EVROPSKI UNIVERZITET BRČKO DISTRIKT

SPOSOBNOSTI

Profesor: Pr.dr Refik Ćatić Student: Pero Jović

10. decembar , 2018

1
 SADRŽAJ

SPOSOBNOSTI .................................................................................................
Pojam, značaj i grupe sposobnosti .......................................................................... 4

Tjelesne, zdravstvene i fizičke sposobnosti ............................................................5

Mentalne – intelektualne sposobnosti ................................................................ 6

Osjeti vida .......................................................................................................... 8

Dnevno i noćno viđenje ....................................................................................... 9

Osnovne funkcije i karakteristike vida ..............................................................10,11

Zaključak............................................................................................................12

Izvori...................................................................................................................13

2
 UVOD
U ovom radu cu vam govoriti o sposobnostima covjek I njegovog opanjažanja uu
njegovoj okolini . Njegove prednosti i mane covjeka. Koje su glave od sposobnosti
I koje se koriste svakodnevno a koje nekad nikad ne upotrebimo. Takođe možemo
reći ove sposobnostima o kojim cu pisati danas da si posjedujemo kod nekog malo
ravijenije kod nekog malo manje. Ali oni su srodjenji sa nama I dio nas od našeg
početka . Na osnovu nekih sposobnosti mi možemo I da kažemo kako neko laze
npr. Kada su mu zjenice šire. Ja ne bih vise da dužim u uvodu nego bih da krenem
da pišem činjenice.

3
 POJAM, ZNAČAJ I GRUPE SPOSOBNOSTI
Sposobnosti su mogućnosti i uspješnost ličnosti da obavi određene poslove i
aktivnosti. O njima se zaključuje posredno na osnovu uspješnosti određenih
aktivnosti. Dakle sposobnosti su osobine ličnosti od kojih zavisi nivo uspješnosti
obavljanja određenih aktivnosti i poslova – izvršenja određenih zadataka i
ostvarivanja određenih ciljeva. Sposobnosti podrazumjevaju i nivooe zadovoljenja
određenih ljudskih i društvenih potreba. Sposobnosti su mnogobrojne jer se
ispoljavaju brojnim različitim oblastima ljudske aktivnosti. Njihov broj se može,
radi poznavanja i razvijanja sposobnosti, svesti na ograničen broj. Engleski
psiholog Spirman (1904) je prvi ispitivao sposobnosti primjenivši metodu
faktorske analize. On je postavio teoriju dvaju faktora. Uspjeh u svakom poslu, po
Spirmanu, zavisi od dvije grupe faktora, prvo, od jednog opšteg faktora ili
generalnog faktora koji je nazvao Gfaktorom, i od jednog ili više specifičnih
faktora važnih za vršenje određenog posla koji je Spirman nazvao S-faktorom.
Generalni faktor predstavlja opštu sposobnost – inteligenciju koja učestvuje, u
višem ili nižem stepenu, pri obavljanju svih vrsta poslova, ali pri različitim vrstama
manuelnog rada ima manju ulogu, iako i tu učestvuje, a pri intelektualnom
(umnom, mentalnom) radu ima veći značaj i ulogu. U različitim (brojnim)
aktivnostima pored opštih sposobnosti, značajnu ulogu imaju specifični faktori –
specifične sposobnosti koje su međusobno i sa opštim faktorom – opštom
sposobnošću u visokoj koleraciji. I specifični faktori su, više ili manje, povezani i
slični koji se mogu shvatiti kao grupni (specifični) faktori. Spirmanova istraživanja
su provjeravana i potvrđena istraživanjima i drugih značajnih psihologa. Poseban
doprinos tome dao je američki psiholog Terston. Sva istraživanja su potvrdila da je
faktorska analiza imala naročito uspjeha u ispitivanju sposobnosti. Daljnja
istraživanja su ukazala i potvrdila da postoje opši i specifični centri različitih
sposobnosti (mišljenja, govora, vida...) u nervnom sistemu – u kori velikog mozga
pri čemu se mogu izvršiti izrazito precizna lociranja određenih centara i

4
podcentara što je značajno za psihološki i medicinsko – somatski pristup. Na
osnovu pomenutih drugih istraživanja sposobnosti i putem faktorske analize i
drugim metodama, mogu se razlikovati, pored tjelesnih,

zdravstvenih, konstitucionih i fizičkih sposobnosti – osnove svih drugih

sposobnosti, mogu se razlikovati tri grupe sposobnosti. Prvu grupu sposobnosti
čine intelektualne ili mentalne sposobnosti, drugu grupu čine psihomotorne
sposobnosti, a treću grupu čine senzorne sposobnosti. Sposobnosti su značajne
osobine ličnosti koje su visoko korespodentne sa drugim osobinama ličnosti – sa
drugim složenim svojstvima i kapacitetima ličnosti. Od sposobnosti zavisi nivo
razvijenosti, zrelosti, otpornosti ličnosti, nivo obrazovanja, kulture, stvaralaštva,
uspješnosti, adaptivnosti, socijalizacije, skripta doživljavanja, procjenjivanja i
reagovanja i ukupnog stila življenja. Postoje, dakle, primarne (osnovne)
sposobnosti (tjelesne, zdravstvene, fizičke, intelektualne – mentalne,
psihomotorne i senzorne) i sekundarne sposobnosti kao što su sposobnosti za
govor, učenje, rad, vožnju...

TJELESNE, ZDRAVSTVENE I FIZIČKE SPOSOBNOSTI

Jedna od opštih i bitnih osobina ličnosti je optimalna fizička konstitucija odnosno
tjelesne (somatske) karakteristike – osnova zdravstvenih i fizičkih sposobnosti.
Drevna je izreka u istoriji pedagogije da je zdravo tijelo uslov za zdrav duh. Zdrava
i optimalna fizička konstitucija je osnova za zdravstvene, fizičke i druge
sposobnosti. To je osnovna pretpostavka za uspješnog vozača što se, prije početka
obuke, utvrđuje ljekarskim pregledima, a dokazuje ljekarskim uvjerenjem.
Optimalne tjelesne karakteristike su morfološke (visina, težina, dužina ruku, nogu,
mišićavost...) i fiziološke – osobine nervnog sistema, osobine žlijezda sa
unutrašnjim lučenjem, odnosno organski osnovi psihičkog života i cjelokupnog
metabolizma su osnova zdravstvenog i psiho – socijalnog statusa ličnosti. Tjelesno
snažna i zdrava osoba je adaptirana, psiho-fizički sposobna, funkcionalna i
efikasna u reagovanju i ponašanju. Njene psihičke funkcije – opažanje, mišljenje,
zaključivanje, rasuđivanje, kreiranje... su kvalitetnije i snažnije i efikasnije što će
povoljno uticati na emocionalna doživljavanja i reagovanja, na odnos prema sebi,

5
drugima i aktivnostima, na želju, volju i motivaciju, na shvatanja i stavove.
Optimalan zdravstveni status povoljno će uticati na fizičku snagu, izdržljivost,
budnost i efikasnost u reagovanju i funkcionisanju, sporije će se zamarati i slabiti.
Značajno će povoljno uticati na psiho-socijalni status, na komunikaciju, interakcije
i transakciju sa drugima, na rješavanje stresnih i konfliktnih situacija koje su česte
u svakodnevnom životu, a posebno u saobraćaju. Zadovoljstvo življenja je
značajno uslovljeno zdravstvenim statusom, a zadovoljstvo življenja se povoljno
odražava na stil vožnje i na odnos prema drugim učesnicima u saobraćaju i
cjelokupnoj okolini. Tjelesne osobine znatno uslovljavaju fizičke i druge
sposobnosti i sve druge crte ličnosti što je bitno za opšti psiho-fizički status, a
posebno za status vozača. Bilo koji tjelesni nedostaci posebno će uticati na status
ličnosti vozača, na šta treba obratiti pažnju pri izdavanju ljekarskih uvjerenja, pri
obuci vozača i njegovom učešću u saobraćaju. U praksi postoje kandidati i vozači
sa određenim ograničenjima (sa slabim vidom, sluhom, tjelesni invalidi...). Kod
vozača je fizička sposobnost usko povezana sa pojavom i osjećanjem umora i sa
efikasnošću i bezbjednošću saobraćaja.

MENTALNE - INTELEKTUALNE SPOSOBNOSTI

Pomoću tjelesnih osjetnih organa čovjek neposredno upoznaje svoju okolinu i
tako reaguje na sve promjene koje su značajne za njegov opstanak. Mentalnim
sposobnostima kao što su opažanje, mišljenje, snalaženje, pamćenje, učenje i
drugo – dublje, ali posredno, čovjek upoznaje svoju okolinu, a to mu omogućuje
uspješnu prilagodljivost u različitim životnim situacijama. Mentalne sposobnosti
su opšte sposobnosti za obavljanje složenijih aktivnosti i izvršavanje složenijih
zadataka, obavljanje složenijih poslova, postignuće viših ciljeva... Mentalne ili
intelektualne sposobnosti su snalaženje, adaptacije i efikasne konfrontacije u
složenijim životnim situacijama. Mentalne ili intelektualne sposobnosti su psihičke
sposobnosti u najužem smislu. Mentalne sposobnosti su sposobnosti opažanja,
razumijevanja, pamćenja, mišljenja, zaključivanja... Dominantna intelektualna
(mentalna) sposobonost je inteligencija. To je sposobnost uviđanja značajnih
odnosa među podacima i pronalaženje novih rješenja. Inteligencija je snalaženje u
svakodnevim i novonastalim životnim situacijama. Inteligencija je, nesumnjivo,

6
najvažnija mentalna sposobnost. Ona dolazi do izražaja u svim ljudskim
aktivnostima, pogotovo u onima u kojima čovjek stiče nova znanja, vještine i
navike. Katkad ljudi pojam inteligencije zamjenjuju s pojmom znanja i
obrazovanja, pa je za njih "inteligentan čovjek" onaj koji mnogo zna ili onaj koji je
završio određeni nivo obrazovanja. Zapravo, inteligencija je sposobnost snalaženja
u novim situacijama, snalaženje pred novim i nepoznatim problemima, odnosno –
inteligencija je osjetljivost za probleme. Tačno je da će čovjek s većim stepenom
inteligencije lakše i brže sticati znanje, ali ona nije jedini faktor koji na to utiče.
Nepismen čovjek može biti vrlo inteligentan, baš kao što vrlo učen i
visokoškolovan pojedinac može imati relativno skromnu inteligenciju. Koliko će
znanja neko steći na temelju svoje inteligencije, bitno zavisi o prilikama u kojima
je živio, tj. o tome koliko je imao mogućnosti da uči, da se školuje itd., te o
njegovoj marljivosti.

Dijagram 1. Krivulja inteligencije u zavisnosti o godinama života

Po preciznijim kriterijima mjerenja (testiranje inteligencije) primjenom najmanje 3

mjerna instrumenta zasićena različitim faktorima inteligencije i uvažavajući sve
situacione faktore postignuća na testovima kao i eksplorativni intervju, senzitivne
osobe se mogu razvrstati na slijedeće grupe:

• znatno visoka inteligencija (iznad 140);

• visoka inteligencija (od 120-139);

7
• nešto iznad prosjeka inteligencija (od 110-119);

• prosječna inteligencija (od 90-110);

• nešto ispod prosjeka (od 80-89);

• niska inteligencija (od 71-79);

• zaostala inteligencija – laka mentalna retardacija (od 50-70);

• teška mentalna retardacija (od 0-49).

Niska inteligencija podrazumjeva otežano učenje i osposobljavanje za samostalan

život, laka mentalna retardacija podrazumijeva otežano osposobljavanje za
osnovna zanimanja, uglavnom jednostavne i manje rizične aktivnosti i poslove.
Teška mentalna retardacija podrazumijeva trajnu brigu o tim osobama koje se ne
mogu osposobiti za samostalni život. One su smještene u posebne ustanove sa
specijalnim uslovima življenja.

ČULO VIDA
Osjeti vida su produkt (rezultanta) djelovanja specifične draži na čulo vida – oka i
sastavni dio – segment vidne percepcije – opažaja okoline u kojoj se čovjek nalazi
i/ili se kreće. Čovjek čulom vida znatno više opaža (približno 90%) u odnosu na
druga čula. Time je ono najznačajnije u opažanju svih ljudi, a posebno u opažanju
vozača u značajno složenim uslovima saobraćaja. Npr. brza prohodnost vozila,
oznaka, drugih učesnika u saobraćaju... Vidne osjete čine dvije velike grupe osjeta:
• osjeti o hromatskim bojama i

• osjeti o ahromatskim bojama ili ahromatski osjeti.

 Glavne hromatske boje su: crvena, žuta, zelena i plava. One nisu i jedine. Njih je
mnogo veći broj. Mnoge nastaju prilikom prelamanja sunčeve svjetlosti kroz
prizmu ili kroz kapljice kiše (dugine boje). Boje koje nastaju takvim prelamanjem
nazivamo spektralnim bojama. Čovjek – vozač opaža okolinu (njene predmete,
pojave, zbivanja...) koja je složena od spektra različitih boja i drugih osjeta koje
doživljava u cjelini kao opažaj ili percepciju. Vidni osjeti (crveno, crno, plavo...) su

8
samo segment opažaja. Osjeti se rjeđe opažaju izdvojeno, a čećše u cjelini
opažaja. Npr. bijeli automobil, žutna putna traka... Razlike u šarenilu boja čine
kvalitet ili ton boje (bijela, zelena, žuta, plava...). Kvalitet boje zavisi od dužine
elektromagnetskog talasa. Hromatske boje imaju još dvije osobine:

• zasićenost boje česticama koje joj daju ton – razne nijanse (tonovi) crvene boje,
plave, sive, žute... i

• otvorenost ili svjetlinu boje koja označava stepen sličnosti boje bijeloj boji.
Svjetlina čistih boja zavisi od intenziteta draži. Boja je svjetlija ukoliko je draž
intenzivnija. Žuta boja je najsvjetlija među hromatskim bojama

Fiziološki mehanizam na kojem se stvaraju osjeti naziva se analizator (po ruskom

fiziologu Pavlovu). Svaki analizator (vida, sluha, ravnoteže, okusa, mirisa...) sastoji
se od tri dijela:

• od receptora koji prima podražaje iz vanjskog svijeta;

• od senzornih nizova koji provode stvorene nervne impulse i

• od centara u bazi mozga, u kojima nervna aktivnost prelazi u psihonervnu

aktivnost praćenu subjektivnim doživljajima. Npr.: vozač je svjestan... i/ili ima sliku
crvenog automobila..., znaka stop..., u svojoj svijesti. Vidni analizator sastoji se,
takođe, od tri dijela:

•perifernog dijela – oka, slika 13 koji putem svojih receptora i drugih segmenata
prima podražaje (npr., podražaje oznaka na putevima, podražaje drugih učesnika
u saobaraćaju...)

• provodnog dijela nervnog uzbuđenja sa periferije do centra – senzornih nerava

kojima se odvija senzorni put podražaja i

• centralnog dijela vidnog analizatora kojeg čini centar za vid u kori velikog mozga
koji prenosi nervna uzbuđenja do asocijativnog centra. U asocijativnom centru se
senzorno (nervno) uzbuđenje pretvara u psihonervno uzbuđenje (npr. doživljava
se slika opaženog saobraćajnog znaka).

9
 Slika 1. Uzdužni presjek oka

OSNOVNE FUNKCIJE I KARAKTERISTIKE VIDA

Osnovne funkcije čula vida u saobraćaju su:

• oštrina vida,

• širina vidnog polja,

• raspoznavanje boja,

• procjena rastojanja i

• adaptacija oka.
10
 Oštrina vida je sposobnost diferenciranja malih razlika u veličini i obliku
predmeta. Može se definisati i kao najmanje moguće rastojanje između dvije
(svijetle) tačke koje oko može da vidi odvojeno. Vozač mora jasno i oštro vidjeti
predmete i na većoj udaljenosti, posebno kada je brzina kretanja veća. Oštrina se
mijenja zavisno od količine osvjetljenja, kontrasta između predmeta i pozadine,
od kvaliteta elemenata čula vida kao i od eventualnih patoloških svojstava čula
vida. Npr. teže se uočavaju vozila čija je boja bliska okolini (zelena vozila na putu
koji je obrastao rastinjem - ljeti, siva vozila na asfaltu, bijela vozila na snijegu i sl.).
Zbog toga su funkcionalne jače i različite boje na vozilima.

 Širina vidnog polja – vidno polje predstavlja prostor koji se zahvata pogledom
oba oka. Ono nam omogućava periferni vid, tj. viđenje lijevo i desno od pravca
gledanja. Širina vidnog polja iznosi 180 stepeni lijevo i desno te 50 stepeni na gore
i 60 stepeni na dolje. Širina vidnog polja je izuzetno važna u svim situacijama
vožnje, a posebno pri povećanoj brzini jer se vidno polje tada smanjuje. Da bi se
predmet vidio (npr. na raskršću, u koloni i sl.), potrebno je da bude u vidnom
polju. Širina vidnog polja se smanjuje kod slabljenja ili gubitka (nefunkcionisanja)
jednog oka (za oko 30%), posebno ako se izgubi funkcionalnost desnog oka. 191

Širina vidnog polja može biti sužena i zbog drugih organskih oštećenja (povreda
centra za vid i dr.) i zbog psiholoških faktora (dekoncentracija).

 Raspoznavanje boja je bitan kvalitet vida vozača. Vozačima je potreban

neoštećen kolorni vid (sposobnost raspoznavanja boja) jer je sva signalizacija na
putevima sastavljena iz različito obojenih tijela. Oko najbolje raspoznaje žutu
boju, potom zelenu i crvenu, plavu i ljubičastu. Oko 8% ljudi imaju urođene
smetnje u raspoznavanju boja i to uglavnom kod muškaraca. Češće se javlja
nesposobnost raspoznavanja crvene i zelene boje, a rijetko potpuno sljepilo za
boje. Praksa je pokazala da vozači, koji ne raspoznaju boje, ipak se mogu na
semaforima snalaziti prema rasporedu boja. Vozači koji ne razlikuju boje imaju
teškoća, posebno kada je smanjena vidljivost (magla, mrak, jaka kiša i sl.).

11
 ZAKLJUČAK
Nakon ovog svega možemo reci da je covjek evoluirao I dobio sve ove čulne
sposobnosti godinama razvijanja njegovog tijela. Kada im je bilo potrebno čulo
mirisa njihovo tijelo se adaptiralo na prostor i okolinu. I počelo da preuzima
osobine životinja koje su preživljavale takodje da bi i oni mogli preživjeti. Sve je to
počelo od pećinskih ljudi sve do današnje tehnologije koja nam oduzima taj dar za
razvijanjem našeg mozga i tijela. Jer nam tehnologija omogućava sve lakši i lakši
život ali po koju cijenu i do kada . Po cijeni toga da se povećao broj djece sa
slabijim vidom I to je sve nastalo zbog tehnologije .

12
 IZVORI

 Milošević, S. (1977): Saobraćajna psihologija, Naučna knjiga, Beograd.

 Milošević, S. (2002): Percepcija, pažnja i motorna aktivnost, Zavod za
udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
 Nikolić, S. (1995): Psihologija, Prosvjeta, Zagreb.
 Pejović, M. (1997): Porodica i psihopatologija, Savremena administracija,
Beograd.

13