UNIVERZITET U ISTOČNOM

SARAJEVU
MAŠINSKI FAKULTET
ISTOČNO SARAJEVO

GORIVA I MAZIVA

SEMINARSKI RAD

Tema: Tehnički aspekti korišćenja gasovitih goriva za industrijske kotlove

Predmetni nastavnik: Student:

Doc. Dr Stojan Simić Aleksandar Rajak

Istočno Sarajevo, jun 2018. godine

2
1.UVOD

Gasovita goriva se danas sve više koriste, u prvom redu zbog svojih

povoljnih osobina u odnosu na čvrsta i tečna goriva, jer posjeduju

niz prednosti:

- potpunije sagorijevanje;

- posjeduje manji sadržaj balasta;

- sagorijevaju pri veoma malom koeficijentu viška vazduha, bliskom

stehiometrijskom;

- proces sagorijevanje se može relativno lako i jednostavno

regulisati produkti sagorijevanja su čistiji;

- lako se transportuju;

- proizvode se u centralizovanim postrojenjima velikog kapaciteta,

ako se radi o proizvedenim gorivima.

Kao i tečna goriva gasovita goriva odlikuju se lakom upaljivošću i

eksplozivnošću, pa prilikom rukovanja i transporta na to treba obratiti

posebnu pažnju.

Biće razmatrana sljedeća gasovita goriva: prirodna gasovita goriva

(prirodni zemni gas) i vještačka gasovita goriva (rafinerijski gasovi,

generatorski gasovi i biogas).

3
2. PRIRODNA GASOVITA GORIVA

I pored toga što se prirodnim gasovitim gorivima mogu smatrati jamski ili rudnički
gas, koji se javlja u rudnicima uglja, kao i barski i truli gas, prirodnim gasovitim gorivom
smatra se samo zemni gas.

Prirodni ili zemni gas je mješavina gasovitih ugljovodonika, kao što su: metan oko
90%, etan, propan i butan od 5 do 6% i u manjim procentima težih ugljovodonika, azota,
ugljen-dioksida, helijuma i sumporvodonika.

Prirodni zemni gas se javlja ili na mjestima gdje ima nafte ili samostalno bez
nafte. Prirodni ili zemni gas je prirodno gasovito fosilno gorivo sa visokim sadrzajem
metana. Redovno je prisutan u nalazistima nafte (gasna kapa iznad lezista) i sirova nafta
na izlazu iz busotine gasa sadrzi u izdvojenom ili u rastvorenom obliku.Ovaj se gas
nakon dovodjenja na povrsinu u separatorima odvaja od nafte i cisti od primjesa,
(vode,ostataka nafte,mehanickih nečistoća) jos na samom nalazištu da bi se doveo u
granice propisanog kvaliteta i potom transportovao gasovodima velikih precnika do
krajnjih korisnika.

Pored metana prirodni gas koji prati nalazišta nafte sadrzi i izvjesnu kolicinu
etana,propana i butana i jos se naziva i vlazni (ili bogati) zemni gas. Odnos prirodnog
gasa i nafte u nalazištima u prvom redu zavisi od pritiska u bušotini, jer od njega zavisi
zapreminski udio prirodnog gasa u nafti. Uopšte u svijetu, nema mnogo nalazišta sirove
nafte bez prirodnog gasa. U najsiromašnijim nalazištima prirodnog gasa ima nekoliko
metara kubnih po toni nafte, dok neka nalazišta uz tonu nafte imaju i po stotinjak metara
kubnih prirodnog gasa. U toku cijelog procesa ugljenisanja nastaje od 300 do 400 m3
metana po toni uglja.

Metan redovno prati proces eksploatacije uglja iz rudnika. On je izuzetno opasan

po radnike u rudniku kada njegova zapreminska koncentracija u vazduhu dostigne
vrijednost od 9 do 15%, zato što je tada jako eksplozivan. Od svih ugljovodonika u
prirodnom gasu samo je metan u gasovitom stanju pri atmosferskom i visokim
pritiscima. Propan i butan se nalaze u tečnom stanju pri temperaturi okoline i nešto
većem pritisku od atmosferskog, dok su teži ugljovodonici već na atmosferskom pritisku
u tečnom stanju. Prirodni gasovi se dijele na:

4
- suve, i

- vlažne.

Vlažni prirodni gas je onaj gas koji ima više od 60 g kondenzovanih ugljovodonika po 1
m3 gasa. Zbog visoke toplotne moći i relativno niske cijene, prirodni gas je veoma tražen
energent na svjetskom tržištu. [3]

Prirodni gas se javlja i u posebnim lezistima gde nema nafte.Tu je prisutan tzv. suvi (ili
siromasni) zemni gas koji se pretežno sastoji od metana i ne sadrzi propan i butan.
Utvrdjeno je da je rasprostranjen u sedimentnim ali ga ima i u eruptivnim stenama.
Nalazista gasa se nalaze na dubinama od nekoliko pa do petnaest hiljada metara i pod
pritiskom koji je nekad visi od 300 bar-a.i temperaturama (zavisno od dubine ) koje mogu
biti vise i od 180 ◦C

2.1 Potrošnja prirodnog gasa

Potrošnja prirodnog gasa na svjetskom nivou u 2003. godini bila je 2.690 milijardi
m3 gasa. Procjena je da će potrošnja prirodnog gasa, na svjetskom nivou, porastii iznositi
u 2015. godini oko 3.794,9 milijardi m3, a u 2030. Godini 5.153,6 milijardi m3 gasa.
Dakle, u periodu od 2003. do 2030. godine predviđa se gotovo udvostručenje potrošnje
prirodnog gasa na svjetskom nivou. Industrijski sektor je najznačajniji krajnji korisnik
(potrošač) prirodnog gasa u svijetu, zatim slijedi elektroenergetski, pa rezidencijalni i
komercijalno-građevinski sektor. U Meksiku se očekuje nagli rast potrošnje prirodnog
gasa u periodu od 2003. do 2030. godine i to: dvostruko veća u industrijskom i više od tri
puta veća u elektroenergetskom sektoru. U zemljama EU očekuje se najbrži rast potražnje
prirodnog gasa saprosječnom godišnjom stopom od 2%. Obzirom na opadanje
proizvodnje prirodnog gasa u zemljama EU, ovaj region će 2015. godine uvoziti oko ½, a
2030. godine gotovo 2/3 svjih potreba. Trenutno zemlje Evrope iz Rusija uvoze oko 2/3
svojih potreba za prirodnim gasom, ali zbog “nesporazuma oko ugovornih cijena”između
Rusije i Ukrajine u januaru 2006., odnosno 2009. godine isporuka gasa je bila prekinuta,
pa se sada u Evropi razmatraju alternativne mogućnosti za snabdijevanje prirodnim
gasom.

5
2.2 Transport prirodnog gasa
Transport prirodnog gasa od nalazišta prema krajnjem potrošaču moguće je obaviti
na dva načina:

- u gasovitom stanju (gasovodima), i

- u tečnom stanju (specijalnim brodovima).

♦ Transport prirodnog gasa gasovodima

Ideja da se gas transportuje na velika rastojanja od mjesta proizvodnjedo krajnjih

potrošača, tzv. magistralnim i distributivnim gasovodima,praktično je dobijena od
naftovoda, obzirom da su se oni pojavili mnogo godina ranije i da su ekonomičniji od
derugih vidova transporta nafte. Ipak, treba naglasiti da se transport gasa i nafte mnogo
razlikuje, zato što se radi o dva različita fluida: stišljivom (gas) i nestišljivom (nafta).
Moguće je identifikovati dvije bitne razlike vezano za transport ovadva fluida.

1) Gas se mora podvrgnuti jakoj kompresiji da bi se mogao potiskivati kroz gasovod

na velike udaljenosti. Izuzetak su slučajevi kada na bušotinama gasnog polja već
vladaju visoki pritisci. Radni pritisak u gasovodu kreće se od 30 do 75 bar,
zavisno od uslova transporta i količine gasa. Ograničeno poboljšanje ekonomskih
efekata pri gradnji novih gasovoda može se postići povećanjem radnog pritiska i
automatizacijom upravljanja cijelog sistema. Radikalnije poboljšanje svih
ekonomskih pokazatelja može se postići povećanjem prečnika cijevi. Odavno su
prečnici cijevi magistralnih gasovoda premašili 1000 mm, odnosno već su dostigli
prečnike od 2500 mm. Kada se uporede cijene transporta gasa u gasovodima
prečnika 720 mm i 1220 mm, proizilazi da je cijenu transporta gasa moguće
smanjiti za oko 40%.
2) Druga veoma bitna razlika ogleda se u nužnosti uspostavljanja jedinstvenog
gasnog sistema. Naime, gasna mreža mora se graditi kao jedinstven energetski
sistem analogno elektromreži. Mora postojati neprekinuti gasovodni sistem od
izvora snabdijevanja pa do krajnjih potrošača. Neophodno je da ovakav gasovodni
sistem postoji na nivou jedne zemlje ili na nivou regije u jednoj zemlji ili na
nivou regije više zemalja, i sl.

♦ Transport tečnog prirodnog gasa brodovima

6
 Da bi prirodni gas, sa najvećim procentom metana, prešao u tečnostanje, potrebno
mu je sniziti temperaturu na -161oC pri atmosferskom pritisku. Ova činjenica je
iskorišćena za transport prirodnog gasa u tečnom stanju pomoću specijalno građenih
brodova. Za ovaj vid transporta prirodnog gasa potrebno je imati:

- postrojenje za dobijanje tečnog prirodnog gasa;

- postrojenja za prihvat tečnog prirodnog gasa i njegov povratak u gasovito stanje;

- uređaje za skladištenje tečnog prirodnog gasa u utovarnoj i istovarnoj luci;

- specijalno građene brodove u kojima će se tokom transporta gas održavati u tečnom

stanju.

Spremnici u utovarnim i istovarnim lukama moraju imati velike kapacitete da bi se

brodovi brzo punili i praznili, kao i obezbijedilo potrebno snabdijevanje za vrijeme velike
potrošnje u zimskom periodu. Rezevoari tečnog gasa na brodu i lukama, pored uređja za
održavanje niske temperature, moraju biti dobro izolovani da bi se spriječili gubici gasa u
životnu sredinu zbog isparavanja. Praktično, glavni nedostatak ovog načina transporta
prirodnog gasa je gubitak zbog isparavanja. [4]

7
3. PROIZVEDENA GASOVITA GORIVA

3.1. Rafinerijski gasovi

Rafinerijski gas se dobija pri procesu prerade sirove nafte.

Sastoji se od slijedećih lakih ugljovodonika:

- metana,

- etena,

- etana,

- propana,

- butana, i

Koriste se kao gorivo u rafinerijama i u drugim granama industrije,

zatim kao osnovna sirovina u hemijskoj industriji. Pri atmosferskom pritisku i

temperaturi okoline nalazi se u gasovtom

stanju.

Toplotna moć rafinerijskih gasova se kreće oko 55 MJ/m3. Iz rafinerijskog gasa

najčešće se izdvajaju i prevode u tečno stanje propan i butan. Pri temperaturi okoline i
povišenom pritisku u rasponu od 7 do 17 bara, zavisno od sastava, mješavina propana i
butana prelazi u tečno stanje.Odnos propana i butana u mješavini obično se podešava
prema lokalnim klimatskim uslovima, a ogrevna moć mješavine je oko 45 MJ/kg.

Tečna mješavina propana i butana, takođe se dobija preradom prirodnog gasa.

Kada se izdvoje propan i butan iz rafinerijskog ili prirodnog gasa,mješavinu gasova koji
ostaju u procesu razdvajanja najvećim procentom čini metan.

Postupak razdvajanja gasova iz rafinerijskog gasa je takav da se on prvo apsorbuje

u ulju, a zatim zagrijavanjem ulja i frakcionom desorpcijom pri različitim temperaturama.

8
 Prvo se počinju izdvajati: metan, zatim etan, propan i butan. Cijeli proces se odvija
pri pritisku od oko 30 bara. Gasovita goriva iz čvrstih goriva dobijaju se procesom
gasifikacije ugljeva, gorivih škriljaca i dr. i procesima suve destilacije. Analogno ovom
postupku dobijaju se: generatorski i destilacioni gasovi. [2]

3.2. Tečni naftni gas

Tečni naftni gas odnosno auto plin ili u domaćinstvu zvan plin, je
smeša ugljovodoničnih gasova, koja se koristi kao gorivo za automobile ili druge
potrošače. To je savremeni naziv za propan-butan (koji se, između ostalog, prodaje u
"butan bocama").

Tečni naftni gas je smeša ugljovodonika sa 3 i 4 ugljenikova atoma (propan, n-butan, izo-
butan, propen, buten, ...).

Oni su karakteristični (a i dobili su ime) po tome što (na normalnoj temperaturi) lako, tj.
na malom pritisku (2-8bar, ređe 16bar) prelaze u tečno stanje. Preciznije, na temperaturi
od 70 °C njihov pritisak nije viši od 31bar, a gustina tečne faze na temperaturi od
50°C nije manja od 0,4kg/dm3.

Dobija se utečnjavanjem smeše gasova dobijene izdvajanjem iz rafinerijskih

gasova (nastalih preradom nafte) nafte, odnosno gasova dobijenih preradom prirodnih
gasovitih goriva (u postupku zvanom degazolinaža).

Koristi se kao kao energent u domaćinstvima, pre svega za kuvanje (za grejanje ređe
zbog potrebe za relativno velikim količinama). U domaćinstvima se TNG koristi u obliku
plinskih (propan-butan) boca, čija se veličina obično iskazuje u kilogramima.

9
 Slika 1. Plinska boca [1]

3.3. Generatorski gas

Postupak gasifikacije predstavlja suštinski proces nepotpunog sagorijevanja kojim
se iz čvrstih goriva dobijaju gasovita goriva. U dobijenim gasovima nalaze se produkti
nepotpunog sagorijevanja, ali i termičkog razlaganja supstancije čvrstog goriva.

Proces gasifikacije se izvodi industrijski u posebnim uređajima-gasnim

generatorima, pa se dobijeni gasovi nazivaju skraćeno generatorski gasovi.

Primjena ovog postupka konverzije čvrstih goriva u gasovita značajan je kako sa

gledišta postojećih rezervi primarnih nosilaca energije, tako i sa gledišta rješavanja
aktuelnih problema:

- gasifikacijom čvrstih goriva sa većim sadržajem sumpora dobija se gas sa manje

sumpora, čime se smanjuje zagađenje životne sredine;

- gasifikacijom velikih količina čvrstih goriva proizvode se gasovita,koja mogu da

zamijene prirodna gasovita goriva; i

- ovim postupkom može se dobiti takozvani sintezni ili vodeni gas, koji se sastoji od
ugljen-monoksida i vodonika, kao i važnih sirovina za hemijsku industriju.

10
 U dosadašnjim istraživačkim radovima kao i u praksi osvojen je niz u cilju
dobijanja gasova kod kojih je odlučujući uticaj imao njihov sastav, ili gasovitih goriva
kod kojih je dominantan uticaj imala odgovarajuća toplotna moć.

Bez obzira na cilj dobijanja gasovitih goriva određene toplotne moći ili dobijanja
gasova određenog sastava, postupak gasifikacije se vrši sa količinom vazduha koja je
manja od minimalno potrebne za potpuno sagorijevanje sa koeficijentom viška vazduha
manjim od jedan. Zavisno od vrste fluida korišćenog u procesu, dobija se odgovarajući
sastav, pa time i odgovarajuća toplotna moć gasa. [3]

3.4. Destilacioni gasovi

Destilacioni gasovi su gasovita goriva koja se dobijaju procesom suve

destilacije drveta, treseta, mrkog ili kamenog uglja i dr.

Zajedno sa generatorskim gasovima spadaju u gasovita goriva proizvedena od

čvrstih goriva. S druge strane, prema čvrstom gorivu od kog su proizvedena, mogu se
svrstati u fosilna goriva ili biogoriva. [3]

11
4. INDUSTRIJSKE PEĆI

Industrijske peći razlikuju se na temelju više pokazatelja:

Prema industrijskoj grani u kojoj se koriste (na primjer metalurške peći, peći za
keramiku, za taljenje stakla);

Prema industrijskom postupku (peći za zagrijavanje, taljenje, žarenje, prženje,

sinteriranje, sušenje).

Prema odvijanju procesa (s isprekidanim ili nekontinuiranim radom, kao što su komorne
peći, ili s kontinuiranim radom, kao što su rotacijske peći).

S obzirom na izvor energije za zagrijavanje razlikuju se peći koje koriste goriva (čvrsta,
tekuća ili plinovita) ili električnu energiju. Među električnim pećima važne su otporne,
elektrolučne i elektroindukcijske peći (električna peć), a zagrijavanje je moguće i
elektronskim snopom, plazmom i laserskim zrakama;

U pećima koje koriste goriva zagrijavanje može biti izravno, kada je materijal za obradu
u peći (sirovine ili međuproizvodi) u izravnom dodiru s gorivom, odnosno s plinovima
izgaranja, ili neizravno, posredstvom dodirne stijenke. Neizravan način omogućuje da se
zagrijavanje po potrebi provodi i u inertnoj atmosferi ili uz smanjeni tlak.

Industrijske se peći mogu podijeliti ovisno o tome kreće li se materijal tijekom

zagrijavanja kroz njih (protočne peći) ili u njima miruje, a posebna su vrsta peći one za
kemijske reakcije u fluidiziranom sloju

12
Slika 2. Industrijske peći [4]

13
5. ZAKLJUČAK

Gasovita goriva su našla veliku primjenu u industriji za racionalniji, lakši I brži

rad industrijskih kotlova pravljenih za zagrijavanje prostorija i objekata bilo koje vrste I
veličine. Prirodni gas je najvažnije gasovito gorivo. Njegova upotreba raste iz godine u
godinu i može se zaključiti da će u budućnosti biti jedan od glavnih goriva kako u
industrijskim kotlovima tako i domaćinstvima. Njegova velika upotreba je iz razloga sto
je najčistije, najsigurnije i najkorisnije fosilno gorivo.

Efikasnost rada kotlova koji rade na principu gasovitih goriva izuzetno je velika.
Iz godine u godinu primjena ovakvih vrsta industrijskih kotlova se znatno povećava i kod
nas i u svijetu.

14
6. LITERATURA
[1] https://sr.wikipedia.org/sr-el/Gasovita_goriva
[2] Milan Radovanović : Goriva, Mašinski fakultet, Univerzitet u Beogradu 1994.
[3] Predavanja Prof. Dr. Stojan Simić
[4] http://grejanje.com/strana.php?pID=187
[5] https://www.bosch-
industrial.com/files/BR_IndustrialBoiler_Beginners_hr.pdf

15