PREDMET IZUCAVANJA SOCIJALNE MEDICINE

Socijalna medicina smatra se granom preventivne medicine. Prati zdravstvenu zastitu,

njeno finansiranje i funkcionisanje.
Prilazi zdravlju kao i bolesti kompleksno ali se kao nauka koncentrise na socijalne
faktore.
Izucava metode na unapredjenju zdravlja..
Sluzi svim granama medicine u ostvarenju zdravstvene zastite.
Bavi se izucavanjem sistema obrazovanja i usavrsavanja zdravstvenih radnika.
Bavi se mjerenjem zdravlja i izucavanjem bolesti.
Zadatak joj je koje grupacije stanovnistva zahtjevaju posebne mjere zastite i kako takva
zastita treba da se obezbjedjuje.
Povezana je sa drugim naucnim granama:
- socijoloskim,
- demografskim
- ekonomskim naukama,
- medicinskom etikom i pravnim naukama

Jedinica posmatranja u socijalnoj medicini je stanovnistvo u cjelini.

Prema SZO stanovnistvo je podjeljeno prema polu i starosti.
Prema starosti na :
- odojcad (do 1god)
- mala djeca (1-3)
- predskolski uzrast (4-6)
- skolski uzrast (7-14)
- stanovnistvo u radnom periodu (15-64)
- staro stanovnistvo (preko 65god.)
- zene u fertilnom periodu ( 15- 49)

DEFINICIJA SOCIJALNE MEDICINE

Socijalna medicina je nauka koja se bavi ispitivanjem medjusobnog uticaja socijalnih
odnosa i patoloskih pojava u narodu i pronalazenjem mjera socijalnog karaktera za
unapredjenje narodnog zdravlja.
TEORIJSKI KONCEPT ZDRAVLJA I FAKTORI KOJI UTICU NA ZDRAVLJE

Definicija zdravlja
Zdravlje je odsustvo bolesti.
U ustavu SZO zdravlje je definisano kao potpuno fizicko, psihicko i socijalno
blagostanje, a ne samo odsustvo bolesti i onesposobljenosti.

Faktori koji uticu na zdravlje

U proucavanju zdravlja i bolesti postoje 2 opsta pristupa:
PRVI: " Model trougla"
DRUGI: " Model dijamanta"

ZDRAVLJE KAO EKONOMSKA KATEGORIJA

Zdravlje predstavlja bitnu komponentu za razvoj povrede i drustva uopste. Samo zdrav
covjek predstavlja ekonomsku, reproduktivnu i odbrabmenu snagu zajednice.
Drustvo ulaze u pojedinca do 19god, a to ulaganje covjek vraca svojim radnim
angazovanjem do 40god. Dalji rad do 65god. Predstavlja stvaranje tzv.viska vrijednosti.
Svako sracenje radnog vijeka zbog smrti ili invalidnosti predstavlja cist gubitak za
zajednicu.
Prevencija bolesti se stavlja u prvi plan. Time se jaca ekonomki potencijal drustva. Takvo
drustvo moze da izdvaja veca sredstva za zdravstvenu zastitu svojih clanova.

ZDRAVSTVENA ZASTITA
- predstavlja organizovanu i sveukupnu djelatnost na ocuvanju i unapredjenju zdravlja i
stanovnistva, na sprecavanju, suzbijanju i ranom otkrivanju bolesti, povreda i drugih
poremecaja zdravlja kao i na blagovremenom lijecenju i rehabilitaciji.

MJESTO OSTVARIVANJA ZDRAVSTVENE ZASTITE

Zdravstvena zastita prvenstveno se ostvaruje tamo gdje ljudi zive i rade, a zdravstvena
sluzba ima posebnu ulogu i znacaj sto se kroz nju ostvaruje profesionalni medicinski rad
zdravstvenih ustanova i zdravstvenih radnika.
MJERE ZDRAVSTVENE ZASTITE

*Unapredjenje zdravlja
(u ovu granu aktivnosti spadaju)
- zdravstveno vaspitanje
- Obezbjedjenje zdrave hrane
- Obezbjednje higijenskih uslova za stanovanje
- Zdrava voda za pice
- Distribuciju otpadnih materija
- Ocuvanje zdrave zivotne sredine
- Stvaranje uslova za fizicku aktivnost

*Sprecavanje i suzbijanje bolesti tj.prevencija bolesti ostvaruju se kroz aktivnosti:

- Uklanjanje uzroka bolesti i povreda
- Uklanjanje rizika obolijevanja ili povredjivanja
- Podizanje odbrambene sposobnosti covjeka
- Kombinovanje aktivosti

-a ostvaruju se u mjerama kao sto su:

- Imunizacija
- Licna higijena
- Dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija
- Zastita od profesionalnih bolesti
- Zastita od kancerogenih materija, alerogena i dr.
(Ovo spada u PRIMARNE prevencije)

RANO OTKRIVANJE BOLESTI

Cilj ranog otkrivanja bolesti je pronalazenje potencijalno oboljelih u sto ranijoj fazi koja
je u pravilu asimtomatska, a koja je podlozna terapijskim procedurama.
Osnovne metode su:
Skrinig - aktivno trazenje
Preventivni pregledi – sistematski pregled
(Ovo spada u SEKUNDRNE prevencije)
BLAGOVREMENO I AKTIVNO LIJECENJE
-podrazumijeva primjenu dostignuca savremene medicine kako bi se prekinuo proces
bolesti i sprijecile komplikacije.

REHABILITACIJA
Sprecavanje zivotne i radne sposobnosti do kojih bi mogao da dovede tok bolesti,
odnosno povrede. Cilj je da oboljela ili povrijedjena osoba nadje svoje mjesto u drustvu.
(Ovo spada u TERCIJARNE prevencije)

Rehabilitacija oboljelih pripada:

Medicinska rehabilitacija - Medicinskim metodama obradjuju se posljedice povrede ili
bolesti
Psihicka rehabilitacija -Vracanje povjerenja u sebe
Profesionalna, socijalna i radna rehabilitacija- koja osposobljava povrijedjene i
oboljele za profesiju.

METODOLOGIJA NA ZASTITI ZDRAVLJA

Proces ostvarivanja zdravstvene zastite se odvija u 3 nivoa:
- Primarna zdravstvena zastita
- Sekundarni nivo
- Tercijalni nivo
U zakonu o zdravstvenoj zastiti je jasno definisano sta je zdravstvena zastita, gdje se ona
ostvaruje i ko pruza zdravstven zastitu.
U zakonu o zdravstvenoj zastiti RS iz 2009 zdravstvene ustanove su:
- ambulante porodicne medicine
- stomatoloskih ambulanti
- doma zdravlja (PRIMARNA ZDR.ZASTITA)
- apoteke
- specjalisticka ambulanta
- specijalisticki centar
- bolnica (SEKUNDARNA ZDR.ZASTITA)
- zavod
_______________________________________________________________________
- institut za javno zdravstvo
- dom za zdravstvenu njegu
- laboratorija (TERCIJARNA ZDR.ZASTITA)
- banka bioloskog materijala
AMBULANTA PORODICNE MEDICINE
Zdravstvena ustanova koja pruza primarni nivo zdravstvene zastite, a vise ambulanti
porodicne medicine sa najvise 10 timova se moze udruziti u grupnu praxu.

DOM ZDRAVLJA
Zdravstvena ustanova koja se osniva za potrebe 1 ili vise opstina.
Obavlja poslove imunizacije, higijensko- epidemioloske, laboratorijske i poslove
dijagnostike.
Organizuje hitnu medicinsku pomoc i hitni sanitetski prevoz , preventivu i djeciju
stomatologiju, centar za fizikalnu rehabilitaciju.
Organizuje specijalisticke konsultacije iz pedijatrije i ginekologije.

APOTEKA
Zdravstvena ustanova
Obezbjedjuju snabdijevanje gradjana lijekovima i medicinskim sredstvima.
Daju upute za njihovu pravilnu upotrebu.
Izradjuju magistralne i galenske preparate.

BOLNICA
Zdravstvena ustanova 1, 2, 3, ili 4 nivoa koja obavlja specijalisticko, konsltivno i
bolnicko lijecenje svih populacionih i nozoloskih grupa.

ZAVOD
Osniva se za odredjenu populacionu ili nozolosku grupu.
Proucava stanje zdravlja u oblasti za koju je osnovan.
Daje strucno metodoloska upustva drugim zdravstvenim ustanovama iz okvira svog
djelokruga rada.
- zavod za medicinu rada i sporta
- zavod za sudsku medicinu
- zavod za forenzicku psihijatriju
- zavod za ortopediju, fizikalnu medicinu i rehabilitaciju
- zavod za stomatologiju
Zavod za medicinu rada i sporta
Obavlja djelatnost u oblasti medicine rada i sporta, koja obuhvata zastitu i ocuvanje
zdravlja radnika i sportista u sigurnoj i zdravoj radnoj i sportskoj sredini.

Zavod za sudsku medicinu

Obavlja djelatnost u oblasti sudske medicine, odnosno sudsko- medicinske dijagnostike i
ekspetize na osnovu obdukcije umrlog za potrebe suda medicinskog fakulteta drugih lica.
Obuhvata najmanje sudsko- medicinsku i hemijsko- teksikolosku djelatnost, provjeru
uspjesnosti operativnih i drugih postupaka i sredstava lijecenja, kao i provjeru ispranosti
postavljene dijagnoze.

Zavod za forenzicku psihijatriju

Obavlja djelatnost u oblasti forenzicke psihijatrije i obavlja:
* medicinske i tehnicke usluge kao sto su:
- dijagnostika
- lijecenje
- analiza
- hitne intervencije i dr.
* forenzicko- psihijatrijske ekspertize
* izvrsenje obavezne mjere psihijatrijskog lijecenja i cuvanja u ustanovi zatvorenog tipa
* edukaciju i obuku zdravstvenih radnika iz oblasti forenzicke psihijatrije

Zavod za ortopediju, fizikalnu medicinu i rehabilitaciju

Obavlja djelatnost iz oblasti ortopedije, fizikalne medicine i rehabilitacije.
Prati, proucava, ispituje metode, predlaze i primjenjuje mjere ranog otkrivanja, lijecenja i
rehabilitacije tjelesnih oboljenja, ostecenja, i funkcionalnih ogranicenja, a u cilju
smanjenja ili sprijecavanja onesposobljenosti.

Zavod za stomatologiju
Obavlja djelatnost iz oblasti stomatoloske zdravstvene zastite koja obuhvata preventivne,
dijagnosticke, terapijske i zdravstvene usluge. Moze obavljati specijalisticko-
konsultativnu djelatnost iz oblasti stomatologije i edukaciju zdravstvenih radnika iz
oblasti stomatologije.
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVSTVO
Zdravstvena ustanova koja obavlja socio- medicinski, higijensko- ekoloski, epidemoloske
i mikrobiloske zdravstvene djelatnosti.

ZAKONODAVSTVO U ZDRAVSTVU
- zakon o zdravstvenoj zastiti
- zakon o zdravstvenom osiguranju
Zakon o zdravstvenoj zastiti definise pojam zdravstvene zastite i sistem zdravstva.
Pod "sistemom zdravstva" se podrazumijeva profesionalan medicinski rad zdravstvenih
ustanova i zdravstvenih radinka.

FINANSIRANJE ZDRAVSTVENE ZASTITE

4 osnovna finansiranja zdravstvene zastite:
- drzavni budzet
- zdravstveno osiguranje
- privatni izvori sredstava
- inostrana pomoc

ZDRAVSTVENI RADNICI
Obrazovanje zdravstvenih radnika regulisano je zakonskim propisima iz oblasti
obrazovanja, a staz i specijalizacija su regulisani zdravstvenim zakonodavstvom.
Zdravstveni radnici su lica sa stecenim strucnim srednjim i visokim obrazovanjem
Medicinske struke.
Zdravstveni saradnici su lica sa stecenim srednjim i visokim obrazovanjem druge struke
koja daje podrsku radnicima u rjesavanju zdravstvenih problema (psiholozi, pedagozi,
logopedi, defektori, biohemicari, informaticara)
Pored zdravstvenih radnika i saradnika imamo i radnike zaposlene u zdravstvu a to su lica
sa stecenim srednjim, visim i visokim obrazovanjem druge struke kao sto su: cistacice,
pravnici, ekonomisti.
ZDRAVSTVENO OSIGURANJE
U Nasoj zemlji ima slican razvojni put kao u razvijenim zemljama.
Prije vise od 80 godina uvedeno je obavezno osiguranje zaposlenih sa veoma malim
obuhvatom da bi se kasnije prosirilo na cjelokupno sanovistvo.
Zakon o zdravstvenom osiguranju donosi ministarstvo, a njime se propisuje pravo i nacin
ostvarenja prava, obaveze i nacin placanja doprinosa, nacelo organizacije i poslovanja.

Osnovni izvori prihoda Fondova zdravstvenog osiguranja su:

- doprinosi koji placaju osiguranici i poslodavci
- poreske i carinske olaksice
- posebni porezi
- licno ucesce osiguranika u djelu troskova (participacija)

MEDJUNARODNA ZDRAVSTVENA SARADNJA

Prvoj skupstini SZO je prisustvovalo 55 Zemalja. Danas ta oragnizacija broji 195
clanova.
Organizacija je podjeljena u 6 regionalnih centara sa glavnim sjedistem u Zenevi.
Mi pripadamo Evropskom regionu sa sjedistem u Kopenhagenu.

Oblici medjunarodne saradnje su grupisani u 5 grupa:

1. Svjetska zdravstvena organizacija
2. Medjunarodni Crveni Krst
3. Profesionalna udruzenja
4. Ugovori izmedju pojedinih Zemalja
5. Univerzitetska saradnja i zajednicki istrazivacki centar

MEDJUNARODNI CRVENI KRST

Osnovao ga je Andri Dinan 1863god. Radi pomoci vojnim sanitetima tokom rata.
Prvo drustvo Crvenog krsta na tlu nekadasnje Jugoslavije osnovao je u Crnoj Gori na
Cetinju 1875.god.
Godinu dana poslije isto takvo drustvo je formirano u Srbiji.
Uloga Cvenog Krsta u miru je borba protiv tuberkuloze, alkoholizma, narkomanije,
pusenje itd.
Zasniva se na radu velikog broja dobrovoljnih aktivnosti svih uzrasta, nivoa, obrazovanja
i zanimanja.
ZDRAVSTVENO VASPITANJE
Vaspitanje treba da pomogne ljudima da zive punijim i srecnijim zivotom.
Zadatak zdravstvenog vaspitanja je da razvije osjecaje odgovornosti za zdravlje kako
sopstveno tako i drustva u cjelini.
Zdravstveno vaspitanje kao medicinska disciplina zahtijeva visok stepen strucnosti da bi
se moglo sa uspjehom primjenjivati u svakodnevnom zivotu.

Opsti ciljevi zdravstvenog vaspitanja su:

- uciniti zdravlje cijenjenom zdravstvenom vrijednoscu,
- pomoci pojedincu da postane odgovoran za svoje zdravlje i da sprovodi mjere koje su
potrebne da bi kao pojedinci ili grupa ostvarili puno zdravlje i unapredili razvitak u
pravilno koristenje zdravstvene sluzbe.

Planiranje zdravstveno vaspitnog rada

I faza – snimanje osnove
II faza – analiza podataka i izdvajanje prioriteta
III faza – izrada programa
IV faza – izvodjenje programa
V faza- evaluacija ( provjeravanje rezultata)

Metode zdravstvenog vaspitnog rada:

- individualne – intervju, formalni i neformalni
- metode zivotne demonstracije
Grupne:
- mala grupa 10- 15 ljudi
- velika grupa vise od 15 ljudi
- predavanja
- panel diskusija
- dramske predstave
- metod filips 66

Metod zivotne demonstracije

Podrazumijeva demonstriranje / pokazivanje na licu mjesta upotrebu nekog sredstva.
Npr.pokazati pacijentu koji polozaj treba da zauzme kod napada astme, kako da sebi
aplicira inzulin, kako da previje i kupa bebu. Ovaj metod je dobar zato sto se pokazuje
duze ostaje u sjecanju i bolje se pamti.
Individualni metod
Predstavlja rad sa pojedincem tj.vodjenje razgovora u 4 oka
Moze da bude formalni i neformalni

Rad u grupi
Mala grupa- treba da bude homogena tj.da clanovi imaju isti problem (rad sa
(alkoholicarima, sa pusacima, trudinicama)
Velika grupa- obuhvata predavanje koje treba da traje do 15min.kako bi se slusaoci
upoznali sa problematikom i kako bi se razvila diskusija izmedju slusaoca.

Metod Filips 66
Podrazumijeva da se velika grupa poslije uvodnog predavanja podijeli u manje grupe sa
po 6 clanova koje raspravljaju o zadatoj temi, a vodja svake grupe u roku od 6 minuta
iznosi zakljucke grupe.
Ovakav rad omogucava aktivo ucesce svih clanova.

Dramske predstave
Omogucavaju rad sa djecom gdje se putem predstave pokusavaju djeca upoznati sa
nekom problematikom (npr.zdravlje zuba uz pravilnu ishranu i oralnu higijenu uz
upotrebu omiljenih djecijih junaka.

Panel diskusija
Podrazumijeva raspravu vise strucnjaka o nekom problemu. Voditelj diskusije je
modelator i povezuje diskusiju izmedju strucnjaka i slusaoca.
ZDRAVSTVENO VASPITNA SREDSTVA
Pomazu zdravstvenom vaspitacu da lakse prikazu problematiku i takodje osobama koje
slusaju da lakse shvate.
Dijelimo ih prema culima na koja djeluju.

OCIGLEDNA
Izlozbe
Pokretne slike
Nepokretne slike
Stampana sredstva
Letci
Bilbordi
Plakati

SREDSTVA MASOVNE KOMUNIKACIJE

Radio
Tv
Internet
Filmovi
Stampa
Telefon
Sms poruke

PRENOSENJE ZIVE RIJECI

Megnetofon
Gramofon
METODOLOGIJA PROUCAVANJA ZDRAVSTVENOG STANJA
STANOVNISTVA

O oblasti zdravstvene zastite postoje 2 tipa mjerenja tj.procjene zdravstvenog stanja:

- Individualni – rad sa pojedincem koji koristi klinicka medicina
- Masovni ili populacioni - gdje je jedinica posmatranja cjelokupno stanovnistvo ili
odredjene starosne grupe.

Za ocjenu zdravstvenog stanja stanovnistva koriste se indikatori ili pokazatelji koji mogu
biti:
- Direktni (morbiditet, mortalitet)
- Indirektni (indikatori o stanovnistvu, socio- ekonomski indikatori)

Indikatori su mjerila koja omogucavaju da se mjere promjene u toku u toku odredjenog

vremenskog perioda.
Oni su nam neophodni za:
- analizu sadasnjeg stanja,
- pravljenje komparacije i mjerenje promjena.

Zdravstvene indikatore svrstavamo u sljedece kategorije:

1. Indikatori zdravstvene politike
2. Socio ekonomski indikatori
3. Indikatori obezbjedjenosti ili pristupacnosti zdravstvene zastite
4. Indikatori zdravstvenog stanja

Indikatori zdravstvene politike:

- politicka podrska u formi deklaracija od najvisih organa vlasti,
- donosenje i iplementacija strategija,
- primjena preporuka svj.zdravstvene organizacije,
- raspodjela sredstava za zdravstvo,
- donosenje i implementacija zakona
Socioekonomski indikatori:
pokazuju kakav je standard posmatranog podrucja.
- nacionalni bruto i neto dohodak
- pismenost
- uslovi stanovanja
- zaposlenost
- mehanicko kretanje stanovnistva

Indikatori obezbjedjenosti ili pristupacnosti zdravstvene zastite:

Obuhvataju postojanje i pristupacnost i teritorijalnu rasporedjenost zdravstvenih ustanova
i zdravstvenih radnika, kvalitet i obim rada te 8 bazicnih elemenata primarne zdravstvene
zastite.
To su:
- zdravstveno vaspitanje
- obezbjedjenje zdravom hranom
- ozezbjednjenje zdravom pijacom vodom
- distribucija otpadnih materija
- zdravstvena zastita majke i djeteta, ukljucujuci imunizaciju i planiranje porodice,
prevencija i kontrola endemskih bolesti, obezbjedjenje osnovnih lijekova i odgovarajuci
tretman najcescih bolesti i povreda.

Indikatori zdravstvenog stanja

Pokazatelji nutritivnog statusa (procenat zivorodjene djece sa tezinom do 2500gr, tezina
odnosno na visinu) pokazatelji mortaliteta, fizickog, socijalnog i mentalnog blagostanja.

Za potrebe analize zdravstvenog stanja stanovnistva koriste se najmanje sljedeci

indikatori:
- brojno stanje stanovnistva
- natalitet
- fertilitet
- mortalitet
- ocekivano trajanje zivota
- reprodukcija stanovnistva
- morbiditet
ZDRAVSTVENA ZASTITA DJECE, ADOLESCENATA I OMLADINE
Prema SZO
- Djeca cine uzrast od 0 -14 god.:
*odojcad (do 1god)
* mala djeca (1-3)
* predskolski uzrast (4-6)
*skolski uzrast (7-14)
- Adolescenti 10 -19 god.
- Omladina 15 -24 god.

U periodu odojceta dominiraju biloske potrebe, a djete apsolutno zavisi od majke ili
sredine koja brine o njemu.
Ta zavisnost se lagano smanjuje sa 3 god.zivota kad o djetetu govorimo kao o licnosti
tj.jaca socijalizacija.
Djete se uci da djeluje kao clan drustva i da zivi u zajednici sa drugima. Do 9 god. Djeca
su socijalno zavisna od porodice. Porodica, skola, drugovi i zajednica igraju znacajnu
ulogu u socijalizaciji djece do perioda od 10 do 13 god, tj.pubertet, a od 14 do
18god.uticaj skole se zavrsava i jaca uticaj makro sredine.
Period malog djeteta se karakterise brzim rastom i razvojem tako da u tom periodu
zdravstvena zastita se trazi zbog povreda akutnim, respiratornih plucnih bolesti u
razvijenim zemljama i zbog zaraznih i parazitarnih bolesti neuhranjenost i povreda u
nerazvijenim zemljama.
Vodeci uzrok umiranja adolescenata u zemljama razvoja su povrede akutne respiratorne
bolesti i malarija, a u razvijenim zemljama to su povrede i nasilne smrti, maligne bolesti,
rak, a sve veci znacaj imaju i samoubistva
Stabilnost je znacajna za mlade osobe, a migracija iz sela u grad, iz grada u grad, iz
zemlje u druge zemlje su u porastu.
Mladi migranti su prinudjeni da prihvataju nove kulture, obicaje i navike i da se
suocavaju sa nizom problema bez roditeljske podrske, a to vodi porastu mentalnih i
biheveralnih problema (poremecaj ponasanja).
Unapredjenje socijalno ekonomskih uslova zivota, razvoja medisinckih nauka i
zdravstvene sluzbe eliminisu probleme vezane za siromastvo, nepismenost, zarazne
bolesti i pothranjenost, ali stvaraju, nove hronicne bolesti i psihosocijalne probleme.
Industralizacija je udruzena sa odredjenim fenomenima kao sto su aerozagadjenost,
aditivi u hrani koji mogu da uticu na povecanje odredjenih hronicnih bolesti kao sto su
maligne bolesti ili rak, alergije i hronicne respiratorne bolesti. Bolja dijagnostika i
terapija povecavaju stopu prezivljavanja djece sa genetskim i metabolickim oboljenjima
koja ulaze u zrelo doba. Medjutim ostaju promjene koje uticu na kvalitet zivota.
Poseban problem djece i omladine cine povrede koje su odgovorne za 20 do 60% svih
smrti mladih muskaraca.
Komplikacije trudnoce i porodjaja su vrlo znacajne u starosti od 15 do 19 god, a trudnice
mladje od 17 god. Imaju 5-7% veci rizik umiranja vezano za trudnocu.
Prekomjerna ishrana, posebno gojaznost, postaju sve veci problem razvijenih zemalja.
Poseban problem mladih cine bolesti zavisnosti, pusenje, alkoholizam, narkomanija.
Pusenje je najrasirenija navika stetna po zdravlje.
Alkohol utice na fizicko, psihicko, socijalno blagostanje, a teska pijanstva i koristenje
droga su udruzena sa antisocijalnim ponasanjem, ucestvovanjem u saobracajnim udesima
koji su glavni uzrok smrti i invaliditeta mladih.
Prosjecna starost uzivaoca droge se snizava zadnjih godina.
Uz uoptrebu droge moguca su ekstremno opasna ponasanja, suicidni pokusaji, cesto
fatalni akcidenti, kriminalno ponasanje i prostitucija da bi se obezbijedila sredstva za
nabavku droge.
Samoubistva su najtragicnija od svih destruktivnih ponasanja mladih ljudi sa stopama
koje rastu i u razvijenim i i nerazvijenim zemljama.
Broj faktora doprinose samoubistvima pri cemu se socijalni faktori smatraju izuzetno
vaznim.

ZDRAVSTVENA ZASTITA ZENA

Zene predstavljaju osjetljivu kategoriju stanovnistva cije zdravlje zavisi od bioloskih

karakteristika, socio kulturnih, fizickih i bioloskih navika i ponasanja.
U praxi zene i djevojcice vise pate u odnosu na muski dio stanovnistva zbog niskog
statusa u drustvu, stavova, vjerovanja vrijednosti i odnosa drustva prema zeni.

PERIOD ADOLESCENCIJE

Karakteristican za usvajanje pozitivnih i stetnih navika i ponasanja po zdravlje.

Rani brakovi, trudnoce, porodjaji i vjestacki prekidi trudnoce nisu rijetkost u ovom
uzrastu.
U mnogim Zemljama u razvoju 40-70% udarnih djevojaka je mladje od 20god.
Taj status je obicno vezan za ranu reprodukciju sto znaci kraj njene edukacije i
ogranicavanja perspektive zaposljavanja.
Suocene sa nezeljenim trudnocama, izlaz traze u vjestackim prekidima koji se nerijetko
zavrsavaju sterilitetom pa i smrcu. Rizik je utoliko veci ukoliko je djevojcica mladja.
PERIOD FERTILITETA
Od 15- 49god. Zdravlje zena je pod uticajem njene reproduktivne i materinske uloge.
Sve veci broj zena narocito u razvijenim zemljama se skoluju , a izmedju 30 i 40% radne
snage u tim zemljama cine zene. Sve to utice na promjene u obolijevanju zena. U tom
periodu zene zdravstvenu zastitu traze zbog trudnoca, radjanja i babina, tumora i
malignih oboljenja i bolesti sistema krvotoka.

PORODICA I PLANIRANJE PORODICE

Porodica je zivotna zajednica roditelja i djece koja u interesu djece uziva posebnu
drustvenu zajednicu. Planiranje porodice podrazumijeva pravo roditelja da odluce o broju
djece i intervalu izmedju porodjaja.
Porodica se moze planirati:
- u pozitivnom smislu (radi radjanja)
- u negativnom smislu (radi neradjanja)

Sa medicinskog i humanog aspekta kontracepcija je metod izbora u planiranju porodice.

To zahtjeva obavezu zdravstvenih radnika da uopzna korisnike kontraceptivnih sredstava,
prednostima, posljedicama metoda kontracepcije.
Medjutim, abortus jos uvijek predstavlja najrasireniju formu kontrole radjanja.
Abortus ili pobacaj bilo koje vrste je stetan za zdravlje zena i moze ostaviti teske
posljedice.
Sa njime su udruzene:
- povrede polnih organa
- infekcije raznih vrsta
- krvarenje
- sterilitet
- hormnski poremecaji
- vanmatericna trudnoca

Pravo na planiranje porodice je pravo svakog pojedinca koje je postigao odredjeni stepen
zrelosti da postane roditelj, da odlucuje da li ce kad i koliko djece imati.
ZDRAVSTVENA ZASTITA STARIH OSOBA
U XX vijeku u razvijenim Zemljama ocekivano trajanje zivota je poraslo od 47 preko
75god.
Porast ucesca starog stanovnistva uz opadanje mortaliteta uticalo je na promjenu starosne
strukture stanovnistva.
Brze raste udio starih u strukturi stanovnistva nego stanovnistva u cjelini. Prema
definiciji starost je fizioloski proces progresivnog opadanja vitalnih funkcija organizma.
Organi cula pocinju prvi da stare kao sto su vid, sluh i miris, zatim lokomotorni sistem, te
kardiovaskularni sistem.
Na starenje utice stil zivota, bolesti, rad i drugi faktori.
Vecina starih osoba ima neki od hronicnih problema, a vecina tih problema ne
prouzrokuju ili bar ne ogranicavaju njihovu svakodnevnu aktivnost.

SOCIO- MEDICNSKI ZNACAJ ZARAZNIH I PARAZITARNIH BOLESTI

Zarazne bolesti predstavljaju najaktivnije ozbiljne zdravstvene probleme.
U nerazvijenim Zemljama su na 1 mj.u ukupnom morbiditetu i mortalitetu.
Godisnje u svijetu umre oko 17mil.ljudi od ove bolesti.
Medju najznacajnijim bolestima su:
- crijevne parazitne
- dijarealne
- akutne respiratorne bolesti, koje predstavljaju ozbiljan problem kod djece.
(Od ove gupe bolesti umire 4,3 miliona djece godisnje)

TUBERKULOZA
Spada medju najrasirenije zarazne bolesti
Vise od polovine stanovnistva inficirano je bacilom tuberkulozom, odnosno izlozeno je
riziku da oboli od te bolesti.
U porastu je broj oboljelih i umrlih kako Zemljama u razvoju tako i u razvijenim
Zemljama.
Od tuberkuloze godisnje umre preko 3mil.osoba.
Prema tuberkulozi su posebno osjetljivi mladi, pothranjene osobe, i hronicni bolesnici.
Tuberkuloza je pratilac bijede i siromastva.
Ona je prvi signal ekonomske krize i vanrednih stanja koja pogadjaju zivotni standard
stanovnistva.
Prevencije i kontrola tuberkuloze:
- unapredjenje socio- ekonomskih uslova
- otkrivanje i adekvatni tretman oboljelih
- vakcinacija (BCG vakcinacija)

SIDA (AIDS)
Rizicne grupe za dobijanje side su:
- homoseksualci
- narkomani
- osobe koje cesto mjenjaju partnere
- medicinsko osoblje

Mjere prevencije side:

- koristenje kondoma
- upotreba sterilnih igala
- izbjegavanje promjena partnera
- koristenje zastitne opreme u radu sa povrijedjenim

MJERE SPRECAVANJA ZARAZNIH BOLESTI

- vakcinacija/ imunizacija
- poboljsanje socio- ekonomskih uslova zivota
- uslovi stanovanja
- snabdijevanje pijacom vodom
- distribucija otpadnih materija
- dezinsekcija, dezinfekcija, deratizacija
- snabdijevanje ispravnom hranom
SOCIO- MEDICINSKI ZNACAJ KARDIOVASKULARNIH BOLESTI
U ovu grupu bolesti spadaju konorarne bolesti i mozdani udar koji su glavni uzroci smrti
u razvijenim Zemljama.

Medju najznacajnim riziko faktorima su:

- pusenje
- stres
- povecan holesterol
- hipertenzija – povecan krvni pritisak
- fizicka neaktivnost
- gojaznost,
- neadekvatna ishrana

Prevencija KVB
Doprinosi ukupnom poboljsanju zdravstvenog stanja stanovnistva jer smanjuje umiranje i
oboljevanja.
Prevencija se zasniva na 2 strategije koje se istovremeno primjenjuju a to su:
- strategija visokog rizika
- populaciona strategija

Strategija visokog rizika

Okrenuta je pojedincu i ona se bavi otkrivanjem osoba pod rizikom i njihovom
blagovremenom tretmanu. Dovodi do direktnog smanjenja morbiditeta i mortaliteta od
KVB.

Populaciona strategija
Primjenjuje se za cjelokupno stanovnistvo.
Njen cilje je da se izmjene lose navike stanovnika koje su povezane sa rizikom
obolijevanja, odnosno da kod djece i omladine formira zrav nacin zivota i ponasanja.

SOCIO- MEDICINSKI PRISTUP U PREVENCIJI KVB

Osnovni pravci su usmjereni na:
- redukciji riziko faktora, razvijanja zdravih stilova zivota, kao sto su:
- unapredjenje nacina ishrane
- povecanje fizicke aktivnosti prilagodjene starosnoj dobi i zdravstvenom stanju
- smanjenje stetnih psihosocijalnih fakotora koji uticu na KVB
SOCIO- MEDICINSKI ZNACAJ MALIGNIH BOLESTI
Maligne neoplazme ucestvuju sa oko 20% ukupnog mortaliteta u razvijenim zemljama.
Incidenca malignih neoplazmi je sve veca i sa tendencijom je daljeg rasta. Svake godine
oko 10 miliona novih slucajeva se registruje, od toga polovina u Zemljama u razvoju.
Smatra se da na ovakvo kretanje incidence utice:
- porast ocekivanog trajanja zivota
- sve prisutniji kancerogeni u zivotu i radnoj sredini
- bolja dijagnostika
- kvalitetnija evidencija ovih oboljenja

Smrtnost oboljelih u razvijenim zemljama je oko 60% za zene i 75% za muskarce, a u

zemljama u razvoju je znatno vece. Prema SZO je oko 70% malignih neoplazmi je
posljedica nacina zivota i dejstva faktora okoline. Isto tako se smatra da bi se najmanje
jedna trecina bolesti mogla preventirati, ako bi se djelovalo na bazi postojeceg znanja.

PRIMARNA PREVENCIJA
Podrazumijeva sistematske aktivnosti usmjerene ka sprecavanju nastanka bolesti
redukujuci ili uklanjajuci expoziciju individue ili stanovnistva poznatim kancerogenima.
Istrazivanja ukazuju na znacaj nacina zivota i faktora spoljne sredine na incidencu
karcinoma ali i na mogucnost prevencije ovih bolesti
Prema misljenju Dolla i Petoa procenat smrti od raka bi se izbjeglo preventivnim
mjerama i to:
- prestanak pusenja 30%
- prevencija gojaznosti 2%
- nekonzumiranje alkohola 3%
- redovni ginekoloski pregledi sexualne higijene 1%
- izbjgavanje ekspozicije kanceronegima u hrani, vodi, vazduhu i na radu
- minimalna stetnost hormonskog tretmana i radioloskog ispitivanja

SEKUNDARNA PREVENCIJA
Cilj rane detekcije je da se pronadju oboljele osobe ili prekursovi oboljenja kada su mali,
lokalizovani i relativno laki za lijecenje.
Slicno primarnoj prevenciji i rana detekcija mora da se obavlja na siroj osnovi.
Medjutim zadovoljavajuca efikasnost programa se moze postici fokusiranjem aktivnosti
na visokorizicne grupe. Sistemski pregledi i skrining pregledi.
Efikasan program rane detekcije je dokazan za karcinomom grlica maternice, dojke, dok
su za dr.neefikasni (karcinom pluca) ili su jos u eksperimentalnoj fazi ispitivanja
( korolektarni karcinom)
SOCIO MEDICINSKI ZNACAJ PUSENJA
- duvan je najcesca bolest zavisnosti
- psihoaktivna komponenta je nikotin
Povecava rizik sljedecih oboljenja:
- astma,
- infekcije
- neplodnost
- impotencija
- hronicna plucna oboljenja
- rak pluca i drugih organa
- neplodnost

SOCIO MEDICINSKI ZNACAJ BOLESTI ZAVISNOSTI

Bolesti zavisnosti su najrasprostranjeniji i najozbiljniji problem.
Upotreba ovih sredstava dovodi do fizickog, psihickog i socijalnog propadanja licnosti.

DUVAN
- najcesca bolest zavisnosti psihoaktivne komponente.
Duvan povecava rizik od:
- astma,
- infekcija
- ubrzan rad srca,
- povecava krvni pritisak

ALKOHOLIZAM
Dovodi do teskih posljedica u vidu psihickog i fizickog propadanja licnosti i brojnih
problema zdravlja, delikventnog ponasanja, nesrece u saobracaju, nasilne smrti.

NARKOMANIJA
Krajem 80tih godina proslog vijeka u SAD-u su se pojavile dizajnirane droge. Nove
sintetske droge dovode do novih bolesti uz pojavu side, fenomen smrzavanja i rupa u
sjecanju.
Suzbijanje narkomanije imaju i medjunarodne koordinacije vezane za proizvodnju i
promet droga, kontrolu saobracaja i pracenja legalnih tokova u medicinske svrhe.
PREVENCIJA:

PRIMARNA PREVENCIJA
Potrebno je provesti zdravstveno vaspitanje u skolama u sto ranijm godinama zivota kako
bi se mladi upoznali sa negativnim pojavama koje izaziva duvan, alkohol i droga.

SEKUNDARNA PREVENCIJA
Potrebno je uociti da li mladi koriste duvan i drogu i na vrijeme djelovati u cilju
sprecavanja razvijanja zavisnosti.

TERCIJARNA PREVENCIJA
Znacajan je rad u malim grupama sa bivsim pusacima, alkoholicarima ili narkomanima u
cilju njihovog ukljucivanja u normalne zivotne tokove.

SOCIO MEDICINSKI ZNACAJ POVREDA

Problem povreda je star koliko i covjecanstvo.
Povrede cine 3ci vodeci uzrok smrti, a kod osoba od 15 do 24 god.zivota predstavljaju
vodeci uzrok smrti.
U Evropskim Zemljama povrede cine vise od 80% svih uzroka smrti mladih ljudi.
Povrede se najcesce desavaju djeci, mladima, muskarcima, starim osobama i siromasnim
osobama.
Predstavljaju znacajan uzrok hospitalizacija i trajne onesposobljenosti, sto zahtijeva
koristenje skupe tehnologije za lijecenje i dugotrajnu rehabilitaciju.
Termin povreda znaci ozljedu, ranu ili ostecenje, a uzroci povreda su iskljucivo
spoljasnji.
Podjela povreda

1. Prema uzroku – hemijske, biloske, mehanicke

2. Prema mjestu nastanka – u saobracaju, u kuci, na poslu, u teretani

Za nastajanje povrede iskljucivo je odgovoran ljudski faktor kao sto je:

- ponasanje
- sklonost akcidentima
- uoptreba alkohola i droge
- zdravstveno stanje

A visoko rizicne grupe su:

- djeca
- omladina
- stari

Prevencija povreda
Vrsi se prema mjestu nastanaka:
- u saobracaju
- u kuci
- na poslu
- u teretani
SOCIO MEDICINSKI ZNACAJ BOLESTI USTA I ZUBA

Spadaju u grupu bolesti sistema za varenje.

Najcesca bolest usta i zuba je:
- karijes,
- paradontopatija,
- nepravilan razvoj usta i zuba

Najrasirenija bolest stanovnistva svijeta.

Od njih boluje oko 90% stanovnika.
1/3 stanovnika je bez prirodnih zuba.
Etiologija nastanka bolesti je nepoznata.

Osnovne socio medicinske karakteristike bolesti su velika frekvencija medju odraslim i

djecom.
Imaju negativan uticaj na kvalitet zivota, me ugrozavaju direktno zivot.

FAKTORI ZA NASTANAK ZUBNOG KARIJESA

Lokalni faktori su:

- losa oralna higijena
- koriscenje meke hrane
- unosenje secera i dr.

Opsti endogeni faktori su:

- slaba genetska konstitucija zuba
- pothranjenost
- poremecaj u metabolizmu minerala
- smanjenje imunoloske sposobnosti i dr.

Primarna prevencija zubnog karijesa

Kontrola ishrane, zdravstveno vaspitanje, oralna higijena vezana za mehanicko
uklanjanje dentalnog plaka sa povrsine zuba uz upotrebu cetkice za zube, paste, tecnosti,
praska, dentalnog konca i spreja.
PARADONTOPATIJA
Bolest inflamotornog procesa paradontalnog tkiva kao posljedica infekcije izazvane
lokalnim mikrobnim faktorima.
Ovo je oboljenje odraslih iako pocetak bolesti nalazimo jos u mladosti da bi u petoj
deceniji, a ponekad i ranije dovelo do ispadanja zuba.

Prevencija paradontopatije
Adekvatna i pravilna ishrana i edukacija trudnica o oralnom zdravlju.
U periodu od rodjenja da do 3god.zivota preporucuje se pravilna ishrana, prevencija losih
navika, zdravstveno vaspitanje.

SOCIO MEDICINSKI ZNACAJ MENTALNOG ZDRAVLJA

Zainteresovanost za sto bolje mentalno zdravlje stanovnistva u vecini Zemalja svijeta
postaje sve vece.
Mentalni poremecaji predstavljaju znacajan socio ekonomski i mentalni problem.
Etiologija mentalnog zdravlja je nepoznata.
Mlade osobe su posebno osjetljive prema faktorima koje povecavaju mentalna
nestabilnost i vezom i migracijom.
Neki ozbiljni mentalni poremecaji ukljucujuci psihoze i sizofreniju mogu se po prvi put
ispoljiti kod mladih osoba, iako korijeni poticu iz ranijeg zivotnog perioda. Isto tako neki
slucajevi somatskih bolesti mogu biti izraz nedijagnostikovanih psiholoskih problema.
A oblici ponasanja kao pokusaj samoubistva, delikvencije, alkoholizam i narkomanija
simptomi mentalne neprilagodjenosti.
Posebno osjetljivi za nastanak ovih poremecaja su izbjeglice, migranti, bez adekvatne
sredine te fizicki i mentalno hendikepirane osobe.

ORGANIZACIJA RADA NA MENTALNOM ZDRAVLJU

Djelatnost u oblasti mentalnog zdravlja mogu se podjeliti na sljedeca podrucja:
- profilaksa
- perinatalni period
- predskolski period
- adolescencija i mladost
- brak i porodicni zivot
- industrijska mentalna higijena
- problem starosti
 INFORMATIKA U MEDICINI

ZDRAVSTVENI INFORMACIONI SISTEM

Informacioni sistem u opstem smislu, predstavlja skup ljudi, materijalnih sredstava i
postupaka koji sluze za proizvodnju i kominiciranje informacija za potrebe nekog
sistema.
A zdravstveni inf.sistem prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije predstavlja
"dio opsteg informacionog sistema i podrazumijeva mehanizam za prikupljanje, obradu,
analizu i prijem informacija potrebnih za organizaciju i sprovodjenje zdravstvene zastite,
ali i za istrazivanje i organizaciju u zdravstvu.

MEDJUNARODNA KLASIFIKACIJA BOLESTI

Klasifikacija bolesti je sistem kategorija gdje se oboljenja svrstavaju prema utvrdjenim
kriterijumima.
Cilj klasifikacije bolesti je da omoguci sistematsko pracenje, analizu, tumacenje i
poredjenje prikupljenih podataka o smrtnosti i oboljevanju u razlicitim zemljama ili
regionima u toku odredjenog vremenskog perioda.
Medjunarodna klasifikacija bolesti sluzi kao osnov za prikazivanje zdravstveno
statistickih publikacija od opsteg interesa i kao baza niza klasifikacionih metoda koje su
namjenjene za ocjenu kvaliteta zdravstvenih ustanova.

INFORMATIKA U FUNKCIJI VODJENJA MEDICINSKE DOKUMENTACIJE I

RUTINSKOG IZVJESTAVANJA
U svakodnevnom radu zdravstvenih ustanova dnevno se prikupljaju mnogobrojni podaci
koji mogu biti:
* oblici primarne zdravstvene informacije, informacija koja nastaje iz direktnog kontakta
pacijenta i ljekara, pacijenta i ostalih medicinskih radnika, pacijenta i sluzbe
zdravstvenog osiguranja i druge informacije koje nastaju u toku svakodnevnog rada u
zdravstvenoj sluzbi.
*blik sekundarne zdravstvene informacije se izvode iz primarnih zdravstvenih
informacija, to su informacije o radu zdravstvenih ustanova, kao sto su informacije o
uradjenoj dijagnostici, terapiji, podaci zdravstvenog stanja stanovnistva koji se
prikupljaju putem izvjestaja i dr.
INFORMATIKA U MEDICINSKOJ DIJAGNOSTICI
U savremenoj dijagnostici sve vise su prisutni racunari i skoro je nezamisliv rad bez
racunara u pojedinim oblastima. Obrada i analiza biofizkalnih znakova se koristi kod
elektrokardiografije, elektrocefalogije, pracenja pulsa i krvnog pritiska, elektromiografije
i dr, Zatim promjene racunara u laboratorijskoj dijagnostici kod mjerenja odredjenih
titrova u krvi, urinu, i ostalnih labaratorijskih pretraga. Takodje se racunari koriste i kod
obrade i analize slika organa ili cak i promjena na celijskom nivou, kompjuterizovana
tomografija (CT), scintigrafske metode i dr.

INFORMATIKA U TERAPIJI I REHABILITACIJI

Primjena racunara u terapijske svrhe je vezana za odredjivanje koncentracije terapije, a
pocetak primjene racunara u terapijske svrhe je vezan za odredjivanje velicine polja i
doze kod zracenja tumora. Danas se racunari takodje koriste i u rehabilitaciji u smislu
odredjivanja opterecenosti u toku rehabilitacije ili kod odredjivanja duzine i vremenskog
trajanja i velicine polja kod primjene struja terapijske i rehabilitacione svrhe.

INFORMATIKA U ORGANIZACIJI ZDRAVSTVENOG RADA

U sklopu organizacije rada sve vise su u primjeni racunari, putem kojih se zakazivanje
pacijenta, vodjenje potpune medicinske dokumentacije, koja je dostupna u vako vrijeme i
omogucava brz i efikasan uvid u terapiju kao i labaratorijske nalaze prethodna stanja
pacijenta.
 DEMOGRAFSKA STATISTIKA

OCEKIVANO TRAJANJE ZIVOTA

Ocekivano trajanje zivota je indikator koji se najvise koristi u medjunarodnim
poredjenjima. Odredjuje se od nulte godine, tj.od rodjenja, a predstalja vjerovatnocu
novorodjenog djeteta da ce dozivjeti odredjene godine zivota, uz koristenje specificne
stope mortaliteta po starosti izrazene za svaku godinu. Cilj Svjetske Zdravstvene
Organizacije za Evropski regon je ocekivano trajanje zivota bude najmanje 75god.
Zene zive duze nego muskarci, u prosjeku 5- 7% god.vise, u Zemljama Zapadne Evrope i
oko 7- 15god. U Zemljama Istocne Evrope.
A prema SZO 60- 64% starih osoba (ljudi starijih od 80god.) cine zene.

Broj muskaraca
Stopa maskuliniteta = __________________ * 1000
Broj zena

(Predstavlja odnos muskaraca na 1000 zena)

Stanovnistvo sa i preko 65 god.

Zrelost stanovnistva = ____________________________ * 100
Ukupan broj stanovnika

Prema udjelu stanovnika sa i preko 65god. Starosti u ukupnoj populaciji, stanovnistvo

djelimo na:
 mlado stanovnistvo do 4 % osoba starijih od 65god.
 zrelo stanovnistvo ciji udio iznosi od 4-6 %
 staro stanovnistvo sa udjelom od 7-10 %
 vrlo staro stanovnistvo sa preko 10 %
 broj stanovnika sa i preko 60 god.
Index starosti = _____________________________
broj stanovnika od 0 – 19god.

(Predstavlja odnos stanovnistva starog 60 i vise godina i stanovnistva od 0 do 19)

Bioloski tip stanovnistva

Broj stanovnika od 0 - 14
= _________________________ * 100
Ukupan broj stanovnika

Broj stanovnika od 15 – 49
= ___________________________ * 100
Ukupan broj stanovnika

Broj stanovnika sa 50 i vise god.

= ____________________________ * 100
Ukupan broj stanovnika

Bioloski tip stanovnistva moze da bude:

STACIONARAN, PROGRESIVAN I REGRESIVAN.
Ako u ukupnom stanovnistvu imamo vise zastupljenih osoba od 0 do 14god., nego osoba
sa i preko 50god. Govorimo o progresivnom bioloskom tipu stanovnistva, a ako je
obrnuto u pitanju je regresivan tip stanovnistva.
A slucaju da su priblizne zastupljenosti u ukupnoj populaciji osoba od 0 do 14 god.i
osoba sa i preko 50god.onda je u pitanju stacionaran bioloski tip stanovnistva.
 Broj zivorodjenih
Natalitet = ______________________ * 1000
Ukupan broj stanovnika

(Predstavlja broj zivorodjene djece na 1000 stanonika u toku 1 god.na jednoj teritoriji)

Broj zivorodjenje djece

Opsta stopa fertiliteta = ______________________ * 1000
Broj zena 15 – 49

Fertilitet ili plodnost tj.sposobnost zena da radjaju.

Broj zivorodjenih zavisi od broja zena i njihove reprodukcione sposobnosti.

Ukupan broj umrlih

Opsta stopa mortaliteta = _________________________ * 1000
Ukupan broj stanovnika

(Predstavlja broj umrlih na 1000 stanovnika u toku 1 godine na 1 teritoriji)

Broj umrlih iznad 50god.

Proporcionalni index smrtnosti = __________________________ * 100
Ukupan broj umrlih

(Govori o procentu umrlih iznad 50god.starosti u odnosu na ukupan broj umrlih)

 Broj umrle djece do 1 godine
Smrtnost odojcadi = __________________________ * 1000
Ukupan broj zivorodjene djece

(Spada u jedan od najvaznijih pokazatelja zdravstvenog stanja stanovnistva)

Broj zivorodjenih - broj umrlih

Stopa prirodnog prirastaja = ____________________________ * 1000
Ukupan broj stanovnika

(Izracunava se tako sto od broja zivorodjenih oduzmemo broj umrlih te iz tog razloga
moze da bude pozitivan kad je veci broj zivorodjenih u odnosu na broj umrlih ili
negativan kad imamo obrnutu situaciju)

Broj zivorodjenih
Vitalni index = ______________________ * 100
Broj umrlih

(Predstavlja odnos broja zivorodjenih i broja umrlih na jednoj teritoriji)