Professional Documents
Culture Documents
'Documents - MX BNBD 40-01-06
'Documents - MX BNBD 40-01-06
ÁÍáÄ 40-01-06
2. Барилга, хот байгуулалтын Сайдын 2006 оны 03 дугаар сарын 17-ны єдрийн
27 дугаар тушаалаар батлав.
1. ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ
-3-
БНбД 40-01-06
1.5. Їйлдвэрийн ба хурын усны цэвэрлэх байгууламжийг тухайн їйлдвэрийн
газрын дэвсгэр нутагт байрлуулж тєлєвлєнє.
1.6. Їйлдвэрийн бїсээс ариутгах татуургын сїлжээг хорооллын эсвэл хотын
ариутгах татуургын сїлжээнд холбоход заавал хяналтын худаг тєлєвлєнє.
Їйлдвэр тус бїрийн хаяж байгаа бохир усны зардал хэмжих тєхєєрємжийг зураг
тєсєлд зайлшгїй тусгана.
1.7. Цэвэршїїлсэн бохир усыг гадаргын ус болон хїрээлэн буй байгаль
орчинд хаяхдаа тєрийн захиргааны тєв байгууллага, мэргэжлийн хяналтын
байгууллагуудаас зєвшєєрєл авсан байна.
1.8. Ус ашиглах хамгаалах хяналт, ариун цэвэр, эрїїл ахуйн шаардлагад
нийцїїлэн ариутгах татуургын сїлжээ, барилга байгууламж, биеэ даасан эд анги,
зангилгааны найдвартай ажиллагааг тооцсон байна. Ариутгах татуурга, тїїний бие
даасан хийц зангилааг тасралтгїй ажиллагаатай байлгахаар техникийн шийдэл
гаргасан байна.
1.9. Осол гэмтэл, засварын їед бохир усны цэвэрлэгээний тївшинг
бууруулахгїй байхын тулд ижил зориулалт бїхий бусад байгууламжийн ачааллыг
8-17%-иас хэтрїїлэхгїй байна. Їйлдвэрийн цэвэрлэх байгууламж, насосын станц
нь їйлдвэрийн нутаг дэвсгэрийн гадна байрласан, ахуйн бохир усыг хамтад нь
цэвэрлэвэл хїснэгт 1-д заасан зай хэмжээг мєрдєнє.
1.10. Хїн ам оршин суугаа болон нийтийн зориулалттай байр, хїнсний
їйлдвэрийн байршил, цэвэрлэх байгууламж хоорондын зайг хїснэгт 1-д зааснаар
тооцож авна.
Хїснэгт 1
Цэвэрлэх байгууламжийн бїтээмж / мян.м3/хон/ -
ээс хамаарах ариун цэвэр хамгаалалтын бїсийн
зай /м/
Байгууламж
0.2 0.2 -5 50 -280
5 -50 хїртэл
хїртэл хїртэл хїртэл
0 1 2 3 4 5
Исгэсэн лагийг хуурайшуулах зориулалтын
талбай бїхий механик ба биологи
1 150 200 400 500
цэвэрлэгээний байгууламж болон тусдаа
байрласан лагийн талбай
Лагийг битїї орчинд дулаан механикийн
2 аргаар боловсруулдаг механик ба 100 150 300 400
биологийн цэвэрлэгээний байгууламж
3 Шїїрїїлэх талбай 200 300 500 -
4 Таримал ургамлын усалгаатай талбай 150 200 400 -
5 Биоцєєрєм 200 200 300 300
6 Эргїїлэн исэлдїїлэх сувагтай байгууламж 150 - - -
7 Насосын станц 15 20 20 30
-4-
БНбД 40-01-06
4.4 Шїїрїїлэх суваг элс хайрган шїїлтїїртэй 25 м
4.5 Септикт 5 м, шїїрїїлэх худагт 8 м
4.6 Бохир усыг бїрэн исэлдїїлж, лагийг агааржуулж бїлэгнїїлэх бїтээмж нь 700 м3/хон
хїртэл, барилга дотор байрладаг бол 50 м
4.7 Бохир усыг сїлжээнд юїлэх станц 300м
4.8 Нутагшлын дэвсгэр газрын гадаргын усны цэвэрлэх байгууламжаас 100 м, насосын
станцаас 15 м, їйлдвэрийн газрын цэвэрлэх байгууламжийн зайг мэргэжлийн хяналтын
байгууллагын зєвшєєрлєєр тогтооно.
4.9 Їнс, шаарга хуримтлуулан усгїйжїїлэх байгууламжийн зайг тїїний бїтэц,
найрлагаас хамааруулан мэргэжлийн хяналтын байгууллага тогтооно.
-5-
БНбД 40-01-06
2.10 Єєрийн урсгалтай хоолой, гол дамжуулах хоолой, суваг, мєн тїрэлттэй
дамжуулах хоолойгоор нэвтрїїлэх 2.7, 2.8 зїйлээр тодорхойлсон їйлдвэрийн
бохир ус, ахуйн бохир уснаас гадна нэмэгдэл урсац болох борооны їе дэх
гадаргын болон хєрсний ус мєн ариутгах татуургад нэвчин орох хєрсний ус,
худгийн амсар тагаар орох бохир усыг нэмж сїлжээний нэвтрїїлэх чадварыг
тооцно. Нэмэгдэл урсацын хэмжээ (q, л/сек)-г тусгай хайгуул, ашиглалтын
объектын сїлжээнд хийсэн судалгаагаар тогтоох боловч доорхи томъёог ашиглаж
болно.
q ad = 0, 15 L m d
(1)
Энд: L - Дамжуулах хоолой /байгууламж хїртэл/-н тооцооны урт, км
m d - хоногт унах хамгийн их тунадасны хэмжээг /БНбД 2.01.01.-93/ -оос
авна.
Єєрийн урсгалтай хоолой, сувгийн нэвтрїїлэх чадамжийг шалгасан
тооцоонд хєндлєн огтлолын хэлбэрийг їл харгалзан нэмэлт урсацтай їед хоолойн
єндрийн 0.95 -ийн дїїргэлттэй байна.
2.11 Борооны усны цутгалан ( q r , л/с)-г хурын эрчимшлийн хязгаарын аргаар
доорхи томъёогоор тодорхойлно.
z A1,2 F
q r = mid (2)
t1,2
r
n - 0,1
Энд: z mid -урсацын сав газраас хамаарах коэффициентын дундаж утга, 2.17
зїйлийн дагуу тодорхойлно.
A ,n -параметрийн утга, 2.12 зїйлийн дагуу тодорхойлно.
-6-
БНбД 40-01-06
F -Тооцооны урсацын талбай, га, 2.14 зїйлийн дагуу тодорхойлно.
t r - Газрын гадаргын эхнээс тооцож буй хэсгийн тєгсгєл хїртэлх урсацын
тооцооны їргэлжлэх хугацаа, 2.15 зїйлийн дагуу тодорхойлно.
Сїлжээний гидравлик тооцоонд зориулсан борооны усны тооцооны
цутгалан (qcal, л/сек)-г доорхи томъёогоор тодорхойлно.
qcal = bq r (3)
Энд: b -сїлжээний сул эзлэхїїнээс даралтад шилжихийг тодорхойлох
коэффициент, хїснэгт 11-ээс тодорхойлно.
Т ай л бар : 1. Борооны усны урсацын тооцооны їргэлжлэлийн хэмжээ 10 мин -аас бага
байхад залруулгын коэффициент (2) томъёонд хэрэглэхдээ tr=5 мин бол 0.8; tr=7 мин бол 0.9 гэсэн
тоон утга хэрэглэнэ.
2. Хурын усны ариутгах татуургын эхний хэсгийг их гїнд тавьснаас хоолой дахь даралт
нэмэгдэж хоолойн нэвтрїїлэх чадвар нэмэгдэж худаг дахь усны тївшин хэрхэн дээшлэхийг тооцно.
2.12 Хур тунадасны єєрєє бичигч хэмжїїрийн заалт, олон жилийн ажиглалт
судалгааны дїгнэлтийг боловсруулан A, n параметрийг тодорхойлно.
Параметрийн єгєгдєл байхгїй бол томъёо (4)-оор тодорхойлно.
g
n æ lg P ö
A = q 20 × 20 çç1 + ÷÷ (4)
è lg m r ø
Энд: q20 – нэгдїгээр зургаар тодорхойлоход жилд тухайн орон нутагт
борооны эрчимтэй їргэлжлэх хугацаа 20 мин байхад борооны нэг га -д орох
хэмжээ, л/сек
n – 4 дїгээр хїснэгтээс тодорхойлох зэргийн коэффициент
mr - 4 дїгээр хїснэгтээс тодорхойлох жилийн дундаж борооны хэмжээ
P – борооны эрчимшлийн хамгийн их 1 удаагийн тохиолдлыг 2.13 зїйлийн
дагуу тодорхойлно.
g – 4 дїгээр хїснэгтээс тодорхойлох зэргийн коэффициент
УЛААНГОМ 50
30
ЄЛГИЙ
МЄРЄН 50
ДАРХАН
ЭРДЭНЭТ
БУЛГАН
ХОВД ЧОЙБАЛСАН
УЛИАСТАЙ
УЛААНБААТАР
50 ЗУУНМОД
ЦЭЦЭРЛЭГ
ЄНДЄРХА АН
50
БАРУУН-УРТ
АЛТАЙ
СЇМБЭР
БАЯНХОН ГОР
АРВАЙХЭЭР
МАНДА ЛГОВЬ 30
САЙНШАНД
50
ДАЛАНЗАДГАД
70
90
50
70
90
Зураг 1. q20 -20 минутад орох хур борооны эрчимшлийн хэмжээ
Хїснэгт 4
№
P -ээс хамаарах n -ийн утга mr g
P ³1 P <1
A 1 2 3 4 5
1 Баруун бїс нутаг 0.61 0.48 140 1.33
2 Тєвийн бїс нутаг 0.49 0.33 100 1.54
3 Зїїн бїс нутагт 0.48 0.35 130 1.82
-7-
БНбД 40-01-06
2.13 Нэг удаагийн борооны нэмэгдїїлсэн тооцооны эрчимшлийг ариутгах
татуургатай объектуудын шинж, коллекторын байршлаас хамааруулан орох
борооны тооцооны эрчимшлийн їргэлжлэх хугацааг хїснэгт 5, 6 эсвэл тооцоогоор
тодорхойлно. Тусгай объектууд болох тємєр замын буудал, газар доорхи гарам,
газар доорхи байгууламж P £ 1 їед; q20 < 50 л/(сек.га) борооны эрчимтэй хугацаанд
хуурай, говирхог нутаг дэвсгэрт орших хот суурин газрын хур борооны Ариутгах
татуургын сїлжээг тєлєвлєх, хур борооны тооцооны нэмэгдїїлсэн эрчимшлийг
тооцохдоо хїснэгт 7 -г ашиглана. Тооцоогоор тодорхойлсон борооны нэг удаагийн
нэмэгдїїлсэн эрчимшлийн хэмжээ хїснэгт 5, 6-д зааснаас бага байж болохгїй.
Хурын усны коллектор нь тухайн талбайд унасан хурын усны цутгалангийн
тодорхой хэсгийг нэвтрїїлэх ба їлдсэн хэсэг нь гудамж, замын зорчих хэсгээр
налуугийн дагуу урсах тул нэмэгдїїлсэн тооцооны урсацыг тооцохдоо барилга,
байгууламжийн зоорийн давхар усанд автахгїй байхаар тооцож сэргийлнэ.
Хїснэгт 5
q 20 утгад суурин газар дахь борооны нэг удаагийн
Коллекторын байршлын нєхцєл
нэмэгдїїлсэн тооцооны эрчимшил P жилд
120 -оос
Салаа замд Тєв гудамжны замд 60 хїртэл 61-80 81-120
дээш
Тааламжтай ба
Тааламжтай 0.33-0.5 0.33-1 0.5-1 1-2
дундаж
Тааламжгїй Дундаж 0.5-1 1-1.5 1-2 2-3
Онц тааламжгїй Тааламжгїй 2-3 2-3 3-5 5-10
Онцгой тааламжгїй 3-5 3-5 5-10 10-20
Хїснэгт 6
Їйлдвэрийн дэвсгэр нутаг дахь q 20 -ийн їед нэг
Сїлжээ богино хугацаанд хэт дїїрсний їр удаагийн хамгийн их борооны тооцооны
дагавар эрчимшил P жилд
70 хїртэл 71 - 100 хїртэл 100 -аас их
Їйлдвэрийн технологийн процесс :
Зєрчигддєггїй 0.33-0.5 0.5-1 2
Зєрчигддєг 0.5-1 1-2 3-5
Т ай л бар : Хэрэв їйлдвэрийн газрын байршил нь хонхор газар бол нэг удаагийн борооны
усны тооцооны эрчимшлийг тооцоогоор тодорхойлох буюу 5 жилийнхээс багагїй байхаар тооцно.
Хїснэгт 7
Коллекторын байршлын нєхцєлєєс хамаарч борооны нэмэгдсэн
Коллекторын цутгах сав
газрын шинж чанар эрчимшил P -ийн жилийн хязгаарын утга
Тааламжтай Дундаж Тааламжгїй Онцгой тааламжгїй
Орон нутгийн чанартай зам,
хорооллын дэвсгэр нутгаас 11 10 25 50
Тєв гудамж 10 25 50 100
-8-
БНбД 40-01-06
2.14. Урсацын тооцооны талбай нь тооцооны хэсэгт ус нь цутгах нийт
талбай буюу хамгийн их урсацын цутгалантай талбайн хэсэг нь байж болно.
Барилгажаагїй ус-цугларах талбай 1000 га -аас их, талбай нь суурин
газрын дэвсгэр нутагт ороогїй бол зєвхєн авто замын талбайгаас цугларах усыг
борооны усны тооцооны цутгалангаар авна. “Автозам тєсєллєх” /БНбД 32-01-00/
нормын дагуу тєлєвлєнє.
2.15. Дамжуулах хоолойгоор, газрын гадаргаар борооны ус їргэлжлэн урсах
тооцооны хугацаа ( t r )-г минутаар, доорхи томъёогоор тодорхойлно.
tr = tcon + tcan + t p (5)
Энд : t con – гудамжны суваг, гудамжны коллекторын борооны ус хїлээн авах
шїїр хїртэл борооны усны урсац їргэлжлэх хугацаа, мин, 2.16 зїйлийн
дагуу тодорхойлно.
t can – гудамжны сувгаас коллекторын борооны ус хїлээн авах цэг хїртэл
урсах урсацын їргэлжлэх хугацаа (6 дугаар томъёо)-г тодорхойлно.
t p - тооцооны хэсгийн хоолойн огтлол єєрчлєгдєх хїртэлх зайд хоолойгоор
урсах урсацын їргэлжлэх хугацаа(7 дугаар томъёо)-г тодорхойлно.
2.16. Хурын усны гадаргуугийн цугларах хугацааг тооцоогоор тодорхойлох
эсвэл борооны далд сїлжээ нь суурин газрын хорооллын дотор байрладаг бол
t con =5-10 мин, бусад тохиолдолд t con =3-5 мин
Гудамжны сувгаас коллекторын борооны ус хїлээн авах цэг хїртэл урсах
урсацын їргэлжлэх хугацаа ( t can мин)-г доорхи томъёогоор тодорхойлно.
l
t can = 0.021å can , мин (6)
vcan
Энд : l can -сувгийн хэсгийн урт, м
v can - тооцооны хэсэг дахь урсгалын хурд, м/сек.
Тооцооны хэсгийн хоолойн огтлол хїртэлх зайд хоолойгоор урсах урсацын
їргэлжлэх хугацаа ( t p мин)-г дараах томъёогоор илэрхийлнэ.
l p
t p = 0.017 å , (7)
v p
Энд: l p -коллекторын тооцооны хэсгийн урт, м
v p
-тооцооны хэсэг дэх урсацын хурд, м/сек
2.17. Урсацын коэффициент ( Z mid )-ийн дундаж жигнэсэн утгыг гадаргын
шинж чанар, коэффициент Z -ээс хамааруулан хїснэгт 9, 10-аас тодорхойлно.
Хїснэгт 9
Гадаргуу Коэффициент Z
-9-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 10
Параметр А Ус даамгай гадаргууд зориулсан коэффициент, z
300 0.32
400 0.30
500 0.29
600 0.28
700 0.27
800 0.26
1000 0.25
1200 0.24
1500 0.23
2.18. Барилгын шинж чанар, олон тєрєл, газрын гадаргуу огцом налуутай,
сав газрын талбай 50 га -аас их, їед борооны усны цутгаланд хяналтын
тооцоонуудыг хийх бєгєєд хамгийн их цутгалан тооцооны урсац болгон авна.
Тооцооны хэсгээр урсах урсац нь урсгалын дээд талын бїх тооцооны хэсгийн
урсацын нийлбэр болно. Хїрээлэн, цэцэрлэгийн дэвсгэр нутгийг борооны усны
задгай ба битїї сувгаар тоноглоогїй тохиолдолд коэффициент (Z)-г тооцохгїй.
Дэвсгэр нутгийн гадаргуугийн налуу 0.008-0.01 ба налуу нь гудамжны хєдєлгєєний
урсгал руу бол урсацын тооцооны талбайг замын дагуу 50-100 м-ийн єргєнтэйгєєр
тодорхойлно.
Хорооллын доторх зїлэгжїїлсэн талбайн зурвас єргєнийг урсацын тооцоот
талбайг тодорхойлоход хэрэглэхээс гадна сав газрын гадаргын урсацын
коэффициент (Z)-ийг тодорхойлно.
2.19. Коэффициент b -ийн утгыг хїснэгт 11-д зааснаар тодорхойлно.
Хїснэгт 11
Зэрэг илтгэгч n £ 0.4 0.5 0.6 ³ 0.7
Коэффициент b 0.8 0.75 0.7 0.65
Тайлбар:1 Дэвсгэр нутгийн налуу 0.01-0.03 байвал коэффициент b - гийн
заасан утгыг 10-15% єсгєх налуу 0.03 -аас их бол b =1 байна.
2. Хэрэв борооны ус зайлуулах коллекторын тооцооны хэсгийн тоо 10 -аас
бага байхад доорхи залруулга хийнэ. Їїнд: Тооцооны хэсэг 4 -10 бол b -ийн утгыг
10% буруулах, 4 -єєс бага бол 15% буруулах
-10-
БНбД 40-01-06
тодорхойлоход ашиглаж буй сїлжээнд b=1, тєсєллєж буй сїлжээний тооцоонд
борооны давтамжид байгаль цаг уурын параметрийг ашиглана.
Борооны усны хязгаарын цутгаланг доорхи томъёогоор тодорхойлно.
qlim = K div × qr , л/сек (9)
Энд: K div –цэвэрлэхээр татаж зайлуулах борооны усны цутгалангаас
хамаарах коэффициент 2.22 зїйлийн дагуу тодорхойлно.
q r -коэффициент b -ийг тооцохгїйгээр 2.11 зїйлийн дагуу тодорхойлсон
зааглах камерт орох борооны усны цутгалан.
2.22. Цэвэрлэхээр татаж зайлуулах борооны усны цутгалангаас хамаарах
зааглах коэффициент / K div / утгыг харьцаанаас хамааруулан хїснэгт 12-д зааснаар
тодорхойлно.
lg( m r p lim )
K ' div = g
lg( m r p cal )
Энд: m r , g - параметруудыг 2.12 зїйлийн дагуу тодорхойлно.
Хїснэгт 12
n lim зэргийн K ' div доорхи утгуудад тэнцїї їед K div - ийн утга
їзїїлэлт 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3 0.35 0.4 0.45 0.5
0.75 0.02 0.04 0.07 0.1 0.15 0.19 0.24 0.3 0.36 0.42
0.5 0.025 0.05 0.08 0.12 0.16 0.21 0.26 0.31 0.37 0.43
0.3 0.03 0.06 0.09 0.13 0.18 0.22 0.27 0.32 0.38 0.43
Хїснэгт 13
Урсацын їргэлжлэх хугацаа t r мин їед зааглах коэффициент
Зэрэг илтгэгчийн
ялгавар n -nlim K div -ийг залруулах kкоэффициентын утга
10 30 60 90 120
0.03 -аас 1 1 1 1.1 1.1
бага
0.07 0.9 1 1.1 1.2 1.2
0.15 0.9 1.1 1.2 1.3 1.3
0.2 0.8 1.1 1.4 1.6 1.7
0.3 0.8 1.2 1.6 1.9 2.1
Хїснэгт 14
Хуурай цаг ууртай нєхцєлд тооцоот цутгалангийн Бохир усны урсацын
нэгдсэн сїлжээний хоолой дахь усны гїн, см хамгийн бага хурд, м/сек
31 -40 1.0
41 -60 1.1
61 -100 1.2
101 -150 1.3
150 -аас их 1.4
-11-
БНбД 40-01-06
2.24. Холимог бохир усны тооцооны цутгалан qgen нь жигд бишийн
коэффициентыг тооцсон їйлдвэр, ахуйн бохир ус (qcit ), ємнєх тооцооны хэсгїїдэд
байрласан борооны усыг цэвэрлээд коллекторт нийлїїлэх нийлбэр å qlim ,
тооцооны хэсэг дэх эрчимшил тооцсон борооны бохир ус байх учраас доорхи
томъёогоор тодорхойлно.
q gen = qcit + å qlim + qr , л/с (10)
Энд: qcit - їйлдвэрийн ба ахуйн бохир усны цутгалан, л/сек
qr - тооцооны хэсгїїд дэх эрчимшил тооцсон борооны эрчимшил борооны
усны цутгалан, л/сек
2.25. Ариутгах татуургын хагас салангад сїлжээтэй нэгдсэн коллекторын
нэвтрїїлэх чадварыг бїрэн дїїргэлттэйгээр тооцно. Їйлдвэр, ахуйн бохир ус qcit ³
10 л/сек ариутгах татуургын хагас салангад системийн коллекторын тооцооны
хэсгийн нэвтрїїлэх чадамжийг шалгаж тооцоход дїїргэлтийг 0.3-аар, хамгийн бага
хурдыг хїснэгт 14-д зааснаар тодорхойлно.
-12-
БНбД 40-01-06
Гидравлик налуу ( i )-г єєрийн урсгалтай дамжуулах хоолой, ховил, сувагт
зориулж доорхи томъёогоор тодорхойлно.
l v 2
i = , (13)
8 Rg
Энд: g -чєлєєт уналтын хїчний хурдатгал, м/сек2
l -хоолойн уртад їрэлдэх коэффициент, томъёогоор тодорхойлохдоо
урсацын турбулент зэрэглэлїїдээс хамааруулан тооцно.
1 D a
= -2 lg( + 2 ); (14)
l 13 . 68 R Re
Энд: D -эквивалент єргєсєл, см
R -гидравлик радиус, см
a2 -хоолой, сувгийн єргєсєлийг тооцох коэффициент
Re – Рейнольдсын тоо
D -, a2 -ийн утгыг хїснэгт 15 -аас авна.
Хїснэгт15
Хоолой суваг D -,см a2
Хоолой:
Бетон, тємєрбетон 0.2 100
Керамик / ваар/ 0.135 90
Ширэм 0.1 83
Ган 0.08 79
Асбестоцемент 0.06 73
Суваг:
Бєєрєнхий, ирмэгт чулуу 0.335 150
Тоосго 0.315 110
Цул бетон, цул тємєрбетон 0.3 120
Їйлдвэрт бэлтгэсэн угсармал
Цул бетон тємєрбетон 0.08 50
-13-
БНбД 40-01-06
Хоолойн хамгийн бага голч
Хїснэгт 16
H/D дїїргэлтийг їед байх хурд v min , м/сек
Голч, мм
0.6 0.7 0.75 0.8
150 - 250 0.7 - - -
300 - 400 - 0.8 - -
450 - 500 - - 0.9 -
600 - 800 - - 1.0 -
900 - - 1.15 -
1000 - 1200 - - - 1.15
1500 - - - 1.3
1500 -аас дээш - - - 1.5
-14-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 17
Голчоос хамаарах v min , м/сек
Тунадасны
чийг, % D=150-200 мм D=250-400 мм
98 0.8 0.9
97 0.9 1.0
96 1.0 1.1
95 1.1 1.2
94 1.2 1.3
93 1.3 1.4
92 1.4 1.5
91 1.7 1.8
90 1.9 2.1
Т ай л бар : Урсацын гїн 0.4м –ээс бага їед бохир усны хєдєлгєєний хурдны коэффициент
0.85, гїн 1 м -ээс их їед коэффициент 1.25 гэж авна.
-15-
БНбД 40-01-06
2.43. Хамгийн бага хэмжээтэй замын шуудуу, сувгийн хєндлєн огтлол
трапец хэлбэртэй бол ёроолын єргєн 0.3 м, гїн 0.4 м байна.
-16-
БНбД 40-01-06
шїїрїїлэх худаг, газар доогуур шїїрїїлэх талбай, элс хайрган шїїлтїїр,
шїїрїїлэх суваг, бїрэн исэлдїїлэгчтэй агааржуулах сав, физик-химийн
цэвэрлэгээтэй байгууламж зэргийг ашиглана.
3.8. Жижиг суурин газрын бохир ус цэвэрлэгээнд їйлдвэрт бэлдсэн ГОСТ
25298-82 /КУ/ маягийн болон тїїнтэй тєстэй цэвэрлэх байгууламж ашиглахыг
зєвшєєрнє.
3.9. Бие даасан барилгуудын ахуйн бохир усны цутгалан 1 м3/хон хїртэл бол
люфт-клозет, цооног хийхийг зєвшєєрнє.
3.10. Гадаргуугийн идэвхт нийлмэл бодисоор бохирдсон халуун ус, угаалгын
газрын бохир усыг ахуйн бохир устай доорхи харьцаагаар хольж саармагжуулсны
дараа цэвэрлэнэ. Їїнд:
угаалгын газрын бохир ус: ахуйн бохир ус 1:9
халуун ус -угаалгын газрын бохир ус: ахуйн бохир ус 1:4
халуун усны бохир ус: ахуйн бохир ус 1:1
Дээрх харьцааг бариулахын тулд цутгалан жигдрїїлэх сав ашиглана.
Халуун ус, угаалгын газраас их хэмжээний бохир ус гардаг бол гадаргуугийн
идэвхт нийлмэл бодисыг уснаас салгах боловсруулалт хийнэ.
3.11. Бохир усыг цэвэрлэх байгууламжид насосоор шахаж єгєх тохиолдолд
багавтар суурин газрын цэвэрлэх байгууламжийн тооцоог насосын тєхєєрємжийн
бїтээлтэй байхаар тєлєвлєнє.
-17-
БНбД 40-01-06
тєрєл бїрийн бохир усыг ариутгах татуургад нийлїїлэх їед хийн ба хатуу
тєлєв байдалтай зїйлсийг дамжуулах хоолой дотор химийн бодис болгон урсгах
боломж.
Їйлдвэрийн бохир усыг усны объект, суурин газрын ариутгах татуурга,
бусад ус ашиглалттай нийлїїлэх нєхцєл
3.14. Їйлдвэрийн газрын ариутгах татуурга бїрэн салангад системтэй хийх
дїрмийг мєрдєх.
3.15. Їйлдвэрийн бохир усыг їйлдвэрт эргїїлэн ашиглах зорилгоор
тусгаарлан цэвэрлэх, усны объектод нийлїїлэхээс ємнє бэлтгэх, суурин газрын
ариутгах татуургад нийлїїлэхээс ємнє цэвэрлэх, бусад зорилгод ашиглах бол
бохир усыг тусад нь урсгаж зайлуулна.
3.16. Хамтад нь цэвэрлэх боломжтой, їр ашигтай їед тєрєл бїрийн
бохирдуулах бодистой їйлдвэрийн бохир усны урсгалыг нэгтгэнэ.
3.17. Їйлдвэрийн ба хотын бохир усыг алсын цэвэрлэх байгууламжид
цэвэрлэх бол тїїнийг давтан ашиглах нєхцєл, найрлагаас нь хамааруулан хамтад
нь буюу тусад нь зайлуулна.
3.18. Дараах нєхцєлд їйлдвэрийн бохир усыг ахуйн устай хамтад нь
тээвэрлэх, цэвэрлэхийг хориглоно.
сїлжээ байгууламжийн ажиллах чадамжийг бууруулах эвдэх;
ариутгах татуургын сїлжээг бєглєх, хоолойн хананд наалдаж тогтох
бохирдуулах бодис агуулсан;
ариутгах татуургын байгууламжийн элемент, хоолойн материалд
їйлчилснээс тїїнийг эвдэх;
ариутгах татуургын сїлжээний байгууламж дотор хортой ба тэсрэмтгий хий
їїсгэх чадамжтай шатамхай бодисын хольц, уусмал бодис агуулсан;
цэвэршїїлсний дараа усны объектод хаях, техникийн ус хангамжид ашиглах
нєхцєлийг хїндрїїлэх эсвэл цэвэрлэх байгууламжийн технологи ажиллагааг
алдагдуулах хортой бодис агуулсан бохирдолтой;
Їйлдвэрийн бохир ус нь заасан шаардлага хангаагїй бол урьдчилан
цэвэрлэнэ. урьдчилсан цэвэрлэгээний їр дїн нь ариутгах татуургад бохир усны
нийлїїлэх норм бусад ус ашиглах шаардлага хангана.
3.19. Їйлдвэрийн їйл явцад бохирдоогїй усыг їйлдвэрийн ус хангамжид
болон бусад їйлдвэрийн хэрэгцээ, услалтын системд давтан ашиглана.
3.20. Їйлдвэрийн газраас гарах бохир усны хэмжээг тодорхойлохдоо
технологийн єгєгдєл, хэрэглээний тэнцэтгэл, бохир усыг давтан буюу эргїїлж
ашиглахыг тооцно. Єгєгдєл байхгїй тохиолдолд нийт бїтээгдэхїїн, тїїхий эд,
судалгааны материалд тулгуурлан усны хэрэглээг томсгосон нормоор бодно.
Їйлдвэрийн газрын бохир усны ерєнхий хэмжээнээс бусад зорилгоор ашиглах,
суурин газрын ариутгах татуурт нийлїїлэх хэсгийг тооцно.
-18-
БНбД 40-01-06
3.22. Хотын бохир ус цэвэрлэх бїрэн схемтэй їед ахуйн, їйлдвэрийн бохир
устай хамт гадаргын бохир усыг хольж цэвэрлэж болно.
Цэвэрлэх байгууламжийн гидравлик ачааллыг багасгахын тулд гадаргын
бохир усны тохируулгын сан ашиглахыг зєвшєєрнє.
3.23. Їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутгаас урсах гадаргын бохир усыг
зайлшгїй цэвэршїїлнэ. Їйлдвэрийн эзэмшил талбайд гадаргын бохир ус цэвэрлэх
аргыг боловсруулахдаа дэвсгэр нутгийн агаарыг бохирдуулах эх їїсвэр, ус
цугларах сав газрын шинж, тухайн дїїрэгт унах агаарын тунадасны мэдээлэл,
хашаан дахь талбайг угаах, услах горимыг судалж їндэслэл болгоно.
Хэрэв їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутагт їїссэн гадаргын бохир ус нь
суурин газрын дэвсгэрт хуримтлагдах борооны устай найрлага, тоо хэмжээгээр
тєстэй бол суурин газрын борооны усны ариутгах татуургад нийлїїлэхийг
зєвшєєрнє.
3.24. Техникийн боломж, эдийн засгийн їр ашгийн їнэлгээг їндэслэн
гадаргын бохир усыг татаж зайлуулах, цэвэрлэх схемийг сонгохдоо:
нормын шаардлагаар гадаргын бохир усыг їйлдвэрийн ус хангамжид
ашиглах
гадаргын бохир усыг тусад нь цэвэрлэх
3.25. Гадаргын бохир усыг тодорхойлох нєхцєл болох бохирдлын эх їїсвэр,
хэмжээг, ус цуглуулах сав газрын єндєршил, байршил гэх мэтээс хамааруулан
тїїнийг татаж зайлуулах, цэвэрлэх схемийг боловсруулна. Їйлдвэрийн дэвсгэр
нутагт хуримтлагдсан бохир ус хортой бодисыг агуулах бол тэнд нь урьдчилан
цэвэрлэсний дараа їйлдвэрийн болон борооны ариутгах татуургад нийлїїлнэ.
Зарим тохиолдолд їйлдвэрийн дэвсгэрт їїссэн борооны бохир усны шинж,
бохирдлын тївшин хэт ялгавартай бол зєвхєн тэр усыг цэвэрлэхийг їр ашигтайд
тооцно.
3.26. Механик цэвэрлэгээний байгууламж найдвартай ажиллах, ашиглалтын
энгийн нєхцєлийг хангах, мєн физик-химийн аргаар цэвэрлэх боломжтой бол
гадаргын бохир ус цэвэрлэгээнд тэдгээрийг ашиглаж болно. Аль ч тохиолдолд
тунгаах байгууламжийг хэрэглэнэ. Цэвэрлэгээний процессыг идэвхижїїлэх,
цэвэрлэгээг єндєр тївшинд хїргэхийн тулд тунгаах байгууламжаар хязгаарлахгїй
флотацлах, коагуляцлах, шїїрїїлэх технологийг хэрэглэж болно.
Тунгалагжуулсан бохир усны хольц дахь органик бодисын агууламжийг
бууруулах зайлшгїй тохиолдолд биологи цэвэрлэгээний байгууламжид заавал
цэвэрлэнэ. Ахуйн болон гадаргын бохир усны биологи цэвэрлэгээг
идэвхжїїлэхийн тулд аэротенк ашиглахыг зєвшєєрнє.
-19-
БНбД 40-01-06
4.3. Гїнзгийд тавих коллекторыг хадмал гарамтай эсвэл уулын аргаар
тавихаар зураг тєсєл зохиохдоо СНиП 2.09.03-85, ашиглалтад хїлээн авах, ажил
гїйцэтгэхдээ СН 322 -74 -ийг мєрдєнє.
Зэрэгцїїлэн тавьсан хоёр коллектор хоорондын зайг хамгийн бїдїїн
хоолойн голчийг тав дахин ихэсгэсэн хэмжээгээр авах боловч 10 м-ээс багагїй
байна.
4.4. Хот суурин газрын нутаг дэвсгэрт ариутгах татуургыг хоолойг газар
дээр, дээгїїр угсрахыг хориглоно.
Суурин газраас алслагдсан гїн жалга, урсгал ус, цєєрмийг огтолцуулан
ариутгах татуургын дамжуулах хоолойг угсрах тохиолдолд газар дээр, дээгїїр
угсрахыг зєвшєєрнє.
4.5. Холбогдож байгаа болон гаргаж байгаа хоолой хоорондын єнцєг 900 -
аас багагїй байна.
Т ай л бар : Холбогдож байгаа болон гаргаж байгаа бохир усны ба борооны усны хоолойн
голч єєрчлєгдєхєд заавал худаг, уналт хийнэ.
4.6. Коллекторын эргэлтийг заавал худагтай хийнэ. Эргэлтийн ховилын
радиус хоолойн голчоос багагїй байна. Коллекторын голч 1200 мм ба тїїнээс
доош бол муруйлтын радиус голчийг тав дахин авснаас багагїй байхад эргэлтийн
эхлэл, тєгсгєлд їзлэгийн худаг тєлєвлєнє.
Коллекторын эргэлтийг хадмал гарамтай эсвэл уулын аргаар тоноглоход
СНиП 2.09.03-85-г мєрдєнє.
4.7. Єєр єєр голчтой дамжуулах хоолойг холбохдоо заавал худагт, хоолой
хооронд завсартай холбоно. Усны тївшингийн тооцоо хоолойг холбох їндэслэл
болно.
4.8. Ариутгах татуургын дамжуулах хоолойг тавих хамгийн бага гїний
хэмжээг тухайн дїїрэгт сїлжээг ашиглаж буй туршлагад тулгуурлана. Хамгийн
бага гїнд тавьж ашигласан туршлага байхгїй тохиолдолд дамжуулах хоолойн
ховилыг хєрсний тэг температураас дээш дараах хэмжээгээр авна.
хоолойн голч 500 мм хїртэл 0.3 м
хоолойн голч 500 мм-ээс дээш 0.5 м
хоолойн голч 500 мм -ээс их бол тэгшлэлтийн эсвэл газрын гадаргаас
хоолойн нуруу хїртэл 0.7 м байж болно.
Бохир усны цутгалан бага хэлбэлзэлтэй, байнгын урсгалтай тохиолдолд
коллекторыг тавих хамгийн бага гїнийг зайлшгїй дулаан техникийн ба статик
тооцоогоор тодорхойлно. Хадмал гарамтай їед коллекторын тавих хамгийн бага
гїн нь газрын хєрс, тэгшилсэн хєрснєєс доош 3.0 м -ийн тївшинд байна. Газрын
хєрснєєс дамжуулах хоолойн нуруу хїртэлх гїн 0.7 м, тїїнээс бага тохиолдолд
хоолойг хєлдєх, тээврийн хэрэгслийн їїсгэх даралтад гэмтэхээс сэрэмжлэн
хамгаалалт хийнэ. Коллекторыг хадмал гарам, уулын ажлын аргаар тавих їед
хоолойн материал, хєрсний нєхцєл, ажил гїйцэтгэх аргаас хамааруулан хоолой
тавих хамгийн их гїнийг тооцоогоор тодорхойлно.
-20-
БНбД 40-01-06
Тїрэлттэйд – тїрэлттэй тємєрбетонон, асбест цементэн, ширмэн, ган,
хуванцар хоолойг
Т ай л бар : 1. Барилгын хїндрэлтэй нєхцєлтэй, цэвдэгтэй, суумгай хєрстэй, боловсруулах
талбайтай, усан саад гатлах, авто ба тємєр зам доогуур, унд ахуйн ус тїгээгїїртэй огтолцсон,
тавцан тулгуур дээгїїр дамжуулах хоолойг угсарсан, хоолой механик гэмтэлд єртєх газруудын
єєрийн урсгалтай хэсэгт ширмэн, тїрэлттэйд ган хоолой угсарна.
2. Тїрэмгий орчин дотор дамжуулах хоолойг угсрах їед зэврэлтэд тэсвэртэй хоолойг
хэрэглэнэ.
3. Ган хоолойн гадна талыг зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлагчаар бїрнэ. Цахилгааны
нєлєєнєєс зэврэх хэсгийн дамжуулах хоолойд катодон хамгаалалт хийхийг зураг тєсєлд тусгана.
Їзлэгийн худгууд
Т ай л бар : 1. Эргэлт дээрх худгийн дээрээс харсан хэмжээ тїїний доторх ховилын
эргэлтийн байршлаас хамаарна.
2. Дамжуулах хоолойн голч 150 мм-ээс ихгїй, угсарсан гїн нь 1.2 м хїртэл бол худгийн голч
- 700 мм байхыг зєвшєєрнє.
3. Дамжуулах хоолойг 3.0м-ээс илїї гїнд угсарвал худгийн голч 1500 мм-ээс багагїй байна.
-21-
БНбД 40-01-06
4.16. Худгийн тавцангаас хучилт хїртэл буюу худгийн ажлын хэсгийн єндєр
1800 мм, ажлын хэсгийн єндєр 1200 мм-ээс бага бол єргєнийг D+300мм авах
боловч 1000 мм -ээс багагїй байна.
4.17. Худгийн ажлын хэсгийг дараах зїйлээр тоноглогдсон байна:
- їзлэгийн худагт орж, гарахын тулд ган гишгїїр буюу єлгємєл шат;
- дамжуулах хоолойн голч 1200 мм-ээс их, ажлын хэсгийн єндєр 1500
мм-ээс дээш бол ажлын талбайн хамгаалалтын хашлаганы єндєр 1000 мм
байна.
4.18. Їзлэгийн худаг дахь сувгийн цэвэрлэгээний тавцангийн дээд гадаргуу
хамгийн их голчтой хоолойн дээд гадаргуугаас єндєр тївшинд байна.
Худаг дахь дамжуулах хоолойн голч 700 мм ба тїїнээс дээш тохиолдолд
ховилын нэг талд ажлын талбай нєгєє талд хог цэвэрлэгээний тавцанг 100 мм-ээс
багагїй єргєнтэй хийнэ. Дамжуулах хоолойн голч 2000 мм-ээс илїї бол ажлын
талбайг хєшїїргэн дээр, ховилын задгай хэсэг 2000 х 2000 мм хэмжээтэй байна.
4.19. Борооны ариутгах татуургын худаг дэвсгэр зурагт дараах хэмжээтэй
байна:
- дамжуулах хоолойн голч 600 мм хїртэл 1000 мм;
- дамжуулах хоолойн голч 700мм -аас их їед худаг дугуй, дєрвєлжин
хэлбэртэй байж сувгийн хэсгийн урт 1000мм, єргєн нь хоолойн хамгийн их голчтой
тэнцїї байна.
Худгийн ажлын хэсгийн єндєр : дамжуулах хоолойн голч 700-1400мм
байхад ховлоос дээших єндєр нь хоолойн хамгийн их голчтой тэнцїї, дамжуулах
хоолойн голч 1500мм, тїїнээс дээш бол ажлын хэсгийн єндрийг тооцохгїй.
Худаг дахь дамжуулах хоолойн голч 900 мм хїртэл бол сувгийн хог
цэвэрлэх тавцан хоолойн хамгийн их голчийн хагастай тэнцїї байна.
4.20. Ариутгах татуургын сїлжээний бїх систем дээрх худгийн хїзїїний голч
700 мм, эргэлт ба шулуун хэсэг дэх дамжуулах хоолойн голч 600 мм тїїнээс дээш
бол 300-500 м тутамд сїлжээг цэвэрлэх зориулалтаар худгийн хїзїї, ажлын
хэсгийн хэмжээг нормоор тусгана.
4.21. Нээлхийг тоноглоход зайлшгїй тусгах єндєр нь :
- хатуу хучилттай замын гадаргуутай нэг тївшинд
- зїлэгжїїлсэн талбайн тївшингээс 50 -70 мм єндєр
- барилгажаагїй талбайн газрын гадаргуугаас дээш 200 мм
Зайлшгїй тохиолдолд нээлхийг тїгжих тоногтой хийнэ.
4.22. Хєрсний усны тївшин худгийн ёроолоос дээш байхад ус тусгаарлах
тїрхлэгийг худгын хана ба ёроолд хєрсний усны тївшнээс дээш 0.5 м илїї гаргаж
тїрхэнэ.
4.23. Коллекторыг хадмал гарамтай эсвэл уулын аргаар тавих їед 0.9 м-ээс
багагїй голчтой їзлэгийн цооног буюу гол амыг тусгана. Їзлэгийн цооног буюу гол
ам хоорондын зай 500 м-ээс холгїй байна.
4.24. Цооног, гол амын тоноглол нь газар доорхи гидротехник, уул уурхай,
ашигт малтмалын уурхайн барилгын хєдєлмєр хамгаалал, аюулгїй ажиллагааны
шаардлага хангасан байх ёстой.
Їзлэгийн цооногийн 6 м гїн тутамд нээлхий, талбайг заавал тусгаж шат,
дєрєєгєєр тоноглоно. Дэвсгэр зурагт нээлхийг 600 х 700 мм-ээс багагїй эсвэл
голчийг 700 мм -ээс багагїй тусгана.
-22-
БНбД 40-01-06
- дамжуулах хоолой угсрах гїнийг багасгах
- бохир усны хєдєлгєєний хамгийн их зєвшєєрєгдєх хурдыг сааруулах
эсвэл тїїнийг огцом багасгах
- газар доорхи байгууламжтай огтлолцох
- нийлїїлэн хаях усан сангийн ємнєх худаг усанд автах
Т ай л бар : Дамжуулах хоолойн голч 600 мм хїртэл, ус унах єндєр 0.5 м-ээс бага їед
їзлэгийн худагт ус уналтын худаг болгох тоноглол хийхгїй.
4.26. Ус унагаах єндєр 3.0 м хїртэл, дамжуулах хоолойн голч 600 мм,
тїїнээс дээш бол ус юїлэх хэлбэрийн худаг хийнэ.
Ус унагаах єндєр 6 м хїртэл, дамжуулах хоолойн голч 500 мм-ээс бага
байвал ус тээвэрлэсэн хоолойгоос багагїй голчтой босоо хоолойгоор усыг
буулгана.
Худаг дахь босоо хоолойд хїлээн авах юїлїїр, усанд цохиулах нїхийг
суурьтай тємєрлєг хавтанцартай тусгана.
Ус унагах босоо хоолойн голч 300 мм хїртэл бол нїх хїртэл нугаруул
хоолойгоор холбоно.
4.27. Борооны ариутгах татуургатай коллекторт :
- унагах єндєр 1 м хїртэлд ус юїлэх хэлбэрийн уналт
- унагах єндєр 1-3 м-т усанд цохиулах дан шїїртэй
- унагах єндєр 3-4 м-т усанд цохиулах хавтан давхар шїїртэй байна.
-23-
БНбД 40-01-06
4.33. Ариутгах татуургын систем салангад їед ус хїлээн авах тоноглолын
тунадасны нїхний гїн 0.5-0.7 м, гидравлик хаалтын єндєр 0.1 м -ээс багагїй байна.
4.34. Ариутгах татуургын сїлжээ салангад їед борооны ус хїлээн авах
тоноглолын ёроол тунадасны цооноггїй байна.
4.35. Битїї сїлжээнд сувгийг холбоход тунгаагууртай худгаар дайран
урсахыг тєсєлд тусгана. Сувгийн худагт холбох толгойн хэсэгт байрлуулсан
шїїрний савх хоорондын зай 50 мм -ээс ихгїй, дамжуулах хоолойн голчийг
тооцоогоор сонгосон нь 250 мм -ээс багагїй байна.
4.41. Тємєр зам, авто зам гатлах дамжуулах хоолойн зураг тєсєл зохиохдоо
БНбД 40-02-06-ийг мєрдєнє.
-24-
БНбД 40-01-06
хийцийг зохиохдоо гольдорлын деформац, геологийн нєхцєл, долгионы їйлчилгээ,
усны тївшингийн горим, усан тээврийн шаардлага зэргийг тооцсон байна.
4.44. Аадар борооны усыг татаж зайлуулахад доорхи тєрлийг сонгоно.
- эрэг бэхэлгээгїй їед гаргалгааны толгойн хэлбэр ханан байна.
- эргийн дэргэд гаргалгаатай їед хананы тулгуур дотор нїхтэй байна. усны
объектын тївшин їе їе дээшилж дэвсгэр нутаг усанд автахаас зайлсхийх
зорилгоор орон нутгийн нєхцєлєєс хамааруулан тусгай усан хаалт тусгана.
4.45. Усны объектын ус урсацын хэмжээ, аадар борооны усны гаргалага
зэргийг уялдуулан усанд нийлїїлэх хийц нь ус халиагуурын тоногтой хорго байна.
Ус халиагуурын тоногийн хийц нь орон нутгийн нєхцєл болох гол коллекторын
аадрын усыг гаргах байрлал, урсацын хэмжээ, усны объектын усны хамгийн их
тївшингээс хамаарна.
-25-
БНбД 40-01-06
бохир усыг байнга тогтсон хаялтгїй бол агуулахын аж ахуй, технологийн ослын
гаргалгаа, агуулахын гоожилтоос бусад тохиолдолд хаалттай хуваарьлах худгаар
дамжуулан хэвийн ажилтай борооны ариутгах татуургын сїлжээнд нийлїїлж
болно.
Сїлжээний агаар сэлгэлт
Юїлэх станц
Ерєнхий заалт
-26-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 20
Найдвартай їйлчилгээний
Насосын станцын ажлын горимын шинж
зэрэглэл
Нэгдїгээр Бохир усны урсгалыг бууруулах, тасалдуулахыг зєвшєєрєхгїй.
Хоёрдугаар Бохир ус шахахыг 6 цагаас ихгїйгээр завсарлахыг зєвшєєрнє. Агаар
їлээх станц завсарлаж болно.
Гуравдугаар Бохир ус шахахыг нэг хоногоос ихгїйгээр завсарлахыг зєвшєєрнє.
Т ай л бар : Насосын станцын хоёр, гуравдугаар зэрэглэл нь 1.8 зїйлийн шаардлага
хангасан, 5000 хїртэл хїн амтай, суурин газрын ус хангамжийг нэг хоногоос ихгїйгээр зогсоох
боломжтой буюу їйлдвэрийн технологийн аюулгїй тохиолдолд ус шахахыг завсарлаж болно.
5.2. Насосын ба агаар їлээх станцыг иж бїрдїїлэх, машины заалын хэмжээ,
єргєх тээвэрлэх тєхєєрємжийг тодорхойлох, насос, тоноглол, дамжуулах хоолойг
байрлуулах, тоног тєхєєрємжийн єрєєг усанд автуулахгїй арга хэмжээнд БНбД
40-02-06-ийг мєрдєнє.
5.3. Їйлдвэрийн бохир ус шатамхай, хялбар дєл авалцах, тэсрэмтгий,
хортой бодис агуулсан їед насосын станцын тєсєл зохиоход энэхїї нормоос гадна
бусад норм, дїрмийг мєрдєнє.
Насосын станц
Т а йлб а р: 1. Борооны усны ариутгах татуургын сїлжээний станцад нєєц насосыг тусгахгїй.
2. Насосын станцад єргєтгєл шинэтгэл хийж бїтээмжийг дээшлїїлэх їед шахах їйлдвэрийн
бохир усыг ахуйн ба тїїнтэй тєстэй найрлагатай, гуравдугаар зэрэглэлд хамаарах бол нєєц
насосыг агуулахад хадгалахаар тусгана.
-27-
БНбД 40-01-06
Їйлдвэрийн бохир усны насосын станцыг їйлдвэрийн барилгын тусдаа
єрєє, туслах барилгад байрлуулж болно. Шатамхай, хялбар дєл авалцах,
тэсрэмтгий, ууршимтгай, хортой бодис агуулснаас бусад найрлагатай бохир усыг
шахах бїх тєрлийн зэрэглэлийн насосыг насосын станцын ерєнхий машины
тасалгаанд байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Їйлдвэрийн бохир ус цэвэрлэх єрєєнд ахуйн бохир ус шахах насос
суурилуулахыг зєвшєєрнє.
5.6. Насосын станцын ємнє, тєв коллектор дээрх хаах тоноглолыг газрын
гадаргуугаас удирдахаар тусгана.
5.7. Дїрэм ёсоор насос нэг бїр биеэ даасан сорох хоолойтой байхаар
тусгана.
5.8. Нэгдїгээр зэрэглэлийн насосын станцаас гарах тїрэлттэй хоолой
зайлшгїй хос ба тїїнээс дээш тоотой байж єєр хооронд нь сэлгэн залгах тоноглол
хийсэн байна. Аль нэг дамжуулах хоолойд осол гэмтэл гарсан їед нєгєє хоолой
тооцооны цутгалангийн хэмжээний усыг 100% нэвтрїїлэх чадамжтай байна. Энэ
тохиолдолд нєєц насосыг ажиллуулахаар тєсєлд тусгана.
Хоёр, гуравдугаар зэрэглэлийн насосын станцын тїрэлтийн хоолой дан
байж болно.
5.9. Насосын их бие дотор усан сангийн усны тївшингийн зєрїїгээр ус
дїїрэхээр суурилуулна. Насос дээр тївшинд суурилсан тохиолдолд ус дїїргэх
тоноглолыг суурилуулна. Лаг, тунадас, єтгєрсєн шингэн, шавхдас шахах
зориулалтын насосыг сорох зїйлийн тївшингээс доош байрлуулна.
5.10. Насосын сорох, шахах хоолой дахь шингэний хєдєлгєєний хурд
тунадас тогтохооргїй байна. Ахуйн бохир усны хамгийн бага хурд 2.34 зїйлд
заасан шаардлагыг хангасан байна.
5.11. Лаг, тунадас, єтгєрсєн тунадас буюу шавхдас дамжуулах хоолойг
механик аргаар цэвэрлэх тоноглолыг тусгана.
5.12. Насосын ажлын дугуй, их бие бєглєрєхєєс сэрэмжлэн насосын
станцын хїлээх авах санд механик ба гар хамууртай шїїр байрлуулна.
Хаягдлын хэмжээ 0.1 м3/хон-оос бага тохиолдолд гар цэвэрлэгээтэй шїїр
байрлуулна. Суурилуулсан насосоос хамааруулж шїїрний савх хоорондын зай 10-
20 мм ба тїїнээс бага байж болно.
5.13. Ахуйн бохир уснаас шїїрэн дээр тогтох хогны хэмжээг хїснэгт 23-д
зааснаар тооцно. Хогны дундаж нягт 750кг/ м3, цагийн жигд бишийн коэффициент-
2 байна.
Хїснэгт 23
Шїїрний савх хоорондын єргєн, мм Шїїрнээс авах хогны хэмжээ, 1 хїн., л/жил
16 – 20 8
25 – 35 3
40 – 50 2.3
60 – 80 1.6
90 – 125 1.2
5.14. Хамгийн их урсгалтай їед шїїрний завсар хооронд урсах бохир усны
хурд механик ба гар хамууртайд 0.8-0.1 м/сек байна.
5.15. Хуримтлагдах хогны хэмжээ 1 тн/хон-оос их їед нєєц механик
хамууртай шїїр тєлєвлєнє.
5.16. Шїїрний їйлчлэх талбайтай, єргєн нь :
- механик хамууртайд нїїрэн талд 1.5 м-ээс багагїй бусад хэсэгт 1.2 м-
ээс багагїй
-28-
БНбД 40-01-06
гар цэвэрлэгээтэйд 0.7 м-ээс багагїй
сувагт шїїр тоноглолтойд 1.0 м-ээс багагїй
Гїнд Суурилуулсан насосын станцын шїїрийн суваг, дамжуулах хоолой
хананаас 0.25 м-ийн зайтай байна.
5.17. Хїлээн авах сан, шїїр нь тоног тєхєєрємжийн єрєєтэй барилгад
байрласан бол бин битїїлэг сайтай хамар ханаар тусгаарлана. Тоног
тєхєєрємжийн єрєє, хїлээн авах сан тус бїр гаднаас орох хаалгатай байна.
5.18. Насосын станцын хїлээн авах сангийн эзлэхїїнийг бохир усны урсац,
насосын бїтээмж, цахилгаан тєхєєрємжийн зєвшєєрєгдєх їелзлэл зэргээс
хамааруулан тодорхойлох боловч нэг насосын 5 минутын хамгийн их бїтээмжээс
багагїй байна.
Насосын станцын бїтээмж 100000 м3/хон -оос их бол хїлээж авах сангийн
ерєнхий эзлэхїїнд багтааж 2 тасалгаатай тєлєвлєнє.
Цуваагаар ажиллах насостой їед бїх насосыг нэгэн зэрэг ажиллахаар
тооцож хїлээн авах сангийн эзлэхїїнийг тодорхойлно. Онцгой тохиолдолд шахах
хоолойг буцааж суллахаар эзлэхїїнийг нэмэгдїїлэн тооцно.
5.19. Бохир ус цэвэрлэх станцаас алсад тунадас шахах їед лагийн станцын
сангийн эзлэхїїнийг насос 15 мин туршид завсарлагагїй ажиллахаар тооцно.
Энэхїї тохиолдолд насосыг ажиллаж байх їед тунадас цэвэрлэх байгууламжаас
тасралтгїй урсац нэмэгдэхээр тооцно.
Лагийн насосын станцын хїлээн авах санг лаг дамжуулах хоолойн угаадас
хадгалах савны зориулалтаар ашиглахаар тооцно.
5.20. Хїлээн авах сангийн дотор сан угаах, тунадасны булингар хєдєлгєх
зориулалтын тоноглолыг тєлєвлєнє. Сангийн ёроол нїх тийш 0.1-оос багагїй
налуутай байна.
5.21. Холимог бохир усыг хїлээн авах санд тунадасжих бодисоос хортой хий
їїсэж ялгарах, бохир ус тєрєл бїрийн бохирдлыг агуулах нєхцєлд бохир усны
урсац бїрд зориулан хїлээн авах санг хэд хэдэн тасалгаа (секц)-тай хийхээр
тєлєвлєнє.
5.22. Їйлдвэрийн бохир ус шатамхай, хялбар дєл авамтгай, тэсрэх аюултай,
хортой бодис ууршихаар бол сангуудыг тус тусад нь барилгатай тєлєвлєнє. Энэ
сангуудын гадна хананаас алслагдах зай:
насосын станцын барилга хїртэл 10 м
їйлдвэрийн бусад барилга хїртэл 20 м
нийтийн эзэмшлийн барилга хїртэл 100 м
5.23. Їйлдвэрийн тїрэмгий бохир усны сан тусдаа барилгад байна. Харин
тїїнийг насосын станцын тоног тєхєєрємж єрєєнд байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Бохир ус тасралтгїй цутгадаг бол сангийн тоо хоёроос цєєнгїй байна. Бохир ус
санд завсарлагатай цутгадаг бол нэг сан байх боловч завсарлагын хугацаа засвар
хийх боломжтой байна.
5.24. Їйлдвэр тїрэмгий бохир устай бол насосын станцын барилга, сан
хоорон дахь сорох хоолойг нїхэн гарам эсвэл сувагт тєлєвлєнє.
5.25 Бохир усны єртєєлєн шахах станц доторх дамжуулах хоолой, тоноглол
зэргийг шалан дээр ил байрлуулна. Тїрэмгий бохир ус тээвэрлэдэг дамжуулах
хоолойг сувагт байрлуулахыг хориглоно. Хаах тоноглолын тоог цєєн байхаар авна.
5.26 Насосын станцын дотор угаагууртай ариун цэврийн єрєє, шїршїїр,
хувцасны єрєєг БНбД 31-04-03-д тусгаснаар їйлчилгээний ажилтныг тоо,
їйлдвэрийн процессын бїлэглэлийг їндэслэн туслах єрєєний хэмжээг хїснэгт 24-д
зааснаар тодорхойлно.
-29-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт24
2
Єрєєний талбай, м
Бїтээмж м3/хон
албаны засварын агуулахын
5000 хїртэл 4 - -
5001 -15000 хїртэл 8 10 6
15001 -100000 12 15 6
100000 дээш 20 25 10
Т ай лба р: 1. Насосын станц, цэвэрлэх байгууламж їйлдвэрийн талбайд байрлавал ахуйн
болон туслах єрєєнїїдийг зэргэлдээ орших барилгад байрлуулж болно. Ариун цэвэр -ахуйн
єрєєтэй їйлдвэрийн барилгаас насосын станц 50м -ээс илїї зайд байрлавал насосын станцын
барилгад ариун цэврийн зангилгааг тєлєвлєнє.
2. Насосын станцыг ажиллуулах байнгын ажилтан байхгїй нєхцєлд єрєєг тєсєлд хийхгїй.
-30-
БНбД 40-01-06
6. ЦЭВЭРЛЭХ БАЙГУУЛАМЖ
Ерєнхий заалт
-31-
БНбД 40-01-06
Хлорид Cl 9
Гадаргуугийн идэвхт бодис /ГИБ/ 2.5
Т ай л бар : 1. Ариутгах татуургын сїлжээгїй дїїрэгт оршин суугаа хїн амаас гарах
бохирдуулах бодисын хэмжээг хїснэгт 25-д зааснаас 33%-иар тооцно.
2. Їйлдвэрийн газарт ажиллагсдаас гарах ахуйн бохир усан дахь бохирдуулах бодисын
хэмжээг суурин газрын ариутгах татуургын бохирдолд тооцохгїй.
-32-
БНбД 40-01-06
6.15. Лабораторийн ба туслах єрєєний талбай, бїтцийг сонгохдоо хїснэгт
26-д заасныг їндэслэнэ.
Хїснэгт 26
Цэвэрлэх байгууламжийн бїтээмж м3/хон-оос хамаарах єрєєний талбай,
Єрєєний зориулалт м2
1.4 -10 10<Q<50 50<Q<100 100<Q<250 Q>250
Физик -химийн хяналтын
лаборатори:
Бохир ус 20 25 25 40 (тус бїр 20м2 50 (тус бїр 25 м2
талбайтай 2 єрєє) талбайтай 2
єрєє)
Шїїр
-33-
БНбД 40-01-06
насосын станцын шїїр дээр тогтсон хог хаягдлыг зєєж хаяхаар тєлєвлєсєн байна.
6.17. Шїїрийн савх хоорондуур урсах усны хурд, шїїрнээс авах хогны норм,
тоног тєхєєрємжєєс шїїр хїртэлх зайн хэмжээ зэргийг 5.12-5.16 зїйлд зааснаар
тодорхойлно.
6.18. Шїїрэнд тогтох хогны хэмжээг 0.1м3/хон-оос их їед механизмаар
шїїрнээс хогийг хамах, тээвэрлэхээр тєлєвлєнє. Їїнээс бага хог гарах бол
шїїрийг гараар цэвэрлэнэ.
6.19. Шїїрнээс цэвэрлэсэн хогийг бин битїї таглаатай контейнероор зєєж
ахуйн ба їйлдвэрийн хатуу хог хаягдал боловсруулах газарт зєєнє.
6.20. Буталсан хог хаягдлыг цэвэрлэх байгууламжийн тундастай хамт дахин
боловсруулж болно.
6.21. Бутлуурт шїїрийг барилгагїй сувагт угсрахыг зєвшєєрнє.
6.22. Агаар сэлгэлтийн оруулах, гаргах сувгаар дамжин шїїрийн барилгад
хїйтэн агаар орохоос сэрэмжилсэн арга хэмжээг авсан байвал зохино.
6.23. Шїїрийн барилгын шал нь суваг дахь бохир усны тооцооны
тївшингээс 0.5 м-ээс багагїй єндєр байна.
6.24. Шїїр доторх даралтын алдагдал цэвэр шїїрээр урсах усны даралтаас
3 дахин их байхаар тооцно.
6.25. Шїїр, бутлуур бусад тоног тєхєєрємжийн угсралтад зориулж єргєх,
тээвэрлэх тоног тєхєєрємжийг тоноглохдоо БНбД 40-02-06-г мєрдєнє.
Контейнер-ачааг шилжїїлэх зориулалттай єргєх, тээвэрлэх тоног
тєхєєрємжийг цахилгаанаар ажиллахаар тєлєвлєнє.
Элс баригч
-34-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 28
Бохир усны Тунадас
Элсний Тунгаах
урсгалын хурд v , дахь
гидравлик Гїн элсний Элсний
Элс баригч м/сек элсний
бїхэлшил, H, м хэмжээ, чийгшил,%
Хамгийн Хамгийн агууламж,
мм/сек л/хїн.хон
бага их %
Хэвтээ 18.7-24.2 0.15 0.3 0.5-2 0.02 60 55-60
Агааржуулагч
13.2-18.7 - 0.08-0.12 0.7-3 0.03 - 90-95
тай
Тангенциал 18.7-24.2 - - 0.5 0.02 60 70-75
6.28. Элс баригчийг тєлєвлєх їед элс баригчийн тєрєл бїрийн хэлбэр,
тооцооны параметрийг хїснэгт 28-д зааснаар:
а. хэвтээ элс баригчид бохир усны хамгийн их урсацын їргэлжлэх хугацаа
30 сек -ээс багагїй;
б. Агааржуулагчтай элс баригчид:
элс цуглуулах сувгийн дээгїїр хананы дагуу нїхтэй хоолойт агааржуулах
тоноглолыг 0.7 hs гїнд угсарна.
o Агааржуулагчын эрчимшил 3-5 м/(м 2/цаг)
ёроолын хєндлєн налуу элс баригчийн суваг тал руу 0.2-0.4
o элс баригч дахь усны эргэлтийн чиглэлд єгєх ус давхцаж, гарах нь
усанд автагдмал байна. Элс баригчийн єргєнийг гїнд харьцуулахад
b:h=1:1.5
в. тангенциаль элс баригчид:
o хамгийн их урсгалын їе дэх ачаалал 110 м3 /(м2.цаг)
ус оруулга - нийт тооцооны гїнд шахах чиглэлтэй
o гїн нь голчийн хагастай тэнцїї
o хоолойн голч 6 м-ээс ихгїй байна.
6.29 Бїх тєрлийн элс баригчид тунасан элсийг зайлуулах зураг тєсєлд:
- элсний эзлэхїїн 0.1 м 3/хон хїртэл бол гараар;
- элсний эзлэхїїн 0.1 м3/хон-оос их бол элс баригчийн хуримтлуулах нїхэнд
механик, гидромеханик аргаар элсийг цуглуулж гидроэлеватор, элсний
насос, бусад аргаар зайлуулна.
6.30. Элс баригчаас элсийг зайлуулах гидромеханик арга болох хоолойг
элсний ховил руу налуу тавьж усаар шїршиж угааж зайлуулахад зарцуулах усны
хэмжээг томъёогоор тодорхойлно.
qh = vh I scbsc , (18)
Энд: v h - ховил дахь угаах усыг хєєрєгдєх хурд 0.0065 м/сек
I sc -элсний ховилын урт, м; элс цуглуулах нїхийг оролцуулаагїй элс
баригчийн урттай тэнцїї
b sc - элсний ховилын єргєн -0.5м
6.31. Элс баригчид тунасан элсний тоо хэмжээг ахуйн бохир усанд - 0.02 л
(хїн.хоног), элсний чийглэг -60 %, эзлэхїїний жин -1.5 тн/м3 гэж тооцно.
6.32. Элс цуглуулах нїхний эзлэхїїн хоёр хоногт тунах элсний эзлэхїїнээс
ихгїй, хананы налуугийн єнцєг хэвтээ чиглэлд 600 –аас багагїй байна.
6.33. Элс баригчаас зайлуулсан элсийг 1-2 м єндєртэй шороон далан
хашлагатай хатаах талбайд єгнє. Жилийн туршид хатсан элсийг їе їе зєєхєєр
тооцвол нэгж талбайн ачаалал жилд 3 м3/м2 байна.
Элс хураагуурт жилд 3 м хїртэл їетэй элс хадгалахаар тєлєвлєж болно.
Элсний талбайгаас зайлуулах усыг цэвэрлэх байгууламжийн эхний дамжлагад
єгєхийг зєвшєєрнє. Элсний талбайд авто тээврийн хэрэгслийн орох, гарах замын
налуу 0.12 -0.2 байна.
-35-
БНбД 40-01-06
6.34. Элсийг угаах, усгїйжїїлэх їед элсийг тээврийн хэрэгсэлд ачих
тоноглолыг хамтад нь шийдвэрлэнэ. Элс хадгалах савны эзлэхїїн 1.5-5 хоногийн
элс хадгалах багтаамжтай байна. Элсний угаалгын їр ашгийг дээшлїїлэхийн тулд
300 мм голчтой 0.2 МПа (2 кгс/см2) даралттай гидроциклоноор тоноглосон бункер
ашиглана. Элсний бункераас шїїрсэн усыг элс баригчийн ємнєх сувагт буцаана.
Байгаль, цаг уурын нєхцєлєєс хамааруулан элсний бункерийг халаалттай
барилгад эсвэл элсний бункерийг халаагууртай хийнэ.
6.35. Хэвтээ элс баригч дахь бохир усны хєдєлгєєний хурдыг тогтмол
бариулахын тулд элс баригчаас гарах усыг єргєн босгоор халиаж давуулна.
c max - c mid
k av = (21)
c adm - c mid
Энд: c max - жигд бус асгалттай усан дахь бохирдуулах бодисын концентраци
c mid - бохир усан дахь бохирдлын дундаж концентраци
c adm - дараагийн байгууламжид єгєх усанд зєвшєєрєгдєх концентраци
6.42. Бохир ус ажлын циклээр хэлбэлзэн гарах їед цутгалан жигдрїїлж,
найрлага дундажлах савны эзлэхїїнийг томъёогоор тодорхойлно.
2
k av нь 5 хїртэлх їед wcir = 0.21qw × tcir kav - 1 (22)
-36-
БНбД 40-01-06
k av = 5 ба тїїнээс их їед Wcir = 1.3 qw × tcir K av (23)
Энд t cir -циклийн хэлбэлзэл хоорондын хугацаа, цаг
k av -дундажлах шаардлагын коэффициент (21) томъёогоор тодорхойлно.
6.43. Тогтвортой биш хэлбэлзлийн їед цутгалан жигдрїїлж, найрлага
дундажлах савны эзлэхїїнийг томъёогоор тодорхойлно.
q (c - c ) Dt
wes = w en ex st (24)
Dc ex
Энд Dt st -тооцооны цагийн алхам, 1 цагаас илїїгїй байна.
Dc ex -нэмэх ба хасах тэмдэгтэй байж болох цутгалан жигдрїїлэх, найрлага
дундажлах савнаас гарах бохирдлын концентраци, г/м3
Цагийн цутгалан хэлбэлзлийн графикийн хамгийн тааламжгїй цагаас эхлэн
тооцоо хийнэ.
Хэрэв тооцооны їр дїнгээр Cex технологийн шаардлага хангахгїй бол
(жишээ: Cex хамгийн их їеэр), Wes -г ихэсгэх тооцоог дахин хийнэ. Cex хэлбэлзлийн
ерєнхий шинжээс їнэлж анхны хэмжээг Wes зайлшгїй ойролцоо єгєгдлєєр заана.
Жигдрїїлэх санд єгєх Cex –ний хэлбэлзлийн графикийг бодит /їйлдвэрийн
єгєгдлєєр буюу адилтгаж/ эсвэл технологийн даалгавраар тооцно.
6.44 Ус цацруулах технологитой цутгалан жигдрїїлэх, найрлага
дундажлах савны бїх талбайгаар бохир усыг хамгийн ихээр жигд хуваарьлахад
суваг, ёроолоос тїгээх хоолойн сувгийн нїх буюу гурвалжин халиагуураар тараах
їед усны хурд 0.4 м/с байна.
6.45. Нїхэлсэн хоолойн сївээр усаа цацруулах їед хоолойг хэвтээ чиглэлд
угсарна. Сївтэй хоолойг ханаар дагуулж тавих бол хана хоорондын зай 1-1.5 h,
сївт цацруул хоорондын зай 2-3h, хананаас сївт цацруул хоорондын зай 1-1.5h,
їїнээс h -сївт цацруулыг живїїлэх гїн. Жигдрїїлэх сан дахь усны гїн
хэлбэлзэлтэй бол сївт цацруулыг хамгийн их устай їеийн тївшинд суурилуулна.
6.46. Тооцооны їед:
o Сївт цацруулын эрчимшил хана дагуулан тавьж /нэг урсгал бий
болгодог/ їед 1 у/м-д 6 м3/цаг, хос урсгал бий болгодог їед 1 у/м-д 12
м3/цаг байна.
o Савны ёроолд унасан тунадсыг зайлуулахын тулд сївт цацруулын
эрчимшил: хана дагуу сївт цацруултайд 1 у/м-д 12 м3/цаг хїртэл, хос
сївт цацруултайд 1 у/м-д 24 м3/цаг хїртэл. Сївт цацруулын нїх дэх
даралтын алдагдал 1-4 кПа (0.1-0.4 м.ус.ба.да)
6.47. Бохир усны найрлагад агуулагдах умбуур бодис 500 мг/л-ээс их, усны
цутгалан аль ч горимтой їед механик холигчтой жигдрїїлэх санг сонгон авна. Сївт
цацруулаар савны эргэн тойронд жигд тараана.
6.48. Механик холигчтой жигдрїїлэх сангийн эзлэхїїнийг сївт цацруултай
савны эзлэхїїнтэйн адилаар тооцно.
6.49. Олон сувагтай жигдрїїлэх санд бєєнєєр асгарах бохир усны бохирдол
500 мг/л хїртэлд умбуур бодисын гидравлик бїхэлшилийг 5мм/сек-ээр бодож
бохир усыг сувгаар жигд тараана.
6.50 Бохирдол ихтэй ус бєєнєєр орж ирэх їед жигдрїїлэх сангийн
эзлэхїїнийг томъёогоор тодорхойлно:
q × t × k
Wav = w z av (25)
2
Энд: q w -бохир усны цутгалан м3/цаг
-37-
БНбД 40-01-06
t z - бєєнєєр асгаралтын їргэлжлэх хугацаа, цаг
k av -дундажлах коэффициент
6.51. Цэвэрлэх байгууламжид орох бохир усны тооцооны цутгаланг
багасгахын тулд тохируулах сан тєхєєрємжлєхийг зєвшєєрнє.
6.52. Тохируулах санг шїїр, элс баригчийн дараа байрлуулж тїїнд шингэн
хаягдлыг хуваарилах камераар дамжуулан єгєхєд нэмэгдїїлсэн дундажтай,
тусдаа цутгалантай байна.
6.53. Тохируулах сангийн хийц нь анхдагч тунгаагууртай адилавтар
дараагийн байгууламжид тунгалагжсан усыг шахах, тунадас зайлуулах
тоноглолуудтай байх нь тїїнийг урсацын хамгийн бага цагт цэвэрлэх боломжтой
байна.
6.54. Техник эдийн засгийн тооцоогоор тохируулагын тооцооны
цутгалангийн хэмжээг тодорхойлж, тохируулсны дараах жигд бишийн
коэффициентыг сонгон, тохируулах сангийн эзлэхїїн, бохир ус цэвэрлэх ба
насосын станц, агаар їлээх машин зэрэг туслах байгууламжуудын хїч чадал,
эзлэхїїнийг тодорхойлно.
6.55 Тохируулсны дараах жигд бишийн коэффициент K gen - ийн утгыг
сонгож, тохируулах сангийн эзлэхїїнд харьцаануудыг гїйцэтгэнэ:
k reg
y reg = ; ( 26)
k gen
Wreg
t reg = , (27)
q mid
Энд K gen - ирэх бохир усны ерєнхий жигд бишийн коэффициент
q mid - бохир усны цагийн дундаж цутгалан
g reg , t reg - ийн хоорондох хамаарлыг хїснэгт 29-д зааснаар авна.
Хїснэгт №29
g reg , 1 0.95 0.9 0.85 0.8 0.75 0.67 0.65
t reg 0 0.24 0.5 0.9 1.5 2.15 3.3 4.4
-38-
БНбД 40-01-06
Тунгаагуур
-39-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 30
Тунгалагжилтын Умбуур бодисын концентраци, мг/л -тэй їед усны гїн
їр дїн, % h 1 = 500 мм байхад туналтын їргэлжлэх хугацаа t set , сек
200 300 400
20 600 540 480
30 960 900 840
40 1440 1200 1080
50 2160 1800 1500
60 7200 3600 2700
70 - - 7200
Хїснэгт 32
V w мм/сек 5 10 15
-40-
БНбД 40-01-06
6.62. Нэг тунгаагуурын бїтээмж ( q set ,м3/цаг). Бохир усыг тунгалагжуулах
шаардлагын їр дїн, байгууламжийн геометр хэмжээг анх єгснєєр тодорхойлно.
А. Хэвтээ тунгаагуурыг:
q set = 3 . 6 K set L set B set (u o - v tb ) , (32)
Б. Хуваарьлах, цуглуулах эргэлттэй тєхєєрємжтэй, цацраг ба босоо
тунгаагуурыг:
q set = 2 . 8 K set (D set - d en )(u o - v tb ) (33)
В. Доороос дээшээ урсгалтай тунгаагуур:
2
q set = 1. 41 K set D set u o (34)
Г. Огтлолцсон ажлын схемтэй нимгэн їет тунгаагуур:
7.2 K set H bl Lbi u o
q set = (35)
K dis hti
Д. Эсрэг урсгалын схемтэй нимгэн їет тунгаагуур:
qset = 3.6 K set H bl Lbl vw (36)
Энд: K set -эзлэхїїн ашиглалтын коэффициент, хїснэгт 31-д зааснаар авна.
L set -тунгаагуурын секцийн урт, м
L bl -нимгэн їет тунгаагуурын тунгаах хэсгийн урт, м
B set -тунгаагуурын секцийн єргєн, м
B bi -нимгэн їет тунгаагуурын єргєн, м
D set -тунгаагуурын голч, м
d en -ус гаргах тоноглолын голч, м
u o -тунгаах єчїїхэн хэсгийн гидравлик бїхэлшил мм/сек, томъёо 30–аар
тодорхойлно.
v tb - турбулент хурд, мм/сек. Тунгаагуур дахь урсацын хурд v w -ээс
хамааруулж хїснэгт 32-д зааснаар авна.
H bl -нимгэн їет тунгаагуурын тунгаах хэсгийн єндєр, м
h ti -нимгэн їет тунгаагуурын ялтас хоорондын єндєр, м
K dis -єчїїхэн хэсгийг зайлуулах коэффициент. Ялтсан хавтгайгаас 1.2,
биржийлгэсэн хавтгайгаас 1–тэй тус тус тэнцїї.
6.63. Їндсэн хийцийн параметрийг сонгохдоо:
а. Хэвтээ, цацраг урсгалтай тунгаагуурт:
Тунгаагуурын тараах, цуглуулах тоноглолыг анх ус єгєх, тунгалагжсан усыг
цуглуулах суваг жигд єргєнтэй;
Анхдагч тунгаагуурын саармагжилтын їеийн єндєр тунгаагуураас гарах
сувгийн ёроолоос дээш 0.3 м ба хоёрдогч тунгаагуурт 0.3 м, лагийн їеийн гїн 0.3-
0.5 м.
Лагийн цуглуулах нїхний хананы налуу єнцєг 500-550
б. Босоо урсгалтай тунгаагуурт.
Тєв хоолойн урт нь тунгаах бїсийн гїнтэй тэнцїї.
- тєв хоолойгоор урсах урсгалын хурд 30 мм/с -ээс ихгїй.
- Тєв хоолойн бурзангийн голч нь хоолойн голчийн 1.35-тай тэнцїї
- Цацруулах самбарын голч нь бурзангийн голчийн 1.35-тай тэнцїї
- Цацруулах самбарын конус єнцєг 1460
- Бурзан ба цацруулах самбарын хоорондын ажлын урсгалын хурд:
- анхдагч тунгаагуурт 20 мм/с-ээс ихгїй
- хоёрдогч тунгаагуурт 15 мм/с-ээс ихгїй
-41-
БНбД 40-01-06
- цацруулах самбар, тунадасны тївшин хоорондох саармагжсан їеийн
єндєр 0.3 м
- конусын ёроолын налуу 500-600
в . доороос-дээш урсгалтай тунгаагуурт:
- доод урсгалын бїсний талбай - дээд урсгалын бїсний талбайтай тэнцїї
- бїсийг зааглаж буй хананы єндєр цэгээс дээших єндєр 2/3 H set -тэй тэнцїї
- Хуваарьлах сувгийн хєндлєн огтлол жигд биш дотроо салгах хануудтай
байна.
- Сувгийн анхны огтлолоор урсах тооцооны цутгалангийн хурд 0.5 м/с-ээс
багагїй, тєгсгєлийн огтлол дахь хурд 0.1 м/с-ээс багагїй.
- Усны халиах ирмэгээр усыг жигд халиаж хуваарьлахын тулд гурвалжин
хэлбэртэй халиагуурыг 0.5 м тутамд хийнэ.
г. Нимгэн їет тунгаагуурын ялтастай налуугийн єнцєг 450–аас 600 хїртэл байна.
6.64. Цэвэрлэгээний тєвшинг нэмэгдїїлэх, ашиглалтад байгаа хэвтээ,
цацраг, босоо тунгаагуурын бїтээмжийг дээшлїїлэх боломжийг хангахын тулд
тэдгээрийг нимгэн їет тунгаагуурын бїлэглэлээр (блок) -ээр нэмж тоноглоно. Энэ
їед нимгэн їет тунгаагуурын тоноглолыг тунгаагуурын ус цуглуулах ховилын
ємнєх гаргалга дээр байрлуулна.
6.65. Тунгаагуурт орох усан дахь умбуур бодисын концентраци C en ,
тунгалагжсан усан дахь умбуур бодисын концентраци C ex -ийн їр дїнгээр
тєгсгєлийн тунгаах їед ялгарсан тунадасны хэмжээ ( Q mud , м3/цаг)-г тодорхойлно.
q w (C en - C ex )
Qmud = (37)
(100 - P mun ) g mud × 10 4
Энд q w -бохир усны цутгалан м3/цаг
P mud -тунадасны чийгшил %
g mud -тунадасны нягт г/см3
6.66. Тунадас їїссэн эзлэхїїн, тунгаагуур доторх тїїнийг цуглуулах
багтаамжийн їр дїнгээр тунадас зайлуулах хугацаа хоорондын зайг тодорхойлно.
Харин агааржуулах сав (аэротенк) -ны дараах хоёрдогч тунгаагуурт хоёр цагаас
илїїгїй хугацаанд тунадсыг байлгана.
Механик аргаар тунадас зайлуулах їед анхдагч тунгаагуурт тунадас
хуримтлуулах бїсний багтаамж 8 цагаас илїї хадгалахаар байна.
6.67. Лаг цуглуулах нїхэнд механик аргаар цуглуулах буюу єєрєє урсаж
унах бол хананы налуу 500 -аас багагїй байна.
6.68. Тунгаагуурын нїхнээс тунадсыг єєрийн урсгалаар гидростатик
даралтаар, умбуур бодисыг ихээр агуулсан шингэнийг зориулалтын насосоор,
гидроэлеватороор, эрлифтээр, шанагатай элеватороор, хусуураар зайлуулахаар
тєлєвлєнє.
Тунгаагуураас хотын бохир усны тунадсыг гидростатик даралтаар
зайлуулахад:
-анхдагч тунгаагуураас -15 (1.5) кПа (мм.ус.ба.да)
-биошїїлтїїрийн дараах хоёрдогч тунгаагуураас -12 (1.2)кПа(мм.ус.ба.да)
-агааржуулах савны дараах хоёрдогч тунгаагуураас-9(0.9) ка (мм.ус.ба.да)
Хоёрдогч тунгаагуураас аль болох гидростатик даралтын єндрєєр
зайлуулах боломжийг хангасан байна.
Тунадас зайлуулах зориулалттай хоолойн голчийг 200мм-ээс багагїй байна.
-42-
БНбД 40-01-06
6.69. Ус цуглуулах тєхєєрємжийн ємнє хєвмєл бодисыг тогтоохын тулд
усны толион дээрх бодисыг цуглуулж, зайлуулах тєхєєрємж ба хагас хєвмєл хана
байрлуулахаар тєлєвлєнє.
Хагас суулгасан ханыг усны тївшингээс доош 0.3 м-ээс багагїй гїнд
суулгана.
Тунгаагуурын ирмэг усны толионоос дээш 0.3 м-ийн єндєртэй байна.
6.70. Ус хїлээн авах сувгийг ус халиах нимгэн ханаар тоноглоно. Сувганд ус
халиагуурыг бэхлэхдээ тїїний єндрєєр тохируулах боломжийг хангах ёстой.
Халиагуурын ирмэг шулуун буюу гурвалжин хэлбэртэй зїсмэл байна. Ус
халиагуурын 1 у/м дахь ачааллыг 10 л/сек -ээс хэтрїїлэх ёсгїй.
-43-
БНбД 40-01-06
6.76. Тунгалагжуулах байгууламжийг босоо тунгаагуур хэлбэрээр дотроо
холигч хорготой, хуваарьлах аяга тунгалагжуулах байгууламж дахь усны
тївшингийн зєрїїгээр ердийн агааржуулалтайгаар зураг тєслийг зохионо.
Тунгалагжуулах байгууламжийн зураг тєсєл зохиоход дараах зїйлїїдийг
зайлшгїй мєрдєнє. Їїнд:
-байгууламжийн голч 9 м-ээс ихгїй;
-хуваарилах аяга, тунгалагжуулах байгууламж хоёрын усны тївшин 0.6 м
байхад ямар нэг тоноглолын даралтын алдагдал тооцохгїй;
-холигч хоргоны багтаамж бохир ус тїїний дотор 20 мин-ээс ихгїй
тогтохоор;
-холигчтой хоргоны гїн 4-5 м;
-усны хєдєлгєєний хурд тунгаах бїсэд 0.8-1.5 м/сек, тєв хоолойд 0.5-
0.7м/сек;
-холигч хоргоны доод огтлолын голч-тїїнээс гарах усны дундаж хурд 8-
10мм/с;
-холигч хоргоны доод ирмэг, лагийн хэсгийн тунадасны толио хооронд дахь
зай 6 м-ээс ихгїй;
-тунгалагжуулах байгууламжийн ёроолын налуу 500-аас ихгїй;
-бохирдуулах бодисын концентраци бууралт: умбуур бодисыг 70% хїртэл,
биохимийн хїчилтєрєгчийн бїрэн хэрэгцээгээр 15 % хїртэл;
6.77 Ялзруулах байгууламжийн зураг тєслийг зохиоход:
- Ялзруулах байгууламжийн багтаамж нь хоногт ачаалах тунадасны хэмжээ,
бохир усны євлийн дундаж температур, тунадасны чийглэгээс хамаарна.
- Хоногт ачаалах тунадасны хэмжээг хїснэгт 34-д зааснаар авна.
Хїснэгт 34
Бохир ус буюу тунадасны жилийн дундаж 6 7 8.5 10 12 15 20
температур 0С
Хоногт ачаалах тунадасны хэмжээ, % 0.72 0.85 1.02 1.28 1.7 2.57 5
Т ай л бар : 1. Хоногт ачаалах тунадасны хэмжээ нь тунадасны чийглэгийг 95% байхаар заав.
Чийглэг p mud нь 95% -аас ялгаатай учир хїснэгт дахь хэмжээг доорх харьцааны утгаар їржїїлж
тодотгол хийнэ.
5
100 - pmud
2. Хоногт ачаалах тунадасны хэмжээг ажиллаж байгаа (їйлдвэрийн) цэвэрлэх байгууламжийн
бохир усанд туршилтаар тогтооно.
-тунгалагжуулах байгууламжийн дотор хананы гадаргууд ялзруулах байгууламжийн гадаа
хананы гадаргуу хоорондын зай 0.7м
-ёроолын налуу —300 -ээс багагїй
-гидромеханик аргаар лагжсан хусмыг хуулахдаа тунадасны гадаргууд 450 єнцгийн налуугаар,
сопло дайруулсан тїрэлттэй дамжуулах хоолойгоор тунадас шахах аргаар гїйцэтгэнэ.
Септик
-44-
БНбД 40-01-06
100С дээш нэг оршин суугчаас 150 л/хон-оос их бохир ус зайлуулахаар норм
мєрдвєл септикийн эзлэхїїнийг 15-20% багасгахыг зєвшєєрнє.
6.80. Бохир усны цутгалангаас хамааруулан септикийг сонгоно:
Нэг хорготой септикийг -бохир усны цутгалан 1.0 м3/хон. хїртэл.
Хоёр хорготойг -10 м3/хон. хїртэл.
Гурван хорготойг -10 м3/хон. дээш.
6.81. Септикийн анхны хоргын эзлэхїїнийг сонгохдоо:
- тооцооны эзлэхїїнээс хоёр хорготой септикд 0.75, гурван хорготойд 0.5.
Хоёрдугаар, гуравдугаар хоргын тооцоот эзлэхїїн тус бїр 0.25 байна.
Септикийг бетонон цагиргаар гїйцэтгэхэд бїх хорго ижилхэн эзлэхїїнтэй байна.
Ийм септикийн бїтээмж 5 м3/хон -оос их тул тасалгааг тусгахгїй.
6.82. Септикээс гарах бохир усыг халдваргїйжїїлэх шаардлагатай їед
авцалдуулагч хоргыг тєлєвлєнє. Дэвсгэр зураг дээрх тїїний хэмжээ 0.75х1 м-ээс
багагїй байна.
6.83. Бохир усыг єгєх хоолойн ховил нь септик доторх шингэний тооцооны
тївшингээс 0.05 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулсан байх ёстой. Ердийн агаар
сэлгэлтийн хоолой, хєвєх бодисыг тогтоох тоноглолыг заавал тєлєвлєнє.
6.84. Барилгын ариутгах татуургын сїлжээг септиктэй холбохдоо дунд нь
заавал їзлэгийн худаг зайлшгїй хийнэ.
Гидроциклон
-45-
БНбД 40-01-06
den – гаргалагын хоолой байрласан дугуй хэсгийн голч, м
Тунгалагжсан усыг хажуулдаж гаргах олон давхартай :
1.5nti' ( Dhc2 - d d 2 )
K hc = 2
, (40)
Dhc
Энд : n ti ' - хос давхаргын тоо
dd – хос їеийн дундаж диафрагмын нїхний голч, м
-46-
БНбД 40-01-06
Умбуур бодис, бїхэл зїйлс гидроциклонийг бєглєхєєс сэрэмжилж анхны
шатлалд бага хэмжээтэй дараа дараагийн шатлалд их хэмжээстэйг ашиглах нь
зїйтэй.
Центрифуг
-47-
БНбД 40-01-06
6.100. Фазыг ялган зааглах процессыг хэрэгжїїлэхийн тулд дугариг, босоо
урсгал, дєрвєлжин хэлбэртэй, хэвтээ, босоо, дугариг урсгалтай хєєсрїїлэх камер
сонгож болно. Хєєсрїїлэх камерийн эзлэхїїн нь 1.0-3.0 м гїнтэй ажлын бїс, 0.5-
1.0 м гїнтэй тунадасны бїс, 0.2-1.0 м гїнтэй хєєс хэлбэржих хуримтлагдах бїсний
бїх эзлэхїїнїїдийн нийлбэртэй тэнцэнэ. Гидравлик ачаалал 3-6 м3/(м2цаг).
Хєвїїлэх камерийн тоо нь хоёроос багагїй бїх хорго ажлын байна.
6.101. Умбуур бодисыг тунгаах їр дїнг нэмэгдїїлэхийн тулд коагулянт,
флокулянт зэрэг бїлэгнїїлэх чадамжтай химийн бодис хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Хими -реагентын тєрєл, тїїний хэмжээ нь боловсруулж буй усны физик-химийн
шинж, цэвэрлэх чанарын шаардлагаас хамаарна.
6.102. Хаягдал хєєсны чийглэг, эзлэхїїн нь умбуур бодис, бусад
бохирдуулах бодисын анхны концентраци, усны толион дээр хєєсний
хуримтлагдах хугацаа, тїїнийг завсарлагатай ба завсарлагагїй хамах зэргээс
шалтгаална. Завсарлагатай хамах їед даралттай, даралтгїй цахилгаан хєвїїлэх
тєхєєрємжийг ашиглана. Хєєсны тооцооны чийглэгийг:
-тасралтгїй хамах 96-98%;
-хамж тээвэрлэх буюу єргєх хамууртай 94-95%;
-тэргэнцэрт тєрєл бїрийн хамууртай 92-93%;
Хєєсний чийглэг 95 -98% байхад тунадасны туналт 7-10%. Хаягдал хєєсний
чийглэг 94-95%, тїїний эзлэхїїн / W mud /-ийг боловсруулах усны эзлэхїїний хувиар
бодох томъёогоор тодорхойлно:
Wmud = 1.5 Cen (44)
Энд: C en -уусаагїй хольцийн анхны концентраци, г/л
6.103. Импеллерийн, хийн шахуургат сийрэг материал дотуур агаар
сарниах тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох їед:
-хєєс ялгаруулах ажлын горимын їед агаарын зардал 3-4 м3/м3 байх нь 1г
гадаргуугийн идэвхт бодисыг ялгахад 50-200 л агаар буюу 30-50 м3/(м2цаг)
- хєєсрїїлэх хоргон доторх усны гїн 1.5-3 м
- импеллерийн тойргийн хурд 10-15 м/сек
- импеллерийн хєєсрїїлэх зориулалттай хорго – шоо дєрвєлжин, нэг тал нь
6D буюу импеллерийн голч 200-750 мм
- хийн шахуургаар хєєсрїїлэх їед соплоноос гарах агаарын хурд 100-200
м/сек
- соплоны голч 1-1.2 мм
- сївэрхэг ялтасны нїхний голч 4-20 мкм
- ялтасны доорхи агаарын даралт 0.1-0.2 МПа (1 - 2кгс/см2) байхаар тооцно.
6.104. Даралттай хєвїїлэх тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох їед:
- хєєсрїїлэлтийн їргэлжлэх хугацаа 20-30мин
- 1 кг бохирдуулах бодисыг ялгахаар єгєх агаарын хэмжээ, л:
анхны концентраци Сen < 200 мг/л їед 40л
Сen = 500 мг/л їед 28л
Сen = 1000 мг/л їед 20л
Сen = 3000 -4000 мг/л їед 15л
- хэрэв хэрэгцээт агаарыг шулуун урсгалд єгєхєд хєєсрїїлж чадахгїй
байвал хєєсрїїлэх схемийг єєрчилнє.
- хєєсрїїлэх хоргын бїтээмж усны хєдєлгєєний чиглэлээс хамаарна :
§ хэвтээ урсгалтай їед – 100 м3/цаг хїртэл
§ босоо урсгалтай їед – 200 м3/цаг хїртэл
§ цацраг (дїгрэг) урсгалтай їед - 1000 м3/цаг хїртэл
тэгш єнцєгт ба цацраг -дїгрэг урсгалт хєєсрїїлэх хоргонд хэвтээ
чиглэлийн усны хєдєлгєєний хурд 5 м/сек -ээс ихгїй байна.
-48-
БНбД 40-01-06
насосын сорох хоолойн эжектороор дамжуулан агаар їлээхэд
соролтын єндєр 2.0 м хїртэл, хїлээн авах сан дахь усны тївшин 0.5-1.0 м-ийн
єндєрт хэлбэлзэнэ. Харин бусад тохиолдолд компрессороор даралтын санд єгнє.
6.105. Бохир усанд сул байдалтай орших уусмал хийг зайлуулахын тулд
тєрєл бїрийн суулгац хушуувчтай ус цацруулах тєхєєрємжийг хэрэглэвэл зохино.
6.106. Атмосфер ба вакуум даралт дор агааргїйжїїлэх тєхєєрємжийг
ажиллуулна. Агааргїйжїїлэх процессыг эрчимжїїлэхийн тулд агаар эсвэл сул
хийг ашиглана.
6.107. Агааргїйжїїлэх усны нэгж эзлэхїїнд єгєх агаарын хэмжээг вакуум
эсвэл атмосферын даралт дор ажиллах тєхєєрємжид зориулж тооцно:
суулгац цацруулууртай 3 ба 5 эзлэхїїнтэй
цацруулах асгалттай 5 ба12 -15 эзлэхїїнтэй
шїрших цацлагатай 10 ба 20 эзлэхїїнтэй
6.108. Ажлын їе буюу цацруулах єндрийг дор зааснаар тооцно:
суулгац – цацруулууртай 2-3 м
цацруулах асгалттай 3 м-ээс
шїрших цацлагатай 5 м
Цацруулуур суулгац 25х25х4 мм хэмжээтэй, хїчилд тэсвэртэй вааран
жийргэвч эсвэл модон хєвчтэй цацлуур суулгацыг ашиглахыг зєвшєєрнє.
6.109. Баганан агааргїйжїїлэх тєхєєрємжийг ашиглахад дараах харьцаатай
байх ёстой:
вакуум даралттай їед ажлын їеийн єндрийг голчтой харьцуулахад 3-аас
ихгїй
агаарын даралттай їед єндрийг голчтой харьцуулахад 7-оос ихгїй
цацруулах асгалтай їед уртыг єргєнд харьцуулахад 4-єєс ихгїй
6.110. Суулгац хушуутай тєхєєрємж доорхи нєхцєлд сонговол зохино :
агааргїйжїїлэх усанд агуулагдах умбуур бодис 500 мг/л-ээс ихгїй,
цацруулах, шїршихэд - тїїнээс илїї агууламжтайг хориглоно.
6.111. Тоног тєхєєрємж дотор шингэнийг жигд хуваарьлахын тулд 10х20 мм
сївтэй тєвєєс зугатаах хїчний суулгац ашиглавал зохино.
6.112. Зайлуулах хийн хэмжээг / W g , м3 /-ийг томъёогоор тодорхойлно:
Wg = K x F f (45)
Энд: F f – авцалдах їеийн нийт гадаргуу, м2
K c – жин дамжуулах коэффициент, авцалдах їеийн нэгж гадаргуу,
тєхєєрємжийн хєндлєн огтлолын талбай, эрдэм шинжилгээний
байгууллагын єгєгдлєєр бохир усыг урсгаж аваачихыг тооцно.
-49-
БНбД 40-01-06
шингээх аргаар хїнд металлуудын ион, бусад бохирдуулах бодисыг
бохир уснаас салгаж, биологи цэвэрлэгээний їйл явцад тааламжгїй нєлєєллийг
арилгах зорилгоор сонговол зохино.
6.114. Урьдчилан агааржуулах тєхєєрємжийг анхдагч тунгаагуурын ємнє
тусдаа хэлбэрээр эсвэл байгууламж дотор барих хэлбэрээр байрлуулна.
Биокоагуляторийг босоо урсгалтай тунгаагуурт нэгтгэн тєлєвлєнє.
6.115. Урьдчилан агааржуулах байгууламжийг цэвэрлэх станцад
агааржуулах савтай хамт, биокоагуляторыг цэвэрлэх станцад агааржуулах савтай
хамт мєн биологийн шїїлтїїртэй тєлєвлєвєл зохино.
6.116. Преаэратор (дахин агааржуулахад) биокоагуляторын зураг тєсєлд:
бохир усыг илїїдэл идэвхт лагтай хольж агааржуулах хугацаа 20мин
илїїдэл лаг єгєх хэмжээг 50-100%, биохальс 100% -иар єгєх
агаарын хувийн зарцуулга 1 м3 бохир усанд 5 м3-ийг єгєх
биохимийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч, умбуур бодисын їзїїлэлтээр анхдагч
тунгаагуур дахь бохирдуулах бодисын цэвэрлэгээний їр дїнгийн єсєлт 20-25%
био коагуляторын тунгаах бїсний гидравлик ачаалал 3 м3/( м2цаг)-аас
ихгїй байхаар тєлєвлєнє.
Т а й л бар : 1. Лагийг нєхєн сэргээсний дараа преаэраторт єгвєл зохино. Нєхєн
сэргээлтгїй тохиолдолд преаэраторт идэвхт лагийг дахин сэргээх боломжийг тєлєвлєвєл зохино.
Нєхєн сэргээх зориулалтын тасалгааны багтаамж нь преаэраторын нийт эзлэхїїний 0.25-0.3-тай
тэнцїї байвал зохино.
2. Биокоагуляторт ашиглах биохальсанд зориулж савтай идэвхт лагийг тусгай нєхєн
сэргээх тєхєєрємжид 24 цагийн турш агааржуулсаны дараа хэрэглэвэл зохино.
БИОШЇЇЛТЇЇР
Ерєнхий заалт
-50-
БНбД 40-01-06
6.121. Биошїїлтїїрийн шїїх материалд хайрга, уулын хатуу хайрга,
керамзит, хуванцар зэрэг 6-300С -ийн температурт нягтаа алддаггїй материалыг
сонгоно.
Байгалийн ба зохиомол агааржуулалтай биошїїлтїїрийн хуванцараас
бусад бїх тєрлийн шїїх материал доорхи даацтай байх ёстой:
- сул асгасан нягт 1000 кг/м3 хїртэл їед даралт 0.1 МПа(1 кгс/см2)-аас багагїй;
- хїхэр хїчлийн натрийн ханасан уусмалд 5-аас доошгїй удаа нэвчїїлсэн;
- хїйтэн тэсвэрлэлтийг 10-аас багагїй мєчлєгєєр шалгасан;
- 5 % -ийн давсны хїчлийн уусмалд 1 цагийн турш буцалгахад єєрийн жингээс 3
дахин нэмэгдсэн;
Туршилтын дараа шїїх материал мэдэгдэхїйц гэмтэлд автаагїй, тїїний
жин анхны жингээс 10% -иас илїї багасаагїй байх ёстой.
Биошїїлтїїрийн хуванцар материалд тавих шаардлагыг 6.138 зїйлд
зааснаар авбал зохино.
6.122. Шїїлтїїрийн шїїх материал бїх єндєрт ижил бїхэлшилтэй, доод
тулгуур їеийн єндєр 0.2 м, бїхэлшил 70-100 мм байх ёстой.
Биошїїлтїїрт зориулсан шїїх материалын бїхэлшилийг хїснэгт 36-д
зааснаар авна.
Хїснэгт 36
Биошїїлтїїр Шїїх Хяналтын торны голч, мм байхад тогтож їлдсэн материал
(Шїїх материалын жингийн, %
материал) бїхэлшил, мм 70 55 40 30 25 20
Т ай л бар : Шїїх материал доторх ялтас хэлбэрт хэсэгийн агууламж 5% -иас ихгїй байвал
зохино.
-51-
БНбД 40-01-06
6.125. Биошїїлтїїрийн хуваарьлах, зайлуулах сїлжээний тооцооны
эргэлтийн усны хэмжээг 6.132 зїйлд зєвшєєрснєєр тодорхойлж хамгийн их
цутгалангын хэмжээгээр тодорхойлох ёстой.
6.126. Шїїлтїїрийн тоноглолуудын хийц нь євлийн улиралд бохир усыг
богино хугацаанд султгах, мєн биошїїлтїїрийн ёроолыг угаахад нийлэмжтэй
байвал зохино.
6.127. Орон нутгийн байгаль, цаг уурын нєхцєл, цэвэрлэх байгууламжийн
бїтээмж, бохир усны урсацын горим, биошїїлтїїр доторх усны температураас
хамааруулан тїїнийг халаалттай єрєєнд эсвэл гадаа байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Биошїїлтїїрийг гадаа эсвэл халаалтгїй єрєєнд байрлуулах эсэхийг дулаан
техникийн тооцоо, ижил тєстэй нєхцєлд ажиллаж байгаа ашиглалтын туршлагыг
зайлшгїй тооцно.
Дуслын биошїїлтїїр
6.128. Бохир усанд биохимийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч БХХбїрэн L en >220 мг/л
їед дуслын биошїїлтїїрт цэвэршїїлсэн бохир усыг эргїїлэн єгєхєєр тусгах
ёстой. БХХ бїрэн L en < 220 мг/л, їед зайлшгїй улиран эргэх усыг тооцоогоор тогтооно.
6.129. Дуслын биошїїлтїїрт:
-ажлын єндєр H bf =1.5-2 м
-гидравлик ачаалал q bf =1-3 м3/(м2.хон )
-цэвэршїїлсэн усанд БХХбїрэн L ex =15мг/л гэж тооцно.
6.130. Дуслын биошїїлтїїрийн тооцооны їед q bf , L en , L ex , мг/л, усны
L en
температур T w -г баримталж коэффициент K bf = хїснэгт 37-д зааснаар
L ex
тодорхойлно:
Хїснэгт 37
Гидравлик
ачаалал Усны температур T w ,0С, єндєр H bf , м-ээр єгєгдсєн їед коэффициент K bf -ын утга
q bf , T w =8 T w =10 T w =12 T w =14
м3/(м2.хон H bf =1.5 H bf =2 H bf =1.5 H bf =2 H bf =1.5 H bf =2 H bf =1.5 H bf =2
1 8 11.6 9.8 12.6 10.7 13.8 11.4 15.1
1.5 5.9 10.2 7 10.9 8.2 11.7 10 12.8
2.0 4.9 8.2 5.7 10 6.6 10.7 8 11.5
2.5 4.3 6.9 4.9 8.3 5.6 10.1 6.7 10.7
3 3.8 6 4.4 7.1 6 8.6 5.9 10.2
Т ай л бар : Хэрэв K bf утга хїснэгтийн єгєгдлєєс илїї гарвал зайлшгїй эргїїлэн єгєхєєр
тєлєвлєнє.
6.132. Єндєр ачаалалтай аэрошїїлтїїрт єгєх бохир усанд БХХбїрэн 300 мг/л
-ээс дээш байх ёсгїй. Хэрэв их байвал цэвэршїїлсэн бохир усыг эргїїлэн єгєхєєр
-52-
БНбД 40-01-06
зайлшгїй тєлєвлєнє. Эргїїлэн єгєх коэффициент / K rc /-ийг томъёогоор
тодорхойлно.
L en - L mix
K rc = , (46)
L mix - L ex
Энд: L mix -эхлэн ба эргїїлэн єгсєн холимог усан дахь БХХбїрэн, энэ їед L mix
300 мг/л -ээс ихгїй
L en , L ex -эхлэн ба эргїїлэн єгсєн цэвэршїїлсэн бохир усанд байгаа БХХбїрэн
6.133. Єндєр ачаалалтай аэрошїїлтїїрт:
-ажлын єндєр H af = 2-4 м
-гидравлик ачаалал q af = 10-30 м3/(м2.хон)
-агаарын хувийн зарцуулга q a = 8-12 м3/м3 їед эргїїлэн цутгалан тооцсон
байна.
6.134. Єндєр ачаалалттай аэрошїїлтїїрийн тооцооны їед q af м3/(м3.хон)
L en
хэмжээг q a , H af баримталж K af = -ийг хїснэгт 38-д зааснаар тодорхойлно.
L ex
Хїснэгт 38
0 3 2
T w С, H af , м, q af м /(м .хон) їед коэффициент K af утга
q a ,
H af T w =8 T w =10 T w =12 T w =14
м3/м ,
3 м q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af = q af =
10 20 30 10 20 30 10 20 30 10 20 30
2 3.02 2.32 2.04 3.38 2.5 2.18 3.76 2.74 2.36 4.3 3.02 2.56
8 3 5.25 3.53 2.89 6.2 3.96 3.22 7.32 4.64 3.62 8.95 5.25 4.09
4 9.05 5.37 4.14 10.4 6.25 4.73 11.2 7.54 5.56 12.1 9.05 6.54
2 3.69 2.89 2.58 4.08 3.11 2.76 4.5 3.36 2.93 5.09 3.67 3.16
10 3 6.1 4.24 3.56 7.08 4.74 3.94 8.23 5.31 4.36 9.9 6.04 4.84
4 10.1 6.23 4.9 12.3 7.18 5.68 15.1 8.45 6.88 16.4 10 7.42
2 4.32 3.88 3.01 4.76 3.72 3.28 5.31 3.98 3.44 5.97 4.31 3.7
12 3 7.25 5.01 4.18 8.35 5.55 4.78 9.9 6.35 5.14 11.7 7.2 5.7
4 12 7.35 5.83 14.8 8.5 6.2 18.4 10.4 7.69 23.1 12 8.83
Т ай л бар : q a , H af , T w , утга хоорондын тооноос K af -г интерполяцийн аргаар тодорхойлно.
-53-
БНбД 40-01-06
-шїїх материал нь: поливинилхлорид, полистирол, полиэтилен,
полипропилен, полиамид, гєлгєр ба шивж нїхэлсэн 50-100 мм голчтой хуванцар
хоолой, 50-150 мм голчтой хуванцар хоолойн асгамал, атриатай, шивж нїхэлсэн,
гєлгєр ханатай 30-75 мм хоолой.
-шїїлтїїр материалын сийрэгжилт 93-96 %, хувийн гадаргуу 90-110 м2/м3
-байгалийн агааржуулгатай байна.
Биошїїлтїїрт єгєх бохир усны урсгал татарсан нєхцєлд шїїх материалын
гадарга дахь биохальс хатахаас зайлсхийхийн тулд бохир усыг эргїїлэн єгєх
шийдлийг зайлшгїй тусгана.
6.139. Хуванцар шїїх материалтай биошїїлтїїрийн тооцоонд дараах
зїйлийг тодорхойлно:
-гидравлик ачаалал q pf м3/(м3.хон) цэвэрлэгээний шаардлагатай тївшин Э,
%, бохир усны температур T w 0С; хїснэгт 39-д заасан єндєр H pf , м
-шїїх материалын эзлэхїїн, биошїїлтїїрийн талбай, гидравлик ачаалал,
бохир усны цутгалан.
Хїснэгт 39
Шїїх материалын єндєр H pf м їед гидравлик ачаалал q pf м /(м3.хон)
3
,
Цэвэрлэ -
гээний їр H pf =3 H pf =4
дїн Э,% Бохир усны температур T w 0С
8 10 12 14 8 10 12 14
90 6.3 6.8 7.5 8.2 8.3 9.1 10 10.9
85 8.4 9.2 10 11 11.2 12.3 13.5 14.7
80 10.2 11.2 12.3 13.3 13.7 15 16.4 17.9
-54-
БНбД 40-01-06
a i -хоёрдахь тунгаагуурын ажиллагааг тооцсон техник эдийн засгийн
тооцоогоор тодорхойлсон лагийн тун, г/л
s -лагийн їнсжилт, хїснэгт 40-д зааснаар авна.
r - хувийн исэлдэлтийн хурд. 1 г лагийн їнсжилгїй бодисыг 1 цагийн
доторх БХХбїрэн исэлдїїлэхийг томъёогоор тодорхойлно:
LexC O 1
r = r max × , (49)
Lex CO + K l CO + KO Lex 1 + j ai
Энд: r max - исэлдэлтийн хамгийн их хурд, мг/(гр.цаг) –ийг хїснэгт 40-д зааснаар
авна.
K l -органик бохирдуулах бодисын шинжээс хамаарах тогтмол тоо, мг
БХХбїрэн/л -ийг хїснэгт 40-д зааснаар авна.
K O -хїчилтєрєгчийн нєлєєллийн шинж чанараас хамаарах тогтмол, мг
О2/л -ийг хїснэгт 40-д зааснаар авна.
j -идэвхт лагийн задралаас їїсэх бїтээгдхїїний коэффициент л/гр-ийг
хїснэгт 40-д зааснаар авна.
Т ай л бар : Бохир усны жилийн дундаж температур 15 0С байхад томъёо (48,49) їнэн
байна. Бохир усны жилийн дундаж температур T w дээрхээс єєр їед агааржуулалтын їргэлжлэх
хугацааг томъёо (48) -аар тооцохдоо 15/ T w харьцаагаар їржїїлэх ёстой. Бусад бїх тохиолдолд
агааржуулалтын їргэлжлэх хугацаа 2 цагаас хэтрэхгїй байна.
Хїснэгт 40
P max , K l K O , j,
Бохир ус , s
мг БХХ /(гр.цаг) мг БХХбїрэн /л мг О2/л л/гр
бїрэн
Хотын:
Їйлдвэрийн:
а.Нефть боловсруулах 85 33 0.625 0.07 0.3
їйлдвэр:
1 -р систем
2 -р систем 33 3 1.81 0.17 -
б. Азотын аж їйлдвэрт 59 24 1.66 0.158 -
в.Синтетик каучукийн 140 6 2.4 1.11 -
їйлдвэр: 80 30 0.6 0.06 0.15
г.Цаасны аж їйлдвэрт:
сульфат -целлюлозийн 650 100 1.5 2 0.16
їйлдвэрт
сульфит -целлюлозийн 700 90 1.6 2 0.17
їйлдвэрт
д.Хиймэл ноос (шилэн хєвєн) 90 35 0.7 0.27 -
-ны їйлдвэр
е. Ноосны анхан шатны
боловсруулалтын їйлдвэрт:
1 -р шатанд 32 156 - 0.23 -
2 -р шатанд 6 33 - 0.2 -
ж. Исгэлтийн хєрєнгийн 232 90 1.66 0.16 0.35
їйлдвэрт
з.Органик синтезийн їйлдвэр 83 200 1.7 0.27 -
Микробиологийн аж
їйлдвэрт:
лизиний їйлдвэрт 280 28 1.67 0.17 0.15
амин дэм ба витамин 1720 167 1.5 0.98 0.12
к. Гахай тэжээх комлекс:
1 -р шат 454 55 1.65 0.176 0.25
2 -р шат 15 72 1.68 0.171 0.3
-55-
БНбД 40-01-06
6.144. Агааржуулах саванд агааржуулах їе шатны хугацааг томъёогоор
тооцно:
1 + ja i é L en ù
t atv = ê(C O + K O )(L mix - L ex ) + K l C O ln ú K p , (50)
r max C O a i ( 1 - s ) ë L ex û
Энд: Кp - тэнхлэг дагуу холилтын нєлєєллийн коэффициент:
биологи цэвэрлэгээний їед Lex =15мг/л хїртэл байхад Kp=1.5; Lex>30мг/л
їед Kp=1.25
L mix - эргїїлэн нэмэгдэх цутгалан тооцож тодорхойлсон БХХбїрэн
L en + L ex R i
Lmix = , (51)
1 + R i
Энд : Ri – томъёо (52) тодорхойлох идэвхт лагийн эргїїлэн єгєх зэрэглэл ;
ai , Pmax , CO , Len , Lex , K j , KO , j , s -ийг томъёо (49)-гоор тооцно.
Т ай л бар : Хонгилын урт l , єргєн b -ийн харьцаа 30-аас их їед нягтруулах горимыг
хангана.
l
< 30 їед хонгилыг зайлшгїй 5 -6 тооны секцтэй тєлєвлєнє.
b
6.145. Агааржуулах саван дахь идэвхт лагийн эргїїлэн єгєх зэрэглэл / R i /-
ийг томъёогоор тооцоолно.
a i
Ri = , (52)
1000
- a i
J i
Энд: a i -Агааржуулах саван дахь лагийн тун, г/л
J i -Лагийн индекс, см3/гр
Т ай л бар : 1. J i <175 см3 /гр, a i -5 хїртэлх їед томъёо їнэн.
2. R i хэмжээ: тунгаагуур лагийн насостой їед Ri á 0.3, хамууртай їед R i =0.4, лагийг
єєрийн урсгалаар зайлуулахад R i =0.6
-56-
БНбД 40-01-06
Хоногт лагийн їнсжихгїй бодисын 1 г-г хэрэглэх лагийн ачаалал / q i ,
мг/БХХбїрэн-ийг томъёогоор тодорхойлно.
24 × (L en - L ex )
q i = , (53)
a i (1 - s ) × t at
Энд: t at -агааржуулалтын їргэлжлэх хугацаа, цаг
6.147. Нєхєн сэргээлттэй агааржуулах савыг тєлєвлєхдєє їед органик
бохирдуулах бодисыг исэлдїїлэх хугацааны їргэлжлэл ( t o ,цаг)-ийг доорхи
томъёогоор тодорхойлно.
Len - L ex
t o = , (54)
Ri × ar (1 - s ) r
Энд: R i -томъёо (52) -оор тодорхойлогдоно.
a r -Нєхєн сэргээгч доторх лагийн тун, г/л-ийг томъёогоор тодорхойлоход:
æ 1 ö
a r = a i × çç + 1 ÷÷ , (55)
è 2 R i ø
r -холигч агааржуулах савны хувийн исэлдїїлэх хурдыг лагийн тун a r -ийн
їед томъёо (49) -єєр тодорхойлно.
Агааржуулах саванд ус боловсруулалтын їргэлжлэх хугацаа (tat, цаг)-г
томъёогоор тодорхойлно.
2. 5 L en
t at = lg , (56)
a i L ex
Нєхєн сэргээгчийн їргэлжлэл (tr, цаг)-ийг томъёогоор тодорхойлно :
t r = t O - t at , (57)
3
Агааржуулах савны багтаамж (Wat, м )-ийг томъёогоор тодорхойлно :
W at = t at (1 + R i ) q w , (58)
3
Энд: qw - бохир усны тооцооны цутгалан, м /цаг
Нєхєн сэргээгчийн багтаамж (Wr, м3)-ийг томъёогоор тодорхойлно :
Wr = t r R i q w , (59)
6.148. Агааржуулах сав доторх идэвхт лагийн єсєлт (Pi,мг/л)-ийг томъёогоор
тодорхойлно :
Pi = 0 . 8 C cdp + K g L en , (60)
Энд : Ccdp - агааржуулах саванд орж буй бохир усан дахь умбуур бодисын
концентраци, мг/л
K g - єсєлтийн коэффициент, хотын ба найрлагаараа тїїнтэй
ойролцоо їйлдвэрийн бохир усанд K g =0.3, бохир усыг исэлдїїлэх
сав (окситенк)-д цэвэрлэх їед K g -ийн хэмжээг 0.25 хїртэл бууруулна.
6.150. Агааржуулах сав, нєхєн сэргээгчид:
секцийн тоо – хоёроос багагїй
ажлын гїн – 3-6 м, їндэслэлтэй їед илїї байна.
хонгилын єргєнийг ажлын гїнд харьцуулахад b - 1:1-ээс 2:1 хїртэл
h
6.151. Агааржуулах саван дахь агаар їлээгч:
нарийн хєєсрїїлэгтэй-сївт ваар ба хуванцар материал (сївт ялтас,
хоолой, нэвчээгїїр) синтетик даавуу;
дунд зэргийн хєєсрїїлэгтэй-цуулмал ба нїхэлмэл хоолой;
бїхэл хєєсрїїлэгтэй-задгай тєгсгєлтэй хоолой;
-57-
БНбД 40-01-06
механик ба хийт механиктай байна.
6.152. Нєхєн сэргээгчийн дотор агааржуулах савны уртын нэгдїгээр тэн
хагасын доторх агаар їлээгїїрийн тоо нь агааржуулах савны бусад уртыг бодвол
хоёр дахин илїї байхаар тооцно.
6.153. Агааржуулах савны гїнийг агаар їлээх тєхєєрємжийн гаргах даралт,
агаар їлээгч тїїний тїгээх сїлжээ дэх даралтын алдагдлыг тооцож авахад 5.34.
зїйлийг харгалзан тооцно.
6.154. Агааржуулах савыг суллах, агаар їлээгчээс усыг асгах тоноглолыг
тєлєвлєнє.
6.155. Зайлшгїй тохиолдолд агааржуулах саванд їїссэн хєєсийг усаар
шїршиж унтраах, эсвэл хєєсрєхєєс сэргийлэх химийн бодис хэрэглэх боломжийг
тусгана. Усаар шїршиж услах эрчимшлийг туршилтаар тогтооно. Хєєсрєхийн эсрэг
химийн бодис хэрэглэхийг байгаль хамгаалах, ариун цэврийн зэрэг мэргэжлийн
хяналтын байгууллагуудтай тохиролцоно.
6.156. Идэвхт лагийн нєхєн сэргэлтийг насосоор эсвэл ус хєєрєгдєх цоргоор
гїйцэтгэнэ.
6.157. Хийн системтэй їед цэвэршїїлэх усан дахь агаарын хувийн
зарцуулга / q air , м3/м3/-ыг томъёогоор тодорхойлно:
q O ( L en - L ex )
q air = , (61)
K 1 K 2 K T K 3 ( C a - C O )
Энд: q 0 –1 мг БХХбїрэн арилгахад хэрэглэх агаарын хїчилтєрєгчийн хувийн
зарцуулга, мг-ийг
- цэвэрлэгээний їед: БХХбїрэн —15-20 мг/л хїртэлд q 0 =1.1
БХХбїрэн —20 мг/л -ээс их утгад q 0 =0.9 гэж авна.
K1 - агаар їлээчийн тєрлєєс хамаарах коэффициент. жижиг хєєсрєх
агааржуулганд агааржуулах бїсний талбай faz, агааржуулах савны
талбай fat харьцаанаас хамааруулан (faz/fat ) хїснэгт 42-д зааснаар
тодорхойлно; дунд зэргийн хєєсрєх агааржуулалт ба нам даралттай їед
K1=0.75
K2 -агаар їлээгчийг байрлуулах гїн ha –аас хамаарах коэффициент,
хїснэгт 43-д зааснаар авна.
KT -бохир усны температурыг тооцох коэффициент, томъёогоор
тодорхойлоход:
K T = 1 + 0 . 02 ( T w - 20 ) , (62)
Энд : Tw - зуны улирлын сарын дундаж усны температур, оС
K3 – усны чанарын коэффициент, хотын бохир усанд K3=0.85, гадаргын
идэвхт бодис агуулсан їед faz/fat хэмжээнээс хамааруулан хїснэгт 44-д
зааснаар авна; їйлдвэрийн бохир усанд туршилтын їзїїлэлтээр авах
бєгєєд байхгїй тохиолдолд K3=0.7 гэж авна.
Ca – усанд агаарын хїчилтєрєгчийн уусах хэмжээ, мг/л -ийг томъёогоор
тодорхойлно :
æ h ö
C a = ç1 + a ÷C T , (63)
è 20 . 6 ø
Энд: Ст – агаарын даралт, температураас хамаарч усанд уусах
хїчилтєрєгч, лавлахын єгєгдлєєр авна.
ha - агаар їлээгчийг суулгах гїн, м
Со – агааржуулах саван дахь хїчилтєрєгчийн дундаж концентраци, мг/л;
анхны зураг тєслєєр Со =2 мг/л-ээр авч, томъёо (48; 49) -ээр тооцож
-58-
БНбД 40-01-06
техник эдийн засгийн тооцоонд тодотгол хийнэ. Агааржуулах бїсний
талбайд хийн агаар їлээгчтэй бол тэдгээрийн хоорондох зай 0.3 м хїртэл
байна. Агааржуулалтын эрчимшил /J a,м3/(м2цаг)/-ийг томъёогоор
тодорхойлно :
q H
J a = air at , (64)
t at
Энд: Hat – агааржуулах савны ажлын гїн, м
tat – агааржуулах давтамж, цаг
Хэрэв тооцсон агааржуулалтын эрчимшил J a нь К1 утгыг авсан Ja,max –аас их
бол агааржуулах бїсний талбайг нэмэгдїїлнэ; хэрэв К2 утгыг авсан J a,min –аас бага
бол агаарын зарцуулагыг нэмэгдїїлж J a,min -ийг хїснэгт 43-д зааснаар авна.
Хїснэгт 42
faz/fat 0.05 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.75 1
К1 1.34 1.47 1.68 1.89 1.94 2 2.13 2.3
Ja,мах, м3/(м2цаг) 5 10 20 30 40 50 75 100
Хїснэгт 43
ha , м 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 3 4 5 6
К2 0.4 0.46 0.6 0.8 0.9 1 2.08 2.52 2.92 3.3
Ja,min, м 3/(м2цаг) 48 42 38 32 28 24 4 3.5 3 2.5
Хїснэгт 44
faz/fat 0.05 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.75 1
K3 0.59 0.59 0.64 0.66 0.72 0.77 0.88 0.99
Т ай л бар : Механик агаар їлээгїїрийн тоо тодорхойлох їед идэвхт лагийн чийгшлийн
шинжээр холилдох чадамжийг заавал шалгана. Агаар їлээгїїрийн їйлчлэх бїсийг тооцоогоор
тодорхойлбол зохино, ойролцоогоор ажлын дугуйны голчийг 5 -6 дахин тооцсонтой тэнцїї байна.
-59-
БНбД 40-01-06
хїчилтєрєгчєєр тэжээх автомат системтэй, хийн тєлвийн їлээгчтэй,
хїчилтєрєгчийн ашиглалт 90% їр дїнтэй байх нєхцєлийг хангана.
Їйлдвэрийн бохир усыг хотын ахуйн бохир устай хольж цэвэрлэх
тохиолдолд исгэх савыг сонговол зохино. Харин лаг тунгаагчийг хамтад нь
тєлєвлєнє. Исгэх савны агааржуулах бїсний эзлэхїїнийг томъёо (48), (49)-єєр
тооцвол зохино. Исгэх савны лагийн хольц дахь хїчилтєрєгчийн концентрацийг 6 -
12 мг/л-ийн хязгаарт, лагийн тунг 6-10 г/л-ээр авах ёстой.
-60-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 46
Умбуур бодисын агууламж, мг/л
Параметр
15 10 5
Хєєсрїїлэлтийн їргэлжлэх хугацаа, мин 40 50 60
Лагийн умбуур бодист хэрэглэх хийн хувийн зарцуулга, 4 6 9
л/кг
Тїрэлттэй нєєцлєх савны доторх даралт 0.6-0.9 МПа (6-9 км/см2, хяналтын
їргэлжлэх хугацааг 3-4 мин-аар тооцвол зохино.
-61-
БНбД 40-01-06
хэмжээг тїїний ажлын параметрийг хїчилтєрєгчєєр тооцсон бїтээмж, суваг дахь
усны хурдаас хамааруулан паспортын єгєгдлєєр тооцвол зохино.
6.175. Агаар їлээгїїрээр бий болгосон суваг дахь усны хурд / V cc , м/сек/-ыг
томъёогоор тодорхойлно:
J air l air
v cc = 2
(68)
æ n 1 ö
wcc ç 3 4 l cc + 0.05 Sx ÷
èR ø
Энд J air -агаар їлээгїїрийн тїлхэцийн даралт, агаар їлээгчийн шинж
чанараар авна.
l air -агаар їлээгчийн урт, м
w cc -сувгийн бодит огтлолын талбай, м2
n 1 -єргєшилийн коэффициент, бетонон хананд n 1 =0.014
R -гидравлик радиус, м
l cc -сувгийн урт, м
Sx -байрын эсэргїїцлїїдийн коэффициентийн нийлбэр, 0 -хэлбэртэй
сувагт x =0.5
Агаар їлээгїїрийн єргєн сувгийн ёроолын єргєнєєс багагїй, эсвэл суваг
дахь усны толионоос єргєнгїй, тїїний тоо нь хоёроос цєєнгїй байна.
6.176. Бохир ус, идэвхт лагийн холимгийг исэлдїїлэх сувгаас гаргаж,
хоёрдогч тунгаагуурт єєрийн урсгалаар нийлїїлж, харин хоёрдогч тунгаагуурт
тунгаах хугацааны хамгийн их цутгалангийн їед 1.5 цаг байна.
6.177. Хоёрдогч тунгаагуураас исэлдїїлэх сувагт эргэлтийн идэвхт лагийг
зогсолтгїй єгєх, харин лагийн талбайд илїїдэл лагийг їе їе єгнє.
6.178. Лагийн талбайг мезофиниль горимоор боловсруулсан тундасны
ачааллаар тооцно.
Шїїрїїлэх талбай
-62-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 47
Жилийн дундаж Хєрсний усны тївшин, м -ийн їед бохир усаар єгєх
агаарын ачаалал, м3 /га.хон/
Хєрс
температур, 0С 1.5 2 3
0-3.5 - 55 60
Хєнгєн 3.5-6 - 70 75
шавранцар 6.0-11 - 75 85
11-ээс дээш - 85 100
0-3.5 80 85 100
Элсэнцэр 3.5-6 90 100 120
6.0-11 100 110 130
11-ээс дээш 120 130 150
0-3.5 120 140 180
Элсэн 3.5-6 150 175 225
6.0-11 160 190 235
11-ээс дээш 180 210 250
Т ай л бар : 1. Заасан ачаалал нь жилийн дундаж агаар мандлын тунадасны хэмжээ 300…500 мм
хэмжээтэй нутаг дэвсгэрт хамаарна.
2. Жилийн дундаж агаар мандлын тунадасны хэмжээнээс хамааруулан багасгаж єєрчилнє.
500-700 мм 15-25%
700-аас их мм 25-30%. Энэ хувиас хамгийн их єєрчлєлтийн хувийг хєнгєн шавранцарт,
хамгийн бага хувийг элсэн хєрсєнд авна.
-63-
БНбД 40-01-06
6.187. Задгай ба хаалттай шїїрїїлэх тоноглолыг доорхи тохиолдолд заавал
хийнэ:
-хєрсний шинжээс хамаарахгїйгээр картын ёроолын гадаргаас доош 1.5 м -т
хєрсний ус байвал
-хєрсний ус гїнд оршивч, хєрс шїїрїїлэх чадвар сайтай
-хатаах задгай сувгаар хєрсний усыг шингээж чадахгїй тохиолдолд
6.188. Шїїрїїлэх талбайн дэргэд ажиллагсдын халуун усны шїршїїр,
ажлын хувцас хатаах єрєє, амрах, хооллож ундаалах байрыг заавал тусгана.
Шїїрїїлэх талбайн 75-100 га талбай бїрт їйлчилгээний ажилтныг дулаацах
байрыг тусгавал зохино.
6.188*. Шїїрїїлэх талбайн хэмжээг тодорхойлохдоо Монгол орны байгаль,
цаг уурын онцлог, ууршилтын коэффициентыг хэрэглэнэ. (хїснэгт 48*).
Хїснэгт 48*
1 га талбайгаас хоногт уурших
д/д Ууршилтын бїс
усны хэмжээ м3/га
1 I 47-оос их
2 II 38.1-47.6
3 III 28.6-38.1
4 IV 19.0-28.6
5 V 19.0-оос бага
Т ай л бар : 1. Агаар мандлын жилийн дундаж тунадас 500 мм хїртэлх нутаг дэвсгэрт
мєрдєх ачааллыг заасан болно.
2. Ачааллыг багасгах: Жилийн дундаж тунадас 500-600мм -10%-20%, 600мм -дээш їед 20-
30%,
3. Бїхэл ширхэгтэй зїйлээр асгалт хийж 20-50 см зузаан їе гаргавал ачааллын
коэффициентыг 1.2-1.5 гэж авна.
4. Нэг суугчаас зайлуулах бохир ус 150 л/хон -оос их буюу объект улирлын чанартай ажилладаг
бол ачааллын нормыг 20% -иар нэмэгдїїлнэ
-64-
БНбД 40-01-06
6.191. Услах хоолойн тєгсгєлд агаарын урсгалд зориулсан 100 м голчтой,
газрын хєрснєєс дээш 0.5 м єндєр хоолойг хийвэл зохино.
Шїїрїїлэх худаг
6.195. Бохир усны хэмжээ 1 м3/хон-оос ихгїй їед элс, элсэрхэг хєрсєнд
шїїрїїлэх худаг хийнэ. Худгийн суурь хєрсний усны тївшнээс дээш 1 м-ээс
багагїй зайтай байна.
-65-
БНбД 40-01-06
ёроолын шїїрїїлэх материалыг 1 м хїртэл єндєртэй хайрга, сайрга,
бїхэлжсэн їнс, бусад материалаар хийнэ.
мєн эдгээр материалаар худгийн эргэн тойронд асгалт хийнэ.
усыг шїїрїїлэн гаргах зориулалтын нїх нь худгийн хананд байна. Худгийн
таг 700 мм, агаар сэлгэх хоолой 100 мм -ийн голчтой байна.
6.197. Шїїрїїлэх худгийн тооцооны гадарга нь худгийн ёроол, худгийн шїїх
материалтай єндрийн хананы гадаргуугийн нийлбэр байна. Шїїрїїлэх гадаргын 1
м2 талбайн ачаалал элсэн хєрсєнд 80 л/хон, элсэнцэр хєрсєнд 40 л/хон байна.
Шїїрїїлэх гадаргын талбайн ачаалал нэмэгдїїлж авах нєхцєлїїд нь:
Шїїрїїлэх худгийг дунд ба том бїхэлшилтэй элсээр дїїргэсэн, худгийн
ёроол, хєрсний усны тївшний хоорондох зай 2 м бол 10 -20%,
Бохир усны дундаж температур нэмэх 10 оС –аас их, худгийн ус зайлуулалт
150 л/(хїн.хон) -оос их їед 20%
Улирлын чанартай ажилладаг объектод ачааллыг 20% нэмэгдїїлж болно.
Биологийн цєєрєм
-66-
БНбД 40-01-06
6.207. Зохиомол агааржуулгатай цєєрмийн секцийн урт, єргєний харьцаа
дурын байх боловч цєєрмийн бїх хэсгїїдэд усны хєдєлгєєн 0.05 м/сек-ээс багагїй
хурдтай байвал зохино. Дэвсгэр зураг дээрх цєєрмийн хэлбэр агааржуулалтаас
хамаарна:
Хийн шахуургат, механик агаар їлээгїїртэй - тэгш єнцєгт
Усны мандлаар єєрєє хєдєлж їлээдэг - дугуй
6.208. Цєєрмийн нэг шатлалаас нєгєє шатлалд ус гаргах хоолойн ёроолын
тэмдэгт цєєрмийн ёроолоос дээш 0.3-0.5 м.
Цэвэршїїлсэн усыг цуглуулж дамжуулан гаргах тєхєєрємжийг цєєрмийн
усны тївшнээс 0.15-0.2 м-ийн гїнд байрлуулна.
6.209. Биоцєєрмийн дараа усыг хлоржуулбал зохино. Харин хлорын уусмал
дамжуулах хоолой 500 м-ээс урт, зайлшгїй хлоржуулах барилга барих
шаардлагатай тохиолдолд цєєрмийн ємнє хлоржуулахыг зєвшєєрнє.
Авцалдуулсаны дараа усанд агуулагдах їлдэгдэл хлорын концентраци 0.25
-0.5 г/м3-аас хэтрэхгїй байх ёстой.
6.210. Цєєрмийн ажлын эзлэхїїнийг хоногийн дундаж бохир ус цєєрємд
байх хугацаагаар тодорхойлно.
6.211. Байгалийн агааржуулалтай цєєрємд усны байх хугацаа (tlag, хон)-г
томъёогоор тодорхойлно :
1 N -1 L en 1 L' en - L fin
t lag = å lg +
K lag k 1 Lex K lag '
lg
k ' L' ex - L fin
, (69)
-67-
БНбД 40-01-06
6.212. Байгалийн агааржуулалтай цєєрмийн усны толионы нийт талбай (Flag,
2
м )-г томъёогоор тодорхойлно :
Q C ( L - L ex )
F lag = w a en , (72)
K lag ( C a - C ex ) r a
Энд: Qw – бохир усны цутгалан, м3 хон
C a - томъёо (63)-оор тодорхойлно.
C ex-цєєрмєєс гарах усанд зайлшгїй агуулагдах хїчилтєрєгчийн
концентраци, мг/л
ra – хїчилтєрєгч дутагдалтай їед агаар мандлаас агааржуулагдах хэмжээ
ra= 3 – 4 г/м2 хон-оор тооцвол зохино.
Len, Lex, Klag - томъёо (69)-оор тодорхойлно.
-68-
БНбД 40-01-06
Цэвэршїїлсэн бохир усыг хїчилтєрєгчєєр
ханамалжуулах байгууламж
-69-
БНбД 40-01-06
-агаар їлээгїїрийн байрлал -байгууламжийн ёроолоор жигд байрлуулсан.
-агааржуулалтын эрчимшил 100 м3/(м2.цаг)-аас ихгїй.
6.220. Цацруулах байгууламж доторх агаарын хувийн зарцуулга ( q b м3/м3)-
ийг томъёогоор тодорхойлно.
N b éæ C - C ö1 / N b ù
q b = êçç a ex
÷ - 1 ú,
K 1 K 2 K 3 K T êè C a - C s ÷ø úû (79)
ë
Энд: N b -агааржуулагын шатлалын тоо
C a , K 1 - г 6.157 зїйлийн дагуу тооцвол зохино.
K 2 , K 3 , K T , C ex , C s - г 6.218 зїйлийн дагуу тооцвол зохино.
-70-
БНбД 40-01-06
6.231. Авцалдуур санд тунах тунадасны хэмжээг 98 % чийглэгтэй байхад 1
3
м уснаас 1 литр тунахаар бодно.
-механик цэвэрлэгээний дараа-1.5,
-агааржуулах саванд, биошїїлтїїр дэх биологийн цэвэрлэгээний дараа-0.5
Ерєнхий зїйл.
-71-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 52
Горимын
їе дэхь Цэвэрлэгээни
Угаалгын эрчимшил
Шїїрїїлэх материалын
Угаалгын їргэлжлэх
шїїрїїлэх й їр дїн %
гол шинж
хугацаа, мин
хурд, м/цаг
Шїїлтїїр
л/(сек.м2)
Ачааллын бут-
Умбуур бодисоор
лагдсан шинж Їеийн
БХХбїрэн -ээр
Хурдасгана
Шїїрїїлэх
Хїчитгэсэн
Материал
d, мм єндєр
Хэвийн
Хамгийн
Хамгийн
валент
Экви-
бага
их
Жижиг Болор элс 1.2 2 1.5- 1.2-1.3 6-7 7-8 Агаар (18-20) 2 50-60 70-75
ширхэг- Баригч їе 1.7
тэй 1 їе- хайрга 2 5 - 0.15-0.2 - - Агаар (18-20) 10 -12 - -
тэй 5 10 - 0.1-0.15 - - Ус (3-5) - - -
доорээс 10 20 - 0.1-0.15 - - Ус (7) 6 -8 - -
доош 20 40 - 0.2-0.25 - - - - - -
шїїдэг
Бїхэл Буталсан 3 10 5.5 1.2 16 18 Агаар (16) 3 35-40 45-50
ширхэг- хайрга
тэй 1 - - - - - - Агаар (16) 4 - -
їетэй Ус (10)
дээрээс - - - - - - Ус (15) 3 - -
доош
шїїдэг
Хоёр Антрацит ба 1.2 2 - 0.4-0.5 7-8 9-10 Ус (14-16) 10-12 60-70 70-80
їетэй керамзит
дээрээс Болор элс 0.7 1.6 - 0.6-0.7 - - - - - -
доош Тунгаах їе - 2 5 - 0.15-25 - - - - - -
шїїдэг хайрга 5 10 - 0.1-0.15 - - - - - -
10 20 - 0.1-0.15 - - - - - -
20 40 - 0.2-0.25 - - - - - -
Хэлхээс Болор элс 0.8 1 - 0.9 10 15 Агаар (14-16) 5-7 70 70-80
— Хэлхээс- Ус (6-8)
булааста хайрга 1 40 - 1.8 - - Ус (14-16) 3 - -
й (К3Ф) 40 60 - 0.5 - - - - -
-72-
БНбД 40-01-06
6.247. Бохир усыг механик аргаар цэвэрлэсний дараа торон хїрдэнд єгєх
усанд хїндрїїлэх, давирхай, єєх, тос, нефть бїтээгдэхїїн, бусад тєстэй бодис
агуулаагїй, харин умбуур бодисын агууламж 250 мг/л-ээс хэтрээгїй байвал
зохино.
Хотын бохир усыг гїн цэвэрлэх зориулалтаар микрошїїлтїїрийг ашиглах
їед ирэх усан дахь умбуур бодисын агууламж 40 мг/л-ээс илїїгїй байвал зохино.
6.248. Тортой хїрдэн шїїлтїїрийн нєєцийн тоог хїснэгт 54-д зааснаар
авна.
Хїснэгт 54
Тоо
Хїрдэн шїїлтїїр
ажлын Нєєц
Микрошїїлтїїр 4 хїртэл 1
4 -єєс дээш 2
Торон хїрд 6 хїртэл 1
6 -аас дээш 2
-73-
БНбД 40-01-06
Механик аргаар цэвэрлэсэн бохир усны 1-1.5%-ийг торон хїрдний угаалгад
зарцуулна.
Бохир усны гїн цэвэрлэгээний схем дэх торон хїрдийг угаах тоо хоногт 8-12
удаа, угаалгын їргэлжлэл 5 мин, торон хїрдийн тооцоот бїтээмжийг 0.3-0.5%
угаалгын усанд зарцуулна.
6.250. Бохир усны найрлага дахь рН -ийн хэмжээ 6.5-аас бага эсвэл 8.5-аас
их бол тєв суурин газрын ариутгах татуурга, усны орчинд нийлїїлэхээс ємнє
саармагжуулна.
Саармагжуулахдаа хїчиллэг, шїлтлэг усыг холих, реагент хийх,
саармагжуулах материал дундуур нэвчїїлэх зэргээр гїйцэтгэвэл зохино.
6.251. Бохир усны найрлаганд агуулагдах хїчиллэг ба шїлтлэг бодис зохих
урвалын тэгшитгэлээр хїнд металлын нэгдлийг тунадасжуулж ялгах зэрэг бїрэн
саармагжуулах нєхцєлийг тооцож реагентын хэмжээг тодорхойлно. Илїїдэл
реагент тооцооны хэмжээнээс 10% илїї байх ёстой.
Реагентын тун тодорхойлох їед хїчиллэг, шїлтлэг бодисын харилцан
саармагжих, тїїнчлэн ахуйн бохир ус болон усны орчинд агуулагдах шїлтлэгийн
нєєцийг зайлшгїй тооцвол зохино.
6.252. Хїчиллэг бохир усыг саармагжуулахад кальцийн гидроксид
(унтраасан шохой) хэлбэрт 5% -ийн шохойн сїїн уусмалын болон идэмхий натри,
идэмхий калийн хїчлийн хаягдлыг реагентэд ашиглана.
Шохойн сїїн уусмал бэлтгэх тєхєєрємжийг тєлєвлєхєд БНбД 40-02-06-д
зєвшєєрснийг мєрдєнє.
6.253. Бохир усыг хїчилжїїлэх, шїлтийг саармагжуулахад техникийн
хїхрийн хїчил хэрэглэхийг зєвлємж болгоно.
6.254. Тунадсыг зайлуулахын тулд тунгаагуур тєлєвлєж тїїнд бохир усыг 2
цагийн туршид тунгаана.
6.255. Сул хїхрийн хїчил ба хїнд металлын давс агуулсан 1 м3 бохир усыг
саармагжуулахад їїсэх тунадасны хуурай їлдэгдлийн хэмжээ /М, кг/м3/-г
томъёогоор тодорхойлно :
100 - A
M = ( A 1 + A 2 ) + A 3 + ( E 1 + E 2 - 2 ) , (80)
A
Энд: A – ашиглаж буй шохой дахь идэвхт СаО -ийн агууламж, %
A1 – металлыг тунадасжуулахад зориулах идэвхт СаО, кг/м3
A2 – сул хїхрийн хїчлийг саармагжуулахад шаардагдах идэвхт СаО, кг/м3
A3 – металлуудын гидроксидод хэлбэржсэн хэмжээ, кг/м3
E1 – металлуудын тунадасжих їед хэлбэржсэн сульфат кальцийн хэмжээ,
кг/ м3
E2 – сул хїчлїїдийг саармагжуулах їед хэлбэржсэн сульфат кальцийн
хэмжээ, кг/м3
Т ай л бар : Томъёоны гурав дахь гишїїний утга хасах тэмдэгтэй бол тїїнийг тооцохгїй.
-74-
БНбД 40-01-06
Энд: p mud - тунадасны чийглэг, %
Тунадасны чийглэг нь хуурай їлдэгдлийн хэмжээгээр тооцсон ялгавараас
100-аас бага эсвэл тэнцїї байхыг, хувиар (%) илэрхийлнэ.
6.257. Тунгаагуурт ялгарсан тунадсыг хаягдлын талбайд, хоосон шїїлтїїрт
эсвэл шїїлтїїр – шахуургад усгїйжїїлвэл зохино. Усгїйжїїлэх байгууламж,
тунгаагуурын тєсєл зохиохдоо энэхїї нормын холбогдох бїлгийн шаардлагыг
удирдлага болговол зохино.
6.258. Тїрэмгий орчинд єртєх бїх сан, дамжуулах хоолой, тоног
тєхєєрємжид зохих хамгаалалтын тусгаарлалтыг хийж байх ёстой.
Реагентын тєхєєрємж
катионы флокулянт
анионы флокулянт
Идэвхт полимер
Идэвхт полимер
Хєнгєн цагааны
Бохирдуулах
Бохирдуулах
бодисын нэр
Тємрийн давс
бодисын
Бохир ус
Реагент
Шохой
давс
-75-
БНбД 40-01-06
лэг цуулдас)
Целлюз- Єнгєт 950 Ижил 250 250
- - -
цаасны бодис 1450 275 275
- - -
тєрлийн 2250 400-500 400-
- - -
їйлдвэр 500
Єнгєт
1000 Шохой СаО 1000 - - - -
бодис
2000 2500 - - - -
Нїїрс Нїїрстэй
100 Анионы
- - - 2-..5 -
баяжуулах суспенз
хїртэл флокулянт
- - - 5-10 -
їйлдвэрийн 100-500
- - - 10-15 -
хаягдал ус, 500-1000
- - - 15-20 -
уурхайн ус 1000-2000
Цаас, хатуу Целлюзын 1000 Анионы флоку-
цаасны суспенз хїртэл лянттай хєнгєн
- - 0.5-2 -
їйлдвэр цагааны давс 500…300
- - - 2.5 -20
катионы
флокулянт
Хотын ба БХХбїрэн 300 Анионы
ахуйн хїртэл флокулянттай
-
хєнгєн цагааны 30-40* - 0.5-1.0 -
-
давс, эсвэл 40-50* - - -
зєвхєн анионы
флокулянт
Умбуур 350 Анионы - - 40- 0.5-1.0 -
бодис хїртэл флокулянттай - - 50** 0.5-1.0 -
тємрийн давс - - 100- - -
эсвэл тємрийн 150***
давсгїй. 50-
катионы 70***
флокулянт - - - - 10-20
-76-
БНбД 40-01-06
6.267. Холигч, хєвєнлєг хэлбэрийн хоргод бохир усыг реагенттай холих
эрчимшлийг дундаж градент хурд, сек –1 – ны хэмжээгээр їнэлвэл зохино :
коагулянтлаж хольсонд 200; флокулянтаар 300-500;
хєвєнлєг хэлбэршлийн хоргонд :
Коагулянтлах, флокулянтлах зориулалтаар тунгаах їед 25-50;
Хєєсрїїлэх їед 50-75;
6.268. Уснаас коагулянтжуулж хольцийг тунгаах, хєєсрїїлэх, дїїгїїрдэж
машиндах, шїїрїїлэх аргаар ангижруулахаар зураг зохиоход энэхїї нормыг
мєрдвєл зохино.
Биогенийн тэжээмж
6.279. Биогенээр тэжээхийн тулд дараах биогенийг нэмэлтээр хэрэглэвэл
зохино.
фосфор агуулсан реагентууд – суперфосфат, ортофосфорын хїчил;
-77-
БНбД 40-01-06
азот агуулсан реагентууд – сульфат аммон болон, аммоны селитр, усны
аммиак, карбамид;
азот ба фосфор агуулсан реагентууд – техникийн диаммонийн фосфат
аммофос;
6.280. Ажлын уусмалын концентрацийг N –аар 15% хїртэл, Р2О5 -аар 5%
хїртэл авбал зохино.
-78-
БНбД 40-01-06
min C en - C ex
Dsb = max
, (86)
K sb a sb
Энд: C en, C ex– цэвэрлэгээний ємнє ба дараах шингээх бодисын
концентраци, мг/л
K sb 0.6-0.8 тэнцїї авна.
max
a sb - идэвхт нїїрсний хамгийн их шингээх багтаамж, мг/л-ийг туршилтаар
тодорхойлно.
H 2 – тєхєєрємжийн tads ажиллах хугацааны туршид C ex концентраци хїртэл
тєхєєрмжийн ажлыг хангах шингээх давхрагийн ачааллын єндєр, м–ийг
ашиглалтын нєхцлєєр эсвэл томъёогоор тодорхойлно :
D max q t
H 2 = sb w ads , (87)
F ads g sb
max
Энд: D sb - идэвхт нїїрсний хамгийн их хэмжээг томъёогоор тодорхойлно :
max C - C
Dsb = en min ex , (88)
a sb
min
Энд: a sb - идэвхт нїїрсний хамгийн бага шингээх багтаамж, мг/л -ийг
туршилтаар тодорхойлно.
H 3 – шингээх їеийн дахин сэргээх єндєр H 1 эсвэл дахин ачааллах
хугацааны туршид тєхєєрємжийн їргэлжлэн ажиллах тооцооны
сорбентийн нєєц їе, м
6.287. Ачааллын бїхэлшлийн ширхэг 0.8-5 мм байхад нунтагласан нїїрсний
1 м ачааллын давхрага доторх даралтын алдагдал 0.5 м-ээс илїї байна.
6.288. Доороос дээшээ 40-45 м/цаг-ийн хурдтай урсахад ачааллын
харьцангуй тэлэлт 20-25% байхад адсорбераас идэвхт нїїрсийг буулгахад насос,
гидроэлеватор, эрлифт, шнекийн аль нэгийг ашиглахаар тєлєвлєнє.
Даралттай адсорбераас нїїрсийг буулгах даралт 0.3 МПа (3 кгс/см2)-аас
багагїй байхаар тєлєвлєнє.
6.289. Чийгтэй нїїрстэй їрэлдэх металлын хийц, дамжуулах хоолой,
тоноглол, багтаамжид сав зэргийг зэврэлтээс хамгаалсан байвал зохино.
-79-
БНбД 40-01-06
Wkat =
( k
24 q w å C en - å C k
ex
)
, (89)
k
n reg E wc
Энд: q w -боловсруулж буй усны цутгалан, м3/цаг;
k
å C en -боловсруулж буй усны катионуудын концентрацийн нийлбэр,
3
г×экв/м ;
k -цэвэршїїлсэн усан доторх катионуудын концентрациудын
å C ex
3
зєвшєєрєгдєх нийлбэр, г×экв/м ;
n reg -тодорхой нєхцєлєєс хамааруулан сонгож авах хоёроос илїї байх
шїїлтїїр нэг бїрийг сэргээх тоо.
k
E wc -сорбентлох катионийг хамгийн багаар авсан катионитийн багтаамж
солилцоо, г×экв/м3;
k k
E wc = a × E - K q å C k , (90)
k gen ion k w
Энд: a -нєхєн сэргээлтийн їр ашгийн коэффициент, a =0.8-0.9;
k k
k
E -катионитийн эзлэхїїний бїрэн солилцоо, г×экв/м3, їйлдвэрийн
gen
паспортын єгєгдлєєр, ионитийн каталогоор, туршилтын єгєгдлєєр
тодорхойлно.
3 3
q -сэргээлтийн дараах катионитийг угаах усны хувийн зарцуулга, м ; 1 м
k
катионы угаах усны зарцуулга q =3-4 м3 гэж авна.
k
K -ионитийн хэлбэрээс хамаарах коэффициент K =0.5 гэж авна.
ion ion
k -угаадас усан дахь катионитийн нийлбэр концентраци. (катионыг
å C w
угаахад ионжсон ус).
6.298. Катионы шїїлтїїрийн талбай ( F k , м2)-г томъёогоор тодорхойлно:
W
Fk = k ; (91)
H k
-80-
БНбД 40-01-06
q w
Fk = ; (92)
n f
Энд: H k -катионы шїїлтїїрийн давхрагын єндєр, м. Ион солилцооны
шїїлтїїрийн лавлахаар H k =2-3 м.
q w -усны цутгалан, м/цаг. 6.299 зїйлийн дагуу тооцно.
Томъёо (91) ба (92) -оор тодорхойлоход талбайн утга хэт зєрїїтэй байвал
(89) дугаар томъёоны n reg -д залруулга хийвэл зохино.
6.299. Усыг шїїрїїлэх хурд / n f , м/ц/-ыг усны ерєнхий давс агууламжаас
хамааруулан даралттай шїїлтїїрийн нэгдїгээр шатлалд зориулж авах ёстой
хэмжээ:
5 мг×экв/л хїртэл - 20;
5 -10 мг×экв/л - 15;
15 -20 мг×экв/л - 10;
20 -оос их мг×экв/л - 8.
6.300. Нэгдїгээр шатлалд ажиллах катионит шїїлтїїрийн тоог сонгохдоо:
Ажлынх – хоёроос цєєнгїй, нєєцийнх – нэг байна.
6.301. Даралтат катионит шїїлтїїр доторх даралтын алдагдлыг хїснэгт 56-
д зааснаар авна.
Хїснэгт 56
Ионитэн ширхгийн хэмжээ, мм їед шїїлтїїр
Шїїрїїлэх хурд доторх даралтын алдагдал, м.
0.3 -0.8 0.5 -1.2
n f , м/цаг Ачааллын їеийн єндєр, м
2 2.5 4 2.5
5 5 5.5 4 4.5
10 5.5 6 5 5.5
15 6 6.5 5.5 6
20 6.5 7 6 6.5
25 9 10 7 7.5
-81-
БНбД 40-01-06
6.306. Аммонит шїїлтїїрийн аммонитийн эзлэхїїн ( W an , м3)-ийг томъёогоор
тодорхойлно:
Wan =
an
24 q w å C en (
an
- å C ex
, (93)
)
an
n reg E wc
-82-
БНбД 40-01-06
Хоёр шатлалтай анионит тєхєєрємжийн нэгдїгээр шатлалын анионит
шїїлтїїрийг сэргээхийн тулд хоёрдугаар шатлалын анионит шїїлтїїрийг
сэргээснээс гарсан идэмхий натрийн хэрэглэсэн уусмалыг ашиглавал зохино.
6.309. Хоёрдугаар шатлалын анионит шїїлтїїрийн ачаалалыг хїчтэй
суурьтай анионитоор гїйцэтгэхэд анионит ачааллын єндєр 1.5-2 м байвал зохино.
Хоёрдугаар шатлалын анионит шїїлтїїрийн тооцоог 3.606-6.307 зїйлийг їндэслэн
гїйцэтгэх ёстой. Боловсруулах усны шїїрїїлэх хурдыг 12-20 м/цаг байвал зохино.
6.310. Хоёрдугаар шатлалын анионит шїїлтїїрийн сэргээлтийг идэмхий
натрийн 6-8% -ийн уусмалаар гїйцэтгэвэл зохино. Сэргээх уусмалыг нэвтрїїлэх
хурд 1-1.5 м/цаг байх ёстой. 1 г∙экв шингээмэл ионид буюу 1 г∙экв анионит
солилцооны ажлын багтаамжийг сэргээх идэмхий натрийн хувийн зарцуулгыг 7…8
г∙экв гэж авбал зохино.
6.311. Холимог їйлчилгээтэй шїїлтїїрийг нэг эсвэл хоёр шатлалаар
ионжуулсан усны гїн цэвэрлэгээ, ионжуулсан усны рН хэмжээг тохируулахад
ашиглахаар тєлєвлєвєл зохино.
6.312. Холимог їйлчилгээтэй шїїлтїїрийн тооцоог 6.297-6.301, 6.306, 6.307
зїйлийн дагуу гїйцэтгэнэ. Шїїрїїлэх хурд 50 м/цаг хїртэл байна.
6.313. Катионитийг хїхрийн хїчлийн 7-10%-ийн уусмал, анионитийг идэмхий
натрийн 6-8%-ийн уусмалаар сэргээнэ. Сэргээх уусмалын нэвтрїїлэх хурд 1-1.5
м/цаг байх ёстой. Шїїлтїїр доторх ионитийн угаалгыг давсгїй усаар гїйцэтгэвэл
зохино. Ионитийн угаалагын процессыг шахмал агаараар холивол зохино.
6.314. Бохир усны ион солилцооны цэвэрлэгээ, давсгїйжїїлэх
тєхєєрємжийн аппарад, дамжуулах хоолой, тоноглолд зэврэлтийн эсрэг арга
хэмжээ авсан байвал зохино.
6.315. Ионитийн сэргээлтийг шилмэл бїхэлшилээр ангилж гїйцэтгэнэ.
Шилмэл ионитийг 2-3 бїлэглэлд хуваана.
Нилээд концентражсан, нэгдэл олонтой шилмэл бїлэглэлийг
халдваргїйжїїлэх, дахин боловсруулах, устгахаар ангилж, харин сул
концентражсан нэгдэл цєєнтэй бїлэглэлийг сэргээлтийн дараагийн мєчлєгт
давтан ашиглахаар ангилна.
-83-
БНбД 40-01-06
6.320. Электролизын завсарлагатай ба їргэлжийн ажиллагаатай їеийн
ажлын цахилгаан гїйдлийн хэмжээ ( I cur , А,)-г томъёогоор тодорхойлно:
2 . 06 × C cn ×W el
Icur = буюу I cur = 2 . 06 × C cn × q w , (97)
h cur × t el
Энд C cn -бохир усан дахь цианидийн анхны концентраци, г/м3.
W el -электролиз доторх бохир усны эзлэхїїн, м3.
h cur -цахилгаан гїйдлийн гарах хэмжээ, 0.6-0.8А.
t el -электролиз дотор бохир усны байх хэмжээ, цаг.
q w -бохир усны цутгалан, м3/цаг.
-84-
БНбД 40-01-06
Бохир усыг цэвэрлэх хєнгєн цагааны хувийн зарцуулга / q al , г/м3/-г хїснэгт
57-д зааснаар авна.
Хїснэгт 57
Технологийн Тосны агууламж, г/м 3
параметр 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 6000 8000 10000
3
q cur , А∙цаг/м 180 225 270 315 360 405 430 495 540 720 860
3
q al , г/м 60 75 92 106 121 136 151 166 182 242 302
3
q H , л/м 85 95 113 132 151 170 184 208 227 303 368
-85-
БНбД 40-01-06
хромын концентраци 50 мг/л -ээс бага рН=6-7
- зургаан валентийн хром агуулаагїй зєвхєн зэс, цинк, кадмийн ион агуулсан
рН>6.5
- зургаан валентийн хром агуулаагїй зєвхєн никелийн ион агуулсан рН>7
6.331. Цахилгаан тєєнїїрийн дотор тал хїчиллэг тэсвэрлэх, тусгаарлах
хамгаалалттай, агаар сэлгэлтийн тєхєєрємжєєр тоноглосон байна.
6.332. Цахилгаан тєєнїїрийн зураг зохиох, тєлєвлєх їед:
- анодын цахилгаан гїйдлийн нягт 150-250 А/м2;
- цахилгаан тєєнїїрт бохир ус байх хугацаа 30 мин хїртэл;
- зэргэлдээ электродын хоорондын зай 5-10 мм;
- бохир усны электрод хоорондуур хєдлєх хурд 0.03 м/сек-ээс багагїй;
- бохир уснаас 1 г Cr6+, Zn2+, Ni2+, Cd2+, Cu2+ -г зайлуулахад цахилгаанжилтын
хувийн зарцуулга бохир усанд агуулагдаж байгаа нэгдэл нэг бїрт харгалзан
зарцуулах нь: 3.1; 2-2.4; 4.5-5; 6-6.5; 3-3.5 А/цаг байна.
- бохир уснаас 1 гр зургаан валенттай хром ялгаж зайлуулахад металл
тємрийн хувийн зарцуулга 2-2.5 гр; 1 гр никель, цинк, зэс, кадмийг зайлуулахад
металл тємрийн хувийн зарцуулга металл нэг бїрт харгалзуулахад. 5.5-6; 2.5-3; 3-
3.5; 4-4.5 гр байна.
6.333. Бохир усанд агуулагдаж буй металл нэг бїрийг ялгаруулах цахилгаан
гїйдлийн хэмжээ ( I cur , А,)-г томъёогоор тодорхойлно:
I cur = q w × C en × q cur , (104)
Энд: q w -аппарадын бїтээмж, м3/цаг.
C en -бохир уснаас зайлуулж буй анхны концентраци, гр/м3
q cur -бохир уснаас 1 гр металын ионыг зайлуулах цахилгааны хувийн
зарцуулга, А∙цаг/гр.
Бохир ус нэгэн зэрэг хэд хэдэн компонент агуулсан їед хїнд металын ионы
концентрацийн нийлбэр зургаан валенттай хромын концентрацийн хэмжээний
50%-иас бага бол цахилгаан гїйдлийн хэмжээг (104) дїгээр томъёогоор бодож C en ,
q cur утгыг зургаан валенттай хромоор тооцно.
Хїнд металлийн ионы нийлбэр концентраци зургаан валенттай хромын
концентрацийн 50%-иас их бол цахилгаан гїйдлийн хэмжээг (104) дїгээр
томъёогоор бодож C en , q cur -ийн хэмжээг 1.2 дахин єсгєж тооцно.
6.334. Анодын ерєнхий гадаргуу ( f pl , м2)-г томъёогоор тодорхойлно:
I cur
f pl =
, (105)
i an
Энд: i an -анодын цахилгаан гїйдлийн нягт, А/м2;
Бохир усан дахь зургаан валенттай хром, хїнд металлын ионы нийлбэр:
- 80 мг/л хїртэл анодын цахилгаан гїйдлийн нягт 150 А/м2;
- 80-100 мг/л хїртэл анодын цахилгаан гїйдлийн нягт 200 А/м2;
- 100-150 мг/л хїртэл анодын цахилгаан гїйдлийн нягт 250 А/м2;
- 150-200 мг/л хїртэл анодын цахилгаан гїйдлийн нягт 300 А/м2;
/
6.335. Нэг электродын гадаргуу ( f pe , м2)-г доорхи томъёогоор тодорхойлно:
f pe/ = b pl h pl , (106)
Энд: b pl - ялтсан электродын єргєн, м
h pl - ялтсан электродын ажлын єндєр буюу шингэнд булхах єндєр, м.
-86-
БНбД 40-01-06
6.336. Ялтсан электродын байвал зохих тоо ( N pl )-г томъёогоор
тодорхойлно:
2 f pl
N pl = / , (107)
f pl
Ялтсан электродын нэг багц доторх ерєнхий тоо 30-аас илїїгїй байвал
зохино. Ялтасны тоо тооцоогоор хэт олон гарвал электродын хэд хэдэн багц
хийхийг зєвшєєрнє.
6.337. Цахилгаан тєєнїїр (электрокоагулятор) -ийн ажлын эзлэхїїн ( W ek ,м3)-
ийг томъёогоор тодорхойлно:
Wek = f pl × b, (108)
Энд: b -электрод хоорондын зай, м
Ганцхан тєрлийн бодис (компонент) агуулсан боловсруулах бохир усанд
зарцуулах металл тємрийн хэмжээ ( Q Fe )-г томъёогоор тодорхойлно:
Q × C × q
QFe = w en Fe , (109)
1000 × K ek
Энд: q Fe -1 гр нэг тєрлийн компонентийг бохир уснаас арилгах металлын
тємрийн хувийн зарцуулга, гр;
Q w -бохир усны цутгалан, м3/хон;
K ek -электродын материалын ашиглалтын коэффициент, ялтсан
электродын зузаанаас хамаарна. K ek =0.6-0.8.
Бохир ус нэгэн зэрэг хэд хэдэн тєрлийн компонент агуулсан їед хїнд
металын ионы концентрацийн нийлбэр зургаан валенттай хромын концентрациас
50% бага бол бохир ус боловсруулахын тулд металл тємрийн зарцуулгыг томъёо
(109)-оор тодорхойлж q Fe , C en утгыг зургаан валенттай хромоор авна.
Бохир ус нэгэн зэрэг хэд хэдэн тєрлийн компонент агуулсан їед хїнд
металлын ионы концентрацийн нийлбэр зургаан валенттай хромын концентрациас
50% -иас их бол металл тємрийн зарцуулгыг томъёо (109)-оор тодорхойлж харин
аль нэг компонентыг тодорхойлоход q Fe , C en -ийг коэффициент 1.2 -оор їржїїлсэн
утга хамгийн их нь болно.
Ерєнхий заалт
-87-
БНбД 40-01-06
6.341. Хотын ба тїїнтэй тєстэй найрлагатай їйлдвэрийн бохир уснаас
гарсан тунадсыг боловсруулж органик, эрдэс бордооны хэлбэрээр ашиглахыг
урьдчилан тєлєвлєвєл зохино.
6.347. Лаг исгэх савыг хотын бохир усны тунадсыг ялзруулж исгэх,
тогтонгожуулах, метан агуулсан хий гарган авах, бэлэн бодис, тунадасны найрлага
исэлдэлтийн процессыг саатуулах, шатдаг хий гарган авахад нєлєєлєх хїчин
зїйлийг судлахад ашиглана. Лаг исгэх саванд бохир усны тунадаснаас гадна гал
-88-
БНбД 40-01-06
зуухны хог, шїїрнээс шїїгдсэн хаягдал, їйлдвэрийн органик гаралтай хаягдал
зэрэг зїйлсийг буталсны дараа органик бодисуудтай хольж исгэхээр нийлїїлж
болно.
6.348. Лаг исгэх саванд лагийг исгэхийн тулд гаднаас нь дулаан єгч t =330С
–д эсвэл дотроос нь дулаан ялгаруулж t=530С горимонд ажиллуулахыг зєвшєєрнє.
Исэлтийн горимыг сонгохдоо лагийг боловсруулах, тунадасийг устгах аргад ариун
цэврийн болон мэргэжлийн хяналтын байгууллагын шаардлагыг тооцсон байвал
зохино.
6.349. Исгэлтийн шаардагдах горимыг бариулахын тулд урьдчилан
тєлєвлєвєл зохих нь:
- лаг исгэх саванд тунадсыг хоногийн турш жигд ачаалах
- лаг исгэх савыг халаахад даралт, температур єндєртэй уурыг цацруулж
їлээх тєхєєрємжєєр єгєх эсвэл тунадсыг дулаан солилцооны аппаратаар халааж
єгєхийг тооцно.
Хїрээлэн байгаа орчинд лаг исгэх савнаас алдах дулааны хэмжээг
зайлшгїй тооцсон байна.
6.350. Лаг исгэх савны багтаамжийг хоногийн тунгийн ачааллаар тунадасны
бодит чийгээс хамааруулан тодорхойлохдоо хотын бохир усны тунадасанд хїснэгт
59, їйлдвэрийн бохир усны тунадасанд туршилтын єгєгдлийг їндэслэл болгоно.
Бохир усан дахь гадаргуугын идэвхт бодисын хоногийн хэмжээг 6.351 зїйлийн
дагуу тооцож шалгана.
Хїснэгт 59
Ачаалах тунадасны чийг, % -аас илїїгїй їед тунадсыг лаг исгэх
Исгэх горим саванд ачааллах хоногийн тун, D mt , %
93 94 95 96 97
Гаднаас дулаан єгєхєд
7 8 8 9 10
(Мезофильный)
Дотроосоо дулаан
ялгаруулахад 14 16 17 18 19
(Термофильный)
-89-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 60
Бохир усан дахь гадаргын идэвхт тунадасны хуурай бодис дахь ГИБ -ын агууламж, мг/гр,
бодис (ГИБ) -ын анхны Анхдагч тунгаагуурын
Илїїдэл идэвхт лаганд
концентраци, мг/л тунадас
5 5 5
10 9 5
15 13 7
20 17 7
25 20 12
30 24 12
-90-
БНбД 40-01-06
o лаг исгэх савны голчийг тїїний єндєр буюу ёроолоос хий цугларах
хїзїїний суурь хїртэлх зайн харьцаа 0.8-1 ихгїй;
o тунадасны статик тївшингийн байрлал хий цуглуулах хїзїїний
сууринаас дээш 0.2-0.3 м, харин тунадасны динамик тївшин
хїзїїнээс 1.0-1.5 м-ээр дээр байна;
o хий цуглуулах хїзїїний талбай хоногт 1 м2-д 600-800 м3 хий
нэвтрїїлэх чадамжтай;
o хийн хавхлагаас хий гаргах зориулалтын хоолойн задгай тєгсгєлийн
байрлал динамик тївшингээс 2 м-ээс багагїй єндєрт;
o лаг исгэх савны дээд бїсэд тунадсыг ачааллаж, доод бїснээс лагийг
гаргаж авна;
o лаг исгэх савыг юїлэх системийг тунадсын доод бїснээс дээд бїсэнд
шахах боломжтойгоор;
o дамжуулах бїх хоолойг угаах боломжийг хангахуйц тоноглолтой;
o цутгах тєхєєрємж исгэж буй бїх эзлэхїїнийг 5-10 цагийн турш хольж
болохоор тооцсон;
o орох гарах нээлхий, хяналтын нээлхийг битїї хаах боломжтой;
o лаг исгэх савнаас цэвэрлэх байгууламжийн їндсэн барилга, дотоод
тээврийн автомашины зам, тємєр зам хїртэл 20 м, єндєр хїчдэлийн
шугам хїртэл тулгуурын єндрєєс 1.5 дахинаас багагїй;
o лаг исгэх савны дэвсгэр нутгийн эргэн тойронд хашаа хашлагатай;
6.357. Лаг исгэх саванд тунадас иссэний їр дїнд гаргаж авсан хийг цэвэрлэх
байгууламжийн ойролцоо байршилтай барилга, байгууламжийн дулаан,
цахилгааны эх їїсвэр болохоор ашиглавал зохино.
6.358. Хий цуглуулах пункт, хийн сїлжээ, шатдаг хийн газгольдер, хий
хадгалах сав гэх мэт лаг исгэх савны хийн аж ахуйн тєсєлд БНбД 42-01-04,
дїрмийг мєрдвєл зохино.
6.359. Хий хадгалах, даралт тохируулах зорилгоор нойтон газгольдерыг
тєлєвлєж тїїний багтаамжийг 2-4 цагт ялгарах хий хадгалах, хавхлагын доорх
хийн даралт 1.5-2.5 кПа (150-250 мм.ус.ба.да) -аар тооцно.
6.360. Жилийн дундаж агаарын температур 6 ОС -аас багагїй орон нутагт
лаг исгэх савыг хоёр шатлалтай хэрэглэхийг зєвшєєрєх бєгєєд тїїнээс бага
температуртай нєхцєлд лагийн талбай ашиглахыг зєвшєєрнє.
6.361. Лаг исгэх савны нэгдїгээр шатлалын тєслийг мезофиль исэлтэйгээр
6.347-6.356 зїйлд зааснаар гїйцэтгэнэ.
6.362. Лаг исгэх савны хоёрдугаар шатлалын тєслийг дулаацуулгагїй задгай
сав хэлбэртэйгээр тєлєвлєнє.
Байгууламжийн олон тївшингээс лагийн усыг гаргах, тунадсыг зайлуулахдаа
хуримтлуулах нїхнээс 200 мм-ээс багагїй голчтой лагийн хоолойгоор, 2 м-ээс
багагїй гидростатик даралтаар гаргана.
Хоёрдугаар шатлалын лаг исгэх савны багтаамж хоногийн ачаалласан
анхны хэмжээн 3-4% -тай тэнцїї байна.
Хоёрдугаар шатлалын лаг исгэх сав єрємтсєн єнгєрийг зайлуулах
зориулалтын механизмыг тоноглоно.
6.363. Хоёрдугаар шатлалын лаг исгэх савнаас зайлуулах иссэн тунадасны
чийгийг анхдагч тунгаагчын тунадас 92 %, идэвхт лаг, тунадасны хольц 94 %
байхаар тооцно.
-91-
БНбД 40-01-06
Агаартай орчинд тогтонгошуулах
-92-
БНбД 40-01-06
6.370. Угаалгын їргэлжлэх хугацаа 15-20 мин, тунадасны угаалганд
зориулсан сангийн тоо хоёроос доошгїй байвал зохино. Сангийн дотор хєвсєн
бодисыг зайлуулах, хутгаж холих, зарим їед цэвэрлэх тоноглолыг урьдчилан
тооцвол зохино.
Агаараар хутгаж холих їед угаалгын тунадас ба усны хольц 0.5 м3/м3
тооцоогоор агаарын хэмжээг тодорхойлно.
6.371. Угаасан тунадас ба усны хольцыг нягтруулахын тулд нягтлуур дотор
тэдгээрийг байлгах хугацаа нь мезофиль горимд исгэснийг 12-18 цаг, термофиль
горимд исгэснийг 20-24 цаг байвал зохино.
Нягтруулагчын тоо хоёроос доошгїй байх ёстой. Нягтлуураас тунадсыг
зайлуулахдаа плунжер насосоор зайлуулахаар тєлєвлєнє.
Нягтарсан тунадасны чийг анхны тунадас нэмсэн идэвхт лагийн хэмжээнээс
хамаарч 94-96% байвал зохино. Нягтлуураас зайлуулсан лагийн усыг цэвэрлэх
байгууламжид бохирдол бодистой нэмэгдэхээр тооцвол зохино. Нягтруулаас гарах
лагийн усны бохирдлын хэмжээ нь умбуур бодисоор 1000-1500 мг/л, БХХбїрэн -ээр
600-900 мг/л байвал зохино.
Нягтруулаас гаргах умбуур бодисыг багасгах, тунадас нягтарсан чийгийг
бууруулахын тулд нягтлуур доторх вакум-шїїлтїїрээс шїїрсэн ус єгєх, тїїнчлэн
0.1%-ийн хлорт тємрийн уусмалаар солих, уусмалыг бэлтгэхдээ хлорт тємрийн
ерєнхий хэрэгцээний 50%-ийг ашиглаж угаалгын усыг сольж болно.
Нягтлуур дотор хєвєх бодисыг зайлуулах зориулалтын тєхєєрємжийг
тєлєвлєвєл зохино.
6.372. Шїїлтїїр-шахуургын хоргонд тунадсыг усгїйжїїлэхээс ємнє анхдагч
тунгаагуурын тунадаснаас бїхэл зїйлийг салгахын тулд савх хоорондын зай 10 мм
бїхий шїїр, эсвэл 10х10 мм хэмжээтэй торонд шигшиж -єнгєгїйжїїлэх
тєхєєрємжид боловсруулах ёстой.
6.373. Хотын бохир усны тунадсыг каогулянтлах їед реагентаар хлорт
тємєр эсвэл хїхэр хїчлийн тємрийн исэл, 10% -ийн уусмал хэлбэрээр шохой
ашиглавал зохино. Хлорын болон хїхэр хїчлийн тємрийн ислийг нэмсний дараа
тундасанд шохой нэмэхээр тєлєвлєвєл зохино.
Реагентийн хэмжээг FeCl3, CaO -оор тооцоход вакум-шїїлтїїрийн їед
тунадасны хуурай бодисын жин % єгєхєд тїїний хэмжээг дор зааснаар авбал
зохино:
- Анхдагч тунгаагуурт иссэн тунадасанд: FeCl3 3-4%, CaO 8-10%.
- Анхдагч тунгаагуурын тунадас ба илїїдэл идэвхт лагийн иссэн хольцыг
угаасанд зориулж: FeCl3 4-6%, CaO 12-20%.
- Анхдагч тунгаагуурын тїїхий тундсанд: FeCl3 1.5-3%, CaO 6-10%.
- Анхдагч тунгаагуурын тунадас, нягтруулсан илїїдэл идэвхт лагийн холимог:
FeCl3 3-5%, CaO 9-13%.
- Агааржуулах савнаас гаргасан нягтруулсан илїїдэл идэвхт лаганд: FeCl3 6-
9%, CaO 17-25%.
-93-
БНбД 40-01-06
6.375. Вакуум шїїлтїїр ба шїїлтїїр -шахуургын шїїрїїлэх даавууг
їйлдвэрийн усаар эсвэл 8-10% давсны хїчилд урвалын шинжийг сааруулсан
уусмалаар їе їе сэргээхээр тєлєвлєвєл зохино.
6.376. Урвалын шинжийг сааруулсан давсны хїчлийн хэмжээг 1 м2
шїїрїїлэх гадаргад 20 %-ийн концентрацитай хїчлийн жилийн хэрэгцээнээс
тодорхойлж вакум-шїїлтїїрийн талбайг жигд тархалттайгаар 20 л, шїїлтїїрийн
бусад тєрєлд 50 л байхаар тооцно.
6.377. Хлор, хїхэр хїчлийн тємєр, давсны хїчилийг хадгалах нєхцєлєєс
хамааруулан 20-30 хоногийн шохойг 15 хоногийн нєєцтэй байхаар агуулахын
багтаамжийг тооцвол зохино.
Хїчил хлорт тємрийн нєєцийн савны тоог хоёроос доошгїй байвал зохино.
Реагентуудыг тємєр замаар цистернээр авбал нєєц савны багтаамж
цистерний багтаамжаас багагїй байна.
6.378. Хотын бохир усны тунадсыг усгїйжїїлэх їед вакум шїїлтїїр,
шїїлтїїр -шахуургын бїтээмж, усгїйжїїлсэн лагийн чийгийг хїснэгт 62-д зааснаар
авна.
Хїснэгт 62
Бїтээмж, (кг) шїїлтїїрийн Шахмал лагийн чийглэг, %
гадаргын нэг м 2 талбайгаар 1
цагийн хугацаанд шїїгдэх вакуум шїїлтїїр
Боловсруулах лагийн шинж чанар
хуурай бодис шїїлтїїрийн шахуургат
вакум шахуургат їед їед
шїїлтїїрт шїїлтїїрт
Анхдагч тунгаагуураас гарах
25-35 12-17 75-77 60-65
иссэн тунадас
Мезофиль нєхцєлд иссэн анхдагч
тунгаагуурын тунадас, идэвхт
лагийн агаартай орчинд 20-25 10-16 78-80 62-68
тогтонгосон идэвхт лагийн
холимогг
Термофиль нєхцєлд иссэн
анхдагч тунгаагуурын тунадас, 17-22 7-13 78-80 62-70
идэвхт лаг
Анхдагч тунгаагуураас гарсан
30-40 12-16 72-75 55-60
тїїхий тунадас
Анхдагч тунгаагуураас гаргасан
тїїхий тунадас ба нягтруулсан 20-30 5-12 75-80 62-75
идэвхт лагийн холимог
Суурин газрын агааржуулах
8-12 2-7 85-87 80-83
станцын нягтруулсан идэвхт лаг
6.379. Вакум-шїїлтїїрийг ашиглах їед вакум орчины хэмжээ 40-65 кПа (300
-500 мм мєн.у.ба.да), тунадас їлээж шахсан агаарын даралт 20-30 кПа (0.2 -0.3
кгс/см2)-ын хязгаарт багтаавал зохино. Шїїлтїїрийн 1м2 талбайд 0.5 м3/мин агаар
зарцуулах харин 1 м2 талбайд 0.1 м3/мин шахсан агаар зарцуулагдах нєхцєлєєр
вакум насосын бїтээмжийг тодорхойлно.
Коагуляцжуулсан тунадсыг шїїлтїїр-шахуургад єгєх їед агаарын даралт
0.6 МПа (6 кгс/см2) багагїй байхаар тєлєвлєвєл зохино. Тунадсыг хатаахаар
шахсан агаарын зарцуулга 1 м2 шїїрїїлэх талбайд 0.2 м3/мин шахсан агаарын
даралт 0.6 МПа (6 кгс/см2) багагїйгээр тооцвол зохино. Угаах усны зарцуулга 1 м2
шїїрїїлэх талбайд 4 л/мин, угаалгын усны даралт 0.3 МПа (3 кгс/см2) багагїй
байна.
-94-
БНбД 40-01-06
6.380. Тунадас усгїйжїїлэхэд хєндлєн хэвтээ байрлалтай цацрагийг
тунадасны шнек (эмгэн хумс) гадаргуутай, тасралтгїй ажиллах нєхцєлтэйгээр
ашиглахыг зєвшєєрнє. Тунадасны анхны хэмжээгээр центрфугийн бїтээмжийг
томъёогоор тодорхойлох нь:
qcf = (15 - 20)lrot d rot , (114)
Энд: lrot , d rot -центрфугийн ажлын хэсгийн урт, єргєн, м
Тунадсыг флокулянтлаж боловсруулах їед центрфугийн бїтээмжийг 2
дахин багасгаж тооцвол зохино. Хуурай їлдэгдэлийн тогтоцын їр дїн, шахагдсан
хєрзєн лагийн чийгийг хїснэгт 63–д зааснаар авна.
Хїснэгт 63
Хуурай бодисын Хєрзєн лагийн
Боловсруулах тунадасны шинж чанар агууламжын їр чийг, %
дїн, %
Анхдагч тунгаагуураас гаргасан иссэн ба тїїхий 45-65 65-75
тунадас
Анхдагч тунгаагуураас гаргасан тунадас, идэвхт 25-40 65-75
лагийн хольцын агааргїй орчинд (їмхийрїїлсэн)
исгэсэн
Анхдагч тунгаагуураас гаргасан тунадас, идэвхт 25-35 70-80
лагийн хольцыг агааргїй орчинд тогтонгишуулсан
Їнсжилт доорхи хувьтай їед тїїхий идэвхт лаг
28 -35 % 10-15 75-85
38 -42 % 15-25 70-80
44 -47 % 25-39 60-75
-95-
БНбД 40-01-06
хольцыг термофиль нєхцєлд
исгэсэн
Анхдагч тунгаагуураас гарсан
иссэн тунадас, хоёр їет 2.0 2.3 2.5 2.0 2.3
тунгаагуураас гарсан тунадас
Идэвхт лаг, анхдагч
тунгаагуураас гаргасан тунадас
эсвэл тогтонгошуулсан идэвхт 1.2 1.5 2.0 1.5 1.5
лагийн хольцыг агаартай
орчинд тогтонгошуулсан
Т а й л ба р : Зураг 3-д їзїїлснээр лагийн талбайн ачааллыг цаг уурын нєхцєлєєс хамааруулан цаг
уурын коэффициентыг тооцон тодорхойлно
Лагийн талбай
-96-
БНбД 40-01-06
6.391. Лагийн талбайг:
- картын ажлын гїн 0.7-1 м;
- шороон хашлаганы єндєр ажлын тївшингээс дээш 0.3 м;
- шороон хашлаганы дээд єргєн 0.7 м-ээс багагїй;
- шороон хашлагад засвар хийхэд механизм ашиглавал єргєн нь 1.8-2 м;
- лаг тїгээх хоолой, сувагийн ёроолын налуу тооцоогоор тодорхойлох боловч
0.01-ээс багагїй;
- картын тоо 4-єєс цєєнгїй байхаар тєлєвлєнє.
6.392. Лагийн талбайг тунгаагуур, хїрхрээтэй, лагийн усыг гадаргаар
зайлуулахад:
- хїрхрээний тоо 4-7;
- хїрхрээ нэг бїрт ус цутгах картын тоо 4-8;
- карт нэг бїрийн ашигтай талбай 0.25-2 га хїртэл;
- дэвсгэр нутгийн налуу 0.004-0.08 їед картын єргєн 30-100 м;
- картын ёроолын налуу 0.01-0.4, картын єргєн 50-100 м;
- картын ёроолын налуу 0.01 бага їед картын єргєн 60-100 м;
- картын ёроолын налуу 0.04 их їед картын урт 80-100 м;
- картын ёроолын налуу 0.01 бага їед картын урт 100-250 м;
- єргєнийг уртад харьцуулахад 1:2-1:2.5;
- шороон хашлаганы єндєр, замд зориулсан асгалттай 2.5 м хїртэл;
- картын ажлын гїн хашлаганы єндєрєєс 0.3 м бага;
- хїрхрээтэй 4 картын эхний 2 картыг, 7-8 картын эхний 3-4 картанд тунадсыг
гаргана, лагийн усны гаргалгыг карт хооронд шатрын хєлєг хэлбэрээр холбоно.
- лагийн усны хэмжээ нь усгїйжїїлсэн тундсаар 30-50% байна.
6.393. Лагийн талбай-нягтлуурын ажлын гїн 2 м хїртэл, ус нэвчдэггїй хана,
ёроолтой тэгш єнцєгт карт, нєєц сан тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Лагийн усыг
зайлуулахын тулд тууш тэнхлэг дагуу нїхтэй, хучилттай хана-сувгийг тєсєлд
тусгавал зохино.
6.394. Лагийн талбай-нягтлуурын зураг тєсєлд:
- картын єргєн 9-18 м
- лагийн гаргалага хоорондын зай 18 м-ээс ихгїй
- хуурайшсан тунадсыг бєєгнїїлж овоолох механизмыг боломжоор хангахын
тулд ивээс тавцан тоноглох зэрэг нєхцєлїїдийг хангасан байвал зохино.
6.395. Лагийн талбайд хєлдєлтийг тооцож, талбайг шалгавал зохино.
Тунадсыг хєлдєєх зориулалтаар талбай 80% ажиллаж, їлдсэн хувь нь хаврын
хайлсан тунадасанд зориулагдна.
Тунадасны хєлдєлтийн їргэлжлэх хугацааны хоногийн тоо, хоногийн дундаж
агаарыг хасах 10 0С-ээс доош (зураг 4.) температурай хоногийн тоотой тэнцїї
байна. Хєлдсєн тунадасны хэмжээ лагийн талбайн хєлдсєн байх хугацаанд
ачаалсан лагийн 75% хєлдсєн тунадас болно.
-97-
БНбД 40-01-06
150
150
150 100
УЛААНГОМ
150
ЄЛГИЙ
МЄРЄН 150
ДАРХАН
ЭР ДЭНЭТ
БУЛГАН
ХОВД ЧОЙБ АЛСАН
УЛИА СТАЙ
У ЛААН БААТАР
150
Ц ЭЦЭР ЛЭГ ЗУУ НМОД
ЄНД ЄРХААН
100
БАРУУ Н-УРТ
АЛТАЙ
СЇ МБЭР
100 БАЯНХОНГ ОР
АРВАЙХЭЭР
МАНД АЛГОВЬ
САЙН ШАНД
150
Тэмдэг Хоног К
ДАЛАНЗАДГАД
150..160 0.8
(155)
100..150 1.0
(125)
60..100 1.2
(80)
-98-
БНбД 40-01-06
бусад дїїргэх бодистой 1:1 харьцаагаар холих їед чийг 60%-иас ихгїй байвал
зохино.
6.404. Тунадсыг бордоожуулах процесст асфальтобетон эсвэл бетон
талбайд механизмаар 2.5-3 м хїртэл єндєртэй овоолгыг байгалийн агаар
сэлгэлттэй, 5 м хїртэл єндєртэй хураавал зохиомол агааржуулалттай тєлєвлєнє.
6.405. Агааржуулалтай хураалгын зураг тєсєлд:
- хураалга нэг бїрийн сууринд 8-10 мм нїхтэй, 100-200 мм голчтой хоолойг
суурилуулна.
- тунадасны 1 тн органик бодист єгєх агаарын зарцуулга 15-25 м3/цаг байхаар
тєлєвлєнє.
6.406. Шим бордоожих їйл явцын їргэлжлэл нь агааржуулах арга,
тунадасны бїтэц, дїїргэх процессын тєрєл, байгаль, цаг уурын нєхцєл, суурийн
ижил тєстэй нєхцєл дахь ашиглалтын туршлага эсвэл эрдэм шинжилгээний
байгууллагын єгєгдлєєс хамаарна.
6.407. Тунадсыг дулааны аргаар хатаахад цаашид устгах, тээвэрлэх
нєхцєлийг тодорхойлох ёстой.
6.408. Тунадсыг дулааны аргаар боловсруулахад тєрєл бїрийн хэлбэрийн
хатаалгыг ашиглах ёстой.
6.409. Хатаагуурыг сонгохдоо тоног тєхєєрємжийн паспортын єгєгдлийн
чийгийн ууршил, бїтээмжээр сонгон авбал зохино.
6.410. Тунадсыг хатаалганд єгєхєєс ємнє цахилгаан багтаамжийг багасгах
зорилгоор хамгийн их боломжоор усгїйжїїлэх арга хэмжээг зайлшгїй авна.
6.411. Хатаасан тунадасны чийгийг 30-40% байвал зохино.
6.412. Тунадсыг хатаахдаа тєрєл бїрийн зориулалтын зуух ашиглахыг
зєвшєєрч задгай шатааж экологид сєрєг нєлєє їзїїлэн устгахыг хориглоно.
6.413. Тунадсыг шатаах, хатаах тєхєєрємжєєс зайлуулах утааг агаар
мандалд СН.245 -71 шаардлагыг хангасан тохиолдолд хаяна.
-99-
БНбД 40-01-06
7. ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ, ТЕХНОЛОГИЙН ХЯНАЛТ,
УДИРДЛАГЫН СИСТЕМ БА АВТОМАТЖУУЛАЛТ
Ерєнхий заалт
-100-
БНбД 40-01-06
7.11. Ариутгах татуургын томоохон сїлжээтэй їед харъяа салбаруудаас
мэдээлэл авч, мэдээллийг боловсруулж техникийн шийдэл гаргадаг зориулалт
бїхий технологийн їйл явцыг удирдах автоматжуулсан системийг тєлєвлєвєл
зохино.
7.12. Ариутгах татуургын сїлжээ нь том, алслагдсан салбаруудтай бол
диспетчерийн удирдлагыг шаталсан автомат системтэй тєлєвлєж болно.
7.13. Диспетчерийн байрнууд, жижїїрийн ажилтныг ажлын байр, засварын
газар, туршилт тохируулга, лабораторь-хяналтын єрєєнїїдийг диспетчерийн
єрєєтэй холбоотой байхаар тєлєвлєвєл зохино.
Диспетчерийн холбоог ус сувгийн байгууллагатай холбохоос гадна
цахилгаан, дулаан, холбооны байгууллагуудын диспетчертэй холбохоор тєсєлд
тусгана.
7.14. Диспетчерийн байрнаас хянагдах байгууламж нь дохиоллын систем,
хэмжих шалгах багаж, байгууламжийн технологийг хянах багаж, шуурхай
удирдлагын хангамж, зохион байгуулалт, гэмтлийг оновчтой илрїїлэх багаж,
ослыг яаралтай арилгах техникийн удирдлага, цахилгаан системээр мэдээллийн
сангаар дамжин хэрэгжихээр тєлєвлєвєл зохино.
7.15. Цэвэрлэх байгууламжийн диспетчерийн байр дохиолол, хэмжлийн
дараах хэрэгслээр тоногловол зохино. Їїнд :
Хэмжил :
цэвэрлэх байгууламжид орж буй, цэвэршээд гарч буй усны цутгалан
хэмжїїрээр тоноглосон ;
бохир усны рН хэмжих тєхєєрємж ;
бохир усан дахь уусмал хїчилтєрєгчийн концентраци хэмжил ;
бохир усны температур ;
агааржуулах саванд єгч буй агаарын зарцуулга ;
агааржуулах саванд єгч буй идэвхт лагийн зарцуулга ;
илїїдэл идэвхт лагийн зарцуулга ;
боловсруулах байгууламжид єгч буй тїїхий тунадасны зарцуулга ;
Дохиолол
тоног тєхєєрємжийг ослын їед цахилгаан сїлжээнээс салгах ;
технологийн процесс зєрчигдсєн;
хадгалах саванд бохир ус, тунадасны тївшин, шїїрийн суваг дахь
усны тївшин хязгаарлах хэмжээг зєрчсєн;
їйлдвэрийн барилга доторх тэсрэх аюултай хийн концентраци
хязгаарлалтаас хэтэрсэн;
хлорын єрєєнд хлор-хийн концентраци хязгаарлалтыг зєрчсєн ;
7.16. Диспетчерийн єрєє, барилгад багцалж байрлуулахыг зєвшєєрєх
технологийн байгууламж :
їйлдвэр, захиргаа аж ахуйн єрєє ;
найдвартай дуу, чимээний тусгаарлалтай їед агаар їлээх станц ;
Диспетчерийн барилгад дараах єрєєг тєлєвлєвєл зохино :
диспетчерийн їйл ажиллагааны тоног тєхєєрємжийн цахилгаан
самбар, удирдлагын пульт, холбооны тєхєєрємж, жижїїрийн ажилтныг
байнгын нєхцлийн эд аж ахуй ;
агуулах, засварын газар, амрах єрєє, ариун цэврийн єрєє зэрэг
туслах єрєє;
-101-
БНбД 40-01-06
НАСОСЫН БА АГААР ЇЛЭЭХ СТАНЦ
-102-
БНбД 40-01-06
ЦЭВЭРЛЭХ БАЙГУУЛАМЖ
-103-
БНбД 40-01-06
ус цэвэрлэх байгууламжийн байршил, цэвэрлэгээний технологи, тївшинд тавих
їндсэн шаардлага” MNS 4288-95-ийг мєрдєнє.
8.3. Барилгын хийц, эзлэхїїн тєлєвлєлтєд СНиП 31-03-2001, БНбД 40-02-06
мєрдєнє.
8.4. Ариутгах татуургын сїлжээний барилга, байгууламж галд тэсвэртэйн II
зэрэглэлд, лагийн талбай шїїрїїлэх талбай, биоцєєрєм, тохируулгын сан,
Ариутгах татуургын сїлжээг галд тэсвэртэйн ангилалд хамааруулахгїй.
8.5. Галын аюулгїй байдлын ангиллаар ахуйн бохир усыг цэвэрлэх,
єртєєлєн шахах станцын барилга “Д” ангилалд хамаарна. Їйлдвэрийн бохир усны
барилга, байгууламж їйлдвэртэй ижил ангилалд хамрагдана.
8.6. Цэвэрлэх байгууламжид ахуйн єрєєг заавал тєлєвлєнє. Цэвэрлэх
байгууламжийн технологиос хамааруулан ариун цэврийн зэрэглэлийг тогтоож
хїснэгт 65-д заасан ангиллыг мєрдєнє.
Хїснэгт 65
Суурин газрын ариутгах татуургын сїлжээний Їйлдвэрлэлийн процессын ариун цэврийн
їйлдвэрлэлийн процесс шинжийн ангилал
Ажил:
-Цэвэрлэх байгууламж, насосын станц,
ариутгах татуургын сїлжээ, лаборатори, IIIв
-Хлорын агуулах, хлоржуулах тєхєєрємж IIIв
-Агаар їлээх станц, засварын газар, Iв
-Удирдлагын тоног тєхєєрємжтэй байр Iа
Т ай л бар : Цэвэрлэх байгууламжийн инженер техникийн ажилтан тус тусын цех, тасгуудын
нєхцєлд хамаарна.
8.7. Їйлдвэрийн бохир усыг биологийн аргаар цэвэрлэх їед хотын бохир ус
цэвэрлэгээний ариун цэврийн ангилалтай тэнцэхээр цэвэрлэнэ.
Їйлдвэрийн бохир усыг механик, хими, физикийн болон бусад аргаар
цэвэрлэх нь бохир усны найрлагаас хамаарах учир ариун цэврийн шаардлагыг
тусад нь тогтооно.
Цэвэрлэх байгууламж ба бусад байгууламжуудын єрєє тасалгааны
гэрэлтїїлгийг БНбД 40-02-06-д зааснаар байгалийн ба зохиомол байх
гэрэлтїїлгийг тєлєвлєнє.
8.8. Технологийн їйл ажиллагаа, ариун цэвэр, эрїїл ахуй, гал эсэргїїцэх
шаардлагаар єєр хоорондоо харшлах зїйлгїй тохиолдолд тохижилт, техник-эдийн
засгийн їндэслэл, байгаль экологийн їнэлгээгээр нэг дор байрлуулж болно.
8.9. Захиргаа аж ахуйн барилга, лаборатори бусад зориулалтын єрєє
тасалгааны дотор засал чимэглэлийн ажлыг БНбД 40-02-06-д, ахуйн єрєє
тасалгааг БНбД 31-04-03-д зааснаар гїйцэтгэж, їйлдвэрийн єрєє тасалгаанд
хїснэгт 66-д зааснаар гїйцэтгэвэл зохино.
-104-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 66
Барилга, єрєє Засал чимэглэлийн ажил
тасалгаа Хана Тааз Шал
1. Шїїрийн Тоосгон ханыг шавардана. Шалнаас дээш Чийгэнд тэсвэртэй Вааран
барилга 1.8м хїртэл єндєрт паалантай будгаар будна плитагаар
хавтанцараар єнгєлнє. Єнгєлгєєнєєс єнгєлнє
дээш чийгэнд тэсвэртэй будгаар будна.
2. Биошїїлтїїр хананы заадас чигжих, тоосгон хана ша- Чийгэнд тэсвэртэй Цементэн
вардах, чийгэнд тэсвэртэй будгаар будах будгаар будах шалтай
3. Лаг исгэх Тоосгон хана шавардах, чийгэнд Чийгэнд тэсвэртэй Цементэн
савны удирдлаг- тэсвэртэй будгаар будах. Тємєр бетонон будгаар будах, шалтай
ын камер, хуваа- ханыг уусмалаар арчих, цавуутай будгаар цавуутай будгаар
рьлах камер, будах будах
насосын станц
4. Тунадас Хавтан хананы заадас чигжих, тоосгон Чийгэнд тэсвэртэй Цементен
усгїйжїїлэх цех хана шавардах, чийг даамгай будгаар будгаар будах шалтай
будах
5. Агаар їлээх Тєхєєрємж
станц: -ийн суурь
-тоног Хавтан хананы заадас чигжих, тоосгон Цавуутай цагаан цутгаагїй
тєхєєрємжийн хана шавардах, ханыг шалнаас дээш 1.5м шохойгоор їлдсэн
єрєє хїртэл тосон будгаар будах. Ханын шохойдох талбайг
їлдсэн дээд хэсгийг цавуутай будгаар вааран
будах хавтангаар
- туслах єрєє Зїсмэл заадастай тоосгон хананы єргийг єнгєлєх
цэвэрлэх, хавтан хананы заадас чигжих, Шохойгоор єнгєлєх Цементэн
шохойдох. шалтай
6. Шїїлтїїр Тоосгон хана шавардах, чийгэнд - Цементэн
тэсвэртэй будгаар будах шалтай
7.Насосын станц:
-тоног Газрын тївшнээс доошхи хэсгийн тоосгон Цавуугаар єнгєлєх Вааран
тєхєєрємжийн хана шавардах, суулгасан хэсгийн бетон хавтанцар
єрєє гадаргууг цементэн зуурмагаар єнгєлєх.
Хананы 1.5 м хїртэл єндрийг тосон
будгаар будах, їлдсэнийг цавуутай
будгаар будах
-Хїлээн авах сан Тоосгон хана шавардах, газрын доорхи Чийгэнд тэсвэртэй Цементэн
дээрх єрєє ханыг цементэн уусмалаар єнгєлєх. будгаар будах шалтай
Чийгэнд тэсвэртэй будгаар будах
-105-
БНбД 40-01-06
Хїснэгт 67
Халаалтын Тїр хугацаагаар 1 цагт
системийн агаар сэлгэх давтамж
тєсєл
зохиоход
Барилга, єрєє тасалгаа
зориулсан Оруулах Зайлуулах
агаарын агаар агаар
температур,
0
С
1.Ариутгах татуургын насосын станцын машин заал: Тооцоогоор илїїдэл
а. Ахуйн ба тїїнтэй тєстэй найрлагатай дулааныг зайлуулах, гэвч 3
їйлдвэрийн бохир ус, тунадас шахаж зайлуулах 5 удаагаас цєєнгїй
б. Їйлдвэрийн тїрэмгий ба тэсрэмтгий бохир усыг Тайлбарын 2-р зїйлийг
5
шахах баримтална
2. Бохир усыг єртєєлєн шахах насосын станцын
хїлээн авах сан, шїїрийн барилга:
а.Ахуйн ба тїїнтэй тєстэй найрлагатай 5 5 5
їйлдвэрийн бохир ус, тунадас
Тайлбарын 2-р зїйлийг
б. Їйлдвэрийн тїрэмгий буюу тэсрэмтгий бохир ус 5
баримтална
Тооцоогоор илїїдэл дулаан
3.Агаар їлээх станц 5
зайлуулах
4. Шїїрийн барилга 5 5 5
Тайлбарын 3
5. Барилга доторх биошїїлтїїр (аэрошїїлтїїр) -р зїйлийг Тооцоогоор чийг зайлуулна.
баримтална
Тайлбарын 3
6. Барилга доторх агааржуулах сав -р зїйлийг Тооцоогоор чийг зайлуулна.
баримтална
12 12
7. Лаг исгэх сав:
Осол гарсан, насос
а. Насосын станц 5
задалсан їед 8 удаа нэмж
авна
б. Хийн аж ахуйд 5 12 12
8. Лагийг механик аргаар усгїйжїїлэх єрєє, вакум
шїїлтїїр, бункерын єрєє зэрэг лагийг механик аргаар 16 Тооцоогоор чийг зайлуулна.
усгїйжїїлэхэд
9. Уусмал бэлтгэх зориулалтын реагентын аж ахуй:
а.Хлорт тємєр, сульфат аммони, идэмхий натри,
16
хлорын шохой 6 6
б.Шохойн сїїн уусмал, суперфоспат, аммиакын
16
селитр, кальцжуулсан сод, полиакриламид 3 3
10. Агуулах:
а.бисульфит натри
б. Шохой, суперфосфат, аммиакын селитр 5 6 6
(савалсан) сульфат аммони, кальцжуулсан сод, 5 3 3
полиакриламид
8.13. Бохир ус хїлээн авах сан, шїїрийн єрєєний бохир агаарыг агаар
сэлгэлтийн хоолойн тєгсгєл буюу сорж буй хэсэг нь дээд бїсэд єндрийн 1/3 -аас,
доод бїсэд єндрийн 2/3 -аас тус тус зайлуулна.
-106-
БНбД 40-01-06
9. БАЙГАЛЬ, ЦАГ УУРЫН БА БАЙГАЛИЙН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛД АРИУТГАХ
ТАТУУРГЫН СЇЛЖЭЭНД ТАВИХ НЭМЭЛТ ШААРДЛАГУУД
Суумтгай хєрс
-107-
БНбД 40-01-06
а. 20 см хїртэл зузаантай суумтгай хєрсєнд єєрийн урсгалтай-тємєрбетон,
даралтгїй асбестцемент, вааран хоолой, мєн тїрэлттэй дамжуулах хоолойд -
даралттай тємєрбетон, асбестцемент, хуванцар хоолой.
б. 20 см -ээс дээш зузаантай суумтгай хєрсєнд єєрийн урсгалтай –
даралттай тємєрбетон, даралттай асбестцемент, вааран хоолой, мєн даралттай
дамжуулах хоолойд хуванцар, ширмэн хоолой.
Суумтгай хєрс 20 см хїртэл зузаантай, ажлын даралт 0.9 МПа (9 кгс/см2) -
ээс дээш їед мєн тїїнчлэн 20 см -ээс доош суух боломжтой 0.6 МПа (6 кгс/см2)
дээш даралтанд ажиллах дамжуулах хоолой угсрахыг зєвшєєрнє.
I, II зэргийн суумтгай хєрсєнд тїрэлтгїй дамжуулах хоолой тавихад хїснэгт
68-д заасан їндсэн шаардлагыг хангасан байвал зохино.
Хїснэгт 68
Дэвсгэр нутгийн Дамжуулах хоолой доорхи суурийг тавих
Хєрсний суумтгай хэлбэр
шинж чанар шаардлага
I барилгажсан хєрсний суумтгайг тооцохгїй
барилгажаагїй хєрсний суумтгайг тооцохгїй
II
(20 см хїртэл зузаантай барилгажсан хєрсийг нягтруулах, дэвсмэл хєрс хийх
суумтгай хєрсєнд) барилгажаагїй хєрсийг нягтруулах
III
20 -см дээш зузаантай барилгажсан хєрсийг нягтруулах, дэвсмэл хєрс хийх
суумтгай хєрсєнд барилгажаагїй хєрсийг нягтруулах
Т ай л бар : 1. Барилгажаагїй дэвсгэр нутаг -ойрын 15 жилд суурин газар, їйлдвэрийн газар
барихаар тєлєвлєєгїй дэвсгэр нутаг багтана.
2. Хєрсийг нягтруулах -суурь хєрсний 0.3 м гїнд дагтаруулахад нягтруулсан давхрагын
доод хязгаарт 1.65 тс/м 3 багагїй даацтай нягтарсан хуурай хєрс байна.
3. Суурь -0.1 -0.15 м єндєр хашлагатай ус даамгай хийцтэй, тїїний дээр 0.1 м зузаантай
шїїрїїлэх давхарга хийнэ
4. Сууринд тавих шаардлага нь барилга байгууламжийн ач холбогдлын ангилал, ойролцоо
тавьсан дамжуулах хоолой зэргээс хамааруулан дамжуулах хоолой доорхи дэвсмэлд тодотгол
хийнэ.
5. Хоолойн залгаас бїрийн доор сувгийг гїнзгийрїїлэхийн тулд хєрсний дагшруулалт
хийвэл зохино.
-108-
БНбД 40-01-06
D ext
Dk = K w × l sec × ( e + ) , (116)
R gr
Энд: K w -ажлын нєхцлийн коэффициент, K w =0.6
l sec
-Сїлжээ дэх нэг хоолойн урт, см
e -Хєрс єєрийн жингээр суух їеийн хэвтээ чиглэлийн огтлолцолын
харьцангуй хэмжээ
D ext -Дамжуулах хоолойн гадна голч, м
R gr -Хєрс єєрийн жингээр суух їед газрын гадарга дээр їїсэх хонхорын
радиус, м
Ерєнхий заалт
-109-
БНбД 40-01-06
9.20. Сїлжээг хєлдєхєєс сэрэмжлэн сул асгалтын тооцооны зарцуулга нь
дулаан техникийн тооцоогоор тодорхойлсноор їндсэн цутгалангийн 20%-иас ихгїй
байна.
Ус дамжуулах хоолой (коллекторууд) ба сїлжээ
-110-
БНбД 40-01-06
Цэвэрлэх байгууламж
-111-
БНбД 40-01-06
- физик -химийн аргаар 0.1-5 мян.м3/хон. хїртэл цэвэрлэх хїч чадалтай
байна.
9.44. Физик-химийн цэвэрлэгээний тєхєєрємжийг манаачтай, буюу улирлын
чанартай, тїр зуурын оршин суугчидтай, амралт сувиллын, жижиг суурин газар
зэрэг бохир усыг хоногийн турш жигд биш гаргадаг, нам температуртай,
бохирдуулах бодисын концентраци багатай нєхцєлд ашиглавал зохино.
9.45. Бохир усыг физик-химийн аргаар цэвэрлэх тойм нь:
I-цутгалан жигдрїїлж, найрлага дундажлах, коагуляцлах, тунгаах,
шїїрїїлэх, халдваргїйжїїлэх.
II-цутгалан жигдрїїлэх найрлага дундажлах, коагуляцлах, тунгаах,
шїїрїїлэх, озонжуулах.
I схем нь БХХбїрэн -г 180-15 мг/л, II схем 335-15 мг/л бууруулж озоноор
исэлдїїлэхээс гадна бохир усыг халдваргїйжїїлдэг байхаар тооцно.
9.46. Реагентаар 15 % -иас багагїй идэвхт агууламжтай хєнгєн цагааны
хїхэрт исэл, идэвхт цахиурын исэл, кальцижуулсан сод, гипохлорит натри, озон
ашиглавал зохино. Харин I схемээр цэвэрлэхэд сод, озон ашиглахыг хориглоно.
9.47. Реагентийн хэмжээг:
- хїхрийн хїчлийн усгїй хєнгєн цагаан 110-100
- идэвхт цахиурын хїчил 10-15
- тунгаагуурт єгєх їеийн хлор 5, эсвэл шїїлтїїрээс ємнєхєд 3
- озон 50-55, сод (хужир) 6-7 мг/л хэмжээгээр хэрэглэвэл зохино.
-112-
БНбД 40-01-06
Ус дамжуулах хоолой ба сїлжээ
-113-
БНбД 40-01-06
углуургатай тємєрбетон хоолойд 5
бугуйвчтай асбестцемент хоолойд 6
Dk -хоолойн холболтын заагийн компенсац хийх чадамж, см,газрын
гадаргын хэв гажилт, хоолойн геометрийн хэмжээнээс хамааруулан
тооцоогоор тодорхойлно.
D S -уулзвар дотор барилгын ажлын їед хоолойн тєгсгєл хооронд їлдээх
завсарын хэмжээг, см D lim -ын 20 % -иас багагїй хэмжээтэй авна
9.57. Хоолойн хєндлєн огтлолын суналтын їед доорх нєхцєлийг хангана.
Pp ³ PÎ + Pi ,
(123)
P
Энд: Î -хєрсний хэвтээ хэв гажилтын їйлчлэлд хоолойн салангад секц буюу
нэг хоолойн дагуугын хамгийн их хїчдэл
P i
-газрын гадаргууд мєргєцєг гарсан їед хоолойн салангад секц буюу нэг
хоолойн дагуугын хамгийн их хїчдэл
9.58. Томъёо (122) эсвэл (123) нєхцєл биелэгдээгїй нєхцєлд:
- хамгийн бага урттай хоолой эсвэл єєр тєрлийн хоолой сонгох
- дамжуулах хоолойн трассыг єєрчилж газрын гадаргын хамгийн бага хэв
гажилттай бїсийг сонгох
- тємєрбетонон суурь дэвсэж тоноглон дамжуулах хоолойн даацыг
нэмэгдїїлэх зэрэг арга хэмжээг авна.
9.59. Уулын цэвэрлэгээний ажлын гїйцэтгэлээр, газрын гадаргын жигд биш
суултыг тооцож шургасан хоолой (дюкер)-ны орох, гарах хувийн тэмдэгтийн ялгааг
тодорхой зааж єгнє.
9.60. Боловсруулах дэвсгэр нутаг дотор орших дамжуулах хоолойн шулуун
хэсэг дээр байрлах худаг хоорондын зайд 50 м-ээс ихгїй байвал зохино.
9.61. Ариутгах татуургын сїлжээний дамжуулах хоолой мєргєцєг їїсэлт,
хєрсний ан цавтай огтлолцож гарахаар бол тїрэлттэй хоолойг газар дээгїїр
угсрахаар тєлєвлєнє.
Цэвэрлэх байгууламж
-114-
БНбД 40-01-06
9.68. Дамжуулах, хуваарьлах, зайлуулах хоолой зэргийг байгууламжтай
хатуу холбоосоор холбохыг хориглоно. Суваг ховилын налууг газрын гадаргын хэв
гажилтын тооцоотой уялдуулан сонговол зохино.
-115-
БНбД 40-01-06
ХАВСРАЛТ 1.
Нэр їгийн Орос-Монгол хадмал толь
-116-
БНбД 40-01-06
Септик – Септик
Система канализации, общесплавная – Ариутгах татуургын нэгдмэл
тогтолцоо
Система канализации, полураздельная – Ариутгах татуургын хагас салангид
тогтолцоо
Система канализации, раздельная – Ариутгах татуургын салангид тогтолцоо
Сливные станции – Юїлэх станц
Сооружение – Байгууламж
Сооружение канализационное – Ариутгах татуургын байгууламж
Сооружение канализационное очистное – Ариутгах татуургын цэвэрлэх
байгууламж
Станция, воздуходувная – Агаар їлээх станц
Уклон – налуу
Уклон трубопровода – Дамжуулах хоолойн налуу
Фильтрация – Ус шїїрэлт
Флотация – Хєвїїлж цэвэрлэх
-117-
БНбД 40-01-06
АГУУЛГА
1. Ерєнхий зїйл 3
2. Бохир усны тооцооны цутгалан, Ариутгах татуургын
сїлжээний гидравлик тооцоо 5
- Хувийн цутгалан, жигд бишийн коэффициент, бохир
усны тооцооны цутгалан 5
- Борооны усны тооцооны цутгалан 6
- Ариутгах татуургын хагас салангад сїлжээтэй бохир
усны тооцооны цутгалан 10
- Борооны усны урсацын тохируулга 12
- Ариутгах татуургын сїлжээний гидравлик тооцоо 12
- Хоолойн хамгийн бага голч 14
- Хоолой, сувгийн тооцооны хурд, дїїргэлт 14
- Дамжуулах хоолой, суваг, ховилийн налуу 15
3.Ариутгах татуургын схем ба систем 16
- Суурин газрын ариутгах татуургын тойм ба систем 16
- Багавтар суурин газар (5000 хїртэлх хїн амтай) ба бие
даасан барилгын ариутгах татуургын систем 16
- Їйлдвэрийн газрын ариутгах татуургын тойм ба сїлжээ 17
- Суурин газар ба їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутгаастатан
зайлуулах гадаргын бохир усны сувагжуулалтын тойм 18
4. Ариутгах татуургын сїлжээ, тїїний байгууламж 19
- Сїлжээг байршуулах нєхцєл, дамжуулах хоолой тавих 19
- Дамжуулах хоолойн эргэлэг, холболт, тавих гїн 20
- Хоолой, тулгуур, тоног, хоолой доорхи суурь 20
- Їзлэгийн худгууд 21
- Усны уналтын худаг 22
- Борооны ус хїлээн авах 23
- Шургасан хоолой /дюкер/ 24
- Зам гатлах гарам 24
- Аадар борооны усыг хїлээн авах, татаж зайлуулах, гадагшлуулах 24
- Їйлдвэрийн ариутгах татуургын сїлжээний зураг
тєсєл зохиох онцлог 25
- Сїлжээний агаар сэлгэлт 26
- Юїлэх станц 26
5. Насосын ба агаар їлээлгийн станц 26
- Ерєнхий заалт 26
- Насосын станц 27
- Агаар їлээх станц 30
6. Цэвэрлэх байгууламж 30
- Ерєнхий заалт 30
- Бохир усны механик цэвэрлэгээнд зориулсан байгууламж: 33
- Шїїр 33
- Элс баригч 34
- Жигдрїїлэх сан (Усреднитель) 36
- Тунгаагуур 39
- Хоёр їет тунгаагуур ба тунгалагжуулан ялзруулах байгууламж 43
- Септик 44
- Гидроциклон 45
- Центрифуг 47
- Хєвїїлэх тєхєєрємж (Флотацлах) 47
- Хий зайлуулагч (Дегазатор) 49
- Бохир усыг биологийн аргаар цэвэрлэх байгууламж 49
- Урьдчилан агааржуулагч ба биокоагулятор 49
- Биошїїлтїїр 50
- Агааржуулах сав (Аэротенк) 54
- Хоёрдогч тунгаагуур, лаг тунгаагч 60
- Бїрэн исэлдїїлэгчтэй агааржуулах тєхєєрємж
(Уртасгасан агааржуулгатай агааржуулах сав) 61
- Эргїїлэн исэлдїїлэх суваг 61
- Шїїрїїлэх талбай 62
- Газар доогуур шїїрїїлэх талбай 64
- Элс хайрган шїїлтїїр ба шїїрїїлэх суваг 64
- Шїїрїїлэх худаг 65
- Биологийн цєєрєм 66
-118-
БНбД 40-01-06
- Цэвэршїїлсэн бохир усыг хїчилтєрєгчєєр ханамалжуулах байгууламж 68
- Бохир усыг халдваргїйжїїлэх 70
- Бохир усны гїн цэвэрлэгээний байгууламж: 70
- Ерєнхий заалт 70
- Ширхэгт ачаалалтай шїїлтїїр 71
- Олон найрлагат бодисон ачаалалтай шїїлтїїр 72
- Тортой хїрдэн шїїлтїїр 72
- Бохир усны физик – химийн цэвэрлэгээнд зориулсан байгууламж: 73
- Бохир усыг саармагжуулах 73
- Реагентын тєхєєрємж 74
- Циан агуулсан бохир усыг хоргїйжїїлэх 76
- Хром агуулсан бохир усыг хоргїйжїїлэх 77
- Биогенийн тэжээмж 77
- Бохир усыг адсорбцын аргаар (шимэгдїїлж)
цэвэрлэх зориулалтын байгууламж: 77
- Нягт їеэр идэвхт нїїрсийг ачааллаж адсорбераар ашиглах 77
- Хуурмаг шингэрсэн давхарга (псевдоожиженным)-д
идэвхт нїїрсийг ачааллаж адсорбероор ашиглах 79
- Бохир усыг ион солилцооны аргаар цэвэрлэхэд зориулсан байгууламж: 79
- Бохир усыг цахилгаан химийн аргаар цэвэрлэхэд зориулсан байгууламж: 83
- Циан агуулсан бохир ус боловсруулах зориулалтын электролизер 83
- Хєнгєн цагаан электродтой электрокоагулятор (цахилгаан тєєнїїр) 83
- Ган электродтой цахилгаан тєєнїїр 85
- Бохир усны тунадас боловсруулахад зориулсан байгууламж: 87
- Ерєнхий заалт 87
- Тунадсыг усгїйжїїлэх эсвэл исгэхээс
ємнє нягтруулал ба єтгєрїїлэх 87
- Лаг исгэх сав (метатенк) 88
- Агаартай орчинд тогтонгожуулах 91
- Тунадсыг механикаар усгїйжїїлэхэд зориулсан байгууламж 92
- Лагийн талбай 96
- Лагийг халдваргїйжїїлэх, бордоо болгох, дулаанаар
хатаах, шатаахад зориулсан байгууламж 98
- Тунадсыг хадгалах, агуулахад зориулсан байгууламж 98
7. Цахилгаан тоног тєхєєрємж, технологийн хяналт,
удирдлагын систем ба автоматжуулалт 99
- Ерєнхий заалт 99
- Насосын ба агаар їлээх станц 101
- Цэвэрлэх байгууламж 102
8. Барилга, байгууламжийн бїтээц ба барилгажилтад тавих шаардлага 103
- Ерєнхий тєлєвлєгєє, эзлэхїїн тєлєвлєлтийн шийдэл 103
- Халаалт ба агаар сэлгэлт 104
9. Байгаль цаг уурын ба байгалийн онцгой нєхцєлд
ариутгах татуургын сїлжээнд тавих нэмэлт шаардлагууд 106
- Газар хєдлєлтийн мужид 106
- Суумтгай хєрс 106
- Мєнх цэвдэгтэй хєрс 108
- Ерєнхий заалт 108
- Ус дамжуулах хоолой (коллекторууд) ба сїлжээ 109
- Цэвэрлэх байгууламж 110
- Уул уурхайн ажил хийгдэж байгаа дэвсгэр нутгийн тєлєвлєлт 111
- Ерєнхий заалт 111
- Ус дамжуулах хоолой ба сїлжээ 112
- Цэвэрлэх байгууламж 113
10. Гэр хорооллын ариутгах татуурга 114
Хавсралт 1. Нэр їгийн Орос-Монгол хадмал толь 115
-119-