FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

UNIVERZITET U SARAJEVU

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:

Infrastruktura željezničkog saobraćaja
TEMA:
Elektroenergetska postrojenja na elektroficiranim
prugama

Profesor: Student:
Doc.dr. Nedžad Branković Selimović Selma

December 18. 2012.

Sarajevo
SADRŽAJ

1.UVOD..................................................................................................................................2
2.KONTAKTNA MREŽA......................................................................................................3
2.1.OPŠTE OSOBINE KONTAKTNIH MREŽA..................................................................4
2.1.1.Električne karakteristike................................................................................................4
2.1.2.Mehaničke karakteristike...............................................................................................4
3.OSNOVNI DIJELOVI POSTROJENJA KM......................................................................5
3.1.Električno razdvajanje elektrificiranih od neelektrificiranih kolosjeka............................5
3.2.Povratni vod elektrovučne podstanice..............................................................................5
4.ODRŽAVANJE KONTAKTNE MREŽE............................................................................7
4.1. Organizacija održavanja kontaktne mreže.......................................................................7
4.2.Tekuće (plansko) održavanje kontaktne mreže.................................................................7
5.ENERGETSKA POSTROJENJA........................................................................................8
5.1.Značaj energije..................................................................................................................8
5.2.Klasifikacija energije........................................................................................................8
6. ELEKTROVUČNE PODSTANICE...................................................................................9
6.1. Elektrovučne podstanice jednofaznog sistema 25 kV 50 Hz.........................................10
6.2.Napojni dalekovodi.........................................................................................................10
6.3.Oprema elektorvučne podstanice....................................................................................13
6.3.1. Dalekovodno polje......................................................................................................14
6.3.2. Transformatorsko polje..............................................................................................14
6.3.3. Mjerno polje................................................................................................................15
6.4. Elektroenergetski sistem Željeznica Bosne i Hercegovine............................................17
7.ZAŠTITA RADNIKA KOJI RADE NA IZGRADNJI,REKONSTRUKCIJI I
ODRŽAVANJU KONTAKTNE MREŽE I ENERGETSKIH POSTROJENJA..................18
7.1. Izvori opasnosti..............................................................................................................18
7.2. Izvori opasnosti od mehaničkih uticaja..........................................................................18
7.2.1. Noseće konstrukcije kao izvori opasnosti...................................................................18
7.2.2. Oprema za vješanje kontaktnog voda kao izvor opasnosti.....................................19
7.2.3. Kontaktni vod kao izvor opasnosti.............................................................................19
7.2.4. Obilazni i napojni vod kao izvor opasnosti.................................................................20
7.2.5.Uzemljenje i povratni vod kao izvor opasnosti............................................................20
7.2.6. Mjere zaštite radnika...................................................................................................21
7.2.7.Sredstva zaštite pri radu na kontaktnoj mreži..............................................................22
7.2.8. Motka za uzemljenje...................................................................................................23

1
8.ZAKLJUČAK....................................................................................................................24
9.LITERATURA...................................................................................................................25

2
 1.UVOD

Stalni tehnološki razvoj zahtjeva elektrifikaciju glavnih i magistralnih dijelova pruga.

Elektrificirane pruge omogućuju kretanje električnih lokomotiva koje su brže, sigurnije, čišće,
udobnije, ekonomski isplativije i ekološki učinkovitije.

Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju električne energije.

Elektrovučne podstanice raspoređene su duž elektrificiranih pruga. Napajaju se električnom
energijom iz elektroprivredne mreže preko napojnih dalekovoda. Napojni dalekovod je
visokonaponski nadzemni elektroenergetski vod koji sadrži sve dijelove za nadzemno vođenje
provodnika koji prenose električnu energiju. Visokonaponsko razvodno postrojenje
omogućava razvođenje električne energije iz elektroprivredne mreže ka električnoj podstanici.
Transformacija električne energije obuhvata pretvaranje trofaznog napona elektroprivredne
mreže u odgovarajući naponski sistem elektrificirane pruge. Kod svih sistema napon se
snižava pomoću transformatora. Elektrovučne podstanice napajaju sisteme za napajanje vozila
preko napojnih vodova.

Zavisno od sistema električne vuče, u EVP nalaze se odgovarajući pretvarači električne

energije: transformatori, obrtni pretvarači i statički pretvarači. Osnovna pretvaračka jedinica
može biti samo transformator ili kombinacija transformatora i pretvarača. Za određivanje
broja osnovnih pretvaračkih jedinica važe dva principa.. Druga osnovna jedinica služi i kao
rezerva u slučaju neispravnosti prve.
U elektrovučnim podstanicama nalaze se zaštitni, rasklopni i mijerni aparati koji su povezani
sa sistemom za daljinsko upravljanje.

3
 2.KONTAKTNA MREŽA

Kontaktna mreža predstavlja stabilno postrojenje električne vuče namenjeno za neprekidno i

kvalitetno napajanje električnih vučnih vozila električnom energijom pri svim brzinama i u
svim vremenskim uslovima. Veza kontaktne mreže sa elektrovučnim podstanicama ostvaruje
se napojnim vodovima. Kontaktna mreža je relativno složen i skup objekat. Najveći dio svih
investicija za izgradnju stabilnih postrojenja se odnosi upravo na izgradnju kontaktne mreže.
Kontaktna mreža je postrojenje koje nema nikakvu rezervu u pogledu instalacija pa se zato
ona mora pažljivo projektovati, izgraditi i održavati da bi njena eksploatacija mogla da se
bezbjedno obavlja.

Napajanje vozila može se ostvariti preko provodnika koji se nalaze iznad kolosjeka, u osi
kolosjeka, ili preko provodnika koji se nalaze pored šina na kojima se vozilo kreće. U prvom
slučaju, radi se o vazdušnim provodnicima, obješenim na određenim rastojanjima za utvrđene
nosače. U drugom slučaju, reč je o tzv. trećoj šini, provodniku od profilisanog gvozđa po
kome klizi specijalni klizač koji služi za prihvatanje struje1.

Da bi kontaktna mreža omogućila sigurno i kvalitetno

napajanje vozila električnom energijom, od presudnog
je značaja ostvariti funkcionalnu cjelinu kontaktni vod
– pantograf. Radne karakteristike ovih sklopova
moraju biti dobro usaglašene i konstrukciono da
ispunjavaju zadate vučne zahtjeve.

1 Vojislav S. Matić, „Kontaktna mreža“, Beograd 1982.

4
2.1.Opšš te karakterištike kontaktne mrežš e

Bez obzira na način izvođenja, kontaktne mreže treba da predstavljaju kvalitetnu cjelinu, kako
u električnom tako u mehaničkom smislu. Pa prema tome razlikujemo dvije vrste osobina
kontaktne mreže: električne karakteristike i mehaničke karakteristike.

2.1.1.Električš ne karakterištike

Kontaktne mreže obezbeđuju prenos struje potrebne lokomotivama. One treba da budu
sačinjene od žica ili užadi velike provodljivosti, da ne bi došlo do znatnijih padova napona.
Ukupan presjek jednog voznog voda izračunava se prema odstojanju podstanica, obimu
saobraćaja, profilu pruge i dozvoljenim padovima napona. On se uglavnom izražava
odgovarajućim ukupnim presjekom bakra.

Kod monofaznog sistema, ovaj ukupni normalni presjek iznosi 150 mm2 . On iznosi 300
mm2 kod jednosmjernog sistema 3 000 V, a od 400 do 800 mm2 kod jednosmjernog
sistema 1 500 V. Kod monofaznog sistema prisustvo nosećeg užeta, koje je neophodno iz
mehaničkih razloga, ima za cilj da se smanji ukupna impedansa (odnosno padovi napona);
impedansa jednog provodnika u stvari je veća od impedanse grupe noseće uže – kontaktni
provodnik istog ekvivalentnog presjeka.

2.1.2.Mehaničš ke karakterištike

Kontaktne mreže treba da budu otporne prema svim normalnim silama kojima mogu biti
izložene održavajući povoljan kaeficijent sigurnosti. Treba riješiti jedan posebno važan
problem: to je problem klizanja pantografa po kontaktnom provodniku, koje treba da se vrši
neprekidno, i da ne izaziva pretjeranu deforrnaciju kontaktne mreže.
Pod pritiskorn pantografa, ona se u stvari podiže zavisno od svoje elastičnosti. Ova
deformacija je znatnija između dvije tačke vješanja, mnogo je manja u samim tačkama
vješanja gdje je elastičnost ograničena. Pantograf se pokreće vertikalno, gore - dole, ponekad
sa velikom amplitudom, pa se ova kretanja mogu eventualno kombinavati sa sopstvenim
oscilacljama voznog voda.
Dakle, potrebno je da elastičnost voznog voda bude što više postojan i to pri svim brzinama.

5
 3.OSNOVNI DIJELOVI POSTROJENJA KM

Kontaktna mreža kao dio stabilnih postrojenja električne vuče ima zadatak da omogući prenos
električne energije od elektrovučne podstanice do pantografa elektrovučnog vozila. Da bi taj
zadatak bio i ostvaren kontaktnu mrežu čine prema osnovnoj podjeli:

 Noseća konstrukcija i tu spadaju temelji i stubovi

 Oprema koju čine vozni vod, povratni vod i uzemljenje

3.1.Električš no raždvajanje elektrifičiranih od neelektrifičiranih kološjeka

Električno razdvajanje elektrificiranih od neelektrificiranih kolosjeka vrši se u slučajevima

kada je nepoželjno prenositi šinama potencijal sa željezničkog zemljišta na neželjezničko. To
se u prvom redu misli na zemljište hemijske industrije, rafinerije nafte sa skladištima i ostala
zemljišta gdje se nalazi lahko zapaljivi materijal.

U ovakvim slučajevima se odmah iza skretnice, kojom se elektrificirani kolosjek odvaja od

neelektrificiranog kolosjeka, ako ga treba razdvojiti u električnom pogledu, postavljaju
izolovani šinski sastavi koji sprečavaju proticanje povratnih vučnih struja po šinama
neelektrificiranog kolosjeka a time i stvaranje potencijalne razlike između njih i okolnog
zemljišta.

3.2.Povratni vod elektrovučš ne podštaniče

To je električna veza između uzemljenog namotaja transformatora u elektrovučnoj podstanici

25 kV i povratnog voda kontaktne mreže. Povratni vod elektrovučne podstanice može biti
nadzemni ili kablovski. Nadzemni povratni vod elektrovučne podstanice se izvodi sa
bakarnim užetom nazivnog presjeka 150 mm2 , dok se kablovski povratni vod izvodi
2
podzemnim kablom nazivnog presjeka 185 mm i zolacioni nivo kabla je 1000 V. Po
jednoj elektrovučnoj podstanici postavljaju se najmanje dva kabla ili dva nadzemna
provodnika.

6
Uzemljenje uređaja, aparata i ostalih dijelova električnih postrojenja koji su pod naponom,
igra važnu ulogu, jer od njihovog kvalitetnog izvođenja i održavanja zavisi kako bezbjednost
ljudi koji rukuju tim postrojenjima ili se nalaze u njihovoj neposrednoj blizini, tako i
bezbjednostima materijala u njima2.

Osnovni ciljevi uzemljenja kontaktne mreže su:

 obezbjeđenje sigurnosti osoblja koje sa tim uređajima dolazi u dodir;

 zaštita materijala i
 poboljšanje kvaliteta rada pogona.

Sastavni dijelovi uzemljenja su:

 uzemljivač, šine i povratni vod ili posebni uzemljivač, čija je namjena da ostvari vezu
sa zemljom i odvodi struju zemljospoja;
 uzemljivački vodovi, koji spajaju sa uzemljivačem one dijelove postrojenja KM koje
treba uzemljiti.

4.ODRŽAVANJE KONTAKTNE MREŽE

2 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.

7
Održavanju kontaktne mreže se mora posvetiti izuzetna pažnja, kako u periodu planiranja
investicija za elektrifikaciju pruga, pripreme organizacije održavanja, tako i u toku
eksploatacije kontaktne mreže. Sama organizacija održavanja je složen problem i zahtijeva
temeljan i studiozan rad.

4.1. Organižačija održš avanja kontaktne mrežš e

Organizacija održavanja kontaktne mreže zavisi od predviđene tehnologije održavanja.

Uglavnom se na osnovu ovoga može izvršiti podjela održavanja kontaktne mreže na:

 tekuće (plansko) održavanje,

 hitne intervencije i
 investiciono održavanje.

Sama organizacija održavanja mora da bude postavljena tako da se u jednom vučnom regionu
koordinira rad svih ekipa, koje rade na održavanju kontaktne mreže.3

4.2.Tekučć e (planško) održš avanje kontaktne mrežš e

Pod tekućim (planskim) održavanjem kontaktne mreže podrazumjeva se:

 ophodnja i osmatranje kontaktne mreže i

 planiranje radova na bazi osmatranja kontaktne mreže.

5.ENERGETSKA POSTROJENJA
5.1.Značš aj energije

3 Doc. dr. Nedžad Branković, „Infrastruktura željezničkoh saobraćaja – skripta“, Sarajevo 2010.
8
Energija je ključni faktor koji treba da održi ravnotežu na Zemlji i koja treba da omogući
ljudima opstanak i što lagodniji život.Veliki je porast u potražnji za električnom energijom u
svijetu i taj trend će se nastaviti u sljedećih 20 godina.
Današnje potrebe za energijom čovječanstvo uglavnom pokriva sagorijevanjem fosilnih
goriva.U cilju produženja trajanja rezervi fosilnih energenata, tzv. iscrpnih izvora energije,sve
su više u upotrebi obnovljivi izvori energije.

5.2.Klašifikačija energije

Izvori energije u prirodi mogu biti:

1.konvencionalni ili neobnovljivi
2.nekonvencionalni ili obnovljivi4

U konvencionalne izvore energije spadaju:

 Drvo
 ugalj,
 sirova nafta i
 zemni gas (fosilna goriva),
 vodne snage (potencijalna energija vodotoka),
 nuklearna goriva (uran i torij) i
 vrući - topli izvori.
U nekonvencionalne izvore energije spadaju:
 energija vode,
 energija vjetra,
 sunčeva energija,
 energija gravitacionog polja,
 energija biomase,
 energija plime i oseke,
 energija vodenih valova i
 geotermalna energija.

6. ELEKTROVUČNE PODSTANICE

Osnovne elemente za napajanje električnih vozila električnom energijom čine stabilna

postrojenja električne vuče.Njih u prvom redu predstavljaju elektrovučne podstanice i
kontaktna mreža.

4 Doc. Dr. Nedžad Branković “Infrastruktura željezničkog saobraćaja”,Sarajevo 2010.

9
Elektrovučne podstanice su postrojenja koja preuzimaju električnu energiju sa
visokonaponskog energetskog prenosnog sistema elektroprivrede i putem kontaktne mreže je
prenose do elektrovučnih vozila na željeznici.5
Elektrovučna podstanica je elektroenergetsko postrojenje u kojem se naizmjenična struja iz
elektroprivredne mreže transformiše u onu vrstu struje,napona i frekvencije koja se u skladu
sa primjenjenim sistemom električne vuče koristi u električnom vozilu.

6.1. Elektrovučš ne podštaniče jednofažnog šištema 25 kV 50 Hž

To je elektroenergetsko postrojenje u kojem se naizmjenična struja napona 110 kV iz

elektroprivrede transformiše u naizmjeničnu struju napona 25 kV i frekvencije 50 Hz radi
napajanja kontaktne mreže.6
5 Doc.dr. Nedžad Brankovi,“Infrastruktura željezničkog saobraaja“,Sarajevo 2010.
6 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

10
Raspored elektrovučnih podstanica se određuje na osnovu tehnološko-ekonomskih
proračuna,vezanih za sljedeće parametre:
 uzdužni profil pruge
 gustina saobraćaja
 način i mogućnost priključka na mrežu elektroprivrede i eventualni troškovi
investiranja u periodu eksploatacije

6.2.Napojni dalekovodi

Izbor i napajanje elektrovučnih podstanica i njihov priključak na mrežu elektroprivrede zavisi

od sljedećih parametara:
 od mjesta lokacije elektrovučne podstanice a vezano za parametre elektrovučnog
proračuna dotične pruge
 od mjesta mogućeg priključka elektrovučne podstanice na elektroenergetsku mrežu
elektroprivrede

Na željeznicama BiH i u regionu primjenjuju se tri načina priključka elektrovučne podstanice

na elektroenergetska postrojenja elektroprivrede:

1. prvi način tzv. „ULAZ-IZLAZ“, napajanje se vrši preko trofaznog dalekovoda

napona 110 kV,između dva razvodna postrojenja elektroprivrede koji se
napajaju iz posebnih izvora.

11
Elektrovučna podstanica se napaja preko sabirnice na koju su priključena dva trofazna
dalekovoda.Dalekovodi se vode na posebnim stubovima od rasklopnog postrojenja
elektroprivrede do trofaznih sabirnica koje se nalaze u krugu elektrovučne podstanice.Od
trofaznih sabirnica vode se dvije iste faze na elektrovučni transformator 110/25 kV.

Dijelovi polja kroz koja struja prolazi na svom putu do visokonaponske mreže do napojnog
voda kontaktne mreže:
 dalekovodno polje
 trafo polje
 spojno polje
 mjerno polje
 napojni vodovi

2. drugi način napajanja elektrovučne postanice je preko dva trofazna dalekovoda

iz dva različita rasklopna postrojenja elektroprivrede ili iz jednog rasklopnog
postrojenja koje ima najmanje dvostrano napajanje

12
Na dvofazne sabirnice priključeni su elektrovučni transformatori.Od razvodnog postrojenja
elektroprivrede pa do elektrovučne podstanice vode se po pravilu dva dvofazna dalekovoda na
posebnim stubovima.Kada je ovakav način izvođenja teško ostvariv mogu se oba dalekovoda
voditi na istim stubovima,pri čemu se konstrukcijom stubova i rasporedom provodnika mora
obezbijediti maksimalna sigurnost.

3. treći način napajanja elekrovučnih podstanica je neposrednim priključkom na

sabirnicu 110 kV razvodnog postrojenja elektroprivrede koje ima najmanje
dvostrano napajanje.

U slučaju da u razvodnom postrojenju postoje dva sistema sabirnica,elektrovučna podstanica

se priključuje na oba sistema.

13
6.3.Oprema elektorvučš ne podštaniče

Energetski transformator je osnovni elemant elektrovučne podstanice. 7Obično se u

elektrovučnoj podstanici nalaze dva transformatora od kojih je jedan uvijek rezerva.Za
određivanje vrijednosti snage transformatora kombinuju se sljedeća dva principa:
 snaga transformatora je veća od snage koja je potrebna za predviđeni obim saobraćaja
tj. višak snage služi kao rezerva
 posebna jedinica transformatora koja služi kao rezerva

Osnovni sastavni dijelovi transformatora su:

1. jezgro transformatora je izvedeno u obliku dva stuba od visoko legiranog
trnsformatorskog lima debljine 3 mm.
2. namotaji transformator,primarni i sekundarni od elektrolitičkog bakra,izolovani
papirom i namotani koncentrično na oba stuba jezgra
3. kotao transformatora čini postolje na točkovima,omotač od čeličnih rebrastih
limova,poklopac na kojem su smješteni izolatori,konzervator i druga oprema.

Na transformatoru se nalaze i drugi važni elementi i oprema kao što su:

7Doc.dr. Nedžad Branković,”Infrastruktura željezničkog saobraćaja”,Sarajevo 2010.

14
 1. relej
2. kontaktni termometar
3. strujni transformator za zaštitu od proboja na masu
4. sušionik vazduha
5. otovr za ispuštanje i uzimanje uzoraka ulja
6. pokretno postolje na točkovima

Regulacija napona vrši se metodom promjene prenosnog odnosa na primaru iz razloga što
kroz primarni namotaj teče manja struja.U suprotnom veća struja na sekundaru mogla bi da
uzrokuje parcijalna pražnjenja i lukove prilikom prespajanja namota.Ovo se izvodi sa većim
brojem odvojaka na primaru transformatora i sa odgovarajućim pogonom koji omogućava
biranje željenog odvojka vezano prema potrebnoj vidini napona a zavisi od opterećenja.

6.3.1. Dalekovodno polje

Ulazni rastavljač napona 110 kV struje 1250 A služi za povezivanje napojnih dalekovoda sa
sabirnicama 110 kV.Rastavljač ima i nož za uzemljenje a rukovanje može biti ručno i
daljinskim putem motornog pogona.Obično je daljinsko upravljanje za noževe polova,dok je
noć uzemljenja sa ručnim pogonom i blokadom.
Sabirnice su obično izvedene od bakarnog užeta presjeka 150 mm 2 razvučenih između prečki
portala preko izolatorskih lanaca nazivnog napona 110 kV.

6.3.2. Tranšformatorško polje

U transformatorsko polje spadaju:

 dva rastavljača
 prekidač
 dva odvodnika prenapona
 učinski transformator

Postrojenje 25 kV obično je smješteno u zgradi elektrovučne podstanice.Zgrada je obično

podjeljena na red prostorija u koje je smještena oprema za: postrojenje 25 kV,komandna
tabla,ispravljači,akumulatorske baterije i sastavni čvor.
Oprema za postrojenje 25 kV je smještena u posebne ćelije i sastoji se od sljedećih elemenata:
 malouljni jednopolni prekidač 25 kV,630 A,435 MVA

15
  rastavljači 25 kV,630 A
 jednopolni strujni transformator 25 kV,2x300/5/5 A,60 VA
 naponski mjerni transformator 25/0,1 kV
 kućni transformator 25/0.22 kV,4 A,30-50 Kva
 sabirnice sa priključcima za uređaje

U prostoriji za komandovanje smješten je komandni ram na kome je ugrađena komandna

tabla,relej zaštite i signalizacija i mjerna garnitura električne energije te ormar za daljinsko
upravljanje.

6.3.3. Mjerno polje

Mjernu grupu za mjerenje električne energije i vršnog opterećenja u elektrovučnoj podstanici

sačinjavaju:
 brojila aktivne energije
 brojila reaktivne energije
 sumarno brojilo aktivne energije
 sumarno brojilo reaktivne energije
 uređaj za registrovanje opterećenja
 uklopni sat

U novije vrijeme se u praksi koriste takozvana multifunkcijska brojila u kojem su integrisana

sva mjerenja sa mogučnošću daljinskog očitanja8.Obzirom na tarifsku politiku Elektroprivrede
primarna su ona mjerenja za koja se željeznici ispostavljaju mjesečne fakture a to su aktivna
energija,reaktivna energija i vršna snaga.

Uzemljenje elektrovučne podstanice izvedeno je obično kao spoljno u obliku mrežastog

uzemljivača od bakarnog užeta 70 mm2. Sve noseće konstrukcije visokog napona priključeni
su na uzemljivačku mrežu.Uzemljivačka mreža je preko uzemljivača i povratnog voda EVP-a
spojena za šinu povratni vod kontaktne mreže.
Postrojenje za sekcionisanje je rasklopno energetsko postrojenje koje služi za električno
razdvajanje i spajanje pojedinih sekcija kontaktne mreže monofaznog sistema 25 kV 50 Hz.
Postrojenje za sekcionisanje se obično izvodi kao zidani objekat u koji se smješta rasklopna
oprema.

8 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

16
6.4. Elektroenergetški šištem ZŽ elježniča Bošne i Herčegovine

Prema Ugovoru Elektroprivrede i Željeznice mjesto i isporuke električne energije su

elektrovučne podstanice 110/25 kV na nominalnom naponu 110 kV.One su locirane uz prugu i
posjednute su stručnim ljudima željeznica.U Bosni i Hercegovini ima 14 elektrovučnih
podstanica i to

Čapljina – Bosanski Šamac – 8 EVP

17
Doboj – Bosanski Novi – 4 EVP
Bosanski Novi –Martin Brod – 2 EVP

7.ZAŠTITA RADNIKA KOJI RADE NA IZGRADNJI,REKONSTRUKCIJI I

ODRŽAVANJU KONTAKTNE MREŽE I ENERGETSKIH POSTROJENJA

7.1. Ižvori opašnošti

S obzirom da kontaktna mreža i elektroenergetska postrojenja vuče čine kompleks uređaja i

postrojenja visokog napona locirana duž pruge i pružnih postrojenja,ona za radnike koji rade
18
na njihovom održavanju i izgradnji novih i rekonstrukciji postojećih predstavljaju potencijalni
izvor opasnosti.
Izvori opasnosti mogu da budu:
 od mehaničkih uticaja
 od atmosferskih uticaja
 od elektromagnetnih i elektrostatičkih uticaja
 od galvanskih uticaja.
Izraziti izvori opasnosti su:
 noseće konstrukcije
 oprema za vješanje kontaktnog voda
 kontaktni vod
 obilazni i napojni vod.

7.2. Ižvori opašnošti od mehaničš kih utičaja

7.2.1. Nošečć e konštrukčije kao ižvori opašnošti

Noseće konstrukcije su raspoređene duž pruge i u stanicama na odstojanju od ose kolosjeka

od 2,2 m do 3 m.Visina iznadi GIŠ-a je od 7,5 do 10 m,a kod gipkih portala lančastog
kontaktnog voda i do 20 m.9
Rad radnika na nosećim konstrukcijama obavlja se na visinama većim od 5 m,u većini
slučajeva na samoj nosećoj konstrukciji,a rjeđe korištenjem šinskog vozila sa platformom ili
drugog pomoćnog sredstva.
Rad se obavlja sa slobodnim položajem ruku radnika,bilo pri montaži pričvrsnika
konzole,kompleta konzole,opreme za vješanje obilaznog i napojnog voda,pričvršćenja prećke
krutih portala,užadi gipkog portala,rastavljača i dr.
Sama radna operacija postavljanja noseće konstrukcije u otvor temelja može da bude izvor
opasnosti.Mala nesmotrenost radnika pri vezivanju konstrukcije o uže dizalice ili pri
prihvatanju konstrukcije i vođenju iste do otvora temelja,može da bude uzročnik i teže
povrede radnika.

7.2.2. Oprema ža vješš anje kontaktnog voda kao ižvor opašnošti

9 Doc.dr. Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

19
Oprema za vješanje je sklop pogodno izabranih elemenata,koja se pričvršćuje na noseću
konstrukciju ili na svod tunela.Ovaj sklop se,u zavisnosti od primjenjene tehnologije
montaže,na mjesto pričvršćenja podiže sa zemlje pomoću koturače ili se montaža obavlja
korištenjem platforme radnog vozila.
Lančanica i poprečna ušad gipkih portala služe za nošenje kontaktnog voda,kao i ostale
opreme u stanicama.I ona može da bude izvor opasnosti,kako pri montaži,kod izgradnje nove
kontaktne mreže,tako i pri redovnom održavanju u eksploataciji,s obzirom da su užad
raspoređena na visini od 6 do 20 m,pri čemu se često rad odvija tako da radnik stoji na užetu i
rukama obavlja radne operacije.

7.2.3. Kontaktni vod kao ižvor opašnošti

Kontaktni vod je ovješen u tačkama vješanja na visini od 5,02 do 6,9 m,pri čemu je kontaktni
vod raspoređen,kod pruge u pravcu naizmjenično kao i od stuba,dok kod pruge u krivini na
vanjsku stranu krivine.
Pri radu na kontaktnom vodu mogući izvori opasnosti su:otpuštanje zategnutog kontaktnog
voda na vanjsku ili unutrašnju stranu krivine;otpuštanje kontaktnog voda pri zatezanju u
tačkama zatezanja,kidanje kontaktnog voda ili dijelova kontaktnog voda,pad elemenata za
pričvršćavanje kontaktnog voda,kidanje uređaja za automatsko zatezanje kontaktnog voda i
dr.Na kontaktnom vodu istovremeno radi ekipa radnika.Rad se odvija u zavisnosti od radnih
operacija:sa platforme radnog voza ili korištenjem pokretnih ljestvi kod montaže vješaljki i
strujnih veza.

20
7.2.4. Obilažni i napojni vod kao ižvor opašnošti

Montiraju se preko potpornog ili na viseći izolator,koji se vješa na prećku portala ili na noseći
stub obilaznog voda,na visini od preko 10 m.Pri radu na montaži ili kod redovnog održavanja
radnik se nalazi na toj visini u stojećem položaju sa nogama na prećki portala.Sam položaj
radnika i rad na visini su izvor opasnosti.10

7.2.5.Užemljenje i povratni vod kao ižvor opašnošti

S obzirom da su zemljovodna užad kao i elementi povratnog voda vezani za prugu i

kolosiječni trak,rad radnika koji rade na održavanju ovih elemenata je povezan sa nizom
opasnosti,npr.;
1. nalijetanje voza
2. izbacivanje predmeta iz voza
3. udar elemenata tucaničkog zastora i dr.

Uzemljenje uređaja, aparata i ostalih dijelova električnih postrojenja koji su pod naponom,
igra važnu ulogu, jer od njihovog kvalitetnog izvođenja i održavanja zavisi kako bezbjednost
ljudi koji rukuju tim postrojenjima ili se nalaze u njihovoj neposrednoj blizini, tako i
bezbjednostima materijala u njima11.

Elektrificirane pruge mogu biti i sa neizolovanim šinama u dva slučaja i to:

 na pruzi gdje se ne registruje zauzetost kolosjeka,

 na pruzi gdje se zauzetost kolosjeka registruje putem brojača osovina.

Na kolosjecima bez ikakvih uređaja za kontrolu zauzetosti obje šine se primjenjuju kao
povratni vod vučne struje na kontaktnoj mreži12.

10 Doc.dr.Nedžad Branković,“Infrastruktura željezničkog saobraćaja“,Sarajevo 2010.

11 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.
12 Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.
21
7.2.6. Mjere žašš tite radnika

Osnovni oblik zaštite radnika pri radovima vezanim za dodirivanje dijelova isključenog
kontaktnog voda jeste uzemljenje isključenog kontaktnog voda.
Uzemljenje se izvodi motkom za uzemljenje pri čemu se postiže zaštita radnika od
eventualnog dolaska pod uticaj indukovanog napona u isključenom vodu od
elektromagnetnog i elektrostatičkog uticaja.
Na prugama elektrificiranim monofaznim sistemom električne vuče 25 kV 50 Hz potpunu
zaštitu pruža uzemljenje motkom za uzemljenje u dvjema tačkama neposredno blizu mjesta
rada radnika na kontaktnom mreži.Ovako postavljenje motke za uzemljenje štite radnike od
slučajnog dolaska pod opasan napon i isključuju mogućnost pojave napona u dijelu između
dvije motke za uzemljenje.

7.2.7.Sredštva žašš tite pri radu na kontaktnoj mrežš i

Zakonom o zaštiti na radu predviđena su radna mjesta,uslovi i način na koji se moraju

koristitisredstva za zaštitu radnika pri obavljanju nadređenih dužnosti i te odredbe su
obavezujuće.
Općenito sredstva lične zaštite na radu moraju da zadovolje sljedee uslove:

22
 1. Da radnika u cjelini uspješno zaštiti od određene štetnosti ili da zaštiti dio
njegovog tijela za koji je sredstvo zaštite namjenjeno,odnosno da štetnost
svede na dozvoljenu mjeru;
2. Da bude tako konstruisano i proizvedeno da radniku ne pričinjava
nedozvoljene dodatne napore pri upotrebi ili otežava njegov normalan rad;
3. Da po kvalitetu i dužini trajanja odgovara uslovima koje je proizvođać dao uz
njegovu isporuku.
U djelatnosti proizvodnje održavanjai servisiranja elektroenergetskih postrojenja i postrojenja
kontaktne mreže definisana su kao obavezna sljedeća sredstva lične zaštite:
1. Zaštitni šljem
2. Zaštitne gumene rukavice za električare
3. Zaštitne elektroizolacione čizme
4. Sredstva za ličnu zaštitu tijela
5. Sredstva za zaštitu od pada sa visine
6. Motka za uzemljenje

7.2.8. Motka ža užemljenje

Motka za uzemljenje može se sa sigurnošću smatrati zaštitnim sredstvom primarne zaštite

pored ugrađene opreme u postrojenjima koja u tu svrhu služi i isključenog napona u
kontaktnim vodovima.
Tehničkim uslovima propisano je da je motka za uzemljenje stabilnih postrojenja električne
vuče zaštitno sredstvo koje zajedno sa svojim priborom služi za obezbjeđenje radnika i
garantuje njihov bezbjedan rad pri radovima na održavanju kontaktne mreže i energetskih
postrojenja električne vuče,kao i pri drugim radovima koji se obavljaju u blizini kontaktne
mreže.

Motku za uzemljenje čine sljedeći elementi:

1. stezna glava
2. tijelo motke
3. uže za uzemljenje i izjednačavanje potencijala
4. stezaljke za šine
5. signalna zastavica

23
 8.ZAKLJUČAK

Kako bi se osiguralo i obezbijedilo redovno odvijanje željezničkog saobraćaja po

građevinskoj infrastrukturi potreban je niz postrojenja,uređaja i opreme koji se ugrađuju na i
oko željezničke pruge.

Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju električne energije.

Elektrovučne podstanice raspoređene su duž elektrificiranih pruga. Napajaju se električnom
energijom iz elektroprivredne mreže preko napojnih dalekovoda.
Kako bi se osiguralo i obezbijedilo redovno odvijanje željezničkog saobraćaja po
građevinskoj infrastrukturi potreban je niz postrojenja,uređaja i opremekoji se ugrađuju na i
oko željezničke pruge. Elektrovučna podstanica (EVP) jeste postrojenje za transformaciju
električne energije.

Transformacija električne energije obuhvata pretvaranje trofaznog napona elektroprivredne mreže

u odgovarajući naponski sistem elektrificirane pruge. Kod svih sistema napon se snižava pomoću

24
transformatora. Elektrovučne podstanice napajaju sisteme za napajanje vozila preko napojnih
vodova.

Sve ovo obuhvaćeno je u seminarskom radu koji daje jasan i slikovit prikaz dešavanja na i
oko pruge prilikom kretanja željezničke kompozicije. Ovo jeste jedna opširna tema koja je
ukratko i eksplicitno objašnjena u ovom seminarskom radu, nadamo se da ste uspjeli shvatiti
važnost kontaktne mreže i elektroenergetskih postrojenja za sami željeznički saobraćaj.

9.LITERATURA

1. Doc. dr. Nedžad Branković, „Infrastruktura željezničkoh saobraćaja – skripta“,

Sarajevo 2010.

2. „Kontaktna mreža monofaznog sistem 25 kV-50Hz“, Beograd 1971.

3. Živko Štaka, „Kontaktna mreža – četvrto izdanje“, Sarajevo 1987.

4. Vojislav S. Matić, „Kontaktna mreža“, Beograd 1982.

25