åÅÜ«∂Å
áÈ+¨}‰õΩ `«y# U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_» ^Õ"åÅÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÑÖK«_®xfl
HÀ~°∞Å ì ∞ P"≥∂kOK«_O» ÖË^∞Œ . Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, Ñ¨Ó*Ï~°∞Å∞ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ HÀ~°∞HÔì H˜¯
J@∞=O\˜ „Ñ¨f „Ñ¨Ü∞« `«flO g∞^• '¿ãì— `≥K∞« Û‰õΩO@∞<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï=ã¨~åÅ HÀãÖ
^Õ"åÅÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ ã¨ÇÏ≤ `«O ¿ãHõiOK«=K«∞Û#x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 1950ÅÖ’<Õ
ã¨Ê+Öì KÕãO≤ k QÍh, JO^Œ∞‰õΩ =∂~°∞QÍ P QÆ∞_çH˜ "Õ~ˆ P^•Ü«∞ =∂~°Oæ K«∂Ñ≤Oz
f~åÅ#fl P^ÕâO◊ JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç WÑ¨Ê\˜ ^•HÍ XHõ QÆ∞k|O_»QÍ ‰õÄ~˘Ûx LOk.
nxx Z^Œ∞~À¯=_»O JO`« ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞.
~Ô O_»=k, Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# áê`« H“Å∞^•~°¡ #∞O_ç ~åQÆÅ XuÎ_.ç
¿Ñ~°∞‰õΩ H“Å∞ XHõi^Õ J~Ú LO@∞Ok QÍh P Éè∂í q∞x =Oâ◊áê~°OÑ¨~º° OQÍ
ÑÖK«∞HÀ=_»O =Å¡ "åã¨=Î OQÍ ^•xx H“Å∞‰õΩ KÕã∞¨ #Î fl"å~°∞ z#fl ~Ô `· ∞« ÖË J~Ú
LO_»=K«∞Û. `«=∞‰õΩ ‰õÄ_» ÃãHõ<∆ £ 82 „Ñ¨HÍ~°O ¿Ñ^Œ H“Å∞^•~°¡ Ç¨ÏŸ^•Ö’ P
Éè∂í q∞x K«=HõQÍ H˘#∞‰õΩ¯<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ W"åfiÅx "å~°∞ J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. Wk
ZO`« =~°‰Ωõ ã¨=∞O[ã¨"∂≥ QÍh ã≤.Ñ≤.S, ã≤.Ñ≤.S(ZO)Å∞ nxx ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl~Ú.
"åi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ #_çKÕ ^Õ"åÅÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ H“Å∞^•~°¡ L^Œº=∂Å =ÚYº
_ç=∂O_»Ö ¡ ’ W^˘Hõ\.˜ D _ç=∂O_»∞#∞ ‰õÄ_» JOwHõiOz#@ì~Ú`Õ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
ÑÖK«_®xH˜ ^Õ"å^•Ü«∞ Éè∂í =ÚÅ∞ Z‰õΩ¯= q∞QÆÅHõ áÈ=K«∞Û#∞.
U*ˇhû Éè∂í =ÚÅ‰õΩ =iÎOKÕ '=<£ PÑ¶π Ãã"≥O\©— ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ J=∞Å∞
QÆ∞iOz ‰õÄ_» Ñ‘Ñ¨ÙÖòû"å~ü <åÜ«∞Hõ`«fiO „Ñ¨Éèí∞`«fiO`À K«iÛOK«É’`«∞<åfl=∞x
JO@∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜ P ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ HÕ^Œ [~°Q=Æ Åã≤# qKå~°}Åhfl WÑ¨Ê\˜Hˆ
'[iyáÈÜ«∂~Ú—. J~Ú`Õ Jhfl ‰õÄ_» Pk"åã¨∞Å‰õΩ U J=QÍÇ¨Ï# ÖËx ~ÀAÅÖ’
[iyáÈÜ«∂~Ú. "åiÖ’ H˘OK≥O K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl D `«~°O =ÚO^Œ∞H˘zÛ D

qKå~°}Å#∞ u~°ã¯¨ iOz =∞m§ qKå~°} [~°áêÅx _ç=∂O_£ KÕÜ∞« _»O =Å¡<Õ
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ yi[# – yi[<Õ`~« ° Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î K≥Å~ˆ QÍ~Ú.
Ñ¨Ù#ifiKå~°} [~°Ñ=¨ K«∞Û<å ÖË^• J#fl q+¨Ü∞« OÖ’ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì QÆO^Œ~Q° Àà◊"∞≥ #ÿ
f~°∞Ê#∞ WzÛ LOk. ^•xx J_»∞Ã¤ Ñ@∞ì‰Ωõ x yi[<Õ`~« ∞° Å∞ J<åº„HÍO`«"∞≥ #ÿ
Éè∂í =ÚÅ P„Hõ=∞}#∞ H˘#™êyã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞. Ö’`«~Ú# K«@ì ã¨=~°}Å∞ ÖË‰Ωõ O_»
'=<£ PÑ¶π Ãã"≥O\©— q+¨Ü∞« OÖ’ <åºÜ«∞O [~°Q_Æ O» J™ê^èºŒ O. ^•xHõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
K«@ì ã¨=~°}Å∞ HÀ~°∞Å ì Ö’ xÅ|_Õ@@∞ì KÕÜ∂« e. „Ñ¨É∞íè `«fiO U^À Ç¨g∞ WzÛ
Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHõ HÀ~°∞Å ì #∞ `«ÑÙ¨ Ê|\˜ì `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨=∂^ŒO LOk.
HÍ|\˜ì U HÀ}OÖ’ K«∂ã≤<å 'Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º— J<Õk KåÖÏ ãÖH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ
"åã¨"Î åÅ`À#∞, K«\ÏìÅ`À#∞, HÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ`À#∂ =Ú_çÑ_¨ ç LOk. Z„~°*Oˇ _®Å∞
áê`«_»O ^•fi~å Éèí∂q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ Ñï+¨¯iOK«_»O =∂„`«"Õ∞ JkèHõ ÉèÏQÆO
Ñ‘ÑÙ¨ Öòû"å~ü Hˆ _»~‰ü Äõ <åÜ«∞Hõ`åfixH© `≥Å∞ã¨∞#∞. J^Õ J=QÍÇ¨Ï#`À K«~Û° Å‰õΩ
‰õÄ~°∞ÛO>Ë Ñ¶e¨ `«"∞Õ g∞ ^ŒH¯õ HõáÈQÍ „Ñ¨É∞íè `«fiO X\˜ì Ç¨g∞ezÛ `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ
„Ñ¨=∂^ŒO LOk.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
3 JHÀì|~ü 2004

K«~°ÛÅ QÆ∞iOz WOH˘OK≥O...
U^À [~°QÆÉ’`«∞Ok Jx Jxfl =~åæÅÖ’#∂ L#fl L`åûÇ¨ÏO –
L|ÖÏ@O J#=K«∞Û<Õ"≥∂ ‰õÄ_» – =ÚK«Û@ Q˘Å∞Ñ¨Ù`«∞#flk.
'~å*ÏºOQÍxfl u~°ã¯¨ iOKÕ "åà◊`¡ À „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂\Ï¡_@ » "Õ∞q∞\˜?—
Jx JÉèºí O`«~O° `≥ÅÑ¨QÅ Æ =~åæÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O P
JÉèºí O`«~åxfl ZHõ¯_À Éè„í ^ŒÑ~¨ z ° U=∞~Ú`Õ<OÕ , D K«~Û° Å∞ U^À
XHõ Ñ¶Ö ¨ Ïxfl W¿ãÎ ÉÏQÆ∞O_»∞#∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. ÃÑ·H˜ =∂„`«"∞Õ
JO@∞<åflˆ~"≥∂##fl J#∞=∂#O ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ QÍh Wk Ñ¨ÓiÎQÍ #@#
Jx ‰õÄ_» J#ÖË=Ú.
nxx KåÖÏ ~°HÍÅ∞QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
qÑ¨=¡ O g∞^Œ Jxfl =~åæÅÖ’#∂ Pâ◊ LO^Œx ÉèÏqOK«_O»
Jxfl\˜HOõ >Ë PHõ~} ¬° Ü
© ∞« "≥∞#ÿ "åºMÏº#O. J~Ú`Õ Ñ≤eH¡ ˜ aK«ÛO
ÃÑ@ìx ÉÏÑ¨`∞« Éè„í ^Œr=ÙÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O HÀ~°∞ì =~°O_®Ö’#∂ |ãπ™êìO_£
áê¡\áò ê¶ ~°O g∞^• Ñ¨ÅHõiOz 'U"≥∞<ÿ å Ñ¶e¨ `«O =ã¨∞OÎ ^ŒO\Ï~å— Jx
J_»Q_Æ O» "≥#Hõ qÑ¨=¡ O Ñ¨@¡ ™ê~°fi[h# PHÍOHõ∆ LO^Œx #=∞‡_»O
Hõ+"ì¨ ∞Õ .
x["Õ∞, P HÀ=‰õΩ K≥Ok# r=ÙÅ∞ HÍx"å~°∞ ‰õÄ_» J^Õ Pâ◊
=ºHõOÎ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. "åiÖ’ qÑ¨=¡ O J<Õ P Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ P^Œ~≈° O
Ñ¨@¡ HÀiHõ L<åfl ÖË‰Ωõ <åfl, ã¨Q@ Æ ∞ r=ÙÅ‰õΩ ~å#∞~å#∞ ^Œ∞~°ƒ~ù O° QÍ
`«Ü∂« ~°=Ù`«∞#fl „Ñ¨ã∞¨ `Î « Ñïã≤`÷ ∞« Å #∞O_ç U^Œ~Ú<å LÑ¨â=◊ ∞#O

^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Õ"≥∂##fl Pâ◊ LO^Œx J#∞HÀ=K«∞Û. ™ê#∞Éèí∂uQÍ J~°÷O
KÕã∞¨ HÀ#∂=K«∞Û.
HÍh WHõ¯_˘Hõ ^Ò~°ƒÅºO LO^Œx QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl=∂? "≥ÚyeK«~¡° #∞O_ç
Ñÿ_Õ~∞° ^•HÍ [iy#, [~°∞QÆ∞`«∞#fl g∞\ÕQ∑Å#∞ \˜.qÖ’ J^Õ Ñ¨xQÍ K«∂ã¨∂Î
L#fl "åiÖ’ Ñ¨k"ÕÅÖ’ XHõ~∞° ‰õÄ_» P g∞\ÕQ∑Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl ãÖã¨Å ÷ ∞
#_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl, ÖËHõ #_»ÑÉ¨ ’ÜÕ∞ U L^Œº=∞OÖ’#∂ ÉèÏQÆO HÍ^Œ∞, HÍÉ’~°∞, HÍ"åÅ#fl
PÖ’K«<å "åiH˜ ~å^Œ∞. „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥∞_»Å∞ =Oz x¿+^èOŒ ZuÎ"~Õ ÚOz JO`«O`«
ÃÑ^ŒÌ g∞\ÕQ∑Å∞ ÃÑ\˜ì JO`«O`« ÃÑ^ŒÌ Q˘O`«∞Å`À =∞m¡ J^Õ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
u_»∞`«∞<åfl~°∞ Hõ^•, gà◊√¡ `«ÅK«∞‰õΩO>Ë <å ã¨=∞ã¨ºÅ∞ W>Ëì f~°HõáÈ`åÜ«∂
J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. P ã¨=∞ã¨º "ÕÅ =∞OkH˜ ãÖ|OkèOz# H˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨º
HÍ=K«∞Û. Ñ¨H¯˜ O\˜ "å_çx ^ŒÉÏ~ÚOz ~Ô O_çà¡◊ =∞^èºŒ L#fl MÏm *ÏQÍ#∞ HõÉÏ˚
KÕã∞¨ ‰õΩO^•=∞O>Ë gÅ∞HÍ=_»O ÖË^Õ J#fl ‰õΩà◊√É¡ ’`«∞ ã¨=∞™êº HÍ=K«∞Û. 'J#flÅ∞
„Ñ¨É∞íè `«fiO`À =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°∞. =Úxã≤áêe\© "åà◊√¡ =∂ gkèÖ’ K≥`Î« fÜ«∞_»O
ÖË^∞Œ H˘OK≥O "åiH˜ K≥ÑÊ¨ "å— Jx qâßYÑ¨@flO‰õΩ K≥Ok# XHõ q∞„`«∞_»∞ *’H±QÍ
J#fl =∂@Å∞ ã‘iÜ«∞ãπQÍ<Õ D "≥Y · ix „ÑüaOa™êÎ~Ú.
J~Ú`Õ P =∂„`«O ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ÖËx"å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O J#flÅ Ñ¨@,¡ J#flÅ‰õÄ
„Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ #_»∞ã¨∞#Î fl K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞« Ñ¨@¡ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Pã¨HÎ˜ KåÖÏ
K«∂Ñ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. nx "≥#‰õΩ#fl HÍ~°}"Õ∞ Jxfl\˜HOõ >Ë |Å"≥∞#ÿ HÍ~°}"Õ∞"≥∂#O>Ë
##∞fl ã≤xH± JO\Ïˆ~"≥∂. J~Ú`Õ =∞x+≤h =∂#=`«#∂ =∂#= ™ê^è•º™ê^è•ºÅ#∂
L#fl^Œ∞#fl@∞ìQÍ ã‘fiHõiOKÕ „Ñ¨QuÆ HÍOˆH∆ =∞x+≤H˜ =∞s Z‰õΩ¯= Ç¨x KÕÜ∞« ‰õΩO_»
„Ñ¨QuÆ x U^À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ™êkèOK«QÅ Æ ^Œ∞ HÍ|\˜,ì ã≤xHõÖQò Í HõxÑ≤OK«_®xH˜
ÉèÜ
í ∞« Ñ¨_ç „Ñ¨Ü∂≥ [#O ÖË^∞Œ .
|Å=O`«∞Å‰õÄ |Å=`«~Î "° ∞≥ #ÿ Ñïã≤`÷ ∞« Å‰õÄ `«Å=OK«_O» =∞x+≤‰Ωõ O_Õ
J`«ºO`« qKå~°H~õ "° ∞≥ #ÿ |ÅÇ‘Ï#`«ÅÖ’ XHõ\.˜ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« #_»∞ã¨∞#Î fl K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞«
J@∞=O\˜ XHõ Ñïã≤u÷ . Éˇ\ÏeÜ«∞#¡H˘nÌ ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞#fl „Ñ¨É∞íè `«fiO, `«#
JkèHÍ~åxfl kèH¯õ iOKÕ "åi`À `å<Õ K˘~°= fã¨∞H˘x HÍÅ∞ÊÅ q~°=∞} XÑ¨ÊO^ŒO
KÕã¨∞H˘x =∂\Ï¡_»_®xH˜ LÑ¨„Hõq∞ã¨∞Î#flk. P ^•iÖ’ Z^Œ∞~°ÜÕ∞º „Ñ¨f
ãÖH∆ÀÉèOí Ö’#∂ WÑ¨Ê\˜^•HÍ J#flÅ =∂>Ë K≥Å∞¡`∞« #flk. ÃÑ·QÍ "åàı"¡ ∞≥ <ÿ å Hõ$`«[`˝ «
`≥Å∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~å JO>Ë J^Õg∞ ÖË‰Ωõ O_® "≥∞‰ÿ Ωõ ^˘iH˜#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ 'JO`å |∂@HõO—
JO@∂<Õ L<åfl~°∞, ~å[âıY~°~Ô _çH¤ © K«O„^ŒÉÏ|∞‰õÄ `Õ_® ÜÕ∞g∞ ÖË^xŒ „Ñ¨H\ õ ã˜ ∂¨ <Î Õ

L<åfl~°∞. K«~Û° Å‰õΩ 'âßOu— XHõ ÅHõº∆ =∞x „Ñ¨H\ õ ã˜ ∂¨ Î ‰õÄ_» ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O
Jx"å~°ºO JO@∂<Õ L<åfl~°∞. JO`«QÍ ™êyOK«∞HÀQÆÅ"å~°∞ =∂#==∂„`«∞Å∞
HÍ*ÏÅ~°∞ HÍ|\˜ì J#flÅˆH HÍ^Œ∞, J#flÅ`À U^À H˘OK≥O ãÖ|O^èOŒ LO^Œx
ÉèÏqOKÕ "å~°O^ŒiH© Q“~°=O XHõ¯™êiQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk.
áÈh W^Õ=∞~Ú<å ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ ã≤`÷ å JO>Ë P =∂„`«O Éè~í À™ê ‰õÄ_» ÖË^∞Œ .
U ~À[~Ú<å Wk ÉèQí flÆ O HÍ=K«∞Û. „Ñ¨É∞íè `«fiO HÀ~°Å∞ =∞m¡ |Ü«∞@ ÃÑ@ì=K«∞Û.
W"åfià◊ Éèí„^Œ`å U~åÊ@¡ =∞^èŒº =∞Or~å ÔQãπìÇ¨Ï∫ãπÖ’ Jukä ã¨`å¯~åÅ∞
á⁄O^Œ∞`«∞#fl ~å=∞Hõ$+¨#‚ ∞ J^Õ QÔ ãπÇì Ï¨ ∫ãπ P=~°}Ö’ HÍeÛ K«OÑ≤, QÆ=~°fl~ü#∞
K«OÑ¨_®xH˜ ‰õΩ„@ Ñ¨#∞fl`«∞O_»QÍ Z<£H“O@~ü [iyO^Œx ã¨∞‰õΩ=∂~° QÍ~°∞
„Ñ¨H\õ O˜ K«#∂ =K«∞Û.
WO`«QÍ ™ê=∂#º =∂#=ÙÅ J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ ÖËx Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ „Ñ¨^è•#
áê„`«^è•~°∞Å~Ú# "åiH˜ ã¨QÆ@∞ =∞#∞+¨µÅÖ’ P^Œ~°} ÃÑ~°QÆ_»O U Q˘Ñ¨Ê
ãÖHˆ `åhfl W=fi^Œ∞.
Wk qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å‰õΩ U=∞O`« =∞Ozk HÍ^Œ∞. "åi Ü≥∂QÆº`« "åi‰õΩOk.
„Ñ¨QuÆ x HÍOHÕ∆ KÕ"åi Q“~°"åxH˜ "å~°∞ áê„`«∞ÖË. J~Ú`Õ ã¨=∂[=∞O`å "åix
ã¨ÇÏ¨ [ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ ÉèÏqOKÕO`« Q˘Ñ¨Ê"å~°∞ HÍ~°∞ "å~°∞. ^Œo`« ãÖÑ¶∂¨ Å∂
Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ Å∂, ã¨HÅ õ „Ñ¨*ÏãÖÑ¶∂¨ Å∂ `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ "åi KÕ`« „Ñ¨É∞íè `«fiO`À
K«iÛOÑ¨*Ü Ë ∂« Åx L|ÖÏ@O U^Œ~Ú`Õ K«∂Ñ≤ã∞¨ <Î åfl~À, ^•xH˜ `«y#O`«\˜ ã¨=∞„QÆ
~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^äOŒ QÍh J#∞Éè=í O QÍh "åiˆHg∞ ÖË^∞Œ . LO^Œ#fl „Éè=í ∞ JO^Œ~∂°
Hõeã≤ "åiH˜ HõeOæ K«_O» Z=iH© =∞Ozk HÍ^Œ∞. ã¨HÅ õ „Ñ¨*Ï=~åæÅ‰õÄ <åÜ«∞Hõ`fi« O
W=fi_®xH˜ HÍ=Åã≤# `åufiHõ ã¨=∞„QÆ`« `«=∞ „áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ LO^Œx
"å~°∞ #=Ú‡`å~°∞. Öˇx<£ HÍÅO #∞O_ç #=Ú‡`«∂ L<åfl~°∞. ^•x ã¨`åºã¨`åºÅ
ãÖQÆu ZÖÏQÆ∞<åfl, „Ñ¨ã∞¨ `Î O« "åiH˜ Åaèã∞¨ #Î fl P^Œ~} ° ‰õΩ ^•x`À Ug∞ ãÖ|O^èOŒ
ÖË^∞Œ .
D ãÖQÆu „QÆÇÏ≤ OKÕáê\˜ q[˝`« "åi <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ÖË^xŒ J#ÖË=Ú
QÍh `å`å¯eHõOQÍ#~Ú<å P q[˝`« HÀÖ’Ê~Ú#@ì~Ú`Õ ÉÏQÍ #+¨áì È`å~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë "å~°∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl „Ñ¨^•è # `«H} ∆õ ã¨=∞ã¨º x~°ƒO^è=Œ ¸ HÍ^Œ∞,
ã≤^•úO`« ãÖH∆ÀÉè=í ¸ HÍ^Œ∞. |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ x~å‡}O "åi `«H} ∆õ ã¨=∞ã¨º. ^•xH˜
HÍ~°}O |ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ# '=∂#= =#~°∞Å∞—. qÑ¨¡=OÖ’H˜ H˘<åflà◊√¡ áÈ~Ú
|Ü«∞\˜H˘zÛ#"å~°∞ =∞# K«∞@∂ì KåÖÏ=∞O^Õ L<åfl~°∞ HÍ|\˜ì qÑ¨¡"åxH˜

JO^Œ∞`«∞#fl =∂#= =#~°∞Å#∞ |Ü«∞\˜#∞O_Õ JOK«<å "ÕÜ∞« =K«∞Û. J^Õ=∞O`«
Pâß=Ç¨ÏOQÍ ÖËÔŒ >Ë Z=~°∂ HÀáêxH˜ ~å#=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
„Ñ¨É∞íè `«fiO`À K«~Û° Å∞ U ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<åfl, U kâ◊QÍ ™êy<å ^•x`À
áê@∞ D ã¨=∞ã¨º QÆ∞iOz ‰õÄ_» qÑ¨=¡ áêsìÅ∞ ã‘iÜ«∞ãπQÍ PÖ’z¿ãÎ `«ÑÊ¨
W^ŒO`å =Úy¿ããïH˜ "åi L^Œº=∞ |ÅO x["≥∞#ÿ J~°O÷ Ö’ ÃÑ~°Q^Æ ∞Œ . Jã¨ÖË
PÖ’zOK«Háõ È`Õ ÃÑ~°QHÆ áõ ÈQÍ `«iQˆ „Ñ¨=∂^Œ=¸ LOk. D ã¨=∞ã¨º‰õΩ ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ
Ñïëê¯~°O ÖË^∞Œ QÍh ^•xx qã¨‡iOK«_O» P`«‡Ç¨Ï`«º=O\˜^=Œ Ù`«∞Ok.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
17 JHÀì|~ü 2004

ã¨fi~°}ül`ü ¿ã<£QÍi ^Œ∞"≥fi#
~å¢+¨ì _≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò PÑ¶π áÈbãπ áÈã¨∞Öì ’ WO`« "≥He˜ =∞x+≤x QÆÒ« Ö’
=∞#"≥∞Ñ¨ÙÊ_»∂ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ .
#Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’ ‰õÄOaOQ∑ QÆ∞iOz qÖËY~°∞ÖÏÜ«∞##∞
„Ñ¨tfl¿ãÎ, \’Ñ‘ fã≤ HÕ^ŒÃÑ\˜ì *Ë|∞Ö’ #∞O_ç ^Œ∞"≥fi# fã≤ A@∞ì
^Œ∞=ÙfiH˘x <å‰õΩ `≥eã≤# ‰õÄOaOQ∑ W^Õ#<Õ Ñ¨ûúŒ Ö’ ã¨fi~°}lü `ü
¿ã<£QÍ~°∞ ["å|∞ K≥Ñ≤Ê# z„`«O \©gÅ∞ XHõ\˜H˜ Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡
K«∂Ñ≤OKå~Ú.
#Å¡=∞Å J_»q QÀ^•=iÖ’Ü«∞ J_»q JO`« qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ k
HÍ^Œ∞. ^Œ@=ì ∞~Ú#^Õ HÍh =~å¬ÉÏè = „áêO`«O HÍ=_»O =Å¡ =∞s
^Œ@"ì ∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞. Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°H} ∆õ ¿Ñ~°∞ g∞^Œ H˘O`« ÉèÏQÆOÖ’
[<å"å™êÅ∞ Z‰õΩ¯= ÖË‰õΩO_» KÕ™ê~°∞ QÍh q∞ye# ÉèÏQÆOÖ’
ZHõ¯_»|_ç`Õ JHõ¯_» P"å™êÅ∞<åfl~Ú. Z‰õΩ¯=QÍ K≥OK«∞Å∞, H˘O`«
"Õ∞~° ÅOÉÏ_®Å∞, W`«~° ‰õΩÖÏÅ∞ x=ã≤™êÎ~∞° .
zÅHõ Å ∂i¿Ñ@‰õ Ω „Ñ¨ f HÍ~° O QÍ #Å¡ = ∞Å J_» q x
K«∞@∞ì=Ú\˜ì #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ J#flO, hà◊√¡ JO^Œ‰Ωõ O_® KÕã≤ |Ü«∞@‰õΩ
ÖÏQÆ_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î |ÅQÍÅ∞ kOKå~°#fl "å~°Î K«^=Œ QÍ<Õ
D [#O QÆu U=∞=Ù`«∞O^• Jx #Å¡=∞Å J_»=ÙÅ`À U H˘OK≥O
ÑïK«Ü«∞O L#fl "å~°~Ú<å QÍÉèí~°Ñ¨_ç LO\Ï~°∞. „Ñ¨[Å<Õg∞
J#‰õΩO_® =∂"À~Úã¨∞ìÅ HÀãÖ =∂„`«"Õ∞ QÍeOÑ¨Ù KÕ¿ãO`«

ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ =º=Ç¨~°âe·‹ QÍh „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ãÖ™ê¯~°O QÍh =∞# áÈbã¨∞ =º=ã¨‰÷ Ωõ
ÖË^∞Œ . `«O_®Å#∂ ÃÑO@Å#∂ MÏm KÕ~ÚOz [<åxfl K≥ÖÏ¡K^≥ ~Œ ∞° KÕÜ∞« _»O
`«=∞ "≥`∞« ‰õΩÖÏ@‰õΩ J=ã¨~O° J#∞‰õΩO>Ë JO`«Ñh¨ KÕÜ∞« QÆÅ~°∞. K≥OK«∞Å~Ú<å,
W`«~° Pk"åã¨∞Å~Ú<å H˘OK≥O `«‰Ωõ ¯= ãÖYºÖ’ LO_Õ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’<Õ
Wk [iyO^ŒO>Ë WHõ Hõ~°∂flÅ∞, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~üÅÖ’ UO [~°QÆQÆÅ^À
TÇ≤ÏOK«∞HÀ=K«∞Û.
D P~å@O`À „Ñ¨âfl◊ J_çy# "åiH˜ '^Œ∞"≥fi#`À A@∞ì ^Œ∞qfi— D ‰õÄOaOQ∑
QÆ∞iOKÕ<å #∞=Ùfi J_»∞QÆ∞`«∞#flk? Jx ["å|∞ K≥ÑÊ¨ QÆÅ =∞x+≤x *’Hõ~ü J<åÖÏ
ÖËHõ JO`«HOõ >Ë ‰õÄ_» J=∞~åº^ŒÑÓ¨ ~°fiHõ"∞≥ #ÿ ¿Ñˆ~^Œ~Ú<å ÃÑ\ÏìÖÏ?
~å¢+¨ì ~å[H©Ü∞« K«i„`«Ö’ KåÖÏ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ^ŒâÖ ◊ ’ W`«_∞» _ç.l.Ñ≤ JÜ«∂º_»∞.
_ç.l.Ñ≤ ™ê÷~Ú áÈã¨∞Å ì ∞ Hˆ =ÅO ã‘xÜ«∂i\©x |\˜ì W=fi~°∞ HÍ|\˜ì ~å[âıY~°~Ô _Õ¤
W`«xx ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»#∞HÀ"åe. UO K«∂ã≤ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞?
Jq #HõûÖˇ@ · `¡ À K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞« WOHÍ |uˆH L#fl ~ÀAÅ∞. ^•xH˜
HÍ=Åã≤# "å`å=~°}Ïxfl ã¨r=OQÍ LOK«QÅ Æ JkèHÍix ZOÑ≤Hõ KÕã≤ LO>Ë
ã¨=∞Ü≥∂z`«OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå_»x Jx LO_»=K«∞Û.
HõhãÖ, ^•xH˜ Ç¨x KÕÜ∞« _»x #=∞‡QÆÅ =ºH˜xÎ ZOÑ≤Hõ KÕã=≤ Ù<åfl QÆ∞_çÖ ¤ ’
"≥∞Å¡ Jx ãïÃÑ@∞ì‰Ωõ O^Œ∞=Ú. HÍh UiHÀi P "å`å=~°}Ïxfl ^èfiŒ OãÖ KÕÜ∞« QÆÅ
=ºH˜<Î Õ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« _®xfl U q^èOŒ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe? ~å[âıY~°~Ô _çH¤ ˜ J@∞=O\˜
=ºˆHÎ HÍ"åÅx J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe.
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O |ÅOQÍ L#fl U lÖÏ¡Ö’#∂ ã¨fi~°}lü `ü ¿ã<£ Zãπ.Ñ≤QÍ
QÍh _ç.Zãπ.Ñ≤QÍ QÍh Ñ¨xKÕã#≤ @∞ì Z=fi~°∂ Z~°∞QÆ~∞° . P L^Œº=∂xfl XHõ
™ê=∂lHõ q+¨Ü∞« OQÍ J`«<#≥ fl_»∂ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . K«∂_»=Åã≤# JQÆ`º« O J`«xH˜
HõÅQÆÖ^Ë ∞Œ . P *Ï˝#O ÖËx "åÔ~=fi~°∂ #HõûÖˇ@ · `¡ À ~å[H©Ü∞« OQÍ =º=Ç¨ÏiOK«
=Åã≤# J=ã¨~åxfl QÆ∞iÎOK«*ÏÅ~°∞. QÆ∞iÎOz# "å~°∞ K≥¿ÑÎ „QÆÇÏ≤ OK«*ÏÅ~°∞. W`«xH˜
=ÚO^Œ∞ _ç.l.Ñ≤QÍ L#fl ã¨∞‰õΩ=∂~°QÍ~°∞ g_À¯Å∞ ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ WzÛ# XHõ
WO@~°∂fiºÖ’, 'HõsO#QÆ~Ö ü ’ Éè∂í ™êfi=∞º =º=ã¨#÷ ∞ #HõûÖˇ> · ¡Ë JO`«O KÕ™ê~°∞—
Jx "≥∞K«∞ÛHÀÅ∞QÍ J<åfl_»∞. Ñ¨^ŒqÖ’ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ #∞=Ùfi P ã¨Ê$Ç¨Ï`À
=º=Ç¨ÏiOKå"å Jx J`«xx Z^Œ∞~°∞„Ñ¨âfl◊ J_»Q=Æ K«∞Û##∞HÀO_ç. HÍh ã¨fi~°}lü `ü
¿ã<£ ÉÏÑ¨`∞« PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° i>ˇ~ÿ ~° Ú# `«~∞° "å`« ã¨ÇÏ≤ `«O J@∞=O\˜ =∂@Å∞ J#~°∞.
W`«#∞ _ç.l.Ñ≤ J~Ú# ~ÀA #∞O_ç, 'PÜ«Ú^è•Å∞ Ñ¨@∞ìH˘x u~°∞QÆ∞`«∞O>Ë

K«OÑ¨Ù`åO— J#™êQÍ_»∞. Z<£H“O@~°∞¡ P`«‡~°H} ∆õ Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞#fl Hõ^Œä
=e¡OK«x "≥Ú^Œ\˜ _ç.l.Ñ≤ W`«#∞. "åi =^ŒÌ PÜ«Ú^è•Å∞ L<åfl~Ú HÍ|\˜ì
K«OÑ¨Ù`«∞<åflO JO@∞<åfl_»∞. "åà◊#¡ ∞ K«OÑ¨_®xH˜ „áê}ÉèÜ í ∞« O, P`«‡~°H}
∆õ ÖÏO\˜
=∂@Å∞ JHõ¯~°Ö^Ë xŒ J`«x Jaè„áêÜ«∞O. ^•xH˜ `«Q> æÆ ìË J`«x áÈbã¨∞Å∞ J_»=ÙÅ
=¸ÅÅhfl QÍeOz ã¨=∂Kå~°O ~å|\˜ì #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ K«OÑ≤ =ã¨∞<Î åfl~°∞.
Z=i `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«<åxH˜ =¸ÅºO "åˆ~ K≥eO¡ KÕ@@ì~Ú`Õ =∞#∞+¨µÅ#∞
ã¨∞ÅÉèOí QÍ Hõq∆ ∞OK«=K«∞Û. J~Ú`Õ ã¨fi~°}lü `ü¿ã<£ QÍi =º=Ç¨~°âe·‹ H˜ =¸ÅºO
"å~°∞ K≥eO¡ K«~∞° . `≥Å∞QÆ∞ ã¨=∂[O K≥eã¡ ∞¨ OÎ k. J`«#∞ `«Å ^Œ∞=Ùfi‰õΩO>Ë `«ÅÖ’
¿ÑÅ∞ LO\ÏÜ≥ ∂ K« ™ êÎ Ü ≥ ∂ QÍh J_» q „áêO`« P"å™êÅ ‰õ Ä OaOQ∑
J_»q"åã¨∞Å#∞ JO`« `ÕeHõQÍ q_çzÃÑ@ì^∞Œ . "≥Ú#fl\˜ ZxflHõÅ‰õΩ =ÚO^Õ
=∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡ =∞ÅzO`«ÅÑë¡ „áêO`«OÖ’ ‰õÄOaOQ∑ ÉÏ^èÅ Œ Hõ∞ `åà◊ÖHË õ
K≥OK«∞Å∞ |Ü«∞\˜H˘zÛ ã≤~÷ Ñ° _¨ ®¤~∞° . Jk K«O„^ŒÉÏ|∞ Ç¨ÏÜ«∂O PYi ~ÀAÅ
ãÖQÆu. P QÆ_∞» ¤ k<åÅ∞ ZxflHõÅ`À áÈ`åÜ«∞#fl Pâ◊ "åix |uHÕz LO@∞Ok.
WÑ¨ÙÊ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flk #HõûÖˇ·@¡#∞ `«∞^Œ=Ú\˜ìOKÕ áÈ~°∞. Jk `≥=∞Å^Œ∞.
`≥Å¡"å~°^Œ∞. =∞m¡ ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O JÜÕ∞º ^•HÍ
H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok.
`≥Å∞QÆ∞ ã¨=∂[O J_»=ÙÅ |Ü«∞@ ‰õÄ_» LOk. ^•xH˜ „Ñ¨=∂^ŒO K«~º°
#∞O_Õ HÍHõ „ÑüK«~º° #∞O_ç ‰õÄ_» LOk. `«=∞ÃÑ·# [iˆQ ^•_çH˜ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ P
^•_çH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ#· "åiÃÑ·# =∂„`«"∞Õ Z^Œ∞~°∞^•_ç KÕÜ∂« Å#fl xÜ«∞=∞O =∞#
=∂"À~Úã¨ ∞ ì Å ‰õ Ω ÖË ^ Œ ∞ . KÕ ã ≤ # "å_» ∞ ^˘~° H õ H õ á È`Õ ^˘iH˜ # "å_ç ` À
ãïÃÑ@∞ìHÀ=_®xH˜ "åiH˜ JÉèºí O`«~O° ÖË^∞Œ . =∂<åÅÖ’<À =∞OQÆ¿Ñ@Ö’<À
Z<£H“O@~ü ¿Ñi@ `«=∞ "åix Ç¨Ï`«ºKÕ¿ãÎ, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~Ö ü ’ ~À_»∞¤ g∞^Œ
HõxÑ≤Oz# áÈbã¨∞ ["å<£#∞ K«OÑ≤ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ=K«∞Û. ~å[âıY~°Ô~_ç¤
^Œ∞~å‡~°∞_æ x» K≥ÑÊ≤ ~°OQÍÔ~_ç¤ lÖÏ¡Ö’ J`«x áêsì `«~Ñ° Ù¨¶ # ã¨~Ê° OKüQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
=∞x+≤x K«OÑ≤ P ^Œ∞~å‡~åæxH˜ ["å|∞ K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. ÖË^• ~å[âıY~°Ô~_ç¤H˜
q∞„`«ÑH¨ O∆õ QÍ L#fl \˜P~üZãπ `«~Ñ° Ù¨¶ # U HõsO#QÆ~ü „QÍ=∞OÖ’<À ZOÑ≤\ã˜ Q≤ Í
=º=Ç¨Ïiã¨∞#Î fl =Úã¨ÖÏÜ«∞##∂ K«OÑ¨=K«∞Û.
‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åÅO>Ë, J<åºÜ«∂xfl <åºÜ«∞O`À<Õ HÍ^Œ∞, J<åºÜ«∞O`À
‰õÄ_» Z^Œ∞~À¯=K«∞Û#<Õ ã¨∂„`åxfl =∞# =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ #=Ú‡`å~°∞. Wk =∂"À
K≥áêÊ_® J#fl K«~Û° Ö’H˜ <Õ#∞ áÈ^ŒÅK«∞HÀÖË^∞Œ QÍh =∂"À K≥ÑÊ≤ <å Z=~°∞ K≥ÑÊ≤ <å

D "≥Y· i J<åQÆiHõ"∞≥ #ÿ k. U <åQÆiHõ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨„H˜Ü∞« Ö’#∂ ÉèÏQÆO HÍ‰õÄ_»xk.
x*ÏxH˜ ã¨fi~°}lü `ü ¿ã<£QÍ~°∞ P ~ÀAÅÖ’ x„^ŒáÈ`«∞#fl@∞ì<åfl~°∞ QÍh,
K«~º° , „ÑüK«~º° D ^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<åflÜ«∞<Õ Hõ^• WHõ W^Œ~Ì ∂° <åÅ∞QÆ∞~ÀAÅ∞
`«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜ì K«~Û° Å‰õΩ ‰õÄ~ÀÛO_ç Jx `≥Å∞QÆ∞ ã¨=∂[O HÀ~°∞‰õΩ#flk?
J^Õg∞ Z~°Q#Æ @∞ì WÑ¨ÙÊ_»∞ JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ^Œ∞"≥fi# |Ü«∞@‰õΩ fÜ«∞_»O ZO^Œ∞‰õΩ?
zeÑ≤QÍ „Ñ¨=iÎã¨∞Î<åfl=∞#∞H˘x zÅ¡~°QÍ „Ñ¨=iÎOK«_»O ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å "≥QÆ@∞
HõeyOKÕ q+¨Ü«∞"Õ∞. ^Œ∞=ÙfiHÀ=_®xH˜ A@∞ì WOHÍ ^ŒO_çQÍ<Õ L#flÑ¨Ê\˜H©
=Ü«∞ã¨∞s`åº `«ÅÑÖ_ç# =∞x+≤Ö’ Jk =∞s ^Œ∞~°ƒù~°O. Jk =ºH˜ÎQÆ`«
"≥·Ñ¨s`«ºOQÍ<Õ LO_çáÈ`Õ D ã¨$+≤ìÖ’ <å<å~°HÍÅ∂ LO\Ï~°∞ Hõ^• Jx
ãïÃÑ@∞ì‰Ωõ O\ÏO. HÍh Jk áêÅ<å q^è•#"Õ∞ J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ WOˆHO KÕÜ∞« ÖË‰Ωõ <åfl
x~°ã#¨ ~Ú<å QÆ\Qì˜ Í `≥Åáêe.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
27 =∂iÛ 2005

'HÀ=~°∞ìÅ∞— PˆQ<å?
~å¢+Öì Ö’ JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ÃÑiy# Z<£H“O@~ü Ç¨Ï`«ºÅ∞ PO^Àà◊<Õ HÍHõ
Pâ◊Û~°ºO ‰õÄ_» Hõeyã¨∞<Î åfl~Ú. Pâ◊Û~°ºO ZO^Œ∞HõO>Ë áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ∞
ÉÏQÍ ^Œ@=ì ∞~Ú# J_»=ÙÅÖ’H˜ áÈ~Ú #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ K«OÑ≤ =ã¨∞<Î åfl~°∞.
„ˆQÇ¨Ï∫O_£û‰õΩ =∞<À‡Ç¨Ï<£ã≤OQ∑ „Ñ¨â◊Oã¨ ã¨Ç≤Ï`«O ÅaèOzOk. P
#=¸<åÖ’ Kèf« ãÎ Qπ _Æ ,£è *Ï~°Oö _£, cÇ¨~ü, ÉˇOQÍÖòÅ∞ ã¨∞tH˜`∆ ∞« Å~Ú#
áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ"åÅx ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
ã¨∂zOzOk ‰õÄ_».
K«OÑ¨_O» XHõ Ñ¶∞¨ #HÍ~°ºO J#∞‰õΩO>Ë D „Ñ¨âO◊ ã¨ ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ
=∞~Ú#^Õ. áÈbã¨∞ÅÖ’ `≥yOÑ¨Ù, <Õ~∞° Ê KåÖÏ ÃÑiQÍ~Ú. "≥Ú#fl
Hõ_Ñ» ,¨ =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡ÅÖ’ Z<£H“O@~°∞¡ [iy# ã¨Ö ÷ ÏÅ∞
XHõÑÙ¨ Ê_»∞ #∂\˜H˜ #∂~°∞áêà◊√¡ Ñ¨kÅ=∞~Ú#qQÍ ÉèÏqOKÕ@@∞=O\˜
ã¨Ö÷ ÏÅ∞. qÑ¨=¡ x|^Œ`ú « QÆÅ"åà◊√¡ J@∞=O\˜ KÀ@¡ ãÖK«iOK«QÅ Æ ~°∞,
J=ã¨~°=∞~Ú`Õ x=ã≤OK«QÆÅ~°∞ QÍh r`«O HÀãÖ Ñ¨xKÕ¿ã
áÈbã¨∞Å‰õΩ JO`« `≥yOÑ¨Ù ZHõ¯_çk Jx qÑ¨¡= ™ê#∞Éèí∂u
Ñ¨~∞° Å~Ú# "Õ∞^è•=ÙÅ∞ LÑ¨<åº™êÅ∞ WzÛ# ~ÀAÅ∞O_Õq.
P ~ÀAÅ∞ „Hõ=∞OQÍ áÈÜ«∂~Ú. „ˆQÇ¨Ï∫O_£û áÈbã¨∞ÖË HÍHõ
XH˘¯Hõ¯™êi W`«~° áÈbã¨∞ |$O^•Å∞ ã¨Ç≤Ï`«O ÉÏQÍ Ö’`«@∞ì
„áêO`åÅ‰õΩ áÈ~Ú #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. UO
=∂iOk? áÈbã¨∞Å∞ r`«O HÀã¨"∞Õ HÍHõ WOHÍ ^ÕxHÀã¨=∞~Ú<å

Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl~å? áÈbã¨∞ âßYÖ’x ™ê^è•~°} ã≤|ƒOkx K«OÑ¨_O» `«Q^Æ ∞Œ Jx
_®‰õΩº"≥∞O@¡Ö’ ~åã¨∞‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H© „Ñ¨^•è #OQÍ "åi<Õ K«OÑ¨Ù`«∞O_»_O» =Å¡ #HõûÖˇ@ · ¡
Ñ¨@¡ â◊„`«∞ÉèÏ=O áÈbã¨∞âßYÖ’ ã¨~fi° „`å "åºÑ≤OzO^•? ÖËHõ 'ÃãÊ+¨Ö—ò _»∂º\©
¿Ñ~°∞`À HÍy`«O g∞^Œ Ug∞ ÃÑ@ì‰õΩO_® _»|∞ƒ ãÖáêkOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O
Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ LO_»_»O PHõ~°¬}QÍ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl^•? ÖËHõ '„käÖò— HÀãÖ
™êÇ¨Ïã≤ã∞¨ <Î åfl~å?
XHõ q+¨Ü∞« O ZO`«=∞Ok QÆ=∞xOKå~°∞? #HõûÖˇ@ · ∞¡ rÑ¨ÙÅÖ’ áÈ`«∞#fl
áÈbã¨∞ ã≤|ƒOkx =∞O^Œ∞áê`«~Å ° ∞ ¿ÑeÛ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. áÈbãπ¿ãì+#¨ Ã¡ Ñ·# ^•_ç
KÕã≤ ¿ãì+<¨ £ ã≤|ƒOkx K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. ÃãÅ=Ù g∞^Œ J=∞‡QÍiO\˜HÀ J`«QÎ ÍiO\˜HÀ
áÈ~Ú x~åÜ«Ú^è∞Œ _çQÍ L#fl áÈbã¨∞#∞ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. HÍh `«=∞`À ã¨=∂#OQÍ
J_»=ÙÅÖ’ HÍe #_»H#õ ãÖK«iã¨∞#Î fl „ˆQÇ¨Ï∫O_£û`À J_»qÖ’ =ÚMÏ=Úd `«ÅÑ¨_ç
K«OÑ≤# Ñ¶∞¨ @#Å∞ ÖË=Ù. „ˆQÇ¨Ï∫O_£û =∂„`«O #HõûÖˇ\ · ò ^ŒàÏÅ#∞ P~°∞ <≥ÅÅH˘Hõ
™ê~°~Ú<å ÃÑ^≥Ì`«∞Î# K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. "åà◊¡‰õΩ gà◊¡ QÆ∞iOz ã¨=∂Kå~°O
JO^Œ∞`«∞#flk QÍh gà◊‰¡ Ωõ "åà◊¡ QÆ∞iOz JO^Œ_O» ÖË^#Œ ∞HÀ"åÖÏ? ã¨=∂Kå~°O
JOk<å K«OÑ¨_O» J#=ã¨~O° Jx =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°#∞HÀ"åÖÏ?
„ˆQÇ¨Ï∫O_£ûÖÏO\˜ tHõ} ∆ =∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ ÖË^#Œ ∞HÀ"åÖÏ?
JO^Œ∞Hˆ <å „Ñ¨f™êi q+¨„Ñ¨Ü∂≥ QÆO J#fl P~ÀÑ¨} qO@∞<åflO? WÑ¨Ê\˜H˜
^•^•Ñ¨Ù U_»∞ ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ HÀ=~°∞ì ^•fi~å q+¨„Ñ¨Ü∂≥ QÆO KÕã≤ K«Oáê~°∞ J#fl
P~ÀÑ¨} =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞O_ç qO@∞<åflO. ^ŒQiæÆ H˜ áÈ~Ú ÑïjeOK«x Ñ¶∞¨ @#Å
=∂>Ë"∂≥ QÍx ÑïjeOz# ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ q+¨„Ñ¨Ü∂≥ QÆO Hõ^Œä qâ◊fiã¨hÜ«∞OQÍ
`ÀK«_O» ÖË^∞Œ .
HÀ=~°∞ì q+¨Ü∞« O "Õ~ˆ . ^ŒàO◊ L#fl ã¨=∂Kå~°O, HõêŒ HõÅ∞ áÈbã¨∞Å‰õΩ
KåÖÏ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Z=~À XHõ~∞° KÕ~"° ãÕ ∞¨ <Î åfl~°<kÕ "åã¨=Î O. XHõ¯ ã¨∞O_»∞Ñë¡
Ñ¶∞¨ @#Ö’<Õ áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ =ÚO^Œ∞ ã¨=∂Kå~°O ÖË^hŒ , ^ŒàO◊ PK«∂H©
HÀãÖ JÑ¨Ê\˜H˜ <åÅ∞QÆ∞ ~ÀAÅ∞QÍ "≥`∞« ‰õΩ`«∞#fl "åiH˜ #HõûÖˇ@ · ∞¡ HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ
`å~°ãÑ¨ _¨ ®¤~h° 'Z<£H“O@~ü— [iy# H˘O_» HÕ^Œ L#fl ã¨∞QÍb `«O_®"åã¨∞Å∞
Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. Jk ZO`« x["≥∂QÍh, `«H˜¯# Ñ¶¨∞@#Åhfl xiÌ+¨ì"≥∞ÿ#
ã¨=∂Kå~°O`À<Õ [iQÍÜ«∞#fl Jaè„áêÜ«∞"Õ∞ LOk.
D ~°HOõ QÍ ã¨=∂Kå~°O áÈbã¨∞Å‰õΩ KÕ~"° ¿Õ ã "åix 'W<£áê¶ ~°‡~°∞—¡ Jx
#HõûÖˇ@· ∞¡ KåÖÏHÍÅOQÍ JO@∞<åfl~°∞. ã¨=∂Kå~°O KÕ~"° Ü Õ ∞« _»O HÀã¨"∞Õ "åi

áêsìÖ’H˜ KÕi# =ºH˜xÎ , ÖËHõ áêsìH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»~Ú# =ºH˜xÎ 'HÀ=~üì PÑ¨~ˆ \˜"—£
Jx, ‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ 'HÀ=~ü—ì Jx JO@∞<åfl~°∞. D =∞^èºŒ „Ñ¨f Z<£H“O@~°∂ 'HÀ=~°∞ì
Ñ¨<—Õ #x =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ P~ÀÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. nx ÉèÏ="Õ∞q∞\˜? HÀ=~°∞ì J<Õ =∂@#∞
W<£á¶ê~°‡~üH˘Hõ Ñ¨~åºÜ«∞Ñ¨^ŒOQÍ "å_»∞`«∞<åfl~°#∞HÀ"åÖÏ? ÖËHõ áÈbã¨∞Å∞
Éˇki¿ãÎ<À, _»|∞ƒ Pâ◊ K«∂Ñ≤¿ãÎ<À W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<£ WKÕÛ ^Œâ◊ ^•\˜ W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<£
KÕ~°"ÕÜ«∞_»O HÀã¨"Õ∞ "åiH˜ ^ŒQÆæÔ~·# "åi ãÖYº ÃÑiyO^Œ#∞HÀ"åÖÏ?
"≥Ú^Œ\^˜ ~Œ Ú`Õ ÉèÏëê „Ñ¨Ü∂≥ QÆOÖ’ J*Ï„QÆ`Î« J#=Åã≤ LO@∞Ok. Jk H˘`ÕgÎ ∞
HÍ^Œ∞. Jã¨Å∞ W<£á¶ê~°‡~ü J#fl =∂@<Õ KåÖÏ Jã¨Ê+¨ìOQÍ „Ñ¨Ü≥∂yOK«_»O
[~°∞QÆ∞`«∞#flk.
Ô~O_»=^Õ x["≥∞ÿ`Õ =∂"À~Úã¨∞ì L^Œº=∂xH© ^•x K«∞@∂ì L#fl
ã¨=∂*ÏxH© =∞^èºŒ ãÖ|O^èOŒ ZHõ¯_ç ^•HÍ =zÛO^• Jx Pâ◊Û~°ºáÈHõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
P áêsì ÃÑ^ŒÌ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ TiÖ’ L<åfl_»x `≥eã≤<å Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O
áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O W=fix ~ÀAÅ∞ ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ „HÕ^Œ\˜ ^•HÍ LO_Õq.
Jq áÈ~Ú P L^Œº=∞O Ñ¨Ù<åk „Ñ¨[ÅÖ’<Õ ÉèÜ í ∂« xHÀ _»ÉÏƒâ◊HÀ ã¨=∂Kå~°O
JOkKÕÛ"å~°∞ áÈbã¨∞Å‰õΩ ^˘~°H<õ å~°OaèOKå~°∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ 'HÀ=~°∞—ì J#fl xO^ŒÅ#∞
#"Õ∞‡@@ì~Ú`Õ, áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O KÕ~"° Ü Õ ∞« _»O HÀã¨"∞Õ P L^Œº=∂xH˜
KÕ~∞° = J=Ù`«∞#fl Ñ¨Ù<åk =~°æ „Ñ¨[Å∞ `«Ü∂« ~°=Ù`«∞<åfl~°#∞HÀ"åe. Z_®ÃÑ_®
'HÀ=~°∞ì— J#fl P~ÀÑ¨}Å∞ KÕã¨∞Î#fl =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ nx ÉèÏ"åxfl QÆ∞iOz
PÖ’zã¨∞<Î åfl~å?
`«=∞ K«∞@∂ì L#fl ã¨=∂[O Ñ¨`#« O HÍ=_»"∞Õ nxH˜ HÍ~°}"≥∞`ÿ ,Õ JO`«QÍ
Ñ¨`#« O J~Ú# ã¨=∂[OÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏÅ∞ ZO`«HÍÅO #_»∞Ñ¨Ù`å~°∞?
™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ~å[H©Ü∂« Å∞ q[Ü«∞=O`«OQÍ ™êQÍÅO>Ë "å\˜ K«∞@∂ì L#fl
„Ñ¨[Å∞ XHõ QÀ_»QÍ xÅ|_»_O» J=ã¨~O° . XHõ QÍe g¿ãÎ ÃÑK«∞ÛÅ∂_ç áÈÜÕ∞
QÀ_»#∞ K«∞@∂ì ÃÑ@∞ìH˘x qÑ¨=¡ áÈ~å@O KÕÜ∞« _»O J™ê^èºŒ O.
ÖËHõ P Ñ¨`«#O `«=∞Ö’H˜ ‰õÄ_» „Ñ¨"ÕtOK«_»O Jã¨Å∞ HÍ~°}=∂?
qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ J<Õ "åiH˜ ã¨=∂[O XHõ <≥u· Hõ „ÑüÑüÎ Páêkã¨∞OÎ k. `«=∞ ã¨fiO`«
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ q∞Oz# „Ñ¨Ü∂≥ [<åxfl J#∞x`«ºO HÍOH˜™∆ êÎ~h° , HÀáê"ÕâßÅ‰õÄ
D~å¬ºã¨∂Ü«∞Å‰õÄ Ñ¨ÓiÎQÍ Jf`«∞Å∞ HÍ‰õΩ<åfl "å\˜H˜ ã¨∞ÅÉèOí QÍ Ö’#∞HÍ~°h
#=Ú‡`å~°∞. D Jaè„áêÜ«∂Å∞ LO_»|>Ëì qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ J<Õ"åi Ñ¨@¡ ~å[H©Ü∞«
=ºuˆ~Hõ`« L#fl"åiH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O =ºH˜QÎ `Æ « ™ê÷~ÚÖ’ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ Q“~°=O LO@∞Ok.

D ~ÀA #HõûÖˇ\ · ò HÍ~°ºHõ~Å Î° QÆ∞iOz WO^Œ∞‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ Jaè„áêÜ«∞O
`«~K° ∞« QÍ q#Ñ¨_∞» `«∞#flk. JO^Œi QÆ∞iOz HÍ^Œ∞QÍh LO_»‰Äõ _»x "≥∂`å^Œ∞Ö’
q#Ñ¨_»∞`«∞#flk. "åi g∞^Œ =ºH˜ÎQÆ`« xO^ŒÅ∞, P~ÀÑ¨}Å∞ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞
'qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ P q^èŒOQÍ „Ñ¨=iÎOK«~°∞— J#fl =∂@ q#|_»_»O ÉÏQÍ
`«yæáÈ~ÚOk. J=Ù<å HÍ^• Jx W`«~°∞Å q+¨Ü«∞OÖ’ `«i¯OK«∞‰õΩ#fl@∞ì
`«i¯OK«∞‰õΩO@∞#flk ã¨=∂[O. Ñ¶¨ÖÏ<å =ºH˜Î 'áêsìÖ’ KÕiO_»x qx
Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú#O— J#fl "åºYº KåÖÏ `«~K ° ∞« QÍ qO@∞<åflO.
ã¨=∂[O "≥Ú`«OÎ QÍ Ñ¨`#« O J~Ú L#flÑ¨ÙÊ_»∞ =∂‰õΩ =∂„`«O L#fl`«
=ºH˜`Î fi« O QÆÅ HÍ~°ºHõ~Ö Î° Hˇ ¯õ _ç #∞O_ç =™êÎ~∞° Jx nxH˜ ["å|∞ K≥ÑÙ¨ OÎ \Ï~°∞.
(„Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_» JqhuÑ¨~∞° Å~Ú# JkèHÍ~°∞Å QÆ∞iOz, ^Œ∞~å‡~°∞Å æ ~Ú#
ã≤|ƒOk QÆ∞iOz J_çy#Ñ¨ÙÊ_»∞ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ ["åÉË K≥ÑÙ¨ OÎ @∞Ok.) J@∞=O@Ñ¨ÙÊ_»∞
i„‰õÄ\ò"∞≥ O\ò H˘O`«HÍÅO Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜ì ã¨=∂*ÏxH˜ <≥u· Hõ |ÅO HõeÊOKÕ Hõ$+≤
g∞^Œ ^Œ$+≤ì ÃÑ@ì_»O Lz`«O HÍ^• J#fl „Ñ¨â◊fl Ç¨™êºã¨Ê^ŒOQÍ `ÀK«=K«∞Û.
JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞ HÀ=~°∞Å ì ∞, W<£áê¶ ~°‡~°∞,¡ „^ÀÇ¨ïÅ∞ Ñ¨Ù@ì‰Ωõ O_» ZO^Œ∞‰õΩO\Ï~°∞?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
7 "Õ∞ 2006

^ŒO`≥"å_» ^Œ=∞#HÍO_»
WOÔHO`« HÍÅO?
=∂#= ãÖKå~°O ÖËx ~°ÇÏ¨ ^•~°∞,¡ `«=∞ áê\˜H˜ `å"Õ∞ J_»=ÙÅÖ’ "Õ∞ã≤
Ü«∞[=∂x ÖËx WO\˜H˜ KÕ~°∞‰õΩO@∞#fl Ñ¨â◊√=ÙÅ∞, x~°˚#"≥∞ÿ#
„QÍ=∂Å∞, ZHõ¯_çHHõ ¯õ _» HÍe |∂_ç^~Œ Ú# J=âıëêÅ∞, J_»=ÙÅ
g∞^Œ |~°∞=ÙQÍ ‰õÄ~°∞Û#fl ÉèÜ í ∞« O – Wn D ~ÀA Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’x
|ã¨~Î ü „áêO`åxH˜ K≥Ok# ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡ z„`«O.
‰õΩO@ =∞# ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ã¨g∞ÑÖÖ’x `åÅ∂HÍ Hˆ O„^ŒO. `≥Å∞QÆ∞
"åiH˜ ã¨∞Ñïz`«"∞≥ #ÿ T~°∞. =ÚYºOQÍ QÀ^•=i lÖÏ¡Å "åà◊√¡
"åºáê~°s`åº ‰õΩO@‰õΩ áÈ~Ú ~å=_»O, H˘O^Œ~∞° JHõ¯_Õ ã≤~÷ Ñ° _¨ ç
áÈ=_»O ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
D ~ÀA ‰õ Ω O@Ö’ QÆ ∞ OÑ¨ Ù Å∞ QÆ ∞ OÑ¨ Ù Å∞QÍ uiˆ Q
™êÜ«Ú^è∞Œ Å~Ú# ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ `«ÑÊ¨ =∂=¸Å∞ [#O
g^è∞Œ ÅÖ’ HõxÑ≤OK«~∞° . P TiÖ’<Õ HÍ^Œ∞, ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’x
Jxfl ~° Ç ¨ Ï ^•i „QÍ=∂ÅÖ’#∂ J^Õ Ñ¨ i ã≤ ÷ u . J@g âßY
K≥H±áÈã¨∞ìÅ‰õΩ, "≥∂\Ï~ü ~°"å}Ï âßY K≥H±áÈã¨∞ìÅ‰õΩ Ñ¨Hõ¯<Õ
ã¨ÖÏfiA_»∞O K≥Há± Èã¨∞Åì ∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú. ÉÏ}ÏÅ∞, Ñ¨^∞Œ <≥#· Hõ`∞« ÅÎ ∞,
Hõ„~°Å∞, `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ #fl Ü«Ú=‰õΩÅ∞ "å\˜ Ñ¨H¯õ # xÅ|_ç
LO\Ï~°∞. „Ñ¨f "åÇ¨Ï#=¸ JHõ¯_» PQÆ=Åã≤O^Õ. `å"≥∞=Ô~#· n
ZHõ¯_» #∞Oz =ã¨∞#Î fln ZHõ¯_çH˜ áÈ`«∞#fln K≥ÑÊ¨ =Åã≤O^Õ. P ÃÑ·#
"åi ^ŒÜ«∞. "åix TiˆH áÈhÜ«∞=K«∞Û. _»|∞ƒÅ∞ fã¨∞H˘x

áÈhÜ«∞=K«∞Û. JHõ¯_Õ P¿ÑÜ«∞=K«∞Û. Uk [iy<å =∞ø#OQÍ ã¨Ç≤ÏOK«@"Õ∞
L`«=Î ∞O. Q˘_»= ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë ^≥|ƒÅ∞ Ñ¨_Q» Å Æ =Ù.
^ŒO`≥"å_» ^Œ@ì=∞~Ú# J_»=ÙÅ∞ xO_ç# lÖÏ¡. JHõ¯_»Hõ¯_» LO_Õ
~°ÇÏ¨ ^•~°¡ ^ŒQ~æÆ ° z„`«O Wk HÍQÍ ~°ÇÏ¨ ^•i =keÃÑ\˜ì J_»qÖ’H˜ áÈ`Õ U Jyfl
QÆ∞O_»"∂≥ |^ŒÅ Ì ~Ú „Ñ¨[Å#∞ `«i"Õ∞ã≤O^• J#fl J#∞=∂#O =ã¨∞OÎ k. HÍe
|∂_ç^Œ~Ú áÈ~Ú# „QÍ=∂Å∞ H˘hfl, Z=~À `«iq∞`Õ WO\˜H˜ `åà◊O ‰õÄ_»
"ÕÜ∞« ‰õΩO_® WO\˜"åà◊√¡ áêiáÈ~Ú#@∞ì `ÀKÕ x~°#˚ P"å™êÅ∞ H˘hfl HõxÑ≤™êÎ~Ú.
=∞#∞+¨µefl K«∂_®ÅO>Ë ~°ÇÏ¨ ^•~°¡ g∞^Œ ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~Å Î° Ñ¨Ç¨ ~åÖ’ L#fl
â◊~}
° Ï~°∞Å ÷ ta~åÅ‰õΩ áÈ"åe. „QÍ=∂Å #∞O_ç Z=~À `«iq∞"ÕÜ∞« QÍ "å~°∞ D
ta~åÅÖ’H˜ ~åÖË^∞Œ . ta~åÖÖ’H˜ `«i"Õ∞Ü«∞QÍ "å~°∞ „QÍ=∂Å#∞ MÏm KÕâß~°∞.
"åà◊#¡ ∞ „QÍ=∂Å #∞Oz ta~åÅÖ’H˜ `«i"Õ∞ã≤Ok ã¨ÖÏfiA_»∞O. JHõ¯_» "åiH˜
HÍÑ¨ÖÏ LO@∞#flk ã¨ÖÏfiA_»∞O. "åi `«~°Ñ¶¨Ù# =∂\Ï¡_Õn ã¨ÖÏfiA_»∞"Õ∞.
ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~Å Î° ∂ ™ê÷xHõ „QÍ=∂Å‰õΩ K≥Ok#"åˆ~. "åiÖ’ H˘O^Œ~∞° PO„^è,Œ
cÇ¨~ü, L`«~Î „° Ñ¨^âÕ Åò #∞Oz =zÛ ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç yi[<Õ`~« ∞° Å∞ HÍQÍ JkèHõ ÉèÏQÆO
Pk"åã¨∞ÖË. "åà◊¡O`å ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ `≥QÆÃÑ^ŒÌÅ∞, Pk"åã‘ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞,
JqhuÑ¨~∞° Å∞ Jx =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ W™ÈÎ#fl q=~°}Å#∞ QÆ∞_çQ¤ Í #=∞‡#=ã¨~O°
ÖË^∞Œ . U HÍ~°}OQÍ#~Ú`Õ<OÕ "å~°∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì =Å¡ #ëêìxH˜ QÆ∞~°~Ú#
"å~°∞. J~Ú`Õ "åi KÕuÖ’ K«\Ïìxfl ÃÑ\˜,ì "åiH˜ áê~åq∞Å@s |ÅQÍÅ JO_»
HõeÊOz =∂"À~Úã¨∞Å ì g∞^•, "åi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å g∞^• Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ^•_»∞Å∞
KÕ~Úã¨∞Î#fl Kè«fÎãπQÆ_è£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO hu KåÖÏ JÉèíºO`«~°Hõ~°"≥∞ÿ#k. ^•xH˜
=∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ JO`Õ Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ ã¨ÊOkã¨∞ÎO_»@O ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡#∞
â◊‡âß#„áêÜ«∞OQÍ `«Ü∂« ~°∞ KÕãO≤ k.
=ÓºÇ¨`«‡Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«#
Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞ãï™ÈÎ#fl q^è•#O "≥#∞Hõ XHõ =ÓºÇ¨`«‡Hõ"∞≥ #ÿ
PÖ’K«# LOk. J_»=ÙÅÖ’ L#fl „QÍ=∂Åxfl\˜h MÏm KÕ~ÚOKÕ¿ãÎ
=∂"À~Úã¨∞Å ì #∞ „Ñ¨[Å #∞Oz ^Œ∂~°O KÕÜ∞« =K«∞Û. J_»=ÙÅÖ’ Hˆ =ÅO ^ŒàÏÅ∞
q∞QÆ∞Å∞`å~Ú. JÑ¨ÙÊ_»∞ áê~åq∞Å@sx kOÑ≤ "åix JO`«"Ú ≥ OkOK«=K«∞Û.
ÖË^• ~å¢+¨ìO #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ `«i"Õ∞Ü«∞=K«∞Û. „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ áÈbã¨∞Å#∞
„Ñ¨Ü∂≥ yOz „QÍ=∂Å#∞ MÏm KÕ~Ú¿ãÎ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶∞¨ # JO@∂

QÆQÀæÅ∞ ÃÑ_»`å~°∞ HÍ|\˜ì XHõ „Ñ¨*Ï L^Œº=∞"Õ∞ „QÍ=∂Å#∞ HõkeOz, ~°ÇÏ¨ ^•~°¡
ÃÑ·H˜ fã¨∞H˘zÛ#@∞ì K«∂Ñ≤OK«@O `«y# =∂~°æO Jx Kè«fÎãπQÆ_è£ áêÅ‰õΩÅ∞
x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë D PÖ’K«# KÕãO≤ k
áêÅHõ áêsì HÍ^Œ∞. JÃãOc¡Ö’ „ÑüÑ¨H∆õ <Õ`« J~Ú# HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞, ^ŒO`≥"å_»
Z"≥∞‡ÖËº =∞¿ÇÏO„^Œ Hõ~‡° . =∂"À~Úã¨∞Å ì =Å¡ #+¨áì È~Ú# "åi`À ã¨ÖÏfiA_»∞O
J<Õ L^Œº=∂xfl J`«<Õ ÖË=nâß_»∞. J~Ú`Õ a.*ˇ.Ñ≤ „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz
J`«x „Ñ¨Ü∞« `åflxH˜ Ñ¨ÓiÎ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ∞ JOkOzOk.
JqÉèHí Îõ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’ H˘O`« Ñ¨Ù<åk LO_çOk.
ã≤.Ñ≤.S WÑ¨Ê\˜H© JHõ¯_» H˘O`« |ÅO L#fl áêsìÜ∞Õ . =∞¿ÇÏO„^ŒH~õ ‡° XHõÑÙ¨ Ê_»∞
ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩ_Õ. `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπÖ’H˜ "≥o¡ ÉÏQÍ _»|∞ƒ ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ xëê¯~°}OQÍ W<£áê¶ ~°‡~°¡ ¿Ñi@ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°h, `«=∞ „Ñ¨âßã¨<åxfl
„Ñ¨[ÅÃÑ·# |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ∞`Ì ∞« <åfl~°h JO@∂ ã≤.Ñ≤.S 1991–92Ö’ =∞¿ÇÏO„^Œ
Hõ~‡° `À Hõeã≤ [#*ÏQÆ~} ° ü („Ñ¨*Ï K≥`· #« º) L^Œº=∂xfl #_çÑO≤ k. D L^Œº=∞O
ÃÑ·# =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ f„=OQÍ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~∞° . ^•^•Ñ¨Ù 15 =∞Ok ã≤.Ñ≤.S
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ K«Oáê~°∞. |Ç¨ïâß D HÍ~°}OQÍ ã≤.Ñ≤.S P L^Œº=∂xfl
q~°q∞OK«∞‰õΩO^Õ"≥∂. J~Ú`Õ =∞¿ÇÏO„^ŒHõ~°‡ =O\˜ "å_ç`À KÕ`«∞Å∞ HõeÑ≤
[#*ÏQÆ~} ° ü L^Œº=∞O #_»Ñ_¨ O» á⁄~°áê@~ÚO^Œx ÉèÏqOz q~°q∞OK«∞‰õΩ<åfl=∞x
"å~°O@∞<åfl~°∞.
2005 "Õ∞ <≥ÅÖ’ J^Õ ¿Ñ~°∞`À =∞m¡ L^Œº=∞O „áê~°OÉèOí J~ÚOk.
D™êi ^•xÖ’ ã≤.Ñ≤.SH˜ áê„`« ÖË^∞Œ . ÃÑ·QÍ Jk Pk #∞Oz Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ
™êyOk. =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞ xOkã¨∂Î ã¨ÉÅ íè ∂, Tˆ~yOÑ¨ÙÅ∂ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» ,
"åi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å Wà◊Ã¡ Ñ·# ^•_ç KÕã≤ "åà◊#¡ ∞ QÆ∞OAH˘zÛ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ
'`«ÑÙ¨ Ê— XÑ≤ÊOz áÈbã¨∞Å‰õΩ JÑ¨ÊyOK«_O» D [#*ÏQÆ~} ° ü HÍ~°º„Hõ=∂Å∞. nxH˜
áÈbã¨∞Å ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O #∂\˜H˜ #∂~°∞ áêà◊√¡ LO_çOk. =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ [#*ÏQÆ~} ° ü
L^Œº=∞O ÃÑ·# =∞m¡ ÃÑ^≥Ì`«∞Î# q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. `«=∞ [<åxfl áÈQÆ∞KÕã≤
qÅ¡O|∞Å`À ^•_ç KÕâß~°∞. [#*ÏQÆ~} ° Ö ü ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#fl"åix JÑ¨ÇÏ¨ iOz
fã¨∞‰õΩáÈ~Ú ÉÏQÍ H˘\Ïì~∞° . XHõi^ŒiÌ x K«Oáê~°∞.
J~Ú`Õ ã≤.Ñ≤.S "åi [#*ÏQÆ~} ° Ö
ü ÏQÆ Wk PQÆÖ^Ë ∞Œ . Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO
ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O`À Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „Ñ¨É∞íè `«fiO <åQÍÖÏO_£ #∞Oz áê~åq∞Å@s Éˇ\ÏeÜ«∞<£#∞
fã¨∞H˘zÛ ^ŒO`≥"å_»Ö’ kOÑ≤Ok. =∞¿ÇÏO„^ŒH~õ ‡° ~°OQÆOÖ’H˜ ky [#*ÏQÆ~} ° #ü ∞

`«# KÕuÖ’H˜ fã¨∞H˘x ã¨ÖÏfiA_»∞O Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\˜ì ^•xH˜ =∞iO`« f„=~°∂ÑÖ
WKåÛ_»∞. ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, <åQÍ Éˇ\ÏeÜ«∞<£ ["å#∞¡ Hõeã≤
=∂"À~Úã¨∞ìÅ‰õΩ |ÅO L#fl „QÍ=∂ÅÃÑ·<å =∂"À~Úã¨∞ì ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å
Wà◊Ã¡ Ñ·<å ^•_»∞Å∞ KÕÜ∞« ™êQÍ~°∞. D ^•_»∞ÅÖ’ JO^Œ~∂° áêÖÁæ#=Åã≤O^Õ.
áêÖÁæ#_®xH˜ x~åHõiOz# "åix tH˜™∆ êÎ~∞° . =∞¿ÇÏO„^ŒH~õ ‡° ã¨fi„QÍ=∞"≥∞#ÿ Ñ¶~¨ ™° êÊÖò
Ñïã¨~° Ñ¨ÖÖ¡ˇ ’¡ ã¨ÖÏfiA_»∞OÖ’ ÉèÏQÆO HÍ=_®xH˜ x~åHõi¿ãÎ 700 ~°∂áêÜ«∞Å
A~å‡<å K≥eO¡ K«_O» `À áê@∞ 7 H˘~°_® ^≥|ƒÅ∞ u<åÅ#fl xÜ«∞=∞O ÃÑ\Ïì~∞° .
ÖÁOQÆHõáÈ`Õ Kå"Õ
^•_çH˜ QÆ∞~°~Ú# „QÍ=∞ã¨∞Å Î ∞ ã¨~Ô O_»~ü J~Ú ã¨ÖÏfiA_»∞OÖ’ ÉèÏQÆO
J~Ú#@ì~Ú`Õ |uH˜áÈ`å~°∞. "åà◊Ñ¡ Ù¨ Ê_»∞ T~°∞ =ke =KÕÛÜ«∂e. "åà◊¡ HÀãÖ
„Ñ¨É∞íè `«fi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ~°ÇÏ¨ ^•~°Ã¡ Ñ·# ta~åÅ∞ "≥e™ê~Ú. "åà◊√¡ "å\˜Ö’ LO_®e.
ÖÁOQÆx "åà◊#¡ ∞ JHõ¯_çHHõ ¯õ _Õ K«O¿Ñ™êÎ~∞° . "åà◊¡ Wà◊√§ HÍÖËÛ™êÎ~∞° . =∞~°}Ïxfl
`«Ñ≤ÊOK«∞HÀ"åÅ<åfl T~°∞ q_çz áêiáÈ"åeûO^Õ. J~Ú`Õ ~°Ç¨Ï^•i kâ◊QÍ
HÍ‰õΩO_® J_»qÖ’ WOHÍ Ö’ÑëH˜ áêiáÈ~Ú 'J#flÅ— ãÖ~°H} ∆õ Ö’ |`«HÍe.
Wq ~Ô O_»∂ W+Öì ÖËx "åà◊√¡ ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ^•\˜ =∞# Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’H˜ =KÕÛâß~°∞.
ãïÇ¨Ï^Œ∞‰Ì Ωõ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ LO_Õk HÀÜ«∞, Q˘uÎHÀÜ«∞ yi[#∞ÖË HÍ|\˜ì ZHõ¯_À
XHõ KÀ@ P„â◊Ü«∞O á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜ KåÖÏ=∞Ok ã¨ÖÏfiA_»∞O,
=∂"À~Úã¨∞ì HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ ‰õÄ_» „áê}ÉèÜ í ∞« O HÍ~°}OQÍ W@∞ =KÕÛâß~°∞. zO`«∂~°∞,
^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O, Éè„í ^•K«ÅO, K«~¡° =∞O_»ÖÏÅ „QÍ=∂ÅÖ’ D HÍOkj‰õΩÅ∞ KåÖÏ
=∞O^Õ L<åfl~°∞. ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’x ~°ÇÏ¨ ^•i ta~åÅÖ’x "å~°∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ
Hõ$„u=∞ HÍOkj‰õΩÅ∞ HÍQÍ, x["≥∞#ÿ HÍOkj‰õΩÅ∞ Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ L<åfl~°∞.
2005 E<£Ö’ "≥Ú^ŒÅ~Ú# D ã¨ÖÏfiA_»∞O L^Œº=∞OÖ’ =O^ŒÅ –
|Ç¨ïâß "ÕÅ – Wà◊√¡ ^ŒÇÏ¨ #O JÜ«∂º~Ú. ‰õΩO@ `åÅ∂HÍÖ’#~Ú`Õ ~°ÇÏ¨ ^•iH˜
20 ÖËHõ 30 H˜Ö’g∞@~°Ö ¡ ’ L#fl „QÍ=∂Åhfl MÏm JÜ«∂º~Ú. ‰õΩO@, a*ÏÑ¨Ó~ü,
Éˇ~· O° QÆ_,£è w^ŒO, Lã¨∂~ü ÉÏ¡‰Ωõ ÅÖ’ "≥Ú`«OÎ 17 ~°ÇÏ¨ ^•i ta~åÅ∞ L<åfl~Ú.
"å\˜Ö’ L#fl [<åÉèÏ 54,768 J<Õk ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ü K≥ÑÙ¨ #Î fl ÖˇH¯õ .
J~Ú`Õ 'HÍºOÑ¨ÙÅÖ’H˜ =zÛ# "å~°O`å „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨HÍ∆ # L<åfl~°∞, J_»qÖ’
L#fl"å~°∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì Ñ¨HÍ∆ # L<åfl~°∞— J#fl Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è =ÚYº=∞O„u ~°=∞}üãO≤ Q∑
„ÑH¨ @
õ ##∞ ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞‰õΩ#flÑÙ̈Ê_»∞ D [# ãÖYº ÖˇH¯õ ÅÖ’ Juâ◊Ü∂≥ H˜Î LO^Õ"∂≥

JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ta~åÅÖ’ "ÕÅ ãÖYºÖ’ [#O L#fl =∂@ "åã¨=Î O.
P ta~åÅ ã≤u÷ x q=~°OQÍ =i‚OKÕ |^Œ∞Å∞ HÀà◊¡ á¶ê~°OÖ’ HÀà◊Ö ¡ ÏQÆ LO@∞<åfl~°O>Ë
ã¨∞ÅÉèOí QÍ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. 10 =∞Ok x=ã≤OK«QÅ Æ Ã+_£ÅÖ’ 40 #∞Oz 80
=∞Ok LO@∞<åfl~°∞. Ã+_£Å‰õΩ Z@∞"≥Ñ· Ó¨ QÀ_»Å∞ ÖË=Ù. H˘xfl\˜H˜ ÃÑ· HõÑÙ¨ Ê ‰õÄ_»
ÖË^∞Œ . „QÍ=∂Å #∞Oz ÉˇkiOz fã¨∞H˘zÛ# "åà◊√¡ "≥#H˜¯ áÈ‰õΩO_» LO_»_®xH˜
~Ô O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ J#flO ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞ QÍh "≥#H˜¯ áÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO ÖËx ã¨~O° _»~¤ü
=∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ J#flO ‰õÄ_» ÃÑ@ì_O» ÖË^∞Œ .
Wk "≥Ú^ŒÅ~Ú#Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç – JO>Ë 2005 E<£ #∞Oz – ~Ô O_»∞
"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î Ç≤ÏOã¨ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. ã¨ÖÏfiA_»∞O <åQÍ Éˇ\ÏeÜ«∞<£#∞
"≥O@ Éˇ@∞ìH˘x „QÍ=∂ÅÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ KåÖÏ=∞Okx K«OÑ≤Ok. J~Ú`Õ D
Ç¨Ï`«ºÅ ÖˇH¯õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° ‰õÄ_» ÖË^∞Œ . =∞# ^ŒQ~æÆ ° ZO`« ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»qÖ’
'Z<£H“O@~ü— [iy<å áÈbã¨∞Å∞ ZOP~ü"À#∞ â◊"åÅ ^ŒQiæÆ H˜ KÕiÛ ÑÖK«<å=∂
[iÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’ J^Õg∞ ÖË^∞Œ . ã¨ÖÏfiA_»∞O "åà◊¥§ áê~åq∞Å@s
|ÅQÍÅ∂ Hõeã≤ ^•_»∞Å∞ KÕ™êÎ~∞° . HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ K«OÑ¨Ù`å~°∞. HÍx â◊"åÅ#∞
fã¨∞‰õΩ~å~°∞. ÑÖK«<å=∂ [~°Ñ~¨ ∞° . ZHõ¯_® JkèHÍiHõOQÍ U iHÍ~°∂¤ LO_»^∞Œ .
Jã¨Å∞ `«=∞ HÍÅ∞ÊÅÖ’ QÍÜ«∞Ñ¨_"¤» åà◊√¡ K«KåÛ~å |uHÍ~å Jx ‰õÄ_» "åà◊√¡
`≥Å∞ã¨∞HÀ~°∞. HÍ|\˜ì J=`«e "≥Ñ· Ù¨ ZO`« =∞Ok K«xáÈÜ«∂~À K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ .
=∂"À~Úã¨∞Å ì „Ñ¨K∞« ~°}ÅÖ’ =zÛ# ã¨=∂Kå~åxfl |\˜ì TÇ¨Ï KÕÜ∞« =Åã≤O^Õ.
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ KÕã#≤ Ç¨Ï`«ºÅ q=~åÅ∞ =∂„`«O Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „Ñ¨É∞íè `«fiO
HõzÛ`«OQÍ<Õ K≥ÑÙ¨ OÎ k. ã¨ÖÏfiA_»∞O „áê~°OÉèOí J~Ú# <å\˜ #∞Oz (JO>Ë
2005 E<£ #∞Oz) <Õ\^˜ •HÍ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’ 228 =∞Okx
K«Oáê~°h, JO^Œ∞Ö’ 12 =∞Ok ÃãÊ+¨Öò áÈbãπ PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° ,¡ 25 =∞Ok áê~å
q∞Å@s ã≤|ƒOk HÍQÍ 191 =∞Ok áœ~°∞Åh K≥ÑÙ¨ OÎ k. P 191 =∞OkÖ’ XHõi^ŒiÌ x
q∞#Ç¨~Ú¿ãÎ JO`å Pk"åã¨∞ÖË. QÆ`« U_®k E<£‰Ωõ Ñ¨Ó~°fiO =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
KÕã#≤ Ç¨Ï`«ºÖË Z‰õΩ¯= LO_Õq. (|ã¨~Î ü áÈbã¨∞Å∞ =∞#"åà◊Ö ¡ ÏQÆ 'Z<£H“O@~ü—
xÑ¨Ù}∞Å∞ HÍ~°∞). HÍh ã¨ÖÏfiA_»∞O U~°Ê_ç ^•xH˜ áê~åq∞Å@s `À_»~Ú#
`«~∞° "å`« P `Õ_® áÈ~ÚOk. "åi "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz [iy# Ç¨Ï`«ºÅ∂ J^Õ "≥∂`å^Œ∞Ö’
L#fl@ì~Ú`Õ XHõ¯ ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’<Õ QÆ_z » # 12 <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ 200 ÃÑ·QÍ
„áê}ÏÅ∞ D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ö’ áÈÜ«∂Ü«∞h, JO^Œ∞Ö’ 90 âß`«O ÃÑ·QÍ Pk"åã¨∞ÖË#x
x~åúiOK«=Åã≤ LO@∞Ok.

Wk Pk"åã‘ ã¨=∂[OÖ’ JO`«~∞° º^ŒOú ÖÏQÆ `Àã¨∞#Î fl^•?
^•xx ÃÑOKÕ Ñ¨x WÑ¨ÙÊ_»∞ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. „Ñ¨É∞íè `«fiO
ã¨ÖÏfiA_»∞OÖ’x K«∞~°∞Hõ~Ú# Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ 5000 =∞Okx WÑ¨Ê\˜Hˆ
ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ÃãÊ+¨Öò áÈbãπ PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° Q¡ Í xÜ«∞q∞Oz `«∞áê‰õΩezÛOk. J@∞
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ `«=∞`À L#fl Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ `«∞áê‰õΩezÛ Éè∂í OHÍÖò
q∞b+≤Ü∂« Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
Pk"åã¨∞Ö’¡ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞!
ã¨ÖÏfiA_»∞O`À L#flk Pk"åã‘ ÃÑ`«OÎ ^•~°h¡ , =∂"À~Úã¨∞Å ì `À L#flk
Pk"åã‘ ¿Ñ^ŒÅh, D =~°æ qÉè^Ë OŒ QÆ=∞xOK«‰Ωõ O_» ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ Pk"åã¨∞ÖË
K«xáÈ`«∞<åfl~°x J#=ã¨~O° QÍ ~°KÛ« KÕã∞¨ <Î åfl=∞h xO^Œ "Õ¿ã J=HÍâ◊O LOk.
Éè∂í ™êfi=ÚÅ~Ú# Pk"åã¨∞ÅÖ’ Pk"åã‘ `≥QÆ ÃÑ^ŒÅ Ì ∂ Ñ¨Ó*Ï~°∂¡ =∂"À~Úã¨∞Åì
L^Œº=∂Å Ñ¶e¨ `«OQÍ `«=∞ PkèÑ`¨ åºxfl HÀÖ’ÊÜ«∂~°h, ã¨ÖÏfiA_»∞O‰õΩ ^Œ#∞flQÍ
xeKå~°h =∂"À~Úã¨∞Å ì „Ñ¨K∞« ~°}ÅÖ’ "åºMÏºxOK«_O» K«∂ã¨∞<Î åflO. nx
QÆ∞iOz ~Ô O_»∞ =∂@Å∞ K≥ÑÊ¨ _»O J=ã¨~O° .
Pk"åã¨∞ÅÖ’ Éè∂í q∞ Z‰õΩ¯= L#fl"åà◊√¡ H˘O^Œ~∞° #fl =∂@ "åã¨=Î "Õ∞QÍh
"åà◊‰¡ Ωõ 'Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞— J#fl a~°∞^Œ∞ WKÕÛ =ÚO^Œ∞ "åà◊√¡ KÕ¿ã =º=™êÜ«∞O –
™êQÆ∞h~°∞ QÍh, "Õ∞Å~Ú# q`«<Î åÅ∞QÍh, U ~°H"õ ∞≥ #ÿ Z~°∞=ÙÅ∞QÍh Z~°∞QÆx^Œh,
"å~°∞ =~å¬^•è ~°OQÍ ÑÖ_çOKÕ =iÑÖ@ ZHõ~åxH˜ ~Ô O_»∞ ÖËHõ =¸_»∞ H˜fiO\Ïà◊¡
kQÆ∞|_ç =∂„`«"Õ∞ Wã¨∞ÎO^Œh `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~°O. HÍQÍ ^ŒO`≥"å_»Ö’
=∂"À~Úã¨∞Å ì áÈ~å@O ("åi ÑïÉèÏ+¨Ö’ K≥áêÊÅO>Ë) ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ™êkèOKÕ ^ŒâÖ ◊ ’ ÖË^∞Œ . ^•xx ^•\˜, QÔ iÖÏ¡ ^Œâ◊ ^•\˜ 'q=ÚHõÎ
„áêO`«— ™ê÷Ñ#¨ ^Œâ◊ KÕ~∞° ‰õΩOk. JO>Ë ÉèÏ~°`« „Ñ¨âßã¨<åxfl |Å „Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À
Ñ¨H¯õ ‰õΩ <≥\ì˜ `«=∞ ~å*ÏºkèHÍ~åxfl <≥ÅH˘ÖËÊ ^ŒâÖ ◊ ’ LOk. nx =∞OzK≥_∞» Å
QÆ∞iOz Z=iH˜ U Jaè„áêÜ«∞=∞~Ú<å LO_»=K«∞Û#∞ QÍh nx=Å¡ Hˆ =ÅO
Pk"åã‘ ÃÑ`«OÎ ^•s =~åæÅ∞ =∂„`«"∞Õ #+¨áì È`åÜ«∞#∞‰õΩO>Ë á⁄~°áê>Ë.
„Ñ¨Éèí∞`«fiO x~°fiÇ≤ÏOz# ZxflHõÅÖ’ ZxflHõ~Ú# ™ê÷xHõ ãÖã¨÷Å
„Ñüx^è∞Œ Öˇ=~°∂ WHõ¯_» ÑïáêÅ# KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
<≥ÅH˘eÊ# ãÖÑ¶¨∞"Õ∞ ÑïáêÅ# KÕã¨∞ÎOk. „Ñ¨Éèí∞`«fi âßYÖËg `«=∞ q^èŒ∞Å∞
x~°fiiÎOK«_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . =∂"À~Úã¨∞Å ì ÑïáêÅ<Õ Jhfl K«∂ã¨∞‰õΩO@∞Ok.

(q^Œº, "≥^· ºŒ ~°OQÍÅ#∞ =∂„`«"∞Õ nx#∞Oz q∞#Ç¨~ÚOKå~°∞). J_»q Ö’Ñë
„áêO`«OÖ’ ~À_»∞¡ "Õ¿ãÎ „Ñ¨É∞íè `«fi ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í „Ñ¨"tÕ ™êÎ~Ú
HÍ|\˜ì ~À_»∞¡ "ÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . "Õã#≤ q `«"fiÕ âß~°∞. QÆ_zç # ãÖ=`«û~° HÍÅOÖ’
áê~åq∞Å@s |ÅQÍÅ∞ áê~îâ° ßÅ Éè=í <åÅÖ’ q„âßOu fã¨∞‰õΩO@∞<åfl~Ú HÍ|\˜ì
H˘xfl áê~îâ° ßÅ Éè=í <åÅ#∞ ¿ÑÖËÛâß~°∞. H˘`«Î áê~îâ° ßÅ Éè=í <åÅ∞ Hõ@_ì ®xH˜ gÅ∞
ÖË^∞Œ . ‰õΩO@ `åÅ∂HÍÖ’ 31 ã¨∂¯à◊#¡ ∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ¿ÑÖËÛâß~°x P `åÅ∂HÍ
`åã‘ÖÏÌ~∞° JO\Ï_»∞. `«∞xHÍ‰õΩ#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO x~°~‚ ÚOz# ~ˆ @∞‰õΩ `≥OÑ¨_®xH˜
gÅ∞ ÖË^∞Œ . `å=Ú x~°~‚ ÚOz# ~ˆ @∞ˆH `≥Oáêe. `˘e<å_»∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
Pk"åã‘ „Ñ¨[Å ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ™ê^è#Œ ‰õΩ Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ ^ŒâÖ ◊ ’ `«∞xHÍ‰õΩ
‰õÄeˆ~@∞, á¶ê~Ô ã¨∞ì Ñ¨#∞Å ‰õÄeˆ~@¡#∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑOKå~°∞. J@gâßY,
áÈbã¨∞ âßYÅ ^ÀÑ≤_ô ^Ò~°<˚ åºÅ#∞ JiHõ\Ïì~∞° . ™êO„Ñ¨^•Ü«∞Hõ Ñ¨>Ö Ë ò – Ñ¨\Ïfis
=º=ã¨#÷ ∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕâß~°∞. P ^ŒâÖ ◊ ’ "åi K«~º° Å =Å¡ Hˆ =ÅO ™ê÷xHõ ÃÑ`«OÎ ^•s
=~åæÖË #+¨áì ÈÜ«∂~Ú. HÍh ^ŒO`≥"å_» J@g „áêO`åxfl 'q=ÚHõ—Î „áêO`«OQÍ
„Ñ¨H\ õ O˜ z# `«~∞° "å`« J^Õ Ñïã≤u÷ LO_»^∞Œ . Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å JOu=∞ q=ÚH˜HÎ ˜
Wk J=ã¨~=° ∂ HÍ^• J#fl K«~Û° Ö’H˜ <Õ#∞ áÈ=_»O ÖË^∞Œ . nx Ñ¨~º° =™ê<åÅ#∞
x*Ï~ÚfQÍ QÆ∞iÎOK«_O» =∂„`«O J=ã¨~O° .
2005 "Õ∞ <≥ÅÖ’ [#*ÏQÆ~} ° ü JaèÜ∂« <£ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ "≥<· åxfl QÆ∞iOz
^•^•Ñ¨Ù JO^Œ~∂° JOwHõiOKÕ "åã¨=Î O XHõ\˜ LOk. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ãÖ=`«û~°O
ÑÖ@Å∞ qÑ¶Å ¨ O HÍ=_»O =Å¡ [~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Hõ+Oì¨ QÍ LO_çOk. „Ñ¨É∞íè `«fiO
Hõ~∞° =Ù Ñ¨#∞Å HÕ^Œ KÕÑ\ ¨ #ì˜ ~À_»∞¤ x~å‡}Ïxfl =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ™êQÆx=fiÖË^∞Œ .
„Ñ¨Éèí∞`«fiO `«∞xHÍ‰õΩ ˆ~@∞ `«yæOz#O^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ P‰õΩ `≥OÑ¨_®xfl
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ |O^£ KÕ~ÚOKå~°∞. D ã≤u÷ Ö’ `«=∞ |`«∞‰õΩ Z\Ï¡ QÆ_"» åÅx
a*ÏÑ¨Ó~ü „áêO`«OÖ’x Ô~O_»∞ =¸_»∞ „QÍ=∂Å „Ñ¨[Å∞ `«=∞O`«@ `å"Õ∞
ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ÃÑ@∞ìH˘x K«iÛOK«∞HÀ™êQÍ~°∞. =∂"À~Úã¨∞Å ì K«~º° Å Ñ¨@¡ "åiÖ’
L#fl x~°ã#¨ #∞ QÆ=∞xOz# =∂"À~Úã¨∞ì =ºuˆ~‰õΩÅ∞ ~°OQÆOÖ’H˜ ky ^•xx
`«=∞ KÕuÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P `«~∞° "å`« Ñï}Ï=∂Å#∞ ÃÑ·# K«∂âß=Ú. Hˆ =ÅO
ÃÑ`«OÎ ^•s =~åæÅÖ’<Õ HÍHõ „Ñ¨*Ï™ê=∂#ºOÖ’#∂ =∂"À~Úã¨∞Å ì K«~º° Å Ñ¨@¡
H˘O`« x~°ã#¨ LO_»|>Ëì 'ã¨ÖÏfiA_»∞O— ™ê^èºŒ O J~ÚO^Œ#fl "åã¨"Î åxfl QÆ∞iÎOK«_O»
J=ã¨~O° . W~°"·≥ Uà◊‰¡ Ωõ ÃÑ·QÍ Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è J@g „áêO`«OÖ’ UHõKÛ« „ù `åkèÑ`¨ ∞« Å∞QÍ
L#fl =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ D x~°ã#¨ #∞ TÇ≤ÏOz#@∞ì ÖË~∞° . "åiã¨∞#Î fl q=~°}ÅÖ’
ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl `«`~Î« á° ê@∞ nxH˜ x^Œ~≈° #O.

„Ñ¨ã∞¨ `Î O« W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å"å~°∂ "≥ÚO_çQÍ L<åfl~°∞. =∂"À~Ú[O JO`«=∞ÜÕ∞º
=~°‰Äõ ã¨ÖÏfiA_»∞O H˘#™êQÆ∞`«∞Ok Jx ã¨ÖÏfiA_»∞O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ |Ü«∞\˜H˜
„Ñ¨H\ õ ã˜ ∞¨ <Î åfl~°∞ QÍh Jk HõÅ¡ Jx "åiH˜ `≥Å∞ã¨∞. J\Ï¡QxÆ ã¨ÖÏfiA_»∞O#∞
WÑ¨ÙÊ_»∞ q~°q∞OK«∞HÀ#∂ ÖË~°∞. q~°q∞OK«∞‰õΩO>Ë "åà‹¡=~°∂ |`«Hõ~°∞.
=∂"À~Úã¨∞ìÅ ã¨^Œ∞æ}ÏÅÖ’ Hõ∆=∂QÆ∞}O ÖË^Œ∞. HÍh D Pk"åã‘ Ç¨Ï##O
ZO`«HÍÅO ™êQÆQÅ Æ ^Œ∞? Ñïã≤u÷ x KÕuÖ’H˜ fã¨∞H˘x W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å‰õÄ |∞kú K≥ÑÊ¨ QÆÅ
"åÔ~=~°~Ú<å Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö £è ’ L<åfl~å? J@∞=O\˜ "åi HÀãÖ "≥uHˆ „Ñ¨Ü∞« `«flO
ã¨ÑÅ¨¶ O HÍQÆÅ^•?
PO„^èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ
26 "Õ∞ 2006

Kè«fÎãπQÆ_è£: Ç≤Ï`«=Ù K≥Ñ¨ÊQÆÅ
|∞kúr=ÙÅ HÀãÖ...
=∞^èŒº`«~°QÆu |∞kúr=ÙÅ HõO~î°â’+¨ =$^ä• J<Õ Jaè„áêÜ«∞O ÉÏQÍ
„áêK«∞~°ºO á⁄Ok LOk. |∞kúr=ÙÅ∞ ã¨Ç≤Ï`«O ~åÜ«∞‰õΩO_»
LO_»ÖHË õ ~åã¨∞OÎ \Ï~°∞ QÍh KÕuÖ’ JkèHÍ~°O QÍh `«∞áêH© QÍh
ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#"Õ∞O K≥Ñ≤Ê<å UO „Ñ¨Ü≥∂[#O Jx xã¨Ê$Ç¨Ï
K≥O^Œ∞`«∞O\Ï~°∞. KÕuÖ’ JkèHÍ~°=Ú, `«∞áê‰õΩÅ∞ LO_Õ"å~°∞ `«=∞
J=ã¨~åÅ HÀãÖ D Jaè„áêÜ«∂xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» ^•xH˜ |ÅO
KÕ‰Äõ ~°∞ã¨∞#Î flk. q"ÕK#« JO>Ë ÉèÜ í ∞« Ñ¨_Õ JkèHÍ~° =~åæÅ ãÖQÆu
Ñ¨Hõ¯# ÃÑ@ìO_ç. q"ÕK«#`À ‰õÄ_ç# âß¢ã‘ÎÜ«∞ ^Œ$HõÊ^äŒO „Ñ¨ÑÖK«
=∂~°∞Ê‰õΩ J=ã¨~O° Jx #"Õ∞‡"å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O |∞kúr=ÙÅ áê„`«Å#∞
HÕK«Ñ~¨ K° _« O» `«~K° ∞« QÍ K«∂ã¨∞OÎ \ÏO.
Kè«fÎãπQÆ_è£ áÈ~Ú=¿ãÎ D Jaè„áêÜ«∞O `«Å„HÕ^Œ∞ÅÜÕ∞º
J=HÍâ◊O LOk. P ~å¢+Öì Ö’ XHõ <À~°∞#fl „Ñ¨*Ï`«O„`« "Õ∞^è•q
=~°Oæ LO_ç LO>Ë WÑ¨ÙÊ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^Œ∞~å‡~åæÅ∞ [iˆQ"å
J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O JHõ¯_» ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ∞ QÆ_Ñç ≤ =zÛ<åHõ HõÅ∞QÆHõ
=∂#^Œ∞. Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fi"≥∞<ÿ å, =∂"À~Úã¨∞Ö ì <·ˇ å JÑ¨ÙÊ_»∞
WO`« J<åÖ’z`«OQÍ „Ñ¨=iÎOK«QÅ Æ ∞QÆ∞`å~å J#fl J#∞=∂#O ~åHõ
=∂#^Œ∞.
Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O HÍ^Œ∞ QÍh Kèf« ãÎ Qπ _Æ #£è ∞ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ `ò À
áÈe¿ãÎ D `Õ_® J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. =∞# ~å¢+¨ì áÈbã¨∞ âßYÖ’ XHõ

|Å"≥∞#ÿ =~°Oæ Ö’áê~ÚHÍsQÍ #~¸O =O\˜ #HõûÖˇ\ · ò =ºuˆ~‰õΩÅ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
K«~°ºÅ‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ Wã¨∂Î LOkQÍh „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ 'HÀ„ÉÏÅ∞ =∂"åàı§—#x
„Ñ¨H\õ O˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . =ÚYº=∞O„u, Ç¨ÏŸO=∞O„u HÀ„ÉÏÅ#∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕ™êÎO Jx
JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞ Ç¨˙OHõiã¨∞ÎO\Ï~°∞ ‰õÄ_». ¢ÃÑ·"Õ\ò Ç¨ÏO`«Hõ =Ú~îåÅ`À Hõeã≤
`≥Å|¡ @ìÅ áÈbã¨∞Å∞ qq^èŒ „Ñ¨*ÏãÖÑ¶∂¨ Å HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ Ç¨Ï`«=∂~°∞ã¨∞<Î åfl~°∞
QÍh JkèHÍiHõOQÍ<Õ Ü«¸xá¶ê~°OÖ’ L#fl áÈbã¨∞Å∞ "åi`À Hõeã≤ ^•_»∞Å‰õΩ
kQÆ~∞° . =∂~°∞=¸Å J_»=ÙÅÖ’H˜ K˘~°|_ç #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ [O`«∞=ÙÅ#∞ "Õ\Ï_ç#@∞ì
"Õ\Ï_ç K«OÑ¨Ù`«∞O\Ï~°∞ QÍh K«zÛ# `«~∞° "å`« =∂„`«O "åiH˜ =∂#= â◊"åÅ‰õΩ
KÕ¿ã K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ãÖ™ê¯~åÅhfl `«ÑÊ¨ xãïQÍ KÕ™êÎ~∞° . ™ê÷xHõ J_»q"åã¨∞Å#∞
H˘@ì~Ú<å, `«#fl~Ú<å =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ fã¨∞H˘zÛ ÑÖK«<å=∂, â◊=Ñ¨sHõ∆
x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . ‰õΩHõ¯Å‰õÄ #Hõ¯Å‰õÄ q_çzÃÑ\˜ì ZO`« =∞Okx K«Oáê=∞#fl ÖˇH¯õ
ã¨ÇÏ≤ `«O ~åã¨∞HÀ‰õΩO_» LO_»~∞° .
J<åQÆiHõ ÑïáêÅ#‰õΩ ‰õÄ_» H˘xfl Ç¨Ï^Œ∞Å Ì ∞ LO\Ï~Ú. „Ñ¨*Ï™ê=∂#ºO
`«# x~°ã#¨ ^•fi~å J=∞Å∞ KÕ¿ã Ç¨Ï^Œ∞Å Ì #∞ q∞OzOk ÖË^∞Œ QÍh Jk ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞
|∞kúr=ÙÅ q=∞~°≈ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨xKÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞. =∞# ^ŒQ~æÆ ° P áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKÕ
„Ñ¨*Ï`«O„`« ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ |∞kúr=ÙÅ =~°Oæ LO_»@O – Ñ¨„uHõÅÖ’ HÍÅq∞ã¨∞Å ì
#∞O_ç qq^èŒ L^Œº=∞ãÖã¨Å ÷ „Ñüx^è∞Œ Å∞, ~°K~« Ú`«Å ^•HÍ – „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
ÃÑ·H˜ HõxÑ≤OK«x H˘xfl Ç¨Ï^Œ∞Å Ì ∞ wÜ«∞QÆeyO^Œx J@∞=O\˜ =~°Oæ ÖËx ~å¢ëêìÅ#∞
K«∂¿ãÎ `≥Å∞ã¨∞OÎ k.
Kè«fÎãπQÆ_è£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂"À~Úã¨∞ìÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î#fl
'ã¨ÖÏfiA_»∞O— =∞# ^ŒQ~æÆ ° ~°ÇÏ¨ ã¨º^•_»∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl HÀ„ÉÏÅ∞, >ˇQÿ ~Æ Å ü `À Jxfl
~°HÍÅ∞QÍ áÈÅÛ^Œy#k HÍx =∂@ "åã¨Î="Õ∞. |Å=O`«OQÍ ã¨ÖÏfiA_»∞O
^•_»∞ÅÖ’ ÉèÏQÆO KÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ q∞#Ç¨~ÚOz W+ì̈Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ
JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ "åi<Õ ÖˇH¯˜ Oz<å, Jk "ÕÅ ãÖYºÖ’ LOk. J~Ú^Œ∞
"ÕÅ =∞Ok „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° `«∞áê‰õΩÅ∞ fã¨∞H˘x ÃãÊ+¨Öò áÈbãπ PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° Q¡ Í
xÜ«∞q∞`«∞ÅÜ«∂º~°O>Ë ã¨ÖÏfiA_»∞O Hˆ =ÖO Ñ≤_HÔç _»∞ =∞Ok ^Œ∞~å‡~°∞Å æ QÆ∞OÑ¨Ù
HÍ^Œx J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© K«\Ïìhfl „Ñ¨*Ï™êfi=∞º áêÅ<å xÜ«∞=∂Å#∂ ÉÏÇ¨@OQÍ
QÍeH˜ =ke Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „Ñ¨É∞íè `«fiO ã¨ÖÏfiA_»∞O KÕuH˜ 'âßOu Éè„í ^Œ`Å « — x~°fiÇ¨Ï}
JkèHÍ~åxfl JÑ¨ÊyOz áê~å q∞Å@s |ÅQÍÅ#∞ `À_»∞ W=fi_»O PO^Àà◊<Õ

HÍHõ KåÖÏ Pâ◊Û~°ºO ‰õÄ_» HõeyOKÕ q+¨Ü«∞O. ã¨=∂[OÖ’ XHõ =~åæxH˜
`«∞áê‰õΩezÛ g∞ â◊„`«∞=ÙÅ#∞ g∞~°∞ K«OÑ¨ÙHÀO_ç, =∂ áê~å q∞Å@sx `À_»∞
fã¨∞ÔHà◊¡O_ç Jx U „Ñ¨Éèí∞`«fi"≥∞ÿ<å J#QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx =∞#O ã¨∞ÅÉèíOQÍ
TÇ≤ÏOK«ÖOË – Ö’áê~ÚHÍsQÍ Zxfl [~°∞QÆ∞`«∞#flÑ¨Ê\˜H.© Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö £è ’ ~å¢+¨ì
QÆ = ~° fl ˆ ~ ã¨ fi Ü« ∞ OQÍ ã¨ Ö ÏfiA_» ∞ O g~Àz`« 'áÈ~å\Ïxfl— Jaè # OkOz
Ü«Ú=‰õΩÅO^Œ~∂° P L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆO HÍ"åÅx LÑ¨<åºãÖ WKåÛ_»∞. "åà◊√¡
‰õÄ_» JO`Õ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Ñ¨^∞Œ #~Ú# Hõ`∞« Å Î ∞, qÅ¡O|∞Å∞, „Ñ¨É∞íè `«fiO WzÛ#
`«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x ~°ÇÏ¨ ^•~°Ã¡ Ñ·# K≥Há± Èã¨∞Å ì ∞ <≥ÅH˘eÊ `«xvÅ∞ KÕã∂¨ ,Î Y~°∞ÛÅ∞
=ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂, `«=∞#∞ q=∞i≈OKÕ "å~°Å Î ∞ ~å¿ã qÖËY~°∞Å#∞ Tà◊§
#∞O_ç `«xfl `«i"Õ∞ã¨∂,Î `«=∞ =∂@ ™êQÆx „QÍ=∂Å#∞ `«QÅ Æ Éˇ\ì˜ |∂_ç^K Œ ãÕ ∂¨ ,Î
K«O^•Å ¿Ñi@ "åºáê~° =~åæÅ#∞ ^ÀK«∞‰õΩO@∂ Ü«∞^èKÕ Û« Qù Í Tà◊√§ UÅ∞`«∞<åfl~°∞.
Wk KåÖÏ J<åQÆiHõ=∞h „Ñ¨=∂^ŒHõ~°=∞h „Ñ¨Éèí∞`åfixfl =∞O^ŒeOKÕ
™ê÷~ÚQÆÅ ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ∞ P ~å¢+Öì Ö’ Hõ~∞° =Ü«∂º~°∞. Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ D z„`åxfl
"å~°ÅÎ HÔ H˜¯OKÕ Ñ¨„uHÍ ~°OQÆ"∞Õ Hõ~∞° =~ÚºOk. „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ Ç≤ÏOn k#Ñ¨„uHõÅ∞
~åÜü∞Ñ¨Ó~ü, aÖÏãπÑÓ¨ ~ü „áêO`åxfl ^•\˜ ^ŒH} ∆˜ ÏxH˜ ^•^•Ñ¨Ù ~å=Ù. =KÕÛ=hfl
™ê÷xHõ Ñ¨„uHõÅ∞. Jq ™ê÷xHõ ~“_ôÅ#∞ q=∞i≈Oz |`«H_õ O» Hõ+Oì¨ .
Ç≤Ï`«=Ù K≥ÑÊ¨ QÆÅ ÃÑ^Œ=Ì ∞#∞+¨µÅ ÖËq∞ „Ñ¨É∞íè `åfixˆH HÍ^Œ∞, =∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ
‰õÄ_» „Ñ¨=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ 'ÖˇÃ· ã<£û— WzÛOk. Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö £è ’ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ KÕã#≤
H˘xfl Ñ¨#∞Å∞ WHõ¯_»~Ú`Õ [iˆQ"å J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. =∞# ^ŒQ~æÆ °
H˘xfl =∂~°∞=¸Å „áêO`åÅÖ’ "åà◊√§ ~À_»∞¡ "ÕÜ∞« x=fiÖË^#Œ fl xO^Œ `«~K ° ∞« QÍ
q#|_ç# ~ÀAÅ∞O_Õq. Jk `«ÑÙ¨ Ê J#fl q=∞~°≈ „Ñ¨É∞íè `«fiO #∞O_ç, áÈbã¨∞Å
#∞O_Õ HÍHõ =∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å~Ú# "åi #∞O_ç ‰õÄ_» |ÅOQÍ
=KÕÛãïH˜ WÑ¨ÙÊ_»∞ ^•^•Ñ¨Ù ZHõ¯_® ~À_»∞¡ "ÕÜ∞« _®xfl "åà◊√§ PÑ¨_O» ÖË^∞Œ .
Kè«fÎãπQÆ_è£Ö’ J@∞=O\˜ q=∞~°≈Å∂ ÖË=Ù, =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ `«=∞ Ñ¨^Œú`«∞Å∞
=∂~°∞Û‰õΩ#fln ÖË^∞Œ . "åi „áê|ÅºO L#fl „áêO`åÅÖ’ H˘`«Î ~À_»∞¡ "ÕÜ∞« hÜ«∞Hõ
áÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, áê`« ~À_»x¡ flO\˜h `«"fiÕ ™ê~°x [#O "åáÈ`«∞<åfl~°∞.
Ç≤ÏOã¨ =∞# ^ŒQ~æÆ ° ‰õÄ_» =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ KÕã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞ QÍh "å~°∞
„‰õÄ~°OQÍ ÖËHõ qK«ÛÅq_çQÍ „Ñ¨=iÎOz#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ "åi ã≤^•úO`«OÑ¨@,¡ ÖËHõ ÅHõº∆ O
Ñ¨@¡ Q“~°=O L#fl"åi #∞O_Õ q=∞~°≈ |ÅOQÍ q#Ñ¨_∞» `«∞Ok. "≥Ú#fl\˜ Ñ¶„≤ |=i
28# _À~°fláêÖò J<Õ „QÍ=∞OÖ’ [iy# ã¨ÖÏfiA_»∞O ã¨É‰íè Ωõ Ç¨[Ô~· \˜ÑÊ¨ ~üÖ’

"≥#H˜¯ =ã¨∞#Î fl "åiÃÑ·# =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ =∞O^Œ∞áê`«~° „Ñ¨Ü∂≥ yOz 26 =∞Okx
K«Oáê~°∞. =∞O^Œ∞áê`«~`° À<Õ JO^Œ~∂° K«xáÈÖË^hŒ , |uH˜ |Ü«∞@Ñ¨_ç áêiáÈ`«∞#fl
"åi Q˘O`«∞Å∞ HÀã≤ =∞s K«Oáê~°h ^•^•Ñ¨Ù JO^Œ~∂° JO@∞<åfl~°∞. U„Ñ≤Öò
29# ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍºOÑ¨Ù #∞O_ç `«=∞ „QÍ=∂xH˜ "≥o§# =∞}˜H˘O@ „QÍ=∞ã¨∞Å Î #∞
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ H˜_®flÑπ KÕã≤ JO^Œ∞Ö’ Ü«Ú=‰õΩÅ~Ú# 15 =∞Ok
Q˘O`«∞Å∞ HÀã≤ K«Oáê~°∞.
=∞# ^ŒQ~æÆ ° W@∞=O\˜ Ñ¶∞¨ @#Å∞ [iy#Ñ¨ÙÊ_»∞ KåÖÏ K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
áÈbã¨∞Å∞, „Ñ¨É∞íè `«fi=Ú ÃÑ>Ëì K«~Û° ‰õΩ qÅ∞= ÖË^∞Œ HÍh "å=∞Ñ¨H"∆õ å^Œ∞ÖË Z=~À
XHõ~∞° K«~Û° ÖË=n™êÎ~∞° . Wk =∂i¯û[O HÍ<ÕHÍ^Œ∞ Jx XHõ~O° \Ï~°∞. qÑ¨=¡ OÖ’
Ç≤ÏOã¨‰Ωõ KÀ@∞ LO_»=K«∞ÛQÍh „‰õÄ~°`åfixH˜ ÖË^∞Œ Jx =∞~˘Hõ~∞° JO\Ï~°∞.
nxH˜ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞, "åiH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å~Ú# "å~°∞ U"À ["å|∞Å∞ K≥ÑÙ¨ OÎ \Ï~°∞.
Z=~°∂ q#_»O ÖË^xŒ , D Ç≤Ï`ÀÑ¨^âÕ ßÅ‰õΩ qÅ∞= ÖË^xŒ q=∞~°≈ ÃÑ>Ë"ì å~°∞
xã¨Ê$Ç¨Ï K≥O^Œ∞`«∞O_»=K«∞Û#∞ QÍh ^•x „Ñ¨ÉÏè =O LO^Œx J@∞=O\˜ q=∞~°≈,
q=∞~°≈‰õΩÅ∞ ÖËx „áêO`åÅ#∞ K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
U q^èŒOQÍ#~Ú<å =ÚO^Œ∞ âßOu <≥ÅH˘O>Ë q∞ye# q+¨Ü«∂Å∞
`«~∞° "å`« K«iÛOK«∞HÀ=K«∞Û#x Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö £è ’ „Ñ¨[Å <À@ qO@∞<åflO. =∂"À~Úã¨∞ì
– ã¨ÖÏfiA_»∞O Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ö’ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ K«xáÈ`«∞#flk „Ñ¨^•è #OQÍ Pk"åã¨∞ÖË.
QÆ_çz# 12 <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ 400 =∞Ok ^•HÍ XHõ¯ ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’<Õ
K«xáÈÜ«∂~°∞. JO^Œ∞=Å¡ D Pk"åã‘ Ç¨Ï##O PQÍÅ#fl HÀiHõ |ÅOQÍ LOk.
=∞# ^ŒQ~æÆ ° 2004 ãÖ=`«û~°OÖ’ Hˆ =ÅO 6 <≥ÅÅ∞ xez# HÍÅ∞ÊÅ q~°=∞}
HÀãÖ áœ~°ãÊ¨ O^Œ# "ÕkHõ 6 ãÖ=`«û~åÅ‰õΩ ÃÑ·QÍ Hõ$+≤ KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk.
Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è |∞kúr=ÙÅÖ’ J@∞=O\˜ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« QÆÅ"å~°∞ ÖËx Ö’@∞ WÑ¨ÙÊ_»∞
ã¨Ê+Öì QÍ<Õ `≥Å∞ã¨∞#Î flk.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
21 "Õ∞ 2006
`ÕnÅ "åsQÍ K«∂¿ãÎ '^ŒO`≥"å_» ^Œ=∞#HÍO_» WOÔHO`« HÍÅO?— "åºãÖ

HõO>Ë W^Õ =ÚO^Œ∞ ~å"åe HÍx q+¨Ü«∞Ñ¨~°OQÍ Wk ^•xH˜ H˘#™êyOÑ¨ÙQÍ
LO_»_»O =Å¡ WÖÏ =∂~åÛO.

|ã¨Î~ü =∂~°}HÍO_»
WÑ¨Ê\’¡ PˆQ<å?
Kèf« ÎãπQÆ_è£ "å~°ÎÅ∞ =∞m¡ KåÖÏ HõÅ=~°O Ñ¨Ù\˜ìã¨∞Î<åfl~Ú. ‰õΩO@
`åÅ∞HÍÖ’ =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ =¸_»= ^Œá¶ê ÃÑ^ŒÌ #~°"Õ∞^è•xH˜
áêÅÊ_®¤~∞° . ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _»Ö’ QÆÒ« Ö’ \˜ÑÊ¨ ~ü#∞ ¿ÑeÛ, K«xáÈx "åi
Q˘O`«∞Å∞ HÀã≤ 26 =∞Okx K«Oáê~°∞. P `«~∞° "å`« =∞}˜H˘O@Ö’
36 =∞Okx JÑ¨ÇÏ¨ iOz 15 =∞Okx K«Oáê~°∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ Z„~°É’~°∞Ö’
ÃÑ^ŒãÌ O¨ YºÖ’ [<åxfl JÑ¨ÇÏ¨ iOz Wà◊√¡ `«QÅ Æ Éˇ\ì˜ 30 zÅ¡~° =∞Okx
Ç¨Ï`«=∂~åÛ~°∞.
U HÍ~°}OQÍ<À =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ K«OÑ≤# "å~°ÎÅ∞ =∞#
Ñ¨„uHõÅÖ’ =zÛ# ^•xÖ’ â◊`åOâ◊O ‰õÄ_» "åà◊√,¡ "åà◊¡ ™ê#∞Éè∂í u
Ñ¨~∞° Å∞ K«xáÈ~Ú# "å~°Å Î ∞ ~å=Ù. =∞# ^ŒQ~æÆ ° Ñ¨„uHÍ ~°OQÆO =∞s
JO`« Ñ¨Hõ∆áê`« |∞kú`À LO^Œ#ÖË=Ú. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© "å~°ÎÅ
„Ñ¨K«∞~°}Ö’ D q=Hõ∆ LO_»_®xH˜ Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú.
Kè«fÎãπQÆ_è£Ö’ Ñ¨„uHÍ~°OQÆO KåÖÏ JÑïÑ¨HõfiOQÍ LOk. =∞#
^ŒQ~æÆ ∞° #fl@∞ì „QÍg∞} qÖËY~°¡ =º=ã¨÷ ÖË^∞Œ (HõhãÖ |ã¨~Î ü „áêO`«OÖ’
ÖË^∞Œ ). JO^Œ∞=Å¡ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO WzÛ# "å~°Ö Î Ë "å~°Å
Î ∞.
JHõ¯_ç JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ã¨ÖÏfiA_»∞O, áê~å q∞e@s |ÅQÍÅ∞
q_çq_çQÍ#∂, XHõ\Q˜ Í#∂ KÕã∞¨ #Î fl Ç¨Ï`«ºÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_^» ∞Œ .
Ñ¨„uHÍ „Ñ¨H@ õ #Å∞ W=fiHõáÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞. HõhãÖ `«# J=ã¨~åÅ
HÀãÖ ‰õÄ_» P ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOK«^Œ∞. |ã¨Î~üÖ’ ™êQÆ∞`«∞#fl

Ü«Ú^ŒúOÖ’ J=`«e"≥·Ñ¨Ù ZO`«=∞Ok K«xáÈÜ«∂~°#fl ã¨=∂Kå~°O Kè«fÎãπQÆ_è£
„Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° ã¨ÇÏ≤ `«O ÖË^∞Œ .
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ^•^•Ñ¨Ù <≥Å ~ÀAÅ „HÕ^Œ ^Õ=~°Ñe¨ ¡ J<Õ TiÖ’<À
Ti^ŒQ~æÆ À ã¨ÖÏfiA_»∞O QÆ∞OÑ¨Ù, áê~åq∞e@s |ÅQÍÅ∞ Hõeã≤ 50 =∞OkH˜
ÃÑ·QÍ =∂"À~Úã¨∞ì ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å#∞ K«OÑ≤#@∞ì L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Ñ¨„uHõÅ∞
z#fl "å~°Î „Ñ¨K∞« iOKå~Ú. `≥Å∞QÆ∞ Ñ¨„uHõÅÖ’QÍh =∞# ^ŒQ~æÆ ° „Ñ¨K∞« i`«=∞ÜÕ∞º
POQÆ¡ Ñ¨„uHõÅÖ’ QÍh D "å~°Î ~åÖË^∞Œ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Wk qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞#ÿ
"åˆ~Î – ZO^Œ∞HõO>Ë D q+¨Ü∞« O |Ü«∞@ÃÑ\Õì k ã≤.Ñ≤.SH˜ K≥Ok# ‰õΩO@ =∂r
ZO.ZÖò.U =∞h+π ‰õΩO[O. J`«#∞ W@∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞, J@∞ ã¨ÖÏfiA_»∞O#∞
‰õÄ_» =ºuˆ~H˜ã∞¨ #Î fl =ºH˜Î HÍ|\˜ì XHõiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ J|^•úÅ∞ K≥ÑÊ¨ =Åã≤#
JQÆ`º« O J`«xH˜ ÖË^∞Œ .
D Ç¨Ï`«º, „ÑüÇ¨Ï`«ºÅ HÍO_»Ö’ ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl qHÍ~°"∞≥ #ÿ "åã¨=Î O
Uq∞@O>Ë ã¨ÖÏfiA_»∞O ZO`« xifiK«H} ∆õ QÍ K«OÑ¨Ù`«∞#fl^À =∂"À~Úã¨∞Å ì ∂
JO`Õ x~°fiK«Hõ∆}QÍ K«OÑ¨Ù`«∞O_»_»O. =∞# ^ŒQÆæ~° ‰õÄ_» HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
qK«H} ∆õ Ï~åÇ≤Ï`«ºO ÃÑiyOk. Z=i g∞^Œ ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ P„QÆÇÏ¨ O LO^À "åix
=∂„`«"∞Õ tHÕ∆ KåÅ#fl xÜ«∞=∂xfl =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ H˘kÌ H˘kÌQÍ Ju„Hõq∞ã¨∂Î
=KåÛ~°∞. áÈbã¨∞Å q+¨Ü∞« OÖ’ Wk KåÖÏ ^Œ∂~°O áÈ~ÚOk. =∞O^Œ∞áê`«~°
ÃÑ\˜ì áÈbã¨∞ "åÇ¨Ï<åÅ∞ ¿ÑÖËÛ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞ JO^Œ∞Ö’ Z=~°∞O>Ë "å~°O`å
K«xáÈ`å~°∞. JO`ÕHÍHõ, =∂~°∞=¸Å „áêO`åÅÖ’ x~åÜ«Ú^è∞Œ Å∞QÍ KÕuH˜ zH˜¯#
áÈbã¨∞ ã≤|ƒOk<≥=i#~Ú<å K«OÑ¨_O» H˘O`« HÍÅOQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. W`«~°
'â◊„`«∞=~åæÅ‰õΩ— ‰õÄ_» D qK«H} ∆õ Ï ~åÇ≤Ï`åºxfl „Hõ=∞OQÍ "åºÑ≤OÑ¨*™Ë ê~°∞. „Ñ¨É∞íè `«fi
x~°ƒO^èŒ q^è•<åÅ Ñ¨@¡ x~°ã#¨ `≥e¿Ñ ¿Ñ~°∞`À áêÅHõ áêsì ™ê÷xHõ „Ñüx^è∞Œ
Öˇ=iÃÑ·#~Ú<å ^•_ç KÕÜ∞« _»O KåÖÏ HÍÅOQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. XHõi ÃÑ·# ^•_ç
KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨Hõ¯# "Õˆ~ Z=~°~Ú<å L#fl@ì~Ú`Õ "åiH˜ ‰õÄ_» Ç¨x
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx Py# ~ÀAÅ∞ LO_Õ LO\Ï~Ú. HÍx WÑ¨ÙÊ_»∞ P xÜ«∞=∞=¸
Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ áê\ÕK«_O» ÖË^∞Œ . =∞HõÖ
Î ò ZO.ZÖò.U #iûÔ~_çx¤
ZO^Œ∞‰õΩ K«Oáê~À K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ ãïHõ^•, J`«x`Àáê@∞ =∞~˘Hõ Ñ¨k=∞Okx ZO^Œ∞‰õΩ
HÍeÛ K«Oáê~°#fl ^•xH˜ q=~°} ÖË^∞Œ . ãÖ*Ï~Ú+‘ ÖË^∞Œ .
Kèf« ãÎ Qπ _Æ ‰£è Ωõ uiy =¿ãÎ, `≥Å∞QÆ∞ Ñ¨„uHõÅ∞ U HÍ~°}OQÍ<À =∂"À~Úã¨∞ì
– ã¨ÖÏfiA_»∞OÅ Ñ¶¨∞~°¬}#∞ Q˘uÎHÀÜ«∞, HÀÜ«∞ `≥QÆÅ =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬}QÍ

"åºMÏºxã¨∞Î<åfl~Ú. Éèí„^•K«ÅOÖ’ Ñ¨Ù\˜ì# D "åºYº#∞ |ã¨Î~üÖ’ Z=~°∂
ã¨=∞i÷OK«_O» ÖË^∞Œ . J@∞=O\˜ "åºYº KÕã∞¨ <Î åfl~å Jx Pâ◊Û~°ºáÈ`«∞<åfl~°∞
‰õÄ_». H©_O≥ z "Õ∞ÖˇOK«=∞#fl ã¨∂H˜Ö Î ’ q[˝`« L#fl=∂@ HÍ^Œ#ÖË=Ú QÍh J^Õ
Ñ¨xQÍ H©_O≥ K«_O» =Å¡ P H©_∞» #∞ x[O KÕ¿ã „Ñ¨=∂^ŒO ÖËHáõ ÈÖË^xŒ ‰õÄ_»
QÆ∞iÎOK«_O» J=ã¨~O° . J_»q Ö’`«@∞ì „áêO`åÅÖ’ Q˘uÎHÀÜ«∞Å [<åÉèÏ ™ê¿ÑHõO∆ QÍ
Z‰õΩ¯= LO_»_O» =Å¡ =∂"À~Úã¨∞ì J#∞Ü«∂Ü«ÚÅÖ’ Q˘uÎ HÀÜ«∞Å∞ ™ê¿ÑHõO∆ QÍ
Z‰õΩ¯=QÍ L<åfl~°∞. ~°ÇÏ¨ ^•i ã¨g∞Ñ¨ „QÍ=∂Ö’¡ HÀÜ«∞Å∞ Z‰õΩ¯= LO_»_O» =Å¡
ã¨ÖÏfiA_»∞OÖ’ ™ê¿ÑHõO∆ QÍ "åi ãÖYº Z‰õΩ¯= LOk. JO`«‰Ωõ q∞Oz WHõ¯_»
Q˘uÎHÀÜ«∞ – HÀÜ«∞ J#fl "≥·~°∞^èŒºO ÖË^Œx |ã¨Î~üÖ’ JO@∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜
ã¨ÖÏfiA_»∞O J„QÆ<`Õ « =∞¿ÇÏO„^ŒH~õ ‡° ã¨fiÜ«∂# Q˘uÎHÀÜ«∞ `≥Q‰Æ Ωõ K≥Ok#"å_»∞.
Wk K≥ÑÊ¨ _»O J=ã¨~O° . ZO^Œ∞HõO>Ë |ã¨~Î ü ãÖQÆu Z\Ï¡Q∞Æ <åfl JHõ¯_ç
#∞O_ç =Åã¨ =zÛ# Q˘uÎHÀÜ«∞Å 'Éè∂í q∞ ^•Ç¨ÏO— HÍ~°}OQÍ Éè„í ^•K«ÅO „áêO`«O
HÀÜ«∞ÅÖ’ "åi Ñ¨@¡ H˘O`« =ºuˆ~Hõ`« H˘O`«HÍÅO LO_çOk. =ºuˆ~Hõ`‰« Ωõ
`˘Å∞`« U HÍ~°}O L<åfl Jk ‰õΩÅO`À ÖËHõ `≥Q`Æ À =Ú_çÑ_¨ #ç @ì~Ú`Õ P
`«~°∞"å`« `˘e<å\˜ HÍ~°}O`À xq∞`«ÎO ÖË‰õΩO_® ÃÑ~°QÆQÆÅ^Œ∞. KåÖÏ
„Ñ¨=∂^ŒH~õ O° QÍ#∂ `«Ü∂« ~°∞HÍQÆÅ^Œ∞. J^Œ$+¨=ì âß`«∞Î Éè„í ^•K«ÅO „áêO`«OÖ’ D
=ºuˆ~Hõ`« HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ `«yOæ k. JO^Œ∞Ö’ Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ Å áê„`« QÆ}hÜ«∞OQÍ
LO_»_O» K≥ÑÙ¨ ÊHÀ^ŒQæÆ q+¨Ü∞« O. Éè„í ^•K«ÅO „áêO`«OÖ’x Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ Å
<åÜ«∞‰õΩÅO`å HÀÜ«∞ÖË J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© `«=∞ "åiÖ’ Q˘uÎHÀÜ«∞Å Ñ¨@¡ L#fl
J#∞=∂<åÅ#∂ =ºuˆ~Hõ`#« ∂ áÈQ˘@ì_®xH˜ "å~°∞ KÕã#≤ Hõ$+≤ Ç¨Ï~°} ¬ Ü
© ∞« O.
|Ç¨ïâß D *Ï˝ÑH¨ ÍÅ HÍ~°}OQÍ<Õ"∂≥ =∂"À~Úã¨∞–ì ã¨ÖÏfiA_»∞O "≥~· åxfl QÆ∞iOz
|ã¨~Î Ö
ü ’ KÕÜ∞« x "åºYº Éè„í ^•K«ÅOÖ’ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
XHõ\˜ =∂„`«O x[O. Q˘uÎ HÀÜ«∞Å~Ú<å HÀÜ«∞Å~Ú<å Pk"åã¨∞ÅÖ’
q∞e>ˇhû Z‰õΩ¯=. ^•xx W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∂ x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ
"å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. `«=∞ „Ñ¨`º« ~°∞Å
÷ ∞QÍ ÉèÏqOz# "åiÃÑ·# =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ ^•_ç
KÕÜ∞« _®xH˜, Q˘„Ô~Å#∞ #iH˜#@∞ì #~°H_õ ®xH˜ Pk"åã¨∞Å∞ "≥#HÍ_»~∞° . D QÆ∞}Ïxfl
J@∞ ã¨ÖÏfiA_»∞O <åÜ«∞‰õΩÅ∞, W@∞ =∂"À~Úã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∂ ‰õÄ_»
„áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞, "å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. '"åà◊√¡ KÕã¨∞Î<åfl~°∞ HÍ|\˜ì "Õ∞=Ú
KÕÜ∞« Hõ`Ñ« Ê¨ ^Œ∞— Jx W^Œ~Ì ∂° J<˘K«∞Û. U=∞~Ú`Õ<OÕ Wk [~°∞QÆ∞`«∞#fl =∂@
ã¨`º« O. nx Ñ¶e¨ `«O Pk"åã‘ Ç¨Ï##O. XHõ ãÖ=`«û~° HÍÅOÖ’<Õ XHõ¯ ^ŒO`≥"å_»

lÖÏ¡Ö’<Õ D Ç¨Ï`åºHÍO_»Ö’ 500 „áê}ÏÅ ^•HÍ áÈÜ«∂~Ú. JO^Œ∞Ö’ 95
âß`«O ™ê÷xHõ Pk"åã¨∞ÖË. qÑ¨=¡ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å∞ HÍ=K«∞Û, qÑ¨=¡ =ºuˆ~‰õΩÅ∞
HÍ=K«∞Û, ™ê^• Hõ=¸ºxã¨∞Å ì ∞ HÍ=K«∞Û, HÍO„ÔQãπ J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ HÍ=K«∞Û.
J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO W"Õg HÍx J_»qa_»Å ¤ ∞ HÍ=K«∞Û. "≥Ú`åÎxH˜ JO`å Pk"åã¨∞ÖË.
"åi q∞e>ˇhû "åi ¿Ñ~°∞ g∞^Œ ™êQÆ∞`«∞#fl Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Ö’ XHõ ™ê^è#Œ "≥∞ÿ "åi „áê}O
g∞kH˜ `≥zÛOk.
Éè„í ^•K«ÅO „áêO`« „QÍ=∂ÅÖ’ D P"Õ^#Œ KåÖÏ qxÑ≤ã∞¨ OÎ k. 'Ô~O_»∞
"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ L#flk =∂"åàı.¡ K«xáÈ`Õ Ñ¨ÅHõiOÑ¨Ù‰õΩ áÈ^•=∞<åfl ÉèÜ í ∞« OQÍ LOk.
Z=Ô~<· å D =∂~°}HÍO_»#∞ PÑÖ_ç. Z\Ï¡Q~Æ Ú<å PÑÖ_ç— Jx zO`«∂~°∞‰õΩ
K≥Ok# Pk"åã¨∞Å∞ JO@∞<åfl~°∞. ~å[H©Ü∂« Å∞, ™ê=∂lHõ Éè„í ^Œ`,« qÑ¨=¡ O
J<Õq `«ÑÊ¨ =∞#∞+¨µÅ∞ HõxÑ≤OK«x "åiH˜ D P"Õ^#Œ J~°O÷ HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍh
Wk KåÖÏ qã¨$Î `«OQÍ qxÑ≤ã∞¨ #Î fl P"Õ^#Œ .
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ nxx qxÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ ã≤u÷ Ö’ ÖË=Ù. J=∞~åº^Œ J#∞‰õΩO>Ë
J#∞HÀO_çQÍh, =∂"À~Úã¨∞ì L^Œº=∞O ^ÕâßxH˜ „Ñ¨^•è # PO`«~O° yHõ „Ñ¨=∂^ŒO
J#fl |∞kú ÖËx "åºYº ^Õâ◊ „Ñ¨^•è #=∞O„u ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕÜ∞« _»O áêÅ<å "≥Y · ix
ã¨∂zã¨∞OÎ k. ^•xx Éè„í ^Œ`å „Ñ¨=∂^ŒOQÍ K«∂ã≤# `«~∞° "å`« Ãã·xHõ K«~º° Å∞ `«ÑÊ¨
"Õˆ~ U PÖ’K«#Å∞ ~åQÆÅ=Ù „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜? „Ñ¨Éèí∞`«fi áê~åq∞e@sH˜ `À_»∞
ã¨ÖÏfiA_»∞O ¿Ñi@ ¢ÃÑ·"\ Õ ò áê~åq∞Å@sx ‰õÄ_» `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞
'Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl— Kè«fÎãπQÆ_è£ „Ñ¨Éèí∞`«fi =ÓºÇ¨xfl ^Õâ◊ PO`«~°OyHõ Éèí„^Œ`å
=ÓºÇ¨ÏHõ~Å Î° ∞ Pã¨HQÎ˜ Í K«∂ã¨∞<Î åfl~°x qO@∞<åflO. 'g∞~°∞ K≥¿ÑÊ h`«∞Å∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO
q#^Œ∞ HÍ|\˜ì "Õ∞=Ú ‰õÄ_» q#=Ú— J<Õ ["å|∞ P ÃÑ·# =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞O_ç
ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ =ã¨∞OÎ k. D Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ã¨g∞Ñ¨ Éèqí +¨º`«∞Ö Î ’ D =∂~°}HÍO_»
PQÆ∞`«∞O^Œx PtOK«QÅ Æ =∂?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
23 EÖˇ· 2006

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O Éèíq+¨º`ÕÎ HÍ^Œ∞...
„Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å Éèíq+¨º`«∞Î Uq∞\˜?
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O D ~ÀA L#flO`« |ÅÇ‘Ï#OQÍ QÆÒ« Ö’ ZÑ¨ÙÊ_»∂
ÖË‰Ωõ O_»=K«∞Û. 'Z<£H“O@~°—¡ ãÖYº nxH˜ „Ñ¨=∂}O HÍ^Œ∞. D
"≥∂`å^Œ∞Ö’ 'Z<£H“O@~°∞—¡ QÆÒ« Ö’#∂ [iQÍ~Ú. J~Ú`Õ áêsì
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, „Ñ¨^•è # „âı}˜ HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞, D ~ÀA K«xáÈ`«∞#flO`«
`«~K
° ∞« QÍ QÆÒ« Ö’ ZÑ¨ÙÊ_»∂ K«xáÈÖË^∞Œ . D ~ÀA ^˘~°∞‰õΩ`«∞#flO`«
ã¨∞ÅÉèOí QÍ "åà◊¡ PK«∂H© QÆÒ« Ö’ `≥e¿ãk HÍ^Œ∞. Z<£H“O@~°¡ ¿Ñi@
J#flO ÃÑ\ì̃# "åà◊#¡ ∞, P„â◊Ü∞« O WzÛ# "åà◊#¡ ∞ Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú
K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞ Jx JaèÜ∂≥ QÆO "Õã#≤ ~ÀAÅ∞O_Õq. Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú
K«OÑ¨Ù`«∞O_»_O» WÑ¨Ê\˜H© x["Õ∞HÍh, J#flO ÃÑ\˜#ì "åà◊#¡ ∞ P„â◊Ü∞« O
WzÛ# "åà◊¡#∂ HÍ^Œ∞, Jã¨Å~Ú# "åà◊¡<Õ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞.
XH˘¯Hõ¯™êi Ñ¨@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. XH˘¯Hõ¯™êi K«∞@∞ì=Ú\˜ì
HÍeÛ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. P=Ú^•ÅÑëÖ ¡ ’#~Ú`Õ "åà◊√¡ ÑÖ_»∞‰õΩ#fl
WO\˜ HÕ^Œ =∞O^Œ∞ áê`«~° ÃÑ\˜ì ¿ÑeÛ K«Oáê~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞ =ÚYº„âı}∞Å#∞, W`«~° ™êÜ«Ú^èŒ HÍ~°ºHõ~Å Î° <Õ
áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨^•è #OQÍ K«OÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. 'Z<£H“O@~°∞—¡ Jhfl JÑ¨ÙÊ_»∂
WÑ¨ÙÊ_»∂ |∂@Hõ"∞Õ . HÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ K«xáÈ`«∞#flk – XHõ\˜ ~Ô O_»∞
q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ`À – ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å∞ HÍ~°∞.
'#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∞O Éèqí +¨º`«∞Î Uq∞\˜?— J<Õ „Ñ¨âfl◊ WÑ¨ÙÊ_»∞
KåÖÏ=∞Ok "Õã∞¨ <Î åfl~°∞. "åà◊¡ ~å[H©Ü∂« Å Ñ¨@¡ qÉè^Ë OŒ L#fl"åà◊√,¡

=ºuˆ~Hõ`« L#fl"åà◊√¡ ã¨ÇÏ≤ `«O D „Ñ¨âfl◊ H˘O`« P^Œ∞~åÌQÍ<Õ "Õã∞¨ <Î åfl~°∞. ~å[H©Ü∂« Å
Lz`å#∞z`åÅ∞ Z\Ï¡Q∞Æ <åfl, #HõûÖˇ@ · ∞¡ ™ê=∂lHõOQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~°x XÑ¨ÙÊHÀ=_®xH˜ =∞# ã¨=∂[OÖ’ KåÖÏ=∞Ok – |Ç¨ïâß "≥∞*Ïi\©
– ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~°#∞‰õΩO\Ï#∞. P áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKÕ"åà◊√¡ Z=~°∂ ÖËHáõ È=_»O
ã¨=∂*ÏxH˜ #+¨Hì ~õ O° J#fl Jaè„áêÜ«∞O ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # P^Œ∞~åÌ "≥#Hõ L#fl HÍ~°}O.
ÃÑ·QÍ, áêÅHõ =~åæÅ QÆ∞iOz #HõûÖˇ@ · ∞¡ WzÛ# z„`«O QÆÒ« Ö’ HõO>Ë
Z‰õΩ¯= =∞OkH˜ #=∞‡^ŒQÆækQÍ HõxÑ≤OKÕ ã≤÷ux áêÅ‰õΩÖË fã¨∞H˘KåÛ~°∞.
U=∞~°áê@∞Ö’ ¿Ñ^ŒÅH˜zÛ# „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ#∞ =ÚÃÑ·Ê Uà◊√¡ J#∞Éèqí OKÕ™ê#x
=ÚYº=∞O„`Õ zkfiÖÏãÖ`À X¿ÑÊã¨∞‰õΩ<Õ áêÅ##∞ 'Wk ^˘OQÆÅ ~å[ºO, ^ÀÑ≤_ô
~å[ºO— Jx =i‚OK«_O» Ju"å^ŒO J#∞HÀ=_®xH˜ WOHÍ ZO`«=∞Ok ã≤ÔúŒ QÍ
LO\Ï~°∞? 'Éè∂í =ÚÖˇÑÙ¨ Ê_À ÑÖKÕ™êO – WOÔHHõ¯_ç Éè∂í q∞ áÈ~å@O?— Jx
~Ô O_Õà¡◊ <å_»∞ ^ŒÉÏ~ÚOz# „Ñ¨É∞íè `«fiO, ÑÖz# ^•xÖ’ 10 ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ∞
J<åº„HÍO`«O J~ÚáÈÜ«∂Ü«∞x `≥eã‘ `å<Õg∞ KÕÜ∞« ÖË^xŒ XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∞O>Ë
Éè∂í q∞ áÈ~å\ÏÅ∞ â◊√+¨¯x<å^ŒO Jx WOHÍ ZO`«=∞Ok J#∞HÀQÆÅ~°∞? ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
~å~Úfe¿ãÎ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeáÈ`«∞O^Œx XHõ\#˜ fl~° ^Œâß|ÌOQÍ Pi÷Hõ hu
=e¡ã¨∞Î#fl áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨`ÕºHõ Pi÷Hõ =∞O_»Å∞ÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ@ì_®xH˜
=ÚO^Œ∞H˘KÕÛ HõOÃÑhÅ‰õΩ \’‰õΩ# XHõ ÅHõ∆ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å Ñ¨#∞fl ~å~Úf
W=fi_®xH˜ ã≤^ŒúÑ¨_»∞`«∞O_»_»O K«∂ã≤# `«~°∞"å`« áêÅ<å hu =~°æhu J#fl
ã¨∂„fHõ~} ° #∞ "åQÍ_»O|~°OQÍ ÉèÏqOKÕ "åà◊√¡ WOHÍ ZO`«=∞Ok q∞QÆ∞Å∞`å~°∞?
„ˆQÇ¨Ï∫O_£û #HõûÖˇ@
· #¡ ∞ ã¨=∞~°O÷ QÍ =∞@∞ìÉ_ˇ ∞» `«∞<åfl~°x =Úiã≤áÈ`«∞#fl
áêÅ‰õΩÅ∞, `«=∞ áêÅ<åhu #Hõûe*Ïxfl ã¨r=OQÍ LOK«∞`«∞#fl^Œx QÆ∞iÎã∞¨ #Î fl@∞ì
ÖË~∞° . nxH˜ ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒQÌ Í zOuOK«Háõ È=K«∞Û. ZO^Œ∞HõO>Ë ™ê^è•~°}
„Ñ¨[Å‰õΩ ãÖ|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ Ç≤ÏOã¨ J<Õk #Hõûe[OÖ’ XHÍ<˘Hõ JOâ◊O
=∂„`«"∞Õ . J^Õ "≥Ú`«OÎ HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì #Hõûe[O XHõ ~å[H©Ü∞« ÑÖ^ä•QÍ ã¨r=OQÍ
LO_»_O» ÃÑ^ŒQÌ Í PO^Àà◊# K≥O^Œ=Åã≤# q+¨Ü∞« =¸ HÍ^Œ∞.
D Ñïã≤÷ux Pã¨~å KÕã¨∞H˘x #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O =∞m¡ |ÅO
Ñ¨ÙOA‰õΩO@∞O^• J#fl TÇ¨Ï KÕÜ∞« _»OÖ’ ÃÑ^ŒQÌ Í J~°O÷ ÖË^∞Œ . #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ∞
`«=∞ „Ñ¨ã¨∞Î`« Ñïã≤÷ux U q^èŒOQÍ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~À `≥eÜ«∞‰õΩO_»
J@∞=O\˜ TÇ¨ÏÅ∞ KÕ¿ãÎ XiˆQ^Õg∞ ÖË^∞Œ . "åà◊√¡ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨=∞ã¨º Hˆ =ÅO
„ˆQÇ¨Ï∫O_£û#∞ U q^èOŒ QÍ uÑ≤ÊH˘\ÏìÅ#flk HÍ^Œ∞. JO`«HOõ >Ë ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨ºÖË

Z^Œ∞~°∞¯O@∞<åfl~°∞. Ç≤ÏOã¨‰Ωõ P^Œ∞ºÖˇ=~°#fl K«~Û° Z\Ï¡Q∞Æ <åfl, Ç≤ÏO™ê „ÑüÇ≤ÏOã¨Å
=ÅÜ«∞O KåÖÏ ^Œ∂~°O áÈ~ÚO^Œ<kÕ "åã¨=Î O. ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ KåÖÏ „áê}ÏÅ∞
J#=ã¨~O° QÍ áÈÜ«∂Ü«∞#fln "åãÎ̈=O. „Ñ¨[Å∞ KåÖÏ ÉèÜ í ∂« hfl q^èfiŒ O™êhfl
K«qK«∂™ê~°#flk ‰õÄ_» "åã¨=Î O. J~Ú`Õ D Ç≤ÏO™ê =ÅÜ«∞O „Ñ¨ÉÏè =O JHõ¯_ç`À
PyáÈÖË^∞Œ . #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ JO`«~`æ° « x~å‡}O g∞^Œ ‰õÄ_» Jk Ñ¨_Oç k. <≥u· Hõ`«
#∞O_ç Ñ¨~ã° Ê¨ ~° qâ◊fiã¨hÜ«∞`« ^•HÍ Jxfl\˜ g∞^• Ñ¨_Oç k.
ã≤^•úO`« s`åº#∂ f„="≥∞#ÿ ã¨=∞ã¨ºÖË L<åfl~Ú. 20= â◊`å|ÌOÖ’ XHõ
"≥Å∞¡=QÍ =ÚO^Œ∞H˘zÛ# ~å_çHÖ õ ò qÑ¨"¡ åÅ∞ P â◊`å|ÌO z=iH˜ P#"åÅ∞ ÖË‰Ωõ O_»
áÈ=_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}ÏÅ#∞ ¿ÇÏ`«∞|^ŒOú QÍ qâı+¡ O≤ K«x Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì Un
‰õÄ_» `å#∞ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ#fl n~°…HÍeHõ ~å[H©Ü«∞ ÅHõ∆ºO "≥·Ñ¨Ù =ÚO^Œ∞‰õΩ
áÈ`«∞O^Œh áÈQÆÅ^Œh #=∞‡_»O Hõ+Oì¨ . Wk #HõûÖˇ@ · Hˆ¡ HÍ^Œ∞, ã≤.Ñ≤.S, ã≤.Ñ≤.S
(ZO) =O\˜ áêsìÅ‰õΩ ‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k. "åÔ~=fii ^ŒQ~æÆ å P`«‡ ãÖ`«$Ñ≤Î HÀãÖ
K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<Õ ["å|∞ÖË `«ÑÊ¨ 1917–1989 =∞^èºŒ HÍÅO K«i„`« QÆ∞iOz =∞~˘HõiH˜
ãÖ`«$Ñ≤Î HõeyOK«QÅ Æ qâı+¡ }
¨ ÖË^∞Œ .
áÈ~å@ ÑÖ^ä• ZO`«=~°‰õΩ ã¨=∞O[ã¨"≥∞ÿ#k J<Õk ‰õÄ_» ã≤^•úO`«
ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# „Ñ¨âıfl. JÑ¨ÙÊ_≥Ñ¨ÙÊ_À K≥·<åÖ’ ™ê^èŒº=∞~ÚOk â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ#
ÉèÏ~°`~« å[ºO Z^Œ∞@ ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^• J#fl „Ñ¨âfl◊ KåÖÏ=∞Ok KåÖÏHÍÅOQÍ
"Õã∞¨ <Î åfl~°∞. áÈbã¨∞, áê~å q∞Å\s |ÅQÍÅ â◊HÎ˜ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, hu =∂e#
Ü«ÚH˜Î ‰õÄ_» ÉèÏ~°`« áêÅ‰õΩÅ =^ŒÌ ^ŒO_çQÍ LOk. 'HÀ„ÉÏÅ— =O\˜ #HõûÖˇ\ · ò
=ºuˆ~Hõ =Ú~îåÅ‰õΩ <Õ~åÅ∞ KÕ¿ã ¿ãfiK«Ûù W=fi_»O ^ŒQ~æÆ ° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜,ì Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’
„Ñ¨[Å<Õ ~Ô O_»∞QÍ peÛ ã¨ÖÏfiA_»∞O ¿Ñi@ JO`«~∞° º^ŒOú ~°yÖÏÛ~°∞. W@∞=O\˜
~å[ºO g∞^Œ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O KÕÜ∞« _»O Kå=ÙÅ Ñ¨\Hì˜ #õ ∞ ÃÑOK«_"» ∞Õ ##fl
Jaè„áêÜ«∂xfl ã‘iÜ«∞ãπQÍ fã¨∞HÀ=Åã≤O^Õ. nxH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ=~°∞ J<Õk D „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ
["å|∞ HÍ^Œ∞. ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ=~Ô #· Ñ¨Ê\˜H© nxx H˘#™êyOK«_O» Ö’x ~å[H©Ü∞« q[˝`«
ZO`« J<Õk ["å|∞ K≥ÑÊ¨ =Åã≤# „Ñ¨âfl◊ .
D =∂@ J<Õ@Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å∞ U=∞O`« Pâß[#HõOQÍ ÖË=x
‰õÄ_» K≥ÑÙ¨ ÊHÀHõáÈ`Õ x*Ï~Úf JxÑ≤OK«∞HÀ^Œ∞. áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜
ky# áêsìÅ∞ Jqhux `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl J=HÍâ◊"å^•xfl `«Ñ≤ÊOK«∞HÀÖËHõ
áÈ`«∞<åfl~Ú. ÖË^• Jâ◊HOÎõ QÍ LO_çáÈ`«∞<åfl~Ú. ã≤.Ñ≤.S(ZO) #∞O_ç |Ç¨ï[#
ã¨=∂*ò áêsì ^•HÍ Jxfl „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ ~å[H©Ü∞« "ÕkHõÅ‰õÄ Wk =iÎã∞¨ OÎ k. WHõ

#~°‡^• |Kå"À PO^Àà◊<£ ÖÏQÆ „Ñ¨*Ï ã¨g∞Hõ~} ° <Õ #=Ú‡‰õΩ#fl L^Œº=∂Å∞
JqhuH© J=HÍâ◊"å^•xH© ^Œ∂~°OQÍ L#flÑ¨Ê\˜H© „Ñ¨É∞íè `«fi q^è•<åÅ ÃÑ·# XHõ
"≥∂`å^Œ∞ q∞Oz „Ñ¨ÉÏè =O "ÕÜ∞« ÖËHõ áÈ`«∞<åfl~Ú. U^À [iy „Ñ¨[Å∞ L"≥fi`«∞#Î
ÖË™êÎ~x° Jxfl ~å[H©Ü∞« ÑÖ^ä•Å "åà◊¥¡ Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞ `«ÑÊ¨ Z=i ^ŒQ~æÆ å
PK«~} ° Ü© ∞« "≥∞#ÿ ÑÖ^ä• ÖË^∞Œ .
J=ã¨~°O =∂„`«O ^ŒO_çQÍ LOk. x*ÏxH˜ #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O
Éèqí +¨º`Õq∞\˜ J<Õ K«~Û° HõO>Ë, ~ÀA ~ÀA‰õÄ kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ „Ñ¨[Å∞
J#∞ãïOK«QÆÅ ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ# L^Œº=∞ =∂~åæÖËq∞\˜ Jx K«iÛOK«_»O
LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ O° QÍ LO@∞Ok. ^•x #∞O_Õ #HõûÖˇ@ · H¡ ~õ Ú<å, ãÖH∆ÀÉèOí Ö’ Ñ¨_#ç
W`«~° „Ñ¨*Ï`«O„`« ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂ÅHõ~Ú<å `«y# ã¨ÅÇ¨Å∞ ^˘~°HQõ Å Æ =Ù.
rq`åxH˜ =∞øeHõ =#~°∞Å~Ú# ™êQÆ∞Éè∂í q∞, hà◊√,¡ J_»=ÙÅ∞ â◊~"° QÕ OÆ QÍ „Ñ¨[Å‰õΩ
JO^Œ∞ÉÏ\’¡ ÖË‰Ωõ O_® áÈ`«∞<åfl~Ú. "å\˜ g∞^Œ „Ñ¨[Å‰õΩ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞HõOQÍ LO_Õ
Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ QÆ∞iÎOKÕ K«\ÏìÅ∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ J~°H˘~°QÍ<Õ L<åfl~Ú. P J~°H˘~° QÆ∞iÎOÑ¨Ù‰õΩ
ã¨ÇÏ≤ `«O ™ê÷#O ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ\˜ì ÖÏÉèÏÅ∞
Ñ≤O_»QÅ Æ "åà◊‰¡ Ωõ D =#~°∞ÅÃÑ·# Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOK«_"» ∞Õ 10 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞‰õΩ
`«y# =ÓºÇ¨ÏO Jx =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ UHõ„w=OQÍ ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞. Wk PÜ«∂
„áêO`åÅÖ’ f„= Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å‰õΩ ^•i fã¨∞#Î flk. HõoOQÆ#QÆ~Ö ü ’ ÖÏQÆ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iy
„áê}ÏÅ∞ áÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ "å~°Î J=Ù`«∞#flk QÍh ZO`« QÆ\ì˜ áÈ~å\ÏÅ~Ú<å
„Ñ¨É∞íè `åfixfl `å`å¯eHõOQÍ `«ÑÊ¨ PÑ¨ÖHË áõ È`«∞<åfl~Ú.
D ã¨=∞ã¨º ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï LOk QÍh Yx[ãÖÑ¨^Œ JkèHOõ QÍ L#fl =∞^èºŒ
ÉèÏ~°`« J@g „áêO`«OÖ’ J`«ºkèHOõ QÍ LOk. Z‰õΩ¯=QÍ Pk"åã¨∞Å∞ x=ã≤OKÕ
D „áêO`«OÖ’ Xi™êû, Kèf« ãÎ Qπ _Æ ,£è *Ï~°Oö _£ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ Hõeã≤ 5 ÅHõÅ ∆
HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_®xH˜ HÍ=Åã≤# XÑ¨ÊO^•Å∞ qq^èŒ |_®
ÃÑ@∞ì|_ç^•s HõOÃÑhÅ`À KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. Xi™êûÖ’x HõoOQÆ#QÆ~ü áêi„âßq∞Hõ
„áêO`«O nxÖ’ XHõ Hˆ „∆ `«O =∂„`«"∞Õ . PkÖ’<Õ JHõ¯_» f„= „ÑüÑ¶∞¨ @# Z^Œ∞~°~Ú
11 „áê}ÏÅ∞ áÈÜ«∂~Ú. P `«~∞° "å`« Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ã¨∞n~°…=∞~Ú# ~å™êÎ~ÀHÀ
KÕÑ\ ¨ Ïì~Ú. Xi™êû „Ñ¨É∞íè `«fi P^è∞Œ hHõ~}
° „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅ‰õΩ |Å"≥∞#ÿ ã¨"åÖË qã≤~å~Ú.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áêÅHõ q^è•<åÅ‰õΩ „ÉËH± Ñ¨_Ö » ^Ë ∞Œ . ÃÑ@∞ì|_ç^•s HõOÃÑhÅ`À
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl XÑ¨ÊO^•Å *’~°∞ `«QÖ æÆ ^Ë ∞Œ . P L^Œº=∂Å∞ ™ê÷xHõ ãÖK«Å#OQÍ
LO_çáÈÜ«∂~Ú.

x*ÏxH˜ D „áêO`«=∞O`å #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∂xH˜ – „Ñ¨^è•#OQÍ
=∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ – KåÖÏHÍÅOQÍ |ÅO L#flk. J~Ú`Õ "åi q^è•<åÅ∞, áÈ~å@
Ñ¨ ^ Œ ú ` « ∞ Å∞ ã¨ O „Ñ¨ ^ •Ü« ∞ ÃÑ`« Î O ^•s Pkè Ñ ¨ ` åºxfl |ÅÇ‘ Ï #Ñ¨ ~ ° K « _ ®xH˜
LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ #ç O`«QÍ ÃÑ@∞ì|_ç "åºÑ≤xÎ x~ÀkèOK«_®xH˜ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ =» Ù. HÍQÍ,
f„="≥∞#ÿ „Ñ¨É∞íè `«fi x~°ƒO^èOŒ =Å¡ H˘O`«, `«=∞ ã¨fiÜ«∞OHõ$`åÑ¨~å^è•Å =Å¡ H˘O`«
"åi „Ñ¨ÉÏè =O D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ ÉÏQÍ `«yáæ È~ÚOk.
D ã≤÷u #∞O_ç „Ñ¨[Å∞ |Ü«∞@Ñ¨_ç ã¨=∞~°÷"≥∞ÿ# L^Œº=∞ =∂~åæxfl
"≥`∞« ‰õΩ¯<Õ Ö’Ñ¨Å „Ñ¨É∞íè `«fi #Ü«∂ L^•~°"å^ŒO `«# Ñ¨x =ÚyOKÕã∞¨ ‰õΩO@∞O^•?
r=# =#~°∞Å |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù Ñ¨ÓiÎ J~ÚáÈ`«∞O^•? P `«~∞° "å`« UO QÆu?
ZHõ¯_» JK«Û~ÚOn `≥b^Œ∞

JHÀì|~ü 2006 HÍ=K«∞Û

JkèHÍ~°O, JÇ¨ÏOHÍ~°O,
J=HÍâ◊"å^ŒO...
=∂iÛ 14# #Ok„QÍOÖ’ [iy# HÍÅ∞ÊÅ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ã≤.Ñ≤.S(ZO)
QÆ∞iOz QÆÒ« Ö’ J#fl =∂@ÖË =∞m§ J#=Åã≤ =ã¨∞#Î flk. P áêsì
J#∞ãïã¨∞Î#fl Ô~O_»∞ <åÅ¯Å "≥·Yi "≥Ú`«ÎOQÍ „Ñ¨*Ï`«O„`«
L^Œº=∂xˆH #+Öì KÕã∞¨ #Î flk. "åà◊§ Ñ¨~∞° =Ù =∂„`«"∞Õ áÈ`Õ Jk
"åi ã¨=∞¿ãº J#∞H˘x ^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩO^Œ∞=Ú. HÍh J<ÕHõ
q+¨Ü∂« ÅÖ’ W`«~° „Ñ¨*Ï`«O„`« L^Œº=∂Å`À ã≤.Ñ≤.S(ZO) Q˘O`«∞,
KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤ Ñ¨x KÕã∞¨ OÎ @∞Ok. J~Ú`Õ `«#‰õΩ JkèHÍ~°O L#flKÀ@
W`«~° áêÅHõ áêsìÅÖÏˆQ P áêsì =º=Ç¨Ïi¿ãÎ, Jk ÑÖ¿Ñ ãÖHˆ `«O
Uq∞\˜ ? 'ÉÏ^è Œ º `« — ( JO>Ë Jkè H Í~° O ) ÖË # Ñ¨ Ù Ê_» ∞ U"≥ ∞ ÿ < å
=∂\Ï¡_=» K«∞Û#∞ QÍh ÉÏ^èºŒ `« J<Õ JkèHÍ~°O L#flÑ¨ÙÊ_»∞ Z=Ô~<· å
KÕ¿ãk J^Õ#<Õ Hõ^•? D ã¨"åÖË Hõ^• áêÅHõáêsìÅ∞ „Ñ¨*Ï`«O„`«
L^Œº=∂Å‰õΩ qã¨∞~°∞`«∞O\Ï~Ú? g∞~°∞ JkèHÍ~°O KÕÑ\ ¨ ì˜ K«∂_»O_ç
– =∂ ‰õΩsÛÖ’ ‰õÄ~˘Ûx K«∂_»O_ç – WO`«HõO>Ë aè#flOQÍ
#_»∞K«∞‰õΩO\Ïˆ~"≥∂ K«∂^•Ì=∞<Õ Hõ^• "å~°<kÕ ? Jk x["Õ∞#x
~°∞A=Ù KÕ¿ã Ñ¨ûúŒ Ö’ #_»∞K«∞HÀ=_»O „Ñ¨*Ï`«O„`« L^Œº=∂xH˜
"≥Ú`«OÎ QÍ<Õ #+¨Hì ~õ O° HÍ^•?
#Ok„QÍO HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ HÍ~°}O J=HÍâ◊"å^Œ∞Å∞ (`«$}=¸Öò
HÍO„ÔQãπ Jx K«^Œ∞=ÙHÀO_)ç , f„="å^Œ∞Å∞ (=∂"À~Úã¨∞ì áêsì Jx
K«^∞Œ =ÙHÀO_)ç , =∞`«"å^Œ∞Å∞ ([=∂`Õ W™ê¡g∞ Ç≤ÏO^£ Jx K«^∞Œ =ÙHÀO_ç)

„Ñ¨[ÅÖ’ ÖËx áÈx ÉèÜ í ∂« Å∞ HõeÊOz ~Ô K«ÛQ˘@ì_"» ∞Õ #x Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨É∞íè `«fiO
JO@∞#flk. J~Ú`Õ Z<£_\ ç q˜ "åà◊√§ Ñ¨tÛ=∞ÉˇOQÍÖòÖ’ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ
=∂"À~Úã¨∞ì áêsì *’#Öò Hõq∞\© ÉÏ^è∞Œ º_çx WO@~°∂fiº KÕÜ∞« QÍ, #Ok„QÍO
„áêO`«OÖ’ `«=∞‰õΩ HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ QÍh L^Œº=∞O QÍh ÖË^xŒ J`«#∞ ã¨Ê+Öì QÍ
K≥áêÊ_»∞. `«=∞ áê„`« JO@∂ U"≥∞<ÿ å LO>Ë =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ H˘OK≥O Z‰õΩ¯=
KÕã≤ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO\Ï~°O>Ë #=Ú‡`å"Õ∞"≥∂QÍx `«‰Ωõ ¯= KÕã≤ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_»O [~°Q^Æ ∞Œ
HÍ|\˜ì nxx #=∞‡=K«∞Û. WHõ q∞yeOk `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ, [=∂`≥ W™ê¡g∞.
=∞=∞`å Éˇ#s˚ J*ˇO_® HÀãÖ "≥`∞« ‰õΩ`«∞#fl ~å[H©Ü∞« x~°∞^Àºy J#_»OÖ’
ãÖ^ÕÇ¨Ï"Õ∞g∞ ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ J*ˇO_® ^˘iH˜`Õ ^•xx xã¨ûOHÀK«OQÍ
"å_»∞‰õΩO@∞Ok. Ô~K«ÛQ˘\˜ì ÃÑOK«∞`«∞Ok. J~Ú`Õ JkèHÍ~° ÅHõ∆ºO QÆÅ
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ Wk ã¨~°fi„`å LO_Õ^Õ HÍ|\˜ì P"≥∞#∞ „Ñ¨`ÕºHÕz `«Ñ¨ÙÊ
Ñ¨@#ì Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . JkèHÍ~åxH˜ ^Œi^•Ñ¨ÙÅÖ’ ÖËx ~å¢ëêìÅÖ’ – PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ #ò ∞
XHõ L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞HÀ=K«∞Û – ã≤.Ñ≤.S(ZO) ‰õÄ_» WÖÏ<Õ KÕã∞¨ #Î fl^Œx Z=Ô~<· å
JO>Ë UO ã¨=∂^è•#O K≥áêÎ~°∞? WHõ [=∂`≥ W™ê¡g∞ QÆ∞iOz ÃÑ^ŒÌQÍ
K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=Åã≤# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . #Ok„QÍOÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞ HÀÖ’ÊQÆÅ ~Ô `· ∞« ÅÖ’
=Úã≤O¡ Å∞ ÃÑ^ŒãÌ O¨ YºÖ’ LO_»_O» =Å¡ "å~°∞ PO^Àà◊#Ö’ ÉèÏQÆO J~Ú#@∞ì<åflˆ~
QÍh "å=∞Ñ¨H∆õ „Ñ¨É∞íè `åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤ U^À ™êkèOKåÅ#fl ÅHõº∆ O "åà◊§‰õΩ ÖË^∞Œ .
#Ok„QÍOÖ’ „Ñ¨`ºÕ Hõ Pi÷Hõ =∞O_»e <≥ÅH˘ÖËÊ L^ÕâÌ º◊ O `«=∞‰õΩ ÖË^xŒ
K≥ÑÊ≤ <å ‰õÄ_» PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å#∞ P „QÍ=∂Å‰õΩ ~åhÜ«∞‰õΩO_»
Éè∫uHõ P@OHÍÅ∞ HõeÊOKå~°x ã≤.Ñ≤.S(ZO) <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JO@∞<åfl~°∞. U^À XHõ
~°HOõ QÍ ~å[H©Ü∞« OQÍ |uH˜ LO_®Å#fl `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ P~å@"Õ∞ `«ÑÊ¨ D
=ºuˆ~Hõ`Ö « ’ "Õ~ˆ Ug∞ ÖË^xŒ "å~°∞ J#^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl~°∞. `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ
ãÖQÆu Ñ¨H¯õ # ÃÑ_»^•O. ~Ô `· åOQÆO D Ç¨g∞x ãÖ^ÕÇÏ≤ OK«_O» ã¨ÇÏ≤ OK«~åx q+¨Ü∞« O
HÍQÆÅ^•? J_»O¤ ‰õΩÅ∞ `˘ÅyOK«∞HÀ=_»O HÀãÖ J@∞=O\˜ Ç¨g∞Å∞ W™êÎ~∞° QÍh
`˘ÅyáÈ~Ú# `«~∞° "å`« Hõ^Œä =∞m¡ "≥Ú^Œ\H˜ ˘ã¨∞OÎ ^Œx "å~°∞ J#∞=∂xOz LO>Ë
=∞# ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ =º=Ç¨~° â‹·ex ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ Jk
J¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ "≥Y· i JxÑ≤OK«∞HÀQÆÅ^•?
JO`«HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ „Ñ¨âfl◊ Uq∞@O>Ë, „Ñ¨`ºÕ Hõ Pi÷Hõ =∞O_»ex JHõ¯_»
<≥ÅH˘ÖËÊ L^ÕâÌ º◊ O ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞, áÈbã¨∞Å#∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ kOz #Ok„QÍO#∞
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À q=ÚHõOÎ KÕÜ∞« =Åã≤# J=ã¨~O° U"≥ÚzÛOk? JHõ¯_»∞#flk

H˘kÌ=∞Ok J=HÍâ◊"å^Œ∞Å∞, Ju"å^Œ∞Å∞ HõeÊOz# P@OHõ"∞Õ #x H˘OK≥O¿ãÑ¨Ù
J#∞‰õΩ<åfl ^•xx `˘ÅyOK«_®xH˜ `˘O^Œ~ˆ "≥ÚzÛOk? Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å∞,
„Ñ¨*Ï`«O„`« L^Œº=∂Å∞ D „Ñ¨âfl◊ #∞ KåÖÏ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ ÖË=n™ê~Ú. XHõ PO^Àà◊#,
ÖËHõ L^Œº=∞O ZO`« =¸~°Oö QÍ ÖË^• ZO`« J¿ÇÏ`«∞HõOQÍ LO^Œx „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
JxÑ≤Oz<å JO^Œ∞Ö’ ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒãÌ O¨ YºÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ^•x "≥∞_»Å∞ =OKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO ™ê=∂#º áœ~°∞Å „áê}ÏÅ∞
fÜ«∞QÆÅ^Œ∞ HÍ|\˜ì FÑ≤HQõ Í =º=Ç¨ÏiOK«_"» ∞Õ ã¨~Ô #· =∂~°Oæ Jx WÑ¨Ê\˜H˜ =O^Œ
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ =O^Œ ™ê~°∞¡ Jx LO\ÏO. „Ñ¨[Å =Å¡ =zÛ# ~å[H©Ü∞« Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç,
K«@Oì WzÛ# JkèHÍ~°O Jhfl LO_ç, W"Õg ÖËx"åà◊√¡ áêÅ#‰õΩ J_»∞Ñ¤ _¨ ∞» `«∞O>Ë
xã¨ûÇ¨Ü«∞OQÍ K«∂ã¨∂Î LO_çáÈ"åÖÏ J#fl L„HÀ+Ö `«Q^Æ xŒ K≥ÑÊ≤ L<åflO. D
Jaè„áêÜ«∞O`À ã≤.Ñ≤.S(ZO) "Õ~ˆ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ UH©Éqíè Oz LOk. `«#^•HÍ =KÕÛãïH˜
=∞izáÈÜÕ∞@@¡~Ú`Õ Jk x[=∞~Ú# UH©ÉÏè =O J#∞HÀQÆÅ=∂?
"åã¨Î="Õ∞q∞@O>Ë `«=∞‰õΩ W+¨ìO ÖËx PO^Àà◊#Å Ñ¨@¡, `«=∞#∞
=ºuˆ~HÕKÕ PO^Àà◊#Å Ñ¨@¡ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKåÅ#fl ã¨Ê$Ç¨Ï
ã≤.Ñ≤.S(ZO)ˆH HÍ^Œ∞, U Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH© ã¨∂„`«|^Œ"ú ∞≥ #ÿ J=QÍÇ¨Ï# HÍ^Œ∞.
J=ã¨~O° H˘nÌ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ã¨∂„`åÅ#∞ ™ê~°fi[h# ã¨∂„`åÅ∞QÍ „Ñ¨™êÎqOK«_O»
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ <Õ~∞° Û‰õΩ<åfl~Ú QÍh "åi ã≤^•úO`« J=QÍÇ¨Ï# Jk HÍ^Œ∞.
JO^Œ∞Ö’ =∂ˆ~Êg∞ ~åÖË^∞Œ . #Ok„QÍO [iy# H˘xfl QÆO@Å =º=kèÖ’<Õ –
=∂iÛ 14,1 5 =∞^èºŒ ~å„u – Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö £è ’x ~å}˜ÉÁkeÖ’ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
[iÑ≤# =∂~°}HÍO_» WOH˘Hõ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ W^Õ "åã¨"Î åxH˜ x^Œ~≈° #O. ã¨ÖÏfiA_»∞O
=∂"À~Úã¨∞Å ì J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ~Ú# ™ê^è•~°} Pk"åã¨∞ÅÃÑ·# Ju„‰õÄ~°"∞≥ #ÿ
Ç≤ÏOã¨, J}z"Õ`« „Ñ¨Ü∂≥ yOz# =∂@ "åã¨=Î "Õ∞. „Ñ¨`ºÕ HÕz, P ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO
`«∞áê‰õΩezÛ 'ÃãÊ+¨Öò áÈbãπ JkèHÍi— Jx <å=∞Hõ~°}O KÕã≤# ™êÜ«Ú^èŒ
ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ x~åÜ«Ú^èŒ áœ~°∞Å Ñ¨@¡ Ü«∞=∞Éè@ í ∞Å#fln "åã¨=Î "Õ∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ã¨ÖÏfiA_»∞O <åÜ«∞Hõ`åfixH© HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õÄ `Õ_® K«∂_»‰Ωõ O_»,
™ê^è•~°} ã¨ÖÏfiA_»∞O HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ (QÆ∞OÑ¨ÙÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ZO`« „‰õÄ~°OQÍ
=º=Ç¨ÏiOz#Ñ¨Ê\˜H)© `«=∞ J#∞K«~∞° ÅO`« ^Œ∞~°ƒÅ∞ÖË#h, `«=∞‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O áê„`«
L#fl Ñï}Ï=∂Å „Hõ=∞O "åix J@∞"≥·Ñ¨Ù xÅÉˇ\˜ìO^Œh QÆ∞iÎOK«‰õΩO_»
=¸‰õΩ=∞‡_ç „Ñ¨fHÍ~åxH˜ áêÅÊ_»_»O =∂"À~Úã¨∞ìÅ q^è•#O J~ÚOk.
^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _», =∞}˜H˘O@, WO[~°O, Z„~°É’~°∞, WÑ¨ÙÊ_»∞ ~å}˜ÉÁke Ñ¶∞¨ @#ÅÖ’

100 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ W@∞=O\˜ "åà◊§#∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ `«∞áê‰õΩÅ`À HÍeÛ,
=∞O^Œ∞áê`«~Å ° ∞ ÃÑ\˜ì ¿ÑeÛ, Q˘O`«∞Å∞ HÀã≤ K«Oáê~°∞. Wk qK«H} ∆õ HÀÖ’Ê~Ú#,
~å[H©Ü∞« qâı+¡ } ¨ H˘~°=_ç# „Ñ¨fHÍ~°O `«ÑÊ¨ q[˝`« QÆÅ ~å[H©Ü∞« K«~º° HÍ^Œ∞.
#Ok„QÍO‰õ Ω uiy=^•Ì O . =∞=∞`« Éˇ # s˚ P~å\Ïxfl ( Jk =\˜ ì
J=HÍâ◊"å^Œ"Õ∞#x ã≤.Ñ≤.S(ZO) xOkOz#Ñ¨Ê\˜H©) J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û HÍh
J~°~÷ Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ k a.*ˇ.Ñ≤, HÍO„ÔQãπ áêsìÅ PO^Àà◊#. QÆ∞[~å`ü #∞O_ç PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò
^•HÍ "åi „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ "ÕÅ ZHõ~åÅ ZãπW[_£Å‰õΩ Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
H˘O`« |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À, Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO ‰õΩ`«O„`«O`À ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =ÚÅ∞ ™êfinè#O
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~Ú. ‰õΩ`«O„`«O `«y#O`« KÕ`H« ÍHõ<À, ãÖ^Œ~ƒ° Où J#∞‰õÄeOK«H<õ À
|Å„Ñ¨Ü∂≥ QÍ<Õfl #∂~°∞âß`«O P„â◊~ÚOz# ã≤.Ñ≤.S (ZO) Ñ¨@¡ `å"≥∞=fi~°∂ KÕÜ∞« x
Ñ¨x U^À KÕã#≤ @∞ì "å~°∞ #\ÕK«_O» "≥Q@ Æ ∞ Ñ¨Ù\Õì KÕ K«~º° .
ZãπW[_£Å Éè∂í ¿ãHõ~} ° ‰õΩ XHõ Kåi„`«Hõ „Ñ¨`ºÕ Hõ`« LOk. WÑ¨Ê\˜=~°‰Ωõ
=¸‰õΩ=∞‡_ç Éè∂í ¿ãHõ~} ° h\˜áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰Ωõ Å ì HÀã¨"∞Õ Z‰õΩ¯= [iyOk. Jq
„Ñ¨ ^ è • #OQÍ Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ L<åfl~Ú. JO^Œ ∞ =Å¡ „Ñ¨ ^ è • #OQÍ
x~åfiã≤`∞« Å~ÚOk Pk"åã¨∞ÖË. Pk"åã¨∞Å∞ ^Õâ◊ [<åÉèÏÖ’ Hˆ =ÅO 8 âß`«O
HÍQÍ, „áê*ˇ‰Ωõ Å ì HÕ^Œ x~åfiã≤`∞« Å~Ú# "åiÖ’ 40 âß`«O ÃÑ·QÍ "åˆ~##flk Z=fi~°∂
HÍ^Œ#_®xH˜ ™êÇ¨ÏãÖ KÕÜ∞« x "åã¨=Î O. Pk"åã¨∞Å∞ ãÖÑ¶∞¨ \˜`"« ∞≥ `ÿ Õ QÆ\áì˜ È~å@"Õ∞
KÕÜ∞« QÆÅ~°∞ QÍh "å~°∞ ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« HÍ=_®xH˜ J<ÕHõ P@OHÍÅ∞<åfl~Ú.
WÑ¨ÙÊ_»∞ "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\™˜ êiQÍ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’ ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î =¸‰õΩ=∞‡_ç
Éè∂í ¿ãHõ~} ° [~°∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. XˆH ^ŒQ~æÆ ° J<ÕHõ „QÍ=∂Å#∞ "≥Ú`«OÎ QÍ<Õ MÏm
KÕ~Úã¨∞Î<åfl~°∞. =~åæÅ∞QÍ, ‰õΩÖÏÅ∞QÍ, ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞QÍ q_çáÈ~Ú#
„QÍ=∂ÅÖ’ Kå}HõºO „Ñ¨^Œi≈Oz D Éèí∂¿ãHõ~°} ™êyOK«∞HÀQÆÅ~°∞QÍh U
HÍ~°}OQÍ#~Ú<å „QÍ=∞ã¨∞Å Î O`å XHõ>`ÿˇ Õ – g~°∞ Pk"åã¨∞ÅÖÏQÆ ™ê=∂lHõOQÍ
Pi÷HOõ QÍ ^Œ∞~°ƒÅ∞Å∞ HÍ~°∞, ~å[H©Ü∞« OQÍ XO@i HÍ~°∞ – Jk ÃÑ^ŒÌ „ÑüÑ¶∞¨ @#‰õΩ
^•i fÜ«∞QÆÅ^Œ∞, ~°HáÎõ ê`«O [~°QQÆ Å Æ ^Œ∞. #Ok„QÍO nxH˜ "≥Ú^Œ\˜ L^•Ç¨Ï~°}Ë
`«ÑÊ¨ Hˆ =ÅO ÉˇOQÍÖòÖ’ =∂„`«"∞Õ [~°QQÆ Å Æ Ñ¶∞¨ @# HÍ^Œx a.*ˇ.Ñ≤, HÍO„ÔQãπÅ∞
QÆ∞iÎOz#@ì~Ú`Õ J=HÍâ◊"å^ŒÑÙ¨ PO^Àà◊# q_çzÃÑ\ì̃ ZãπW[_£Å QÆ∞iOz
H˘O`«~Ú<å Ñ¨Ù#~åÖ’K«# KÕÜ∞« _»O ™ê^èºŒ =∞=Ù`«∞O^Õ"∂≥ .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
18 =∂iÛ 2007

NHÍ‰õΩà◊ L^Œº=∞O:
Éèíq+¨º`üÃÑ· K«~°Û#∞ ˆ~ÔHuÎOzOk
qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅ Ñ¶e¨ `åÅ QÆ∞iOz qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å#∞ J_çy`Õ ~å[H©Ü∞«
HÀ}O #∞O_ç ["å|∞ "≥`∞« ‰õΩ`å~°∞. P áÈ~å@O J#∞ãïOz#
=ÓºÇ¨ÏO Ñ¶¨Å=O`«"≥∞ÿ#^•, qÑ¨¡= ÅH∆Íºxfl Jk =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞‰õΩáÈ~ÚO^• W`åºk „Ñ¨âfl◊ Å∞ "Õã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞.
D „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ ["å|∞ "Õ~ˆ HÀ}O #∞O_ç ‰õÄ_» K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û.
áÈ~å\ÏÅ#∞ J}K«_®xH˜ ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ JO`« |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO
KÕã≤# „Ñ¨Éèí∞`«fiO P áÈ~å\ÏÅ∞ uiy |ÅO Ñ¨ÙOAHÀ‰õΩO_®
LO_»_®xH˜ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì ãÖã¨¯~°}Å∞† WHõ ÃÑ`«#Î O ™êQÆ^xŒ QÆ∞iÎOz#
ÃÑ`«OÎ ^•s =~åæÅ∞ J#∞ãïOKÕ H˘`«Î áÈHõ_Å » ∞† „Ñ¨[Å‰õΩ U_»=_»"∞Õ
HÍ^Œ∞ u~°Q|Æ _»_=» ¸ KÕ`#« =Ù#x QÆ∞iÎOKåHõ ã¨=∂[O JÅ=~°K∞« ‰õΩ<Õ
P^Œ~° ÉèÏ==Ú† W=hfl „Ñ¨[Å rq`«OÃÑ·# „Ñ¨ÉÏè =O "Õ¿ã Ñ¶e¨ `åÖË.
„QÍg∞} ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å‰õΩ ãÖ|OkèOz =∞# ~å¢+¨ìOÖ’
„Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÑ\
¨ #ì˜ J<ÕHõ ãÖã¨¯~°}Å∞ 1970ÅÖ’ =KåÛ~Ú. "å\˜Ö’
Pk"åã¨∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz#q „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O #∞O_ç
Ñ¨Ù\˜ì#q HÍQÍ `«H˜¯#q KåÖÏ=~°‰õΩ #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∂xfl
~å[H©Ü∞« OQÍ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ KÕÑ\ ¨ #ì˜ q. =∞# ^ÕâO◊ Ö’ "≥Ú^Œ\˜
q_»`« Éè∂í QÆi+¨ì Ñïq∞u (ã‘eOQ∑) K«\ÏìÅ#∞ qq^èŒ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞
1950ÖÖ’ KÕÜ∞« QÍ, ã‘eOQ∑ `«yOæ z# ~Ô O_»= q_»`« K«\ÏìÅ#∞
#HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O Ñ¶e¨ `«OQÍ<Õ KÕÑ\ ¨ Ïì=∞x HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞

ã¨fiÜ«∞OQÍ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl~°∞. Jk `«# =ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù Ñ¶ë`«"Õ∞#x Ñ≤.q.
#~°ãO≤ Ç¨~å=Ù QÆ~fi° OQÍ ‰õÄ_» K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åfl~°∞. ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Éè∂í =ÚÅ∞ ÑÖK«Háõ È`Õ
Ç¨Ïi`« qÑ¨=¡ O Z„~°|_Õ „Ñ¨=∂^ŒO LO^Œx QÆ∞iÎOz#@∞ì ‰õÄ_» "å~°∞ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ<åfl~°∞.
NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O Pk"åã‘ áÈ~å@O HÍ=_»O =Å¡ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å
"Õ∞Å∞HÀãÖ „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨`ÕºHõOQÍ H˘xfl ãÖã¨¯~°}Å∞ KÕÑ¨@ìHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞.
Pk"åã¨∞Å∞ `«=∞‰õΩ =~°OQÍ ÉèÏqOKÕ '=<£ PÑ¶π Ãã"≥h—ì (1/70) ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £
nxÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ#k. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_» Pk"åã‘ Éèí∂=ÚÅ#∞
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« _®xfl xÜ«∞O„uOKÕ K«@Oì LO_çOk. J~Ú`Õ
Jk |ÅÇ‘Ï#OQÍ LO_çOk. HõÖHˇ ~ìõ ü (U*ˇO\ò) J#∞=∞u`À H˘#∞QÀÅ∞ KÕ¿ã
J=HÍâ◊O LO_çOk. '=<£ PÑ¶π Ãã"≥h—ì ^•xx `˘ÅyOK«_"» ∞Õ HÍHõ =∞iH˘xfl
H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ ‰õÄ_» `≥zÛOk. JÑ¨Ê\˜Hˆ U*ˇhûÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ KåÖÏ
Éè∂í q∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞ HÍ|\˜ì WHõ "åà◊√§ Éè∂í q∞x á⁄O^ŒÖ‰Ë Ωõ O_® KÕãO≤ ^Œk.
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ yi[#∞Å #∞O_Õ HÍ^Œ∞, yi[<Õ`~« ∞° Å #∞O_ô, „Ñ¨É∞íè `«fiO #∞O_ô
‰õÄ_» Éè∂í q∞ á⁄O^Œ_®xH˜ gÅ∞ ÖË‰Ωõ O_® KÕãO≤ ^Œk. Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÃÑ·
qKå~°}Å∞ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_» JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ [iQÍ~Ú QÍh 1970 `«~∞° "å`Õ
ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Hˆ ã¨∞Å∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» [iyOk. JkèHõ ÉèÏQÆO Hˆ ã¨∞Å∞ yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ =Úyã≤#Ñ¨Ê\˜H© 1 ÅHõ∆ 30 "ÕÅ ZHõ~åÅ ^•HÍ yi[<Õ`~« ∞° Å
#∞O_ç „Ñ¨É∞íè `«fiO ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ=_»O [iyOk.
S\˜_Uç U~åÊ@∞ ‰õÄ_» NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O Ñ¶e¨ `«"∞Õ . XHõ¯ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ Ö
ò ’<Õ
HÍ^Œ∞, 'U*ˇhû— L#fl Jxfl ~å¢ëêìÅÖ’#∂ S\˜_Uç Å∞ U~åÊ@Ü«∂º~Ú. áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÍxH˜ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿáÈ~Ú# Jqhu =Å¡ PtOz#O`« Ñ¶ë`«O
~åHõáÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H© q^Œº, =º=™êÜ«∞O, ã¨fiÜ«∞O Láêkè Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú#
~°OQÍÖ’¡ S\˜_Uç =Å¡ "Õ∞Å∞ [iyO^Œ<Õ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û. =∞# ~å¢+Öì Ö’<≥`· Õ U*ˇhû
„áêO`«OÖ’ áêÅ# Ü«∂=`«∞Î S\˜_Uç ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∞O_»_O» =Å¡ ã¨=∞ã¨ºÅ∞
K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=_®xH©, Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH© áêÅ# JO^Œ∞ÉÏ\’¡H˜ =zÛ#@¡~ÚOk.
ã¨=∂[O q+¨Ü∂« xH˘¿ãÎ Pk"åã¨∞Å Ñ¨@¡ K«∞ÅHõ# ÉèÏ=O, UO KÕã<≤ å
K≥Å∞¡`∞« O^Œ<Õ JÇ¨ÏOHÍ~°O W`«~° =~åæÅÖ’ `«QÍæÜ∞« <Õ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û. NHÍ‰õΩà◊
áÈ~å@O`À Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ áÈ~å\ÏÅ∞ Pk"åã‘ Ü«Ú=`«‰Ωõ
|Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑO¨ K«ÑÙ¨ `«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ `≥iKå~Ú. qÑ¨=¡ O K«∂Ñ≤Oz# „Ñ¨ÑO¨ K«"∞Õ HÍHõ
WOHÍ KåÖÏ "åi J#∞Éè=í OÖ’H˜ =zÛOk. "Õ∞ÖÁ¯eÑ≤# "å~°∞ L^ÕtÌ Oz# ^•xfl

q∞Oz# "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ñ¨Ù =zÛOk. `å=Ú Uq∞\˜, `«=∞ Éèqí `« Uq∞\˜ J#fl K«~Û°
"åiÖ’ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. P K«~Û° qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ L^ÕtÌ Oz# kâ◊Ö’ ™êQÆ‰Ωõ <åfl
ã¨~ˆ Pk"åã¨∞ÅHõ~Ú`Õ KåÖÏ "Õ∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ k. áÈ~å\ÏÅ Ñ¶e¨ `«OQÍ =zÛ#
ãÖã¨¯~°}ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ, U*ˇhû q^•ºÅÜ«∂ÅÖ’x J^è•ºÑ¨Hõ Ñ¨^=Œ ÙÅ∞ #∂\˜H˜
#∂~°∞ âß`«O Pk"åã¨∞ÅˆH i[~üfi HÍ=_»O =Å¡ XHõ Pk"åã‘ "Õ∞^è•q =~°Oæ
U~°Ê_çOk. P =~°Oæ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å Éèqí +¨º`«∞‰Î Ωõ ãÖ|OkèOz# K«~Û° Ö’ x~å‚Ü∞« Hõ
áê„`« =Ç≤ÏOK«_O» WÑ¨Ê\˜Hˆ "≥Ú^ŒÖO·ˇ k.
PO„^èŒ*’ºu Pk"å~°O J#∞|O^èŒO

28 JHÀì|~ü 2007
'ã≤HÀ¯Å∞ <≥QÆà◊§‰õΩ #ÅÉèíÜÕ∞ºà◊√§— ji¬Hõ`À =zÛ# Hõ=~ü™ÈìsÖ’ ÉèÏQÆO.

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O
#HõûÖˇ\· ò L^Œº=∂xH˜ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ <ÕÑ^¨ ºŒä O LO^Œx JO@∂
LO\ÏO. <ÕÑ^¨ ºŒä O L#fl=∂@ "åã¨=Î "Õ∞ HÍh P <ÕÑ^¨ ºŒä O #∞OKÕ
<Õ~°∞QÍ P L^Œº=∞O Ñ¨Ù@ìÖ^Ë ∞Œ . ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ <ÕÑ^¨ ºŒä O XHõ
ãÖ^Œ~ƒ° Où . ^•x`À áê@∞ ~å[H©Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« O ‰õÄ_» XHõ ãÖ^Œ~ƒ° Où .
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨=¡ O ÖË^• ™È+ëã¨∞ì ÑïáêÅ#, ™È+ëã¨∞ì
ã¨=∂[O J<Õq áê~°¡"≥∞O@s ÑÖ^ä• ^•fi~å ~å=Ù, "å\˜ HÀãÖ
„Ñ¨`º« HõO∆ QÍ<Õ ™êÜ«Ú^èáŒ È~å@O J=ã¨~O° J<Õ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀHõáÈ`Õ
#Hõûe[O =KÕÛk HÍ^Œ∞. HÍh P x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞ ^•xH˜ HÍ~°}O HÍ^Œ∞. Jk
~å[H©Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« O. XHõ ™ê=∂lHõ ãÖ^Œ~ƒ° Où ‰õÄ_» LO_çOk. Ñ¨tÛ=∞
ÉˇOQÍÖò, cÇ¨~üÅ q+¨Ü∞« O JÖÏ LOz`Õ PO„^„Œè Ñ^¨ âÕ ‰ò Ωõ =KÕÛ@Ñ¨Ê\˜H˜
~Ô O_»∞ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ ãÖ^Œ~åƒùÅ∞<åfl~Ú.
XHõ\,˜ Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ L#fl Ñïã≤`÷ ∞« Å∞. ~Ô O_»=k
`≥ÅOQÍ} "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’ W"åfià◊ =∞#O TÇ≤ÏOK«Ö#Ë @∞
=O\˜ f„="≥∞#ÿ Ñ¶Ó¨ º_»Öò ^ÀÑ≤_,ç ‰õΩÅÃÑ`«#Î O. ~Ô O_À =¸_À ‰õΩÖÏÅ
"åà◊√§ Pi÷HOõ QÍ, ~å[H©Ü∞« OQÍ =∂„`«"∞Õ HÍ‰õΩO_®, ™ê=∂lHõOQÍ
‰õÄ_» ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ „Ñ¨[Å „â◊=∞#∞, "åà◊§ P`«‡Q“~°"åxfl `«=∞ QÆ∞Ñ≤Ê\’¡
ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl Ñïã≤u÷ . D ~Ô O_»∂ LO_Õq.
Pk"åã‘ „áêO`åÅ =∂@H˘¿ãÎ W"åfià◊ =∞#O Pk"åã¨∞Å
Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iOz „Ñ¨^•è #OQÍ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞#fl q+¨Ü∂« ÖËg P

~ÀAÖ’¡ ÖË=Ù. x*ÏxH˜ J=hfl ‰õÄ_» NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O Ñ¶e¨ `«"∞Õ . NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O
=Å¡ =zÛ#@∞=O\˜ „Ñ¨`º« Hõ∆ „Ñ¨Ü∂≥ [#O Uq∞\© JO>Ë 1/70 K«@Oì , S\˜_Zç
ÖÏO\˜ =º=ã¨÷Å U~åÊ@∞, yi[# ã¨Ç¨ÏHÍ~° HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡ Ñ¨\˜+¨ìO HÍ=_»O.
"å\˜HÀãÖ #HõûÖˇ@ · ∞¡ áÈ~å@O K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ HÍh "åà◊§ áÈ~å@ Ñ¶e¨ `åÖË Jq.
JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ ~°H} ∆õ QÍx, Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞QÍx
KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=QÍ LO_Õq, <å=∞=∂„`«OQÍ<Õ LO_Õq. Jq ‰õÄ_» J=∞ÅÜÕ∞ºq
HÍ=Ù.
`≥ÅOQÍ} q+¨Ü∂« xH˘¿ãÎ =ÚYºOQÍ ~Ô O_»∞ =¸_»∞ ‰õΩÖÏÅ – "≥Å=∞,
~Ô _ç,¤ „ÉÏÇ¨Ï‡} – PkèÑ`¨ º« O ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ LO_Õk. `«‰Ωõ ¯= ‰õÄe W=fi_»=∞<Õ^Õ
HÍ^Œ∞, Jxfl ~°HÍÅ „â◊=∞ ^ÀÑ≤_ô – =∂=¸Å∞QÍ Ñ¶Ó¨ º_»Öò J<Õ =∂@ "å_»`åO
=∞#O – KåÖÏ qã¨$Î `«OQÍ LO_Õk. `≥ÅOQÍ} "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’ #HõûÖˇ\ · ò
L^Œº=∞O „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# Ñ¶ë`«O D ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•Å#∞ `«Å¡„HÕ^Œ∞Å∞
K≥Ü∞« º_»O. 25 – 30 ãÖ=`«û~åÅ HÕ^Œ `≥ÅOQÍ}#∞ K«∂ã≤#@∞=O\˜ "åà◊√§,
JHõ¯_» „|uH˜#@∞=O\˜ "åà◊√§ D =∂~°∞Ê#∞ ã¨Ê+Öì QÍ QÆ∞iÎOK«QÅ Æ ~°∞. ™ê=∂lHõ
ãÖ|O^è•ÅÖ’ =zÛ# =∂~°∞Ê =Å¡ <À~°∞ÖËx "åà◊√§ <À~°∞#fl"åà◊§Ü«∂º~°∞. =∂‰õΩ
KåÖÏ <À~°∞Ok J#∞‰õΩ#fl "åà◊√§ „QÍ=∂ÖË q_çzÃÑ\˜ì "≥o§áÈÜÕ∞ Ñïã≤u÷ =zÛOk.
<å ^Œ$+≤ìÖ’ #HõûÖˇ·@∞¡ ™êkèOz# D ™ê=∂lHõ q[Ü«∞O z~°™ê÷~ÚQÍ
xezáÈÜÕ∞@@∞=O\˜ HõO„\˜|∂º+¨<.£ <À~°∞ÖËx „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ P`«‡Q“~°"åxfl,
<À~°∞#∞ WKåÛ~°∞.
J~Ú`Õ "åi =Å¡ Pi÷Hõ „Ñ¨Ü∂≥ [#O ZO`˘zÛO^À K≥ÑÊ¨ ÖË=Ú. ZO^Œ∞HõO>Ë
`«=∞ áÈ~å@O „Ñ¨^•è #OQÍ Éè∂í q∞ HÀãÖ Jx #HõûÖˇ@ · ∞¡ ÉèÏqOz#Ñ¨Ê\˜H,© U*ˇhû
„áêO`åÅÖ’, JO>Ë Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ "åà◊√¡ Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å #∞Oz
Éèí∂=ÚÅ∞ ÃÑ^ŒÌQÍ ÖÏHÀ¯ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. HÍx „Ñ¨Éèí∞`«fi Pnè#OÖ’x J@g
Éèí∂=ÚÅ#∞ =∞@∞ì‰õΩ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î<Õ Pk"åã¨∞Å‰õΩ P<å_»∞ "åà◊√§
ÑÖK«QÆeˆQ~°∞. J_»q H˘@∞ìH˘x Pk"åã¨∞Å∞ P Éèí∂=ÚÖ’¡ =º=™êÜ«∞O
KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. JO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ x~°ƒO^èOŒ ‰õÄ_» J#∞Éèqí OKå~°∞. Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ J@g
âßY"åà◊√§, áÈbã¨∞Å∞ "åà◊§g∞^Œ Ñ¨__» O» , H˘@ì_O» , `«#fl_»O, Wà◊√§ HÍÅÉˇ@_ì O» ,
ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ@ì_»O [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO_çOk. W"åfià◊ H˘`«ÎQÍ =zÛ#@∞=O\˜
J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì Ñ¶e¨ `«OQÍ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O ^•fi~å ™êkèOK«∞‰õΩ#fl@∞=O\˜
P J_»q Éè∂í q∞H˜ Pk"åã¨∞Å∞ |Ç¨ïâß Ñ¨\Ïì á⁄O^ŒQÅ Æ ~°∞. JO^Œ~∂° HÍHõáÈ~Ú<å

H˘O`«=∞O^Œ~Ú<å á⁄O^Œ∞`å~°∞. P ~°HOõ QÍ J^˘Hõ q[Ü«∞OQÍ – K«@Ñì ~¨ =° ∞~Ú#
q[Ü«∞OQÍ – ‰õÄ_» K≥Ñ¨ÙÊHÀ=K«∞Û, L^Œº=∞O #_çÑ≤# "åà◊§ L^ÕÌâ◊ºO Jk
HÍHõáÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H.©
"≥∞ÿ^•# „áêO`åÅÖ’ =∂„`«O Éèí∂q∞ áÈ~å@O ÃÑ^ŒÌQÍ [iyO^Œx
K≥ÑÊ¨ ÖË=Ú. ZO`«"∞Õ ~°H~õ Ú`Õ ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞O^Œ<À, ™ê^èºŒ O HÍ"åÅx "åà◊√§
ÉèÏqOKå~À ^•O\’¡ XHõ z#fl x+¨ÊuÎ =∂„`«"∞Õ "åã¨"Î åxH˜ ™ê^èºŒ =∞~ÚºOk.
Jk ‰õÄ_» Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ P Éè∂í =ÚÅ∞ q_çzÃÑ\˜ì "≥o§áÈ=_»O =Å¡ =∂„`«"∞Õ
[iyOk. J~Ú`Õ ^•xx ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ÑÖK«_»O QÍh, "åà◊√¡ ^•xx
xÅÉˇ@∞ìHÀ=_»O QÍh [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . x*ÏxH˜ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Éè∂í ÑÖÑ¨HOõ #HõûÖˇ@
· ¡ ^•fi~å
[~°Q‰Æ Äõ _»^#Œ ∞‰õΩO>Ë „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# ^•fi~å KÕã≤ LO_»=K«∞Û#∞... `«<Õ Ñ¨\ÏìezÛ
LO_»=K«∞Û#∞... ã‘eOQ∑ K«\ÏìÅ∞ ã¨„Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞KÕã≤ P Éè∂í q∞x `å<Õ
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÑÖz LO_»=K«∞Û. HÍx P Ñ¨x KÕ¿ãÎ #HõûÖˇ@ · ‰¡ Ωõ q[Ü«∞O J=Ù`«∞Ok
J<Õ@@∞=O\˜ XHõ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ ÉèÏ=#`À KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . P Éè∂í =ÚÅO`å ‰õÄ_» c_»∞ÃÑ>Ëì
Ñïã≤u÷ HõeÊOzOk. W"åfioìH© H˘xfl "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ c_»∞Ñ¨_Õ L<åfl~Ú `≥ÅOQÍ}
lÖÏ¡ÅÖ’. HÍ|\˜ì ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Éè∂í q∞ KåÖÏ =zÛO^Œx K≥ÑÊ¨ ÖË=Ú. Éè∂í ™êfi=ÚÅ
Éèí∂=ÚÅ∞ QÍh, „Ñ¨Éèí∞`«fi Éèí∂=ÚÅ∞ QÍh "å~°∞ H˘O`«"Õ∞~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞
P„Hõq∞OK«∞HÀQÆeQÍ~°∞.
#HõûÖˇ@
· ¡ =Å¡ ‰õÄe ~ˆ @∞¡, `«∞xHÍ‰õΩ ~ˆ @∞¡ H˘O`« ÃÑiQÍ~Ú QÍh, |Ç¨ïâß
Jq W`«~°„`å ‰õÄ_» ÃÑiy LO_Õ"Õ"≥∂! „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# q[Ü«∞O =∂„`«O
™êfiÉèÏqHõOQÍ H˘O^Œ~°∞ Z‰õΩ¯=, H˘O^Œ~°∞ `«‰õΩ¯= J<Õ@@∞=O\˜ Ñ¶¨Óº_»Öò
ÉèÏ=*ÏÖÏxfl `«Å„¡ HÕ^Œ∞Å∞ KÕÜ∞« _»O. =∂Å, =∂kQÆ, a.ã≤. ‰õΩÖÏÅ∞, Pk"åã‘
„Ñ¨*ÏhHõO JO^Œ~∂° "Õ∞=¸ =∞#∞+¨µÅ"Õ∞, JO^Œ~O° ã¨=∂#∞Å"Õ∞, "Õ∞=¸
x~°Ü‚ ∂« Å∞ KÕ™êÎ=Ú, Uk =∞OKÀ Uk K≥_À K≥|∞`å=Ú Jx K≥ÑÊ¨ QÆÅ P`«‡^è~·≥ åºxfl
P L^Œº=∞O W=fiQÆeyOk. Jk KåÖÏ áêl\˜"£ HõO„\˜|∂º+¨<.£
Z\ÁpÛ W^ŒO`å ‰õÄ_» XHõ ~å[H©Ü∞« =ÓºÇ¨ÏOÖ’ JO`«~åƒùQOÆ QÍ [iyOk.
JÖÏ [~°Q‰Æ Äõ _»^xŒ HÍ^Œ∞QÍh, [iy# =∂@ "åã¨=Î O. [~°Q˘KåÛ, [~°Q‰Æ Äõ _»^•
J<Õk WHõ¯_» q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. [iyOk. P =ÓºÇ¨ÏO Uq∞\© J#O>Ë W@∞=O\˜
z#fl z#fl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂áÈ`Õ ã¨=∂[O =∂~°∞`«∞O^• JO>Ë =∂~°^∞Œ .
D =∂~°∞ÊÅhfl ÉèÏ~°`~« å*ÏºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ XHõ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl xi‡OKÕ,
^•xx ‰õÄÅ^Àã≤ „Ñ¨*Ï~å*Ïºxfl xi‡OKÕ „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ J#fl =∂"À~Úã¨∞Å ì

– W"åfià◊ =∂"À~Úã¨∞Å ì O@∞<åflO "åà◊§#∞, P ~ÀAÅÖ’ #HõûÖˇ\ · ò áêsìÅ<Õk
ZO.ZÖò áêsìÅ<Õk – J=QÍÇ¨Ï#Ö’ JO`«~åƒùQOÆ QÍ [iQÍ~Ú. ^•x =ÖË¡ "åà◊√§
Ç≤ÏOã¨#∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O» , ãÖ^Œ~åƒùxH˜ J=ã¨~=° ∞~Ú# ^•xH˜ q∞Oz ‰õÄ_»
„Ñ¨Ü≥∂yOK«_»O [iyOk. ZO^Œ∞HõO>Ë "åiH˜ XHõ ~å[H©Ü«∞ ÅHõ∆ºO ^•xH˜
J#∞|O^èOŒ QÍ LOk HÍ|\˜.ì
„Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_» nxx Hˆ =ÅO ¿Ñ^ŒÅ áÈ~å@OQÍ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . ^•x
"≥#‰õΩ#fl@∞=O\˜ ~å[H©Ü∞« áÈ~å\Ïxfl ÅHõº∆ OQÍ ÃÑ@∞ìH˘<Õ KåÖÏ f„="≥∞#ÿ
J}z"Õ`#« ∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOzOk. x*ÏxH˜ #HõûÖˇ@ · ∞¡ WOHÍ ÃÑ^ŒQÌ Í Ç≤ÏOã¨ KÕÜ∞« _»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ìHõ =ÚO^Õ P Ñ¨x KÕãO≤ k. Jk ‰õÄ_» "åà◊√§ „Ñ¨^•è #OQÍ ~Ô `· ∞« ‰õÄb
ãÖÑ¶∂¨ Å∞, yi[# ãÖÑ¶∂¨ Å ^•fi~å Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl HÍÅOÖ’<Õ. =∞Ç¨ J~Ú`Õ
ZÑ¨ÙÊ_≥<· å XHõ <å@∞ÉÏO|∞ `«ÑÊ¨ "åà◊√¡ JÑ¨Ê\˜H˜ "Õ~ˆ PÜ«Ú^è•Å∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ
"åà◊√§ HÍ^Œ∞. J~Ú<å JÑ¨Ê\˜ Ñïã≤÷`«∞Å`À Ug∞ ãÖ|O^èŒO ÖË#@∞=O\˜
x~°ƒO^è•xfl „Ñ¨Ü∂≥ yOKå~°∞. „QÍ=∂Ö’¡ áÈbã¨∞ HÍºOÑ¨ÙÅ∞ ÃÑ\˜,ì qÑ¨s`«OQÍ
z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ ÃÑ\˜,ì ‰õÄeˆ~@∞¡ ÃÑOK«=∞x J_çy#"åà◊§#∞, Éè∂í =ÚÅ∞ ÑÖK«=∞x
J_çy# "åà◊§#∞, ^˘~°Å ÃÑ`«<Î åxfl =ºuˆ~HÕz# "åà◊§#∞ KåÖÏ Ç≤ÏOã≤OKå~°∞.
=~°OQÆÖòÖ’ "Õ∞=Ú P ~ÀAÅÖ’ g\˜x „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ K«∂™ê=Ú. =~°OQÆÖò,
HõsO#QÆ~Å ü Ö’ Z=Ô~<· å 'Uq∞\˜ WO`« x~°ƒO^èOŒ ? ZO^Œ∞‰õΩ?— Jx J_çy`Õ
„Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° ["åÉËg∞ ÖË^∞Œ QÍh, XHõ n~°…HÍÅ ~å[H©Ü∞« ÅHõº∆ O "åi
x~°ƒO^èOŒ "≥#HÍÅ∞O_çOk. #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O |ÅÑ¨_‰» Äõ _»^∞Œ . n~°…HÍÅOÖ’
„Ñ¨É∞íè `«fi ÑïáêÅ<å Éè„í ^Œ`‰« Ωõ Jk ÉèOí QÆH~õ O° J=Ù`«∞Ok, #+¨Hì ~õ O° J=Ù`«∞Ok,
Ç¨x KÕã∞¨ OÎ k J<Õ L^ÕâÌ º◊ O`À KÕâß~°∞. KåÖÏ ^Œ∂~°O "≥o§O^Œk.
JHõ¯_» "≥Ú^ŒÅ~Ú – JO>Ë „Ñ¨[ÅÖ’ Ñ¨xKÕã∂¨ ,Î „Ñ¨*Ï ãÖÑ¶∂¨ Å ^•fi~å
Ñ¨xKÕã∂¨ ,Î Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’#~Ú<å, =~°OQÆÖ,ò HõsO#QÆ~,ü x*Ï=∂ÉÏ^£,
"≥∞^ŒHÖ ± ÏO\˜ lÖÏ¡Å "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’#~Ú<å "å~°∞ „Ñ¨[Å‰õΩ =∂#ã≤Hõ
|ÖÏhfl, ™ê=∂lHõ ã¨=∂#`«#∂, H˘O`«"Õ∞~°‰õΩ Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∂
Wã¨∞#Î fl@∞=O\˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ KåÖÏ f„="≥∞#ÿ @∞=O\˜ J}z"Õ`#« ∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO
„Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O» `À |Ç¨ïâß XHõ x~°Ü ‚ ∞« O – ^•xx U ~°HOõ QÍ Z^Œ∞~À¯"åÅ<Õ
x~°Ü‚ ∞« O "åà◊√§ KÕâß~°∞. Jk KåÖÏ H©ÅHõO. |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À uÑ≤ÊH˘\Ïìe, ^≥|ƒ#∞
^≥|ƒ`À uÑ≤Ê H˘\Ïìe J<Õ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»O, P x~°Ü ‚ ∂« xfl J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»O
[iyOk. ^•x`À „Hõ=∞OQÍ "åi PÜ«Ú^èŒ ãÖÑüÎ ÃÑ~°QÆ_»=¸, =∞ixfl

PÜ«Ú^è•Å#∞ "åà◊√§ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_=» ¸ [iyOk. „Ñ¨É∞íè `«fiO HõhãÖ JÑ¨Ê\˜HÔ <· å
'<Õ#∞ `«ÑÙ¨ Ê KÕâß#∞, <Õ#∞ KÕã#≤ `«ÑÙ¨ Ê =Å¡ "åà◊√§ uiy ^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ∞
ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞, Wk „áê}ÏxH˜, rq`åÅH˜ Ç¨x Hõeyã¨∞OÎ k HÍ|\˜ì "≥#H˜¯ `«Q∞Æ ^æ •O—
J#∞HÀÖË^∞Œ . x~°ƒO^è•xfl =∞iO`« ÃÑOzOk. Ü«∂O\© #HõûÖˇ\ · ò ™ê¯fi_»∞¡ U~åÊ@∞
KÕãO≤ k. =∂=¸Å∞QÍ =∞ã¨¯\òÅ∞ =∂„`«"∞Õ LO_Õ áÈbã¨∞¿ãì+<¨ Å £ Ö’ „Hõ=∞OQÍ
ÃãÖòÊù Ö’_çOQ∑ ~Ô Ñ· Ö ≤¶ ûò , WOH˘O`« HÍÅO `«~∞° "å`« Z.ÔH–47Å∞ =KåÛ~Ú. "åà◊¥§
J@∞=O\˜ PÜ«Ú^è•ÖËfl ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JO>Ë „Ñ¨É∞íè `«fi J}z"Õ`#« ∞ WHõ¯_»
„áê~°OÉèOí QÍ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ=K«∞Û<Õ"∂≥ QÍh, P J}z"Õ`#« ∞ Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ "åà◊√§
ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~°Oæ , ^•xx Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~°Oæ ,
uiy "åà◊√§ ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~°Oæ ... W^˘Hõ =ÅÜ«∂xfl `«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ KåÖÏ ^Œ∂~°O
fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk.
W"åfià◊ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O – `å`å¯eHõOQÍ<Õ HÍ=K«∞Û – WO`«QÍ ZÑ¨ÙÊ_»∂
QÆÒ« Ö’ ^≥|ƒu#ÖË^∞Œ . HÍh JO`«=∂„`«O`À J~ÚáÈ~ÚO^Œx ‰õÄ_» Ug∞ HÍ^Œ∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë XHõÑÊ¨ \˜ Ñïã≤u÷ U"≥∂QÍh, QÆ`« Ñ¨k¿ÇÏ#∞ Ñ¨^ÇŒ ¨ ~°∞ ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ J#∞ãïã¨∞#Î fl@∞=O\˜ q^è•<åÅ∞ Z\Ï¡ L<åflÜ«∞O>Ë – =∂‰õΩ ÉÏQÍ
*Ï˝ÑH¨ Oõ ... "≥Ú^Œ\’¡ "Õ∞=Ú Z<£H“O@~°∞,¡ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ `«ÑÙ¨ Ê J#flÑ¨ÙÊ_»∞ "åà◊√§
Ç≤ÏOã¨ KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO ZO^Œ∞‰õΩ KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ Jx QÆ\Qì˜ Í "å^Œ# ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl
=~åæÅ∞ ‰õÄ_» W"åfià◊, „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ q^è•<åÅ∞ D q^èŒOQÍ LO>Ë K≥Ü«∞ºHõ
UO*Ë™êÎ~∞° J<Õ@@∞=O\˜ XHõ =¸_£Ö’H˜ =ã¨∞<Î åfl~°∞. QÆ`« 30 ãÖ=`«û~åÅ`À
áÈe¿ãÎ W"åfià◊ „Ñ¨É∞íè `«fi ^Œ∞+¨ÊiáêÅ##∞ Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ Z^Œ∞~À¯=_»O J<Õ
q+¨Ü∞« OÖ’ ™ê=∂lHõ Jaè„áêÜ«∞O H˘O`« J#∞‰õÄÅOQÍ<Õ `«Ü∂« ~°~ÚºOk.
=∞OKÀ K≥_À "Õ~ˆ ãÖQÆuQÍh, J#∞‰õÄÅOQÍ `«Ü∂« ~°~Ú# =∂@ "åã¨=Î O.
HÍ|\˜ì L^Œº=∞O =∞m§ ~å^Œ∞ J<Õ^gÕ ∞ ÖË^∞Œ QÍh, J@∞"≥Ñ· Ù¨ „Ñ¨É∞íè `«fiO
=∂„`«O nxx, nx‰õΩ#fl@∞=O\˜ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ =¸ÖÏÅ#∞ – Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ XHõ
~˘\©<Q£ Í JO@∞#flÑ¨Ê\˜H˜ ‰õÄ_» – „Ñ¨^•è #OQÍ J}z"Õ`« ^•fi~å<Õ Z^Œ∞~À¯"åÅx
ÉèÏqã¨∞#Î flk. „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ U ~°H"õ ∞≥ #ÿ hu QÍx, xÜ«∞=∂Å∞ QÍx, K«@Oì QÍx,
qÅ∞=Å∞ QÍx Ug∞ LO_»_O» ÖË^∞Œ . ~å*ÏºOQÍxfl Q“~°qOK«_O» ÖË^∞Œ . XHõÑÙ¨ Ê_»∞
Ü«∂O\© #HõûÖˇ\ · ò ™ê¯fi_»∞,¡ WÑ¨ÙÊ_Õ"∂≥ „ˆQÇ¨Ï∫O_£û. WOHÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`Õ HÀ„ÉÏÅx,
„w<£ >ˇQÿ ~Æ û° x ~°H~õ H° ÍÅ ¿Ñ~°`¡ À ¢ÃÑ·"\Õ ò QÍºOQÆ∞Å#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ P q^èOŒ QÍ
"åix Z^Œ∞~˘¯<Õ@@∞=O\˜ =ÓºÇ¨xfl „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°zOzOk. ZO`« KÕã#≤ Ñ¨Ê\˜H˜

‰õÄ_» =∞m§ L^Œº=∞O ~å^Œx HÍ^Œ∞. HÍx ZÑ¨ÙÊ_»∞ =zÛ<å ‰õÄ_» "åà◊§ q^è•<åÅÖ’
=∂~°∞Ê ÖËHáõ È`Õ ÖË^• „Ñ¨É∞íè `«fi ã¨ÊO^Œ#Ö’ =∂~°∞Ê ÖËHáõ È`Õ, Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
"åà◊§‰õΩ =∞^èºŒ – _çOQ∑_®OQ∑ ÉÏº\˜Öò JO\Ï~°∞ WOw¡+µ¨ Ö’ – JO>Ë #∞"åfi
<Õ<å J<Õ@@∞=O\˜ XHõ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ QÍ `«ÑÊ¨ , =∞m§ „Ñ¨[Å ^ŒQiæÆ H˜ áÈ~Ú, „Ñ¨[Å
™ê=∂lHõ ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞, "åà◊§ =∞<À^è~·≥ º° O ÃÑOKÕ@@∞=O\˜ ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<Õ
J=HÍâ◊O LO^• JO>Ë – W"åfià◊~Ú`Õ Jk „Ñ¨âßfl~°H÷ "õ ∞Õ .
=∞# ~å¢+Öì ã¨∂Êùi`Î À #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O "åºÑ≤Oz#@∞=O\˜ Xi™êû,
*Ï~°Oö _£, Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö£è ÏO\˜ „áêO`åÅ#∞ XHõ™êi K«∂¿ãÎ WHõ¯_» KÕã#≤ ^•xHõO>Ë
‰õÄ_» =∞iO`« Z‰õΩ¯= Ç≤ÏOã¨, =∞iO`« qã¨Î$`«™ê÷~ÚÖ’ JHõ¯_» KÕÜ«∞_»O
[~°∞QÆ∞`«∂ LOk. =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ |Ç¨ïâß „Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOz, ~Ô `· ∞« ‰õÄb
ãÖÑ¶¨∂Å ^•fi~å Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂ |ÅÑ¨_Õ ^Œâ◊
^•\˜áÈ~ÚOk, "Õ~ˆ ^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~å=∞x J#∞‰õΩO@∞<åflˆ~"≥∂! "åà◊§ JOK«<å Jk.
U q^èŒOQÍ P JOK«<å‰õΩ =ã¨∞Î<åfl~À QÍh "åà◊√§ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ™ê=∂lHõ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åxfl, Pi÷Hõ „Ñ¨Ü∂≥ [<åxfl W=fiQÆÅ ã≤u÷ uiy =ã¨∞OÎ ^• JO>Ë H˘O`«
ãÖ^ÕÇÏ¨ OQÍ<Õ LOk.
D Ö’Ñ¨Å ã¨=∂[=¸ =∂iOk. H˘O`«=~°‰õΩ "åà◊§ áÈ~å@O =Å¡
=∂iOk. „Ñ¨[ÅÖ’ ~å[H©Ü∞« J=QÍÇ¨Ï# KåÖÏ ÃÑiyOk. `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ÅÖ’
W"åfià◊ =∞#O Zxfl ~°HÍÅ ~å[H©Ü«∞ J=QÍÇ¨Ï#Å QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞
‰õΩO@∞<åfl"≥∂ "å\˜H˜ „Ñ¨^•è #OQÍ #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞"Õ∞ HÍ~°}O. `≥ÅOQÍ} ~å¢+Öì
HÍ"åÅ#fl PHÍOHõ∆ |ÅOQÍ LO^ŒO>Ë ‰õÄ_» – P PÖ’K«#, P `≥eq`Õ@Å∞, P
qâı+¡ }
¨ , <åºÜ«∞O–J<åºÜ«∞O, J}z"Õ`–« „ÑüÑ¶∞¨ @# J#fl qâı+¡ } ¨ `≥ÅOQÍ}
„áêO`åxH˜ <ÕiÊOzOk #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞"Õ∞. ^•x HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ XHõÑÙ¨ Ê_»∞ #HõûÖˇ\
· ò
L^Œº=∞O`À ~°H~õ H° ÍÅ ãÖ|O^è•Å∞#fl@∞=O\˜ "åàı§. `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡Å#∞ ÖË^•
=∞# ~å¢+Öì ÖÏO\˜ ~å¢ëêìÅ#∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∂Å∞, #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∂Å∞
ÖËx ~å¢ëêìÅ`À, „áêO`åÅ`À áÈeÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ P `Õ_® =∞#‰õΩ ÉÏQÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
<åºÜ« ∞ O – J<åºÜ« ∞ O, J}z"Õ ` « – „Ñ¨ u Ñ¶ ¨ ∞ @# J<Õ K« „ @OÖ’
PÖ’zOK«_»=∞<Õk ã¨=∂[ Ñ¨Ù~ÀQÆuH˜ KåÖÏ LÑ¨Ü≥∂QÆHõ~°O. "åà◊¡‰õΩ ^•xfl
<ÕiÊOzOk #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞"Õ∞. |Ç¨ïâß =ÚO^Œ∞ #∞Oz Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨ÉÏè =O
L#fl ~å¢+Öì HÍ=_»O =Å¡ ‰õÄ_» Jk =zÛ LO_»=K«∞Û#∞. J^˘Hõ Ñ¨H¯õ [iyOk.
HÍh =∞~˘Hõ Ñ¨H¯õ – D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ KåÖÏ™ê~°∞¡ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k –

`≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ÅÖ’ Ô~·`«∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl
„áêO`åÅ#∞ K« ∂ ¿ãÎ , Jhfl ‰õ Ä _» #Hõ û Öˇ · @ ¡ „áê|ÅºO ÉÏQÍ |ÅOQÍ
LO_ç#@∞=O\˜ „áêO`åÖË. W"åfià◊ ã≤OQÆ~ˆ }˜ „áêO`«OÖ’ ã≤OQÆ~ˆ }˜ Ü«∂[=∂#ºO
KåÖÏ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î „QÍ=∂Å‰õΩ „QÍ=∂Å#∞ ÖË¿Ñã≤ FÃÑ<£HÍãπì "≥∞xÿ OQ∑ ¿Ñ~°∞ g∞^Œ,
|Ç¨ïâß ~Ô O_»∞ =¸_»∞ ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ∞ f¿ãã¨∞‰õΩ<Õ PÖ’K«# KÕã∂¨ Î LOk.
J^ŒO`å #HõûÖˇ@ · ¡ „áê|ÅºO |ÅOQÍ LO_ç#@∞=O\˜ „áêO`åÖË. JHõ¯_ÕQÍ^Œ∞,
U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_» – qâßYÑ¨@flOÖ’ QÍh, `«∂~°∞Ê QÀ^•=iÖ’ QÍh –
JO`« L^Œº=∞O [iy# „áêO`åÅÖ’ „Ñ¨[Å∞ W"åfià◊ ã¨|Î OÌ QÍ ZO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞
J<Õ „Ñ¨âfl◊ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞OÎ @∞Ok. JHõ¯_» [#O`À =∂\Ï¡_#ç Ñ¨ÙÊ_»∞
"åà◊√§ #=Ùfi`å~°∞, ~°H~õ H° ÍÅ "åºMÏº<åÅ∞ KÕ™êÎ~∞° . L^Œº=∂Å∞ KÕ¿ãÎ x~°ƒO^èOŒ
=ã¨∞OÎ ^Œx, áÈbã¨∞Å∞ =™êÎ~x° =∂Hõ#∞Éè=í O J~ÚºO^Œx P #=Ùfi‰õΩ J~°O÷
HÍ=K«∞Û. HÍh =∂ˆH=∞xÑ≤ã∞¨ OÎ ^ŒO>Ë, JO`«HOõ >Ë ‰õÄ_», D ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@
~å[H©Ü«∂Å∞ fã¨∞‰õΩ#fl@∞=O\˜ ~°∂ÑÖ =Å¡ „Ñ¨[Å∞ `«=∞ HÀãÖ `å=Ú
KÕã∞¨ HÀ=_»O J<Õ^•x HõO>Ë ‰õÄ_» `«=∞ HÀãÖ KÕãÃ≤ Ñ>Ë"ì åà◊√§ Z=~À XHõ~∞° <åfl~°∞,
"åà◊§‰õΩ =∞#O P„â◊Ü∞« q∞™êÎO, "åà◊§‰õΩ =∞#O J#∞K«~∞° Å∞QÍ LO\ÏO, "åà◊§‰õΩ
HÍ=Åã≤#@∞=O\˜ JO_»ÔŒ _»Å∞ W™êÎO J<Õ "≥Y· iÖ’H˜ =KåÛ~°x. L^Œº=∞HÍ~°∞ÖË
„Ñ¨[Å∞, „Ñ¨[ÖË L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ Jx WÑ¨Ê\˜H© ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ, ÉèÏ=*ÏÅÑ¨~O° QÍ
#HõûÖˇ@· ∞¡ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∂ L#flÑ¨Ê\˜H,© L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞, „Ñ¨[Å∞ "Õ~ˆ "Õ~ˆ =~åæÅ∞
ÖË^• "Õ~ˆ "Õ~ˆ q+¨Ü∂« Å∞ J~ÚáÈÜ«∂~Ú. áÈbã¨∞Å∞ qÑ¨s`«OQÍ x~°ƒO^èOŒ
ÃÑ@ì_O» =Å¡, KåÖÏ ^Œ∞~å‡~°Oæ QÍ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú HÍeÛáêˆ~ã≤ Z<£H“O@~ü Hõ^Å Œä Å¡_O»
=Å¡ W"åfià◊ L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ÖË~∞° . ~å¢+Öì Ö’H˜ XHõ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Z=Ô~<· å
=¿ãÎ H˘kÌ ~ÀAÅÖ’¿Ñ Ñ¨ãQ≤ \ Æ ì˜ "åà◊§#∞ Ñ¨@∞ìHÀ=_»O, K«O¿ÑÜ«∞_»O – JO`«
qã¨Î$`«=∞~Ú#@∞=O\˜ XHõ W<£á¶ê~°‡~ü =º=ã¨÷#∞ áÈbã¨∞Å∞ `«Ü«∂~°∞
KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞.
g\˜ HÍ~°}OQÍ W"åfià◊ L#fl Ñïã≤u÷ Uq∞\˜ J#O>Ë – XHõ áÈ~å@
„áêO`«O, L^Œº=∞ „áêO`«O, L^Œºq∞Oz# J#∞Éè=í O L#fl „áêO`«OÖ’ ‰õÄ_»
„Ñ¨[Å‰õΩ LO_»=Åã≤#@∞=O\˜ =∞<Àx|ƒ~°=¸, |Å=¸ ÖË^∞Œ . ^•x |^Œ∞Å∞
"åà◊√§ L<åfl~°∞, "åà◊√§ KÕâß~°∞, WÑ¨ÙÊ_»∞ "åà◊√§ ÖË~∞° ... J<Õ XHõ xã¨ûÇ¨Ü«∞`«
KåÖÏ Pâ◊Û~°ºHõ~O° QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. „Ñ¨`ºÕ Hõ Pi÷Hõ =∞O_»à√◊ §, Ãã*òÅ∞ =O\˜ "å\˜H˜
=ºuˆ~HõOQÍ "Õˆ~ ~å¢ëêìÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl áÈ~å\ÏÅ#∞, L^Œº=∂Å#∞

K«∂ã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ JHõ¯_»∞#fl =∞<Àx|ƒ~°O =∞# ^ŒQ~æÆ ° Hõ#|_»@O ÖË^∞Œ . ZHõ¯_»
Hõ#|_»@O ÖËÔŒ >Ë #HõûÖˇ@ · ¡ „Ñ¨ÉÏè =O KåÖÏ |ÅOQÍ L#fl „áêO`åÅÖ’<Õ
Hõ#|_»@O ÖË^∞Œ . JO>Ë, ZHõ¯_À Ö’ÑÖ LOk. P L^Œº=∞O fã¨∞‰õΩ#fl@∞=O\˜
~°∂ÑÖÖ’<Õ P Ö’ÑÖ LOk. `˘e<å_»∞ P Ñïã≤u÷ LO_Õk HÍ^Œ∞. x~°ƒO^è=Œ ¸,
x~°ƒO^è•xH˜ „ÑüÑ¶∞¨ @<å, ^•xÃÑ· =∞àÏ§ Z‰õΩ¯= x~°ƒO^è=Œ ¸, =∞àÏ§ Z‰õΩ¯=
„ÑüÑ¶∞¨ @<å – D =ÅÜ«∞O ÃÑ·Há˜ ÈÜÕ∞ „Hõ=∞OÖ’ ZHõ¯_À XHõ QÍºÑπ ÖÏO\˜k
U~°Ê_»@O =Å¡ QÍ=K«∞Û. =∞#‰õΩ HõxÑ≤OKÕ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë áÈ~å@O KÕ¿ã
"åà◊√§ KÕ™êÎ~∞° , "åà◊√§ KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#‰õΩ Ñ¶e¨ `«O =ã¨∞OÎ k J<Õ "≥Y· i. ‰õÄeˆ~@∞¡
ÉÏQÍ `«‰Ωõ ¯= L<åfl~Ú Hõ^• J#O>Ë 'WOHÍ áÈã¨~ì ∞° ¡ Ñ¨_Ö » ,Ë áÈã¨~ì ∞° ¡ Ñ¨_`ç Õ
=™êÎ~Ú— J<åfl~°∞. áÈã¨~ì ∞° ¡ "Õ¿ã\˜ "åà◊√§ Z=~À LO\Ï~°∞, "åà◊√¡ "Õ¿ãÎ ‰õÄe
~ˆ @∞¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú, ÖË‰Ωõ O>Ë ÃÑ~°Q=Æ Ù J<Õ@@∞=O\˜ =∂@ <Õ#∞ =~°OQÆÖÖ ò ’
~Ô O_»∞=¸_»∞ ™ê~°∞¡ q<åfl#∞. Wk H˘O`« #+¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ Ñïã≤u÷ .
|Ç¨ïâß „Ñ¨[Å∞ XHõ Ñ¨Ù#óã¨g∞Hõ∆ KÕã∞¨ HÀ"åe. P L^Œº=∂Å∂ KÕã∞¨ HÀ"åe.
L^Œº=∂Å∞ LO_˘K«∞Û, áÈ=K«∞Û, ^≥|ƒu<˘K«∞Û, =∞m§ ~å=K«∞Û#∞ HÍh – Jq
Ñ¨x KÕã#≤ „áêO`«OÖ’ „Ñ¨[Å‰õΩ =∞<Àx|ƒ~°O W=fiQÆÅQÍe. ã¨=∞™⁄º¿ãÎ "Õ∞=Ú
Hõ^∞Œ Å∞`åO, "Õ∞=Ú XHõ@=Ù`åO, Ñïëê¯~°O KÕã∞¨ ‰õΩO\ÏO, áÈ~å@O KÕ™êÎO
J<Õ@@∞=O\˜ ãÖã¨¯$u, JO^Œ∞‰õΩ HÍ=Åã≤#@∞=O\˜ P`«‡Ãã·~÷ º° O L^Œº=∂Å∞
„Ñ¨[Å‰õΩ W=fiQÆey`Õ P L^Œº=∞O U HÍ~°}OQÍ ^Œ∂~°"∞≥ <ÿ å Ñ¶e¨ `åxfl q∞yeOz
áÈ`«∞Ok.
J@∞=O\˜ Ñ¶e¨ `«O #HõûÖˇ\ · ò L^Œº=∞O q∞yeOK«Ö^Ë "Õ ∂≥ #xÑ≤ã∞¨ OÎ k.
"≥Ú^Œ\’¡<Õ K≥áêÊ#∞ – D L^Œº=∞O ã¨=∂*Ïxfl `«Å„¡ HÕ^Œ∞Å∞ KÕãO≤ k. <À~°∞ÖËx
"åà◊§‰õΩ <ÀizÛOk, xÅÉˇ\Oì˜ k, Pi÷HOõ QÍ H˘O`« "Õ∞Å∞ KÕãO≤ k. ~å[H©Ü∞« OQÍ
q[˝`« KåÖÏ WzÛOk, PÖ’K«# KåÖÏ WzÛOk, qâı+¡ } ¨ KåÖÏ WzÛOk. HÍh
XHõ |Å"≥∞#ÿ @∞=O\˜ L^Œº=∞O Ñ¨xKÕã#≤ „áêO`åÅÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ Ñ¶e¨ `«O
U^≥`· Õ LO_»=Åã≤ LO_≥<À Jk ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk. "Õ~ˆ Un HÍHõáÈ~Ú<å –
W"åfià◊ P áêsì ÖËHáõ È~Ú<å, L^Œº=∂ÖËH¡ õ áÈ~Ú<å – "Õ∞=Ú<åflO, "Õ∞=Ú
L^Œº=∞O KÕã∞¨ ‰õΩO\ÏO, "Õ∞=Ú áÈ~å_»∞`åO, "Õ∞=Ú q_çzÃÑ\ìO, <åºÜ«∞O
H˘~°‰Ωõ "Õ∞=Ú H˘\Ï¡_∞» `å=∞<Õ@@∞=O\˜ ãÖã¨¯$ux „Ñ¨[Å‰õΩ W=fiÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
JHõ¯_» #∞Oz "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì "åà◊√§ `å=Ú J#∞ãïOz# q^è•<åÅ#∞
Ñ¨Ù#~åÖ’K«# KÕã∞¨ HÀ"åe.

ZÑ¨ÙÊ_»∞ q=∞~°≈ =zÛ<å x~°ƒO^èOŒ LOk HÍ|\˜ì D Ñ¨x KÕâß=Ú,
x~°ƒO^è•xfl Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk, JO`Õ `«ÑÊ¨ =∂ J=QÍÇ¨Ï#
Ö’ÑÖ HÍ^Œ∞ Jx JO@∂ LO\Ï~°∞. x~°ƒO^è•xH˜ XHõ ~°HõOQÍ =∂„`«"Õ∞
ã¨ÊOkOKåÅ<Õg∞ ÖË^∞Œ . "Õ~ˆ ~°HOõ QÍ ‰õÄ_» ã¨ÊOkOz LO_»=K«∞Û. "Õ~ˆ ~°HOõ QÍ
ã¨ÊOkOz LO>Ë U Ñ¶e¨ `«O LO_Õk J#O>Ë Jk PÖ’zOK«∞HÀ"åeû# JOâ◊O.
"åà◊√¡ ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~åæÅ Ñ¶ë`«"Õ∞ QÍ=K«∞Û, x[OQÍ ~åQÆÅ Ñ¶ë`åxfl
q∞yeOK«‰Ωõ O_® P L^Œº=∞O W"åfià◊ ^Œ∂~°O J~ÚºOk. uiy ~å=K«∞Û#∞,
~å^Œ<gÕ ∞ HÍ^Œ∞ QÍh, uiQ˘zÛ<å ‰õÄ_» =∞m§ W^Õ ~°H"õ ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ ÑÖ^ä•Ö’
#_ç¿ãÎ W^Õ ~°H"õ ∞≥ #ÿ Ñ¶e¨ `åÖ’, Ñ¶e¨ `åÅ ~åÇ≤Ï`«º"≥∂ =∞#‰õΩ z=iH˜ HõxÑ≤¿ãÎ,
Jk JOu=∞OQÍ XHõ <≥Q\ Æ "˜ £ HÍ"≥∞O\òQÍ<Õ q∞yeáÈÜÕ∞ J=HÍâ◊O LOk.
WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞# ^Õâ◊OÖ’<Õ HÍ^Œ∞, „Ñ¨ÑÖK« "åºÑ¨ÎOQÍ J=∞Å=Ù`«∞#fl #Ü«∂
L^•~°"å^ŒO Ñ¶≤ÖÏã¨Ñ¶‘Ö’ KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ# PÖ’K«# Uq∞@#O>Ë – Z=i
=#~°∞Å`À "åà◊√§ `«=∞‰õΩ#fl ™ê=∞~°º÷ O "Õ∞~°‰Ωõ „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Œ∞`«∂ áÈ`å~°∞.
=#~°∞Å∞ ÖËx"åà◊√§ K«¿ãÎ K«™êÎ~∞° , „|uH˜`Õ „|`«∞‰õΩ`å~°∞. =#~°∞Å∞#fl "åà◊¡
#∞Oz U=∞~Ú<å H˘O`« ~åe`Õ gà◊√§ U~°∞H˘x uO\Ï~°∞. D Ñ¶Ö ≤ Ïã¨Ñ‘¶ W"åfià◊
„Ñ¨ÑO¨ K« "åºÑÖÎ QÍ Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞ âßã≤ã∂¨ Î LOk. =#~°∞Å#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨Ü∞« `«fl
Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ r=<åxfl HõeÊOKÕ ~°∂ÑÖÖ’ Jaè=$kú K≥Ü∂« ºÅ<Õ
PÖ’K«# Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨H¯õ H˜áÈ~Ú =#~°∞Å∞ L#fl "å_ç^Õ ™⁄`«∂,Î ÖËx "åà◊§‰õΩ
„|`«∞‰õΩ LO_Õn ÖËxn Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ |\˜ì LO@∞Ok J<Õ Jaè„áêÜ«∞O =zÛOk.
D Ñïã≤u÷ Ñ¨@¡ „Ñ¨[ÅÖ’ JãÖ`«$Ñ≤Î KåÖÏ LOk. =∞# ~å¢+Öì Ö’ QÆ`«
J~Ú^•~°∞ ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ – K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ ÑïáêÅ#Ö’x z=i ~Ô O_»∞
ãÖ=`«û~åÅ∞ HõeÑ≤ ~å[âıY~°Ô~_ç¤ ÑïáêÅ#x ÖˇH˜¯¿ãÎ – „Ñ¨[Å rq`åxH˜
J=ã¨~=° ∞~Ú# =∞øeHõ Éè∫uHõ =#~°∞Å#∞ KåÖÏ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î |Å=O`«OQÍ "åà◊§‰õΩ
HÍ‰õΩO_® KÕã≤ Jaè=$kú ¿Ñ~°∞g∞^Œ "å\˜x HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ KÕuÖ’ ÃÑ_»∞`«∂
L<åfl~°∞. Jk Ãã*ò HÍhÜ«∞O_ç, ã≤OQÆ~ˆ }˜ HÍ~˘Êˆ~+¨<£ "åà◊§ FÃÑ<£ HÍãπì QÆ#∞Å∞
HÍhÜ«∞O_ç, HÀã¨Ö ì ò HÍi_®~ü HÍhÜ«∞O_ç... Jxfl KÀ\Ï¡ J^Õ KÕã∂¨ Î L<åfl~°∞.
nxH˜ ZO`« „ÑüÑ¶∞¨ @# J~Ú`Õ ~å=Åã≤ LO_çO^À Jk ~åHõáÈ=_®xH˜
„Ñ¨[ÅÖ’ L#fl x¿ãÎ[O XHõ>Ë HÍ‰õΩO_» ÉÅ"≥∞#ÿ „Ñ¨*Ï L^Œº=∞O Un ÖËHáõ È=_»O
‰õÄ_» XHõ HÍ~°}O. Jk ZO`« Ö’\’ W"åfià◊ =∞#‰õΩ ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤ã∂¨ Î LOk.
=∞i J@∞=O\˜ L^Œº=∞O XHõ\˜ W"åfià◊ ~åQÆÅ∞QÆ∞`«∞O^•? ~å=_®xH˜ Zxfl

~°HÍÅ J"åO`«~åÅ∞<åfl~Ú? ZO^Œ∞HõO>Ë =∞# "å=∞Ñ¨H∆õ L^Œº=∂ÅÖ’ "≥Ú^Œ\˜
#∞Op ‰õÄ_» HõÅ∞Ñ¨ÙH˘xáÈ~Ú SHõºOQÍ |ÅOQÍ L=∞‡_çQÍ LO_Õ HõO>Ë Z=iH˜
"åà◊√§ pÅ∞ÛH˘x áÈÜÕ∞@@∞=O\˜ áÈHõ_Õ Z‰õΩ¯=. Jk W"åfià◊ KåÖÏ ^Œ∂~°O
áÈ~ÚOk. Jk XHõ\˜ J~Ú`Õ ~Ô O_»=k XHõ<å\˜ `≥ÅOQÍ}#∞ QÍx, XHõ<å\˜
Pk"åã‘ „áêO`åxfl QÍx, XHõ<å\˜ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ #ò ∞ QÍx "åºMÏºxOK«∞HÀ=_®xH˜
LÑ¨Ü≥∂yOz#@∞=O\˜ P ã≤^•úO`« K«„@O W"åfià◊ Ñ¨xH˘ã¨∞ÎO^• Jx
PÖ’zOK«∞HÀ"åe. <Õ\˜ "åã¨"Î åÅ#∞ qâı+¡ O≤ K«_®xH˜ U ~°H"õ ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ K«„@O
HÍ"åe? W"åfià◊ „Ñ¨*ÏhHÍxfl U ~°HOõ QÍ ã¨g∞HõiOKåe Jx PÖ’zOK«∞HÀ"åe.
ZO^Œ∞HõO>Ë QÆÒ« Ö’ XHõ ^Œ∞~å‡~°∞_æ #·≥ ^˘~°#∞ `«O`Õ, H˘_ç`,Õ K«O¿Ñ¿ãÎ, ÉˇkiOz
<À~°∞ =¸~ÚOKÕ¿ãÎ ÖË^• [#=∞O`å XHõ@~Ú 'WHõ ™êQÆ^∞Œ h ^è•+‘Hì ÍÅ∞— Jx
JO>Ë Jk PyáÈÜÕ∞ J=HÍâ◊O LO_çOk. HÍh ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ J\Ï¡O\˜k
HÍ^Œ∞. ™ê„=∂[º"å^Œ=∞<Õk, ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ J<Õk XHõ =ºH˜Î HÍ^Œ∞† XHõ
KÀ@∞, XHõ ã¨Å ÷ O HÍ^Œ∞ – J^˘Hõ qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ãÖ|O^èOŒ . P qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ
™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕ¿ã áÈ~å@OÖ’ KåÖÏ "≥∞Å‰õΩ=`À, KåÖÏ
q[˝``« À =º=Ç¨ÏiOKåeû# J=ã¨~=° ÚO@∞Ok. ^•xH˜ HÍ"åeû# ã≤^•úO`«O ‰õÄ_»
=∞iO`« QÍ_è`» « ãÖáêkOK«∞HÀ"åeû# J=ã¨~O° LOk. J@∞=O\˜ L^Œº=∂Å∞
W"åfià‹`· Õ Hõ#|_»@O ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ |Ç¨ïâß KåÖÏ [~°QÉÆ ’`å~Ú.
=∞m§ "å=∞Ñ¨H∆õ L^Œº=∂Å∞, #HõûÖˇ@ · ∞ L^Œº=∂Å∞ „Ñ¨"tÕ Oz H˘O`« |ÅO
ãÖáêkOK«∞HÀQÆey`Õ P u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰Ωõ "åà◊√¡ JO_»QÍ LO\Ï~°∞ QÍh, DÖ’QÍ
"å~°∞ `«=∞ PÖ’K«<ås`«∞Å#∞, PK«~°}s`«∞Å#∞ KåÖÏ Ö’`«∞QÍ Ñ¨Ù#ó
ã¨g∞HÕ∆ K«∞H˘x WÑ¨Ê\˜ Ñïã≤`÷ ∞« Å‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ HÀHõáÈ`Õ Ñ¶e¨ `«O
ZO`«∞O@∞O^À K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ . „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ =∂„`«O x~åâı „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ @∞=O\˜
ã¨ÊO^Œ#QÍ LO@∞Ok <å =~°HÔ `· .Õ
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ HÍ‰õΩO_® W`«~° ZO.ZÖò áêsìÅ "åà◊√§ "≥Ú^Œ\#˜ ∞Oz
„Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOKåe J<Õ ÑÖ^ä•<Õ J#∞ãïã¨∂Î =ã¨∞<Î åfl~°∞ Hõ^• J#fl „Ñ¨âfl◊
=ã¨∞OÎ k HÍh x*ÏxH˜ P áêsìÅ∞ ‰õÄ_» HÍ~°}"Õ∞^≥<· å QÍhÜ«∞O_ç ZO`« qã¨$Î `«OQÍ
ã¨=∞ã¨ºÅ∞<åflÜ≥∂ JO`« qã¨Î$`«OQÍ "åºÑ≤OK«ÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞. ZO^Œ∞‰õΩ
"åºÑ≤OK«ÖHË áõ È`«∞<åfl~°∞? ZO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOK«ÖHË áõ È`«∞<åfl~°∞? ÖËHáõ È`Õ
„Ñ¨[ÖË ã¨g∞Hõ$`«O HÍ=_»O ÖË^•? D „Ñ¨âfl◊ Å‰õΩ ["å|∞Å∞ PÖ’zOKåÅO>Ë
KåÖÏ Ö’`«∞QÍ áÈ=eû =ã¨∞OÎ k.

XHõ<å_»∞ „Ñ¨[ÅÖ’ =∞# n~°…HÍeHõ"∞≥ #ÿ @∞=O\˜ ÉÏQÆ∞ HÀãÖ, ~ˆ Ñ¨\˜
ÉÏQÆ∞ HÀãÖ W"åfià◊ `åºQÆO KÕ^•Ì=Ú J<Õ@@∞=O\˜ XHõ ~å[H©Ü∞« QÆ∞}O,
™ê=∂lHõ QÆ∞}O |ÅOQÍ LO_çOk. ZHõ¯_À Jk ‰õÄ_» ^≥|ƒ uxOk.
ÃÇÏKü.ZO.\˜.q. Öˇ·„|s #∞Oz

_çÃãO|~ü 2008
'<åÅ∞QÆ∞ ^ŒâßÉÏÌÅ #HõûÅƒs— ji¬Hõ# ÃÇÏKüZO\˜q "åà◊√¡ [#=i 2009Ö’

XHõ HÍ~°º„Hõ=∂xfl „Ñ¨™ê~°O KÕâß~°∞. ^•x HÀãÖ [~°fleã¨∞ì J`«ÎÅ∂i J~°∞}
iHÍ~°∞¤ KÕã#≤ g_çÜ∂≥ „\Ï<£„ã≤¯Ñ¨<¬ £ Wk. WO^Œ∞Ö’x H˘xfl ÉèÏQÍÅ∞ =∂„`«"∞Õ
„Ñ¨™ê~°=∞Ü«∂º~Ú.

„Ñ¨*Ï™êfi=∞º
Ñ¨Ù<å^Œ∞ÅÃÑ·<Õ ™È+ë[O
<ÕáêÖò ~å[H©Ü∞« Ñï}Ï=∂Å QÆ∞iOz KåÖÏ "åºMºÅ∞ qO@∞<åflO.
"å@xfl\˜h ã¨g∞H˜∆OK«_®xH˜ XHõ "åºãÖ ãïáÈ^Œ∞QÍh, <Õáêb
=∂"À~Úã¨∞ìÅ‰õΩ ÅaèOzOk XHõ K«i„`å`«‡Hõ J=HÍâ◊O J#fl
q+¨Ü∂« xfl – P áêsì`À ã¨Ç¨ – ZO`« =∞Ok QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl~°∞?
„Ñü z#fl ãÖ^Œ~åƒùhfl K«i„`å`«‡HõO J#_»O [~°fle[O
Ñ¨Ù}Ïº# JÅ"å@~ÚáÈ~ÚOk HÍ|\˜ì Wk x["≥∞ÿ# J~°÷OÖ’
K«i„`å`«‡HõO Jx q=iOKåe.
„Ñ¨[Å‰õΩ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl x~åHõiOz ™È+ë[O
xi‡OKåÅx K«∂¿ãÎ Jk ™êQÆ^#Œ flk 20= â◊`å|ÌÑÙ¨ K«i„`« <ÕiÊ#
=ÚYº áê~îåÅÖ’ XHõ\˜. ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº`À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì
Ü«¸~°ÑÖ π ’x Jxfl Hõ=¸ºxã¨∞ì áêe`« ~å*ÏºÅ∂ Ñ¨`#« O HÍ=_®xH˜
UÔHH· õ HÍ~°}O ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Ö’Ñ≤OK«_"» ∞Õ HÍHõáÈ=K«∞Û.
J~Ú`Õ P `«~∞° "å`« JHõ¯_» <≥ÅH˘#fl áêâßÛ`«º `«~Ç° ¨ ~å[H©Ü∂« i÷Hõ
=º=ã¨Ö ÷ ’x ÃÑ@∞ì|_ç^•s JOâßxfl P ^ÕâßÅ „Ñ¨[Å∞ `«fi~°Ö’<Õ
x~°ãO≤ Kå~°∞ QÍh ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl x~°ãO≤ K«Ö^Ë ∞Œ . =∞m¡
Hõ=¸ºxã¨∞ì ÖËHõ ™È+ëã¨∞ì áêsìÅ áêÅ<Õ HÀ~°∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ ‰õÄ_»
"åiH˜ F>Ëã¡ ≤ Z#∞fl‰õΩ<åflˆ~ `«ÑÊ¨ "åiH˜ xÜ«∞O`«Å∞QÍ Ñ¨@Oì QÆ@Ö
ì ^Ë ∞Œ .
WHõ g∞^Œ@ ™È+ë[O xi‡OKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO ZHõ¯_» [iy<å
Jk „Ñ¨*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ ^•fi~å<Õ [~°QHÆ õ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. XHõ"àÕ ◊ XHõ

Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O ^•fi~å JkèHÍ~åxH˜ =zÛ<å Jk ™È+ëã¨∞ì
ã¨=∂[ x~å‡}ÏxH˜ ãÖÉOkèOz# Hõ$+≤x ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl Q“~°qã¨∂<Î Õ
[~°Ñ¨=Åã≤ LO@∞Ok. D ãÖ^Õâ◊O`À áê@∞, nxH˜ J#∞ãïOK«=Åã≤#
=∂~°"æ ∞Õ q∞@#fl „Ñ¨âfl◊ #∞ 20= â◊`å|ÌO =ke "≥oO¡ k.
nxH˜ ãÖ|OkèOz# ã≤^•úO`« K«~°Û Ü«¸~°ÑπÖ’ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À
[~°∞QÆ∞`«∞#flk QÍh Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ |ÅOQÍ L#fl =∞#É’\˜ ^ÕâßÅÖ’
ZÑ¨ÙÊ_»∂ [~°QÆÖË^Œ∞. WÑ¨ÙÊ_»∂ [~°QÆ_»O ÖË^Œ∞. Jxfl "≥·Ñ¶¨ÖÏºÅ‰õΩ |Ü«∞@
™ê„=∂[º"å^ŒO, Ö’Ñ¨Å iq[x[O HÍ~°}O J#fl qâı+¡ } ¨ =∞# ^ŒQ~æÆ ° Hõ=¸ºxã¨∞ì
"Õ∞^è•=ÙÅ‰õΩ ãÖ`«$Ñ≤xÎ ã¨∞#Î flk.
D K«~Û° #∞ KÕ¿ã J=HÍâ◊O, ^•xx PK«~} ° Ö’ ÃÑ\˜ì =∞OzK≥_∞» Å∞ QÆ∞iÎOKÕ
J=HÍâ◊O <ÕáêÖò =∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ ^ŒH¯˜ Ok. ^•xH˜ HÍ=Åã≤# q[˝`« "åiÖ’
LO^• JO>Ë `≥b^Œ<Õ K≥áêÊe. "åiÖ’ H˘OK≥O WOw¡+π K«^∞Œ =ÙÅ∞, „Ñ¨ÑO¨ K«
K«i„`å, ã≤^•ÌO`« qâı+¡ } ¨ Ï JÅ=_»"¤ å~°∞ =∞# =∂i¯ûã¨∞ì áêsì <Õ`Ö « #·ˇ ÜÕ∞K«∂i,
HÍ~°`Å ü ã¨ÇÏ¨ q^•º~°∞Å÷ h, "å~°∞ gi =^ŒÌ ~å[H©Ü∞« ã¨ÅÇ¨Å∞ fã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°h
qO@∞<åflO. gi ~å[H©Ü∞« q[˝`« U áê\˜^À =∞#O K«∂ã¨∂<Î Õ L<åfl=Ú HÍ|\˜ì
gi ã¨Ç¨ ^è•ºÜ«ÚÅ #∞O_ç PtOK«QeÆ yOk H˘OK≥"∞Õ . WHõáÈ`Õ K«^∞Œ =ÙÅ HÀãÖ
_èbç H¡ ˜ ~å‰õΩO_® <ÕáêÖò H˘O_»ÅÖ’<Õ LO_çáÈ~Ú#"å~°∞ rq`å#∞Éè=í O #∞O_ç,
„Ñ¨[ÅÖ’ Ñ¨xKÕã#≤ J#∞Éè=í O #∞O_ç <Õ~∞° Û‰õΩ#fl q[˝`« U"≥∞<ÿ å LO>Ë Jk
WÑ¨ÙÊ_»∞ JHõ¯~°‰Ωõ ~å=K«∞Û. HÍh ^•x QÆ∞iOz =∞#ˆHO `≥b^Œ∞.
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`üÖ’ JO^ŒiHõO>ˇ Z‰õΩ¯= ã‘@∞¡ =∂"À~Úã¨∞ìÅ‰õΩ
^ŒHÍ¯~Ú QÍh Jk "≥Ú`«OÎ Ö’ =¸_»= =O`Õ. J~Ú`Õ =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ áêsì J~Ú#
ã≤.Ñ≤.Z<£ (Ü«Ú.ZO.ZÖò)‰õΩ áêÅ<å q^è•<åÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# KåÖÏ
q+¨Ü∂« ÅÖ’ =∂"À~Úã¨∞Å ì `À UHÍaè„áêÜ«∞O LO_Õ LO_®e HÍ|\˜ì ~å*ÏºOQÆ
~°K#« Ö’ "åi`À [@∞ìH\ õ ì˜ "≥∞Å‰õΩ=`À "≥∞ey#@ì~Ú`Õ ™È+ë*Ïxfl áêÅ<å
qÅ∞=QÍ =º=ã‘H÷ iõ OKÕ ~å*ÏºOQÆO ~åÜ«∞=K«∞Û. ~å*ÏºOQÍxfl ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å
ã¨=iOz<å D =∞øeHõ qÅ∞=Å‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ u~°Q~Æ åÜ«∞_®xH˜ gÅ∞ ÖË^#Œ fl
xÜ«∞=∞O ‰õÄ_» ~å*ÏºOQÆOÖ’ ~åÜ«∞=K«∞Û. XHõ"àÕ ◊ <Õáêb HÍO„ÔQãπ áêsì ™È+ëã¨∞ì
#=¸<å ~å*ÏºOQÍxfl ~°zOK«_®xˆH J_»∞¤ xe¿ãÎ ~Ô O_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∂
P áê~ÚO@∞ g∞^Œ<Õ ~år<å=∂ KÕã≤ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`‰ü Ωõ =∞m¡ ZxflHõÅ∞ [iˆQ
Ñïã≤u÷ HõeÊOK«=K«∞Û.

HÍh <ÕáêÖò =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ~å*ÏºOQÆ ~°K#« HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ =∞^èºŒ O`«~°
„Ñ¨Éèí∞`«fiO g∞^Œ<Õ ^Œ$+≤ì ÃÑ_»∞`«∞#fl@∞ì HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. ^•xÖ’ Z=iH˜ U
Ñ¨^=Œ ÙÅ∞O_®Å#flk XHõ =ÚYº q"å^ŒOQÍ L#fl@∞ìOk. D Jaè„áêÜ«∞O x[O
HÍHõáÈ=K«∞Û, "åã¨"Î åÅ∞ Ñ¨„uHõÅÖ’ "å~°Å Î ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<Õ „Ñ¨„H˜Ü∞« #∞O_ç
Ñ¨Ù\˜ì# „Éèí=∞ HÍ=K«∞Û. J~Ú`Õ „Ñ¨K«O_» J<Õ P áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Wã¨∞Î#fl
WO@~°∂fiºÅ∞ W^Õ Jaè„áêÜ«∞O Hõeyã¨∞<Î åfl~Ú.
^•xH˜ `À_»∞ `«=∞ „Ñ¨*Ï Ãã·<åºxfl x~åÜ«ÚnèHiõ OK«_®xH˜ x~åHõiOK«_O» !
Jxfl áêsìÅ∂ ZxflHõÅ ~°OQÆOÖ’ ã¨=∂#OQÍ áÈ\© KÕÜ«∞_®xH˜, ˆ~Ñ¨Ù
P"≥∂kOK«É’ÜÕ∞ ~å*ÏºOQÆ x~°‚Ü«∂Å‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ÑïáêeOK«_®xH˜
JOwHõiOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ XHõi ^ŒQ~æÆ ° =∂„`«O Ãã·#ºO LO_»_O» U q^èOŒ QÍ ã¨||∞?
"≥Ú#fl\˜ ZxflHõÅÖ’ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ '„Ñ¨*ÏÃã·#ºO— ã¨Ç¨ Ü«∞O`À "À@∞¡ á⁄O^•~°#fl
JaèÜ≥∂QÆO Z=~°∂ "ÕÜ«∞ÖË^Œ∞ QÍh P J#∞=∂#O ZÑ¨ÙÊ_»∂ ~å‰õΩO_®
LO@∞O^Œ#fl Éè~í À™ê Uq∞\˜? XHõ"àÕ ◊ W`«~∞° Å∞ `«=∞#∞ ã¨=∂#OQÍ K«∂™êÎ~x° ,
QÔ e¿ãÎ ÑïáêeOK«x™êÎ~x° #=∞‡HõO ÖË#@ì~Ú`Õ `«=∞ Ãã·#ºO x~åÜ«ÚnèH~õ } ° H˘Hõ
QÆ_∞» =~Ú<å ã¨∂zOKåe. ZÑ¨Ê\˜H© XHõ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö ÷ ’ XHõ Ñ¨HÍ∆ xH˜ ™êÜ«Ú^èŒ
|ÅQÆO LO_»_O» Z\Ï¡ P"≥∂^ŒhÜ«∞O J=Ù`«∞Ok? K«@|ì ^Œú áêÅ#‰õΩ Éè~í À™ê
U=ÚO@∞Ok?
x*ÏxH˜ ~å*ÏºOQÆ ~°K#« `«~∞° "å`« =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ^Œ$+≤ì ÃÑ@ì=Åã≤Ok
ÑïáêÅ<å Ñ¨^`úŒ ∞« Å g∞^Œ. ™È+ëã¨∞ì ~å*ÏºOQÍ<Õfl ~åã¨∞‰õΩ<åfl ^•xÑ¨@¡ Ñ¨ÓiÎ
UH©ÉèÏ=O ÖËx áêsìÅ∞ ‰õÄ_» ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆOÖ’ LO\Ï~Ú. Ãã‰õΩºÅ~ü
~å*ÏºOQÆO ~åã¨∞‰õΩ#fl ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö ÷ ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å áêsì L#fl@∞ì.
"å~°∞ `«=∞ Ñ¨^Œú`«∞ÅÖ’ „Éèí=∞Å∞ HõeÊOKÀ, ÉèíÜ«∂Å∞ HõeÊOKÀ „Ñ¨[Å#∞
PHõ@∞ì‰Ωõ <Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ™êÎ~∞° . ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl ã‘fiHõiOz#Ñ¨ÙÊ_»∞
"åi ¿ãfiK«Û#ù ∂ JOwHõiOK«Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. ZÑ¨ÙÊ_»~Ú<å „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’<Õ
„Ñ¨[Å∞ "åi "≥Ñ· Ù¨ PHõi`¬ ∞« Å∞ HÍ‰õΩO_® J_»∞H¤ @ õ ì "Õã∂¨ Î LO_®e. =∞m¡ =∞m¡
™È+ë*Ïxfl xi‡OKÕ ãÖHõÅÊO LO_Õ áêsì<Õ – XO@iQÍ<≥<· å L=∞‡_çQÍ<≥<· å –
QÔ eKÕ@@∞ì K«∂ã¨∞HÀ"åe.
nxH˜ ~å[H©Ü«∞ "≥∞Å‰õΩ=Å∞ KåÖÏ <Õ~°∞ÛHÀ"åe. JkèHÍ~°O, PÃÑ·#
PÜ«Ú^è•Å∞ L<åflÜ«∞x „Ñ¨[Å g∞^Œ ^•^•ys KÕ¿ã |ÅÇ‘Ï#`«‰õΩ Ö’#∞
HÍ‰õÄ_»^∞Œ . WÑ¨Ê\˜Hˆ =∂"À~Úã¨∞ì áêsìH˜ J#∞|O^è"Œ ∞≥ #ÿ Ü«Ú= Hõ=¸ºxã¨∞ì

bQ∑ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞ ^Œ∂‰õΩ_»∞QÍ #_»∞K«∞HÀ=_»O =∂#∞HÀÖË^#Œ fl JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ W`«~°
áêsìÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. J~Ú`Õ P ãÖã¨#÷ ∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Å#fl W`«~°
áêsìÅ _ç=∂O_»∞ <åºÜ«∞"≥∞#ÿ k HÍ^Œ∞. áêsìH˜ Ü«Ú=[# ãÖÑ¶∞¨ O LO_»_O» Ö’
`«¿ÑÊg∞ ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ "å~°∞ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ #_»∞K«∞HÀ=_»O <Õ~∞° ÛHÀ"åe.
nx QÆ∞iOz ‰õÄ_» =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞O_ç ã¨ÊO^Œ# ÖË^∞Œ .
x*ÏxH˜ `˘e ^ŒâÖ ◊ ’ Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ~årÅ‰õΩ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
WÑ¨Ê\˜Hˆ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤~∞° . ÃÑ@∞ì|_ç^•~°Ã¡ Ñ·# K«~º° ÖËg fã¨∞HÀ=∞h, q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx
‰õÄ_» PÇ¨fix™êÎ=∞h „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÉÏQÍ `«‰õΩ¯= L#fl,
™êOˆHuHõOQÍ ÉÏQÍ "≥#∞Hõ|_ç L#fl ^ÕâO◊ <ÕáêÖò. ™êOˆHuHõ Ñ¨Ù~ÀQÆu ™êkèOKÕO`«
=~°‰Ωõ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ PÇ¨fixOK«_O» `«ÑÊ¨ xã¨~ˆ HÍ=K«∞Û.
Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ ™È+ëã¨∞ì ÅH∆ÍºxH˜ aè#fl"≥∞#ÿ D ~årÅ‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ Õ q[˝`«
„Ñ¨îŒ ≈Oz# "å~°∞, ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’ ™È+ëã¨∞ì ÉèÏ=#Ö’ ÉèÏQÆO HÍHõ `«ÑÊ¨ x
~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO q+¨Ü∞« OÖ’ J^Õ q[˝`« „Ñ¨îŒ ≈OK«_O» ÖË^#Œ fl Jaè„áêÜ«∞O
x["≥∞`ÿ Õ Jk ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ "° ∞Õ . P ãÖ^ÕÇÏ¨ O =∂„`«O |ÅOQÍ HõÅ∞QÆ∞`«∞#flk.
Ñ¨ i áêeOz#O`« HÍÅO áÈ~å@ ^Œ â ◊ Ö ’ JÅ"å@~Ú# Ñ¨ ^ Œ ú ` « ∞ Å`À
™êyOK«∞HÀ=_»O, =∞m¡ ZxflHõÖÁ¿ãÎ J^Õ Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’ QÔ eKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»O,
Jk ™ê^è Œ º O HÍHõ á È`Õ ~å[H© Ü « ∞ =º=ã¨ ÷ #∞O_ç "≥ · ^ ˘Åy '=∞=∞‡efl
H˘#™êQÆx=fiÖË^∞Œ — J#fl xO^Œ "ÕÜ∞« _»O – D Z`«∞QÎ _Æ » <ÕáêÖò =∂"À~Úã¨∞Å ì
=∞#ã¨∞ûÅÖ’ LO^•? JO^Œ∞HÀã¨"Õ∞<å '„Ñ¨*ÏÃã·<åºxfl— ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞_®xH˜
x~åHõiã¨∞<Î åfl~°∞?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
18 "Õ∞ 2008

ÖÏÖòQÆ_è£: Z=i ÉÏ^èŒº`« ZO`«?
ÖÏÖQò _Æ £è L^ŒO`«O U J~°O÷ Ö’#∂ =ÚyOÑ¨Ù‰õΩ ~åÖË^∞Œ . ÑïáêÅ<å
=º=ã¨÷#∞ JHõ¯_» uiy ™ê÷Ñ≤OKÕ áÈbã¨∞ K«~°º =ÚyOÑ¨Ù‰õΩ
~åÉ’`«∞#fl^Œh, z=i ^Œâ◊ "≥Ú^ŒÅ~ÚO^Œh Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò
„Ñ¨É∞íè `«fi=Ú, áê~åq∞Å@s ^ŒàÏÅ JkèHÍ~°∞Å∞ J#QÍ qO@∞<åflO.
WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ D áÈbã¨∞ K«~°ºÖ’ ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç#O`«QÍ ~°HõÎáê`«O
[~°QÆÖË^Œ∞ QÍh 'z=i^Œâ◊—Ö’ Z@∞=O\˜ "å~°ÎÅ∞ q#=Åã≤
=ã¨∞ÎO^À##fl PO^Àà◊# ÖËHõáÈÖË^Œ∞. J~Ú`Õ H˘`«ÎQÍ ~îå}Ï
JÑ¨ÊyOK«|_»¤ Zãπ.SÖÏQÆ L`åûÇ¨ÏÑ¨_∞» `«∞#fl Ç¨ÏŸO=∞O„u z^ŒO|~°O
QÍx, Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨É∞íè `«fiO QÍx HÀ~°∞‰õΩ#fl D =ÚyOÑ¨Ù
ÅaèOz<å ‰õÄ_» Jk "Õ~ˆ U J~°O÷ Ö’#∂ ÖÏÖòQ_Æ ‰£è Ωõ =ÚyOÑ¨Ù
HÍ^Œ∞. P ~å¢+¨ì áêÅ‰õΩÅ∞, „Ñ¨`ÕºHÕz ã≤.Ñ≤.ZO <åÜ«∞‰õΩÅ∞
WÑ¨Ê\˜HÔ <· å „QÆÇÏ≤ OK«=Åã≤# ã¨`åºÅ∞ H˘xfl L<åfl~Ú. Wq #Ok„QÍO
ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ "≥eH˜=KåÛ~Ú QÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞iO`« ã¨Ê+¨ìO
J~Ú<å~Ú. =ÚÃÑ·Ê Uà◊§‰õΩ ÃÑ·QÍ "å=∞Ñ¨H∆õ áêsìÅ∞ P ~å¢ëêìxfl
JqzÛù#flOQÍ ÑïáêeOz# „Hõ=∞OÖ’ H˘xfl |Å"≥∞#ÿ J=ÅHõ} ∆ ÏÅ∞
áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxH© áêÅHõ áêsìÅ‰õÄ JO@∞‰õΩ<åfl~Ú. P
~Ô O_çO\˜H© `Õ_® KåÖÏ=~°‰Ωõ K≥iyáÈ=_»O "≥Ú^Œ\˜ J=ÅHõ} ∆ O.
Wk ã≤.Ñ≤.ZO‰õΩ „Ñ¨`ºÕ HÕz =iÎã∞¨ OÎ k. áêÅHõ áêsìÜ∞Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO,
„Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ áêÅHõáêsì J#fl ã≤u÷ =zÛOk. HÀÖòH`õ åÖ’<Õ HÍ^Œ∞,

lÖÏ¡ÖÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O ã≤.Ñ≤.ZO ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `åÅ∂HÍ PÑ¶ã‘ ∞¨ , áÈbã¨∞ ¿ãì+#¨ `¡ À
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì Jxfl HÍ~åºÅÜ«∂Å#∂ âßã≤OK«_O» i"åA J~ÚOk. D Ñ¶~≤ åº^Œ∞
HõhãÖ XHõ ^Œâß|Ì HÍÅOQÍ P ~å¢ëêìxH˜ ZÑ¨ÙÊ_»∞ áÈ~Ú<å qO@∞<åflO. J~Ú`Õ
Jk #Ok„QÍO`À „Ñ¨[Å x~°ã#¨ ~°∂ÑÖÖ’ |Ü«∞\˜H˘zÛOk. ÖÏÖòQ_Æ Ö £è ’ ^•x
KèåÜ«∞Å∞ |ÅOQÍ L<åfl~Ú. ÖÏÖòQÆ_è£Ö’ QÆ_»z# =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ
HÍÅOÖ’ =∂"À~Úã¨∞ìÅ∂ "åi JO_» L#fl L^Œº=∞HÍ~°∞Å∂ ã≤.Ñ≤.ZO
HÍ~°ºHõ~Å Î° #∞ Ui Ui K«OÑ≤# Ñ¶∞¨ @#Å∞ Hˆ =ÅO ~å[H©Ü∞« Ç¨Ï`«ºÅ∞ HÍ=h,
"å\˜Ö’ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO Ñ¨@¡ x~°ã#¨ ‰õÄ_» Wq∞_ç LO^Œh QÆ∞iÎOK«_O»
J=ã¨~°O. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J@∞=O\˜ Ç¨Ï`«ºÅ∞ J<åºÜ«∞=∞h, ÃÑ·QÍ Jq
x~°ã<¨ À^Œº=∂xfl |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~∞° ™êÎÜ∞Õ `«ÑÊ¨ |ÅO HõeÊOK«=#fl q=∞~°≈‰õΩ `å=Ù
LO@∞O^Œ#flk "Õ~ˆ q+¨Ü∞« O.
`å"Õ∞ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆ"∞≥ ÿ =º=Ç¨ÏiOKÕ ã≤.Ñ≤.ZO HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ ~å¢+¨ì
„Ñ¨Éèí∞`«fi q^è•<åÅ J=∞Å∞#∞ `«=∞ Hõ~°Î=ºOQÍ g∞^Œ "Õã¨∞HÀ=_»O, "å\˜x
=ºuˆ~HÕKÕ "åiÃÑ·# Éè∫uHõ ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_»_O» `«~K ° ∞« QÍ [~°∞QÆ∞`«∞O@∞Ok.
#Ok„QÍOÖ’ Ãã*ò#∞ =ºuˆ~HÕz# "åiÃÑ· ã≤.Ñ≤.ZO HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ Éè∫uHõ^•_»∞Å∞
KÕÜ«∞_»O`À<Õ ã¨=∞ã¨º "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. Wk `«Ñ¨Êx ã≤.Ñ≤.ZO <åÜ«∞Hõ`«fi"Õ∞
JOwHõiOK«Hõ `«ÑÊ¨ x Ñïã≤u÷ W"åà◊ =zÛOk. WOHõ<<·≥ å PÅã¨ºO KÕÜ∞« ‰õΩO_»
"å~°∞ `«=∞ `«ÑÙ¨ Ê#∞ „QÆÇÏ≤ ™êÎ~À ÖË^À K«∂_®e. =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ "å~°∞ P
~å¢+Öì Ö’ JqzÛù#flOQÍ QÔ Å∞ã¨∂Î LO_»_®xH˜ HÍ~°}ÏÖËq∞@#fl K«~Û° ZÑ¨ÙÊ_˘zÛ<å,
H“Å∞Ô~`· ∞« Å‰õΩ (|~åæ^•~°∞Å‰õΩ) Éè„í ^Œ`« HõeÊOKå~°h, 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}
HõO>Ë =ÚO^Õ ÑÖKåÜ«∞fÅ‰õΩ |ÅO HõeÊOKå~°h K≥ÑÙ¨ OÎ \Ï~°∞. Wq ZÑ¨Ê\˜
q+¨Ü«∂Ö’! P `«~°∞"å`« UO KÕâß~°∞? P ÃÑ·# UO KÕâß~°∞? ÖÏÖòQÆ_è£Ö’
Pk"åã¨∞Å∞ `å"Õ∞ ~À_»∞¡ "Õã∞¨ ‰õΩ<åfl~°h K≥~∞° =ÙÅ∞ `«=Ùfi‰õΩ<åfl~°h qO@∞<åflO.
=¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ "å=∞Ñ¨H∆ÍÅ áêÅ# `«~°∞"å`« XHõ Pk"åã‘ „áêO`«OÖ’
"ÕÜ∞« _®xH˜ ~À_»∞,¡ `«=fi_®xH˜ K≥~∞° =ÙÅ∂ WOHÍ ZO^Œ∞‰õΩ q∞ye L<åfl~Ú?
Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’x Pk"åã¨∞Å‰õΩ ã≤.Ñ≤.ZO <Õ`$« `«fiOÖ’x „Ñ¨É∞íè `«fiO `«y#O`«
KÕÜ∞« HõáÈ=_»O =Å¡<Õ ÖÏÖòQ_Æ Ö £è ’ JãÖ`«$Ñ≤Î K≥Å~ˆ yO^Œx ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩ_»∞
|~°<Ì £ "≥Ú#fl J<åfl~°∞. P ~å¢+Öì Ö’ JkèHÍ~°O ÑÖK«∞‰õΩO@∂ |Ü«∞@‰õΩ =zÛ
ã≤.Ñ≤.ZO#∞ q=∞i≈OK«_O» Ö’x x*Ï~Úf ZO`« Jx "åix J_»Q=Æ K«∞Û#∞ QÍh,
D q=∞~°≈ x["Õ∞ Hõ^•? HõhãÖ P ~å¢+Öì Ö’x Pk"åã‘ „áêO`åÅ#∞ Hˆ O„^Œ

„Ñ¨É∞íè `«fiO KÕ`« Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ∞QÍ „Ñ¨H\ õ O˜ Ñ¨*ÜË ∞« _®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOz#
^•MÖÏÅ∞ ‰õÄ_» ÖË=Ù. (D q=∞~°≈ "å=∞Ñ¨H∆õ áêsìÅ∞ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ JkèHÍ~åxH˘ã¨∞#Î fl
Hˆ ~°à‰◊ Ωõ ‰õÄ_» =iÎã∞¨ OÎ k.) P QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO>Ë H˘xfl Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ã¨fi`«Ç¨ QÍ =™êÎ~Ú.
H˘xfl HõeÊOK«_O» ã¨∞ÅÉèOí J=Ù`«∞Ok.
HÍQÍ, ÖÏÖòQ_Æ £è Pk"åã‘ áÈ~å\ÏxH© =∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õÄ =∞^èºŒ #∞#fl
ãÖ|O^èOŒ WÑ¨Ê\˜H© ã¨Ê+Öì QÍ ÖË^∞Œ . Z=iH˜ #zÛ# z„`«O "åà◊√¡ TÇ≤ÏOK«∞
‰õΩO@∞<åfl~°∞. W`«~∞° Å#∞ JOwHõiOK«=∞O@∞<åfl~°∞. Pk"åã‘ áÈ~å@O "≥Ú`«OÎ
=∂"À~Úã¨∞Å ì ã¨$+≤ì J<Õk Hˆ O„^Œ 'WO>ˇe*ˇ<û£ — Jx Ñ≤Å=|_Õ =º=ã¨÷ Jaè„áêÜ«∞O.
D q+¨Ü∞« O „QÆÇÏ≤ OK«Háõ È=_»O Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò áêÅ‰õΩÅ `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«#O
Jx "åi q=∞~°≈. P ~å¢+Öì Ö’x 18 lÖÏ¡Ö’¡ 17 U^À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =∂"À~Úã¨∞Å ì
„Ñ¨ÉÏè =OÖ’ L<åflÜ«∞h, Hˆ =ÖO `«∂~°∞Ê, Ñ¨tÛ=∞ "≥∞khÑ¨Ó~üÅ∞ (q∞_»flÑ¨Ó~ü Jx
JO^Œ~°∂ JO@∞#fl lÖÏ¡Å∞), Ñ¨Ù~°∂eÜ«∂, |O‰õÄ~åÅˆH "åi „Ñ¨ÉèÏ=O
Ñïq∞`«=∞~ÚO^Œ#fl ã≤.Ñ≤.ZO áêÅ‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∞O „Ç¨Ïã¨fi^Œ$+≤ì Jh "åi xO^Œ.
=∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ ‰õÄ_» `«=∞ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’<Õ P L^Œº=∞O #_»∞ã¨∞Î#fl^Œ#fl
Jaè„áêÜ«∞O |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Hõeyã¨∞Î<åfl~°∞ (Jk x["≥∞ÿ<å ‰õÄ_» ^•xx
|Ç≤Ï~°OQÆÑ¨~°K«_»OÖ’x q[˝`« ZO`«?). nxH˜ Ñ¨ÓiÎQÍ aè#flOQÍ, áÈbãπ
J`åºKå~åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œºq∞ã¨∞#Î fl Pk"åã‘ „Ñ¨*Ï L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
Kèå„`«^~Œè ü =∞Ç¨Ï`À '=∂‰õΩ =∂"À~Úã¨∞Å ì `À U ãÖ|O^èOŒ ÖË^∞Œ . "åi PÖ’K«#Å∞
"Õ~∞° , =∂q "Õ~∞° — JO@∞<åfl_»∞. Wk P`«‡~°H} ∆õ Ö’ KÕã#≤ „Ñ¨H@ õ <Õ J#∞‰õΩ<åfl
J`«xx `«ÑÙ¨ Ê Ñ¨@Ö ì =Ë Ú. J~Ú`Õ W^Õ "åºYº "Õ~ˆ HÍ~°}OQÍ KÕã∞¨ #Î fl "Õ∞^è•=ÙÅ∂
KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞. ÖÏÖòQ_Æ Ö £è ’ Pk"åã¨∞Å∞ ã¨fiÜ«∞OáêÅ# <≥ÅH˘eÊ `«=∞
ÉÏQÀQÆ∞Å∞ `å=Ú x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°x D "åºYº JO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’
ÉèÏQÆOQÍ, á⁄~°∞QÆ∞# L#fl ã¨Ö’ƒxÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ W™êÎ=∞x Ç¨g∞ WzÛ#
4500 ZHõ~åÅ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞x lO^•Öò "åi ã‘Ö ì ò á¶êºHõsì H˜ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO
Hõ@Éì @ ˇ Qì Í ^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PO^Àà◊# KÕÑ\ ¨ Ïì~h° , D ã¨fiÜ«∞O áêÅ# PHÍOHõ#∆ ∞
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ HõÉÏ˚ KÕã∞¨ H˘x ÖÏÖòQ_Æ #£è ∞ q=ÚHõÎ „áêO`«OQÍ K«∂Ñ≤Oz „Ñ¨*Ï
L^Œº=∞ ™ê÷#OÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ QÔ iÖÏ¡ áÈ~å\Ïxfl „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~x° D "åºYº
JO@∞Ok. =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞ f„=OQÍ YO_çã∂¨ ,Î Pk"åã‘ ã¨fiÜ«∞O áêÅ<å
áÈ~å\Ïxfl „Ñ¨âO◊ ã≤ã∞¨ OÎ k. Wk x[=∞~Ú`Õ D =∂@Å∞ J#_®xH˜ ãÖ^ÕÇÏ≤ OK«
#=ã¨~°O ÖË^Œ∞QÍh WO^Œ∞Ö’ x*Ïxfl |Ü«∞@ÃÑ\ÏìÅ#fl P~å@O HõO>Ë

=∂"À~Úã¨∞Å ì LxH˜H,˜ "åi ~å[H©Ü∂« Å‰õΩ KÀ@∞ x~åHõiOKåÅ#fl P~å@"Õ∞
Z‰õΩ¯=QÍ HõxÑ≤™ÈÎOk.
Jk J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ , J¿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ "≥Y · i. ÉèÏ~°`« „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO "Õ~ˆ
ÅH∆ÍºÅ ãÖQÆu J@∞Oz, Jk ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ P^Œ~å≈Å#∞ ã¨Ç≤Ï`«O
X#QÆ∂~°∞Û`«∞O^Œ#fl HõzÛ`«"∞≥ #ÿ Éè~í À™ê WKÕÛ ã≤u÷ Ö’ Z=fi~°∂ ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞ ~å*ÏºOQÆO
xˆ~ÌtOz# ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷‰õΩ "≥Å∞Ñ¨Å „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å#∞ J<Õfi+≤OKÕ
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ#∞ Jã¨ÖË ‰õÄ_»^#Œ _»O J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ "≥Y · i.
J~Ú`Õ D QÆ∞iÎOÑ¨Ù`À áê@∞ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ ["å|∞^•s`«<åxfl ‰õÄ_»
ã‘fiHõiOK«=Åã≤ LO@∞Ok. ÖÏÖòQ_Æ £è Pk"åã‘ áÈ~å@O`À "åiH˜ ãÖ|O^è•Å∞
`˘e #∞Oz L<åflÜ«∞#flk ã¨Ê+¨"ì ∞Õ . JO^Œ∞Ö’ "åi áê„`« L#fl q+¨Ü∞« =¸
ã¨Ê+¨"ì ∞Õ . J~Ú`Õ 4500 ZHõ~åÅ HÀãÖ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å∞ L=∞‡_çQÍ PO^Àà◊#
KÕã∞¨ #Î fl <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ |∞^Œ^ú "Õ £ Éè\
í ÏìKå~°ºÃÑ·#· Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü∞« `åflxH˜ áêÅÊ_»_O»
Uáê\˜ q[˝`« QÆÅ K«~º° ? ^•x`À "≥Ú^ŒÅ~Ú# Ñ¶∞¨ @#ÖË Hõ^• XHõ^•x`À XHõ\˜
[`« J~Ú „Ñ¨ã∞¨ `Î « Ñïã≤u÷ H˜ ^•i fâß~Ú? ÖÏÖòQ_Æ Ö £è ’ ky# Hˆ O„^Œ áê~å
q∞Å@s |ÅQÍÅ∞ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å áÈ~å@ Ñ¶Ö ¨ ÏÅ#∞ zk"Õ∞ã≤ Ñ¨Ó~°fiã≤u÷ H˜
fã¨∞H˘¿ãÎ ^•xH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ=~°∞? XHõ ~°HOõ QÍ D K«~º° á⁄~°∞QÆ∞# L#fl Xi™êû
~å¢+Öì Ö’x HõO^è=Œ ∂Öò lÖÏ¡Ö’ ÅHõ‡∆ }Ï#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u Ç¨Ï`«º`À áÈÅÛ^ŒQkæÆ .
™ê÷xHõ Ñïã≤`÷ ∞« Å∞ KåÖÏ aè#fl"≥∞#ÿ q HÍ|\˜ì Ñ¨~º° =™ê<åÅ∞ XˆH ~°HOõ QÍ ÖË=ÙQÍh,
~Ô O_»∂ J<åÖ’z`«"∞≥ #ÿ K«~º° ÖË. JHõ¯_» „ÑüK«~º° =Å¡ ¢ÔHã· =Î¨ ÙÅ∞ „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ
ÉèÏs =¸ÅºO K≥eO¡ K«QÍ, WHõ¯_» „ÑüK«~º° =Å¡ Pk"åã¨∞Å∞ "Õ~ˆ ~°∂ÑÖÖ’
KåÖÏ =¸ÅºO K≥eO¡ K«É’`å~°∞. D =∂@Å∞ JO>Ë '`«ÑÊ¨ O`å =∂"À~Úã¨∞Å ì
ÃÑ·<Õ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞— J#fl Z^Œ∞~°∞^•_ç `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ ["å|∞ ~å^Œ∞. Z=i g∞^Œ
ZO`« `«ÑÙ¨ Ê ÃÑ\ÏìÖ’ JO`« ÃÑ>Ëì q[˝`« ã¨=∂[OÖ’ ÖËHáõ ÈÖË^xŒ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
QÆ∞iÎOKÕ ~ÀA =¿ãÎ "åi <åÜ«∞Hõ`åfixfl J#∞ãïã¨∞#Î fl „Ñ¨[Å‰õΩ "å~°∞ "Õ∞Å∞
KÕã#≤ "å~°=Ù`å~°∞. ÖËHáõ È`Õ Hõhfl\˜ QÍ^äÅ Œ ∞ =∞m¡ =∞m¡ Ñ¨Ù#~å=$`«=∞=Ù`«∂<Õ
LO\Ï~Ú.
1 EÖˇ· 2009

D "Õ@ PÑ¨=∞x x#k^•ÌO
'„w<£ÇÏ¨ O\ò— "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. Ç¨ÏŸO =∞O„u z^ŒO|~°O ÃãÃÑìO|~üÖ’
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»`å=∞x K≥ÑÊ≤ #=O|~ü‰Ωõ "å~Ú^• "Õã#≤ =∂"À~Úã¨∞Å ì
'Ui"Õ ` « — HÍ~° º „Hõ = ∞O WÑ¨ Ù Ê_» ∞ "≥ Ú ^Œ @ J#∞‰õ Ω #fl@∞ì Q Í
ÃãÃÑìO|~üÖ’<Õ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è #∞Oz =KÕÛ "å~°Å Î
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« ã¨fiÅÊ"Õ∞ HÍ|\˜ì ZO`« =∞Ok HÀ„ÉÏÅ∞ ^ŒO`≥"å_»
lÖÏ¡Ö’H˜ „Ñ¨"tÕ OKå~°∞, Hˆ O„^ŒO Zxfl Éˇ\ÏeÜ«∞#¡ áê~å q∞Å@sx
ÑÖÑ≤Ok, HÍÅ∞ÊÅÖ’ WÑ¨Ê\˜H˜ W@∞"≥Ñ· Ó¨ J@∞"≥Ñ· Ó¨ ZO`«=∞Ok
K«xáÈÜ«∂~°∞ W`åºk q+¨Ü∂« ÅÃÑ· Ñ¨„uHõÅ∞ Wã¨∞#Î fl QÆ}ÏOHÍÅ∞
Ñ¨ÓiÎQÍ ã¨`åºÅ∞ HÍHõáÈ=K«∞Û#∞. ã≤|ƒOk ãÖYº `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O
H˘OK≥O „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ãÎ J™ê^èºŒ O HÍHõáÈ=K«∞Û#∞ QÍh =∞~°}ÏÅ
QÆ∞iOz P =∂@ J#ÖËO. =∞~°}ÏxH˜ ™êH˜∆ =∞$`«^ÇÕ Ï¨ O. HÍh
Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞ "åi =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ =∂„`«"∞Õ ™êfinè#O
KÕã∞¨ H˘x ÑÖK«<å=∂, áÈãπ=ì ∂~°Oì x~°fiÇ≤ÏOz ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ
JÑ¨Êy™êÎ~∞° . =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞, "åi ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞
J_»q [O`«∞=ÙÅ‰õΩ =kÖËã≤ ~å=_»O `«~K ° ∞« QÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. XHõ
ãÖ=`«û~°O „H˜Ò« =~°‰Ωõ ZÑ¨ÙÊ_»∂ J^Õ [iˆQk. D =∞^èºŒ H˘xfl
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ "åi =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ ‰õÄ_» fã¨∞H˘zÛ ÑÖK«<å=∂
KÕã∞¨ #Î fl@∞ì<åfl~°∞. K«xáÈ~Ú# "å~°∞ ™êÜ«Ú^èŒ #HõûÖˇ@ · ∞¡ HÍHõ „QÍg∞}
„Ñ¨[Å~Ú`Õ, "åi =∞$`«^ÇÕ ¨ Å#∞ J_»qÖ’<Õ =kÖËÜ∞« _»O áêÅ‰õΩÅ
^Œ$+≤Ö ì ’ `≥e=~Ú# Ñ¨x. x[OQÍ ™êÜ«Ú^èŒ HÍ~°ºHõ~Å Î° ~Ú<å ‰õÄ_»,

P q„^ÀÇ¨ïÅ â◊"åÅ‰õΩ Wxfl =∞~åº^ŒÅ∞, ^•xHÀãÖ `«=∞HÕ`« „â◊=∞ J#=ã¨~O°
J#fl Jaè„áêÜ«∞O Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ L#fl@∞ìOk. NÅOHõÖ’
ZÖò\\ ˜ W˜ ÃÑ·# [iy# áÈ~°∞Ö’ K«xáÈ~Ú# `«q∞à◊√Å =∞$`«^ÇÕ ¨ Å‰õΩ [iy#
ÑÖK«<å=∂Ö’ "åix z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ ÃÑ\˜ì K«OÑ≤# ^•MÖÏÅ∞<åflÜ«∞x |Ü«∞@
Ñ¨_#ç `«~∞° "å`«, ÑÖK«<å=∂ KÕÜ∞« ‰õΩO_» Y##O KÕÜÚ ≥ K«∞Û#x P ^Õâ◊ „Ñ¨É∞íè `«fiO
P~°~¤ ü *ÏsKÕãO≤ k. =∞# „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ J@∞=O\˜ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ∞« _®xH˜
~å*ÏºOQÆO J_»O¤ ~å=K«∞Û#∞ HÍ|\˜ì Jed`« P^ÕâßÅ ^•fi~å Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è áêÅ‰õΩÅ∞
^•xx J=∞Å∞KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
g∞_çÜ«∂ P KèåÜ«∞Å‰õΩ ~å‰õÄ_»^Œx Kè«fÎãπQÆ_è£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `åv^Œ∞
*ÏsKÕãO≤ ^Œx ‰õÄ_» Ñ¨„uHõÅ∞ K≥ÑÙ¨ <Î åfl~Ú. '„w<£ÇÏ¨ O\ò—Ö’ "Õ\Ï_»|_»∞`«∞#flk
™êÜ«Ú^è∞Œ ÖÏ ÖËHõ "åi "≥O|_ç L#fl Pk"åã¨∞ÖÏ J#flk |Ü«∞@Ñ¨_‰» Ωõ O_»
LO_»_®xH˜ D POHõ∆ ã¨Ç≤Ï`«O J=ã¨~°O Jx ~°=∞}üã≤OQ∑ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
ÉèÏqOz#@∞ìOk. D POHõ#∆ ∞ kèH¯õ iOKÕ ^è~·≥ º° O g∞_çÜ∂« ‰õΩ LO>Ë QÔ Å=QÆÅ~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù ÉèÏ= =ºH©HÎ ~õ } ° ¿ãfiK«ÛÖ ù ’ ÉèÏQÆO Jx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
~å*ÏºOQÆO ~åã≤# `˘e<åà◊¡Ö’<Õ "åºMÏºxOzOk. ^•xx ~å*ÏºOQÆO
P"≥∂kOz# Ñïq∞`«∞Å "Õ∞~°‰Ωõ , Jn K«@Oì KÕã≤ xÜ«∞O„uOK«=K«∞Û#∞ QÍh
U HÍ~°}O K«∂Ñ≤OK«‰Ωõ O_» r"ÀÅ ^•fi~å g∞_çÜ∂« #∞ x¿+kèOKÕ JkèHÍ~°O
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ÖË^∞Œ . `«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@∞ìH˘x J_»O¤ xÅ|_»¤ HÀ„ÉÏÅ`À ~å*ÏºOQÍxfl
QÆ∞iOz "åkOz „áê}ÏÅ`À |Ü«∞@Ñ¨__» O» ™ê^èºŒ =∞x HÍ^Œ∞ QÍh, HõhãÖ D
POHõ∆ K«@sì `åº J„Hõ=∞O Jx `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~O° . ÖËHáõ È`Õ g∞_çÜ∂« #∞
~åx=fiO Jx „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ XHõ^•x `«~°∞"å`« XHõ\˜ x¿+^è•Å∞ ÃÑ@ì_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_ç`Õ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ KåÖÏ #+Öì . ÖÏÖòQ_Æ Ö £è ’ "å=∞Ñ¨H∆õ „Ñ¨É∞íè `«fiO
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì ^•xx WÑ¨ÙÊ_»∞ Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è „Ñ¨É∞íè `«fiO H˘#™êyã¨∞#Î flk. J~Ú`Õ
D q+¨Ü«∞OÖ’#∂ NÅOHõ W<£ûÑ≤ˆ~+¨<£ L#fl@∞ìOk. ZÖò\˜\˜WÃÑ·# áÈ~°∞
[iˆQ@Ñ¨Ù_»∞ z=i =¸_»∞ <≥ÅÖ’¡ NÅOHõ áêÅ‰õΩÅ∞ g∞_çÜ∂« #∞ ^Õâ◊ L`«~Î °
„áêO`åxH˜ ~åx=fiÖË^∞Œ . P ^ŒâÖ ◊ ’ 20 "ÕÅ =∞Ok ™ê^è•~°} `«q∞à◊ áœ~°∞Å∞
K«xáÈÜ«∂~°x SHõº~å[º ã¨q∞u JkèHÍ~°∞Å∞ PO`«~O° yHõ L`«~Î ° „Ñ¨`∞« º`«~Î åÅÖ’
K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ#fl q+¨Ü∂« xfl K«∂¿ãÎ NÅOHõ áêÅ‰õΩÅ L^ÕâÌ º◊ O J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
NÅOHõ „Ñ¨™êÎ=# WÑ¨Ê\˜H˜ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ =zÛOk. =¸_»=™êi =¿ãÎQÍh
Hõ^Œä Ñ¨ÓiÎ HÍ^Œ∞. ZÖò\\ ˜ W˜ Ãã·xHõ Ñ¨`#« O `«~∞° "å`« WO_çÜ∂« áêÅ‰õΩÅH˘Hõ

^è~·≥ º° O =zÛOk. q∞e>ˇO\ò ~å[H©Ü∞« áÈ~å\ÏÅ`À âßOuK«~Û° Å∞, ~å[H©Ü∞«
Ñ¨ i ëê¯~åÅ∂ JHõ ¯ ~° Ö Ë ^ Œ h , QÆ \ ˜ ì Q Í Ñ¨ Ó #∞‰õ Ω O>Ë "åix Éè ∫ uHõ O QÍ
Ui"ÕÜ∞« =K«∞Û#h WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ ‰õÄ_» #=Ú‡`«∞<åfl~°∞. WÑ¨Ê\˜Hˆ ^Õâ◊
PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ „Ñ¨^•è # „Ñ¨=∂^ŒO Jx „Ñ¨H\ õ O˜ K«|_»¤ =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞
Ui"ÕÜ∂« Å#fl ãÖHõÅÊO nx`À |ÅÑ¨_Oç k. ^Õâ◊ PO`«~O° yHõ Éè„í ^`Œ ‰« Ωõ =∂"À~Úã¨∞Åì
HõO>Ë áêÅHõ áêsìÅ Jqhu, J„Hõ=∞ ÑïáêÅ#, Jã¨=∂#`«Å#∞ qHõ$`«OQÍ
ÃÑOK«∞`«∞#fl Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞ Z‰õΩ¯= =ÚÑ¨ÙÊ HÍ^• Jx ™ê^è•~°} =∂#=ÙÅ‰õΩ
ã¨ÇÏ≤ `«O ãÖ^ÕÇÏ¨ O ~å"˘K«∞Û. HÍh „Ñ¨ã∞¨ `Î O« Ç¨ÏŸO =∞O„uQÍ L#fl =∞# =∂r Pi÷Hõ
=∞O„u, ^Õâ◊ 'Jaè=$kú— q^è•#Hõ~Å Î° Ö’ XHõ_∞» J~Ú# z^ŒO|~åxH˜ `≥eã≤#
q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`« ãÖQÆu Z\Ï¡Q∞Æ <åfl =∞^èºŒ ÉèÏ~°`« J_»q
„áêO`åÅÖ’x Jáê~°=∞~Ú# Yx[ ãÖÑ¨^#Œ ∞ "≥eH˜ fã≤ 'Jaè=$kú— =#~°∞QÍ
qxÜ≥∂yOKÕ „Ñ¨Ü∞« `åflxH˜ =∂"À~Úã¨∞Å ì LxH˜ J_»O¤ HÍQÆÅ^Œx. =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
`«=∞‰õΩ „áê|ÅºO L#fl „áêO`åÅÖ’ |_® ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å LxH˜H© qã¨~Î } ° ‰õÄ
Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∂ J_»∞¤Ñ¨_»ÖË^Œ∞QÍh, J_»∞¤Ñ¨_»QÆÅ~°#fl ÉèíÜ«∞O =Å¡
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞¡ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åHõáÈ=K«∞Û#x P PO^Àà◊#.
Jhfl Hõeã≤ =∂"À~Úã¨∞Å ì Ui"Õ`« „Ñ¨„H˜Ü∞« ‰õΩ ^•if™ê~Ú. ÉèÏsQÍ áê~å
q∞Å@sx, ÔQiÖÏ¡ `«~°Ç¨ tHõ∆} á⁄Ok# HÀ„ÉÏÅ#∞ kOz Éè∫uHõOQÍ
=∂"À~Úã¨∞Å ì #∞ `«∞^Œ=Ú\˜™ì êÎO Jx z^ŒO|~°O @∂`ü¿Ñãπì z~°∞#=Ùfi K≥^~Œ ‰° Ωõ O_»
KÕã∞¨ #Î fl ã¨"åÅ∞ J=∞Å∞HÍ=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. D Ui"Õ`‰« Ωõ J~°O÷ Pk"åã¨∞Å
Ç¨Ï##O HÍQÆÅ^Œx x#fl "≥Ú#fl ^ŒO`≥"å_» HÍÅ∞ÊÅ QÆ∞iOz J~°H˘~°QÍ =ã¨∞#Î fl
"å~°Å Î ∞ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~Ú. J~Ú`Õ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∂ J^Õ ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°∞.
`«=∞ `«_®MÏ K«∂_»=∞x „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Z^Œ∞~°∞ ã¨"åÅ∞ qã¨∞~°∞`«∞<åfl~°∞.
J|∞*ò=∞_èÖ £ ’ áê~åq∞Å@sx kOK«∞`åO Jx z^ŒO|~°O „Ñ¨H\ õ O˜ z# ~Ô O_»=
~À*Ë ~å*ò#O^£QÍOÖ’ "å~°∞ áÈbã¨∞Å#∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ K«Oáê~°∞. ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å@ =∂~åæxfl ZOK«∞‰õΩ#fl"å~°∞ Ü«Ú^ŒOú =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∞« Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞
QÍh „Ñ¨[Å =∞^èºŒ |`«∞‰õΩ`«∂ Ü«Ú^•úxfl PÇ¨fixOKÕ Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ .
x"åiOK«_®xH˜ ZO`« KÕÜ∞« QÆey`Õ JO`« KÕÜ∂« e. UO KÕÜ∞« =K«∞Û#O>Ë KåÖÏ
K«~Û° ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û#∞ QÍh, Jã¨Å∞ P "≥Y · i LO^• J<Õk „Ñ¨âfl◊ . =∂"À~Úã¨∞ì
<åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ W@∞=O\˜ „Ñ¨âfl◊ Å∞ #K«Û=Ù. 'g∞~°∞ Z=i Ñ¨HO∆õ ?— Jx J_»∞QÆ∞`å~°∞.
~å[H©Ü∞« Ñ¨Há∆õ ê`å<Õfl HÍHõ qÅ∞=Å Ñ¨Há∆õ ê`åxfl ‰õÄ_» QÆ∞iÎOKÕ@~ì Ú`Õ "Õ∞=Ú

<åºÜ«∞O Ñ¨HO∆õ Jx ["å|∞ K≥ÑÊ¨ =K«∞Û. <åºÜ«∞O Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO „Ñ¨[Å HÀãÖ
áÈ~å_Õ"åi "≥¿· Ñ LO@∞Ok QÍh, "å~°∞ „Ñ¨[Å Hˆ =∆ ∞O HõO>Ë `«=∞ ~å[H©Ü∞«
ÅH∆Íºxfl „Ñ¨^•è #OQÍ ZOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ Jk J<åºÜ«∞O J#Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
'„Ñ¨É∞íè `«fiO =∂„`«O ZO`«HÍÅO K«∂ã¨∂Î T~°∞‰õΩO@∞Ok— Jx J_çQˆ
"å~°∂ LO\Ï~°∞. „Ñ¨[Å J=ã¨~åÅ HÀãÖ q∞e>ˇO\ò áÈ~å\ÏÅ∞ KÕÜ∞« _»O
"Õ~∞° , ~å[º ™ê~°fiÉè∫=∞`åfi<Õfl ™êÜ«Ú^èOŒ QÍ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« _»O "Õ~∞° . "≥Ú^Œ\^˜ •x
Ñ¨@¡ H˘O`« L^•~°OQÍ LO_»QÆÅ áêÅ‰õΩÅ∞ Ô~O_»=^•x Ñ¨@¡ LO_»ÖË~°x
JO\Ï~°∞. =∂"À~Úã¨∞Å ì ~Ú<å ~ˆ Ñ¨Ù JkèHÍ~åxH˜ =¿ãÎ WO`«HOõ >Ë aè#flOQÍ
#_»∞K«∞‰õΩO\Ï~å Jx „Ñ¨tfl™êÎ~°∞. Wk <åºÜ«∞"≥∞ÿ# „Ñ¨âıflQÍh, Z@∞=O\˜
ã¨"åÅ∞<≥<· å „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ<Õ Z^Œ∞~À¯"åÅ<Õk „Ñ¨*Ï`«O„`«"« å^Œ∞e=fiQÆÅ UÔHH· õ
ã¨=∂^è•#O. nxH˜ =∂~°Oæ K≥ÑÊ¨ =∞x HÀ~°∞`«∂ 11= „Ñ¨}ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O XHõ xÑ¨Ù}∞Å
Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OK«QÍ =∂"À~Úã¨∞Å ì =Å¡ „Ñ¨[Å∞ U Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, U ã¨fi`«O„`«O,
U r=<å=HÍâßÅ∞ á⁄O^•~À Jq h ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl qxÜ≥∂yOz #∞"Õfi
HõeÊOK«_O» XHõ¯>Ë "åix „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ Z^Œ∞~˘¯<Õ =∂~°Oæ J=Ù`«∞O^Œx
"å~°∞ K≥ÑÊ¨ _»O [iyOk. =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ QÍh z^ŒO|~°O QÍh P x"ÕkHõ
K«kq# ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù.
z=iQÍ, ^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’x ãÖÑ¶¨∞~°¬} ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ Éèí„^•K«ÅO
_çq[<£Ö’ „Ñü^èfiŒ xOK«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. zO`«∂~°∞ #∞Oz "å*Ë_∞» ^•HÍ
áÈbã¨∞Å∞ Pk"åã¨∞Å#∞ |Å=O`«OQÍ áÈbãπ ¿ãì+<¨ ‰£ Ωõ ~°ÑÊ≤ Oz, J„Hõ=∞OQÍ
x~°ƒOkèOz, f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤Oz 'ÉˇO· _À=~ü— KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. K«~¡° áÈbã¨∞Å∞ KÕ`∞« Å∂
HÍà◊¥¡ Hõ\ì˜ H˘HÍ¯xH˜ "ÕàÏ¡_n» ã≤ z`«HQõ ˘\˜#ì P~ü. H˘`«QÎ ∂Æ _≥O HÍÅh"åã≤ H˘=Ú~°O
#~°ãO≤ Ç¨~å=Ù, =∞m¡ UO KÕ™êÎ~À J#fl ÉèÜ í ∂« xH˜ D <≥Å 7= `Õn# `«# Ti
ã¨g∞ÑÖÖ’ P`«‡Ç¨Ï`«º KÕã∞¨ HÀ=_»O`À D q+¨Ü∞« O |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ `≥eã≤Ok.
WHõ¯_Õ Ñïã≤u÷ W\Ï¡ LO>Ë ^ŒO`≥"å_»Ö’ Z\Ï¡ LO@∞O^À TÇ≤ÏOK«∞HÀ=K«∞Û.
JO^Œ∞ˆH „Ñ¨Éèí∞`«fiO D "Õ@ PáêÅx JO^Œ~°=¸ x#kOK«_»O J=ã¨~°O.
=∂"À~Úã¨∞Å ì ∂ P kâ◊QÍ XuÎ_ç ÃÑOKÕ Ñ¨ûúŒ Ö’ #_»∞K«∞HÀ"åÅx HÀ~°_=» ¸
J=ã¨~O° .

„Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ<Õ ["å|∞ K≥Ñ¨ÊO_ç
„Ñ¨ âfl◊ : #HõûÖˇ·\ò ã¨=∞ã¨º#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO U ~°HOõ QÍ Ñï+¨¯iOKåÅx g∞~°∞
ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞?
[ : KåÖÏHÍÅO #∞Oz =∞# ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ #HõûÖˇ·\ò
ã¨=∞ã¨º#∞ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ã¨=∞ã¨ºQÍ QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl=Ú, ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ Éè∂í q∞Hõ L#fl ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl=Ú Jx
K≥ÑÊ¨ _»"∞Õ HÍHõ ^•xH˜ `«Q@
æÆ ∞ìQÍ ã¨ÊOk™êÎ=∞x, ~å[H©Ü∞« Ñïëê¯~°O
HÀãÖ "≥`∞« ‰õΩ`«∞<åfl=∞x K≥ÑÙ¨ `«∂<Õ L<åfl~°∞. 11= áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£
nxÃÑ· XHõ xÑ¨Ù}∞Å Hõq∞\©x ‰õÄ_» "ÕãO≤ k. ^•O\’¡ <Õ#∞ ‰õÄ_»
XHõ ã¨É∞íè º_çfl. =∞=∞‡efl XHõ x"ÕkHõ W=∞‡x J_çQÍ~°∞.
'áÈbã¨∞efl, áê~åq∞Å@sx LÑ¨Ü≥∂yOz J}z"Õ¿ã
„Ñ¨Ü∞« `«flO K≥Ü∞« º_»O =Å# #+¨"ì ∞Õ Z‰õΩ¯= [iyOk. „Ñ¨[Å g∞^Œ
KåÖÏ Ç≤ÏOã¨ [iyOk. „Ñ¨Éèí∞`åfixH© „Ñ¨Ü≥∂[#"Õ∞g∞ ~åÖË^Œ∞.
áÈbã¨∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. =∂"À~Úã¨∞Å ì ∂ K«xáÈÜ«∂~°∞.
=∞i „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ =∂~°"æ ∞Õ q∞\˜? „Ñ¨É∞íè `«fiO "åà◊‰¡ Ωõ „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ
U ~°HOõ QÍ ["å|∞ K≥áêÊe?— Jx J_çQÍ~°∞. XHõ q=~°"∞≥ #ÿ x"ÕkHõ
WKåÛO. JO^Œ∞Ö’ "Õ∞=Ú „Ñ¨^•è #OQÍ K≥ÑÊ≤ O^Õq∞@O>Ë „Ñ¨[Å‰õΩ
=∂"À~Úã¨∞Å ì =Å¡ H˘xfl Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, H˘O`« ~°H} ∆õ , P`«‡Q“~°=O
Åaèã∞¨ <Î åfl~Ú. "å\˜x g∞ ~å*ÏºkèHÍ~åxfl, K«\Ïìxfl, ~å*ÏºOQÍxfl
LÑ¨Ü∂≥ yOz g∞ˆ~ "åà◊‰¡ Ωõ HõeÊOK«O_ç. J^Õ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ =∂~°Oæ

J=Ù`«∞O^Œx K≥áêÊO. HÍx D „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ Jq q#=Ù ZO^Œ∞HõO>Ë XHõ\˜ –
W"åfià◊ "åà◊√§ ^Õâ◊ Jaè=$kú HÀãÖ J#∞ãïã¨∞#Î fl =ÓºÇ¨Å‰õΩ Wk P@OHõO
J=Ù`«∞Ok. ~Ô O_»=k – P „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x D áêÅHõ áêsìÅ =∞#∞+¨µÅ∞
Z=~°∞, "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Z=~°∞ J#O>Ë JHõ¯_ç „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
ÖËHáõ È=_»O =Å¡ ÉÏQÆ∞Ñ¨_∞» `«∞#fl"å~°∞, "åi Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ç¨ÏiOz ÉÏQÆ∞Ñ¨_∞» `«∞#fl
"åà◊√§. HÍ|\˜ì P Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«∂Å#O>Ë `«=∞ áêsì HÍº_»~ü#∂, ™ê÷xHõ
<åÜ«∞‰õΩÅ#∂ "åà◊√§ =ºuˆ~HõO KÕã∞¨ HÀ"åeû LO@∞Ok. ^•xH˜ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
áêsì QÍh, HÍO„ÔQãπ áêsì QÍh, a.*ˇ.Ñ≤ QÍh, U áêsì QÍh ã≤ÔúŒ QÍ LO_»^∞Œ . Wg
"åã¨"Î åÅ∞. "Õ∞=Ú Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∞QÍ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ‰õΩ W=fiQÆÅ ã¨ÅÇ¨ "å~°∞
P „Ñ¨[Å‰õΩ KÕã∞¨ #Î fl "Õ∞Å∞#∞ g∞~°∞ g∞ JkèHÍ~°O ^•fi~å KÕÜ∞« =∞x. HÍh =∂
x"ÕkHõ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜ì HÀ„ÉÏÅ ¿Ñ~°∞`À XHõ Ü«∂O\˜ #HõûÖˇ\ · ò á¶È~üû#∞
`«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ "åix Ui"Õ¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° .
„Ñ¨â◊fl: =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ Jaè=$kúx x~Àkèã¨∞Î<åfl~°∞ J<Õ P~ÀÑ¨} ZO`«=~°‰õΩ

x[=∞O\Ï~°∞?
=∂"À~Úã¨∞Å ì ‰õΩ <Õ<gÕ ∞ =HÍÖÏÎ Ñ¨ÙK«∞ÛHÀ=_»O ÖË^∞Œ QÍh D „Ñ¨âfl◊ #∞
<Õ#∞ 2006Ö’ ^ŒO`Õ"å_» áÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ JHõ¯_ç HõÖHˇ ~ìõ #ü ∞ J_çQÍ#∞. 'g∞~°∞
KÕ¿ã Jaè=$kúH˜ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ J_»∞Ñ¤ _¨ ∞» `«∞<åfl~°∞ JO@∞<åfl~°∞. g∞ˆ~=∞O\Ï~°∞—
Jx J_çy`Õ '"Õ∞=Ú JO`« Jaè=$^Õúg∞ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œ∞ ÖˇO_ç "åà◊√§
J_»∞Ñ¤ _¨ \
» ÏxH˜— J<åfl~åÜ«∞#. "åãÎ̈"åxH˜ =∂"À~Úã¨∞Å ì g∞^Œ ÃÑ@ì=Åã≤#
q=∞~°≈Å∞ ~Ô O_»∞ L<åfl~Ú. XHõ\,˜ ~À_»∞¡ LO>Ë áê~å q∞Å@s =ã¨∞OÎ k,
áÈbã¨∞Å∞ =™êÎ~x° "åà◊√§ ~À_»∞¡ `«"fiÕ âß~°∞ KåÖÏ KÀ@¡. `«=∞ ~°H} ∆õ HÀãÖ "åà◊√¡
KÕã#≤ D Ñ¨x =Å# „Ñ¨[Å‰õΩ #+Öì [iyOk. ~Ô O_»=k „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x
ã¨∂¯à◊√§, ™È+¨Öò "≥ÖÊË ~ù ü Ç¨ã¨àì #¡◊ ∞ – Z‰õΩ¯"Õg∞ ÖË=Ù. JHõ¯_»H¯õ _Õ L<åfl~Ú –
áê~åq∞Å@s, áÈbã¨∞Å∞ HÍºOÑ¨ÙÅ∞QÍ "å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°x "å\˜x ¿ÑÖËÛâß~°∞.
Wq ~Ô O_»∂ `«ÑÙ¨ Ê. g\˜x `«ÑÊ¨ xãïQÍ =ºuˆ~HÕKåe.
J~Ú`Õ J@∞"≥Ñ· Ù¨ #∞Oz K«∂¿ãÎ „Ñ¨É∞íè `«fiO Uq∞ Jaè=$kú KÕãO≤ ^Œx
gà◊√§ J_»∞¤ Ñ¨_®¤~<° Õ P~ÀÑ¨} "Õã∞¨ <Î åfl~°∞ J<Õ „Ñ¨âfl◊ =ã¨∞OÎ k. Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’ J~Ú<å,
*Ï~°Oö _£Ö’ J~Ú<å, Xi™êûÖ’ J~Ú<å, =∞# ~å¢+Öì Ö’ J~Ú<å „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞
Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ „QÍ=∞„QÍ=∂xH˜ ã¨∂¯Öò Hõ_`» åO, ~À_»∞¡ "Õ™êÎO, Pã¨∞Ñ¨„`«∞Å∞

ÃÑ_»`åO, Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ tHõ} ∆ WzÛ L^ÀºQÍÅ∞ HõeÊ™êÎ=∞x K≥ÑÊ≤ Ñ¨#∞Å∞
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì LO>Ë Jk Jaè=$^Õ.ú ^•xH˜ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ J_»∞Ñ¤ _¨ ç LO>Ë
g∞~°∂ <Õ#∂ Ug∞ J##Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ , [#"Õ∞ "åà◊§#∞ JHõ¯_ç #∞Oz `«iq∞"Õ™êÎ~∞° .
Jk [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ , „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ P Ñ¨#∞Å∞ K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ . x*ÏxH˜ JHõ¯_» =∂"À~Úã¨∞ì
L^Œº=∞O "≥Ú^ŒÅÜÕ∞ºO`«=~°‰Ωõ Jaè=$kú KÕã∞¨ <Î åfl=∂ ÖË^• J<Õ „Ñ¨âfl◊ ‰õÄ_»
"åà◊√¡ "Õã¨∞HÀÖË^Œ∞. "åà◊§‰õΩ Ñ¨@ì}ÏÅ∞ ãïáÈÜ«∂~Ú, ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ #QÆ~åÅ∞
ãïáÈÜ«∂~Ú. „QÍg∞} „áêO`åÅ∞, =ÚYºOQÍ Pk"åã‘ „áêO`åÅ∞ "åà◊§
ÖˇH¯õ Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ . gà◊√§ =zÛ# `«~∞° "å`« gà◊§ g∞^Œ xO^Œ "ÕÜ∞« _®xH˜ P =∂@
JO@∞<åfl~°∞. gà◊§ "≥Ñ· Ù¨ Ö’áêÅ∞ L<åfl~Ú, <Õ#∞ HÍ^Œ#_»O ÖË^∞Œ QÍh, Jaè=$kúH˜
J_»∞Ñ¤ _¨ ∞» `«∞<åfl~°∞ J<Õ@∞=O\˜ xO^Œ "ÕÜ∞« _»O =∂„`«O ã¨~~° Ú#k HÍ^Œ∞.
„Ñ¨âfl◊ : Kèf« ÎãQπ _Æ Ö£è ’ Z<£.ZO._ç.ã≤ "Õã∞¨ Î#fl ~À_#¡» ∞ =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ ^èfiŒ OãÖ KÕâß~°∞ Hõ^•!
JÑ¨ÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ "åà◊§ x~°ã#¨ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Z<£.ZO._ç.ã≤ "åà◊¡
„ˆH#¡g ¿ÑÖËÛâßˆ~"≥∂QÍh W`«~„° `å "åà◊√¡ J_»O¤ Ñ¨_Oç ^Õg∞ ÖË^∞Œ . ÉˇÅ · kÖÏ¡ QÆ#∞Å∞
#_»∞ã¨∂<Î Õ L<åfl~Ú. Z<£.ZO._ç.ã≤ #_»∞ã¨∂<Î Õ LOk. <åÖ’¯ "åi ÉÏÔHû· \ò Ñï„â◊=∂
#_»∞ã¨∂<Î Õ LOk. ÉèÏs Ñï„â◊=∞Å∞ "Õ\H˜ © gà‹§Ñ¨ÙÊ_»∂ J_»∞Ñ¤ _¨ Ö » ^Ë ∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fi~°OQÆ
Ñï„â◊=∞ÖË HÍ^Œ∞, ¢ÃÑ·"@ Õ ∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å HõOÃÑhÅ‰õΩ ‰õÄ_» =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞
ÃÑ^ŒQÌ Í J_»O¤ ~åÖË^∞Œ . "åà◊√§ „Ñ¨^•è #OQÍ ^Œ$+≤ì ÃÑ\Õì kè „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
Pk"åã¨∞ÅÃÑ·# J}z"Õ`« „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ "åà◊§ g∞^Œ. "åà◊§#∞ K«OÑ¨_O» QÍh,
ÉˇkiOK«_O» QÍh, `«iq∞"ÕÜ∞« _»O QÍh KÕâß~°∞. Pk"åã‘ „QÍ=∂ÅÖ’ Hõq∞\©Å∞
"Õã≤ "åà◊§ „QÍ=∂Å#∞ "åà◊√§ K«H¯õ k^Œ∞‰Ì Ωõ <Õ@@∞ì KÕâß~°∞. H˘xfl KÀ@¡ K≥~∞° =ÙÅ∞
`«qfiOKå~°∞. W@∞=O\˜ H˘xfl =∞Oz Ñ¨#∞Å∞ KÕâß~°∞. =ÚÃÑ·Êù ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ
"Õ∞=Ú =∂"À~Úã¨∞Å ì #∞ K«∂ã¨∞<Î åfl=Ú. "åà◊√§ KÕ¿ã "å\˜Ö’ `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KåÖÏ
LO_»=K«∞Û#∞ QÍh J@ì_∞» QÆ∞ =~åæÅ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ XHõ P`«‡ã¨~÷ Ú~åºxfl HõeÊOz#
~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ =∂„`«O ^•xx Q“~°qOKåe. "åà◊√§ Ñï„â◊=∞Å‰õΩ J_»∞¤
Ñ¨_®¤~#° _®xH˜ |Å"≥∞#ÿ P^è•~åÅ∞ Ug∞ ÖË=Ù.
„Ñ¨âfl◊ : "åiH˜ ~å[H©Ü∞« q∞„`«∞Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ ÖË~∞° ?

~å[H©Ü∞« q∞„`«∞Å∞ ÖË‰Ωõ O_® Ug∞ áÈ~°∞ QÍh, P q+¨Ü∞« OÖ’ "åà◊§
g∞^Œ `«~K ° ∞« QÍ =KÕÛ q=∞~°≈ Uq∞@O>Ë – "åà◊√§ ZOK«∞‰õΩ#fl@∞=O\˜ áÈ~å@

=∂~°æO =Å# Z\ÏQÆ∂ H˘O^Œ~°∞ â◊„`«∞=ÙÅ∞ – |_® ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Ö’,
Éè∂í ™êfi=ÚÖ’, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÖ’ – LO\Ï~°∞. ^•xx q∞Oz "åà◊√§ `«=∞
`˘O^Œ~á° ê@∞ K«~º° Å =Å# WOHÍ Z‰õΩ¯= =∞Okx `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°<Õ
q=∞~°≈ LOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ KåÖÏ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Uq∞ [~°∞QÆ∞`«∂
LO@∞O^ŒO>Ë XHõ P@OHÍxfl `˘ÅyOK«∞‰õΩ<Õ@Ñ¨ÙÊ_»∞ – H˘_ç`Õ áÈÜÕ∞^•xH˜,
K«OÑ≤`Õ áÈÜÕ∞^•xH˜ "Õ~ˆ =∂~åæÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ J<Õ@∞=O\˜ "≥Y· ix "åà◊√§ „Ñ¨îŒ ≈ã¨∂Î
LO\Ï~°∞. "Õ~ˆ ~°∂áêÅÖ’ ã¨=∞ã¨º#∞ Ñïëê¯~°O KÕã∞¨ HÀ"åÅO>Ë FÑ≤Hõ HÍ"åe.
KåÖÏ „Ñ¨Ü∞« `«flO HÍ"åe. `«O`Õ, K«OÑ≤`Õ ã¨=∞ã¨º fiáÈ=K«∞Û. Jk `å`å¯eHõ
LÑ¨â=◊ ∞<åxfl Wã¨∞OÎ ^Õ"∂≥ QÍh =∞iO`« =∞Ok â◊„`«∞=ÙÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ OÎ k.
P ~°HõOQÍ "åà◊√§ J#=ã¨~°"≥∞ÿ# â◊„`«∞=ÙÅ#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åflˆ~"≥∂#<Õ
Jaè„áêÜ«∞O ‰õÄ_» LOk "åà◊§ g∞^Œ.
„Ñ¨âfl◊ : HÍO„\ÏHõì~¡°`À ‰õΩ=∞‡Hõ¯~Ú ~À_∞» ¡ ¿ÑeÛ"Õã∞¨ Î<åfl~°∞ J<Õ P~ÀÑ} ¨ ‰õÄ_» LOk.
=º=ã¨#÷ ∞ =ºuˆ~HÕKÕ "å~°∞ =º=ã¨Ö÷ ’ ÉèÏQÆ"∞≥ #ÿ HÍO„\ÏHõì~¡°`À ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J=fi_»O
ZO`«=~°‰Ωõ ã¨=∞O[ãÖ?
"åà◊√§ K≥¿ÑÊ ["å|∞ Uq∞@O>Ë "Õ∞=Ú ‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ HÍ=_»O ÖË^Œ∞,
HÍO„\ÏHõ~ì ¡° _»|ƒ~Ú<å QÆ=~°fl"≥∞O@∞ _»|ƒ~Ú<å „Ñ¨[Å ™⁄"Õ∞‡ HÍ|\˜ì „Ñ¨[Å
HÀãÖ "Õ∞=Ú ^•xfl fã¨∞‰õΩO@∞<åflO, Jk "åà◊√§ ã¨$+≤Oì z# ãÖÑ¨^Œ HÍ^Œ∞ Jx.
HÍO„\ÏHõ~ì ¡° ^ŒQ~æÆ ° _»|∞ƒÅ∞ fã¨∞H˘x "åà◊√§ "Õ¿ã ~À_»#¡ ∞ ¿ÑÖËÛ¿ãÎ, =∞m§ "åà◊§‰õΩ
WOH˘Hõ HÍO„\Ï‰õΩì =ã¨∞OÎ ^Œ<,Õ P ~°H"õ ∞≥ #ÿ ÖÏÅ∂p "åà◊¡ =∞^èºŒ LO^Œx "Õ∞"Õ∞g∞
J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ P „áêO`åÅÖ’ |uˆH H˘OK≥O K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl "åà◊√§,
\©K~« ∞° ¡ K≥¿ÑÊ@∞=O\˜ XHõ ã‘iÜ«∞ãπ JaèÜ∂≥ QÆO Uq∞@O>Ë H˘O`«=∞Ok ÉÏQÍ
_»|∞ƒ#fl "åà◊√§ KÕ¿ã J„Hõ=∂Å#∞, Jqhux =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ QÍh, W`«~° #HõûÖˇ\· ò
áêsìÅ∞ QÍh „Ñ¨tflOK«~∞° , ZO^Œ∞HõO>Ë "åà◊§‰õΩ Ñ¶O¨ _£ ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Œx JO\Ï~°∞.
Wk H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ "åã¨qÎ HõO JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍx J^Õ Ñ¨xQÍ Z=_À HÍO„\Ï‰õΩì
fã¨∞‰õΩO\Ï_»∞, gà◊√§ ~À_»∞¤ ¿ÑÖËÛ™êÎ~∞° , J`«#∞ =∞m§ HÍO„\Ï‰õΩì fã¨∞‰õΩO\Ï_»∞
J<Õ ~°H"õ ∞≥ #ÿ ÖÏÅ∂p LO^Œx <Õ<gÕ ∞ J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . |Ç¨ïâß Ñ¶O¨ _£ WKåÛ_»∞
HÍ|\˜ì „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ K«∂ã‘ K«∂_»#@∞ì áÈ^•O, Éèqí +¨º`«∞Ö Î ’ ZÑ¨ÙÊ_≥<· å K«∂ã¨∞HÀ=K«∞Û
J<Õ "≥Y · i "åà◊§Ö’ LO_ç LO_˘K«∞Û.

„Ñ¨âfl◊ : =∂"À~Úã¨∞ìÅ∞ ^Õâ◊ PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ „Ñ¨^•è # „Ñ¨=∂^Œ=∞x „Ñ¨É∞íè `«fiO
JO\’Ok Hõ^•!
D =∞^èºŒ =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑, z^ŒO|~°O Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ P J~°~÷ Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ „Ñ¨H@
õ #
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. ^Õâ◊ PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ =∂"À~Úã¨∞Ö ì Ë „Ñ¨^•è # â◊„`«∞=Ù J#_»O
<å<£Ãã<£û. ^Õâ◊ PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ „Ñ¨^•è # „Ñ¨=∂^ŒO U^≥<· å LO>Ë Jk
^Õâá◊ êÅ‰õΩÅ áêÅ<å hu. "åà◊√§ Jã¨=∂#`«Å∞ ÃÑOK«∞`«∞<åfl~°∞, ¿Ñ^ŒiHõO
ÃÑOK«∞`«∞<åfl~°∞. ^•x=Å¡ =KÕÛ@∞=O\˜ P„QÆÇ¨ÏO, ^•x=Å¡ =KÕÛ@∞=O\˜
JÅ[_»∞Å∞ – Wg ^Õâ◊ PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ @∞=O\˜ „Ñ¨=∂^ŒO.
JO`Õ `«ÑÊ¨ =∂"À~Úã¨∞Å ì ∞ P ~°H"õ ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ „Ñ¨=∂^Œ=∞x <Õ<gÕ ∞ J#∞HÀ=_»O
ÖË^∞Œ . =∂"À~Úã¨∞Å ì QÆ∞iOz aè#fl Jaè„áêÜ«∂Å∞ LO\Ï~Ú. "åix Ñ¨ÓiÎQÍ
"≥∞K«∞Û‰õΩ<Õ "åà◊√§ LO\Ï~°∞, áêH˜H∆ Oõ QÍ "åà◊§#∞ Jaè#Okã¨∂Î q=∞i≈OKÕ "åà◊√§
LO\Ï~°∞. U^Õ"∞≥ <ÿ å XHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ "åiÃÑ· LO_Õ q=∞~°≈‰õΩ J~°O÷
LOk `«ÑÊ¨ PO`«~O° yHõ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ "åàı§ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ =ÚÑ¨ÙÊ J<Õk Ñ¨ÓiÎQÍ
J~°~÷ Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ @∞=O\˜ "≥Y· i.
J~Ú`Õ nxfl "åà◊√¡ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ ZO^Œ∞‰õΩ JO@∞<åfl~°∞ JO>Ë nO\’¡x
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ JOâßxfl "åà◊√§ K«∂_»^Å Œ K«∞HÀÖË^∞Œ HÍ|\˜.ì ^•xfl "åà◊√§ XHõ
~å[H©Ü∞« L^Œº=∞OQÍ K«∂_»^Å Œ K«∞HÀÖË^∞Œ HÍ|\˜.ì J}z"Õ`<« Õ UÔHH· õ q^è•#OQÍ
"åà◊√¡ J#∞ãïOK«^Å Œ K«∞‰õΩ<åfl~°∞. ^•xH˜ ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ XHõ ã¨=∞~°#÷
W"åfiÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. Jk Uq∞\© J#O>Ë „Ñ¨^è•# â◊„`«∞=Ù HÍ|\˜ì "åà◊§#∞
J}z"ÕÜ∞« _»O `«ÑÊ¨ xãï J<Õ Ñ¨ûúŒ Ö’ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~°∞. „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ‰õÄ_»
ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞ `å=Ú K≥¿ÑÊk "åã¨=Î O HÍ^Œx.
„w<£Ç¨ÏO\ò g∞^Œ 'Ö’HõÖò \©g— HÀãÖ J~°∞}Ï~°q‰õΩ=∂~ü KÕã≤#

WO@~°∂fiºÖ’ H˘O`« ÉèÏQÆO.
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û ZO^Œ∞HÀãO¨
=∂#=*Ïu Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ QÆ∞iOz W"åfià◊ KåÖÏ K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
U ~°Hõ=∞~Ú# Jã¨=∂#`«QÍh, J}z"Õ`«QÍh ÖËx ã¨=∂[O HÍ"åÅx
JÉè∞í º^ŒÜ∞« "å^Œ∞ÅO^Œ~∂° HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍh P ã¨=∂[ ã¨fi~°∂Ñ¨ ã¨fiÉèÏ"åÅ#∞
QÆ∞iOz UHÍaè„áêÜ«∞O =∞@∞ì‰Ωõ JÉèí ∞º^ŒÜ∞« "å^Œ∞ÅÖ’ ã¨~fi° „`å ÖË^∞Œ . =∂~ü¯ û
~°K#« Å`À XHõ „áê=∂}˜H=õ ∞~Ú# ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ#fl K«~Û° D<å\˜H© =ÚyÜ«∞ÖË^∞Œ .
J}z"Õ`Ö « ’#∂ Jã¨=∂#`«Ö’#∂ H˘`«Î HÀ}ÏÅ#∞ K«i„`« =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KÛÕ H˘nÌ
K«~Û° =∞iO`« "å_çQÍ ™êQÆ∞`«∂ LOk. =∞iO`« [\˜ÅO J=Ù`«∂ LOk. H˘`«Î
HÀ}ÏÅÖ’ H˘xfl x*ÏxH˜ KåÖÏ áê`«"Õ HÍ=_»O`À "å\˜x W<åflà◊¥§ ZO^Œ∞‰õΩ
K«∂_»ÖHË áõ ÈÜ«∂=∞#fl q=∞~°≈ K«~Û° ‰õΩ H˘O`« "Õ_xç ‰õÄ_® KÕ~∞° ã¨∂Î LOk.
P K«~Û° Ö’ J<ÕHõ ~°HÍÅ ^Œ$HõÊ^ä•Å∞ QÆÅ =º‰õΩÅ
Î ∞ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. J<ÕHõ
L^Œº=∂Å∞ áêÖÁæO@∞<åfl~Ú. Jã¨=∂#`«‰Äõ , J}z"Õ`‰« Äõ H˘`«Î HÀ}ÏÅ#∞
Pq+¨¯iOKÕ"å~°∞, WÑ¨Ê\˜Hˆ L#fl qÑ¨=¡ ã≤^•úO`åÅ∞ "å\˜x PHõoOÑ¨Ù KÕã∞¨ HÀÖË=<Õ
"å~°∞, Jã¨Å∞ H˘`«Î HÀ}ÏÅ Pq+¨¯~°}Ë x~°∞Ñ¨Ü≥∂QÆ=∞~Ú# „Ñ¨Ü«∂ã¨
J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, WÑ¨Ê\˜H˜ L#fl ã≤^•úO`åÖË ™ê=∂lHõ rq`«OÖ’x Jxfl
áê~å≈fiÅ#∂ J=QÍÇ¨Ï# KÕã¨∞HÀQÆÅ=#∞‰õΩ<Õ "å~°∞, Jã¨Å∞ 'ã≤^•úO`«O—,
'x~å‡}O— J<Õ"Õ =∂#=*Ïu qHÍ™êxH˜ J=~À^èOŒ J#∞‰õΩ<Õ "å~°∞, JÉè∞í º^ŒÜ∞« O
HÀãÖ WÑ¨Ê\˜^•HÍ [iy# „Ñ¨Ü∞« `«fl=∞O`å =$^ä• J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, ^•x =∞Oz
K≥_∞» Å #∞O_ç QÆ∞}áê~îåÅ∞ fã¨∞HÀQÆÅ=∞#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, ~å[H©Ü∞« PK«~} ° Ö’
x=∞QÆflO J~Ú#"å~°∞, PK«~} ° `À xq∞ÎÒ« ÖËx"å~°∞...WOHÍ J<Õ‰Ωõ Å∞ W"åà◊
=∂#= Éèqí `«"åºxfl QÆ∞iOz# D K«~Û° Ö’ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞.
D K«~Û° ‰õΩ ãÖ|OkèOz 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ‰õΩ XHõ ^Œ$HõÊ^äOŒ LOk. =∂#=
ã¨=∂[O QÆ∞iOp ^•x Éèqí +¨º`«∞Î QÆ∞iOp |∞^Œ∞_ú ç #∞O_ç D<å\˜^•HÍ J<Õ‰Ωõ Å∞
TÇ¨ÏÅ∞ KÕâß~°∞. ã≤^•úO`åÅ∞ KÕâß~°∞. Z=fi~°∂ HÍ^Œ#ÖËx P^Œ~å≈Å∞ =∞#
=ÚO^Œ∞OKå~°∞. P P^Œ~å≈Å#∞ ™êkèOKÕ =∂~åæÅ#∞ „ÑüáêkOKå~°∞. D
J<Õfi+¨}‰õΩ âß¢ã‘Ü
Î ∞« „áêuÑ¨kHõ HõeÊOz <ÕÅg∞^Œ xÅÉˇ\Oì˜ k =∂i¯û[O. =∂~ü¯ û
~°K«#Å∞ KÕÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\˜ì# `«~°∞"å`« K«~°Û Ü«∂=`«∂Î PÜ«∞#
„ÑüáêkOz# J^èºŒ Ü«∞# K«„@O K«∞@∂ì Ñï„Éèqí ∞ã¨∂Î LOk. JOwHõiOKÕ"åà◊¥§,
ã¨=iOKÕ"åà◊¥§, u~°ã¯¨ iOKÕ "åà◊¥§ JO^Œ~∂° ^•x<Õ „Ñ¨=∂}OQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞.
W"åfià◊ `«∂~°∞Ê Ü«¸~°Ñ,π ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº, K≥<· å ^ÕâßÅÖ’ =ã¨∂#Î fl =∂~°∞ÊÅ
Ñ¶e¨ `«OQÍ K≥Å~ˆ QÆ∞`«∞#fl K«~Û° ã¨fiÉèÏ=O ‰õÄ_® WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ ÖË^∞Œ . WHõg∞^Œ@
LO_»É’`«∞O^Œx "Õ∞=Ú J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ .
WÑ¨Ê\˜H© ã≤^•úO`«O PK«~} ° ÅH˜ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅx =∂i¯ û[O
JkèQqÆ ∞OzO^Œx K≥ÑÊ¨ ÖËO. áê`« ã¨=∞ã¨ºÅ∞ Ñï+¨¯iOK«∞‰õΩ<Õ „Hõ=∞OÖ’ H˘`«Î
ã¨"åà◊√§ =∂i¯û[O =ÚOy@ H˘ã¨∞<Î åfl~Ú. H˘`«Î x~°fiK«<åÅ∞, H˘`«Î „Ñüáê^Œ#Å∞,
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å∞ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. ™ê=∂lHõ Ñï=~°#Î HÀãÖ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
"≥Ú`«OÎ K«~Û° Ö’ ÉèÏQÆ"∞Õ =∂i¯ û[O QÆ∞iOz# K«~Û° ‰õÄ_®. D K«~Û° Ö’ Jxfl
HÀ}ÏÅ‰õÄ Jxfl áÈHõ_Å » ‰õÄ "ÕkHõ HõeÊOKåÅx 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ÉèÏqã¨∂Î LOk.
Pi÷Hõ Ñïq∞`«∞Å =Å¡ Jxfl Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ∞ „Ñ¨K∞« iOK« gÅ∞HÍ‰õΩ<åfl, P kâ◊QÍ K«~Û° #∞
„ÑüáêkOKÕ Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ#∞ „Ñ¨K∞« iOKåÅ#∞‰õΩO@∞<åflO.
J}z"Õ`#« ∂, Jã¨=∂#`«#∂ =ºuˆ~HÕKÕk U^Œ~Ú<å „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
^Œ$HõÊ^ä"Œ ∞Õ . =∞øeHõOQÍ JÉè∞í º^ŒÜ∞« ^Œ$HõÊ^ä"Œ ∞Õ . PÃÑ·# Zxfl `Õ_®Å∞<åfl q#^Œy#^Õ,
K«iÛOK«^yŒ #^Õ, J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« ^Œy#^Õ. '#∂~°∞ Ñ¨ÓÅ∞ qHõãO≤ K«h, "Õ~Ú
PÖ’K«#Å∞ ãÖÑ¶∞¨ i¬OK«h— Jx =∂"À XHõ Kåi„`«Hõ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ WzÛ# Ñ≤Å∞Ñ¨Ù‰õΩ
D xiÌ+=ì¨ ∞~Ú# J~°O÷ Ö’ ™ê~°fi„uHõ „áêuÑ¨kHõ LO^Œx 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ÉèÏqã¨∂Î
LOk. P J=QÍÇ¨Ï#`À „Ñ¨K∞« ~°}Å∞ KÕÑ_¨ ∞» `ÀOk. „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨fiÉèÏ=O Hõey#
ã¨=∞~°=÷ O`« =∞~Ú# ~°K#« Å#∞ Z‰õΩ¯=QÍ `≥Å∞QÆ∞Ö’, gÅ∞#flÑ¨C_»∞ WOw¡+µ¨ ,
Ç≤ÏOnÖ’ ‰õÄ_® „Ñ¨K∞« iOK«_O» ^•fi~å H˘#™êQÆ∞`«∞#fl '„ˆQ\ò _çÉ\ Ë —ò ‰õΩ ^ÀÇ¨Ï^ŒO
KÕÜ∂« Åx =∂ ãÖHõÅÊO.
"Õ∞ ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
1999 Ñ¨ ~ü ÃãÊ Hì̃ "£û
™ê=∂lHõ âßGO / ™êÇ≤Ï`«ºO
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞
1988 #∞Oz 2017
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û „Ñ¨K«∞~°}Å∞
1. Probings in the Political
Economy of Agrarian May 1988 by K. Balagopal
Classes and Conflicts Ed. G. Haragopal
2. ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ EÖˇ· 1989 =~°=~°~å=Ù
3. Ñ¨`«O[e ÉèÏ+¨ºO EÖˇ· 1989 ÔH.Z<£."≥·. Ñ¨`«O[e
4. ã¨$[# ãÖáê^ŒH©Ü«∂Å∞ [#=i 1990 =~°=~°~å=Ù/™êÇ≤Ïf q∞„`«∞Å∞
5. Jaè=$kú "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ "Õ∞ 1990 P~ü.Zãπ.~å=Ù
6. Hõ~îÀ~° +¨_»˚=∂Å∞ `˘e =Ú„^Œ} 1990 =ãÖ`« Hõ#fla~å<£
=∞e =Ú„^Œ} 1996
7. =∞`«=~°æ `«`«fiO Ñ¶≤„|=i 1991 Z_ç@~üû : Ç¨Ïi, l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò
8. WÖÏ q∞yÖËO `˘e =Ú„^Œ} 1991 K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
Ô~O_»= =Ú„^Œ} 1993
=¸_»= =Ú„^Œ} 2012
9. Ñ¨~ånè# ÉèÏ~°`«O `˘e =Ú„^Œ} 1992 Z.a.ÔH. „Ñ¨™ê^£
=∞e =Ú„^Œ} 1993
10. _»OÔHÖò ^Œ∞âß≈ã¨#O E<£ 1993 #∂~ü ÉèÏëê
11. k#k#QÆO_»O ÃãÃÑìO|~ü 1993 J#∞"å^ŒO : HÀ^ŒO_» ~åq∞Ô~_ç¤
12. =∞# K«ÅO "Õ∞ 1994 Z_ç@~ü : Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
13. Towards Understanding Jan 1995 by R.S. Rao
Semi Feudal Semi Colonial Ed. D. Narasimha Reddy
Society
14. U_À™ê~å Hõ^äŒ EÖˇ· 1995 |∞„~° ~å=ÚÅ∞
15. âßH˘¯–"åO*ˇ\˜ì #=O|~ü 1995 a. K«O„^ŒâıY~ü
16. ÉOQÍ~°=∞‡ Hõ^äŒ [#=i 1996 J#∞"å^ŒO : Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
17. HÍ~°∂ì<£ Hõ|∞~°∞¡ ÃãÃÑìO|~°∞ 1996 "≥∂Ç¨Ï<£
18. <åHÀ Ñ≤™ÈÎÖò HÍ"åe JHÀì|~ü 1996 J#∞"å^ŒO :
K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
19. ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ =ã¨∞Î tÖÏÊÅ∞ =∂~üÛ 1997 „uÑ¨Ù~°<Õx =∞^èŒ∞ã¨∂^Œ#~å=Ù
20. HõÖ’¡Å Hõ^ä• z„`åÅ∞ _çÃãO|~ü 1997 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
Z_ç@~ü : K«Å™êx „Ñ¨™ê^£
21. PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò Pi÷Hõ =∂~üÛ 1998 Z_ç@~ü : _ç. #~°ã≤OÇ¨Ô~_ç¤
ãÖã¨¯~°}Å∞ /
„Ñ¨ÑÖK«ÉÏºOH± Z*ˇO_®
22. =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ `˘e =Ú„^Œ}: PQÆãπì 98 Z_ç@~üû : Zãπ. ã¨∞^è•Hõ~ü,
#HõûÅƒs QÆ=∞ºO–QÆ=∞#O =∞e =Ú„^Œ}: ZO. HÀ^ŒO_»~åO
JHÀì|~ü 98
23. Ñ¨~ånè# ÉèÏ~°`«OÖ’ _çÃãO|~ü 98 Z.a.ÔH. „Ñ¨™ê^£
^•i`«Ñ≤Ê# ~°∂áê~Ú
24. âß~°^Œ #=ÅÅ∞ PQÆãπì 99 âß~°^Œ (Zãπ. #@~å[<£)
(Uk ã¨`«ºO,
=∞Op–K≥_»∞, JÑ¨ã¨fi~åÅ∞)
25. ã≤OQÆˆ~}˜ #=O|~ü 2000 ZO._ç. =Úh~ü , ZO._ç. J#fi~ü
26. MÏ^Œ~ü ÖË_»∞ "Õ∞ 2001 =∞Ç¨Ï=∞‡^£ Yn~ü ÉÏ|∞
27. „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ „Ñ¨*Ï~ÀQÆºO Ñ¶≤„|=i 2002 _®II Zãπ. u~°∞Ñ¨`«Ü«∞º
_®II Ñ≤. [QÆnâ◊fi~ü
28. Zh˚"ÀÅ Hõ^äŒ [#=i 2003 a. K«O„^ŒâıY~ü
29. *ÏˆQÎ ~°Ç¨ÏŸ E<£ 2003 K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
Z_ç@~ü : _ç. "≥OHõ„\Ï=∞Ü«∞º
30. L^ŒÜ«∞wuHõ _çÃãO|~ü 2003 ~°K«#: Ü«∂OQ∑ "≥∂
(Ô~O_»= ‰õÄ~°∞Ê `˘e=Ú„^Œ}) J#∞"å^ŒO : Z<£. "Õ}∞QÀáêÖò
31. =~°Öò¤ ™È+¨Öò á¶È~°O [#=i 2004 RUPE (MUMBAI)
Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∂Å∞ J#∞"å^ŒO : a. K«O„^ŒâıY~ü
32. Z„~°=∞O^•~åÅ∞ "Õ∞ 2005 ~°K«#: Ö’‰õΩ"åOQ∑-Ñ≤<£
(Ô~O_»= ‰õÄ~°∞Ê `˘e =Ú„^Œ}) Ü«∂OQ∑ ~¸-Ü≥∞<£
J#∞"å^ŒO : _®II \˜.#ox
33. #∂ˆ~à◊§ `≥Å∞QÆ∞ #=Å ã¨Ç¨Ï"åã≤
(1878-1977) `˘e =Ú„^Œ}: PQÆãπì 2007 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞: _ç. "≥OHõ„\Ï=∞Ü«∞º
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
_çÃãO|~ü 2015
34. JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO -1 [#=i 2008 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
=¸_»∞ #=ÅÅ∞- ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
(H˘e=∞O@∞‰õΩ#flk, T~°∞,
JyflHõ}O)
35. qaè#fl PQÆ+¨µì 2008 Ç¨ÏiÑ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞~å=Ù
36. Ñ¨`«O[e ÉèÏ+¨ºO (i"≥·*ò_£) =∂~üÛ 2009 ÔH.Z<£."≥·.Ñ¨`«O[e
37. =∞$QÆ# U„Ñ≤Öò 2009 q=∞Å
38. ~å[ºO - ãÖˆH∆=∞O JHÀì|~ü 2010 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
39. JÅ¡O ~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO-2 U„Ñ≤Öò 2011 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
ã¨$+≤ìHõ~°ÎÅ∞ (Hõ^äŒÅ∞) ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
40. ãÖÉèÏ+¨} AÖˇ· 2011 ÔH. Nx"åãπ
41. ^Œo`« "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
JHÀì|~ü 2011
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
#=O|~°∞ 2016
42. *Ïl=∞e¡ "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: =∞b¡â◊fii
_çÃãO|~ü 2011
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
U„Ñ≤Öò 2012
43. „uÑ¨Ù~° (Hõ^äŒÅ∞) _çÃãO|~ü 2011 „uÑ¨Ù~°
44. „áê}Ç≤Ï`« "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: JÅ¡O <å~åÜ«∞}
AÖˇ· 2012
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
ÃãÃÑìO|~ü 2012
45. =∞x+≤ =∂i¯û[O "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
JHÀì|~ü 2012
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
=∂~üÛ 2013
=¸_»= =Ú„^Œ}:
#=O|~°∞ 2016
46. H˘=Ú~°O cè=Ú (#=Å) "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ™êÇ¨ï
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–3 [#=i 2013 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
Ô~O_»= =Ú„^Œ}: ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
JHÀì|~ü 2016
47. ã≤OÇ¨Å¿Ñ@ (Hõ^äŒÅ∞) =∂~üÛ 2013 ~°=∞}rq
48. i[ˆ~fi+¨#∞¡ –„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
^Œ$HõÊ^äŒO JHÀì|~ü 2013
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
Ñ¶≤„|=i 2014
=¸_»= =Ú„^Œ}:
_çÃãO|~°∞ 2016
49. =ãÖ`«w`«O (#=Å) _çÃãO|~ü 2013 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–4 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞–=~°=~°~å=Ù
50 LEADERS BEYOND _çÃãO|~ü 2013 K. Balagopal
MEDIA IMAGES Ed. G. Haragopal
51. ¿ãfiKåÛù~å=O AÖˇ· 2015 l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò
(™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« "åº™êÅ∞)
52. Pk"åã¨∞Å∞: JHÀì|~ü 2015 ÔH. ÉÏÖQÀáêÖò
"≥·^ŒºO ãÖã¨¯$u J}z"Õ`«
53. Pk"åã¨∞Å∞: JHÀì|~ü 2016 ÔH. ÉÏÖQÀáêÖò
K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú
54. `«e¡ KÕÑ¨ (Hõ^äŒÅ∞) U„Ñ≤Öò 2017 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–5 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞–=~°=~°~å=Ù
55. #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "Õ∞ 2017 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
„Ñ¨`«∞Å∞ ÖË=Ù
Perspectives
Social Sciences / Literature
Publishing for Change
ÉÏÅQÀáêÖò "≥Ú`«OÎ PÖ’K«<å „Hõ=∂xfl =_»É’¿ãÎ
=∂#= ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ H˜, L^Œº=∂Å‰õΩ, qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ
XHõ <≥u· Hõ, `åufiHõ Ñ¨Ù<åk LO_®Åx, P Ñ¨Ù<åk qã¨$Î `«=∞ÜÕ∞º
„Hõ=∞OÖ’<Õ ™ê=∂lHõ ãÖ|O^è•ÅÖ’ L#fl`«"∞≥ #ÿ =∂#gÜ«∞
qÅ∞=Å∞ =º=ã‘÷Hõ$`«O HÍ"åÅx PÜ«∞# „Ñ¨QÍ_è»OQÍ
"åOzèOz#@∞ì J~°÷=∞=Ù`«∞Ok. D qÅ∞=Å qã¨Î~°}‰õΩ
HÍ=Åã≤# Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åk =∂~°∞Ê#∞ ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ ã¨=∞i÷ã∂¨ <Î Õ
P =∂~°∞Ê HÀãÖ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jxfl „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ‰õÄ_® =∂#=
K≥`· <« åºxfl ÃÑOKÕ kâ◊QÍ LO_®Åx, Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åkÖ’ =∂~°∞Ê
^•xHõ^Õ =∂#= K≥`· <« åºxfl ÃÑOK«^xŒ , Jk XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =∂#=
K≥`· <« åºxfl „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕã<≤ å P „Ñ¨ÉÏè =O L#fl`« qÅ∞=Å
=º=ã‘H÷ ~õ }° ‰õΩ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ H» áõ È`Õ =zÛ# =∂~°∞Ê ã≤~÷ Ñ° _¨ ^» xŒ ,
Jk ã≤~÷ Ñ° _¨ H» áõ È`Õ ã¨=∂[ „Ñ¨QuÆ P@∞áÈ@∞Å‰õΩ QÆ∞~Ô · =∞#O
™êkèOK«∞HÀ"åÅ#fl ÖË^• ™êkèOK«∞‰õΩ#fl L#fl`« ã¨=∂[O
„Ñ¨=∂^ŒOÖ’ Ñ¨_∞» `«∞O^Œx, P Kåi„`«Hõ J#∞Éè=í O ™È+ëã¨∞ì
ã¨=∂*ÏÅ Ñ¨`#« O =∞#‰õΩ JOkOzO^Œx PÜ«∞# J=QÍÇ¨Ï#.
D Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’x "åº™êÅ#∞ D K«„@O #∞O_ç J~°O÷ KÕã∞¨ H˘x
qâı+¡ O≤ K«=Åã≤# J=ã¨~O° LO^Œx Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û ÉèÏqã¨∞#Î flk.
– l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò

Naxalite Udyamam Veluguneedalu PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Naxalite Udyamam Veluguneedalu PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O

Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

[##O : 10.06.1952 =∞~°}O : 08.10.2009

Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

8 i #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 9

10 i #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 11

12 i #HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 13

D Ñ¨Ùã¨HÎ õ „Ñ¨Ü∂≥ [#O ... l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò 7

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 19

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 21

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 23

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 25

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 27

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 29

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 31

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 33

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 35

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 37

nx WOw¡+¨µ =¸ÅO 20.7.1991 ZHõ<åq∞H± JO_£ á⁄e\˜HõÖò gH©¡Ö’

<åH˜zÛ# JOâ◊O g∞^Œ „Ñ¨ã¨OyOKÕ=ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 39

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 41

áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O – Ç≤ÏOã¨

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 43

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 45

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 47

áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∞O – ~å[H©Ü«∞ Ç≤ÏOã¨

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 49

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 51

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 53

'„Ñ¨*Ï™êﬁq∞Hõ L^Œº=∂Å∞ – =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ$HõÊ^äŒO— J<Õ JOâ◊OÃÑ·

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 55

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 57

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 59

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 61

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 63

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 65

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 67

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 69

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 71

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 73

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 75

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 77

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 79

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 81

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 83

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 85

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 87

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 89

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 91

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 93

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 95

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 97

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 99

100 i ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 101

102 i ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 103

104 i ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

#HõûÖˇ·\ò L^Œº=∞O "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ i 105