A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

2-21 AΦIEPΩMA
H μακραίωνη ιστορία

της Kαλύμνου. Aπ
τους αρχαίους Kάρες
ώς τους τολμηρούς
σφουγγαράδες.
 Oι κυριτεροι σταθ-
μοί στην ιστορία της
σπογγαλιείας.
 H οικονομία του νη-
σιού. Eνα απ τα πιο
δυναμικά αλιευτικά κέ-
ντρα της Eλλάδας.
 H ναυπηγική τέχνη.
Πώς η Kάλυμνος εξελί-
χθηκε σε ναυπηγικ και
επισκευαστικ κέντρο.
 H τέχνη απ τα πα-
λαιοχριστιανικά χρνια
μέχρι την παράδοση
του νησιού, το 1522,
στους Tούρκους.
 H αρχιτεκτονική του
νησιού. Tα λαϊκά σπί-
τια, τα αρχοντικά και
τα νεοκλασικίζοντα, Tοπογραφικ της Kαλύμνου σε χαλκογραφία απ το βιβλίο του Alessandro Locatelli «Racconto Historico della Veneta
Guerra in Levante...», Colonia 1691.
δείγματα τα τελευταία
της ευημερίας του νη-
σιού.
 Oι σημαντικτεροι
συγγραφείς και ζωγρά-
φοι του νησιού.
 Θρύλοι και παραδ-
H μακραίωνη ιστορία
της Kαλύμνου
σεις. Tο «Δείπνο της α-
γάπης» και το «Mαρ-
μαρωμένο καράβι»
στον Tράχηλα.
 Tάρπον Σπρίνγκς. H
πλη των HΠA στην ο-
ποία εγκαταστάθηκαν,
Aπ τους αρχαίους Kάρες ώς τους τολμηρούς σφουγγαράδες
το 1905, οι πρώτοι
Tης Θεμελίνας Kαπελλά Tροίας: «και Kων ευρυπύλοιο πλιν, αργτερα, σε περιγραφές περιηγη-
Eλληνες σφουγγαρά-
Συγγραφέα - Λαογράφου νήσους τε Kαλύδυας». H πρώτη ονο- τών και παλιούς χάρτες τη βρίσκου-
δες. με και ως Kάλαμο.
μασία της, λοιπν, ήταν Kάλυδυαι ή
«Eίδες την νήσον που ανθεί η συκή, Kαλύδυαι, Kάλυδυα ή Kαλύδυα, ενώ Σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι
22 KPITIKH
Kριτική θεάτρου απ
και η ελαία σγουρά απλώνει τα αργυρά πρώτοι κάτοικοι της Kαλύμνου ήταν
της φύλλα; Eίδες την κρην του Hλίου οι Kάρες που εγκαταστάθηκαν εκεί
τον Γ. Bαρβέρη. και της Θαλάσσης, την μητέρα του απ τη 2η χιλιετία π.X. ή και παλαι-
τερα. Oπως, μως, αναφέρει ο Hρ-
23 ΘEAMATA
Kινηματογράφοι και
Eπιμέλεια αφιερώματος δοτος, τον IA΄ αιώνα Δωριείς άποικοι
απ την Eπίδαυρο αποίκησαν την
EΛEYΘEPIA TPAΪOY Kω, τη Nίσυρο και την Kάλυμνο. Tτε
θέατρα.
πολλοί απ τους Kάρες εγκατέλει-
ψαν την Kάλυμνο που έγινε δωρική
24 ΓEYΣEIΣ
Oίνος ο αγαπητς. Συ-
σπγγου, η οποία τίκτει σκύμνους, γεν-
νά παλληκάρια και ανατρέφει γίγαντες
αποικία και εγκαταστάθηκαν στις α-
πέναντι ακτές της Mικράς Aσίας, οι
νταγή μαγειρικής. και βασιλείς του Πντου; Tην Kάλυ-
οποίες ονομάστηκαν Kαρία.
μνον είδες. Eίναι μία των Δωδεκανή-
σων».
25-31 THΛEOPAΣH Σκεύος Zερβς
Mαχτού
Tο πργραμμα της ε-
Tο νησί γνώρισε πολλούς κατακτη-
βδομάδας. H ΠPΩTH αναφορά στην Kάλυμνο τές, Πέρσες, Pωμαίους, Bυζαντι-
βρίσκεται στη Pαψωδία B΄ της Iλιά- νούς, Eνετούς, Iππτες του Aγίου
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: δας, στον Kατάλογο των Nέων, που Iωάννου και απ το 1523 τους Tούρ-
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ απαριθμούνται οι πλεις που έλαβαν κους. Eυτυχώς, μως, μαζί με άλλα
μέρος στην εκστρατεία κατά της Συνέχεια στην 4η σελίδα

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

Δέκα χιλιμετρα απ την Πθια, στο ορειν άνυδρο τοπίο εμφανίζεται ο Bαθύς, καταπράσινος, πραγματική αση στο βάθος της κοιλάδας. Eίναι τα περιβλια με τις μα-
νταρινιές που δίνουν τα πρωϊμτερα μανταρίνια. Tα σπίτια απλώνονται αραιά μέσα στον κάμπο και πυκνώνουν προς το μυχ του κλειστού ρμου. H κοιλάδα, που φτά-
νει ως τα Στημένια, είχε κατοικηθεί απ τη Nεολιθική εποχή, πως αποδεικνύουν τα ευρήματα.

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Συνέχεια απ τη 2η σελίδα
δώδεκα νησιά απ τις Nτιες Σπορά-
δες, είχανε αυτονομία που τους ε-
πέτρεπε να ζουν ελεύθερα μέσα στα
ρια της Oθωμανικής Aυτοκρατο-
ρίας και να πληρώνουν μονάχα τη
«μαχτού», ένα είδος φρου κατ’ α-
ποκοπήν.
O σουλτάνος που παραχώρησε το
δικαίωμα της «μαχτού» ήταν ο Σου-
λεϊμάν ο Mεγαλοπρεπής, αλλά με το
πέρασμα του χρνου οι Tούρκοι
προσπαθούσαν να καταργήσουν τα
προνμια αυτά. Tο 1869 ο Aχμέτ
Aγάς πολιρκησε το νησί για 36 ημέ-
ρες, κατά τη διάρκεια των οποίων ο
στρατς του τρομοκρατούσε τους
κατοίκους και αναζητούσε τους
προύχοντες, προκειμένου να υπο-
γράψουν τι δέχονται στο νησί τους
τουλάχιστον «Kαϊμακαμία» (Δικαστι-
κή εξουσία).
Oι προύχοντες, μως, είχαν κρυ-
φτεί σε σπηλιές πάνω στα βουνά και
σύμφωνα με την προφορική παράδο-
ση, εκείνον που κρατούσε τη «βού-
λα» (τη σφραγίδα) της Mαχτού τον
είχαν κρεμάσει οι δικοί του σ’ ένα
πηγάδι, σε απκρημνη τοποθεσία,
για να μην τον βρουν οι Tούρκοι και
του κατέβαζαν με σχοινί νερ και
φαγητ. Στο τέλος, μως, οι Kαλύ-
μνιοι αναγκάστηκαν να δεχτούν
«Kαϊμακάμη», αφού ο Aχμέτ Πασάς
τους υποσχέθηκε τι δεν κινδύνευ-
αν τα προνμια τους.
Tο 1821, απεσταλμένος της Φιλι-
κής Eταιρείας ύψωσε εκεί τη σημαία
της Eπαναστάσεως, αλλά η Kάλυ-
μνος παρέμεινε υπ τουρκική κατο-
χή έως το 1912, ταν υποδουλώθηκε
απ τους Iταλούς «ελευθερωτές» H
κατάσταση χειροτέρεψε μετά την ε-
γκαθίδρυση του φασισμού στην Iτα-
λία. Πρώτα έγινε εισαγωγή της ιταλι-
κής γλώσσας στα σχολεία (πρώτα
τρεις ώρες την εβδομάδα και στη
συνέχεια κατάργηση της διδασκα-
λίας της ελληνικής γλώσσας), έκλει-
σαν τα γυμνάσια και φυλακίστηκαν
λοι οι Eλληνες δάσκαλοι και καθη-
γητές (1935, 1936, 1937). Tαυτχρο-
να, οι Iταλοί θέλησαν να κηρύξουν
αυτοκέφαλη την Eκκλησία της Δω-
Nεαρές Kαλύμνιες με την καθημερινή τους φορεσιά, σε φωτογραφία του προηγούμενου αιώνα (1890).
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994
1912: Διανομή της αλληλογραφίας μπροστά στο Iταλικ Tαχυδρομείο, στην πλατεία Xαραλάμπους. Σήμερα στο κτίριο αυτ
στεγάζεται υποκατάστημα της Eθνικής Tράπεζας Eλλάδος.
δεκανήσου που υπαγταν στο Oι-
κουμενικ Πατριαρχείο και να την υ-
παγάγουν στο Bατικαν.
Πετροπλεμος
Oι Kαλύμνιοι αντέδρασαν έντονα,
κλείνοντας τις εκκλησίες τους για
δύο χρνια, ενώ το 1935 έγινε ο πε-
ρίφημος «πετροπλεμος», στον ο-
ποίο πρωτοστάτησαν οι γυναίκες.
Για τρεις ημέρες οι γυναίκες γρά-
φουν επικές σελίδες θάρρους και
ευψυχίας, μαχμενες με πλα και με
πέτρες. Kάνουν γιουρούσι και σπά-
ζουν στα γνατά τους τα ντουφέκια
των Iταλών καραμπινιέρηδων.
Tην τρίτη ημέρα έρχονται ενισχύ-
σεις στρατιωτών απ άλλα νησιά, πυ-
ροβολούν το άοπλο πλήθος, σκοτώ-
νουν το νεαρ βοσκ Kαζώνη, εξα-
πολύουν τρομοκρατία, συλλαμβά-
νουν άντρες και γυναίκες, και τους
κλείνουν στα μπουντρούμια της Kω
και της Pδου.
O αγώνας δεν σταματά. Oι εκκλη-
σίες μένουν κλειστές, αλειτούργη-
τες, καμιά πράξη θρησκευτική δεν
γίνεται, ούτε βαφτίσια, ούτε κηδεία,
ώσπου με διαβήματα στο Oικουμενι-
κ Πατριαρχείο ματαιώνεται τελικά
το αυτοκέφαλο της Eκκλησίας της
Δωδεκανήσου που, κάτω απ ισχυρή
πίεση, είχαν δεχτεί να υπογράψουν
οι ττε μητροπολίτες.
Mεγάλες δοκιμασίες (πείνα, βομ-
βαρδισμούς) έζησε το νησί στον
Eλληνοϊταλικ πλεμο και στην Kα-
τοχή. Tην περίοδο 1943-1944 οι πε-
ρισστεροι κάτοικοι έφυγαν κρυφά
με βάρκες μέσω Tουρκίας στη Mέση
Aνατολή, που εγκαταστάθηκαν σε
στρατπεδα προσφύγων στη Γάζα
και τα Iεροσλυμα. Mετά το τέλος
του πολέμου επέστρεψαν στο νησί
που, τρία χρνια αργτερα, τον
Mάρτιο του 1948, πανηγύρισαν την
επίσημη ενσωμάτωση της Δωδεκα-
νήσου στην Eλλάδα.
H Kάλυμνος μετά τον πλεμο, που
είχε ως αποτέλεσμα την καταστρο-
φή λων των πλοίων της, δεν ερήμω-
σε πως συνέβη με άλλα νησιά της
Δωδεκανήσου. Oι κάτοικοί της, οι ο-
ποίοι απ παλιά ργωναν τη θάλασ-
σα πως αποδεικνύουν επιτύμβιες
στήλες με ονματα Kαλυμνίων που
βρέθηκαν στην Kύπρο και τη Σικελία,
οργάνωσαν ξανά τη σπογγαλιεία, η
οικονομία άρχισε να ανορθώνεται
και το νησί να ευημερεί. O πληθυ-
σμς, μετά τις διακυμάνσεις που ση-
μειώθηκαν τις δεκαετίες 1950, 1960,
σταθεροποιήθηκε στις 12-13 χιλιά-
δες και σήμερα έχει ξεπεράσει τις
16.000. Oι κύριοι οικισμοί είναι η Π-
θια, που είναι το λιμάνι και η σημερι-
νή πρωτεύουσα του νησιού, η Xώρα
που τείνει να ενωθεί μαζί της και ο
Πάνορμος που συνεχώς επεκτείνε-
ται. Σε συνεχή ανάπτυξη είναι και οι
άλλοι οικισμοί του νησιού, πως οι
Mυρτιές και το Mασούρι που απένα-
ντί τους βρίσκεται το μικρ νησάκι
της Tελένδου, ο Bαθύς, με αρκετά
περιβλια, τα Aργινώντα, τα Σκάλεια
και ο Eμπορεις. Στο νησί δεν λεί-
πουν οι αρχαιολογικοί χώροι με ερεί-
πια που μαρτυρούν ύπαρξη προϊστο-
ρικών και μεταγενέστερων οικισμών.
Φιλοξενεί επτά μοναστήρια και πολ-
λές εκκλησίες που στην πλειοψηφία
τους είναι εικονογραφημένες απ ο-
νομαστούς ζωγράφους του νησιού.
Hταν παιδιά σφουγγαράδων, πως
και οι περισστεροι απ τους πολυά-
ριθμους ανθρώπους των γραμμά-
των, επιστήμονες κ.ά., που έχει να ε-
πιδείξει η Kάλυμνος, αποδεικνύο-
ντας τι δεν είναι μνο το «νησί των
σφουγγαράδων». Eνα νησί ζωνταν,
χειμώνα - καλοκαίρι, αφού η οικονο-
μία του δεν στηρίζεται τσο στον
τουρισμ, αλλά σε άλλες δραστηρι-
τητες των κατοίκων και κυρίως στην
αλιεία, πως μαρτυρούν τα ξιφαδιά-
ρικα, οι τράτες και οι ανεμτρατες
του αλιευτικού του στλου.
Ψαλίδισμα και πακετάρισμα των σφουγγαριών στο εσωτερικ της αποθήκης του Bουβάλη στην Kάλυμνο. (Φωτ. 1910)
Tο νησί των σφουγγαράδων
Oι κυριτεροι σταθμοί στην ιστορία της σπογγαλιείας
Tου Γεωργίου M. Σακελλαρίδη
XANETAI στα βάθη των αιώνων η έ-
ναρξη της σπογγαλιευτικής δρα-
στηριτητας στην Kάλυμνο. H σπογ-
γαλιεία είναι σκληρ και επικίνδυνο
επάγγελμα και γι’ αυτ «προνμιο»
των άγονων νησιών και των φτωχών
παρχθιων περιοχών. Σε αυτήν, -
μως, οφείλει την προκοπή το νησί
και το πσο βαθιά ριζωμένη δρα-
στηριτητα ήταν εκεί μαρτυρεί το
γεγονς τι απ τα δέκα σπογγαλι-
ευτικά κέντρα που λειτουργούσαν
στη χώρα μας, μερικά και μετά τον
τελευταίο πλεμο, (Yδρα, Aίγινα,
Σπέτσες, Eρμινη, Tρίκερι, Nέα
Kούταλη, Λήμνος, Σύμη, Xάλκη, Kα-
στελλριζο και Kάλυμνος), το μνο
που απέμεινε είναι η Kάλυμνος.
Aρχαιτητα
Tο σφουγγάρι ήταν γνωστ απ
τα πανάρχαια χρνια. Tο αναφέρει ο
Oμηρος στα έπη του. Στην Iλιάδα το
βάζει στα χέρια του θεού Hφαίστου,
ο οποίος καθαρίζει το σώμα του
πριν φορέσει το χιτώνα του για να
υποδεχθεί τη θεά Θέτιδα στο εργα-
στήρι του, στη Λήμνο. Στην Oδύσ-
σεια το βάζει στα χέρια των υπηρε-
τών του ανακτρου του Oδυσσέα
στην Iθάκη, για να καθαρίσουν τα
τραπέζια ύστερα απ τα σπάταλα
γεύματα των μνηστήρων της Πηνε-
λπης. Aργτερα το αναφέρουν
πολλοί άλλοι Eλληνες και Λατίνοι
συγγραφείς για ποικίλες χρήσεις, -
πως η προστασία του σώματος των
πολεμιστών απ την τριβή των θω-
ράκων κ.ά.
Φυτρώνει σε πολλές θάλασσες
του πλανήτη, τα ωραιτερα μως
σφουγγάρια αναπτύσσονται στη
Mεσγειο και κυρίως στο κεντροα-
νατολικ της τμήμα (Kυρηναϊκή, Aί-
γυπτος, Συρία και Λίβανος). Kαλής
ποιτητας σφουγγάρια αναπτύσσο-
νται επίσης στα παράλια Eλλάδος
και Tουρκίας του Nοτίου Aιγαίου.
Aπ τα 4.000 είδη, εμπορεύσιμα εί-
ναι μνο τέσσερα (καπάδικα, φίνα,
τσιμούχα και λαγφυτα).
H ποιτητα του σφουγγαριού
(σχήμα, ύφασμα, απορροφητικτη-
τα) είναι συνάρτηση της ποιτητας
του βυθού (πέτρα, άμμος, φύκια),
της ηλιοφάνειας και των θαλάσσιων
ρευμάτων. Tα καλύτερα φυτρώνουν
σε βάθος 10 έως 25 οργιών.
Για την Kάλυμνο στοιχεία υπάρ-
χουν απ το 1800. Σύμφωνα με αυ-
τά, στις αρχές του Mαΐου ξεκινούσε
μία ομάδα 4-7 ανθρώπων με μία
βάρκα 6-8 μέτρων και μερικές προ-
μήθειες (καβουρδισμένο πρβειο ή
γιδίσιο κρέας, λίγα σπρια, ρύζι, ε-
λιές, τυρί και κρίθινο παξιμάδι), για
να ψαρέψουν σφουγγάρια με μονα-
δικ εφδιο την αντοχή της ανα-
πνοής τους. Bουτούσαν μέχρι τα 30
μέτρα για να αποσπάσουν σφουγγά-
ρια που επεσήμαναν με γυαλί απ
τη βάρκα. Στο νησί επέστρεφαν αρ-
χές Σεπτεμβρίου.
Γυρολγοι
Kαλύμνιοι έμποροι (γυρολγοι
αρχικά), αγραζαν και επεξεργάζο-
νταν τα σφουγγάρια, τα οποία που-
λούσαν στους δρμους, αρχίζοντας
απ Σύρα, Nαύπλιο, Kωνσταντινού-
πολη για να περάσουν απ εκεί
Oδησσ, Kίεβο, Πετρούπολη, M-
σχα και Bίλνα με κατεύθυνση τη Δυ-
τική Eυρώπη. Oταν στα μέσα του
περασμένου αιώνα το «Lloyd
Triestino» δημιούργησε τη γραμμή
Tεργέστης - Mέσης Aνατολής, κέ-
ντρο διακινήσεως των σφουγγα-
ριών έγινε ή Tεργέστη απ’ που διο-
χετεύονταν στα ευρωπαϊκά κέντρα
κατανάλωσης.
H βιομηχανική επανάσταση στη
Δυτική Eυρώπη δημιούργησε μεγά-
λη ζήτηση σφουγγαριών. Aπογραφή
του 1825 αναφέρει 5.000 κατοίκους
στην Kάλυμνο, η οποία το 1912, -
ταν οι Iταλοί κατέλαβαν τη Δωδεκά-
νησο, είχε 23.200 πληθυσμ λγω
των πολυάριθμων εποίκων που εί-
χαν εισρεύσει απ τα γύρω νησιά,
KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH
σε αναζήτηση πρου ζωής απ τη
σπογγαλιευτική δραστηριτητα.
Aντλούμε στοιχεία απ τα αρχεία
της Δημογεροντίας: Tο 1860 ξεκι-
νούν για σπογγαλιεία 300 βάρκες
και 72 καγκάβες (μεγαλύτερα πλοία
που σέρνουν ένα χοντρ δίκτυ με
το οποίο αποσπώνται σφουγγάρια
απ ομαλούς βυθούς 40 και πλέον
μέτρων). Eργάζονται 2.000 άνθρω-
ποι περίπου. Παραγωγή περί τους
(1)
75 τνους. Aπ την άλλη πηγή πλη-
ροφορούμαστε τι τη χρονιά εκείνη
λειτουργούσαν 20 καταστήματα Kα-
λυμνίων σε μεγάλες ευρωπαϊκές
πλεις. Aνήκουν στους πρώην γυ-
ρολγους πωλητές. H αξία του
σπογγαλιεύματος της χρονιάς α-
νέρχεται σε δυο εκατομμύρια χρυ-
σά φράγκα.
Tο 1869 εμφανίζεται το σκάφαν-
δρο και αναστατώνει τη σπογγαλι-
εία. Tώρα δεν είναι οι 4-7 άνθρωποι
της βάρκας, αλλά οι 30-50 δύτες και
βοηθητικοί που απαρτίζουν το συ-
γκρτημα. O δύτης καταδύεται σε
μεγαλύτερα βάθη, προστατεύεται
απ φρμα καουτσούκ, παίρνει αέ-
ρα απ αεραντλία εγκατεστημένη
στο σκάφος, μέσω αεροσωλήνα απ
ενισχυμένο καουτσούκ παραμένει
περισστερο χρνο στο βυθ και
μαζεύει περισστερα σφουγγάρια.
Συνέχεια στην 6η σελίδα
5
Διαφημιστική χρωμολιθογραφία του 1880, του Kαλύμνιου έμπορου σφουγγαριών Θεδωρου Hλιάδη στην Frankfurt A/M. Aναπαριστώνται οι τρποι αλιείας των σφουγ-
γαριών και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι δύτες.
Συνέχεια απ την 5η σελίδα
Oμως, λγω άγνοιας των καννων
ανάδυσης σημειώνονται πολλά θα-
νατηφρα και άλλα ατυχήματα. Δη-
μιουργείται σάλος και καταβάλλεται
προσπάθεια κατάργησης του «ψυ-
χοφθρου» σκάφανδρου. Eπιτυγχά-
νεται προσωρινή αναστολή εφαρ-
μογής.
Tελικά μως επιβάλλεται, χρησι-
μοποιείται για 100 χρνια και καταρ-
γείται τη δεκαετία του 1970, ταν α-
ντικαθίσταται απ το σύγχρονο σύ-
στημα «Nαργιλέ».
Δημογεροντία
Kάθε χρνο, στις 26 Δεκεμβρίου
εκλέγεται διά μυστικής ψηφοφο-
ρίας η Δημογεροντία Kαλύμνου (έ-
ως 12 άτομα), η οποία κάνει άριστη
χρήση του μεγάλου πλούτου που το
σφουγγάρι φέρνει στο νησί. Mε την
πάροδο του χρνου δημιουργείται
μια ζηλευτή τοπική δημοκρατική
αυτοδιοίκηση που θετικ της απο-
τέλεσμα έχει μια ευημερούσα πολι-
τεία. Kύριοι σταθμοί της εξέλιξης
είναι:
H ψήφιση σε λαϊκή συνέλευση
στην εκκλησία του Xριστού (Mη-
τρπολη) την 1.3.1884, του «Kανο-
νισμού λειτουργίας της Σπογγαλιεί-
ας και των καταδυτικών μηχανών».
Eίναι ώριμος καρπς μελέτης κι έ-
ρευνας των εξελίξεων απ την εμ-
Tο ψαλίδισμα των σφουγγαριών. Eίναι τση η αγάπη των Kαλύμνιων σφουγγαρά- φάνιση του σκαφάνδρου έως το
δων για το βυθ, ώστε θεωρούν κατάντημα την αδυναμία τους να βουτήξουν, - 1988. Aποτελείται απ 43 άρθρα,
ταν δεν τους το επιτρέπει πια η ηλικία τους. φέρει 475 υπογραφές και θεσπίζει
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994
πρωτγνωρους (1869) καννες ε-
2)
μπορικού και εργατικού δικαίου (
Πρωτοποριακς
Kανονισμς
H ψήφιση απ τη Γενική Λαϊκή
Συνέλευση στις 20.12.1894 του
«Kανονισμού Δημογεροντίας Kαλύ-
μνου» αποτελεί ένα είδος τοπικού
Συντάγματος που με θαυμάσιο τρ-
πο κωδικοποιεί, επαυξάνει και βελ-
τιώνει τα μέχρι ττε ισχύοντα. Aνά-
μεσα στα άλλα προβλέπει δωρεάν
Παιδεία και ιατροφαρμακευτική πε-
ρίθαλψη. Aποτελείται απ 46 άρθρα
(3)
και φέρει 475 υπογραφές . Mικρή
παρένθεση: Oταν με το τέλος του
πολέμου τα νησιά μας πέρασαν υπ
αγγλική στρατιωτική διαχείριση, το
Mάιο 1945 στάλθηκε διοικητής στην
Kάλυμνο ένας έφεδρος λοχαγς
και οικονομολγος που τον λέγανε
PIKE θέλησε να ενημερωθεί πώς δι-
οικείται η Δημογεροντία, που είχε
ανασυσταθεί με την έλευση των
Γερμανών (5.10.1943). Aκούοντας
τον Kανονισμ δεν πίστευε στα αυ-
τιά του και διερωτήθηκε αν κάμνα-
με σωστή την ερμηνεία. Tον διαβε-
βαιώσαμε τι σωστά γίνεται η μετά-
φραση κι ταν «πίστεψε επιτέλους
στα αυτιά του» προβληματισμένος
μας είπε: «Aνήκω στο Eργατικ
κμμα και είμαι μάλιστα υπεύθυνος
για την οργάνωσή του στην περιοχή
μου. Πργραμμά μας είναι αν κερδί-
σουμε τις εκλογές να εφαρμσου-
με στη Bρετανία σα εφαρμζο-
νταν στο μικρ αυτ νησί τον περα-
σμένο αιώνα. Eυχαριστώ θερμά για
τη χαρά που μου δώσατε!».
Oταν ο Σουλεϊμάν ο Mεγαλοπρε-
πής κατέλαβε τα νησιά μας χορήγη-
σε ορισμένα προνμια στα άγονα,
εκτς Pδου και Kω που ίσχυσε ο
τουρκικς νμος. Tα προνμια ή-
σαν η καταβολή ετήσιου εφάπαξ
φρου, διαφορετικού για κάθε νησί,
και τίποτα παραπάνω.
Mε την προστασία της Oθωμανι-
κής Aυτοκρατορίας θα είχαν καθε-
στώς αυτοδιοίκησης γεγονς που
επέτρεψε στα νησιά αυτά και ιδιαί-
τερα στα σφουγγαράδικα, να προ-
κψουν. Oμως, ταν στα μέσα του
περασμένου αιώνα εμφανίσθηκαν
οι Nετουρκοι θέλησαν να σφετερι-
στούν ή και να καταργήσουν τα
προνμια. Aρχισε ένας μεγάλος α-
γώνας των Nησιωτών για τη διατή-
ρηση των προνομίων.
Mε ψηφίσματα γενικών συνελεύ-
σεων και αποστολή πληρεξουσίων
στην Yψηλή Πύλη, στο Oικουμενικ
Πατριαρχείο, τις πρεβείες των προ-
στάτιδων μεγάλων δυνάμεων κ.λπ.,
κάτι μπρεσαν να περισώσουν. Για
την ενίσχυση του αγώνα, κάμνουν
την εμφάνισή τους τα Aναγνωστή-
ρια η «AIΓΛH» το 1873 στη Σύμη και
«AI MOYΣAI» το 1904 στην Kάλυ-
μνο. Eκεί οι εγγράμματοι και οι πρ-
κριτοι διάβαζαν ελληνικ Tύπο, που
κυκλοφορούσε στην Oθωμανική
Aυτοκρατορία και λίγες γαλλικές
και αγγλικές εφημερίδες.Διατηρού-
σαν και μικρή θεατρική σκηνή για
ψυχαγωγία. Aυτ ήταν το πρσχη-
μα. Στην ουσία, στα Aναγνωστήρια
οι Πατέρες μας «εβουλεύοντο»
πώς να βρουν τον καλύτερο τρπο
συμπαράστασης προς τις Δημογε-
ροντίες για την προστασία των προ-
νομίων. Yπήρξαν μετερίζια ωραίων
εθνικών αγώνων και επέδρασαν ευ-
εργετικά στη ζωή των νησιωτών.

Aνασυγκρτηση
O πλεμος κατάστρεψε ολτελα
το σπογγαλιευτικ στλο. Aπ το
Mάιο 1945 αρχίζει με βούληση, τλ-
μη και πείσμα η ανασυγκρτηση της
σπογγαλιείας που σύντομα επανεμ-
φανίζεται δραστήρια, με υψηλ ει-
σδημα κι ο Kαλύμνιος κολλάει ξα-
νά «σαν στρείδι στο βράχο του»,
πράγμα που ατυχώς, δεν μπρεσε
να γίνει με τα άλλα σφουγγαράδικα
νησιά. Nα σημειωθεί τι το 1943-
1944 με την κατάληψη των νησιών
απ τους Γερμανούς, απ τους
12.500 Kαλύμνιους, που υπήρχαν
στο νησί, οι 9.000 έφυγαν κυρίως
στη Mέση Aνατολή, για να μην πε-
θάνουν απ την πείνα. Eκεί οι νέοι
επάνδρωσαν τον κακοποιημένο α- Mέλη σπογγαλιευτικού πληρώματος βοηθούν δύτη του σκάφους τους να ετοιμαστεί για κατάδυση. (Φωτ. 1940)
π τα κινήματα ελληνικ στλο.
Ξαφνικά μως τον Aύγουστο του ποιτητας παραγωγής Mεξικανικού Σήμερα η επανεμφάνιση των
Aρρώστια 1986 παρουσιάσθηκε μια πολύ σο- Kλπου εισάγονται κάθε χρνο σφουγγαριών γεννά βάσιμες ελπί-
H Aίγυπτος το 1962 και η Λιβύη το βαρή αρρώστια που πολύ γρήγορα στην Eλλάδα απ Φλώριδα και Kού- δες για σύντομη αύξηση της σπογ-
1972 εθνικοποίησαν τον ενάλιο κατάστρεψε τη μεσογειακή σπογ- βα για να καλυφθεί η ζήτηση του ε- γοπαραγωγής, ώστε η μεγάλη ζήτη-
πλούτο τους και έτσι οι σφουγγα- γοπαραγωγή. μπορίου. Eπίσης, στο διάστημα αυ- σή τους να καλυφθεί με δικά μας
ράδες μας έχασαν τους πατροπα- Kαταπλητική η ταχύτητα διάδο- τ αρκετά σπογγαλιευτικά μας ανα- καλά σφουγγάρια.
ράδοτους πλούσιους τπους σπογ- σης. Φαίνεται μως τι συμπληρώ- ζήτησαν σφουγγάρια σε λίγες θα- Παραπομπές:
γαλιείας. Περιορίστηκαν στα δικά νει τον κύκλο της και υποχωρεί. λάσσιες εσοχές που η αρρώστια (1). Kάρολος Φλέγελ, «Iστορία της Kαλύ-
μας νερά και τα διεθνή της κεντρι- Kαινούργια υγιή σφουγγάρια επα- δεν μπρεσε να εισδύσει, μάλλον μνου». Eκδοση τυπογραφείου Oικουμενικού
νεμφανίζονται και ελπίζουμε σύ- λγω ρευμάτων. Oι περισστεροι Πατριαρχείου, 1890.
κής Mεσογείου με ετήσιο σπογγαλί- (2) Kαλυμνιακά Xρονικά, τμος E΄, 1985,
ευμα γύρω στους 40 τννους, ένα- ντομη να είναι η αναβίωση. Στο διά- σφουγγαράδες μας επεδθησαν σελ. 178-194.
ντι των 100 - 120 ταν δούλευαν και στημα αυτ (1986-1994) πενήντα στην αλιεία, επιβαρύνοντας ένα ή- (3) Kαλυμνιακά Xρονικά, τμος A΄, 1980,
στις βορειοαφρικανικές ακτές. τννοι σφουγγαριών κατώτερης δη βεβαρημένο επάγγελμα. σελ. 9-15.

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

Λαφάσι. Tο ναυπηγείο της Kαλύμνου συγκαταλέγεται στα παραδοσιακά ναυπηγεία της χώρας μας. Eκείνα που ο Aιγαιοπελαγίτης μάστορας, αγράμματος στις περισ-
στερες περιπτώσεις, εξωτερικεύει με τα δημιουργήματά του το ασύγκριτο καλλιτεχνικ του ένστικτο, προσφέροντας ταυτχρονα τις υπηρεσίες του τσο στην ανα-
νέωση σο και στη συντήρηση των σκαφών, ξύλινων και σύγχρονων.

Aλιεία και εμπ ριο

Tο νησί είναι ένα απ τα πιο δυναμικά αλιευτικά κέντρα της Eλλάδας
Tου Γεωργίου M. Σακελλαρίδη στο καράβι και αρκετοί δουλεύουν
σε χιώτικα ποντοπρα!
ΓIA NA κατανοήσει κανείς σωστά
τον Kαλύμνιο είναι απαραίτητο να
έχει υπψη του ορισμένα πράγμα-
τα: Tο τραχύ τού περιβάλλοντος
(το λίγο σημεριν πράσινο είναι
μεταπολεμικ προϊν) και το σκλη-
ρ της εργασίας του σφουγγαρά α-
νά τους αιώνες διαμρφωσε έναν
χαρακτήρα ανθρώπου εξαιρετικά
δραστήριου, βασικά έντιμου στις
συναλλαγές του, με έντονη ικαν-
τητα προσαρμογής στις περιστά-
σεις, με ικανοποιητική ροπή προς
τις τέχνες και τις επιστήμες, με
βαθύ το αίσθημα της φιλοξενίας,
αλλά και φοβερά εγωκεντρικ! Mια
ωραία παροιμία λέει: «Oι Xιώτες
πάνε δυο - δυο, ,τι ξεχνά ο ένας
το συμπληρώνει ο άλλος και προ-
κβουν».
O Kαλύμνιος προτιμά να πορεύ-
εται μνος. Προκβει, αλλά δεν
κάνει μεγάλα πράγματα, σα θα ε-
πετύγχανε συνεργαζμενος με
τους εξίσου προκομμένους συ-
μπατριώτες του. Eίναι θιασώτης
του δγματος: «Mικρ, μικρ τ’ α-
λώνι μου, κι ας είν’ μοναχικ μου».
Tο αποτέλεσμα είναι ο Xιώτης να
σκαρώνει καράβια κι ο Kαλύμνιος
ψαράδικα, σφουγγαράδικα, μηχα-
ντρατες και κανένα μικρ εμπο-
ρικ. Kαι το νστιμο είναι τι οι
Kαλύμνιοι ναυτιλλμενοι θεωρού-
Kαλύμνιος ετοιμάζεται για ψάρεμα. Tο νησί διαθέτει 500 καλά οργανωμένα αλιευτι- νται απ τους Xιώτες εφοπλιστές
κά και φιλοξενεί τις 7 απ τις 15 ιχθυοκαλλιέργειες της Δωδεκανήσου. (Φωτ. EOT) καλοί ναυτικοί και νοικοκυραίοι
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994
Δραστηριτητες
Tο εισδημα του νησιού βασίζε-
ται σήμερα κατά 30% περίπου στην
αλιεία, σπογγαλιεία, 30% στο εμπ-
ριο και τη βιοτεχνία, 10% στον του-
ρισμ, 10% στη γεωργία (κηπευτι-
κή, οπωροκαλλιέργεια), κτηνοτρο-
φία, μελισσοκομία, ιχθυοκαλλιέρ-
γεια και οικοτεχνία, 10% στο ναυτι-
λιακ και μεταναστευτικ συνάλ-
λαγμα και 10% στις υπηρεσίες.
Mε τις παραπάνω, κατά προσέγγι-
ση δραστηριτητες, το άγονο νησί
της Kαλύμνου συντηρεί, με σχετικά
υψηλ βιωτικ επίπεδο, 129 άτομα
ανά τετραγωνικ χιλιμετρο, ταν
ο μέσος ρος της Δωδεκανήσου
κυμαίνεται στα 65 άτομα και της εύ-
φορης Kω και Pδου σε 63-65! Tα
στοιχεία απ τη γενική απογραφή
πληθυσμού 1991. Tούτο οφείλεται
κυρίως στη χωρίς ρους και ρια α-
γάπη των Kαλυμνίων για τον άγονο
βράχο του νησιού τους, που βάση
του έχει το θαυμάσιο σύστημα της
Tοπικής Δημοκρατικής Aυτοδιοίκη-
σης, το οποίο βασίστηκε στην καλή
χρήση του πλούτου που το σφουγ-
γάρι έφερνε στο νησί. Σήμερα κα-
τοικείται απ 16.500 ανθρώπους, οι
οποίοι αποτελούν το ένα τρίτο του
συνλου (38.000) των Kαλυμίων. Tα
άλλα δύο τρίτα ζουν και προκβουν
στη διασπορά. Ωστσο, ενώ ο πλη-
θυσμς του νησιού αντιπροσωπεύ-
ει το 10% του πληθυσμού της Δω-
δεκανήσου, το τουριστικ δυναμικ
του δεν ξεπερνά το 1%.
H Kάλυμνος αντιπροσωπεύει σή-
μερα ένα απ τα πιο δυναμικά αλι-
ευτικά κέντρα της χώρας. Περισσ-
τερα απ 500 καλά οργανωμένα α-
λιευτικά, κάθε είδους έχουν σημα-
ντική παραγωγή και απασχολούν
περί τους 1.200 ψαράδες. H αλιεία
ξιφία, άγνωστη ολτελα πριν δύο
δεκαετίες, απασχολεί σήμερα 30
σκάφη με σημαντικ εισδημα. H
Πολιτεία εκτιμά το γεγονς και κα-
τασκευάζει ιχθυσκαλα στην Kάλυ-
μνο, την 9η στη Xώρα.
Eπίσης, το νησί φιλοξενεί τις 7 α-
π τις 15 ιχθυοκαλλιέργειες της
Δωδεκανήσου και έναν ιδιωτικ ι-
χθυογεννητικ σταθμ, που είναι
μια παραγωγική δραστηριτητα στα
πρώτα της ακμη βήματα, αλλά
πολλά υποσχμενη.

Προοπτικές
Προοπτικές: Mεταπολεμικά, η υ-
ποβρύχια δραστηριτητα πήρε διε-
θνώς τεράστιες διαστάσεις. Eκτς
απ τα πετρέλαια αναζητούνται κι
άλλες πρώτες ύλες που έχουν εξα-
ντληθεί στην ξηρά. Eπίσης, η προ-
στασία κι ανάπτυξη της θαλάσσιας
πανίδας (ψάρια) και χλωρίδας με τη
δημιουργία θαλάσσιων πάρκων
κ.λπ. H πολύ ενδιαφέρουσα αυτή
δραστηριτητα δημιούργησε προ-
βλήματα υγείας στους καταδυμε-
νους, η έρευνα των οποίων οδήγη-
σε στη δημιουργία της νέας ειδικ-
τητας της υπερβαρικής και υπο-
βρύχιας ιατρικής.
Tο σύγχρονο και δυναμικ Πανε-
πιστήμιο «GABRIELE D’ ANNU-
NZIO» του CHIETI (κεντρική Iταλία)
δημιούργησε το Iνστιτούτο μετα-
πτυχιακών σπουδών της φυσιολο-
γίας του Aνθρώπου, για να συμβά-
λει στην ανάπτυξη της νέας ειδικ-
τητας. Aφού διενήργησε έρευνες
σε μεγάλα ύψη: Aλπεις (MONTE
ROSA, MARTELLINA), Nεπάλ,
Aνδεις για την υπερβαρική ιατρική,
και στα νησιά Mολούκων του Eιρη-
νικού στους ψαράδες μαργαριτα-
ριών, USTICA και ACITREZZA στη
Mεσγειο, μια επιστημονική απο-
στολή με 50 ερευνητές του Iνστι-
τούτου ήλθε τον Oκτώβριο του
1979 στην Kάλυμνο, με πληθώρα
οργάνων και εργαλείων. Eπί 15 ημέ-
ρες οι ερευνητές εξέταζαν τους
σφουγγαράδες μας τσο σε κατά-
δυση, σο και στην ξηρά και στο νο-
σοκομείο, με ιδιαίτερη προτίμηση
σ’ αυτούς που εξακολουθούν να
καταδύονται με το πανάρχαιο σύ-
στημα της αντοχής τής ίδιας της α-
ναπνοής τους (IN APNEA).
Mετά απ μελέτες πέντε ετών,
εκπρσωποι του Iνστιτούτου επα-
νήλθαν στην Kάλυμνο στις
15.10.1984 και υπέβαλαν στο Eπαρ-
χείο αίτηση - πρταση δημιουργίας
στην Kάλυμνο «Πολυδύναμου Kέ-
ντρου ερευνών υπερβαρικής και υ-
ποβρύχιας Iατρικής», με πλήρη πε-
ριγραφή λειτουργίας, τοποθεσία
και σκαριφήματα εγκαταστάσεων
και κατά προσέγγιση κστος.
Aιτιολογώντας την πρτασή
τους, αναφέρουν: «... αλλά εκείνο
που την κάμνει αληθινά μοναδική
Ψαράδες ετοιμάζουν τα δίχτυα τους στο λιμάνι της Πθιας. H αλιεία αντιπροσωπεύει το 30% του εισοδήματος του νησιού
και απασχολεί 1.200 ψαράδες. (Φωτ. EOT)
(την Kάλυμνο) είναι το γεγονς τι
χιλιάδες χρνια τώρα οι ψαράδες
της καταδύονται στη θάλασσα για
να ψαρεύουν σφουγγάρια. Eίναι
νησί εξοικειωμένων στην κατάδυση
ανθρώπων, κάποτε χωρίς αναπνοή
και τώρα βατραχανθρώπων. H δια-
δοχή γονέων σφουγγαράδων δια-
μρφωσε το σώμα και τη νοοτροπία
τους. Γι’ αυτ μιά υποβρύχια οργά-
νωση στέκει καλά ανάμεσά τους.
Mπορούν να την κατανοήσουν και
να της δώσουν ώθηση επέκτασης
και βελτίωσης. Eξάλλου, το Kέντρο
θα διέθετε μια μεγάλη εφεδρεία
ανθρώπων, ήδη ειδικευμένων και
εξασκημένων».
H πρταση αυτή εγκρίθηκε παμ-
ψηφεί με την 5/19.8/1985 απφαση
του Eπαρχιακού Συμβουλίου, διαβι-
βάσθηκε αρμοδίως και... καθεύδει!
Eθνικής σημασίας
Tο πσο μεγάλης εθνικής σημα-
σίας θα ήταν η λειτουργία του Kέ-
ντρου αυτού, με τη χρησιμοποίηση
μοναδικού στον κσμο ειδικευμέ-
νου προσωπικού, στην προβλημα-
τική παραμεθριο περιοχή μας, μέ-
σα στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου
Aιγαίου, το αφήνω στον αναγνώ-
στη, αλλά και στον κάθε αρμδιο
να το κρίνει.
Iδιαίτερα μάλιστα, αν υλοποιηθεί
η δημιουργία Iατρικής σχολής,
στην Kω, πως επίσημα χείλη έ-
χουν υποσχεθεί. Στους ζωντανούς
σφουγγαράδες μας θα δινταν η
καλή ευκαιρία να προσφέρουν και
στην επιστήμη, πως αφειδώλευτα
προσφέρουν και για την προκοπή
του νησιού τους. Kαραβσκαρο ναυπηγημένο στο Λαφάσι της Kαλύμνου.

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 9

Πρωτεύουσα και λιμάνι του νησιού, η Πθια κρέμεται σαν ζωγραφιά, στεφανωμένη απ πυκν πευκοδάσος . «Aχταρμάς» και άλλα σκάφη στο λιμάνι. Oι Kαλύμνιοι κά-
λεσαν τεχνίτες απ τα καλύτερα ναυπηγικά κέντρα της χώρας για να κατασκευάσουν το τροποποιημένο αυτ τρεχαντήρι που αντέχει στη μεγάλη τρικυμία και είναι
κατάλληλο για τη σπογγαλιεία .
 AΦIEPΩMA

H ναυπηγική τέχνη
Πώς η Kάλυμνος εξελίχθηκε σ’ ένα αξιλογο ναυπηγικ κι επισκευαστικ κέντρο
Tου Γεωργίου M. Σακελλαρίδη

ΦYΣIKO είναι η ζωή ενς άγονου

νησιού πως η Kάλυμνος, να έχει ε-
ξάρτηση απ τη θάλασσα, με κύριες
δραστηριτητες στην αλιεία και
σπογγαλιεία. Kύριο εργαλείο για τις
παραπάνω δραστηριτητες ήταν
αρχικά η κωπήλατη τετράκοπη βάρ-
κα 6-8 μέτρων, μ’ ένα μικρ τρίγω-
νο πανί. Eίχε καλυμμένο ένα μέρος
της πρώρης, της πρύμνης και των
πλαγίων και στη μέση, στο ανοικτ
μέρος, δύο χονδρές σανίδες για
καθίσματα των κωπηλατών. Στο κέ-
ντρο του καθίσματος προς την
πλώρη υπήρχε μια τρύπα που περ-
νούσε ένας μακρύς ξύλινος στύλος
(το κατάρτι), πάνω στον οποίο στη-
ριζταν το πανί. Στο κέντρο του κα-
λύμματος της πλώρης υπήρχε με-
γάλη τρύπα που χωρούσε το μισ
σώμα ενς ανθρώπου ειδικού να
παρακολουθεί μ’ ένα γυαλί(1) και
να ερευνά τον πυθμένα, κυρίως για
σφουγγάρια. H βάρκα αυτή λεγταν
και λέγεται «γυάλα» και για αιώνες
υπήρξε το κύριο εργαλείο ψαράδων
και σφουγγαράδων. Kατασκευαζ-
ταν στην Kάλυμνο απ πευκξυλα
που μεταφερταν απ Σάμο και P-
δο κι εξελίχθηκε σ’ ένα ωραίο κατα-
σκεύασμα πρακτικ στη χρήση του
κι μορφο στη γραμμή του.

Aχταρμάς
Oταν για πρώτη φορά το 1860 δώ-
δεκα «γυάλες» φορτώθηκαν σ’ ένα
μικρ καραβσκαρο και πήγαν να
δουλέψουν στη Bεγγάζη, βρήκαν α-
φθονία εκλεκτών σφουγγαριών σε
εποχή μεγάλης ζήτησης. Hταν μια
πολύ καλή προσοδοφρος χρονιά. H
Δημογεροντία Kαλύμνου αποτάνθη-
κε σε διάφορα ναυπηγικά κέντρα
της Xώρας (Σάμο, Σύμη, Σύρα, Σκ-
πελο, Σκιάθο κ.ά.) ζητώντας ναυπη-
γούς ικανούς να κατασκευάσουν με-
γαλύτερα σκάφη, ικανά να πηγαινο-
έρχονται μνα τους στα βορειοα-
φρικανικά παράλια. Eγκαταστάθη-
καν εδώ τεχνίτες και μαζί με τους
δικούς μας που ήταν έμπειροι στις
βάρκες, άρχισαν να ναυπηγούν το
κλασικ ελληνικ «τρεχαντήρι». Kι
ενώ για την αλιεία το τρεχαντήρι ή-
ταν αυτ που χρειαζταν, για τη
σπογγαλιεία τροποποιήθηκε αρκε-
τές φορές, μέχρις του πάρει το τε-
λικ σχήμα του «αχταρμά». Eνα σκά-
φος φαρδύτερο, τρεχαντήρι με δι-
ευρημένη κοιλιά, ώστε να μη βου-
λιάζει ακμη και σε μεγάλη τρικυμία
και να διαθέτει ένα ευρύχωρο αμπά-
ρι. Eίχε μήκος 9-12 μέτρων, κατάρτι
για πανί, γερούς σκαρμούς για μεγά-
λα κουπιά που συγκρατούσαν το
σκάφος ταν ο δύτης δούλευε στον
πυθμένα με ταραγμένη θάλασσα.
O γερο-Γλάρος, παλις ναυπηγς, σχεδιάζει ένα σκαρί στην άμμο, στον ταρσανά. Kάλυμνος, Λαφάσι (φωτογραφία απ το βι-
βλίο «Eλληνική Eμπορική Nαυτιλία», εκδ. Eθνική Tράπεζα της Eλλάδος).
Για το αβύθιστο του σκάφους του
’δωσαν το χαρακτηρισμ «γουγού-
λα», δηλαδή αβύθιστη κολοκύθα,
σαν αυτή που χρησιμοποιούσαν για
σημαδούρα οι ψαράδες μας. Mε τον
ήκιστα κολακευτικ αυτ τίτλο μας
φιλοδωρούσαν οι νησιώτες γείτο-
νες ταν θύμωναν μαζί μας!..
Nαυπηγικ κέντρο
Oταν τη δεκαετία 1920 εμφανί-
στηκε η μηχανή πρωσης στα μι-
κρά σκάφη η ναυπηγική είχε μεγά-
λη ανάπτυξη στην Kάλυμνο, η ο-
ποία εξελίχθηκε ένα αξιλογο ναυ-
πηγικ κι επισκευαστικ κέντρο.
Στον πλεμο καταστράφηκε ολτε-
λα απ εμπρησμ. Oμως με το τέ-
λος του πολέμου άρχισε μια επίμο-
νη προσπάθεια ανασυγκρτησής
του, πράγμα που δεν άργησε να ε-
πιτευχθεί.
Oταν οι αχταρμάδες δούλευαν
στα βορειοαφρικανικά παράλια εί-
χαν ανάγκη ενς μεγαλύτερου συ-
νοδού πλοίου, του «Nτεπζιτου»,
μήκους 20-25 μέτρων, στο οποίο ε-
ναποθήκευαν, συνήθως ανά δύο α-
χταρμάδες, τις προμήθειές τους
για εξάμηνο ταξίδι και τ’ αλιευμε-
να σφουγγάρια, ύστερα απ μια
πρώτη πρχειρη επεξεργασία. Tα
σκάφη αυτά, τρεχαντήρια ή καρα-
βσκαρα, κατασκευάζονταν στα με-
γαλύτερα ναυπηγεία της Σύμης,
Σάμου, Σύρας, Σκοπέλου, Σκιάθου
και Mαύρης Θάλασσας (Ποντιακά
παράλια). Oμως έκαναν πάντοτε
την τακτική ετήσια συντήρηση κι ε-
πισκευή τους στην Kάλυμνο.
Aιγαιοπελαγίτης
μάστορας
Tο ναυπηγείο Kαλύμνου συνεχί-
ζει την παραγωγική δραστηριτητά
του ανανεώνοντας και συντηρώ-
ντας τον αλιευτικ και σπογγαλιευ-
τικ στλο που ξεπερνά τα 800 σκά-
φη, τα τουριστικά κι εμπορικά ξύλι-
να ή πλαστικοποιημένα τσο της
Kαλύμνου σο και των γύρω αλλά
και μακρινών νησιών!
Σήμερα ανήκει σε τρεις οικογέ-
νειες παραδοσιακών ναυπηγών και
συγκαταλέγεται στα παραδοσιακά
ναυπηγεία της Xώρας, εκεί που ο
Aιγαιοπελαγίτης Mάστορας, αγράμ-
ματος στις περισστερες περιπτώ-
σεις, εξωτερικεύει με τα δημιουρ-
γήματά του λο το μεγαλείο του
καλλιτεχνικού ενστίκτου του, προ-
σφέροντας θετικές υπηρεσίες, τ-
σο στην ανανέωση των σκαφών σο
και στην άρτια συντήρηση ξύλινων
ή πλαστικοποιημένων σκαφών. Tο
εισδημά του είναι ικανοποιητικ.
Xρειάζεται μως επέκταση για την
καλύτερη εξυπηρέτηση των αυξα-
νμενων αναγκών.
Σημειώσεις:
(1) Mεταλλικς κύλινδρος ύψους περίπου
60 και διαμέτρου 50 εκατοστών του μέτρου
στο ένα μέρος του οποίου είναι στερεωμένο
γυαλί ή κρύσταλλο που βοηθά να φαίνεται
διαυγέστερος ο πυθμένας και να ερευνάται
καλύτερα.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

Πρωτεύουσα και λιμάνι του νησιού, η Πθια κρέμεται σαν ζωγραφιά, στεφανωμένη απ πυκν πευκοδάσος . «Aχταρμάς» και άλλα σκάφη στο λιμάνι. Oι Kαλύμνιοι κά-
λεσαν τεχνίτες απ τα καλύτερα ναυπηγικά κέντρα της χώρας για να κατασκευάσουν το τροποποιημένο αυτ τρεχαντήρι που αντέχει στη μεγάλη τρικυμία και είναι
κατάλληλο για τη σπογγαλιεία .

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 11

 AΦIEPΩMA

H αρχαιολογία και η Tέχνη

Aπ τα παλαιοχριστιανικά χρνια μέχρι την παράδοση του νησιού, το 1522, στους Tούρκους
Tου Hλία Kλλια
Eφρου των Bυζαντινών Aρχαιοτήτων Δωδεκαν-
νήσου

TH MEΣAIΩNIKH Kάλυμνο καλύπτει

βαθύ ιστορικ σκοτάδι. Aπ τα πα-
λαιοχριστιανικά χρνια μέχρι και τον
14ο αι., υπάρχει απλυτη σιγή. H μ-
νη πηγή πληροφοριών που απομένει
είναι τα μνημεία της.
Aπ το τέλος του 3ου αι. μ.X. η Kά-
λυμνος φαίνεται τι αποτέλεσε τμή-
μα της ρωμαϊκής «Eπαρχίας των νή-
σων», που πρωτεύουσά της ήταν η
Pδος. Yποθέτουμε τι ο χριστιανι-
σμς διαδθηκε και ρίζωσε, πως
και στα λοιπά νησιά του Aιγαίου, απ
τους πρώτους μεταχριστιανικούς
αιώνες.
Eίναι γνωστές 16 παλαιοχριστιανι-
κές βασιλικές στην Kάλυμνο, 5 στην
Tέλενδο και 6 στη Ψέριμο, στα δύο
μικρά παρακείμενα νησιά που ήταν
πάντα ιστορικά, διοικητικά και οικο-
νομικά συνδεδεμένα μαζί της. Oι πε-
ρισστερες ανήκουν στον τύπο των
τρικλίτων δρομικών βασιλικών που

H Xώρα Kαλύμνου και το Kάστρο της.

το μήκος τους δεν ξεπερνά τα 25 μ. οχυρωμένος αυτς οικισμς είναι

και το πλάτος τους κυμαίνεται απ
15 έως 10 μ. Διαθέτουν κατά καννα
νάρθηκα και περιβάλλονται απ μι-
κρά και μεγάλα προσκτίσματα (δια-
κονικ, πρθεση, βαπτιστήριο κ.ά.)
Tα δάπεδα του μεσαίου κλίτους, του
Iερού Bήματος και του νάρθηκα εί-
ναι στρωμένα με μαρμάρινες πλάκες
ή ψηφιδωτά. Στα πλάγια κλίτη και
στα προσκτίσματα χρησιμοποιούνται
για την επίστρωση των δαπέδων πή-
λινες ή λίθινες πλάκες χωρίς να απο-
κλείεται η χρήση ψηφιδωτών.
Tα ψηφιδωτά δάπεδα κοσμούνται
με απλά γεωμετρικά κοσμήματα ή α-
πεικονίσεις ζώων. H τεχνοτροπία και
το θεματολγιο των ψηφιδωτών δα-
πέδων της Kαλύμνου έχουν αρκετά
κοινά σημεία με τα ψηφιδωτά δάπε-
δα των γειτονικών νησιών, της Aστυ-
πάλαιας και της Kω.
Tέλενδος και Kαστέλλι
Eίναι δύσκολο να εντοπίσουμε
μνημεία στην Kάλυμνο της «χαλε-
πής» για τη βυζαντινή αυτοκρατορία
πρωτοβυζαντινής περιδου και ιδιαί-
τερα των «σκοτεινών» αιώνων (7ος-
8ος αι.). Mπορούμε να αποδώσουμε
με βεβαιτητα στον 8ο ή 9ο αι. το
διάλιθο σταυρ που είναι ζωγραφι-
σμένος στο τεταρτοσφαίριο της αψί-
δας του I. Bήματος στην εκκλησία
Tο Kάστρο των Iπποτών στη Xώρα. Διακρίνονται εμβλήματα των ιπποτών (Φωτ. του Aγίου Kωνσταντίνου στο ομώνυ-
Mιχ. Mεϊμάρης). μο Kάστο της νησίδας Tελένδου. O
σκαρφαλωμένος σε μια απκρημνη
θέση 250 μ. περίπου πάνω απ τη θά-
λασσα. Yπάρχουν ενδείξεις που μας
κάνουν να υποθέτουμε τι αυτ το
οχυρ δημιουργήθηκε στο δεύτερο
μισ του 7ου αι. μ.X., ταν οι αραβι-
κοί στλοι ργωναν το Aιγαίο κατα-
στρέφοντας και λεηλατώντας τους
παράλιους ελληνικούς οικισμούς.
Στην ίδια εποχή πιθανώς ανήκει
και ο οχυρωμένος οικισμς στο Kα-
στέλλι που ορθώνεται στη δυτική α-
κτή της Kαλύμνου. Διακρίνονται
τρεις περίβολοι. H στενή πύλη του
βρίσκεται στη B.A. πλευρά του. Σε
αρκετά σημεία διασώζονται σε ικαν
ύψος οι ισχυροί ορθογώνιοι πύργοι
του και το τείχος που στρέφεται απ
ορθογώνιες επάλξεις. Στο εσωτερι-
κ του υπάρχουν ακμα ερειπωμένα
απ την εγκατάλειψη κτίρια και κιν-
στέρνες. Eίναι φανερή η στρατηγική
σχέση που έχουν το Kάστρο του Aγί-
ου Kωνσταντίνου στην Tέλενδο και
εκείνο στο Kαστέλλι. Bρίσκονται το
ένα απέναντι απ το άλλο και ελέγ-
χουν το θαλάσσιο δίαυλο μεταξύ της
νησίδας Tελένδου και Kαλύμνου.
Aγιοι Aπστολοι
Tο σημαντικτερο μνημείο της
Kαλύμνου της μεσοβυζαντινής πε-
ριδου είναι η εκκλησία των Aγίων
Aποστλων, μετχι της μονής Πά-
τμου. Bρίσκεται 3-4 χιλμ. ντια της

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

Eρείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Aρχαγγέλου Mιχαήλ, η οποία κτίστηκε με υπολείμματα αρχαίου ναού που βρισκταν στην ίδια θέση. Περιοχή Eμπολας, Bαθύ.

χώρας, πάνω σε ένα μικρ οροπέδιο,

το Aργος. Aνήκει στον αρχιτεκτονι-
κ τύπο των τετραστύλων μεταβατι-
κών σταυροειδών εγγεγραμμένων
ναών που προήλθαν απ το συνδυα-
σμ των αρχιτεκτονικών τύπων του
ελεύθερου σταυρού με τρούλο με
την τρίκλητη κεραμοσκέπαστη βασι-
λική. Στη διασταύρωση των κεραιών
του αρκετά ανάγλυφου σταυρού ε-
πικάθεται μεγάλος τυφλς τρούλος.
Yποθέτουμε τι οι Aγ. Aπστολοι
κτίστηκαν μεταξύ του 10ου και 11ου
αιώνα.
Στο εσωτερικ των Aγ. Aποστ-
λων έχει διασωθεί η ολσωμη μορ-
φή του αποστλου Πέτρου, που εί-
ναι ζωγραφισμένη στο ντιο τοίχο
της εκκλησίας και χρονολογείται
στα τέλη του 12ου αι. Eίναι δημιούρ-
γημα ενς άξιου και ταλαντούχου
ζωγράφου. Aνήκει ασφαλώς σε εκεί-
νους τους καλλιτέχνες που η μονή
Πάτμου κάλεσε στο τέλος του 12ου
και στη διάρκεια του 13ου αι., ττε
που φωτισμένοι και καλλιεργημένοι H εκκλησία των Aγίων Aποστλων, το σημαντικτερο μνημείο της Kαλύμνου. Eίναι κτίσμα της μεταβυζαντινής περιδου και
ηγούμενοι διοικούσαν το πατμιακ βρίσκεται στο μικρ οροπέδιο Aργος. (Kαρτ ποστάλ των αρχών του αιώνα).
κοινβιο, και διακσμησαν στην Πά-
τμο το παρεκκλήσι της Παναγίας, Kυρά Xρωστή, που βρίσκεται στο διασωθεί δύο ζωγραφικά στρώματα. που αιώνες. Aυτ το γεγονς μας
την Tράπεζα της μονής και το Σπή- N.A. άκρο της κοιλάδας, διαθέτει Tο αρχαιτερο χρονολογείται στις κάνει να υποθέσουμε τι η εκκλησία
λαιο της Aποκάλυψης. τρία τουλάχιστον επάλληλα στρώμα- αρχές του 13ου αι., η δεύτερη χρο- του Tαξιάρχη Mιχαήλ ανήκει σε
Στο Bαθύ, στην κοιλάδα, που βρί- τα ζωγραφικής. Tο αρχαιτερο χρο- νολογείται στα μέσα του 14ου αι. και πλούσια οικογένεια που είχε στο εύ-
σκεται στη B.A. πλευρά της Kαλύ- νολογείται γύρω στο 1000, το δεύτε- η τρίτη στο τέλος του 14ου ή τις αρ- φορο Bαθύ κτήματα και τα μέλη της
μνου, βρίσκονται σκρπια μνημεία - ρο στις αρχές περίπου του 13ου αι. χές του 15ου αι. H ποιτητα λων είχαν την ευαισθησία αλλά και την
λων των εποχών. H ευφορία του εδά- και το νετερο στο τέλος του ίδιου των ζωγραφικών στρωμάτων είναι ε- οικονομική δυναττητα να καλούν
φους της και το κλειστ και αφαλές αιώνα. Παρά τις φθορές που έχει ε- ξαίρετη. Στην τελευταία μάλιστα φά- άριστους ζωγράφους για να διακο-
λιμάνι της επέτρεψαν στον άνθρωπο πιφέρει ο χρνος στις τοιχογραφίες, ση του δεύτερου στρώματος που σμούν την εκκλησία τους.
απ τα προϊστορικά χρνια να κατοι- στο δεύτερο ζωγραφικ στρώμα δια- βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο της βυ- H Kάλυμνος μαζί με τα περισστε-
κήσει και να δημιουργήσει. Aνάμεσα κρίνουμε τα χέρια ταλαντούχων καλ- ζαντινής τέχνης, αχνοφαίνονται δυ- ρα νησιά της Δωδεκανήσου στις αρ-
στα κτήματα με τις λεμονιές, τις μα- λιτεχνών. τικοευρωπαϊκά στοιχεία. χές του 14ου αι. πέρασε στην εξου-
νταρινιές και τις πορτοκαλιές, ξεχω- Στο μονχωρο εκκλησάκι του αρ- Στις τοιχογραφίες αυτού του μνη- σία των Iωαννιτών ιπποτών και ανήκε
ρίζουν εκκλησάκια κοσμημένα εσω- χαγγέλου Mιχαήλ, κτισμένο στη θέ- μείου διακρίνεται μια διαρκής μέρι- στη διοικητική μονάδα (preceptoria)
τερικά με τοιχογραφίες. H Παναγία η ση Eμπολας και πάλι στο Bαθύ έχουν μνα για την ποιτητα επί δύο περί- Συνέχεια στην 14η σελίδα

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13

 Συνέχεια απ την 13η σελίδα
της Kω μαζί με τα γειτονικά νησιά
της Λέρου και της Nισύρου. Eνας ιπ-
πτης με τον τίτλο του Kαστελλάνου
εκπροσωπούσε την κεντρική εξου-
σία. Παράλληλα μως είναι γνωστ
απ αρχειακές πηγές του 15ου αι. -
τι λειτουργούσε και ο θεσμς της
αυτοδιοίκησης. Mαρτυρείται το α-
ξίωμα του Kαστροφύλακα και του
δημσιου νοτάριου, που διορίζονταν
απ το ιπποτικ Tάγμα και επιλέγο-
νταν απ τον ντπιο πληθυσμ. Tα
σημαντικτερα αρχιτεκτονικά μνη-
μεία της περιδου της ιπποτοκρα-
τίας είναι δύο Kάστρα. Tο μεγάλο και
επιβλητικ Kάστρο της Xώρας και το
πέρα Kάστρο ή Kάστρο της Xρυσο-
χεριάς. Στο πρώτο βρισκταν και ο
σημαντικτερος οικισμς της Kαλύ-
μνου. Eίναι πολύ πιθανν τι η αρχι-
κή οικοδομική φάση αυτού του Kά-
στρου να ανάγεται στα βυζαντινά
χρνια. Tο εσωτερικ του το καλύ-
πτει ένας τεράστιος ερειπιώνας απ
κτίρια και κινστέρνες προσπελάσι-
μος απ στενά ανηφορικά δρομάκια.
Kατάσπαρτες διακρίνονται εννέα μι-
κρές μονχωρες και καμαροσκέπα-
στες εκκλησίες. Tο Kάστρο της Xρυ-
σοχεριάς κτίστηκε στα μέσα περίπου
του 15ου αι. Eίναι μικρ και βρίσκε-
ται σε μικρή απσταση απ το λιμάνι.

Tοιχογραφίες
Eκτς απ τις θαυμάσιες τοιχο-
γραφίες του 14ου και των αρχών του
15ου αι. στον Aρχάγγελο Mιχαήλ
στον Eμπολα, που αναφέρθηκαν πιο
Παναγία η Kυρα-Xωστή. O Aγιος Γεώργιος και δύο άγιες γυναίκες (λεπτομέρεια τοιχογραφίας), 13ος αι. πάνω, το μεγαλύτερο μέρος της ε-
ντοπισμένης μέχρι στιγμής μνημεια-
κής ζωγραφικής της περιδου της
ιπποτοκρατίας ανήκει στο περιορι-
σμένο χρονικ διάστημα του τέλους
του 15ου και των αρχών του 16ου αι.
O ζωγραφικς διάκοσμος των επτά
απ τα εννέα εκκλησάκια του Kά-
στρου της χώρας, το νετερο ζωγρα-
φικ στρώμα στην Παναγία την Kυρά
στο Aργος και οι τοιχογραφίες της
εκκλησίας της Mεταμρφωσης έξω
και ανατολικά απ το Kάστρο της
Xρυσοχεριάς ανήκουν σ’ αυτή την
περίοδο. Eύκολα διακρίνει κανείς τι
λες τις παραπάνω εκκλησίες τις έ-
χει διακοσμήσει ένα εργαστήρι που
το αποτελούσαν απλοί λαϊκοί τεχνί-
τες χωρίς καλλιτεχνική έμπνευση.
Oι χορηγοί αυτών των τοιχογρα-
φιών και συνάμα αποδέκτες της τέ-
χνης των, απ τα λίγα στοιχεία που
διαθέτουμε, φαίνεται να είναι ενερ-
γά μέλη της ελληνικής κοινωνίας
του νησιού. O Nικήτας λ.χ. που χρη-
ματοδοτεί τη διακμηση της εκκλη-
σίας του Tίμιου Σταυρού στο Kάστρο
της Xώρας είναι ιερέας και φέρει το
εκκλησιαστικ αξίωμα του οικον-
μου, σε δύο άλλες εκκλησίες, τον Aγ.
Iωάννη τον Πρδρομο και τον Aγ. Γε-
ώργιο, που βρίσκονται και αυτές στο
Kάστρο της Xώρας. Oι κτήτορες Nι-
κλαος στην πρώτη και Γεώργιος
Xαρκιάς στη δεύτερη, φαίνεται να εί-
ναι απλά μέλη της καλυμνιακής με-
σαιωνικής κοινωνίας χωρίς να έχουν
κάποιο αξίωμα.
H Kάλυμνος, πως και λα τα νη-
σιά της Δωδεκανήσου, περνά στα χέ-
ρια των Tούρκων μετά την παράδοση
της Pδου απ τους Iωαννίτες ιππ-
Aριστερά, ο Aγιος Πέτρος (λεπτομέρεια). Tοιχογραφία στην εκκλησία των Aγίων Aποστλων. Tέλος του 12ου αι. Δεξιά, ο τες στο Σουλεϊμάν το Mεγαλοπρεπή
Aγιος Nικλαος (λεπτομέρεια). Tοιχογραφία στον Tαξιάρχη Mιχαήλ, στον Eμπολα. Tέλος του 14ου - αρχές του 15ου αι. στο τέλος του 1522.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

Nεοκλασικ σπίτι στο λιμάνι της Πθιας. Xαρακτηριστικά στοιχεία της ψης του είναι το γείσο γύρω απ το αέτωμα και τα πλαίσια γύρω απ τα ανοίγματά του.
H αρχιτεκτονική του νησιού
Tα λαϊκά σπίτια, τα αρχοντικά και τα νεοκλασικίζοντα, δείγματα τα τελευταία της ευημερίας του νησιού
Tων Mαρίας Mπογδάνου - Hλιοπούλου
Aγγελικής Φετοκάκη - Σαραντίδη
Aρχιτεκτνων Mηχανικών E.M.Π.
ΣTHN Kάλυμνο οι πρώτοι οικισμοί ή-
ταν παράλιοι πως αποδεικνύουν τα
αρχαιολογικά ευρήματα στους οικι-
σμούς Eμπορει και Bαθύ, που το-
ποθετούνται στη 2η χιλιετηρίδα π.X.
Kατά τους ιστορικούς χρνους, το
νησί περνάει κάτω απ την εξουσία
του Mεγάλου Aλεξάνδρου, των δια-
δχων του και των Pωμαίων. Tα 496
μ.X. υπάγεται στη Bυζαντινή Aυτο-
κρατορία και ταν στο τέλος των
βυζαντινών χρνων, αρχίζει να μει-
ώνεται η ναυτική δύναμη της αυτο-
κρατορίας, λγω της επικράτησης
στη θάλασσα των Bενετών και Γενο-
βέζων, παρατηρείται μετακίνηση ή
δημιουργία νέων οικισμών προς το
εσωτερικ της Kαλύμνου για λ-
γους αμυντικούς.
Στη φάση αυτή δημιουργείται έ-
νας οικισμς, κοντά στη σημερινή
Xώρα, περικλειμενος απ κάστρο,
το λεγμενο Πέρα Kάστρο ή Kάστρο
του Xωριού, που βρισκταν σ’ ένα
πελώριο βράχο, στο κέντρο της πιο
εύφορης κοιλάδας της Kαλύμνου.
Tο 1523 η Kάλυμνος υποτάσσεται
στους Tούρκους και επειδή επί
Tουρκοκρατίας η ναυτική δύναμη
του Aιγαίου εκμηδενίζεται, η τάση
μετακίνησης προς τη Xώρα αυξάνε-
ται. Tώρα, λες οι κατοικίες βρίσκο-
νται μέσα στο Kάστρο του Xωριού, ε-
ξαιτίας του φβου των πειρατών.
Mετά τα μέσα του 17ου αιώνα, λ-
γω της ανανέωσης της αυτονομίας
απ τους Tούρκους και της σημαντι-
κής ελάττωσης των πειρατικών επι-
δρομών, καθώς και της σημαντικής
αύξησης του πληθυσμού, οι κάτοικοι
αρχίζουν να βγαίνουν απ το κά-
στρο, χτίζοντας στους πρποδές του
καινούργια και μεγαλύτερα σπίτια. O
οικισμς που δημιουργείται ττε εί-
ναι το λεγμενο Xωρι ή Xώρα που
εξακολουθεί να στηρίζει την άμυνά
του στο κάστρο. O πληθυσμς του
νησιού ολοένα μεγαλώνει και πλού-
τος συσσωρεύεται απ το θαλάσσιο
εμπριο. Στα τέλη του 18ου αιώνα η
πρωτεύουσα μεταφέρεται έξω απ
το κάστρο κι αρχίζει να απλώνεται.
Πθια
Mε τον απελευθερωτικ αγώνα
του 1821 άρχισε η αντίστροφη μετα-
κίνηση των οικισμών προς τα παρά-
λια, λγω των νέων κοινωνικοοικο-
νομικών συνθηκών. Στα μέσα του
19ου αιώνα, κάτω απ την τουρκική
κυριαρχία, αλλά στην ουσία εντελώς
αυτνομη λγω των προνομίων που
διέθετε, η Kάλυμνος άρχισε να εξο-
πλίζει έναν ολκληρο στλο απ
σπογγαλιευτικά, που της εξασφάλι-
ζαν σταθερ και υψηλ εισδημα.
Kαθώς λοιπν το μέλλον της εμφανι-
ζταν στενά δεμένο με τη θάλασσα,
οι Kαλύμνιοι μεταφέρθηκαν κοντά
στη θάλασσα, στο απαραίτητο πια λι-
μάνι, την Πθια, που είναι και η ση-
μερινή πρωτεύουσα του νησιού.
Tα φυσικά χαρακτηριστικά του
κλπου στη N.A. άκρη της πεδιάδας
(μέγεθος, μεσημβρινς προσανατο-
λισμς) προσφέρονταν για τη δημι-
ουργία του λιμανιού. Πέρα μως απ
αυτν το λγο, υπήρχε κι άλλη εξή-
γηση για την επιλογή της Πθιας σαν
κεντρικ λιμάνι του νησιού. O κλ-
πος της περιβάλλεται απ δύο απ-
τομες αντικριστές πλαγιές, γεγονς
που επέτρεψε στους κατοίκους να
μεταφέρουν εκεί παραστάσεις απ
την αμφιθεατρική δμηση και την
κοινωνική διάρθρωση του χωριού.
Για λγους οικονομίας πρώτα χτί-
στηκαν οι πλαγιές και χι το επίπεδο
μέρος της Πθιας που ήταν καλλιερ-
γήσιμο. Eχοντας λοιπν σαν σημείο
αναφοράς το φυσικ ριο της θά-
λασσας ο οικισμς αναπτύχθηκε α-
κολουθώντας τη μορφολογία του ε-
δάφους.
O σταδιακς σχηματισμς της Π-
θιας συνετέλεσε στο να δημιουργη-
θούν περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτη-
ριστικά στη δμηση. Eτσι σήμερα
διακρίνονται, με χρονολογική σειρά
δημιουργίας τους: τα Mαράσια, πε-
ριοχές λαϊκής κατοικίας, στις πλα-
γιές της Πθιας. Mια ζώνη, στο επί-
πεδο μέρος κοντά στο λιμάνι, χτι-
σμένη με το συνεχές σύστημα, που
οι ιδιοκτησίες παραμένουν κατά βά-
KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH
ση μικρές και συνυπάρχουν πολλές
λειτουργίες. H περιοχή πιο μέσα απ
το λιμάνι, που κατοικούν οι ανώτε-
ρες τάξεις σε ιδιοκτησίες μεγαλύτε-
ρες και με μεγάλες αυλές. Περιοχές
στα ρια της Πθιας και κυρίως
στους δρμους που οδηγούν στο
Xωρι, που συναντιούνται διάσπαρ-
τα σύγχρονα σπίτια.
Kατζιά
Oι βασικοί τύποι της κατοικίας εί-
ναι το μονχωρο ή μονσπιτο και ο
διευρυμένος τύπος του, το ανωκά-
τωγο (που, μπροστά απ το μον-
χωρο υπήρχε το κατώι σε χαμηλτε-
ρο επίπεδο). Oι τύποι προέρχονταν
απ το Xωρι, που κατά βάση επι-
κρατούσαν και χτίζονταν ως το τέ-
λος του 19ου αιώνα. Tο μονχωρο ή
μονσπιτο ήταν η επικρατέστερη
μορφή κατοικίας στα Δωδεκάνησα.
Στην Kάλυμνο που απέμειναν λίγα
δείγματα, λέγεται Kατζιά. Στο χώρο
κυριαρχεί ο κρέββατος απ τη μια
πλευρά και η παράστια απ την άλλη.
H κάπως καλύτερη οικονομική κατά-
σταση των κατοίκων της Πθιας επέ-
τρεψε την δημιουργία των διπλών
σπιτιών (δύο ροφοι της ίδιας οικο-
γένειας με εξωτερική κύρια επικοι-
νωνία). Συνδυασμς των ανωτέρω
είναι το διπλ ανωκάτωγο.
H Kάλυμνος ανθίζει οικονομικά
στο τέλος του 19ου αιώνα και στις
Συνέχεια στην 16η σελίδα
15
Kάλυμνος. Xαμηλ πεζούλι χωρίζει την αυλή απ το δρμο. Tολμηροί συνδυασμοί
χρωμάτων.
Συνέχεια απ την 15η σελίδα
αρχές του 20ου, οπτε αρχίζει και η
συσσώρευση πλούτου, με τη μορφή
προϊντων ή χρημάτων. Eνα μέρος
της συσσώρευσης των χρημάτων και
των εισαγομένων σημαντικών κεφα-
λαίων απ τις ελληνικές παροικίες ε-
πενδύεται στην κατοικία. Eτσι βλέ-
πουν το φως τα αρχοντικά που θα
ξεχωρίσουν με τη μεγαλοπρέπειά
τους απ τα λαϊκά σπίτια. Eδώ η ανά-
γκη κοινωνικής επίδειξης είναι εμ-
φανής. Γι’ αυτ θα αναζητηθεί το κα-
λύτερο και το ανθεκτικτερο υλικ,
ο καλύτερος τεχνίτης και κάθε τι γε-
νικά, που θα καταξιώσει κοινωνικά
τον ιδιοκτήτη.
Παράλληλα εμφανίζονται τα πρώ-
τα νεοκλασικά που, στην πλειοψηφία
τους, έχουν και λαϊκά στοιχεία. Eδώ
κυριαρχεί η μεγαλύτερη κατανομή
των χώρων και η αύξηση της ιδιωτι-
κτητας, που συμβαδίζει με την κα-
λύτερη κοινωνική θέση του ιδιοκτή-
τη. Πολλές φορές εξυπηρετούνται
ταυτχρονα και οικονομικές δρα-
στηριτητες. Eτσι συνυπάρχει με
την κατοικία η αποθήκη, το εμπορικ
για τον έμπορο και, χι σπάνια, το
εργαστήρι για το βιοτέχνη. Στις λαϊ-
κές περιοχές αναπτύσσεται μια «νε-
οκλασικίζουσα» αρχιτεκτονική, με έ-
να κράμα κυρίως λαϊκών στοιχείων
και λιγτερων νεοκλασικών.
Xρώμα
Tο χρώμα παίζει πρωταρχικ ρλο
στη ζωή των Kαλύμνιων και στη δια-
μρφωση του χώρου στον οποίο
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994
Aνω: Aποψη του λιμανιού της Πθιας. Διακρίνονται κυρίως σπίτια διπλά και νεοκλασικά. Kάτω: T
τοικίας, που ήταν η επικρατέστερη στα Δωδεκάνησα.
ζουν. Mε αυτ αντικατοπτρίζονται
στο χώρο τα συναισθήματα και τα ι-
διαίτερα χαρακτηριστικά της ιδιοσυ-
γκρασίας τους.
Παλιτερα τα σπίτια βάφονταν γα-
λανά, άσπρα ή με γαιώδη χρώματα.
Σήμερα χρησιμοποιείται μεγάλη ποι-
κιλία χρωμάτων, των οποίων οι συν-
δυασμοί είναι αρκετά τολμηροί. H
νοικοκυρά βάφει και τον γύρω δημ-
σιο χώρο, σαν να ήταν μέρος του
σπιτιού της. Aν και δεν υπάρχει κα-
νένας προγραμματισμς, συμφωνία
στα χρώματα ή τον τρπο βαψίμα-
τος, το γενικ αποτέλεσμα είνα αρ-
μονικτατο και δίνει έναν ιδιαίτερο
χαρακτήρα στην Kάλυμνο. Tο βάψι-
μο γίνεται σχεδν κάθε εβδομάδα,
κυρίως των χαμηλών κοινχρηστων
χώρων, που λερώνονται εύκολα. Tο
χρώμα είναι η εντοντερη και συνε-
χής επέμβαση στα σπίτια, πλούσια ή
φτωχά, συμβάλλει δε αποφασιστικά
στη διαμρφωση του περιβάλλοντος
χώρου και κάνει ακμα πιο ασαφή τα
ρια του ιδιωτικού και κοινχρηστου
χώρου, κυρίως στα λαϊκά σπίτια.
Tελειώνοντας αναφέρουμε τη με-
γάλη σημασία του κοινχρηστου χώ-
ρου (δρμων) που ενώνει και συνδέ-
ει τους ιδιωτικούς χώρους, στα Mα-
ράσια. Tα πλατώματα των δρμων
που σκεπάζονται απ κληματαριές
και έχουν πεζούλες στην άκρη, είναι
αυλές των σπιτιών. Iδιωτικς και κοι-
νχρηστος χώρος ενώνονται αρμο-
νικτατα, γεγονς που ευνοεί τις
κοινωνικές επαφές μεταξύ των γνω-
στών και των ξένων που περνούν α-
π εκεί.
 Φροντισμένη κατοικία με δική της αυλή. Σε άλλα σπίτια του νησιού ως αυλές χρη-
Tυπικς εξοπλισμς σε μονχωρο ή «κατζιά», πως ονομάζουν οι Kαλύμνιοι αυτή τη μορφή κα- σιμοποιούνται τα πλατώματα των δρμων γεγονς που ευνοεί τις κοινωνικές ε-
παφές μεταξύ των κατοίκων και των διερχομένων. (Φωτ. EOT).

Xαρακτηριστική πρτα σε σπίτι που βγαίνει στο δρμο. (Oι φωτογραφίες είναι α-
π το βιβλίο «Kάλυμνος», των εκδσεων «MEΛIΣΣA», Aθήνα, 1984).

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 17

 AΦIEPΩMA

Στο Tάρπον Σπρινγκς

H πλη των HΠA στην οποία εγκαταστάθηκαν, το 1905, οι πρώτοι Eλληνες σφουγγαράδες

Tάρπον Σπρινγκς. Oταν τα σπογγαλιευτικά επέστρεφαν στην πλη, τα σφουγγάρια μεταφέρονταν για επεξεργασία στις αποθήκες του Xρηματιστηρίου των σφουγγα-
ριών, που βρίσκεται στην προκυμαία της πλης. Στη συνέχεια, τοποθετούσαν χωριστά το φορτίο του κάθε σπογγαλιευτικού, για τη δημοπρασία που γινταν δυο φο-
ρές την εβδομάδα. (Kαρτ ποστάλ της δεκαετίας του 1910).

Tου Aντώνη Σεβαστού Mαΐλλη
Iατρού Mικροβιολγου
TAPΠON ΣΠPINΓKΣ: παράλιος πολί-
χνη των Hνωμένων Πολιτειών της
Bορείου Aμερικής, εν τη Πολιτεία
της Φλώριδος, μετά 2.105 κατοίκων
(1920). Eν τη πλει ταύτη ακμάζει το
εμπριον των σπγγων, οι πλείστοι
δε των κατοίκων, οι και αποικίσα-
ντες αυτήν, είναι Eλληνες σπογγαλι-
είς». (Mεγάλη Eλληνική Eγκυκλο-
παίδεια). Tην ίδια πληροφορία πε-
ριέχει κάθε γραπτή αναφορά στη μι-
κρή αυτή πλη που εγκαταστάθη-
καν στις αρχές του 20ού αιώνα
Eλληνες σφουγγαράδες, Δωδεκαν-
νήσιοι οι περισστεροι, για να την
μετατρέψουν σε ένα κομμάτι Aιγαί-
ου στον Kλπο του Mεξικού.
Tο Tάρπον Σπρίνγκς ιδρύθηκε το
1876, απ τον πρώην κυβερνήτη της
Aριζνας Aνσον Π.K. Σάφορντ. Kτί-
στηκε δίπλα στις χθες του ποταμού
Aνκλοτ και οι πρώτοι κάτοικοι του ή-
ταν ψαράδες. Tο 1890, ο τραπεζίτης
Tζον Tσένι που είχε εγκατασταθεί ε-
κεί τον προηγούμενο χρνο, ταξίδε-
ψε στο Kι Γουέστ, το ακρτατο ση-
μείο της Xερσονήσου της Φλώριδας,
που την προσοχή του τράβηξαν ψα-
ράδες απ την Kούβα και τις Mπαχά-
μες, που έβγαζαν σφουγγάρια απ
τα ρηχά νερά, χρησιμοποιώντας γά-
τζους δεμένους σε μακριά κοντάρια.
Tον ίδιο κιλας χρνο αποφάσισε
να ασχοληθεί συστηματικά με την εκ-
μετάλλευση του προσοδοφρου αυ-
τού είδους, στην περιοχή του Tάρ-
πον Σπρινγκς. Eπειδή μως στο ση-
μείο αυτ του Kλπου του Mεξικού
τα νερά είναι πιο βαθιά, οι δουλειές
του δεν πήγαιναν πολύ καλά γιατί οι
σφουγγαράδες δεν έφταναν εύκολα
τα σφουγγάρια με τα κοντάρια.
Iωάννης Kκκορης
Tα πράγματα άλλαξαν το 1904, -
ταν ο Tζο Tσένι προσέλαβε ως συ-
νεργάτη του τον Iωάννη Kκκορη α-
π το Λεωνίδιο της Kυνουρίας, ο ο-
ποίος ανήκε σε οικογένεια φημισμέ-
νων σφουγγαράδων και την εποχή ε-
κείνη ζούσε στη Nέα Yρκη. O Kκ-
κορης μλις έφθασε στο Tάρπον
Σπρινγκς και συνειδητοποίησε τι θη-
σαυρούς έκρυβε ο Kλπος, πρτεινε
στον Tσένι να φέρουν μηχανήματα
και έμπειρους δύτες απ την Eλλά-
δα. O τελευταίος συμφώνησε αμέ-
σως, ταν πληροφορήθηκε τι οι
Eλληνες σπογγαλιείς κατέβαιναν βα-
θιά στο νερ με ειδική στολή που
τους επέτρεπε να παραμένουν για
ώρα στο βυθ, παίρνοντας αέρα απ
μια αντλία την οποία γυρνούσαν μέ-
λη του σπογγαλιευτικού που ακο-
λουθούσε τον δύτη.
Tο 1905 έφθασαν στο Tάρπον
Σπρινγκς οι πρώτοι Eλληνες δύτες,
μεταξύ των οποίων ο Kαλύμνιος Δη-
μοσθένης Kαβάσιλας, μεταφέρο-
ντας μηχανές και εξαρτήματα με τα
οποία εξοπλίστηκε το πρώτο πλοίο
που αγρασε ο Tσένι και ονομάστη-
κε «Eλπίς». H ιδέα του Kοκκρη α-
ποδείχθηκε εξαιρετική αφού το
«Eλπίς» επέστρεψε απ το πρώτο
του ταξίδι με φορτίο αρκετών χιλιά-
δων δολαρίων.
Tα ευχάριστα νέα δεν άργησαν να
διαδοθούν στην Eλλάδα, τσο μέσα
απ την αλληλογραφία του πληρώ-
ματος της «Eλπίδας» σο και μέσα α-
π τα δημοσιεύματα των εφημερί-
δων που έγραφαν τι ο Kλπος του
Mεξικού θα ήταν η σωτηρία για τους
Eλληνες σπογγαλιείς. Eτσι, το 1905
έφθασαν στο Tάρπον Σπρινγκς πε-
ντακσιοι περίπου Eλληνες ναυτικοί
απ την Aίγινα, την Yδρα και κυρίως
τα Δωδεκάνησα.
Mεταμρφωση
Σε ένα χρνο το Tάρπον Σπρινγκς
άλλαξε ψη. Aπ μικρ ψαροχώρι
μεταμορφώθηκε σε πολυάσχολο ε-
Συνέχεια στην 20η σελίδα

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

O Kαλύμνιος δύτης Iωάννης M. Γονάτος, απ τους πιο φημισμένους του Tάρπον Σπρινγκς. Φωτογραφία η οποία δημοσιεύθηκε στο «National Geographic», τον Iανου-
άριο του 1947.

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 19

Tάρπον Σπρινγκς. Δεκαετία του ’30. O αρχιεπίσκοπος Bορείου και Nοτίου Aμερικής και μετέπειτα Oικουμενικς Πατριάρχης Aθηναγρας, ευλογεί τον πιστ που ανέ-
συρε το σταυρ την ημέρα των Θεοφανείων (αριστερά). Tο εσωτερικ του καθεδρικού ναού του Aγίου Nικολάου. O νας είναι βυζαντινού ρυθμού και κτίστηκε το 1943
με σχέδια των αδελφών Eυγενίδη (δεξιά).

Συνέχεια απ την 18η σελίδα μής της ελληνικής κοιντητας του άρχισε να επιστρέφει στον Kλπο το ταξύ των οποίων πολλοί ελληνικής
μπορικ κέντρο. Aνοίχθηκαν νέοι Tάρπον Σπρινγκς. Σημειώνουμε μ- 1956, με αποτέλεσμα τη σταδιακή α- καταγωγής. Mάρτυρες της ιστορικής
δρμοι, κτίσθηκαν περιποιημένες νο τι τα μέλη της δοκιμάστηκαν ναδιοργάνωση της σπογγαλιείας για διαδρομής τον προγνων τους είναι
κατοικίες με κυρίαρχο χρώμα το σκληρά την περίοδο 1947-57 ταν ο την εκμετάλλευση των νέων σφουγ- οι λίγοι ομοεθνείς μας σπογγαλιείς
μπλε και στο λιμάνι που κατέληγε η καταπράσινος βυθς του Kλπου γαριών που άρχισαν πάλι να φυτρώ- που εξακολουθούν να ψαρεύουν
οδς «Aθηνών» αγκυροβολούσαν οι του Mεξικού καταστράφηκε απ ά- νουν κατά εκατομμύρια. σφουγγάρια στο μακριν αυτ κομ-
μεγάλες σκούνες τα μηχανοκάικα γνωστη αρρώστεια που σκτωσε τα Σήμερα, στο Tάρπον Σπρινγκς μάτι του Aιγαίου, μέσα στον Kλπο
και άλλα μικρτερα πλοία (περί τα ψάρια και τα σφουγγάρια του. H ζωή ζουν περί τους 13.000 κατοίκους, με- του Mεξικού.
150 τη δεκαετία του ’40) που με πολύ
κπο απκτησαν οι Eλληνες σφουγ-
γαράδες. Tο 1907 ίδρυσαν την κοιν-
τητά τους με το νομα «Aγιος Nικ-
λαος» και το 1922 ομώνυμη ξύλινη
εκκλησία που λειτουργούσε ο Kα-
λύμνιος ιερέας Θεφιλος Kαραφύ-
λης. Tο 1943 κατεδαφίστηκε για να
αντικατασταθεί απ μεγαλοπρεπή
να, τον οποίο εγκαινίασε ο ττε αρ-
χιεπίσκοπος Bορείου και Nοτίου
Aμερικής και μετέπειτα Oικουμενι-
κς Πατριάρχης Aθηναγρας.
Στη νέα τους πατρίδα οι Eλληνες
σφουγγαράδες έφεραν τα έθιμά
τους, τις πολύχρωμες φορεσιές,
τους χορούς, τη θρησκεία και τη
γλώσσα τους. Tη δεκαετία του 1950
οι ελληνικής καταγωγής κάτοικοι ή-
ταν περίπου 3.000 και τα παιδιά τους
φοιτούσαν σε ιδικτητο ελληνικ
σχολείο. Oι σφουγγαράδες έκαναν
εξάμηνα ταξίδια στις ακτές της Δυτι-
κής Φλώριδας που υπήρχαν ττε οι
καλύτεροι σφουγγαρτοποι της γης
και ταν επέστρεφαν πουλούσαν τα
προϊντα τους σε ειδικ για την αγο-
ρά των σφουγγαριών χώρο, στην
προκυμαία του λιμανιού.

Δοκιμασίες
Tο σύντομο αυτ σημείωμα δεν ε-
πιτρέπει την εξιστρηση της διαδρο- Eλληνικά σφουγγαράδικα στην προκυμαία του Tάρπον Σπριγκς. (Kαρτ ποστάλ των αρχών του 20ου αι.).

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

 AΦIEPΩMA

Θρύλοι και παραδσεις
Tο «Δείπνο της αγάπης» και το «Mαρμαρωμένο καράβι» στον Tράχηλα
Tης Θεμελίνας Kαπελλά
Συγγραφέα-Λαογράφου
ΠOΛΛEΣ παραδσεις υπάρχουν στην
Kάλυμνο και μερικές απ αυτές τις
βρίσκουμε και στις μέρες μας και δί-
νουν κάποιο ιδιαίτερο χρώμα στη
ζωή της. Oρισμένες αφορούν διάφο-
ρες τοποθεσίες του νησιού, που
συνδέονται με κάποιους θρύλους, -
πως το «μαρμαρωμένο καράβι» στο
ακρωτήρι Tράχηλας.
Eκεί το καλοκαίρι, κάθε απομεσή-
μερο, λοι βλέπουν το καράβι που
μαρμάρωσε ο Aη Φώτης. Tο εκκλη-
σάκι του βρίσκεται εκεί κοντά, στην
πλαγιά του βουνού. Tον επικαλέστη-
καν κάποιοι χριστιανοί που ταξίδευ-
αν και κινδύνευσαν να πνιγούν, γα-
λήνεψε η θάλασσα κι αράξανε να
βγουν έξω να τον προσκυνήσουν. O
Tούρκος, μως, που ήταν μέσα, βλα-
στήμησε πως θα του βγάλει τα μάτια
κι έτσι την ώρα που έβγαινε μαρμά-
ρωσε ο άγιος το καράβι κι απ ττε
φαίνεται απ μακριά, να στραφταλιά-
ζει στον ήλιο.
Mυρτιές
Στην τοποθεσία πάλι Mυρτιές, α-
πέναντι απ το νησάκι Tέλεντος, ξε-
χωρίζεις στο βουν του τη μορφή
της βασιλοπούλας της Tελέντου
(γιατί ήτανε βασίλειο στα βυζαντινά
χρνια) που έπεσε στη θάλασσα και
πνίγηκε, ταν πίστεψε πως δεν την
αγαπούσε πια το βασιλπουλο του
Kαστελιού που ήτα αντίκρυ πέρα.
Σε έναν άλλο οικισμ, το Bαθύ, υ-
πάρχει η Παναγιά η Xωστή που χώ-
στηκε μοναχή της μια βραδιά Aνά-
στασης, ταν της φώναξε η Aγία Eι-
ρήνη απ το απέναντι εκκλησάκι,
που στέκει στο βουν πάνω, να χω-
στεί, γιατί ερχντουσαν Tούρκοι πει-
ρατές που θα τους σφάζανε.
Eχουμε ακμη το σπήλαιο των ε-
πτά παρθένων που λένε πως πέθα-
ναν μέσα επτά κοπέλες ταν τις κυ-
νηγούσαν οι Tούρκοι και δεν θέλη-
σαν να βγουν έξω. O Aγιος Παντελε-
ήμονας πάλι,ένα εκκλησάκι που βρί-
σκεται στην πλαγιά του βουνού στον
οικισμ Πάνορμος, που γιορτάζει το
καλοκαίρι (27 Iουλίου) και μαζεύεται
λο σχεδν το νησί γιατί τον αγα-
πούνε, τον επικαλούνται και τον θε-
ωρούν προστάτη τους, δεν κλείνου-
νε την πρτα του, γιατί λέει θέλει να
βλέπει απέναντι την Aμοργ, που
είναι θαμμένη η μάνα του.
Θα ’ταν παράλειψη να μη γράψου-
με κάτι κι απ τη σφουγγαράδικη πα-
Tο αρχειακ φωτογραφικ υλικ
του αφιερώματος προέρχεται απ τη
συλλογή του κ. Aντώνη Σεβαστού
Mαΐλλη, τον οποίο ευχαριστούμε.
ράδοση, μια κι η Kάλυμνος είναι πε- νησί τούς υποδεχταν πάντα μ’ εν- Θεωρούν κατάντημα και το λένε, να
ρισστερο γνωστή ως το νησί των θουσιασμ. Oλοι χαιρντουσαν, χτυ- μη μπορούν να κατεβαίνουν στα βά-
σφουγγαράδων. Tα τελευταία χρ- πούσαν οι καμπάνες και το λιμάνι γέ- θη της θάλασσας, να την οργώσουν
νια πολλά πράγματα έχουν αλλάξει μιζε απ κσμο. σα να ’τανε στεριά και να ’ρχονται α-
γύρω απ το επάγγελμα της σπογγα- Tώρα πια, πολύ λίγα συγκροτήμα- ντιμέτωποι με το Mινώταυρο, χωρίς
λιείας, που στην τοπική γλώσσα εκ- τα πηγαίνουν για σφουγγάρια. Tα πε- να ξέρουν πτε θα ’ρθει η δική τους
φράζεται και μονάχα με τη λέξη ρισστερα καΐκια έχουν μετατραπεί σειρά να τους κατασπαράξει.
«σφουγγάρι», πως «πάει το σφουγ- σε αλιευτικά για πολλούς και διάφο- Hταν δύσκολο, αλλά και προσοδο-
γάρι», «γύρισε απ το σφουγγάρι», ρους λγους που οι κυριτεροι είνα φρο επάγγελμα για πολλούς. H πα-
«το σφουγγάρι πήγε καλά» κ.ά. ιη αρρώστια των σφουγγαριών, η ο- ρακμή του έβλαψε πολύ και την οι-
Παλιά, τρεις με τέσσερις χιλιάδες ποία εκδηλώθηκε στη Mεσγειο και κονομία του νησιού, που ήταν στη-
άνθρωποι ασχολιντουσαν με τα η απαγρευση αδειών για τα αφρικα- ριγμένη στη σπογγαλιεία, αλλά και
σφουγγάρια στη θάλασσα και στη νικά και αιγυπτιακά παράλια. του κράτους αφού με τις εξαγωγές
στεριά. Tα λογής πλοία μικρά και με- Eκπλήσσεται κανείς και συγκινεί- σφουγγαριών ερχταν πολύ συνάλ-
γάλα, που αποτελούσαν το κάθε συ- ται θα ’λεγα με την επιμονή των με- λαγμα στον τπο.
γκρτημα, έφευγαν απ το νησί μέ- σήλικων, αλλά και των νετερων που Στα καλά τα χρνια, πριν απ την
σα στον Aπρίλιο, αφού είχαν γίνει οι ’χουν δουλέψει σκληρά στο επικίν- αναχώρηση των σφουγγαράδων, γι-
σχετικές προετοιμασίες που διαρ- δυνο επάγγελμα του δύτη, με σχε- νταν το «Δείπνο της αγάπης», που
κούσαν λο το χειμώνα. δν πρωτγονα μέσα, ώστε να μην διοργάνωνε ο δήμος, ένα είδος γιορ-
O κάθε καπετάνιος έπρεπε πρώτα το εγκαταλείπουν και να θέλουν να τής για να αποχαιρετίσουν αυτούς
απ λα να βρει τον «ξεκινητή» του παραμείνουν σφουγγαράδες. που θα ’φευγαν την άλλη μέρα για
(τον χρηματοδτη), να βρει τους O κίνδυνος, το παιχνίδι με το θά- μακριά και να τους ευχηθούν λοι
«μηχανικούς» του (τους δύτες που νατο, είχε την ομορφιά του για μερι- «καλ ταξίδι» και προπαντς «καλή
βουτούσαν με σκάφανδρο) και λο κούς, τη μεγαλοσύνη, τη λεβεντιά. επιστροφή».
το πλήρωμά του, να φροντί-
σει για την τροφοδοσία, να
κάμουν τον «καβουρμά» (το
τσιγαρισμένο σε κομμάτια
κρέας), τις γαλέτες κ.ά.
Tο μεγάλο ταξίδι το καλο-
καιριν διαρκούσε περίπου
έξι μήνες. Πήγαιναν στα α-
φρικανικά και αιγυπτιακά
παράλια και ζούσαν μια ζωή
σκληρή. Oλη μέρα βουτού-
σαν για σφουγγάρι και μνο
με το κάθισμα του ήλιου μα-
ζευντουσαν στην κουβέρτα
του πλοίου να ξεκουρα-
στούν και να φάνε το φαΐ,
που ετοίμαζε ο μάγειρος με
τη σκουληκιασμένη γαλέτα
και το ζεστ νερ μέσα απ
τα σιδερένια βαρέλια.
Πολλά τα θύματα κάθε
R
χρνο και οι γυναίκες ζού-
σαν με την αγωνία και σιγο-
ψιθύριζαν: «Hλιε μου της
Aνατολής φεγγάρι μου της Δύ-
σης / κι’ αμερινέ της Tρίπολης
στα ξένα μην αργήσεις».
Yπήρχαν οι
«σκασμένοι» αυτοί, δηλαδή,
που πάθαιναν ασφυξία μέσα
στο σκάφανδρο απ έλλειψη
οξυγνου και οι «πιασμένοι»
αυτοί που πάθαιναν παράλυ-
ση. Tα καΐκια γυρνούσαν στο
νησί στα τέλη του Oχτώβρη
με αρχές του Nοέμβρη. H τε-
λευταία προθεσμία ήταν
πριν απ τη γιορτή του Aγί-
ου Nικολάου, του προστάτη
αγίου των θαλασσινών.
Eπρεπε λοι να έχουν γυρί-
σει για να πάνε να εκκλησια-
στούν και να του πάνε τα
σφουγγάρια της βουτιάς του
αγίου, που ήταν και η τελευ-
ταία της χρονιάς τους. Tο
KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 21

Eνα μύθο θα σας πω...
«Πλούτος» του Aριστοφάνη απ το «Θέατρο Tέχνης» στην Eπίδαυρο
Tου Γιάννη Bαρβέρη
«Πρίγκηπα, χρειάζομαι χρήματα, κι
άλλα χρήματα(...)
χρειάζομαι χρήματα για να μεταμορ-
φώσω ένα χερστοπο
σε πανδαιμνιο μουσικής».
Nίκος - Aλέξης Aσλανγλου
«Ωδές στον πρίγκηπα»
O «ΠΛOYTOΣ» γράφεται το 388 π.X.
απ έναν πολιτειακά βαρύθυμο Aρι-
στοφάνη που του έχουν απαγορεύ-
σει το «ονομαστί κωμωδείν». H Aθη-
ναϊκή Δημοκρατία είναι πια ένας φυ-
ματικς λέων κι ο Aριστοφάνης ένα
ποντίκι που βρυχάται. Mπροστά σ’ έ-
να έργο που αποτυπώνει την έκπτω-
ση τσο των θείων σο και των αν-
θρώπινων αξιών, ο σύγχρονος σκη-
νοθέτης διερωτάται αν πρέπει να δει
το μοναδικ αυτ δείγμα μέσης κω-
μωδίας (να ένας άτυπος, καταχρη-
στικς ρος που επεβλήθη) ως ουτο-
πική παραμυθία ή ως παρακμιακ
σαρκασμ.
Tο έργο εκ κατασκευής ευνησε
την ανοιχτή φρμα του Kουν με την
αοριστία χώρου και χρνου που το
διακρίνει. Eυνοεί μως και τον κλει-
στ χώρο, μια και η λυρική διατύπω-
σή του είναι ελλιπής. Tο λυρικ στοι-
χείο αντικαθίσταται απ την προσω-
ποποίηση Πλούτου και Πενίας αλλά
και απ τη φυγή προς το υπερπραγ-
ματικ. Tο σκώμμα βέβαια είναι κου-
τσοδντικο, ο ποιητής αυτολογοκρί-
νεται και το χαμγελο έρχεται ως
σκεπτικισμς, δίκην ασπιρίνης σε μια
χρονίως εγκατεστημένη και ανίατη
πια βλοσυρτητα.
O M. Kουγιουμτζής είχε να μετρη-
θεί με μια εύφορη παραστασιακή
προϊστορία: O Kουν με την παράφρα-
ση Xουρμούζη (1860) ίδρυσε το ’56
την καραγκιζικη κίνηση και τον γρα-
φικ λαϊκ εμπρεσιονισμ. Tο ’74 και
το ’82, με τον «Eλεύθερο Kύκλο» και
το Eθνικ αντίστοιχα, ο «ακατάδε-
χτος» Kαν. Aποστλου δξασε αυτ
το έργο με την καθαρτερη ανάγνω-
σή του στην Eλλάδα και συνψισε,
μέσω του Προύσαλη και του Ψαρρά,
λους τους τύπους της μετά τον
Aριστοφάνη κωμωδίας.
Tο ’78 ο Eυαγγελάτος δίνει διιστο-
ρική προοπτική στον «Πλούτο» ταξι-
δεύοντας τους χαρακτήρες στους
αιώνες (Bογιατζής - Mπουσδούκος).
Tην παράφραση Xουρμούζη δούλε-
ψαν επίσης ο Mπάκας (Δημοτικ Nί-
καιας με τον έξοχο Pηγπουλο), ο
Nτουφεξής σε νεοελληνικές αναλο-
γίες (Θ. Kαισαριανής) και ατυχώς ο
Περέλης στα Iωάννινα. Tέλος, ο Pον-
κνι το ’85 με το Eθνικ (Παράβας -
KPITIKH
του νεορεαλιστικού ιταλικού σινεμά
και η ανθρωπιά των πλάνων της arte
povera. Στους ρους της επιθετικής
ουτοπίας πειραματίστηκε ανολοκλή-
ρωτα και ο Bραχωρίτης. Oι άλλοι α-
μέτρητοι «Πλούτοι» υπήρξαν μάλλον
πενέστεροι...
O Kουγιουμτζής είναι ήδη πιστω-
μένος με τις περισστερες θετικές
κινήσεις της μετακουνικής περιδου
στο Θ. Tέχνης. Tώρα, ξεκίνησε με α-
πελευθερωμένη, δυτικτροπη διά-
θεση, κομψτητα και διακριτικτητα
να μας αφηγηθεί ζωηρά έναν ουτοπι-
κ μύθο. Kαι σκέφτηκε πως η ουτο-
πία και το παραμύθι συνορεύουν με
το χρώμα και τη θλιμμένη χαρά του
κλουν. Eβαλε, λοιπν, τον διαπρε-
πή ζωγράφο Δ. Mυταρά να αποδείξει
με χαρακτηρολογικ σχλιο και χι-
ούμορ τι υπέροχος κολορίστας είναι
(απ την πανδαισία του δεν με εν-
θουσίασαν το κοστούμι του Δικαίου
και τα λευκά «κουνελάκια»).
Eβαλε τον Λεοντή να λάμψει με
την αβρτητα που του υπαγρευε ο
frustrated μύθος. Συνεργάστηκε μ’ έ-
να γερ πεζογράφο και πανεπιστη-
μιακ αρχαιογνώστη, τον Γ. Γιατρο-
μανωλάκη, που απέδειξε την εξαίρε-
λογική σφήνα, κάνει ευπρεπή θαύ-
ματα, εκείνα που εκλεπτύνουν τη
χοντράδα, σεβμενα την καταγωγή
της. Aκμη, ο σκηνοθέτης, στιχουρ-
γικά βοηθούμενος απ την M. Kριε-
ζή, έδωσε έναν κωμαστικ Xορ εξα-
τομικευμένων αντιδράσεων και συλ-
λογικής συνείδησης θιάσου, ο οποί-
ος μαζί με τους υποκριτές μπαιν-
βγαινε σαν ζιζάνιο στη σύμβαση του
θεατρικού παιγνίου αλά Σαίξπηρ. Συ-
ντονίζοντας με χάρη και μέτρο λα
αυτά κι έχοντας στη φαρέτρα του έ-
να δυναμικά κλοουνέσκ Tρίο Στού-
τζες (τον σατανικ τεχνίτη Δ. Oικο-
νμου, τον κωμικ - αποκάλυψη Aλ.
Mυλωνά και τον λυμένο, ευπρσδε-
κτα προσωπικ Γ. Δεγαΐτη) δημιούρ-
γησε στο α΄ μέρος της παράστασης
την εντύπωση τι περί τον Aριστο-
φάνη κάτι νέο εγκυμονείται στο Θ.
Tέχνης και γενικά.
Kαι αιφνιδίως, καταλαμβάνεται α-
π ευλαβική ανασφάλεια! Kάνει πί-
σω, μεριάζει και η χρονολογημένη
φρμα του Kουν επανέρχεται, οι
ρυθμοί καθυστερούν, το γνωστ λαϊ-
κ πανηγύρι ξαναγυρίζει.
Στο μεταξύ, οι μάσκες αναχαιτί-
ζουν τις φιλτιμες προσωπικές προ-
Aπ την παράστα-
ση του έργου
«Πλούτος» του
Aριστοφάνη με το
Θέατρο Tέχνης
Kάρολος Kουν,
στην Eπίδαυρο.
Mερικά πρσωπα
του έργου: ο
Πλούτος (Γιώργος
Δάνης), ο Eρμής
(Nίκος Oρφανς),
η Πενία (Mάνια
Παπαδοπούλου), ο
Kαρίων (Δημ. Oι-
κονμου) και η
Γριά (Xριστίνα
Tσάφου). Σκίτσο
Eλλης Σολομωνί-
δου- Mπαλάνου.
ντως, δεν φάνηκε να ανακπτεται
καμια... σπουδαία φρα). Tι συνέβη;
Φοβήθηκε ο Kουγιουμτζής την πρ-
τασή του στο, ντως προβληματικ
β΄, μέρος με τους ρλους; Aς την πή-
γαινε ως το τέλος κι ας μπατάριζε.
΄H, ας «ξάφριζε» λίγο το κείμενο.
Δεν λέω, ευπρσωπο και το β΄ μέ-
ρος. Aλλά «άλλο», ασυνεχές προς το
υποσχετικ πρώτο, έξω απ’ τη ροή
και το είδος λάμψης εκείνου. Γιατί;
Tο επικίνδυνο coup de chapeau στον
Xατζιδάκι δεν ενχλησε.
Eπίσης δεν συμφωνώ προς τη σκη-
νοθετική παρουσίαση της Πενίας (M.
Παπαδημητρίου), κατά τραγωδιακ-
διδακτικ τρπο.Σε μια ευθεία κλο-
ουνερί, η αντίστιξη της Πενίας παρά-
γει μάλλον ανορθγραφη αργοπορία.
Θα προτιμούσα την ευθεία ένταξη
του ήθους της στο γενικ σχήμα δια-
τύπωσης. Πάντως, η ηθοποις στήρι-
ξε την άποψη. Συγκινήθηκα, τέλος,
με τον ηρωισμ του βετεράνου Γ.
Δάνη, στον ρλο του Πλούτου. O πα-
λις, νευρικς πουαντιλίστας, ο φί-
νος, ο σπουδαίος μας Δάνης. Kαι αυ-
τά, να συνεννοούμεθα, χωρίς επιεί-
κειες. Προσωπικά, τον ευχαριστώ.
Παρτσαλάκης) οργάνωσε μια ειδυλ- ση: ταν ο ακαδημαϊκς δάσκαλος σπάθειες (Kωνσταντινίδου, Γράμ- H κ. Eλισάβετ Kοτζιά και η κ. Ππη
Διαμαντάκου κάνουν χρήση της κα-
λιακή, απαισιδοξη, ρομαντική εκδο- κατέρχεται χωρίς ταμπού μέχρι το ψας, Nίνης, Tσάφου, Aστεριάδης· λοκαιρινής τους αδείας.
χή. Παρούσα ττε λη η μελαγχολία γλωσσικ ρείθρο και τη χυμώδη ανα- στους Γεωργιάδη και Oρφαν, πά-

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

 ΘEAMATA
KINHMATOΓPAΦOI Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες
8.50-11.10 μ.μ.
AMAPYΛΛIΣ (Aγ. Παρασκευή, 6396315)
Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K)
MAPIEΛ (Πρτο Pάφτη, τηλ. 0299-71335)
Eλευθερώστε τον Γουίλι (K)
Aρωμα γυναίκας (K) MAPIΛENA (Aιγύπτου 123, Tερψιθέα, Aνω
Eπειδή οι ώρες προβολών μπορεί να διαφοροποιηθούν κατά μερικά λεπτά, προτιμήστε AMIKO* (Eπιδαύρου - Aνδρούτσου, Xαλάνδρι Γλυφάδα, τηλ. 9612229)
πρώτα να τηλεφωνείτε. τηλ. 6215532-6826372) Aνθρωπος χωρίς παρελθ
ν (περιπ.)
Oι κινηματογράφοι που έχουν * διαθέτουν Nτ0λμπι Στέρεο. The Getaway (περιπ.) MΠOMΠONIEPA (Kηφισιά, τηλ. 8019687)
ANEΣIΣ (Aγ. Θεδωροι Tηλ. 0274-67515) Bαρομετρικ
χαμηλ
(`K)
Aριστογάτες (K) NINET (Aνάβυσσος, τηλ. 0291-36037)
A£HNA™ γρη, τηλ. 8674260) ANNA (N. Eρυθραία, τηλ. 8072827) Bαρομετρικ
χαμηλ
(`K)
T’ απομεινάρια μιας μέρας Ωρες 8.45-11 μ.μ. Aγρυπνος στο Σιάτλ (κοινων. K) ΠAPKINΓK KINETTA (Kινέττα, τηλ. 0296-
TPIANON (Πατησίων-Kοδριγκτώνος, τηλ. ANOIΞIΣ (N. Hράκλειο, τηλ. 2833345) 62994)
A' ΠPOBOΛHΣ 8215469) H φίρμα (περιπ. K-13) Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K)
Aντίο Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρες 9.30 μ.μ. ANTZEΛA (Λούτσα τηλ. 0294/24.030) ΠΛANHTHΣ (Aνω Bούλα, τηλ. 899152)
ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kηφισίας 234. TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα,
6715905) Θεριν Στραβοί πιλ
τοι Nο 2 (K) Iνδοκίνα (περιπ. K) Ωρες 8.25-11.10 μ.μ.
9594422) APΓYPOYΠOΛIΣ (Tηλ. 9620010) ΠOPTO PAΦTH (Tηλ. 73479)
Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) The Pelican Brief (περιπ.)
AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) O κος Tζ
ουνς (περιπ. K) Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K)
ΦΛEPY (Kαλλιθέα, τηλ. 9585247) APHΣ (Παραλία Mαρκπουλου Ωρωπού τηλ. PIA (Bάρκιζα , τηλ. 8970844)
H φίρμα (περιπ. K-13) Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K)
AΘHNAIA (Xάρητος 50 Kολωνάκι, τηλ. 0295-32595) Φιλαδέλφεια (κοινων. K)
7215717) Mαθήματα πιάνου (K) PIA (Mάτι, τηλ. 0294-34778)
Sliver (ερωτ. A) Ωρες 8.40-11 μ.μ. HMIKENTPIKOI APHΣ (Λούτσα τηλ. 0294-82249) Διακοπές με τον μπαμπά μου (K)
AIΓΛH (Zάππειο, τηλ. 3224104) Aριστογάτες (κινούμ. σχέδια) PIO* (Zέππου και Mιλτιάδου Γλυφάδα, τηλ.
Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) AΛEKA (Zωγράφου, τηλ. 7773608) AΣTPON (Λούτσα, τηλ. 0294-82249) 9628758)
AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (T. Mαυρομ., τηλ. Γυναίκες δηλητήριο (ελλην. K-13) O μικρ
ς Bούδας (K) Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K)
6460521) Θεριν AΛΣOΣ NEAΣ ΣMYPNHΣ ΔHMOTIKOΣ KI- AYPA (Λούτσα, τηλ. 0294-83524) ΣIΣΣY (N. Mάκρη, τηλ. 91811)
Kλειστ λγω ανακαινίσεως NHMATOΓPAΦOΣ (τηλ. 9336933) Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K)
AMOPE ( Oδς Πριγκιπονήσων 10, τηλέφωνο Passion fish (περιπ. K) AΦPOΔITH (Eλληνικ, τηλ. 9619044) TPIANON (Σαρωνίδα, 0291-54931)
6462519) ANEMΩNH (Περιστέρι τηλ. 5713077) Bαρομετρικ
χαμηλ
(περιπ. K) Aντίο Παλλακίδα μου (K)
Φιλαδέλφεια (κοινων. K) Blink το βλέμμα του μάρτυρα (περιπ. A) AXAPNIΣ (Mενίδι, τηλ. 2469970) TYMBOΣ (Παρ. Mαραθώνα, 55604-55603)
AMYNTAΣ (Πλατεία Yμηττού Tηλ. 7668500) ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ ΔHMOY ΔAΦNHΣ: H Mαν Mίσιον (περιπ. K) Eλευθερώστε τον Γουίλι (K)
Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) ΓEITONIA (Hλία Hλιού) BAPKIZA (Tηλ. 8973926) ΦIΛOΘEH* (Φιλοθέη τηλ. 6833398 - 6844708)
ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 7782316 - Aγριες νύχτες (περιπ. A) Aνήθικη πρ
ταση (K) Oι τσιλιαδ
ροι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.
7785449) MAPINA (Πλ. Γυμν. Tαύρου, 3470012) BIOΛETTA (Aνω Bούλα, τηλ. 8956719) ΦΛΩPIΔA (Zούμπερι, τηλ. 0294-96923)
H φίρμα (περιπ. K-13) Addams Family 2 (κωμωδ. K) 8.50-11 μ.μ. Aγεφύρωτες σχέσεις (περιπ.) Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες 8.45-
AΠOΛΛΩN* (Oδς Σταδίου τηλ. 32.36.811) ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820) BΛAΣTOΣ (Aγ. Aπστολοι Παραλία Kαλάμου, 11 μ.μ.
Kλειστ λγω ριζικής ανακαινίσεως Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13) 8.50-11 μ.μ. τηλ. 0295-82765) ΨYXIKO COINTREAU KISS* (Στάση Φάρου,
AΣTPON* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 6922614) ΦIΛIΠ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9335587) Reservoir dogs (A) τηλ. 6476437)
Kλειστ λγω ανακαινίσεως H φίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 8.30-11 μ.μ. ΓAΛAZIA AKTH (Tηλ. 0291/22.241) Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες
ATTENE (Λευκωσίας 41 Πλατεία Aμερικής Tρελ
γουικέντ στου Mπέρνι 2 (κωμωδ. K) 8.40-11.10 μ.μ.
τηλ. 8676871) ΣYNOIKIAKOI ΔHM. KIN/ΦOΣ HΛIOYΠOΛHΣ MEΛINA
Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13) 8.50-11 μ.μ. MEPKOYPH (Eθν. Aντιστάσεως, Hλιούπολης, ¶EIPAIA
BOΞ (Θεμιστοκλέους 82 Eξάρχεια τηλ. ANNA NTOP (πλ. Γλυφάδας, τηλ. 89.46.617) τηλ. 9919818)
3301020 - 3301014) Bαρομετρικ
χαμηλ
(περιπ. K) Ωρες 8.50- O μικρ
ς Bούδας (K) A' ΠPOBOΛHΣ
Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες 11.10 μ.μ. ΔHM. KIN. IΛION (AΣTEPI) (Φιλοκτήτου και
8.30-11 μ.μ. Nέστορος, N. Λισια 2628391) ANEΣIΣ ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ
AXIΛΛEION (Kαλαμάκι έναντι παλαιού Pο-
ΔEΞAMENH REFRESH* (Πλατεία Δεξαμενής H φίρμα (περιπ. K-13) (Eυαγγελίστρια, τηλ. 4119629)
ντέο, τηλ. 9810515)
Kολωνάκι τηλ. 3623942) ΔHM. KIN/ΦOΣ NOΣTAΛΓIA (N. Hράκλειο, τηλ. T’ απομεινάρια μιας μέρας
Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες
H λέσχη της χαράς και της τύχης (περιπ. K) 2756894) ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρ.
8.45-11 μ.μ.
ΔIONYΣIA (Λ. Συγγρού 286, στρ. N. Σμύρνης, Addams Family 2 (K) Σταθμς, τηλ. 4816276)
ΠOΛENA (Oδς Ωρωπού 78 Λαμπρινή, τηλ. Φιλαδέλφεια (κοινων. K)
9515514-3221983) ΔHM. KIN. ΠETPOYΠOΛHΣ (Tηλ. 5012391)
2910695) ZEA (Πασαλιμάνι Tηλ. 4521388)
Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K) T
σο μακριά τ
σο κοντά (A)
Γυναίκες δηλητήριο (ελλην. K-13) ΔHM. KIN/ΦOΣ XOΛAPΓOY (Tηλ. 6511758) Kλειστ λγω επισκευών
EKPAN (Zωναρά - Aγαπίου Στάση Παναθή-
ναια τηλ. 6461895) Mαθήματα πιάνου (K) KATEPINA ΔHM. KIN/ΦOΣ (Bύρωνος και Xι-
ΠPOAΣTIΩN KAΛOΣ ΓIAΛOΣ λής Aγ. Eυθύμιος Kερατσίνι)
Sommersby (K)
EΛENA (Στάση Oύλεν Iλίσσια τηλ. 7789120- Iνδοκίνα (K) Ωρες 8.20-11 μ.μ. Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K)
AEΛΛΩ (Pαφήνα, τηλ. 22117-23420) KATEPINA (Xαϊδάρι ) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY
7753303) Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13)
H λίστα του Σίντλερ (περιπ. A) Ωρα 9.30 μ.μ. Eλευθερώστε τον Γουίλι (K) NIKAIAΣ (Kύπρου - Προύσσης τηλ. 4926248)
AΘHNAIA (Xαλκούτσι τηλ. 0295/71515) KATIA (Kαμένα Bούρλα τηλ. 0235-22353) Kάθε Tετάρτη και Πέμπτη ώρα 9.00 μ.μ. Mα-
EΛΛHNIΣ (Tέρμα Aμπελοκ., τηλ. 6464009) Oι 3 σωματοφύλακες επιστρέφουν (περιπ.)
Iνδοκίνα (K) Ωρες 8.15-11 μ.μ. Oι βλάχοι του Mπέβερλι Xιλς (K) θήματα πιάνου
AIΓΛH (Σαρωνίδα, τηλ. 0291-54941) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH EΛEYΣINAΣ (Πα- ΣINE AKPOΠOΛ (Tαξιαρχών 44-Kορυδαλλς,
ZEΦYPOΣ (Tρώων 36 Θησείο, 3462677) Oι 3 σωματοφύλακες (K)
Kαλοκαίρι με τη M
νικα (K) ραλία τηςλ. 55.46.335) 4952232)
AKTH* (Pαφήνα, τηλ. 22138) O γερο Γκρίνγκο (K) O ψαλιδοχέρης (κωμωδ. K) Ωρες 5.15-7.50-
HΛEKTPA* (Πατησίων 292 Aγ. Λουκάς τηλ. H λίστα του Σίντλερ (περιπ. A)
2284185) KOPAΛI* (Σαρωνίδα τηλ. 54097) 10.15 μ.μ.
AKTH (Πλαζ Bουλιαγμένης, τηλ. 8961337) Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) ΣINE MEΛINA (Σωκράτους 65 Δραπετσώνα
Aπέραντο γαλάζιο Oλοκληρωμένη βερσιν Tομ και Tζέρι (K)
(K) Ωρες 8.20-11.10 μ.μ. ΛAΓONHΣI (Λαγονήσι 0291-23911) τηλ. 4625249)
AΛIKH (Πλ. Δροσιάς τηλ. 6229645 - 2281563) M. Biutterfly (περιπ. A) Addams Family 2 (κωμωδ. K)
ΘHΣEION (Aποστλου Παύλου 7 τηλέφωνο
H λίστα του Σίντλερ (περιπ.) Ωρα 9.30 μ.μ. MAΪAMI (Mάτι, τηλ. 0294-34372) ΣINE ΠAPAΔEIΣOΣ (Zάππα 44, Kορυδαλλς,
3470980 - 3420864)
AΛOMA (Aργυρούπολη Πντου 39, τηλ. Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K) τηλ. 4960955).
Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες
9922397-3211208) MAPΓAPITA (Xαλάνδρι, τηλ. 6014284) Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K)
8.45-11 μ.μ.
Nτένις ο τρομερ
ς (K) Iνδοκίνα (περιπ. K) Ωρες 8.30-11 μ.μ. ΦΩΣ (B΄ Mεραρχίας τηλ. 4520982)
ΛAOYPA (Nικηφορίδη 24 Nέο Παγκράτι, τηλ.
AΛΣOΣ* (Δεκελείας 154, N. Φιλαδέλφεια τηλ. MAPIANA (Παραλία Kαλάμου - Aγ. Aπστολοι, Eναρξη απ πρωίας δύο έργα. Demolition
76.62.060)
O μικρ
ς Bούδας (K) 2532003 - 2513563) τηλ. 0295-81.277) Man - σεξ
ΛIΛA (Nάξου 115 Πατήσια, τηλ. 2016849 Σινέ
Tέχνης)
Kίκα του Aλμοδβαρ (ερωτ. κωμωδ.) Ωρες
8.50-11 μ.μ.
METPOΠOΛ (Θήρας 18 Πλ. Aμερικής τηλ.
ΘEATPA
8672006) AΘHNA (Δεριγνύ και Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Δημήτρη Ψα- Nτάγκλας Xιουμ «Πρσεξε το σκαλοπάτι». Γρηγρης
Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες θά «Ξύπνα Bασίλη». Σπύρος Παπαδπουλος. Bαλτινς, Γ. Bούρος, Xρ. Θεοδωροπούλου.
8.50-11 μ.μ. AΘHNAION (Πατησίων 53, τηλ. 82.14.000). «Kωλοβαράτε εί- METPOΠOΛITAN (Λ. Aλεξάνδρας 16, τηλ. 82.23.333). N. Kα-
MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίου, ναι μεταδοτικ». A. Kαφετζπουλος, Eλ. Γερασιμίδου, Xρ. μπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μαζί και... μνος». B. Tσιβιλίκας,
τηλ. 8620232 - 8642665) Θεριν Pώπα, N. Mεντή. A. Kαλουτά, Π. Eυαγγελπουλος.
O φρουρ
ς της Tες (κωμωδ. K) 9-11 μ.μ.
NEA ΠANAΘHNAIA (Tέρμα Mαυρομιχάλη
AΛΣOΣ (Πεδίον του Aρεως, είσοδος απ Eυελπίδων, τηλ. MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048, 82.32.578). K. Παπαπέ-
τηλ. 6425714) 88.15.524, 82.12.271). Eπιθεώρηση «Mπρκολα και λαχανί- τρου «Tο κλουβί με τους τρελούς». K. Γιουλάκη, Π. Mιχα-
Φιλαδέλφεια (κοινων. K) δες... Kάποιο λάκκο έχει η φάβα». Xάρρυ Kλυνν, Kώστας λπουλος.
OAΣIΣ (Παγκράτι, τηλ. 7244015) Bουτσάς, Γιώργος Kωνσταντίνου, Σωτήρης Mουστάκας. MΠOYPNEΛΛH (Λ. Aλεξάνδρας 22-24, τηλ. 82.25.310). Λ. Mι-
The Adjuster (περιπ.) ΔEΛΦINAPIO (Nέο Φάληρο, δίπλα στο Στάδιο Eιρήνης και Φι- χαηλίδη - B. Mακρίδη - A. Πυριχου - Π. Xατζηκουτσέλη
ΠAΛAΣ* (Παγκράτι 7515434) Θερ. λίας, τηλ. 41.26.340). Eπιθεώρηση «Eίπα... Ξείπα... και Mαύ- «Xασάπη... Γράμματα!».
Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13) ρη Tρύπα». K. Kαρράς, N. Bαλσάμη, Γ. Mιχαλπουλος. ΠAPK (Λ. Aλεξάνδρας 36, τηλ. 82.17.369). Nίκου Φώσκολου
PIBIEPA (Bαλτετσίου 46 Eξάρχεια τηλ. EΠIΔAYPOΣ (τηλ. 0753-22.006). Θεατρικς Oργανισμς Kύ- «Πρνες και “Πρνες”...!». Φ. Γεωργίτσης, Aπ. Γκλέτσος,
3637716 - 3644827) πρου: Aριστοφάνη «Oρνιθες». Σκην. Eύης Γαβριηλίδης (21/8), Λ. Mαρκάκη.
O εραστής της κομμώτριας Ωρες 8.45-11 μ.μ. KΘBE Aριστοφάνη «Oρνιθες». Σκην. Aν. Bουτσινάς (27, 28/8). ΣMAPOYΛA (Eυελπίδων 11, τηλ. 88.33.145). Aγκάθα Kρίστι
ΣINE ΠAPI (Πλάκα τηλ. 3222071 - 3248057)
T’ απομεινάρια μιας μέρας Ωρες 8.40-11 μ.μ. HPΩΔEIO (Tηλ. 32.21.459). Eθνικ Θέατρο. Aριστοφάνη «Ποντικοπαγίδα». Στρ. Tζώρτζογλου, M. Γεωργιάδη, Tζ.
ΣINE TAPATΣA* (Mατζαγριωτάκη 76 Δημαρ- «Πλούτος» Σκην. Σταμάτης Φασουλής (21/8), Pεσιτάλ πιά- Θεοδωρίδης.
χείο, τηλ. 9373150-9) νου Eβγκένι Kίσσιν (22/8), Oρχήστρα Saito Kinen - Διευθ. ΦΛOPINTA (Πατησίων 52 και Mετσβου, τηλ. 82.28.501). Πολ
Γαμήλιο πάρτι (A) Seiji Ozawa (24/8). Bασιλειάδη - Λ. Mιχαηλίδη «Tο ξένο είναι πιο γλυκ». N.
ΣTEΛΛA (Oδς Tενέδου 34 - Φωκίωνος Nέ- ΛAMΠETH (Λ. Aλεξάνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γουίλιαμ Tσούκας, N. Γκίνη.

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 23

 OINOΣ O AΓAΠHTOΣ
H αξία του κρασιού
Tου Δημήτρη Xατζηνικολάου
ΛIΓO πριν μας αφήσει ο ποιητής Nίκος Πεντζίκης,
μου διάβασε αγαπητοί μου αναγνώστες, ένα απσπασμα α-
π το διήγημα του Kώστα Mύρη, που δείχνει ακριβώς την
τεράστια οινική μας κληρονομιά...
... Πάρε, μου είπε, αυτ το κρασί είναι διακοσίων ετών.
Tο αμπελάκι που το ’κανε δεν υπάρχει πια. Ξέρεις στην
Aθήνα, στο Mετς, εκεί που είναι σήμερα το κολυμβητήριο
και το γυμναστήριο του Eθνικού, κοντά στους στύλους του
Oλυμπίου Δις, περνούσε παλιά ο Iλισσς.
Eκεί ήταν και ο νας του Πανς, που συχνά πήγαινε και
προσευχταν ο Σωκράτης. Eκεί μίλησε με τον Φαίδρο για
τον έρωτα. Aργτερα, εκεί ήταν ο νας του Aγίου Eλισσαί-
ου που έψελνε ο Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Eκεί ήταν το αμπελάκι που έβγαζε αυτ το κρασί...
Σήμερα η EOK μας επιδοτεί να τα ξεριζώσουμε, γιατί λέ-
ει υπάρχει πολύ... σταφύλι. Δύσκολα μως μπορείς να βγά-
λεις απ τον Eλληνα τη ρίζα του.
Kαι ξέρετε γιατί. Γιατί το κρασί δεν είναι κάτι, αλλά κά-
ποιος. Kάποιος που είναι σαν ένα παιδί. Γεννιέται, μεγαλώ-
νει, το προσέχεις, το πονάς. Γνωρίζει εφηβική ηλικία, ωρι-
μτητα και βαθιά γηρατειά.
Γνωρίζετε τους παράλληλους βίους ενς κρασιού και ε-
νς παιδιού, και πσο μεγάλη είναι η επίδρασή τους, απ ο-
ρισμένους παράγοντες;
H μητέρα για το παιδί. H ποικιλία του σταφυλιού για το
κρασί.
O πατέρας για το παιδί. O οινολγος για το κρασί.
O τπος γέννησης για το παιδί. Tο έδαφος και το χωρά-
φι για το κρασί.
H ημερομηνία γέννησης για το παιδί. H χρονιά παραγω-
γής για το κρασί.
Tο σωστ περιβάλλον για το παιδί. Tο ιδανικ κλίμα για
το κρασί.
H καλή ανατροφή για το παιδί. H σωστή οινοποίηση για
το κρασί.
H αστυνομική ταυττητα για το παιδί. H ετικέτα για το
εμφιαλωμένο κρασί.
H κοινωνική τάξη της οικογένειας. H κατηγορία ονομα-
σίας προέλευσης για το κρασί.
Για να γίνει μως η αρχή του παλιού φλερτ του Eλληνα
με το κρασί, για να το γνωρίσει και να το ξανα-αγαπήσει,
θα πρέπει να ενημερωθεί πάνω στη χρησιμτητα και τις
θρεπτικές ιδιτητες του κρασιού, αποδεικνύοντας τι είναι
αναμφίβολα το ποτ της παρέας, της κοινωνικής καταξίω-
σης και της ανθρωπιάς.
Tι να πρωτοαναφέρουμε μως και για τη θρεπτική αξία
του κρασιού. Φτάνει να ρίξουμε μια ματιά στη Γραφή, που
ο Παύλος έγραφε προς τον Tιμθεο στο πέμπτο κεφάλαιο.
Tιμθεε, μηκέτι υδροπτι, αλλ οίνου ολίγω χρω (πίνε λί-
γο κρασάκι) διά τον στμαχν σου και τας πυκνάς σου α-
σθενείας.
Iσως μως ο Γάλλος ερευνητής Maskelier διάβασε και
αυτς αυτή την προτροπή και αφιέρωσε λη του την καριέ-
ρα στην έρευνα της επίδρασης του κρασιού στον ανθρώπι-
νο οργανισμ.
Mια μνο παράγραφος απ τα πολλά του βιβλία είναι -
μως ικανή να μας πείσει. H μέτρια κατανάλωση ενς ερυ-
θρού οίνου ποιτητας προστατεύει διακσια εκατομμύρια
τριχοειδών αγγείων, συνολικού μήκους πολλών εκατοντά-
δων χιλιομέτρων που διατρέχονται απ είκοσι χιλιάδες δι-
σεκατομμύρια ερυθρά αιμοσφαίρια.
Θα μπορούσα μως ενδεικτικά να αναφέρω την αντιοξι-
κή του δράση λγω των ταννινών, την βακτηριοκτνο δρά-
ση (πλήρης προφύλαξη απ τυφοειδή πυρετ), την αντισυ-
πτική του ενέργεια (θανάτωση σταφυλκοκων), την ευπε-
ψία, την υποχολιστερική του δράση, αλλά το κυριτερο α-
π λα:
Tο κρασί είναι το καλύτερο αγχολιτικ, το φάρμακο δη-
λαδή κατά του σύγχρονου άγχους, και του καθημερινού
στρες, και ιδιαίτερα χρήσιμο ποτ, στους «σύγχρονους»
καιρούς που ζούμε.
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994
ΓEYΣEIΣ
Tο κουνέλι το απέριττο
Tης Mαρίας Xαραμή
ΣYKOΦANTHMENH ράτσα ο γης και η γησ-
σα. Kοκαλάκια νυχτερίδων, βλεφαρίσματα
κ.λπ. Mη μασάτε χρυσοί μου αναγνώστες.
Φθνος. H επιθυμία του να αρέσετε αποτελεί
νμιμη κι ευγενική κοκεταρία. Προϋποθέτει
προσπάθεια. Mη εμφανή. Διτι θά ’ταν ζρι.
Kοπιάζει μως κανείς για να γοητεύσει. Προ-
χθές βρέθηκα σε μια γιορτή. Πασίγνωστος
μουσικοσυνθέτης εκφωνεί λογίδριον. Tρία
φθαρμένα, ξεθυμασμένα clichés. Ξέρετε...,
το στιλ «και-η-φυσική-μου-παρουσία-πολύ-
σας-πέφτει». Tο κοιν απεκρίθη χλιαρά. Δι-
καιοσύνη.
Πάνω κει θυμήθηκα την καθηλωτική διάλε-
ξη του καθηγητή E. Bορίδη που οργάνωσε
τον Mάρτη ο ΣEBOΠ*. Aντί να στρογγυλοκα-
θίσει στις έντιτλες δάφνες του, χειριζμενος
δε ένα ιατρικ, στριφν θέμα ο κύριος Bορί-
δης συνήρπασε το κουρασμένο (απ προη-
γηθείσες εκδηλώσεις) ακροατήρι του. H ε-
παρκής προετοιμασία της διάλεξης ανεμένε-
το. Eξέπληξε το στραφταλιστ χιούμορ, οι ε-
τοιμλογες απαντήσεις με ανθρακικ. Συ-
μπέρασμα: η χάρις απαιτεί πειθαρχημένη εκ-
γύμναση.
Eπί της ουσίας. Θέμα: το γαλλικ παράδο-
ξο. Eνώ οι Γάλλοι κάμουν κατάχρηση λιπαρών
τροφών παρουσιάζουν 50% λιγτερα καρ-
διαγγειακά νοσήματα απ λαούς με αντιστοί-
χως βαρύ διαιτολγιο. O λγος; Tο κκκινο
κρασί (και το σκρδο κατά την ταπεινή μου ά-
ποψη). 2 ποτήρια την ημέρα κάνουν πέρα
καρδιοπάθειες, ορισμένους καρκίνους, λοι-
μώξεις. Συμβάλλουν στη μακροβιτητα. Διτι
η αντιοξειδωτική δράση των ταννινών και αν-
θοκυανινών του κκκινου κρασιού προστα-
τεύουν τα καρδιαγγειακά τοιχώματα. Συγκρι-
τικ πλεονέκτημα έναντι των λοιπών οινο-
πνευματωδών: το κκκινο κρασί δεν προδια-
θέτει σε αιμορραγικά περιστατικά.
• Tάδε απεφάνθη ο Serge Renaud, επικε-
φαλής του Iνστιτούτου Yγείας και Iατρικής έ-
ρευνας της Lyon. Προσεπικυρώνουν γιατροί
απ τις HΠA, Iταλία. Προσφάτως το Iνστιτού-
το Προληπτικής Iατρικής της Kοπεγχάγης. Kι
εμείς στην «Kαθημερινή» επί τριετία σάς τα
μεταφέρουμε. Σήμερα καφτά απ το φούρνο
θα σας γράψω τα πιο φρέσκα χαμπέρια σχετι-
κώς. French parad’ ox βάφτισε η φαρμακευ-
τική εταιρία Arkopharma την κάψουλα που
περικλείει τις ωφέλιμες ιδιτητες του ερυ-
Tου Hλία Δελλγλου
θρού οίνου μείον τα μειον-ε-κτήματα του
alchool. Προβλέπεται λαμπρή επιτυχία στις
HΠA!
Tο δεύτερο νέο είναι παλαι. Aπ το 1786
οι γιατροί συνταγογραφούσαν το κκκινο
κρασί για την anqina. Tους πνους δηλαδή
της καρδιάς. (Kαι τους μεν και τους δε). Στην
δε αμερικανική ποτοαπαγρευση, δεκαετία
του ’20, ένας τρπος υπήρχε μονάχα για να
προμηθευτεί κάποιος κρασί: ιατρική γνωμά-
τευση για καρδιακ νσημα. Γιατί άραγε μέ-
χρι προσφάτως λα τούτα πέρασαν ντούκου.
Πέραν των επιστημονικών επιφυλάξεων, ευ-
λγων ή μη σκοπιμοτήτων ίσως και ένεκεν
της κρατούσας αντίληψης τι το καλ, το ω-
φέλιμο δεν δύναται να συμπίπτει με την απ-
λαυση και το τερπνν.
O πουριτανικς ρασιοναλισμς ερείδεταιι
στο βλαβερ χαρακτήρα της ευχαρίστησης.
Mέχρι που μας παράσφιξε ο κορσές της δυτι-
κής σκέψης κι άρχισε να εκτινάσσει κουμπιά.
Oπτε αναθεωρήσαμε. Tο δις εξαμαρτείν...
Aς κάνουμε πλέον σοφτερη χρήση των ια-
τρικών επιτευγμάτων. Xάπι κκκινου κρασιού
για κείνους που έχουν ευαίσθητο συκώτι. Oι
άλλοι, εν μέτρω, θα πάρουμε το άλλο happy
που υψώνεται κυριολεκτικώς, χωρίς πια φβο
μα με πάθος, εις υγείαν μας.
Yλικά για 4 άτομα
1 κουνέλι 1.500 κιλού, 0,3 lit κκκινο κρασί
NEMEAΣ, 4 κ.σ. παρθένο ελαιλαδο, 2 καφτε-
ρές πιπερίτσες, θυμάρι, αλάτι, φρεσκοτριμ-
μένο πιπέρι
Eκτέλεση
Tεμαχίζουμε, πλένουμε, σκουπίζουμε το
κουνέλι. Aναμιγνύουμε το κρασί με το λάδι,
τις πιπεριές, το θυμάρι. Aλείφουμε το κουνέ-
λι και ένα πυρίμαχο σκεύος, χρησιμοποιώ-
ντας το μισ απ το μίγμα. Aλατοπιπερώνου-
με και ψήνουμε στους 220° επί 20’.
Περιβρέχουμε με την υπλοιπη σάλτσα,
γυρίζουμε το κουνέλι και ψήνουμε επί 10΄
στους 180°.
Περιβρέχουμε ξανά, καλύπτουμε το ταψί
με κηρχαρτο, χαμηλώνουμε στους 150° και
ψήνουμε δοκιμάζοντας πού και πού για 40-
50΄.
Σερβίρουμε πάνω σε τηγανισμένες φέτες
κρίθινου ψωμιού.
 AΦIEPΩMA

H πνευματική Kάλυμνος
Oι σημαντικτεροι συγγραφείς και ζωγράφοι του νησιού
Tης Mαρίας Zαΐρη
Φιλολγου

H KAΛYMNOΣ ξηρή και άγονη, γνω-

στή ως νησί των σφουγγαράδων, έ-
χει να παρουσιάσει, εκτς απ
τους άφοβους θαλασσινούς και
διακεκριμένους ανθρώπους των
γραμμάτων και των τεχνών. Aλλω-
στε η ίδια η φύση του νησιού δεν έ-
δινε πολλές διεξδους: θάλασσα ή
γράμματα.
Tο Nηκηφρειο Γυμνάσιο της Kα-
λύμνου (1906) δωρεά του Aρχιμαν-
δρίτη Nικηφρου Zερβού, υπήρξε
αληθινς φάρος της Δωδεκανή-
σου. Σ’ αυτ φοιτούσαν τα παιδιά
και των γύρω νησιών, πριν ιδρυ-
θούν εκεί γυμνάσια. Aξιλογο υ-
πήρξε και το σύγχρον του σχεδν
Bουβάλειο Παρθεναγωγείο, δωρεά
του μεγάλου ευεργέτη Nικολάου
Bουβάλη.
Πληθώρα γιατρών, διδασκάλων
και διδασκαλισσών κατάγονται απ
την Kάλυμνο, κι οφείλουν τη μρ-
φωσή τους στη δική τους βεβαίως
έφεση (οι Kαλύμνιοι χαρακτηρίζο-
νται γραμματοφάγοι), αλλά και
στων γονιών τους τη θέληση, που
στερήθηκαν τα πάντα για να ’χουν
τα παιδιά τους μοίρα καλύτερη απ’
τη δική τους.

Aνθρωποι
των γραμμάτων
Πολλοί διακεκριμένοι Kαλύμνιοι
μπορούν να αναφερθούν για την
Παιδεία τους, το συγγραφικ τους
έργο και την επίδρασή τους χι μ-
νο στο νησί, αλλά ευρύτερα. Kορυ-
φαία προσωπικτητα υπήρξε ο
Σκεύος Γ. Zερβς (1875 - 1966).
Hταν γιατρς, υφηγητής του Πα-
νεπιστημίου Aθηνών, ερευνητής
(ασχολήθηκε με μεταμοσχεύσεις)
και συγγραφέας με πλούσιο έργο.
Θαυμαστής του Iπποκράτη, δώρισε
πολλούς ανδριάντες του ανά τον
κσμο. Yπήρξε στενς συνεργάτης
του Eλευθερίου Bενιζέλου και
Πρωτεργάτης της Δωδεκανησιακής
Eλευθερίας. O Γιάννης Zερβς φι-
λλογος και ποιητής ύμνησε και με-
λέτησε την Kάλυμνο με συγκίνηση
και γνώση, ενώ ο Γιάννης Mαγκλής
συγγραφέας με πανελλήνια και διε-
θνή αναγνώριση, μας χαρίζει έργα
του μέχρι σήμερα.
H Kάλυμνος έχει πολλά σχολεία,
πλούσια βιβλιοθήκη, αρχείο Δη-
μογεροντίας (απ το 1860 και με-
τά) και πολλούς πολιτιστικούς
συλλγους.
Ξεχωριστής σημασίας είναι το
Aναγνωστήριο «Aι Mούσαι» (έτος ι-
δρύσεως 1904) που ασχολείται τώ-
ρα με εκδσεις, παλαιτερα δε, υ-
«O Xριστς με τους ψαράδες». Eργο του ζωγράφου Mιχαήλ Aλαχούζου (1870-1934) που βρίσκεται στην εκκλησία του Aγί-
ου Nικολάου.
πήρξε κέντρο αντίστασης κατά των
κατακτητών.
Kαι οι τέχνες μως δεν υστέρη-
σαν στην Kάλυμνο που ανέδειξε ε-
ξαιρετικά ταλέντα. O Σακελλάρης
Mαγκλής (1844 - 1886), ο Γεώργιος
Oικονμου (1861-1935) και ο Mι-
χαήλ Aλαχούζος (1870 - 1934) με
σπουδές στο Πολυτεχνείο και σε
ευρωπαϊκές σχολές δημιούργησαν
θαυμάσιο έργο.
Tο έργο του Σ. Mαγκλή, που χα-
ρακτηρίστηκε ο καλύτερος αγιο-
γράφος και προσωπογράφος της
Aνατολής (δούλεψε και στη Σμύρνη
και στην Πλη), διακρίνουν οι πανά-
λαφρες ασημένιες πινελιές και έχει
αλήθεια και μεγαλείο. O Γ. Oικον-
μου διακρίνεται για τα πιο ανοιχτά
του χρώματα κι ο M. Aλαχούζος για
το άψογο σχέδιο και τα σκοτεινά
του φντα. Στη Mητρπολη της Kα-
λύμνου, αφιερωμένη στη Mεταμρ-
φωση του Σωτήρος, βρίσκουμε έρ-
γα και των τριών, στον Aγιο Nικ-
λαο έργα των Oικονμου και Aλα-
χούζου, ενώ η Παναγία Xώρας (χτι-
σμένη προ του 1800) φιλοξενεί το
ωραιτερο έργο του M. Aλαχούζου,
την υποδοχή του Xριστού απ τον
Γέροντα Συμεών.
Στην ίδια σχολή ζωγραφικής (του
Mονάχου, ανήκει και ο Mανώλης
Zαΐρης (1875–1947), που μετά το
Mναχο ανέλαβε διευθυντής του
καλλιτεχνικού σταθμού της Mυκ-
νου, ενώ ο Aντώνης Kαραφυλλάκης
διακρίθηκε ως ζωγράφος και αγιο-
γράφος στην Eλλάδα και στην Aμε-
ρική και την Aυστραλία.
Aπ τους γλύπτες σημειώνουμε
τον Σακελλάρη Γαλουζή που στο
Παρίσι εργάστηκε δίπλα στον Rodin
και απ τους συγχρνους τον Mιχά-
λη Kκκινο, ο οποίος στλισε το νη-
σί με πολλά έργα του.
Mε το σύντομο αυτ σημείωμα
δεν εξαντλείται η καλλιτεχνική πα-
ράδοση της Kαλύμνου που έχει α-
ξιλογο παρελθν (μορφες βυζα-
ντινές εικνες στην Παναγιά Xωστή
στο Bαθύ, ψηφιδωτά στον Aγιο Iω-
άννη Mελιτσάχα κ.ά.), ελπίζουμε,
δε, και μέλλον.
Σήμερα στο νησί εργάζονται πολ-
λοί ερασιτέχνες ζωγράφοι, και στη
μονή Pοτσου διδάσκεται αγιογρα-
φία απ μοναχές που έδωσαν ω-
ραία δείγματα, πως στο τέμπλο
της νέας εκκλησίας του Aγίου Σάβ-
βα, το οποίο γίνεται με φροντίδα
του Σεβασμιώτατου Mητροπολίτου
μας κ. Nεκταρίου. Tέλος, η ξυλο-
γλυπτική, χάρις στο έργο του Mικέ
Γαβαλά που εργάστηκε στην Πά-
τμο, κυρίως αλλά και στην Kάλυ-
μνο, έχει να παρουσιάσει λεπτή ερ-
γασία κυρίως σε τέμπλα, θρνους
και άμβωνες.

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994