Media

Waarheid : VERANDERING!
Kris Vangilbergen
s0076313
FLLLEX 2.1, 2018-2019

“Het onderwijs maakt machines die zich als mensen gedragen en

produceert mensen die als machines werken.“
(Erich Fromm, 1900-1980)

“Het oude, 20-eeuwse onderwijs is bankroet. Computers en robotten zullen

almaar meer functies en beroepen van ons overnemen. Kritisch denken,
communicatie, samenwerking en creatief denken: dat zijn kerncompetenties die
een centrale plaats in het 21ste-eeuwse curriculum moeten innemen."
(Yuval Noah Harari, 2018)

“Only by changing education our children can compete with machines.”

(Jack Ma, oprichter/CEO van Alibaba, op het World Economic Forum in
2018)

1
1. Inleiding : tijden veranderen

Mijn grootouders zijn geboren eind negentiende eeuw. Ze hadden een boerderij en waren noeste werkers
die leefden met de seizoenen. Ze hebben twee oorlogen overleefd; hebben honger en ellende
meegemaakt. Dagelijks hard labeur op het veld. Het was de tijd van paard en kar. Tijd was voor hen een
eenvoudig begrip: driemaal per dag luidde het Angelusgebed. Mijn grootvader droeg zijn zakhorloge
wellicht enkel om ‘s zondags mee naar de mis te gaan.

Mijn ouders zijn van het interbellum. Een spaarzame generatie, die zich herinnert hoe het tijdens de
oorlog was. Het is de generatie van de éénverdiener en de vrouw aan de haard. Vader was arbeider en
moeder zorgde voor de kinderen en verhuurde enkele studentenkamers. Ze hebben de golden sixties
gekend. De opkomende welvaartstaat. Alles scheen in die periode te lukken. Thuis hadden we als eerste
in de familie een televisie, een wasmachine, een auto… Maar als de electriciteit plots wegviel, dan was
het zoonlief die de digitale klok van de radio, de televisie en de VCR terug moest instellen. Dat was immers
te ingewikkeld…

Mijn vrouw en ik zijn van de generatie van de tweeverdieners. Met één inkomen redt onze generatie het
niet om een huis te kopen. Het is tevens de generatie die voor alles tijd te kort komt. Want er moet niet
alleen carrière gemaakt worden; er moet ook gesport worden; je moet diverse hobbies hebben en je moet
kunnen meepraten over alles wat er op TV en in de wereld gebeurt. Het leven draait als een rollercoaster.
De eerste keer dat ik op een computer werkte, zat ik op de unief. Ik herinner me levendig de verbazing
toen toen mijn vrouw en ik ontdekten dat we vanop het werk een e-mail naar elkaar konden sturen. Wow!
En toen ik mijn eerste smartphone kreeg, waardoor mijn werkmail me plots overal zou kunnen
achtervolgen, dacht ik:“My life is over…”. Vandaag kan ik niet meer zonder.

Onze kinderen behoren tot de generatie die alles heeft en niet meer weet waar het vandaan komt. Zij
groeien op met allerlei technologische snufjes om zich heen en kunnen zich geen wereld zonder
inbeelden. Zowat elke jongere loopt tegenwoordig met vele honderden euro’s in zijn zakken rond: een
smartphone, een i-watch en een Marshall hoofdtelefoon met blue tooth connectie.

2. Een nieuw tijdperk?

In de loop van de geschiedenis zijn er vele tijdperken te onderscheiden: het steentijdperk, …., het
ijzertijdperk, …. de duistere middeleeuwen, …. de eeuw van de verlichting, …. de industriële revolutie, ….
het atoomtijdperk,…. en wat nu? Hoe zal de mensheid later op deze tijd terugkijken?

Wordt dit het recyclagetijdperk? Het tijdperk waarin overmatige consumptie ertoe leidde dat de mens
ging nadenken over een duurzaam (her)gebruik van natuurlijke grondstoffen? Het tijdperk waarin
overbevolking ertoe leidde dat de aarde de mensheid niet langer kon dragen? Het tijdperk waarin
oorlogen niet langer gevoerd werden om geografische macht, geld, goud of olie, maar om drinkwater en
voedsel. Het tijdperk waarin schone lucht een kostbaar goed werd?

2
Of wordt dit het digitale tijdperk? Het tijdperk waarin digitalisering de wereld veroverde?
Zo ja, dan is het mijn overtuiging dat we nog maar aan de wieg van dit mogelijke nieuwe tijdperk staan.
De technologische veranderingen volgen elkaar in de voorbije decennia razendsnel op. Dat valt niet te
ontkennen. Maar het is nog pas begonnen en het zal wellicht steeds sneller gaan.

Het wereldwijde web bestaat nog geen 30 jaar. Pas in 1991 bracht Tim Berners Lee het ‘online’,
toegankelijk voor de wereld via de website info.cern.ch. Hij wordt terecht ‘the man who changed the
world’ genoemd, want sindsdien is onze wereld digitaler, technologischer, diverser en dynamischer
geworden. Onze economie vervelt tot een innovatieve diensten-en kenniseconomie. Onze maatschappij
wordt steeds kleurrijker, sociaal diverser en dynamischer. In ons persoonlijk leven dringen sociale media,
technologie en nieuwe vormen van samenleven binnen. We worden daarbij overspoeld door een
overvloed aan informatie. Onze maatschappij gaat gebukt onder een hoge graad van regelgeving. En in
tegenstelling tot het verleden, wordt dit tijdperk gekenmerkt door een vergaande globalisering. De wereld
is kleiner geworden. Met het internet heb je de hele wereld onder je vingertoppen.

Maar de vraag stelt zich waarheen deze digitalisering zal leiden en welke veranderingen een bepalende
invloed op onze menselijke geschiedenis zullen hebben. Disruptieve uitvindingen hebben in de loop van
de geschiedenis immers vaak een nieuw tijdperk ingeluid.

Je kan nu al de kiemen zien van een aantal aankomende veranderingen, die al dan niet een nefaste
stempel op het verdere verloop van de geschiedenis zullen drukken. Ik som er hierna enkele op.

- Privacy:
De verwoede wettelijke en technologische pogingen om onze privacy te beschermen zijn volgens
velen de laatste stuiptrekkingen van wat ooit privacy was. Onze zogenaamde ‘privacy’ ligt de facto
reeds voor een deel via het internet te grabbel. Hoeveel keer hebben we al niet, zonder het zelf
te beseffen privé-gegevens gedeeld? Op het internet bestaat niets ‘gratis’. Telkens men
bijvoorbeeld een ‘gratis’ app download, betaalt men met een stukje van z’n privé-gegevens.

- Open data:
Data als muziek, boeken, teksten, software worden via internet vrij gedownload en al dan niet
legaal verspreid. Valt dit te stoppen? Hebben auteursrechten nog een toekomst?

- Artificial intelligence (‘AI’):

Als technologie staat AI nog in de kinderschoenen, en toch worden nu al veel vraagtekens
geplaatst bij de gevolgen voor de mens. Zelfs de experts die aan de ontwikkeling van AI werken,
zijn tot op zekere hoogte ongerust. Het lijkt aannemelijk dat bepaalde AI-systemen ergens in de
toekomst de mens systematisch zullen wegconcurreren.
Stephen Hawking omschreef artificiële intelligentie als ‘potentieel gevaarlijk’. En Elon Musk zei
ooit zelfs dat de race naar de ultieme AI de derde wereldoorlog kan veroorzaken.

Voor alle duidelijkheid: zowel Hawking als Musk hebben het dan over een zogenaamde ‘strong AI’
of een ‘generalized machine intelligence’ of, met andere woorden, een computer die zelf kan
denken en leren; algoritmes die zelf leren en beslissen. Dat is iets anders dan de expertsystemen

3
 met zelflerende routines die iets heel specifieks doen. Denk bijvoorbeeld aan de software in een
Tesla die de auto (relatief) autonoom laat rijden of aan AI-routines die gezichten herkennen op
veiligheidscamera’s in een luchthaven.

- Computerchips:
De chips die het brein van onze computers vormen zijn de afgelopen 25 jaar steeds kleiner en
gesofisticeerder geworden. Evenwel stelt IMEC dat de grens van schaalverkleining zo goed als
bereikt is. Er is een fysische grens aan het verkleinen van verbindingen. Vraag is welke de
volgende, nieuwe disrusptieve technologie wordt die de eventuele opvolger van de huidige chip
zal bepalen. En zo ja, welke impact zal de volgende grote technologische sprong veroorzaken?

- Cyberattacks:
De voorbeelden van (het risico op) cyberattacks zijn legio:
o Een nieuwe oorlog breekt niet uit met traditionele wapens, maar met aanvallen op de
internetinfrastructuur;
o Russiche internettrollen zouden de Amerikaanse presidentsverkiezingen vervalst hebben;
o Bankovervallen gebeuren niet langer via het graven van tunnels of het opblazen van
kluizen, maar gewoon vanachter een computer;
o De staatsveiligheid waakt mee over het internet om te voorkomen dat hackers het land
zouden platleggen;
o Bedrijfsgeheimen en persoonsgegevens worden gehackt.

Op basis van het voorgaande kan ik alleen maar besluiten dat, mocht het heden in de toekomst
bestempeld worden als het ‘digitale tijdperk’, dit tijdperk dan momenteel nog maar nauwelijks begonnen
is. De digitale (r)evolutie zal in de toekomst nog sneller gaan en zal nog veel ingrijpender worden.

3. De impact op het onderwijs

Ingevolge al deze veranderingen zijn de competenties die onze kinderen moeten verwerven om zowel in
hun persoonlijk leven als op de arbeidsmarkt te functioneren, sterk geëvolueerd. Men moet zich terecht
de vraag stellen of onze kinderen op school nog wel de kerncompetenties leren die ze in hun leven nodig
zullen hebben.

Jack Ma, de oprichter en CEO van Alibaba, stelde op het World Economic Form van 2018 in Davos
(Zwitserland), dat, indien onze kinderen in de toekomst willen kunnen concurreren met machines, het
onderwijs zal moeten veranderen.
(https://www.youtube.com/results?search_query=jack+ma+switzerland+teaching)

Professor Kris Van den Branden geeft in zijn boek ‘Onderwijs voor de 21ste eeuw’ zijn visie op ondermeer
volgende competenties voor de toekomst:
• Leerlingen moeten hun impulsieve neiging tot copy and paste vervangen door taste and paste:
eerst proeven en zelfs goed kauwen, vooraleer informatie gebruikt wordt.

4
 Dus, terwijl het onderwijs van de 20ste eeuw veel nadruk legde op het letterlijk
terugvinden van informatie, moet het onderwijs van de 21ste eeuw sterker
inzetten op het kritisch verwerken en helder communiceren van complexe
informatie.

• Eerder dan alleen feiten en data in hun hoofd te proppen en gespecialiseerde, abstracte kennis te
memoriseren, moeten jonge mensen kennis flexibel kunnen gebruiken en toepassen om
complexe problemen op te lossen in uiteenlopende situaties en contexten.

Dus, terwijl het onderwijs van de 20ste eeuw sterk gebaseerd was op de pure
overdracht van kennis, zal het duurzaam onderwijs van de 21ste eeuw meer
oplossingsgericht moeten zijn.

• Eerder dan problemen op één bepaalde wijze op te lossen en een vooropgestelde methode slaafs
te volgen, zullen jonge mensen in staat moeten zijn om verschillende oplossingen te bedenken en
degene te kiezen die het best is afgestemd op de gegeven omstandigheden. Daarom moet, vanaf
een zeer jonge leeftijd, creatief, out-of-the-box denken gestimuleerd worden doorheen het ganse
curriculum.

Dus, terwijl het onderwijs van de 20ste eeuw sterk op reproductie was gebaseerd,
zal het duurzaam onderwijs van de 21ste eeuw sterker innovatie-gericht moeten
zijn.

• Jonge mensen moeten moderne technologieën niet alleen kunnen aanwenden voor informele,
persoonlijke doeleinden, maar moeten ook een hoog niveau van functionele, digitale
geletterdheid ontwikkelen die hen in staat stelt om met het overaanbod aan multimediale
informatie kritisch te leren omgaan.

Dus, terwijl het onderwijs van de 20ste eeuw vooral met bord en papier werkte,
zal het duurzaam onderwijs van de 21ste eeuw ook multimediaal en digitaal
moeten zijn.

In navolging van het kaderdecreet van 18 januari 2008 werden de nieuwe eindtermen door het Vlaams
Parlement op 5 december 2018 goedgekeurd en worden deze voor de eerste graad van het secundair
onderwijs van kracht op 1 september 2019. De leerlingen die momenteel in het 6de studiejaar zitten,
zullen er dus als eerste mee werken.
De vorige eindtermen waren 20 jaar oud. Naast een modernisering, gaat het aantal eindtermen van 688
naar 382. Maar in het kader van huidige boekbespreking, moet vooral benadrukt worden dat naast deze
nieuwe eindtermen eveneens 16 sleutelcompetenties ingevoerd worden. Deze sleutelcompetenties
werden door Europa een aantal jaren geleden vastgelegd en Vlaanderen heeft deze voor een stuk verrijkt
en uitgebreid. Deze sleutelcompetenties moeten de invulling van de nieuwe eindtermen naar 21ste
eeuwse maatstaven en noden borgen. De toekomst zal het uitwijzen.

5
Maar onderwijs maken begint vooral aan de basis. Als je onderwijs wil veranderen, begin dan in je eigen
klaslokaal, in je eigen school. Durf ‘heilige huisjes’ in vraag te stellen. Denk out-of-the box; denk in 21ste-
eeuwse termen. Zoals Henry Ford ooit stelde: “If I had asked the people what they wanted, they would
have said ‘faster horses’.”

Hierna enkele gedachtenspinsels waarover mijn insziens een debat gevoerd kan worden.

Zijn aparte IT-lokalen in de 21ste eeuw

normaal? We brengen leerlingen naar een apart
computerlokaal (veelal volgestouwd met
verouderd materiaal) om hen daar ICT bij te
brengen. Is ICT niet eerder een
vakoverschrijdende vaardigheid die in elk vak
geïntegreerd zou moeten worden?

Is het normaal dat vele klaslokalen er nog

hetzelfde uitzien als pakweg 25 jaar geleden? In
vele scholen werd reeds lang afgestapt van het
isolerende idee van “mijn klas”. Sloop
symbolische muren en werk zowel klas- als
graadoverschrijdend.

Is het normaal dat scholen geen (of onstabiel)

WIFI hebben? In een 21ste eeuwse school zou
het mogelijk moeten zijn dat studenten en
leerkrachten altijd en overal moeten kunnen
leren.
Persoonlijk ben ik eerder van mening om in
(secundaire) scholen GSM’s niet te bannen, maar
te gebruiken als leermiddel en leerlingen leren
hiermee op verstandige wijze om te gaan.

Is het normaal dat het ‘blind’ kunnen typen

(nog steeds) geen deel uitmaakt van het
curriculum? Is dit niet de generatie waarvan je
zou kunnen verwachten dat ze in hun leven meer
gaat typen dan schrijven? Is typen niet een
basisvaardigheid net als kunnen zwemmen?
Men zou natuurlijk kunnen stellen dat in de
toekomst typen overbodig wordt. Misschien
zullen computers immers enkel nog praten….

6
Bronnen
• Van den Branden, K. (2015). Onderwijs voor de 21ste eeuw. Een boek voor leerkrachten en ouders.
Leuven: ACCO.
• Yuval Noah Harari (2018). 21 lessen voor de 21ste eeuw. Londen: Jonathan Cape.

Websites:
• https://www.youtube.com/results?search_query=jack+ma+switzerland+teaching
• https://onderwijsdoelen.be/
• http://globalprioritiesproject.org/
• https://www.eoswetenschap.eu/technologie/artificiele-intelligentie-tast-ons-mens-zijn-aan
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Tim_Berners-Lee
• https://www.imec-int.com/nl/imec-magazine/imec-magazine-januari-2017/visie-technologien-voor-
de-verdere-schaalverkleining-van-chips