56

Δθπαίδεπζε ραξηζκαηηθώλ παηδηώλ

Βαζηιηθνπνύινπ Μηραέια
Απόθνηηνο Σκήκαηνο Φηινζνθίαο Παλεπηζηήκην Παηξώλ
michaela.vasilikopoulou@gmail.com

Πεπίλητη
΢θνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη λα κειεηήζεη ηνλ ηξόπν εθπαίδεπζεο ησλ
ραξηζκαηηθώλ-ηαιαληνύρσλ παηδηώλ, ηα νπνία επηδεηθλύνπλ ηθαλόηεηεο πεξηζζόηεξν
αλεπηπγκέλεο από απηέο πνπ αλακέλνληαη γηα ην λνεηηθό επίπεδν ηεο ειηθίαο ηνπο, κε
απνηέιεζκα λα καζαίλνπλ κε ηαρύηαην ξπζκό θαη λα αθνκνηώλνπλ δηαξθώο κεγάιν
εύξνο ελλνηώλ. ΢ηα πιαίζηα ηεο ηάμεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, ην ηππηθό αλαιπηηθό
πξόγξακκα κε κπνξώληαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο ηδηαίηεξεο πξνθιήζεηο πνπ
παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά απηά θξίλεηαη απαξαίηεην λα ηξνπνπνηεζεί πξνθεηκέλνπ λα
αμηνπνηήζνπλ πιήξσο ην δπλακηθό ηνπο, λα αλαπηύμνπλ ηα ηαιέληα ηνπο θαη λα
παξακείλεη ακείσην ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. ΢πλεπώο, ζα
δνζεί έκθαζε ζηα θξηηήξηα γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο
θαζώο θαη ζηηο δηάθνξεο πξαθηηθέο πνπ κπνξνύλ λα εθαξκνζηνύλ. Με βάζε ηηο
πξαθηηθέο απηέο έρνπλ δηακνξθσζεί νξηζκέλα δηδαθηηθά κνληέια, ηα νπνία ζπληζηνύλ
δσληαλά παξαδείγκαηα δηαθνξνπνίεζεο ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ παξνρή
εηδηθήο εθπαίδεπζεο ζηνπο ραξηζκαηηθνύο καζεηέο. Η δηδαζθαιία ησλ ραξηζκαηηθώλ
παηδηώλ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί θαη ζε ελαιιαθηηθά εθπαηδεπηηθά πιαίζηα, εθηόο ηεο
θαλνληθήο ηάμεο.
Λέξειρ-Κλειδιά: ραξηζκαηηθά παηδηά, εθπαίδεπζε, αλαιπηηθό πξόγξακκα,
δηαθνξνπνίεζε, δηδαθηηθά κνληέια

Abstract
The purpose of this paper is to study the way in which gifted-talented children are
educated, demonstrating skills more developed than those expected for the mental level
of their age, so that they learn so quickly and they absorb continuously a wide range of
concepts. In the context of general education class, the formal curriculum, unable to
respond to the particular challenges posed by these children, needs to be modified, in
order to develop completely their potential, their talents and remain undiminished their
interest during of the lesson. Therefore, emphasis will be given to the criteria for the
differentiation of the educational program and the various practices that can be applied.
Based on these practices, some teaching models have been formed, which recommend
vivid examples of differentiation of curriculum for the benefit of special education in the
gifted students. The teaching of gifted children can be also take place in alternative
settings outside the normal classroom.
Keywords: gifted children, education, curriculum, differentiation, teaching models

Ειζαγυγή
Ο όξνο ¨ραξηζκαηηθόο¨ αλαθέξεηαη ζηα παηδηά εθείλα ηα νπνία επηδεηθλύνπλ πςειέο
ηθαλόηεηεο κάζεζεο. Σα παηδηά απηά έρνπλ αλεπηπγκέλεο γλσζηηθέο, γλσζηαθέο θαη
 57

δεκηνπξγηθέο ηθαλόηεηεο, πξνδηαζέζεηο, θίλεηξα θαη ελδηαθέξνληα θαη θαιύπηνπλ ηελ

ζρνιηθή ύιε κε ηαρύηεξνπο ξπζκνύο ζε ζρέζε κε απηό πνπ αλακέλεηαη γηα ηελ ειηθία
ηνπο. (Μαηζαγγνύξαο, 2008).
΢ηα ραξηζκαηηθά παηδηά ζπλδπάδνληαη ηξία βαζηθά αιιεινεπηδξώκελα
ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα. Σα γλσξίζκαηα απηά είλαη νη πςειέο λνεηηθέο ηθαλόηεηεο
(επθπτα), ε πςειή δεκηνπξγηθόηεηα θαη ε απόιπηε πξνζήισζε ζηελ επίηεπμε ηνπ
ζηόρνπ. Έλα παηδί γηα λα ραξαθηεξηζηεί σο ραξηζκαηηθό ζα πξέπεη λα δηαζέηεη θαη ηα
ηξία απηά γλσξίζκαηα. Η ζπλερήο θαη ηζόξξνπε αιιειεπίδξαζε κεηαμύ απηώλ ησλ
γλσξηζκάησλ ηα θαζηζηά δηαθνξεηηθά από ηα παηδηά ηεο ίδηαο ειηθηαθήο νκάδαο (Ρίδνο,
2007)
Σα ραξηζκαηηθά παηδηά καζαίλνπλ εμαηξεηηθά γξήγνξα, πξνζιακβάλνπλ θαη
ζπγθξαηνύλ κεγάιε πνζόηεηα πιεξνθνξηώλ θαη ελλνηώλ, κηιάλε θαη δηαβάδνπλ
λσξίηεξα από έλα ηππηθά αλαπηπζζόκελν παηδί, δηαζέηνπλ πινύζην θαη επξύ ιεμηιόγην,
δηαθαηέρνληαη από έληνλν ελζνπζηαζκό θαη αζπλήζηζηε πεξηέξγεηα. Ιδηαίηεξν
ραξαθηεξηζηηθό ησλ ραξηζκαηηθώλ παηδηώλ είλαη ε ηειεηνκαλία θαη ε αθξίβεηα. Θέηνπλ
πνιύ πςεινύο ζηόρνπο θαη αγσλίδνληαη ζθιεξά κέρξη λα ηνπο πεξαηώζνπλ. Ωο πξνο ηελ
ζπκπεξηθνξά ηνπο, νξηζκέλα παηδηά παξνπζηάδνπλ ηάζεηο εζσζηξέθεηαο θαη
δπζθνιεύνληαη λα ζπλππάξμνπλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο. Γηα απηό άιισζηε
επηιέγνπλ ηελ ζπλαλαζηξνθή κε άηνκα κεγαιύηεξεο ειηθίαο.
Η ύπαξμε θαη ε αλαγλώξηζε ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθώλ πνπ θέξνπλ ηα
ραξηζκαηηθά θαη ηαιαληνύρα παηδηά ππαγνξεύεη ζηελ πνιηηεία ηελ ππνρξέσζε λα
κεξηκλήζεη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηώλ απηώλ θαη λα ελζσκαηώζεη ζηνπο
εθπαηδεπηηθνύο ηεο ζηόρνπο ηελ αλάπηπμε θαη ηελ αλάδεημε ησλ δηαλνεηηθώλ θαη
ζπλαηζζεκαηηθώλ ηνπο ηθαλνηήησλ. Η πνιηηεία νθείιεη λα δηαζθαιίζεη γηα όινπο ηνπο
ηαιαληνύρνπο καζεηέο ην ηζόηηκν δηθαίσκα λα αλαγλσξηζζνύλ νη αηνκηθέο ηνπο
δηαθνξέο θαη νη πξαγκαηηθέο ηνπο αλάγθεο. (Γαβάδνγινπ & ΢ηκνπνύινπ, 1999). Η
εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα πξέπεη λα βξίζθεηαη δίπια ζηα παηδηά απηά. Μέζσ ηεο
εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ε ραξηζκαηηθόηεηα πξέπεη λα θαιιηεξγείηαη θαζώο αλ
παξακειείηαη νδεγεί ζε αηξνθία ησλ δπλεηηθώλ ηθαλνηήησλ ηνπο ελώ αληηζέησο αλ
επηδεηθλύεηαη νδεγεί ζε πξνβιεκαηηθέο θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθέο ζπκπεξηθνξέο.

1.Εκπαίδεςζη σαπιζμαηικών παιδιών

Η ηππηθή ζρνιηθή εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα νξγαλώλεηαη ζύκθσλα κε ηελ
ρξνλνινγηθή ειηθία ησλ καζεηώλ, θαζώο θπξηαξρεί ε αληίιεςε όηη ε δηαλνεηηθή
αλάπηπμε ζπλδέεηαη ξεηά κε ηελ ειηθία ησλ παηδηώλ. Απηό ηζρύεη γηα ηελ πιεηνλόηεηα
ησλ καζεηώλ, όρη όκσο γηα ηελ νιόηεηα. Τπάξρεη έλα κηθξό πνζνζηό ηνπ καζεηηθνύ
πιεζπζκνύ, ην νπνίν απνθιίλεη είηε πξνο ηα θάησ είηε πξνο ηα πάλσ. Σα ηειεπηαία
ρξόληα ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα θαηαβάιιεηαη ζηα πιαίζηα ηεο εηδηθήο αγσγήο γηα ηελ
αληηκεηώπηζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά κε απόθιηζε πξνο ηα
θάησ. Γελ ζπκβαίλεη όκσο ην ίδην γηα ηα παηδηά πνπ απνθιίλνπλ πξνο ηα πάλσ. Οη
ηδηαίηεξεο ηθαλόηεηεο ησλ παηδηώλ απηώλ πεξλνύλ απαξαηήξεηεο, κε ζπλέπεηα νη
ραξηζκαηηθνί καζεηέο λα ζπληζηνύλ πξόβιεκα γηα ηνλ εθπαηδεπηηθό θαη νη ίδηνη λα κελ
έρνπλ ηελ επθαηξία λα αμηνπνηήζνπλ πιήξσο ην δπλακηθό ηνπο. Δπνκέλσο θαη ηα
ραξηζκαηηθά παηδηά ρξήδνπλ εηδηθήο εθπαίδεπζεο (Gross, 2003).
΢ηα πιαίζηα ηεο ηάμεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, ην ππάξρνλ αλαιπηηθό πξόγξακκα
δηδαζθαιίαο δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηώλ απηώλ. Γεδνκέλεο ηεο
 58

αλεπάξθεηάο ηνπ θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ηξνπνπνίεζή ηνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ε

δεκηνπξγία κίαο πνηνηηθά δηαθνξεηηθήο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο. Η παξέκβαζε απηή
αθελόο ζα επηηξέπεη ζηα ραξηζκαηηθά παηδηά λα αθνινπζνύλ ην πξόγξακκα δηδαζθαιίαο
ησλ ηππηθά αλαπηπζζόκελσλ παηδηώλ θαη αθεηέξνπ ζα ηνπο παξέρεη έλα εμαηνκηθεπκέλν
εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα πξνζαξκνζκέλν ζηηο ηδηαηηεξόηεηέο ηνπο ώζηε λα εμειίμνπλ ηα
ηαιέληα ηνπο θαη λα κελ ράλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ην κάζεκα.

2.Διαθοποποίηζη ζσολικού αναλςηικού ππογπάμμαηορ

Γηα λα πξνζαξκνζηεί ην αλαιπηηθό πξόγξακκα ζηηο αλάγθεο ησλ ηαιαληνύρσλ
καζεηώλ ζα πξέπεη λα εθαξκνζηεί ε αξρή ηεο δηαθνξνπνίεζεο. Ωο δηαθνξνπνίεζε,
νξίδεηαη ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε θαηά ηελ νπνία νη δηδάζθνληεο πξνβαίλνπλ ζηελ
ηξνπνπνίεζε ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο, ησλ δηδαθηηθώλ κεζόδσλ θαη πξαθηηθώλ,
ησλ πεγώλ θαη ησλ καζεζηαθώλ δξαζηεξηνηήησλ κε ζηόρν ηελ αληαπόθξηζε ζηηο
δηαθνξνπνηεκέλεο αλάγθεο θαη ελδηαθέξνληα ηνπ θάζε καζεηή μερσξηζηά, ώζηε λα
κεγηζηνπνηεζνύλ νη καζεζηαθέο επθαηξίεο θαη εκπεηξίεο γηα όινπο ηνπο καζεηέο κέζα
ζηελ ηάμε (Bearne, 1996). Η δηαθνξνπνίεζε ζπληζηά κία εθπαηδεπηηθή ζηξαηεγηθή, ε
νπνία έρεη ζηόρν λα αλαδείμεη ηηο ηδηαηηεξόηεηεο θαη ηηο ελ δπλάκεη ηθαλόηεηεο ησλ
ραξηζκαηηθώλ καζεηώλ θαη λα ηηο θαιιηεξγήζεη.
΢ύκθσλα κε ηελ Piirto (2007, όπ. αλαθ. ζην Heward, 2011) ην δηαθνξνπνηεκέλν
εθπαηδεπηηθό αλαιπηηθό πξόγξακκα πξέπεη λα ιακβάλεη ππόςε ηνπ αξρηθά ηα καζεζηαθά
ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηαιαληνύρσλ παηδηώλ. Σα παηδηά απηά έρνπλ ηελ ηθαλόηεηα λα
καζαίλνπλ κε ηαρύηαηνπο ξπζκνύο θαη λα θαηαθηνύλ δηαξθώο εύξνο γλώζεσλ. Έρνπλ ηελ
ηθαλόηεηα λα ζθέθηνληαη απζεληηθά, θξηηηθά, δεκηνπξγηθά. Δπεμεξγάδνληαη θάζε
πιεξνθνξία αλαιπηηθά ρξεζηκνπνηώληαο πνιύπινθεο θαη ζύλζεηεο ζηξαηεγηθέο.
΢πλεπώο, ην αλαιπηηθό πξόγξακκα πξέπεη λα ζηνρεύεη ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο
ζθέςεο εκκέλνληαο ζηε πνηόηεηα θαη όρη ζηε πνζόηεηα ηνπ παξαγόκελνπ έξγνπ.
Δπηπξόζζεηα, ε δηδαζθαιία ησλ ηαιαληνύρσλ καζεηώλ πξέπεη λα δηέπεηαη από
αθαδεκατθή απζηεξόηεηα. ΢ε θακία πεξίπησζε δελ πξέπεη λα εθιείπεη ε απζηεξή
βαζκνιόγεζε θαη νη εθπαηδεπηηθνί δεδνκέλεο ηεο πςειήο λνεηηθήο ηθαλόηεηαο ησλ
παηδηώλ λα εθεζπράδνληαη αιιά λα έρνπλ όιν θαη πεξηζζόηεξεο πξνζδνθίεο από απηά.
Σέινο, πξέπεη λα είλαη ζεκαηηθό θαη δηεπηζηεκνληθό. Οη καζεηέο πξέπεη λα έξρνληαη ζε
επαθή θαη λα εληξπθνύλ ζε πνηθίινπο επηζηεκνληθνύο θιάδνπο. Δίλαη αλαγθαίν
επνκέλσο λα πεξηιακβάλεη πνηθίινπο πξνζαλαηνιηζκνύο θαζώο θαη δηδαζθαιία
δεμηνηήησλ έξεπλαο, ρξήζεο δηαδηθηπαθώλ πεγώλ, βηβιηνζήθεο.

3.Μέθοδοι-ππακηικέρ διαθοποποίηζηρ ενηόρ ηηρ ζσολικήρ ηάξηρ

Με ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία ζην πιαίζην ηεο ηάμεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, ν
εθπαηδεπηηθόο βάζεη ησλ αλαγθώλ ησλ ηαιαληνύρσλ καζεηώλ παξεκβαίλεη ζην
αλαιπηηθό πξόγξακκα σο πξνο ην πεξηερόκελν ηεο δηδαζθαιίαο, ηηο εθπαηδεπηηθέο
δξαζηεξηόηεηεο θαη ην δηδαθηηθό πιαίζην (Μαλσιάθνο, 2010). Ο εθπαηδεπηηθόο κπνξεί
λα εθαξκόζεη έλα ζύλνιν πξαθηηθώλ δηαθνξνπνίεζεο όπσο:
 Δπηηάρπλζε
 Δκπινπηηζκόο
 ΢πκπύθλσζε
 59

Η επηηάρπλζε θαη ν εκπινπηηζκόο είλαη δύν αιιειέλδεηεο, ζπκπιεξσκαηηθέο

ζηξαηεγηθέο, νη νπνίεο ηξνπνπνηνύλ ην αλαιπηηθό πξόγξακκα σο πξνο ην ξπζκό θαη ην
βάζνο ηνπ (Southern & Jones, 1991).

3.1Επιηάσςνζη αναλςηικού ππογπάμμαηορ

Η επηηάρπλζε ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο είλαη κία δηαδηθαζία πνπ επηηξέπεη ζην
παηδί λα πξννδεύεη θαη λα εμειίζζεηαη κε ηαρύ ξπζκό κέζα από ηελ εθαξκνγή ελόο
εμαηνκηθεπκέλνπ εθπαηδεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο πνπ ζα έρεη ζρεδηαζηεί απνθιεηζηηθά γηα
ην δηθό ηνπ ξπζκό θαη ηηο δηθέο ηνπ ηδηαηηεξόηεηεο. Με ηελ επηηάρπλζε ην παηδί έρεη ηε
δπλαηόηεηα λα θαιύπηεη θαη λα θαηαλνεί ηαρύηαηα ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο
αθαδεκατθήο ύιεο. Με απηόλ ηνλ ηξόπν, νη ηαιαληνύρνη καζεηέο καζαίλνπλ
πεξηζζόηεξα θαη δπζθνιόηεξα πξάγκαηα μνδεύνληαο αθελόο ιηγόηεξν ρξόλν θαη
αθεηέξνπ ιηγόηεξν θόπν ζε ζρέζε κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο καζεηέο ηππηθήο αλάπηπμεο.
Σα αθαδεκατθά ηαιαληνύρα παηδηά ρξεηάδνληαη ιηγόηεξεο επεμεγήζεηο από ηνλ
εθπαηδεπηηθό θαη ζπρλά ε ελαζρόιεζή ηνπο κε έλα αληηθείκελν, ην νπνίν έρνπλ ήδε
θαηαθηήζεη, ελδέρεηαη λα είλαη θνπξαζηηθή θαη ηα παηδηά λα πιήηηνπλ θαηά ηελ δηάξθεηα
ηνπ καζήκαηνο.
΢ύκθσλα κε ηνπο Southern θαη Jones (2004) έρνπλ δηακνξθσζεί θάπνηνη
ελαιιαθηηθνί ηύπνη επηηάρπλζεο πξνθεηκέλνπ νη ραξηζκαηηθνί καζεηέο λα δερηνύλ έλα
εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα πνπ ζα αληαπνθξίλεηαη ζην λνεηηθό ηνπο επίπεδν, ην νπνίν δελ
βξίζθεηαη ζε αληηζηνηρία κε ηελ ρξνλνινγηθή ηνπο ειηθία. Έλαο από απηνύο ηνπο ηύπνπο
επηηάρπλζεο είλαη ε πξώηκε εηζαγσγή θαη εγγξαθή ησλ καζεηώλ ζηηο βαζκίδεο
εθπαίδεπζεο (λεπηαγσγείν, πξσηνβάζκηα, δεπηεξνβάζκηα, ηξηηνβάζκηα), δειαδή ζε
κηθξόηεξε ειηθία από όηη ζπλεζίδεηαη, θαζώο θαη ε επηηάρπλζε θαη ππεξπήδεζε θάπνηαο
ηάμεο ζε πεξίπησζε πνπ έρεη νινθιεξσζεί ε ύιε λσξίηεξα. Έπεηηα, ε δηδαζθαιία βάζεη
ηνπ αηνκηθνύ ξπζκνύ θαζώο θαη ε ηειεζθνπηθή ζεώξεζε ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο,
ε νπνία επηηξέπεη ζηα παηδηά λα πξννδεύνπλ απνθεύγνληαο ηηο επαλαιήςεηο, νη νπνίεο
εγθισβίδνπλ ηα παηδηά κε ηδηαίηεξα αλεπηπγκέλεο ηθαλόηεηεο ζε δηαλνεηηθή απξαμία
(Γαβάδνγινπ & ΢ηκνπνύινπ, 1999). Αθόκα, αμίδεη λα αλαθεξζεί ην ελδερόκελν
αλαγλώξηζεο καζεκάησλ κέζσ εμέηαζεο, ε παξάιιειε θνίηεζε όπσο επίζεο θαη ηα
καζήκαηα δη΄ αιιεινγξαθίαο.
Όζνλ αθνξά ηελ επηηάρπλζε, έρεη παξαηεξεζεί όηη επηδξά ζεηηθά ζηηο αλάγθεο ησλ
πξνηθηζκέλσλ καζεηώλ, δηόηη δίλεη πξνηεξαηόηεηα ζηελ πξόνδν ηνπ θάζε παηδηνύ
κεηώλνληαο ηα πνζνζηά ηεο ζρνιηθήο ππνεπίδνζεο θαη ην αίζζεκα ¨πιήμεο¨ όηαλ ην
παηδί ληώζεη πσο γλσξίδεη ηελ ύιε πνπ παξνπζηάδεηαη. Παξέρεη πεξηζζόηεξα θίλεηξα θαη
πςειέο πξνζδνθίεο ζηνπο αθαδεκατθά ηαιαληνύρνπο καζεηέο θαη ζπκβάιιεη ζηελ
αλεμαξηεζία ηεο ζθέςεο.
Ωζηόζν, ππάξρνπλ θαη νξηζκέλεο ελζηάζεηο, νη νπνίεο εθθξάδνπλ κία αλεζπρία
ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή πξνζαξκνγή απηώλ ησλ παηδηώλ ζηηο κεγαιύηεξεο ηάμεηο θαη
ηα ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγεζνύλ από ηελ δηαδηθαζία ηεο
επηηάρπλζεο. Σα παηδηά, πνπ εληάζζνληαη πξόσξα ζε δηαθνξεηηθέο ειηθηαθά ηάμεηο, δελ
έρνπλ ζπρλά ην πεξηζώξην λα δείμνπλ ηηο αηνκηθέο ηνπο ηθαλόηεηεο θαη ππνθέξνπλ ιόγσ
ηεο πίεζεο πνπ πθίζηαληαη γηα λα επηηύρνπλ. Έλα ζεκαληηθό πξόβιεκα είλαη θαη ην όηη
ην παηδί εγθαηαιείπεη ηνπο θίινπο ηνπ θαη ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ ζε κία θξίζηκε
ζπλαηζζεκαηηθά πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο.
 60

3.2Εμπλοςηιζμόρ αναλςηικού ππογπάμμαηορ

Η πην ζπλεζηζκέλε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηππηθνύ
αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο πξνο ηνπο ηαιαληνύρνπο καζεηέο είλαη ν εκπινπηηζκόο θαη ε
βαζύηεξε δηεύξπλζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο. Καηά ηελ δηαδηθαζία ηνπ
εκπινπηηζκνύ εηζάγνληαη πιεξνθνξίεο θαη ύιε πνπ δελ πεξηιακβάλεηαη ζηα καζήκαηα
ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο. Έρεη παξαηεξεζεί όηη πξνηηκάηαη από ηνπο εθπαηδεπηηθνύο
ζηελ πεξίπησζε πνπ έρνπλ αθαδεκατθά ραξηζκαηηθνύο καζεηέο ζηελ ηάμε ηνπο θαη
ζέινπλ λα ηνπο βνεζήζνπλ παξέρνληαο πεξηζζόηεξεο επθαηξίεο εληόο ηεο θαλνληθήο
ηάμεο. Ωζηόζν, πξέπεη λα ηνληζηεί όηη ν εκπινπηηζκόο πξέπεη λα εθαξκόδεηαη κε
πξνζνρή θαη λα ππάξρεη έλα πιαίζην γύξσ από ην νπνίν πξέπεη λα θηλνύληαη νη
εθπαηδεπηηθνί. Οθείινπλ λα παξέρνπλ ηελ θαηάιιειε θαζνδήγεζε κόλν εθόζνλ θξίλνπλ
όηη είλαη απαξαίηεην γηα λα εξγαζηνύλ νη ηαιαληνύρνη καζεηέο. ΢ύκθσλα κε έξεπλεο
όκσο ειάρηζηνη θαζεγεηέο δηαζέηνπλ ηνλ ρξόλν, ηελ εκπεηξία θαη ηηο ηθαλόηεηεο γηα λα
αζρνιεζνύλ αηνκηθά κε ηνλ θάζε καζεηή.
Η κέζνδνο ηνπ εκπινπηηζκνύ επηηξέπεη ζηνπο καζεηέο λα εκβαζύλνπλ ζε
επηζηεκνληθνύο θιάδνπο θαη ηνκείο πνπ ηνπο ελδηαθέξνπλ. ΢ηνρεύεη ζηε δηαδηθαζία ηεο
κάζεζεο θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ δηαλνεηηθώλ ηθαλνηήησλ θαη όρη ζην πεξηερόκελν θαη
ζηελ απιή ζπζζώξεπζε γλώζεσλ. ΢πκβάιιεη ζηελ δηεξεύλεζε γλσζηηθώλ ζεκάησλ πνπ
δελ κειεηώληαη θαζόινπ ζην ηππηθό αλαιπηηθό πξόγξακκα.

3.3Σςμπύκνυζη αναλςηικού ππογπάμμαηορ

Μία αθόκε κέζνδνο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο είλαη ε
ζπκπύθλσζε. Η ζπκπύθλσζε ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο αθνξά ηε ζπκπίεζε ηεο
δηδαθηέαο ύιεο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο, κε ζηόρν λα ειαηηώλεηαη ν ρξόλνο πνπ δαπαλά
ν καζεηήο ζε πιεξνθνξίεο πνπ ήδε γλσξίδεη θαη λα απμάλεηαη ν ρξόλνο γηα εκβάζπλζε
θαη επέθηαζε ζε πην δύζθνιε ύιε (Reis & Renzulli, 2005). Καηά ηελ ζπκπύθλσζε, νη
εθπαηδεπηηθνί θαηαθεύγνπλ ζε κία ζπζηεκαηηθή αμηνιόγεζε πξνθεηκέλνπ λα
απνθαζίζνπλ ην κέξνο ηεο ύιεο πνπ ζα παξαιεηθζεί, όληαο ήδε γλσζηό, θαη λα ηελ
αληηθαηαζηήζνπλ κε λέα πεξηζζόηεξν ειθπζηηθή γηα ηνπο ραξηζκαηηθνύο καζεηέο. Οη
πεξηζζόηεξνη εθπαηδεπηηθνί ππνζηεξίδνπλ όηη ε αληηθαηάζηαζε είλαη έλα αξθεηά
δύζθνιν εγρείξεκα, δηόηη δελ έρνπλ ηελ εκπεηξία θαη δελ γλσξίδνπλ ηη πξέπεη λα
αληηθαηαζηήζνπλ γηα ηνπο ραξηζκαηηθνύο καζεηέο (Renzulli &Reis, 2004). Με απηόλ
ηνλ ηξόπν ν καζεηήο αμηνπνηεί ηνλ ρξόλν ηνπ κε παξαγσγηθό ηξόπν εκβαζύλνληαο
πεξηζζόηεξν ζε αληηθείκελα πνπ ζπλάδνπλ κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπο.

4.Μονηέλα διαθοποποίηζηρ αναλςηικού ππογπάμμαηορ

Έρνπλ δηακνξθσζεί, κε βάζε ηηο πξναλαθεξζείζεο πξαθηηθέο, νξηζκέλα δηδαθηηθά
κνληέια δηαθνξνπνίεζεο ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο, ηα νπνία ζπληζηνύλ δσληαλά
παξαδείγκαηα ηνπ πώο ε εθπαίδεπζε ησλ ραξηζκαηηθώλ καζεηώλ εληόο ηεο γεληθήο
ηάμεο κπνξεί λα ηξνπνπνηεζεί θαιύπηνληαο ηόζν ηα αηνκηθά όζν θαη ηα καζεζηαθά
ελδηαθέξνληα ησλ καζεηώλ απηώλ. ΢ύκθσλα κε ηνλ Heward (2011), ηα πιένλ θαιύηεξα
παξαδείγκαηα απνηεινύλ ην κνληέιν ηνπ ζρνιηθνύ εκπινπηηζκνύ θαη ην κνληέιν ηνπ
ελεξγεηηθνύ ιύηε πξνβιεκάησλ ηεο Maker.

4.1Μονηέλο Σσολικού Εμπλοςηιζμού

 61

Σν κνληέιν ζρνιηθνύ εκπινπηηζκνύ πεξηιακβάλεη ππνδείμεηο γηα δξαζηεξηόηεηεο

πνπ κπνξνύλ λα εθαξκνζηνύλ ζηα πιαίζηα ηεο ζπλεθπαίδεπζεο ηππηθά αλαπηπζζόκελσλ
παηδηώλ θαη πξνηθηζκέλσλ παηδηώλ. Πεξηέρεη δξαζηεξηόηεηεο νη νπνίεο απεπζύλνληαη θαη
ζηνπο δύν ηύπνπο καζεηώλ (Renzulli & Reis, 2003). Αξρηθά, ην κνληέιν ζρνιηθνύ
εκπινπηηζκνύ κέζα από πνηθίιεο δηαδηθαζίεο αμηνινγεί θαη εληνπίδεη ηνπο καζεηέο κε
πςειέο ηθαλόηεηεο. Σν πνζνζηό απηό ησλ καζεηώλ αλέξρεηαη ζην 15-20% ηνπ ζπλόινπ
ηνπ ζρνιείνπ. Οη εθπαηδεπηηθνί θαινύληαη λα αληρλεύζνπλ ηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα
απηώλ ησλ καζεηώλ θαη λα δηαθνξνπνηήζνπλ ην θνηλό αλαιπηηθό πξόγξακκα κε ηέηνηνλ
ηξόπν ώζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζε απηά ηα ελδηαθέξνληα. Σν κνληέιν πεξηιακβάλεη ηξείο
ηύπνπο εκπινπηηζκνύ. Ο πξώηνο ηύπνο πξνζθέξεη κεγάιε πνηθηιία γεληθώλ εξεπλεηηθώλ
δξαζηεξηνηήησλ θαη εκπεηξηώλ. Ο δεύηεξνο ηύπνο πεξηιακβάλεη εθπαηδεπηηθέο κεζόδνπο
θαη πιηθά κε ζθνπό ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο θαη δεκηνπξγηθήο ζθέςεο. Ο ηξίηνο ηύπνο
πεξηιακβάλεη δξαζηεξηόηεηεο πξνρσξεκέλνπ επηπέδνπ αθηεξώλνληαο ρξόλν ζε ζέκαηα
πνπ πξαγκαηηθά ηνπο ελδηαθέξνπλ. ΢ηνπο δύν πξώηνπο ηύπνπο ζπκκεηέρνπλ όια ηα
παηδηά πνπ έρνπλ επηιερζεί. Ο ηξίηνο όκσο ηύπνο αθνξά απνθιεηζηηθά ηνπο εμαηξεηηθά
ηαιαληνύρνπο καζεηέο πνπ εθδειώλνπλ ελδηαθέξνλ θαη ζέινπλ λα δηεξεπλήζνπλ εηο
βάζνο έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα (Reis, 1995).

4.2Μονηέλο ηος ενεπγηηικού λύηη ηηρ Maker

Η Maker πξνηείλεη κία δηαδηθαζία ηξνπνπνίεζεο ησλ βαζηθώλ ζηνηρείσλ ηνπ
πεξηερνκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο. ΢ηόρνο είλαη ε αλάπηπμε πξνσζεκέλνπ, ζύλζεηνπ,
θαηλνηόκνπ θαη πξσηόηππνπ πεξηερνκέλνπ ζπγθξηηηθά κε απηό πνπ ηζρύεη ζηελ ηάμε.
Δπηπιένλ, ηξνπνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο ώζηε λα παξέρνληαη ζηνπο καζεηέο επθαηξίεο
ελεξγεηηθήο απόθξηζεο ζην πεξηερόκελν όπσο ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. Σξνπνπνίεζε ησλ
πξντόλησλ ηεο κάζεζεο κε ζηόρν νη καζεηέο λα ελζαξξύλνληαη λα ρξεζηκνπνηνύλ
πνηθηιία ηξόπσλ παξνπζίαζεο ησλ ζθέςεσλ θαη ησλ ηδεώλ ηνπο. Σέινο, ηξνπνπνίεζε ηνπ
καζεζηαθνύ πεξηβάιινληνο κε ζηόρν ηε δεκηνπξγία ελόο ζεηηθνύ εξγαζηαθνύ
πεξηβάιινληνο.

5.Εναλλακηικά εκπαιδεςηικά πλαίζια

Οη εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο γηα ηνπο ραξηζκαηηθνύο
καζεηέο εθηόο ζρνιηθήο ηάμεο πνηθίινπλ:
α) Δηδηθά ζρνιεία, νπνηαζδήπνηε βαζκίδαο, έρνπλ δεκηνπξγεζεί απνθιεηζηηθά γηα
καζεηέο πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί σο ραξηζκαηηθνί. ΢ηα ζρνιεία απηά δίλεηαη έκθαζε ζε
ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο όπσο αζιεηηζκόο, κνπζηθή, θπζηθέο επηζηήκεο, ηέρλεο.
β) Δηδηθά ηκήκαηα ζηήξημεο, όπνπ έλα κέξνο ηεο εκέξαο νη καζεηέο παξαθνινπζνύλ ην
θνηλό ηππηθό αλαιπηηθό πξόγξακκα θαη ην ππόινηπν ζηα ηκήκαηα απηά παξαθνινπζνύλ
καζήκαηα πνπ αληαπνθξίλνληαη ζην ξπζκό θαη ζην εύξνο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Ωζηόζν
παξά ηα πιενλεθηήκαηα ησλ εηδηθώλ ηκεκάησλ ζηήξημεο, νη εθπαηδεπηηθνί δελ πξέπεη λα
ιεζκνλνύλ όηη ηα παηδηά απηά δελ παύνπλ λα είλαη ραξηζκαηηθά όηαλ επηζηξέθνπλ ζηελ
θαλνληθή ηάμε θαη λα ηξνπνπνηνύλ ην αλαιπηηθό πξόγξακκα.
γ) Έλαο εθπαηδεπηηθόο ζύκβνπινο - δηεπθνιπληήο θαηαξηηζκέλνο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ
ραξηζκαηηθώλ θαη ηαιαληνύρσλ παηδηώλ, βνεζάεη ηνλ εθπαηδεπηηθό ηεο θαλνληθήο ηάμεο
λα ζρεδηάζεη ην αλαιπηηθό πξόγξακκα θαη λα ην πξνζαξκόζεη ζηα παηδηά απηά
παξέρνληαο εμεηδηθεπκέλε εθπαίδεπζε. Ωζηόζν ηα πεξηζζόηεξα ζρνιεία δελ δηαζέηνπλ
εηδηθό ζύκβνπιν κε ζπλέπεηα λα επσκίδεηαη όιε ηελ επζύλε ν εθπαηδεπηηθόο ηεο γεληθήο
 62

ηάμεο ν νπνίνο κάιηζηα δελ θέξεη εμεηδηθεπκέλεο ζπνπδέο ζηελ εηδηθή αγσγή θαη
εθπαίδεπζε.

Βιβλιογπαθία
Bearne, E. (Ed.) (1996). Differentiation and diversity in the primary school. London:
Routledge.
Γαβάδνγινπ, Α., & ΢ηκνπνύινπ, Α. (1999). Τα σαπιζμαηικά παιδιά ζηην εκπαίδεςζη.
Αιεμαλδξνύπνιε : Απηνέθδνζε.
Gross, M.U.M. (2003). International Perspectives. Ιn N. Colangelo & G.A. Davis
(Δds.), Handbook of Gifted Education. Boston: Allyn and Bacon.
Heward, W.L (2011). Παιδιά με ειδικέρ ανάγκερ. Μια ειζαγυγή ζηην Ειδική Εκπαίδεςζη.
Α. Γαβάδνγινπ & Κ. Κόθθηλνο (Δπηκ.), (Υ. Λπκπεξνπνύινπ, κεηαθξ.). Αζήλα:
Σόπνο. (ην πξσηόηππν έξγν εθδόζεθε 2009).
Μαλσιάθνο, Π. (2010). Χαπιζμαηικοί – Ταλανηούσοι μαθηηέρ. Τπόποι ζηήπιξηρ και ηπόποι
εκπαίδεςζηρ σαπιζμαηικών μαθηηών. ΢ην: Μαζαίλσ πώο λα καζαίλσ. Πξαθηηθά ηνπ
Διιεληθνύ Ιλζηηηνύηνπ Δθαξκνζκέλεο Παηδαγσγηθήο θαη Δθπαίδεπζεο
(ΔΛΛ.Ι.Δ.Π.ΔΚ.), 5Ο Παλειιήλην ΢πλέδξην (Αζήλα 7-9 Μαΐνπ 2010).
Μαηζαγγνύξαο, Η. (2008). Εκπαιδεύονηαρ παιδιά ςτηλών ικανοηήηυν μάθηζηρ:
Διαθοποποιημένη ζςνεκπαίδεςζη. Αζήλα: Gutenberg
Reis, S. (1995). What gifted education can offer the reform movement: Talent
development. In J. L. Genshaft, M. Bireley, & C. L. Hollinger (Eds.), Serving gifted
and talented students: A resource for school personnel (pp. 371-387). Austin, TX:
PRO-ED.
Reis, S. M., & Renzulli, J.S. (2005). Curriculum compacting: An easy start to
differentiating for high-potential students. Waco, TX: Prufrock Press.
Renzulli, J.S., & Reis, S.M. (2003). The schoolwide enrichment model: Developing
creative and productive giftedness. In N. Colangelo & G.A. Davis (Eds.),
Handbook of gifted education (3rd ed.), (pp. 184-203). Needham Heights, MA:
Allyn & Bacon.
Renzulli, J.S., & Reis, S. (2004). Curriculum compacting. In D. Boothe & J. Stanley
(Eds.), In the eyes of the bebolder: Critical issues for diversity in gifted education
(pp. 87-100). Waco, TX: Prufrock.
Ρίδνο ΢. (2007). Χαπιζμαηικά παιδιά και Εκπαίδεςζη. ΢ην: ΢ρνιείν Ίζν γηα Παηδηά
Άληζα.Πξαθηηθά ηνπ Διιεληθνύ Ιλζηηηνύηνπ Δθαξκνζκέλεο Παηδαγσγηθήο θαη
Δθπαίδεπζεο (ΔΛΛ.Ι.Δ.Π.ΔΚ.), 4ν Παλειιήλην ΢πλέδξην (Αζήλα 4-6 Μαΐνπ 2007).
Southern, W.T., & Jones, E. (1991). The academic acceleration of gifted children. New
York: Teachers College Press.
Southern, W.T., & Jones, E.D. (2004). Types of acceleration: Dimensions and issues. In
N. Colangelo, S. Assouline, & M. Gross ( Eds.), A nation deceived: How schools
bold back America’s brightest students (pp. 5-12). Iowa City, IA: The Connie Belin
& Jacqueline N. Blank International Center for Gifted Education and Talent
Development.