An Mon D PDF

C¬ së ®iÖn ho¸ http://www.ebook.edu.
vn 1
Ch−¬ng 1
C¬ së ®iÖn ho¸ cña qu¸ tr×nh
¨n mßn vµ b¶o vÖ kim lo¹i
1.1. ®Þ nh nghÜa, Vai trß vµ çc kh¸i niÖm c¬ b¶n
• §/n: ¡n mßn lµ sù ph¸ huû dÇn tõ ngoµi vµo trong d−íi t¸c dông cña m«i tr−êng hoÆc lµm
biÕn chÊt vËt liÖu kh«ng cßn gi÷ ®−îc çc tÝnh n¨ng ban ®Çu.
• Vai trß cña ¨n mßn
9 VËt liÖu kim lo¹i vÉn chiÕm vÞ trÝ quan träng, do cã ho¹t tÝnh cao, chóng bÞ ¨n mßn m¹nh.
9 ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn: thiÖt h¹i do ¨n mßn chiÕm kho¶ng 4,2% GDP.
VÝ dô, Ph¸p, 1982 thiÖt h¹i do ¨n mßn kho¶ng 88 tû fr¨ng, Mü n¨m 1975- 70 tû ®« la.
9 ë ViÖt nam, thiÖt h¹i do ¨n mßn cßn cã thÓ lín h¬n do khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm
• Sù ph©n bè tû lÖ thiÖt h¹i theo çc d¹ng ¨n mßn nh− sau :
¡n mßn d−íi øng suÊt

¡n mßn ®Òu
34% 28%
KÕt hîp nhiÒu d¹ng ¡n mßn mái

¨n mßn kh¸c nhau 12%
11% 6%
¡n mßn kh¸c 5%
4%
¡n mßn mµi mßn
¡n mßn tinh giíi
¡n mßn côc bé
H×nh 1.1. Sù ph©n bè thiÖt h¹i theo çc d¹ng ¨n mßn

• Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n
Ba qu¸ tr×nh c¬ b¶n : qu¸ tr×nh an«t, qu¸ tr×nh cat«t vµ qu¸ tr×nh dÉn ®iÖn.
Qu¸ tr×nh an«t :
Me → Men+ + ne
Qu¸ tr×nh cat«t :
Ox + ne → Red
Red lµ d¹ng chÊt khö
Ox lµ d¹ng chÊt oxy ho¸, th−êng lµ H+ hoÆc O2. NÕu Ox lµ H+ th× qu¸ tr×nh cat«t sÏ lµ :
H+ + e → Hhp
Hhp + Hhp → H2
( Hhp lµ hydro hÊp phô ).Ta gäi tr−êng hîp nµy lµ sù ¨n mßn víi chÊt khö ph©n cùc hydro.
NÕu Ox lµ O2 th× :
- Víi m«i tr−êng axit, qu¸ tr×nh cat«t sÏ lµ :
O2 + 4H+ + 4e → 2H2O
- Víi m«i tr−êng trung tÝnh hoÆc baz¬, qu¸ tr×nh cat«t sÏ lµ :
C¬ së ®iÖn ho¸ http://www.ebook.edu.vn 2
O2 + 2H2O + 4e → 4OH-
- Cã mÆt çc ion kim lo¹i kh¸c cã thÓ lµ :
Men'+ + n'e → Me cat«t an«t
hoÆc Me + n''e → Me
n'+ n'''+
trong ®ã n' = n'' + n'''

Qu¸ tr×nh dÉn ®iÖn : çc ®iÖn tö do kim lo¹i bÞ ¨n mßn gi¶i phãng ra sÏ di chuyÓn tõ n¬i cã
ph¶n øng an«t tíi n¬i cã ph¶n øng cat«t, cßn çc ion dÞch chuyÓn trong dung dÞch.
Cl- e H2 -1at
Me+
V
- H+
e H+
an«t - CÇu muèi +

Hhf
Zn
H2
H2 H2 H2
H2
Pt
cat«t Hhf
e- H+ H+
ZnCl2-1M HCl-1M
a b
H×nh 1.2a. S¬ ®å ¨n mßn ®iÖn ho¸ Zn H×nh 1.2b. Pin ¨n mßn ®iÖn ho¸ Zn trong
trong m«i tr−êng axit thùc tÕ m«i tr−êng axit m« h×nh
e
V
+ + -
K
Cu
- +
Fe -
Mµng b¸n ng¨n
+ - -
+ +
-
- - + +
FeSO4-1M CuSO4-1M
H×nh 1.3a. S¬ ®å pin ¨n mßn galvanic gi÷a H×nh 1.3b. S¬ ®å pin ¨n mßn galvanic gi÷a
çc kim lo¹i Fe vµ Cu çc pha trong hîp kim Cu-Zn
Theo thêi gian çc vïng an«t vµ cat«t lu«n chuyÓn trªn toµn bé bÒ mÆt kim lo¹i → ¨n mßn ®Òu
Çc vïng an«t vµ cat«t −u tiªn x¶y ra ë 1 vïng x¸c ®Þnh → ¨n mßn côc bé
H 1.2a: S¬ ®å ¨n mßn Zn trong dung dÞch ZnCl2 thùc tÕ
M« h×nh ho¸ qu¸ tr×nh ¨n mßn
• H×nh 1.2b. T¸ch cat«t vµ an«t riªng: → pin ¨n mßn m« h×nh t−¬ng tù
Zn trong dung dÞch ZnCl2-1M ( a), Fe Cu
Pt trong dung dÞch axit HCl-1M (b),
CÇu muèi cho phÐp çc anion Cl- tõ b → a ®Ó t¹o c©n b»ng ion.
B×nh a : Zn → Zn2+ + 2e trë thµnh an«t,
B×nh b : 2H+ + 2e → H2
• Pin ¨n mßn galvanic gi÷a çc kim lo¹i (h×nh 1.3a), gi÷a çc pha (h×nh 1.3b)
1.2. § I Ö n t h Õ ® I Ö n c ù c
• Kh/niÖm: Kim lo¹i (Me) trong dung dÞch chøa çc ion Men+ (Cu trong CuSO4) :
oxyho¸→ e H2 -1at
Me ↔ n+
Me + ne V
← khö
ë c©n b»ng cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc - CÇu muèi +
cb
c©n b»ng E tu©n theo hÖ thøc Nernst : Me
RT
cb o
E = E + --- ln aMen+ Pt
nF
R - h»ng sè khÝ, R = 8,31441 J/mol.K;
T - nhiÖt ®é tuyÖt ®èi (K) Me n+ -1M HCl-1M
F - h»ng sè Faraday, F = 96500 C/mol
aMen+ - ho¹t ®é Men+ trong dung dÞch
Eo - ®iÖn thÕ ®iÖn cùc tiªu chuÈn cña kim H×nh 1.4. S¬ ®å ®o ®iÖn thÕ ®iÖn cùc cña
lo¹i øng víi dung dÞch cã ho¹t ®é a = 1. kim lo¹i
B¶ng 1.1. §iÖn thÕ tiªu chuÈn c©n b»ng ë 25oC cña mét sè ph¶n øng ®iÖn cùc
Ph¶n øng Eo, V
Au ↔ Au + 3e
3+ 1,50
2H2O ↔ O2 + 4H+ + 4e 1,23
Ag ↔ Ag+ + e 0,80
4 OH- ↔ O2 + 2H2O + 4e 0,40
Cu ↔ Cu2+ + 2e 0,34
H2 ↔ 2H+ + 2e 0,00
Pb ↔ Pb2+ + 2e - 0,13
Sn ↔ Sn2+ + 2e - 0,14
Co ↔ Co2+ + 2e - 0,28
Fe ↔ Fe2+ + 2e - 0,44
Cr ↔ Cr3+ + 3e - 0,74
Zn ↔ Zn2+ + 2e - 0,76
V ↔ V2+ + 2e - 1,18
Ti ↔ Ti2+ + 2e - 1,63
Al ↔ Al3+ + 3e - 1,67
Mg ↔ Mg2+ + 2e - 2,37
EMe < EC m«i tr−êng → ¨n mßn. Kh¶o s¸t trong 3 tr−êng hîp cô thÓ:
I. Eo → chiÒu h−íng cña pin ®iÖn ho¸ ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn : (aMen+, aH+... = 1)
Gi÷a 2 kim lo¹i cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc tiªu chuÈn kh¸c nhau ®−îc nèi víi nhau
Fe nhóng trong dung dÞch Fe2+ cã ho¹t ®é a Fe2+ = 1, Cu trong dd cã a Cu2+ = 1 (h×nh 1.3).
Søc ®iÖn ®éng cña pin ®ã sÏ lµ :
Eo = EoCu2+/Cu - Eo Fe2+/ Fe = 0,34 - (-0,44) = 0,78 V.
Fe cã ph¶n øng an«t, Cu cã ph¶n øng cat«t:
Fe → Fe2+ + 2e Fe + Cu2+ → Cu + Fe2+
Cu2+ + 2e → Cu hoÆc KL thø 2 lµ vËt dÉn gióp cho pø cat«t
Kim lo¹i ®Æt trong axit kh«ng chøa oxy: kim lo¹i cã EoMe < 0 → bÞ ¨n mßn:Pb, Sn, Co, Fe,..
2Me → 2Men+ +2ne
2nH+ + 2ne → nH2
Kim lo¹i ®Æt trong axit cã chøa oxy: kim lo¹i cã EoMe<1,23V→bÞ ¨n mßn: hÇu hÕt kim lo¹i
O2 + 4H+ + 4e → 2H2O.
ë §KTC EoC = 1,23 V
VÝ dô, Cu cã Eo = +0,34 V, Cu sÏ bÞ ¨n mßn theo ph¶n øng Cu → Cu2+ + 2e.
II. Ecb → chiÒu h−íng cña pin ®iÖn ho¸ ë ®iÒu kiÖn c©n b»ng (aMen+, aH+... ≠ 1)
§iÖn thÕ ®iÖn cùc c©n b»ng cña kim lo¹i (khi võa ®−îc ®−a vµo m«i tr−êng)
E Me x¸c ®Þnh theo ®Þnh luËt Nernst, EcbMe gi¶m khi aMen+ gi¶m, trong dd axit kh«ng cã oxy
cb
Cu trong dd aCu2+ =10-6 EcbCu=0,34+0,013.lg10-6=0,26V → kh«ng bÞ ¨n mßn

Trong dd aCu2+ =10-30 th× EcbCu=0,34+0,013.lg10-30=-0,05V → bÞ ¨n mßn nh−ng bá qua
§iÖn thÕ ®iÖn cùc c©n b»ng cña m«i tr−êng
M«i tr−êng n−íc, axit kh«ng hoµ tan oxy
- Ph¶n øng H2 → 2H+ + 2e cã :
2,3RT 1 PH2
E c = E - . -. lg  = - 0,059 pH - 0,030 lg PH2
cb o
F n a2H+
cb
E c = - 0,059 pH khi ¸p suÊt riªng phÇn cña hydro PH2 = 1 at.
M«i tr−êng n−íc, axit vµ kiÒm cã hoµ tan oxy
- Çc ph¶n øng : 2H2O → O2 + 4H+ + 4e
1 1
E c = E - 0,059  lg  = 1,23 - 0,059 pH + 0,015 lg PO2 (chó ý : n=4, Eo=1,23V)
cb o
n PO2. a4H+
4OH- → O2 + 2H2O + 4e
4
1 a OH-
E c = E - 0,059  lg  = 1,23 - 0,059 pH + 0,015 lg PO2
cb o
n PO2
o
(chó ý : n = 4, E = 0,4 vµ lg aOH- = pH-14)
III. Ea/m → chiÒu h−íng cña pin ®iÖn ho¸ ë ®iÒu kiÖn thùc tÕ (aMen+, aH+... ≠ 1)
Ngoµi aMen+, aH+... ≠ 1 ph¶i kÓ tíi t−¬ng t¸c KL & m«i tr−êng → SP: oxit, cacbonat,...
So s¸nh ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña kim lo¹i trong m«i tr−êng Ea/mMe víi Ea/mC
So s¸nh ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña kim lo¹i kh¸c nhau trong m«i tr−êng Ea/mMe → galvanic ?
1.3. Sù ph©n cùc

• Kh¸i niÖm: XÐt mét b×nh ®iÖn ho¸ gåm :
Mét ®iÖn cùc b»ng Zn nhóng trong dung dÞch muèi kÏm cã ho¹t ®é aZn2+ =1. Mét ®iÖn cùc
Pt nhóng trong axit cã a =1 (h×nh 1.2a).
Nèi hai ®iÖn cùc th× sÏ x¶y ra sù oxy ho¸ kÏm :
Zn → Zn2+ + 2e
vµ sù khö ion H+ :
2H+ + 2e → H2
LÏ ra EZn ph¶i = E nh−ng thùc tÕ EZn ≠ Eo v× hÖ thèng kh«ng cßn ë tr¹ng th¸i c©n b»ng.
o
• §/n: Sù dÞch chuyÓn cña ®iÖn thÕ ®iÖn cùc khái gi¸ trÞ c©n b»ng khi cã dßng ®iÖn ®i qua gäi lµ
sù ph©n cùc vµ møc ®é cña sù dÞch chuyÓn ®ã gäi lµ qu¸ thÕ :
η = Ei - Ecb
trong ®ã : Ei lµ ®iÖn thÕ ®iÖn cùc khi cã dßng ®i qua
Ecb lµ ®iÖn thÕ ®iÖn cùc ë tr¹ng th¸i c©n b»ng.
Gi¶ sö khi nèi m¹ch th× ®iÖn cùc kÏm cã ®iÖn thÕ EiZn = - 0,621V. C¨n cø vµo b¶ng 1.1 ta
tÝnh ®−îc :
η = - 0,621 - (-0,763) = 0,142 V.
Khi η > 0, tøc lµ E d−¬ng h¬n Ecb ta cã ph©n cùc an«t, ph¶n øng trªn ®iÖn cùc chñ yÕu sÏ
i
lµ ph¶n øng oxy ho¸. Khi Ei ©m h¬n Ecb ta cã ph©n cùc cat«t, ph¶n øng chñ yÕu trªn ®iÖn cùc sÏ lµ
ph¶n øng khö.
• Ph©n lo¹i: KhuÕch t¸n chÊt ph¶n øng ®Õn bÒ mÆt ®iÖn cùc, trao ®æi ®iÖn tÝch víi ®iÖn cùc...
Trong çc giai ®o¹n nèi tiÕp nhau ®ã, giai ®o¹n nµo chËm nhÊt sÏ quyÕt ®Þnh tèc ®é toµn bé
qu¸ tr×nh. Trªn çc h×nh 1.5 vµ 1.6 m« t¶ hai tr−êng hîp ®iÓn h×nh cã thÓ x¶y ra lµ :
H2
H+ H+
- H+ H+ --- H+ H+
e eee e- H+
H+ H+ H+
H2 H2
Hhf H+
Hhf H2
e- H+
H+ H+
H2 e- H+ H+
H+
H2 H+
H2 H+
H+ H+
H2
e
H2 Hhf H+ H+
Hhf
H2 H+ H+
e H +
e H+
H2
e--
-e
H + +
H
H+ H+
e- H+ H+ e
H+ H+ H+
H×nh 1.5. H×nh ¶nh ph©n cùc ho¹t ho¸ H×nh 1.6. H×nh ¶nh ph©n cùc nång ®é
1.3.1.
1.3.1. Ph©n cùc ho¹t ho¸
• §/n: Lµ sù ph©n cùc sinh ra do sù chËm trao ®æi ®iÖn tÝch trªn bÒ mÆt ph©n çch gi÷a kim lo¹i
vµ m«i tr−êng.
Trªn h×nh 1.7a vµ 1.7b lµ ®−êng cong ph©n cùc khi cã ph©n cùc ho¹t ho¸ cña ®iÖn cùc
hydro. Ho¹t ®éng cña ®iÖn cùc hydro ®−îc m« t¶ b»ng cÆp ph¶n øng ®iÖn cùc :
2H+ + 2e ↔ H2
§å thÞ biÓu diÔn d−íi d¹ng η = f(lgi). Khi ph©n cùc ho¹t ho¸, qu¸ thÕ (ηhh) ®−îc m« t¶
b»ng hÖ thøc sau :
ηhh = ± β. lg (i/io)
Trong ®ã, i lµ mËt ®é dßng ®iÖn, tøc lµ c−êng ®é dßng ®iÖn trung b×nh tÝnh trªn mét ®¬n vÞ
diÖn tÝch bÒ mÆt b¶n cùc :
I c−êng ®é dßng ®iÖn I
i =  = 
S diÖn tÝch ®iÖn cùc S
io - mËt ®é dßng trao ®æi
η 1
H2 → 2H+ + 2e η H2 → 2H+ + 2e 1
A
O O
B
2H+ + 2e→ H2 1'

2H+ + 2e→ H2
1'
lgio lgi → lgio lgi →

(a) (b)
H×nh 1.7. §−êng biÓu diÔn qu¸ thÕ η = f(lgi)
β - h»ng sè biÓu thÞ ®é dèc cña ®−êng biÓu diÔn quan hÖ gi÷a qu¸ thÕ vµ mËt ®é dßng ®iÖn (η =
f(lgi)). β phô thuéc vµo b¶n chÊt cña dung dÞch vµ nhiÖt ®é.
DÊu + øng víi ph¶n øng an«t, do vËy nh¸nh ph©n cùc an«t ë phÝa trªn Eo
DÊu - øng víi ph¶n øng cat«t, nh¸nh ph©n cùc cat«t n»m phÝa d−íi Eo
β vµ io lµ h»ng sè ®èi víi mçi cÆp pin ¨n mßn.
• MËt ®é dßng trao ®æi io ®Æc tr−ng cho tr¹ng th¸i c©n b»ng ®éng. ë ®ã, çc ph¶n øng oxy ho¸
vµ ph¶n øng khö ®Òu cã thÓ x¶y ra nh−ng víi tèc ®é b»ng nhau. VÝ dô, víi ®iÖn cùc tiªu chuÈn
hydro trªn h×nh 1.8, ph¶n øng khö ion H+ trong dung dÞch x¶y ra trªn bÒ mÆt ®iÖn cùc tr¬
platin (Pt) theo :
2H+ + 2e → H2 V
víi tèc ®é lµ rred. §ång thêi, khÝ hydro hoµ tan Pt
mµng b¸n ng¨n
trong dung dÞch bÞ oxy ho¸ theo ph¶n øng :
H2 → 2H+ + 2e
víi tèc ®é lµ roxh. ë c©n b»ng th× rred = │roxh│.
Khi ®ã tån t¹i mËt ®é dßng io tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn : io
rred = │roxh│ = ------, [mol/dm2.s]
nF dd.H+-1M
(roxh vµ rkhö, mol ®−¬ng l−îng víi çc ng/tè ≠) ← H2
H×nh 1.8. S¬ ®å ®iÖn cùc hydro
• §Æc ®iÓm: h×nh 1.7a,

o C¶ hai nh¸nh ph©n cùc cat«t vµ an«t cña ®iÖn cùc hydro ®Òu xuÊt ph¸t tõ ®iÓm øng víi gi¸
trÞ io vµ qu¸ thÕ η = 0.
o ë mËt ®é dßng ®iÖn thÊp, gi÷a qu¸ thÕ vµ mËt ®é dßng cã quan hÖ tuyÕn tÝnh :
RT i
η = ± - . 
nF io
khi biÓu diÔn quan hÖ tuyÕn tÝnh trªn trôc to¹ ®é logarit th× cã d¹ng ®−êng cong. Do ®ã ®−êng
cong ph©n cùc ph¶i ®−îc tr×nh bµy nh− h×nh 1.7b : cã thªm çc ®o¹n ®−êng cong (OA vµ OB)
øng víi mËt ®é dßng thÊp.
o ë mËt ®é dßng ®iÖn ®ñ cao lµ çc ®o¹n th¼ng Tafel biÓu diÔn quan hÖ phi tuyÕn η = f(i).
1.3.2.
1.3.2. Ph©n cùc nång ®é
• §/n: Ph©n cùc nång ®é lµ ph©n cùc g©y ra do sù chËm khuÕch t¸n vËt chÊt ®Õn bÒ mÆt ®iÖn
cùc.
• Ph©n cùc nång ®é th−êng chØ x¶y ra ë ph¶n øng cat«t v× khuÕch t¸n trong m«i tr−êng (vÝ dô
O2, H2). Khi ®ã, biÓu thøc gi÷a qu¸ thÕ vµ mËt ®é dßng cat«t cã d¹ng :
2,3 R T i
η = - lg (1 -  )
nF igh
R - h»ng sè khÝ, R = 8,314 J /mol ®é; T - nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, K
n - sè ®iÖn tö trao ®æi; F - sè Faraday, F = 96.500 C/mol
igh - mËt ®é dßng giíi h¹n
• BiÓu diÔn quan hÖ gi÷a qu¸ thÕ vµ logarit mËt ®é dßng khi cã ph©n cùc nång ®é (h×nh 1.19).
Ta nhËn thÊy r»ng:
η ith η
0 0 2H+ + 2e→ H2
ph©n cùc ho¹t ho¸
2H+ + 2e→ H2
ph©n cùc nång ®é
lgigh lgi → lgigh lgi →

(a) (b)
H×nh 1.9. Quan hÖ η = lg i khi cã ph©n cùc nång ®é
o Giai ®o¹n ®Çu - η Ýt thay ®æi theo mËt ®é dßng
o Giai ®o¹n tiÕp theo - khi i > ith → thay ®æi lín råi ®ét ngét
o igh - gi¸ trÞ cña mËt ®é dßng lín nhÊt (h×nh 1.9a).
o Ph©n cùc hçn hîp (h×nh 1.9b).
§−êng cong ph©n cùc cã thÓ ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng hay dïng h¬n lµ E = f(lgi), khi ®ã
çc nh¸nh ph©n cùc kh«ng xuÊt ph¸t tõ ®iÓm (0) mµ tõ Ecb.
1.4. Tèc ®é ¨n mßn

1.4.1. Tèc ®é ¨n mßn khèi l−îng (Ptl)
• §/n: Lµ khèi l−îng kim bÞ mÊt ®i do ¨n mßn tÝnh cho mét ®¬n vÞ diÖn tÝch bÒ mÆt, trong
mét ®¬n vÞ thêi gian:
m1 − m 2
Ptl =
St
m1, m2 lµ khèi l−îng mÉu kim lo¹i tr−íc vµ sau khi bÞ ¨n mßn, g;
NÕu S - diÖn tÝch bÒ mÆt kim lo¹i, cm2; t - thêi gian, ngµy th× Ptl ®o b»ng [g/cm2. ngµy]
• §/vÞ : [g/cm2. ngµy], [mg/cm2. ngµy], [g/m2. n¨m],...
1.4.2. Tèc ®é th©m thËp Ptn
• §/n: Tèc ®é th©m nhËp (Ptn) lµ chiÒu s©u trung b×nh tÝnh tõ bÒ mÆt ban ®Çu cña kim lo¹i
bÞ ¨n mßn sau mét n¨m, ta cã :
Ptl .365
Ptn = ; cm/n¨m
ρ
Ptl [g/cm2. ngµy] th× Ptn [cm/n¨m]
• §/vÞ: [mm/n¨m], [cm/n¨m],...
• Ngoµi ra, tèc ®é ¨n mßn cã thÓ ®−îc ®o b»ng mËt ®é dßng ¨n mßn icorr hoÆc thÓ tÝch khÝ
hydro tho¸t ra....
• Dùa vµo tèc ®é th©m nhËp cña m«i tr−êng, ng−êi ta chia kim lo¹i thµnh ba nhãm :
o . Ptn < 0,125 mm/n¨m ®−îc coi lµ rÊt bÒn ¨n mßn
o . 0,125 <Ptn < 1,25 mm/n¨m- trung b×nh
o . Ptn > 1,25 mm / n¨m → kh«ng bÒn ¨n mßn
Chia tèc ®é ¨n mßn: chËm, trung b×nh vµ nhanh t−¬ng øng
• §é bÒn cña vËt liÖu d−íi t¸c dông cña m«i tr−êng cßn ®−îc ph©n tû mØ h¬n thµnh n¨m
lo¹i ký hiÖu lµ A,B,C,D,E theo thø tù ®é bÒn gi¶m dÇn trong mét m«i tr−êng cô thÓ.
1.4.3.
1.4.3. X¸c ®Þ
®Þnh
nh tèc ®é ¨n mßn b»ng ®−êng cong ph©n cùc
1.4.3.1.
1.4.3.1. Ph©n cùc cat«t vµ ph©n cùc an«t ®Òu lµ ph©n cùc ho¹t ho¸
Tr−êng hîp c¶ ph¶n øng cat«t lÉn an«t ®Òu bÞ k×m h·m bëi ph©n cùc ho¹t ho¸. L¹i xÐt vÝ dô
sù ¨n mßn kÏm trong dung dÞch axit h×nh 1.10 : giao ®iÓm M ®−êng an«t cña KL víi cat«t cña
m«i tr−êng. V× t¹i M, gi¶ sö cat«t vµ an«t cã cïng diÖn tÝch, th× dßng cat«t c©n b»ng víi dßng
an«t → sè e trao = sè e nhËn. Tõ M giãng xuèng ®−îc mËt ®é dßng ¨n mßn ia/m.
1.4.3.2. Ph©n cùc hçn hîp
H×nh 1.11 : Zn- ph©n cùc ho¹t ho¸, hydro cã ph©n cùc hçn hîp c¶ ph©n cùc ho¹t ho¸ vµ
ph©n cùc nång ®é.
Ta thÊy dßng ¨n mßn lu«n nhá h¬n hoÆc b»ng dßng giíi h¹n cho dï ®−êng cong ph©n cùc
an«t cña kÏm bÞ thay ®æi (tõ 2a sang 2b) :
i a/m < igh.
E,V H2 → 2H+ + 2e H2 → 2H+ + 2e 1

E,V
1
2b
Zn → Zn2++ 2e 2a
O lgigh
O 2
M
Zn → Zn2++ 2e
Ea/m Ea/m
1'
EcbZ EcbZ
2H+ + 2e→ H2 2H+ + 2e→ H2
2' 2'
lgia/m lgi → lgia/m lgi →

H×nh 1.10. Tèc ®é ¨n mßn khi cã H×nh 1.11. Tèc ®é ¨n mßn khi cã
ph©n cùc ho¹t ho¸ ph©n cùc hçn hîp
1.4.3.3.
1.4.3.3. BiÓu diÔn tèc
tèc ®é ¨n mßn
Tèc ®é ¨n mßn khèi l−îng (Ptl) tû lÖ thuËn víi mËt ®é dßng ¨n mßn (icorr) theo theo ®Þnh
luËt Faraday :
ia / m
Ptl = M.t , [g/dm2. ngµy]
nF
Trong ®ã : icorr - mËt ®é dßng ¨n mßn, A/dm2
t - thêi gian (s) trong 1 ngµy ®ªm (= 24 x 3600 s)
M - nguyªn tö l−îng cña kim lo¹i
n - sè electron trao ®æi cña mét nguyªn tö kim lo¹i, F lµ h»ng sè Faraday
1.5. S ù t h ô ® é n g k I m l o ¹ i
• Kh¸i niÖm: H×nh 1.12 tr×nh bµy ®−êng cong ph©n cùc cña kim lo¹i khi bÞ thô ®éng.
Ban ®Çu khi ®−îc ®−a vµo m«i tr−êng a/m th× KL bÞ ¨n mßn nhanh sau bÞ ¨n mßn chËm dÇn
råi gÇn nh− kh«ng cßn bÞ a/m n÷a (tèc ®é a/m rÊt nhá) ta noi KL bÞ thô ®éng ¨n mßn
• §Æc ®iÓm: §−êng cong ph©n cùc cña kim lo¹i bÞ thô ®éng (h×nh 1.12) gåm 3 vïng:
¾ Vïng ho¹t ®éng (active) : cã ®iÖn thÕ thÊp, kim lo¹i bÞ hoµ tan (¨n mßn) b×nh th−êng
¾ Vïng thô ®éng (passive) : EMe > Et® vµ ia/m > it/h th× ia/m gi¶m ®ét ngét ~ = 0 → thô ®éng
o Et® lµ ®iÖn thÕ khëi ®Çu thô ®éng, it/h mËt ®é dßng (øng víi Et®) lµ mËt ®é dßng tíi h¹n
o Eqt®-Et® lµ kho¶ng thô ®éng cµng réng cµng râ nÐt cµng tèt
o Nguyªn nh©n g©y ra thô ®éng lµ do SP ¨n mßn b¸m chÆt lªn b/m KL. VÝ dô trªn bÒ
mÆt Al h×nh thµnh mét líp oxit Al203, trªn bÒ mÆt thÐp kh«ng gØ thô ®éng cã líp oxit
Cr2O3...
¾ Vïng qu¸ thô ®éng (transpassive): khi t¨ng EMe > Eqt® ia/m l¹i t¨ng lªn, Eqt® lµ ®iÖn thÕ qt®
¾ nh¸nh nÐt ®øt trªn gi¶n ®å h×nh 1.12 : 4OH- = O2 + 2H2O + 4e
E,V Vïng qu¸ thô

Eqt®
Vïng thô ®éng
Et®
Vïng ho¹t ®éng

cb
E
lgia/m lgit lgi

h
H×nh 1.12. §−êng cong ph©n cùc an«t khi kim lo¹i bÞ thô ®éng
• Trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, mét kim lo¹i cã thÓ cã hai hoÆc nhiÒu vïng thô ®éng, mçi vïng thô
®éng cã thÓ øng víi mét hîp chÊt æn ®Þnh b¶o vÖ trªn bÒ mÆt (h×nh 1.13).
E,V
Eqt®2
Vïng thô ®éng 2
Et®2
Eqt®1
Vïng thô ®éng 1
Et®1
Vïng ho¹t ®éng
Ecb
lgia/m1 lgith1 lgia/m2 lgi →
H×nh 1.13. §−êng cong ph©n cùc an«t khi kim lo¹i cã hai vïng thô ®éng
1.6. çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i
1.6.1. Nh÷ng yÕu tè bªn trong
1.6.1.1. §é bÒn v÷ng nhiÖt ®éng
VÒ mÆt nhiÖt ®éng häc, kh¶ n¨ng bÞ ¨n mßn cña mét kim lo¹i ®−îc xem xÐt th«ng qua ®iÖn
thÕ ®iÖn cùc ë c©n b»ng. T−¬ng quan gi÷a ®iÖn thÕ c©n b»ng Ecbc cña qu¸ tr×nh cat«t vµ Ecba cña
qu¸ tr×nh an«t cho biÕt kim lo¹i cã kh¶ n¨ng bÞ ¨n mßn trong m«i tr−êng kh«ng. Tèc ®é ¨n mßn
ban ®Çu (Ia/m, bá qua sù ph©n cùc) tÝnh theo c«ng thøc :
Ecbc - Ecba
Ia/m = 
R
Trong ®ã : R - ®iÖn trë cña pin ¨n mßn. Khi Ecba < Ecbc th× Icorr > 0 tøc lµ kim lo¹i bÞ ¨n mßn.
VÝ dô, trong m«i tr−êng trung tÝnh (pH = 7) ®· ®−îc khö oxy th× ph¶n øng cat«t sÏ lµ :
2H+ + 2e = H2
§iÖn thÕ c©n b»ng cña ph¶n øng khö hydro ë trªn tÝnh theo c«ng thøc :
Ecbc = - 0,059 pH = - 0,059. 7 = - 0,413 V
V× vËy nh÷ng kim lo¹i nµo cã Ecb ©m h¬n - 0,413 V sÏ bÞ ¨n mßn (Icorr >0).
1.6.1.2. ¶nh
nh h−ëng cña cÊu tróc vµ tÝnh chÊt cña hîp kim
• Hîp kim nhiÒu pha nãi chung kÐm bÒn ¨n mßn v× dÔ h×nh thµnh çc pin ¨n mßn galvanic, çc
hîp kim mét pha lµ dung dÞch r¾n th−êng bÒn víi ¨n mßn h¬n
• Thªm nguyªn tè hîp kim cã Eo cao, hoÆc dÔ thô ®éng a/m → HK bÒn ¨n mßn h¬n:
o Quy luËt Tamman: tû lÖ nguyªn tö cña çc nguyªn tè bÒn ¨n mßn= n/8 th× ®é bÒn ¨n mßn
cña hîp kim t¨ng lªn ®ét ngét (n = 1,2,3,4,5,6 vµ 7) tuú thuéc vµo lo¹i dung dÞch r¾n, b¶n
chÊt cña m«i tr−êng cña çc nguyªn tè HK. VÝ dô, hîp kim Fe-Cr: n=1 víi 1/8 (tøc lµ hîp
kim chøa 1 nguyªn tö gam Cr vµ 7 nguyªn tö gam Fe) th× sÏ bÒn ¨n mßn trong axit nitric
víi bÊt kú nång ®é nµo ë 25oC. Sau ®©y lµ ®Æc ®iÓm cña mét sè nguyªn tè:
9 Fe : vïng ho¹t ®éng cña Fe réng v× Et®=500mV kh¸ cao do ®ã ith cao, khi ®−îc thô ®éng
tèc ®é ¨n mßn (ia/m) vÉn cßn lín do ®ã Fe bÞ a/m kh¸ nhanh ngay c¶ khi thô ®éng, tuy
chËm thô ®éng nh−ng thô ®éng kh¸ râ nÐt
9 Cr: Thô ®éng vµ qu¸ tr×nh thô ®éng xÈy ra kh¸ sím , Et® vµ ith nhá, Eqt®1 ~ 1,2V, cã thÓ do
Cr3+ kÐm æn ®Þnh → çc oxit phøc t¹p bËc cao h¬n lµm ph¸ huû mµng thô ®éng. Tuy nhiªn,
do Et®, vïng thô ®éng réng, râ nÐt, ia/m nhá nªn Cr lµ nguyªn tè thô ®éng tèt nhÊt
E,V E,V
Ni
Vïng
thô ®éng FeCr10
icorr
Fe
Cr Cr
Fe FeCr20
Vïng
ho¹t ®éng
lgi → lgi →
H×nh 1.14a. Sù thô ®éng cña çc nguyªn tè H×nh 1.14b. Sù thô ®éng cña mét vµi lo¹i vËt liÖu
9 Ni : qu¸ tr×nh thô ®éng x¶y ra kh¸ sím, sù thô ®éng cña Ni kh«ng râ nÐt, ia/m lín vµ t¨ng
khi t¨ng ®iÖn thÕ
So s¸nh 3 kim lo¹i trªn ta thÊy : Cr lµ nguyªn tè t¹o thô ®éng tèt nhÊt.
Khi thÐp ®−îc hîp kim ho¸ Cr víi hµm l−îng kh¸c nhau (h×nh 1.14b) ta thÊy t¨ng %Cr th×
thÐp cµng cao th× Et® cµng nhá vµ vïng thô ®éng cµng réng, cµng râ nÐt, t¸c dông chèng ¨n mßn
cµng cao. Cr lµ nguyªn tè cã t¸c dông t¨ng ®é bÒn ¨n mßn cho thÐp, khi t¨ng hµm l−îng Cr trong
thÐp th× tèc ®é ¨n mßn gi¶m (h×nh 1.15).
P tn,cm/s
10-5 Max
H×nh 1.15. ¶nh h−ëng cña

10-7
Min hµm l−îng Cr ®Õn
tèc ®é ¨n mßn thÐp
10-9
5 10 15
%Cr →
Kh¶ n¨ng thô ®éng th−êng liªn quan ®Õn b¶n chÊt cña mµng oxit h×nh thµnh trªn bÒ mÆt.
Dùa vµo mµng oxit h×nh thµnh trªn bÒ mÆt, ng−êi ta cã thÓ chia kim lo¹i thµnh ba nhãm :
9 Nh÷ng kim lo¹i cã mµng oxit hoµ tan c¶ trong axit lÉn kiÒm (vÝ dô Zn, Al, Pb, Sn) th× tèc
®é ¨n mßn thay ®æi theo pH;
9 Nh÷ng kim lo¹i cã mµng oxit chØ tan trong m«i tr−êng axit (vÝ dô Ca,Mg,Fe,Ni,Co,Cu) th×
chóng bÒn trong m«i tr−êng kiÒm;
9 Nh÷ng kim lo¹i cã mµng oxit dÔ tan trong m«i tr−êng kiÒm (vÝ dô Si, P, Cr, V) th× chóng
bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng axit;
9 Nh÷ng kim lo¹i cã mµng oxyt kh«ng hoµ tan c¶ trong axit lÉn kiÒm (vÝ dô Pt, Ag, Ti ) cã
tèc ®é ¨n mßn kh«ng thay ®æi theo pH.
1.6.2. Nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi
1.6.2.1. ¶n
nh h−ëng cña pH
Khi pH thay ®æi sÏ lµm thay ®æi tèc ®é ¨n mßn vµ ®é bÒn nhiÖt ®éng ®èi víi qu¸ tr×nh ¨n mßn
kim lo¹i. BiÓu diÔn ¶nh h−ëng cña pH ®Õn ®iÖn thÕ c©n b»ng cat«t cña çc ph¶n øng quan träng
(h×nh 1.16) cho thÊy:
9 Au kh«ng bÞ ¨n mßn trong dung dÞch axit hoÆc kiÒm
9 Cu kh«ng bÞ ¨n mßn trong dung dÞch axit kh«ng chøa oxy nh−ng bÞ ¨n mßn trong dung dÞch
cã chøa oxy
9 Fe bÞ ¨n mßn c¶ trong axit vµ kiÒm
9 Khi x¶y ra ¨n mßn th× ®é pH cña dung dÞch t¨ng do ®ã lµm gi¶m Ecbc, nång ®é ion trong dung
dÞch t¨ng, lµm t¨ng EcbMe. Khi EcbMe > Ecbc th× kim lo¹i kh«ng cßn bÞ ¨n mßn n÷a. §iÒu nµy cho
thÊy lµ çc nhËn xÐt trªn chØ cã thÓ ®óng ë thêi ®iÓm ban ®Çu, sau ®ã, do nång ®é thay ®æi,
mét kim lo¹i cã thÓ bÞ ¨n mßn ë thêi ®iÓm ban ®Çu nh−ng sau ®ã th× kh«ng cßn bÞ ¨n mßn
n÷a.
Au/Au3
E, V
1,0
O2/2H2O
0,5
Cu/Cu2
0,0
H2/2H+
-0,5
Fe/Fe2+ Zn/Zn2
3 6 9 12
pH →
H×nh 1.16. §iÖn thÕ c©n b»ng cña mét vµi cÆp ®iÖn cùc theo pH
1.6.2.2. ¶nh
nh h−ëng cña thµnh phÇn dung dÞch
- Trong m«i tr−êng trung tÝnh, çc muèi oxy ho¸ (KClO3, K2CrO4...) lµm cho kim lo¹i bÞ
thô ®éng, tèc ®é ¨n mßn bÞ k×m h·m.
- Çc anion t¹o thµnh víi ion kim lo¹i çc muèi kh«ng tan trªn an«t vµ cat«t sÏ lµm gi¶m
tèc ®é ¨n mßn. VÝ dô khi photphat ho¸ kim lo¹i ta cã :
Fe2+ + HPO42- = FeHPO4
1.6.2.3. ¶nh
nh h−ëng cña nång ®é oxy
Trong çc m«i tr−êng ¨n mßn th× oxy lµ mét chÊt oxy ho¸ quan träng nhÊt. VÝ dô trong
m«i tr−êng n−íc, ph¶n øng cat«t quan träng nhÊt lµ :
O2 + 2H2O + 4e = 4OH-
Khi ®ã tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo nång ®é oxy hoµ tan trong n−íc. Khi nång ®é oxy t¨ng th×
tèc ®é ¨n mßn t¨ng. Ta cã quan hÖ :
D
igh = 4.F. J =4.F.  CoO2
X
Trong ®ã : J lµ mËt ®é dßng khuÕch t¸n, [mol/cm2.s], (n=4), D lµ hÖ sè khuÕch t¸n, X lµ
chiÒu dµy líp khuÕch t¸n, CoO2 lµ nång ®é oxy hoµ tan. Tuy nhiªn oxy còng lµ nguyªn tè gióp cho
kim lo¹i ®−îc thô ®éng ¨n mßn v× hÇu hÕt mµng thô ®éng bÒ mÆt lµ mµng oxit. Khi nång ®é oxy
v−ît qu¸ mét giíi h¹n nµo ®ã th× kim lo¹i sÏ bÞ thô ®éng. VÝ dô, hîp kim Fe-Cr sÏ bÞ thô ®éng khi
CoO2 ≥ 0,7 ml/l dung dÞch.
1.6.2.4. ¶nh
nh h−ëng cña nhiÖt ®é
• Trong tr−êng hîp qu¸ tr×nh cat«t lµ sù khö cña ion H+ th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng theo nhiÖt
®é v× qu¸ thÕ hydro gi¶m khi nhiÖt ®é t¨ng (nh¸nh ph©n cùc cat«t n©ng lªn cao).
• Khi qu¸ tr×nh cat«t lµ khö oxy th× x¶y ra hai tr−êng hîp :
9 NÕu hÖ thèng lµ kÝn th× sù t¨ng nhiÖt ®é sÏ lµm t¨ng tèc ®é ¨n mßn v× khuÕch t¸n
cña oxy t¨ng
9 NÕu hÖ thèng hë ®Ó oxy tho¸t ra th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng lªn theo nhiÖt ®é ®Õn tËn
nhiÖt ®é 80 oC, sau ®ã sÏ gi¶m xuèng vµ tèc ®é ¨n mßn sÏ rÊt nhá ë nhiÖt ®é s«i cña dung
dÞch.
1.6.2.5. ¶nh
nh h−ëng cña çc c«ng nghÖ vËt liÖu
• Gia c«ng nhiÖt: cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tèc ®é ¨n mßn v× gia c«ng nhiÖt lµm thay ®æi tæ chøc
kim lo¹i.
o VÝ dô, t«i lat«ng hai pha sÏ nhËn ®−îc tæ chøc mét pha → kh«ng t¹o ¨n mßn galvanic
o T«i thÐp kh«ng gØ austenit ë 1150-1200 oC trong n−íc → tæ chøc 1 pha
o ThÐp cacbon trung b×nh sau khi t«i th× ¨n mßn gi¶m, sau ram 400-500oC ¨n mßn l¹i t¨ng.
• Çc c«ng nghÖ vËt liÖu kh¸c:
o Çc c«ng nghÖ kÐo theo sù biÕn ®æi nhiÖt ®é nh− : gia c«ng ¸p lùc, hµn,.. còng lµm biÕn ®æi
tæ chøc kim lo¹i. Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ, tuú theo tæ chøc nhËn ®−îc mµ cã ¶nh h−ëng
kh¸c nhau ®Õn tèc ®é ¨n mßn.
o Hµn hoÆc gi÷ nhiÖt l©u thÐp kh«ng gØ austenit trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 400 ®Õn 800 oC th×
cacbit cr«m sÏ tiÕt ra trªn biªn giíi gi÷a çc h¹t d−íi d¹ng Cr23C6 lµm h×nh thµnh çc vïng
nghÌo Cr do ®ã g©y nªn ¨n mßn tinh giíi h¹t (sÏ ®−îc kh¶o s¸t sau)
o Hµn t¹o tæ chøc kh«ng ®ång nhÊt gi÷a vïng nãng ch¶y vµ çc vïng l©n cËn, vïng nãng
ch¶y cã tiÕt pha → ¨n mßn t¨ng
o Gia c«ng biÕn d¹ng: çn kÐo,... biªn giíi h¹t t¨ng lªn, ho¹t tÝnh kim lo¹i t¨ng → ¨n mßn
t¨ng
o §óc khu«n çt nguéi chËm dÔ tiÕt pha → ¨n mßn t¨ng
o Çc c«ng nghÖ luyÖn kim → thay ®æi thµnh phÇn vµ tæ chøc kim lo¹i → quyÕt ®Þnh nhiÒu
d¹ng ¨n mßn
o C«ng nghÖ vËt liÖu g©y ra çc t¸c ®éng: nhiÖt, bøc x¹, øng suÊt c¬, nhiÖt, pha,.. → ®Èy
m¹nh ¨n mßn
1.7. Çc d¹ng ¨n mßn

1.7.1. Çc çch ph©n lo¹i ¨n mßn
1.7.1.1. Ph©n lo¹i theo c¬ chÕ ¨n mßn
9 ¡n mßn ®iÖn ho¸
¨n mßn ®iÖn ho¸ lµ sù ¨n mßn kim lo¹i trong m«i tr−êng ®iÖn ly, trong ®ã sù oxy ho¸ kim
lo¹i vµ sù khö çc chÊt oxy ho¸ kh«ng chØ x¶y ra trong mét ph¶n øng trùc tiÕp mµ nhê sù dÉn
®iÖn, qu¸ tr×nh oxy ho¸ khö cßn x¶y ra trong ph¹m vi réng, phøc t¹p h¬n. §iÓn h×nh lµ çc d¹ng
¨n mßn galvanic.
9 ¡n mßn ho¸ häc (¨n mßn trong m«i tr−êng khÝ)
¨n mßn ho¸ häc lµ sù ¨n mßn kim lo¹i trong m«i tr−êng khÝ, do ®ã cßn gäi lµ ¨n mßn kh«,
x¶y ra do ph¶n øng ho¸ häc cña kim lo¹i víi m«i tr−êng khÝ xung quanh cã chøa çc chÊt x©m
thùc nh− O2, S2, Cl2... VÝ dô kim lo¹i (Me) khi nung ë nhiÖt ®é cao trong kh«ng khÝ bÞ oxy ho¸
theo ph¶n øng:
Me + 1/2 O2 → MeO
9 C¬ chÕ ¨n mßn cã liªn quan ®Õn t¸c ®éng c¬ häc
¡n mßn øng suÊt
¡n mßn mµi mßn
¡n mßn mái,...
1.7.1.2. Ph©n lo¹i theo m«i tr−êng
tr−êng ¨n mßn
9 ¡n mßn khÝ quyÓn
9 ¡n mßn trong m«i tr−êng n−íc ngät
9 ¡n mßn trong m«i tr−êng n−íc biÓn
9 ¡n mßn trong m«i tr−êng ®Êt
9 ¡n mßn trong kim lo¹i láng,...
1.7.1.3. Ph©n lo¹i theo ph¹m vi ¨n mßn
9 ¡n mßn ®Òu
Qu¸ tr×nh ¨n mßn x¶y ra t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trªn toµn bé bÒ mÆt kim lo¹i. Lo¹i ¨n mßn nµy Ýt
nguy hiÓm v× ta cã thÓ dù ®o¸n tr−íc khi thiÕt kÕ kÕt cÊu.
9 ¡n mßn côc bé
Lµ d¹ng ¨n mßn −u tiªn x¶y ra trong ph¹m vi hÑp. Tuú theo vÞ trÝ vµ h×nh thÓ ¨n mßn ng−êi
ta ph©n ra:
• ¡n mßn khe
• ¡n mßn lç
• ¡n mßn tinh giíi
• ¡n mßn chän lùa
• ...
Sau ®©y lµ c¬ së cña mét sè d¹ng ¨n mßn gay gÆp trong thùc tiÔn.
1.7.2. ¡n mßn Galvanic

1.7.2.1. §Þnh nghÜa
• §/n: ¨n mßn galvanic lµ d¹ng ¨n mßn x¶y ra khi cã sù chªnh lÖch ®iÖn thÕ t¹o nªn mét pin ¨n
mßn.
• Çc d¹ng:
o Gi÷a hai hoÆc nhiÒu kim lo¹i cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc kh¸c nhau ®−îc l¾p ghÐp trªn cïng
mét kÕt cÊu. VÝ dô: tµu thuû, phÇn lín çc chi tiÕt ®−îc lµm b»ng thÐp, vá tµu, b¸nh
l¸i... nh−ng ch©n vÞt l¹i ®−îc lµm b»ng hîp kim Cu. Ngoµi ra, cßn cã protector b»ng hîp
kim Zn hoÆc Al
o Gi÷a çc pha trong hîp kim ®a pha. VÝ dô, lat«ng ®óc gåm hai pha lµ: α giµu Cu vµ β
giÇu Zn. Chóng cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc rÊt kh¸c nhau
o Gi÷a çc vïng trong hîp kim, sù chªnh lÖch nång ®é do thiªn tÝch, do ba ®éng thµnh
phÇn,.. còng cã thÓ lµ nguyªn nh©n t¹o nªn ¨n mßn galvanic.
1.7.2.2. C¬ chÕ ¨n mßn galvanic
1.7.2.2.1. Pin ¨n mßn galvanic gi÷a çc kim lo¹i
• S¬ ®å mét pin ¨n mßn gi÷a hai ®iÖn cùc b»ng Fe vµ Ni cã cïng h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc ®−îc
nhóng trong dung dÞch axit ®· khö hÕt O2 cã pH=1 (h×nh 1.17).
O
e Ni
V
Ea/mNi Fe
Ea/mC
Fe Ni Ea/mFe
c
EcbNi K
EcbFe
pH = 1
lgi
lgi'Ni lgiNi lgiFe lgi'Fe
H×nh 1.17. Pin ¨n mßn galvanic Fe-Ni H×nh 1.18. §−êng cong ph©n cùc cña Fe vµ Ni
• §−êng cong ph©n cùc cña çc kim lo¹i Fe vµ Ni trong m«i tr−êng ¨n mßn.
o Gi¶ thiÕt r»ng, tèc ®é ph¶n øng khö ph©n cùc hydro ë c¶ hai ®iÖn cùc lµ nh− nhau (h×nh
1.18).
o NÕu ®Ó ®éc lËp nhau th×: do EoFe < EoNi, nªn ia/mFe > ia/mNi
o Khi hai ®iÖn cùc Fe vµ Ni ®−îc nèi víi nhau b»ng mét d©y dÉn ®iÖn, gi¶ thiÕt r»ng dung
dÞch cã ®iÖn trë ®ñ nhá ®Ó c¶ hai ®iÖn cùc Fe vµ Ni cã chung mét ®iÖn thÕ ¨n mßn Ea/mC,
víi Ea/mFe< Ea/mC< Ea/mNi. Víi Ea/mC th× : i’Fe > iFe ng−îc l¹i i’Ni <iNi
Nguyªn nh©n: Ni cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc d−¬ng h¬n cã thÓ tham gia mét phÇn vµo
ph¶n øng cat«t do vËy tèc ®é ¨n mßn gi¶m, cßn Fe th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng.
• Çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi ¨n mßn galvanic ®−îc s¬ ®å ho¸ trªn h×nh 1.19 cho thÊy:
o Chªnh lÖch ®iÖn thÕ cµng lín th× ¨n mßn galvanic cµng m¹nh: 2 ®iÖn cùc Fe vµ Pt (EoFe
= - 0,44V; EoPt=+ 1,20V) chªnh lÖch ®iÖn thÕ lín, Fe bÞ ¨n mßn m¹nh. Fe vµ Ni cã
chªnh lÖch ®iÖn thÕ Ýt (EoFe=-0,44V; EoNi=-0,257 V) ¨n mßn Fe t¨ng Ýt. Fe vµ Zn (EoFe =
- 0,44V; EoZn = - 0,76V), Ea/mC cã thÓ nhá h¬n EcbFe, khi ®ã Fe kh«ng bÞ ¨n mßn cßn Zn
¨n mßn m¹nh.
o §−êng cong ph©n cùc cat«t cµng dèc (®iÖn trë dung dÞch lín, cã ph©n cùc nång ®é) khi
®ã dßng ¨n mßn cµng nhá vµ hiÖu qu¶ nèi ng¾n m¹ch cµng thÊp, kim lo¹i cã ®iÖn thÕ
®iÖn cùc ©m h¬n sÏ bÞ ¨n mßn m¹nh ë vïng tiÕp xóc
o Tû lÖ diÖn tÝch bÒ mÆt hai ®iÖn cùc: cat«t (Ni) vµ an«t (Fe) cµng lín th× Ea/mC sÏ cµng s¸t
víi Ea/mNi . Khi ®ã tèc ®é ¨n mßn Fe t¨ng lªn.
OH
O2
OH O2 OH
OH OH O2
Pt Pt
O2 OH Fe
Fe
OH O2 OH O2
NaCl O2 NaCl
OH
O2
OH O2 OH
OH OH O2 Ni
Ni
O2 OH Fe
Fe
OH O2 OH O2
NaCl O2 NaCl
OH
O2
OH O2 OH
OH OH O2 Fe
Fe
O2 OH Z
Z
OH O2 OH O2
NaCl O2 NaCl
H×nh 1.19. H×nh ¶nh ¨n mßn galvanic gi÷a çc kim lo¹i
• §Ó biÕt kh¶ n¨ng ¨n mßn cña çc kim lo¹i nh− tr×nh bµy trªn ph¶i c¨n cø vµo ®iÖn thÕ ®iÖn cùc
æn ®Þnh cña kim lo¹i hoÆc hîp kim trong m«i tr−êng mµ chóng ®ang lµm viÖc. Khi ®ã, ngoµi
¶nh h−ëng cña ®iÖn thÕ tiªu chuÈn cßn cã ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng, ¶nh h−ëng cña mµng thô
®éng,... ®−îc ®Æc tr−ng b»ng ®iÖn thÕ ¨n mßn hay ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña kim lo¹i trong dung
dÞch.
• N−íc biÓn dÉn ®iÖn tèt lµ m«i tr−êng cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi d¹ng ¨n mßn galvanic.
B¶ng 1.2 cho ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña mét sè kim lo¹i vµ hîp kim trong m«i tr−êng: n−íc biÓn
nh©n t¹o ë 25oC b·o hoµ kh«ng khÝ vµ cã khuÊy, pH = 7,5.
B¶ng 1.2. §iÖn thÕ æn ®Þnh (Ea/mMe)* cña mét vµi vËt liÖu trong n−íc biÓn nh©n t¹o
Kim lo¹i Ea/mMe, mV Kim lo¹i Ea/mMe, mV
Ni (99,6%) 46 ThÐp çcbon - 335
LCuZn27 13 Dura - 339
Cu 10 Cd - 519
TKG 12Cr18Ni9 -45 Al (99,5%) - 667
Ti - 111 Al (MgSi) - 785
Pb (99,9%) - 259 Zn (98%) - 809
Sn (98,5%) - 284 Mg - 1355
TKG: ThÐp kh«ng gØ, L: lat«ng, * ®iÖn thÕ ®o víi ®iÖn cùc tiªu chuÈn hydro
B¶ng 1.3 cho ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña mét sè kim lo¹i vµ hîp kim trong m«i tr−êng n−íc biÓn
chuyÓn ®éng (15km/h), ë kho¶ng (20-25) oC.
B¶ng 1.3. §iÖn thÕ æn ®Þnh cña mét vµi vËt liÖu trong n−íc biÓn
Kim lo¹i Ea/mMe vs SCE, V Kim lo¹i Ea/mMe vs SCE, V
Zn -1,03 Lat«ng Al -0,32
Gang chøa 2%Ni -0,68 LCuZn5 -0,31
Gang x¸m th−êng -0,61 LCuZn29Sn (h¶i qu©n) -0,29
ThÐp cacbon -0,61 BCuNi10Fe0,8 -0,28
TKG 430 (ho¹t ®éng) -0,57 BCuNi30Fe0,45 -0,25
Ni-Resist* (2) -0,54 TKG 430 (ho¹t ®éng) -0,22
TKG 304 (ho¹t ®éng) -0,53 TKG 316 (ho¹t ®éng) -0,18
TKG 410 (ho¹t ®éng) -0,52 Inconel -0,17
Ni-Resist (3) -0,49 TKG 410 (thô ®éng) -0,15
Ni-Resist (4) -0,48 Ti -0,15
Ni-Resist (1) -0,46 TKG 304 (thô ®éng) -0,084
BCuNi30Fe1Mn0,5 -0,40 Hastelloy “c” -0,079
Cu -0,36 Monel -0,075
LCuZn15 -0,33 TKG 316 (thô ®éng) -0,05
*
TKG- thÐp kh«ng gØ, hîp kim Fe-Ni cã (C,Cr,Cu,Si,Mn)
§iÖn thÕ ®iÖn cùc tiªu chuÈn cña Al lµ -1,67V, ®iÖn thÕ æn ®Þnh cña Al trong çc m«i rÊt
kh¸c gi¸ trÞ tiªu chuÈn v× tuú theo m«i tr−êng cã lµm cho mµng oxit Al2O3 trªn bÒ mÆt æn ®Þnh
kh«ng.Trong m«i tr−êng n−íc biÓn nh©n t¹o lµ Ea/mAl= - 667 mV, trong n−íc biÓn tù nhiªn,
Ea/mAl= - 0,8 ®Õn -1V.
1.7.2.2.2. Pin ¨n mßn galvanic gi÷a h¹t tinh thÓ vµ biªn giíi h¹t
• Çc pin ¨n mßn galvanic cã thÓ h×nh thµnh gi÷a: h¹t tinh thÓ vµ biªn giíi h¹t, gi÷a çc h¹t tinh
thÓ vµ gi÷a kim lo¹i vµ t¹p chÊt
o Gi÷a h¹t vµ biªn giíi h¹t: biªn giíi cã ho¹t tÝnh ho¸ häc cao h¬n → bÞ ¨n mßn (h×nh
1.20a). V× biªn giíi h¹t tËp trung nhiÒu sai lÖch m¹ng, nhiÒu t¹p chÊt vµ thiªn tÝch thµnh
phÇn. Tr¸i l¹i còng cã mét sè vËt liÖu kim lo¹i mµ biªn giíi h¹t l¹i kÐm ho¹t ®éng ho¸
häc h¬n, do lµ ë biªn giíi h¹t, hiÖn t−îng thiªn tÝch lµm tËp trung nhiÒu nguyªn tè cã
®iÖn thÕ ®iÖn cùc d−¬ng h¬n (h×nh 1.20b). HiÖn t−îng nµy lµm cho vïng l©n cËn biªn
giíi h¹t bÞ ¨n mßn.
Biªn giíi h¹t lµ an«t Biªn giíi h¹t lµ cat«t Vïng l©n cËn lµ an«t
H¹t A H¹t B H¹t A H¹t B
H×nh 1.20a. ¡n mßn ë biªn giíi h¹t tinh thÓ H×nh 1.20b. ¡n mßn vïng l©n cËn tinh giíi
1.7.2.2.3. Pin ¨n mßn galvanic gi÷a çc pha trong vËt liÖu kim lo¹i ®a pha
Th«ng th−êng hîp kim mét pha bÒn ¨n mßn h¬n hîp kim ®a pha, v× trong hîp kim ®a pha,
cã thÓ h×nh thµnh çc cÆp pin ¨n mßn galvanic.
• ¨n mßn galvanic trong gang x¸m. Tæ chøc ®iÓn h×nh cña gang x¸m peclit gåm graphit mµu
®en trªn nÒn peclit (h×nh 1.21). Ea/m cña graphit cao h¬n Ea/m cña peclit, an«t lµ nÒn peclit bÞ ¨n
mßn hoµ tan vµo dung dÞch ®Ó l¹i graphit, ta nãi gang bÞ ¨n mßn tho¸t graphit.
• ¨n mßn galvanic trong thÐp cacbon chøa 0,95%C:
o Sau khi t«i, thÐp cã tæ chøc mactenxit, kh¸ bÒn ¨n mßn (h×nh 1.22)
o Sau khi ram thÊp (sau khi t«i b¾t buéc ph¶i ram) (tõ 150 ®Õn 250 oC) nhËn ®−îc tæ chøc
mactenxit ram, vÉn bÒn ¨n mßn
o Sau khi ram trung b×nh (tõ 300 ®Õn 450 oC) vµ ram cao (tõ 500 ®Õn 650 oC). Tuú theo
nhiÖt ®é vµ thêi gian ram, trong tæ chøc cña thÐp cã tiÕt ra pha cacbit vµ ph¸t triÓn
nhanh theo nhiÖt ®é vµ thêi gian ram → pin ¨n mßn galvanic lµm cho tèc ®é ¨n mßn
t¨ng. Tèc ®é ¨n mßn ®¹t cùc ®¹i t¹i nhiÖt ®é ram kho¶ng 400-500 oC, khi ®ã çc h¹t
cacbit s¸p nhËp thµnh çc h¹t lín h¬n, pin ¨n mßn galvanic ho¹t ®éng m¹nh nhÊt.
o Sau khi ram ë çc nhiÖt ®é cao h¬n n÷a (trªn 500 oC) tèc ®é ¨n mßn l¹i gi¶m v× thÐp l¹i
quay vÒ tæ chøc peclit ban ®Çu.
Ptl mg/h
60
Graphit
40
NÒn
20
o
200 500 800 T, C
H×nh 1.21. Tæ chøc cña gang x¸m H×nh 1.22. Tèc ®é ¨n mßn thÐp
t«i råi ram ë çc nhiÖt ®é kh¸c nhau trong dung
dÞch axit H2SO4 -1%, thêi gian ram 2h, kÝch th−íc
mÉu: 2,5x2,5x0,6cm
1.7.2.3. Chèng ¨n mßn galvanic

• Tr¸nh sö dông çc kim lo¹i hoÆc hîp kim cã ®iÖn thÕ ¨n mßn chªnh lÖch nhau
• Çch ®iÖn çc kim lo¹i víi nhau
• Gi÷ tû lÖ diÖn tÝch thÝch hîp C/A (kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®−îc)
• B¶o vÖ cat«t,→ san b»ng (Ýt chªnh lÖch ®i) ®iÖn thÕ ¨n mßn cña çc kim lo¹i kh¸c nhau
• NhiÖt luyÖn ®Ó t¹o ra tæ chøc mét pha nÕu cã thÓ
1.7.3. ¡n mßn do sù chªnh lÖch nång ®é
1.7.3.1. Kh¸i niÖm
Nång ®é ion hoµ tan trong dung dÞch
Nång ®é oxy hoµ tan
1.7.3.2. ¡n mßn do chªnh lÖch nång ®é ion trong dung dÞch
Pin ¨n mßn galvanic do chªnh lÖch nång ®é ®−îc m« t¶ trªn h×nh 1.23 bao gåm hai ®iÖn
cùc Fe gièng hÖt nhau ®−îc nhóng, mét ®iÖn cùc trong dung dÞch nghÌo ion Fe2+ vµ ®iÖn cùc thø
hai ®−îc nhóng trong dung dÞch giµu ion Fe2+.
Gi¶ sö phÝa nghÌo Fe2+ (b×nh a) cã nång ®é ion Fe2+ lµ 0,001M, phÝa giÇu Fe2+ (b×nh b) cã
nång ®é 0,01M. Theo ph−¬ng tr×nh Nernst ta cã:
EcbFe2+ = Eo + 0,0296 lg CFe2+
b×nh a: EcbFe2+ = -0,44 + 0,0296 lg 0,001 = - 0,529V
b×nh b: EcbFe2+ = -0,44 + 0,0296 lg 0,01 = - 0,499V
Do sù chªnh lÖch ®iÖn thÕ c©n b»ng gi÷a hai b×nh, phÝa b×nh a nghÌo Fe2+ cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc
©m h¬n trë thµnh an«t vµ bÞ ¨n mßn, nèi kho¸ K sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y qua.
K
cÇu muèi
Fe Fe
H×nh 1.23. S¬ ®å pin ¨n mßn

do chªnh lÖch nång
®é ion Fe2+
(a) nghÌo Fe2+ (b) giÇu Fe2+
1.7.3.3. ¡n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy trong dung dÞch

• S¬ ®å pin ¨n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy (h×nh 1.24). Gåm hai ®iÖn cùc Fe gièng nhau
®−îc nhóng trong dung dÞch NaCl (pH = 7). PhÝa a ®−îc thæi b·o hoµ O2, ng¨n b ®−îc thæi N2
®Ó ®uæi hÕt O2. Hai ng¨n ®−îc th«ng nhau nhê cÇu nèi ®Æc biÖt.
• H×nh 1.25 tr×nh bµy ®−êng cong ph©n cùc:
o Fe vµ ®−êng cong ph©n cùc an«t - ph©n cùc ho¹t ho¸
o Ph¶n øng cat«t: O2 + 2H2O + 4e → 4OH- (chÊt khö ph©n cùc O2 ®Ó thÊy ¶nh h−ëng cña
sù chªnh lÖch nång ®é oxy) - ph©n cùc nång ®é
•
(1)
cÇu muèi E↑
K
Fe
Fe (2)
Et®
(a)
E2
O2 N2 Ecb
(a) (b)
H×nh 1.24. S¬ ®å pin ¨n mßn do chªnh lgia’a/m lgiba/m Lgiaa/m lgi
lÖch nång ®é oxy
H×nh 1.25. §−êng cong ph©n cùc khi
Cã chªnh lÖch nång ®é oxy
(1) – b×nh a giµu oxy, (2) – b×nh b nghÌo oxy
• §øng ®éc lËp: iba/m < iaa/m)

• Nèi ng¾n m¹ch hai ®iÖn cùc (®ãng kho¸ K):
o B×nh a do nång ®é oxy cao → ia/m > ith nªn ®iÖn cùc Fe ë tr¹ng th¸i thô ®éng →ia/m gi¶m
xuèng chØ cßn ia’a/m < iba/m
o B×nh b ®iÖn cùc Fe vÉn n»m trong vïng ho¹t ®éng víi iba/m vµ ®iÖn thÕ ¨n mßn E2.
ia’a/m < iba/m Fe ë b×nh giµu oxy bÞ ¨n mßn chËm h¬n ë b×nh nghÌo oxy
o Ph¶n øng ¨n mßn: Fe + H2O → FeOH+ + H+ + 2e
FeOH+ + H2O → Fe(OH)2 + H+
do tèc ®é ¨n mßn ë b×nh b lín h¬n ë b×nh a do ®ã sinh nhiÒu H+ h¬n, mÆt kh¸c ph¶n øng cat«t:
O2 + 2H2O + 4e → 4OH-
l¹i x¶y ra m¹nh ë b×nh a (v× nång ®é oxy ë b×nh a cao h¬n) do ®ã ë b×nh b giÇu H+ vµ Na+ cßn
b×nh a d− anion OH- vµ Cl- mét çch tù nhiªn sÏ t¹o dßng khuÕch t¸n:
¾ H+, Na+ tõ b×nh b sang b×nh a
¾ OH- vµ Cl- tõ b×nh a sang b×nh b
Çc ion Cl- sang b×nh b t¹o ph¶n øng:
Fe + H2O + Cl- → FeOHCl + H+ + 2e
lµm cho mµng thô ®éng kh«ng thÓ h×nh thµnh ®−îc vµ do ®ã tèc ®é ¨n mßn ®iÖn cùc ë b×nh b
(nghÌo oxy) lín h¬n ë b×nh a (giÇu oxy)
1.7.3.4. Mét sè d¹ng ¨n mßn do sù chªnh lÖch nång ®é oxy
1.7.3.4.1. ¡n mßn khe
Khe hë gi÷a çc mÆt bÝch, çc gio¨ng, ®Öm, çc mèi ghÐp b»ng ®inh t¸n (h×nh 1.26a,b),
trong qu¸ tr×nh lµm viÖc do sù chªnh lÖch nång ®é oxy: n¬i n»m s©u trong khe hÑp oxy kh«ng
khuÕch t¸n tíi ®−îc bÞ ¨n mßn.
vïng ¨n mßn
e
O2 OH-
e
Me+ -
Cl- OH
+ + + +
Me Me Me Me
Cl-
vïng ¨n mßn Me+
Me+
O2
Me+ Me+ Me+
Me+
e
e
e
H×nh 1.26a. Mét d¹ng ¨n mßn khe H×nh 1.26b. S¬ ®å ¨n mßn khe
1.7.3.4.2. ¡n mßn ë ®−êng mÝm n−íc

Líp n−íc trªn bÒ mÆt giÇu oxy, líp n−íc s¸t phÝa d−íi nghÌo oxy do ®ã vËt liÖu bÞ ¨n mßn t¹i
vïng nghÌo oxy theo c¬ chÕ chªnh lÖch oxy ®· m« t¶ trªn (h×nh 1.27).
1.7.3.4.3. ¡n mßn ch©n chim d−íi líp s¬n
Sù h×nh thµnh d¹ng ¨n mßn ch©n chim (gØ giun) ®−îc m« t¶ trªn h×nh 1.28. T
1.7.3.4.4. ¡n mßn ë vïng l¾ng ®äng
Líp çt bïn, t¹p chÊt l¾ng ®äng trªn bÒ mÆt c¶n trë oxy khuÕch t¸n tíi t¹o líp thô ®éng bÒ
mÆt g©y nªn ¨n mßn do l¾ng ®äng. D¹ng ¨n mßn nµy th−êng gÆp ë çc kÕt cÊu cè ®Þnh, song
còng cã thÓ gÆp khi tµu neo ®Ëu l©u ngµy ë vïng n−íc bÈn tï ®äng kh«ng ®−îc th−êng xuyªn vÖ
sinh (h×nh 1.29).
O2 O2
H×nh 1.27. Mét d¹ng ¨n mßn vïng

mÝm n−íc líp gØ s¾t líp gØ s¾t
vïng ¨n mßn vïng ¨n mßn
H2O O2+H2O L¾ng ®äng Giµu oxy

Giµu oxy
Fe2O3+H2O + -
H2O O2
Líp s¬n Vïng nghÌo oxy
+ - 2
Fe2O3+H2O OH Fe
H×nh 1.28. ¡n mßn ch©n chim d−íi líp s¬n H×nh 1.29. ¡n mßn ë vïng l¾ng ®äng
1.7.3.4.5. ¡n mßn lç
X¶y ra ®èi víi çc kim lo¹i vµ hîp kim cã tÝnh thô ®éng ¨n mßn nh− : Fe, Cr, Al, Ni,... çc
lo¹i thÐp kh«ng gØ trong m«i tr−êng cã çc anion Cl-, Br-, I- (halogen).
§−êng cong thô ®éng khi cã anion halogen vµ kh«ng cã halogen (h×nh 1.30).
¾ Khi cã mÆt çc halogen vïng thô ®éng bÞ thu hÑp
¾ Çc ion Cl- lµm ph¸ huû côc bé mµng thô ®éng...
¾ C¬ chÕ qu¸ tr×nh ¨n mßn còng t−¬ng tù nh− c¬ chÕ ¨n mßn do sù chªnh lÖch nång ®é oxy
trong m«i tr−êng g©y ra
ë vïng ®¸y lç nghÌo O2 do ®ã bÞ ¨n mßn vµ lµ an«t, çc vïng kh¸c lµ cat«t. Cl- di chuyÓn
®Õn an«t lµm mÊt kh¶ n¨ng t¸i thô ®éng, do ®ã ¨n mßn t¨ng lªn. Lç cµng s©u, vïng ®¸y lç cµng
nghÌo oxy cµng g©y nªn ¨n mßn (h×nh 1.31).
E, V
Eqt®2 O2 O2
Vïng thô ®éng
OH- Cl-
khi kh«ng cã halogen
O2+2H2O+4e=4OH- O2+2H2O+4e=4OH-
Eqt®1
Vïng thô ®éng
khi cã mÆt halogen FeOHCl
Et®1 e e
Ecb
lgith lgi →
H×nh 1.30. ¶nh h−ëng cña halogen ®Õn H×nh 1.31. Sù h×nh thµnh ¨n mßn lç khi
®−êng cong ph©n cùc cã mÆt Cl-
:
TKG 304, TKG 316, Hastelloy F, Hastelloy C, Ti chiÒu ®é bÒn ¨n
Ta thÊy hai m¸c thÐp kh«ng gØ (TKG) 304 vµ 316 cã cïng cã 18 %Cr vµ 8 %Ni, nh−ng thÐp
kh«ng gØ m¸c 316 cã chøa 2 %Mo do ®ã bÒn ¨n mßn lç h¬n. C¬ chÕ ¨n mßn lç thÐp kh«ng gØ
®−îc s¬ ®å ho¸ trªn h×nh 1.32.
Cl-
MeOHCl
H2 O2 H2
OH- OH-
O2 Cl- OH-
Me2
e e
H×nh 1.32. Sù h×nh thµnh ¨n mßn lç thÐp kh«ng gØ

BiÖn ph¸p chèng ¨n mßn lç: pha thªm Mo, Al vµo hîp kim, çc nguyªn tè nµy lµm t¨ng ®iÖn trë
cña mµng thô ®éng do ®ã lµm gi¶m mËt ®é dßng ¨n mßn. Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu míi ®©y cho
thÊy thÐp kh«ng gØ nit¬ tr¸nh ®−îc ¨n mßn lç do ion N+ tËp trung ë s¸t bÒ mÆt lµm mÊt t¸c dông
cña çc anion Cl-. Xö lý m«i tr−êng b»ng çch thªm OH- (kiÒm) hoÆc CrO42- lµm më réng vïng
thô ®éng.
1.7.3.4.5. B¶o vÖ chèng ¨n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy
Dïng ®Öm, s¬n bÝt kÝn khe kh«ng cho dung dÞch vµo
Dïng hµn thay cho çc mèi ghÐp dïng ®inh t¸n
Dïng cao su hoÆc chÊt dÎo cuèn chÆt che kÝn n¬i x¶y ra ¨n mßn vïng mÝm n−íc
Cä röa s¹ch n¬i l¾ng ®äng.
1.7.4. ¡n mßn tinh giíi
• §/n: ¡n mßn tinh giíi lµ d¹ng ¨n mßn x¶y ra ë tinh giíi hoÆc l©n cËn tinh giíi h¹t tinh thÓ.
Th«ng th−êng, biªn giíi h¹t (do tËp trung nhiÒu t¹p chÊt h¬n, nhiÒu sai lÖch m¹ng h¬n) cã
ho¹t tÝnh cao h¬n so víi nÒn do ®ã bÞ ¨n mßn nhanh h¬n → nhá cã thÓ bá qua. Trong mét sè
tr−êng hîp → ¨n mßn ë biªn giíi h¹t trë nªn rÊt quan träng: mét sè lo¹i thÐp kh«ng gØ, hîp
kim Al ®é bÒn cao, mét sè hîp kim Cu,...
1.7.4.1. ¡n mßn tinh giíi thÐp kh«ng gØ
1.7.4.1.1. ThÐp kh«ng gØ
• ThÐp kh«ng gØ lµ thÐp chøa Cr víi hµm l−îng Cr trªn 12% → bÒn ¨n mßn
• Trong mét sè ®iÒu kiÖn hiÖn t−îng tiÕt cacbit Cr lµm xuÊt hiÖn vïng nghÌo Cr ë l©n cËn biªn
giíi h¹t do ®ã thÐp bÞ ¨n mßn tinh giíi.
1.7.4.1.2. ¡n mßn tinh giíi thÐp kh«ng gØ austenit
austenit
• Khi xö lý nhiÖt thÐp kh«ng gØ austenit trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 400 ®Õn 800 oC → bÞ ¨n mßn
tinh giíi
• Çc d¹ng c«ng nghÖ ®−îc thùc hiÖn trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 400 oC ®Õn 800 oC (hµn, çn
nãng, phun phñ,...)
• Kho¶ng nhiÖt ®é 400-800 oC ®−îc gäi lµ vïng nh¹y c¶m cña thÐp víi ¨n mßn tinh giíi.
• Gi¶n ®å tiÕt cacbit Cr: thÐp chøa 18%Cr-10%Ni, giíi h¹n hµm l−îng cacbon b¾t ®Çu tiÕt
cacbit Cr khi ®−îc lµm nguéi ®¼ng nhiÖt ë çc nhiÖt ®é 500, 600, 700 vµ 800 oC (h×nh 1.33).
%Cr ↑ 500 oC 600 oC 700 oC 800 oC
18%Cr
C1 C2 C3 C4 %C →
H×nh 1.33. Sù tiÕt pha cacbit khi lµm nguéi thÐp

kh«ng gØ
o Ta nhËn thÊy r»ng, nhiÖt ®é cµng thÊp th× giíi h¹n hµm l−îng cacbon b¾t ®Çu tiÕt ra cacbit
cµng nhá → t«i cacbit kh«ng kÞp tiÕt ra th× thÐp còng kh«ng nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi
o T¨ng % C → dÔ tiÕt cacbit Cr → ¨n mßn tinh giíi t¨ng (kinh tÕ)
• Gi¶n ®å TtC (h×nh 1.34a) (T-nhiÖt ®é, t-thêi gian, C-hµm l−îng çcbon): Vïng bªn tr¸i ®−êng
cong ch÷ “C” lµ vïng kh«ng tiÕt cacbit Cr vµ kh«ng nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi. ThÐp
cµng Ýt cacbon th× ®−êng cong ch÷ “C” cµng dÞch sang bªn ph¶i, thÐp cµng Ýt nh¹y c¶m víi ¨n
mßn tinh giíi.
• ¶nh h−ëng cña Mo (h×nh 1.34b) thÐp (18Cr-15Ni.-0,02C) → %Mo → ®−êng cong ch÷ “C”
còng dÞch chuyÓn sang ph¶i, thÐp cµng Ýt nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi. Mo lµ nguyªn tè
hîp kim quan träng, vai trß cña nã trong ¨n mßn lç, ¨n mßn trong n−íc biÓn cµng thÊy rç rÖt
h¬n. Tuy nhiªn Mo ®¾t tiÒn, viÖc sö dông còng cÇn ®−îc c©n nh¾c.
• ¶nh h−ëng cña Ni (h×nh 1.34c) thÐp (20Cr-0,05C) → ¶nh h−ëng cña Ni rÊt phøc t¹p.
o ThÐp chøa Ýt Ni thùc tÕ kh«ng bÞ ¨n mßn tinh giíi.
o Khi t¨ng hµm l−îng Ni → thÐp l¹i trë nªn dÎo dai h¬n gi¶m t¸c h¹i cña ¨n mßn tinh giíi
o V× Ni ®¾t tiÒn nªn l−îng dïng trong thÐp chØ h¹n chÕ d−íi 15%. Trªn 15% Ni th× sÏ trë
thµnh çc lo¹i hîp kim Ni (®· kh¶o s¸t ë 2.2.1.7).
T,
T,
0,05% 900 0% Mo
900
0,02%
2%
700 700
500 500
a t,h → b t,h →
H×nh 1.34a,b. ¶nh h−ëng cña C vµ Mo ®Õn kh¶ n¨ng tiÕt cacbit Cr
T, oC
900 44% Ni
12% Ni
700 34% Ni H×nh 1.34c. ¶nh h−ëng cña Ni ®Õn sù tiÕt
cacbit Cr vµ ¨n mßn tinh giíi
500
t,h →
• C¬ chÕ ¨n mßn tinh giíi khi cã hiÖn t−îng tiÕt cacbit cr«m (h×nh 1.35)
trªn 800oC tèc ®é khuÕch t¸n cña Cr ®ñ nhanh ®Ó xan b»ng nång ®é Cr, vïng nghÌo Cr kh«ng
cßn n÷a vµ sù ¨n mßn tinh giíi còng kh«ng x¶y ra.
Chèng ¨n mßn tinh giíi cña çc nguyªn tè Ti, Nb (h×nh 1.36). Ta nhËn thÊy r»ng cacbit Cr tiÕt
ra sau cïng. ChØ khi hµm l−îng C trong thÐp ®ñ cao ®Ó toµn bé cacbit Ti, Nb tiÕt ra hÕt mµ vÉn
cßn ®ñ C th× míi cã hiÖn t−îng tiÕt cacbit Cr. Do ®ã, víi nång ®é thÝch hîp, Nb, Ti, Ta,.. lµ çc
nguyªn tè cacbit ho¸ m¹nh, cã t¸c dông chèng ¨n mßn tinh giíi víi bÊt kú chÕ ®é nhiÖt luyÖn
nµo.
T, oC
1500
%Cr ↑
Cr23C6 Láng
18 1000 TiC, NbC, Crht,

C
TiC, NbC, Cr23C6, Cht
500
12
Kim lo¹i
Biªn giíi
H×nh 1.35. Sù h×nh thµnh vïng nghÌo Cr H×nh 1.36. ¶nh h−ëng cña çc nguyªn tè Ti,Nb
1.7.4.1.3. ¡n mßn tinh giíi çc lo¹i thÐp kh«ng gØ kh¸c

ThÐp kh«ng gØ austenit-ferit: %Cr trong pha ferit cao h¬n nhiÒu trong pha austenit, cacbit
Cr tiÕt ra ë biªn giíi h¹t, nh−ng n»m lÖch vÒ phÝa cã hµm l−îng Cr cao - pha ferit. Tuy cã tån t¹i
vïng nghÌo Cr ë l©n cËn ®−êng biªn giíi h¹t nh−ng l¹i n»m ë phÝa pha ferit (h×nh 1.37) → kh«ng
nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi.
ThÐp kh«ng gØ ferit:
• §Ó æn ®Þnh tæ chøc ferit, thÐp kh«ng gØ ferit th−êng cã %Cr cao, hµm l−îng cacbon thÊp → Ýt
nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi. Tuy nhiªn, mét sè m¸c thÐp kh«ng gØ ferit, ®Ó an toµn, ng−êi
ta vÉn hîp kim ho¸ thÐp b»ng Ti ®Ó lo¹i trõ hiÖn t−îng tiÕt cacbit Cr vµ ¨n mßn tinh giíi
(08Cr18Ti; 15Cr25Ti;...)
ThÐp kh«ng gØ M¸ctenxÝt th−êng chøa Ýt Cr vµ hµm l−îng C kh¸ cao (30Cr13; 40Cr13;
80Cr17) nªn nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi.
%Cr ↑
austenit
18 ferit
H×nh 1.37. Sù tiÕt cacbit vµ
ph©n bè nång ®é Cr trong
thÐp kh«ng gØ austenit-ferit
12
Biªn giíi
1.7.4.1.4. ¡n mßn tinh giíi khi hµn
Vïng hµn
Vïng ¨n mßn Vïng ¨n mßn Vïng ¨n mßn Vïng hµn Vïng ¨n mßn
H×nh 1.38. Sù ph©n bè nhiÖt ®é khi hµn H×nh 1.39. ¡n mßn l−ìi lam khi hµn
§Ó chèng ¨n mßn tinh giíi khi hµn: hîp kim ho¸ thÐp b»ng çc nguyªn tè Ti, V, Nb.
1.7.4.1.5. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng kh¸c
TP vµ Si (H×nh 1.40 vµ h×nh 1.41).
• Si trong kho¶ng nång ®é tõ 103 ppm ®Õn 2%, Si → nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi
• P > 102 ppm → ¨n mßn tinh giíi, tèc ®é ¨n mßn t¨ng nhanh khi t¨ng hµm l−îng P
• Nguyªn nh©n g©y ¨n mßn tinh giíi cña hai nguyªn tè P vµ Si cã thÓ dothiªn tÝch ë biªn giíi
h¹t:
o gi¶m, thËm chÝ trong mét sè tr−êng hîp, mÊt t¸c dông b¶o vÖ cña líp oxit Cr
o mËt ®é dßng ¨n mßn tËp trung m¹nh ë vïng biªn giíi h¹t
Ptl, Ptl, ¡n mßn ®Òu ¡n mßn tinh giíi

mg/cm82.h mg/cm2.h
6 8
6
4
4
2 2%
2
102 103 104 %Si, ppm 102 103 %P, ppm
H×nh 1.40. ¶nh h−ëng cña Si ®Õn tèc ®é H×nh 1.41. ¶nh h−ëng cña P ®Õn tèc ®é
¨n mßn ¨n mßn
1.7.4.1.6. Chèng ¨n mßn tinh giíi thÐp kh«ng gØ
Çc biÖn ph¸p chèng tiÕt ra cacbit Cr cã thÓ coi lµ çc biÖn ph¸p chèng ¨n mßn tinh giíi:
• T«i ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng tiÕt cacbit Cr
• Gi¶m hµm l−îng C trong thÐp, nh−ng chØ víi møc ®é nhÊt ®Þnh, nÕu muèn h¹ C xuèng thÊp
qu¸ th× l¹i rÊt ®¾t tiÒn
• Hîp kim ho¸ thÐp b»ng çc nguyªn tè Ti, V, Ta, Nb, W,... Çc nguyªn tè nµy cã kh¶ n¨ng t¹o
cacbit rÊt m¹nh, m¹nh h¬n lµ ®èi víi Cr cho nªn trong thÐp khi cã mÆt chóng th× kh«ng cßn
kh¶ n¨ng h×nh thµnh vµ tiÕt cacbit Cr ë vïng biªn giíi h¹t n÷a
• ñ rÊt l©u ë nhiÖt ®é khuÕch t¸n ®Ó lµm ®ång ®Òu hµm l−îng Cr lo¹i trõ ¨n mßn tinh giíi. Mét
sè lo¹i thÐp khi lµm viÖc l©u ë nhiÖt ®é cao (trªn 450 oC) l¹i kh«ng cßn bÞ ¨n mßn tinh giíi
nh− thêi gian ®Çu v× cã ®ñ thêi gian ®Ó khuÕch t¸n san b»ng hµm l−îng Cr.
1.7.4.2. ¡n mßn tinh giíi hîp kim Al
Biªn giíi h¹t tinh thÓ
CuAl2: - 0,53V
Vïng nghÌo Cu: - 0,84V
Hîp kim: - 0,69V
H×nh 1.42. Sù h×nh thµnh vïng nghÌo Cu do tiÕt CuAl2
Biªn giíi h¹t tinh thÓ
H¹t MgZn2: 84%Zn
H×nh 1.43. TiÕt pha MgZn2 trong hîp kim

AlCu2Mg2Zn6Mn (B95)
ThiÕt kÕ chi tiÕt chÞu nÐn.

Chèng ¨n mßn vËt liÖu http://www.ebook.edu.vn 44
ch−¬ng 2
B ¶ o v Ö vËt liÖu
S¬ ®å çc gi¶i ph¸p chung ®Ó chèng ¨n mßn vËt liÖu:
Chèng ¨n mßn vËt liÖu
ThiÕt lùa chän xö lý xö lý m«i B¶o vÖ

kÕ vËt liÖu bÒ mÆt tr−êng ®iÖn ho¸
2.1. ThiÕt kÕ kÕt cÊu hîp lý

ThiÕt kÕ kÕt cÊu ph¶i tho¶ m∙n ®ång thêi : yªu cÇu vÒ c¬ tÝnh, yªu cÇu tÝnh c«ng nghÖ, tÝnh
chÊt ®iÖn, tõ, tÝnh chÊt nhiÖt, çc chØ tiªu kinh tÕ vµ m«i tr−êng nh− : chèng ¨n mßn, t¸i sinh vËt
liÖu, t−¬ng thÝch sinh häc. Çc nguyªn t¾c khi thiÕt kÕ :
1. LËp b¶ng cho phÐp th©m nhËp cña m«i tr−êng (¨n mßn) cho tõng chi tiÕt
2. Thay çc mèi ghÐp ®inh t¸n b»ng hµn ®Ó lo¹i trõ ¨n mßn khe. Chän vËt liÖu lµm ®inh t¸n
cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc æn ®Þnh cao h¬n vËt liÖu cÇn ghÐp (®inh t¸n lµ cat«t)
3. Chän vËt liÖu cho kÕt cÊu (nÕu cã thÓ) b»ng cïng lo¹i vËt liÖu
4. ThiÕt kÕ ®Ó kh«ng t¹o øng suÊt kÐo, kh«ng tËp trung øng suÊt ë çc chi tiÕt ngËp s©u
trong m«i tr−êng ¨n mßn
5. Tr¸nh t¹o çc ®−êng èng dÉn gÊp khóc ®ét ngét ë ®ã dßng ch¶y g©y ¨n mßn xãi mßn
6. ThiÕt kÕ çc thïng, çc bÓ chøa, çc ®−êng èng dÉn ph¶i dÔ lµm s¹ch, ch¶y hÕt, kh«ng
cã vïng tï ®äng ®Ó tr¸nh t¹o ¨n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy
7. ThiÕt kÕ hÖ thèng ph¶i dÔ b¶o d−ìng thay thÕ khi cÇn thiÕt. VÝ dô, m¸y b¬m ho¸ chÊt th×
çnh vµ th©n b¬m tiÕp xóc víi ho¸ chÊt ph¶i rÊt dÔ thay thÕ
8. ThiÕt kÕ hÖ thèng nhiÖt ph¶i ®¶m b¶o tæn thÊt nhiÖt Ýt song kh«ng ®−îc qu¸ tËp trung ë
chç xung yÕu.
9. KÕt cÊu ph¶i hîp lý, dÔ ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p b¶o vÖ chèng ¨n mßn.
2.2. Lùa chän vËt liÖu thÝch hîp
Dïng m¸y tÝnh ®Ó hç trî viÖc lùa chän vËt liÖu cho cã hiÖu qu¶ nhÊt: CMS (Cambridge
Material Selector) (Anh), FUZZYMAT (Ph¸p) §é bÒn ho¸ häc cña vËt liÖu trong çc m«i tr−êng :
ch¸y, n−íc ngät, dung m«i h÷u c¬, oxy ho¸ ë trªn 500 oC, n−íc biÓn, axit m¹nh, kiÒm m¹nh, tia tö
ngo¹i, mµi mßn, axit yÕu, kiÒm yÕu ®−îc ph©n thµnh 5 lo¹i, ký hiÖu tõ A ®Õn E theo thø tù ®é bÒn
gi¶m dÇn (b¶ng 2.1, 2.12, 2.13, 2.14 vµ 2.15).
VËt liÖu
Klo¹i: c¬ tÝnh cao (bÒn, dÎo dai), tÝnh c«ng nghÖ tèt, bÒn ¨n mßn kÐm, gi¸ rÎ
Ceramic: kÐm bÒn vµ kÎm dÎo dai, tÝnh c«ng nghÖ thÊp, rÊt bÒn ¨n mßn, rÎ tiÒn, chÞu nhiÖt cao
Polyme: c¬ tÝnh t−¬ng ®èi tèt, tÝnh c«ng nghÖ kh¸ tèt, bÒn ¨n mßn, chÞu nhiÖt kÐm, ®¾t tiÒn
2.2.1. VËt liÖu kim lo¹i
Th«ng th−êng, ®é bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng lµ do b¶n chÊt oxit h×nh thµnh trªn bÒ mÆt
vËt liÖu quyÕt ®Þnh. Theo b¶n chÊt oxit h×nh thµnh trªn bÒ mÆt kim lo¹i ta cã thÓ chia kim lo¹i thµnh
bèn nhãm :
1. Çc kim lo¹i cã oxit l−ìng tÝnh : Al, Zn, Pb, Sn th× kh«ng bÒn ¨n mßn trong c¶ axit vµ kiÒm.
Tèc ®é ¨n mßn cña çc kim lo¹i nµy phô thuéc vµo ®é pH cña dung dÞch
2. Çc kim lo¹i cã oxit mang tÝnh kiÒm nh− : Ni, Co, Cu, Fe th× bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng
kiÒm
3. Çc kim lo¹i cã oxit mang tÝnh axit nh− : Cr, Si th× bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng axit, ®Æc
biÖt lµ axit cã oxy nh− HNO3
4. Çc kim lo¹i cã oxit trung tÝnh : Pt, Ag, Ti th−êng çc kim lo¹i nµy bÒn ¨n mßn.
Ng−êi ta ®∙ ®óc rót ra mét sè quy t¾c chung ®Ó chän vËt liÖu kim lo¹i :
1. Trong m«i tr−êng khö hoÆc oxy ho¸ yÕu, vÝ dô nh− trong m«i tr−êng kiÒm, trong dung
dÞch axit kh«ng cã oxy hoµ tan th× nªn sö dông Ni hoÆc hîp kim Cu
2. Trong m«i tr−êng oxy ho¸ th× nªn sö dông çc hîp kim chøa Cr
3. Trong m«i tr−êng oxy ho¸ cùc m¹nh nªn dïng Ti vµ hîp kim Ti (b¶ng 2.2)
B¶ng 2.2. VËt liÖu kim lo¹i thÝch hîp cho m«i tr−êng ¨n mßn
STT M«i tr−êng ¨n mßn Lo¹i vËt liÖu sö dông
1 Axit nitric (HNO3) ThÐp kh«ng gØ
2 KiÒm (NaOH, KOH,..) Ni & hîp kim Ni hoÆc hîp kim Cu
3 Axit flohydric (HF) Monel (hîp kim NiCu)
4 Axit clohydric nãng Hastelloys (hîp kim NiMo)
5 Axit sunfuaric lo∙ng Pb
6 M«i tr−êng khÝ quyÓn Al, Zn (m¹ Zn)
7 N−íc cÊt Sn
8 Dung dÞch oxy ho¸ m¹nh, nãng Ti
9 CÇn ®é bÒn cao (ultimate resistance) Ta
10 Axit sulfuaric ®Æc ThÐp th−êng
2.2.1.1. Al vµ hîp kim Al

3 nhãm: HK Al biÕn d¹ng kh«ng ho¸ bÕn ®−îc b»ng nhiÖt luyÖn
HK Al biÕn d¹ng kh«ng ho¸ bÕn ®−îc b»ng nhiÖt luyÖn
HK Al ®óc (xem b¶ng)
§Æc ®iÓm: cã líp AL2O3 bÒn ¨n mßn ®Æc biÖt trong khÝ quyÓn
Al2O3 l−ìng tÝnh → tèc ®é ¨n mßn phô thuéc pH
Kh«ng bÒn ¨n mßn trong kiÒm vµ m«i tr−êng cã mÆt Cl-, nh¹y c¶m ¨n mßn øng suÊt
Hîp kim Al thiªu kÕt: bét Al Ðp + thiªu kÕt ë 500-600 oC → compozit nÒn Al cèt h¹t Al2O3 (cèt 10-
20%) → bÒn nhiÖt, chÞu mµi mßn vµ c¬ tÝnh cao h¬n
2.2.1.2. Cu vµ hîp kim Cu

Lat«ng (brass, hîp kim Cu víi Zn) th−êng dïng m¸c LCuZn30, LCuZn40 hoÆc LCuZn29Sn
(t−¬ng øng víi çc m¸c 260, 280 vµ 464 theo CDA (Coppe Devolopment Association)-Hoa kú). Sn
(kho¶ng 1%) cã t¸c dông t¨ng bÒn ¨n mßn cña lat«ng trong m«i tr−êng n−íc biÓn: LCuZn29Sn
(t−¬ng ®−¬ng víi m¸c 464 cña Hoa kú) lµ lat«ng h¶i qu©n
LCuZn29SnAs (hµm l−¬ng Sn kho¶ng 1%, As kho¶ng (0,02-0,06)%) rÊt bÒn ¨n mßn trong nhiÒu
m«i tr−êng kÓ c¶ trong m«i tr−êng n−íc biÓn, song v× As qu¸ ®éc, ¸p dông h¹n chÕ.
C«ng dông:chÕ t¹o çc giµn nguéi m¸y l¹nh, giµn nguéi cña «t«, èng ®un cña thïng ®un n−íc
nãng dïng gas,... Çc giµn lµm nguéi trong n−íc biÓn cÇn chän çc m¸c lat«ng cã Al nh−
LCuZn22Al2 hoÆc cã thªm As nh− LCuZn22Al2As.
Br«ng (bronze, hîp kim Cu víi Sn hoÆc çc nguyªn tè kh¸c) cã ®é bÒn cao, bÒn ¨n mßn
trong n−íc biÓn h¬n lat«ng nh−ng v× Sn ®¾t tiÒn nªn chØ dïng çc hîp kim chøa (2-12)Sn cao qu¸
võa ®¾t tiÒn mµ c¬ tÝnh kh«ng tèt. Ng−êi ta cßn cho thªm vµo br«ng mét l−îng Zn võa ho¸ bÒn võa
®Ó thay thÕ mét phÇn Sn trong chÕ t¹o çc ®−êng èng cña hÖ thèng t¶i h¬i, b¬m, van,.. Cã thªm
Pb lµm t¨ng tÝnh chÞu masat ®−îc biÕt ®Õn trong m¸c br«ng “ba con 5” (BCuSn5Zn5Pb5 (CDA-
836)) ®Ó chÕ t¹o lãt trôc chÞu mµi mßn vµ ¨n mßn.
Br«ng Al : BCuAl(5-20) chøa 5 ®Õn 20%Al cã c¬ tÝnh cao, bÒn ¨n mßn vµ mµi mßn, chèng
oxy ho¸ tèt. NÕu cã thªm Fe vµ Ni cßn c¶i thiÖn tÝnh bÒn vµ chèng oxy ho¸ cña br«ng Al h¬n n÷a.
M¸c ®iÓn h×nh lµ BCuAl9Fe4 (CDA-952) dïng ®Ó chÕ t¹o çc lo¹i van, b¬m, b¸nh vÝt, trôc vÝt, gèi
®ì,...
B¶ng 2.5. Mét sè m¸c hîp kim Cu th−êng gÆp
Ký hiÖu m¸c hîp kim Thµnh phÇn C«ng dông
TCVN Hoa kú
(UNS)
Çc m¸c hîp kim Cu biÕn d¹ng
§ång ®iÖn gi¶i C11000 99,9Cu Vßm, ®inh t¸n cña lß s−ëi ®iÖn
BCuBe2Co C17200 Cu-1,9Be-0,2Co Lß so, nhÝp, vßng g¨ng chÞu ¨n mßn
LCuZn30 C26000 Cu-30Zn Chi tiÕt dËp s©u, çc bé phËn cña ®¹n
BCuSn5 C51000 Cu-5Sn Chiªng, que hµn
BCuNi30 C71500 Cu-30Ni èng dÉn dung dÞch muèi, n−íc biÓn, thiÕt bÞ
ng−ng, lß xo dÉn ®iÖn, èng trao ®æi nhiÖt
Çc m¸c hîp kim Cu ®óc
LCuZn29SnPb3 C85400 Cu-29Zn-1Sn-3Pb Acquy ®iÖn
BCuBe2Co C82400 Cu-1,7Be-0,25Co Khu«n ®óc polyme, cam vµ trôc cam, gèi ®ì,
van, b¬m, b¸nh r¨ng
BCuSn5Pb5Zn5 C83600 Cu-5Sn-5Pb-5Zn Van, b¬m, b¸nh r¨ng nhá, lãt trôc chÞu ¨n
mßn
BCuSi4 C87200 Cu-4Si Lãt trôc, çnh, th©n b¬m, van, çc chi tiÕt
chÞu ¨n mßn n−íc biÓn
BCuSn8Zn4 C90300 Cu-8Sn-4Zn Lãt trôc, b¬m, pitt«ng vßng, van, chu«ng,
èng dÉn h¬i n−íc qu¸ nhiÖt, b¸nh r¨ng
BCuSn10Zn2 C90500 Cu-10Sn-2Zn Lãt trôc
BCuAl11Fe5 C95400 Cu-11Al-4Fe B¸nh vÝt, trôc vÝt, van
BCuNi30Fe C96400 Cu-30Ni-0,9Fe Van, th©n b¬m, èng dÉn, cót chÞu ¨n mßn
n−íc biÓn
2.2.1.3. Fe vµ hîp kim c¬ së Fe
Tèc ®é ¨n mßn cña çc lo¹i thÐp th«ng dông (thÐp cacbon vµ thÐp hîp kim thÊp) trong
dung dÞch axit ë bÊt cø nång ®é nµo ®Òu t¨ng khi hµm l−îng cacbon trong thÐp t¨ng (b¶ng 2.6).
thÐp ≤ 2%C gang ≥ 2%C
B¶ng 2.6. Tèc ®é ¨n mßn thÐp phô thuéc vµo hµm l−îng cacbon vµ m«i tr−êng
Lo¹i axit-nång ®é %C trong thÐp Tèc ®é ¨n mßn, g/m2.h
Axªtic-4N 0,05 1,2
0,90 2,8
H2SO4-12N 0,05 60
0,90 120
H2SO4-16N 0,05 <8
0,90 <10
• Axit HCl, khi nång ®é t¨ng th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng
• Axit cã oxy nh− HNO3, H2SO4, tèc ®é ¨n mßn thÐp t¨ng khi t¨ng nång ®é axit vµ ®¹t cùc
®¹i t¹i nång ®é 6N ®èi víi HNO3 vµ 12N ®èi víi H2SO4
• T¨ng % cacbon bÒn ¨n mßn gi¶m
• Vai trß cña çc axit cã oxy, ë nång ®é ®ñ cao, gièng nh− chÊt øc chÕ ¨n mßn.
ThÐp kh«ng gØ
Trong sè kho¶ng 16 - 18 nguyªn tè ®−îc sö dông trong çc lo¹i thÐp kh«ng gØ ®−îc chia
lµm hai nhãm:
Çc nguyªn tè æn ®Þnh γ ®Æc tr−ng b»ng hµm l−îng Nit® : Nit®= Ni + 30C + 0,5Mn +11,5N
Çc nguyªn tè æn ®Þnh α ®−îc ®Æc tr−ng b»ng hµm l−îng Cr t−¬ng ®−¬ng Crt® :
Crt® = Cr+Mo+ 1,5 Si + 2 Nb +3Ti
30
0% F 5% F
Austenit 10%F
Nit®=Ni+30C+0,5Mn+11,5N
20 20%F
M+A 50%F
A+F
80%F
10
Mactenxit A+M+F 100%F
M+F Ferit
F+M
10 20 30 Crt®
Crt®=Cr+Mo+1,5Si+2Nb+3Ti
H×nh 2.1. Gi¶n ®å SCHIFFLER vÒ tæ chøc cña thÐp kh«ng gØ
α-ferit, γ-austenit, M-mactenxit;
chøc mét pha lµ : thÐp kh«ng gØ mactenxit, thÐp kh«ng gØ ferit vµ thÐp kh«ng gØ austenit.
Ngoµi ra, cßn cã çc tæ chøc liªn pha nh− : ferit-austenit (duplex); mactenxit-ferit;
mactenxit-austenit vµ austenit-mactenxit-ferit.
Thµnh phÇn vµ c«ng dông cña çc m¸c thÐp chÝnh ®−îc nªu trong b¶ng 2.9.
B¶ng 2.9. Thµnh phÇn vµ c«ng dông cña mét vµi m¸c thÐp kh«ng gØ hay gÆp
Ký hiÖu m¸c thÐp Thµnh phÇn C«ng dông
TCVN Hoa kú
ThÐp kh«ng gØ mactenxit
12Cr13 403 Fe-<0,12C-13Cr §å trang søc, èc vÝt, chi tiÕt
15Cr13 410 Fe-<0,15C-12,5Cr chÞu nhiÖt d−íi 450oC
15Cr13 420 Fe->0,15C-13Cr
30Cr13 - Fe->0,3C-13Cr Lß xo kh«ng gØ, dông cô ®o, dông cô
80Cr17 440B Fe-(0,75-0,95)C-17Cr-0,75Mo mæ, supap x¶
ThÐp kh«ng gØ ferit
08Cr13 405 Fe-<0,08C-13Cr Cã thÓ hµn, c«ng nghiÖp dÇu má, bÓ
08Cr13Al 405 Fe-<0,08C-13Cr-0,2Al chøa HNO3
12Cr17 430 Fe-<0,12C-17Cr ®ùng thùc phÈm, dïng trong kiÕn
08Cr17Ti Fe-<0,08C-17Cr-0,8Ti tróc, cã Ti chèng ¨n mßn tinh giíi
20Cr25 446 Fe-<0,2C-25Cr Chèng oxy ho¸ nhiÖt ®é cao, dÔ
15Cr25Ti 446 Fe-0,15C-25Cr-0,8Ti gia c«ng nguéi h¬n thÐp austenit cã
15Cr28 - Fe-<0,15C-28Cr Ti ®Ó chèng ¨n mßn tinh giíi
ThÐp kh«ng gØ austenit
15Cr17Ni4Mn6N 201 Fe-<0,15C-17Cr-4,5Ni-6Mn-0,25N
15Cr18Ni5Mn8N 202 Fe-<0,15C-18Cr-5Ni-8Mn-0,25N
15Cr17Ni7 301 Fe-<0,15C-17Cr-7Ni
08Cr19Ni10 304 Fe-<0,08C-18,5Cr-9,5Ni
08Cr17Ni12Mo2 316 Fe-<0,08C-17Cr-12Ni-2,25Mo
03Cr17Ni13Mo2 316L Fe-<0,03C-17Cr-13Ni-2,25Mo
08Cr19Ni14Mo3 317 Fe-<0,08C-19Cr-14Ni-3,25Mo Dïng trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt
12Cr17Ni7TiAl 322 Fe-≤0,12C-17Cr-7Ni-1Ti-1Al axit, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu, thùc phÈm
17Cr18Ni9 - vµ ®å gia dông
Fe-≤0,17C-18Cr-9Ni
12Cr18Ni9Ti - Fe-≤0,12C-18Cr-9Ni-0,8Ti
03Cr18Ni10 304L Fe-≤0,03C18,5Cr-10Ni
08Cr18Ni11NbTa 347 Fe-≤0,08C-18Cr-11NiNbTa
08Cr18Ni11Ti 321 Fe-≤0,08C-18Cr-11Ni-0,7Ti
12Cr18Ni10Ti - Fe-≤0,12C-18Cr-10Ni-0,8Ti
Chèng ¨n mßn lç : m¸c 08Cr17Ni12Mo2 vµ 03Cr17Ni13Mo2 (m¸c 316 vµ 316L)

Chèng ¨n mßn tinh giíi vµ ¨n mßn øng suÊt : m¸c 08Cr18Ni11NbTa (m¸c 347)
ThÐp hîp kim CrSi : 40Cr9Si2, 40Cr10Si2Mo dïng lµm supap x¶ ®éng c¬ võa vµ nhá
ThÐp : 30Cr13Ni7Si2, 45Cr14Ni14W2Mo dïng lµm supap x¶ ®éng c¬ c«ng suÊt lín
ThÐp 12CrMo, 12CrMoV ®Ó lµm çc èng nung h¬i qu¸ nhiÖt cña nåi h¬i
ThÐp 15Cr12WNiMoV, 12Cr13 ®Ó chÕ t¹o çnh tuabin h¬i lo¹i nhá ¸p suÊt cao
ThÐp 9Cr14Ni19W2NbB lµm çnh tuabin h¬i ¸p suÊt siªu cao thay thÕ cho siªu hîp kim.
Type of steel Chemical composition Billets for Round Square cocast

EN No Sandvik Slabs
AISI UNS C Cr Ni Mo others extruction billets billets blooms
Austenitic stainless steel
1.4310 12R10 302 S30200 0.08 18.0 9.0 – • • •
1.4305 6RA11 303 S30300 0.05 17.5 9.0 0.5 S=.3 • •
1.4301 5LR11 304 S30400 0.05 18.5 8.5 – – • • •
1.4301 6LR11 304 S30400 0.05 18.5 9.5 – – • • • • •
1.4307 4LR11 304L S30403 <0.030 18.5 9.0 – – • • •
1.4306 3R12 304L S30403 <0.020 18.5 10.5 – – • • • • •
1.4541 8LR30 321/321H S32100 0.06 17.5 9.5 – Ti=0.4 • • •
1.4541 6R35 321/321H S32100 0.05 17.5 10.5 – Ti=0.4 • • • •
1.4550 8R40 347/347H S34700 0.06 17.5 11.0 – Nb=.7 • • •
1.4401 6LR62 316 S31600 0.05 17 11.5 2.1 – • • • •
1.4436 5R60 316 S31600 0.04 17 12.5 2.6 – • • • • •
1.4404 4LR61 316L S31603 <0.030 17 11.5 2.3 – • • •
1.4404 3R65 316L S31603 <0.030 17 11.5 2.1 – • • • •
1.4435 3R60 316L S31603 <0.030 17.5 13 2.6 – • • • • •
3X22R60
1.4441 316LVM S31603 <0.020 17.5 13.5 2.8 – • • •
HV
1.4438 3X1R63 317L S31703 <0.030 18.5 13.5 3.1 – • • •
1.4438 3R64 317L S31703 <0.030 18.5 14.5 3.1 – • • • •
1.4571 8LR70 316Ti S31635 0.060 17 11 2.1 Ti=0.4 • • •
1.4571 5R75 316Ti S31635 0.04 17 12.5 2.1 Ti=0.4 • • • •
Ce=.05
1.4893 10R19 S30815 0.08 21 11 - • • •
N=.17
1.4301/43 SANMAC S30400/
304/304L <0.030 18.5 9.5 - • •
07 304/304L S30403
1.4401/ SANMAC S31600/
316/316L <0.030 17 11.5 2.1 • •
4404 316/316L S31603
SANMAC
1.4435 316L S31603 <0.030 17.5 12.5 2.6 • •
1.4435
SANMAC
1.4571 316Ti S31635 0.03 17 12 2.1 • •
1.4571
SANMAC
1.4541 321 S32100 0.03 17.5 9.5 – • •
1.4541
High-
High-alloyed austenitic steels and nickel alloys
alloys
1.4845 7RE10 310 S31008 0.05 24.5 21 - - • • • •
1.4539 2RK65 904L N08904 <0.020 19.5 24.5 4.1 Cu=1.5 • • • •
1.4563 Sanicro 28 – N08028 <0.020 27 31 3.5 Cu=1.0 • • • -
Sanicro Ti=0.3 Al=
1.4876 Alloy 800 < 0.07 20.5 30.5 – • •
31H 0.3
Sanicro Cu=3.3
Alloy 20 N08020 <0.03 19.5 32.5 2.2 • •
32Cu Nb=0.25
Cu=1.7
2.4858 Sanicro 41 Alloy 825 N08825 <0.025 20.0 38.5 2.6 Ti=0.7 • •
Al=.3
Ti=0.3
2.4816 Sanicro 70 Alloy 600 N06600 <0.040 16.5 72.5 – Al=.3 • •
Fe=9.3
Duplex steels (FERRITIC
(FERRITIC-
RITIC-AUSTENITIC)
1.4460 5RD58 329 S32900 0.04 26 5 1.3 – • • • •
1.4362 SAF 2304 – S32304 <0.030 23 4.5 0.5 – • • •
1.4462 SAF 2205 – S31803 <0.030 22 5.5 3.1 N=0.18 • • • •
1.4410 SAF2507 – S32750 <0.030 25.0 7 4.0 N=0.27 • • •
SANMAC S31803
1.4462 SAF2205 <0.030 22 5.5 3.2 N=0.18 • •
SAF2205 S32205
Ferritic and martensitic steelsFF
1.4006 2XC24 410 S41000 0.13 12.5 0.35 – – • • •
1.4021 4XC26 420 S42000 0.2 13 – – – • • •

1.4028 6C27 420 S42000 0.3 13.5 – – – • • •
12C27 420 S42000 0.6 13.5 – – – • • •
4C54 446 S44600 0.17 26.5 – – N=0.17 • • •
1.4016 0XC34 430 S43000 0.03 17 – – – • • • 1.4016
2.2.1.7. Ni vµ hîp kim Ni

Oxit Ni mang tÝnh kiÒm do ®ã Ni rÊt bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng kiÒm m¹nh kÓ c¶ kiÒm
nãng ch¶y. Trong m«i tr−êng axit, Ni còng kh¸ bÒn ¨n mßn (lo¹i B). Gièng nh− thÐp, Ni còng dÔ bÞ
¨n mßn lç trong m«i tr−êng n−íc biÓn.
Siªu hîp kim (superalloys) võa chèng ®−îc oxy ho¸ ë nhiÖt ®é cao võa gi÷ ®−îc ®é bÒn l©u
dµi ë nhiÖt ®é cao.
Çc siªu hîp kim Ni cã hµm l−îng Cr, Co thay ®æi trong ph¹m vi réng (tõ 9 ®Õn 15%Cr, tõ
10 ®Õn 30%Co). Ngoµi Cr vµ Co ng−êi ta cßn hîp kim ho¸ thªm b»ng çc nguyªn tè :
Fe,Mo,Si,Ti,W,Al. §©y lµ nhãm çc siªu hîp kim rÊt quan träng trong kü thuËt: Inconel 700,
Nimonic 115, Waspalloy, MAR-M200, IN 100 lµ çc siªu hîp kim, chÞu ®−îc nhiÖt ®é rÊt cao, ®é bÒn
cao vµ gi÷ ®−îc ®é bÒn l©u ë nhiÖt ®é cao nhê c¬ chÕ tiÕt pha ho¸ bÒn trong m¹ng tinh thÓ γ cña
Ni khi nhiÖt luyÖn. øng dông quan träng cña chóng lµ ®Ó chÕ t¹o çc bé phËn cña tuabin khÝ trong
®éng c¬ ph¶n lùc vµ trong çc lÜnh vùc quan träng kh¸c.
• Hîp kim Ni víi (13-20)Co, cã thÓ hîp kim ho¸ víi Al,Fe,Ti,W cã tªn th−¬ng m¹i lµ alnico
lµ çc hîp kim tõ.
B¶ng 2.10. Mét sè m¸c siªu hîp kim c¬ së Ni th«ng dông
Ký hiÖu m¸c siªu hîp kim
TCVN Hoa kú Thµnh phÇn
NiCr15Co28Fe9Ti2Al Inconel 700 Ni-15Cr-28,5Co-9Fe-2,2Ti-3Al-0,12C
NiCr15Co15Mo3,5Ti4Al5 Nimonic115 Ni-15Cr-15Co-3,5Mo-4Ti-5Al-0,15C
NiCr20Co13,5Mo4,5Ti3Al1,4 Waspalloy Ni-20Cr-13,5Co-4,5Mo-3Ti-1,4Al-0,07C
NiCr9Co10W12,5Ti2Al5 MAR-M200 Ni-9Cr-10Co-12,5W-2Ti-5Al
NiCr10Co15Mo3Ti5Al5,5 IN 100 Ni-10Cr-15Co-3Mo-5Ti-5,5Al
NiCr19Co11Mo10Ti3Al1,5Fe2 RenÐ 41 Ni-19Cr-11Co-10Mo-3Ti-1,5Al-1,8Fe-0,1C
• Hîp kim Ni víi (27-48)Cu cã thªm Al,Fe,Ti,W lµ çc hîp kim rÊt bÒn ¨n mßn (c¶ trong axit HF)
tuú theo thµnh phÇn ng−êi ta chia ra :
monel : Ni-(27-29)Cu-(2-3)Fe-(1,2-1,8)Mn
monel K : Ni-(25-30)Cu-(2-4)Al-2Fe-1Mn-1Si
• Hîp kim bÒn nãng NiFeCr cã hîp kim ho¸ b»ng çc nguyªn tè Mo,Al,Ti,W. Çc hîp kim nµy rÊt
bÒn nãng, ®−îc sö dông ë nhiÖt ®é cao, cã kh¶ n¨ng chèng oxy ho¸ tèt, ®−îc chÕ thµnh çc
b¸n thµnh phÈm d¹ng èng, thái vµ d¹ng tÊm dïng ®Ó chÕ t¹o çc tuabin khÝ, çc thiÕt bÞ chÞu
lùc lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao.
• Hîp kim Ni chøa (14-33)Mo cã hîp kim ho¸ thªm víi çc nguyªn tè Cr,Fe,W. Çc hîp kim nµy
cã tªn th−¬ng m¹i lµ hastelloy. Tuú theo thµnh phÇn ta cã :
hastelloy A Ni-20Mo-20Fe
hastelloy B Ni-30Mo-5Fe
hastelloy C Ni-17Mo-14Cr-6Fe-5W.
hastelloy A vµ hastelloy B bÒn ¨n mßn trong axit HCl vµ axit H2SO4 tíi nång ®é 60% ë mäi nhiÖt
®é, hastelloy C bÒn trong axit oxy ho¸.
• Nhãm çc hîp kim invar (Fe64Ni36) vµ superinvar (Fe64Ni32Co4) cã hÖ sè gi∙n në nhiÖt rÊt
nhá. Çc hîp kim nµy cã kÝch th−íc hÇu nh− kh«ng thay ®æi trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ -70 ®Õn
100 oC, cã c¬ tÝnh cao, tÝnh c«ng nghÖ tèt vµ rÊt bÒn ¨n mßn trong hÇu hÕt çc m«i tr−êng.
Chóng ®−îc dïng ®Ó chÕ t¹o çc chi tiÕt ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao, çc dông cô ®o tinh vi.
2.2.1.8. Ti vµ hîp kim Ti
Lµ çc hîp kim rÊt quan träng trong ngµnh hµng kh«ng vµ c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. So víi
çc lo¹i thÐp kh«ng gØ, Ti vµ hîp kim Ti nhÑ h¬n (4,5 g/cm3 so víi thÐp lµ 7,8 g/cm3), bÒn ¨n mßn
h¬n trong nhiÒu m«i tr−êng. §Æc biÖt lµ Ti vµ hîp kim Ti kh«ng nh¹y c¶m víi ¨n mßn lç trong m«i
tr−êng n−íc biÓn. Ti vµ hîp kim Ti ®−îc −u tiªn sö dông cho çc chi tiÕt chÞu nhiÖt ®é cao, lµm
viÖc trong m«i tr−êng ¨n mßn m¹nh nhÊt.
B¶ng 2.11. lµ thµnh phÇn, ký hiÖu cña mét sè hîp kim Ti. Hîp kim Ti cã nh−îc ®iÓm lµ hÊp
phô khÝ H2 g©y gißn hydro, t−¬ng t¸c rÊt m¹nh víi çc kim lo¹i kh¸c ë nhiÖt ®é cao (khã nÊu hîp
kim vµ hao ch¸y nhiÒu). Hîp kim Ti nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt trong mét sè tr−êng hîp.
B¶ng 2.11. Mét sè m¸c hîp kim c¬ së Ti th«ng dông
Ký hiÖu m¸c hîp kim
Hoa kú Thµnh phÇn C«ng dông
TCVN
(UNS)
Vá m¸y bay, thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt, thiÕt bÞ ho¸
Ti99,1 R50550 99,1Ti häc, chÞu ¨n mßn nhiÖt ®é cao tíi 480oC. Ho¸
chÊt, n−íc biÓn, m¸y bay nhá
Tuabin khÝ vµ thiÕt bÞ ho¸, çc c¬ cÊu chÞu lùc
R54521(α) Ti-5Al-2,5Sn
TiAl5Sn2,5 lín nh− çnh qu¹t m¸y bay trùc th¨ng
Çnh vµ ®Üa tuabin ®éng c¬ ph¶n lùc, çc chi
TiAl6V4 R56401(α-β) Ti-6Al-4V
tiÕt chÞu nhiÖt tíi 315oC, thiÕt bÞ ho¸ chÊt
TiAl3V8Cr6Zr4- Ti-3Al-8V- KÕt cÊu chÞu lùc cña m¸ybay, ®inh t¸n, lßxo,
β (C)
Mo4 6Cr4Zr-4Mo èng dÉn dÇu c«ng nghiÖp, vá ®éng c¬ tªn löa
TiV10Fe2Al3 β Ti-10V-3Al- Chi tiÕt m¸y bay cã ®é bÒn cao, ®é dai lín,
(rÌn) 2Fe chÞu nhiÖt tíi 315oC
TiAl3Cr11V13 R58010 Ti-3Al-11Cr-13V Chi tiÕt ®é bÒn cao
http://www.ebook.edu.vn 1
B¶o vÖ chèng ¨n mßn vËt liÖu
2.3. xö lý bÒ mÆt vËt liÖu
2.3.1. Ph«tphat vµ cr«mat ho¸ bÒ mÆt

Ph«tphat ho¸ bÒ mÆt, 1927 (Ph¸p), thÐp vµ gang ®îc ph«tphat ho¸ trong dung dÞch
Mn(H2PO4)2 vµ Fe(H2PO4)2 (50% P2O5 + ≤14% Mn + ≤3%Fe) ë 96-98 oC, x¶y ra çc ph¶n øng:
Me(H2PO4)2 → Me2+ + 2(H2PO4)-
(H2PO4)- → H+ + (HPO4)2-
(HPO4)2- → H+ + PO43-
trong ®ã Me lµ çc kim lo¹i Fe hoÆc Mn. Hai qu¸ tr×nh ®iÖn ho¸ x¶y ra víi chi tiÕt thÐp:
an«t Fe → Fe2+ + 2e
cat«t 2H+ + 2e → H2↑
Çc Fe2+ vµ Mn2+ sÏ + çc (HPO4)2- vµ PO43- → FeHPO4, MnHPO4 vµ Fe3(PO4)2, Mn3(PO4)2. Çc
hîp chÊt nµy sÏ b¸m chÆt lªn bÒ mÆt chi tiÕt lµm thô ®éng ho¸ qu¸ tr×nh ¨n mßn trong m«i
trêng khÝ quyÓn vµ c¶ trong m«i trêng níc, líp ¨n ch©n gióp cho s¬n vµ vecni, b¸m dÇu b«i
tr¬n trong c¬ khÝ.
C¬ tÝnh cña líp ph«tphat phô thuéc vµo nhiÖt ®é xö lý:
• T < 96 oC, tèc ®é ph«tphat ho¸ chËm, cÊu tróc líp ph«tphat th«, gißn.
• T > 98 oC líp ph«tphat ph¸t triÓn qu¸ nhanh vµ lÉn nhiÒu t¹p chÊt, c¬ tÝnh xÊu.
T tèi u = 96 ®Õn 98 oC, thêi gian tõ 35 ®Õn 50 phót.
C«ng nghÖ míi (1986): ngoµi Fe vµ Mn cßn + Zn, Ni.
VÝ dô, (g/l) cña mét sè lo¹i bÓ:
Lo¹i bÓ T,oC Zn Mn Ni F- ClO3- NO2-
BÓ thÊp Zn 55-60 1-1,2 - 0,5 - 2 0,2-0,4
BÓ ba nguyªn 45-50 1-1,2 0,5-0,8 0,3-0,5 0,3-0,5 - 0,2-0,4
Tuú theo nguyªn tè cã mÆt trong bÓ ph«tphat ho¸ mµ líp phñ cã c«ng dông kh¸c nhau:
Chèng ¨n mßn : Zn, Zn/Fe, chèng mµi mßn Mn/Fe
Khi cã mÆt Zn, nhiÖt ®é xö lý thÊp (40-50oC), hîp chÊt t¹o thµnh trªn bÒ mÆt lµ: (Fe,Zn)3(PO4)2,
(Mn,Zn)3(PO4)2 hoÆc Fe3(PO4)2, (Zn,Mn,Ni)3(PO4)2
BÓ cã cho thªm lîng nhá anion F- sÏ ®Èy sù t¹o mÇm do ®ã t¨ng tèc ®é ph«tphat ho¸ chi tiÕt
b»ng Zn hoÆc Al.
Cr«mat ho¸, 1936, ®Ó c¶i thiÖn tÝnh bÒn ¨n mßn trong m«i trêng níc cña Al vµ hîp kim
Al. Gåm ba nhãm:
1. Kh«ng mµu - dïng cho vecni kh«ng mµu ®Ó thÊy râ mµu Al phÝa trong
2. Mµu xanh l¸ c©y - do t¹o thµnh AlPO4, CrPO4, dïng líp ¨n ch©n ®Ó ®¸nh vecni cho
çc ®å ®ùng thøc ¨n
3. Mµu vµng - do t¹o thµnh Al(OH)3-Ce(OH)3 hoÆc Cr(OH)CrO4 (®éc kh«ng dïng ®Ó
®ùng thøc ¨n).
1 vÝ dô bÓ cr«mat ho¸: Cr2O3 + NaF + Na3[Fe(CN)6] cho thÐp m¹ Zn,
khi pH =1,5-2, T=20-25 oC, thêi gian 2 phót.
2.3.2. Phñ kim lo¹i b»ng c«ng nghÖ nhóng trong kim lo¹i nãng ch¶y
Thêng dïng cho çc kim lo¹i cã nhiÖt ®é ch¶y thÊp Al, Zn, Pb, Sn
Tèc ®é phñ nhanh, dïng cho nhiÒu lo¹i chi tiÕt c¶ lo¹i kÝch thíc lín → kinh tÕ
DÔ tù ®éng ho¸ (çc c«ng nghÖ liªn tôc)
B¶ng 2.13. Mét sè líp phñ t¹o b»ng c«ng nghÖ nhóng trong kim lo¹i nãng ch¶y
Kim lo¹i TC, oC ChiÒu dµy ¦u ®iÓm Nhîc ®iÓm LÜnh vùc
Phñ lípphñ,µm ¸p dông
Zn 420 70-90 Chèng ¨n mßn BÞ ¨n mßn B¸n thµnh phÈm:
tèt trong SO2 TÊm, èng, trang trÝ
50-100 Chèng oxy ho¸ BÞ ¨n mßn lç èng x¶, chèng ¨n mßn khÝ
Al 660 lt 20-40 ë nhiÖt ®é cao quyÓn biÓn, khÝ quyÓn CN
DÉn ®iÖn tèt
55%Al+ Chèng oxy ho¸ = X©y dùng,
45%Zn 580 lt 25-50 ë nhiÖt ®é cao dông cô gia ®×nh,
DÉn ®iÖn tèt Giao th«ng vËn t¶i
Chèng ¨n mßn, Lµ cat«t so
Sn 232 4-20 kh«ng ®éc thùc víi Fe CN Thùc phÈm, CN ®iÖn
phÈm, dÔ hµn tö,
Chèng ¨n mßn Lµ cat«t so Thïng ®ùng x¨ng, dÇu,
Pb-Sn 327 2-15 trong ®Êt, níc víi Fe èng ngÇm, axit H2SO4
th¶i, dÔ hµn RÊt ®éc lo∙ng
lt - t¹o b»ng c«ng nghÖ kÐo liªn tôc
B¶ng 2.14. Thµnh phÇn mét sè bét phun polyme
Stt Thµnh phÇn
1 55% polyvinylbutyran + 19,8% PEHD* + 18% nhùa phenol-formadehyt + 10% graphit
2 40% etylxenlulo + 60% s¸p
3 90% polyvinylbutyran + 10% graphit
4 50% polyvinylbutyran + 23% graphit + 21 iditol + 2% urotropin
5 33% PE + 16% PS + 15% xerezin + 30% bét Al + 6% bét Fe
6 50% PEHD + 35% PS 15% phÊn ch× b¹c
* - PEHD- polyetylen (PE) tû träng cao, PS- polystyren
2.3.3. Phun Plasma
Plasma lµ hçn hîp çc nguyªn tö, çc ion, çc electron t¹o thµnh do hiÖn tîng ion ho¸
çc khÝ plasma díi t¸c dông cña hå quang ®iÖn hoÆc tõ trêng tÇn sè radio. Ngêi ta ®a bét
vËt liÖu phñ vµo dßng plasma. Dßng vËt liÖu phñ vµ plasma sÏ ®îc phun lªn bÒ mÆt t¹o thµnh
líp phñ. Do cã ho¹t tÝnh lín, nhiÖt ®é cao, c«ng nghÖ phun plasma thêng t¹o líp phñ cã chÊt
lîng rÊt cao vµ ®îc øng dông trong nhiÒu ngµnh kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ ngµnh hµng kh«ng.
Çc øng dông cña c«ng nghÖ phun plasma
Phñ çch nhiÖt (Al2O3) cho çnh tuabin khÝ, phñ Al-Ni cho çc trôc chÞu lùc lín, phñ
ZrO2 + 8% Y2O3 cho çc bé phËn lµm viÖc ë trªn 900 oC, phñ NiCoCrAlYPt khi nhiÖt ®é lµm
viÖc trªn 1000 oC. Líp phñ chÞu ¨n mßn xãi mßn, ë nhiÖt ®é 800- 1200 oC, lµ Ni-gr, Al-BN,...
Líp phñ ZrO2-MgO cho buång nhiªn liÖu tuæi thä ®¹t 4000-8000h dïng cho m¸y bay vËn t¶i
hµnh kh¸ch.
Líp phñ oxit Al rÊt cøng (2200 HV) dïng ®Ó phñ çc tÊm sÊy, gio¨ng lµm kÝn. Líp phñ Al2O3 -
Ti dïng cho çc chi tiÕt ngµnh dÖt, may, in.
Trong lÜnh vùc h¹t nh©n, ngêi ta sö dông çc lo¹i gèm trªn nÒn Ni (chñ yÕu lµ W2C,
Cr23C6, HfC). VÝ dô, HfC vµ Ni bÒn mµi mßn vµ ¨n mßn rÊt cao, cßn cã ®Æc tÝnh lu gi÷ n¬tron
tèt.
2.3.4. Çc c«ng nghÖ ho¸ nhiÖt luyÖn, CVD, PVD
Trong c«ng nghiÖp ngêi ta cßn sö dông çc c«ng nghÖ: ho¸ nhiÖt luyÖn, çc c«ng nghÖ
CVD, PVD, ®Ó t¹o çc líp phñ Al, Cr, Si, B, N,.. lªn thÐp vµ siªu hîp kim. ChÊt lîng líp phñ
rÊt cao song do h¹n chÕ kÝch thíc chi tiÕt (kh«ng ¸p dông ®îc cho çc chi tiÕt kÝch thíc lín)
do ®ã n¨ng suÊt thÊp, gi¸ thµnh líp phñ cao, chØ ®îc ¸p dông cho çc chi tiÕt m¸y hoÆc çc kÕt
cÊu nhá, quan träng.
Líp thÊm Al bÒn ¨n mßn trong m«i trêng khÝ quyÓn nhiÖt ®íi, m«i trêng níc biÓn,
n©ng cao ®é bÒn nhiÖt cña chi tiÕt vµ ®îc ¸p dông cho nhiÒu trêng hîp:
ThÊm Al lªn çc dông cô g¸ l¾p, khay ®ùng chi tiÕt trong qu¸ tr×nh nhiÖt luyÖn lµm t¨ng
tuæi thä lªn tõ hai ®Õn bèn lÇn
ThÊm Al cho hîp kim c¬ së Ni dïng trong çc chi tiÕt chÞu ¨n mßn ë nhiÖt ®é cao: çnh
cña tuabin khÝ, thiÕt bÞ nhiÖt
ThÊm Al cho hîp kim c¬ së Co lµm t¨ng chÞu ¨n mßn nhiÖt ®é cao vµ ®é bÒn mái
ThÊm Al cho thÐp kh«ng gØ lµm t¨ng kh¶ n¨ng chÞu ¨n mßn ë nhiÖt ®é cao: tuabin khÝ,
buång ph¶n øng, thiÕt bÞ chng cÊt
ThÊm Al t¹o mµng ng¨n hy®r« tr¸nh g©y gißn çc bé phËn nhiÖt h¹t nh©n
ThÊm Al cho çc thanh dÉn b»ng Cu lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao.
Líp thÊm Cr, do cã hµm lîng Cr rÊt cao, cao h¬n c¶ trong thÐp kh«ng gØ vµ thÐp chÞu
nhiÖt do ®ã chi tiÕt thÊm Cr bÒn ¨n mßn trong m«i trêng axit HNO3, trong m«i trêng níc
biÓn, chèng oxy ho¸ ë nhiÖt ®é cao,... Ngoµi ra chóng cßn chÞu mµi mßn vµ xãi mßn tèt.
Líp thÊm B lªn thÐp ®îc nhiÒu ngêi quan t©m v× lµm t¨ng tÝnh chÞu mµi mßn, tÝnh bÒn
mßn trong mét sè axit vµ trong çc kim lo¹i nãng ch¶y Al, Zn, ®Æc biÖt lµ gi÷ ®îc ®é cøng ë
nhiÖt ®é cao.
ThÊm nit¬ lªn thÐp cã t¸c dông t¨ng tÝnh chÞu mµi mßn, t¨ng giíi h¹n mái v× t¹o øng suÊt
nÐn d bÒ mÆt, æn ®Þnh pha γ, c¶i thiÖn c¬ tÝnh vµ tÝnh chèng d∙o ë nhiÖt ®é cao, chèng ¨n mßn
lç trong m«i trêng níc biÓn.
2.3.5. T¹o líp phñ b»ng çc c«ng nghÖ ho¸ häc
Quan träng nhÊt lµ líp phñ Ni ho¸ häc, c¬ chÕ t¹o líp phñ:
3PO2H2- + Ni2+ → 2PO3H2- + H+ + 0,5H2↑ + Ni + P
Líp phñ cã thµnh phÇn: (90-93)% Ni + (7-10)% P, ngoµi ra cßn lîng nhá (kh«ng qu¸
0,3%) çc t¹p chÊt oxy, hydro vµ nit¬. P trong líp phñ cã nhiÒu t¸c dông nh: t¨ng ®é cøng vµ
tÝnh chÞu mµi mßn, gi¶m hÖ sè ma s¸t,...
Ngay sau khi phñ, líp phñ cã cÊu tróc v« ®Þnh h×nh, ®é cøng kho¶ng (500-550)HV. Khi
®îc xö lý nhiÖt ë 400 oC, cÊu tróc v« ®Þnh h×nh sÏ biÕn mÊt vµ ta nhËn ®îc líp phñ cã cÊu tróc
tinh thÓ. Tèt nhÊt lµ xö lý nhiÖt trong kho¶ng nhiÖt ®é 290 ®Õn 400 oC, qu¸ tr×nh kÕt tinh x¶y ra
chËm, cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc qu¸ tr×nh tiÕt pha Ni3P vµ do ®ã thay ®æi ®îc tÝnh chÊt cña líp
phñ. §é cøng cña líp phñ sau khi ñ cã thÓ ®¹t tíi (950-1050)HV.
HV
τñ= 1h
1000 Líp Ni
compozit
500 Líp Ni
Kim lo¹i nÒn
400 T, oC →
H×nh 2.3a. §é cøng cña líp phñ Ni sau khi ñ H×nh 2.3. Líp phñ Ni compozit
H¹t r¾n sö dông trong líp phñ Ni compozit ph¶i kh«ng hoµ tan vµo dung dÞch, kh«ng t¸c
dông ho¸ häc víi dung dÞch. Çc lo¹i h¹t r¾n hay dïng lµ: SiC vµ B4C. KÝch thíc h¹t r¾n ®îc
®a vµo líp phñ thêng chØ n»m trong kho¶ng tõ 1 ®Õn 6 µm vµ chiÕm kho¶ng 20-30% thÓ tÝch
líp phñ (h×nh 2.3). Sè lîng h¹t r¾n Ýt qu¸, tÝnh chèng mµi mßn c¶i thiÖn kh«ng ®¸ng kÓ, nhiÒu
qu¸ lµm xÊu tÝnh chÊt c¬ häc cña líp phñ.
B¶ng 2.16. §Æc ®iÓm cña líp phñ compozit
Líp phñ ChÕ ®é nhiÖt luyÖn §é cøng tèc ®é mµi mßn
T, oC t, h HV g/cm2. h
phñ Ni kh«ng cã h¹t r¾n kh«ng - 500 12-13
nt 190 3 580 8,6
nt 370 1 1100 7,5
phñ Ni compozit h¹t B4C kh«ng - 890 2,1-2,3
190 3 - 1,7
370 1 970 0,1
phñ compozit Ni h¹t SiC kh«ng - 570 2,6-3,9
190 3 - 1,3
370 1 1400 0,3
líp Al2O3 an«t ho¸ - - - 3,3
líp cr«m xèp - - - 2
Trong giao th«ng vËn t¶i: çc trôc treo, èng b¬m trong ®éng c¬ diªzen, pitton cña hÖ
thèng phanh, kÓ c¶ phanh ®Üa, s¬ mi ®éng c¬ diªzen ch¹y dÇu, ®Çu pitton, cacbuarat¬, vá vßng
bi, b¬m, cÇu, van, trôc khuûu, phÇn næi cña tµu.
Trong kü thuËt h¹t nh©n: Van tuÇn hoµn níc lµm nguéi, van tuÇn hoµn UF6 (Ph¸p), bé
ph©n ly ®ång vÞ, tuabin, bé nÐn.
Trong ho¸ dÇu, Polyme: bÓ chøa, bé läc, bé trao ®æi, otocla, bÓ ®iÖn ph©n, m¸y nÐn, van,
trôc vÝt t¶i, trôc çn mµng máng, khu«n ®óc PVC, çnh m¸y khuÊy t¶i träng lín.
Trong ®iÖn tö: Phñ lªn çc khung b»ng Al, dÉn sãng, transitor, ruét cña r¬le, ®Õ ®Ìn ph¸t,
®Çu nèi çp nhiÒu trôc, van tõ.
Trong c¬ khÝ: Thanh trît quay, trôc, van ph©n phèi.
Trong ngµnh giÊy: trôc çn giÊy, trôc in.
Trong ngµnh dÖt: dÉn sîi, trôc cuèn sîi, çnh ®¸nh t¬i sîi.
Trong kü thuËt ch©n kh«ng: b¬m khuÕch t¸n, èng nèi b¬m, th©n b¬m.
2.3.5.2. T¹o líp oxy ho¸ vµ nhuém ®en bÒ mÆt kim lo¹i
Çc líp oxy ho¸ vµ nhuém mµu cã t¸c dông thô ®éng ¨n mßn vµ trang trÝ
Nhuém ®en thÐp
Ph¬ng ph¸p nhuém ®en cæ ®iÓn hay dïng lµ nung chi tiÕt lªn 350-450 oC råi lµm nguéi
trong dÇu kho¸ng vËt. BÒ mÆt chi tiÕt ®îc phñ mét líp oxit vµ hîp chÊt mµu ®en.
oxy ho¸ thÐp trong dung dÞch kiÒm tÝnh: 800 g/l NaOH + 50 g/l NaNO3 +200 g/l NaNO2,
nhiÖt ®é 135-140 oC, thêi gian tõ 20-90 phót hoÆc dung dÞch oxy ho¸ nhanh chøa: (6-10) g/l
H3PO2 + (2-3) g/l KMnO4 + (20-80) g/l Ba(NO2)2 + (2-4) g/l Zn(NO2)2, nhiÖt ®é kho¶ng 95 oC,
thêi gian 10-15 phót.
oxy ho¸ thÐp m¹nh nhÊt trong hçn hîp muèi nãng ch¶y tû lÖ 1:1 cña KNO2 + KNO3 hoÆc
NaNO2 + NaNO3 vµ 5% NaOH, nhiÖt ®é 310-350 oC. Sau ®ã röa s¹ch trong níc l¹nh råi níc
nãng cã pha thªm 2% xµ phßng bét ®Ó trung hoµ vµ cuèi cïng l¹i röa s¹ch trong níc nãng.
T¹o líp oxy ho¸ Al vµ hîp kim Al
T¸c dông b¶o vÖ cña líp oxit tù nhiªn trªn bÒ mÆt chi tiÕt b»ng Al hoÆc hîp kim Al ®∙
®îc biÕt ®Õn tõ l©u, song v× chiÒu dµy líp oxit tù nhiªn nhá, chØ kho¶ng 0,02-0,1 µm, do ®ã t¸c
dông b¶o vÖ rÊt h¹n chÕ. NÕu ®îc oxy ho¸ nh©n t¹o th× t¸c dông b¶o vÖ tèt h¬n, v× chiÒu dÇy
líp oxit t¨ng lªn ®¸ng kÓ (3-5µm). §Ó t¹o líp oxit lªn Al vµ hîp kim Al ®îc nhanh vµ chÊt
lîng tèt ph¶i thùc hiÖn çc bíc:
. TÈy s¹ch dÇu mì trong dung dÞch 50 g/l Na3PO4 + (5-10) g/l NaOH + (10-30) g/l thuû
tinh láng, nhiÖt ®é tõ 50-60 oC, thêi gian 3-5 phót
. oxy hãa trong dung dÞch: (17-20) g/l NaCrO4 + (57-60) g/l Na2CO3 + (1-1,5) g/l thuû
tinh láng, nhiÖt ®é 85 oC, thêi gian 8-10 phót
. VÝt mµng oxit trong dung dÞch 20 g/l CrO3 ®ång thêi cßn cã t¸c dông trung hoµ kiÒm,
thêi gian 2-10s.
T¹o mµu Cu vµ hîp kim Cu
Chi tiÕt m¸y hoÆc vËt dông b»ng Cu vµ hîp kim Cu cã thÓ nhuém mµu ®en ®Ó t¨ng gi¸ trÞ
thÈm mü. §èi víi Cu ®á (Cu nguyªn chÊt) ngêi ta nhóng vµi phót trong dung dÞch chøa 10 g/l
K2S. §ång thau (lat«ng) nhuém ®en trong dung dÞch (40-200) g/l CuCO3 + 200 g/l NH4OH-
25%, ë nhiÖt ®é (15-25) oC, thêi gian 15 phót. Çc chi tiÕt ®óc b»ng ®ång thau (lat«ng) vµ ®ång
thanh (br«ng) cã thÓ nhuém ®en b»ng ph¬ng ph¸p cæ truyÒn: sau khi ®¸nh bãng ®em hun b»ng
b∙ mÝa hoÆc l¸ th«ng. BÒ mÆt tríc khi hun ®îc ®¸nh cµng bãng, hun cµng ®îm khãi, thêi
gian hun cµng dµi th× mµu cµng ®en bãng vµ gi÷ ®îc cµng l©u. §ång thau, sau khi ®¸nh bãng
vµ tÈy s¹ch bÒ mÆt, ngêi ta cã thÓ nhuém mµu vµng trong dung dÞch 115 g/l K2Cr2O7 + 40 g/l
H2SO4, ë nhiÖt ®é thêng, thêi gian 20 ®Õn 30 phót. T¹o mµu vµng lªn ®ång thanh trong dung
dÞch 150 g/l NaOH + 50 g/l CuCO3, ë nhiÖt ®é (40-50) oC, thêi gian 20 ®Õn 30 phót.
2.3.6. T¹o líp phñ b»ng çc c«ng nghÖ ®iÖn ho¸
2.3.6.1. Anèt ho¸ Al vµ hîp kim Al
T¹o líp mµng barie (mµng c¬ së)
T¹o mµng c¬ së lªn Al s¹ch ®îc ¸p dông tõ n¨m 1199. Qu¸ tr×nh an«t ho¸ thùc hiÖn
trong m«i trêng axit yÕu, çc axit nµy kh«ng thÓ hoµ tan ®îc oxit Al2O3. Khi ®Æt mét ®iÖn ¸p
vµo bÓ ®iÖn ph©n, dßng ®iÖn sÏ nhanh chãng gi¶m tíi kh«ng. Líp oxit Al2O3 t¹o thµnh rÊt
máng, xÝt chÆt, cã ®iÖn trë ®ñ lín ®Ó dßng ®iÖn b»ng kh«ng. ChiÒu dµy mµng oxit phô thuéc vµo
®iÖn thÕ theo c«ng thøc: e =1,4.V, (e lµ chiÒu dµy mµng oxit, ®o b»ng nm, V ®iÖn thÕ ®o b»ng
Vol).
T¹o líp phñ oxit dµy
Kh¸c víi khi t¹o mµng c¬ së, t¹o líp phñ oxit dµy ®îc thùc hiÖn trong axit m¹nh
(thêng lµ H2SO4- c«ng nghÖ OAS). C«ng nghÖ t¹o líp oxit dµy trong axit H2SO4 ®îc sö dông
nhiÒu nhÊt trong c«ng nghiÖp. An«t ho¸ trong dung dÞch axit lµ trêng hîp ®Æc biÖt cña qu¸
tr×nh an«t ho¸, v× cã thÓ thùc hiÖn ë ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn Ýt thay ®æi trong qu¸ tr×nh t¹o líp oxit.
Qu¸ tr×nh t¹o líp phñ oxit lµ kÕt qu¶ cña hai ph¶n øng:
. T¹o oxit Al2O3: 2Al3+ + 2O2- → Al2O3, tu©n theo ®Þnh luËt Faraday
. Hoµ tan oxit Al2O3: Al2O3 + H2SO4 → Al2(SO4)3 + H2O
Tæ chøc cña líp oxit do ®ã cã çc lç rçng, thêng ë t©m cña çc cét Al2O3 (h×nh 2.4a).
§êng kÝnh cña lç rçng phô thuéc vµo ®é lín cña çc anion thùc hiÖn ph¶n øng an«t. Çc anion
nµy ph¶i chui vµo çc lç rçng ®Ó nhËn electron trªn bÒ mÆt mµng c¬ së (h×nh 2.4b). KÝch thíc
cña cét Al2O3 phô thuéc vµo ®iÖn thÕ.
C¬ chÕ h×nh thµnh líp oxit Al2O3 an«t ho¸: Nãi chung khi ®iÖn thÕ kh«ng ®æi th× dßng
®iÖn sÏ gi¶m theo thêi gian, v× chiÒu dµy líp oxit cµng t¨ng th× ®iÖn trë cµng lín. §Ó gi÷ mËt ®é
dßng kh«ng ®æi, ngêi ta ph¶i t¨ng dÇn ®iÖn thÕ trong qu¸ tr×nh t¹o líp oxit. VÝ dô, dung dÞch
H2SO4-20% ë nhiÖt ®é 1-3 oC, mËt ®é dßng an«t kho¶ng 2,5 A/dm2, ®iÖn thÕ lóc ®Çu lµ 23V vÒ
sau t¨ng dÇn lªn 80 ®Õn 120V.
Lç rçng
Cét Al2O3
Mµng c¬ së
Kim lo¹i nÒn
§êng Kim lo¹i

dßng ®iÖn
a b
H×nh 2.4. Tæ chøc cña líp oxit Al2O3
Tuú theo chiÒu dµy mong muèn thêi gian an«t cã thÓ tõ 1 ®Õn 2 giê, trong qu¸ tr×nh an«t
ho¸, nhiÖt ®é cña dung dÞch t¨ng lªn (chñ yÕu do hiÖu øng jun-lenx¬) do ®ã ph¶i lu«n cã thiÕt bÞ
®Ó lµm l¹nh dung dÞch (h×nh 2.5).
Nguån ®iÖn
H×nh 2.5. S¬ ®å thiÕt bÞ an«t
V ho¸ Al vµ hîp kim Al
A
7 1 2 3 1- chi tiÕt anèt ho¸
6
+ − 2- m¸y khuÊy
3- cat«t b»ng Pb
4- èng dÉn lµm l¹nh
4 5- bÓ ®iÖn ph©n
6- b¬m lµm ®Òu
5
7- n¾p ®Ëy
Trong dung dÞch ®iÖn ph©n nÕu cã mét lîng nhá axit oxalic (H2C2O4) kho¶ng 20 g/l th×
tèc ®é t¹o mµng tuy cã chËm h¬n song mµng oxit nhËn ®îc xÝt chÆt vµ c¬ tÝnh tèt h¬n.
NhiÖt ®é anèt ho¸ cã ¶nh hëng lín tíi chÊt lîng líp oxit. NhiÖt ®é cµng cao th× tèc ®é
hoµ tan Al2O3 cµng lín do ®ã mµng oxit nhËn ®îc cµng xèp. NhiÖt ®é anèt ho¸ thÊp th× tèc ®é
t¹o mµng oxit chËm, chi phÝ ®Ó lµm l¹nh dung dÞch lín. KÕt qu¶ tèt nhÊt lµ an«t ho¸ ë nhiÖt ®é
tõ -3 ®Õn -5 oC.
ý tëng t¨ng ®iÖn thÕ trong qu¸ tr×nh t¹o líp oxit ®îc ph¸t triÓn thµnh mét quy tr×nh
c«ng nghÖ, ®îc th¬ng m¹i ho¸ díi tªn lµ “C«ng nghÖ OAC”. Ra ®êi vµo n¨m (1923), c«ng
nghÖ OAC gåm çc bíc:
T¨ng dÇn ®iÖn thÕ trong qu¸ tr×nh t¹o mµng oxit Al2O3 c¬ së (tíi 40V)
Gi÷ nguyªn ®iÖn thÕ 40V trong vßng 30 ®Õn 40 phót, líp oxit ph¸t triÓn, dßng ®iÖn gi¶m
xuèng.
T¨ng ®iÖn thÕ lªn 50V, ph¶n øng an«t t¨ng do ®ã líp oxit dÇy lªn.
C«ng nghÖ t¹o líp phñ ®é cøng cao OAD
Theo c«ng nghÖ nµy, ngêi ta h¹ thÊp nhiÖt ®é xuèng 0 oC bÓ an«t ho¸ dïng axit H2SO4
hoÆc thay b»ng axit R-HSO3. Ngêi ta thay ®æi ®iÖn thÕ ®Ó dßng ®iÖn kh«ng ®æi, khi líp oxit
cµng dµy th× ®iÖn thÕ ®Æt vµo cµng ph¶i cao.
C«ng nghÖ t¹o líp phñ xèp OAP vµ t¹o mµu OAA
C«ng nghÖ an«t ho¸ trong m«i trêng axit H3PO4 (OAP). Nguyªn t¾c t¹o líp oxit b»ng
c«ng nghÖ OAP gièng nh khi t¹o líp oxit t¹o b»ng c«ng nghÖ OAC. Do cã ®é xèp lín (®êng
kÝnh lç xèp kho¶ng 300Å) cã kh¶ n¨ng b¸m s¬n rÊt tèt, chiÒu dµy kho¶ng 0,12µm, c«ng nghÖ
OAP ®îc dïng nhiÒu trong c«ng nghiÖp s¬n.
Ngoµi çc c«ng nghÖ an«t ho¸ nªu trªn, ngêi ta cßn an«t hãa trong m«i trêng kiÒm.
Líp oxit nhËn ®îc cã cÊu tróc t¬ng tù nh líp oxit t¹o trong m«i trêng axit, bëi v× Al lµ
nguyªn tè lìng tÝnh, oxit Al còng hoµ tan trong kiÒm. Ngêi ta cßn An«t ho¸ trong m«i trêng
clorua ®Ó chÕ t¹o çc tÊm ngng tô cã bÒ mÆt riªng rÊt lín (gÊp 40 lÇn bÒ mÆt b×nh thêng).
Khi An«t ho¸ hîp kim Al, çc nguyªn tè hîp kim tuú theo b¶n chÊt lý, ho¸ cã thÓ cã ¶nh
hëng kh¸c nhau:
Cu lµ nguyªn tè c¶n trë qu¸ tr×nh an«t ho¸. Khi cã mÆt Cu, khã t¹o ®îc líp oxit dµy qu¸
10µm trong bÓ axit H2SO4. Sù hoµ tan an«t cña Cu t¹o nªn çc lç rçng lín trong líp oxit.
Mg lµm gi¶m ®iÖn trë cña líp oxit do ®ã lµm gi¶m ®iÖn thÕ t¹o oxit. Hîp kim Al giµu Mg
thêng líp an«t ho¸ dµy nhng xèp do ®ã ®é cøng kh«ng cao. Mn, Si, Cu lµm t¨ng ®iÖn thÕ t¹o
oxit lµm cho qu¸ tr×nh an«t ho¸ khã kh¨n h¬n so víi an«t ho¸ nh«m s¹ch.
Çc nguyªn tè kh¸c : t¹o líp oxit trong mê hoÆc cã mµu ®Æc trng cña tõng hîp chÊt víi
nguyªn tè hîp kim. VÝ dô, líp oxit cã mµu xÉm hoÆc lèm ®èm dung dÞch ®iÖn ph©n: chøa çc
muèi sunphat Mg, Fe, Cu trong ®ã cã 25 g/l Al, 5 g/l Mg, 2 g/l Fe, 2 g/l Cu.
Mét sè chÕ ®é c«ng nghÖ an«t ho¸ hîp kim Al hay ®îc dïng:
Hîp kim Al Dung dÞch ®iÖn ph©n T, oC Dßng Thêi gian, phót /
TCVN an«t chiÒu dÇy µm
A/dm2
Al s¹ch A7 200 g/l H2SO4 + 20 g/l H2C2O4 -5 7,5-8 120 phót / 190 µm
AlCu4MgMn 200 g/l H2SO4 + 20 g/l H2C2O4 -5 5-6 100 phót /120 µm
AlSi12 200 g/l H2SO4 + 20 g/l H2C2O4 -5 3,5-4 60 phót / 60 µm
2.3.6.2. T¹o çc líp phñ kim lo¹i b»ng c«ng nghÖ m¹ ®iÖn
M¹ ®iÖn lµ ph¬ng ph¸p sö dông réng r∙i nhÊt hiÖn nay ®Ó b¶o vÖ thÐp (b¶ng 2.17).
B¶ng 2.17. §Æc ®iÓm cña mét sè líp m¹ vµ c«ng dông
Kim §é Mµu s¾c ChiÒu dµy §Æc ®iÓm & c«ng dông
lo¹i cøng µm
m¹ HV
Al 30-90 Tr¾ng 6 ChÞu nhiÖt tèt, lµ an«t so víi thÐp
Cd 30-50 Tr¾ng 3-10 Mµu s¾c dÔ chÞu cho vËt dông trong nhµ, l©u bÞ
bãng xØn mµu h¬n Zn
Cr 900- Tr¾ng ®ôc 1-300 ChÞu mµi mßn, xãi mßn vµ chÞu ¨n mßn rÊt tèt, hÖ
1100 sè ma sat nhá, ph¶n x¹ lín
Co 250- Xanh 2-25 §é cøng cao, ph¶n x¹ tèt
300
Cu 41-220 Hång 4-50 DÉn ®iÖn, dÉn nhiÖt tèt, dïng lµm líp ¨n ch©n cho
çc líp m¹ kh¸c
Pb 5HB Xanh 1300 BÒn ¨n mßn trong nhiÒu lo¹i axit, bÒn ¨n mßn
trong m«i trêng khÝ nãng
Ni 140- Tr¾ng 130-500 BÒn ¨n mßn trong nhiÒu m«i trêng, thêng dïng
500 kÕt hîp víi çc líp m¹ Cu vµ Cr
Rh 400- Tr¾ng b¹c 0,03-25 Cøng, dÉn ®iÖn tèt, ph¶n x¹ lín, bÒn ¨n mßn
800HB bãng
Sn 5HB Tr¾ng 4-25 BÒn ¨n mßn trong thùc phÈm, b¬, s÷a, dÔ hµn, lµ
bãng cat«t so víi thÐp
Zn 40- Xanh ®ôc 12-50 §Ó m¹, bÒn ¨n mßn, lµ an«t so víi thÐp
50HB
Líp m¹ Ni
Líp m¹ Ni cã thÓ cã mµu ®en hoÆc mµu s¸ng, th«ng thêng m¹ Ni thêng kÕt hîp víi m¹
Cu vµ Cr, theo thø tù tõ trong ra ngoµi Cu, Cr, Ni.
an«t cat«t ThÐp kh«ng bÞ ¨n mßn
Zn
a- Líp phñ Zn cã t¸c dông b¶o vÖ cat«t thÐp khi mét phÇn líp phñ bÞ bong ra
cat«t an«t ThÐp bÞ ¨n mßn
Sn
b- Líp phñ Sn kh«ng cã t¸c dông b¶o vÖ cat«t nªn thÐp bÞ ¨n mßn
H×nh 2.6. C¬ chÕ b¶o vÖ cat«t cña líp phñ kim lo¹i
2.3.7. B¶o vÖ b»ng çc líp s¬n

Líp s¬n lªn vËt liÖu kim lo¹i thêng víi môc ®Ých b¶o vÖ chèng ¨n mßn ®ång thêi t¹o ®é
bãng vµ mµu s¾c ®Ñp t¨ng thªm søc hÊp dÉn vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. §«i khi s¬n cßn ®îc dïng
cho çch ®iÖn, quang häc còng nh çc môc ®Ých kh¸c n÷a. ë ®©y chØ nhÊn m¹nh çc lo¹i s¬n
chèng ¨n mßn. S¬n gåm nhiÒu líp cã t¸c dông kh¸c nhau:
. Líp lãt, t¸c dông chñ yÕu lµ b¸m dÝnh tèt lªn bÒ mÆt vµ chèng ¨n mßn
. Líp trung gian (hay cßn gäi lµ líp t¨ng cêng), cã t¸c dông t¨ng bÒn vµ t¨ng kh¶ n¨ng
chèng thÊm cña s¬n
. Líp mÆt, t¹o ®é bãng, t¹o mµu s¾c vµ phÇn nµo cã t¸c dông chèng thÊm vµ ng¨n c¶n t¸c
h¹i cña tia s¸ng lªn s¬n.
VËt liÖu s¬n ®îc cÊu t¹o tõ çc thµnh phÇn chÝnh sau ®©y: chÊt dÝnh, dung m«i, chÊt ®én
vµ chÊt phô gia:
T¸c dông cña chÊt phô gia: ChÊt chèng ¨n mßn
¸p dông cho líp s¬n lãt, hoÆc líp t¨ng cêng, ®ã lµ çc chÊt cã t¸c dông lµm thô ®éng
qu¸ tr×nh ¨n mßn hoÆc cã t¸c dông b¶o vÖ cat«t. HiÖn nay trong kü thuËt ngêi ta thêng dïng
h¬n c¶ lµ çc lo¹i sau:
- Ch× + dÇu lanh t¹o thµnh mét lo¹i xµ phßng, tÝnh chèng thÊm rÊt tèt, chèng ¨n mßn tèt
vµ rÊt th«ng dông
- Bét Zn t¹o b¶o vÖ cat«t cho s¬n (Zn lµ an«t, thÐp lµ cat«t). T¸c dông b¶o vÖ phô thuéc
vµo:
. Tû lÖ Zn cao (90-92%) b¶o vÖ cµng tèt
. ChÊt dÝnh cµng kÐm liªn kÕt, sè lîng cµng Ýt th× t¸c dông chèng ¨n mßn cµng cao
T¸c dông b¶o vÖ chèng ¨n mßn tèt nhÊt khi bÒ mÆt tríc khi s¬n ®îc tÈy s¹ch. ChÊt dÝnh
thêng ®îc dïng víi bét Zn lµ nhùa ªpoxy, hoÆc chÊt dÝnh silicat.
- Cr«mat Zn (ZnCrO4), t¸c dông chèng ¨n mßn kÐm h¬n hai lo¹i trªn
- Silico- Cr«mat, khi dïng cÇn trén ®Òu vµo tÊt c¶ çc líp s¬n th× hiÖu qu¶ b¶o vÖ míi cao.
ChÊt phô gia cho líp s¬n (t¨ng cêng) trung gian
Yªu cÇu ®¶m b¶o tÝnh chèng thÊm, t¨ng bÒn cho líp s¬n, thêng dïng çc lo¹i sau:
Oxit s¾t t¨ng tÝnh chèng thÊm cho s¬n
Oxit Zn tr¾ng, dïng cho s¬n mµu s¸ng, ch¾n tia cùc tÝm tèt, trung hoµ çc lo¹i axit trong
dÇu silicat.
Phô gia cho líp s¬n mÆt
Thêng lµ bét vËt liÖu h÷u c¬, chÊt kho¸ng quyÕt ®Þnh mµu s¬n. Ngoµi ra cßn cã t¸c dông
ng¨n ¸nh s¸ng gi÷ cho mµu s¬n ®îc bÒn l©u, çc lo¹i bét cho trong b¶ng sau:
MÇu ChÊt bét
tr¾ng TiO2, ZnO
vµng cr«mat Pb, Sunphua Cd, oxit Fe vµng
xanh l¸ c©y Cr2O3, chÊt h÷u c¬ kh¸c
®á oxit Fe ®á, s¶n phÈm h÷u c¬
xanh mùc ph«t phat cyanin Cu, s¶n phÈm h÷u c¬
®en bét than, graphit
Mét sè líp s¬n vµ c«ng dông ®îc m« t¶ trong b¶ng 2.18.
B¶ng 2.18. Mét sè líp s¬n phñ h÷u c¬ vµ m«i trêng sö dông
Lo¹i líp s¬n C«ng dông

M«i trêng khÝ quyÓn th«ng thêng
S¬n dÇu Nhµ ë, xe cé, cÇu, m¸y mãc thiÕt bÞ vËt dông cÇn b¶o qu¶n
Alkyd ChuÈn bÞ cho s¬n tiÕp, lµ líp cuèi cïng ®Ó b¶o vÖ kim lo¹i
Nhùa aminoalkyd biÕn tÝnh Líp cuèi cho nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kim lo¹i
Líp s¬n nitroxenlulo Líp cuèi cho nhiÒu lo¹i s¶n phÈm
Líp acrylic Líp s¬n cuèi cïng
KhÝ quyÓn biÓn
Líp acrylic, cao su clorua, phenol, C«ng tr×nh quan träng, c«ng tr×nh gi¸p biÓn
vinyl, vinyl-alkyd
Urethan T¹o líp vecni mµu s¸ng ®Ñp
NgËp trong níc
Phenolic Vá tµu
Vinyl Vá tµu, nãc tµu
Caosu clorinat Vá tµu, bÓ b¬i
Urethan T¹o líp vecni mµu s¸ng ®Ñp
H¬i ho¸ chÊt
Epoxy, caosu clorinat, vinyl, ThiÕt bÞ ho¸ chÊt
urethan
KÕt cÊu ngoµi trêi n¾ng

Vinyl KÕt cÊu kim lo¹i
Acrylic Líp s¬n tù ®éng cuèi cïng
Silicon alkyd Dµn khoan, thiÕt bÞ läc dÇu
C«ng tr×nh ë n¬i cã ®é Èm cao
Nhùa amino alkyd Tñ l¹nh, m¸y giÆt,
Epoxy §iÒu hoµ nhiÖt ®é
Epoxy cao su clorinatphenolic xóc B¶o qu¶n, çc c«ng tr×nh giÊy vµ ho¸ chÊt
t¸c
NhiÖt ®é cao
Alkyd §éng c¬ chÞu tíi 100 oC
Nhùa aminoalkyd biÕn tÝnh ThiÕt bÞ sÊy nhiÖt ®é tíi 100 oC
Epoxy §éng c¬, èng dÉn lµm viÖc tíi 100 oC
Silicon biÕn tÝnh Lß sÊy, lß níng tíi 200 oC
Silicon Lß sÊy, lß níng tíi 290 oC
Silicon cã thªm phô gia Al ChÞu nhiÖt tíi 650 oC
2.4. Xö lý m«i trêng

M«i trêng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh ¨n mßn. Çc biÖn ph¸p t¸c ®éng
vµo m«i trêng nh»m lµm gi¶m tèc ®é ¨n mßn tËp trung vµo 5 ®iÓm chÝnh sau ®©y:
1. H¹ thÊp nhiÖt ®é m«i trêng th× tèc ®é ¨n mßn gi¶m v× nãi chung khi nhiÖt ®é gi¶m th× tèc
®é çc ph¶n øng gi¶m. Tuy nhiªn cã mét sè trêng hîp ®Æc biÖt, khi h¹ nhiÖt ®é th× tèc ®é ¨n
mßn l¹i t¨ng. VÝ dô, trong níc biÓn s«i tèc ®é ¨n mßn l¹i chËm h¬n trong níc biÓn nguéi.
Nguyªn nh©n lµ khi ®un s«i, hÇu hÕt oxy hoµ tan trong níc biÓn bÞ ®Èy ra ngoµi nªn tèc ®é
¨n mßn gi¶m.
2. Gi¶m tèc ®é chuyÓn ®éng t¬ng ®èi gi÷a m«i trêng vµ bÒ mÆt vËt liÖu th× tèc ®é ¨n mßn
gi¶m v× xãi mßn do dßng ch¶y gi¶m ®i. Tuy nhiªn ®èi víi çc kim lo¹i cã thô ®éng ¨n mßn,
sù tï ®äng dung dÞch l¹i g©y ¨n mßn
3. Khö oxy hoµ tan trong m«i trêng cã thÓ lµm gi¶m ¨n mßn v× oxy lµ chÊt oxy ho¸ quan träng
nhÊt trong çc m«i trêng ¨n mßn. Tuy nhiªn oxy còng gióp cho çc kim lo¹i thô ®éng ¨n
mßn, khi ®ã khö oxy l¹i kh«ng mong muèn
4. Khö çc ion thóc ®Èy qu¸ tr×nh ¨n mßn. VÝ dô, trong dung dÞch çc anion Cl- lµm cho mµng
thô ®éng khã t¹o thµnh trªn bÒ mÆt thÐp kh«ng gØ, khi khö ®i th× mµng thô ®éng dÔ h×nh
thµnh lµm gi¶m tèc ®é ¨n mßn thÐp
5. Dïng chÊt øc chÕ ¨n mßn
2.4.1. Lo¹i bá çc cÊu tö g©y ¨n mßn
PhÇn lín çc kim lo¹i dïng ®Ó chÕ t¹o thiÕt bÞ ®Òu bÒn trong m«i trêng trung tÝnh ®∙ lo¹i
oxy. Ta cã thÓ trung hoµ dung dÞch mét çch dÔ dµng nhng l¹i khã lo¹i oxy. §é hoµ tan cña
oxy trong dung dÞch níc phô thuéc vµo nhiÖt ®é, ¸p suÊt riªng phÇn cña oxy (PO2) vµ nång ®é
muèi cña dung dÞch. Lo¹i trõ O2 cã thÓ thùc hiÖn theo çc çch sau:
- B»ng çc ho¸ chÊt:
O2 + Na2 SO3 = 2Na2SO4
O2 + N2H4 = 2H2O + N2
ë nhÞªt ®é cao hydrazin (N2H4) sÏ bÞ ph©n huû:
3N2H4 = N2 + 4NH3
Sö dông hydrazin lo¹i trõ ®îc nguy c¬ t¹o thµnh muèi.
- B»ng ph¬ng ph¸p vËt lý.
+ §un nãng dung dÞch hoÆc níc
+ Xö lý ch©n kh«ng dung dÞch hoÆc níc, cã thÓ gi¶m nång ®é oxy ®Õn 0,005 ppm.
Nh÷ng ph¬ng ph¸p nµy ®îc dïng ®Ó lo¹i oxy trong çc nåi h¬i (xem 6.6.2.3). Nh ®∙ nªu
trªn kh«ng ph¶i khi nµo còng cÇn lo¹i bá oxy bëi v× oxy rÊt cÇn cho thô ®éng ¨n mßn. H¬n n÷a
viÖc lo¹i oxy rÊt nhiÒu trêng hîp kh«ng thùc hiÖn ®îc, nh lµ khi thiÕt bÞ lµm viÖc trªn s«ng,
trong níc biÓn,...
2.4.2. Sö dông çc chÊt lµm chËm ¨n mßn (chÊt øc chÕ)
§Þnh nghÜa
C¬ chÕ
Nguyªn nh©n:
- Do çc chÊt oxy ho¸ ®îc ®a vµo lµm ®Èy nhanh qu¸ tr×nh oxy ho¸ kim lo¹i gióp cho
thô ®éng xÈy ra sím h¬n
- Do t¹o thµnh çc hîp chÊt kh«ng tan, kÕt tña lªn bÒ mÆt kim lo¹i bÊt kÓ lµ cat«t hay an«t
VÝ dô: 2CrO42- + 10H+ + 6e = Cr2O3 + 5H2O
- Do hÊp phô thµnh mét líp ®¬n ph©n tö trªn bÒ mÆt kim lo¹i
- Ph¶n øng víi dung dÞch lµm mÊt ®i nguyªn nh©n g©y ¨n mßn.
C¬ chÕ t¸c dông cña chÊt øc rÊt phøc t¹p nªn viÖc lùa chän sö dông chÊt øc chÕ phÇn
nhiÒu dùa vµo kinh nghiÖm.
HiÖu qu¶ cña chÊt lµm chËm ¨n mßn Z:
Po - Plc
Z = ----------- . 100%
Po
Po, Plc lµ tèc ®é ¨n mßn khèi lîng kim lo¹i trong dung dÞch kh«ng cã vµ cã chÊt lµm chËm.
Mét sè lo¹i chÊt øc chÕ hay ®îc dïng hiÖn nay lµ:
Çc hîp chÊt v« c¬: cr«mat, silicat, cacbonat, ph«tphat, axªtat
Çc hîp chÊt h÷u c¬: amine, heterocyclicnitrogen, çc sulfua nh: thioether, thioachol,
thioamid, thioure vµ hydrazin (xem b¶ng 2.19).
B¶ng 2.19. Mét sè chÊt øc chÕ thêng dïng
M«i trêng ¨n Kim lo¹i cÇn b¶o ChÊt øc chÕ ¨n mßn Lîng dïng
mßn vÖ
ThÐp, gang Ca(HCO3)2 10 ppm
Níc ¨n Fe,Cu,Zn Na2CrO4 0,1%
HK Zn, Cu, Al Ca(OH)2 ®Ó pH=8
Na2SiO3 10-20ppm
Nåi h¬i ThÐp, gang, Zn,Cu Ca(HCO3)2 10 ppm
Fe NaNO2 0,5%
Níc biÓn Zn Na2SiO3 10 ppm
TÊt c¶ çc kim lo¹i Ca(HCO3)2 10-20ppm
Ethylaniline 0,5%
Axit HCl Fe (C6H5NHC2H5) 1%
Mercaptobenzothiazole
(HSCH2C7H5NS)
Axit H2SO4 Fe vµ thÐp Phenylacridine 0,5%
Axit H3PO4 ®Æc Fe vµ thÐp Thiourea (H2NCSNH2) 1%
NaI 200ppm
Axit HNO3 Fe vµ thÐp Thiourea (H2NCSNH2) 0,7%
Cyclohexylamine cacbonat 32g/m3
KhÝ quyÓn kÝn Fe C6H11NH2CO3
Dicyclohexylamine nitrite 32g/m3
(C6H11)2NHNO2
ChÊt øc chÕ b¶o qu¶n ®îc dïng phæ biÕn cho çc chi tiÕt nhá b»ng thÐp hoÆc hîp kim
Al. Ngêi ta cã thÓ tÈm chÊt øc chÕ lªn giÊy bäc víi sè lîng tõ 0,2 ®Õn 2 g/m2 giÊy, tuú theo
nhiÖt ®é vµ thêi gian b¶o qu¶n. ChÊt øc chÕ hay dïng lµ dicyclohexylamine nitrite
((C6H11)2NHNO2), nÕu tÈm 0,2g/m2 b¶o qu¶n ®îc 10 n¨m ë nhiÖt ®é 23 oC, ë 75 oC chØ b¶o
qu¶n ®îc kho¶ng 3 th¸ng.
B«i dÇu mì lµ ph¬ng ph¸p b¶o qu¶n ®¬n gi¶n vµ th«ng dông nhÊt, nÕu m«i trêng cã
nhiÒu bôi bÈn vµ nhiÖt ®é cao th× thêi gian b¶o qu¶n rÊt ng¾n.
Ph¬ng ph¸p hay dïng ë Hoa kú lµ sau khi tÈy s¹ch, sÊy kh« ®em nhóng vµo dung dÞch
chÊt øc chÕ sau ®ã chØ viÖc xÕp vµo kho hoÆc hép b¶o qu¶n.
ë Anh ngêi ta hay dïng dung dÞch: 5% benzoate Na(NaC7H5O2) +0,3% nitrite Na
(NaNO2) +25% ethylen glycol (HOCH3CH3OH).
2.5. Çc ph¬ng ph¸p b¶o vÖ ®iÖn hãa

2.5.1. Gi¶n ®å pourbaix
Lµ gi¶n ®å biÓu thÞ ®iÖn thÕ c©n b»ng cña kim lo¹i trong dung dÞch ë çc ®iÒu kiÖn kh¸c
nhau. VÝ dô, h×nh 2.7 lµ ®å thÞ biÓu diÔn ®iÖn thÕ c©n b»ng cña ®iÖn cùc Fe trong dung dÞch víi
®é pH kh¸c nhau.
E,V ↑ Vïng thô ®éng

Fe2+ ↔ Fe3+ + e
2H2O ↔ O2 + 4H+ + 4e
0,6
0,3 H×nh 2.7. Gi¶n ®å E-pH cña Fe

Fe + 3H2O ↔ Fe (OH)3+ 3H+
(CFe2+ = CFe3+ = CHFeO- = 10-6)
0 Vïng ¨n mßn
-0,3 H2 ↔ 2H+ + 2e
-0,6 Fe ↔ Fe2+ + 2e
-0,9 Vïng an toµn
3 6 9 pH →
2.5.2. B¶o vÖ cat«t

B¶o vÖ cat«t lµ lµm gi¶m hoÆc lo¹i bá hoµn toµn hiÖn tîng ¨n mßn kim lo¹i nhê ph©n
cùc cat«t kim lo¹i b»ng dßng ®iÖn ngoµi hoÆc nèi chóng víi mét an«t hy sinh (thêng lµ Mg, Zn
hoÆc Al).
KÕt cÊu kim lo¹i chØ cã thÓ bÞ ¨n mßn ®iÖn ho¸ khi chóng n»m trong m«i trêng ®iÖn ly
(níc, ®Êt,…). Ta cã thÓ s¬ ®å ho¸ qu¸ tr×nh ¨n mßn nh h×nh 2.8a, dßng ®iÖn sinh ra khi ¨n
mßn kim lo¹i sÏ ®i tõ an«t vµo trong m«i trêng tíi vïng cat«t trë l¹i kim lo¹i t¹o thµnh m¹ch
khÐp kÝn.
Khi kim lo¹i ®îc ph©n cùc cat«t th× dßng ®iÖn sÏ ®i tõ m«i trêng ¨n mßn vµo toµn bé bÒ
mÆt kim lo¹i vµ kim lo¹i kh«ng cßn bÞ ¨n mßn n÷a (h×nh 2.8b).
an«t
+
–
cat«t
an«t
kim lo¹i
M«i trêng ¨n mßn kim lo¹i
H×nh 2.8a. S¬ ®å qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i H×nh 2.8b. S¬ ®å b¶o vÖ cat«t
Trªn h×nh 2.9 tr×nh bµy ®êng cong ph©n cùc khi cã b¶o vÖ cat«t. Nhê ®îc ph©n cùc
E,V cat«t ®iÖn thÕ cña kim lo¹i gi¶m
xuèng: tõ Ea/mKL xuèng cßn E1
EcbMT vµ ia/m → i’a/m v×:
kim lo¹i ¨n mßn chuyÓn sang an«t:
chuyÓn mét phÇn = i’aa/m (E=E1)
Ea/mKL ∆V chuyÓn toµn bé = iaa/m → ®iÖn thÕ gi¶m
E1 EBV xuèng cßn ≤ EcbKL → ∆V
EcbKL M«i trêng
Lgi’aa/m
a
lgi'a/m i' a/mLgia/m Lgiaa/m lgi →
H×nh 2.9. §êng cong ph©n cùc khi cã b¶o vÖ cat«t
∆V gäi lµ ®é dÞch chuyÓn ®iÖn thÕ vÒ phÝa ©m.
B¶o vÖ cat«t b»ng dßng ngoµi, khi ®ã an«t (kÓ c¶ lo¹i ®îc gäi lµ tr¬) còng ph¶i ®Þnh kú
thay thÕ v× bÞ ¨n mßn.
An«t hy sinh hay protector, lo¹i nµy, tÊt nhiªn, khi hoµ tan “hÕt” ph¶i ®îc thay b»ng
an«t míi. Ta sÏ kh¶o s¸t nh÷ng ý tëng c¬ b¶n vÒ 2 lo¹i b¶o vÖ cat«t nµy.
2.5.2.1. B¶o vÖ cat«t b»ng protector
Kim lo¹i cÇn b¶o vÖ ®îc nèi víi mét kim lo¹i kh¸c cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc ©m h¬n (h×nh
2.10a,b). Kim lo¹i cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc ©m h¬n ®îc gäi lµ an«t hy sinh hoÆc protector. Çc
protector thêng ®îc chÕ t¹o tõ Zn, Al, Mg hay çc hîp kim cña chóng.
2.5.2.1.1. Nguyªn lý b¶o vÖ cña protector
protector
Hµn x¬ng ®Ó
t¨ng liªn kÕt H×nh 2.10. S¬ ®å b¶o vÖ
Hµn Chi tiÕt cÇn b¶o vÖ Hµn b»ng protector
a. trong níc
(a) b. trong ®Êt
Protector
Chi tiÕt cÇn b¶o vÖ Vá bäc ho¹t ho¸
(b)
2.5.2.1.2. Çc yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi vËt liÖu lµm protector
• Cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc ©m h¬n vËt liÖu cÇn b¶o vÖ. §èi víi çc c«ng tr×nh b»ng thÐp cacbon
thÊp (E = -550 ®Õn -650 mV), vËt liÖu protector ph¶i cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc-750 ®Õn -850 mV
so víi ®iÖn cùc (Ag/AgCl) b∙o hoµ
• Cã dung lîng cao vµ æn ®Þnh. Dung lîng Q [A.h/kg] lµ ®iÖn lîng do mét ®¬n vÞ khèi
lîng protector s¶n sinh ra, nã nãi lªn kh¶ n¨ng lµm viÖc l©u dµi cña protector theo thêi gian
• Cã ®é ph©n cùc an«t nhá ®Ó b¶o ®¶m x¸c suÊt b¶o vÖ cao.
Ngoµi ra, chÊt lîng protector cßn ®îc ®¸nh gi¸ bëi hiÖu suÊt ®iÖn ho¸ η [%] lµ tû sè
gi÷a dung lîng thùc tÕ vµ dung lîng lý thuyÕt. HiÖu suÊt nãi lªn møc ®é h÷u Ých cña hÖ
protector. VËt liÖu protector ®iÓn h×nh dïng ®Ó b¶o vÖ çc c«ng tr×nh b»ng thÐp lµ magiª (Mg),
kÏm (Zn) nh«m (Al) vµ çc hîp kim cña chóng. Trong b¶ng 2.20 nªu çc ®Æc trng ®iÖn ho¸ vµ
vÝ dô øng dông cña mét sè vËt liÖu lµm protector phæ biÕn.
B¶ng 2.20. Mét sè vËt liÖu lµm protector th«ng dông
HK lµm E Q η §èi tîng b¶o vÖ vµ
protector V(*) A.h/kg % m«i trêng lµm viÖc cña protector
Mg vµ -1,4 1100 Dïng ë m«i trêng ®Êt, níc ngät vµ lî cã ®iÖn trë
HK Mg ®Õn ®Õn 50 riªng nhá h¬n 10.000Ω.cm, thêi gian b¶o vÖ kho¶ng 2
-1,6 1230 n¨m
Zn -1 ®Õn 780 b¶o vÖ vá tµu biÓn, xµ lan b»ng thÐp trong m«i trêng
-1,055 ®Õn 95 cã ®iÖn trë riªng ®Õn 500Ω.cm
815
HK -1 925 b¶o vÖ cÇu c¶ng ven biÓn, m«i trêng cã ®iÖn trë riªng
Al-Zn-Sn ®Õn ®Õn 85 < 500 Ω.cm, thêi gian b¶o vÖ kho¶ng 5-10 n¨m.
-1,050 2500
HK -1,05 2290 Dµn khoan, bÓ x¨ng, trong ®Êt, trong níc cã ®iÖn trë
Al-Zn-In ®Õn ®Õn 90 riªng < 150 Ω.cm, thêi gian b¶o vÖ kho¶ng 10-20 n¨m
-1,1 2600
HK -1 2750 Dµn khoan, bÓ x¨ng, trong ®Êt, trong níc cã ®iÖn trë
Al-Zn-Hg ®Õn ®Õn 95 riªng < 150 Ω.cm, thêi gian b¶o vÖ kho¶ng 10-20 n¨m
-1,05 2840
( )
* So víi ®iÖn cùc (Ag/AgCl) b∙o hoµ (E vs Ag/AgCl=E vs SCE-4mV)
Dung lîng cña protector (Q) x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
nF 1
Q = η -------. -------. 1000, [A.h/kg]
A 3600
Trong ®ã: η lµ hiÖu suÊt ®iÖn ho¸ cña protector (<1), A nguyªn tö lîng cña kim lo¹i protector
3600 lµ thêi gian 1h=3600s, 1000 lµ khèi lîng 1kg=1000g
VÝ dô: protector Zn víi hiÖu suÊt η = 0,95 th× dung lîng lµ:
2.96500 1
Q = 0,95 -----------. ----------. 1000 = 785 [Ah/kg]
65 3600
Thêi gian b¶o vÖ (t) cña protector x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
mpro.Q
t = -------, [h]
i.S
Trong ®ã mpro, Q lÇn lît lµ khèi lîng cña protector [kg] vµ dung lîng cña protector [A.h/kg].
ipro lµ mËt ®é dßng hoµ tan cña protector, [A/dm2]
S lµ diÖn tÝch bÒ mÆt lµm viÖc trung b×nh cña protector, [dm2]
2.5.2.1.3. Çc lo¹i protector
B¶ng 2.21a vµ 2.21b lµ ®Æc ®iÓm vµ thµnh phÇn cña mét sè lo¹i protector hay dïng hiÖn nay.
B¶ng 2.21a. §Æc ®iÓm cña mét sè lo¹i protector
Th«ng sè magnode zinnode alanode ferap
Khèi lîng riªng, g/cm3 1,82 7,11 2,77 7,86
§iÖn thÕ hë m¹ch, V (vs -1,6 -1,1 -1,2 -0,7
Ag/AgCl)
HiÖu suÊt η, % 60 95 90 =
Dung lîng, A.h/kg 1230 780 2600 910
B¶ng 2.21b. Thµnh phÇn mét sè lo¹i protector
Lo¹i Al Zn Mg Cu Si Fe Mn Nguyªn tè
protector % % % % % % % kh¸c,%
protector
c¬ së Al In
lanode cßn l¹i 1-3,5 1-3 <0,004 <0,11 <0,1 = 0,015-0,03
lanode cßn l¹i 0,5-20 0,1-4 <0,003 <0,1 <0,1 = 0,05
protector
c¬ së Zn Cd
zinnode 0,2-0,7 cßn l¹i = < 0,01 <0,13 <0,02 = 0,03-0,14
zinnode
protector
c¬ së Mg =
magnode 0,01 < 0,03 cßn l¹i <0,001 < 0,01 <0,003 0,5-1,3
magnode 5,3-6,7 2,5-3,5 cßn l¹i <0,02 < 0,1 <0,003 0,15-0,6
protector
c¬ së Fe* C=0,01
ferap = = = = 0,21 cßn l¹i 0,23 P,S <0,012
* dïng b¶o vÖ çc thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt b»ng hîp kim Cu trong m«i trêng níc biÓn
2.5.2.2. B¶o vÖ cat«t b»ng dßng ngoµi
Yªu cÇu ®èi víi an«t:
* tèc ®é tiªu hao khi ph©n cùc nhá hoÆc kh«ng ®¸ng kÓ
* cã kh¶ n¨ng lµm viÖc víi mËt ®é dßng b¶o vÖ lín
* cã ®é dÉn ®iÖn ®ñ cao, ®é bÒn c¬ häc b¶o ®¶m, dÔ chÕ t¹o.
• Tiªu hao nhanh, > 4 kg/A.n¨m: thÐp
• Tiªu hao chËm, < 1 kg/A.n¨m: graphit, hîp kim Fe-Si hoÆc hîp kim c¬ së Pb
• Tr¬, < 10-4 kg/A.n¨m: an«t Pt hoÆc phñ Pt, an«t Ti hoÆc phñ Ti.
H×nh d¹ng: h×nh trô m¶nh ®Æt th¼ng ®øng (tû lÖ gi÷a ®êng kÝnh vµ chiÒu cao nhá) → ®Êt
B¶n réng → ngÇm trong níc
3
H¹
2 thÕ
A
H×nh 2.11. S¬ ®å hÖ thèng b¶o vÖ
– V + cat«t b»ng dßng ®iÖn ngoµi
1 4
1- kim lo¹i cÇn b¶o vÖ
2- nguån ®iÖn líi
5 3- chØnh lu 2 nöa chu kú
4- thanh dÉn cã vá bäc çch ®iÖn
5- an«t
6 6- chÊt ®én dÉn ®iÖn (gr, bét cèc,..)
§Êt
• §iÖn thÕ b¶o vÖ EBV= Ea/mKL- ∆V . ∆V = (0,2÷0,3)V.

VÝ dô, èng thÐp ngÇm trong ®Êt cã Ea/mKL=-0,58V th× EBV=-0,58-0,2=-0,78V,
èng thÐp cacbon trung b×nh ngÇm trong níc biÓn:
Ea/mKL=(-0,61÷-0,71)V th× EBV=(-0,81÷-1,01)V(chó ý: çc sè liÖu ®iÖn thÕ E vs SCE).
• MËt ®é dßng b¶o vÖ thay ®æi tuú theo ®iÖn trë cña hÖ thèng.
VÝ dô, èng thÐp ®Ó trÇn ngÇm trong ®Êt, ®iÖn trë chñ yÕu lµ cña ®Êt, vÝ dô kho¶ng 1000 Ω .cm th×
dßng ®iÖn b¶o vÖ kho¶ng (10-32) mA/m2.
èng thÐp cã líp b¶o vÖ chÊt lîng cao, ®iÖn trë chñ yÕu lµ cña líp b¶o vÖ, cã khi lªn tíi 10.000
Ω .cm hoÆc cao h¬n, khi ®ã mËt ®é dßng b¶o vÖ chØ kho¶ng (0,03-0,003) mA/m2.
∆V qu¸ lín, hydro tho¸t ra nhiÒu cã thÓ g©y gißn hydro (xem 3.10).
• Nh«m vµ hîp kim Al kh«ng bÒn trong m«i trêng kiÒm do ®ã kh«ng nªn b¶o vÖ cat«t
• KÕt cÊu kim lo¹i n»m trong ph¹m vi gi÷a an«t vµ c«ng tr×nh ®îc b¶o vÖ cat«t trë nªn bÞ
¨n mßn nhanh h¬n cÇn ®îc c©n nh¾c khi thiÕt kÕ hÖ thèng b¶o vÖ cat«t (xem 5.6).
2.5.3. B¶o vÖ an«t

Nguyªn lý cña sù b¶o vÖ an«t kh¸c h¼n b¶o vÖ cat«t. Trong b¶o vÖ an«t, ®iÖn thÕ ¨n mßn
®îc t¨ng lªn sao cho nã n»m trong khu vùc thô ®éng cña ®å thÞ Pourbaix. Ph¬ng ph¸p b¶o vÖ
an«t chØ ¸p dông cho nh÷ng kim lo¹i cã thÓ bÞ thô ®éng. H×nh 2.12 cho thÊy s¬ ®å ®iÖn vµ h×nh
2.13 lµ ®êng cong ph©n cùc khi b¶o vÖ an«t.
Trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ an«t ta ph¶i n©ng ®iÖn thÕ ¨n mßn tíi ®iÖn thÕ lín h¬n ®iÖn thÕ
khëi ®Çu thô ®éng Et®Me (h×nh 2.12).
VÝ dô, ®Ó b¶o vÖ mét b×nh b»ng thÐp cacbon thÊp chøa H2SO4 nãng, khëi ®Çu qu¸ tr×nh
b¶o vÖ an«t ta ph¶i ®Æt vµo mét dßng ®iÖn lín h¬n mËt ®é dßng tíi h¹n kho¶ng 3 A/m2. Sau khi
®∙ ®¹t tr¹ng th¸i thô ®éng, ta chØ cÇn duy tr× mËt ®é dßng b¶o vÖ cì 0,2 A/m2.
E, V 2
1
cat«t V A
+
2
1
3
it®
↓ Et®Me
EcbMe
lg it® lg ith
lg i
H×nh 2.12. S¬ ®å ®iÖn khi b¶o vÖ an«t
1-nguån, 2- ®èi tîng b¶o vÖ, 3-®iÖn H×nh 2.13. §êng cong ph©n cùc khi
cùc so s¸nh b¶o vÖ
1. §êng cong ph©n cùc cat«t; 2. §êng cong ph©n cùc an«t khi cã thô ®éng;
EcbMe ®iÖn thÕ c©n b»ng cña qu¸ tr×nh an«t.
B¶o vÖ an«t ®ßi hái ph¶i cã nguån ®iÖn
ChØ ¸p dông ®îc ®èi víi çc kim lo¹i cã thô ®éng trong qu¸ tr×nh ¨n mßn.
V× kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng, b¶o vÖ an«t sÏ rÊt cã hiÖu qu¶ nÕu tËn dông ®îc çc
nguån n¨ng lîng tù nhiªn nh thuû triÒu, søc giã,..
Ch−¬ng 3 http://www.ebook.edu.vn
¡n mßn d−íi øng suÊt

§©y lµ tr−êng hîp th−êng gÆp nhÊt trong thùc tiÔn, tæn thÊt g©y ra lªn tíi
28% tæng thiÖt h¹i do ¨n mßn. Hai t¸c nh©n cïng phèi hîp, thóc ®Èy lÉn nhau
lµm ph¸ huû vËt liÖu nhanh h¬n. øng suÊt vµ ¨n mßn ®−îc xem xÐt trong ®iÒu
kiÖn: m«i tr−êng ¨n mßn cã ho¹t tÝnh trung b×nh, kh«ng ®æi vµ øng suÊt kÐo
hoÆc uèn n»m trong vïng ®µn håi.
3.1. ý nghÜa cña ¨n mßn d−íi øng suÊt
øng suÊt t¸c dông ®ång thêi víi ¨n mßn th× c¶ hai ®Òu ®−îc khuÕch ®¹i vµ
g©y nªn ph¸ huû nhanh chãng chi tiÕt (h×nh 3.1a, b, c).
VÝ dô ®iÓn h×nh lµ: vá ®¹n bÞ ¨n mßn øng suÊt lµm mÊt t¸c dông.
VÝ dô kh¸c lµ b×nh chøa nhiªn liÖu N2O b»ng hîp kim titan bÞ vì g©y tai
n¹n nguy hiÓm do hiÖn t−îng ¨n mßn øng suÊt.
M«i tr−êng: Mçi lo¹i vËt liÖu cã nh÷ng m«i tr−êng ®iÓn h×nh lµm nh¹y c¶m
víi ¨n mßn d−íi øng suÊt.
øng suÊt cã thÓ lµ: çc øng suÊt d− h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o,
hoÆc do ®Æc ®iÓm cña chi tiÕt (vá ®¹n vµ ®Çu ®¹n) trong vÝ dô trªn vá ®¹n
chÞu kÐo. Tuy çc øng suÊt nµy cßn nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi giíi h¹n ®µn håi
cña vËt liÖu chi tiÕt.
3.2. Çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
H×nh 3.2 tr×nh bµy s¬ ®å mÉu thö víi ®é biÕn d¹ng kh«ng ®æi, h×nh 3.3 víi
t¶i träng kh«ng ®æi vµ h×nh 3.4 cho thÊy c¬ chÕ ph¸ huû khi x¶y ra ¨n mßn
øng suÊt.
3.3. C¬ chÕ ph¸ huû do ¨n mßn øng suÊt
C¬ chÕ ph¸ huû tr×nh bµy trªn h×nh 3.4 cho phÐp quan s¸t sù ph¸t triÓn
cña vÕt nøt theo thêi gian trong ®iÒu kiÖn t¶i träng vµ tèc ®é ¨n mßn kh«ng
®æi.
http://www.ebook.edu.vn
Oxit
Nø t ngoµ i
a)
Oxit
Nø t ngoµ i
Nø t trong
b)
Oxit
Nø t ngoµ i
c)
Nø t trong
H×nh 3.1. H×nh ¶nh ph¸ huû do ¨n mßn øng suÊt

a. VÕt nøt xuÊt hiÖn vµ c¾t ngang h¹t tinh thÓ; b. VÕt nøt ®i qua biªn giíi h¹t,
xuÊt hiÖn çc vÕt nøt trong; c. Çc vÕt nøt ph¸t triÓn
mÉ u
mÉ u
mÉ u
H×nh 3.2. ¡n mßn øng suÊt víi ®é biÕn d¹ng kh«ng ®æi
H×nh 3.3. ¡n mßn øng suÊt víi t¶i träng kh«ng ®æi
mÉ u thö
Nø t
H×nh 3.4. C¬ chÕ ph¸ huû do ¨n mßn øng suÊt
3.3.1. Quan hÖ gi÷a tèc ®é ¨n mßn vµ c−êng ®é øng suÊt KI

Trªn h×nh 3.5 tr×nh bµy quan hÖ gi÷a c−êng ®é øng suÊt KI vµ tuæi bÒn cña
chi tiÕt (hoÆc ng−îc l¹i).
KI,
MPa.m1/2
(a) (b) KIC

100
50
KISCC
10 100 1000 Tuæ i bÒ n, τ →

(phó t)
H×nh 3.5. Quan hÖ gi÷a c−êng ®é øng suÊt KI vµ tuæi bÒn cña vËt liÖu
Ph¸ huû víi trÞ sè K I > K IC, trong ®ã K IC lµ ®é dai ph¸ huû cña vËt liÖu khi
cã vÕt nøt.
KISCC lµ hÖ sè c−êng ®é øng suÊt tíi h¹n ®Ó vÕt nøt b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Gi¸
trÞ tíi h¹n KISCC gi¶m khi c−êng ®é øng suÊt KI vµ tèc ®é ¨n mßn t¨ng.
Tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sè c−êng ®é øng suÊt t¨ng khi trÞ sè K I ban ®Çu
lín.
Trªn h×nh 3.6 lµ mÉu thö cho thÊy gi¸ trÞ cña K I phô thuéc vµo çc yÕu tè
c¬ häc (M), h×nh häc (B, D vµ α). Ngoµi ra, sù biÕn ®æi cña KI cßn phô thuéc
vµo tèc ®é ¨n mßn, th«ng qua chiÒu dµi vÕt nøt (a). Çc ®−êng nÐt ®øt trªn
gi¶n ®å chØ ra khi tèc ®é ¨n mßn lín h¬n.
τ
M
ChiÒ u tè c ® é
¨ n mßn t¨ ng
a
VÕ t nø t D
σ
H×nh 3.6. MÉu thö ¨n mßn øng suÊt H×nh 3.7. Tuæi bÒn phô thuéc
vµo øng suÊt vµ tèc ®é ¨n mßn
KI phô thuéc vµo h×nh d¹ng chi tiÕt vµ ®Æc tÝnh cña t¶i träng. Víi dÇm tiÕt
diÖn ch÷ nhËt chÞu t¶i träng uèn (h×nh 3.6), ta cã:
1/ 2
 1 
4,12.M. 3 − α 3 
α  a
KI = víi α = 1 −
B.D 3/ 2
D
trong ®ã: M lµ m«men uèn [kg.mm];
a lµ ®é dµi vÕt nøt (thay ®æi theo thêi gian) [mm];
B, D lÇn l−ît lµ chiÒu réng vµ chiÒu cao cña dÇm.
H×nh 3.7 biÓu thÞ tuæi thä cña vËt liÖu khi bÞ ¨n mßn øng suÊt phô thuéc
vµo m«i tr−êng ¨n mßn. Víi cïng øng suÊt, mÉu thö bÞ ph¸ huû nhanh h¬n
trong m«i tr−êng lµm vËt liÖu nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt.
3.3.2. Tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt

Quan hÖ gi÷a tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt víi hÖ sè c−êng ®é øng suÊt KI
(h×nh 3.8) cho thÊy ba giai ®o¹n nèi tiÕp nhau:
Giai ®o¹n I. Ph¸t triÓn vÕt nøt: Tuy tèc ®é ph¸t triÓn lín nh−ng gi¸ trÞ nhá,
hÖ sè c−êng ®é øng suÊt ë thêi ®iÓm nµy cã gi¸ trÞ xÊp xØ KISCC cho nªn kh«ng
x¶y ra bÊt kú sù ph¸ huû nµo cña vËt liÖu.
Giai ®o¹n II. Tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt kh«ng ®æi, qua ®©y ta cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc thêi gian t−¬ng øng víi mçi trÞ sè c−êng ®é øng suÊt ®Ó cã vÕt nøt
cã chiÒu dµi lµ l (∆t = ∆l /V). Ng−îc l¹i biÕt ∆l vµ ∆t ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc
tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt V = ∆l /∆t.
Giai ®o¹n III. Ph¸ huû x¶y ra tøc thêi v× tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt qu¸ lín
kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc.
lgV V
10−2
I II III
10−3
3
10−4
4
−5 2 Tè c ® é ¨ n
10 5 mßn t¨ ng
1
KISCC KIC KI
10 20 30 KI,MPa.m1/2
H×nh 3.8. Sù ph¸t triÓn vÕt nøt khi H×nh 3.9. Ph¸t triÓn vÕt nøt trong
¨n mßn øng suÊt hîp kim lµm tuabin TiAl6V4
§−êng 1:1000 mV; §−êng 2: 500 mV (ph©n cùc an«t); §−êng 3: 0 mV; §−êng
4: −1000 mV; §−êng 5: −1500 mV (ph©n cùc cat«t)
H×nh 3.9 tr×nh bµy tèc ®é ph¸t triÓn vÕt nøt theo hÖ sè c−êng ®é øng suÊt
vµ tèc ®é ¨n mßn cña hîp kim TiAl6V4.
3.3.3. Quan hÖ gi÷a øng suÊt vµ sù thô ®éng ¨n mßn
Trªn bÒ mÆt thÐp líp oxit lµm thô ®éng ¨n mßn, cã ®é dai ph¸ huû rÊt nhá
(1-5 MPa.m1/2). D−íi t¸c dông cña ngo¹i lùc, vËt liÖu cã thÓ biÕn d¹ng nh−ng
líp oxit sÏ bÞ ph¸ huû → nøt. §¸y vÕt nøt lµ an«t do ®ã ¨n mßn sÏ −u tiªn x¶y
ra ë ®¸y vÕt nøt (h×nh 3.10).
σ σ
¡n mßn
+
H×nh 3.10. N¬i x¶y ra
¨n mßn øng suÊt
Çc tr−êng hîp c¬ b¶n sau ®©y:
1. NÕu m«i tr−êng ¨n mßn kh«ng nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt th× qu¸
tr×nh t¸i lËp l¹i líp mµng oxit thô ®éng sÏ x¶y ra vµ thÐp sÏ ®−îc b¶o vÖ (h×nh
3.11a).
2. NÕu m«i tr−êng ¨n mßn cã ho¹t tÝnh cao (thóc ®Èy ¨n mßn øng suÊt) th×
kh«ng t¹o l¹i ®−îc mµng thô ®éng, cïng víi øng suÊt, qu¸ tr×nh ¨n mßn sÏ dÉn
tíi ph¸ huû vËt liÖu (h×nh 3.11b).
Mµ ng thô ® é ng Mµ ng thô ® é ng
MÆ t tr− î t
MÆ t tr− î t
Mµ ng thô ® é ng Mµ ng thô ® é ng
Kim lo¹ i trÇ n Kim lo¹ i trÇ n
MÆ t tr− î t MÆ t tr− î t
Mµ ng thô ® é ng Mµ ng thô ® é ng Kim lo¹ i trÇ n

Mµ ng thô ® é ng
t¸ i thiÕ t lË p bÞ ¨ n mßn
MÆ t tr− î t MÆ t tr− î t
a) b)
H×nh 3.11. c¬ chÕ ¨n mßn øng suÊt
H×nh 3.12 m« t¶ c¬ chÕ hçn hîp gi÷a ¨n mßn c¬ häc vµ ®iÖn ho¸. Do t¹o
thµnh MeOHCln+.
Mµ ng thô ® é ng Cl−
Cl− Cl−
Cl− H× nh 3.12. Vai trß cñ a anion
¡n mßn Cl− lµ m cho mµ ng thô ® é ng
Cl−
kh« ng thÓ thiÕ t lË p ® − î c
3.4. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi ¨n mßn øng suÊt

Qu¸ tr×nh ¨n mßn th−êng khëi ®Çu ë vïng tinh giíi, sù ph¸t triÓn cña qu¸
tr×nh ¨n mßn d−íi øng suÊt kh«ng kh¸c g× víi viÖc ph¸t triÓn vÕt nøt d−íi t¸c
dông cña t¶i träng thay ®æi.http://www.ebook.edu.vn
Hai yÕu tè nµy khi ®−îc kÕt hîp víi nhau sÏ lµm
cho nguy hiÓm t¨ng lªn gÊp béi.
3.4.1. ¶nh h−ëng cña øng suÊt

øng suÊt nÐn cã t¸c dông h¹n chÕ ¨n mßn øng suÊt. ChØ cã øng suÊt kÐo
cã t¸c dông thóc ®Èy ¨n mßn øng suÊt, do ®ã ë çc thïng chøa vÕt nøt do ¨n
mßn øng suÊt chØ ph¸t triÓn ë mÆt ngoµi n¬i chÞu øng suÊt kÐo (h×nh 3.13). §Ó
lµm gi¶m t¸c h¹i cña ¨n mßn øng suÊt, ng−êi ta cã thÓ t¹o øng suÊt nÐn d− ë
mÆt ngoµi b»ng phun bi hoÆc phun çt.
Hai nhãm øng suÊt cÇn quan t©m lµ øng suÊt bªn ngoµi (ngo¹i øng suÊt)
vµ øng suÊt bªn trong (néi øng suÊt): øng suÊt bªn ngoµi (øng suÊt th« ®¹i)
ngo¹i trõ çc sù cè g©y nªn çc tai n¹n, nãi chung ta cã thÓ x¸c ®Þnh còng
nh− chÕ ngù ®−îc. øng suÊt bªn trong kh«ng thÓ ®o ®¹c ®−îc hoÆc rÊt khã
®o ®−îc chÝnh x¸c. Ngµy nay ng−êi ta quan t©m nhiÒu ®Õn néi øng suÊt trªn
líp bÒ mÆt. Néi øng suÊt bÒ mÆt th−êng liªn quan ®Õn çc c«ng nghÖ nhiÖt
luyÖn vµ xö lý bÒ mÆt nh− t«i bÒ mÆt, çc c«ng nghÖ biÕn cøng b»ng c¬ häc
nh−: phun bi, phun çt lµm s¹ch, l¨n Ðp... øng suÊt do xö lý t¹o líp phñ bÒ
mÆt cã thÓ b»ng ®iÖn ho¸ hoÆc b»ng çc ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, çc xö lý
nµy ®Òu cã thÓ g©y øng suÊt c¶ ë líp phñ còng nh− trong vËt liÖu chi tiÕt.
3.4.2. ¶nh h−ëng cña thêi gian

Theo thêi gian qu¸ tr×nh ¨n mßn øng suÊt tr¶i qua çc giai ®o¹n kh¸c
nhau:
- Giai ®o¹n ñ bÖnh: ë giai ®o¹n nµy ch−a x¶y ra ®iÒu g×, th−êng kh«ng x¸c
®Þnh ®−îc chÝnh x¸c thêi gian ñ bÖnh dµi bao nhiªu v× nã chÞu ¶nh h−ëng cña
nhiÒu yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi, nh−ng khi kÕt thóc th× l¹i rÊt ®ét ngét.
- Giai ®o¹n ph¸t triÓn: ë giai ®o¹n nµy tèc ®é ph¸t triÓn cã thÓ nhanh
chËm kh¸c nhau tuú thuéc vµo m«i tr−êng, ®é lín vµ ®Æc ®iÓm cña øng suÊt.
- Thêi gian: Mét mÆt thêi gian cã thÓ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ®é lín vµ sù
ph©n bè øng suÊt bªn trong, do ®ã mµ ¶nh h−ëng ®Õn ¨n mßn d−íi øng suÊt.
§Æc biÖt lµ ®èi víi çc chi tiÕt b»ng vËt liÖu kim lo¹i sau khi t«i, khi ram vµ
ho¸ giµ. Çc tæ chøc kh«nghttp://www.ebook.edu.vn
(gi¶) æn ®Þnh cã xu h−íng chuyÓn ®Õn tr¹ng th¸i
æn ®Þnh h¬n, néi øng suÊt sÏ thay ®æi khi cã çc chuyÓn biÕn pha nµy.
3.4.3. M«i tr−êng nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt

B¶ng 3.1 tr×nh bµy mét sè lo¹i vËt liÖu vµ çc m«i tr−êng lµm vËt liÖu bÞ ¨n
mßn øng suÊt.
B¶ng 3.1. M«i tr−êng nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt cña mét sè vËt liÖu
VËt liÖu M«i tr−êng nh¹y c¶m víi VËt liÖu M«i tr−êng nh¹y c¶m víi
¨n mßn øng suÊt ¨n mßn øng suÊt
Dung dÞch NaCl+H2O2 H¬i vµ dung dÞch NH3
Hîp kim Dung dÞch NaCl Hîp kim Cu Dung dÞch amin
Al N−íc biÓn, thuû ng©n (Hg) N−íc vµ h¬i n−íc
KhÝ quyÓn, h¬i n−íc Thuû ng©n (Hg)
Dung dÞch FeCl3 Dung dÞch NaCl+K2Cr 2O7
Hîp kim Dung dÞch axit axªtic Hîp kim KhÝ quyÓn, khÝ quyÓn biÓn
Au Dung dÞch muèi axªtat Mg N−íc cÊt
Monel NaOH nãng ch¶y Ni kim lo¹i NaOH nãng ch¶y

Axit HF
Inconel Dung dÞch NaOH Pb kim lo¹i Axªtat Pb
Dung dÞch NaOH Dung dÞch MgCl2, BaCl2
Dung dÞch NaOH+NaSiO 3 Dung dÞch NaCl+H2O2
Dung dÞch nitrat N−íc biÓn
ThÐp Ca,(NH4,Na) ThÐp H2 S
cacbon Hçn hîp axit H2SO4+HNO3 kh«ng gØ Dung dÞch NaOH+H2S
Dung dÞch HCN N−íc ng−ng tô cã chøa
Dung dÞc H2S muèi clorua
N−íc biÓn
Hîp kim láng NaPb
Axit HNO 3 ®Æc khãi ®á
Hîp kim N−íc biÓn
Ti Dung dÞch chøa N 2O4,
metanol + HCl
3.4.4. ¶nh h−ëng cña thµnh phÇn ho¸ häc cña vËt liÖu
Çc nguyªn tè hîp kimhttp://www.ebook.edu.vn
th−êng cã trong thÐp tr−íc tiªn lµ Ni, nguyªn tè
hîp kim quan träng trong thÐp kh«ng gØ austenit. H×nh 3.17 tr×nh bµy ¶nh
h−ëng cña hµm l−îng Ni ®Õn tuæi thä cña chi tiÕt (thêi gian tr−íc khi bÞ ph¸
huû). Ta nhËn thÊy khi t¨ng hµm l−îng Ni th× tuæi thä cña chi tiÕt t¨ng (víi
øng suÊt vµ m«i tr−êng ¨n mßn kh«ng ®æi). Thùc tÕ viÖc t¨ng hµm l−îng Ni
trªn 25% lµm cho gi¸ thµnh rÊt cao vµ thÐp trë thµnh hîp kim c¬ së Ni.
τ, h Vï ng
nø t
ph¸ huû
1000
100
Vï ng kh« ng bÞ
10 ph¸ huû
H×nh 3.16. ¡n mßn øng suÊt g©y 20 40 %Ni
nøt vïng chÞu kÐo H×nh 3.17. ¶nh h−ëng cña Ni ®Õn tuæi thä cña
vËt liÖu chÞu ¨n mßn øng suÊt
Hîp kim c¬ së Ni cã −u ®iÓm lµ kh«ng bÞ ¨n mßn øng suÊt ë mäi nhiÖt ®é,
do ®ã ®−îc sö dông ®Ó chÕ t¹o ®éng c¬ tuabin cña m¸y bay, tµu thuû. Trong
thÐp, Ni cßn cã t¸c dông t¨ng ®é dÎo, ®é dai cho nªn vai trß cña nã kh«ng
chØ ë viÖc chèng ¨n mßn tinh giíi.
Cabon nãi chung lµm t¨ng nh¹y c¶m cña thÐp ®èi víi ¨n mßn øng suÊt
Çc nguyªn tè kh¸c nh− Nb lµm t¨ng ¨n mßn øng suÊt; Mo víi hµm l−îng
d−íi 1,5% lµm t¨ng ¨n mßn øng suÊt, nh−ng trªn 4,3% l¹i lµm gi¶m ¨n mßn
øng suÊt. Cr«m nãi chung lµm gi¶m ¨n mßn øng suÊt. Çc nguyªn tè hîp kim
lµm t¨ng sai lÖch m¹ng tinh thÓ ®Òu lµm t¨ng ¨n mßn øng suÊt do c¶n trë
chuyÓn ®éng cña lÖch.
3.5. Chèng ¨n mßn øng suÊt

Çc biÖn ph¸p chèng ¨n mßn øng suÊt cã thÓ kÓ ra d−íi ®©y:
− T×m çch t¹o øng suÊt nÐn d− trªn bÒ mÆt vËt liÖu;
− B¶o vÖ cat«t vËt liÖu nh»m lo¹i trõ kh¶ n¨ng ph©n cùc an«t vµ do ®ã
gi¶m nguyªn nh©n g©y ¨n mßn;
− Thay ®æi vËt liÖu cã thÓ ®−îc nh− thay thÐp kh«ng gØ austenit b»ng thÐp
ferit − austenit, dïng çc m¸c thÐp cã chøa çc nguyªn tè c¶n trë ¨n mßn
øng suÊt nh− Mo, Ni; trung hoµ ¶nh h−ëng xÊu cña anion Cl− vµ t¹o mµng
oxit kh«ng dÉn ®iÖn nh− Al2O3...
− Dïng chÊt øc chÕ. http://www.ebook.edu.vn
Çc nghiªn cøu chØ ra r»ng thÐp kh«ng gØ austenit nh¹y c¶m víi ¨n mßn
øng suÊt, do çc lo¹i thÐp nµy nh¹y c¶m víi ¨n mßn tinh giíi ®· ®−îc ®Ò cËp
ë ch−¬ng 3.
Çc hîp kim nh«m nh¹y c¶m víi ¨n mßn øng suÊt d¹ng nµy lµ: AlZnMg,
AlZnMgCu, AlMg,... Khi chän chÕ ®é nhiÖt luyÖn thÝch hîp cã thÓ ®iÒu chØnh
®−îc sù ph©n bè çc pha vµ do ®ã h¹n chÕ ®−îc t¸c h¹i cña ¨n mßn øng
suÊt.
Nãi chung hîp kim ®ång nh¹y c¶m víi ¨n mßn trong m«i tr−êng cã
amoniac, vµ m«i tr−êng Èm ë nhiÖt ®é cao. Çc nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng,
çc hîp kim d−íi ®©y ®−îc xÕp theo tr×nh tù t¨ng dÇn nh¹y c¶m víi ¨n mßn
øng suÊt:
Cu-Ni < Cu-Si < Cu-Sn < Cu-Al < Cu-Zn
ChiÒu ¨n mßn øng suÊt t¨ng
3.6. HiÖn t−îng gißn do hydro

3.6.1. Çc nguån ®−a hydro vµo kim lo¹i
- Hydro hoµ tan: Khi nÊu luyÖn

- Hydro bªn ngoµi: Hydro n»m bªn ngoµi (trong m«i tr−êng) th−êng lµ çc
hydro ph©n tö, çc vËt liÖu kim lo¹i tiÕp xóc víi m«i tr−êng khÝ hydro trong
çc tr−êng hîp sau: çc chai khÝ nÐn hydro, çc c«ng tr×nh ®−îc b¶o vÖ cat«t,
trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ lu«n t¹o thµnh khÝ hydro trªn bÒ mÆt chi tiÕt.
3.6.2. Nguyªn nh©n g©y gißn cña hydro

KhÝ hydro hoµ tan trong kim lo¹i th−êng tÝch tô ë çc vïng tËp trung cña
lÖch, do ®ã lµm ng¨n c¶n chuyÓn ®éng cña lÖch vµ vËt liÖu bÞ gißn: tÝnh gißn
do hydro th−êng thÓ hiÖn râ nÐt trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ −100 ®Õn 100oC.
S¬ ®å t¸c dông g©y gißn cña hydro thÓ hiÖn trªn h×nh 3.18. Hydro nguyªn
tö tho¸t ra tõ ph¶n øng khö cat«t → ®¸y vÕt nøt lµm nøt t¨ng.
HH
H cat« t
H
an« t
H×nh 3.18. C¬ chÕ g©y gißn hydro

3.6.3. Çc biÖn ph¸p chèng gißn hydro
Chän vËt liÖu kh«ng nh¹t c¶m víi gißn hydro ®Æc biÖt lµ n¬i th−êng tiÕp
xóc víi khÝ hydro.
¶nh h−ëng cña cÊu tróc tÕ vi hîp kim. Sau khi t«i hîp kim Ýt bÞ gißn hydro.
Sö dông chÊt øc chÕ: O2, H2O, SO 2 trung hoµ ¶nh h−ëng cã h¹i cña H 2S, mét
chÊt lµm thóc ®Èy qu¸ tr×nh gißn hydro.
3.7. ¡n mßn mái
Cïng víi øng suÊt thay ®æi (th−êng lµ theo chu kú), hiÖn t−îng ¨n mßn
lµm cho giíi h¹n mái cña vËt liÖu gi¶m ®i nhiÒu. Sù ph¸ huû vËt liÖu do ¨n
mßn kÕt hîp víi øng suÊt thay ®æi gäi lµ hiÖn t−îng ¨n mßn mái. ë ®©y chØ xÐt
qu¸ tr×nh ¨n mßn mái víi t¶i träng thay ®æi theo chu kú (h×nh 3.19).
PMAX
Pa
PMIN
T
H×nh 3.19. §Æc ®iÓm cña t¶i träng trong ¨n mßn øng suÊt
1
Gäi T lµ chu kú ®Æt t¶i träng, f lµ tÇn sè ®Æt t¶i träng, f = , biªn ®é cña t¶i
T
Pmax − Pmin
träng lµ Pa, ta cã: Pa =
2
N P − N P 
 ∑ max ∑ min 
T¶i träng trung b×nh Ptb =  1 1 
2N
N lµ sè chu kú ®Æt t¶i träng (chó ý Pmin < 0).
§Ó t¹o líp thô ®éng ¨n mßn, çc s¶n phÈm ¨n mßn nh− oxit, cacbonat,
hydroxyt,... cña kim lo¹i ph¶i b¸m ch¾c trªn bÒ mÆt. Khi çc s¶n phÈm nµy
gißn, dÔ bÞ nøt khi chÞu t¶i träng thay ®æi th× vËt liÖu nh¹y c¶m víi ¨n mßn
mái. NghÜa lµ ¨n mßn t¹o ra çc vÕt nøt vµ thóc ®Èy sù ph¸ huû mái x¶y ra
nhanh h¬n, t¶i träng lµm ph¸ huû líp thô ®éng ®Ó ¨n mßn x¶y ra nhanh h¬n.
VËt liÖu ®iÓn h×nh nh¹y c¶m víi ¨n mßn mái trong m«i tr−êng khÝ quyÓn lµ
nh«m (h×nh 3.20). Khi chÞu t¶i träng thay ®æi theo chu kú, líp oxit nh«m trªn
bÒ mÆt gißn, do vËy çc vÕt nøt xuÊt hiÖn rÊt nhanh. Khi kim lo¹i mÊt líp oxit
b¶o vÖ th× lËp tøc bÞ oxy ho¸, cø nh− vËy vËt liÖu nhanh chãng bÞ ph¸ huû, sè
chu kú ®Æt t¶i träng cho phÐp nhá.
Ptb
Pth
ThÐp
Nh« m
103 106 109 N
H×nh 3.20. ¡n mßn mái nh«m vµ thÐp trong kh«ng khÝ

ThÐp do Ýt nh¹y c¶m víi ¨n mßn mái, tõ t¶i träng trung b×nh tíi h¹n (Pth)
trë xuèng thÐp ®−îc coi lµ bÒn l©u trong m«i tr−êng (N trªn 109). N ®Æc tr−ng
cho thêi gian phôc vô cña vËt liÖu hay cßn gäi lµ tuæi thä cña vËt liÖu. §èi víi
çc vËt liÖu nh¹y c¶m víi ¨n mßn mái, khi c−êng ®é cña t¶i träng t¨ng (lùc
lín hoÆc tÇn sè ®Æt lùc t¨ng) th× tuæi thä cña vËt liÖu gi¶m (h×nh 3.21). T−¬ng
tù, khi tèc ®é ¨n mßn t¨ng th× tuæi thä cña vËt liÖu gi¶m (h×nh 3.22).
Ptb Ptb ChiÒ u tè c ® é ¨ n mßn t¨ ng

ChiÒ u t¶ i trä ng t¨ ng
103 106 109 N 103 106 109 N
H×nh 3.21. ¶nh h−ëng cña H×nh 3.22. ¶nh h−ëng cña tèc ®é
t¶i träng ®Õn tuæi thä cña ¨n mßn ®Õn tuæi thä cña vËt liÖu N
vËt liÖu N
3.8. ¡n mßn - xãi mßn, mµi mßn
¡n mßn-xãi mßn lµ hiÖn t−îng t¨ng tèc ®é ¨n mßn do chuyÓn ®éng t−¬ng
®èi gi÷a m«i tr−êng ¨n mßn vµ bÒ mÆt vËt liÖu. Khi t¨ng tèc ®é chuyÓn ®éng
t−¬ng ®èi th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng. Qu¸ tr×nh xãi mßn lµm ph¸ huû dÇn bÒ mÆt,
ban ®Çu t¹o ra çc ®−êng r¹ch, çc chç tròng, sau ®Õn çc hâm, çc lç s©u
trªn bÒ mÆt vµ cuèi cïng lµ ph¸ huû tõng m¶ng bÒ mÆt.
¡n mßn-mµi mßn lµ mét d¹ng ph¸ huû mµng thô ®éng do sù chµ x¸t gi÷a
hai bÒ mÆt r¾n lµm t¨ng tèc ®é ¨n mßn. T−¬ng tù nh− khi ¨n mßn-xãi mßn,
khi tèc ®é t¹o líp thô ®éng lín h¬n hoÆc b»ng tèc ®é mµi mßn th× vËt liÖu
kh«ng nh¹y c¶m víi ¨n mßn mµi mßn.
¡n mßn khÝ quyÓn 1
Ch−¬ng 4
¡n mßn khÝ quyÓn
4.1. ¶nh h−ëng cña ®é Èm

§é Èm t−¬ng ®èi lµ tû sè gi÷a l−îng Èm chøa trong 1m3 khÝ ë ®iÒu kiÖn kh¶o s¸t vµ
l−îng Èm trong 1m3 kh«ng khÝ b·o hoµ h¬i n−íc (cïng ¸p suÊt vµ To).
ë çc n−íc ch©u ©u, ®é Èm t−¬ng ®èi kho¶ng 70%, ViÖt nam: mïa hÌ kho¶ng 80 ®Õn
90% cã ngµy lªn tíi 95% ë khu vùc Hµ néi.
B¶ng 4.1. Gi¸ trÞ ¸p suÊt h¬i b·o hoµ cña n−íc theo nhiÖt ®é
o
T C 0 5 10 15 20 25 30 35 40 100
bh
P H2O 4,58 6,54 9,21 12,79 17,533 23,76 31,84 42,17 55,35 760
mmHg
Trªn h×nh 4.1 gi¸ trÞ h¬i b·o hoµ tíi h¹n Pth cña n−íc b¾t ®Çu g©y ¨n mßn m¹nh. Gi¸ trÞ
Pth gi¶m khi cã mÆt cña çc chÊt « nhiÔm. ë ta, do nãng, Èm l¹i « nhiÔm nhiÒu nªn ¨n mßn khÝ
quyÓn rÊt quan träng.
∆m ∆m
mg/dm2 90% 50/10
mg/dm2
70 75% 70 50/1,5
50/1
50 50
W/SO2
30 30 100/0
65% 0/10
10 20 30 τ, ngµy→ 10 20 30 τ, ngµy→
H×nh 4.1. Vai trß cña ®é Èm ®Õn tèc ®é ¨n H×nh 4.2. ¶nh h−ëng cña SO2 ®Õn tèc ®é
mßn ¨n mßn
4.2. Vai trß cña çc chÊt « nhiÔm

SO2 → SO3 vµ → H2SO4 ph¶n øng víi kim lo¹i, s¶n phÈm ¨n mßn do ®ã lµ muèi sunphat
W/SO2 = sè gam H2O/sè gam SO2 trong 1m3 khÝ.
* riªng h¬i n−íc kh«ng cã SO2, riªng SO2 mµ kh«ng cã h¬i n−íc tèc ®é ¨n mßn nhá.
Trªn h×nh 4.3 nªu ¶nh h−ëng cña SO2 vµ h¬i Èm ®Õn tèc ®é ¨n mßn Fe.
* H2S kh« lµ chÊt ho¹t tÝnh ¨n mßn thÊp, nã hÇu nh− kh«ng ph¶n øng víi Mg, Al, Zn.
Ng−îc l¹i, H2S l¹i cã ho¹t tÝnh kh¸ m¹nh víi Ag, Cu vµ ®ång thau (hîp kim CuZn).
* §é Èm ≤ 4 g/m3 kh«ng khÝ kh«ng g©y ¨n mßn ®èi víi Zn, Fe, Al, Ag nh−ng l¹i ¨n mßn
Pb, Cr vµ Sn, ®ång thêi lµ m«i tr−êng ¨n mßn m¹nh ®èi víi Cu, ®ång thau, Ni vµ Mg. Trong
tr−êng hîp ®ã, ®Ó chèng ¨n mßn, çc chi tiÕt cÇn ®−îc phñ Zn hoÆc Al. NÕu trong m«i tr−êng
cã CO2, tuy CO2 kh«ng oxy ho¸ trùc tiÕp Zn nh−ng l¹i cã kh¶ n¨ng t¹o thµnh cacbonat (ZnCO3)
vµ çc s¶n phÈm ¨n mßn kh¸c th«ng qua qu¸ tr×nh hÊp thô H2O, CO2 vµ SO2.
4.3. Vai trß cña chÊt « nhiÔm ®i kÌm
+ Bôi cacbon: do viÖc sö dông çc lo¹i nhiªn liÖu, khi ch¸y kh«ng hoµn toµn, chóng theo
èng khãi ®i vµo khÝ quyÓn, dÇn dÇn ng−ng tô thµnh líp bôi dÇy trªn çc c«ng tr×nh. Çc bôi C
lµ n¬i thu hót khÝ SO2 do ®ã ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ¨n mßn. H×nh 4.4 tr×nh bµy ¶nh h−ëng cña bôi
C vµ SiO2 ®Õn qu¸ tr×nh ¨n mßn, trong ®ã (NH4)2SO4 lµ s¶n phÈm cña ph¶n øng kÕt hîp gi÷a
SO2 vµ NH3.
∆m 3
mg/dm2 6
∆m
70 2 mg/dm2 5
70 4
50 3
50
30 2
1 30
1
10 20 30 τ, ngµy
10 20 30 τ, ngµy→
H×nh 4.3. ¶nh h−ëng cña SO2 vµ ®é H×nh 4.4. ¶nh h−ëng cña bôi SiO2, C vµ çc chÊt «
Èm ®Õn tèc ®é ¨n mßn Fe nhiÔm ®Õn tèc ®é ¨n mßn Fe
1- kh«ng khÝ, 2- kh«ng khÝ + 1- kh«ng khÝ +bôi C, 2- kh«ng khÝ + (NH4)2SO4,
0,01%SO2, 3- kh«ng khÝ+0,01%SO2,
3- kh«ng khÝ + 0,01%SO2 + h¬i n−íc 4- kh«ng khÝ +SiO2+0,01SO2
5- kh«ng khÝ+(NH4)2SO4+0,01SO2,
6-kh«ng khÝ+bôi C+0,01SO2
+ Bôi silico: çc h¹t SiO2 nhá , cã c¹nh s¾c, chóng gièng nh− çc h¹t mµi lµm ph¸ huû
líp oxit b¶o vÖ trªn bÒ mÆt do ®ã lµm t¨ng tèc ®é ¨n mßn.
+ axit axªtic: trªn thùc tÕ, ng−êi ta cßn thÊy vai trß cña axit axªtic, t¹o thµnh trong mét
sè m«i tr−êng c«ng nghiÖp (qu¸ tr×nh ch−ng cÊt gç, chÕ biÕn thùc phÈm ch¼ng h¹n), ph¶n øng
víi kim lo¹i, t¹o thµnh çc muèi axªtat kim lo¹i cã ¸p suÊt ph©n ly nhá, hÊp thô nhiÒu n−íc,
chóng còng lµ t¸c nh©n thóc ®Èy qu¸ trÝnh ¨n mßn.
4.4. CÊu tróc cña líp ¨n mßn Èm trªn thÐp
¡n mßn d¹ng ch©n chim (gØ giun): lµ d¹ng ¨n mßn h×nh thµnh bªn d−íi líp s¬n, vecni
hoÆc líp phñ kim lo¹i, ph¸t triÓn theo ®−êng hÑp tõ mét ®iÓm lan ra xung quanh.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, çc ®−êng gØ tõ çc ®iÓm kh¸c nhau cã thÓ gÆp nhau t¹i mét
®iÓm. Tèc ®é ph¸t triÓn cña çc ®−êng ¨n mßn kho¶ng 30 - 60 µm/ngµy. C¬ chÕ ¨n mßn d¹ng
nµy ®· ®−îc tr×nh bµy ë ch−¬ng 1.
4.5. ¡n mßn trong m«i tr−êng Èm −ít

Çc qu¸ tr×nh ¨n mßn trong m«i tr−êng Èm kh« ®−îc khuÕch ®¹i lªn khi l−îng Èm t¨ng.
Çc kÕt qu¶ thèng kª cho thÊy r»ng, kh«ng ph¶i tèc ®é ¨n mßn lu«n lu«n t¨ng tû lÖ thuËn víi
®é Èm mµ vai trß cña n−íc ng−ng tô chØ tËp trung vµo hai t¸c dông c¬ b¶n sau ®©y:
- N−íc lµm ph¸ huû (hoµ tan) líp b¶o vÖ lµ s¶n phÈm ¨n mßn hoÆc do ng−êi ta t¹o nªn
- N−íc lµm hoµ tan vµ chuyÓn SO2, SO3 thµnh axit sunphuaric.
Çc thÝ nghiÖm cho thÊy cø 1g H2SO4 t¹o thµnh trªn 1m2 (th× pH ≅ 2) khi ®ã sÏ ¨n mßn
Zn. NÕu cã mÆt thªm anion Cl- th× t¸c h¹i cña ¨n mßn t¨ng lªn.
4.6. ¡n mßn khÝ quyÓn mét sè vËt liÖu
4.6.1. Al vµ hîp kim Al

Al lµ nguyªn tè bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng khÝ quyÓn, ngay c¶ khi cã mÆt cña SO2, Al
vÉn kh«ng bÞ ¨n mßn do trªn bÒ mÆt lu«n cã líp oxit b¶o vÖ Al2O3. Nh−ng khi cã mÆt cña NaCl
líp oxit Al2O3 bÞ ®¸nh thñng vµ mÊt t¸c dông b¶o vÖ.
4.6.2. Cu vµ hîp kim Cu
Nãi chung Cu còng lµ nguyªn tè bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng khÝ quyÓn. Tõ l©u, loµi
ng−êi ®· biÕt tËn dông −u ®iÓm nµy cña Cu ®Ó chÕ t¹o çc vËt dông, çc c«ng tr×nh cÇn bÒn l©u
trong khÝ quyÓn, çc t¸c phÈm nghÖ thuËt. Tuy nhiªn, trong khÝ quyÓn Cu còng vÉn bÞ ¨n mßn
nh−ng tèc ®é rÊt chËm. Trªn bÒ mÆt çc t−îng ngoµi trêi, çc m¸i, çc ®å trang trÝ nhµ thê b»ng
Cu bÞ ¨n mßn, ng−êi ta ph©n tÝch t×m thÊy çc kho¸ng (çc hîp chÊt) t¹o thµnh do qu¸ tr×nh ¨n
mßn rÊt kh¸c nhau, tuú thuéc vµo m«i tr−êng:
M«i tr−êng cã « nhiÔm SO2 quan s¸t thÊy CuSO4.3Cu(OH)2 gäi lµ kho¸ng brocanchit.
Trong m«i tr−êng cã CO2 cïng víi h¬i n−íc t¹o thµnh CuCO3.Cu(OH)2 (malachit)
M«i tr−êng cã NaCl t¹o thµnh CuCl2.3Cu(OH)2 (atacamit) vµ oxit CuO
4.6.3. ThÐp cacbon th−êng
S¶n phÈm ¨n mßn thÐp çcbon lµ: FeSO4, γFeOOH vµ Fe3O4 theo çc ph¶n øng:
2Fe2+ + 1/2 O2 + 3H2O → 2γFe OOH + 4H+ (1)
Fe + H2SO4 + 6γ FeOOH → FeSO4 + 2Fe3O4 +4H2O (2)
3Fe3O4+ 3/4O2 + 9/2 H2O → 9γFeOOH (3)
Do ®ã ta quan s¸t thÊy trªn h×nh 4.5a vµ 4.5b tõ ngoµi vµo mÉu thÐp bÞ ¨n mßn trong m«i
tr−êng khÝ quyÓn cã Èm vµ chÊt « nhiÔm SO2 gåm hai vïng: Vïng ngoµi lµ FeOOH vµ vïng
trong lµ Fe3O4 cã ngËm dung dÞch FeSO4.
4.6.4. ThÐp hîp kim thÊp ®é bÒn cao (HSLA)
( High Strength Low Alloy)
Trong m«i tr−êng khÝ quyÓn, chØ sau 4 n¨m, çc lo¹i thÐp cacbon ®· b¾t ®Çu bÞ ¨n mßn
m¹nh. §iÒu kiÖn thêi tiÕt ®iÓn h×nh g©y nªn ¨n mßn lµ: lóc kh«, lóc Èm vµ cã chÊt « nhiÔm.
M¸c thÐp næi tiÕng chèng ¨n mßn khÝ quyÓn cã « nhiÔm lµ Mayari (h×nh 4.6).
Çc lo¹i thÐp HSLA bÒn ¨n mßn trong m«i tr−êng khÝ quyÓn th−êng ®−îc hîp kim ho¸
Cu vµ P (Mayari cã Cumax=0,5% vµ Pmax = 0,12%). Çc nguyªn tè nµy, khi ph¶n øng víi m«i
tr−êng, sÏ t¹o thµnh çc hîp chÊt bÒn v÷ng ng¨n c¶n qu¸ tr×nh ¨n mßn tiÕp theo vµ gióp cho
thÐp b¸m dÝnh s¬n tèt.
Kh«ng khÝ Kh«ng khÝ
1
FeOOH + kh«ng khÝ γFeOOH + kh«ng khÝ

2
Fe3O4 + FeSO4 Fe3O4 + FeSO4
Fe ThÐp
Vïng 1: FeOOH cã çc vÕt nøt ®Çy Vïng 1: γFeOOH cã çc vÕt nøt ®Çy
kh«ng khÝ kh«ng khÝ
Vïng 2: Fe3O4 ngËm FeSO4 Vïng 2: Fe3O4 ngËm FeSO4
H×nh 4.5a. ¡n mßn Fe trong kh«ng khÝ H×nh 4.5b. ¡n mßn thÐp trong kh«ng
Èm khÝ Èm
∆m 1
mg/dm2
2
H×nh 4.6. Tèc ®é ¨n mßn cña mét sè
lo¹i thÐp
3 1- thÐp th−êng,
2-thÐp m¹ Cu,
3-Mayari R
τ, ngµy
4.7. chèng ¨n mßn khÝ quyÓn

Khi chi tiÕt cßn n»m ë trong kho cÇn cã çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ng¾n h¹n nh− sau:
4.7.1. Gi¶m ®é Èm t−¬ng ®èi trong kho
Lu«n lu«n gi÷ ®é Èm nhá h¬n ®é Èm b·o hoµ b»ng çch dïng çc h¹t hót Èm: Silicagen,
v«i sèng,... (dïng ®Ó b¶o vÖ cho m¸y bay).
4.7.2. Dïng çc chÊt øc chÕ thÓ khÝ
ChÊt øc chÕ thÓ khÝ lµ çc s¶n phÈm, víi mét l−îng rÊt nhá, khi ho¸ h¬i t¹o thµnh mét
l−îng lín khÝ, çc khÝ nµy hÊp thô lªn bÒ mÆt vËt liÖu vµ b¶o vÖ kh«ng cho çc qu¸ tr×nh ¨n
mßn xÈy ra. HiÖn nay ng−êi ta dïng phæ biÕn çc lo¹i chÊt øc chÕ sau:
* Dicyclohexylamonnitrit (C6H11)2NH2NO2 dïng cho çc lo¹i thÐp hîp kim ho¸ thÊp víi
Al,Cu vµ Fe m¹ Sn. ¸p suÊt h¬i cña chÊt øc chÕ lµ 10-4 mmHg ë 20 oC. 1 gam chÊt øc chÕ cã
thÓ lµm b·o hoµ 500 m3 kh«ng khÝ. Çc nguyªn tè ph¶n øc chÕ lµ: Zn, Mg, Cd khi cã mÆt çc
nguyªn tè nµy trong thÐp th× tèc ®é ¨n mßn thÐp t¨ng lªn.
* Cyclohexylamin cabonat C6H11NH2CO3 dïng cho thÐp chøa Al, thÐp m¹ Sn,Pb.
Nguyªn tè ph¶n øc chÕ lµ Cu vµ Mg. Dïng chÊt øc chÕ lo¹i nµy kh«ng g©y çc hiÖu øng phô, ¸p
suÊt h¬i cña nã ë 20oC lµ 0,4mmHg.
4.7.3. Dïng çc líp phñ b¶o vÖ ng¾n h¹n
- DÇu mì b¶o qu¶n cã hoµ tan çc chÊt øc chÕ
- GiÊy bäc
- Dïng giÊy bäc cã tÈm chÊt øc chÕ ®Ó b¶o vÖ cho çc s¶n phÈm b»ng thÐp, ®ång thau
- Bäc b»ng tói nilon ng¨n c¶n m«i tr−êng tiÕp xóc víi chi tiÕt. Ph−¬ng ph¸p nµy cã nh−îc
®iÓm lµ th−êng cã mét l−îng h¬i n−íc ng−ng tô bªn trong tói vµ mét l−îng nhá HCl t¹o thµnh
tõ nilon (khi dïng tói PVC) g©y ra ¨n mßn.
¡n mßn trong m«i tr−êng ®Êt 1
Ch−¬ng 5
¡n mßn trong m«i tr−êng ®Êt
5.1. §Æc ®iÓm cña m«i tr−êng ®Êt

§Êt lµ mét m«i tr−êng ®iÖn ly cã thÓ g©y nªn çc d¹ng ¨n mßn kim lo¹i ®· ®Ò cËp ë trªn.
CÊu tróc cña ®Êt: gåm çc h¹t chÊt r¾n kh¸c nhau, kho¶ng trèng gi÷a çc h¹t r¾n cã thÓ lµ
m«i tr−êng khÝ, cã thÓ ®−îc ®iÒn ®Çy n−íc cã hoµ tan çc lo¹i kho¸ng chÊt kh¸c nhau, kh«ng
cã çc chuyÓn ®éng ®èi l−u, kh«ng cã sù khuÊy ®éng.
B¶n chÊt lý ho¸ cña m«i tr−êng ®Êt phô thuéc vµo ®é xÝt chÆt cña ®Êt, vµo ®é Èm, vµo çc
lo¹i muèi kho¸ng vµ l−îng oxy hoµ tan.
Kh¶o s¸t cÊu tróc cña ®Êt vïng l©n cËn bÒ mÆt kim lo¹i (h×nh 5.1) ta thÊy s¸t bÒ mÆt chi
tiÕt kim lo¹i lu«n tån t¹i mét mµng máng n−íc ng−ng tô.
Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy: trong vïng ®Êt çt, v× ®é xèp cao h¬n, oxy dÔ th©m
nhËp vµo h¬n lµ trong ®Êt thÞt do ®ã thÐp ®−îc thô ®éng ¨n mßn (h×nh 5.2).
®Êt çt
H¹t ®Êt + çt E,V
(a)
Et® ®Êt thÞt

Mµng n−íc
(2’)
Kim lo¹i
Ecb
H×nh 5.1. CÊu tróc vïng l©n cËn bÒ mÆt Lgi’ca/m lgiba/m lgica/m lgi
kim lo¹i ngÇm trong ®Êt H×nh 5.2. §−êng cong ph©n cùc trong çc
m«i tr−êng ®Êt kh¸c nhau
5.2. Qu¸ tr×nh ¨n mßn trong ®Êt
C¬ chÕ ¨n mßn trong ®Êt cã thÓ m« t¶ b»ng çc ph¶n øng (viÕt cho Fe):
Ph¶n øng an«t: Fe → Fe 2+ + 2e-
Ph¶n øng cat«t:
2H2O + O2 + 4e → 4OH- (5.1) cã oxy
2H2O + 2e → H2 + 2OH -
(5.2) kh«ng cã oxy
2CO2 + 2H2O + 2e → H2 + 2HCO3- (5.3) cã CO2 hoµ tan
H2S + 2e → H2 + S2- (5.4) H2S do vi khuÈn sunfua
Tèc ®é ¨n mßn do ph¶n øng cat«t quyÕt ®Þnh. Trong çc ph¶n øng cat«t trªn th× ph¶n øng
(5.1) lµ quan träng nhÊt. ë nhiÖt ®é th−êng ph¶n øng (5.2) rÊt chËm, cã thÓ bá qua, tuy nhiªn,
khi t¨ng nhiÖt ®é, tèc ®é ph¶n øng nµy còng trë nªn ®¸ng kÓ. Qu¸ tr×nh ¨n mßn Fe trong ®Êt do
®ã cã thÓ m« t¶ b»ng hÖ thèng çc ph−¬ng tr×nh chñ yÕu sau:
Fe2+ + 2OH- → Fe(OH)2

2Fe(OH)2 + 1/2 O2 + H2O → 2 Fe(OH)3
Fe2+ + S2- → FeS
Çc ph¶n øng nµy chØ xÈy ra ë vïng s¸t bÒ mÆt ®Êt v× ë líp s¸t bÒ mÆt míi cã O2 vµ çc
chÊt gióp cho qu¸ tr×nh ¨n mßn nªn cÇn cã çc ph−¬ng ph¸p b¶o vÖ ë bÒ mÆt, d−íi s©u th×
kh«ng cÇn.
Çc chÊt oxy ho¸ lµ H2O vµ O2 trong ®ã O2 lµ rÊt quan träng. VËn tèc ph¶n øng cat«t phô
thuéc vµo nång ®é oxy. O2 khuÕch t¸n nhanh khi çc khe hë gi÷a çc h¹t r¾n lín vµ ®−îc ®iÒn
®Çy n−íc.
ë çc vïng cã m¹ch n−íc nãng, do nhiÖt ®é cao vµ n−íc hoµ tan nhiÒu CO2 çc ph¶n øng
cat«t (5.2) vµ (5.3) trë nªn ®¸ng kÓ. Ph¶n øng (5.4) th−êng x¶y ra ë vïng cã ho¹t ®éng cña çc
vi khuÈn hiÕm khÝ.
5.3. Sù h×nh thµnh pin ¨n mßn ®Þa tÇng
Çt §Êt thÞt Çt èng thÐp

T1
T2 S«ng
èng thÐp
¡n mßn
T1
H×nh 5.3. ¡n mßn ë vïng ®Êt çt vµ ®Êt thÞt H×nh 5.4. Pin ¨n mßn do chªnh lÖch nhiÖt ®é
5.4. Sù h×nh thµnh pin ¨n mßn do chªnh lÖch nhiÖt ®é
VÉn xÐt ®−êng èng dÉn dÇu ngÇm trong ®Êt, däc theo ®−êng èng, nhiÖt ®é cã thÓ thay
®æi trong ph¹m vi réng (h×nh 5.4). VÝ dô, xÐt nhiÖt ®é èng khi qua s«ng. Vïng èng qua s«ng
nhiÖt ®é thay ®æi rÊt nhanh theo nhiÖt ®é m«i tr−êng cßn phÇn ®−êng èng n»m trong ®Êt l¹i
thay ®æi rÊt chËm. Theo ®Þnh luËt Nernst th×: RT
E = E0 + ------ . ln a+Me
nF
v× lna+Me<0 do ®ã khi t¨ng nhiÖt ®é, gi¸ trÞ cña E cµng nhá ®i. Vïng nãng do ®ã lµ an«t bÞ ¨n
mßn, cßn vïng cã nhiÖt ®é thÊp h¬n lµ cat«t do vËy:
vÒ mïa hÌ T2 > T1 vïng s«ng bÞ ¨n mßn
vÒ mïa ®«ng T1 > T2 vïng ®Êt bÞ ¨n mßn
ë n−íc ta nhiÖt ®é Ýt chªnh lÖch gi÷a hÌ vµ ®«ng nh−ng chªnh lÖch nhiÖt ®é t¹i ®o¹n èng
ngÇm vµ ®o¹n èng hë th× thÊy rÊt râ.
5.5. Ho¹t ®éng cña vi khuÈn vµ ¨n mßn do vi khuÈn
5.5.1. Ho¹t ®éng cña vi khuÈn

Ho¹t ®éng cña vi khuÈn g©y nhiÒu t¸c dông ®èi víi qu¸ tr×nh ¨n mßn nh−:
• Çc chuyÓn ho¸ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña vi khuÈn t¹o ra çc chÊt ¨n mßn kim lo¹i
• H×nh thµnh çc cÆp pin ¨n mßn do sù chªnh lÖch nång ®é oxy (hai lo¹i vi khuÈn: vi khuÈn
hiÕm khÝ hay kÞ khÝ vµ vi khuÈn −a khÝ) vïng ho¹t ®éng cña vi khuÈn kÞ khÝ th× nghÌo oxy lµ
an«t
• Ph¸ huû líp b¶o vÖ trªn bÒ mÆt kim lo¹i.
5.5.1.1. T¹o çc chÊt ¨n mßn
Vi khuÈn t¹o ra axÝt sunphuaric (vi khuÈn sunphuaric ho¸ (sunfobacterie)). Chóng oxy
ho¸ S thµnh SO42- råi axÝt sunphuaric H2SO4. ë mét sè n¬i ho¹t ®éng cña vi khuÈn lo¹i nµy t¹o
ra m«i tr−êng axÝt cã pH=2.
Vi khuÈn khö sunphat thµnh sunphua vµ axit sunphuaric.
5.5.1.2. T¹o pin ¨n mßn
S¬ ®å t¹o pin ¨n mßn do ho¹t ®éng cña vi khuÈn tr×nh bµy trªn h×nh 5.5.
O2
O2
ô vi khuÈn
Vïng nghÌo O2
bÞ ¨n mßn
H×nh 6.5. Pin ¨n mßn do vi khuÈn
5.5.1.3. Ph¸ huû líp b¶o

b¶o vÖ
Mét sè lo¹i vi khuÈn rÊt thÝch ¨n çc lo¹i giÊy bäc tÈm h¾c Ýn, cã lo¹i l¹i thÝch çc líp
bäc trªn c¬ së h÷u c¬.
Ph¸ huû cña rÔ c©y: RÔ c©y ban ®Çu cuèn quanh ®−êng èng, khi ph¸t triÓn th× ph¸ huû
líp b¶o vÖ vµ tiÕt ra çc chÊt g©y ¨n mßn kim lo¹i. Ngoµi ra çc vi khuÈn sunphuaric ho¸ cßn
lµm gi¶m ®iÖn thÕ ®iÖn cùc cat«t ®Èy nhanh tèc ®é ¨n mßn.
5.5.2. C¬ chÕ ¨n mßn do vi khuÈn
Çc vi khuÈn khö sunphat thµnh çc sunphua vµ axit sunphuaric theo ph¶n øng sau:
SO42- → S2- + 2O2 , vi khuÈn sö dông O2 cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ cña chóng.
Qu¸ tr×nh ¨n mßn do ho¹t ®éng cña vi khuÈn cã thÓ kh¸i qu¸t b»ng çc ph¶n øng ho¸ häc
sau ®©y:
Ph¶n øng cat«t:

2H2O + O2 + 4e → 4OH- (1)
2H+ + 2e = H2 (2)
-
2H2O + 2e = H2 + 2OH (3)
2CO2 + 2H2O + 2e → H2 + 2HCO3 -
(4)
SO4 + 8e → S + 2O2
2- 2-
(5)
Ph¶n øng an«t: Fe → Fe + 2e
2+
Tæng hîp l¹i ta cã: Fe2+ + 2OH- → Fe(OH)2

Fe + H2S → FeS + H2
4Fe + SO42- + 4H2O = FeS + 3Fe(OH)2 + 2OH-
5.6. ¡n mßn do dßng ®iÖn rß trong ®Êt
+
N
−
−
A + B
+
A’ − B’
H×nh 5.8. S¬ ®å ¨n mßn do dßng ®iÖn rß trong ®Êt

HiÖn t−îng ¨n mßn do dßng ®iÖn rß cßn cã thÓ gÆp trong çc bÓ ®un n−íc s«i c«ng
nghiÖp cã b¶o vÖ cat«t b»ng protector. Dßng ®iÖn rß sÏ g©y ¨n mßn çc kÕt cÊu kim lo¹i xung
quanh bÓ.
¡n mßn trong m«i tr−êng nuoc ngot 1
Ch−¬ng 6
¡n mßn trong m«i tr−êng n−íc ngät
M«i tr−êng n−íc ngät bao gåm tÊt c¶ çc nguån n−íc thiªn nhiªn, cã « nhiÔm hoÆc
kh«ng cã « nhiÔm, bao gåm n−íc suèi, n−íc s«ng, n−íc ao vµ n−íc hå, kÓ c¶ n−íc m−a, s−¬ng,
tuyÕt vµ n−íc s¹ch dïng trong sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp.
Qu¸ tr×nh ¨n mßn trong n−íc ngät phô thuéc vµo l−îng oxy hoµ tan, vµo hµm l−îng muèi
kho¸ng, ®é pH, tèc ®é dßng ch¶y, nhiÖt ®é cña n−íc vµ ®iÒu kiÖn sö dông (cã t¹o pin ¨n mßn
galvanic kh«ng, cÊu tróc cña kÕt cÊu cã t¹o ¨n mßn côc bé ?,...).
6.1. ¶nh h−ëng cña çc khÝ hoµ tan
nh h−ëng cña oxy vµ CO2 hoµ tan

6.1.1. ¶nh
O2, ml/l CO2, ml/l
9 1500
6 1000
3 500
25 50 75 T, oC 25 50 75 T, oC
H×nh 6.1a. L−îng O2 hoµ tan trong H×nh 6.1b. L−îng CO2 hoµ tan trong
n−íc phô thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc phô thuéc vµo nhiÖt ®é
T¨ng → tèc ®é ¨n mßn vµ kh¶ n¨ng thô ®éng t¨ng
¶nh h−ëng cña CO2 chØ b»ng mét phÇn m−êi cña oxy.
Trong n−íc tù nhiªn, CO2 chØ cã t¸c dông lµm kÕt tña cacbonat CaCO3.
Ptn, Ptn,
µm/n¨m CO2 HCl µm/n¨m
150 150
40oC
100 100
22oC
50 50
7 5 3 pH 8 6 4 pH
H×nh 6.2a. Tèc ®é ¨n mßn thÐp trong n−íc H×nh 6.2b. Tèc ®é ¨n mßn thÐp trong axit HCl
b·o hoµ CO2 vµ trong HCl lo·ng cã hoµ tan O2 ë çc nhiÖt ®é
nh h−ëng cña H2S

6.1.2. ¶nh
Khi kh«ng cã mÆt cña oxy hoµ tan, H2S cã thÓ ¨n mßn thÐp vµ gang. Do tån t¹i cña H2S
g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña vi khuÈn hiÕm khÝ, ho¹t ®éng cña vi khuÈn hiÕm khÝ, nh− ®· nªu
trªn, t¹o thµnh FeS vµ çc cÆp pin ¨n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy. Khi nång ®é H2S nhá
h¬n 1,5 ppm th× tèc ®é ¨n mßn kh«ng ®¸ng kÓ.
6.2. ¶nh h−ëng cña ®é pH
Tèc ®é ¨n mßn thÐp trong n−íc cã mÆt çc axit m¹nh (HCl) Ýt thay ®æi trong kho¶ng pH
tõ 4,5 ®Õn 9,5 (xem h×nh 6.2b). Tr¸i l¹i, trong m«i tr−êng axit yÕu , vÝ dô H2CO3, tèc ®é ¨n mßn
b¾t ®Çu t¨ng m¹nh khi ®é pH < 6. Tèc ®é ¨n mßn b¾t ®Çu t¨ng vät khi ®é pH n»m trong kho¶ng
4,5 ®Õn 5.
Khi dung dÞch mang tÝnh kiÒm th× tèc ®é ¨n mßn rÊt nhá, d¹ng ¨n mßn chñ yÕu lµ ¨n
mßn lç. Khi dung dÞch mang tÝnh axit th× tèc ®é ¨n mßn lín, d¹ng ¨n mßn chñ yÕu lµ ¨n mßn
®Òu.
§−a vµo trong n−íc çc chÊt kiÒm nh−: Ca(OH)2, Na2CO3, n−íc thuû tinh,.. sÏ cã t¸c
dông lµm gi¶m tèc ®é ¨n mßn.
6.3. ¶nh h−ëng cña çc muèi hoµ tan
6.3.1. ¶nh
nh h−ëng cña b¶n chÊt muèi
Quan träng nhÊt lµ muèi hoµ tan lµm gi¶m ®é hoµ tan cña oxy vµ hydroxit Fe trong n−íc.
Mét sè lo¹i muèi hoµ tan lµm gi¶m ®é pH cña n−íc do ®ã lµm t¨ng tèc ®é ¨n mßn ®Òu.
Mét sè lo¹i muèi dÔ ph©n ly, khi hoµ tan trong n−íc lµm t¨ng ®é dÉn ®iÖn cña n−íc
Mg, Cd, Mn, Ca, Sr, Ba, Li, Na, K, NH4, Cr, FeIII
6.3.2. ¶nh
nh h−ëng cña çc ion cã ®iÖn thÕ ®iÖn cùc d−¬ng h¬n Fe
Mét sè lo¹i ion (vÝ dô Cu) khi hoµ tan trong n−íc cã thÓ thùc hiÖn ph¶n øng oxy ho¸ khö
víi Fe. Khi ®ã Fe sÏ bÞ oxy ho¸ vµ hoµ tan vµo dung dÞch, cßn çc ion Cu sÏ bÞ khö thµnh kim
lo¹i b¸m lªn bÒ mÆt Fe.
Pin ¨n mßn galvanic trong çc thiÕt bÞ läc n−íc cßn cã thÓ h×nh thµnh khi thiÕt bÞ ®−îc
chÕ t¹o vµ l¾p ghÐp b»ng çc kim lo¹i kh¸c nhau.
6.3.3. ¶nh
nh h−ëng cña çc muèi kim lo¹i kiÒm
∆m, mg
KCl
15,0
H×nh 6.3. ¶nh h−ëng cña
nång ®é ion kiÒm tíi tèc ®é
10,0 ¨n mßn
NaCl
5,0
LiCl
1,0 1,5 Nång ®é

0,5
ion, ppm
6.4. ¡n mßn trong n−íc tù nhiªn

Tèc ®é ¨n mßn thÐp trong n−íc tù nhiªn phô thuéc vµo l−îng oxy, l−îng muèi kho¸ng
hoµ tan vµ vµo møc ®é « nhiÔm cña n−íc. Ngoµi ra tèc ®é ¨n mßn cßn phô thuéc vµo ®é pH cña
n−íc, vµo tèc ®é chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi cña n−íc so víi thÐp. V× qu¸ nhiÒu ba ®éng, nªn mét
gi¶i ph¸p b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ chØ cã ý nghÜa ®èi víi tr−êng hîp cô thÓ ®ã, muèn ¸p dông cho
çc ®èi t−îng kh¸c th× ph¶i cã sù ®iÒu chØnh, kiÓm ®Þnh b»ng çc thÝ nghiÖm t¹i chç.
6.4.1.
6.4.1. Khi n−íc kh«ng cã « nhiÔm
KÕt qu¶ kh¶o s¸t tèc ®é ¨n mßn çc lo¹i vËt liÖu kh¸c nhau trong n−íc mét con s«ng ë
Canada (h×nh 8.4) cho thÊy: trong n−íc kh«ng cã « nhiÔm thÐp phñ Cu bÒn ¨n mßn h¬n thÐp
cacbon nh−ng kÐm bÒ ¨n mßn h¬n thÐp HSLA.
6.4.2.
6.4.2. Trong n−íc cã « nhiÔm
KÕt qu¶ kh¶o s¸t qu¸ tr×nh ¨n mßn thÐp trong n−íc s«ng chøa nhiÒu chÊt th¶i c«ng
nghiÖp cho thÊy: tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo ®é pH (møc ®é « nhiÔm) vµ thay ®æi theo thêi
gian. Tuú thuéc vµo b¶n chÊt cña çc chÊt « nhiÔm, vÝ dô, n−íc th¶i nhµ m¸y tÈy röa chøa nhiÒu
FeSO4, b¶n chÊt qu¸ tr×nh ¨n mßn còng kh¸c nhau.
Chèng ¨n mßn: M¹ Zn cho èng dÉn, bÓ chøa n−íc ¨n. B¶o vÖ cat«t b»ng protector ®èi víi thiÕt
bÞ lµm viÖc víi n−íc nãng.
Ptl
mg/cm2
75
ThÐp cacbon
ThÐp phñ Cu
50
25 H×nh 8.4. Tèc ®é ¨n mßn cña mét

ThÐp HSLA vµi lo¹i vËt liÖu trong n−íc
kh«ng cã « nhiÔm
1 2 3 Thêi gian, n¨m
6.5. ¡n mßn trong hÖ thèng h¬i n−íc
6.5.1.
6.5.1. VËt liÖu sö dông cho hÖ thèng thiÕt bÞ h¬i n−íc
Theo ASTM ng−êi ta th−êng chän vËt liÖu nh− sau:
1. ThÐp cacbon m¸c C15, C20 (A216-WCB) cho hÖ thèng h¬i n−íc, nhiÖt ®é lµm viÖc
kh«ng qu¸ 400 oC, tuæi thä cña c«ng tr×nh kho¶ng 25 ®Õn 30 n¨m.
2. ThÐp hîp kim Mo m¸c 12CrMo, 12CrMoV (A217-WC1), nhiÖt ®é lµm viÖc cao nhÊt
450 oC, kÕt cÊu kh«ng ®−îc hµn, tuæi thä trªn 50 n¨m.
3. ThÐp hîp kim Cr, Mo m¸c 15Cr12WNiMoV, 15Cr11MoV (A217-WC6), nhiÖt ®é

lµm viÖc cao nhÊt 540 oC, kÕt cÊu cã thÓ hµn, tuæi thä trªn 50 n¨m.
4. ThÐp hîp kim Cr, Mo m¸c 9Cr14Ni19W2NbB (A217-WC9), nhiÖt ®é lµm viÖc cao
nhÊt 570 oC, kÕt cÊu cã thÓ hµn, tuæi thä trªn 50 n¨m.
6.5.2.
6.5.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh ¨n mßn vµ b¶o vÖ
6.5.2.1.
6.5.2.1. N−íc cøng
TÊt c¶ çc nguån n−íc sö dông ®Òu cã chøa mét l−îng chÊt: muèi, silicat, t¹p chÊt r¾n
n»m l¬ löng, O2, CO2, H2S, NH3 hoµ tan vµ nhiÒu chÊt hoµ tan kh¸c.
Hai muèi Ca vµ Mg hoµ tan (n−íc cøng) cã thÓ lo¹i bá nhê xö lý ho¸ häc (läc n−íc sau
khi xö lý kÕt tña cacbonat b»ng x«da hoÆc b»ng Na3PO4 ë 100 oC).
6.5.2.2.
6.5.2.2. Lo¹i bá t¹p chÊt trong n−íc
BiÖn ph¸p th«ng dông ®Ó khö cøng cho n−íc nh»m lo¹i bá t−¬ng ®èi triÖt ®Ó çc h¹t r¾n
h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lµm viÖc lµ dïng ph−¬ng ph¸p trao ®æi ion. Trong ®ã, ion Na trao
®æi víi çc ion Ca vµ Mg lµm cho n−íc cã ®é cøng b»ng kh«ng ë nhiÖt ®é th−êng.
Khi nguån n−íc sö dông chøa Ýt muèi kho¸ng vµ t¹p chÊt l¬ löng (n−íc m−a, n−íc s«ng)
chØ qua läc ®Ó lo¹i bá çc t¹p chÊt, vËt lÉn lín.
Khi nguån n−íc cã chøa nhiÒu chÊt « nhiÔm (trªn 10.000 ppm) th× ph¶i tuú theo b¶n chÊt
cña chÊt « nhiÔm mµ chän ph−¬ng ph¸p xö lý thÝch hîp.
B»ng çch ®o ®é dÉn ®iÖn, ng−êi ta cã thÓ kiÓm tra ®−îc nång ®é t¹p chÊt trong n−íc.
6.5.2.3.
6.5.2.3. Khö oxy hoµ tan
Oxy ®−îc coi lµ t¹p chÊt cã h¹i, lµm ph¸ huû hÖ thèng ng−ng tô do ®ã cÇn ®−îc khö triÖt
®Ó. §Ó khö oxy triÖt ®Ó cÇn khö nhiÒu lÇn vµ kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p:
T¨ng råi gi¶m ¸p suÊt ®ét ngét nhiÒu lÇn ®Ó khö oxy, xuèng 1-2 ppm.
Dïng çc chÊt ho¸ häc nh− Na2SO3, N2H4 ®Ó khö oxy, tíi 0,1 ®Õn 0,3 ppm
Cuèi cïng, dïng ph−¬ng ph¸p chiÕu x¹ ®Ó t¸ch oxy khái n−íc xuèng d−íi 7.10-3 ppm.
Khö b»ng Na2SO3, víi l−îng dïng 8 ppm cho 1 ppm O2 hoµ tan, d− 10% Na2SO3. Çc
ph¶n øng khö x¶y ra khi cã mÆt cña chÊt xóc t¸c Co hoÆc Ni (5.10-3 ppm).
Khö b»ng hydrazin (N2H4) : Cø 1 ppm N2H4 th× khö ®−îc 1 ppm oxy hoµ tan, l−îng d−
kho¶ng 0,015 ®Õn 0,03 ppm.
Tèt nhÊt nªn kÕt hîp c¶ hai chÊt khö oxy: ban ®Çu khö b»ng Na2SO3 ®Ó gi¶m oxy xuèng
d−íi 1 ppm, sau ®ã xôc N2H4 ®Ó khö oxy xuèng 0,1-0,3 ppm.
6.5.2.4.
6.5.2.4. Sù t¹o mµng kÕt tña vµ tÈy mµng kÕt tña
Líp mµng kÕt tña cã t¸c dông øc chÕ ¨n mßn, do ®ã, ban ®Çu ng−êi ta ph¶i chñ ®éng t¹o
mµng kÕt tña b»ng çch cho vµo çc muèi cr«mat, hoÆc ph«tphat Zn (l−îng Zn ®−a vµo kho¶ng
3 mg/l). Tuy nhiªn, ®Ó øc chÕ ¨n mßn, líp kÕt tña chØ cÇn vµi µm, dµy qu¸ l¹i cã h¹i, cÇn ph¶i
lo¹i bá b»ng çc c«ng nghÖ lµm s¹ch kÕt tña.
Th«ng th−êng, chu kú tÈy s¹ch nåi h¬i kho¶ng tõ 2 ®Õn 3 n¨m vµ ®−îc x¸c ®Þnh theo
kinh nghiÖm.
6.6. ¡n mßn trong méthttp://www.ebook.edu.vn
sè ngµnh c«ng nghiÖp
6.6.1. ¡n mßn trong n−íc th¶i c«ng nghiÖp
KÕt qu¶ kh¶o s¸t qu¸ tr×nh ¨n mßn thÐp trong n−íc s«ng chøa nhiÒu chÊt
th¶i c«ng nghiÖp cho thÊy: tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo ®é pH (møc ®é «
nhiÔm) vµ thay ®æi theo thêi gian. Tuú thuéc vµo b¶n chÊt cña çc chÊt «
nhiÔm (vÝ dô, n−íc th¶i nhµ m¸y tÈy röa chøa nhiÒu FeSO 4) b¶n chÊt qu¸
tr×nh ¨n mßn còng kh¸c nhau.
6.6.2. ¡n mßn trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ®iÓn h×nh
Trong çc m«i tr−êng c«ng nghiÖp ba yÕu tè ®Æc tr−ng quyÕt ®Þnh qu¸
tr×nh ¨n mßn lµ:
1. Çc yÕu tè vËt lý bao gåm: NhiÖt ®é (T), ¸p suÊt (P), gradien nhiÖt ®é,
tèc ®é chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a kim lo¹i vµ m«i tr−êng;
2. Çc yÕu tè ho¸ häc bao gåm: §é pH cña m«i tr−êng, nång ®é chÊt g©y
¨n mßn, kh¶ n¨ng oxy ho¸ hoÆc lµ khö cña m«i tr−êng;
3. Çc yÕu tè c¬ häc bao gåm: øng suÊt lµm viÖc vµ øng suÊt d− trong vËt
liÖu, ma s¸t , mµi mßn, xãi mßn,...
Qu¸ tr×nh ¨n mßn chÞu ¶nh h−ëng cña chu kú tiÕp xóc gi÷a kim lo¹i vµ m«i
tr−êng ¨n mßn, chu kú ¶nh h−ëng cña ba yÕu tè ®Æc tr−ng nªu trªn.
¨n mßn trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt
Trong s¶n xuÊt axit thÐp kh«ng gØ lµ vËt liÖu kim lo¹i ®−îc dïng phæ biÕn
nhÊt. Khi t¨ng hµm l−îng cr«m th× kh¶ n¨ng thô ®éng cña thÐp cµng tèt: mËt
®é dßng tíi h¹n cho thô ®éng cµng nhá, mËt ®é dßng ¨n mßn khi thô ®éng
cµng nhá (h×nh 6.5). Molip®en vµ ®ång lµ hai nguyªn tè cã t¸c dông c¶i thiÖn
tÝnh bÒn ¨n mßn cña thÐp trong m«i tr−êng axit. ThÐp chøa 4,5%Mo vµ
1,5%Cu mËt ®é dßng tíi h¹n cho thô ®éng rÊt nhá (®−êng 3). ¶nh h−ëng cña
®é pH ®Õn kh¶ n¨ng thô ®éng cña thÐp 18%Cr-10%Ni (h×nh 6.6). §é pH cµng
nhá th× mËt ®é dßng tíi h¹n cho thô ®éng cµng lín, vïng thô ®éng cµng hÑp.
Lùa chän vËt liÖu thÝch hîp vµ b¶o vÖ an«t ®Ó chèng ¨n mßn trong m«i
tr−êng axit lµ gi¶i ph¸p tèt nhÊt.
¨n mßn trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ph©n bãn
Tuú theo lo¹i ph©n bãn vµ c«ng nghÖ chÕ t¹o mµ qu¸ tr×nh ¨n mßn vµ b¶o
vÖ cã ®Æc ®iÓm riªng. Gièng nh− trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, lùa chän vËt
liÖu thÝch hîp lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt.
Trong s¶n xuÊt ph©n ®¹m nit¬ m«i tr−êng ¨n mßn ®Æc tr−ng lµ axit nitric,
vËt liÖu bÒn ¨n mßn thÝch hîp lµ thÐp kh«ng gØ austenit 03Cr18Ni9 (t−¬ng
®−¬ng víi m¸c 316L cña Hoa Kú). Riªng th¸p ph¶n øng (NH3+HNO 3) lµm
viÖc víi axit HNO 3 ®Æc (40-70%), nãng vµ çc ®Çu phun axit ph¶i ®−îc chÕ
t¹o b»ng thÐp 03Cr25Ni21Nb (t−¬ng ®−¬ng m¸c thÐp Z2 CNNb 25-20, tiªu
chuÈn NFA 35 584 (Céng hoµ Ph¸p)).
E, V E, V
3 2 1
1- pH = 0
1- Cr18% 2- pH = 0,6 ÷ 3
2- Cr25% 3- pH = 7
3- 25%Cr-4,5%Mo-1,5%Cu
3 2 1
3 2 1
ith3 ith2 ith1 lgi ith3 ith2 ith1 lgi
H×nh 6.6. ¶nh h−ëng cña thµnh phÇn H×nh 6.6. ¶nh h−ëng cña ®é pH
thÐp tíi kh¶ n¨ng thô ®éng ¨n mßn sù thô ®éng ¨n mßn
Trong s¶n xuÊt ph©n l©n m«i tr−êng ¨n mßn ®Æc tr−ng lµ axit photphoric,
lµ mét lo¹i axit yÕu, vËt liÖu bÒn ¨n mßn thÝch hîp lµ thÐp kh«ng gØ 316.
Riªng bÓ xö lý apatit, m«i tr−êng võa cã mÆt axit sunfuric, çc anion Cl −, F−
vµ çc h¹t r¾n CaSO 4 n»m l¬ löng g©y ¨n mßn - xãi mßn, do ®ã cÇn chän vËt
liÖu rÊt bÒn lµ 03Cr17Ni16Mo5Cu3 (t−¬ng ®−¬ng víi Z2 CDU17-16, Ph¸p).
Trong s¶n xuÊt ph©n ®¹m urª qu¸ tr×nh tæng hîp (NH3+CO 2 ) thùc hiÖn ë
nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao (180oC vµ 200 at) ph¶i dïng thÐp 02Cr22Ni25Mo4Cu
(t−¬ng ®−¬ng Z1 NCDU25-20, Ph¸p).
¨n mßn trong c«ng nghiÖp h¹t nh©n
V× cÇn ®¶m b¶o an toµn tuyÖt ®èi do ®ã mäi kÕt cÊu ®Òu ®−îc chÕ t¹o
b»ng thÐp kh«ng gØ.
Vïng thiÕt bÞ lµm viÖc trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 300 ®Õn 350o C cÇn chän
thÐp kh«ng gØ bÒn ¨n mßn øng suÊt vµ bÒn ¨n mßn tinh giíi, do ®ã ng−êi ta
th−êng chän thÐp kh«ng gØ m¸c 12Cr18Ni10Ti.
Çc thiÕt bÞ h¹t nh©n ë vïng ven biÓn, do th−êng cã mÆt anion Cl−, çc
buång ng−ng, èng sinh h¬i do nhiÖt h¹t nh©n cÇn ®−îc chÕ t¹o b»ng siªu hîp
kim niken (inconel 700).
Çc m¸c thÐp kh«ng gØ dïng trong c«ng nghiÖp h¹t nh©n cÇn chèng hÊp
phô n¬tron do ®ã ph¶i kh«ng chøa coban, s¹ch t¹p chÊt (thÐp ph¶i ®−îc qua
tinh luyÖn ch©n kh«ng, ®iÖn xØ,...).
¡n mßn trong m«I tr−êng n−íc biÓn
Ch−¬ng 7
¨n mßn trong m«i tr−êng n−íc biÓn

7.1. §Æc ®iÓm cña ¨n mßn trong m«i tr−êng n−íc biÓn
7.1.1. N−íc biÓn
• Lµ dung dÞch NaCl, MgCl2. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu lo¹i kho¸ng chÊt kh¸c cã
t¸c dông t¨ng tèc ®é ¨n mßn tíi møc cã thÓ xem nh− n−íc biÓn chøa tíi 0,5N muèi
NaCl.
• Çc nghiªn cøu cho thÊy víi nång ®é 0,5N muèi NaCl Ptn max
• Çc sinh vËt, ¶nh h−ëng cña tèc ®é n−íc vµ nhiÖt ®é n−íc biÓn,.. ®Õn tèc
®é ¨n mßn trong n−íc biÓn.
7.1.2. Tèc ®é ¨n mßn trong m«i tr−êng n−íc biÓn
B¶ng 7.1. Tèc ®é th©m nhËp thÐp trong n−íc biÓn thay ®æi theo thêi gian
N¨m thø 1 2 3 ... 8 9 10 11 ...
Ptn, 130 130 130 130 130 105 80 55 -25/n¨m
µm/n¨m
• HSLA t−¬ng tù nh− thÐp cacbon kho¶ng 130 µm/n¨m.
• Hîp kim ho¸ thÇp b»ng Cr vµ Cu ®Òu kh«ng bÒn ¨n mßn
• ThÐp chøa Mo lµ t−¬ng ®èi bÒn cßn çc lo¹i vËt liÖu kh¸c ®Òu cã tèc ®é ¨n
mßn kh¸ lín.
B¶ng 7.2. Tèc ®é ¨n mßn mét vµi lo¹i vËt liÖu trong n−íc biÓn
Tèc ®é ¨n mßn , µm/n¨m trong thêi gian
VËt liÖu
1,5 n¨m 2,5 n¨m 4,5 n¨m 8,5 n¨m
ThÐp cacbon x©y dùng 120 105 85 70
ThÐp HSLA (cortel) 105 110 95 80
HSLA chøa Mn-0,75Ni- 110 95 75 65
0,45Cu
HSLA chøa 1,8Ni-0,81Cu 135 115 90 80
HSLA chøa 2,6Cr-0,52Mo 35 40 40 33
7.1.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng tíi tèc ®é ¨n mßn trong n−íc biÓn
Líp v¶y oxit trªn bÒ mÆt thÐp
• Tèc ®é ¨n mßn ë nhiÒu n¬i trªn toµn thÕ giíi gÇn nh− t−¬ng tù nhau trªn
ph¹m vi toµn thÕ giíi.
• Th©m nhËp lín nhÊt quan s¸t thÊy ë thÐp cacbon cã líp v¶y oxit (b¶ng
7.3). Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do phÝ a d−íi líp v¶y oxit kim lo¹i cã ®iÖn thÕ ®iÖn
cùc æn ®Þnh ©m h¬n lµ thÐp ®Ó trÇn. Do ®ã thÐp phÝ a d−íi líp v¶y oxit lµ an«t- vïng
d−íi líp v¶y cµng bÞ khoÐt s©u h¬n. C¬ chÕ nµy ®· ®−îc ®Ò cËp ë môc ¨n mßn do
sù chªnh lÖch nång ®é oxy.
B¶ng 7.3. Tèc ®é ¨n mßn vµ chiÒu s©u lç ¨n mßn lín nhÊt trong n−íc biÓn
N¬i N¬i bÒ mÆt kh«ng cã v¶y oxit N¬i cã líp v¶y oxit
x¸c ®Þnh Ptn, µm/n¨m S©u nhÊt Ptn, µm/n¨m S©u nhÊt
Halifax 120 1,9 110 1,7
New 75 1,1 85 3,7
Zealand
Anh 60 1,65 60 4,0
Colombo 90 1,6 100 6,1
¡n mßn lç
Nghiªn cøu ¨n mßn lç thÐp hîp kim ho¸ 3%Ni, vµ 3%Cr.
KÕt luËn :
• C¶ hai lo¹i thÐp nµy bÞ ¨n mßn lç víi tèc ®é chØ b»ng nöa tèc ®é ¨n mßn lç
cña thÐp cacbon.
• ThÐp 2%Ni bÞ ¨n mßn lç s©u 2mm, trong cïng ®iÒu kiÖn th× ¨n mßn thÐp
cacbon lç s©u 5mm.
• Tr¸i l¹i thÐp hîp kim ho¸ Cr trªn 3% ¨n mßn lç t¨ng khi t¨ng hµm l−îng Cr
trong thÐp: 3%Cr th× 0,2mm/n¨m, 13%Cr th× 0,9mm/n¨m vµ 17%Cr th×
1,75mm/n¨m.
Vai trß cña nång ®é oxy

• Lµ nguyªn tè oxy ho¸ quan träng nhÊt nhÊt,
• Thô ®éng quan träng nhÊt cho bÒ mÆt thÐp.
• Ng−êi ta ®· nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ®é s©u, ®é mÆn, nhiÖt ®é vµ ®é pH
®Õn tèc ®é ¨n mßn cho trong n−íc biÓn
Ta thÊy tèc ®é ¨n mßn tû lÖ thuËn víi hµm l−îng oxy (b¶ng 7.4).
B¶ng 7.4. Tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc biÓn
ChiÒu s©u NhiÖt ®é Hµm l−îng Thêi gian ¨n Tèc ®é ¨n
o
m C oxy ppm mßn mßn
ngµy µm/n¨m
Vïng bÒ mÆt 5-30 5-10 365 130
715 7,2 0,6 197 43
1615 2,5 1,8 1604 23
1720 2,8 1,2 123 50
2,3 2,1 751 20
2065 2,7 1,7 403 58
Quan hÖ gi÷a tèc ®é ¨n mßn P, µm/n¨m víi hµm l−îng oxy O (®o b»ng ml/l)
vµ nhiÖt ®é T, oC x¸c ®Þnh theo c«ng thøc :
P=21,3+25,4.O + 0,356.T
• C«ng thøc nµy ®óng cho çc lo¹i thÐp cacbon, HSLA nãi chung.
• Çc sè liÖu thèng kª ë vïng biÓn Th¸i B×nh D−¬ng cho thÊy, hµm l−îng oxy
hoµ tan trong n−íc biÓn thay ®æi tõ 5,3 ®Õn 7,6 ml/l khi nhiÖt ®é thay ®æi tõ 25 ®Õn 6
o
C.
• Hµm l−îng oxy cßn phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña t¶o, vi khuÈn, vµo qu¸
tr×nh quang hîp cña çc lo¹i c©y biÓn chøa clorophin.
¶nh h−ëng cña vËn tèc n−íc
• Tèc ®é n−íc t¨ng th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng.
• ThÐp hîp kim ho¸ thÊp b»ng ®ång :
• tèc ®é ch¶y lín th× tåc ®é ¨n mßn thÐp C t¨ng lªn ®Õn 380µm/n¨m
• thÐp hîp kim ho¸ thÊp b»ng Cu th× tèc ®é ¨n mßn lµ 120µm/n¨m.
¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é
• ë vïng nhiÖt ®íi, nhiÖt ®é n−íc biÓn cao h¬n do ®ã tèc ®é ¨n mßn lín h¬n
• Tèc ®é ¨n mßn trong n−íc biÓn vµ n−íc ngät ë vïng nhiÖt ®íi (b¶ng 7.5):
• Tèc ®é ¨n mßn gi¶m theo thêi gian
• Tèc ®é ¨n mßn lç cña thÐp C vµ thÐp hîp kim ho¸ thÊp Cu xÊp xØ nhau.
• ThÐp Ni tèc ®é ¨n mßn lç theo thêi gian cµng t¨ng
• ThÐp 5% Cr th× tèc ®é ¨n mßn lç trong n−íc biÓn lµ nhá h¬n c¶.
• ThÐp 3% Cr vµ çc lo¹i thÐp HSLA kh¸c cã Ni, Cr, P, Cu vµ Si th× tèc ®é ¨n
mßn nh− nhau.
B¶ng 7.5. Tèc ®é ¨n mßn trong n−íc biÓn vµ trong n−íc ngät
VËt liÖu Sau 1 n¨m Sau 8 n¨m sau 16 n¨m
§Òu Lç §Òu Lç §Òu Lç
Trong n−íc ngät µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m
ThÐp cacbon 195 510 65 1470 45 1830
HSLA chøa 0,3Cu 200 560 75 1630 45 1630
Trong n−íc biÓn µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m µm/n¨m
ThÐp cacbon 150 1040 80 1680 75 2290
HSLA chøa 0,3Cu 150 915 90 1600 80 2160
HSLA chøa 2Ni 190 840 100 2390 85 thñng
HSLA chøa 5Ni 160 735 100 2970 85 thñng
HSLA chøa 5Cr 70 685 100 1600 85 thñng
7.2. ¡n mßn gal vanic trong n−íc biÓn

• N−íc biÓn lµ quan träng h¬n so víi çc m«i tr−êng kh¸c v× n−íc biÓn dÉn ®iÖn
t−¬ng ®èi tèt.
• B¶ng 7.6 cho ®iÖn thÕ ®iÖn cùc æn ®Þnh trong n−íc biÓn cña mét sè vËt liÖu kim
lo¹i.
→ theo thø tù Ecb t¨ng dÇn. Çc vËt liÖu ®øng phÝ a trªn lµ an«t trong cÆp pin ¨n
mßn galvanic.
• E æn ®Þnh phô thuéc : thµnh phÇn n−íc biÓn, sãng biÓn, nhiÖt ®é n−íc biÓn, ®é
tinh khiÕt cña kim lo¹i, s¶n phÈm ¨n mßn trªn bÒ mÆt, ho¹t ®éng cña sinh vËt,...
Çc kim lo¹i ®øng phÝ a trªn lµ an«t trong cÆp pin ¨n mßn galvanic, hiÓn nhiªn çc
kim lo¹i ®øng phÝ a d−íi lµ cat«t.
• Tû lÖ diÖn tÝ ch cat«t (Cu) vµ an«t (Fe) (C/A).
B¶ng 7.7. Tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo C/A
C/A 1/1 2/1 5/1 8/1 12/1
Ptl, g 0,23 0,57 0,79 0,94 1,09
Ta thÊy tû lÖ diÖn tÝ ch C/A cµng lín th× tèc ®é ¨n mßn cµng lín.
B¶ng 7.8. Tèc ®é ¨n mßn galvanic trong n−íc biÓn
CÆp pin ¨n mßn Tè ®é ¨n mßn, mg/m2. ngµy khi
galvanic C/A = 1/1 C/A = 1/8 C/A = 8/1
ThÐp cacbon - thÐp 5,5 - -
cacbon
ThÐp cacbon - thÐp HSLA 8,2 6,7 17
ThÐp cacbon - TKG 410 13 7,0 47
ThÐp HSLA - thÐp HSLA 4,5 - -
ThÐp HSLA - TKG 410 9,5 6,2 35
C/A = 8/1 :
• thÐp cacbon - thÐp HSLA : tèc ®é ¨n mßn t¨ng lªn 3,1 lÇn
• ThÐp cacbon - thÐp kh«ng gØ 410 tèc ®é ¨n mßn t¨ng lªn 8,5 lÇn.
• Khi gi¶m tû lÖ C/A th× tèc ®é ¨n mßn gi¶m.
• Víi C/A = 1/8 th× tèc ®é ¨n mßn xÊp xØ b»ng tèc ®é ¨n mßn khi kh«ng cã cÆp
¨n mßn galvanic.
Tèc ®é chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi cña n−íc so víi kim lo¹i còng ¶nh h−ëng lín
tíi tèc ®é ¨n mßn. Khi tØ lÖ diÖn tÝ ch C/A kh«ng ®æi, tèc ®é chuyÓn ®éng cña n−íc
cµng lín th× tèc ®é ¨n mßn cµng lín (b¶ng 7.9).
B¶ng 7.9. Tèc ®é ¨n mßn galvanic phô thuéc vµo tèc ®é n−íc
Tèc ®é n−íc 0,15 Tèc ®é n−íc 2,4 m/s
CÆp ¨n mßn m/s
Ptn, HÖ sè Ptn, HÖ sè
µm/n¨m µm/n¨m
ThÐp cacbon-thÐp cacbon 280 1 785 1
ThÐp cacbon-TKG18Cr8Ni 655 2,34 905 1,15
ThÐp cacbon-Ti 645 2,30 1040 1,32
ThÐp cacbon-Cu 555 1,98 2440 3,10
ThÐp cacbon-Ni 545 1,95 2820 3,59
TKG18Cr8Ni lµ thÐp kh«ng gØ chøa 18%Cr vµ 8% Ni, çc mÉu ®Òu cã diÖn
tÝ ch 20 cm2
• khi tèc ®é n−íc lµ 0,15 m/s tõ trªn xuèng tèc ®é ¨n mßn gi¶m,
• khi tèc ®é n−íc 2,4 m/s, ng−îc l¹i, tèc ®é ¨n mßn t¨ng tõ trªn xuèng.
B¶ng 7.10. Tèc ®é ¨n mßn galvanic trong n−íc biÓn vµ n−íc ngät víi tû lÖ C/A = 7/1
CÆp ¨n mßn Tèc ®é ¨n mßn, mg/m2. ngµy
galvanic N−íc biÓn N−íc ngät HÖ sè
ThÐp cacbon - CuP 26,8 9,3 2,88
ThÐp cacbon - TKG 316 23,6 6,6 3,57
ThÐp cacbon - Monel 24,7 8 3,1
Al - thÐp cacbon 21,5 4 5,37
Tèc ®é ¨n mßn galvanic trong n−íc biÓn gÊp kho¶ng tõ 3 ®Õn 5 lÇn trong n−íc ngät.
¡n mßn galvanic còng cã thÓ x¶y ra trong vËt liÖu ®a pha, çc pha cã ®iÖn thÕ
æn ®Þnh kh¸c nhau hoÆc çc vïng cã thµnh phÇn kh¸c nhau còng nh− t¸c ®éng cña
m«i tr−êng lµm ®iÖn thÕ æn ®Þnh kh¸c nhau.
7.3. ¡n mßn thÐp cacbon trong n−íc biÓn
ThÐp cacbon : cÇu tµu, ®−êng biÓn, dµn khoan.
Trong m«i tr−êng biÓn, mçi kÕt cÊu ®−îc ph©n thµnh s¸u vïng víi tèc ®é ¨n
mßn kh¸c nhau theo ®é d©ng cña n−íc thuû triÒu hay ®é s©u trong n−íc biÓn. Tèc
®é ¨n mßn ë çc vung nµy ®−îc m« t¶ trªn h×nh 7.1.
• Vïng khÝ quyÓn (nh« khái mÆt biÓn ). Vïng nµy chÞu ¶nh h−ëng cña kh«ng
khÝ ,®é Èm t−¬ng ®èi cao nh−ng l¹i kh«ng bÞ −ít do sãng biÓn.
• Vïng −ít do b¾n toÐ n−íc : tuú theo ®é cao vïng nµy Èm −ít vµ ch¶y giät n−íc
biÓn.
M«i tr−êng
Møc triÒ u lª n
Vïng b¾ n toÐ
Vïng thuû triÒ u

Møc triÒ u xuèng
Vïng x¸ m
Vïng ®en (burial)
tn →
H×nh 7.1. Tèc ®é ¨n mßn thay ®æi theo ®é s©u mùc n−ícPbiÓn
• Vïng thuû triÒu, vïng kÑp gi÷a møc cao nhÊt vµ thÊp nhÊt cña n−íc thuû triÒu.
Vïng nµy lóc th× nh« ra m«i tr−êng, lóc th× ngËp trong n−íc biÓn.
• Vïng d−íi møc thuû triÒu h¹ (cßn gäi lµ vïng ngÊn n−íc), lµ vïng hÑp 0,3-1m
d−íi møc thuû triÒu h¹. §©y lµ vïng ¨n mßn m¹nh nhÊt x¶y ra liªn tôc v× lu«n lu«n
ngÇm trong n−íc biÓn.
• Vïng ngËp trong n−íc biÓn (vïng x¸m), phÇn kÕt cÊu tõ 0,3-1m n»m d−íi vïng
d−íi ngÊn n−íc tõ 0,3 - 1m tíi møc n−íc ®ôc.
• Vïng Burial (vïng ®en) - lµ vïng n»m d−íi møc n−íc ®ôc n¬i cÊu tróc n»m ë ®µy
®¹i d−¬ng
• Vïng mÝ m n−íc n¬i th−êng xuyªn x¶y ra ¨n mßn m·nh liÖt. May thay vïng nµy
dÔ quan s¸t, sù tån t¹i hai vïng s¸t nhau vïng thuû triÒu tèc ®é ¨n mßn thÊp, vïng
ngÊn n−íc tèc ®é ¨n mßn cao do t¹o thµnh pin ¨n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy
hoµ tan trong n−íc biÓn, vïng thuû triÒu giÇu oxy lµ cat«t, vïng mÝ m n−íc nghÌo
oxy lµ an«t.
Tuy nhiªn c¬ chÕ t¹o pin ¨n mßn nµy cßn ch−a hoµn toµn kh¼ng ®Þnh v× ®é
hoµ tan oxy trong n−íc biÓn thÊp. ë T=25oC oxy hoµ tan = 5 - 9 ppm (∼n−íc
ngät).¡n mßn m·nh liÖt ë vïng mÝ m n−íc an«t chØ thÓ hiÖn râ nÐt sau tõ 5 ®Õn 9
n¨m trong n−íc biÓn.
Møc triÒ u lª n
Møc triÒ u h¹
Ptn
H×nh 7.2. Tèc ®é ¨n mßn çc mÉu ®øng ®éc lËp
7.4. ¡n mßn thÐp hîp kim trong n−íc biÓn

ThÐp HSLA chèng ¨n mßn trong khÝ quyÓn tèt h¬n thÐp cacbon, vËy trong
n−íc biÓn cÇn cã lo¹i vËt liÖu thÝ ch hîp. Thùc tÕ cho thÊy thÐp HSLA (®Æc biÖt lo¹i
cã chøa Ni, Cu, vµ P) chèng ¨n mßn trong khÝ quyÓn vµ trong vïng b¾n toÐ n−íc
tèt h¬n thÐp cacbon. Trong vïng thuû triÒu, vïng ngÊn n−íc vµ vïng ®en th× hai lo¹i
thÐp nµy kh«ng h¬n nhau ®¸ng kÓ.
KÕt qu¶ thö nghiÖm sau 5 n¨m, thÐp HSLA cã 0,5%Ni-0,5%Cu-0,1%P bÒn
trong vïng hë ra khái n−íc biÓn cßn vïng ngËp trong n−íc biÓn th× tèc ®é ¨n mßn
kho¶ng 115 µm/n¨m.
7. 5. ¡n mßn trong n−íc lî (vïng cöa s«ng)
• N−íc lî cã chøa muèi thÊp : tõ 8000 ®Õn 24000 ppm
• N−íc biÓn kho¶ng 35000 ppm
• N−íc lî cã thÓ chøa çc muèi sulphat, ph«tph¸t vµ nitrat.
• Tèc ®é ¨n mßn th−êng nhá h¬n
• Xãi mßn líp oxit.
• §é mÆn cao thay ®æi (650 trªn mÆt 5650 ppm, sè liÖu ®o ë ®¸y) → pin ¨n
mßn, mÆt kh¸c hiÖn t−îng xãi mßn do ®Êt phï sa ë cöa s«ng lµm mÊt líp oxit b¶o
vÖ trªn bÒ mÆt lµ quan träng h¬n c¶.
• Vïng bÞ ¨n mßn nhiÒu nhÊt lµ vïng mÝ m n−íc ngay d−íi vïng thuû triÒu vµ
vïng b¾n n−íc. Çc biÖn ph¸p chèng ¨n mßn cöa s«ng gièng nh− chèng ¨n mßn
n−íc biÓn.
7.6. ¡n mßn trong çc thiÕt bÞ läc

ThÐp cacbon thÊp ®−îc dïng chñ yÕu cho çc thiÕt bÞ nµy:èng dÉn cña thiÕt bÞ
trao ®æi nhiÖt, bÓ dÇu, ë ®©y tèc ®é ¨n mßn thÐp cacbon thÊp lín h¬n so víi çc vËt
liÖu kh¸c .
Çc yÕu tè quan träng ¶nh h−ëng ®Õn tèc ®é ¨n mßn lµ:
• HiÖu øng galvanic, nhiÖt ®é, tèc ®é chuyÓn ®éng cña n−íc, hµm l−îng oxy
vµ CO2 trong n−íc, ®é PH,...
• ThÐp cacbon th«ng th−êng bÞ ¨n mßn lç nhanh h¬n lµ ¨n mßn ®Òu.
• Tèc ®é ¨n mßn lç (tÝ nh cho tèc ®é th©m nhËp mm/n¨m) lín gÊp 5 lÇn çc
d¹ng ¨n mßn kh¸c. NÕu cã líp rØ trªn bÒ mÆt th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng do líp rØ lµ cat«t
so víi kim lo¹i nÒn, ®Ó chèng ¨n mßn, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn sau:
1-Hµm l−îng oxy hoµ tan thÊp h¬n 50 ppm
2-PH=7 hoÆc cao h¬n mét chót, (PH<6 tèc ®é ¨n mßn nhanh)
3-Tèc ®é chuyÓn ®éng cña n−íc biÓn kh«ng qu¸ 1,5 ®Õn 2m/s
4-NhiÖt ®é gi÷ cµng thÊp cµng tèt (so víi 80oC, ë 120oC tèc ®é ¨n mßn
thÐp cacbon trong n−íc biÓn t¨ng gÊp 2 lÇn)
5-Tr¸nh t¹o çc cÆp ¨n mßn (Cu víi thÐp)
6-Tr¸nh t¹o çc ô vi khuÈn
7-Khö çc khÝ O2, CO2, H2S, ...
7.7. Chèng ¨n mßn trong m«i tr−êng n−íc biÓn

Ph−¬ng ph¸p h÷u hiÖu nhÊt lµ dïng kÕt hîp s¬n vµ b¶o vÖ cat«t. B¶o vÖ cat«t
b»ng Protector phæ biÕn lµ Protector Al, Zn vµ ®« khi c¶ protector Mg.
Sö dông thÐp HSLA thay thÕ cho thÐp cacbon th−êng
Dïng chÊt øc chÕ ¨n mßn
Tr¸nh dïng çc lo¹i kim lo¹i kh¸c nhau tiÕp xóc nhau t¹o nªn pin ¨n mßn
galvanic.
Trong m«i tr−êng n−íc biÓn nãng (çc thiÕt bÞ môc 7.6) cÇn thùc hiÖn 7 ®iÒu
nªu trªn
Kh«ng s¬n vµo mÆt trong çc kÐt n−íc khi lµm viÖc víi èng dÉn Cu ®Ó tr¸nh
t¹o pin ¨n mßn d−íi líp s¬n.
¡n mßn kh« http://www.ebook.edu.vn 1
Ch−¬ng 8
¨n mßn kh «
Trong tæng sè thiÖt h¹i kho¶ng 3 % quan träng trong :LuyÖn kim, gèm, ngµnh
du hµnh vò trô, çc m¸y mãc thiÕt bÞ lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao nãi chung.
8.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
8.1.1. C¬ së nhiÖt ®éng häc qu¸ tr×nh ¨n mßn kh«
Qu¸ tr×nh ¨n mßn kh« lµ kÕt qu¶ cña ph¶n øng dÞ thÓ :
xMe + y/2G2 = MexGy
N¨ng l−îng tù do cña ph¶n øng ¨n mßn biÓu thÞ b»ng c«ng thøc sau :
∆G = ∆G o + RT ln KP,N = 0 → c©n b»ng
gi¶ sö s¶n phÈm ¨n mßn kh«ng hoµ tan vµo kim lo¹i th× :
∆G = ∆G o + RT ln (1/PGy/2) = 0 ta dÔ dµng x¸c ®Þnh ®−îc ¸p suÊt riªng phÇn
cña chÊt khÝ ¨n mßn PG ë c©n b»ng theo c«ng thøc :
ln PG = 2∆G o / yRT → biÓu diÔn trªn ®å thÞ
lgPG
Me1
MexGy Me
P1
Me2 G
Me lç hæng
T1 103/T
H×nh 8.1. Gi¶n ®å pha ng−ng tô H×nh 8.2. M« h×nh cÊu tróc tinh thÓ ion
8.1.2. KhuÕch t¸n trong tinh thÓ ion
BESSON ®· ph¸t triÓn m« h×nh cÊu tróc tinh thÓ ion cña KRÖGER-VINK vµ ®Ò
xuÊt m« h×nh nh− sau :
Trong tinh thÓ ion cã c«ng thøc cÊu t¹o MeG, khi mét nguyªn tö bøt khái vÞ trÝ
c©n b»ng sÏ h×nh thµnh mét lç hæng vµ mét nguyªn tö xen kÏ (h×nh 8.2) khi ®ã ta cã
:
[Me]MeG = [< >n+n- + nh+] + [(Men+) + ne]

[G]MeG = [< >n-n+ + ne] + [(Gn-) + nh+] , trong ®ã :

< >n+n- , lµ lç hæng cation, h+ lµ lç hæng electron, n lµ sè electron trao ®æi
(Men+), lµ ion kim lo¹i xen kÏ
< >n-n+ lµ lç hæng anion
(Gn-), lµ nguyªn tö khÝ xen kÏ
[Me]MeG, [G]MeG lÇn l−ît lµ nguyªn tö kim lo¹i vµ nguyªn tö khÝ trong [MeG]
Trong tinh thÓ ion:
nÕu [< >n-n+ + ne] hoÆc [(Men+) + ne] ®a sè → cÊu tróc kiÓu b¸n dÉn lo¹i n,
nÕu [< >n+n- + nh+] hoÆc [(Gn-) + nh+] ®a sè → cÊu tróc kiÓu b¸n dÉn lo¹i p.
Trªn h×nh 8.3 lµ mÆt c¾t mÉu thö sau qu¸ tr×nh ¨n mßn. S¶n phÈm ¨n mßn tiÕp
xóc víi m«i tr−êng (mÆt ngoµi 1) vµ tiÕp xóc víi kim lo¹i (mÆt trong 2). Trªn mÆt 1,
tuú theo b¶n chÊt cña MeG, cã thÓ x¶y ra 1 hoÆc 2 trong sè çc ph¶n øng sau :
G-s + [< >n-n+ + ne] = [G]MeG 1
G-s = [G]MeG + [< >n+n- + nh+] 2 MÆt 2
MÆt 1
n+
G-s + [(Me ) + ne] = MeG 3
G-s = [(Gn-) + nh+] 4
Me
Trªn mÆt 2 còng cã thÓ x¶y ra : MeG
Me + [< >n+n- + nh+] = [Me]MeG 1’
Me = [Me]MeG + [< >n-n+ + ne] 2’
Me + [(Gn-) + nh+] = MeG 3’
Me = [(Men+) + ne] 4’ H×nh 8.3. MÆt c¾t mÉu thö sau ¨n mßn
S¶n phÈm çc ph¶n øng trªn mÆt 1: [< >n+n- + nh+], [(Gn-) + nh+] sÏ khuÕch t¸n
tõ mÆt 1 sang mÆt 2, ë ®©y chóng sÏ bÞ tiÖu thô qua ph¶n øng 1’ vµ 3’.
S¶n phÈm cña çc ph¶n øng x¶y ra trªn mÆt 2 : [< >n-n+ + ne], [(Men+) + ne] sÏ
khuÕch t¸n tõ mÆt 2 sang mÆt 1 vµ bÞ tiªu thô nhê ph¶n øng 1 vµ 3
Tr−êng hîp khuÕch t¸n cña [< >n+n- + nh+] hoÆc [(Men+) + ne] chiÕm −u thÕ ta
nãi sù ph¸t triÓn cña líp ¨n mßn do khuÕch t¸n cña kim lo¹i tõ trong ra ngoµi.
Tr−êng hîp khuÕch t¸n cña [< >n-n+ + ne] hoÆc [(Gn-) + nh+] chiÕm −u thÕ ta nãi
sù ph¸t triÓn cña líp ¨n mßn do khuÕch t¸n cña khÝ tõ ngoµi vµo trong.
Çc lç hæng cã thÓ bÞ ion ho¸ ë møc ®é kh¸c nhau, vÝ dô lç hæng cation < >n+n-
-
cã thÓ bÞ ion ho¸ thµnh <zh+>n+(n-z)- vµ ion ho¸ hoµn toµn thµnh <nh+>on+ hay
[Me]MeG.
Ngoµi çch ký hiÖu cña BESSON vÒ cÊu tróc lç hæng trong tinh thÓ ion cßn cã
ký hiÖu cña KRÖGER-VINK :
Lç hæng cation kim lo¹i Me :
ooo
VMe + 3h + , VMe
oo
+ 2h + ,
Lç hæng anion oxy: VO•• + 2e

Nguyªn tö kim lo¹i Me xen kÏ : Mei••• + 3e,
nguyªn tö o xy xen kÏ : O i + 2h . §Æc ®iÓm dÊu chÊm (o) chØ ®iÖn tÝ ch ©m c©n
oo +
b»ng víi h+, dÊu chÊm (•) chØ ®iÖn tÝ ch ®−¬ng c©n b»ng víi e, ch÷ i (interstiel) xen kÏ.
¦u ®iÓm cho biÕt mét çch trùc quan lç hæng hoÆc nguyªn tö xen kÏ cña nguyªn tè
nµo, vÝ dô : VCuoo + 2h + , Cui•• + 2e
8.2. Oxy ho¸ kim lo¹i
8.2.1. Oxy ho¸ ®ång (Cu)
8.2.1.1. Gi¶n ®å pha Cu - O
ToC
1069
ChØ vÔ 1 gãc th−êng 1000
gÆp Cu2O+CuO
ThÊy 2 cïng tinh vµ
1 cïng tÝ ch: Cu+Cu2O Cu2O CuO
Cu2O → [Cu+CuO]
500
375
Cu+CuO
10 20 30 40 %Ongt
H×nh 8.4. Gi¶n ®å pha Cu-O
Trªn gi¶n ®å ta quan s¸t thÊy 2 oxit æn ®Þnh lµ CuO vµ Cu2O. Oxy kh«ng hoµ
tan trong Cu ë tr¹ng th¸i r¾n, Cu2O chØ h×nh thµnh ë nhiÖt ®é cao h¬n 3750C .
H×nh 8.5 mÆt c¾t mÉu thö sau khi «xy ho¸,
CÊu tróc cña Cu2O cã thÓ m« t¶ b»ng c«ng thøc cÊu t¹o sau ®©y :
Cu2-xO = (2-x)[Cu]Cu2O + x < >-+ + xh+ + [O]Cu2O
Ta nãi Cu2O cã cÊu tróc kiÓu b¸n dÉn lo¹i p
Çc nghiªn cøu vÒ cÊu tróc cña CuO cho thÊy oxit nµy h×nh thµnh trong ®iÒu
kiÖn chuyÓn tiÕp, sè l−îng çc lç hæng cation Cu vµ anion oxy b»ng nhau vµ ®Òu
b·o hoµ:
<Cu2+>02+ + <O2->o2- + xh+ + xe-
Tuy nhiªn ng−êi ta vÉn ch−a hoµn toµn kh¼ng ®Þnh liÖu trong CuO cã cßn çc
lç hæng ch−a ®−îc ion ho¸ hoµn toµn hay kh«ng. §iÒu kh¼ng ®Þnh lµ CuO kh«ng æn
®Þnh ë nhiÖt ®é cao vµ chØ tån t¹i cïng víi Cu2O.
8.2.1.2. §iÒu kiÖn nhiÖt ®éng häc (gi¶n ®å pha ng−ng tô)
Sù h×nh thµnh çc oxit theo nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt riªng phÇn oxy ®−îc m« t¶ trªn
gi¶n ®å pha ng−ng tô h×nh 8.6 ®−îc x©y dùng víi çc sè liÖu ®èi víi CuO :
2Cu + O2 = 2CuO
2∆G oCuO
lg PO = lgPO2, víi R = 1,9 cal/mol.®é
2,3RT
2
B¶ng 8.2. N¨ng l−îng tù do cña CuO ë mét vµi nhiÖt ®é

T,K 600 800 1000 1200
103/T 1,67 1,25 1 0,8
∆GoCuO ,cal/mol -24000 -19930 -15920 -12050
lnPO2/lgPO2 -40/-18 -25/-11 -16/-7,3 -10/-4,6
2∆G oCu O
§èi víi Cu2O: 4Cu +O2 = 2Cu2O → lg PO = 2
2,3RT 2
B¶ng 8.2. N¨ng l−îng tù do cña Cu2O ë mét vµi nhiÖt ®é

T,K 600 800 1000 1200
103/T 1,67 1,25 1 0,8
∆GoCu2O,cal/mo -29910 -26450 -23090 -19050
l
LgPo2 -23 -15 -10,6 -7,2
Qua gi¶n ®å ta thÊy ë nhiÖt ®é cao (1000K) d−íi ¸p suÊt Po2 ®ñ thÊp (®iÓm T1
cã T1 = 1000K, P1 = 10-8 at) cã thÓ chØ t¹o nªn Cu2O nh−ng còng d−íi ¸p suÊt 10-8 at
nh−ng nhiÖt ®é 600K (T2) th× cã kh¶ n¨ng t¹o ra c¶ Cu2O vµ CuO ®iÓm T2. KÕt qu¶
thùc nghiÖm h×nh 8.2 còng kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã.
Cu2O CuO lgP
-5 Cu2O
Cu T1 T2
P1
-10 Cu2O
Cu
-15
0,5 1 103/T
H×nh 8.5. MÆt c¾t mÉu Cu sau khi H×nh 8.6. Gi¶n ®å pha ng−ng tô
oxy ho¸ cña hÖ Cu-O
NÕu çc ph¶n øng trªn bÒ mÆt ph©n chiu CuO /Cu2O vµ Cu2O/Cu ®Òu ë c©n
b»ng mµ qu¸ tr×nh ¨n mßn vÉn ®ang xÈy ra th× khuÕch t¸n sÏ lµ qu¸ tr×nh chËm
nhÊt vµ cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi ®éng häc cña qu¸ tr×nh.
Kh¶ n¨ng che phñ cña mµng oxit z:
V M ρ
Z = Oxit = Oxit . KL
VKL nM KL ρ Oxit
trong ®ã Voxit , lµ thÓ tÝ ch oxit t¹o thµnh tõ thÓ tÝ ch kim lo¹i Vkl, ρoxit, ρkl lÇn l−ît lµ khèi
l−îng riªng cña oxit vµ cña kim lo¹i .
n lµ sè nguyªn tö kim lo¹i trong mét mol oxit
Moxit, , Mkl lÇn l−ît lµ khèi l−îng cña ph©n tö oxit vµ cña nguyªn tö kim lo¹i.
NÕu z ≥ 1 th× oxit phñ kim lo¹i, song nÕu z lín th× líp oxit chÞu øng suÊt vµ cã
thÓ bÞ nøt vì. Kh¶ n¨ng che phñ z kh«ng chØ ¸p dông ®èi víi oxit lªn kim lo¹i mµ cßn
cã thÓ ¸p dông ®èi víi mét oxit lªn mét oxit bËc thÊp h¬n. VÝ dô khi nghiªn cøu oxy
ho¸ Cu.
VCu O M Cu O .ρ Cu 143,08 × 8,92
Cu2O lªn Cu: Z1 = 2
= 2
= = 1,67
VCu 2M Cu .ρ Oxit 2 × 63,54 × 6
VCuO 2 ⋅ M CuO ⋅ ρ Cu O 2 × 78,55 × 6
CuO lªn Cu2O: Z 2 = = = 2
= 1,04
VCu O2
M Cu O ⋅ ρ CuO
2
143,09 × 6,4
Oxit tuy che phñ kÝ n bÒ mÆt, nh−ng dÔ bÞ vì bong, ®Æc biÖt khi lµm nguéi. HÖ sè d·n
në nhiÖt cña oxit nhá h¬n nhiÒu cña Cu.
8.2.1.3. §éng häc qu¸ tr×nh oxy ho¸
Nh− nªu trªn, khi t¨ng nhiÖt ®é vµ gi¶m ¸p suÊt riªng phÇn cña oxy th× chØ cã
thÓ t¹o thµnh Cu2O theo ph¶n øng
2Cu + 1/2 O2 = Cu2O
Qu¸ tr×nh oxy ho¸ xÈy ra theo çc b−íc sau hÊp phô oxy ph©n ly trªn mÆt
ph©n çch kim lo¹i oxit, ph¶n øng x¶y ra trªn çc mÆt ph©n çch vµ khuÕch t¸n ®Ó
ph¸t triÓn líp oxit trªn bÒ mÆt. Ta sÏ lÇn l−ît xÐt çc b−íc ®ã :
• HÊp phô :
1/2 O2 + s = O-s
trong ®ã s lµ sè chç hÊp phô oxy trªn bÒ mÆt ë c©n b»ng ta cã:
θ
Ka = (8.1)
(1 − θ) p
trong ®ã : θ lµ tû lÖ bÒ mÆt ®−îc hÊp phô, (1-θ) tû lÖ bÒ mÆt kh«ng ®−îc hÊp phô, P
¸p suÊt riªng phÇn cña oxy.
• Ph¶n øng x¶y ra trªn mÆt ngoµi (1) :
O-s = [O]Cu2O + 2 < (1-z)h+>+z- + 2.z.h+ + s
Khi mét nguyªn tö oxy hÊp phô ph¶n øng t¹o thµnh mét nguyªn tö oxy trong
m¹ng oxit Cu2O th× sÏ t¹o nªn hai lç hæng cation Cu vµ gi¶i phãng mét chç hÊp phô
s. ë ®©y çc lç hæng cation Cu cã thÓ bÞ ion ho¸ bëi (1-z)h+; z nhËn çc gi¸ trÞ 0 vµ 1.
Khi z=0 th× mét lç hæng cation Cu bÞ ion ho¸ hoµn toµn, ta ký hiÖu lµ <(1-0)h+>+o .
Khi z=1 th× 2< >-+ + 2 h+ ta cã lç hæng kh«ng bÞ ion ho¸. ë c©n b»ng :
C e2 .C 2h Z .(1 − θ)
Ke = , (8.2)
θ
trong ®ã Ce vµ Ch+ lÇn l−ît lµ nång ®é lç hæng cation Cu vµ lç hæng ®iÖn tö cã mÆt
trªn bÒ mÆt ph©n çch kim lo¹i - oxit.
• Ph¶n øng x¶y ra trªn mÆt ph©n çch (2) :
<Cu> + <(1-z)h+>+z- + zh+ = [Cu+]Cu2O
trong ®ã [Cu], [Cu+] lÇn l−ît lµ nguyªn tö Cu trong kim lo¹i vµ nguyªn tö ®ång
trong oxit Cu2O, ë c©n b»ng ta cã
1
Ki = (8.3)
C i .C hZ
trong ®ã : Ci, Ch+ lÇn l−ît lµ nång ®é lç hæng cation Cu vµ nång ®é cña lç hæng
electron ë bÒ mÆt ph©n çch oxit kim lo¹i (mÆt (2)). BiÕt gi¸ trÞ Ka,Ke,Ki ta cã thÓ tÝ nh
®−îc Po2, ë ®©y Cu2O cã çc sai lÖch m¹ng lµ çc lç hæng cation lo¹i P, sù ph¸t
triÓn cña líp oxit lµ do khuyÕch t¸n cña Cu tõ trong ra ngoµi. do vËy kÝ ch th−íc mÉu
sau khi «xy ho¸ sÏ to ra.
• KhuÕch t¸n
Gi¶ thiÕt khuÕch t¸n lµ giai ®o¹n chËm nhÊt vµ quyÕt ®Þnh ®éng häc cña qu¸
tr×nh khi ®ã Ce lín vµ Ci nhá (cã thÓ coi Ci = 0 ). Theo c©n b»ng çc ph¶n øng th×
Ch+ = z.Ce do ®ã ta cã :
C e2 .C 2h Z .(1 − θ) C e2 .( zC e ) 2 Z .(1 − θ) (1 − θ)
Ke = = = z 2 Z .C e2 Z + 2 .
θ θ θ
1 ( 2 Z+2 )
 θ.K e 
vµ Ce =  2Z 
 (1 − θ).z 
1 ( 2 Z+ 2 )
∂C ∆C C − Ci D D  K .θ 
J=D =D =D e = Ce =  2Z e
∂x X X X X  z (1 − θ) 
trong ®ã X lµ chiÒu dÇy líp khuÕch t¸n, D lµ hÖ sè khuÕch t¸n.
Tõ (8.1) Ta cã:
θ θ
Ka = do ®ã: = Ka p
(1 − θ) p (1 − θ )
1 (2z+2)
D K K p 
J =  e 2aZ  (8.4)
X z 
Sù ph©n bè nång ®é lç hæng trong líp oxit thay ®æi theo c«ng thøc:
X
C e − C X = (C e − C i ).erf (8.5)
2 Dt
trong ®ã :
Ce, Cx, Ci lÇn l−ît lµ nång ®é lç hæng trªn bÒ mÆt, ë ®é s©u X kÓ tõ bÒ mÆt vµ
nång ®é trªn bÒ mÆt ph©n çch kim lo¹i-oxit
t, D lÇn l−ît lµ thêi gian khuÕch t¸n vµ hÖ sè khuÕch t¸n cña çc lç hæng.
Gi¸ trÞ cña hµm sai erf(Z) cho trong b¶ng 8.3. BiÕt Ce, Cx, Ci vµ D ta cã thÓ
x¸c ®Þnh ®−îc chiÒu dµy líp oxit X cã nång ®é lç hæng ≥ Cx sau thêi gian oxy ho¸ t.
HoÆc ng−îc l¹i, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian oxy ho¸ t ®Ó líp oxit cã chiÒu dÇy
X.
Víi Cx = Ci (X lµ chiÒu dµy toµn bé líp oxit), coi Ce, Ci vµ hÖ sè khuÕch t¸n D
lµ h»ng sè ë mét ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh nµo ®ã th× X/(2 Dt ) = 2,8 (v× Cx=Ci nªn (Ce-
Cx)/(Ce-Ci) =1, coi erf 2,8 =1), khi ®ã chiÒu dµy líp oxit ph¸t triÓn theo thêi gian biÓu
diÔn b»ng c«ng thøc: X2 = 5,6Dt . Ph−¬ng tr×nh nµy cã d¹ng ®å thÞ parabol, lµ d¹ng
®−êng cong ®éng häc hay gÆp nhÊt trong qu¸ tr×nh oxy ho¸ kim lo¹i.
B¶ng 8.3. Gi¸ trÞ cña hµm sai erf(Z)
Z erf Z Z erf Z Z erf Z Z erf Z
0 0 0,4 0,4284 0,85 0,7707 1,6 0,9763

0,025 0,0282 0,45 0,4755 0,9 0,7970 1,7 0,9838
0,05 0,0564 0,5 0,5250 0,95 0,8209 1,8 0,9891
0,1 0,1125 0,55 0,5633 1 0,8427 1,9 0,9928
0,15 0,1680 0,6 0,6039 1,1 0,8802 2 0,9953
0,2 0,2227 0,65 0,6420 1,2 0,9103 2,2 0,9981
0,25 0,2763 0,7 0,6778 1,3 0,9340 2,4 0,9993
0,3 0,3286 0,75 0,7112 1,4 0,9523 2,6 0,9998
0,35 0,3794 0,8 0,7421 1,5 0,9661 2,8 0,9999
HÖ sè khuÕch t¸n D, th−êng cã ®¬n vÞ lµ [cm2/s] hoÆc [µm2/h] . D phô thuéc vµo nhiÖt
®é theo c«ng thøc :
−Q
D = D o exp (8.6)
RT
Trong ®ã :
Do lµ hÖ sè cã cïng thø nguyªn víi D
Q lµ ho¹t n¨ng khuÕch t¸n, [cal/mol] hoÆc [kcal/mol]
T lµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, [K]
R lµ h»ng sè khÝ , R=1,98 cal/mol.®é.
Cho tíi nay çc sè liÖu c«ng bè gi¸ trÞ Do, Q, D chñ yÕu cho khuÕch t¸n cña oxy
trong kim lo¹i.
8.2.1.4. BiÓu diÔn ®−êng cong ®éng häc thùc nghiÖm
§−êng cong biÓu diÔn cã d¹ng parabol, ta cã ®éng häc parabol hoÆc lµ tuyÕn
tÝ nh
Trªn thùc tÕ, ®éng qu¸ tr×nh oxy ho¸ lµ kÕt qu¶ cña c¶ hai lo¹i tuyÕn tÝ nh vµ
parabol.
Trong thùc nghiÖm, çc ®−êng cong ®éng häc th−êng ®−îc biÓu diÔn d−íi çc
d¹ng :
∆m/S [mg/cm2] theo thêi gian. Trong ®ã ∆m = mt-mo víi mt, mo lÇn l−ît lµ khèi
l−îng mÊu sau vµ tr−íc khi oxy ho¸, S [cm2] lµ diÖn tÝ ch bÒ mÆt mÉu thö.
X (µm] theo thêi gian, X lµ chiÒu dÇy líp oxit
• Khi cã ®éng häc tuyÕn tÝ nh th× ∆m/S = kp.t hoÆc X=Kp.t, Kp lµ h»ng sè ë
mçi nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt. Kp cã thø nguyªn lµ [mg.cm-2.s-1] hoÆc [µm.s-1].
• Khi cã ®éng häc parabol ng−êi ta th−êng tuyÕn tÝ nh ho¸ b»ng çch biÓu
diÔn d−íi d¹ng b×nh ph−¬ng : (∆m/S)2 hoÆc X2 theo thêi gian. Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn
®éng häc khi ®ã cã d¹ng :
(∆m/S)2 = Kp.t hoÆc X2 = kp.t, víi Kp lµ h»ng sè ë mçi nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt
riªng phÇn cña oxy ®−îc gäi lµ h»ng sè tèc ®é qu¸ tr×nh oxy ho¸.
Kp cã thø nguyªn [mg2. cm-4.s-1].
BiÕn ®æi gi¸ trÞ cña Kp theo nhiÖt ®é, trong mét sè ®iÒu kiÖn cô thÓ, tu©n theo
®Þnh luËt Arrhenius :
−Q
K p = K o . exp (8.7)
RT
Trong ®ã : Ko lµ h»ng sè cã cïng thø nguyªn víi Kp
Q lµ n¨ng l−îng ho¹t ho¸ cña qu¸ tr×nh oxy ho¸, cal/mol
R vµ T lµ h»ng sè khÝ vµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi ®· nªu ë trªn.
NÕu biÕt gi¸ trÞ Kp ë hai nhiÖt ®é ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc Q, Ko vµ nh− thÕ x¸c ®Þnh
®−îc gi¸ trÞ Kp ë mäi nhiÖt ®é. Gi¶ sö biÕt Kp ë hai nhiÖt ®é T1 vµ T2 ta cã thÓ viÕt :
−Q
K 1 = K o . exp
RT1 K1 Q 1 1
= exp ( − )
−Q K2 R T2 T1
K 2 = K o . exp
RT2
K1 TT
vµ ta suy ra: Q = ln .R. 1 2
K2 T1 − T2
Tõ Q vµ Kp ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc Ko.
VÝ dô : oxy ho¸ Fe : Kp ë 1273K=70 µm2.s-1, ë 800oC=1073K Kp=4,03 µm2.s-1 Kp
Kp ë (900oC=1173K) =?
70 1273.1073
Q=ln .2. = 38997 cal
4,03 1273 - 1073
K1 70
Ko= = =3,142.108 µm2.s-1
exp -Q/RT1 exp -38993/(2.1273)
Kp1173K=Ko.exp -Q/(R.1173)= 18,97 µm2.s-1
KÕt qu¶ thùc nghiÖm khi oxy ho¸ Cu

lgKP
(∆m/S)2 1050oC
g2/cm4 PO2=20torr
3.10-4 1000oC T1oC
2.10-4 T2 oC
o
900
1.10-4
25 30 lgPO2
t,h →
H×nh 8.7. §éng häc oxy ho¸ Cu → P
H×nh 8.8. §å thÞ Kp theo O2
dX A
= [ P ]1/2Z+2) vµ ta cã X2 = K.[ P ]1/(2Z+2).t = Kp.t (coi 2A=K vµ coi P ®ñ nhá ®Ó
dt X
1+Ka P ~1). VËy Kp = K. [ P ]1/(2Z+2) (8.8)
T, oC
lgKp
PO2=100torr
900
2
600oC
600
0
300
-2
25 50 100
1 1,5
%CuO → 103/T →
H×nh 8.9. Sù thay ®æi tû lÖ CuO/Cu2O H×nh 8.10. Sù thay ®æi Kp theo nhiÖt ®é
®æi b¶n chÊt cña s¶n phÈm oxy ho¸ t¹i ®iÓm chuyÓn tiÕp t−¬ng øng víi 50% CuO +
50% Cu2O (h×nh 8.9) lµm thay ®æi n¨ng l−îng ho¹t ho¸ Q do ®ã thay ®æi hÖ sè gãc
cña ®−êng cong Arrhenius (Kp=Ko . exp(-Q/RT). Cã ý kiÕn kh¸c cho r»ng ë vïng
nhiÖt ®é thÊp, qu¸ tr×nh khuÕch t¸n kh«ng xÈy ra trong toµn bé h¹t mµ chØ ë vïng
biªn giíi h¹t tinh thÓ do ®ã n¨ng l−îng ho¹t ho¸ thay ®æi.
Oxit Cu Oxit Cu
Cäc tiªu
Tr−íc oxy ho¸ Sau oxy ho¸

Tr−íc oxy ho¸ Sau oxy ho¸
H×nh 8.11a. MÉu tr−íc vµ sau khi oxy ho¸ H×nh 8.11b. ThÝ nghiÖm ®¸nh dÊu
Sù di chuyÓn cña çc mÆt ph©n chia
Tr−êng hîp cña Cu, khi çc lç hæng cation Cu khuÕch t¸n ®Õn mÆt ranh giíi
phÝ a trong th× bÞ tiªu thô ngay theo ph¶n øng :
Cukl + < >+ - + h+ = [Cu]Cu2O + [ ]kl
Trong ®ã Cukl, [ ]kl lÇn l−ît lµ nguyªn tö Cu trong kim lo¹i vµ lç hæng nguyªn tö Cu
trong kim lo¹i. Çc lç hæng [ ]kl tËp trung l¹i ë t©m. Khi qu¸ tr×nh oxy ho¸ kÕt thóc,
mÉu thö sÏ trë thµnh lç rçng vµ ®−îc bao quanh mét líp vá oxit bªn ngoµi (h×nh
8.12).
Lç hæng Lç hæng
Oxit Lç hæng
Oxit
Oxit
MÉu ban ®Çu
H×nh 8.12. MÉu thö sau khi oxy ho¸ hoµn toµn nhê khuÕch t¸n kim lo¹i
8.1.2. Oxy ho¸ Fe

Quan träng nhÊt
8.1.2.1. Gi¶n ®å pha Fe - O
T, oC
L1+L2 L+O
1597 1583
1528 Fe3O4+O
1500 1457
Feδ+L 1371
Feγ+FeO FeO Fe2O3
1000
910
Feα+FeO Fe2O3+O
560
500 Fe3O4
Feα+Fe3O4
20 40 60
ng.tö O →
% ng.tö
H×nh 8.13. Gi¶n ®å pha Fe-O
Çc oxit æn ®Þnh trong hÖ Fe-O lµ:
FeO, Fe3O4 vµ Fe2O3 , riªng FeO chØ tån t¹i trong kho¶ng nhiÖt ®é trªn 5600C.
FeO (wurstite) lµ oxit cã ph¹m vi tån t¹i víi nång ®é oxy lín nhÊt. Ph¹m vi nµy t¨ng
theo nhiÖt ®é (h×nh 8.13).
FeO cã c«ng thøc cÊu t¹o lµ Fe(1-x)O, cã sai lÖch m¹ng lµ çc lç hæng cation
lo¹i P.
Fe2O3 cã cÊu tróc kiÓu b¸n dÉn lo¹i n vµ c«ng thøc cÊu t¹o Fe2O(3-x). Tuy nhiªn
çc nhµ nghiªn cøu cho thÊy gi¸ trÞ x rÊt nhá, cã thÓ quan s¸t thÊy trªn gi¶n ®å pha
Fe-O, vïng sai kh¸c nång ®é oxy so víi c«ng thøc cÊu t¹o (Fe2O3) rÊt nhá.
CÊu tróc cña oxit Fe3O4 cßn ch−a ®−îc kh¼ng ®Þnh. MÆc dï vËy çc nghiªn
cøu vÒ qu¸ tr×nh oxy ho¸ Fe vÉn lµ nhiÒu nhÊt vµ trong tù nhiªn l−îng oxit Fe t¹o
thµnh còng lín nhÊt hiÖn nay.
8.1.2.2 .Gi¶n ®å pha ng−ng tô
H×nh 8.14 lµ gi¶n ®å pha ng−ng tô khi oxy ho¸ Fe, ta thÊy Fe2O3 lµ oxit æn ®Þnh
khi tiÕp xóc víi m«i tr−êng oxy ho¸. Ng−îc l¹i, phÝ a bªn trong lµ çc oxit Fe3O4 vµ
FeO (h×nh 8.15). Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh oxy ho¸ Fe trong hçn hîp H2O + H2 hoÆc
CO2 + CO, çc m«i tr−êng nµy cã tÝ nh oxy ho¸ nhÑ, do ®ã oxit æn ®Þnh lµ Fe3O4,
71,85/5,7
FeO. TÝ nh to¸n hÖ sè che phñ: oxit FeO lªn Fe th× : Z = =1,77
55,85/7,86
231,54/5,18
XÐt Fe3O4/FeO ta cã : Z = = 1,18 ®Òu che phñ
3.(71,85/5,7)
lgPO2 <Fe2O3>
Fe3O4 Fe2O3
-5
-10 <Fe3O4>
FeO
-15 <FeO>
-20 <Fe> Fe
0,75 1,0 1,25 103/T
H×nh 8. 14. Gi¶n ®å pha ng−ng tô hÖ Fe-O H×nh 8.15. MÆt c¾t mÉu thö Fe sau
oxy ho¸
8.1.2.3. §éng häc qu¸ tr×nh oxy ho¸ Fe
§−êng cong ®éng häc qu¸ tr×nh oxy ho¸ Fe cã d¹ng parabol vËy khuÕch t¸n
quyÕt ®Þnh ®éng häc cña qu¸ tr×nh oxy ho¸ (h×nh 8.16) .
Trªn gi¶n ®å Arrhenius lgKp ∼ 103/T (h×nh 8.17 Kp [mg2.cm-4.h-1]) cho thÊy :
X,µm ↑
X,µ lgKp
PO2=100torr
1000oC 900oC
1000 1,0
800oC
600 0,0
700oC
-1,0
200
-1,5
10 20 30 t, h →
1,0 1,2 103/T →
H×nh 8.16. §éng häc oxy ho¸ Fe H×nh 8.17. Gi¶n ®å Arrhenius
Trªn gi¶n ®å lgD ∼ 1/T (h×nh 8.18)

1390 910
lgD O/Feγ
cm2.s-1 O/Feα
-6
-8 Fe/FeO
O/Fe2O3 lµ khuÕ ch
t¸n oxy trong Fe2O3
-10
Fe/Fe2O3 lµ khuÕ ch
t¸n Fe trong Fe2O3 Fe/Fe3O4
-12
Fe/Fe2O3
-14
0,6 0,8 1,0 103/T
H×nh 8.18. HÖ sè khuÕch t¸n cña oxy thay ®æi theo nhiÖt ®é
Trªn mÆt ph©n çch Fe/FeO x¶y ra ph¶n øng :
[Fe]kl + < >2+2- + 2h = [Fe2+] + [ ]Fe
do [ ]Fe khuÕch t¸n vµ tËp trung ë trung t©m, nªn sau qu¸ tr×nh oxy ho¸ sÏ h×nh
thµnh lç rçng. Çc lç rçng tËp trung ë s¸t bÒ mÆt ph©n çch Fe/FeO cã thÓ lµ
nguyªn nh©n lµm líp v¶y oxit trªn bÒ mÆt thÐp rÊt dÔ bÞ bong ra.
Trªn mÆt ngoµi ph©n çch FeO/Fe3O4 v× cÊu tróc cña Fe3O4 ch−a kh¶ng ®Þnh
nªn chØ cã thÓ cã 2 kh¶ n¨ng :
• 2[Fe2+]FeO → 2[Fe3+]Fe2O3 + 3< >2-2+ + 6e + 2< >2+2- +4h+_ ph¶n øng nµy t¹o
ra 2 lo¹i sai lÖch lµ:
Lç hæng cation 2< >2+2- + 4h+ lo¹i p trong FeO
Lç hæng anion 3< >2-2+ + 6e lo¹i n trong Fe2O3
®©y cã thÓ lµ cÊu tróc cña Fe3O4 = FeO.Fe2O3 n»m ë vïng ranh giíi gi÷a FeO
vµ Fe2O3 .
• 3 FeO + (O) = Fe3O4 +3< >2+2- + 6h+
Trªn mÆt ph©n çch Fe3O4/Fe2O3 : do trong Fe2O3 oxy nguyªn tö khuÕch t¸n
theo biªn giíÝ h¹t do ®ã ta cã thÓ viÕt :
2 Fe 3O4 + (O) = 3Fe2O3 + 9 < >2-2+ + 18e
Trªn bÒ mÆt ta cã ph¶n øng :
3O-s + 3 < >2-2+ + 6e = 3 [O2-]Fe2O3
ch¬ng 9
¨n mßn vËt liÖu phi kim lo¹i
9.1. ¨n mßn vµ Ph¸ huû vËt liÖu polyme

§Æ c ®iÓ m chung:
• Qu¸ tr× nh ¨ n mßn vµ ph¸ huû polyme lµ do ç c t¸ c ®éng vË t lý vµ ho¸ häc cña m«i trêng
→ kh«ng liª n quan ®Õn qu¸ tr× nh ®iÖ n ho¸
• Do b¶ n chÊ t liª n kÕ t gi÷a ç c ph© n tö trong polyme lµ liª n kÕt ®ång ho¸ trÞ , víi n¨ng
lîng liª n kÕ t nhá → dÔ bÞ ph¸ huû díi ç c t¸ c ®éng nh : nhiÖ t, ho¸ häc vµ chïm tia
n¨ ng lîng cao
• Do cã cÊ u tróc phøc t¹p, thµ nh phÇ n vµ chñng lo¹ i rÊ t ®a d¹ ng → c¬ chÕ ph¸ huû polyme
do vË y còng phøc t¹ p vµ lµ kÕ t qu¶ cña nhiÒu nguyª n nh© n.
9.1.1. Sù ph©n huû nhiÖ t vµ c¬ chÕ ph¸ huû ë nhiÖ t ®é cao
§é bÒ n nhiÖ t cña vË t liÖ u polyme rÊ t thÊ p so víi ç c lo¹ i vË t liÖ u kh¸ c.
a. Hai c¬ chÕ x¶ y ra khi ph© n huû vË t liÖ u plyme ë nhiÖ t ®é cao lµ:
• Sù ph¸ huû mang tÝ nh thèng kª , trong ®ã çc mèi liª n kÕ t bÞ bÎ gÉy theo mét quy luË t x¸ c
®Þ nh, vÝ dô :
~CH2-CH-CH2-CH~ → ~CH2-•CH + CH2-•CH~
R R R R
→ g© y nª n sù gi¶ m khèi lîng ph© n tö vµ lµm gißn vË t liÖ u.
• Sù khö trïng hîp, ban ®Ç u xuÊ t ph¸ t tõ mét gèc t¹ o thµ nh do sù ph¸ huû ®ång nhÊ t mét
mèi liª n kÕ t kÐ m æn ®Þ nh thêng gÆ p ë ®Çu cña m¹ ch polyme :
CH3 CH3 CH3 CH3

~CH2- C- CH2- C • → ~CH2- C • + ~CH2 = C•
O=C O=C O=C O=C
O-CH3 O-CH3 O-CH3 O-CH3
b. §Æ c ®iÓ m cña ph© n huû nhiÖ t:

• Qu¸ tr× nh ph¸ vì ph©n tö polyme ë nhiÖ t ®é cao thêng lµ kÕ t hîp cña hai c¬ chÕ
• Tû lÖ ph¸ huû (monome t¹ o thµ nh) thay ®æi tõ 0 ®Õ n 100% tuú theo polyme. Ngêi ta
thêng quan s¸ t thÊ y sù t¹ o thµ nh ç c olig«m (lo¹ i mét hoÆ c hai me,...)
• Ph© n huû cã thÓ x¶ y ra ë tr¹ ng th¸ i r¾ n còng nh ë tr¹ ng th¸ i láng trong qu¸ tr× nh t¹ o
h× nh.
• Sù ph¸ huû polyme ë nhiÖ t ®é cao thêng t¨ ng tèc khi cã mÆt oxy, kÌ m theo sù ch¸y
polyme, ®Æ c trng b»ng chØ sè oxy tíi t¹ n IOL. ChØ sè nµ y lµ tû lÖ oxy tèi thiÓ u cÇ n thiÕ t
®Ó ®èt ch¸ y polyme. B¶ ng 9.1 cho gi¸ trÞ IOL cña mét vµ i lo¹ i polyme hay gÆ p trong m«i
trêng khÝ quyÓ n th«ng thêng. ChØ sè IOL cµ ng lín th× polyme cµ ng bÒ n v÷ng nhiÖ t.
B¶ ng 9.1. ChØ sè IOL cña mét vµ i lo¹ i polyme hay gÆ p
Lo¹ i polyme IOL Lo¹ i polyme IOL
Polyetylen (PE) 17 PolycacbonatbisphetonA (PC) 27
Polymetacrylatmetin (PMMA) 17 Polyvinylclorua (PVC) 49
Polystyren (PS) 18 Polytetrafloruaetylen (PTFE) 95
¡n mßn vËt liÖu phi kim http://www.ebook.edu.vn 152
o Th«ng thêng polyme nhiÖ t r¾ n bÒ n nhiÖ t h¬n polyme nhiÖ t dÎ o v× n¨ ng lîng liª n
kÕ t nguyª n tö trong polyme nhiÖ t r¾ n lín h¬n.
o §é bÒ n liª n kÕ t phô thuéc vµ o b¶ n chÊ t cña ç c nguyª n tö. VÝ dô, trong ph© n tö
polyme, n¨ ng lîng liª n kÕ t C-F lín h¬n liª n kÕ t C-H vµ cµ ng lín h¬n n¨ ng lîng
liª n kÕ t C-Cl. Ç c floruacacbon chøa nhiÒu liª n kÕ t C-F do ®ã lµ lo¹ i cã ®é bÒ n
nhiÖ t cao nhÊ t (b¶ ng 9.3), chóng ®îc sö dông ë nhiÖ t ®é t¬ng ®èi cao.
9.1.2. Sù ho¸ giµ polyme
• §/n: Sù biÕ n chÊ t vµ ph¸ huû dÇ n dÇ n polyme díi t¸ c dông cña ¸ nh s¸ ng mÆ t trêi gäi lµ sù
ho¸ giµ (hay l∙ o ho¸ ). Sù ho¸ giµ lµ mét ®Æc ®iÓ m quan träng cña polyme
• §Æ c ®iÓ m:
o Tèc ®é ho¸ giµ cña polyme phô thuéc vµ o kh¶ n¨ ng hÊ p phô tia cùc tÝ m (UV) trong
¸nh s¸ ng mÆ t trêi. HÊ p phô cµ ng lín th× polyme ho¸ giµ cµ ng nhanh. VÝ dô
polyisopren (cao su tù nhiª n) bÞ ho¸ giµ theo ph¶ n øng :
CH3 hν CH3
~CH2-C=CH-CH2~ → ~CH2-C=CH- •CH~ + H•
o Ph¸ huû do ¸ nh s¸ ng mÆ t trêi l¹ i kÌ m theo sù oxy ho¸ lµ m gi¶m khèi lîng ph© n tö
cña polyme vµ mÊ t ®i tÝ nh chÊ t c¬ häc mong muèn cña nã. VÝ dô ®èi víi cao su, díi
t¸ c dông cña oxy kh«ng khÝ çc m¹ ch cã thÓ bÞ bÎ gÊ p lµ m cho cao su trë nª n cøng,
gißn vµ mÊ t hÕ t tÝ nh ®µn håi.
o Nãi chung kh¶ n¨ ng xuyª n thÊ u tia tö ngo¹i cña polyme thÊ p do ®ã sù ph¸ huû cña tia
tö ngo¹ i chØ x¶ y ra ë trª n bÒ mÆ t. Khi bÞ kÐo c¨ ng → xuyª n thÊ u t¨ ng
• Chèng l∙ o ho¸ :
o T¹ o ç c chÊ t æn ®Þ nh (ç c chÊ t chèng oxy ho¸ , ç c chÊ t chèng tia cùc tÝ m). Ç c chÊ t
nµ y hoÆ c cã t¸ c dông ng¨ n c¶ n sù h× nh thµnh ç c radical tù do hoÆ c còng cã thÓ lµm
t¨ ng hay gi¶ m tèc ®é t¹ o thµ nh ç c radical theo híng cã lîi.
o Sö dông ç c chÊ t phô gia (t¹ o mµ u ®en ch¼ng h¹ n) lµ m cho polyme trë nª n ®ôc, h× nh
thøc cã thÓ bÞ xÊ u ®i, nhng do ng¨ n chÆ n ®îc t¸ c h¹ i cña tia cùc tÝ m lµ m cho tuæi
thä cña polyme t¨ ng lª n ®¸ng kÓ . VÝ dô lèp «t« rÊ t bÒ n ¸ nh s¸ng v× ®îc dïng chÊ t
phô gia t¹ o mµ u ®en.
9.1.3. ¡n mßn ho¸ häc polyme
Tuú theo cÊ u tróc ph©n tö cña polyme mµ tÝ nh bÒ n ¨ n mßn ho¸ häc cña polyme còng kh¸ c
nhau:
• Trong axit, kiÒ m vµ dung m«i h÷u c¬:
Ç c lo¹ i polyolephin, polyphlorua rÊ t bÒ n ho¸ häc, bÒ n trong dung m«i vµ cã thÓ ®îc dïng ®Ó
®ùng ç c ho¸ chÊ t láng rÊ t ho¹ t tÝ nh (axit, kiÒ m, dung m«i h÷u c¬).
• Trong m«i trêng cã «z«n: caosu tù nhiª n cã thÓ ph¶ n øng :
CH3 CH3
~CH2-C=CH-CH2~ + O3 → ~CH2-C=O + O=CH-CH2~ + O•
Ph¶ n øng nµ y c¾ t ph©n tö cao su thµ nh hai ph© n tö nhá t¹ i mèi liª n kÕ t ®«i. Th«ng thêng, nÕ u
cao su ë tr¹ ng th¸ i kh«ng chÞ u kÐ o, trª n bÒ mÆ t, ç c nguyª n tö n» m xÝ t nhau nh lµ cã mét líp
b¶ o vÖ chèng ç c ph¶n øng oxy ho¸ . Khi cao su bÞ kÐ o c¨ ng ra, ç c khe hë vµ ç c vÕ t nøt trª n bÒ
mÆ t sÏ h× nh thµ nh vµ ph¸ t triÓ n theo ph¬ng vu«ng gãc víi lùc kÐ o. Oxy, «z«n sÏ theo ç c vÕ t
nøt vµ o ph¸ huû m¹ ch cao su.
9.1.4. Sù tr¬ng phång vµ hoµ tan polyme

Khi vË t liÖ u polyme ®îc ®Æt trong m«i trêng láng, mét d¹ ng ph¸ huû rÊ t ®iÓ n h× nh cña
polyme lµ sù tr¬ng phång vµ hoµ tan polyme.
Tr¬ng phång:
• Nguyª n nh© n: do ç c ph© n tö chÊ t láng cã kÝ ch thíc nhá khuÕ ch t¸ n vµ o s© u gi÷a ç c
ph© n tö polyme lµ m xuÊ t hiÖ n ç c lùc t¬ng t¸ c ph© n tö. Ç c lùc nµ y lµ m cho ç c m¹ ch
ph© n tö polyme bÞ t¸ch ra, kho¶ ng ç ch gi÷a ç c m¹ ch ph© n tö lín lª n, ta nãi polyme bÞ
tr¬ng phång.
• T¸ c dông: Do cã mÆ t cña ç c ph© n tö dung m«i, lùc liª n kÕ t gi÷a ç c m¹ ch ph© n tö yÕ u
®i, chóng dÔ chuyÓ n ®éng t¬ng ®èi víi nhau h¬n, polyme trë nª n mÒ m vµ dÎ o h¬n. Ç c
ph© n tö dung m«i còng cßn lµ m gi¶ m nhiÖt ®é thuû tinh ho¸ cña polyme, tuú theo nhiÖ t
®é cña m«i trêng, cã thÓ lµ m cho polyme bÒ n trë nª n ®µ n håi vµ mÒm h¬n.
Hoµ tan:
Ngêi ta coi polyme bÞ hoµ tan khi mµ mét lîng ®¸ng kÓ polyme bÞ tan vµ o dung m«i, khi ®ã,
vË t phÈ m b» ng vË t liÖu polyme kh«ng cßn gi÷ ®îc h× nh d¹ ng ban ®Çu cña nã n÷a. Tr¬ng
phång cã thÓ xem nh giai ®o¹ n ®Çu cña sù hoµ tan, ë ®ã chØ cã mét lîng nhá polyme hoµ tan
vµ o dung m«i.
o C¬ chÕ hoµ tan- ®Þ nh luËt thumb:
CÊ u tróc ho¸ häc cña polyme vµ dung m«i cµ ng gièng nhau th× hiÖ n tîng tr¬ng phång
vµ hoµ tan cña polyme trong dung m«i x¶ y ra cµ ng nhanh. VÝ dô, cao su cã cÊu t¹ o tõ ç c
cacbuahydro rÊ t dÔ hÊp thô ç c cacbuahydro (xem b¶ ng 9.2).
B¶ ng 9.2. §é bÒ n cña mét vµ i lo¹ i elasstome trong mét sè m«i trêng
Lo¹ i elastome Axit yÕ u ChÊ t KiÒ m DÇ u má Níc hoÆ c O2 vµ O3
oxy ho¸ ,khÝ chÊ t chèng
®«ng
Polyisopren B E D E B D
Cloropren B E B B D A
Nitril B E D A A D
Styren butadien B E D E B D
Caosu silicon B E - B D A
o Ç c yÕ u tè ¶ nh hëng: t¨ ng khèi lîng ph©n tö, t¨ ng møc ®é kÕ t tinh vµ gi¶ m nhiÖ t ®é
th× sù ph¸ huû do tr¬ng phång vµ hoµ tan gi¶ m. Trong m«i trêng axit vµ m«i trêng
kiÒ m polyme bÒ n ¨ n mßn h¬n lµ vË t liÖ u kim lo¹ i (b¶ ng 9.2 vµ 9.3). Qua b¶ ng ta cßn
thÊ y florocacbon vµ polyvinylclorua bÒ n ¨ n mßn h¬n c¶ .
9.1.5. §Æc ®iÓ m ¨n mßn mét sè vËt liÖ u polyme
• VË t liÖ u h÷u c¬ ®îc ph© n thµ nh hai nhãm lín: polyme nhiÖt dÎ o vµ polyme nhiÖ t r¾ n.
Polyme nhiÖ t dÎ o thêng lµ ç c polyme m¹ch th¼ ng. Polyme nhiÖ t r¾ n thêng lµ ç c polyme
m¹ ch kh«ng gian. So víi polyme nhiÖ t dÎ o, polyme nhiÖ t r¾ n kh«ng thÓ t¸ i sinh, kh«ng nãng
ch¶ y, bÒ n nhiÖ t vµ bÒn ho¸ häc h¬n (xem b¶ng 9.4).
• So víi vË t liÖ u kim lo¹i vµ vËt liÖ u v« c¬ th× vËt liÖ u h÷u c¬ kÐ m bÒ n nhiÖ t, kÐ m bÒ n c¬ häc,
kh«ng bÒ n trong dung m«i h÷u c¬. §Æ c biÖ t vË t liÖ u polyme bÞ ho¸ giµ nhanh trong m«i
trêng kh«ng khÝ nãng È m, bÞ ph© n huû díi t¸ c dông cña tia cùc tÝ m (UV).
• Ç c phÇ n tö dung m«i cã kÝ ch thíc nhá cã thÓ chui vµ o gi÷a ç c m¾ t xÝ ch trong ph© n tö
polyme g© y lùc nÐ n lµm xuÊ t hiÖ n øng suÊt d, cã thÓ g© y nøt, g∙ y ph© n tö hoÆ c lµ m polyme
trë nª n bÞ gißn. Polyme cã cÊ u tróc tinh thÓ th× xÝ t chÆ t h¬n do ®ã dung m«i (níc) khã th© m
nhË p vµ o h¬n polyme v« ®Þ nh h× nh.
• Do hiÖ n tîng oxy ho¸ (bëi oxy (O2) hoÆ c «z«n (O3)) lµ m ®øt m¹ch liª n kÕ t, polyme trë nª n
gißn, c¬ tÝ nh vµ tÝ nh chÊ t ®iÖ n gi¶ m ®i ®¸ng kÓ .
B¶ ng 9.3. ¨n mßn vµ ph¸ huû polyme trong mét sè m«i trêng.
Trong axit Trong kiÒ m D/m«i %H2O*
Lo¹ i polyme YÕ u M¹ nh YÕ u M¹ nh h÷u c¬ hÊ p phô O2 & O3
Polyme nhiÖt dÎo
Floruacacbon A A A A B 0,0 A
*
Polymethylme- B D B D D 0,2 B
thacrylate
Nylon A D B B B 1,5 C
PE mË t ®é thÊ p B D* B B A 0,15 D
PE mË t ®é cao B D* B B A 0,1 D
PP B D* B B B <0,01 D
PS B D* B B D 0,04 C
PVC B B B B D 0,1 B
Polyme nhiÖt r¾n
Epoxy B C B B A 0,1 C
Phenolics C D C D C 0,6 -
Polyeste C D D D C 0,2 D
*
trong axit oxy ho¸
9.2. ¡n mßn vËt liÖu v« c¬

9.2.1. C¬ chÕ ¨n mßn vËt liÖ u v« c¬
Ceramic nãi chung lµ vË t liÖ u rÊ t bÒ n ¨ n mßn, tuy vË y vÉ n cã nh÷ng trêng hîp mµ qu¸ tr× nh ¨n
mßn lµ m ph¸ huû nghiª m träng vË t liÖ u.
• ¡n mßn vµ ph¸ huû thuû tinh Siliç t trong m«i trêng kiÒ m. M«i trêng nµ y ®∙ g©y
ph¶ n øng thuû ph© n lµm ph¸ huû liª n kÕ t çc ph© n tö silicat :
O O O O
| | | |
- Si - O - Si - + OH → - Si - OH + - Si - O-
-
| | | |
O O O O
Ç c ph¶ n øng thuû ph© n lµ m ph¸ huû bÒ mÆ t cña thuû tinh. Trong m«i trêng níc s¹ ch, vÉ n
tån t¹ i sù trao ®æi ion gi÷a ç c kim lo¹ i kiÒm hoÆ c kiÒ m thæ trong thuû tinh víi m«i trêng.
O O
| |
- Si - O,Na + H2O → - Si - OH + Na+ + OH-
+
| |
O O
Nãi chung, ¨ n mßn vµ ph¸ huû rÊ t chË m, nhng ®èi víi ç c lo¹i thuû tinh ®Æ c biÖ t dïng
®Ó chøa mét sè dung dÞ ch nh¹ y c¶ m víi çc ion kiÒ m (vÝ dô trong s¶ n xuÊ t thuèc), çc lo¹ i thuû
tinh nµ y ph¶ i qua xö lý ho¸ häc bÒ mÆ t ®Ó lo¹ i bá ç c ion kiÒ m dÔ hoµ tan trª n bÒ mÆ t.
• C¬ chÕ hoµ tan cacbonat cña: bª t«ng, xi m¨ng, ®¸ clinke, g¹ ch. Cacbonat Ca trong çc
vË t liÖ u nµ y bÞ hoµ tan dÇ n dÇ n díi t¸ c dông cña ç c ion HCO3-, SO32- vµ SO42- trong
níc, nhÊ t lµ trong níc ma. Do « nhiÔ m m«i trêng: ma axit, ç c bôi ho¸ chÊ t.
C¬ chÕ ¨n mßn vµ ph¸ huû bª t«ng theo çc bíc sau:
o Ban ®Çu, ç c hîp chÊt hydrat ho¸ cã mÆ t trong xi m¨ ng nh: Ca(OH)2 bÞ hoµ tan
trong níc. bÞ ®Èy ra, khi th× hót níc vµ o. Bª t«ng nh bÞ xãi mßn, nÒ n bª t«ng bÞ
mÊ t dÇ n can xi lµ m t¸ch ç c h¹ t silicat ra. Bª t«ng nh bÞ xãi mßn tõ trong ra t¹ o
ngµ y cµ ng nhiÒ u lç xèp, èng mao dÉ n.
o Bª t«ng ®îc tiÕ p xóc víi khÝ CO2 trong kh«ng khÝ , trong níc ma do ç c èng mao
dÉ n mang tíi, hydroxit Ca t¹ o thµ nh tõ ç c ph¶ n øng hydrat ho¸ t¸ c dông víi CO2
trë thµ nh cabonat theo ph¶ n øng :
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 +H2O
o Do bÞ mÊ t kiÒ m, ®é pH gi¶ m tíi gi¸ trÞ gi÷a 8 vµ 9,5, trong ®iÒ u kiÖ n ®ã Fe sÏ bÞ ¨n
mßn m¹ nh vµ sù ph¸ huû b¾ t ®Çu.
9.2.2. §Æc ®iÓ m ¨n mßn mét sè vËt liÖ u v« c¬
Do ®îc t¹ o thµ nh tõ hîp chÊ t cña kim lo¹ i vµ ¸ kim, vË t liÖ u v« c¬ thêng cã liª n kÕ t ion
vµ liª n kÕ t ®ång ho¸ trÞ . Ç c mèi liª n kÕ t nµy thêng rÊ t bÒ n v÷ng cho nª n vË t liÖ u v« c¬ thêng
cã nhiÖ t ®é ch¶ y cao vµ rÊ t bÒ n ¨ n mßn (b¶ng 9.5).
VË t liÖ u v« c¬ thêng cã hai tr¹ ng th¸ i lµ : tr¹ ng th¸ i tinh thÓ vµ tr¹ ng th¸ i v« ®Þ nh h× nh.
Tr¹ ng th¸ i tinh thÓ thêng gÆ p ë ç c lo¹ i gèm ®¬n oxit, SiC,... Tr¹ ng th¸ i v« ®Þ nh h× nh cã tª n
chung lµ thuû tinh. NhiÒ u lo¹ i vË t liÖ u v« c¬ lµ hçn hîp cña c¶ hai tr¹ ng th¸ i tinh thÓ vµ v« ®Þ nh
h× nh : sø, gèm thuû tinh.
VË t liÖ u v« c¬ ë tr¹ ng th¸ i v« ®Þ nh h× nh cã tÝ nh chÊ t thay ®æi ®Òu ®Æn theo nhiÖ t ®é, ®¼ng
híng, kh«ng æn ®Þ nh (khi cã ®iÒ u kiÖ n thuË n lîi (nhiÖ t ®é cao) sÏ chuyÓ n sang tr¹ng th¸ i tinh
thÓ ).
9.3. §Æc ®iÓm Chèng ¨n mßn vËt liÖu phi kim lo¹i
• Polyme: chñ yÕ u chän vË t liÖ u ¨ n mßn, mét sè trêng hîp dïng phô gia ®Ó gi¶ m th©m
nhË p cña tia UV, cña t¸ c ®éng ho¸ häc
• VË t liÖ u ceramic : b¶o vÖ cat«t cho c«t thÐp
Chän vË t liÖ u bÒ n ¨ n mßn: vË t liÖ u chÞ u löa: axit bÒ n trong m«i trêng axit, kiÒ m th× bª n trong
kiÒ m
• Xö lý bÒ mÆ t: thª m ion bÒ n ¨ n mßn vµ lo¹ i bá ç c ion nh¹ y c¶ m ho¸ häc víi m«i
trêng.

An Mon D PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

An Mon D PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

An Mon D PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C¬ së ®iÖn ho¸ http://www.ebook.edu.

¡n mßn d−íi øng suÊt

KÕt hîp nhiÒu d¹ng ¡n mßn mái

H×nh 1.1. Sù ph©n bè thiÖt h¹i theo c¸c d¹ng ¨n mßn

trong ®ã n' = n'' + n'''

an«t - CÇu muèi +

Cu trong dd aCu2+ =10-6 EcbCu=0,34+0,013.lg10-6=0,26V → kh«ng bÞ ¨n mßn

1.3. Sù ph©n cùc

2H+ + 2e→ H2 1'

lgio lgi → lgio lgi →

• §Æc ®iÓm: h×nh 1.7a,

lgigh lgi → lgigh lgi →

1.4. Tèc ®é ¨n mßn

E,V H2 → 2H+ + 2e H2 → 2H+ + 2e 1

lgia/m lgi → lgia/m lgi →

E,V Vïng qu¸ thô

Vïng thô ®éng

Vïng ho¹t ®éng

lgia/m lgit lgi

Vïng thô ®éng 1

H×nh 1.15. ¶nh h−ëng cña

1.7. C¸c d¹ng ¨n mßn

1.7.2. ¡n mßn Galvanic

H¹t A H¹t B H¹t A H¹t B

1.7.2.3. Chèng ¨n mßn galvanic

H×nh 1.23. S¬ ®å pin ¨n mßn

(a) nghÌo Fe2+ (b) giÇu Fe2+

1.7.3.3. ¡n mßn do chªnh lÖch nång ®é oxy trong dung dÞch

• §øng ®éc lËp: iba/m < iaa/m)

1.7.3.4.2. ¡n mßn ë ®−êng mÝm n−íc

H×nh 1.27. Mét d¹ng ¨n mßn vïng

H2O O2+H2O L¾ng ®äng Giµu oxy

H×nh 1.32. Sù h×nh thµnh ¨n mßn lç thÐp kh«ng gØ

%Cr ↑ 500 oC 600 oC 700 oC 800 oC

H×nh 1.33. Sù tiÕt pha cacbit khi lµm nguéi thÐp

18 1000 TiC, NbC, Crht,

1.7.4.1.3. ¡n mßn tinh giíi c¸c lo¹i thÐp kh«ng gØ kh¸c

1.7.4.1.4. ¡n mßn tinh giíi khi hµn

Ptl, Ptl, ¡n mßn ®Òu ¡n mßn tinh giíi

102 103 104 %Si, ppm 102 103 %P, ppm

1.7.4.2. ¡n mßn tinh giíi hîp kim Al

Biªn giíi h¹t tinh thÓ

Vïng nghÌo Cu: - 0,84V

Hîp kim: - 0,69V

H×nh 1.42. Sù h×nh thµnh vïng nghÌo Cu do tiÕt CuAl2

Biªn giíi h¹t tinh thÓ

H¹t MgZn2: 84%Zn

H×nh 1.43. TiÕt pha MgZn2 trong hîp kim

ThiÕt kÕ chi tiÕt chÞu nÐn.

Chèng ¨n mßn vËt liÖu

ThiÕt lùa chän xö lý xö lý m«i B¶o vÖ

2.1. ThiÕt kÕ kÕt cÊu hîp lý

2.2.1.1. Al vµ hîp kim Al

2.2.1.2. Cu vµ hîp kim Cu

Chèng ¨n mßn lç : m¸c 08Cr17Ni12Mo2 vµ 03Cr17Ni13Mo2 (m¸c 316 vµ 316L)

Type of steel Chemical composition Billets for Round Square cocast

1.4021 4XC26 420 S42000 0.2 13 – – – • • •

2.2.1.7. Ni vµ hîp kim Ni

§êng Kim lo¹i

2.4. Xö lý m«i trêng

2.5. C¸c ph¬ng ph¸p b¶o vÖ ®iÖn hãa

M«i trêng ¨n mßn kim lo¹i