‫اﻟﻠﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف )ﮐﺘﺎب(‬

‫ﻧﺎم ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺘﺎب‪» ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف« اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺨﺘﺼﺮش )اﻟﻠ ﻤﻊ(‪ ،‬ﺷﮫﺮت دارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺴﺨﻪھﺎی ﭼﺎﭘﯽ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻨﻮان »اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﺘﺼﻮف‬
‫اﻻﺳﻼﻣﯽ« ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻨﻮاﻧﯽ‪ ،‬درﺳﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮای ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻓﮫﺮﺳﺖ ﻣﻨﺪرﺟﺎت‬
‫‪ - ١‬ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺟ ﻤﺎﻟﯽ ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ٢‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ٣‬ﮔﺰارش ﻣﺤﺘﻮا‬
‫‪ - ۴‬وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ۵‬ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬
‫‪ - ۶‬ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﮐﺘﺎب‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺎﻟﯿﻒ اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪﷲ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺳﺮاج طﻮﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﺗﺎﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺣﺘ ﻤﺎل ﯾﮑﯽ از ﭘﮋوھﺶ ﮔﺮان‪ ،‬ﺑﯿﻦ‬
‫ﺳﺎلھﺎی ‪ ٣۴٠‬ﺗﺎ ‪ ٣۶٠‬ق‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪ [١‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣۴‬‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬در ﻣﻮﺿﻮع اﺣﻮال و ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﻨﺎزل ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮک اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﯾﮏ دوره ﮐﺎﻣﻞ ﻋﺮﻓﺎن ﻋ ﻤﻠﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺑﺎره ﺳﻨﻦ و‬
‫آداب ﺗﺼﻮف و آﻣﻮزهھﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ و ﺷﻄﺤﯿﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان »اﻟﻠ ﻤﻊ« را داﯾﺮةاﻟ ﻤﻌﺎرف‬
‫داﻧﺶ و اﺧﻼق و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻗﺮن ﭼﮫﺎرم داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫]‪ [٢‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣۵‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺳﺮاج‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﻟﯿﻒ »اﻟﻠ ﻤﻊ«‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﻋﻠﻢ ﺗﺼﻮف را ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮد‪.‬‬
‫]‪ [٣‬ﺳﺠﺎدی‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٧٨‬‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﻠ ﻤﻊ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺸﺎرھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮای ﺻﻮﻓﯿﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻼج در ﺳﺎل ‪٣٠٩‬‬
‫ق‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐ ﻤﻪ و اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺻﻮﻓﯽ را واداﺷﺖ ﮐﻪ از ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﻋ ﻤﺎل ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻋﺘﻘﺎدی و اﺑﺎﺣﯽ ﮔﺮی‬
‫ﻋ ﻤﻠﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺪﻋﯿﺎن ﺗﺼﻮف‪ ،‬دﻓﺎع ﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﻮد و ﻋﺎرﻓﺎن و ﺻﻮﻓﯿﺎن در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮد را از آﻧﺎن ﺟﺪا ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫]‪ [۴‬ﺟ ﻤﻌﯽ از ﻣﺆﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٢۵‬‬
‫؛ ﺑﻪ ھ ﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ ﺳﺮاج در »اﻟﻠ ﻤﻊ« ﺳﻌﯽ ﺑﻠﯿﻐﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ و طﺮﯾﻘﺖ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد و ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺤﻠﯿﻞ دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و‬
‫رﻓﺘﺎرھﺎی ﻣﺘﺼﻮﻓﻪ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ و ﻣﻌﻘﻮل و آﻧﺎن را ﭘﯿﺮو ﺳﯿﺮه و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ و ﻟﺬا ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﯾﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن‬
‫ﮐﺮﯾﻢ و اﺣﺎدﯾﺚ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ طﻮری ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺠ ﻤﻮع آﯾﺎت ﻣﮑﺮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺠ ﻤﻮع آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫]‪ [۵‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣٧‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺘﺎب‬
‫اﯾﻦ اﺛﺮ اﺻﯿﻞ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‬
‫]‪ [۶‬ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻄﮫﺮی‪ ،‬ص‪.۵۶٠‬‬
‫]‪ [٧‬ﮐﻠﯿﺎت ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ )‪ ،(٢‬ﻣﻄﮫﺮی‪ ،‬ص‪.١١٠‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ و ﺟﺎﻟﺐ‬
‫]‪ [٨‬ارزش ﻣﯿﺮاث ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ص‪.١٣١‬‬
‫و ﻣﻨ ﺴ ﺠ ﻢ و ﻣﻨ ﻈ ﻢ‬
‫]‪ [٩‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮف )‪ ،(١‬دھﺒﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﮫﺪی و ﻣﯿﺮﺑﺎﻗﺮی ﻓﺮد‪ ،‬ص‪.١٢٢‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﮫﺎرده ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﮐﺘﺎب« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه و ھﺮ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺣﺎوی ﭼﻨﺪ ﺑﺎب اﺳﺖ و در ﻣﺠ ﻤﻮع‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ ١۶٢‬ﺑﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺰارش ﻣﺤﺘﻮا‬
‫ﮔﺰارش ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﯾﮑﺎﯾﮏ ﺑﺎبھﺎی ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺠﺎﻟﯽ وﺳﯿﻊ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا در اﯾﻦ ﺟﺎ ﮔﺰﯾﺪهای از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ھﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﺟ ﻤﺎﻟﯽ ﮔﺰارش ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .١‬ﻣﻘﺪﻣﺎت )ﺷﺎﻣﻞ ھﺠﺪه ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﺎھﯿﺖ ﺗﺼﻮف و وﯾﮋﮔﯽھﺎی آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬داﻧﺸ ﻤﻨﺪان ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻋﺪل ﻣﺤﻮر و وارﺛﺎن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻨﺪ و آﻧﺎن ﺳﻪ ﮔﺮوھﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﺪﺛﺎن ‪ ،‬ﻓﻘﯿﮫﺎن و ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ .‬ﺑﻪ ھ ﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻠﻢ دﯾﻦ ﺳﻪ ﺗﺎﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺳﻨﺖ و ﻋﻠﻢ‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ اﯾ ﻤﺎن و ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬داﻧﺸ ﻤﻨﺪاﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﯾ ﻤﺎن دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٢‬اﺣﻮال و ﻣﻘﺎﻣﺎت )ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮزده ﺑﺎب(‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ »اﻟﻠ ﻤﻊ«‪ ،‬ﻗﺪﯾ ﻤﯽﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎزل ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ را در ھﻔﺖ ﻣﻘﺎم ) ﺗﻮﺑﻪ ‪ ،‬ورع ‪ ،‬زھﺪ ‪ ،‬ﻓﻘﺮ ‪ ،‬ﺻﺒﺮ ‪،‬‬
‫ﺗﻮﮐﻞ و رﺿﺎ( و ده ﺣﺎل )ﻣﺮاﻗﺒﻪ‪ ،‬ﻗﺮب‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺧﻮف‪ ،‬رﺟﺎ‪ ،‬ﺷﻮق‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬اط ﻤﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه و ﯾﻘﯿﻦ ( ﺑﯿﺎن و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ طﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫]‪ [١٠‬ﻣﺠ ﻤﻮﻋﻪ رﺳﺎﺋﻞ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪﷲ اﻧﺼﺎری‪ ،‬ص‪.١٢٩‬‬

‫‪ .٣‬در ﺑﺎره ﺑﺮداﺷﺖھﺎی ﺻﻮﻓﯿﺎن از ﻗﺮآن و ﭘﯿﺮوی از آن )ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻓﮫﻢ ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اھﻞ دل و ﺳﺎﺑﻘﺎن و ﻣﻘﺮﺑﺎن و اﺑﺮار و ھﻢ‬
‫آھﻨﮕﯽ ﺗﺼﻮف ﺑﺎ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .۴‬اﺳﻮه ﺑﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ و اﻗﺘﺪا ﺑﻪ او )ﺷﺎﻣﻞ ﭼﮫﺎر ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﯿﺮوی ﻣﺸﺎﯾﺦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ و رواﯾﺎت‬
‫ﻧﺒﻮی در ﻣﻮرد ﺗﺴﺎھﻞ در ﻣﺒﺎﺣﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .۵‬ﻣﺴﺘﻨﺒﻄﺎت )ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬روش ﺻﻮﻓﯿﺎن در ﻣﻮﺿﻮع درﯾﺎﻓﺖ درﺳﺖ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ و اﺳﺘﻨﺒﺎطﮫﺎی آﻧﺎن در ﺑﺎره ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ ﺑﺮ ھ ﻤﮕﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ رواﯾﺎت ﻧﺒﻮی ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .۶‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ )ﺷﺎﻣﻞ ھﻔﺖ ﺑﺎب(‪ :‬وﯾﮋﮔﯽ و ﺻﻔﺎت و ﮐﻠ ﻤﺎت ﮔﺮوھﯽ از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪوﺳﻠ ّﻢ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺧﻠﻔﺎی‬
‫ﺴﻼم ( و ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاری آﻧﺎن در ﺻﻮﻓﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺬﮐﺮی ﺑﺮای ﭘﯿ ﻤﻮدن ﻣﻨﺎزل ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮک ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ )اﺑﻮ ﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋ ﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜ ﻤﺎن و ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪاﻟ ّ‬
‫‪ .٧‬آداب ﺻﻮﻓﯿﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺶ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم ﻣﺘﺼﻮﻓﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﺿﻮ و طﮫﺎرت و ﻧ ﻤﺎز و زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ دوﺳﺘﯽ و ﻣﻌﺎﺷﺮت و‬
‫ﻋﯿﺎدت و‪ ...‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٨‬در ﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﺧﺘﻼف ﺳﺨﻨﺎن اھﻞ ﺗﺼﻮف در ﭘﺎﺳﺦھﺎی آﻧﺎن )ﺷﺎﻣﻞ دوازده ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺠ ﻤﻮﻋﻪای از ﭘﺎﺳﺦھﺎی ﺻﻮﻓﯿﺎن در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻞ روح‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻓﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻘﺎ‪ ،‬ذﮐﺮ و‪ ...‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٩‬ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪھﺎ‪ ،‬اﺷﻌﺎر‪ ،‬دﻋﺎھﺎ و رﺳﺎﺋﻞ ﺻﻮﻓﯿﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪھﺎ‪ ،‬ادﻋﯿﻪ‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﻧﺎﻣﻪھﺎ و اﺷﻌﺎری از ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﯽ ھ ﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮ ﻋﻠﯽ‬
‫رودﺑﺎری‪ ،‬ذو اﻟﻨﻮن ﻣﺼﺮی‪ ،‬ﺟﻨﯿﺪ و ﺷﺒﻠﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ﺳ ﻤﺎع )ﺷﺎﻣﻞ دوازده ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و اﻧﻮاع ﺳ ﻤﺎع و طﺒﻘﺎت ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن آن و ﻧﯿﺰ ﺣﺎﻻت ﮐﺎﻣﻼن در ھﻨﮕﺎم ﺳ ﻤﺎع و‪ ...‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١١‬وﺟﺪ )ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺶ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺎھﯿﺖ وﺟﺪ و ﺻﻔﺎت اھﻞ وﺟﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح و ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻧﯿﺰ از ﮐﺘﺎب »وﺟﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﻋﺮاﺑﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺴﻼم و روش اﺛﺒﺎت ﮐﺮاﻣﺎت‬ ‫‪ .١٢‬اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و ﮐﺮاﻣﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺶ ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎی آﯾﺎت و ﮐﺮاﻣﺎت و ﺗﻔﺎوت اوﻟﯿﺎی ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﻪاﻟ ّ‬
‫اوﻟﯿﺎء و‪ ...‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١٣‬در ﺑﯿﺎن ﻣﺸﮑﻼت )ﺷﺎﻣﻞ دو ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻮرد از اﺻﻄﻼﺣﺎت دﺷﻮار راﯾﺞ در ﺑﯿﻦ ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮ‪ ،‬ﻗﺒﺾ‪ ،‬ﺑﺴﻂ‪ ،‬ﺳﮑﺮ‪ ،‬ﺻﺤﻮ‪،‬‬
‫ﺷﺮب‪ ،‬ﻓﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻘﺎ و‪ ...‬ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .١۴‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻄﺤﯿﺎت و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ظﺎھﺮﺷﺎن ﻏﻠﻂ و ﻧﺎروا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺑﺎطﻦ ﺻﺤﯿﺢ و رواﺳﺖ )ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ و دو ﺑﺎب(‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨﺎی ﺷﻄﺢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻄﺤﯿﺎت ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ و ﺷﺒﻠﯽ و اﺑﻮ ﺣﺴﯿﻦ ﻧﻮری و دﻓﺎع از آن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات ﻣﺘﻌﺪد اﺑﻮ ﻧﺼﺮ ﺳﺮاج طﻮﺳﯽ ﺑﺮ اﺷﺘﺒﺎھﺎت‬
‫ﻧﻈﺮی و ﻋ ﻤﻠﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن در زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺰﻟﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ‪ ،‬اﺑﺎﺣﻪ ‪ ،‬ﻓﻨﺎی ﺑﺸﺮی و‪ ...‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻓﯽ ذﮐﺮ ﻣﻦ ﻏﻠﻂ ﻣﻦ اﻟ ﻤﺘﺮﺳ ﻤﯿﻦ ﺑﺎﻟﺘﺼﻮف« )ﻏﻠﻄﮫﺎی‬
‫ﺻﻮﻓﯽ ﻧ ﻤﺎﯾﺎن( ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻟﻠ ﻤﻊ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﺪﻣﺖ ﺗﺎﻟﯿﻒ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻣﺘﯿﻦ و ﺳﻨﺠﯿﺪه‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل و اﺳﺘﻨﺒﺎط ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ طﺮﯾﻘﺖ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺳﺘﻨﺎد و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ و اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و ﻧﻘﻞ ﻗﻮلھﺎ‪ ،‬ﺟﺰو ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﺮاث ﻋﻠ ﻤﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ از زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺎ‬
‫ﮐﻨﻮن اﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪ [١١‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣٨ -٣١‬‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ادﺑﯿﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و آﺛﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﮐﺸﻒ اﻟ ﻤﺤﺠﻮب« ھﺠﻮﯾﺮی و »ﺑﻮﺳﺘﺎن« و »ﮔﻠﺴﺘﺎن« ﺳﻌﺪی و‪ ...‬ﺑﺲ ﻋ ﻤﯿﻖ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺰاﻟﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮه ﮔﺎهھﺎی اﯾﻦ اﺛﺮﮔﺬاری اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺪﯾﺸﻪ ھﺎﯾﺶ را از ﮐﺘﺎب »اﻟﻠ ﻤﻊ« ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ‬
‫اوﺳﺖ‪.‬‬
‫]‪ [١٢‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.۴٣ -٣٩‬‬

‫وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬
‫ﮐﺘﺎب را دﮐﺘﺮ ﻣﮫﺪی ﻣﺤﺒﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ دﻗﺖ و اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ١٣٨٢‬ش‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟ ﻤﻪ و ﺑﻪ ھ ﻤﺮاه ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟ ﻤﻪ و ﺗﻠﺨﯿﺺ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﯿﮑﻠﺴﻮن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮﺟ ﻤﻪ ‪ ،‬رﺳﺎ و ﺷﯿﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪھﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺗﺼﺤﯿﺢ آﻟﻦ رﯾﻨﻮﻟﺪ ﻧﯿﮑﻠﺴﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﻟﯿﺪن‪ ١٩١۴ ،‬م؛ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﮫﻢ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوھﺶ ﮔﺮان اﺳﺖ؛‬
‫‪ .٢‬ﺿﺒﻂ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺼﻄﻔﯽ اﻟﮫﻨﺪاوی ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﺘﺼﻮف اﻻﺳﻼﻣﯽ«‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﯿﺮوت‪ ١۴٣١ ،‬ق‪ ،‬دار اﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠ ﻤﯿﺔ؛‬
‫‪ .٣‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋ ﻤﺎد زﮐﯽ اﻟﺒﺎرودی‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﺘﺼﻮف اﻻﺳﻼﻣﯽ« )ﺑﺪون ﺗﺎرﯾﺦ(‪ ،‬اﻟﻘﺎھﺮة‪ ،‬اﻟ ﻤﮑﺘﺒﺔ اﻟﺘﻮﻓﯿﻘﯿﺔ؛ در اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬رواﯾﺖھﺎی‬
‫ﮐﺘﺎب را در ﭘﺎورﻗﯽ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺞ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮده و ﮔﺎه ﻧﻘﺪ و ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬

‫‪ ↑ .١‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣۴‬‬

‫‪ ↑ .٢‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣۵‬‬
‫‪ ↑ .٣‬ﺳﺠﺎدی‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٧٨‬‬
‫‪ ↑ .۴‬ﺟ ﻤﻌﯽ از ﻣﺆﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٢۵‬‬
‫‪ ↑ .۵‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣٧‬‬
‫‪ ↑ .۶‬ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻄﮫﺮی‪ ،‬ص‪.۵۶٠‬‬
‫‪ ↑ .٧‬ﮐﻠﯿﺎت ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ )‪ ،(٢‬ﻣﻄﮫﺮی‪ ،‬ص‪.١١٠‬‬
‫‪ ↑ .٨‬ارزش ﻣﯿﺮاث ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ص‪.١٣١‬‬
‫‪ ↑ .٩‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮف )‪ ،(١‬دھﺒﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﮫﺪی و ﻣﯿﺮﺑﺎﻗﺮی ﻓﺮد‪ ،‬ص‪.١٢٢‬‬
‫‪ ↑ .١٠‬ﻣﺠ ﻤﻮﻋﻪ رﺳﺎﺋﻞ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪﷲ اﻧﺼﺎری‪ ،‬ص‪.١٢٩‬‬
‫‪ ↑ .١١‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.٣٨ -٣١‬‬
‫‪ ↑ .١٢‬اﻟﺴﺮاج اﻟﻄﻮﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ‪ ،‬اﻟﻠ ﻤﻊ ﻓﯽ اﻟﺘﺼﻮف‪ ،‬ص‪.۴٣ -٣٩‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻧﺮم اﻓﺰار ﻋﺮﻓﺎن‪ ،٣‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬