İKONOGRAFİK VE İKONOLOJİK ELEŞTİRİ YÖNTEMİ VE PANOFSKY

Sanat eleştirisi; “sanatın sanat bilimi çerçevesi içinde ve daha çokçada sanat yaratıları üzerinde durularak
yargılanma ve değerlendirilmesidir” (San, 2008: 68). İkonografik ve ikonolojik yöntem de ise formların
çözümlenmesi, içeriğin dönemin kültürel nitelikleri de göz önünde tutularak kavranması, sorgulanması ve
yorumlanmasıdır.

20. yüzyıl başlarında sanat yapıtlarının ortak özelliklerini saptayan ve buna göre de biçimler Morelli, Riegl,
Warburg ve Wölfflin tarafından incelenmeye çalışılmıştır. Panofsky, Wölfflin’in biçimciliğine itiraz edip
biçim kadar içeriğin de önemini savundu. Panofsky’ye göre, içerik, sanat eserinin ifşa ettiği ve fakat afişe
etmediği şeydir. Panofsky, “ikonografik ve ikonolojik sanat eleştirisi” yöntemi ile ön- ikonografiki inceleme,
ikonografik Tanımlama, İkonolojik Tanımlama olmak üzere üç inceleme düzeyinden bahsetmiştir.

Bir yapıttaki görülen şeylerin nesnelere, biçimlere benzetilerek ve aralarında bağ kurularak olgusal anlam
elde edilir. Biçimlerin ifade ettiği hareketler belirlenerek eserin ifadesel anlamını elde edilir. Bu ifadesel ve
olgusal anlam da doğal anlamı oluşturur. Bu bu aşamaya ön-ikonografik inceleme denir. İkincş aşama olarak
tanımlanan ikonografik tanımlama, biçimlerle kavramlar arasında ilişki kurulması ve imgelerin
çözümlenmesidir. Bu aşamada eserin ilk bakışta pratik deneyimlerimizle kavrayamadığımız ancak başka
bilgilerle tamamlayabileceğimiz örtük anlamı onun uzlaşmalı anlamıdır. Üçüncü aşama olan ikonolojik
tanımlama, Panofsky’e göre sanat yapıtının içeriğidir. O’na göre bu aamada, sanat yapıtının oluştuu
dönemdeki kültürel nitelikler, sanatçının kişiliği ve bu ortamda doğan yapıtın içerdiği “anlam” irdelenmelidir
(Akyürek, 1995: 13).

Sanat yapıtının bize doğrudan gösterdiği biçimlerden o biçimleri kavramlarla birleştirerek içeriğe doğru
ilerlemek derinine inmek, sorgulamak ve yorumlamak, eseri kavramaktır. Eserin her yönüyle
irdelenebileceği, bir resme nasıl bakılacağı ve onun nasıl daha iyi kavranacağı Panofsky’nin yönteminde
görülebilir.

KAYNAKÇA

AKYÜREK, Engin (1995). Erwin Panofsky ve “İkonografi ve İkonoloji Üzerine”- Bilime Adanmış Bir
Yaşam (s. 7-20), İstanbul: Afa Yayıncılık.
SAN, İnci (2008). Sanat ve Eitim, Ankara: Ütopya Yayınevi. SANAT KİTABI (1997). İstanbul: Yem
Yayınları.