Professional Documents
Culture Documents
Demokracia
Demokracia
STUDIME E DISPREZUARA-SHKUP
PUNIM SEMINARIK
TEMA: DEMOKRACIA
Ç’është demokracia………………………………………………………………………………..3
Demokracia kushtetuese dhe etika demokratike…………………..……………….……………...4
Kufizimet e pushtetit…………………………………………...……..………….……………..5-6
Demokracia,kultura dhe shoqëria.................................................................................................6-7
Demokracia dhe ligji…………………………………………...………………………….…..8-12
Literatura…………………………………………………………………………………………13
Çfarë është Demokracia
Çfarë është demokracia?Demokracia është një formë qeverish,në të cilën qytetarët marrin
vendime politike te mbështetura mbi pushtetin e shumicës.Në qoftë se të gjithë qytetarët marrin
vendime - quhet demokraci e drejtpërdrejtë dhe,mund të praktikohet vetëm duke marr parasysh
grupe të vogla.Për shembull,celula e lidhjes se sindikatave lokale duhet të veprojë në mënyrë
demokratike,duke u mbështetur mbi mbledhjën e tërë grupit,e cila bën zgjedhjen e udhëheqësve
dhe merr vendime të votave të shumicës.
Çështje me rëndësi për të cilën duhet mbajtur mend,është se,demokracia është një proces,formë e
bashkëjetesës dhe e bashkëpunimit.Ështe formë e evolucionit të vazhdueshëm,e jo formë
statike.Nga qytetarët kerkon bashkëpunim,kompromis dhe tolerancë.Është vështirë të ia
garantosh një funksionim efektiv.Liri do te thotë përgjegjësi,e jo liri nga përgjegjësia.Kur
njerezit qeverisin,bëjnë shumë gabime.Mirëpo,procesi demokratik garanton se mund të
zbulohën,e të bëhën ndërrime,e pastaj njerëzve iu lejohet të zgjedhin qeverinë e re.As
demokracia,e asnjë sistem tjetër të qeverive nuk mund të krijojnë shoqërinë e
përsosur.Mirëpo,premtimi i demokracisë qëndron në atë,se "Ne - Populli" mundemi me vetveten
të qeverisim dhe,të ngrisim nivelin e jetesës duke bashkëpunuar me vetveten,në kuadrin e të
drejtave dhe të institucioneve,të cilat i mbrojnë liritë.
Demokracia kushtetuese dhe etika demokratike
Një prej mënyrave më të rëndësishme të të shprehurit të lirë përmes qytetarëve është pjesëmarrja
ne zgjedhjet e lira.Demokracia kërkon sistemin shumëpartiak,në mënyrë që zgjedhësit mund të
zgjedhin ndërmjet kandidatëve dhe programeve politike.Votimi,zakonisht,bëhët në mënyrë të
fshehtë,në mënyrë që zgjedhësit të jenë të sigurt nga presionet nga ana e grupeve në pushtet.Të
drejtë votimi iu përket të gjithë qytetarëve me përjashtime të parëndësishme(për shembull
fëmijët).
Në demokracinë kushtetuese qytetarët i bashkon etika demokratike.Etika demokratike është një
kolekcion vlerash dhe qëndrimesh,të cilat janë të domosdoshme për vetëqeverisjen.Mund ta
përkufizojmë si ndjenjë të tolerancës dhe të bashkëpunimit,të frymës sportive dhe të lojes së
ndershme.Kjo frymë kërkon zgjidhje të drejta,në të cillën të gjithë kandidatët respektojnë po ato
parime.Etika demokratike inkurajon kandidatët që të diskutojnë dhe t`i këmbejnë argumentet,në
mënyrë qytetëruese.Tashmë kur bëhën zgjedhjet,ata që kanë humbur,pranojnë dhe aprovojnë
vendimet e zgjedhësve.Në qoftë se partia në pushtet humb,atëherë dorëzimi i pushtetit bëhët në
mënyrë paqësore.Pa marr parasysh në këtë,kush fiton,të dy palët pranojnë të bashkepunojnë në
zgjidhjen e problemëve të perditshme të shoqërisë.Të humburit janë të vetëdishëm se nuk iu
rrezikohet as jeta as kërcënimet me burg,se do të kenë raste të konkurrimit në zgjedhjet më të
afërta.Mospajtimi me qeverinë nuk përbën aktin e tradhtisë.Etika demokratike pranon dhe pohon
se mund të ekzistojnë kundërshti bazuar në parime të shëndosha dhe,është frytdhënëse në të
shprehurit e opinioneve të ndryshme me qëllim te shqyrtimit të drejtimeve të mundshme të
veprimit dhe të informimit të opinionit publik.
Kufizimet e pushtetit
Në demokracite kushtetuese sistemet qeveritare jane ashtu te ndertuara,qe asnje individ apo
institucion te mos fitojnë pushtetin jashtë mase.Për shembull është me shumë rëndësi,që të
ekzistojnë gjykatat e pavarura,kështu që gjyqtarët të jenë kompetent,të ua bëjnë të pamundur
pushtetit ekzekutiv apo legjislativ shkeljën e të drejtave të qytetarëve.Një prej parimeve
themelore të sistemit demokratik amerikan është dyshimi i thellë ndaj koncentrimit jashtë mase
të pushtetit politik;krijuesit e këtij sistemi politik ishin të bindur se,secili kush ka dhe merr më
shumë pushtet,bëhët tiran.Krijuan qeverinë,e cila ka mjaft pushtet,që të qeveris,por jo aq,që të ia
uzurpojë te drejtat qytetarëve.Themeluesit dëshiruan,që organet e veçanta të pushtetit,në mënyrë
reciproke "të kontrollohën dhe të barazohen",kështu që asnjeri të mos mund të grumbullojë
pushtet tepër të madh.
Një cilësi tjetër qenësore e kulturës së shoqërisë demokratike është jeta fetare.Në shtetin
demokratik,njerëzit e kanë të garantuar lirinë e praktikës religjioze pa ndërhyrjën e shtetit.Kisha
dhe grupet religjioze janë tërësisht të pavarura nga qeveria.Në Shtetet e Bashkuara,Kushtetuta
ndalon që njëra prej religjioneve të bëhët religjion shtetëror,kështu që të gjitha shoqëritë
religjioze e kanë të garantuar lirinë nga presionet e shtetit.Së këndejmi,ekzistojnë një morí e
madhe kishash,sinagogash dhe tempujsh.
Arësimi përbën elementin vital të jetës kulturore të çdo shoqërie.Në shoqërinë demokratike;qasja
e arësimit duhet të jetë e njejtë për të gjithë.Në shoqërinë e tillë ekzistojnë çfarëdo lloj tipe
shkollash: shkolla publike,të krijuara përmes pushtetit,shkolla religjioze te krijuara permes
kishave,ka edhe shkolla të pavarura,të krijuara përmes qytetarësh,të cilët nuk dëshirojnë që
fëmijët e tyre,të shkojnë në shkolla publike apo religjioze.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i shoqërisë demokratike është roli i ligjit.Në krijimin e ligjit
mirren këshillat zgjedhëse legjislative.Ligji është një mjet,me të cilin qeveriset shoqëria
demokratike.
Në shoqërinë demokratike ligji duhet t`i trajtojë të gjithë qytetarët si të barabartë,pa marr
parasysh racën,prejardhjen apo pikëpamjet politike.Nuk mund të ketë privilegjë të veçantë për
personat e zgjedhjeve në funksionet qeveritare,për njerëzit e pasur apo kushdo
tjetër.Sepse,demokracia është proces,e jo prodhim i gatshëm,ndaj,shoqëritë demokratike bëjnë
një revizion të pareshtur të ligjit,që të mënjanojnë padrejtësitë dhe të garantojnë një trajtim të
barabartë për të gjithë.
Ligji përbën garancinë e të drejtave të qytetarëve dhe të lirive politike.I mbron qytetarët para
arrestimit dhe ndalimit pa gjyq apo pa ndihmen juridike apo ligjore;mbron qytetaret para
detyrimit të dëshmisë kundër vetvetes: ndalimin e kontrollit të paarësyeshëm apo
konfiskimet.Ligji saktësisht përcakton,në çfarë konsistojnë kompetencat e qytetarëve gjer te
procesi i korrigjuar ligjor,ndërsa policia dhe personat në funksione shtetërore iu nënshtrohën
ligjit
Sepse ligji përbën kodin e parimit të sjelljeve dhe,ato mund të ndërrohen.Në qoftë se ca
mendojnë,se farë dispozite ligjore është jo e drejtë,atëherë si qytetarë mund të iu drejtohën gjyqit
me qëllim të abrogimit ë tij apo duhet të kujdesen për t`i bindur përfaqësuesit e vet në
Kongres,që këtë ligj ta ndërrojnë.
Qeveria federale është përgjegjëse për gjendjen e mirë ekonomike dhe nivelin e lartë të jetesës të
qytetarit.Kjo ka një ndikim përmes politikës tatimore,politikës së buxhetit dhe përcaktimit të
normës të përqindjes së kredive.Kjo quhet politikë makro-ekonomike.Duke ndërruar taksat
përkatëse,normën e përqindjes dhe shpenzimet,qeveria federale mund të ndërrojë
inflacionin,lartësinë e papunësisë dhe shpenzimet e konsumit.
Në qoftë se është fjala për punëtorët,atëherë burim i forcave në sistemin ekonomik amerikan
është lidhja e sindikatave.Pa lidhjen e sindikatave,punëtorin mund ta marrësh me mëditje
dhe,mund ta shkarkosh sipas dëshirës së pronarit.Lidhja e sindikatave,në emër të punëtorëve,bën
marrëveshje me punëdhënësin,lidhur me çeshtjen e shpërblimeve,ndihmave sociale,kushteve të
punës dhe të pjesëmarrjës në procesin e punes.Lidhjet e sindikatave janë të lira dhe të pavarura
nga qeveria.Lidhjet e sindikatave janë shoqata vullnetare të punëtorëve,të cilët me ndihmën e
mekanizmave përcaktojnë se çfarë do të jetë politika apo veprimtaria e lidhjes.Lidhjet e
sindikatave nuk janë të lidhura me punëdhënësit apo me qeverinë në lidhje lojale.
Pervoja e Amerikës tregon se,sistemi i mbështetur mbi lidhjen e "kontrollit dhe ekuilibrit" është
dëshmuar si efektiv;synimi gjer te perfitimet i stimulon pronarët dhe shoqëritë aksionare gjer te
prodhimi,të cilin e kërkon dhe dëshiron konsumatori,ndërsa qeveria rregullon kushtet
ekonomike,që të evitojë fluktuacionin radikal,ndërsa lidhjet e lira të sindikatave i mbrojnë
interesat e punëtorëve.
Si ta mësojmë demokracinë
Metodat demokratike mund t`i mësosh gjithashtu duke krijuar modelin e procesit demokratik në
veprim,për shembull: nxënësit e shumë shkollave,në terrenin e tërë vendit,mund të marrin pjesë
sipas modelit të Kombeve te Bashkuara,duke debatuar mbi çështjët,me të cilat mirret ai
institucion.Nxënësit e qytetit përkatës apo të rajonit,mund të marrin pjesë sipas modelit të
parlamentit,duke zhvilluar debate mbi çështjët politike,të ndodhura në Poloni.Çdo institucion
demokratik,i cili ushtron pushtetin mund të përsëritet në shkollë,me të cilin nxënësit do t`i bëjnë
zgjedhjet pranë organëve përfaqësuese,fal sëcilës mësohen,se si ai institucion vepron dhe,si në të
duhet marr pjesë.Çështjët e diskutuara dhe të shqyrtuara në kuazi-parlamentin duhet të jenë
çështje me rëndësi qenësore dhe urgjente,me te cilën merrën organet e pushtetit polak,kështu që
nxënësit do të informohën për çështjet e ndryshme dhe mendimet,që ndikojnë në formimin e
jetës politike.
Në klasat e tyre nxënësit duhet rregullisht të marrin pjesë në votime,në shqyrtimin e çeshtjeve
plotësisht të rëndomta të jetës,që i përket klasës,se a thua klasa do të shkojë në ekskursion apo si
të festojë festën konkrete.Ata duhet zgjedhur udhëheqësit nga radhët e nxënësve,të cilët
udhëhiqen me veprimtarinë dhe obligimet e klasës Nxënësit duhet mësuar,se mendimi i tyre
përfillet.Duhet të mësojnë shqyrtimet e drejtimeve alternative të veprimeve: përsonat me
pikëpamje të ndryshme duhet prezentuar,ndërsa tërë klasa duhet votuar.Mësuesit duhet pranuar
vendimet e nxënësve.
Mësuesit duhet nxitur dhe formuar nxënësit në frymën e qëndrimeve demokratike përmes
përdorimit të metodave përkatëse të mësimit.Para pesë vitesh vizitova shumë klasa dhe
universitete në Evropën Lindore dhe,fola mbi arësimin amerikan .Me habí kam vërejtur
se,nxënësit nuk ishin të interesuar të bënin pyetje;konsideronin se,nuk vlen të bësh pyetje;ata i
kanë mësuar të dëgjojnë,e jo të shtrojnë pyetje.
Nxënësit duhet të mësojnë se,është mirë të bësh pyetje.Kjo është një mënyrë e përsosur e
përfitimit të informatave dhe të shpjegimëvetë mosmarrëveshjëve.Mesuesit duhet inkurajuar
nxënësit në shtruarjën e pyetjëve.Mësuesit askurrë nuk duhet të jenë autoritarë apo dogmatik.Ata
do të duhej,me eksperiencë,që në çdo mësim,t` ua shtrojnë pyetje nxënësve: E ju çfarë
mendoni?Përse ka ndodhur kështu? Çfarë domethënë kjo? A thua kush di ndonjë shpjegim
tjetër?A thua ka ndonjë pikëpamje që duhet shqyrtuar? Të përkujtojmë,se pyetjet janë fillim i
mençurisë.
Mësuesit duhet mësuar nxënësit e vet,se bisedorët nuk janë të pagabueshëm;se mes ekspertëve
nuk ka pajtueshmëri pikëpamjesh,se historianët e shquar,shkencëtarët dhe kritikët polemizojnë
rreth interpretimëve dhe kuptimëve.Shenjë e mirë e mësimit duhet të jetë aftësia e angazhimit të
nxënësve në diskutimet dhe nxitjet e tyre për të menduar.Nxënësit nuk duhet të frikësohën të
shtrojnë pyetje apo të shprehin mendimin e tyre.Ata duhet inkurajuar.Në diskutimet nëpër
klasa,nxënësit mësohën në të organizuarit e mendimeve të veta,të respektimit ndaj pikëpamjeve
të ndryshme dhe shqyrtimit të argumenteve të huaja.Nxënësit duhet të mësojnë jo vetëm
argumentimin e mendimit të vet,po gjithashtu edhe të dëgjuarit,njëherazi fal intelektit - të
mësuarit nga tjerët.
Kalimi prej hulumtimeve deri në veprimet,që duhet të jenë qëllimi tjetër në të mësuarit e vlerave
demokratike.Kjo mund të arrihet përmes nxitjes së nxënësve,në pjesëmarrjen e programit të
veprimëve të vetëqeverisjes lokale.Është e dobishme dhe frytdhënëse që të punojnë në ndonjë
institucion publik,që t`u ndihmojnë të tjerëve,për shembull,duke u kujdesur për njerëzit e
moshuar apo fëmijët e vegjël.Kudo ku ekzistojnë e paraqitet ndonjë nevojë,hapet fushë-veprimi i
shoqërisë lokale,çfarë liron energjinë e nxënësve dhe,ua mundëson ekzistencën aktive dhe të
dobishme të qytetarëve.
Duke formuar programin e edukimit demokratik qytetar,mësuesit duhet shtruar vetëvetes
pyetjen: "Çfarë është roli i qytetarit në rendin demokratik? Çfarë vlera,pikëpamje dhe
sjellje duhet të propagandojmë në shkolla,në formimin e mënyrës demokratike të mendimit
dhe veprimit?
Si bazë e shkencës dhe e edukimit demokratik qytetar është roli i qytetarit.Në rendin demokratik
pritet që,qytetari do të marr vendimin të veprojë.Ai apo ajo duhet të jenë të përgatitur,që të
mendojnë mbi problemet aktuale dhe të luajnë rolin aktiv dhe me përgjegjësi në jetën qytetare
dhe politike.