Mελέτη για τη συντήρηση αποκατάσταση του τέμπλου

Ι.Ν.
Παμμεγίστων Ταξιαρχών Τσαγκαράδα
ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

ΤΟΥ Ι.Ν.ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΕΛΕΤΗΤΡΙΑ : ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ
ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ & ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ Τ.Ε.

Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Τσαγκαράδα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Ι.Ν.ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ

1. Θέση……………………………………………………………………………3
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ………………………………………………………………….6
2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΤΕΜΠΛΟΥ. ……………………….6
2.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ…………………………….. 14
2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΜΒΩΝΑ …………………………………………….. 18
2.4.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟΥ…………………………………. 29
3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ………………………………………………….37
4.ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ………………………………………………….. 40
5. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ……………………………………………… ...42
5.1 Κατάσταση διατήρησης ξυλόγλυπτου τέμπλου ( πίσω όψη )………………..42
5.2 Κατάσταση διατήρησης ξυλόγλυπτου τέμπλου ( μπροστινή όψη )………….47
5.3 Δεσποτικός Θρόνος …………………………………………………………. 58
5.4 Άμβωνας …………………………………………………………………….. .63
5.5 Προσκυνητάρι ………………………………………………………………... 68
6. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – ΥΛΙΚΑ………...... 71
6.1 Στήριξη του τέμπλου. ………………………………………………………. 71
6.2 Συντήρηση επιφάνειας τέμπλου ( πίσω όψη )………………………………. 71
6.3 Συντήρηση επιφάνειας τέμπλου ( μπροστινή όψη ) Δεσποτικού Θρόνου,
Άμβωνα, Προσκυνηταρίου.………………………………………………………. 72
6.4 Αισθητική αποκατάσταση………………………………………………....... 75
6.5 Προστατευτικό επίχρισμα βερνικιού τέμπλου …………………………….. 75
6.6 Προστατευτικό επίχρισμα βερνικιού ζωγραφικών επιφανειών
6.7 Εργασίες απεντόμωσης……………………………………………………... 75
7.Κατάλογος σχεδίων…………………………………………………………….. 76
8.Κατάλογος φωτογραφιών………………………………………………………. 76
9.Κατάλογος υλικών……………………………………………………………… 80
10.ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ
ΤΕΜΠΛΟΥ …………………………………………………………………….. 83
Ι.Ν.ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ

1.Θέση
Ο Ιερός ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών (φωτ1-8) βρίσκεται στην κεντρική πλατεία
της συνοικίας των Αγίων Ταξιαρχών στην Τσαγκαράδα Πηλίου. Ο ναός είναι τύπου
τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη. Εξωτερικά του νότιου και βόρειο τοίχου
υπάρχουν στοές με στέγη. Μέσα στο ιερό και συγκεκριμένα στο διακονικό δίπλα
υπάρχει παρεκκλήσι. Αυτό είναι εμφανές από την επιμέρους θύρα του παρεκκλησίου
με ξυλόγλυπτα βημόθυρα, που υπάρχει δίπλα στην θύρα του διακονικού, στο τέμπλο.
Η κατασκευή του ναού ολοκληρώθηκε το 1746.
Φωτ. 1 Η κύρια εξωτερική όψη του ναού με την κεντρική είσοδο
Φωτ. 2 Βορειοδυτική εξωτερική όψη του ναού
3
Φωτ. 3 Προαύλιο του ναού που είναι και η πλατεία του χωριού, με την πηγή στο
κέντρο.
Φωτ. 4 Ανατολικός εξωτερικός τοίχος
Φωτ.5 Βόρειο κλίτος του ναού
4
Φωτ.6 Κεντρικό κλίτος του ναού
Φωτ.7 Ξυλόγλυπτο τέμπλο. Κεντρικό κλίτος του ναού
5
Φωτ.8 Νότιο κλίτος του ναού
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΤΕΜΠΛΟΥ
Στο ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών σώζεται το αρχικό ξυλόγλυπτο διάτρητο
τέμπλο από φυσικό ξύλο, χαρακτηριστικό στοιχείο του βενετσιάνικου τύπου(Σχ. 1,
φωτ9-22) . Το συγκεκριμένο τέμπλο μαζί με εκείνο του ναού της Αγίας Μαρίνας
στον Κισσό είναι από τα πιο όμορφα του ανατολικού Πηλίου.
Χρονολογημένο, το έτος 1749, σύμφωνα με μετάλλιο που βρίσκεται πάνω στο
τέμπλο που αναφέρει επίσης, ότι δημιουργός του έργου ήταν ο Νικόλαος ο Ρόδιος.
Σήμερα, το βάθος του τέμπλου, όπως διακρίνεται στα κενά μεταξύ των
διακοσμητικών θεμάτων, είναι βαμμένο με ερυθρό και μπλε χρώμα, ενώ το
μεγαλύτερο μέρος της ξυλόγλυπτης επιφάνειας είναι επικαλυμμένη με χρυσό νεότερο
χρώμα. Στην αρχική του μορφή το τέμπλο ήταν όλο επιχρυσωμένο με χρώμα στο
φόντο και σε διάσπαρτα ανάγλυφα στοιχεία, όπως μαρτυρεί η επίστεψη του.
Το τέμπλο, διαστάσεων 10,2μ. μήκους και ύψος 5,70μ, αποτελεί ενιαίο έργο.
Εκτείνεται ισοϋψές σε όλο του το πλάτος μέχρι το ύψος των κεμεριών σημείο από το
οποίο γέρνει προς τον κυρίως ναό, από τον οποίο και απομονώνει τελείως το Ιερό
Βήμα.
Η γενική διάταξη του τέμπλου είναι τριμερής αποτελούμενη από τη Βάση, το Θριγκό
και την Επίστεψη ως εξής:
Αρχίζοντας από κάτω, πάνω στο δάπεδο βρίσκεται η βάση του.
6
Από εδώ ξεκινούν οι δεκατέσσερις πεσσίσκοι οι οποίοι από τη βάση εξέχουν από
την επιφάνεια του τέμπλου και παίρνουν τη μορφή κιόνων, που συνθέτουν κάθετα το
τέμπλο, στη ζώνη των δεσποτικών εικόνων και απολήγουν σε κορινθιάζοντα
κιονόκρανα. Στους κιονίσκους, που χωρίζουν τις Δεσποτικές εικόνες (εννιά στον
αριθμό), ο φυτικός διάκοσμος διαφέρει σε κάθε περίπτωση. Είναι είτε βλαστοί
αμπέλου που ελίσσονται ρυθμικά, είτε βλαστοί που σχηματίζουν οβάλ σχήματα που
περιέχουν φύλλα.
Ανάμεσά τους χαμηλά, είναι οι ταμπλάδες ή ποδιές, με ανθικές συνθέσεις και
παραστάσεις με ζώα, λιοντάρια φίδια όπως και ανθρωπόμορφες γοργόνες γεμίζουν
την επιφάνεια ως ζωγραφικοί πίνακες, μέσα σε φόντο χρώματος χρυσού. Αυτοί οι
ζωγραφικοί πίνακες πλαισιώνονται από κάθετες και οριζόντιες σανίδες-πλαίσια
ζωγραφισμένα με ανθικά μοτίβα.
Ακολουθεί ορθογώνιος ταμπλάς, ο κάτω κεταμπές . Και οι πέντε παραλληλόγραμμοι
κάτω κεταμπέδες των Δεσποτικών εικόνων φέρουν όμοια θεματολογία.
Μέχρι αυτό το ύψος, στο κέντρο του τέμπλου ανοίγεται η Ωραία Πύλη. Φυτικός
είναι ο διάκοσμος στα επίθυρα(υπέρθυρα) της Ωραίας Πύλης και της πύλης της
Πρόθεσης και του διακονικού. Στο ξυλόγλυπτο ημικυκλικό υπέρθυρο της Ωραίας
Πύλης με την πλούσια διακόσμηση τα θέματα είναι τοποθετημένα συμμετρικά.
Στα βημόθυρα, τα τοξωτά πλαίσια περιγράφονται με ανάγλυφο φυτικό (βλαστούς)
και ζωικό (πουλιά λιοντάρι, ελάφι) διάκοσμο διάκοσμο. Ακολουθεί η ζώνη που
φιλοξενεί τα δύο βασικά πρόσωπα της σκηνής του Ευαγγελισμού, τη δεομένη μορφή
της Θεοτόκου και τον αρχάγγελο, τα οποία περικλείοντα από Αγίους.
Δυο στενότερα ανοίγματα στα αριστερά και δεξιά της Ωραίας Πύλης, που
φράσσονται από ζωγραφισμένες ξύλινες πόρτες, είναι της Προθέσεως και του
διακονικού. Δεξιά του διακονικού υπάρχει άνοιγμα με ξυλόγλυπτα βημόθυρα που
ανήκει στο χώρο του παρεκκλησίου. Όλα τα παραπάνω ανοίγματα φέρουν τοξωτό
επίθυρο με πλούσια φυτική και ζωική διακόσμηση.
΄Επειτα, μια σειρά από ημικυκλικά ξυλόγλυπτα, τα τοξωτά κεμέρια, δεκατρία τον
αριθμό, ανόμοια μεταξύ τους, δουλεμένα με τη διάτρητη τεχνική που τα καθιστά
περισσότερο εντυπωσιακά και προσδίδει σ’ αυτά ελαφρότητα και χάρη. Η
διακόσμηση ποικίλει με πουλιά, φυτικό διάκοσμο, αναδιπλούμενα φυλλώματα,
ρόδακες πολύφυλλους και ελικοειδείς βλαστούς. Συνεχίζεται με ένα οριζόντιο
κοσμήτη,
7
Ακολουθεί οριζόντια ζώνη με το θέμα της αμπέλου, ύψους 0,4μ. που διατρέχει το
τέμπλο με φυτικό διάκοσμο, φυλλοφόρο ελισσόμενο βλαστό, τετράποδα ζώα σε
κίνηση.
Εν συνεχεία, η ζώνη του δωδεκάορτου, όπου διασώζονται 23 εικόνες, μέσα σε
διακρητά ορθογώνια διάχωρα με απολήξεις τόξων διπλής καμπυλότητας, τα οποία
χωρίζονται μεταξύ τους από μικρούς στρεπτούς κιονίσκους με φυτικό κιονόκρανο.
Στη συνέχεια ακολουθούν τα Αποστολικά, από 12 εικόνες των Αποστόλων μέσα σε
κυκλικά μετάλλια, ενσωματωμένα στο τέμπλο, με ενδιάμεσα ανάγλυφα φυτικά και
ανθικά διακοσμητικά.
Ο Σταυρός του τέμπλου, με τον οποίο κορυφώνεται το τέμπλο που και κατά κανόνα
προβάλει ελεύθερος στο κενό, είναι νεότερος του τέμπλου, διαφέρει στην
τεχνοτροπία και στο υλικό κατασκευής.
Τα Λυπηρά με ολόγλυφη στέψη, βρίσκονται δεξιά και αριστερά του Σταυρού
απεικονίζουν την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη, .
Διαστάσεις Τέμπλου – τμημάτων
Α) Διαστάσεις τέμπλου : 10,2x5,7μ.
Β) Διαστάσεις θέσης δεσποτικών εικόνων μέγιστες : ύψος 0,60x 1.24 μ.
Γ) Διαστάσεις εικόνων δωδεκαόρτου : ύψος 0,25μ x0,35μ.
Δ) Διαστάσεις εικόνων αποστολικών : διάμετρος 0. 2 μ.
E) Διαστάσεις σταυρού επίστεψης–δράκων :2,5 x 2,8 μ.
Z) Διαστάσεις θύρας της πρόθεσης: 2,30x0,59μ.
H) Διαστάσεις θύρας του διακονικού: 2.30x 0,49μ.
Θ) Διαστάσεις θύρας παρεκκλησίου 2,30x 0,40μ.
Ι) Διαστάσεις θύρας Ωραίας Πύλης 2,30x 0,70μ.
8
Σχ. 1 Σχεδιαστική αποτύπωση του τέμπλου
Φωτ.9 Άποψη του ξυλόγλυπτου τέμπλου στο μέρος του παρεκκλησίου
9
Φωτ.10, 11Οι δράκοι, τα λυπηρά - Φωτ.11 ο σταυρός του τέμπλου
Φωτ.12 Τα λυπηρά αριστερά και δεξιά του σταυρού
10
Φωτ.13 το κεκλιμένο πάνω μέρος του τέμπλου
Φωτ.14 Η θύρα του παρεκκλησίου
11
Φωτ.15 Ζώνη δωδεκαόρτου και αποστολικών
Φωτ.17 Λεπτομέρεια από τη ζώνη αποστολικών
12
Φωτ.20 Ένα από τα περιστέρια του τέμπλου στην επίστεψη
13
Φωτ.21 Νεότερη θύρα, συντηρημένη
Φωτ.22 Πίσω μέρος του τέμπλου κεντρικού κλίτους-υποστήριγμα
2.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ

Ο θρόνος βρίσκεται στον τρίτο κίονα του κεντρικού κλίτους όπως μπαίνουμε στο ναό
δεξιά και είναι η θέση του Μητροπολίτη όταν επισκέπτεται το ναό εν ώρα
Λειτουργίας, (Σχ. 2, φωτ23-29) .
Η μπροστινή όψη του δεσποτικού θρόνου είναι ξυλόγλυπτη με φόντο εσωτερικό,
πράσινου και γκρι χρώματος. Η βάση είναι ξύλινη διακοσμημένη με λιοντάρια
14
εκατέρωθεν της βάσης και την κορυφή του θρόνου διακοσμεί ξυλόγλυπτος
τρουλίσκος, που περιμετρικά υπάρχει ξυλόγλυπτη διάτρητη ζώνη. Το κάθισμα είναι
καλυμμένο με διακοσμητικό σατέν ύφασμα μπορντό χρώματος. Στην πλάτη του
θρόνου, βρίσκεται συντηρημένη εικόνα του Μέγα Αρχιερέως με κορνίζα επίσης
ξυλόγλυπτη. Πάνω από αυτή ζωγραφισμένο περιστέρι και το μάτι του Θεού
διακοσμούν το θρόνο. Η πίσω επιφάνεια αποτελείται από τμήματα επίπεδου ξύλου
τύπου κόντρα πλακέ. Γενικά η ξυλόγλυπτη διακόσμηση περιλαμβάνει θέματα από το
φυτικό, ζωικό βασίλειο και μορφές ανθρωπόμορφων γοργόνων.
Οι διαστάσεις του Δεσποτικού Θρόνου είναι 0.78χ3,42 μ συνολικά και η βάση
0.12χ0,78μ.
Σχ.2 Σχεδιαστική αποτύπωση Δεσποτικού Θρόνου
15
Φωτ.23 Ο δεσποτικός θρόνος
Φωτ.24 Η επίστεψη του θρόνου
16
Φωτ.25 Εσωτερικό πάνω τμήμα του θρόνου
Φωτ.26 Δεξιά όψη του θρόνου
17
Φωτ.28 Πλάγια αριστερή όψη του θρόνου
Φωτ.29 Ζωικός και φυτικός διάκοσμος στο μπράτσο του θρόνου
2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΜΒΩΝΑ

Ο άμβωνας βρίσκεται στο δεύτερο κίονα του κεντρικού κλίτους όπως μπαίνουμε στο
ναό αριστερά και η χρήση του είναι να αναγιγνώσκονται από εκεί κατά τη Θ.
Λειτουργία το ευαγγέλιο και το κήρυγμα. (Σχ. 3, φωτ30-53) Αποτελείται από πέντε
τμήματα, την κλίμακα, την κτιστή βάση, την ξύλινη βάση με το λιοντάρι, ακολουθεί
προς τα πάνω η ξυλόγλυπτη βάση και εν συνεχεία το όρθιο καταπέτασμα με τις δυο
ξυλόγλυπτες οριζόντιες ζώνες, τις ξυλόγλυπτες κορνίζες και τις εικόνες. Ο άμβωνας
έχει εσωτερικά ξύλινο σκελετό. Οι εικόνες είναι έξι στον αριθμό και ανάμεσα τους
υπάρχουν ξυλόγλυπτα κολωνάκια με βάση και κιονόκρανο ενώ κάθε εικόνα
πλαισιώνεται με κορνίζα. Το φόντο του ξυλόγλυπτου είναι χρώματος πράσινο. Πάνω
και στο κέντρο του άμβωνα βρίσκεται ο αετός που κρατάει ένα χέρι. Γενικά η
ξυλόγλυπτη διακόσμηση περιλαμβάνει θέματα από το φυτικό, ζωικό βασίλειο.
Το ύψος του άμβωνα είναι 3,5μ., με το λιοντάρι στη βάση.
18
Σχ. 3 Σχεδιαστική αποτύπωση-ανάπτυγμα του άμβωνα
Φωτ.30 Γενική άποψη του άμβωνα
19
Φωτ.31 Επίστεψη του άμβωνα
Φωτ. 32Λεπτομέρεια της επίστεψης του άμβωνα
Φωτ.33 Το τμήμα των προφητών του άμβωνα
20
Φωτ.34 Τα πάνω μέρος του περιστεριού. Ένωση των τμημάτων ξύλου με καρφιά
Φωτ.35Αριστερή όψη του άμβωνα
Φωτ.36 Εσωτερική άποψη του άμβωνα. Τρόπος ένωσης των ξύλινων τμημάτων
21
Φωτ.37 Η ξυλόγλυπτη κωνική βάση του άμβωνα
Φωτ.38Η βάση του άμβωνα με την μορφή του λιονταριού
Φωτ.39 Το πρόσωπο του λιονταριού
22
Φωτ.40 Η πλάτη του λιονταριού
Φωτ.41 Η μορφή του λιονταριού δεξιά
23
Φωτ.42 Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος
Φωτ. 43 Ο Ευαγγελιστής Λουκάς
24
Φωτ.44 Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης
Φωτ.45 Λεπτομέρεια ολόγλυφου τμήματος
25
Φωτ.46 Λεπτομέρεια επίστεψης
Φωτ.47Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου διακόσμου
Φωτ.48 Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου διακόσμου
26
Φωτ.50 Ο Ευαγγελιστής Μάρκος
Φωτ.51Ο Ευαγγελιστής Μάρκος
27
Φωτ.52 Ο Χριστός
Φωτ.53 Η Παναγία
28
2.4.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟΥ

Ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι (Σχ. 4, φωτ54-71) για την τοποθέτηση εικόνων προς
προσκύνημα σε επικλινές μέρος, με τετράγωνη βάση που ενώνεται με το πάνω τμήμα,
κάλυψη σχήματος τρούλου, με τέσσερεις ξυλόγλυπτους κίονες. Περιμετρικά
αγκαλιάζει την κορυφή διάτρητη ξυλόγλυπτη ζώνη. Το προσκυνητάρι διακοσμείται
με θέματα από το φυτικό και ζωικό βασίλειο, πουλιά, άνθη και βλαστούς. Στη θέση
που τοποθετείτε η εικόνα εσωτερικά υπάρχει κρυφό συρτάρι βοηθητικό, ενώ στο
κάτω πίσω μέρος του προσκυνηταρίου βρίσκεται ορθογώνιο πορτάκι που οδηγεί σε
επίσης εσωτερικό βοηθητικό χώρο. Οι διαστάσεις του είναι 0,45χ2,70μ.
Ο δεσποτικός θρόνος, ο άμβωνας και το προσκυνητάρι ήταν επιχρυσωμένο στην
αρχική του μορφή.
Σχ. 4 Σχεδιαστική αποτύπωση προσκυνηταρίου
29
Φωτ.54 Το προσκυνητάρι
30
Φωτ.56 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι
Φωτ.57 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι. Λεπτομέρεια
31
Φωτ.59Λεπτομέρεια επιζωγράφισης
Φωτ.60 Πάνω τμήμα του προσκυνηταρίου
Φωτ.61 Μπροστινό πάνω τμήμα του προσκυνηταρίου
32
Φωτ.62 Μπροστινό κάτω τμήμα του προσκυνηταρίου
Φωτ.63Αριστερό τμήμα προσκυνηταρίου
Φωτ.64 Δοχεία με άνθη διακοσμούν τα κατώτερα τμήματα του προσκυνηταρίου
33
Φωτ.65 Ορθογώνιο πορτάκι στο πίσω μέρος του προσκυνηταρίου
34
Φωτ67 μέρος του προσκυνηταρίου
Φωτ.68 Λεπτομέρεια διακόσμου πάνω τμήματος
Φωτ.69 Η επίστεψη του προσκυνηταρίου
35
Φωτ.71 Η επικλινής επιφάνεια που τοποθετείται η εικόνα στο προσκυνητάρι
36
Σχ. 5 Σχηματική κάτοψη του ναού
3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
Τέμπλο (φωτ72-77)
Δεκατέσσερα συμπαγή δοκάρια και δυο κάθετα δοκάρια στο πάνω τμήμα αποτελούν
το σκελετό του τέμπλου. Επίσης υπάρχουν βοηθητικά κάθετα και οριζόντια ξύλα στο
κεντρικό πάνω μέρος που ενώνονται με μεταλλικούς κάθετους συνδέσμους με το
ξυλόγλυπτο τέμπλο οι οποίοι κρατούν την κλίση του τέμπλου, στο ύψος του
δωδεκάορτου. Γενικά τα ξυλόγλυπτα μέρη του τέμπλου έχει κατασκευαστεί από
ξύλο καρυδιάς, τα επιμέρους οριζόντια βοηθητικά ξύλα στήριξής του είναι από
καστανιά και τα οριζόντια από έλατο. Αυτό διαπιστώνεται από τα νερά του κάθε
ξύλου, από την συμπαγή ή όχι σύσταση του και από τον τρόπο και έκτασης
προσβολής του από τα ξυλοφάγα έντομα. Νεότερα ξύλινα τμήματα άλλης χρήσης
προστέθηκαν στο τέμπλο. Η ένωση των ξύλινων τμημάτων για το στήσιμο του
τέμπλου έγινε με εντορμίες, πατούρες, γκινισιές και χρήση καρφιών. Οι πόρτες του
διακονικού είναι νεότερες, δεν ανήκουν στο τέμπλο και έχουν συντηρηθεί.
Όσον αφορά την προετοιμασία της ζωγραφικής, αποτελείται από γύψο ή κιμωλία με
ανάμειξη ζωικής πιθανό κόλλας, όπως γινόταν στον 17ο -18ο αιώνα. Εν συνεχεία
ακολουθεί το φύλλο χρυσού στα εξώγλυφα και τα ζωγραφισμένα με αυγοτέμπερα
37
διακοσμητικά ξυλόγλυπτα, όπως φαίνονται στην επίστεψη του τέμπλου. Τελικό είναι
το επίχρισμα βερνικιού που καλύπτει τα παραπάνω κατασκευασμένο με ρητίνη και
αλκοόλη.
Όλη η κατασκευαστική αποτύπωση του τέμπλου , δηλαδή οι διαστάσεις , ο αριθμός
των τμημάτων των ξύλων , και οποιαδήποτε κατασκευαστική λεπτομέρεια είναι
αποτυπωμένες στα σχέδια της μελέτης με αριθ. 1.1 ανατολική όψη (κύρια όψη
τέμπλου και 2.1 δυτική (πίσω) όψη τέμπλου.
Ο δεσποτικός θρόνος, ο άμβωνας και το προσκυνητάρι έχουν κατασκευαστεί από
ξύλο καρυδιάς. Οι συνδέσεις και συναρμόσεις του συνόλου έγιναν με πατούρες και
καρφιά.
Οι εικόνες του άμβωνα είναι ενσωματωμένες σε κάθετα ορθογώνια συμπαγή ξύλα και
ενώνονται μεταξύ τους με ξύλινες γωνίες με καρφιά και ξύλινο στεφάνι στο πάνω
χείλος. Η προετοιμασία της ζωγραφικής τους αποτελείται από γύψο ή κιμωλία με
ανάμειξη ζωικής πιθανό κόλλας. Η ζωγραφική έγινε με σκόνες αγιογραφίας με ζωική
κόλλα ως συνδετικό. Τελικό είναι το επίχρισμα βερνικιού κατασκευασμένο με ρητίνη
και αλκοόλη.
Η αποτύπωση των ξυλόγλυπτων, δεσποτικού θρόνου, άμβωνα και προσκυνητάρι
βρίσκεται στα σχέδια 1.1, 2,1, 3,1, 4.1, 5.1.
Φωτ.72 Πίσω μέρος του τέμπλου βόρειου κλίτους-υποστήριγμα
38
Φωτ.75 Τρόπος σύνδεσης των τμημάτων του τέμπλου
39
Φωτ.76 Πίσω μέρος του τέμπλου νότιου κλίτους-βημόθυρα παρεκκλησίου
Φωτ.77 Ιερό
4.ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ
Οι περιβαλλοντικές συνθήκες του ναού μεταβάλλονται ανάλογα με τις εξωτερικές
μεταβολές της σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας του περιβάλλοντος.
Λιγότερο επιβλαβείς παράγοντες είναι οι ακτινοβολίες, ο ήχος καθώς και η
ατμοσφαιρική ρύπανση.
Όσον αφορά το υπ΄αριθμό ένα αίτιο φθοράς των δομικών μερών αλλά και των
λοιπόν αντικειμένων εντός του ναού (στην συγκεκριμένη μελέτη το ξυλόγλυπτο
τέμπλο, τον άμβωνα, τον δεσποτικό θρόνο και το προσκυνητάρι) οργανικών και μη
οργανικών είναι η υγρασία σε όλες της μορφές της. Είτε πρόκειται για διερχόμενη
από τη στέγη, τα παράθυρα ή τα θεμέλια, είτε για την σχετική υγρασία (RH%) του
χώρου που επηρεάζεται από τις εξωτερικές συνθήκες κατά τις εναλλαγές των εποχών
40
ή ακόμη και την υγρασία που δημιουργείται από την συμπύκνωση των υδρατμών
εντός του ναού αφού λειτουργεί και είναι επισκέψιμος.
Ο ναός δεν παρουσιάζει προβλήματα στη στέγη και οι τρεις πλευρές του εκτός του
τοίχου του ιερού, προστατεύονται από τα νερά της βροχής με την ύπαρξη της
εξωτερικής στοάς με ξύλινη στέγη.
Προβλήματα από τα όμβρια ύδατα λόγω της πηγής στο εξωτερικού του ναού, που
περνούν από στην τοιχοποιία και το δάπεδο, εξατμίζονται εντός του ναού και
αποδίδεται σχετικά υψηλή στον εσωτερικό χώρο.
Τα επίπεδα υγρασίας και θερμοκρασίας διαπιστώθηκαν εσωτερικά του ναού με τη
χρήση κατάλληλου καταγραφικού μηχανήματος. Οι μετρήσεις έγιναν στο χρονικό
διάστημα από 14/10/2018 ως 15/3/2019 και τις πρωινές ώρες της ημέρας.
ΗΜΕΡΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ C ΣΧΕΤΙΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ%
14/10/2018 21 55
18/10/2018 17 71
27/10/2018 15 68
2/11/2018 17 78
11/11/2018 15 68
20/11/2018 16 72
25/11/2018 14 70
2/12/2018 13 71
10/12/2018 15 68
17/12/2018 14 67
21/12/2018 8 69
22/2/2019 9 70
14/4/2019 19 69
Διαπιστώνεται ότι η μέγιστη σχετική υγρασία στο μνημείο κατά το παραπάνω

διάστημα είναι 78% ενώ η χαμηλότερη θερμοκρασία είναι 8. Οι τιμές αυτές
επηρεάζουν αντίστοιχα και τα υπάρχοντα εντός του ναού ξυλόγλυπτα έργα τέχνης,
Η σχετική υγρασία στο εσωτερικό του μνημείου πρέπει να κυμαίνεται στο επίπεδο
του 55% και η θερμοκρασία στους 18 βαθμούς κελσίου.
41
Πρέπει να αναφερθεί ότι στην Τσαγκαράδα ατμοσφαιρική ρύπανση από βιομηχανική

δραστηριότητα, καυστήρες θέρμανσης και κινητήρες αυτοκινήτων είναι αμελητέα.
Εσωτερικά υπάρχει μόνο η παραγωγή καπναιθάλης από τις διάφορες καύσεις στις
τελετουργικές λατρευτικές πράξεις. Αυτή συγκροτείται από την καύση κεριών στα
μανουάλια, λαδιού στα καντήλια, κάρβουνου και λιβανιού στο θυμιατήρι. Όσον
αφορά τα κεριά υπάρχει ειδική κατασκευή με επαγωγό καυσαερίων για ελάττωση της
ρύπανσης.
Ο ναός έχει μεγάλα, ικανοποιητικά για τον εσωτερικό χώρο παράθυρα για να
αερίζεται. Η δράση της ακτινοβολίας του ήλιου στο συγκεκριμένο μνημείο γενικά δεν
δημιουργεί προβλήματα. Το φώς εισέρχεται ομοιόμορφα στο χώρο. Μόνο όπου πίπτει
δημιουργεί φωτοξείδωση των χρωστικών και γήρανση των συνδετικών των
χρωμάτων ή προκαλεί αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας.
Στο χωριό Τσαγκαράδα ζουν ελάχιστοι κάτοικοι όλο το έτος. Το καλοκαίρι αυξάνεται
ο πληθυσμός, αλλά η δραστηριότητα των κατοίκων είναι τέτοια που δεν μπορεί να
αποδοθούν αίτια φθοράς στην ηχορύπανση για τα δομικά μέρη του ναού και των
ξύλινων- ξυλόγλυπτα αντικειμένων του.
Βασικό πρόβλημα του ναού είναι η δραστηριότητα εντόμων στα ξύλινα-ξυλόγλυπτα
αντικείμενα που ανοίγοντας στοές μέσα σε αυτά για να τραφούν, τα αποδομούν και
τα καταστρέφουν. Τα ξυλοφάγα έντομα για να ζήσουν και να δραστηριοποιηθούν
πρέπει να υφίστανται τέσσερις συνθήκες. Να έχουν α. επαρκή αερισμό-οξυγόνο,
β.τροφή-την κυτταρίνη και τις ημικυτταρίνες των ξύλων ,γ. κατάλληλη θερμοκρασία
άνω των 16 βαθμούς κελσίου, δ. σχετική υγρασία σε υψηλά επίπεδα άνω του 65%
εντός του χώρου. Αν κάποιος από αυτούς τους παράγοντες δεν υφίσταται ή είναι σε
οριακές τιμές, τα έντομα δεν δραστηριοποιούνται ή βρίσκονται σε λήθαργο. Σε
αντίθετη περίπτωση πολλαπλασιάζονται και δραστηριοποιούνται με τα τέλεια έντομα
να εναποθέτουν τα αυγά τους σε σχισμές του ξύλου, τόσο σε παλιό όσο και σε
νεότερο αφού βρίσκονται στον ίδιο χώρο και να συνεχίζεται ο κύκλος αυτός
συνέχεια.
5 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ
5.1 Κατάσταση διατήρησης ξυλόγλυπτου τέμπλου ( πίσω όψη )
Ο ξύλινος φορέας-υποστήριγμα δεν αντιμετωπίζει στατικά προβλήματα, στο σύνολο
του (φωτ78-86). Τα κάθετα ξύλα που συγκρατούν την επικλινής, προς τα έξω,
επιφάνεια του τέμπλου (από την ζώνη του Ιεσαί ως το σταυρό) φαίνεται να έχουν
42
αποκτήσει μια καμπυλότητα- πλαστική παραμόρφωση προς τα μπροστά λόγω του

βάρους του πάνω τμήματος του τέμπλου, από το δωδεκάορτο μέχρι τον σταυρό.
Παρατηρούνται σαθρά ξύλα σε ελάχιστα τμήματα διάσπαρτα, νεότερα ξύλα, στο
κεντρικό πάνω τμήμα τα οποία έχουν προσβληθεί από ξυλοφάγο έντομο. Διάσπαρτες
πιτσιλιές λευκού χρώματος –ασβέστη, από απροσεξία., όπως επίσης και επίχρισμα
ασβέστη στο αριστερό τμήμα του τέμπλου στην ένωση με την τοιχοποιία και στο
κάτω τμήμα στην ένωση με το δάπεδο. Παρατηρούνται εκδορές και γράμματα
ενχάρακτα δεξιά της Ωραίας Πύλης. Επικίνδυνη είναι η ύπαρξη της ηλεκτρολογικής
εγκατάστασης που βρίσκεται στο πίσω μέρος του τα τέμπλου, επειδή μπορεί,
πιθανόν, να προκαλέσει πυρκαγιά ή ηλεκτροπληξία. Τα οξειδωμένα μεταλλικά
καρφιά ,σύνδεσμοι έχουν αφήσει υπολείμματα οξείδωσης στα σημεία που ενώνονται
με το τέμπλο. Σε ορισμένα μόνο σημεία υπάρχει χαλάρωση στους συνδέσμους του
ξύλου.
Η δράση των εντόμων είναι εμφανή στο υποστήριγμα του τέμπλου με τη
σαθροποίηση του και με τις οπές επιφανειακά. Όμως με τις σήραγγες εσωτερικά που
διανοίχτηκαν προξενούν απώλεια μηχανικής αντοχής, απώλειες τμημάτων κατά
τόπους.
Οι φθορές αυτές αποτυπώνονται εις τα σχέδια με αριθμό
2.1, 2.2, 2.3 της παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
 Φθορές
Παρουσία αιθάλης και σκόνης στην επιφάνεια του.
Απώλεια ξύλινων τμημάτων
Προσβολή από σαράκι.
Επίχρισμα τοπικά με λευκό χρώμα –ασβέστη
Τοποθέτηση νεότερων ξύλινων στοιχείων
Χαράγματα
Ηλεκτρολογικός εξοπλισμός
43
Σχ. 6 Σχηματική τομή του τέμπλου
Φωτ.78 Σαθροποίηση ξύλου
44
Φωτ.79 Οπές από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.80 Εγχάρακτα στοιχεία-ανθρώπινη παρέμβαση
Φωτ.81 Επίχρισμα ασβέστη στο κάτω τμήμα του τέμπλου -ανθρώπινη παρέμβαση
45
Φωτ.82 Ηλεκτρολογική εγκατάσταση στο πίσω μέρος του τέμπλου
Φωτ.84 Επίχρισμα ασβέστη στο βόρειου τμήμα του τέμπλου -ανθρώπινη παρέμβαση
46
Φωτ.85 Οξειδωμένα μεταλλικά στοιχεία στο πίσω τμήμα του σταυρού
Φωτ.86 Γενική άποψη πίσω μέρος τέμπλου
5.2 Κατάσταση διατήρησης ξυλόγλυπτου τέμπλου ( μπροστινή όψη )

Παρατηρώντας την μπροστινή όψη του τέμπλου μπορούμε να διαπιστώσουμε τις
φθορές που υπέστη λόγω των ανθρωπίνων επεμβάσεων κατά τους μεταγενέστερους
χρόνους από την κατασκευή του, καθώς και των φυσικών φθορών από το πέρασμα
του χρόνου (φωτ87-105).
Η επίστεψη με τα λυπηρά και τους δράκους διατηρούν το πρωτότυπο επιχρύσωμά
τους με τα διάσπαρτα ζωγραφισμένα στοιχεία. Το βερνίκι λοιπόν των παραπάνω έχει
οξειδωθεί . Το υπόλοιπο ξυλόγλυπτο τέμπλο έχει επιζωγραφιστεί με χρυσομπογιά σε
όλη την επιφάνεια του έχοντας χρώμα μεταγενέστερο πράσινο στο φόντο του στα
επίπεδα ξύλινα τμήματα ανάμεσα στα ξυλόγλυπτα, κόκκινο μεταγενέστερο χρώμα σε
47
διάσπαρτα άνθη και ασημί επίσης μεταγενέστερο χρώμα σε πουλιά, στο ξυλόγλυπτο
διάκοσμο. Η παραπάνω επιζωγράφιση διαπιστώνεται σε διάφορα σημεία απρόσεκτης
τοποθέτησης της και σε σημεία που υπάρχουν απώλειες ξυλόγλυπτου που είναι
καλυμμένες με χρυσομπογιά ενώ κανονικά θα έπρεπε να φαίνεται το χρώμα του
σπασμένου ξύλου.
Γενικά όπως φαίνεται σε δείγματα καθαρισμού που έγιναν, το τέμπλο έχει
προετοιμασία που είχε δεχθεί την πρωτότυπη ζωγραφική επιφάνεια και την αρχική
επιχρύσωση του. Με το πέρασμα των χρόνων και λόγω των αιτιών φθοράς που
αναφέρονται παρακάτω η ζωγραφική και το φύλλο χρυσού δεν μπόρεσαν να
συγκρατηθούν στην λεπτή, αποδυναμωμένη προετοιμασία. Σε ελάχιστα σημεία
σώζεται φύλλο χρυσού στον δεσποτικό θρόνο.
Το ξύλο με τις συστολές διαστολές του, δημιουργεί πιέσεις που προσβάλουν τα
υπόλοιπα στρώματα, προετοιμασία ζωγραφική επιφάνεια. Συνέπεια των παραπάνω,
είναι η αποκόλληση και θρυμματισμός της προετοιμασίας. Η κόλλα της
προετοιμασίας ως υγροσκοπικό υλικό υπόκειται σε συστολές και διαστολές με την
επίδραση της σχετικής υγρασίας. Αυτές οι κινήσεις οδηγούν σε εξασθένηση της
προετοιμασίας ,σε κρακελάρισμα, θρυμματισμό και ρωγμές.
Η κόλλα χάνει με το πέρασμα του χρόνου την μηχανική αντοχή της, την
ελαστικότητα της. Επίσης, η υδρόλυση ή η μη αρκετή ποσότητα της κόλλας
δημιουργεί κονιορτοποίηση της προετοιμασίας.
Η κακή συνοχή του στρώματος της προετοιμασίας και της ζωγραφικής και η
έλλειψη ή περίσσεια συνδετικού υλικού σε ένα από τα δυο στρώματα δημιουργούν
ρωγμές, αποκολλήσεις και απώλεια της ζωγραφικής επιφάνειας.
Στην επίστεψη του τέμπλου που περιλαμβάνει τον Εσταυρωμένο και τα λυπηρά
παρατηρείται η οξείδωση του βερνικιού της ζωγραφικής επιφανείας, καθώς και
απώλεια ξυλόγλυπτων τμημάτων στα περιστέρια, πιθανόν από απροσεξία ή από
φυσική φθορά.
Τα διάφορα τμήματα του τέμπλου που στηρίζεται απευθείας στο δάπεδο, κολώνες
στήριξης, ξυλόγλυπτες κολώνες και κορνίζες των ποδέων έχουν υποστεί απώλειες και
σαθροποίηση λόγω έλλειψης συνοχής του.
Η αυξημένη σχετική υγρασία ευνόησε την δράση των ξυλοφάγων εντόμων που
αποδόμησαν το ξύλο. Η δράση τους φαίνεται από τις οπές που δημιούργησαν και από
48
την πούδρα ξύλου που υπάρχει στο δάπεδο. Οι σήραγγες που διανοίχτηκαν
προξενούν απώλεια μηχανικής αντοχής, απώλειες τμημάτων κατά τόπους.
Επίσης, στα παραπάνω κατώτερα τμήματα και στα πλαϊνά που το τέμπλο εφάπτεται
με την τοιχοποιία, παρατηρείται στρώμα ασβεστόχρωμα κατά μήκος του τέμπλου,
από απροσεξία ή για να καλυφθούν φθορές του ξύλου, που είναι υλικό που
κατακρατεί υγρασία με αποτέλεσμα να δημιουργεί προβλήματα στο ξύλο–
ξυλόγλυπτο, σαθροποίηση, ρηγματώσεις. Ακόμη υπάρχουν ρωγμές λόγω καρφιών σε
ελάχιστα σημεία.
Οξείδωση έχει υποστεί η μεταλλική ράβδος που βρίσκεται μπροστά από τις εικόνες
εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης, όπου έχει αφήσει υπολείμματα οξείδωσης στα σημεία
που ενώνεται με το τέμπλο.
Σε κιονίσκο αριστερά της Πύλης του Παρεκκλησίου διαπιστώθηκαν με την οπτική
παρατήρηση και με την οσμή κυρίως, επικαθήσεις ελαίων- λιπαρών ουσιών, πιθανό
από τοποθέτηση κεριών στο σημείο. Λιπαρές ουσίες επικάθησαν και στις κολώνες
της εισόδου πρόθεσης και διακονικού από τον τρόπο που άγγιζαν τα σημεία αυτά με
τα χέρια τους οι πιστοί, ιερείς που περνούσαν από τις εισόδους. Σε κάποια σημεία
των κιόνων φαίνεται η κάλυψη της απώλειας ξύλου με στόκο με άτεχνο τρόπο.
Ηλεκτρολογική εγκατάσταση διαπερνά την ξυλόγλυπτη επιφάνεια του τέμπλου,
ερχόμενη από πίσω, διευκολύνοντας την καθημερινότητα των ανθρώπων, ευνοώντας
όμως τις πιθανότητες πυρκαγιάς και ηλεκτροπληξίας.
1.2, 1.3,1.4 της παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
 Φθορές:
Οξείδωση βερνικιού ζωγραφικής επιφανείας- επίστεψη
Απώλεια προετοιμασίας ζωγραφικής επιφάνειας
Απώλεια ζωγραφικής επιφάνειας
Παρουσία αιθάλης και σκόνης στην επιφάνεια
Απώλεια ξύλινων τμημάτων
Σαθρά τμήματα ξύλου
Επικαθήσεις λιπαρών ουσιών και ελαίων
Μεταλλικά οξειδωμένα στοιχεία
Ηλεκτρολογικός εξοπλισμός
Προσβολή από σαράκι
Απώλεια ξυλόγλυπτων τμημάτων
49
Επικάλυψη με επίχρισμα χρυσό ή πράσινου χρώματος σε όλη την ξυλόγλυπτη

επιφάνεια του.
Φωτ.87 Λεπτομέρεια του ξυλόγλυπτου τέμπλου. Απώλεια ξυλόγλυπτου τμήματος
Φωτ.88 Κεταμπές κοντά στο βόρειο τοίχο. Σκόνη ξύλου από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων
50
Φωτ.89 Τμήμα δωδεκαόρτου. Το δοκάρι διαπερνά το τέμπλο
Φωτ.90Κατώτερο τμήμα του ξυλόγλυπτου τέμπλου. Καλώδιο διαπερνά το τέμπλο
51
Φωτ.91 Κεταμπέδες με επιζωγραφισμένα χρωματιστά τμήματα σε φυτικά και ζωικά στοιχεία,

όπως και χρυσομπογιά στην ολική επιφάνεια
Φωτ.92Επιζωγραφισμένα βημόθυρα Ωραίας Πύλης
52
Φωτ.93 Κεταμπέδες τεμπλου
Φωτ.94Επικαθήσεις ελαίων, λιπαρών ουσιών σε κίονα του τέμπλου
53
Φωτ.95 Απώλεια ξυλόγλυπτου τμήματος σε βημόθυρο της πύλης του παρεκκλησίου
Φωτ.96 Μερικώς οξειδωμένο μεταλλικό στοιχείο κάτω από τις δεσποτικές εικόνες
54
Φωτ.97 Λεπτομέρεια του βημόθυρου της Ωραίας Πύλης
Φωτ.98 Αλλοίωση –σαθροποίηση ξύλου λόγω υγρασίας και προσβολής ξυλοφάγων εντόμων
55
Φωτ.99 Προσβολή –σαθροποίηση ξύλου λόγω προσβολής ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ100 σαθροποίηση ξύλου λόγω προσβολής ξυλοφάγων εντόμων
56
Φωτ.101 Οπές από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων-επιζωγραφίσεις
Φωτ.102 Απώλεια του φτερού του περιστεριού
Φωτ.103 Απώλεια ξυλογλύπτου τμήματος, κρακελάρισμα προετοιμασίας στο φόντο,

απρόσεκτη τοποθέτηση νεότερου πράσινου χρώματος
57
Φωτ.104 Τμήματα του τέμπλου που αποκολλήθηκαν
Φωτ.105 Σαθροποίηση προσβολή εντόμων
5.3 Δεσποτικός Θρόνος

Το βερνίκι των ζωγραφισμένων τμημάτων έχει οξειδωθεί. Υπάρχουν αποκολλήσεις
στο λεπτό στρώμα προετοιμασίας των ζωγραφικών επιφανειών (περιστέρι) και της
ζωγραφικής επιφάνειας. Επίσης ρωγμές στην προετοιμασία και στην ζωγραφική ως
συνέπεια.. Η υπόλοιπη ξυλόγλυπτη επιφάνεια είναι επιζωγραφισμένη με χρυσό
χρώμα και πράσινο χρώμα στο φόντο. Οι επιζωγραφίσεις ξεχωρίζουν από την
απρόσεκτη τοποθέτηση τους σε ορισμένα σημεία. Ρωγμές υπάρχουν στα ξυλόγλυπτα
πλαϊνά τμήματα (μπράτσα) του θρόνου. Οι φθορές αποτυπώνονται στα σχέδια με
αριθμό 3.1-3.4 της παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
Παρατηρείται σχετική χαλάρωση των συνδέσμων των ξύλινων μελών λόγω των
εξωτερικών δυνάμεων και πιέσεων που έχει δεχθεί από την χρήση του-διαφορετικά
σωματότυπα έχουν καθίσει σε αυτόν. Δεν έχουμε όμως προβλήματα στατικότατος
στον δεσποτικό θρόνο(φωτ106-117).
58

3.2, 3.3, 3.4 της παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
 Φθορές:
Οξείδωση βερνικιού ζωγραφικής επιφανείας εικόνων
Απώλεια προετοιμασίας- ζωγραφικής επιφάνειας
Αποκόλληση προετοιμασίας- ζωγραφικής επιφάνειας
Ρωγμές
Φωτ.106 Η μορφή του λιονταριού. Οπές ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.107Λεπτομέρεια από κίονα του θρόνου
59
Φωτ.108 Το μάτι του Θεού στην επίστεψη του θρόνου
Φωτ.109Απώλεια ξύλου
Φωτ.110 Εσωτερική όψη του μπράτσου
60
Φωτ.111Επιζωγράφιση στον ξυλόγλυπτο διάκοσμο
Φωτ.112Ρωγμή στο ξυλόγλυπτο διάκοσμο, δεξιό μέρος του θρόνου
Φωτ.113 Ζωγραφικός διάκοσμος του θρόνου. Επικαθήσεις βερνικιού, αποκολλήσεις

προετοιμασίας και απώλειες αυτής .Οπές ξυλοφάγων εντόμων
61
Φωτ.114 0ξείδωση καρφιών, ύπαρξη προετοιμασίας εσωτερικά της οροφής του θρόνου
Φωτ.115 Εμφάνιση προετοιμασία
62
Φωτ.116 Σωζόμενα στοιχεία φύλλου χρυσού στο λουλούδι στον δεσποτικό θρόνο
Φωτ.117 Εμφάνιση προετοιμασία στον δεσποτικό θρόνο
5.4 Άμβωνας
Γενικά ο άμβωνας βρίσκεται σε καλή κατάσταση (φωτ118-127). Η σκάλα του
άμβωνα είναι η παλιά και αυτό φαίνεται από την ομαλή ένωση της σκάλας με το
63
υπόλοιπο σύνολο με παλιάς κοπής καρφιά. Σε αρκετά καλή κατάσταση βρίσκεται ο

άμβωνας. Είναι επιζωγραφισμένος με χρυσομπογιά στην ξυλόγλυπτη επιφάνεια και
με πράσινο χρώμα στο φόντο. Εξαίρεση είναι η ξύλινη βάση με την μορφή του
λιονταριού που δεν έχει καμιά επιζωγράφιση. Παρατηρείται ρωγμή στο χέρι του
κρατά το περιστέρι ψηλά, επίχρισμα λευκού χρώματος στο σημείο με την ένωση του
δαπέδου, λόγω απροσεξίας. Τα εσωτερικά καρφιά με στρογγυλή κεφαλή που ενώνουν
τα ξύλινα τμήματα του άμβωνα έχουν υποστεί ελαφριά οξείδωση. Υπάρχει αλλοίωση
σχήματος σε σημεία στο σώμα του λιονταριού στη βάση λόγω σαθροποίησης του από
ξυλοφάγα έντομα, ύπαρξη σκόνης ξύλου. Στο φόντο του ξυλόγλυπτου υπάρχουν δυο
αποχρώσεις του πράσινου χρώματος. Οπές από ξυλοφάγα έντομα παρατηρούνται στη
βάση του άμβωνα σε ξύλο περισσότερο και λιγότερο στο ξυλόγλυπτο, πιθανό να
έχουν καλυφτεί οι οπές από την χρυσομπογιά.
Γενικά στις ενσωματωμένες εικόνες του Χριστού της Παναγίας και των Προφητών
διαπιστώνεται κρακελάρισμα προετοιμασίας, ρωγμές επιφανειακές, ελάχιστες
απώλειες χρώματος κι αποκολλήσεις προετοιμασίας. Ακόμη επικαθήσεις κεριών και
κάψιμο.
Οι φθορές αποτυπώνονται εις τα σχέδια(ανάπτυγμα) με αριθμό 4.2, 4.3, 4.4 της
παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
 Φθορές:
Απώλεια προετοιμασίας- ζωγραφικής επιφάνειας
Κρακελλάρισμα προετοιμασίας ζωγραφικής
Αποκόλληση προετοιμασίας ζωγραφικής
επίχρισμα ασβέστη
Ρωγμές
64
Φωτ.118 Η μορφή του λιονταριού έχει καλυφθεί με καφέ χρώμα νεότερο- ανθρώπινη
παρέμβαση
Φωτ. 119 Απώλεια ξύλινου τμήματος
Φωτ.120 Απώλεια ξύλινου τμήματος λόγω ξυλοφάγων εντόμων
65
Φωτ.121 Λεπτομέρεια του ξυλόγλυπτου διακόσμου
Φωτ.123 Λεπτομέρεια του ξυλόγλυπτου διακόσμου- απώλεια χρυσομπογιάς
66
Φωτ.124 Λεπτομέρεια του Χριστού
Φωτ.125 Λεπτομέρεια της Παναγίας. Ρωγμές, απώλεια χρώματος
Φωτ.126 Λεπτομέρεια απώλεια ξυλόγλυπτου διακόσμου
67
Φωτ.127 Ύπαρξη προετοιμασίας κάτω από την επιζωγράφιση
5.5 Προσκυνητάρι
Το προσκυνητάρι είναι επιζωγραφισμένο με χρυσό χρώμα στην ξυλόγλυπτη
επιφάνεια και με πράσινο χρώμα στον εσωτερικό φόντο. Αυτό φαίνεται στα σημεία
με απώλειες ξύλου-ξυλόγλυπτου που είναι και αυτές ζωγραφισμένες νεότερα. Σε
αντίθετη περίπτωση στις απώλειες αυτές θα φαινόταν το φυσικό ξύλο.
Παρατηρούνται γενικά διάσπαρτες απώλειες ξυλόγλυπτου, μια κάθετη ρωγμή στην
δεξιά πλευρά, βοηθητικά νεότερα ξύλα στην πίσω πλευρά και σαθρές επιφάνειες
λόγω προσβολής εντόμων στο κάτω μέρος. Ελάχιστο καμένο τμήμα ξύλου βρίσκεται
στην οροφή και σκόνη στο εσωτερικό του προσκυνηταρίου. Τέλος, παρατηρείται
σχετική χαλάρωση των συνδέσμων των ξύλινων μελών λόγω των εξωτερικών
δυνάμεων που έχει δεχθεί από την χρήση του χωρίς να έχουμε όμως προβλήματα
στατικότατος (φωτ128-132).
Οι φθορές αποτυπώνονται εις τα σχέδια με αριθμό 5.2, 5.3,5.4
της παρούσας μελέτης και είναι οι εξής κάτωθι:
 Φθορές:
Κάψιμο
Ρωγμές
Σαθρό ξύλο
68

Σταξίματα ασβέστη
Επικάλυψη με επίχρισμα χρυσό σε όλη την ξυλόγλυπτη επιφάνεια του
Νεότερο ξύλο
Φωτ.128 Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου
69
Φωτ.131Ρωγμή στο αριστερό πλαϊνό τμήμα του προσκυνητάριο
Φωτ.132 Λεπτομέρεια της ρωγμής
70
6 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΥΛΙΚΑ

6.1 Στήριξη του τέμπλου.
Έντονο φορτίο έχει συγκεντρωθεί στο πάνω μέρος του τέμπλου στο δωδεκάορτο και
τα λυπηρά. Σκοπός είναι να αποφορτιστεί το μέρος αυτό και να μοιραστούν τα
φορτία στα διπλανά σημεία. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση κάθετων με το
τέμπλο, ξύλινων δοκών (ίδιας προέλευσης και χρώματος με το παλιό), 5-8 εκ.
διατομής που θα ενώνουν το πίσω μέρος του τέμπλου με τους κάθετους δοκούς που
ξεκινούν από το δάπεδο. Η ένωση τους γίνεται με ανοξείδωτες βίδες. Στα σημεία
επαφής του κάθετου νέου δοκού με το τέμπλο θα τοποθετηθούν τοπικά τετράγωνα
ξύλα για προστασία, πάνω στα οποία θα τοποθετηθεί η βίδα. Αποτέλεσμα είναι το
τέμπλο να συγκρατεί το ίδιο βάρος του και όχι επιπλέων.
Οριζόντια ξύλινα μέλη , ένα σε κάθε κλίτος, θα τοποθετηθούν στο πάνω μέρος των
κάθετων δοκών που έχουν υποστεί καμπυλότητα, για να μεταφέρουν τα φορτία που
επιβαρύνουν τους δοκούς. Σανίδες κόντρα πλακέ θαλάσσης διάστασης 25χ 25 εκ. και
25 χιλ. πάχος θα ενώσουν τα οριζόντια ξύλινα μέλη με τους κάθετους δοκούς -μορφή
σάντουιτς -με την χρήση βιδών και παξιμαδιών που θα υπάρχουν μόνο στις σανίδες,
χωρίς να τρυπηθούν οι κάθετοι δοκοί του τέμπλου και τα οριζόντια νεότερα ξύλα. Μ
τον τρόπο αυτό στήριξης ενισχύουμε την υπάρχουσα κατάσταση.
Για να την ασφαλίσουμε όμως για κάθε ενδεχόμενο, εκτελούμε την παρακάτω
εργασία. Θα τοποθετηθούν ντίζες μικρής διατομής (8 χιλ) μεταβλητής απόστασης,
που θα ενώσουν τα ανωτέρα κομβικά τμήματα του τέμπλου με τον ανατολικό τοίχο
και θα συγκρατούν την ανοδομή του. Προτείνεται να τοποθετηθούν δυο ντίζες στο
κεντρικό κλίτος και από μια στα πλαϊνά κλίτη. Επίσης βασικό είναι η ενίσχυση των
συνδέσμων που έχουν χαλαρώσει με επίσης ανοξείδωτες βίδες και η αντικατάσταση
των νεότερων ξύλινων τμημάτων με άλλα ίδιου τύπου ξύλο με το αρχικό.
6.2 Συντήρηση επιφάνειας τέμπλου ( πίσω όψη ).
Οι εργασίες που θα γίνουν στην πίσω όψη του τέμπλου αφορούν εργασίες
απομάκρυνσης σκόνης με. Σκοπός των εργασιών είναι η επαναφορά της πίσω όψης
του τέμπλου στην αρχική του κατάσταση. Τα σαθρά τμήματα θα αντιμετωπιστούν με
χρήση Paraloid B72 ενέσιμο αραιωμένο με ασετόν 2-5%.
Η ηλεκτρολογική εγκατάσταση πρέπει να αφαιρεθεί για να αποφευχθεί πυρκαγιά και
ηλεκτροπληξία. Σκόπιμο είναι να τοποθετηθεί στο δάπεδο ή σε μέρη που δεν θα είναι
εμφανή και δεν θα είναι κοντά σε εύφλεκτα υλικά όπως είναι το ξύλο.
71
Τα μεταλλικά στοιχεία είναι βασικό να συντηρηθούν από εξειδικευμένο συντηρητή

και στις ενώσεις με το ξύλο να περαστούν με Paraloid B72 αραιωμένο με ασετόν 5%.
6.3 Συντήρηση επιφάνειας τέμπλου ( μπροστινή όψη ), Δεσποτικού Θρόνου,

Άμβωνα, Προσκυνηταρίου.
Λεπτομερείς φωτογράφιση προηγείται των εργασιών και συνεχίζει σε όλα τα στάδια
συντήρησης. Οι εργασίες συντήρησης που θα πραγματοποιηθούν αποσκοπούν ώστε
να διατηρηθεί η τωρινή τους κατάσταση, με σεβασμό στην ιστορικότητα και
μοναδικότητά τους. Τα υλικά συντήρησης που προτείνονται, μετά από δείγματα
καθαρισμού που έγιναν, πληρούν όλες τις βασικές τεχνικές προδιαγραφές για την
ποιότητά τους, είναι συμβατά με τα αυθεντικά υλικά των εξεταζόμενων έργων, είναι
μη τοξικά και αντιστρέψιμα. (φωτ133-137).
Οι εργασίες που θα πραγματοποιηθούν είναι η ακόλουθες.
Μετά από δείγματα καθαρισμού διαπιστώθηκε ότι, το οξειδωμένο βερνίκι της
επίστεψης θα αφαιρεθεί με χρήση ασετόν με τη βοήθεια βαμβακοφόρου στυλεού ή
κομπρέσας . Προτείνεται η αφαίρεση επιχρίσματος χρυσομπογιάς και λοιπόν
νεότερων χρωμάτων από το σύνολο της ξυλόγλυπτης επιφάνειας του τέμπλου επίσης
με χρήση Αcetone με κομπρέσες και με βαμβακοφόρο στυλέο και διαβρωτικού (π.χ
Nitromors) η ισοδύναμου αυτού.
Τα σαθρά τμήματα θα αντιμετωπιστούν με χρήση Paraloid B72 ενέσιμο αραιωμένο
με ασετόν 2-5%.
Τα ξύλινα ανάγλυφα τμήματα που δεν έχουν επιζωγραφίσεις, όπως η βάση του
θρόνου, καθαρίζονται με απιονισμένο νερό και ελάχιστο texapon αν χρειαστεί.
Οι λιπαρές επικαθήσεις και τα έλαια που υπάρχει στον κιονίσκο αριστερά της Πύλης
του παρεκκλησίου και στους κίονες της προθέσεως και του διακονικού θα
αφαιρεθούν με white spirit και με χρήση νυστεριού.
Στα ξυλόγλυπτα τμήματα που λείπουν, όπως στα πουλιά της επίστεψης του τέμπλου,
στο βημόθυρο του παρεκκλησίου, είναι δυνατόν να προστεθούν μόνο για λόγους
στατικότατος και όχι για αισθητικούς λόγους, με νεότερα ξύλα ομοίου δασοπονικού
είδους με το αρχικό και να φέρουν χαρακτηριστική σήμανση, όπου θα αναγράφεται η
χρονολογική επέμβαση. Να μην αλλοιώνουν την ιστορική αξία και όψη του
πρωτοτύπου.
Όσον αφορά την ζωγραφική επιφάνεια προτείνεται η αφαίρεση του βερνικιού των
ζωγραφικών επιφανειών (π.χ αποστολικών, σταυρού, λυπηρών, εικόνων άμβωνα,
72
δεσποτικού θρόνου), με την χρήση Αcetone, και μίγματος Αcetone και Ethanol1\1,
White – Spirit.
Η αποδυναμωμένη σωζόμενη προετοιμασία θα στερεωθεί με primal AC33 10% με
ψεκασμό ή ενέσιμο ανάλογα με την ευθραυστότητα του σημείου. Επίσης με το ιδιο
υλικό θα αντιμετωπιστούν οι αποκολλήσεις και ρωγμές της προετοιμασίας και της
ζωγραφικής επιφάνειας με ενέσιμο τρόπο. Πριν την εισχώρηση του primal AC33
πρέπει να ανοίξουν οι πόροι της προετοιμασίας με αιθανόλη αραιωμένη με
απιονισμένο νερό 1/1. Θα αφαιρεθούν μηχανικά και με white spirit οι επικαθήσεις
κεριών.
Φωτ.133Δείγμα καθαρισμού, υπάρχουν δυο στρώματα επιζωγράφισης. Στο σημείο αυτό

χάθηκε η προετοιμασία.
73
Φωτ.134 Δείγμα καθαρισμού, ύπαρξη προετοιμασίας
Φωτ.135 Δείγμα καθαρισμού, υπάρχουν δυο στρώματα επιζωγράφισης. Στο σημείο αυτό
Φωτ.136 Δείγμα καθαρισμού στο θρόνο
74

6.4 Αισθητική αποκατάσταση.
Αναλόγως των αποτελεσμάτων από την αφαίρεσης των επιχρισμάτων χρώματος από
την ξυλόγλυπτη επιφάνεια του και του οξειδωμένου βερνικιού των ζωγραφικών
επιφανειών, θα αποφασιστεί η περαιτέρω διεξαγωγή των εργασιών αισθητικής
αποκατάστασης, με στόχο την μικρότερη δυνατή παρέμβαση εφόσον αυτό κριθεί
αναγκαίο, διαφυλάττοντας πάντα την αρχική του μορφή.
6.5 Προστατευτικό επίχρισμα βερνικιού τέμπλου

Αφού αφαιρεθούν τα επιχρίσματα νεότερων χρωμάτων και φτάσουμε στην πιθανή
ζωγραφισμένη επιφάνεια, είναι σωστό για προστασία να τοποθετηθεί ένα βερνίκι
άχρωμο και αντιστρέψιμο. Η εφαρμογή θα πραγματοποιηθεί με ψεκασμό ( διάμετρος
αερογράφου 0.5 έως 1.4 ) και με πινέλο.
6.6 Προστατευτικό επίχρισμα βερνικιού ζωγραφικών επιφανειών

Στις ζωγραφικές επιφάνειες θα χρησιμοποιηθεί βερνίκι Τalens mat και glossy,
άχρωμο και αντιστρέψιμο, σε αναλογία 2:1. Η εφαρμογή θα πραγματοποιηθεί με
ψεκασμό ( διάμετρος αερογράφου 0.5 έως 1.4 ) και με πινέλο. Το τελικό αποτέλεσμα
θα είναι μέτριας στιλπνότητας( semi – mat ).
6.7 Εργασίες απεντόμωσης

Προτείνονται οι εργασίες απεντόμωσης να γίνουν με την μέθοδο αζώτου-υποξία
(έλλειψη οξυγόνου) και σε περιόδους άνοιξης ή φθινοπώρου που βρίσκεται το έντομο
75
σε έξαρση και μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά. Με τη μέθοδο αυτή

σφραγίζονται τα ξυλόγλυπτα αντικείμενα, αφαιρείται το οξυγόνο και προστίθεται
άζωτο ή διοξείδιο του άνθρακα. Την ευθύνη των εργασιών θα την αναλάβει
εξειδικευμένη εταιρεία απεντομώσεων.
Λάρισα / /2019
Η ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ
ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ
Τ.Ε. ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ& ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
7.Κατάλογος σχεδίων
1.1-1.4 Κύρια όψη ξυλόγλυπτου τέμπλου
2.1-2.3 Πίσω όψη ξυλόγλυπτου τέμπλου
3.1-3.4 Δεσποτικός Θρόνος
4.1-4.4 Άμβωνας (ανάπτυγμα)
5.1-5.4 Προσκυνητάρι
Σχ.1 Σχεδιαστική αποτύπωση του τέμπλου
Σχ.2 Σχεδιαστική αποτύπωση Δεσποτικού θρόνου
Σχ.3 Σχεδιαστική αποτύπωση άμβωνα
Σχ.4 Σχεδιαστική αποτύπωση προσκυνηταρίου
Σχ.5 Σχηματική κάτοψη του ναού
Σχ.6 Σχηματική τομή του τέμπλου
8.Κατάλογος φωτογραφιών
Φωτ. 1 Η κύρια εξωτερική όψη του ναού με την κεντρική είσοδο
Φωτ. 2 Βορειοδυτική εξωτερική όψη του ναού
Φωτ. 3Προαύλιο του ναού που είναι και η πλατεία του χωριού, με την πηγή στο
κέντρο.
Φωτ. 4Ανατολικός εξωτερικός τοίχος
Φωτ.5 Βόρειο κλίτος του ναού
Φωτ.6 Κεντρικό κλίτος του ναού
Φωτ.7 Ξυλόγλυπτο τέμπλο. Κεντρικό κλίτος του ναού
Φωτ.8 Νότιο κλίτος του ναού
76
Φωτ.9 Άποψη του ξυλόγλυπτου τέμπλου στο μέρος του παρεκκλησίου

Φωτ.10 Οι δράκοι, τα λυπηρά και ο σταυρός του τέμπλου
Φωτ.11 Ο σταυρός του τέμπλου
Φωτ.12 Τα λυπηρά αριστερά και δεξιά του σταυρού
Φωτ.13 Το κεκλιμένο πάνω μέρος του τέμπλου
Φωτ.14 Η θύρα του παρεκκλησίου
Φωτ.20 Ένα από τα περιστέρια του τέμπλου στην επίστεψη
Φωτ.21 Νεότερη θύρα, συντηρημένη
Φωτ.23 Η επίστεψη του θρόνου
Φωτ.24 Εσωτερικό πάνω τμήμα του θρόνου
Φωτ.26 Δεξιά όψη του θρόνου Φωτ.116 Πλάγια αριστερή όψη του θρόνου
Φωτ.27 Ζωικός και φυτικός διάκοσμος στο μπράτσο του θρόνου
Φωτ.28 Η μορφή του λιονταριού. Οπές ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.29Λεπτομέρεια από κίονα του θρόνου
Φωτ.30 Επίστεψη του άμβωνα
Φωτ.31 Λεπτομέρεια της επίστεψης του άμβωνα
Φωτ.33 Το τμήμα των προφητών του άμβωνα
Φωτ.34 Τα πάνω μέρος του περιστεριού. Ένωση των τμημάτων ξύλου με καρφιά
Φωτ.35Αριστερή όψη του άμβωνα
Φωτ.36 Εσωτερική άποψη του άμβωνα. Τρόπος ένωσης των ξύλινων τμημάτων
Φωτ.37 Η ξυλόγλυπτη κωνική βάση του άμβωνα
Φωτ.38Η βάση του άμβωνα με την μορφή του λιονταριού
Φωτ.39 Το πρόσωπο του λιονταριού
Φωτ.40 Η πλάτη του λιονταριού
Φωτ.41 Η μορφή του λιονταριού δεξιά
παρέμβαση
Φωτ.43Ο Ευαγγελιστής Λουκάς
Φωτ.44 Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης
Φωτ.45 Λεπτομέρεια ολόγλυφου τμήματος
77
Φωτ.46Λεπτομέρεια επίστεψης
Φωτ.52 Ο Χριστός
Φωτ.53 Η Παναγία
Φωτ.56 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι
Φωτ.59Λεπτομέρεια επιζωγράφισης
Φωτ.60 Πάνω τμήμα του προσκυνηταρίου
Φωτ.61 Μπροστινό πάνω τμήμα του προσκυνηταρίου
Φωτ.62 Μπροστινό κάτω τμήμα του προσκυνηταρίου
Φωτ.63Αριστερό τμήμα προσκυνηταρίου
Φωτ.64 Δοχεία με άνθη διακοσμούν τα κατώτερα τμήματα του προσκυνηταρίου
Φωτ.67 Πίσω μέρος του προσκυνηταρίου
Φωτ.68 Λεπτομέρεια διακόσμου πάνω τμήματος
Φωτ.71 Η επικλινής επιφάνεια που τοποθετείται η εικόνα στο προσκυνητάρι
Φωτ.73 Πίσω μέρος του τέμπλου βόρειου κλίτους-υποστήριγμα
Τρόπος σύνδεσης των τμημάτων του τέμπλου
Φωτ.76 Πίσω μέρος του τέμπλου νότιου κλίτους-βημόθυρα παρεκκλησίου
Φωτ.77 Ιερό
Φωτ.78 Σαθροποίηση ξύλου
Φωτ.79 Οπές από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.80 Εγχάρακτα στοιχεία-ανθρώπινη παρέμβαση
Φωτ.81 Επίχρισμα ασβέστη στο κάτω τμήμα του τέμπλου -ανθρώπινη παρέμβαση
78

Φωτ.84 Επίχρισμα ασβέστη στο βόρειου τμήμα του τέμπλου -ανθρώπινη παρέμβαση
Φωτ.85 Οξειδωμένα μεταλλικά στοιχεία στο πίσω τμήμα του σταυρού
Φωτ.86 Γενική άποψη πίσω μέρος τέμπλου
Φωτ.87 Γενική άποψη του άμβωνα
Φωτ.88 Λεπτομέρεια του ξυλόγλυπτου τέμπλου. Απώλεια ξυλόγλυπτου τμήματος
Φωτ.89 Κεταμπές κοντά στο βόρειο τοίχο. Σκόνη ξύλου από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.90 Τμήμα δωδεκαόρτου. Το δοκάρι διαπερνά το τέμπλο
Φωτ.91Κατώτερο τμήμα του ξυλόγλυπτου τέμπλου. Καλώδιο διαπερνά το τέμπλο
Φωτ.92 Κεταμπέδες με επιζωγραφισμένα χρωματιστά τμήματα σε φυτικά και ζωικά στοιχεία,
όπως και χρυσομπογιά στην ολική επιφάνεια
Φωτ.93Επιζωγραφισμένα βημόθυρα Ωραίας Πύλης
Φωτ.94 Κεταμπέδες τεμπλου
Φωτ.95 Επικαθήσεις ελαίων, λιπαρών ουσιών σε κίονα του τέμπλου
Φωτ.96 Απώλεια ξυλόγλυπτου τμήματος σε βημόθυρο της πύλης του παρεκκλησίου
Φωτ.97 Μερικώς οξειδωμένο μεταλλικό στοιχείο κάτω από τις δεσποτικές εικόνες
Φωτ.98 Λεπτομέρεια του βημόθυρου της Ωραίας Πύλης
Φωτ.99Αλλοίωση –σαθροποίηση ξύλου λόγω υγρασίας και προσβολής ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.102 Οπές από προσβολή ξυλοφάγων εντόμων-επιζωγραφίσεις
Φωτ.103 Απώλεια του φτερού του περιστεριού
Φωτ.104 Απώλεια ξυλογλύπτου τμήματος, κρακελάρισμα προετοιμασίας στο φόντο,
απρόσεκτη τοποθέτηση νεότερου πράσινου χρώματος
Φωτ.105 Τμήματα του τέμπλου που αποκολλήθηκαν
Φωτ.106 Σαθροποίηση προσβολή εντόμων
Φωτ.107 Το μάτι του Θεού στην επίστεψη του θρόνου
Φωτ.108 Απώλεια ξύλου
Φωτ.109 Εσωτερική όψη του μπράτσου
Φωτ.110 Επιζωγράφιση στον ξυλόγλυπτο διάκοσμο
Φωτ.111Ρωγμή στο ξυλόγλυπτο διάκοσμο, δεξιό μέρος του θρόνου
Φωτ.112 Ζωγραφικός διάκοσμος του θρόνου. Επικαθήσεις βερνικιού, αποκολλήσεις
προετοιμασίας και απώλειες αυτής .Οπές ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.113 0ξείδωση καρφιών, ύπαρξη προετοιμασίας εσωτερικά της οροφής του θρόνου
Φωτ.114 Εμφάνιση προετοιμασία
79
Φωτ.115 Σωζόμενα στοιχεία φύλλου χρυσού στο λουλούδι στον δεσποτικό θρόνο
Φωτ.116 Εμφάνιση προετοιμασία στον δεσποτικό θρόνο
παρέμβαση
Φωτ.118 Απώλεια ξύλινου τμήματος
Φωτ.119 Απώλεια ξύλινου τμήματος λόγω ξυλοφάγων εντόμων
Φωτ.122 Λεπτομέρεια του ξυλόγλυπτου διακόσμου- απώλεια χρυσομπογιάς
Φωτ.124 Λεπτομέρεια της Παναγίας. Ρωγμές, απώλεια χρώματος
Φωτ.125 Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος
Φωτ.126 Ύπαρξη προετοιμασίας κάτω από την επιζωγράφιση
Φωτ.130Ρωγμή στο αριστερό πλαϊνό τμήμα του προσκυνητάριο
Φωτ.131 Λεπτομέρεια της ρωγμής
Φωτ.132 Ο δεσποτικός θρόνος
Φωτ.134 Δείγμα καθαρισμού, ύπαρξη προετοιμασίας
9. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ
ΑΙΘΑΝΟΛΗ
Γενικά
Όνομα IUPAC Αιθανόλη
Άλλες ονομασίες Αιθυλική αλκοόλη
Οινόπνευμα
Υδροξυαιθάνιο
Μεθυλοκαρβινόλη<br 1-
Οξαπροπάνιο
Αιθυλυδρίτης
Αιθυλυδροξύλιο
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύπος C2H6O
Μοριακή μάζα 46,07 amu
Σύντομος C2H5OH
80
συντακτικός
τύπος
Συντομογραφίες EtOH
Αριθμός CAS 64-17-5
SMILES CCO
InChI 1S/C2H6O/c1-2-
3/h3H,2H2,1H3
Αριθμός 200-578-6
EINECS
Αριθμός RTECS KQ6300000
Αριθμός UN 1170
PubChem CID 702
ChemSpider ID 682
Δομή
Διπολική ροπή 1,69 D
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης 1 Διμεθυλαιθέρας
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης −114,5 °C
Σημείο βρασμού 78,37 °C

Πυκνότητα 789,3 kg/m³[1]
Διαλυτότητα στο Ανάμιξη σε κάθε
νερό αναλογία
Ιξώδες 1,074 mPa·s (25
°C)[2] 1,2 mPa·s
(20 °C)
Δείκτης 1,361
διάθλασης , nD
Τάση ατμών 5,95 kPa (20 °C)
Εμφάνιση Άχρωμο υγρό
Χημικές ιδιότητες
pKa 15,9
Βαθμός οκτανίου 89
Βαθμός κετανίου 5
Ελάχιστη 13-14 °C
θερμοκρασία
ανάφλεξης
Σημείο 362 °C
αυτανάφλεξης
Επικινδυνότητα
Eύφλεκτη (F)
Φράσεις R11
κινδύνου
Φράσεις (S2), S7, S16
ασφαλείας
LD50 5,628 g/kg
Νέφτι
Το τερεβινθέλαιο, ή νέφτι, είναι ένα πετρέλαιο που προέρχεται από διαυγές υγρό που
χρησιμοποιείται ως ένας κοινός οργανικός διαλύτης στη βαφή.
Σημείο βρασμού: 130 °C
Πυκνότητα: 790 kg/m³
Ταξινόμηση: Πτητική οργανική ένωση
Hydroground 750-100κ.ε.
Το Hydroground N.750 είναι ένα καθαρό ακρυλικό διάλυμα, χωρίς τοξικούς διαλύτες και
με εξαιρετικά μικρή κοκκομετρία (διάμετρος 0.06my). Το pH του είναι 9-10.
Xρησιμοποιείται με το μέθοδο του εμποτισμού για τη στερέωση σαθρών υποστρωμάτων,
81
για τη στερέωση αποκολλημενων στρωμάτων ζωγραφικής και σαν βάση χρώματος για
λεπτές χρωματικές διαφάνειες.
Στεγνωμένο Hydroground μπορεί να αφαιρεθεί με ακετόνη, οινόπνευμα, τολουόλη και
κετόνη.
TEXAPON N70
Μη ιονικό, ουδέτερο σαπούνι σε συμπυκνωμένη μορφή. Εξαιτίας του ουδέτερου pH
καταφέρνει να δεσμεύει τις ακαθαρσίες χωρίς να τις εγκλωβίζει στο εσωτερικό των
αντικειμένων. Χρησιμοποιείται στην συντήρηση λίθου, κεραμικών, μετάλλων κλπ. με
κύρια χρήση του σαν συστατικό, σε πολύ μικρή αναλογία, στις πάστες Mora και ΑΒ 57.
Προδιαγραφές
Εμφάνιση: Διαφανές gel
Σύσταση: Sodium lauryl ether sulphate
pH: 7.0 σε 3% διάλυμα (20oC)
ΑΚΕΤΟΝΗ
Γενικά
Όνομα IUPAC Προπανόνη
Άλλες ονομασίες Ακετόνη, β-κετοπροπάνιο, 2-οξοπροπάνιο, Διμεθυλοκετόνη,
Διμεθυλοφορμαλδεΰδη
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύποςC3H6O
Μοριακή μάζα58,08 amu 50
82
Σύντομοςσυντακτικός τύποςCH3COCH3
ΣυντομογραφίεςMe2CODMK
Αριθμός CAS67-64-1SMILESO=C(C)
CInChI1/C3H6O/c1-3(2)4/h1-2H3
Αριθμός EINECS200-662-2
Αριθμός RTECSAL31500000
PubChem CID180
ChemSpider ID175
Δομή Διπολική ροπή 2,91 D
Μήκος δεσμού152 pm (C-C),121,3 pm (C=O),110,3[ pm (C-H)
Είδος δεσμούς (2sp3-2sp2) (C-C),σ ((2sp2-2sp2) (C=O),π (2p-2p) (C=O),(2sp3-1s) (C-H)
Πόλωση δεσμού19% C+ O- (C=O),3% C- H+ (C-H)
Γωνία δεσμού116° (C-C-C)
Μοριακή γεωμετρία
τριγωνική επίπεδη στο καρβονύλιο
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης8 Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης−94,9 °C
Σημείο βρασμού56,53 °C
Πυκνότητα792,5 kg/m3
Διαλυτότηταστο νερό Αναμίξιμη
Ιξώδες0,3075 cP (20 °C)
Δείκτης διάθλασης , nD1,35900 (20 °C)
Εμφάνιση Άχρωμο υγρό Χημικές ιδιότητες pKa24,2Ελάχιστη θερμοκρασία ανάφλεξης-17
°CΣημείο αυτανάφλεξης465 °CΕπικινδυνότητα Εύφλεκτη (F) Ερεθιστική (Xi)Φράσεις
κινδύνουR11, R36, R66, R67Φράσεις ασφαλείας(S2), S9, S16, S26LD503 g/
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες
(25°C, 100 kPa).
10.ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ

ΤΕΜΠΛΟΥ
83
ΕΡΓΟ: ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΩΝ
(ΤΕΜΠΛΟ - ΑΜΒΩΝΑΣ- ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΣ ΘΡΟΝΟΣ- ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙ)
ΘEΣΗ: Ι.Ν. ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ

ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ
ΘΕΜΑ: ΚΥΡΙΑ ΟΨΗ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΤΕΜΠΛΟΥ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ: 1.1

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019
0 0,5 1 2 ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ: ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Τ.Ε.
ΑΙΘΑΛΗ - ΣΚΟΝΗ



ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ: ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
ΟΞΕΙΔΩΣΗ ΒΕΡΝΙΚΙΟΥ
ΕΠΙΧΡΙΣΜΑ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ




ΑΠΩΛΕΙΑ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ
ΣΑΘΡΟ ΞΥΛΟ
ΕΠΙΚΑΘΗΣΗ ΛΥΠΑΡΩΝ ΟΥΣΙΩΝ - ΕΛΑΙΑ
ENTONH ΠΡΟΣΒΟΛH ΑΠΟ

ΞΥΛΟΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ
ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΑΠΟ ΞΥΛΟΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ
ΗΛΕΚΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ
ΟΞΕΙΔΩΜΕΝΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ





ΘΕΜΑ: ΠΙΣΩ ΟΨΗ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟΥ ΤΕΜΠΛΟΥ


0 0,5 1 2 ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ




ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΚΑΡΦΙΑ)
ΗΛΕΚΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ
ΧΑΡΑΓΜΑΤΑ (ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ)
ΕΠΙΧΡΙΣΜΑ ΑΣΒΕΣΤΗ
ΣΑΘΡΟ ΞΥΛΟ
ΝΕΟΤΕΡΟ ΞΥΛΟ
ENTONH ΠΡΟΣΒΟΛH ΑΠΟ

ΞΥΛΟΦΑΓΑ ΕΝΤΟΜΑ
ΡΩΓΜΕΣ




Πλάγια αριστερή όψη Κύρια όψη Πλάγια δεξια όψη Πίσω όψη Τομή
0 0,5 1 2


ΘΕΜΑ: ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΣ ΘΡΟΝΟΣ





Πλάγια αριστερή όψη Κύρια όψη Πλάγια δεξια όψη Πίσω όψη Τομή ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ: ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ
ΡΩΓΜΕΣ
ΑΠΩΛΕΙΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ
ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ



Πλάγια αριστερή όψη Κύρια όψη Πλάγια δεξια όψη Πίσω όψη Τομή ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ: ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

ΘΕΜΑ: ΑΜΒΩΝΑΣ (ΑΝΑΠΤΥΓΜΑ)
0 0,5 1 2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ: 4.1










ΑΠΩΛΕΙΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ
ΡΩΓΜΕΣ
ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ
ΚΡΑΚΕΛΑΡΙΣΜΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ





ΘΕΜΑ: ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙ
0 0,5 1 2









ΣΑΘΡΟ ΞΥΛΟ
ΡΩΓΜΕΣ
ΚΑΨΙΜΟ
ΝΕΟΤΕΡΟ ΞΥΛΟ





Mελέτη για τη συντήρηση αποκατάσταση του τέμπλου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mελέτη για τη συντήρηση αποκατάσταση του τέμπλου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ι.Ν.

Παμμεγίστων Ταξιαρχών Τσαγκαράδα

ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΕΛΕΤΗΤΡΙΑ : ΝΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

ΣΥΝΤΗΡΗΤΡΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ & ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ Τ.Ε.

Ι.Ν.ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ

Ι.Ν.ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑ ΠΗΛΙΟΥ

Φωτ. 1 Η κύρια εξωτερική όψη του ναού με την κεντρική είσοδο

Φωτ. 2 Βορειοδυτική εξωτερική όψη του ναού

Φωτ. 4 Ανατολικός εξωτερικός τοίχος

Φωτ.5 Βόρειο κλίτος του ναού

Φωτ.6 Κεντρικό κλίτος του ναού

Φωτ.7 Ξυλόγλυπτο τέμπλο. Κεντρικό κλίτος του ναού

Φωτ.8 Νότιο κλίτος του ναού

Σχ. 1 Σχεδιαστική αποτύπωση του τέμπλου

Φωτ.9 Άποψη του ξυλόγλυπτου τέμπλου στο μέρος του παρεκκλησίου

Φωτ.10, 11Οι δράκοι, τα λυπηρά - Φωτ.11 ο σταυρός του τέμπλου

Φωτ.12 Τα λυπηρά αριστερά και δεξιά του σταυρού

Φωτ.13 το κεκλιμένο πάνω μέρος του τέμπλου

Φωτ.14 Η θύρα του παρεκκλησίου

Φωτ.15 Ζώνη δωδεκαόρτου και αποστολικών

Φωτ.16 Ζώνη δωδεκαόρτου και αποστολικών

Φωτ.17 Λεπτομέρεια από τη ζώνη αποστολικών

Φωτ.18 Λεπτομέρεια από τη ζώνη αποστολικών

Φωτ.19 Λεπτομέρεια από τη ζώνη αποστολικών

Φωτ.20 Ένα από τα περιστέρια του τέμπλου στην επίστεψη

Φωτ.21 Νεότερη θύρα, συντηρημένη

Φωτ.22 Πίσω μέρος του τέμπλου κεντρικού κλίτους-υποστήριγμα

2.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ

Σχ.2 Σχεδιαστική αποτύπωση Δεσποτικού Θρόνου

Φωτ.23 Ο δεσποτικός θρόνος

Φωτ.24 Η επίστεψη του θρόνου

Φωτ.25 Εσωτερικό πάνω τμήμα του θρόνου

Φωτ.26 Δεξιά όψη του θρόνου

Φωτ.27 Δεξιά όψη του θρόνου

Φωτ.28 Πλάγια αριστερή όψη του θρόνου

Φωτ.29 Ζωικός και φυτικός διάκοσμος στο μπράτσο του θρόνου

2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΜΒΩΝΑ

Σχ. 3 Σχεδιαστική αποτύπωση-ανάπτυγμα του άμβωνα

Φωτ.30 Γενική άποψη του άμβωνα

Φωτ.31 Επίστεψη του άμβωνα

Φωτ. 32Λεπτομέρεια της επίστεψης του άμβωνα

Φωτ.33 Το τμήμα των προφητών του άμβωνα

Φωτ.35Αριστερή όψη του άμβωνα

Φωτ.37 Η ξυλόγλυπτη κωνική βάση του άμβωνα

Φωτ.38Η βάση του άμβωνα με την μορφή του λιονταριού

Φωτ.39 Το πρόσωπο του λιονταριού

Φωτ.40 Η πλάτη του λιονταριού

Φωτ.41 Η μορφή του λιονταριού δεξιά

Φωτ.42 Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος

Φωτ. 43 Ο Ευαγγελιστής Λουκάς

Φωτ.44 Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης

Φωτ.45 Λεπτομέρεια ολόγλυφου τμήματος

Φωτ.46 Λεπτομέρεια επίστεψης

Φωτ.47Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου διακόσμου

Φωτ.48 Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου διακόσμου

Φωτ.49 Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου διακόσμου

Φωτ.50 Ο Ευαγγελιστής Μάρκος

Φωτ.51Ο Ευαγγελιστής Μάρκος

2.4.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟΥ

Σχ. 4 Σχεδιαστική αποτύπωση προσκυνηταρίου

Φωτ.56 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι

Φωτ.57 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι. Λεπτομέρεια

Φωτ.58 Συρταρωτό βοηθητικό τμήμα στο προσκυνητάρι. Λεπτομέρεια