Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

TƏLİMDƏ şƏxSİYYƏTYÖNÜMLÜ MÜHİTİN

YARADILMASI

Aygün Cavadova,
Nərimanov rayonu, 82 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi

Açar sözlər: təlim nəticələri, şəxsiyyətyönümlü təlim, multimedia vasitələri, kom-

püter texnologiyaları.
Ключевые слова: результаты обучения, обучение, направленное на личность,
средства мультимедии, компьютерные технологии.
Key words: the result of the teaching, process for each person, the ways of multi-
mediya, the computer technology.

Müstəqillik illərində təhsilin inkişa- mahiyyətini dərk etməli, humanist və de-

fına xüsusi diqqət yetirilir, proqram və
dərsliklərdə ciddi keyfiyyət dəyişikliyi yara-
dılır, dünya təhsilinə inteqrasiya ön plana
çəkilir. Bu gün uğurla və yaradıcılıqla
davam etdirilən kurikulum islahatları özü-
nün ilk uğurlu nəticələrini verməkdədir,
çünki dövlət tərəfindən təsdiq olunan Milli
Kurikulumda ümumi təhsilin hər bir
səviyyəsinin məqsədləri, ayrı-ayrı fənlərə
verilən tələblər konkret müəyyən olunmuş-
dur. Bu təhsil sənədlərində əsas
prinsiplərdən biri də nəticəyönümlülük pro-
sesidir. Bunun əsas mənası odur ki, yeni
yanaşmaya görə təlim nəticələri fənlərə görə
deyil, əksinə, fənlər təlim nəticələrinə görə
təyin olunur. Yəni tədris olunan fənlər
əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş təlim
nəticələrinin reallaşdırılması üçün bir vasitə
rolunu oynayır.
Nəticələrin uğurlu olması hər bir
müəllimdən və məktəb rəhbərinin işə
münasibətindən çox asılıdır. Belə ki, təhsildə
islahatyönümlü işlərin aparıldığı mərhələdə
müəllimdən daha çox öyrənmək tələb olu-
nur. Müasir müəllim yeni təhsil sistemində
özünün şəxsiyyətyönümlü fəaliyyətinin
mokratik təlim mühitinin yaradılmasına
çalışmalı, cəmiyyətin, dövlətin, şagirdlərin
ən çox etibar etdiyi bir insana çevrilməlidir.
Milli Kurikulumda şagirdin bir
şəxsiyyət kimi formalaşması üçün lazım
olan təlim şəraitinin yaradılması əsas məsələ
kimi çıxış edir. Şagirdi müstəqil həyata tam
sərbəst düşünən, fəaliyyət göstərən
şəxsiyyət kimi hazırlamaq zamanın əsas
tələbi olduğu kimi, müəllimin də əsas
vəzifələrindən biridir. Müasir psixoloqlar
şəxsiyyətin psixoloji xarakteristikasını
müəyyənləşdirərkən təsdiq etmişlər ki,
şəxsiyyət öz fəallığını fəaliyyətdə olduqda
və ətraf aləmlə qarşılıqlı əlaqədə olduğu
prosesdə hiss edir. Fəaliyyət mənbəyi onun
tələbatlarıdır. İnsanın tələbatları isə tərbiyə
prosesində formalaşır və o ictimai xarakter
daşıyır. Bunları müəllim əvvəldən nəzərə
almalı və hər an şagirdlərə də xatırlatmalıdır.
Həyatda səmərəli fəaliyyət göstərmək üçün
şagirdə lazım olan bütün bacarıqları forma-
laşdırmaq və inkişaf etdirmək təlim
prosesində aparıcı istiqamət olmalıdır.
Şagirdin idraki, hissi və psixomotor bacarıq-
larını lazım olan istiqamətdə və səviyyədə

110

inkişaf etdirmək məqsədi ilə humanist və
demokratik təlim mühitini yaratmaq mühüm
əhəmiyyət daşıyır.
İndiyə qədər məktəbdə aparılan
təlim, əsasən, şagirdlərin bilik səviyyəsinin
və sadə idrak bacarıqlarının inkişafına
yönəldiyindən indiki və gələcək tələblərə
cavab vermirdi. Çünki müasir dövrdə
şagirddə biliklərlə bərabər, qlobal düşün-
cənin formalaşdırılması tələb olunur.
İnkişaf edən və dəyişən cəmiyyətdə zamanın
tələbinə uyğunlaşmaq vacib və zəruridir. Bu
uyğunlaşma, öncə cəmiyyətin əsasını təşkil
edən məktəbdən başlamalıdır. Hazırda
dərsini yalnız dərslik və sinif otağı ilə
məhdudlaşdıran müəllim şagirdləri cəmiy-
yətdəki yenilik və inkişafdan saxlamış olur.
Hansı ki bu gün öyrənmə tək kitablarla
deyil, həm də mümkün olan digər resursla-
rın vasitəsi ilə aparılmalıdır.
İnformasiya-Kommunikasiya Texno-
logiyaları (İKT) təlim, tədris və təhsilin
idarəçiliyi üçün mühüm vasitə kimi nəzərdə
tutulur. Kurikulum islahatlarının geniş vüsət
aldığı bir zamanda şəxsiyyətyönümlü
təlimin təşkilində İKT-dən istifadə daha
aktual olmalıdır.
Şəxsiyyətyönümlü təlimdə diqqət
mərkəzində məhz öyrənənin olduğunu bili-
rik. Öyrənənin necə öyrənməsi isə həm onun
özündən, həm də onu öyrədəndən asılıdır.
Bugünkü interaktiv dərsdə şagird araşdırma-
ya cəlb edilməli, onun özü araşdıra-araşdıra
öyrənməlidir. Bu prosesdə müəllimin rolu
əvəzsizdir. Belə ki, müəllimin qurduğu dərs
müasir standartlara cavab verdiyi halda,
şagird mütləq araşdırmaya cəlb olunacaq.
Təbii ki, araşdırma aparan, öyrənən də yal-
nız kitab və əyaniliklə kifayətlənməməli,
qeyd etdiyimiz kimi internet resurslarından
da istifadə etməlidir. İnternetdən məlumat
“Azərbaycan məktəbi” 2016/6
topladan müəllimin şagirdləri özü öz
fəaliyyətini istiqamətləndirir və müstəqil
olurlar. Onlar hansı mənbələrdən istifadə
etməyi və hansı əlaqələri qurmağı özləri
seçir. Müəllimlərin müəyyən etdiyi
parametrlərdən asılı olaraq şagirdlər öz
mövzularına və apardıqları araşdırmalara
nəzarəti tam şəkildə öz əllərində saxlaya
bilir.
Kompüter proqramları şagirdlər
üçün çeşidli seçimlər təmin etmək məqsədilə
mətnləri, təsvirləri, səsləri və hərəkətləri
birləşdirə bilər. Multimedia proqramları da
yalnız sinifdə istifadə olunan resurs rolunu
oynamayacaq, həm də şagirdlərin işinin
zənginləşdirilməsinə və müxtəlifliyinə öz
töhfəsini verəcək.
Kompüterlər fəal xarakterli işlərdə -
məlumatların və resursların toplanılması,
həmkarlarla söhbət, çətin məsələnin həlli və
ya mühakiməyürütmə prosesində şagirdləri-
mizin köməyinə gələcək. Məsələn, e-poçt
vasitəsilə onlayn söhbət etmək fəal
əməliyyatdır və bu növ müzakirələr, adətən,
sürətli mühakimə yürütməyi tələb edir.
Bunlar şagirdə ideyalar haqqında düşünmək
və öz anlayışlarımızı yoxlamaq imkanı verir.
Texnologiyaların təlim prosesində
tətbiq olunması müştərək öyrənmə prosesini
və şagirdlər arasında əməkdaşlığı inkişaf
etdirir və onun bir şəxsiyyət kimi formalaş-
masında mühüm rol oynayır. Şagirdlərə
söhbət etmək icazəsi verilən zaman onların
əksəriyyəti öz işləri haqqında danışır və öz
strategiyalarını bir-biri ilə paylaşır. Sinif
fəaliyyətlərinin strukturu elə tərtib olunub
ki, burada kompüterlər öyrənənlərin
ünsiyyət saxlamaq və öz düşüncələrini baş-
qaları ilə paylaşmaq arzusuna uyğun olaraq
onlar arasında əməkdaşlığı dəstəkləyir.
Multimedia vasitələrindən istifadə
111
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
olunması əyaniliyi gücləndirir, informasiya-
nın məntiqi və obrazlı mənimsənilməsi üsul-
larını birləşdirir ki, bu da təlim prosesini
fəallaşdırır. Multimedia texnologiyalarının
interaktivliyi şəxsiyyətyönümlü təlim
modellərini gerçəkləşdirmək üçün geniş
imkanlar verir.
İKT-dən istifadə edilən siniflərdə
şagirdlərin məlumat toplamaq, həmkarları
ilə məsləhətləşmək və əldə etdikləri
nəticələri təqdim etmək üçün daha güclü
vasitələri vardır. Şagirdlərin öz müəllim-
lərindən asılılığı azaldıqca və onların öz
təşəbbüskarlığı artdıqca şagirdlərin müstə-
qilliyi və özünəinam hissi də artır. Texno-
logiya şagirdlərə məlumatları idarə etmək
imkanı verir ki, bu da həm şagirdlərin anla-
ma qabiliyyətini sürətləndirir, həm də onla-
rın daha yüksəksəviyyəli mühakimə bacarıq-
larından istifadəyə keçməsini təmin edir.
Şagirdlər həqiqi həyatla bağlı olan
məlumatları topladıqca, əldə etdikləri nəti-
cələri məktəbdən xaricdə olan öyrənənlərlə
paylaşdıqca və bu nəticələri dərc etdikcə
onların bu prosesdə rolu genişlənir. Onlar
başqalarının əməyinin məhsullarını araşdı-
ran şəxsdən öz şəxsi fəaliyyətini tərtib edən,
müəlliflik edən, materialları təchiz edən və
dərc edən şəxsə çevrilir.
Kompüter texnologiyasının dəyəri
ondadır ki, bu təlim vəsaiti şagirdlərə
öyrənmə prosesində "2x4 öyrənmə üsulu-
nun", yəni kitabın iki üz qabığının arasında-
kı materialla və sinif otağının dörd divarı ilə
məhdudlaşan öyrənmə üsulunun hüdudlarını
aşmaq imkanı verir. Real həyat tapşırığını
öyrənməyə və yenidən hasil etməyə şərait
yaradan proqramlar vasitəsilə şagirdlər
112
məlumat toplaya və kitabların dəstək-
ləmədiyi üsullarla öz təlimlərini davam
etdirə bilər. Bu da onların bir şəxsiyyət kimi
yetişməsində mühüm rol oynadığını göstərir.
Son olaraq onu vurğulamaq istərdim
ki, kurikulum islahatının geniş vüsət aldığı
bir zamanda şəxsiyyətyönümlü təlimin
təşkilində İKT-dən istifadə daha keyfiyyətli
təhsil, keyfiyyətli şagird, keyfiyyətli təlim
nəticələrini əldə etməyə imkan verir.
Rəyçi: prof. H.Əhmədov
İstifadə edilmiş ədəbiyyat
1. Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılma-
sı üzrə Dövlət Proqramı (2008-2012-ci illər
üçün). http//e-qanun.az.
2. Ağayev Ə. Yeni təlim metod və texno-
logiyalarının nəzəri və praktik məsələləri.
//ARTPİ-nin “Elmi əsərlər”i. Bakı, 2005.
3. Vəliyeva K. Kompüter dilçiliyinin müa-
sir istiqamətləri. // İnformasiya cəmiyyəti
problemləri. Elmi-metodik jurnal. 2016,
№2.
А.Джавадова
Cоздание среды личности
в обучении
Резюме
В статье говорится о роли ИКТ в
образовании и развитии личности.
A.Javadova
Creating personality environment
in training
Summary
This story is about the creative struc-
ture and abont the working process for
everybody personality.