2019

Papenburgse migranten: Te ‘klein’

om te reiken naar de lat van de
arbeidseisen

PRAKTIJKONDERZOEK IN PAPENBURG NAAR DE MANIER

WAAROP MIGRANTEN DE VACATURES KUNNEN VERVULLEN OP
DE ARBEIDSMARKT
MATTHIAS BRAS, CHÉ KRAEIMA & MERLE BLOM

STUDENTEN VAN NHL-STENDEN | Rengerslaan 10 (Noord)

 NOORDELIJKE HOGESCHOOL
LEEUWARDEN
Bachelor Lerarenopleiding

Atelier Onderzoek
Praktijkonderzoek van het migratieproces in Papenburg

Student: Matthias Bras, Ché Kraeima, Merle Blom

studentnummers: 4560434 4555201 4560434
NHL e-mailadres: matthias.bras@student.nhlstenden.com
che.kraeima@student.nhlstenden.com
merle.blom@student.nhlstenden.com
opleiding(en): Leraar Maatschappijleer
croho code(s): 35411
traject: voltijd
code toetseenheid: /
deelbeoordeling: Onderzoek
begeleider: Amerins Leijenaar & Anja Gerritsen
examinator: Amerins Leijenaar & Anja Gerritsen
inleverdatum: 14-03-2019

Door het inleveren van dit product verklaren we dat het product eigen werk is en dat het vrij
is van plagiaat.

1
Inhoudsopgave
VOORWOORD .............................................................................................................................. 3

SAMENVATTING ........................................................................................................................... 4

INLEIDING .................................................................................................................................... 5

PROBLEEMSTELLING ..................................................................................................................... 6

THEORETISCH KADER ......................................................................................................................... 6

ONDERZOEKSVRAGEN ........................................................................................................................ 6

METHODEN .................................................................................................................................. 8

RESULTATEN ................................................................................................................................ 9

DEELVRAAG 1 – TEKORT OP DE ARBEIDSMARKT IN PAPENBURG ................................................................... 9

DEELVRAAG 2 - WELKE KWALIFICATIES HEBBEN DE MIGRANTEN IN PAPENBURG? ........................................... 11
DEELVRAAG 3 – VACATUREMAATREGELEN DOOR BEDRIJVEN ..................................................................... 13
DEELVRAAG 4 – WERKGELEGENHEIDSMAATREGELEN DOOR SECTOREN......................................................... 14

CONCLUSIE ................................................................................................................................. 15

AANBEVELINGEN ............................................................................................................................ 17

DISCUSSIEPUNTEN...................................................................................................................... 19

BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................................. 20

BIJLAGEN ................................................................................................................................... 21

BIJLAGE 1: PLAN VAN AANPAK ........................................................................................................... 21

BIJLAGE 2: LOGBOEK ....................................................................................................................... 25
BIJLAGE 3: BRAINSTORM .................................................................................................................. 26
BIJLAGE 4: INTERVIEW ANDREAS LIETKE - VILLA SAVELSVELD .................................................................... 27
BIJLAGE 5: INTERVIEW STEFANIE BOOK - HÖB ...................................................................................... 30
BIJLAGE 6: INTERVIEW HEIKO ABBAS - GEMEENTE PAPENBURG.................................................................. 33
BIJLAGE 7: GESPREK INWONER PAPENBURG .......................................................................................... 35
BIJLAGE 8: ENQUÊTE BIJ HET BEDRIJF EMS-ACHSE ................................................................................... 36
BIJLAGE 9: INTERVIEW MET ANDREAS DALLMANN - GEMEENTE PAPENBURG ................................................. 38
BIJLAGE 10: PRESENTATIE MEDEWERKERS HÖB ..................................................................................... 40

2
Voorwoord
Tijdens dit onderzoek zijn we in gesprek geweest met verschillende bedrijven, personen en
instanties. Voorafgaand van dit onderzoek willen we graag van de gelegenheid gebruik
maken om een aantal belangrijke schakels in ons onderzoek te bedanken.

Allereerst Denise Timpe en Corinna Rieken van het HÖB voor het maken van het
weekprogramma en het regelen van alle gastsprekers gedurende de werkweek. Voor het
openstellen van de verschillende gebouwen van het HÖB en de verschillende voorzieningen.

Andreas Lietke en zijn twee collega’s van het bedrijf Villa Savelsveld voor de informatie over
de zorgsector in Papenburg en voor het beantwoorden van een aantal bruikbare en cruciale
vragen.

Stefanie Book, educatief medewerkster bij het HÖB. Voor de informatie over de
verschillende cursussen en projecten die het HÖB biedt en de tijd die er genomen is om ons
te woord te staan en in te gaan op de vragen die wij hadden.

Heiko Abbas van de gemeente Papenburg voor de ontzettend open houding bij een
onaangekondigd bezoek bij het gemeentehuis. Voor de tijd die er genomen werd om in te
gaan op onze interviewvragen en het mee denken met het onderzoek.

Ems-Achse, voor de snelle respons na ons korte bezoek om in te gaan op onze enquête die is
verstuurd en de bijdrage die ze hierdoor geleverd hebben aan het onderzoek.

Andreas Dallmann van de gemeente Papenburg, voor zijn tijd en beantwoording van de
vragen die wij hadden over het immigratieproces in Papenburg.

Verder willen we alle niet- bovengenoemde partijen bedanken die op welke manier dan ook
een bijdrage hebben geleverd aan ons onderzoek.

3
Samenvatting
De aanleiding voor dit onderzoek komt voort uit de vraag vanuit de HÖB in Papenburg over
het migratieproces. In de stad Papenburg bevinden zich verschillende groepen migranten die
allemaal een achtergrond hebben en moeten integreren. In dit onderzoek wordt gekeken
hoe dit gebeurt met het oog gericht op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is een belangrijke
speler in het integratieproces en in dit onderzoek wordt er o.a. gekeken in hoeverre
migranten de kans krijgen om te integreren op de arbeidsmarkt in Papenburg. De
medewerkers van het HÖB laten weten dat het integreren tot nog toe niet altijd succesvol is.
De hoofdvraag, die in dit onderzoek de rode draad is, luidt als volgt: “Hoe kunnen
immigranten de vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in Papenburg?”. Hiervoor worden
vier deelvragen gebruikt om tot een antwoord te komen, die gaan in op de volgende
onderwerpen: het tekort op de arbeidsmarkt, de kwalificaties van de migranten, de
maatregelen die de bedrijven treffen en de maatregelen die de sectoren nemen. Doormiddel
van gesprekken, interviews en enquête wordt de nodige informatie verzameld en kan er
antwoord worden gegeven op de deelvragen. De actoren die van toepassing zijn in dit
onderzoek zijn o.a.: Ems-Achse, HÖB, Rathaus Papenburg, bewoners, bedrijven en andere
instanties. De resultaten geven aan dat migranten in Papenburg worden geplaatst en dat er
weinig opgeleide arbeidskrachten tussen zitten. Op de arbeidsmarkt in Papenburg is een
tekort aan arbeiders, voornamelijk in de zorg en de maritieme sector. De maatregelen die de
bedrijven en sectoren nemen om migranten op de arbeidsmarkt te krijgen zijn minimaal. Er
is geen duidelijke visie om het arbeidstekort aan te vullen met potentiële werknemers, de
migranten. Om migranten succesvol te laten integreren en het arbeidstekort aan te vullen is
o.a. een verandering van de arbeidseisen nodig. Het grootste dilemma is de taal, die wordt
onvoldoende beheerst door de migranten wat de arbeidskansen vervolgens verlaagd. Te
hoge eisen vanuit de bedrijven en sectoren voor de vacatures en een taalachterstand zijn de
grootste dilemma’s voor de migranten.

4
Inleiding
Op 11 maart 2019 is dit onderzoek gestart en op 15 maart 2019 is dit afgerond en is er een
advies uitgebracht. De inleiding verteld wat de aanleiding van het onderzoek is en de context
daarvan. Ook het doel van het onderzoek komt naar voren, als laatste geeft de inleiding een
uitleg hoe het onderzoek te lezen, de leeswijzer.

De migrantenstroom zoals die in Europa bekend is, vind ook plaats in Papenburg. Sinds 2015
zijn er veel migrantengroepen bijgekomen. De migranten die in Papenburg komen moeten
allemaal een plek hebben, zowel op het gebied van huisvesting als op de arbeidsmarkt. Op
de arbeidsmarkt worden eisen gesteld waar migranten niet aan voldoen. Vanuit de opleiding
is dit onderwerp voorgelegd en is er een werkweek ingesteld. In dit onderzoek wordt er
gekeken naar de mogelijkheden voor de arbeidsmarkt en de migranten in Papenburg. In de
stad Papenburg bevinden zich verschillende groepen migranten die allemaal een
achtergrond hebben en moeten integreren. In dit onderzoek wordt gekeken hoe dit gebeurt
met het oog gericht op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is een belangrijke speler in het
integratieproces en in dit onderzoek wordt er o.a. gekeken in hoeverre migranten de kans
krijgen om te integreren op de arbeidsmarkt in Papenburg. Er spelen verschillende
instanties, bedrijven en personen mee in dit onderzoek. Deze actoren hebben allemaal een
rol met betrekking tot het migratieproces in Papenburg.

Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is een antwoord krijgen op de hoofdvraag die later
aan bod komt in dit document. Een ander doel van het onderzoek is een advies uitbrengen
voor de gemeente Papenburg. Advies in de vorm van verschillende handvatten waar de
gemeente Papenburg mee aan de slag kan. Verderop in dit document bij: ‘Discussiepunten’
zal er verder in worden gegaan op de reikwijdte van het onderzoek binnen het aantal dagen.

Dit onderzoek document is op een chronologische volgorde ingedeeld. Dit betekent dat voor
het goed begrijpen van het onderzoek, het aan te raden is om pagina voor pagina te lezen.
Voor een concrete en beknopte versie van het onderzoek is er een samenvatting gemaakt op
de vorige pagina die een globaal overzicht geeft. Alle interviews, enquêtes en gesprekken
komen uitgebreid aan bod in de bijlagen, in de paragrafen wordt hier ook naar verwezen.

5
Probleemstelling
Het onderwerp waar dit onderzoek over gaat is het migratieproces in Papenburg. Uit de
presentatie van Denise Timpe en Corinna Rieken (bijlage 10), medewerkers van het HÖB
blijkt dat Papenburg steeds kleurrijker wordt. Hiermee wordt bedoeld dat er sinds 2015 heel
wat mensen met een migratie-achtergrond in Papenburg zijn gekomen. Uit de presentatie
van Denise Timpe en Corinna Rieken blijkt dat er sprake is van veel demografische
verandering in Papenburg. Dit betekent voor Papenburg dat er vergrijzing- en
bevolkingskrimp plaatsvindt en dat de bevolking van Papenburg kleurrijker wordt. Deze
informatie is terug te vinden in bijlage 10 onderaan dit document.

De aanleiding voor dit onderzoek heeft te maken met het feit dat de immigranten vaak
tijdelijk in Papenburg blijven en niet ‘ingezet’ kunnen worden in de gemeente. Er is tot op
heden niet een duidelijke visie m.b.t. het migratieproces. Er is een tekort op de arbeidsmarkt
in Papenburg en in dit onderzoek wordt er gekeken hoe mensen met een migratie-
achtergrond hier invulling aan kunnen geven. In dit onderzoek wordt daarom getracht een
beeld te krijgen van het migratieproces- en het tekort op de arbeidsmarkt in Papenburg.

Theoretisch kader
Allereerst is het noodzakelijk om de belangrijkste begrippen die aan bod komen in dit
onderzoek te vermelden aangezien het een specifiek onderwerp betreft. De huidige
migratiestroom bestaat voornamelijk uit Europese inwoners die voor werk naar Duitsland
komen en vluchtelingen/asielzoekers die om verschillende redenen gevlucht zijn, denk aan:
oorlog, economische situatie en politieke of religieuze vervolging. Uit ditzelfde onderzoek
blijkt dat er in het jaar 2015 zo’n 4714 mensen uit 84 landen in Papenburg wonen, en dat
deze cijfers gestaag toenemen (NOZ, 2015). Er wordt in dit onderzoek enerzijds gekeken
naar de mensen met een migratie-achtergrond die in Papenburg wonen en anderzijds de
betrokken bedrijven die in Papenburg gevestigd zijn. In dit onderzoek wordt er vele malen
gebruikt gemaakt van het begrip: migranten- óf mensen met een migratie-achtergrond. “Dit
is een persoon met een nationaliteit van een land buiten de Europese Unie of is een persoon
van wie minstens één ouder of twee grootouders een nationaliteit hebben van een land
buiten de Europese Unie” (Vluchtelingenwerk Vlaanderen, z.j.). In dit onderzoek wordt er
geen onderscheid gemaakt tussen westerse- en niet-westerse mensen met een
migratieachtergrond, daarom wordt er gebruikt gemaakt van het begrip: migrant of mensen
met een migratieachtergrond. Er wordt gekeken vanuit het perspectief van de mensen, de
migrant. Dit is de reden dat er niet gesproken wordt over immigranten, dat zou betekenen
dat er wordt gekeken vanuit het oogpunt van de inwoners van Papenburg. Een ander begrip
dat naar voren komt in dit onderzoek is ‘arbeidsmarkt’. “Markt waarop vraag naar arbeid
van werkgevers en aanbod van arbeid van werknemers bij elkaar komen” (Ensie, z.j.). In dit
onderzoek wordt de koppeling gemaakt tussen de arbeidsmarkt in Papenburg en de
migranten die in Papenburg wonen.

Onderzoeksvragen
Het doel in dit onderzoek is om inzichten te krijgen over de arbeidsmarkt in Papenburg en de
rol die migranten daarin spelen en kunnen spelen. Alle inzichten die in dit onderzoek naar
voren komen dragen bij aan het ontwikkelen van een duidelijk situatiebeeld. Om het
onderzoek duidelijk en scherp te houden, wordt de volgende hoofdvraag gebruikt: “Hoe
kunnen immigranten de vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in Papenburg?”. Deze
6
hoofdvraag is zo geformuleerd omdat blijkt dat er veel vacatures zijn in Papenburg en er een
stijgende lijn te zien is in het aantal buitenlandse inwoners in Papenburg.

Om de hoofdvraag te beantwoorden wordt er gebruikt gemaakt van deelvragen, te weten:

1. “In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de arbeidsmarkt
in Papenburg?”. Deze deelvraag draagt bij aan de beantwoording van de hoofdvraag
omdat het een beeld geeft van de huidige arbeidsmarkt in Papenburg en de eisen die
aan de banen worden gesteld.

2. “Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?”. Deze deelvraag wordt

gebruikt om een goed beeld te krijgen van de migranten en de kwalificaties die ze
hebben. In de eerste deelvraag wordt er getracht antwoord en inzichten te krijgen
vanuit het perspectief van de bedrijven en bij deze deelvraag vanuit het perspectief
van de migrant.

3. “Welke maatregelen nemen de bedrijven al om vacatures in te vullen door

migranten?”. Deze deelvraag draagt bij aan het inzicht geven van de arbeidsmarkt in
Papenburg. Het is noodzakelijk om de deelvraag beantwoord te krijgen om zo te
weten welke maatregelen er al genomen worden door de bedrijven uit Papenburg.

4. “Welke maatregelen passen de verschillende sectoren toe om migranten aan het

werk te zetten?”. Deze laatste deelvraag richt zich op zowel de migrant als op de
bedrijven. Zijn er al maatregelen waar de migranten iets aan hebben? Ook voor deze
deelvraag geldt dat een inzicht krijgen op de huidige situatie belangrijk is.

7
Methoden
Interview: De deelvragen zijn beantwoord door drie onderzoeksmethoden te gebruiken. Als
eerste is er een interview gedaan met de woordvoerder van de burgemeester, Heiko Abbas.
(Zie bijlage 6) Voor het bezoek is er nog gebeld met het gemeentehuis, maar die
communicatie verliep niet heel erg soepel. Daarom is er besloten om gewoon op bezoek te
gaan en te vragen of er iemand beschikbaar was om onze vragen te beantwoorden, dit was
gelukkig het geval. Tijdens het voorstellen aan meneer Abbas bleek dat hij vrij goed
Nederlands sprak. Het interview is dus ook grotendeels Nederlands geweest met af en toe
een Duits of Engels begrip tussendoor. Er zijn voor dit gesprek eerst een aantal vragen
bedacht om te stellen, gebaseerd op de deelvragen in de hoop dat er na dit gesprek veel
bruikbare informatie beschikbaar was. Dit interview is een van de grootste
informatiebronnen geweest. Elk van onze deelvragen is namelijk in ieder geval voor een deel
beantwoord met de gekregen informatie. Dat niet alleen, er zijn ook nog tips gegeven. Er zijn
bijvoorbeeld namen genoemd met wie contact gezocht zou kunnen worden om iets dieper
op de zaken in te gaan en meer antwoorden te krijgen over het onderwerp migratie.
Dezelfde dag is er nog contact gezocht met deze adressen of is de genoemde locatie
bezocht. Onder deze onderzoeksmethode valt nog een interview, namelijk het gesprek met
Andreas Dallmann (bijlage 9). In de gemeente Papenburg is hij verantwoordelijk voor de
zaken over migratie. Ook voorafgaand aan dit interview zijn er vragen genoteerd om te
stellen. Het contact met meneer Dallmann verliep via de mail. Hij gaf aan wanneer hij
beschikbaar was voor een interview en hier is op in gespeeld. Omdat er een afspraak was
gemaakt was er iets meer rust en konden de vragen beter beantwoord worden.
Enquête: Dan zijn er ook nog enquêtes uitgevoerd. Als eerste is er een vragenlijst
opgestuurd naar Ems-Achse (bijlage 8). Het plan was eerst om een contactpersoon te
bezoeken die aanbevolen was door Heiko Abbas op deze locatie. Helaas bleek de
contactpersoon nog 6 weken afwezig te zijn dus er zijn contactgegevens genoteerd en op
deze manier is er contact gelegd via de mail. Deze vragen zijn beantwoord door Tessa Gilbert
en hebben voor bevestiging en nieuwe inzichten gezorgd. Ook is er een mondelinge enquête
uitgevoerd op straat, dit gesprek vond plaats met iemand die in Papenburg woont. Een
aantal vragen waren van tevoren bedacht en een aantal waren ter plekke bedacht. Het doel
was om het perspectief van een ‘local’ te bestuderen en om te kijken of dit in
overeenstemming was met de tot nu toe opgedane informatie. Dit gesprek was in het Duits
en de communicatie verliep niet ideaal, dus sommige antwoorden waren niet een antwoord
op de vraag (bv. Vraag: Hoe ben je in contact gekomen met deze immigranten? Antwoord:
Met mijn mobieltje. Hij dacht dat de vraagstelling ging over het contact behouden). Er is
verder wel informatie gedeeld die aansluit bij de bestaande informatie in dit onderzoek.

8
Resultaten

Deelvraag 1 – Tekort op de arbeidsmarkt in Papenburg

Om deze deelvraag te beantwoorden is er gebruik gemaakt van meerdere interviews.
Namelijk met dhr. Abbas (bijlage 4) en een inwoner van Papenburg die anoniem wil blijven
(bijlage 7), maar veel werkt met migranten en daarom nuttig is voor dit onderzoek.
Daarnaast heeft het college van dhr. Lietke (bijlage 4) een bijdrage geleverd voor het
beantwoorden van deze deelvraag. Hij sprak voornamelijk over het tekort in de zorg.

Op dinsdag 12 maart hebben heeft er een college van dhr. Andreas Lietke plaatsgevonden,
hij kwam wat vertellen over het zorgbedrijf Villa Savelsberg. In de bijlage is te lezen wat dit
precies voor bedrijf is. Het college van Andreas Lietke ging voornamelijk over wat voor zorg
ze verrichten en niet per se over het thema van dit onderzoek, migratie. Ondanks dat, heeft
dit college wel bijgedragen bij het erachter komen van een groot te kort aan personeel in de
zorg. Dit komt omdat er gewoon te weinig mensen wonen in Papenburg en rondom de
zorginstelling, die geschikt zijn voor deze sector. Doordat men te weinig ervaring (minimaal 6
jaar is nodig) heeft en niet de juiste opleiding heeft voor deze sector. Het bedrijf heeft ook
wel veel vraag naar arbeid, omdat ze volgens hen alleen zorg kunnen verrichten met
minimaal 1 en het liefst 2 werknemers die constant in de buurt zijn, per zorgvragende (vaak
dementerende ouderen). Ook vertelde dhr. Lietke en dhr. Abbas, (respectievelijk bijlage 4 en
6) dat er veel sprake is van vergrijzing, wat natuurlijk ook een reden is voor de grote vraag
naar zorg voor ouderen en ervoor zorgt dat veel jong personeel nodig is. Maar juist die
jongeren zijn er niet genoeg. En als ze er al zijn, dan hebben zij vaak niet de juiste kennis of
ervaring. Volgens meneer Abbas is het probleem van een tekort aan gespecialiseerde
mensen niet alleen een probleem in Papenburg, maar in heel Duitsland en ook in Nederland.
Dit komt dus waarschijnlijk doordat er dus steeds meer vergrijzing is en mensen die die
ambacht oorspronkelijk nog hadden, inmiddels met pensioen zijn. Ook aan de Duitse media
is te merken dat er een groot te kort in de zorg is, koppen als “Verbände: Personalmangel
führt zu Lücken bei ambulanter Pflege” (NOZ, 2018) en “Pflegedienste auch im nördlichen
Emsland stark überlastet” (NOZ, 2018) zijn steeds vaker te lezen in de krant. Maar meneer
Abbas vertelde tijdens het interview dat er naast de zorg ook in de Maritieme economie een
groot tekort is aan gespecialiseerde mensen in die sector. “In het speciaal bij de scheepswerf
Meyer. Dat is de grootste ondernemer in Papenburg” aldus Abbas. Op de vraag of migranten
deze tekorten niet op kunnen vullen, werd tijdens de interviews vaak het antwoord gegeven
dat het bijna nooit voorkomt dat een migrant voldoet aan de eisen. En deze eisen zijn, om
aan het werk te kunnen, in Duitsland heel streng. Alles moet vast staan op papier en
kloppend zijn, staat er ook maar één onwaarheid in of is iets niet volledig, dan wordt het
direct geweigerd door de werkgever. Een voorbeeld van zo’n eis in de zorg is dat je bij Villa
Savelsberg minimaal zes jaar ervaring nodig hebt als je daar als verpleger aan de slag wilt.
Sommige migranten zeggen wel dat ze dat hadden in hun land van herkomst, maar kunnen
dit niet bewijzen en komen dan dus terecht bij een baantje, wat eigenlijk lager is dan hun
niveau oorspronkelijk misschien was in het land van herkomst. Uit het interview met een
bewoner uit Papenburg (zie bijlage 7), die veel vrienden heeft met een migratie achtergrond,
blijkt ook dat zij voornamelijk werk doen met hun handen, bijvoorbeeld in de landbouw.
Daarnaast vertelde dhr. Abbas ook dat er geen Universiteiten in Papenburg zijn en er dus
ook geen mogelijkheid is voor de migranten die daar eventueel wel voor in staat zijn, een
gespecialiseerde opleiding te volgen. Een laatste ding wat dan ook vaak naar voren kwam,
9
wat betreft het tekort aan gespecialiseerd personeel, is het wegtrekken naar grote steden
als Bremen of Groningen.

10
Deelvraag 2 - Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?
Om dichterbij de beantwoording van de hoofdvraag te komen, is het belangrijk om te weten
welke kwalificaties de migranten zoal hebben. Om hier antwoord op te krijgen hebben er
gesprekken plaatsgevonden met o.a. Stefanie Book van het HÖB (bijlage 5) en Andreas
Lietke (bijlage 4) van het bedrijf Villa Savelsberg. Book is werkzaam bij het HÖB als educatief
medewerker en Lietke is o.a. recruiter voor Villa Savelsberg.

Book vertelde dat ze bij het HÖB werken met immigranten in projecten. De projecten
bestaan o.a. uit taalcursussen, hulp bij het acclimatiseren in Papenburg, en uiteindelijk ook
begeleiding bij het vinden van een baan. In gesprek met Book werd er gevraagd naar de
kwalificaties van de migranten zodra ze in Duitsland komen. Book kon vertellen dat veel
immigranten in Duitsland komen zonder opleiding óf met een opleiding die in Duitsland niet
geldig is. Dit komt ook overeen met de situatie zoals die in Nederland is. “De belangrijkste
oorzaak is ook in Nederland een te laag opleidingsniveau. Op de laagste voortgezette
schooltypes zat een kwart van de Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse leerlingen. Vooral
Marokkaanse en Surinaamse jongeren hebben moeite om een baan te vinden” (Arbeid,
bedrijf en maatschappij, 2015). Book gaf aan dat het gebrek aan onderwijs en daardoor
kwalificaties een grote rol speelt bij het niet kunnen vinden van een baan. Een ander lastig
aspect is het gebrek aan motivatie vanuit de immigranten. In Duitsland is het zo geregeld dat
immigranten een uitkering krijgen van de staat. De immigranten moeten zelfstandig naar de
cursussen komen en dat vergt motivatie en discipline. De cursussen lopen in vaste periodes
van het jaar en zijn allemaal verdeeld in verschillende fasen, hierdoor zit er een vast ritme in
het programma, dit is voor de immigranten al heel fijn.

Het lastige van dit ‘kwalificatie’ onderwerp is dat veel immigranten denken te beschikken
over een goed diploma die gewoonweg niet geldig is in Duitsland. Immigranten komen naar
Papenburg met het idee dat ze hier aan de slag kunnen maar krijgen te horen dat ze niet
voldoende gekwalificeerd zijn. Dit heeft een lang proces als gevolg en dat levert ook veel
frustratie op. Book wist aan te geven dat het verschil zit in de manier van scholing, de
informatie hebben is vaak voldoende terwijl er in Duitsland alom gevraagd wordt naar
ervaring in de praktijk. Vooral in de zorgsector is het stuk kwalificaties erg belangrijk, des te
meer de gevraagde ervaring. In gesprek met Andreas Lietke van Villa Savelsberg kwam dit
ook naar voren. Villa Savelsberg is een zorginstelling voor ouderen in Papenburg. Er zijn
wooncomplexen waar ouderen goed verzorgd worden en samenleven, meer hierover is te
lezen in bijlage 4. Lietke gaf aan dat er bij Villa Savelsberg als zorginstelling minimaal zes jaar
aan ervaring wordt gevraagd. De werknemers moeten minimaal achttien en ouder zijn en de
middelbare school hebben afgemaakt. Vooral dat laatste is ook een groot probleem. De
eisen die er in Duitsland gesteld worden in het middelbare onderwijs liggen vele malen
hoger dan in de landen waar de mensen met een migratie-achtergrond vandaan komen.
Zoals eerder vermeld weten de immigranten dit zelf vaak ook niet en zijn ze niet voorbereid
op een lang traject van cursussen en projecten. Aan de ene kant heb je de kwalificaties van
de immigranten die niet voldoen aan de eisen van het Duitse systeem. De onderliggende
vraag is wat er mee gedaan wordt, gaan de immigranten een lang traject in om eerst te
integreren? Of kan je immigranten laten integreren door ze juist mee te nemen op de
arbeidsmarkt in Papenburg? Er zijn eisen voor verschillende banen in verschillende sectoren
maar op vrijwilligersbasis is er heel veel mogelijk voor immigranten. “Goed werk hebben is
essentieel, want dat draagt in het algemeen bij tot de integratie van mensen in de

11
maatschappij. Dat geldt zeker ook voor allochtonen, en voor deze categorie zelfs in
versterkte mate” (Arbeid, bedrijf en maatschappij, 2015). Er liggen kansen om immigranten
te laten integreren doormiddel van de arbeidsmarkt in Papenburg i.p.v. immigranten laten
integreren op voorbereiding óp de arbeidsmarkt in Papenburg.

12
Deelvraag 3 – Vacaturemaatregelen door bedrijven
Om verder in te zoomen op het onderwerp van het migratieproces in Papenburg is het
belangrijk om te kijken naar de maatregelen die bedrijven al nemen met betrekking op de
immigranten. Hiervoor is de volgende deelvraag geformuleerd: “Welke maatregelen nemen
de bedrijven al om vacatures in te vullen door migranten?”. Deze deelvraag speelt een
belangrijke rol omdat, een inzicht krijgen in de maatregelen die al genomen worden door de
bedrijven een beeld geven en ideeën ontnemen die al uitgevoerd worden. Hoe hoog is de
nood om vacatures in te laten vullen door immigranten? In de vorige deelvraag kwam al
duidelijk naar voren dat er in verschillende sectoren, waaronder de zorg en de bouw veel
vacatures zijn.

Uit cijfers van een rapport uit 2016 is gebleken dat 8% van de inwoners in LandKreuz
Emsland in 2014 een migratie-achtergrond had (Emsland, 2014). Papenburg valt onder
LandKreuz Emsland en in heel Emsland wonen 319.488 mensen (Emsland, 2015). Acht
procent van 319.388 is 25.551, dit betekend dat er veel heel Emsland, en dus ook voor
Papenburg, veel potentiële werknemers rondlopen. Op bezoek bij het gemeentehuis in
Papenburg is er gesproken met Dhr. Abbas, hiervan is het volledige verslag te vinden in
bijlage 6. In gesprek met Abbas, die tevens de woordvoerder is van de burgemeester,
kwamen een aantal interessante aspecten van de arbeidsmarkt in Papenburg naar voren.
Abbas wist te vertellen dat er op de Meyer Werft in Papenburg (Meyer Werft, z.j.) veel
mensen werken met een migratie-achtergrond, dan voornamelijk medewerkers uit Polen en
Roemenië. Op de vraag hoe bedrijven de vacatures invullen gaf Abbas als verklaring: “Ik denk
dat het probleem is dat de ondernemers op zoek zijn naar werknemers die ergens
gespecialiseerd in zijn en die zijn moeilijk te vinden. Bijvoorbeeld beroepen als ingenieur. Veel
migranten zijn niet direct vanaf het begin geschikt om de tekorten te vervullen. Er zijn wel
veel medewerkers uit Polen, Roemenië die op de Meyer werf werken en of in tuinen, maar zij
doen dan niet het echte vakmanschap, omdat zij daar gewoon (nog) niet gespecialiseerd in
zijn. En de mensen die wel gespecialiseerd zijn gaan niet naar Papenburg, zij trekken naar
grote steden als Oldenburg, Groningen en Bremen. Dat is wel een probleem, want ondanks
dat Papenburg wel attractief is, is Papenburg toch een te kleine/middelgrootte gemeente om
aantrekkelijk te zijn voor gespecialiseerde mensen”.

Er zijn twee dilemma’s, bedrijven zijn (nog) niet in staat om hun vacatures zo in te vullen dat
er ruimte is voor immigranten die nog moeten leren. Doordat er veel vraag is naar
vakmanschap beperken de bedrijven zichzelf tot een klein groep mensen die beschikbaar
zijn, deze mensen vertrekken echter dus vaker naar grotere steden. Uit een enquête die is
gehouden bij het bedrijf Ems-Achse (bijlage 8) blijkt dat er bij veel vacatures die beschikbaar
zijn in de regio van Papenburg, niet alleen gezorgd zal worden voor de sollicitant, maar ook
voor zijn of haar familie. Uit deze enquête is een belangrijk aandachtspunt naar voren
gekomen die bedrijven hebben bij het opstellen van een vacature. Uit andere bronnen die
zijn geraadpleegd, het onderzoek dat gedaan is en de gesprekken die hebben
plaatsgevonden, komt niet naar voren dat bedrijven andere vacaturemaatregelen treffen om
migranten aan te werk te voorzien.

13
Deelvraag 4 – Werkgelegenheidsmaatregelen door sectoren
Bij de vierde- en laatste deelvraag wordt er gekeken naar de maatregelen door sectoren. De
concrete deelvraag die hierbij hoort is de volgende: “Welke maatregelen passen de
verschillende sectoren toe om migranten aan het werk te zetten?”. Deze deelvraag speelt
een belangrijke rol in het inzicht- en beeld krijgen op de huidige maatregelen die getroffen
worden voor de migranten, om deze uiteindelijk aan het werk te krijgen.

Uit een enquête, die is gehouden bij het bedrijf Ems-Achse (bijlage 8) is gebleken dat het
bedrijf een grote rol speelt in de arbeidssector. Het bedrijf Ems-Achse houdt zich o.a. bezig
met het rekruteren van personeel voor andere bedrijven in de regio Papenburg (Ems-achse,
z.j.). Uit een antwoord van de gehouden enquête geeft het bedrijf het volgende aan: “Veel
kleine- en middelgrote bedrijven geen tijd en/of mankracht hebben om op de beurzen te
staan om personeel te vinden. Om deze reden staan wij daar voor deze bedrijven. Wij staan
op ontzettend veel beurzen voor al onze leden met onze database waarbij alle bedrijven in de
regio hun vacatures op kunnen zetten” (bijlage 8). Het bedrijf heeft een
samenwerkingsverband met verschillende bedrijven uit verschillende sectoren in Papenburg
en omstreken. Op de vraag hoe het bedrijf andere bedrijven aanzet om ook immigranten
aan te nemen, werd verwezen naar de website van Ems-Achse (Emsachse, z.j.). Op deze
website kon niet worden gevonden wat Ems-Achse in de verschillende sectoren doet voor de
migranten aan werkvoorziening.

Op 14 maart 2019 heeft er een gesprek plaatsgevonden met Andreas Dallmann,

medewerker bij de gemeente Papenburg en gespecialiseerd op het gebied van immigratie
(bijlage 9). Tijdens dit gesprek kwam een aantal belangrijke vragen naar voren die meneer
Dallmann wist te beantwoorden. Op de vraag of de drempel op de arbeidsmarkt in
Papenburg te hoog ligt, gaf Dallmann het volgende antwoord: “Te hoog. Het
eerdergenoemde diploma probleem is hier een groot onderdeel. De papieren behoren in orde
te zijn, dit geldt ook voor andere onderdelen in de Duitse cultuur zoals het opstellen van een
CV. We horen vaak van bedrijven dat de immigranten praktisch goed kunnen werken en dat
daar niks aan de hand is maar ze zijn niet goed/niet genoeg/alleen voor een klein deel zijn
opgeleid. Vooral het leren van Duits in de school is te moeilijk en dan kan er op de werkvloer
geen connectie gelegd worden en alleen simpele banen kunnen uitgevoerd worden”. Uit dit
antwoord is opnieuw af te leiden dat het Duitse sollicitatie- en arbeidssysteem niet
afgestemd is op de sollicitaties door migranten. een gebrek aan maatregelen in de
verschillende sectoren. Dallmann wist ook aan te geven dat er in de zorg veel tekorten zijn.
Zoals eerder besproken worden ook in deze sector hoge eisen gesteld aan de werknemers.
Andreas Lietke van Villa Savelsberg (bijlage 4) wist te vertellen dat er minimaal zes jaar aan
ervaring nodig is om aan de slag te gaan in de zorg.

Vooralsnog is er niet geconstateerd dat er andere maatregelen getroffen zijn onder de

verschillende sectoren. Dit is ook naar voren gekomen in het gesprek met de bewoner in
Papenburg (bijlage 7) die aangaf in de bouw te werken en veel collega’s met een
migratieachtergrond te hebben. Hij gaf aan dat veel mensen met een migratie-achtergrond
in de bouwsector terecht komen omdat daar lagere eisen gelden, eisen die in sectoren als de
zorg en vakmanschappen vele malen hoger liggen.

14
Conclusie
De gestelde hoofdvraag luidt als volgt:
“Hoe kunnen immigranten de vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in Papenburg?”.
Om deze hoofdvraag te beantwoorden staan de volgende deelvragen centraal.
1. In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de arbeidsmarkt
in Papenburg?
Door verschillende interviews, met mensen die te maken hebben met migratie, is
gebleken dat er een groot tekort aan personeel is in meerdere sectoren. Maar
voornamelijk in de zorg. Dit komt vooral omdat er veel strenge eisen zijn, waaraan
bijvoorbeeld een verpleger moet voldoen, wil hij/zij deze functie krijgen, waardoor
een grote groep die niet aan deze eisen kan voldoen al geen kans maakt om die
tekorten te vervullen. Sommige migranten zeggen wel dat ze aan die eisen hebben
voldaan in het land van herkomst, maar kunnen dit niet bewijzen, waardoor ze
worden afgewezen. In Duitsland met alles op papier. Ook is er door vergrijzing steeds
meer vraag naar zorg, waardoor het tekort aan geschikte handen maar blijft stijgen.
Naast dat er een tekort is in de zorg, dus in ziekenhuizen en verpleeghuizen, is het
grootste tekort aan (gespecialiseerd) personeel in de Maritieme sector en dan vooral
bij scheepswerf Meyer. Ook is de afwezigheid van een Universiteit in Papenburg een
mogelijk oorzaak van het wegtrekken van gespecialiseerde mensen, waardoor er een
tekort ontstaat. Een tegenargument daarvan is wel, dat er door heel Duitsland een
tekort is op voorgaande sectoren, dus ook in de grote steden.

2. Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?

Mevrouw Book, heeft een gastcollege gegeven over haar inzet voor migratie binnen
Papenburg. Uit dit gastcollege kan men concluderen dat veel migranten in Duitsland
komen zonder opleiding óf met een opleiding die in Duitsland niet geldig is. Ook werd
duidelijk dat het gebrek aan motivatie vanuit velen immigranten voor problemen
zorgt. Migranten krijgen geld van de overheid en zijn daarvoor wat betreft
kwalificaties niets verplicht. Ondanks het vele aanbod aan cursussen, wordt daar niet
heel veel uit eigen initiatief gebruik van gemaakt. Want dit vergt motivatie en
discipline en dat is in vele culturen van de migranten niet zo vanzelfsprekend als in
Duitsland. Cursussen en scholing zijn wel echt nodig voor migranten willen ze
uiteindelijk aan de strenge (ervaringseisen) van Duitsland voldoen en een baan
krijgen. Naast dat is het altijd mogelijk dat migranten vrijwilligerswerk kunnen doen,
daar zijn niet of nauwelijks eisen aan verbonden, maar ook zeker nuttig, ook voor het
integreren in Papenburg als immigrant.

3. Welke maatregelen nemen de bedrijven al om vacaturen in te vullen door

migranten?
Conclusie bij deze deelvraag is dat bedrijven het moeilijk vinden om migranten in hun
bedrijf in te zetten. Er is veel vraag naar vakmanschap en dat hebben velen
migranten niet volgens de eisen van Duitsland of kunnen dit niet bewijzen. Dus
ondanks dat er een groot tekort aan personeel is, steken bedrijven nog niet veel
energie in het gebruik maken van migranten. Uit de enquête (zie bijlage 8) blijken wel
een aantal maatregelen die bedrijven nemen, om andere werknemers te trekken.
Een voorbeeld daarvan is dat bedrijven niet alleen gaan zorgen voor jouw als

15
 werknemer, als je daar komt te werken, maar ook voor jouw familie, bijvoorbeeld als
het gaat om onderdak.

4. Welke maatregelen passen de verschillende sectoren toe om migranten aan het werk
te zetten?
Uit diverse bronnen/interviews en gesprekken met mensen uit verschillende
sectoren is gebleken dat veel kleine- en middelgrote bedrijven geen tijd en/of
mankracht hebben om op de beurzen te staan om überhaupt personeel te vinden.
Laat staan migranten. Het bedrijf Ems-Achse, ook gevestigd in Papenburg speelt een
grote rol in de arbeidssector. En verdiept zich o.a. in het mensen werven voor
bedrijven met een personeelstekort. Ondanks dat, konden zij niet echt een antwoord
geven op deze deelvraag, wat betreft migranten. Zoals al regelmatig terug is
gekomen in het verslag stellen bedrijven hele hoge eisen, wil je daar aan het werk
kunnen. Dat stelt onterendere de geïnterviewde Dallman. “Migranten vinden het al
moeilijk om een CV op te stellen, onder andere door het gebrek aan de Duitse taal.”
Laat staan dat ze dan voldoen aan de rest van de papieren. Dus doordat migranten
zelden aan de eisen van bedrijven kunnen voldoen en er verder vanuit de bedrijven
geen kansen worden aangeboden houdt het vaak voor de wat hogere functies op.
Zoals ook naar voren kwam in het interview met de bewoner uit Papenburg belanden
veel mensen met een migratieachtergrond in sectoren waar lage eisen gelden.
Hieruit kan de conclusie getrokken worden dat ook de verschillende sectoren in
Papenburg onvoldoende maatregelen treffen om migranten aan het werk te zetten.

Om terug te komen op de hoofdvraag doormiddel van voorgaande deelvragen, die als

volgt geformuleerd is: “Hoe kunnen immigranten de vacatures vervullen op de
arbeidsmarkt in Papenburg?”. Er is in het onderzoek concreet gekeken naar tekorten op
de arbeidsmarkt, de kwalificaties van de migranten, de maatregelen van bedrijven en de
maatregelen van de verschillende sectoren. Na verschillende interviews, gesprekken,
enquêtes en presentaties is er een antwoord gekomen op de deelvragen. Een belangrijk
punt wat bij elke deelvraag terugkomt is het feit dat er te weinig mogelijkheden voor de
migranten worden gecreëerd door de bedrijven, zijn die er wel dan is het vaak te hoog
gegrepen. De migranten kunnen de vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in
Papenburg zodra er iets veranderd in het huidige systeem, dat in ieder geval geldt voor
de sectoren waar er een arbeidstekort is. Hierbij valt te denken aan de zorg en andere
vakmanschappen. Een ander cruciaal punt wat de aandacht verdiend is het feit dat taal
een grote rol speelt voor het kunnen vervullen van een vacature, voor het kunnen
uitvoeren van een beroep waar de taal goed beheerst dient te worden. Hieronder zullen
een aantal aanbevelingen gegeven worden die handvatten geven voor de gemeente
Papenburg.

16
Aanbevelingen
1) Eisen versoepelen op de arbeidsmarkt
Tijdens de presentatie van de eerste gastspreker kwamen er een aantal dingen naar voren
over de arbeidsmarkt op het gebied van zorg. Een van de onderdelen die opviel waren de
eisen om aan het werk te gaan in de besproken zorgcentra in Papenburg. Om hier te mogen
werken moet een individu minimaal 6 jaar ervaring hebben in de zorg. Tijdens de presentatie
werd er door de gastsprekers ook verteld dat er een tekort was aan personeel en dat zo
goed als iedereen met een goed hart die aan het werk wil bij hen een plekje kan krijgen. Het
lijkt daarom een goed idee als de eisen versoepeld worden door bijvoorbeeld het aantal
jaren werkervaring in te korten. Hierdoor zijn er meer kandidaten voor deze functies
beschikbaar en is het aantrekkelijker voor immigranten om in Papenburg te gaan werken.
Ook kunnen de eventuele nieuwe werkkrachten die de tekorten opvullen meer tijd steken in
hun eigen inburgering.

2) (Vrijwilligers)werkervaring aanbieden
Op basis van punt 1, is er nog een oplossing vastgesteld. Naar aanleiding van dezelfde
presentatie is al vastgesteld dat er in Papenburg een tekort is in de zorgsector. Er zijn in de
projecten maar een beperkt aantal plaatsen om stage te lopen dus niet iedereen krijgt
dezelfde kansen. Als vrijwilligerswerk wordt aangeboden als mogelijkheid om ervaring op te
doen kan het integratieproces niet alleen op de arbeidsmarkt maar ook in zijn geheel sneller
verlopen. Op deze manier kan er hulp geboden worden aan de immigranten die nog niet
genoeg werkervaring hebben om aan het werk te kunnen gaan maar wel de vaardigheden
hebben die ze eventueel in hun thuisland hebben geleerd.

3) Aantrekkelijker OV
Er zijn weinig mensen in Duitsland die het openbaar vervoer nemen. De meeste Duitsers
nemen de auto om ergens naartoe te gaan. Dit heeft onder andere te maken met de
verbinding tussen gebieden. Het openbaar vervoer kan aantrekkelijk worden als het
bijvoorbeeld goedkoper gemaakt wordt zoals er meer stops zijn in het openbaar vervoer
(naar bedrijven of grote steden). Als er een goede verbinding is met het openbaar vervoer
van Papenburg naar een Universiteit zijn jongeren en migranten die in de buurt een studie
willen volgen ook eerder geneigd om hier te gaan wonen en dit is een begin voor een
samenleving met een grotere diversiteit op het gebied van leeftijd en afkomst.

4) Het Nederlandse Model

Veel immigranten voelen geen druk om zich in te zetten voor de inburgerings- en
taalcursussen. De enige maatregel die de overheid neemt om ze wel te motiveren is een
eventuele geldmindering van de uitkering die ze al als gift krijgen. Als in ieder geval de
toetsing van het Nederlandse systeem overgenomen wordt moeten de immigranten deze
wel halen en ligt de motivatie een stuk hoger. Er moeten consequenties komen voor de luie
houding van enkele individuen. Daarnaast is het verplicht stellen van een taalcursus positief
voor de vele problemen die boven komen drijven wanneer iemand de taal van zijn of haar
omgeving niet beheerst.

17
 5) Maak mensen bewust van de voordelen
Het is in Papenburg zo slecht nog niet. Als laatste wordt er vergeten dat Papenburg zo veel
voordelen heeft die grotere steden niet hebben. Veel gespecialiseerd personeel en
gemotiveerde vluchtelingen trekken naar de steden voor een baan, maar deze mensen
moeten op een manier te weten komen dat het hier ook veel voordelen biedt. Als eerste is
de sociale cohesie heel sterk, zeker families onderling. Veel mensen komen terug naar
Papenburg na het volgen van een studie omdat het hier gewoon voor hun gevoel het fijnst is
en het opbouwen van een leven is hier ideaal (het is bijvoorbeeld een mooie omgeving om
een familie te starten). Daarnaast zijn de huizen hier een stuk goedkoper dan in de grotere
steden, dat is meer geld om uit te geven. Als laatst de kwaliteit van het werk, er is meer
aandacht in dit gebied voor de mensen waarvoor gezorgd wordt. De mensen die met hun
hele hart voor mensen zorgen in verzorgingstehuizen kunnen hier het werk vinden waar ze
écht voldoening uit krijgen.

18
Discussiepunten
Halverwege het project (tijdens het verzamelen van de laatste gegevens) blijkt dat een
aantal vragen al beantwoord zijn. De overheid heeft een aantal projecten waar niet veel
mensen van weten die veel oplossingen bieden voor de vragen die worden gesteld tijdens
het interview. Er kan misschien meer onderzoek gedaan worden van tevoren zodat er geen
onnuttige vragen gesteld worden tijdens de kostbare tijd met de experts. Een voorbeeld
hiervan is het interview met Andreas Dallman waar een vraag wordt gesteld over het
opvullen van de tijd tijdens het wachten op een verblijfsvergunning en daarna nog het
wachten op de mogelijke deelname aan een cursus bij bijvoorbeeld de HOB. Hij vertelt dat
de wachttijd steeds minder is geworden, daarnaast is er al een regeling waardoor
immigranten al aan het werk kunnen zonder dat ze een verblijfsvergunning hebben.
Ook het beeld van Papenburg is heel anders, in het onderzoek wordt duidelijk dat Papenburg
veel onderneemt en langzaam groeiende is. Dit is tegenstrijdig met het idee waar mee
begonnen is. Vergrijzing en het wegtrekken naar steden is de standaard en langzamerhand
blijkt dat de ernst van dit probleem niet zo groot is en dat de focus momenteel ligt bij het
groeiende aspect van Papenburg. Door een mindset met minder vooroordelen aan te nemen
staat de luisteraar meer open voor de informatie die ze toekomt. Een laatste ondervinding is
het stellen van vragen. Een groot deel van het onderzoek bestaat uit het vinden van de juiste
hoofd- en deelvragen en hoewel dit op zich al veel tijd kost, is er een slag geslagen in het
formuleren van deze vragen voor dit gecontroleerd is door een docent. Door eerder
feedback te vragen kan er sneller met de juiste informatie gewerkt worden. Dit is
voordeliger voor de informatie en het benutten van de tijd.

Over de reikwijdte van de conclusie valt ook het een en ander te zeggen. Dit onderzoek
heeft een omvang van vijf dagen. Vijf dagen waarin research, onderzoek en verwerking
plaatsvindt. De diepgang en resultaten van dit onderzoek is een discutabel punt waarvan
gezegd kan worden dat er meer onderzoek nodig is.

Wat in dit onderzoek opvalt zijn de mogelijkheden op de arbeidsmarkt in Papenburg voor

migranten en dat de arbeidsmarkt in Papenburg hierop kan inspelen. Een aanbeveling die uit
dit onderzoek leidt is om verder onderzoek te doen naar de rol van migranten op de
arbeidsmarkt in Papenburg.

19
Bibliografie
(2015). In A. L. Mok, Arbeid, bedrijf en maatschappij (p. 277). Houten: Noordhoff Uitgevers.
(2015). In L. M. Albert, Arbeid, bedrijf en maatschappij (p. 276). Houten: Noordhoff
Uitgevers.
Ems-achse. (z.j.). Über die Ems-Achse. Opgehaald van Emsachse:
https://www.emsachse.de/ueber-ems-achse.html
Emsachse. (z.j.). Emsachse. Opgehaald van Emsachse:
https://www.emsachse.de/startseite.html
Emsland. (2014). Datenspiegel 2016. Meppen: Emsland .
Emsland. (2015, December). Bevölkerung. Opgehaald van Das Emsland:
https://www.emsland.de/das-emsland/zahlen-und-
daten/bevoelkerung/bevoelkerung.html
Encyclo. (z.j.). Encyclo. Opgehaald van Encyclo:
https://www.encyclo.nl/begrip/enqu%C3%AAte
Ensie. (z.j.). Arbeidsmarkt. Opgehaald van Ensie:
https://www.ensie.nl/arbeidsmarktmakelaars/arbeidsmarkt
Meyer Werft. (z.j.). About us. Opgehaald van Meyer Werft:
https://www.meyerwerft.de/en/meyerwerft_de/jobs/ueber_uns_1/ueber_uns.jsp
NOZ. (2015, september 14). Papenburg hat 85 Nationalitäten . Opgehaald van NOZ:
https://www.noz.de/lokales/papenburg/artikel/616521/papenburg-hat-85-
nationalitaten
NOZ. (2018, Juni). Pflegedienste auch im nördlichen Emsland stark überlastet. Opgehaald van
Osnabrücker zeitung:
https://www.noz.de/lokales/papenburg/artikel/1248980/pflegedienste-auch-im-
noerdlichen-emsland-stark-ueberlastet#gallery&0&0&1248980
NOZ. (2018, Mei). Verbände: Personalmangel führt zu Lücken bei ambulanter Pflege.
Opgehaald van Osnabrücker zeitung: https://www.noz.de/deutschland-
welt/niedersachsen/artikel/1242511/verbaende-personalmangel-fuehrt-zu-luecken-
bei-ambulanter-pflege
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (z.j.). Personen met een migratieachtergrond. Opgehaald van
Vluchtelingenwerk Vlaanderen: https://www.vluchtelingenwerk.be/index/personen-
met-een-migratieachtergrond

20
Bijlagen
Bijlage 1: Plan van aanpak
Inleiding
Naast het feit dat wij in ons groepje (Ché, Matthias, Merle) een opdracht hebben gekregen
om mee aan de slag te gaan hebben we wel individueel gekozen voor het thema migratie.
We zijn dus allemaal wel geïnteresseerd in (een onderdeel) van dit thema. We hebben
besloten om een deel van het thema migratie te bekijken, met als hoofdthema de
arbeidsmarkt. Na een groot deel van de middag te hebben gebrainstormd zijn we op een
hoofdvraag uitgekomen die als volgt luidt: “Hoe kunnen immigranten de vacatures vervullen
op de arbeidsmarkt in Papenburg?”. Wij hebben besloten dat dit een goede vraag is om te
beantwoorden omdat we hebben vernomen van de informatie die we hebben gekregen dat
het verband tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt uit balans is. Wij willen de
bevolking van Papenburg ondersteunen in het rechttrekken van deze balans door onderzoek
te doen en met eventuele oplossingen te komen. Mogelijk kunnen er banen gecreëerd
worden, talenten van migranten ingezet worden, of een andere uitkomst.
Ons is de doelgroep migranten al aangewezen, maar omdat de andere groep met hetzelfde
onderwerp (migratie) hun focus voornamelijk leggen op het perspectief van de immigranten
bekijken wij onze kwestie vanuit het oogpunt van de papenburgers en de gemeente.
Uiteindelijk willen we een goede oplossing voor beide betrokken partijen.

Oriëntatie
Voor dit onderzoek in Papenburg waren een aantal verschillende onderwerpen beschikbaar.
Het onderwerp waar wij mee bezig zijn is het migratieproces in Papenburg. Uit een
presentatie die naar voren kwam van Denise en Corinna, de introductie, bleek dat
Papenburg steeds kleurrijker wordt. Hiermee bedoelden ze dat er sinds 2015 heel wat
mensen met een migratie-achtergrond in Papenburg zijn gekomen. De aanleiding voor dit
onderzoek heeft te maken met het feit dat de immigranten vaak tijdelijk in Papenburg
blijven en niet ‘ingezet’ kunnen worden in de gemeente. Er is tot op heden niet een
duidelijke visie m.b.t. het migratieproces. Zoals ook uit de presentatie van Denise en
Carolina blijkt bestaat de huidige immigratiestroom voornamelijk uit Europese inwoners die
voor werk naar Duitsland komen en vluchtelingen/asielzoekers die om verschillende
redenen gevlucht zijn, denk aan: oorlog, economische situatie en politieke of religieuze
vervolging. Na de presentaties zijn we gaan brainstormen over begrippen die bij het
onderwerp passen, deze zijn te zien in

Figuur 1. De hoofdvraag die we trachten te beantwoorden: “Hoe kunnen immigranten de

vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in Papenburg?”. Hierbij moesten we tijdens de
brainstorm denken aan begrippen als: verwachtingen, invulling geven, werkgelegenheid,
acceptatie, integreren, vraag en aanbod, push- en pull factoren etc. Bij werkgelegenheid
werd gelijk de connectie gemaakt met Meyer Werft, de grote scheepswerf in Papenburg. De
scheepswerf maakt o.a. cruiseschepen voor de ‘Norwegian Cruise Line’ en is een grote
werkgever voor Papenburg en omstreken (Meyer Werft, z.j.). Uit onderzoek blijkt dat er in
het jaar 2015 zo’n 4714 mensen uit 84 landen in Papenburg wonen, en dat deze cijfers
gestaag toenemen (NOZ, 2015). Het is voor ons interessant om te weten waar een tekort is
op de arbeidsmarkt in Papenburg omdat daar een mogelijkheid zou kunnen liggen voor de
mensen met een migratie-achtergrond.

21
Onderzoeksdoel
Hoofdvraag: “Hoe kunnen immigranten de vacatures vervullen op de arbeidsmarkt in
Papenburg?”.

Deelvragen:
1. In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de arbeidsmarkt in
Papenburg?
2. Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?
3. Welke maatregelen nemen de bedrijven al om vacatures in te vullen door migranten?
4. Welke maatregelen passen de verschillende sectoren toe om migranten aan het werk te
zetten?

Onderzoeksaanpak
Met welke onderzoeksactiviteiten ga je data verzamelen?
Door middel van interviews zoveel mogelijk mensen ondervragen die te maken hebben met
het immigratieproces in Papenburg. Dit doen we omdat zij ons dan iets kunnen vertellen
over arbeidsmigranten in Papenburg. Wij hopen hiermee een groot deel van onze
deelvragen te beantwoorden. Ook willen wij een enquête afnemen onder de lokale
bevolking van Papenburg om hun te vragen wat zij te bieden hebben aan migranten die
hiernaartoe komen. Waar is bijvoorbeeld nog vraag naar op de arbeidsmarkt? En als laatste
onderzoeksactiviteit willen wij gebruik maken van verschillende literatuurstudies om
voldoende achtergrondinformatie te krijgen over onze deelvragen.

Op welke onderzoeks(deel)vraag zijn de verschillende onderzoeksactiviteiten gericht?

1. “In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de arbeidsmarkt
in Papenburg?”.
Interview, literatuurstudies
2. “Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?”.
Interview, literatuurstudies
3. “Welke maatregelen nemen de bedrijven al om vacatures in te vullen door
migranten?”.
Interview gemeente, literatuurstudies
4. “Welke maatregelen passen de verschillende sectoren toe om migranten aan het
werk te zetten?”.
Interview, enquête, literatuurstudies.

Wat houden de verschillende onderzoeksactiviteiten in?

Interview: Het interview is een directe vorm van bevragen waarbij je in gesprek gaat met de
respondent. 2 soorten interviews
 Het gestructureerde interview: je maakt gebruik van voorgestructureerde vragen de
voorafgaand het gesprek worden opgesteld.
 Het narratieve interview: je stimuleert de geïnterviewde om een eigen verhaal te
vertellen. Dit verhaal vormt het vertrekpunt van het gesprek, waarin je opzoek gaat
naar gebeurtenissen, ervaringen en de betekenis die de verteller hieraan geeft.

22
Literatuurstudie: Een literatuurstudie is een overzicht van bestaande kennis en inzichten uit
de vakliteratuur over het praktijkprobleem dat centraal staat in je onderzoek en de
mogelijke oplossingen ervan.

Enquête: een enquête is een manier van onderzoek doen, waarbij gebruik wordt gemaakt
van een vragenlijst, die aan meer personen wordt voorgelegd. Dat kan door een doelgroep
te bevragen, of een deel van deze doelgroep (omdat de hele doelgroep te groot is of moeilijk
te bereiken) (Encyclo, z.j.).

Hoe leiden de onderzoeksactiviteiten tot het antwoord op de deelvragen?

Door de onderzoeksactiviteiten die we bij voorgaande puntjes hebben beschreven,
literatuurstudies, interview, enquête, uit te voeren en op deze manier data te verzamelen.

Wat en wie heb je nodig om de onderzoeksactiviteiten uit te voeren?

Wie:
 Arbeiders bij Scheepswerf Meyer
 Gemeente
 Gastsprekers bij HÖB

Wat:
 Mobiel om interview op te nemen
 Literatuur, als boek ‘Onderzoek doen’
 Pen, Papier, Laptop, om data te verwerken
 Tijdsplanning

Datum Activiteit Deelvraag Taken

nummer

11-03-19
Middag Plan van aanpak opstellen - Ché: Onderzoeksaanpak
Matthias: Oriëntatie
Merle: Inleiding, Tijd
Gezamenlijk:
Onderzoeksdoel

12-03-19
Ochtend Presentatie en verdere formulering 1, 2, 3, 4 Ché: Vragen opstellen
van de deelvragen en literatuurstudie Matthias: Vragen stellen
Middag Idem. Merle: Antwoorden
Interview bij gemeente Papenburg en noteren
interview met mensen op straat. Bij Idem.
Ems-Achse langs om een enquête af
te nemen.

13-03-19

23
 Ochtend Informatie opnemen van gastsprekers 1, 2, 3, 4. Iedereen is aanwezig en
noteert de (nuttige)
informatie.

Middag Data uitwerken en vormgeven aan

onderzoeksdocument

14-03-19
Gehele Verwerken van data en antwoord 1, 2, 3, 4. Gezamenlijk verwerken
dag geven op de deelvragen. Presentatie van data
maken en voorbereiden.

15-03-19
Ochtend Presentatie geven Idem. Ché en Matthias
presenteren.

Randvoorwaarden
We zijn met een kleine groep van 3 personen en kunnen makkelijk contact onderhouden. Als
er een duidelijke taakverdeling nodig blijkt te zijn (naarmate het onderzoek vordert) zullen
we hierover overleggen en spelen we hier passend op in. We spreken elkaar in ieder geval
elke dag om deze manier van werken in stand te houden. Voor de tijdsindeling nemen we
dagdelen, omdat de exacte planning nog niet vaststaat.

24
Bijlage 2: Logboek
Hieronder is een korte samenvatting te vinden van de verschillende dagen. Er wordt
beschreven met wie wij in contact zijn gekomen, welke onderzoeksactiviteiten we hebben
gedaan etc.

Maandag 11 maart 2019

De eerste dag in Papenburg. Om 10.00 komen we aan en begint het programma. Corinna en
Denise geven een introductie op het onderwerp. We hebben gebrainstormd en we zijn aan
de gang gegaan met ons plan van aanpak, die moest ingeleverd worden na het avondeten.
Ook hebben we een korte uitleg gekregen over de huisregels bij het HÖB.

Dinsdag 12 maart 2019

In de ochtend was er een presentatie van Andreas Lietke van Villa Savelsberg, de zorgsector.
Na een pauze was er een presentatie over de Ems-Achse. In de middag zijn we met onze
groep naar het gemeentehuis geweest en daar hebben we gesproken met Heiko Abbas, de
woordvoerder van de burgemeester. Ook zijn we langs gegaan bij het bedrijf Ems-Achse om
een enquête af te nemen. In het centrum van Papenburg kwamen we een jongeman tegen
die in de bouw werkte en we hebben hem geïnterviewd. Toen we terugkwamen hebben we
een klein deel van onze info verwerkt.

Woensdag 13 maart 2019

Ook deze ochtend was er een presentatie van een medewerkster van het HÖB om te
vertellen over de educatieve projecten die hier lopen. Vervolgens zijn we in een kleine groep
nog in gesprek gegaan met Stefanie Brook (de medewerkster) en hebben we onze vragen
gesteld. De rest van de middag zijn we bezig geweest met het uitwerken van de
verschillende interviews en enquêtes. Amerins Leijenaar gaf een uitleg over de poster die
gemaakt moet worden voor de presentatie. Tot in de avond zijn we bezig geweest met ons
verslag.

Donderdag 14 maart 2019

S’ ochtends hadden we een presentatie van Amerins Leijenaar over de inhoud van het
verslag en de richtlijnen die aangehouden dienen te worden. De gehele middag zijn we met
ons driedelige team bezig geweest met het verslag om de laatste hand te leggen en alles na
te kijken. Na het avondeten zijn we begonnen met de poster voor de volgende ochtend.

25
Bijlage 3: Brainstorm

Figuur 1 - Uitkomst brainstorm

26
Bijlage 4: Interview Andreas Lietke - Villa Savelsveld

Gesprek met Andreas Lietke van Villa Savelsveld in Papenburg.

Is er op dit moment een tekort in jullie sector? (de zorg)

Ja we hebben eigenlijk altijd mensen nodig, juist omdat er veel vergrijzing is in Papenburg en
niet elke jongvolwassenen hier blijft.

Welke rol zouden immigranten kunnen spelen om dit tekort op te vullen?

Dat is een lastige kwestie. Vaak zijn de immigranten niet zodanig geschoold dat ze gelijk bij
ons aan de slag kunnen.

Aan welke eisen moeten ze dan voldoen?

Wij vragen eigenlijk om zes jaar ervaring te hebben in de zorg. Er moet een passie aanwezig
zijn om mensen te helpen en de achtergrond van mensen is ook belangrijk, we willen een
soort familie zijn die ook loyaal is. Dan heb je ook nog de praktische eisen zoals: boven de
achttien zijn, minimaal de middelbare school hebben afgemaakt en het goed kunnen
omgaan met belangrijke thema’s als: verdriet, pijn, begravenissen, bruiloften en andere
formaliteiten die we in onze cultuur kennen.

Oké, dus naast de formele eisen spelen de verschillen in cultuur ook een rol?
Ja precies, en deze beide grote factoren kosten tijd, immigranten moeten ook wennen aan
onze cultuur en andere formaliteiten. Daarnaast speelt opleiding dus ook een grote rol.

Ok, bedankt voor uw antwoorden.

Samenvatting van bruikbare informatie

In Papenburg is een bedrijf gevestigd dat Villa Savelsberg heet. Dit bedrijf zet zich in voor
onder meer ouderen in Papenburg en omgeving die niet meer zelfstandig thuis kunnen
wonen. Savelsberg is een familiebedrijf dat sinds 2007 bestaat en het is een echte
familieonderneming. Er bestaan op het moment zeven seniorengemeenschappen waarin de
mensen samenleven. In Papenburg is er sprake van vergrijzing. Dit houdt in dat de
gemiddelde leeftijd van de inwoners in Papenburg geleidelijk hoger wordt. Veel jonge
mensen die uit Papenburg komen vertrekken naar een grotere stad om daar te studeren. In
sommige gevallen komen zij terug naar Papenburg om werk te vinden maar sommigen keren
niet terug, ook vanwege de financiële mogelijkheden die in de stad groter zijn. Omdat er
sprake is van vergrijzing heeft Villa Savelsberg een redelijk grote groep op te vangen, maar er
zijn niet altijd genoeg werknemers, helemaal niet als de vergrijzing doorzet. Wellicht dat hier
mogelijkheden liggen voor mensen met een migratie-achtergrond uit Papenburg. De
werkzaamheden van de werknemers van Savelsberg bestaan voornamelijk uit het verzorgen
van de ouderen. Ook worden er speciale evenementen georganiseerd waarbij
mannengroepen samen gaan klussen, de vrouwen gaan breien of knutselen en nog meer
vormen van dagbesteding. Aandacht voor de ouderen is een belangrijk speerpunt die
behoort bij de visie van Villa Savelsberg. Welke rol zou Villa Savelsberg kunnen spelen als
werkgever voor immigranten? Om zo ook hun eigen tekort aan personeel aan te vullen. Er
werd al aangegeven dat er gebouwd wordt aan een nieuw huizenpark waar zo’n 70
vakmensen voor nodig zijn. Er is dus vraag naar werknemers, zowel in de zorg als in de

27
bouw. Het lastige hiervan is dat niet elke immigrant voldoet aan de eisen die hieraan worden
gesteld, zo moet je minimaal achttien jaar zijn, minimaal je middelbare school afgemaakt
hebben en zo’n zes jaar ervaring in de zorg hebben als je bij o.a. Villa Savelsberg als
verpleger aan de slag wilt. Ook is het belangrijk dat je goed kan omgaan met grote
onderwerpen die in ieders leven terugkomen: de dood, trouwen, blijdschap, verdriet etc. Los
van het feit dat veel immigranten niet voldoen aan de harde eisen spelen culturele
verschillen ook een grote rol. Tijdens de presentatie gaf Andreas Lietke, die dag
woordvoerder voor Villa Savelsberg, aan dat de verschillende culturen zorgen voor obstakels
voor immigranten om aan de slag te gaan bij Papenburgse bedrijven. Er zijn andere
standaarden in het buitenland en om de immigranten te laten integreren is tijd nodig,
daarbij is een ervaring van minimaal zes jaar in de zorg ook nog een aandachtspunt.

Symposium 12/03/2019
Verschillende ondernemingen gehad, o.a. in Hamburg gewoond. Personeel behoudt bij het
zorgbedrijf. Bedrijf groeit snel en is er vooral voor oudere mensen. Sinds 20 jaar een
familieonderneming. Mevrouw Arends heeft het opgericht en is een pionier in de
woongemeenschappen, die waren er eerst niet. Zeven seniorengemeenschappen waarin de
mensen samenleven. Mensen komen bij Villa Savelsberg die bijvoorbeeld dement zijn en er
wonen maximaal 12 personen tegelijk en die krijgen alle zorg die ze nodig hebben omdat het
team groot is en er voor iedere persoon minimaal 1 of 2 werknemers. Er is altijd iemand in
de buurt en daar zit het onderscheidt met andere zorginstellingen.

Er zijn verschillende groepen, vrouwen groepen die samen dingen doen, maar ook
mannengroepen die bijvoorbeeld samen kunnen klussen. Maar er zijn ook jonge gezinnen
die verzorging nodig hebben, het concept is van jong tot oud.
Iedereen die werkt in Duitsland betaald een bepaalde belasting die ervoor zorgt dat deze
instellingen kunnen bestaan. Als je in zo’n zorginstelling zit dan betalen de kinderen ook een
bijdrage. Dit kan ook voor conflicten zorgen (www.pflege-papenburg.de). Ze zijn bezig met
een nieuw project, een woonpark. De huizen zijn gevestigd in het centrum van het dorp en
zijn niet een soort getto. Dringend op zoek naar vakmensen die mee kunnen bouwen aan
het nieuwe park. Op het moment zijn ze op zoek naar zo’n 70 mensen. Er komen best wel
wat jongeren terug uit de stad na het studeren. Het kan een stuk financiën zijn dat de
jongere generatie niet terugkomt naar Papenburg. Reden om terug te komen naar
Papenburg is de tijd die er wordt genomen voor de mensen. Het wordt op een gegeven
moment een soort tweede familie.

Aan de ene kant de verschillen, de culturele aspecten. Andere standaarden in het

buitenland. Het kost veel tijd voordat immigranten daadwerkelijk zouden kunnen werken
ook omdat er minimaal zes jaar aan ervaring nodig is.

Criteria
 Minimaal achttien jaar of ouder zijn
 Middelbare school afgemaakt hebben
 Hoe gedraag je in je eigen leven en wat zijn je hobby’s
 Heb je ervaring in de zorg
 Er moet ook een passie zijn

28
  Om kunnen gaan met gebeurtenissen in het leven zoals trouwen, de dood, verlies,
verdriet, blijdschap.

Met veertig man bij elkaar gekomen om een dag te organiseren waarbij de talenten van de
mensen gebruikt worden en kijken hoe ze elkaar kunnen ondersteunen, talentendag.
Op de website staat ook heel duidelijk de visie van Villa Savelsberg en dat trekt mensen ook
aan om te solliciteren of in ieder geval te informeren. Mond tot mond en de website zijn
belangrijke elementen in het rekruteringsproces. Je wordt betaald voor de kwalificatie die je
hebt en als je jezelf nog verder kwalificeert in een bepaalde richting gaat je loon ook
omhoog. Er is ruimte om je binnen het bedrijf verder te ontwikkelen o.a. door trainingen.
In 2015 erkend als bedrijf dat goede opleidingsmogelijkheden biedt.

29
Bijlage 5: Interview Stefanie Book - HÖB
Op woensdag 13 maart is er nog een derde gastspreker op bezoek geweest. Stefanie Book
heeft ons een presentatie gegeven over de vele verschillende projecten van de HÖB. Deze
projecten hebben veel te maken met het thema migratie en de transitie van immigrant tot
burger, het onderwerp waar wij ons in verdiepen.

De meeste projecten waar ze bij de HOB mee bezig zijn hebben een aantal fases. De focus
ligt bij de migranten aan het begin bij het acclimatiseren. De meeste immigranten ervaren
een grote cultuurschok wanneer ze Duitsland betreden. In de eerste fase leren de
immigranten over de Duitse cultuur zodat ze een beter begrip hebben van hun omgeving. Er
is een vast tijdschema met tijden om samen te komen en deze onderwerpen te bespreken.
Door dit ritme aan te houden weten de immigranten waar ze aan te zijn en beginnen ze (in
het klein) aan het Duitse systeem van een dagindeling.

In ons interview kwam al snel naar voren dat het best lastig is om immigranten te
ondersteunen in de programma’s die aangeboden worden. Een van de redenen hiervoor is
het personeelstekort in de zorg wat ook werd vastgesteld door de eerste gastspreker. Ook is
de motivatie van de immigranten een belangrijk onderdeel. Dit is natuurlijk ook iets wat bij
je persoonlijkheid past maar ook verschilt het per situatie. Om dit wat te verduidelijken
vertelde mevrouw Book dat veel immigranten in hun thuisland een (soort) diploma hebben
behaald maar dat die vaak niet geldig is in Duitsland. Waar immigranten denken dat ze snel
aan een baan zullen komen is de realiteit vaak dat er een lang proces voorafgaat. Dit levert
veel frustratie op.

Waarom er zo’n groot verschil is tussen de diploma’s is vaak de manier van scholing. Waar
veel vluchtelingen vandaan komen hoeven ze vaak alleen de informatie te kunnen
beheersen op school, maar het in de praktijk brengen is vaak geen vereiste zoals in
Duitsland. De vertaling van de geleerde informatie is een andere kwalificatie.

Een ander struikelblok voor het vinden van een baan in Duitsland is (het gebrek aan)
werkervaring. Ook al is er een tekort in de zorg, dan blijft de eis voor veel banen gewoon
staan op bijvoorbeeld 6 jaar werkervaring. Het kost simpelweg te veel tijd om daar aandacht
aan te besteden als je als vluchteling zo snel mogelijk een baan wil vinden. Hier hebben ze bij
de HOB ook over na gedacht. Ze zijn het er mee eens dat de eisen erg hoog liggen, en toch
moet eraan voldaan worden. De HOB regelt tijdens de gegeven programma’s stageplekken
voor een aantal immigranten zodat ze werkervaring op kunnen doen en toch eerder kunnen
solliciteren voor een bepaalde functie. Dit is een perfecte oplossing, maar ook hier zijn er
obstakels. Als eerste zijn er maar weinig stageplekken beschikbaar (misschien 2 voor een
groep van 20 man), en als er plaatsen beschikbaar zijn, zijn ze niet altijd in de gewilde sector.
Daarnaast zijn de stages vaak maar van korte duur, volgens Book. Dit schiet natuurlijk niet
erg op als de vraag naar werkervaring om een aantal jaar gaat. Als laatste is het doel van een
stage vaak eerst heel anders. Werken zoals de Duitsers doen is een onderdeel van het
wennen aan de nieuwe cultuur. Veel deelnemers in een van de programma’s zijn gewend
om een eigen tijdsindeling te maken bijvoorbeeld, maar in Duitsland zijn er vaste werkuren.
Dit idee moet eerst beoefend worden voor er echt werk verricht kan worden.

30
Omdat de immigranten niet aan het werk kunnen op het niveau en in de sector waar ze in
hun thuisland aan gewend waren zijn er ook veel immigranten overgekwalificeerd voor het
werk dat ze doen. Toch moeten ze ergens geld mee verdienen, en om die reden beoefenen
veel immigranten de ondankbare baantjes waar vaak geen diploma of werkervaring voor
nodig is.

Naast de trajecten die zich storten op het werkveld zijn er ook een aantal trajecten die vaak
specifiek voor moeders o specifiek voor vrouwen zijn. Een van de redenen hiervoor is
opnieuw het verschil in cultuur. In de landen waar de meeste moeders vandaan komen is de
standaard dat de man in een gezin het werk verricht, de vrouw behoort thuis te blijven op de
kinderen te passen en het huishoudelijke werk te verrichten. In Duitsland kan de vrouw
zichzelf ook ontplooien en aan het werk gaan. Dit is ook genormaliseerd omdat er in
Duitsland veel families bij elkaar in een huis wonen, dus er wordt door de gehele familie op
de kinderen gepast. Er is mogelijkheid tot opvang. Moeders leren dat dit de norm is en dat
mannen en vrouwen hier in principe aan elkaar gelijk staan. Niet alleen het begrijpen van
deze concepten is een onderdeel van de programma’s maar ook vrouwen ondersteunen met
het werken en het werk vinden is heel belangrijk. Alle dingen die voor ons vanzelfsprekend
lijken, zoals het opstellen van een CV, wordt ze uitgebreid verteld.

Dan is er ook nog een programma voor relatief kleine bedrijven en jonge vluchtelingen. Het
grootste probleem dat veel van deze bedrijven hebben is het vinden van werkkrachten. De
HOB Helpt niet door alleen werkkrachten aan te leveren. Wat ze doen verwoorden ze zelf als
volgt: “We advice and support, we create accesses, we inform and network, we educate”. Zo
zorgen ze voor een zo goed mogelijke begeleiding van de bedrijven. Ook de jonge
vluchtelingen kunnen zich aansluiten, het HOB formuleert deze ondersteuning als volgt: “We
advice and support, we help, we create accesses, we are contact person”. Waarom beide
categorieën in hetzelfde project passen is omdat ze elkaar nodig hebben, en ze worden door
dit project naast opgeleid ook verbonden. Dit wordt gedaan door meet and greet events
tussen bedrijven en jongeren en job-speed-dating om elkaar persoonlijk te leren kennen. Dit
is belangrij voor de visie van beide kanten. De werknemer moet gezien worden als een
persoon en niet alleen als een ‘productieactor’ want een persoon is meer dan dat.

Als laatste zijn er ook trajecten die zich voornamelijk storten op de ontwikkeling van de
Duitse taal. Welk traject je volgt heeft vaak te maken in hoeverre je de taal beheerst. Je start
bij een van de vastgelegde taalniveaus A1, A2, B1, etc. Als een migrant de taal beter
beheerst is het logische gevolg dat ze eerder een baan vinden.

De motivatie is per immigrant verschillend. Ook in Duitsland krijgt iedereen een uitkering, de
voorwaarde is wel dat je een inburgeringscursus moet volgen. Er zijn immigranten die alleen
de cursus volgen omdat ze dan geld blijven krijgen van de overheid. Alleen als er echt geen
inzet getoond wordt is de laatste stap een geldmindering.

Als iemand een programma wil volgen bij de HOB is de wachtlijst 3 tot 6 maanden, dus het
integratieproces heeft daardoor een achterstand. In de wachttijd kan een immigrant
eigenlijk ‘niks doen’. Als een immigrant nog geen verblijfsvergunning heeft kan deze persoon
zich ook niet aanmelden en is er een nog langere wachttijd. Dit is een probleem voor het

31
integreren die bij de start ligt. Als er hier een oplossing voor te vinden is het opvullen van de
vacatures op de arbeidsmarkt een stuk makkelijker.

Het gebeurt niet veel, maar er zijn nog steeds gevallen van discriminatie. Stefanie Book
vertelde ons over een bouwbedrijf dat veel hulpkrachten zocht, maar toen er een vluchteling
solliciteerde was er blijkbaar ‘geen plek’. Dit was natuurlijk een aparte situatie. Stefanie
vroeg de bedrijfsleider naar dit aparte verschijnsel. De bedrijfsleider vond de immigrant geen
slechte keuze, maar hij was bang dat er afkeer zou zijn binnen zijn personeel. Dit is een
voorbeeld van een probleem dat blijkbaar nog steeds speelt en waar hopelijk binnenkort
niet meer aandacht aan besteed hoeft te worden.

Tijdens het interview werd er ook even aandacht besteed aan de infrastructuur in en
rondom Papenburg. We hebben het om ons heen ook gezien en mevrouw book beaamde
ook dat het openbaar vervoer zeer zelden gebruikt wordt. De meeste Duitsers doen alles in
hun auto. Hierdoor is de verbinding tussen grote steden (met meer mogelijkheden) en
dorpen als Papenburg niet erg goed. Een gevolg hiervan is dat men bijna gedwongen wordt
om dichtbij de nodige faciliteiten te gaan wonen en daarom is het niet erg aantrekkelijk om
in Papenburg te gaan wonen. Als de verbinding met het openbaar vervoer aantrekkelijker
wordt, wordt een eindje verderop wonen eventueel een optie.

Veel immigranten hebben het idee dat er veel meer werk te vinden is in de stad en trekken
daarom soms ook weg uit Papenburg. De ervaring leert dat het vinden van een baan toch
makkelijker is als iemand een programma volgt als in de HOB. Er is hier echt aandacht voor
de mensen en dat maakt toch een groot verschil. Stefanie vertelde ons ook dat immigranten
soms de ‘fout’ moeten maken om weg te gaan zodat ze leren wat eigenlijk het best voor ze
is. Als een individu dit zelf realiseert is er ook een grotere motivatie.

Veel vluchtelingen werkten in hun thuisland in branches die hier niet zo relevant zijn, dus dat
maakt het vinden van een baan nog een stuk lastiger. Veel vluchtelingen werkten in de
kledingindustrie die hier niet echt in de buurt te vinden is, laat staan een relevante opleiding.
Ook hebben veel rechten gestudeerd, alleen is het systeem in het moederland volledig
losgekoppeld van het systeem van Duitsland dus ook hier is geen werk voor te vinden.

Als laatste is belangrijk om te melden dat veel mensen van de lokale bevolking af
geschrokken zijn door vluchtelingen door wat ze bijvoorbeeld allemaal in het nieuws horen.
Toch zien de werknemers van de HOB dat vluchtelingen met open armen ontvangen worden
als iemand zich er maar voor open stelt. Wat moet er gebeuren volgens Stefanie? Connect
them! Ze moeten verbonden worden. Op deze manier zien mensen niet alleen de verschillen
en leren ze waarom mensen op bepaalde manieren handelen.

32
Bijlage 6: Interview Heiko Abbas - gemeente Papenburg
Voor ons onderzoek hebben we een bezoek gebracht aan het raadhuis van Papenburg, daar
hebben we op 12 maart een interview afgenomen met de woordvoerder van de
burgermeester. Zijn naam is Heiko Abbas.

In welke sectoren is er een tekort op de arbeidsmarkt in papenburg?

Ik denk dat er het meeste tekort is op de sector van de Maritieme economie en in het speciaal
bij de scheepswerf Meyer. Dat is de grootste ondernemer in Papenburg en heeft 4000
medewerkers. En dan zijn er nog zo’n 6000/7000 medewerkers die werken bij andere
ondernemingen voor scheepswerf Meyer. Verder is er nog een groot tekort in de zorg, zo zijn
ze bij ziekenhuizen en nog een grote onderneming van Papenburg, Villa Savelsberg, ook
enorm opzoek naar geschikte verpleeg(st)ers.

Welke maatregelen nemen de bedrijven/sectoren om de migranten te helpen,

bijvoorbeeld bij het zoeken van een baan?
Dat vind ik moeilijk te zeggen, omdat ik over migratie niet genoeg precieze kennis heb. Maar
voor iemand die daar meer over kan vertellen, kunnen jullie misschien terecht bij Wolfgang
Rüther. Hij is verantwoordelijk voor thema’s als migratie, werknemers en andere sociale
zaken.

Welke problemen levert dat te kort op de arbeidsmarkt op?

Ik denk dat het probleem is dat de ondernemers opzoek zijn naar werknemers die ergens
gespecialiseerd in zijn en die zijn moeilijk te vinden. Bijvoorbeeld beroepen als ingenieur. Veel
migranten zijn niet direct vanaf het begin geschikt om de tekorten te vervullen.
Er zijn wel veel medewerkers uit Polen, Roemenië die op de Meyer werf werken en of in
tuinen, maar zij doen dan niet het echte vakmanschap, omdat zij daar gewoon (nog) niet
gespecialiseerd in zijn. En de mensen die wel gespecialiseerd zijn gaan niet naar Papenburg,
zij trekken naar grote steden als Oldenburg, Groningen en Bremen. Dat is wel een probleem,
want ondanks dat Papenburg wel attractief is, is Papenburg toch een te kleine/middelgrootte
gemeente om aantrekkelijk te zijn voor gespecialiseerde mensen.

Komt dat doordat er in Papenburg specifiek geen geschikte opleidingen voor die tekorten
zijn of is het in Duitsland een probleem om aan zulke gespecialiseerde mensen te komen?
Ik denk dat het probleem, van een tekort aan gespecialiseerde mensen, wel door heel
Duitsland is, maar ook wel in Nederland. Wat meespeelt is dat veel mensen met een ambacht
al in een pensioen terecht zijn gekomen. Er zijn niet genoeg jonge mensen die die taken
kunnen vervullen. Er is sprake van veel vergrijzing.

Wat is volgens u de grootste oorzaak waardoor jongeren hier niet naartoe komen?
Het grootste probleem is denk ik, dat Papenburg geen stad is met een universiteit. Wij
hebben wel een samenwerking met Universiteit Groningen sinds drie jaar en vooral het
ziekenhuis hier in Papenburg werkt samen met de Universiteit Groningen.

Vier jaar geleden hebben wij dus een klein deel van de Universiteit Groningen naar
Papenburg gehaald en dat willen we steeds meer uitbreiden, dat is nu nog heel erg klein en
nieuw. Maar we hopen dat ook steeds meer ondernemingen gebruik kunnen maken van die
Universiteit. Ondanks dat het nog heel klein is, is het zeker een begin en een goede

33
mogelijkheid om jongeren naar Papenburg te trekken. Je kunt in Papenburg wel goed leven,
dat is niet het probleem, maar het perspectief is helaas nog niet zoals in Groningen of
Bremen bijvoorbeeld.

Ook verwees dhr. Abbas ons door naar de organisatie Ems-Achse, voor meer informatie over
migratie in Papenburg.

34
Bijlage 7: Gesprek inwoner Papenburg
Ook hebben we een Papenburger op straat aangesproken. Een jongeman, werkt in de bouw
en heeft veel collega’s met een migratie achtergrond. Hij wilde anoniem blijven en daarom
wordt er geen naam vermeld in het interview. Doormiddel van dit interview hebben we één
voorbeeld en krijgen we een beetje inzicht in hoe de verschillende mensen met elkaar
omgaan.

Wat doen de immigranten zodra ze in Papenburg komen?

De immigranten gaan eerst naar school of een cursus om Duits te leren, het lezen en het
schrijven van de taal.

En wat doen ze daarna?

Daarna gaan de meesten op zoek naar werk, voornamelijk praktijkgerichte beroepen als in
de bouw of in tuinen.

Heb je zelf ook collega’s die uit een ander land komen?
Ja zeker, in de bouw kom je ook veel buitenlanders (ausländer) tegen.

En hoe ervaar je het contact met je buitenlandse collega’s?

Ik kan het erg goed vinden met mijn collega’s, ook met degene met een migratie-
achtergrond.

En buiten je werk, trek je dan ook samen op?

Ja zo af en toe gaan we wat dingen samendoen, maar we hebben voornamelijk contact via
onze telefoon (Handy), dat is ook makkelijk vanwege de communicatie.

35
Bijlage 8: Enquête bij het bedrijf Ems-Achse

1. Wat is de reden dat jullie dit werk doen bij Ems-Achse?

De Ems-Achse is actief in een landelijke regio. Zoals al bekend is hier (op dit moment) een
tekort aan werknemers in bepaalde branches. Aangezien de vele kleine en middelgrote
bedrijven geen tijd en/of mankracht hebben om op beurzen te staan om personeel te
vinden, staan wij voor hun daar. Wij staan op ontzettend veel beurzen voor al onze leden
met onze database waarbij alle bedrijven in de regio hun vacatures op kunnen zetten.

Daarnaast is het van belang de regio ook te promoten bij de landelijke en regionale regering.
Dat zij ook bekend zijn met de wensen hier. Bijvoorbeeld het project: de Wunderline (in 2
uur van Groningen naar Bremen: https://wunderline.nl/over-de-wunderline/

2. Welke rol speelt Ems-Achse als bedrijf in het integreren van mensen met een
migratie-achtergrond?
Wij hebben meerdere projecten (gehad) waarbij wij immigranten hebben geprobeerd aan
werk te helpen. Maar ook Spanjaarden die hier een opleiding hebben gevolgd, vluchtelingen
etc.

3. Hoe zetten jullie bedrijven aan om ook immigranten aan te nemen en zo bij te
dragen aan het integratieproces?
Zie vorige vraag. (voornamelijk deze link is hierbij interessant, er wordt gezegd dat niet
alleen voor de toekomstige werknemer wordt gezorgd, maar ook voor de familie:
https://www.emsachse.de/projekte/fachkraefteinitiative/fachkraefteservicestelle.html

4. Welke rol speelt Ems-Achse bij projecten als taalcursussen die bij de HÖB worden
gegeven.
De Ems-Achse verzorgt zelf geen taalcursussen. Wel is het deel van een project (geweest)
dat dit werd aangeboden via een partner (HÖB onder andere)

5. In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de

arbeidsmarkt in Papenburg?
Sectoren is zoals overal: ICT, handwerkers, vrachtwagenchauffeurs, horeca. Niveau – per
sector verschillend.

6. Welke problemen leveren de tekorten op voor de arbeidsmarkt?

Kan ik niet zo zeggen. Ik had deze vraag doorgestuurd, collega is nu niet aanwezig.

7. Wat is de reden dat hier immigranten komen?

Vluchtelingen etc. komen hier omdat ze hiernaartoe worden gebracht – krijgen ze in
Duitsland toegewezen. Er zijn veel Nederlanders vanwege de nabijheid van de grens.

36
 8. Hoe heeft immigratie zich ontwikkeld door de jaren heen?
Had ik ook doorgestuurd. Weet ik zelf niet. Ik woon pas 2,5 jaar in deze regio.

9. Wat zou een goede toevoeging zijn om de kansen op de arbeidersmarkt te

vergroten voor immigranten?
In Duitsland de eis dat men goed Duits kan spreken. Dit is niet verplicht. Sommige kunnen na
een half jaar nog geen koffie bestellen. Dit komt omdat er geen duidelijke integratie-traject
is, en dat wat er wordt aangeboden, niet eist dat de immigrant de taal leert. (Niet zoals in NL
met de NT2).

10. Is het huidige beleid van de gemeente gericht op het behouden van de
immigranten? (of ontbreekt het aan maatregelen hiervoor)
Ook hier kan ik helaas geen antwoord op geven

37
Bijlage 9: Interview met Andreas Dallmann - gemeente Papenburg
Andreas Dallman. In de gemeente Papenburg is hij verantwoordelijk voor het onderwerp
migratie. Hiervoor was Dallman een social worker in een jeugdcentrum, van de gemeente
kreeg hij deze functie toegewezen rond de tijd van de vluchtelingenstroom. Het interview
heeft plaatsgevonden in het gemeentehuis van Papenburg op 14 maart 2019.

1. “In welke sectoren en op welke opleidingsniveaus is er een tekort op de arbeidsmarkt in

Papenburg?”
In de zorg. Het probleem hierbij is dat veel immigranten niet aan de vereisten kunnen
voldoen. De diploma’s die ze hebben behaald in hun thuisland bevatten niet de vereisten die
in Duitsland verplicht zijn, ook al wordt hetzelfde beroep uitgeoefend. Ook hebben ze nog
niet genoeg werkervaring wat veel werkgevers wel van sollicitanten vragen.
Het is logisch dat er in de zorg gevraagd wordt naar werkkrachten die de taal beheersen. Dit
is zo belangrijk, en toch willen veel immigranten geen moeite doen

2. “Welke kwalificaties hebben de migranten in Papenburg?”

Dat verschilt. Wat je wel ziet is dat ze allemaal dezelfde baantjes hebben, ongeacht hun
behaalde niveau. Omdat veel immigranten de taal nog niet beheersen en geen geldige
diploma’s hebben moeten ze werk verrichten wat over het algemeen door mensen gedaan
wordt die geen hoog niveau hebben behaald op school.

3. “Welke maatregelen nemen de bedrijven al om vacatures in te vullen door migranten?”

Er wordt samen gewerkt met de job center en de HOB. Er wordt gezorgd voor stageplekken
en eventuele werkplekken als de immigranten hieraan toe zijn gekomen in de programma’s
die ze volgen en als ze de taal goed genoeg beheersen.

4. “Welke maatregelen passen de verschillende sectoren toe om migranten aan het werk
te
zetten?”
-Geen duidelijk antwoord-

5. “Wat zouden de inwoners van Papenburg kunnen doen om het de immigranten

makkelijker te maken?”
Ik durf geen harde uitspraken te doen maar in mijn persoonlijke ervaring merk ik dat de
Duitse bevolking en de Papenburgers zich wel openstellen. Toch is het moeilijk om contact te
leggen als er een grote taalbarrière is. Als iemand de taal in een land niet wil leren dan
kunnen ze op alle plekken waar contact gelegd kan worden geen verbindingen aangaan met
de bevolking. Dit is dus een belangrijke basis voor het leven in een andere omgeving.

6. “Welke cultuurverschillen spelen volgens u de grootste rol?”

De verschillen van de rol van de vrouw. In veel culturen waar vluchtelingen vandaan komen
is de vrouw minder waard en dat vertaald zich hier in Duitsland ook. Je ziet dat de vrouwen
vaak alleen maar thuisblijven en dat de man aan het werk gaat. We zijn ook bezig met een
project waar we regelen dat vrouwen een eigen fiets hebben, zodat ze in ieder geval even
uit het huis kunnen. Dit is een eerste stap naar het opbouwen van een eigen leven. In
Duitsland is het namelijk heel normaal dat mannen en vrouwen werken en dat ze samen het

38
werk doen thuis. Deze mentaliteit is moeilijk aan te leren als iemand in een andere cultuur
niet met deze ideeën is opgevoed.

7. “Vind u dat de drempel op de arbeidsmarkt te hoog of te laag ligt (het aantal jaar
benodigde werkervaring bijvoorbeeld)?”
Te hoog. Het eerdergenoemde diploma probleem is hier een groot onderdeel. De papieren
behoren in orde te zijn, dit geldt ook voor andere onderdelen in de Duitse cultuur zoals het
opstellen van een CV. We horen vaak van bedrijven dat de immigranten praktisch goed
kunnen werken en dat daar niks aan de hand is maar ze zijn niet goed/niet genoeg/alleen
voor een klein deel zijn opgeleid. Vooral het leren van Duits in de school is te moeilijk en dan
kan er op de werkvloer geen connectie gelegd worden en alleen simpele banen kunnen
uitgevoerd worden.

8. “Waarom zou een immigrant naar Papenburg komen en niet naar een ander land of een
grotere stad?”
Ze hebben geen keus. Als ze dit land betreden is er een instantie van de overheid die
allemaal factoren meenemen in het beslissen over de verblijfplaats van de vluchtelingen. Ze
kijken bijvoorbeeld naar het aantal inwoners van een woonplaats en de faciliteiten in het
gebied. Op basis daarvan plaatsen ze groepen vluchtelingen in een gebied. Papenburg is dus
niet een keuze geweest maar het is de personen toegewezen.

9. “Is er een faciliteit/toevoeging die het inburgeringsproces makkelijker zou maken die er
nog niet is? Een sportvereniging bijvoorbeeld?”
We hebben die faciliteiten al, sportverenigingen ook wel. Je ziet dat op het speelveld geen
verschil is tussen de mensen en dat iedereen samen speelt. Het probleem is daarna.
Iedereen gaat weg van elkaar en neemt geen tijd om na te zitten en zich te verbinden. Hier is
taal ook een onderdeel van, als deze niet wordt beheerst is de drempel om een gesprek aan
te gaan een stuk hoger.

10. “Heeft u een oplossing voor het opvullen van de wachttijden (3-6 maand excl.
Verblijfsvergunning) zodat de stap naar de arbeidsmarkt gemakkelijker te maken is?”
Momenteel is de wachtlijst niet zo lang meer, dat was meer ten tijde van de
vluchtelingenstroom. Ook is er al een regeling voor mensen zonder verblijfsvergunning, ze
kunnen een document aanvragen die ze toch in staat stelt om aan het werk te gaan tijdens
het wachten. Het uitbetalen van uitkeringen en loon is wel lastig, veel immigranten snappen
het systeem in Duitsland niet. Het bedrag van hun uitkering gaat namelijk omlaag op het
moment dat ze meer verdienen, want dan hebben ze deze ondersteuning niet meer nodig.
Veel mensen worden dan boos want het overgebleven geld sturen ze het liefst op naar hun
familie in hun thuisland. Ik hoorde dat 200 euro genoeg is on 1 gezin voor een heel jaar te
voorzien, dat is absurd. Het gaat de immigranten dan vaak alleen om het geld en niet om de
moeite die ze moeten steken in het leren van de taal en het inburgeren.

39
 Bijlage 10: Presentatie medewerkers HÖB

1. WHAT IS DEMOGRAPHY? 2. WHAT IS DEMOGRAPHIC CHANGE?

¢ The most important trends on the topic of demographic
¢ Science of the population and its development change:
¢ Demography describes the composition and
development of the population with the help of — We're getting older!
— birth rate ¢ increasing life expectancy

— mortality rate
— We´re gonna be less!
— immigration and emigration
¢ low birth rate

— We're getting more colorful!

¢ increasing immigration

3. WE´RE GETTING OLDER 4. WE´RE GONNA BE LESS

Life expectancy in Germany is Fewer children born in
rising - people are getting older. Germany - population declines

Life expectancy is continuously Falling birth rate

increasing: • 2014: 715.00 births, yet fewer
• 1950: women 68.5 yr. / men 64.6 yr. births than deaths

• 2014: women 82.7 yr. / men 77.2 yr. • Birth rate: 1.4 children per
woman
• 2060: women 89.2 yr. / men 85 yr.
• Birth rate in comparison per
Remaining life expectancy at 1000 inhabitants: Germany
retirement age increases (today's (8.42 children), Sweden (11.92
65-year-olds still have 17-20 years children), Niger (46.12 children)
ahead of them).
There are many reasons for this:
Reasons are the improvement of e.g. changed family planning,
income, health, nutrition, recognition at work, career
education, medicine and hygiene. thinking, personal freedom, values,
living conditions.

5. WE´RE GETTING MORE COLORFUL

6. DEMOGRAPHIC CHANGE IN EMSLAND
Migration has a long history -
age pyramid benefits from ¢ The Emsland with its total of
immigration - society is approx. 315.757 inhabitants on an area
multicultural
of 2.882 km2 has been working with the
• E.g. : 45's: 11 million Germans on topic for over a decade now.
the run / 60's and 70's: shortage
of labour due to economic
situation - recruitment of 30 ¢ As a typical rural area,
million guest workers / 80's:
immigration of 2.7 million above-average ageing processes with
emigrants / late emigrants
corresponding shifts in the age structure
• Current: Immigration by EU can be identified here
citizens (labour migration)

• Current: Immigration by refugees ¢ The demographic development - older, fewer and

and asylum seekers more
colorful - is a challenge for all generations for the rural
Reasons for immigration and
emigration include war, economic
region, such as the district of Emsland in particular.
hardship, political and religious
persecution, etc.

40