Professional Documents
Culture Documents
18 หลักสูตร รู้จัก เชื่อมั่น ชอบ ใช้ การแพทย์แผนไทย ใส่ใจสุขภาพ
18 หลักสูตร รู้จัก เชื่อมั่น ชอบ ใช้ การแพทย์แผนไทย ใส่ใจสุขภาพ
18 หลักสูตร รู้จัก เชื่อมั่น ชอบ ใช้ การแพทย์แผนไทย ใส่ใจสุขภาพ
สถาบันวิจยั ระบบสาธารณสุข
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย
การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือก
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
หนังสือ “ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก”
ที่ปรึกษา:
นายแพทย์เกียรติภูมิ วงศ์รจิต อธิบดีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
นายแพทย์ปราโมทย์ เสถียรรัตน์ รองอธิบดีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
นายแพทย์สรรพงศ์ ฤทธิรักษา รองอธิบดีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
บรรณาธิการ:
นายแพทย์สรรพงศ์ ฤทธิรักษา รองอธิบดีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
คณะผู้จัดท�ำ:
นางสาวอัญชลี จูฑะพุทธิ ผู้อำ� นวยการกองวิชาการและแผนงาน
นางศุภวรรณ พันธ์บูรณะ หัวหน้ากลุ่มงานพัฒนาก�ำลังคน กองวิชาการและแผนงาน
นางสาวแสงระวี ทองแตง กลุ่มงานพัฒนาก�ำลังคน กองวิชาการและแผนงาน
นางสาวบุญหลง ตุ้ยสุข กลุ่มงานพัฒนาก�ำลังคน กองวิชาการและแผนงาน
นางสาวอัจจิมา เรืองประดิษฐ์ กลุ่มงานพัฒนาก�ำลังคน กองวิชาการและแผนงาน
นางสาวทิพย์สุดา หาญอาสา กลุ่มงานพัฒนาก�ำลังคน กองวิชาการและแผนงาน
ISBN : 978-616-11-3710-6
จัดพิมพ์โดย กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข ถนนติวานนท์ อ�ำเภอเมือง
จังหวัดนนทบุรี 11000
จ�ำนวน 2,000 เล่ม
พิมพ์ที่ โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
โทรศัพท์ 0-2564-3104 ถึง 6
โทรสาร 0-2564-3119
http://www.thammasatprintinghouse.com
คำ�นำ�
ปัจจุบนั ประชาชนหันมาให้ความสนใจในการดูแลสุขภาพของตนเองมากขึน้
อาทิ การรั บ ประทานอาหารที่ มี ประโยชน์ การนอนหลั บ พั ก ผ่ อ นที่ เ พี ย งพอ
การออกก�ำลังกาย การท�ำสมาธิ หรือแม้กระทัง่ การใช้ผลิตภัณฑ์ตา่ งๆ จากสมุนไพร
เพือ่ ให้หา่ งไกลจากโรคภัยไข้เจ็บ ทัง้ นีศ้ าสตร์การแพทย์แผนไทย การแพทย์พนื้ บ้าน
และการแพทย์ทางเลือกก็เป็นอีกส่วนหนึ่งในการช่วยส่งเสริม ป้องกัน รักษา และ
ฟื้นฟูสุขภาพของประชาชน เพราะใช้หลักในการพึ่งพาตนเอง และวิถีธรรมชาติ
ท�ำให้สามารถน�ำไปประยุกต์ใช้ได้ในชีวิตประจ�ำวัน ซึ่งตรงตามเป้าหมายของ
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกที่ต้องการให้คนในสังคมโลกต้อง
“รู้จัก เชื่อมั่น ชอบ ใช้” บริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรที่ได้มาตรฐาน และภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย
หนังสือ ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และ
การแพทย์ทางเลือก เล่มนี้ จัดท�ำขึน้ เพือ่ รวบรวมเนือ้ หาทีไ่ ด้จดั อบรมด้านการแพทย์
แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือกในงานมหกรรมสมุนไพร
แห่งชาติ ครั้งที่ 15 ปี 2561 ทั้งสิ้น 18 หลักสูตร โดยมุ่งหวังว่าประชาชนจะรู้จัก
ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย เชื่อมั่นในบริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์
ทางเลือก ชอบและใช้ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร สามารถน�ำความร้ทู ไี่ ด้ไปดูแลสุขภาพ
ตนเอง และผ้อู นื่ อีกทัง้ ยังสามารถน�ำความร้ใู นการท�ำผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรต่างๆ
ไปสร้างเป็นอาชีพ สร้างรายได้ ท�ำให้ประชาชนพึ่งพาตนเอง มีชีิวิตความเป็นอยู่
ที่ดีขึ้น ในนามของคณะผู้จัดท�ำขอขอบพระคุณวิทยากรผู้เชี่ยวชาญ คณะท�ำงาน
และผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทุกท่านที่มีส่วนร่วมท�ำให้หนังสือเล่มนี้สำ� เร็จได้ด้วยดี
คณะผู้จัดท�ำ
กรกฎาคม 2561
(ค)
สารบัญ
ค�ำน�ำ................................................................................................................ (ค)
สบู่ธรรมชาติและสบู่สมุนไพร................................................................................. 1
แชมพูสมุนไพรสูตรธรรมชาติ (ไร้สารซักฟอก)........................................................ 6
ผลิตภัณฑ์บำ� รุงผิวพรรณจากน�้ำมันหอมระเหย.................................................... 12
การนวดแก้อาการปวดคอ บ่า ถึงปลายมือ.......................................................... 20
การนวดอาการท้องผูก........................................................................................ 35
เทคนิคการสัมผัสเพื่อช่วยฟื้นฟูสุขภาพกาย......................................................... 44
การนวดพื้นบ้านดูแลอัมพฤกษ์ . ......................................................................... 56
การนวดพื้นบ้านดูแลอัมพฤกษ์ . ......................................................................... 60
โยคะดัดกายคลายปวดหลัง................................................................................. 64
ผิวสวย ด้วยสปาสมุนไพรไทย.............................................................................. 76
น�้ำมันสมุนไพรไทย ลดปวดกล้ามเนื้อ กระดูกและข้อ......................................... 85
น�้ำมันบ�ำรุงผมหอม “ยอพระกลิ่น”..................................................................... 89
ยาอมสมุนไพร “ดับกลิ่นปาก”............................................................................ 97
ผลิตภัณฑ์ดูแลผิวให้กระจ่างใสจากสมุนไพรไทย................................................107
น�้ำพริกสมุนไพรกู้ชาติ. ......................................................................................117
การดูแลทารกหลังคลอดด้วยการแพทย์แผนไทย .............................................120
ชะลอวัยด้วยการนวดเส้นประธานสิบ...............................................................136
ทุกอาชีพคลายปวดด้วยนวดไทย........................................................................147
(จ)
สบู่ธรรมชาติและสบู่สมุนไพร
Natural Soap & Herbal Soap
อาจารย์คมสัน หุตะแพทย์
มูลนิธิศูนย์สื่อเพื่อการพัฒนา
1
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
2
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ขั้นตอนการผลิตสบู่ธรรมชาติ
1. ชั่งน�้ำใส่ในภาชนะแก้วหรือสแตนเลส ชั่งด่าง แล้วเทด่างลงในน�้ำ
ใช้ช้อนสแตนเลสกวนจนด่างละลายหมด จะได้สารละลายด่าง อุณหภูมิของ
สารละลายด่างจะสูงถึง 80-90 องศาเซลเซียส ตั้งทิ้งไว้ให้อุณหภูมิลดลงเหลือ
40-45 องศาเซลเซียส (ขั้นตอนนี้ให้ท�ำด้วยความระมัดระวัง เพราะด่างมีอันตราย)
2. ชั่งน�้ำมันแต่ละชนิด ใส่รวมกันในชามหรือหม้อสแตนเลสอุ่นให้ได้
อุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส
3. เทสารละลายด่ า งลงในน�้ ำ มั น ใช้ ไ ม้ พ ายกวนส่ ว นผสมให้ เข้ า กั น
กวนต่อไปนานอย่างน้อย 30 นาที สบู่จะเริ่มจับตัวเหนียวข้นคล้ายนมข้นหรือครีม
สลัด ก็พร้อมที่จะเทลงแบบ
3
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ตัวอย่างสูตรสบู่ธรรมชาติ
สบู่ขมิ้นชัน
ส่วนผสม
1. น�ำ้ มันมะพร้าว 200 กรัม
2. น�ำ้ มันงา 100 กรัม
3. น�้ำมันละหุ่ง 50 กรัม
4. โซเดียมไฮดรอกไซด์ 45 กรัม
5. น�้ำ 100 กรัม
6. ผงขมิ้นชัน 5-10 กรัม
7. น�้ำมันหอมระเหย 5 ซีซี
(กลิ่นที่ชอบ)
4
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
สบู่มะรุม
ส่วนผสม
1. น�้ำมันมะพร้าว 200 กรัม
2. น�้ำมันร�ำข้าว 120 กรัม
3. น�ำ้ มันมะรุม 30 กรัม
4. โซเดียมไฮดรอกไซด์ 45 กรัม
5. น�้ำ 100 กรัม
6. ผงมะรุม 5-10 กรัม
7. น�้ำมันหอมระเหย 5 ซีซี
(กลิ่นที่ชอบ)
5
แชมพูสมุนไพรสูตรธรรมชาติ (ไร้สารซักฟอก)
Natural & Herbal Shampoo
อาจารย์คมสัน หุตะแพทย์, อาจารย์ณัฐภูมิ สุดแก้ว
มูลนิธิศูนย์สื่อเพื่อการพัฒนา
เคล็ดลับความงามของเส้นผม
ของคนไทยสมัยก่อนอยู่ที่การใช้
สมุ น ไพรในการท� ำ ความสะอาด
และบ�ำรุ ง เส้ น ผม รวมทั้ ง หากมี
ปัญหากับเส้นผมและหนังศีรษะ
ก็จะใช้สมุนไพรรักษาเช่นเดียวกัน
ซึ่งตามต�ำราแพทย์แผนไทยก็ระบุ
ถึงสมุนไพรที่สามารถน�ำมาใช้กับ
เส้นผมและหนังศีรษะได้หลายสิบ
ชนิดเลยทีเดียว
ในการสระผมคนไทยสมั ย
ก่อนจะใช้มะกรูดเผาไฟมาสระผม
ซึง่ จะช่วยท�ำความสะอาดเส้นผมและหนังศีรษะ ท�ำให้เส้นผมดกด�ำเงางาม บางครัง้
ก็ใช้น�้ำซาวข้าว หรือน�้ำด่างมาสระผม โดยมักจะน�ำไปผสมกับสมุนไพรที่ท�ำให้เกิด
ฟองอย่างฝักส้มป่อยหรือลูกประค�ำดีควาย ช่วยท�ำให้สระผมได้สะอาด บ�ำรุงเส้นผม
และหนังศีรษะไปในตัว หรืออาจจะเติมสมุนไพรอืน่ ๆ เพือ่ เพิม่ สรรพคุณในการรักษา
6
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
20 สมุนไพรที่ใช้ดูแลเส้นผมและหนังศีรษะ
7
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
8
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
9
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
แชมพูสมุนไพร
1. แชมพูมะกรูด (แบบไม่ใช้หัวแชมพูหรือผงฟอง)
ส่วนผสม 1. มะกรูด 1 กิโลกรัม
2. น�้ำสะอาด 1 ลิตร
วิธีการท�ำ
1. น�ำผลมะกรูดมาล้างน�้ำให้สะอาด แล้วผ่าซีก
เอาเมล็ดออก หั่นทั้งเปลือกให้เป็นชิ้น
2. น�ำไปต้มกับน�้ำในหม้อ ปิดฝา ต้มไปนาน
15 นาที
3. ทิ้งไว้ให้เย็น แล้วน�ำทั้งน�้ำและเนื้อมะกรูดไปปั่น
ในเครื่องปั่นจนละเอียด
4. น�ำมากรองด้วยผ้าขาวบาง จะได้นำ�้ มะกรูด
ที่ข้นเหนียวเป็นครีม
5. น�ำน�้ำมะกรูดที่ได้ไปนึ่ง หรือต้มไฟอ่อน พอเดือดปุดๆ ยกลงทิ้งไว้
ให้เย็น น�ำไปบรรจุขวดที่มีฝาปิด เก็บได้นาน 3-6 เดือน
วิธีใช้
ใช้สระผมแทนแชมพูทวั่ ไป เวลาสระผมจะไม่มฟี อง แต่จะท�ำให้ผมสะอาด
นุ่มสลวย ผมลื่นหวีง่าย ผมจะดกด�ำ และเงางาม
10
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
2. แชมพูสด สูตรน�้ำซาวข้าว
ส่วนผสม
1. น�้ำซาวข้าว 1 หม้อ
2. ใบหมี่ 5-6 ใบ
3. มะกรูด 2 ลูก
4. ฝักส้มป่อย 2-3 ฝัก
5. ลูกประค�ำดีควาย 3-4 ลูก
6. ดอกอัญชัน 1 ก�ำมือ
วิธีการท�ำ
น�ำมะกรูดและฝักส้มป่อยไปเผาไฟให้มกี ลิน่ หอม แล้วขยีใ้ บหมีใ่ นน�ำ้ ซาวข้าว
ให้ เ กิ ด ยางเหนี ย วๆ แล้ ว น�ำ มะกรู ด และฝั ก ส้ ม ป่ อ ยที่ ย ่ า งไฟแล้ ว รวมทั้ ง ลู ก
ประค�ำดีควายทีท่ บุ พอแตก ดอกอัญชัน มาต้มรวมกับน�้ำซาวข้าว ต้มให้เดือด แล้ว
ปล่อยทิ้งไว้ให้เย็น จากนั้นกรองเอาน�้ำไปใช้สระผม
11
ผลิตภัณฑ์บำ�รุงผิวพรรณ
จากน้ำ�มันหอมระเหย
อาจารย์คมสัน หุตะแพทย์
มูลนิธิศูนย์สื่อเพื่อการพัฒนา
ผลิตภัณฑ์น�้ำมันหอมระเหย
Essential Oil Products
น�้ำมันหอมระเหยเป็นน�้ำมัน
ทีไ่ ด้จากพืชหรือสัตว์ทมี่ กี ลิน่ หอม
และมีองค์ประกอบทางเคมีมากมาย
หลายชนิด เมื่อสูดดมเข้าไปหรือ
สัมผัสทางผิวหนังก็จะซึมผ่านไป
ยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย และ
มีผลต่อการท�ำงานของสมองและ
ระบบอวัยวะต่างๆ ของร่างกาย
รวมทั้งผลต่ออารมณ์และจิตใจ
ให้มกี ารปรับสมดุลท�ำให้เกิดการ
บ�ำบัดอาการของโรคต่างๆ
รูปแบบการใช้นำ�้ มันหอมระเหยมี 2 แนวทางใหญ่ๆ คือการสูดดมและการ
สัมผัสทางผิวหนัง จากสองแนวทางนี้สามารถประยุกต์ใช้ได้ อีกมากมายหลายวิธี
เลยทีเดียว รวมทั้งน�ำไปท�ำผลิตภัณฑ์นำ�้ มันหอมระเหยรูปแบบต่างๆ
12
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
คุณสมบัติของน�้ำมันหอมระเหย
น�้ำมันหอมระเหย คุณสมบัติ
ลาเวนเดอร์ (Lavender) แก้ปวดศีรษะ บรรเทาอาการท้อแท้หดหู่ ลดความตึงเครียด
แก้ภูมิแพ้ แก้สิว โรคน�้ำกัดเท้า รักษาแผลไฟไหม้ รักษาโรค
ผิวหนัง ไล่แมลง แมลงสัตว์กดั ต่อย บรรเทาอาการปวดกล้ามเนือ้
แก้เคล็ดขัดยอก แก้หดื หลอดลมอักเสบ แก้หวัด ดับกลิน่ ปาก
บรรเทาอาการปวดประจ�ำเดือน
ทีทรี (Tea Tree) แก้สิว ฝ้า ฝีหนอง น�ำ้ กัดเท้า รักษาแผลไฟไหม้ ผื่นคัน แมลง
กัดต่อย แก้ไข้ แก้หวัด หืด หลอดลมอักเสบ แก้ไอ ไซนัส
มะนาว (Lime) แก้สิว ฝ้า ผิวหนังแตก ลดความมันบนผิวหนัง รักษาแผล
พุพอง แมลงกัดต่อย แก้หืด แก้เจ็บคอ หลอดลมอักเสบ
บรรเทาไขข้ออักเสบ ความดันโลหิตสูง ช่วยย่อยอาหาร
ช่วยให้เจริญอาหาร แก้ไข้หวัด
เบอร์กามอท (Bergamot) บรรเทาอาการหดหู่ ท�ำให้จติ ใจเบิกบาน คลายความตึงเครียด
รู้สึกสดชื่น บ�ำรุงเส้นผม/หนังศีรษะ แก้สิวฝ้า รักษาโรค
ผิวหนัง แมลงกัดต่อย ไล่แมลง ดับกลิ่นปาก แก้เจ็บคอ
แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยเจริญอาหาร แก้ไข้หวัด
ผิวส้ม (Orange) ผ่อนคลายความตึงเครียด แก้อาการท้อแท้หดหู่ ลดริ้วรอย
ผิวหนังหยาบ ลดความมันบนผิวหนัง บรรเทาอาการหลอดลม
อักเสบ แก้ท้องผูก อาหารไม่ย่อย แก้ไข้หวัด
กระดังงา (Ylang Ylang) บรรเทาอาการหดหู่ เพิม่ สมรรถภาพทางเพศ ช่วยให้นอนหลับ
ลดความตึงเครียด บ�ำรุงหัวใจ บ�ำรุงก�ำลัง แก้สิว รักษาผิว
ที่แพ้ง่ายและมีความมันมาก
13
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำมันหอมระเหย คุณสมบัติ
กุหลาบ (Rose) ลดอาการตึงเครียด ช่วยให้นอนหลับสบาย เสริมสมรรถภาพ
ทางเพศ ถนอมผิ ว พรรณ ลดรอยเหี่ ย วย่ น บ�ำ รุ ง หั ว ใจ
ช่วยให้เจริญอาหาร แก้หืด แก้ไอ
มะลิ (Jasmine) ช่วยคลายเครียด ท�ำให้จิตใจสงบ บ�ำรุงหัวใจ ช่วยลดอาการ
แพ้ที่ผิวหนัง บรรเทาอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ แก้หวัด
แก้ไอ เสียงแหบแห้ง บรรเทาอาการปวดประจ�ำเดือน
เปปเปอร์มนิ ท์ (Peppermint) แก้ปวดศีรษะ วิงเวียนศีรษะ คลายเครียด แก้สิว รักษาโรค
ผิวหนัง แก้ปวดฟัน ดับกลิ่นปาก แก้หืด อาการหลอดลม
อักเสบ ช่วยย่อย แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ คลื่นเหียนอาเจียน
ปวดท้อง เสียดท้อง
ตะไคร้ (Lemongrass) คลายความเครี ย ด แก้ ป วดศี ร ษะ แก้ สิ ว โรคน�้ำ กั ด เท้ า
ไล่แมลง ช่วยย่อยลดกรดในกระเพาะ ขับลม แก้อาการท้องอืด
ท้องเฟ้อ ลดไข้
ยูคาลิปตัส (Eucalyptus) แก้หวัดคัดจมูก แก้ไข้ บรรเทาอาการปวดศีรษะ เจ็บคอ
กล่องเสียงอักเสบ โรคน�้ำกัดเท้า เชื้อรา แก้รังแค ผื่นคัน
ไล่แมลง บรรเทาปวดเมื่อย เคล็ดขัดยอก
ขิง (Ginger) แก้เสียดท้อง ปวดท้อง ท้องอืดท้องเฟ้อ ท้องเสีย คลื่นเหียน
เมารถ เมาเรือ แก้หวัด คัดจมูก ไซนัส แก้ไข้หวัดใหญ่ บรรเทา
อาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ กระตุ้นการงอกของเส้นผม
แก่นจันทร์ (Sandalwood) บรรเทาอาการท้อแท้หดหู่ นอนไม่หลับ ระงับประสาท บ�ำรุง
ก�ำลัง รักษาสิว ผิวแตก ผิวที่แห้งกร้าน รักษาอาการไอ หืด
หลอดลมอักเสบ เจ็บคอ
โหระพา (Sweet Basil) แก้ปวดหัว ไมเกรน ผ่อนคลายประสาท ไล่ยุง ไล่แมลง
บรรเทาอาการยุงและแมลงกัดต่อย แก้อาการปวดเมื่อย
ปวดข้อ บาดเจ็บกล้ามเนื้อ แก้ไอ ไซนัส หลอดลมอักเสบ
แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ อาหารไม่ย่อย แก้ไข้ แก้หวัด
14
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
น�้ำมันหอมระเหย คุณสมบัติ
พริกไทยด�ำ (Black pepper) บรรเทาอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เคล็ดขัดยอก เส้นเอ็นยึด
ข้ออักเสบ ช่วยย่อย ช่วยให้เจริญอาหาร ลดไข้ บรรเทาหวัด
ป้องกันการติดเชื้อไวรัส
โรสแมรี่ (Rosemary) รักษาสิว ขจัดรังแค แก้โรคผิวหนัง เส้นผมมัน ช่วยให้ผม
งอก แก้หวัด อาหารไม่ย่อย ท้องอืดท้องเฟ้อ ขับลม แก้ปวด
ประจ�ำเดือน ปวดศีรษะ บ�ำรุงหัวใจ บ�ำรุงประสาท ผ่อนคลาย
ความตึงเครียด
คาโมไมล์ (Chamomile) แก้สวิ โรคภูมแิ พ้ แผลไฟไหม้ โรคผิวหนัง ตุม่ พุพอง แก้ปวดฟัน
ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ แก้ปวดประจ�ำเดือน แก้ปวดศีรษะ
ไมเกรน ผ่อนคลายความตึงเครียด ช่วยให้นอนหลับสบาย
ช่วยบ�ำรุงเส้นผม
เจอราเนียม (Geranium) แก้สวิ รักษาแผลไฟไหม้ โรคผิวหนัง กลากเกลือ้ น แผลพุพอง
ไล่แมลง ปรับสมดุลส�ำหรับสตรีวัยหมดประจ�ำเดือน ท�ำให้
จิตใจสงบไม่ท้อแท้ ห่อเหี่ยว
15
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำมันนวดหน้า
น�้ำมันนวดหน้า ใช้นวดหน้าเพียง
วันละ 10 นาที จะช่วยผ่อนคลายกล้ามเนือ้
ที่ตึงเครียด ช่วยรักษาความชุ่มชื้น ช่วย
กระชับใบหน้า ลดริ้วรอยที่เหี่ยวย่นและ
หยาบกร้าน ท�ำให้หน้าเนียนเรียบ ดูอ่อน
เยาว์ขึ้น
16
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ส่วนผสม
น�้ำมันเมล็ดทานตะวัน 10 ซีซี
น�้ำมันหอมระเหย
ดอกส้ม 2 หยด
กุหลาบ 2 หยด
วิธีทำ�
ผสมน�้ำมันหอมระเหยดอกส้มกับกุหลาบ ผสมกันในขวดแก้วแล้วน�ำไป
หยดลงบนน�ำ้ มันเมล็ดทานตะวันในชามแก้ว คนให้เข้ากัน น�ำไปใช้นวดหน้า
ครีมถนอมผิวน�้ำดอกกุหลาบ
ช่วยลดรอยเหีย่ วย่น หยาบกร้าน
และรอยแตก ใช้เป็นครีมบ� ำรุงผิวทั้ง
ใบหน้า มือ และผิวหนัง
ส่วนผสม
ขี้ผึ้ง 2 ช้อนโต๊ะ
น�้ำสะอาด ¼ ถ้วย
น�ำ้ มันงา ½ ถ้วย
น�้ำดอกกุหลาบ ¼ ถ้วย
น�้ำมันดอกกุหลาบ 6-8 หยด
17
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีท�ำ
ใส่ขผี้ งึ้ และน�ำ้ ลงในหม้อสแตนเลส น�ำขึน้ ตัง้ ไฟอ่อนๆ ใช้ชอ้ นสแตนเลสกวน
เบาๆ จนขีผ้ งึ้ ละลายหมด จึงใส่นำ�้ มันงา น�ำ้ ดอกกุหลาบ คนให้เข้ากัน ยกลงจากเตา
แล้ ว หยดน�้ำ มั น ดอกกุ ห ลาบ คนให้ เข้ า กั น จนเหนี ย วข้ น เทใส่ ข วดที่ มี ฝ าปิ ด
เก็บไว้ใช้ได้นาน 3-6 เดือน
สเปรย์ไล่ยุง
Anti – mosquito Spray
ส่วนผสม
1. น�้ำมันตะไคร้หอม 3 ซีซี (ประมาณ 60 หยด)
2. น�้ำมันตะไคร้บ้าน 1 ซีซี (ประมาณ 20 หยด)
3. น�้ำมันลาเวนเดอร์ 1 ซีซี (ประมาณ 20 หยด)
4. แอลกอฮอล์ 50 ซีซี
5. น�้ำสะอาด 250 ซีซี (หรือ 1 ถ้วยตวง)
วิธีการ
1. ผสมน�ำ้ มันตะไคร้หอม น�ำ้ มันตะไคร้บา้ น น�ำ้ มันลาเวนเดอร์ ในชามแก้ว
คนให้เข้ากัน หรือจะผสมในขวดขนาด 5 ซีซี ที่มีฝาปิด แล้วเขย่าให้เข้ากันก็ได้ (ถ้า
ใช้นำ�้ มันตะไคร้หอมเพียงอย่างเดียว ก็ให้ใช้น�้ำมันตะไคร้หอมปริมาณ 5 ซีซี)
2. ใส่แอลกอฮอล์ 50 ซีซี ลงในขวดขนาด 300 ซีซี จากนั้นเทน�ำ้ มันหอม
ระเหยที่ผสมกันดีแล้วลงไปในแอลกอฮอล์ ปิดฝาเขย่าให้เข้ากัน ตั้งทิ้งไว้สักครู ่
18
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
19
การนวดแก้อาการปวดคอ บ่า ถึงปลายมือ
มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา
1. อาการ
หมายถึง อาการเจ็บ ปวด เสียว เสียด ขัดที่คอ ไหล่ แขน ข้อศอก ข้อมือ
และข้อนิ้วมือ ตลอดจนตะคริวมือ จากความผิดปกติของกล้ามเนื้อ เอ็น ข้อ เส้น-
ประสาท และการไหลเวียนของเลือดบริเวณนัน้ ซึง่ เป็นผลจากการใช้งาน ความเสือ่ ม
หรือการบาดเจ็บ
อาการปวดคอ ถึงไหล่ สะบัก มีอาการปวดเมื่อยคอบริเวณท้ายทอยลงมา
ถึงไหล่ สะบัก บางรายถ้าเป็นมากจะมีอาการปวดคอ กล้ามเนื้อคอด้านหลังเกร็ง
เอี้ยวคอไม่ได้
อาการปวดแขน ปวดข้อศอก ปวดมือ เป็นการปวดของกล้ามเนื้อ เอ็น
ของบริเวณแขน ข้อศอก และมือ ที่เกิดจากท่าทางในการท�ำงานในท่าเดียว มาก
และนานเกินไป
ตะคริวทีม่ อื เป็นความผิดปกติทมี่ อื โดยมีอาการปวดมือเมือ่ ใช้กล้ามเนือ้ มือ
ท�ำกิจกรรมประจ�ำ เช่น การเขียนหนังสือ การพิมพ์ดดี ผูใ้ ช้โทรศัพท์มอื ถือในท่าเดียว
นานๆ หรืออาจพบในช่างทาสีหรือเกษตรกรที่ใช้มือหยิบจับอุปกรณ์ใช้งานนานๆ
จะมีอาการปวดมือมากขึ้นเมื่อใช้งานมากขึ้นจนไม่สามารถใช้มือท�ำงานนั้นๆ ได้
ตะคริวที่นิ้วหรือมือ เรียกว่า ตะคริวนักเขียน (Writer’s cramps หรือ
graphospasm) พบบ่อยในผู้ที่เขียนหนังสือติดต่อกันนานๆ
20
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
2. สาเหตุ
1) อาการปวดคอเนื่องจากการตึงหรือการล้าของกล้ามเนื้อ เกิดจาก
อิริยาบถในชีวิตประจ�ำวัน และท่าทางในการท�ำงานที่ไม่เหมาะสม เช่น การ
นั่งห่อไหล่ ก้มคอท�ำงานเป็นเวลานาน (การนั่งท�ำงานที่โต๊ะ ท่าพิมพ์ดีด การใช้
คอมพิวเตอร์ อ่านหนังสือ หรือใช้โทรศัพท์มือถือในท่าเดียวนานเกินไป) ท�ำให้
เป็นสาเหตุให้มีอาการตึง การล้าของกล้ามเนื้อจากท่าร่างกายและอาจร่วมกับ
ความเครี ย ดมั ก จะน� ำ ไปสู ่ ก ารปวดกล้ า มเนื้ อ ต้ น คอด้ า นหลั ง และกระดู ก คอ
อาจร้าวไปที่ท้ายทอย
2) ใช้แขนและมือในการท�ำงานหนักเกินไป เคลือ่ นไหวข้อมือหรือใช้นวิ้ มือ
ซ�้ำๆ เป็นประจ�ำ ยกแขนท�ำงานนานๆ เช่น ทาสีบ้าน ท�ำความสะอาดฝ้าเพดาน
ท่านอนทับแขน ท่านั่งขับรถแล้วเอื้อมหยิบของที่เบาะหลัง
3) บาดเจ็บจากอุบัติเหตุ หรือการเล่นกีฬา เช่น บริเวณหัวไหล่ แขน
ข้อศอก ข้อมือ ข้อนิ้วมือถูกกระทบ กระแทก กระชาก
4) ความเสื่อมของข้อไหล่ ข้อศอก ข้อมือ ข้อนิ้วมือ
5) ข้อไหล่ ข้อศอก ข้อมือ ข้อนิ้วมือมีการเคลื่อนไหวน้อย หลังได้รับ
บาดเจ็บ หรือจากกล้ามเนื้ออ่อนแรง
3. กายวิภาค
กระดูกสันหลังช่วงคอ (cervical vertebra)
กระดูกสันหลังส่วนคอ มีอยู่ทั้งหมด 7 ชิ้น เรียงต่อกัน ขณะก้มศีรษะจะ
พบว่าแง่งของกระดูกสันหลังส่วนคอชิ้นที่ 7 จะยื่นออกมา คล�ำได้ง่ายและใช้เป็น
แนวทางในการนับกระดูกสันหลัง กระดูกสันหลังส่วนคอชิ้นที่ 1 จะมีลักษณะ
พิเศษ คือ รูปร่างคล้ายวงแหวนและจะต่อกับรูทฐี่ านกะโหลกเป็นข้อต่อขึน้ ข้อต่อนี้
ท�ำหน้าที่ก้มและเงยศีรษะ ลักษณะพยักหน้า ส่วนกระดูกสันหลังส่วนคอชิ้นที่ 2
21
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ด้านหน้า ด้านหลัง
รูปกระดูกสันหลังส่วนคอ
การเคลื่อนไหวของคอ
- ส่ายหน้า ใช้ข้อต่อระหว่างกระดูกคอชิ้นที่ 1 และ 2
- พยักหน้า ใช้ข้อต่อระหว่างกระดูกกะโหลกศีรษะ และกระดูกคอ
ชิ้นที่ 1
- ก้มหน้า เงยหน้า
- หันหน้าไปทางซ้ายและขวา ใช้กระดูกคอทั้ง 7
- เอียงคอเอาหูแนบบ่า
22
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของคอ
รูปแสดงกระดูกระยางค์แขน รูปแสดงกล้ามเนื้อส่วนแขน
23
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
กระดูกไหปลาร้า (clavicle)
กระดูกไหปลาร้าเป็นกระดูกยาว มีรปู ร่างโค้งและเว้า ไม่ตรง ปลายด้านเว้า
จะต่อกับแง่งของกระดูกสะบัก ส่วนปลายด้านโค้งจะติดต่อกับกระดูกอก บริเวณที่
เป็นจุดเชื่อมต่อระหว่างส่วนโค้งและส่วนเว้านั้นจะเกิดหักได้ง่ายที่สุดของกระดูก
ไหปลาร้า ในขณะที่หกล้มแล้วมือยันพื้นเพราะแรงจะกดบริเวณรอยต่อนี้พอดี
กระดูกไหปลาร้านี้สามารถคล�ำได้ตลอดความยาวของกระดูก ถ้าเกิดกระดูกร้าว
นิยมใช้ผ้ายืดพันเป็นรูปเลขแปด เพื่อดามกระดูกไว้อย่างน้อย 6 สัปดาห์ ผู้สูงอายุ
จะใช้เวลานานประมาณ 2 เดือน หรือมากกว่านี้ กระดูกจึงจะติด
กระดูกสะบัก (scapula)
กระดูกสะบักเป็นกระดูกแบนที่คล�ำได้เกือบทั้งชิ้น สามารถคล�ำด้านหลัง
ได้ตลอด กระดูกสะบักจะติดอยูท่ างด้านหลังของกระดูกซีโ่ ครงใกล้แนวกระดูกสันหลัง
อยูช่ ว่ งระหว่างกระดูกซีโ่ ครงชิน้ ที่ 2 ถึงชิน้ ที่ 7 โดยโคนของสันกระดูกสะบัก (root
of spine of scapula) จะตรงกับกระดูกซี่โครงชิ้นที่ 3 และปลายล่างที่เป็นมุม
แหลม (inferior angle) จะตรงกับกระดูกซี่โครงชิ้นที่ 7
กระดูกต้นแขน (humerus)
กระดูกต้นแขนจัดเป็นกระดูกยาว ส่วนหัวของกระดูกมีลกั ษณะกลม ส่วนนี้
จะต่อกับเบ้าของกระดูกสะบักประกอบเป็นข้อไหล่ (shoulder joint) เบ้าของ
ข้อไหล่นี้ตื้นท�ำให้หัวของกระดูกต้นแขนมีแนวโน้มที่จะหลุดได้ง่ายกว่าข้อประเภท
เดียวกัน เช่น ข้อสะโพก ส่วนปลายของกระดูกต้นแขนจะประกอบเป็นข้อศอก
ที่ปลายของกระดูกต้นแขนจะมีปุ่มกระดูกยื่นออกทางด้านข้าง ปุ่มที่ยื่นออกทาง
ด้านนอกจะเป็นที่เกาะของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกระดกข้อมือลงและเหยียดนิ้วมือ
(extensor muscles of forearm) ส่วนปลายของกระดูกต้นแขนที่ยื่นออกทาง
24
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ด้านในเป็นที่เกาะของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกระดกข้อมือขึ้นและงอนิ้วมือ (flexor
muscles of forearm) ทางด้านหน้าของกระดูกต้นแขนจะเป็นทีเ่ กาะของกล้ามเนือ้
ที่ใช้ในการงอข้อศอก (flexor muscles of arm) ส่วนทางด้านหลังของกระดูก
ต้นแขนจะเป็นทีเ่ กาะของกล้ามเนือ้ ทีใ่ ช้ในการเหยียดข้อศอก (extensor muscles
of arm)
กระดูกปลายแขนด้านใน (ulna)
กระดูกปลายแขนด้านในเป็นกระดูกยาว ส่วนบนของกระดูกปลายแขน
ด้านในนี้จะยื่นขึ้นไปมีลักษณะคล้ายกุญแจปากตาย (olecranon process)
คล�ำได้หลังข้อศอกโดยส่วนนี้จะไปประกอบเป็นข้อศอก (elbow joint) ปลายล่าง
ของกระดูกนี้จะเรียวแหลมลง เรียกว่า styloid process สามารถคล�ำได้ที่ข้อมือ
ทางด้านใน
กระดูกปลายแขนด้านนอก (radius)
กระดูกนี้จัดเป็นกระดูกยาวเช่นกัน ส่วนหัวของกระดูกจะมีลักษณะกลม
และแบนจากบนลงล่าง ปลายล่างของกระดูกนี้จะเรียวแหลมลง เรียกว่า styloid
process สามารถคล�ำได้ที่ข้อมือทางด้านนอก เนื่องจากหัวของกระดูกนี้กลม
จึงท�ำให้กระดูกนี้หมุนได้ ลักษณะเช่นนี้ช่วยท�ำให้สามารถคว�่ำมือและหงายมือได้
25
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
4. การเคลื่อนไหวของข้อต่างๆ ในระยางค์แขน
ข้อไหล่ เบ้าข้อไหล่ตื้น ท�ำให้กระดูกต้นแขนสามารถเคลื่อนไหวได้ทุก
ทิศทางคือ กางแขน หุบแขน ยกแขนขึน้ เหยียดแขนไปด้านหลัง หมุนแขนออกนอก
หมุนแขนเข้าใน เหยียดและงอแขนในแนวระดับ
ข้อไหล่ เป็นข้อที่หลุดได้ง่าย โดยเฉพาะถ้ากล้ามเนื้อแขนเป็นอัมพาต
ดังนั้นในคนไข้ที่เป็นอัมพาตครึ่งซีก จึงห้ามฉุดกระชากแขน หรือดัดดึงแขน
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของข้อไหล่
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของข้อศอก
26
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ข้อต่อระหว่างกระดูกแขนด้านในและนอก ท�ำให้คว�่ำมือและหงายมือได้
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของข้อระหว่างกระดูกแขนด้านในและด้านนอก
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของข้อมือ
รูปแสดงการเคลื่อนไหวของข้อนิ้วมือ
27
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
5. การนวดบ�ำบัดอาการ
จุดและแนวนวดมือและแขน
28
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
29
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ข้อห้ามในการนวด
ถ้ามีอาการต่อไปนี้ ควรไปโรงพยาบาลเพื่อตรวจวินิจฉัย
1) มีอาการปวดไหล่ร่วมกับมีอาการปวดเสียวที่แขนข้างใดข้างหนึ่งหรือ
ทั้งสองข้าง
2) ข้อไหล่ผิดรูป หรือเคลื่อนไหวไม่ได้หลังได้รับบาดเจ็บ อาจเกิดจาก
กระดูกหักหรือข้อไหล่เคลื่อน แต่ถ้ามีอาการต่อไปนี้ ห้ามนวด
3) หลังจากการผ่าตัด
4) มีอาการบวม แดง ร้อนบริเวณข้อไหล่ ข้อศอก ข้อมือ ข้อนิ้วมือ
5) การดัดดึงคอ โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีอาการปวดร้าวเสียวชาลงไปที่แขน
6. การบริหารกาย
1) นั่งขัดสมาธิ (หรือนั่งเก้าอี้ หรือยืน) งอข้อศอกข้างหนึ่งให้มือวางบน
บ่าด้านตรงข้าม ใช้มืออีกข้างจับที่ข้อศอกไว้ หายใจเข้า หายใจออก พร้อมๆ กับ
ดันข้อศอกเข้าหาตัวให้มากที่สุด หายใจเข้าออกปกติ 3-5 ครั้ง แล้วผ่อนออก ท�ำ
สลับข้าง
30
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
31
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
7. การนวดตนเอง
1) หงายฝ่ามือ ใช้หัวแม่มือกดจุดบนฝ่ามือ 3 จุด
2) ใช้นิ้วหัวแม่มือกดจุดตามแนวแขนด้านหน้า จากเหนือกึ่งกลางข้อมือ
(แนวนิ้วกลาง) ไปจนถึงขอบกล้ามเนื้อสามเหลี่ยม
32
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
5) ใช้มือก�ำต้นแขน นิ้วหัวแม่มือกดจุดใต้กระดูกไหปลาร้าใกล้ข้อไหล่
33
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
9. ค�ำแนะน�ำ
1) ประคบความร้อนบริเวณทีป่ วด ครัง้ ละ 20 นาที วันละ 2 ครัง้ เช้า-เย็น
2) จัดท่าทางที่เหมาะสมในชีวิตประจ�ำวันและการท�ำงาน โดยเฉพาะ
ท่าที่เป็นสาเหตุของอาการปวดไหล่ แขน ข้อศอก ข้อมือ
เอกสารอ้างอิง
1. “ต�ำราการนวดไทย เล่ม1” มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา พิมพ์ครั้งที่ 5
พ.ศ. 2559
2. “หลักพื้นฐานการนวดไทย” มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา พิมพ์ครั้งที่ 4
พ.ศ. 2553
3. “นวดไทยบ�ำบัด 4” มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา พิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2555
34
การนวดอาการท้องผูก
มูลนิธิสาธารณสุขกับการพัฒนา
ท้องผูก1
หมายถึง อาการผิดปกติในการขับถ่าย โดยมีความถี่ในการขับถ่ายน้อย
กว่าปกติ สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง ถ่ายอุจจาระเป็นก้อนแข็ง และถ่ายล�ำบาก บางครั้ง
มีความรู้สึกว่าถ่ายยังไม่หมด อยากถ่ายอุจจาระตลอดเวลา
1. อาการ
ถ่ายอุจจาระแข็งหรือไม่ถา่ ยอุจจาระนานหลายวัน (เว้นระยะนานกว่าทีเ่ คย
เป็นอยู่ตามปกตินิสัย) หรือถ่ายล�ำบาก ถ่ายเป็นก้อนแข็งคล้ายขี้แพะ เป็นพรรดึก
อึดอัดในท้อง ผายลมบ่อย จุกเสียดในท้อง ร้อนใน ปากเป็นแผล ลิ้นเป็นฝ้า หายใจ
มีกลิ่นเหม็น เป็นสิว ฝี เป็นริดสีดวงทวารหนัก
2. สาเหตุ
1) กินอาหารที่มีกากน้อย หรืออาหารที่มีรสฝาด และดื่มน�ำ้ น้อย
2) กินยาบางชนิด เช่น ยาแก้ท้องเสีย ยาคุมก�ำเนิด
3) ขาดการออกก�ำลังกาย
35
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
4) มีอุปนิสัยถ่ายไม่เป็นเวลา กลั้นอุจจาระเป็นประจ�ำ
5) มีความเครียด วิตกกังวล
6) การเคลื่อนไหวของล�ำไส้ลดลง และเกิดการอุดตันของทางเดินอาหาร
3. กลุ่มคนที่มักมีปัญหาอาการท้องผูก
ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยติดเตียง สตรีมีครรภ์ เด็กพิการ
4. ระบบย่อยอาหาร2
รูปแสดงระบบย่อยอาหาร
36
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
อวัยวะที่เกี่ยวข้องกับอาการท้องผูก
ล�ำไส้เล็ก (Small intestine)
เป็นท่อยาวประมาณ 6 เมตร กว้างประมาณ 1 นิว้ ขดไปมาอยูใ่ นช่องท้อง
ที่ล�ำไส้เล็กส่วนต้นจะมีน�้ำดี และน�้ำย่อยจากตับอ่อนปล่อยออกมาทางท่อร่วมของ
ท่อน�ำ้ ดีและท่อจากตับอ่อน นอกจากนีย้ งั มีนำ�้ ย่อยทีส่ ร้างจากต่อมทีอ่ ยูต่ ามผนังของ
ล�ำไส้อีกด้วย การย่อยและการดูดซึมอาหารส่วนใหญ่เกิดที่ลำ� ไส้เล็กนี่เอง
ล�ำไส้ใหญ่ (Large intestine)
เป็นท่อยาวประมาณ 1.5 เมตร กว้างประมาณ 1.5 นิ้ว ล�ำไส้ใหญ่ส่วนต้น
มีไส้ติ่งลักษณะเป็นถุงคล้ายนิ้วมือเชื่อมติดอยู่ ไส้ติ่งมีหลอดเลือดมาเลี้ยงค่อนข้าง
จ�ำกัด จึงอักเสบได้ง่ายเมื่อมีอาหารมาอุดตัน เมื่อไส้ติ่งอักเสบห้ามท� ำการนวด
เพราะไส้ติ่งอาจแตกท�ำให้การอักเสบกระจายลุกลามไปทั่วช่องท้อง เป็นอันตราย
ถึงชีวิตให้ผู้ป่วยไปพบแพทย์โดยด่วน
ที่ล�ำไส้ใหญ่ น�้ำและเกลือแร่บางส่วนจะถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกาย ในขณะที่
กากอาหารจะถูกส่งต่อไปยังไส้ตรงและทวารหนักต่อไป
ไส้ตรง (Rectum)
ไส้ตรงเป็นที่กักเก็บกากอาหาร หรืออุจจาระที่มาจากล�ำไส้ใหญ่ รอการ
ถ่ายออกทางทวารหนัก ที่ผนังไส้ตรงมีหลอดเลือดด�ำและแดงมาเลี้ยงมาก เมื่อ
ท้องผูกบ่อยๆ หรือตั้งครรภ์ หลอดเลือดด�ำจะโป่งพองออก เนื่องจากมีความดัน
ในช่องท้องเพิม่ มากขึน้ เรียกว่า ริดสีดวงทวาร ท�ำให้เกิดความเจ็บปวด และมีเลือด
ออกเวลาถ่ายอุจจาระ
ทวารหนัก (Anal cavity)
ท�ำหน้าที่ควบคุมการขับถ่ายอุจจาระ ประกอบด้วยกล้ามเนื้อหูรูด 2 ชั้น
ชั้นในอยู่นอกการควบคุมของจิตใจ ส่วนชั้นนอกอยู่ภายใต้การควบคุมของจิตใจ
หรือควบคุมให้เปิดปิดได้
37
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
การเกิดอาการท้องผูก เนื่องจากอาหารที่ล�ำไส้เล็กย่อยแล้วจะเป็น
ของเหลว หน้าทีข่ องล�ำไส้ใหญ่ครึง่ แรกคือดูดซึมของเหลว น�้ำ เกลือแร่ และน�้ำตาล
กลูโคสทีย่ งั เหลืออยูใ่ นกากอาหารส่วนล�ำไส้ใหญ่ครึง่ หลัง จะเป็นทีพ่ กั กากอาหารซึง่
มีลกั ษณะกึง่ ของแข็ง ล�ำไส้ใหญ่จะขับเมือกออกมาหล่อลืน่ เพือ่ ให้อจุ จาระเคลือ่ นไป
ตามล�ำไส้ใหญ่ได้งา่ ยขึน้ เมือ่ มีอจุ จาระเต็มไส้ตรง เราจะเกิดความรูส้ กึ อยากถ่าย แต่
ถ้าไม่ยอมถ่ายอุจจาระจะถูกเก็บไว้มากขึ้น ล�ำไส้ใหญ่จะดูดน�้ำกลับมากขึ้น ท�ำให้
กากอาหารแข็ง อุจจาระแข็ง ขับถ่ายล�ำบาก และจะไม่รสู้ กึ อยากถ่ายอีก ซึง่ เรียกว่า
ท้องผูก
5. การตรวจอาการท้องผูกด้วยตนเอง
1) ค้นหาสาเหตุของอาการท้องผูก เพื่อแก้ไขที่ต้นเหตุ
2) การตรวจท้องด้วยตนเอง ใช้ทา่ นอนหงายเหยียดขาตรง ใช้มอื คล�ำท้อง
บริเวณใต้สะดือประมาณ 4 นิ้วมือ เยื้องออกมาทางซ้าย 2 นิ้วมือ คล�ำหาก้อนแข็ง
เป็นล�ำของก้อนอุจจาระ
38
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
6. จุดและแนวนวดแก้ท้องผูก
39
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
7. วิธีการนวดแก้อาการท้องผูก
40
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
41
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
8. ค�ำแนะน�ำ
1) กินอาหารที่มีกากมากๆ เช่น ผัก ผลไม้ และพืชผักที่ช่วยในการ
ขับถ่าย เช่น เมล็ดแมงลัก ผักปลัง ผลกระเจีย๊ บมอญ ผักกูด แกงขีเ้ หล็ก ต้มจืดต�ำลึง
กล้วยน�ำ้ ว้าสุก
2) ฝึกการขับถ่ายให้เป็นเวลาเป็นประจ�ำทุกวัน
3) ดื่มน�ำ้ สะอาดวันละมากๆ อย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว
4) งด น�้ำชา กาแฟ สุรา บุหรี่
5) ออกก�ำลังกายสม�ำ่ เสมอ
9. ท่าบริหาร
1) นัง่ ขัดสมาธิ เอามือไปไว้ดา้ นหลัง และใช้มอื ข้างหนึง่ จับข้อมืออีกข้างไว้
หายใจเข้า หายใจออก โน้มตัวลงไปข้างหน้า หายใจเข้าออกปกติ 3-5 รอบ แล้ว
ค่อยๆ ยกตัวขึ้น ท�ำซ�้ำ 5 รอบ
42
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
10. การนวดตนเองเพื่อการเคลื่อนไหวของล�ำไส้3
1. นอนหงายเหยี ย ดขาข้ า งหนึ่ ง ให้ ต รง
งอเข่าอีกข้างใช้มือทั้งสองข้างจับเข่าไว้
หายใจเข้า หายใจออก ดึงเข่าให้ชิดอก
มากที่สุด หายใจเข้าออกปกติ 3-5 ครั้ง
แล้วผ่อนออก ท�ำสลับข้าง
2. นอนหงายเหยียดขาตรง งอเข่าทั้งสอง
ข้ า งขึ้ น ใช้ มื อ ทั้ ง สองข้ า งจั บ เข่ า ไว้
หายใจเข้า-ออก ดึงเข่าให้ชิดตัวมาก
ทีส่ ดุ หายใจเข้าออกปกติ 3-5 ครัง้ แล้ว
ผ่อนออก ท�ำสลับข้าง
3. นอนหงายชันเข่า หายใจเข้า-ออก หมุน
เอวให้หัวเข่าทั้งสองข้างแตะพื้นให้มาก
ทีส่ ดุ โดยไม่ยกไหล่ หายใจเข้าออกปกติ
3-5 ครั้ง แล้วผ่อนออก ท�ำสลับข้าง
4. นอนหงายชันเข่าข้างหนึ่งขึ้น มือด้าน
ตรงข้ามจับเข่าที่ชันขึ้นโน้มเข่าลงมา
วางเท้าไว้ข้างเข่าของขาข้างที่เหยียด
ตรง หายใจเข้า-ออก พร้อมกับดึงหัวเข่า
ให้แตะพืน้ หายใจเข้าออกปกติ 3-5 ครัง้
แล้วผ่อนออก ท�ำสลับข้าง
43
เทคนิคการสัมผัสเพื่อช่วยฟื้นฟูสุขภาพกาย
------------------------------------------------------------------------------------------------
นายแพทย์องอาจ ศิริกุลพิสุทธิ์
กองการแพทย์ทางเลือก
เทคนิคการสัมผัสเพื่อช่วยฟื้นฟูสุขภาพกาย
ในที่นี่้จะใช้เทคนิ ทคนิคค เดอะ บอดี้ คอมมูนิเคชั่น
โพรเซส (The
โพรเซส (The Body Body Communication
Communication
Process) ซึงซึ่ เป็ ่งเป็นแอสซิ
นแอสซิ สต์ส(Assists)
ต์ (Assists) ประเภทหนึ ประเภทง่
โดยที
หนึ ่ แอสซิ
่ ง โดยที ่ แอสซิ ส ต์ สคืต์อคื อวิ ธวิี กธี การซึ
ารซึ่ ง่ งสามารถ
สามารถ
บรรเทาความไม่ส บาย หรื อ ความอึ ด อั ด ที่
เป็นอยู่ในปัจจุบัน และช่วยให้บคุ คลฟื้นตัวจาก
อุ บั ติ เ หตุ ความเจ็ บ ป่ว ย หรื อ ความเศร้ า โศก แอล รอน ฮับบาร์ด
ใจได้เเร็ร็ววขึขึ้น้น11
เสียใจได้ (L. Ron Hubbard)
แอสซิ ส ต์ มี ม ากกว่ า 130 วิ ธี 2 มี ทั้ ง ที่ เ ป็ น วิ ธี ก ารพื้ น ฐานHubbard)
และวิ ธี ก ารขั้ น สู ง
ทั้งหมดคิดค้นโดย แอล รอน ฮับบาร์ด (L. Ron Hubbard นักวิทยาศาสตร์และนัก
ปรัชญาทางศาสนาชาวอเมริกัน มีชีวิตอยู่ระหว่างปี ค.ศ. 1911-1986)
จากแนวคิดของสุ ขภาพองค์รวมที่ให้ ความส าคัญกับความสมดุลของทั้งทาง
งกาย จิตตใจใจ สังคม
ร่างกาย คม และจิ
และจิตตวิวิญญญาณ
ญาณ แอสซิ
แอสซิสสต์ต์เเป็ป็นนวิวิธธีกกี ารที
ารที่ใใ่ ช้ช้เเป็ป็นนเครื
เครื่ออ่ งมืงมืออในการ
ในการ
ดู แ ลสุ ข ภาพแบบองค์ ร วมได้ อ ย่ า งดี เนื่ อ งจากแอสซิ ส ต์ มี ห ลั ก การของการมุ่ ง ที่
จิตวิญญาณเป็นสาคัญ จิตวิญญาณมีผลกระทบต่อร่างกาย อาการเจ็บป่วยไม่สบาย
สามารถบรรเทาได้หากมีการจัดการที่จิตวิญญาณ
44
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
แอสซิสต์ไม่ใช่สิ่งแทนการรักษาทางการแพทย์ และไม่ใช่ความพยายามที่จะ
รักษาอาการบาดเจ็บที่ต้องการความช่วยเหลือทางการแพทย์ แต่แอสซิสต์ เป็นการ
ช่วยเสริมให้การรักษาพยาบาลสมบูรณ์ยิ่งขึ้น และช่วยให้ผู้ที่เจ็บป่วยหรือบาดเจ็บมี
โอกาสฟื้นตัวเร็วขึ้น เพราะแอสซิสต์ช่วยให้บุคคลรักษาตนเอง หรือรับการรักษาจาก
ปัจจัยอย่างอื่นได้ 4
การท
การท�าแอสซิ
ำแอสซิสต์เพื่อทท�าให้
ำให้ผู้ป้ป่ว่วยเกิ
ยเกิดดการรั
การรับบสัสัมมผัผัสสทางร่
ทางร่าางกาย
งกาย หรื
หรืออรับสัมผัส
บริเวณที่บาดเจ็บหรือเจ็บป่วย จะช่วยทาให้ผู้ป่วยฟื้นฟูการติดต่อสื่อสารระหว่าง
45
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
นิยามศัพท์1
คอกนิชั่น (cognition)
(cognition) หมายถึง ความเข้าใจชัดแจ้งใหม่ ใหม่ ๆ เกี่ยวกับชีวิต คืคืออ
คค�าพู
ำพูดที่ว่า่า “ฉั
“ ฉันนเพิ
เพิ่ง่งรู้ว่า...” หรืหรือบางสิ ่งซึ่งงซึคน
อ บางสิ ่งคนๆๆหนึ
หนึ่ง่งเข้เข้าาใจหรื
ใจหรืออรูรู้สึกขึ้นมาอย่างง
ฉับพลันในขณะนั้น ตัวอย่างเช่น ขณะที่มีการทาแอสซิสต์ บุคคลนั้นอาจจะรู้ชัดแจ้ง
ขึ้นมาเกี่ยวกับการบาดเจ็บของเขา หรือสภาพแวดล้ อมที่เกี่ยวข้องว่าการเกิดการ
บาดเจ็บหรือสิ่งแวดล้อมในตอนนั้นเป็นอย่างไร
ตัวบ่บ่งงชีชี้ ้ (indicator)
(indicator) หมายถึ หมายถึงง สภาวะหรื
สภาวะหรืออสภาพการณ์
สภาพการณ์ตต่ า่างง ๆ ที่เกิดขึ้น
ระหว่างการทาแอสซิสต์ ซึ่งบ่งชี้ (ชี้ให้เห็นหรือแสดงออก) ว่ากาลังไปได้ด้วยดีหรือไม่
น่ า พอใจนั ก ตัว อย่ า งเช่น บุค คลที่ก าลั ง ได้ รั บแอสซิส ต์ ดูส ดใสหรื อร่ าเริ งมากขึ้ น
จัดเป็นตัวบ่งชี้ที่ดี
เซสชั่น (session) หมายถึง ช่วงเวลาที่มีการทาแอสซิสต์
โพรเซส (process) หมายถึง ชุดของคาสั่งหรือลาดับของการกระทาที่แน่นอน
ตายตัว เพื่อให้บรรลุผลตามที่ต้องการ
46
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ที่มาของภาพ: Hubbard LR. The Body Communication Process. In: LRH Book compilations staff
of the Church of Scientology International, compiler. The Scientology handbook. Copenhagen:
New Era Publications; c2001. p. 219.
47
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีการปฏิบัติ6
1. ให้บุคคลนั้นนอนหงายบนโซฟา เตียง หรือเตียงพับ การให้ผู้รับแอสซิสต์ถอด
รองเท้าออกจะช่วยให้การทาแอสซิสต์นี้ได้ผลที่น่าพอใจ สิ่งของอะไรก็ตามที่บีบรัด
ร่างกายอยู่ เช่น เนคไทหรือเข็มขัดที่รัดแน่นควรถอดออกหรือปลดให้ ห ลวม ไม่
จาเป็นที่จะต้องถอดเสื้อผ้า ยกเว้นเสื้อผ้าที่หนักหรือหนาเทอะทะ
ในกรณีที่จะทาแอสซิสต์นี้มากกว่าหนึ่งเซสชั่น (session) อาจสับเปลี่ยนท่า
นอนผู้ ป่ว ยให้ ห ลากหลายรู ปแบบเพื่ อให้ ได้ผ ลดีที่ สุ ด โดยให้ เ ขานอนคว่าหน้าลง
สลับกันไปจากเซสชั่นหนึ่งไปอีกเซสชั่นหนึ่ง
2. ใช้คาสั่ง “รู้สึกถึงมือทั้งสองข้างของฉัน” (หรือ “รู้สึกถึงมือของฉัน” เป็นครั้ง
คราวเมื่อใช้แค่มือเดียว)
3. อธิ อธิบบายจุ
ายจุดดมุมุ่งหมายของแอสซิ สต์สนต์ี้ให้นบี้ใหุ้คบคลนั
่งหมายของแอสซิ ้นฟั้นง ฟังและบอกเขาสั
ุคคลนั และบอกเขาสั้น ้นๆ ว่ๆา ว่า
คุณกาลังจะทาอะไร
4. ให้บุคคลนั้นหลับตาลง แล้ววางมือบนไหล่ทั้งสองข้างของเขา โดยจับให้แน่น
แต่อ่อนโยน ใช้แรงกดของมือเท่าที่เขายินยอมหรือรับได้และให้คาสั่งกับเขา
5. เมื่อเขาตอบรับหรือแสดงว่าได้ทาตามคาสั่งแล้ว ให้คุณตอบรับเขากลับด้วย
6. วางมือของคุณไปตามส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเขา ให้คาสั่งและตอบรับเขาแต่
ละครั้งหลังจากที่เขาตอบรับหรือแสดงว่าได้ทาตามคาสั่งแล้ว ให้แตะที่อก ที่ด้า นหน้า
ของอก ที่ด้านข้างทั้งสองของอก ด้านข้างของส่วนท้องบริเวณเอว จากนั้นใช้มือข้าง
หนึ่งแตะวนไปรอบบริเวณหน้าท้องตามเข็มนาฬิกา (ที่ทาตามเข็มนาฬิกา เพราะว่า
เป็นทิศทางการวนของสาไส้ใหญ่) ทาต่อไปโดยใช้มือของคุณจับแผ่นหลังตรงช่วงเอว
มือละข้างแล้วยกขึ้นอย่างมั่นคง ใช้มือแต่ละข้างกดลงบนสะโพกซ้ายและขวาพร้อม ๆ
กัน โดยกดให้แรงขึ้นตรงส่วนที่เป็นกระดูกเหล่านี้ จากนั้นวางมือทั้งสองข้างลงบนขา
ข้างหนึ่งไล่ไปจนถึงหัวเข่า และวางมือทั้งสองลงไปที่ขาอีกข้างไล่ไปจนถึงหัวเข่าด้วย
เช่นกัน เสร็จแล้วกลับไปที่ขาอีกข้างหนึ่ง จับไล่ลงไปถึงน่ องส่วนบน น่องส่วนล่าง
48
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ข้ อ เท้ า เท้ า และนิ้ ว เท้ า และก็ เ ปลี่ ย นไปจั บ ขาอี ก ข้ า งหนึ่ ง จากหั ว เข่ า ถึ ง นิ้ ว เท้ า
เช่นเดียวกัน
จากนั้นให้วางมือย้อนขึ้นไปเรื่อย ๆ จนถึงไหล่ทั้งสองข้าง แล้วไล่ลงมาตาม
แขนแต่ละข้างไปจนถึงไปจนถึงงนินิ้ว้วมืมืออ จัจับบทีที่บ่บริริเเวณด้
วณด้าานหลั
นหลังล�ลำาคอแต่
คอแต่ละด้านด้วยมือทัทั้ง้งสอง
สอง
จับที่ด้านข้างของใบหน้าทั้งสองด้าน หน้าผากและด้านหลังของศีรษะ ด้านข้างทั้งสอง
ของศีรษะ ไปจนถึงปลายแขนและขาทั้งสองข้าง
การวางฝ่ามือทั้งสองข้างนั้นทาได้หลากหลายไม่มีข้อจากัด แต่แน่นอนว่าต้อง
ละเว้นไม่แตะต้องบริเวณอวัยวะเพศหรือบั้นท้ายของผู้ป่วยทั้งชายและหญิง รวมทั้ง
เต้านมของผู้หญิงด้วย แอสซิสต์นี้จะทาไล่ขึ้นและไล่ลงไปตามร่างกายรวมทั้งมือและ
เท้า
7. ให้ ให้ทท�ำาแอสซิ
แอสซิสสต์ต์นนี้ตี้ตอ่อไปเรื
ไปเรื่อ่อยย ๆ จนกระทั่งเขาเกิดการเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้น มีมี
คอกนิชั่น และแสดงให้เห็นถึง ตัวบ่งชี้ต่าง ๆ ที่ดีมาก พอมาถึงจุดนี้คุณอาจยุติการทา
แอสซิสต์ได้ ให้บอกเขาว่า “จบการทาแอสซิสต์”
ในการทาแอสซิสต์นี้ไม่ควรทาเลยผ่านจุดที่เขาเกิดคอกนิชั่น และมีตัวบ่งชี้ว่าดี
ขึ้นมากแล้ว
49
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ข้อสังเกต
ภาพสาธิต
ตาแหน่งการวางมือของผู้ทาแอสซิสต์ เดอะ บอดี้ คอมมูนิเคชั่น โพรเซส
ตามแนวทางที่แนะนาใน ข้อ 4-6 ของวิธีการปฏิบัติ
ผู้ทาแอสซิสต์ ให้ผู้รับแอสซิสต์อยู่ในท่านอน และหลับตา
ใช้คาสั่ง “รู้สึกถึงมือทั้งสองข้างของฉัน”
หรือ “รู้สึกถึงมือของฉัน” เป็นครั้งคราวเมื่อใช้แค่มือเดียว
50
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
51
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
52
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
53
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
54
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
เอกสารอ้างอิง
1.
1. แอล
แอล รอน รอนฮับฮับาร์
บบาร์ด.ดอภิ ธานศั
. อภิ ธานศั พท์พ. ท์ใน:. ใน:
องค์กองค์
ารไซแอนโทโลยี
การไซแอนโทโลยี นานาชาติ , ผู้เรีย, บเรี
นานาชาติ ผู้เรียยง.บเรี
การท
ยง. าแอสซิ
การท�ำสแอสซิ ต์สาหรัสบต์
ส�ความเจ็ บป่วยและอาการบาดเจ็
ำหรับความเจ็ บป่วยและอาการบาดเจ็ บ. กรุงเทพฯ:สงวนกิ
บ. กรุงเทพฯ:จ พริ ้นท์ แอนด์
สงวนกิ จ พริ้นมีท์เดีแอนด์
ย; 2553.หน้มีเดีย;า2553.45-6. หน้า 45-6.
2. Hubbard
2. HubbardLR. LR.Assists
Assistsprocessing
processinghandbook. handbook.Copenhagen:
Copenhagen: New New EraEra publications;
publications; c1992. c1992.
3. แอล
3. แอล รอน รอนฮับฮับบาร์
บาร์ด.ดปั. จปัจัจยจัเกีย่ยเกีวกั่ยวกั บการท�
บการท ำแอสซิ
าแอสซิ สต์.สใน:
ต์. ใน:
องค์กองค์ การไซแอนโทโลยี
ารไซแอนโทโลยี นานาชาติ นานาชาติ
, ผู้เรีย, บเรี
ผู้เรียยง.บเรีการ
ยง.
การท�
ทาแอสซิ สต์สสาหรั
ำแอสซิ ต์สำ� บหรั บความเจ็
ความเจ็ บป่วบยและอาการบาดเจ็
ป่วยและอาการบาดเจ็ บ. กรุบง.เทพฯ:
กรุงเทพฯ:
สงวนกิ สงวนกิ
จ พริจน้ ท์พริแอนด์
น้ ท์ แอนด์มีเดียมี; เ2553.
ดีย; 2553.หน้า
หน้
3-6.า 3-6.
4. แอล รอน
4. แอล รอนฮับฮับาร์
บบาร์ด.ดการช่
. การช่วยบุวยบุ คคลให้คคลให้ รักษาตนเอง.
รักษาตนเอง. ใน: กองค์
ใน: องค์ การไซแอนโทโลยี
ารไซแอนโทโลยี นานาชาติ นานาชาติ
, ผู้เรีย,บเรีผู้เยรีง.การท
ยบเรียง.า
การท�
แอสซิสต์สาหรับความเจ็บป่วยและอาการบาดเจ็บ. กรุงเทพฯ:สงวนกิจ พริ้นท์ แอนด์ มีเดีย;2553. หน้มีาเดี7-8.
ำ แอสซิ ส ต์ ส � ำ หรั บ ความเจ็ บ ป่ ว ยและอาการบาดเจ็ บ . กรุ ง เทพฯ: สงวนกิ จ พริ ้ น ท์ แอนด์ ย;
5. 2553.
แอล รอน หน้าฮับ7-8.
บาร์ด. ทัชแอสซิสต์. ใน: องค์การไซแอนโทโลยีนานาชาติ, ผู้เรียบเรียง. การทาแอสซิสต์สาหรับ
5. แอล รอน ฮั บ บาร์ด. ทัชแอสซิบส.กรุ
ความเจ็บป่วยและอาการบาดเจ็ ต์. งใน: องค์สงวนกิ
เทพฯ: การไซแอนโทโลยี
จ พริ้นท์ แอนด์นานาชาติ
มีเดีย; ,2553.
ผู้เรียบเรี
หน้ยา13-20.
ง. การท�ำแอสซิสต์
6. แอล รอน ฮับบาร์ด. เดอะ บอดี้ คอมมูนิเคชั่น โพรเซส. ใน: องค์การไซแอนโทโลยีนานาชาติ, ผูหน้
ส� ำหรั บ ความเจ็ บ ป่ ว ยและอาการบาดเจ็ บ . กรุ ง เทพฯ: สงวนกิ จ พริ น
้ ท์ แอนด์ มี เ ดี ย ; 2553. ้เรียาบเรี13-20.
ยง.
6. แอล รอน ฮับบาร์ด. เดอะ บอดี้ คอมมูนิเคชั่น โพรเซส. ใน: องค์การไซแอนโทโลยีนานาชาติ, ผู้เรียบเรียง.
การทาแอสซิสต์สาหรับความเจ็บป่วยและอาการบาดเจ็บ.กรุงเทพฯ: สงวนกิจ พริ้นท์ แอนด์ มีเดีย; 2553.
การท�ำแอสซิสต์สำ� หรับความเจ็บป่วยและอาการบาดเจ็บ. กรุงเทพฯ: สงวนกิจ พริน้ ท์ แอนด์ มีเดีย; 2553.
หน้า 26-8.
หน้า 26-8.
7. Hubbard LR. The Body Communication Assist. In: Narconon International, compiler. The
7. Hubbard LR. The Body Communication Assist. In: Narconon International, compiler. The
Narconon first step program : an effective method for drug-free withdrawal. Los Angeles:
Narconon first step program: an effective method for drug-free withdrawal. Los Angeles:
Narconon International;
Narconon International; c2003. c2003.p.41-3. p.41-3.
55
การนวดพื้นบ้านดูแลอัมพฤกษ์
อาจารย์จันลี เปลี่ยนเอก
ต.โนนหอม อ.เมือง จ.สกลนคร
ความเป็นมา
หมอจันลี เปลี่ยนเอก ปัจจุบัน อายุ 80 ปี ต.โนนหอม อ.เมือง จ.สกลนคร
เป็นหมอนวดพื้นบ้านและเป็น อสม. และในปี 2556 ได้รับการคัดเลือกให้เป็น
หมอไทยดีเด่นระดับประเทศ
ประวั ติ เมื่ออายุ 16 ปี ได้บวชชีแก้บนให้หายจากโรคไข้ไทฟอยด์
(ไข้หัวโกร๋น) บวชอยู่เป็นเวลา 3 ปี และเรียนวิชานวดจากแม่ชี (อายุ 82 ปี) วัดป่า
สุทธาวาส พอสึกจากชี ออกมาอายุ 19 ปี ก็แต่งงานมีลูก 2 คน พออายุ 24 ปีเป็น
โรคอัมพฤกษ์ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ บุตรคนโต 5 ขวบ คนเล็ก 2 ขวบ ก็ล้มป่วย
จนสามีได้ไปขอความช่วยเหลือจากหมอจ�ำนวนมากแต่กร็ กั ษาไม่หาย จนสุดท้ายได้
รับการรักษาจากหมอพุทสา จ.อุดรธานี จนหายดี จึงสนใจศึกษาวิชาดูแลอัมพฤกษ์
จากหมอพุทสา หลังจากนัน้ เริม่ รักษาผูป้ ว่ ย เมือ่ 55 ปีกอ่ น ผูป้ ว่ ยรายแรกเป็นชาย
อายุ 25 ปีที่เป็นอัมพฤกษ์รักษาจนหายดี และรักษาเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน
วิธีการรักษามีดังนี้
1. การบูชาครู การตั้งคายไหว้ครูประกอบด้วย เหล้า 1 ขวด ผ้าถุง 1 ผืน
แพรวา 1 ผืน ไข่สด 1 ใบ เทียนขันธ์ห้า 1 ชุด และเงิน 12 บาท
56
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
57
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
58
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
สรุปการรักษา
การบูชาครู การตรวจร่างกาย (กระดูกก้นกบ) การอาบน�ำ้ สมุนไพร การย่าง
สมุนไพร การดื่มน�ำ้ สมุนไพร การอบสมุนไพร การนวด (แคะเส้น) พื้นบ้าน การท�ำ
กายภาพบ�ำบัด การฝึกลุก-ยืน การฝึกหัดเดิน
59
การนวดพื้นบ้านดูแลอัมพฤกษ์
อาจารย์ชาญวุฒิ พันธุ์สายศรี
ศูนย์เรียนรู้หมอพื้นบ้าน ตำ�บลเชียงรากน้อย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ความเป็นมาของหมอพื้นบ้าน
หมอชาญวุฒิ พันธุ์สายศรี หมอพื้นบ้าน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ผู้สืบทอดวิชานวดเหยียบเหล็กแดงแห่งกรุงเก่าอยุธยา ในฐานะบุตรชายคนโตของ
พ่อหมอพื้นบ้าน สง่า พันธุ์สายศรี หมอไทยดีเด่นแห่งชาติ ประจ�ำปี 2555 และ
หมอเหยียบเหล็กแดงแห่งจังหวัดพระนครศรีอยุธยา หมอชาญวุฒิ ไม่เพียงผ่าน
ประสบการณ์เรียนรู้จากคุณพ่อ คุณปู่ และในสายตระกูลเท่านั้น แต่ยังหาโอกาส
เรียนรู้ในศาสตร์การแพทย์แผนไทย จากผู้รู้หรือแหล่งความรู้อื่นๆ ด้วย
หมอชาญวุฒิ เล่าให้ฟังว่า เมื่อก่อนตนเองพยายามหนีไปท�ำงานอื่นในที่
ต่างๆ ไกลๆ ไม่อยากเป็นหมอพื้นบ้าน แต่สุดท้ายพบว่าวิชาความรู้นี้มีประโยชน์
ช่วยเหลือตนเอง คนในครอบครัว และผู้ป่วยได้ จึงกลับมาช่วยพ่อสง่าที่บ้านก่อน
ค�ำสอนของพ่อยังฝังจดจ�ำในส�ำนึกเสมอว่า “การช่วยเหลือคน การรักษาชีวิตคน
มีคุณค่ามากกว่าความร�่ำรวย” ซึ่งการได้ติดตามคุณพ่อไปรักษาผู้ป่วย ไปเยี่ยม
เพื่อนของพ่อที่เป็นหมอพื้นบ้านด้วยกัน และไปช่วยเก็บหายาสมุนไพรบ้าง ในการ
ติดตามคุณพ่อไปเรียนรู้ทุกครั้ง พ่อหมอสง่าจะบอกให้หมอชาญวุฒิจดบันทึกสิ่ง
ที่พบเห็นและได้ยินได้ฟังทุกอย่าง ซึ่งได้สั่งสมประสบการณ์และส่งผลให้หมอ
ชาญวุฒิ พลิกผันตัวเองมาเป็นหมอพื้นบ้านจนทุกวันนี้
60
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
โรคอัมพฤกษ์
ความหมาย
อัมพฤกษ์ คืออาการที่ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัวไปซีกหนึ่งอาจจะสามารถเดินได้
ขยับได้ หรือมีอาการมือเท้าชาแต่ไม่รู้สึก ไหล่ตก มือยกไม่ได้ สะโพกเคลื่อน
อัมพาต คืออาการที่ผู้ป่วยไม่สามารถขยับหรือกระดิกตัวได้ นอนนิ่ง
อาจเป็นทั้งตัวหรือครึ่งท่อน
61
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
สาเหตุ
จากโรคความดันโลหิตสูง (ลมขึ้นเบื้องสูง) ท� ำให้เส้นเลือดสมองตีบ
หรือแตก โรคเบาหวานเข้าเส้น (น�้ำตาลเข้าเส้น) อุบัติเหตุ เป็นต้น
กระบวนการและขัน้ ตอนการรักษา ประกอบไปด้วยการสอบถามอาการ
เบื้องต้น การตรวจร่างกาย
การรักษาด้วยการนวดจับเส้น การเหยียบเหล็กแดง ยาผงและยาต้ม
อาหาร การประคบสมุนไพร
การฟืน้ ฟูสภาพของผูป้ ว่ ย การประดิษฐ์อปุ กรณ์ชว่ ยในการออกก�ำลังกาย
จิตวิทยา เป็นต้น
ภาพที่ 1 แสดงจุดนวดด้านหน้า−ด้านหลัง
62
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
63
โยคะดัดกายคลายปวดหลัง
พญ.เสาวนิตย์ กมลธรรม
นิยามของโยคะ
โยคะ คือ การรวมกายและจิตของผู้ฝึกเข้าไว้ด้วยกัน หมายถึง การมีสติรู้
อยูก่ บั กายตลอดเวลา การฝึกโยคะเป็นการฝึกให้รา่ งกายและจิตใจท�ำงานอย่างเป็น
ระเบียบ และเป็นกระบวนการที่มนุษย์เรียนรู้ ที่จะด�ำรงชีวิตอย่างเป็นองค์รวมให้
มากทีส่ ดุ รวมไปถึงการท�ำความรูจ้ กั ตัวตนของตนเอง ช่วยลดหรือขจัดสภาวะต่างๆ
ที่บั่นทอนความเป็นอยู่อย่างองค์รวม โยคะ ให้ความส�ำคัญกับเทคนิคต่างๆ ที่ช่วย
ให้มนุษย์รจู้ กั มูลเหตุทกุ ชนิดทีข่ าดสมดุลอันก่อให้เกิดความเจ็บป่วยและจัดปรับให้
คืนสูค่ วามเป็นปกติ โยคะ ได้รบั การศึกษาในแง่ของการบ�ำบัดโรคมานานพอสมควร
งานวิจัยส่วนใหญ่จะใช้เทคนิคการฝึกอาสนะ (การฝึกท่าทางกาย) การหายใจ และ
สมาธิร่วมกันในการบ�ำบัดโรค โดยการเหยียดแล้วคลายสลับกันไป
ประวัติความเป็นมาของโยคะ
โยคะ เป็นศาสตร์และภูมิปัญญาที่สืบทอดกันมายาวนานของวัฒนธรรม
อินเดีย มีประวัติเกิดขึ้นในประเทศอินเดียมากกว่า 5,000 ปีมาแล้ว โดยมีความ
ผูกพันอยู่กับปรัชญาและศาสนาพราหมณ์-ฮินดู โยคะเป็นภาษาสันสกฤต มาจาก
รากศัพท์คำ� ว่า ยุช (Yuj) แปลว่า รวม หมายถึง การรวมกันของกายและจิต คือ การ
64
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ข้อปฏิบัติทั่วไปก่อนและหลังการฝึกโยคะ
1. ในระยะเริม่ ต้น ควรฝึกกับผูเ้ ชีย่ วชาญโดยตรง หรืออยูภ่ ายใต้การควบคุม
ของผู้ฝึกสอนในระยะแรกจนเข้าใจและสามารถฝึกได้เอง
2. ควรฝึกไปทีละขั้นตอนจากท่าง่ายๆ ช้าๆ จนเกิดความช�ำนาญ และ
จึงฝึกท่ายากตามล�ำดับ โดยไม่ฝืนหรือหักโหม
3. ควรฝึกก่อนการรับประทานอาหาร หรือ หลังรับประทานอาหาร
ประมาณ 2-3 ชั่วโมง
4. การแต่งกาย ควรสวมเสื้อผ้าที่ยืดหยุ่นได้ดี ให้ความรู้สึกสบายตัว
เพื่อสะดวกต่อการเคลื่อนไหว ไม่ควรสวมแว่นตา นาฬิกา และเครื่องประดับใดๆ
5. สถานทีฝ่ กึ สงบ อากาศถ่ายเทได้สะดวก ปราศจากเสียงรบกวนเพือ่ ให้
เกิดสมาธิได้ดี
65
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ข้อแนะน�ำในการฝึกโยคะ
1. การฝึกโยคะ ให้ฝึกในท่าที่สามารถท�ำได้ก่อน เมื่อได้แล้วจึงค่อย
พยายามท�ำท่าอื่นต่อไปอีกโดยท�ำอย่างช้าๆ และใช้แรงน้อย
2. การฝึกควรท�ำอย่างต่อเนือ่ ง และท�ำอย่างสม�ำ่ เสมอจึงจะเกิดประโยชน์
ยิ่งท�ำติดต่อกันเป็นเวลานานเท่าไรก็ยิ่งจะเป็นประโยชน์ต่อสุขภาพของตัวเองมาก
เท่านั้น
3. หากเกิดความรู้สึกเจ็บปวดที่ขาและแขน ให้ใช้นำ�้ อุ่นประคบหรือนวด
เบาๆ และพักผ่อน 1-2 นาที แล้วท�ำต่อไปได้
4. หากรูส้ กึ ว่าเหนือ่ ยให้ทำ� ท่าพักผ่อน ในระหว่างการฝึกโยคะ อย่างน้อย
1 นาที หรือจนหายเหนื่อยแล้วค่อยฝึกต่อ ไม่ควรฝึกต่อเนื่องไปตลอด
5. การหายใจระหว่างการฝึกโยคะ ให้หายใจเข้าออกให้ถูกต้องและช้าๆ
ทางรูจมูก ไม่หายใจทางปาก
6. หลั ง จากเลิ ก ฝึ ก โยคะแล้ ว พั ก ในท่ า ศพอย่ า งน้ อ ย 10-15 นาที
เพื่อเป็นการเก็บพลังที่ได้จากการฝึกโยคะ
66
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ประโยชน์ของการฝึกโยคะ
1. โยคะช่วยเพิ่มความยืดหยุ่น ความแข็งแรง ให้กับกระดูกสันหลัง
ที่ท�ำหน้าที่ปกป้องระบบประสาทของร่างกาย และข้อต่อต่างๆ
2. การท�ำท่าโยคะเป็นการกดนวดอวัยวะต่างๆ ภายในทรวงอกและ
ช่องท้อง ท�ำให้อวัยวะต่างๆ ท�ำงานได้ดี
3. โยคะ ส่งผลดีตอ่ การท�ำงานของระบบต่างๆ ภายในร่างกาย เช่น ระบบ
ฮอร์โมน ระบบรักษาความสมดุลภายใน สภาวะอารมณ์ เป็นต้น
4. การท�ำโยคะเป็นการกระตุ้นให้เกิดการไหลเวียนเลือดไปหล่อเลี้ยง
อวัยวะต่างๆ ท�ำให้ได้รับสารอาหารและออกซิเจนที่เลือดน�ำมาได้อย่างเต็มที่
5. การท�ำโยคะเป็นการเหยียดยืดอวัยวะส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย
รวมถึงกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น ข้อต่อต่างๆ ท�ำให้ร่างกายคงอยู่ในสภาวะที่ควรจะเป็น
ตามธรรมชาติ
6. การฝึกโยคะที่มีการเคลื่อนไหวด้วยสติ ผสมผสานกับการควบคุม
ลมหายใจ ท�ำให้เกิดความสงบนิ่ง ร่างกายทุกส่วนได้รับการผ่อนคลาย ลดความ
ตึงเครียด
7. การฝึกโยคะ เป็นการปฏิบตั ไิ ปสูส่ มาธิ มีสติรตู้ วั ติดต่อกันอย่างต่อเนือ่ ง
จิตเป็นสมาธิได้ง่าย สมาธิทำ� ให้จิตเป็นสุข มีความคิดสร้างสรรค์
67
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
การฝึกการหายใจ
การฝึกโยคะ จ�ำเป็นต้องฝึกการหายใจควบคู่กันไปทุกครั้ง เพื่อให้ปอด
และหัวใจแข็งแรง การหายใจช้าท�ำให้เกิดความสงบผ่อนคลาย การฝึกหายใจด้วย
ท้อง (Abdominal breathing) เป็นท่าหายใจพืน้ ฐานทีเ่ ราใช้ฝกึ ทุกวัน เราปฏิบตั ิ
โดยวางมือทั้งสองซ้อนกันบนหน้าท้องระดับสะดือ หายใจเข้ายาวๆ ช้าๆ ท้องพอง
ขึ้น หยุดค้างไว้สักครู่ ต่อไปหายใจออกช้าๆ ปล่อยลมออกช้าๆ ยาวๆ ท้องแฟบลง
ฝึกติดต่อกัน 5 นาที
ท่าพื้นฐานของโยคะ
1. แขม่วท้อง เป็นท่าที่ช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อหน้าท้อง
กระตุ้นการท�ำงานของอวัยวะในช่องท้อง
2. ยืดเอว เป็นท่าที่เพิ่มความยืดหยุ่นของข้อต่อกระดูกสันหลัง
3. ยืดอก เป็นท่าขยายหน้าอก กระตุ้นการท�ำงานของกล้ามเนื้ออก
เพิ่มความสามารถในการหายใจของปอด ขยายปอด ท�ำให้หายใจได้ยาวและลึก
68
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
4. เปิดไหล่ เป็นท่าช่วยป้องกันข้อไหล่ติด
5. บีบสะบัก เป็นท่าช่วยผ่อนคลายกล้ามเนื้อคอ บ่า และไหล่
6. เกร็ ง ก้ น เป็ น ท่ า ช่ ว ยสร้ า งความแข็ ง แรงของกล้ า มเนื้ อ สะโพก
กล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานและกระบังลม
7. ขมิบช่องคลอด เป็นท่าส�ำหรับผู้หญิงช่วยเรื่องสมรรถภาพทางเพศ
และป้องกันปัสสาวะเล็ด
69
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีการฝึกการยืนท่าพื้นฐาน
- ให้ยืนโดยเอาบล็อกหนีบที่ต้นขาไม่ให้หลุด ให้ส้นเท้าชิด ปลายเท้า
แยกออกเล็กน้อยให้ข้อเข่าด้านนอกไม่รับน�ำ้ หนักตัวมากจนเกินไป
- หายใจเข้า แขม่วท้อง ยืดเอว ยืดอก เปิดไหล่ บีบสะบัก เกร็งก้น
ขมิบช่องคลอด
การเปรียบเทียบท่ายืนปกติกับท่ายืนตามท่าพื้นฐาน
70
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ท่าที่ 1 ท่าปรับกระดูกและโครงสร้างร่างกายให้สมดุล
วิธีปฏิบัติ
- แขนสองข้างเหยียดตึงไปด้านหน้า มือประสานกัน พลิกฝ่ามือไปด้านหน้า
- หายใจเข้าดึงแขนขึ้นจนรู้สึกตึง แล้วเอียงตัวไปด้านข้างขวา ค้างท่าไว้
3-5 ลมหายใจ
71
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีปฏิบัติ
- นั่งแขม่วท้อง ยืดเอว ยืดอก เปิดไหล่ บีบสะบัก
- หายใจเข้าลึก เหยียดแขนให้ตงึ ค่อยๆ ยกแขนขึน้ เหนือศีรษะสองแขน
ข้างใบหู หายใจออก
- หายใจเข้าลึก ดึงแขนยืดเต็มที่ ลดศอกซ้ายลงข้างล�ำตัว หายใจออก
- หายใจเข้าลึก ดึงแขนขึ้นเหนือศีรษะเหมือนเดิม แล้วท�ำอีกข้าง
72
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
วิธีปฏิบัติ
วางมื อ ที่ เ อวด้ า นหลั ง
หายใจเข้า ค่อยๆ เอนตัว บีบ
สะบัก ยืดหน้าอก แหงนหน้า
มองเพดาน หายใจออก
ด้านหน้า ด้านข้าง
วิธีปฏิบัติ
- วางมือทีเ่ อวด้านหลัง
หายใจเข้า ยืดเอวก้มตัวลงไป
ด้านหน้าให้เป็นแนวตั้งฉาก
หายใจออก
- หายใจเข้ า เกร็ ง
หน้าท้อง ยกล�ำตัวขึน้ มาตัง้ ตรง
หายใจออก
73
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีปฏิบัติ
- นอนหงายขาสองข้างขนานกันโดยใช้บล็อกหนีบขาไว้เพื่อให้เข่าตึง
- แขนสองข้างวางไว้ข้างล�ำตัว หายใจเข้า ยกขาสองข้างให้ลอยจากพื้น
หายใจออกโดยเกร็งหรือแขม่วหน้าท้องไว้ ค้างท่า 3-5 ลมหายใจ แล้ววางขาลง
ท�ำเหมือนเดิม แต่ให้เพิ่มระดับความสูงของขาขึ้น
กรณีทผี่ สู้ งู อายุแข็งแรง มีความยืดหยุน่ ดี ไม่ปวดเข่า สามารถใช้ทา่ บริหาร
ที่ยากขึ้นได้
74
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
อ้างอิง
กองการแพทย์ทางเลือก. การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุแบบบูรณาการ (กายบริหาร
แบบโยคะส�ำหรับผู้สูงอายุ). <http://www.thaicam.go.th> 1 ธันวาคม
2560.
แพทย์หญิงเสาวนิตย์ กมลธรรม. หมอโยคะ. เอเชีย แปซิฟิค มัลติมีเดีย จ�ำกัด.
กรุงเทพมหานคร. 2557.
แพทย์พงษ์ วรพงศ์พิเชษฐ. โยคะเพื่อพัฒนาร่างกายและจิตใจ. แอคทีฟ พริ้นท์
จ�ำกัด. กรุงเทพมหานคร. 2550.
ส�ำนักการแพทย์ทางเลือก กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข. โยคะบ�ำบัดส�ำหรับโรคเรื้อรัง. สุขุมวิทมีเดีย มาร์เก็ตติ้ง
จ�ำกัด. กรุงเทพมหานคร. 2551.
สิรพิ มิ ล อัญชลิสงั กาศ. คูม่ อื โยคะวัยรุน่ ส�ำหรับฝึกปฏิบตั ดิ ว้ ยตนเอง. พิมพ์ครัง้ ที่ 4.
โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก. นนทบุรี. 2551.
75
ผิวสวย ด้วยสปาสมุนไพรไทย
วิทยาลัยการแพทย์แผนไทยอภัยภูเบศร จังหวัดปราจีนบุรี
ผิวหนังและหน้าที่ของผิวหนัง
ผิวหนังจัดว่าเป็นอวัยวะทีใ่ หญ่ทสี่ ดุ ในร่างกายและจะห่อหุม้ ร่างกายเราไว้
ทัง้ หมด ท�ำหน้าทีป่ กป้องอวัยวะต่างๆ ทีอ่ ยูใ่ ต้ลงไป จากความร้อน แสง การติดเชือ้
และสภาพแวดล้อมทั้งหลายนอกจากนี้มันยังท�ำหน้าที่
1. ควบคุมอุณหภูมิของร่างกายให้คงที่
2. เป็นที่กักเก็บน�้ำและไขมัน
3. มีปลายประสาทรับรู้ความรู้สึก
4. ป้องกันการสูญเสียน�้ำ
5. ป้องกันไม่ให้เชื้อโรคเข้าสู่ร่างกาย
ที่มา: https://opentextbc.ca/ana-
tomyandphysiology/chapter/
5-1-layers-of-the-skin/
ผิวหนังทั่วทั้งร่างกาย จะมีความแตกต่างกันไปทั้งสี ความหยาบละเอียด
และความหนา เช่น ทีศ่ รี ษะจะมีรากผมอยูม่ ากกว่าทีอ่ นื่ ในขณะทีฝ่ า่ มือและฝ่าเท้า
ไม่มีเลยแต่จะมีความหนาของชั้นผิวที่มากกว่า เป็นต้น
ผิวหนังประกอบด้วยชั้นผิวหนัง 3 ชั้น อันได้แก่ “ผิวหนังชั้นนอกสุด” ซึ่ง
เป็นส่วนที่สัมผัสกับสิ่งแวดล้อมภายนอก “ชั้นหนังแท้” ซึ่งเป็นชั้นที่มีต่อมไขมัน
และ “ชั้นเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง” ซึ่งเป็นผิวชั้นที่อยู่ล่างสุด
76
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ผิวหนังชั้นนอกสุด
“ผิวหนังชัน้ นอกสุด” (Epidermis) เป็นผิวหนังส่วนทีบ่ างมากและเป็นส่วน
นอกสุดทีส่ มั ผัสกับอากาศ ท�ำหน้าทีป่ กป้องสิง่ ทีอ่ ยูภ่ ายในร่างกายเสมือนเป็นเกราะ
ป้องกันต่อการรุกรานจากสิ่งเร้าภายนอก เช่น น�้ำ รังสีอัลตร้าไวโอเลต แบคทีเรีย
เป็นต้น ผิวหนังชั้นนอกสุดแบ่งออกเป็น 4 ชั้น คือ ชั้นหนังก�ำพร้าหรือชั้นสตราตัม
คอร์เนียม (Stratum corneum) ชัน้ สตราตัมแกรนูโลซัม (Stratum granulosum)
ชั้นสตราตัมสไปโนซัม (Stratum spinosum) และชั้นสตราตัมเบซาเล (Stratum
basale)
ชั้นหนังแท้
ผิวที่อยู่ใต้ผิวหนังชั้นนอกเรียกว่า “ชั้นหนังแท้” (Dermis) เป็นชั้นผิว
ที่ช่วยรักษาความยืดหยุ่นและความชุ่มชื้นของผิวหนังด้วยชั้นผิวมีความหนา
ซึง่ ประกอบด้วยน�ำ้ และสารอืน่ ๆ จ�ำนวนมาก เช่น คอลลาเจน อิลาสติน กรดไฮยา-
ลูโรนิกเดอร์มาทันซัลเฟต เป็นต้น กรดไฮยาลูโรนิกเป็นตัวสร้างโปรตีโอไกลแคน
จากการท�ำปฏิกริ ยิ าระหว่างเดอร์มาทันซัลเฟตกับคอลลาเจน นอกจากนี้ ในผิวหนัง
ยังมีเส้นเลือดฝอย ท่อน�้ำเหลือง เส้นประสาท ไขมัน รากขนและอื่นๆ นอกเหนือ
จากการน�ำพาสารอาหารที่จ�ำเป็นไปหล่อเลี้ยงผิวหนังทั่วร่างกายแล้ว ผิวหนัง
ก็ยังขับไขมันออกมาช่วยสร้างชั้นฟิล์มไขมันเพื่อปกป้องผิวหนังอีกด้วย
ชั้นเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง
ผิวหนังชั้นที่อยู่ล่างสุดเรียกว่า “ชั้นเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง” (Subcutaneous
tissue) ส่วนมากเป็นไขมันใต้ผิวหนังที่ทำ� หน้าที่รักษาอุณหภูมิของร่างกาย เป็น
เสมือนหมอนรองรับแรงกระแทกจากภายนอก และยังรับหน้าที่สำ� คัญในการเป็น
เสมือนแหล่งเก็บพลังงานอีกด้วย
77
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ต่อมไขมัน
ในต่อมไขมันประกอบด้วย เซลล์ต่อมไขมัน และเซลล์ที่เรียกว่า ซีโบไซต์
(Sebocyte) เซลล์เหล่านี้ท�ำหน้าที่ผลิตซีบัมออกทางรูขุมขนมาปรากฏขึ้นบน
ผิวหนัง ซีบัมที่ขับออกมาจากต่อมไขมันจะเคลือบปกคลุมผิวหนังเป็นชั้นฟิล์ม
ไขมัน มีบทบาทส�ำคัญในการรักษาการท�ำงานเป็นเกราะป้องกันร่างกาย เช่น รักษา
ความชื้น ฆ่าเชื้อโรค บรรเทาการกระตุ้นจากปัจจัยภายนอก เป็นต้น
หลักการเบื้องต้นในการใช้สมุนไพรส�ำหรับบ�ำรุงผิว
− ส่วนใหญ่อะไรที่กินได้ ก็สามารถใช้เป็นเครื่องส�ำอางได้
− สมุนไพรทุกอย่างอาจมีบางคนที่แพ้ได้ การทดสอบว่าแพ้หรือไม่
สามารถท�ำได้โดยการน�ำส่วนผสมที่จะใช้มาทาที่ท้องแขน ทิ้งไว้สักพักหนึ่งถ้า
ไม่เกิดอาการแสบร้อน มีผื่น ถือว่าไม่แพ้
− ต้ อ งรั ก ษาความสะอาดในทุ ก ขั้ น ตอน สมุ น ไพรที่ ใช้ ต ้ อ งสดใหม่
มีคุณภาพดี ย่อยจนละเอียด
− ต้องมีการใช้อย่างสม�ำ่ เสมอต่อเนื่อง จึงจะเห็นผลดี
− ในการใช้สมุนไพรเพือ่ ความงามส่วนใหญ่ สูตรจะไม่ได้ตายตัว สามารถ
ปรับเปลีย่ นได้ตามสภาพของผิว เช่น ผิวแห้งควรเพิม่ นม โยเกิรต์ ไข่แดง ผิวมันอาจ
ใช้น�้ำมะนาวหรือน�้ำส้ม ไข่ขาว ส่วนน�ำ้ ผึ้งสามารถเติมลงไปได้ทุกสภาพผิว
78
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ผลิตภัณฑ์จากพืชผักสมุนไพรที่ใช้เพื่อความงามของผิว
โทนเนอร์สารสกัดแตงกวา
แตงกวาช่วยเพิม่ ความชุม่ ชืน้ ท�ำให้ผวิ หนังสดชืน่ เพืม่ ความยืดหยุน่ ลดการ
บวมแดง สมานผิว แตงกวาเป็นสมุนไพรที่เหมาะส�ำหรับผู้ที่มีผิวหน้าแห้ง จากการ
ที่มีคุณสมบัติไปเพิ่มความชุ่มชื้น และเหมาะกับคนที่มีหน้ามันจากการที่คุณสมบัติ
สมานผิว
ส่วนประกอบ
1. แตงกวา 4 ส่วน
2. กลีเซอรีน 3 ส่วน
3. น�ำ้ 1 ส่วน
วิธีท�ำ
ปอกเปลือกแตงกวาจนสะอาด จากนัน้ น�ำมาผสมกับกลีเซอรีน 3 ส่วน และ
น�ำ้ 1 ส่วน ปั่นเข้าด้วยกัน กรองเก็บน�้ำไว้ใช้ได้
สรรพคุณ
ช�ำระล้างสิ่งอุดตันและความมันบนผิวหน้า
ครีมล้างหน้ามะขาม
มะขามช่วยลดรอยด่างด�ำบนใบหน้า เพิม่ ความชุม่ ชืน้ ต่อต้านอนุมลู อิสระ
ท�ำให้ผิวหน้าเรียบลื่น ท�ำให้ผิวหนังสดชื่น มีกรดเอเอชเอ (AHA หรือ alpha
hydroxy acid) ช่วยขัดผิว ลอกผิวด่างด�ำ และฝ้า กรดทาร์ทาริก (tartaric acid)
ุ สมบัตชิ ว่ ยลบรอยด่างด�ำ
กรดซิตริก (citric acid) และกรดมาลิก (malic acid) มีคณ
บนใบหน้า ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้น ก�ำจัดรอยเหี่ยวย่น ท�ำให้ผิวขาว นวลเนียน
ท�ำให้ผิวอ่อนเยาว์ขึ้น
79
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ส่วนประกอบ
1. มะขามเปียกที่แกะเมล็ดแล้วขนาดประมาณ 1 ก�ำมือ
2. นมสด 1 กล่อง
3. น�ำ้ ผึ้ง 1 ช้อนโต๊ะ
วิธีท�ำ
น�ำมะขามเปียกทีแ่ กะเมล็ดแล้ว มาขย�ำรวมกันกับนมสด จากนัน้ กรองด้วย
ตะแกรง เพือ่ เอาซังมะขามออก แล้วน�ำไปเคีย่ วด้วยไฟอ่อนๆ พอใกล้งวด เติมน�ำ้ ผึง้
ลงไป 1 ช้อนโต๊ะ อาจเติมขมิ้นชันลงไปประมาณ ¼ ช้อนชา (ระวังอย่าใส่มาก
เกินไปจะท�ำให้หน้าเหลือง) เคีย่ วต่อจนงวด แต่อย่าให้ขน้ เกิน สังเกตว่ายังสามารถ
แตะขึ้นมาได้ง่าย เสร็จแล้วบรรจุลงในกระปุกสะอาด
สรรพคุณ
ใช้ล้างหน้าทุกวันท�ำให้หน้าขาวขึ้น ลดรอยด่างด�ำบนใบหน้า
เกลือขัดผิวฟักข้าว
ผลของฟักข้าวรวมถึงเนือ้ เยือ่ หุม้ เมล็ดทีม่ สี แี ดงสดมีคณ
ุ ค่าทางโภชนาการ
สูง ผลฟักข้าวประกอบด้วย สารเบตาแคโรทีนสูงมาก มากกว่าแครอทถึง 10 เท่า
นอกจากนี้ผลของฟักข้าวยังอุดมไปด้วยสารไลโคปีน และกรดไขมันไม่อิ่มตัวสูง
มีการสกัดเอาสารส�ำคัญเหล่านี้เพื่อใช้เป็นส่วนประกอบส�ำคัญในการท�ำเครื่อง
ส�ำอางส�ำหรับใช้บนใบหน้า เพือ่ ชะลอความเหีย่ วย่นบนใบหน้า เนือ่ งจากสารส�ำคัญ
เหล่านี้มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระสูง
ส่วนประกอบ
1. ลูกฟักข้าว 2 ส่วน
2. มะขามเปียก 2 ส่วน
3. น�ำ้ ผึ้ง 1 ส่วน
4. เกลือสะตุ 1 ส่วน
80
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
วิธีท�ำ
1. เตรียมมะขามเปียก: คั้นมะขามเปียกกับน�ำ้ สะอาด กรองเอากากออก
ให้ได้นำ�้ มะขามเปียกข้นๆ
2. เตรียมฟักข้าว: ผ่าลูกฟักข้าว เอาเมล็ดมาขย�ำกับน�้ำสะอาดขูดจนเยื่อ
หุ้มเมล็ดออกหมด กรองเอาแต่น�้ำ ส่วนเนื้อให้ขูดเอาเนื้อสุก น�ำมาปั่นให้ละเอียด
กรองเอากากออก น�ำสองส่วนผสมคนให้เข้ากัน
3. เตรียมเกลือสะตุ: ใช้เกลือป่นละเอียด ใส่ลงในกระทะ ตัง้ ไฟปานกลาง
คั่วจนเกลือเปลี่ยนเป็นสีออกเทา
4. น�ำน�้ำมะขามเปียกกับฟักข้าวที่เตรียมไว้ ตวงอย่างละ 2 ส่วน ใส่ลงใน
กระทะ เติมน�ำ้ ผึ้ง 1 ส่วน ตั้งไฟปานกลาง กวนให้เข้ากันประมาณ 20 นาที จนน�ำ้
ระเหยออกหมด ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น
5. เติมเกลือสะตุ 1 ส่วน คนให้เข้ากัน บรรจุลงภาชนะปิดสนิท เก็บไว้ใช้
สรรพคุณ
ใช้ขัดผิวขณะอาบน�้ำ ทิ้งไว้ 3 นาที แล้วล้างออกด้วยน�้ำสะอาดสัปดาห์
ละ 1-2 ครั้ง
สบู่อัญชัน
สารสกัดดอกอัญชัน มีประสิทธิภาพในการต้านอนุมูลอิสระ ป้องกันการ
เกิดริ้วรอยที่ผิว มีส่วนผสมของกลีเซอรีน ซึ่งกลีเซอรีนจะท�ำหน้าที่เหมือนฟิล์มที่
เคลือบผิว ป้องกันการสูญเสียน�ำ้ ออกจากผิว ช่วยกักเก็บความชุม่ ชืน้ ไว้ทผี่ วิ ได้อย่าง
ยาวนาน
ส่วนประกอบ
1. เบสสบู่กลีเซอรีน 1 กิโลกรัม
2. กลีเซอรีนเหลว 200 กรัม
3. ดอกอัญชัน 1 ถ้วย
81
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
82
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
สบู่ขมิ้นชันนมสด
ขมิ้นชัน มีสรรพคุณช่วยในการลดผดผื่นคัน ลดอาการอักเสบ ท�ำให้
ผิวพรรณผุดผ่อง พร้อมทัง้ ช่วยบ�ำรุงผิวให้แข็งแรง นมสด ช่วยเพิม่ ความชุม่ ชืน่ ให้กบั
ผิว ให้ผิวเนียนนุ่ม น่าสัมผัส
ส่วนประกอบ
1. เบสสบู่กลีเซอรีน 1 กิโลกรัม
2. ผงขมิ้นชัน 1 ช้อนโต๊ะ
3. นมสด 6-8 ช้อนโต๊ะ
4. น�้ำเปล่า 300 กรัม
5. น�้ำมันหอมระเหย/กลิ่นสังเคราะห์ (ใส่หรือไม่ใส่ก็ได้)
วิธีท�ำ
1. น�ำเบสสบู่กลีเซอรีนมาละลายในหม้อโดยใช้ไฟอ่อนๆ คนให้ละลาย
โดยไม่ต้องเติมน�้ำ
2. เมือ่ เบสสบูก่ ลีเซอรีนละลายหมดแล้วให้คอ่ ยๆ เติมน�ำ้ เปล่า นมสด และ
ผงขมิ้นชันที่เตรียมไว้ลงไป คนเบาๆ ให้เข้ากัน ระวังอย่าให้เกิดฟองมาก
3. เติมน�้ำมันหอมระเหย/กลิ่นสังเคราะห์ที่ชอบลงไปเล็กน้อย
4. ตักฟองออก แล้วเทสบูล่ งในแม่พมิ พ์ พักไว้ให้สบูแ่ ข็งแล้วค่อยแกะออก
จากพิมพ์
หมายเหตุ 1. สามารถปรับส่วนผสมได้ตามต้องการ
2. ถ้าใส่นำ�้ มากเกินไป สบู่อาจจะแข็งตัวช้าหรือไม่แข็งตัวได้
3. สีอาจจะซีดได้ เมือ่ เก็บเป็นเวลานาน เนือ่ งจากเป็นสีจากธรรมชาติ
การเก็บรักษา: เก็บในทีแ่ ห้งห่างจากความชืน้ แสงแดดและความร้อน เนือ่ งจาก
สบู่อาจเสื่อมสภาพได้
83
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
การประยุกต์องค์ความรู้ด้านการนวดไทยกับการดูแลใบหน้า
นอกจากการน�ำผัก ผลไม้ และสมุนไพรมาใช้ชะลอวัยบ�ำรุงผิวหน้าแล้ว
ส่วนหนึ่งที่ส�ำคัญคือการนวดหน้าเพื่อกระตุ้นให้สารต่างๆ ซึมเข้าสู่ผิวหน้าได้ดีขึ้น
และยังกระตุ้นการไหลเวียนเลือดมาเลี้ยงใบหน้า ช่วยให้การดูแลใบหน้าและ
การแก้ไขปัญหาทีพ่ บบนใบหน้าได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึน้ ขัน้ ตอนนีจ้ ะท�ำหลัง
การมาร์กหน้าเสร็จเป็นขั้นตอนสุดท้าย สามารถท�ำควบคู่กับการท�ำครีมบ�ำรุงหรือ
ครีมกันแดด หรือครีมใดๆ ก็ได้ ที่มักจะใช้ทาเป็นประจ�ำ
วิธีปฏิบัติ
1. การกดจุดแนวขากรรไกรล่าง
2. กดจุดคางแล้วลากลงไปหาหน้าหู
3. กดจุดร่องจมูกนิ่งนานนับ 1-10 แล้วลากลงมาหาหน้าหู
4. กดด้านข้างจมูกนิ่งนับ 1-10 แล้วลากนิ้วลงมาหามุมปากและหน้าหู
5. กดนิ่งตามแนวสันจมูกนับ 1-10 แล้วลากมาตามแนวคิ้วลงไปหางตา
และขมับ
6. กดตรงกลางระหว่างหัวคิว้ นิง่ นับ 1-10 แล้วลากไปตามแนวคิว้ จากนัน้
เลื่อนมือขึ้นเรื่อยๆ จนทั่วหน้าผาก แล้วเลื่อนมาคลึงที่ขมับทั้งสอง
7. ใช้ปลายนิ้วกรีดกระตุ้นทั่วใบหน้าเพื่อผ่อนคลายกล้ามเนื้อหลังการ
กดจุดต่างๆ เป็นที่เรียบร้อย
8. ใช้ปลายนิ้วสับเบาๆ เป็นขั้นตอนสุดท้ายเพื่อกระตุ้นการตื่นตัวของ
ร่างกายหลังการนวด
84
น้ำ�มันสมุนไพรไทย ลดปวดกล้ามเนื้อ
กระดูกและข้อ
วิทยาลัยการแพทย์แผนไทยอภัยภูเบศร จังหวัดปราจีนบุรี
1. การปวดเมื่อยที่มีสาเหตุจากกล้ามเนื้อ
กล้ามเนื้อท�ำงานมากในบางต�ำแหน่ง ท�ำให้เกิดความล้าหรือเกิดอาการ
หดเกร็งเฉพาะที่ ส่วนใหญ่อาการปวดแบบนีจ้ ะปวดๆ เมือ่ ยๆ ในบริเวณของกล้ามเนือ้
ที่มีปัญหา และมักจะเป็นผลมาจากการอยู่ในท่าใดท่าหนึ่งที่ไม่เหมาะสมเป็น
เวลานานๆ เช่น นั่งก้มหลังมากเกินไป อาจจะเพราะมีความเคยชิน หรือหลังโกง
จากกระดูกสันหลังทรุด กล้ามเนื้อหลังบางส่วนมีการหดเกร็งมากกว่าปกติ ท�ำให้
ปวดได้ สาเหตุที่พบบ่อยอีกประเภทหนึ่ง คือ ท่านอนที่ไม่เหมาะสม เช่น ใช้หมอน
สูงเกินไป ท�ำให้คอเอียงไปข้างใดข้างหนึ่งมากกว่าปกติ ที่นอนนิ่มเกินไป พอลงไป
นอนทีน่ อนยุบตัวลง ท�ำให้กระดูกสันหลังอยูใ่ นลักษณะโก่งงอเป็นเวลานาน พอตืน่
ขึ้นมาจะรู้สึกเมื่อย และในทางกลับกันถ้าใช้ที่นอนแข็งเกินไป และนอนหงายเป็น
ส่วนใหญ่ กระดูกสันหลังส่วนเอวจะมีการแอ่นตัวผิดปกติ เพราะส่วนก้นและสะโพก
85
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
2. อาการปวด จากเส้นเอ็น
พบบ่อยบริเวณที่มีการเคลื่อนไหวข้อมากๆ เช่น บริเวณไหล่ ศอก ข้อมือ
ส้นเท้า เอ็นร้อยหวาย เกิดจากการอักเสบของเส้นเอ็นในบริเวณนี้ และถ้าไม่ได้รับ
การดูแลอย่างเหมาะสม อาจจะท�ำให้เกิดความพิการต่อไป เช่น ไหล่ติด ยกแขน
ไม่ขึ้น ท�ำให้ไม่สามารถท�ำกิจวัตรประจ�ำวันได้ตามที่ควรจะเป็น
3. อาการปวดจากเส้นประสาทถูกกดทับ
ท�ำให้มอี าการปวดแสบ และร้าวไปตามเส้นประสาทนัน้ ๆ ถ้ามีอาการมาก
อาจจะท�ำให้กล้ามเนื้อที่เลี้ยงด้วยเส้นประสาทนั้นอ่อนแรงลง ถ้าเส้นประสาทที่ไป
เลีย้ งขาถูกกด อาจจะท�ำให้เดินล�ำบากได้ ต�ำแหน่งทีพ่ บบ่อยคือทีบ่ ริเวณกระดูกคอ
เกิดขึ้นจากกระดูกสันหลังบริเวณคอเสื่อม มีแคลเซียมมาเกาะ และกดลงไปที่เส้น
ประสาทที่ออกจากช่องระหว่างกระดูกคอ
ผูป้ ว่ ยจะมีอาการปวดทีค่ อ ไหล่ และอาจจะปวด ลงไปทีแ่ ขน และมือ ส่วนใหญ่
มักจะมีอาการที่คอด้านใดด้านหนึ่ง บางรายถ้าเป็นมากอาจจะเป็นทั้ง 2 ด้าน
ก็ได้ นอกจากที่คอแล้ว บริเวณหลัง เอว ก็เกิดอาการนี้ได้บ่อยเช่นกัน ส่วนมาก
เกิดจากการยกของหนักในท่าที่ไม่ถูกต้อง ท�ำให้ส่วนของกระดูกสันหลังที่เรียกว่า
หมอนรองกระดูก ซึ่งอยู่ระหว่างกระดูกสันหลัง 2 อัน เคลื่อนออกมาจากต�ำแหน่ง
เดิม มากดทับเส้นประสาทที่อยู่ใกล้เคียง ผู้ป่วยจะเกิดอาการปวดหลังอย่างมาก
และส่วนใหญ่จะเป็นแบบเฉียบพลัน จะมีอาการปวดร้าวไปที่ขาข้างใดข้างหนึ่ง
อาการปวดที่รุนแรงจนถึงขั้นต้องนอนพักหลายๆ วัน
86
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
4. ปวดข้อ
อาการปวดข้อทีเ่ จอบ่อย ได้แก่ ข้อเสือ่ ม ส่วนมากมักพบทีห่ วั เข่า โดยเฉพาะ
ในรายที่อ้วนมาก หรือในคนที่ท�ำงานแบกหาม ต้องแบกของน�้ำหนักมากๆ นานๆ
ท�ำให้ข้อเข่าต้องรับน�้ำหนักมากกว่าปกติ ผู้ที่ต้องขึ้นลงบันไดบ่อยๆ หลายๆ ครั้ง
และขึน้ ลงอย่างรุนแรง (วิง่ หรือกระโดดลง) ท�ำให้กระดูกอ่อนในข้อเข่าเสือ่ มมากกว่า
ปกติ เมื่ออายุมากขึ้นจะเกิดอาการปวดข้อได้ ลักษณะการนั่งของคนไทยที่นิยมนั่ง
กับพื้น โดยการนั่งพับเพียบ นั่งขัดสมาธิหรือนั่งยองๆ มีการพับงอของหัวเข่าอย่าง
มาก เส้นเอ็นและกล้ามเนื้อรอบเข่า มีการยืดผิดปกติ และในช่วงที่มีการงอเข่า
มากๆ เลือดจะมาเลี้ยงเข่าไม่สะดวก ท�ำให้หัวเข่าไม่แข็งแรง และเกิดปัญหาใน
เวลาต่อมาได้ นอกจากนี้ที่บริเวณหัวเข่าแล้ว ข้อเสื่อมบริเวณนิ้วมือก็พบได้ไม่น้อย
เช่นกัน จะมีอาการปวดและข้อบวมโตกว่าปกติ ที่ข้อนิ้วมือส่วนปลายเกือบทุกนิ้ว
ส่วนมากมักพบในสตรี คิดว่าอาจจะเกี่ยวข้องกับการท�ำงานที่ใช้มือมาก เช่น ซัก
และบิดผ้า เป็นต้น
แนวทางการดูแลรักษาด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย
1. การนวดรักษาอาการ
2. การใช้น�้ำมันนวดหรือสเปรย์แก้ปวด
3. การท�ำท่าบริหาร
87
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำมันกระดูกไก่ด�ำ
ส่วนประกอบ
1. สารสกัดต้นกระดูกไก่ด�ำ 500 มิลลิลิตร
2. น�้ำมันพืช 500 มิลลิลิตร
3. น�ำ้ มันยูคาลิปตัส 40 มิลลิลิตร
4. น�ำ้ มันระก�ำ 40 มิลลิลิตร
5. การบูร 40 กรัม
6. พิมเสน 20 กรัม
7. เมนทอล 40 กรัม
วิธีท�ำ
1. เตรียมสารสกัดต้นกระดูกไก่ดำ� โดยน�ำต้นกระดูกไก่ดำ� หัน่ เป็นชิน้ เล็กๆ
หมักด้วยแอลกอฮอล์ 95% ตั้งทิ้งไว้ 7 วัน กรองเอาแต่น�้ำมาใช้
2. น�ำสารสกัดต้นกระดูกไก่ด�ำกับน�ำ้ มันมะพร้าวเทลงในหม้อ แล้วน�ำไป
เคี่ยวในกระทะด้วยไฟปานกลาง เคี่ยวไปเรื่อยๆ เพื่อระเหยเอาแอลกอฮอล์ออก
ให้หมด สังเกตว่ากลิ่นแอลกอฮอล์จะหายไป
3. ผสมเติมการบูรและเมนทอล เข้าด้วยกันคนจนละลาย จึงใส่พิมเสน
เข้าไป คนจนละลาย แล้วเติมน�้ำมันยูคาลิปตัส คนให้เข้ากัน แล้วตั้งทิ้งไว้ให้เย็น
บรรจุใส่ภาชนะ
สรรพคุณ บรรเทาอาการปวดเมื่อย ปวดข้อ ข้ออักเสบ
88
น้ำ�มันบำ�รุงผมหอม “ยอพระกลิ่น”
โรงพยาบาลการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน
ที่มาภาพ: https://spiceee.net/th/articles/23847
https://welovesabuyjai.com/blogs/knowledge/15136561
การเกิดผมหงอก
ผมหงอกหรื อ อาการที่ ผ มเปลี่ ย นจากด� ำ เป็ น สี เ ทาหรื อ ขาวนั้ น
ทางวิทยาศาสตร์การแพทย์อธิบายได้วา่ เกิดจากการทีร่ ากผมไม่สร้างเม็ดสี ท�ำให้เส้นผม
ไม่มสี ี จากเส้นผมทีเ่ คยมีเม็ดสีดำ� เมือ่ ไม่มเี ม็ดสีจงึ กลายเป็นเส้นผมสีขาวหรือเทาเงิน
เมือ่ สะท้อนแสง เส้นผมสีเทาหรือขาวมักเกิดขึน้ เมือ่ คนเรามีอายุสงู วัย แต่กส็ ามารถ
พบได้ในเด็กตัง้ แต่อายุ 10 ปี ด้วยต้นเหตุเดียวกันคือรากผมไม่สร้างเม็ดสีให้เส้นผม
ท�ำให้เส้นผมไม่มีสี
สาเหตุที่รากผมไม่สร้างเม็ดสีผม
1. การใช้ยาบางชนิด
2. ฮอร์โมนบางชนิดในร่างกายเกิดการเปลี่ยนแปลง เช่น ไธรอยด์
89
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
3. ความเครียด/ตกใจ
4. อายุที่เพิ่มขึ้น ความเสื่อมของร่างกาย
5. การดื่มแอลกอฮอล์ สูบบุหรี่ พักผ่อนน้อย
6. กรรมพันธุ์
กลไกการชะลอการเกิดผมหงอก
หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น เช่น ความเครียด การสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์
พักผ่อนให้เพียงพอและรับประทานอาหารที่มีประโยชน์
วิตามินเอ จ�ำเป็นต่อสุขภาพหนังศีรษะและเส้นผมที่แข็งแรง พบทั่วไปใน
ผักใบเขียวเข้ม ผลไม้สีส้ม สีเหลือง
วิตามินบี ช่วยควบคุมการหลั่งของน�ำ้ มันธรรมชาติเพื่อหล่อลื่นเส้นผมให้
เงางามและชุ่มชื้น พบในผักใบเขียว มะเขือเทศ กล้วย โยเกิร์ต และธัญพืช
แร่ธาตุต่างๆ เช่น เหล็ก สังกะสี ทองแดง ช่วยบ�ำรุงให้เส้นผมแข็งแรง
ได้จากแหล่งอาหาร เช่น เนื้อแดง เนื้อไก่ ไข่แดง อาหารทะเล และธัญพืช
โปรตีน ช่วยบ�ำรุงให้เส้นผมเงางามและมีความยืดหยุ่นดี ไม่ขาดตอน
พบทั่วไปในเนื้อสัตว์ ไข่ เต้าหู้
การกระตุ้นการสังเคราะห์เม็ดสีเมลานิน เส้นผมของแต่ละคนได้สี
ธรรมชาติมาจากเม็ดสี (pigment) ทีเ่ รียกว่า “เมลานิน (melanin)” เมลานินในคนนัน้
ถูกสร้างมาตั้งแต่อยู่ในครรภ์มารดา สีตามธรรมชาติของเส้นผมนั้นจึงขึ้นอยู่กับ
การกระจายตัว ชนิด และปริมาณเม็ดสี เม็ดสีผมนัน้ มี 2 ชนิด คือ เม็ดสีเข้ม เรียกว่า
ยูเมลานิน (eumelanin) และเม็ดสีอ่อน เรียกว่า ฟีโอเมลานิน (pheomelanin)
ซึง่ เม็ดสีทงั้ 2 ชนิดเมือ่ ผสมกันแล้วจะได้เฉดสีผมทีห่ ลากหลายโดยเม็ดสีเมลานินนัน้
ถูกสร้างมาจากเซลล์เม็ดสีที่มีชื่อเฉพาะว่า เมลาโนไซต์ (melanocyte)
90
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
การวิจัยสมุนไพรที่มีผลต่อการชะลอการเกิดผมหงอก
การศึกษา: ฤทธิ์ต้านออกซิเดชัน และฤทธิ์กระตุ้นการสังเคราะห์เม็ดสี
เมลานินของสารสกัดสมุนไพรไทยพืน้ บ้านบางชนิด เพือ่ ใช้สำ� หรับผมหงอกก่อนวัย
(กฤตติญารัตน์ สมวงศ์, 2555)
เป็นการศึกษาในหลอดทดลองของสารสกัดจากพืชสมุนไพรไทยพื้นบ้าน
5 ชนิด คือ ย่านาง บัวบก อัญชัน หม่อน และกวาวเครือขาว ผลการศึกษา พบว่า
เมื่อทดสอบฤทธิ์ป้องกันสารอนุมูลอิสระไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ พบว่า สารสกัด
ด้วยน�้ำของหม่อน บัวบก ย่านาง และอัญชัน มีฤทธิ์ป้องกันเซลล์ดีที่สุด
ส่วนฤทธิก์ ระตุน้ การเพิม่ จ�ำนวนของเซลล์เมลาโนไซท์ พบว่า สารสกัดด้วย
เมทธานอลของอัญชันและสารสกัดด้วยน�ำ้ ของย่านาง มีฤทธิก์ ระตุน้ การเพิม่ จ�ำนวน
ของเซลล์เมลาโนไซท์ที่ใช้ผลิตเม็ดสีเมลานินดีที่สุด โดยมีค่า P.I. (proliferation
index) เท่ากับ 1.7 และ 1.6 ตามล�ำดับ
สรุ ป ผลงานวิ จั ย นี้ แ สดงศั ก ยภาพของสารสกั ด สมุ น ไพรไทยพื้ น บ้ า น
โดยเฉพาะย่านางทีม่ แี นวโน้มสามารถน�ำไปพัฒนาให้อยูใ่ นรูปแบบเวชส�ำอางส�ำหรับ
ผมหงอกก่อนวัยได้
การศึกษา “พฤกษเคมี และการยับยั้งการเกิดออกซิเดชันในเบื้องต้น
ของกะเม็ง” (พจมาน พิศเพียงจันทร์, 2554 )
การน�ำสารสกัดเมทานอลของกะเม็งแห้งทั้งต้นมาสกัดแยกส่วนตาม
คุณสมบัติการละลายด้วยไดคลอโรมีเทน บิวทานอล และเอทิลอะซิเตต แล้วน�ำ
91
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
อัญชัน
สรรพคุณ:
ดอกสดใช้รับประทาน ช่วยลดความเสี่ยงจากการเกิดโรคมะเร็งด้วยสาร
ต้านอนุมลู อิสระ ช่วยในการชะลอวัยและริว้ รอยแห่งวัยช่วยบ�ำรุงสายตา แก้อาการ
ตาฟาง ตาแฉะ
น�้ำคั้นจากดอกสดใช้ทา ช่วยปลูกผมท�ำให้ผมดกด�ำ
92
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ย่านาง
สรรพคุณ:
ใบสดใช้รับประทาน รักษาอาการปัสสาวะแสบขัด ออกร้อนในทางเดิน
ปัสสาวะ ช่วยให้ระดับน�ำ้ ตาลในเลือดลดลง ช่วยในการชะลอวัยและริว้ รอยแห่งวัย
ช่วยบ�ำรุงสายตา แก้อาการตาฟาง ตาแฉะ ใช้ในการแก้ไข้ทุกชนิดและลดความ
ร้อนในร่างกาย
น�้ำคั้นจากใบสดใช้ทา ช่วยลดอาการคันตามผิวหนัง ช่วยแก้พิษจากแมลง
สัตว์กัดต่อย
93
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
กะเม็ง
สรรพคุณ
ใบกะเม็งน�ำมาโขลกเพื่อใช้พอกแผลสด เพื่อห้ามเลือดรักษาแผลไฟไหม้
น�้ำร้อนลวก มีอาการฟกช�้ำ อาการแพ้ได้เป็นอย่างดี
น�ำ้ คัน้ จากใบสดน�ำมาทารักษาโรคผิวหนังผืน่ คันจากการท�ำนา โรคผิวหนัง
เรื้อรัง ช่วยรักษาอาการน�ำ้ กัดเท้า บ�ำรุงรากผมลดผมหงอก
ใบเข้าต�ำรับยารักษามะเร็ง รักษาอาการน�้ำเหลืองเสีย ขับปัสสาวะ
ลดน�ำ้ ตาลในเลือด แก้ตกเลือด
94
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
น�้ำมันมะพร้าว
ประโยชน์ของน�้ำมันมะพร้าวต่อเส้นผม
น�ำ้ มันมะพร้าวหมักผม ช่วยป้องกันผมร่วง ผมหงอก ช่วยบ�ำรุงเส้นผมท�ำให้
ผมดกด�ำ ท�ำให้สวยเงางามอย่างเป็นธรรมชาติ ด้วยการชโลมน�้ำมันมะพร้าวให้ทั่ว
หนังศีรษะ ในปริมาณที่เหมาะสม แล้วนวดหนังศีรษะจนน�ำ้ มันซึมทั่วหนังศีรษะ
เส้นผม ปลายผม แล้วทิ้งไว้อย่างน้อย 15 นาทีแล้วค่อยสระออก (น�ำ้ มันมะพร้าว)
การท�ำน�้ำมันบ�ำรุงผมหอมลดผมหงอก
วัสดุอุปกรณ์
1. ต้นกะเม็งสด 30 กรัม หรือประมาณ 1 ก�ำมือ
2. ดอกอัญชัน 30 กรัม หรือประมาณ 1 ก�ำมือ
3. ใบย่านาง 30 กรัม หรือประมาณ 1 ก�ำมือ
4. น�ำ้ สะอาด 200 มล.
5. น�้ำมันมะพร้าว 100 มล.
6. น�ำ้ มันมะกอก 100 มล.
7. น�้ำมันหอมระเหยหรือหัวน�้ำหอม
8. วาสลีน
95
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีท�ำ
1. หั่นต้นกะเม็ง ใบย่านาง และดอกอัญชัน หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ
2. ต�ำหรือปั่นสมุนไพรแต่ละชนิดให้ละเอียด ใส่ลงในกระทะ น�ำ้ สะอาด
200 มล. ตัง้ ไฟปานกลางเคีย่ วจนเหลือน�ำ้ น้อยทีส่ ดุ (ประมาณ 1 ใน 3 หรือ 100 มล.)
แล้วกรองเอากากสมุนไพรออก
3. ใส่น�้ำสกัดเข้มข้นของกะเม็ง ใบย่านาง และดอกอัญชัน ลงในน�้ำมัน
มะพร้าวเคี่ยวเพื่อระเหยน�้ำออกให้หมดจนน�้ำมันไม่กระเด็น
4. ตัง้ ทิง้ ไว้ให้เย็นเติมวาสลีนเล็กน้อยและแต่งกลิน่ ด้วยน�้ำมันหอมระเหย
หรือหัวน�้ำหอม
5. เก็บใส่ภาชนะที่ปิดสนิท
รวมและเรียบเรียง โดย:
พันโท กิตติยา ขันทอง แพทย์แผนไทยปฏิบัติการ โรงพยาบาลการแพทย์
แผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน
อ้างอิง:
http://www.pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/
120/ผมหงอก-หัวหงอก-ผมขาว/
96
ยาอมสมุนไพร “ดับกลิ่นปาก”
โรงพยาบาลการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน
97
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
สาเหตุของกลิ่นปาก
● สาเหตุที่พบบ่อยที่สุด คือ การรักษาสุขภาพช่องปากไม่ดี แปรงฟัน
สาเหตุนอกช่องปาก
● ต�ำแหน่งต่างๆ ของโพรงอากาศรอบๆ ใบหน้าเปรียบเทียบระหว่าง
ข้างที่ปกติและข้างที่อักเสบมีการติดเชื้อมีหนองหรือของเหลวอยู่ภายใน
● โรคระบบทางเดินหายใจส่วนบน ซึ่งเริ่มแต่จมูก คอ จนถึงหลอดลม
ผู้ที่เป็นโรคเกี่ยวกับระบบลมหายใจและลมที่ออกจากปากจะมีกลิ่นเหม็นได้ เช่น
โรคโพรงจมูกอักเสบหรือทีเ่ รียกว่า ไซนัสอักเสบ เกิดจากการมีของเหลว หรือหนอง
อยู่ในโพรงอากาศของกระดูกใบหน้า ซึ่งมีหลายโพรง การอักเสบจนมีหนองนี้
จะท�ำให้มีกลิ่นออกมา กลิ่นนี้จะออกมาทางจมูกและขณะหายใจ และทางปาก
ขณะพูด ผู้ที่เป็นหวัดเรื้อรังนานๆ จะท�ำให้โพรงจมูกอักเสบได้
● โรคทอนซิ ล อั ก เสบ ผู ้ ที่ เ จ็ บ คอขณะที่ มี ก ารอั ก เสบในล� ำ คอหรื อ
99
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
กลเม็ดพิชิตกลิ่นปาก
● อย่าปล่อยให้ปากแห้ง เพราะเมื่อปากแห้งความเข้มข้นของแบคทีเรีย
ในปากจะเพิ่มมาก ท�ำให้เกิดกลิ่นปากได้ง่าย
● ดื่มน�ำ
้ มากๆ ช่วยล้างแบคทีเรียออกจากน�ำ้ ลาย
● แปรงฟันทุกครั้งหลังอาหาร และอย่าลืมแปรงด้านบนของลิ้น อันเป็น
ที่เกิดของแบคทีเรียด้วย
● ถ้าไม่สะดวกจะแปรงฟัน ให้บ้วนปากด้วยน�ำ ้ เปล่าหรือน�ำ้ ยาบ้วนปาก
100
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ยาอมสมุนไพรดับกลิ่นปาก
สมุนไพรที่ใช้ มีดังนี้
1. ใบสะระแหน่ มีฤทธิ์เย็น รสเผ็ดนิดหน่อย ที่อุดมไปด้วยวิตามินและ
แร่ธาตุต่างๆ หลายชนิด เช่น เบต้าแคโรทีน วิตามินบี 1 วิตามินบี 2 วิตามินบี 3
วิตามินซี ธาตุแคลเซียม ธาตุฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก เป็นต้น และยังให้พลังงาน 47
กิโลแคลอรี (ใน 100 กรัม) โดยใบสะระแหน่นั้นควรเลือกใช้ใบสดและยอดอ่อนจะ
ได้สรรพคุณที่ดีกว่าใบแห้ง อีกทั้งมีนำ�้ มันหอมระเหย ซึ่งเป็นสารที่ให้ความสดชื่น
และช่วยยับยัง้ เชือ้ แบคทีเรีย จึงช่วยดูแลรักษาสุขภาพช่องปากได้ ช่วยให้ลมหายใจ
สดชื่น และรักษาสุขภาพเหงือกและฟันให้แข็งแรง นอกจากนี้แล้วใบสะระแหน่
ยังช่วยลดอาการปวดฟัน ฟันผุ แผลในช่องปากอันเป็นสาเหตุหนึ่งที่ท�ำให้เกิด
กลิ่นปาก
รูปภาพจาก http://supavineevarity.blogspot.com/2014/05/41.html
101
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
รูปภาพจาก http://www.asianbioplex.com/shop/pure-essential-oil/
thai-guava-leaf-essential-oil
102
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
3. ดอกกานพลู
ฤทธิ์ ใ นการระงั บ ปวดและต้ า นการอั ก เสบ มี ก ารศึ ก ษาว่ า ภายใน
ดอกกานพลูมสี ารส�ำคัญ คือ eugenol ทีม่ ฤี ทธิเ์ ป็นยาชาเฉพาะที่ โดยมีกลไกในการ
ยับยั้ง การส่งสัญญาณกระแสประสาทโดยเข้าไปยับยั้งเซลล์ที่มีชื่อว่า voltage-
gated sodium potassium channel ที่บริเวณเซลล์ประสาทที่มีชื่อว่า triger-
minal ganglion จึงท�ำให้การส่งสัญญานของเซลล์ประสาทไม่ถูกส่งไปที่สมอง
จึงท�ำให้รู้สึกชาและนอกจากนี้พบว่าสามารถต้านการอักเสบ โดยไปลดการสร้าง
สารก่ออักเสบและฤทธิ์ในการป้องกันการเสื่อมของเซลล์ประสาทได้
ชาวจีนใช้อมรักษากลิ่นปากและแก้ปวดฟัน แก้ท้องเสีย ช่วยย่อย รักษา
เชือ้ ราทีเ่ ท้ามานานนับพันปี ส่วนชาวอินเดียใช้เป็นยาขับลม ช่วยย่อย และรักษาโรค
ในระบบทางเดินหายใจ ปัจจุบนั ได้มกี ารน�ำน�ำ้ มันหอมระเหยกานพลูใช้ในส่วนผสม
ของผลิตภัณฑ์ท�ำความสะอาดช่องปาก ทั้งยาสีฟัน น�้ำยาบ้วนปาก และใช้เป็น
ยาชาแก้ปวดฟัน
รูปภาพจาก https://medthai.com
103
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
4. กระเจี๊ยบแดง
กระเจี๊ยบแดงนั้นถือเป็นยาสมุนไพรพื้นบ้านที่มีการน�ำมาใช้เพื่อช่วยดูแล
และรักษาสุขภาพมานาน เพราะนอกจากจะมีความปลอดภัยต่อร่างกายสูงแล้ว
ยังมีสารเคมีส�ำคัญๆ มากมายหลายชนิด อย่างกรดอินทรีย์จำ� พวกกรดแอสคอบิก
กรดซิตริก กรดมาลิก และกรดทาร์ทาริก ที่มีฤทธิ์ให้รสเปรี้ยว หรือสารฮีบิสซิทิน
สารฮีบิสซิน และสารแอนโทไซยานินที่ให้สีแดง เป็นต้น
กระเจีย๊ บแดงเป็นยาสมุนไพรประจ�ำบ้านทีม่ สี รรพคุณช่วยดับกระหายน�้ำ
คลายร้อน แก้อาการคอแห้ง โดยน�้ำกระเจี๊ยบแดงจะท�ำให้ร่างกายหายอ่อนเพลีย
บ�ำรุงก�ำลัง ลดอุณหภูมิในร่างกายและแก้ร้อนในได้ดี และช่วยขับเสมหะ แก้ไอ
รูปภาพจาก http://sukkaphap-d.com
104
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
5. ชะเอมเทศ
ชะเอมเทศมีสรรพคุณเป็นยาขับเสมหะได้เป็นอย่างดี ด้วยคุณสมบัตชิ มุ่ คอ
จึงช่วยบรรเทาอาการไอ อาการระคายเคืองคอ และช่วยลดอาการปวด แก้อาการ
อักเสบคล้ายสารสเตียรอยด์ แต่ชะเอมเทศไม่มีผลข้างเคียงเหมือนสารสเตียรอยด์
จึงมีการน�ำมาใช้เป็นส่วนผสมกับสมุนไพรชนิดอื่นเพื่อช่วยลดอาการอักเสบ
ช่วยต่อต้านเชื้อแบคทีเรีย ที่เป็นสาเหตุของฟันผุ รวมทั้งสามารถท�ำลาย
เชือ้ จุลนิ ทรียแ์ ละยับยัง้ การอักเสบของผิว ท�ำให้จดุ ด่างด�ำ ฝ้า กระ บนใบหน้าลดลง
จนได้รับการยอมรับในแวดวงความงาม
รูปภาพจาก https://www.derma-innovation.com/en/content/13736/
licorice-extract
ขั้นตอนการผลิตยาอมสมุนไพร
1. ต้มน�้ำให้เดือด จากนั้นลดความร้อนลงทันที ค่อยๆ เทน�ำ้ ตาลลงไป
กวนให้คอ่ ยๆ ละลาย ถ้าเป็นเตาแก๊สให้หรีเ่ ปลวไฟให้เหลือน้อยทีส่ ดุ ถ้าเป็นเตาไฟฟ้า
ปรับไฟที่อุณหภูมิเกือบเดือด ช่วงนี้ต้องใช้ความร้อนต�่ำมาก เพราะความร้อนสูง
น�้ำตาลจะไหม้
105
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ข้อมูลจาก
1. สิบเอกหญิงภาวิณี อ่อนมุข แพทย์แผนไทยประยุกต์ โรงพยาบาลการแพทย์
แผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน
2. นางสาวกิตติยา ขันทอง แพทย์แผนไทย โรงพยาบาลการแพทย์แผนไทยและ
การแพทย์ผสมผสาน
106
ผลิตภัณฑ์ดูแลผิวให้กระจ่างใสจาก
สมุนไพรไทย
อาจารย์กรรญดา (กมลรัตน์) ณ หนองคาย
สถาบันเวชศาสตร์ความงามแผนไทย
ประเภทของเกลือ
การผลิตเกลือของประเทศไทย แบ่งออกได้เป็น 2 ประเภท คือ เกลือทะเล
หรือเกลือสมุทรและเกลือหินหรือเกลือสินเธาว์ โดยแต่ละประเภทมีที่มาแตกต่าง
กัน ดังนี้
1. เกลือทะเลหรือเกลือสมุทร (Sea Salt)
เป็นเกลือทีผ่ ลิตขึน้ โดยการน�ำน�ำ้ ทะเลขึน้ มาตากแดดให้นำ�้ ระเหยไปเหลือ
แต่ผลึกเกลือตกอยู่ (Solar Evaporation System) เกลือประเภทนีม้ กี ารผลิตและ
การใช้มาตัง้ แต่สมัยโบราณและถือเป็นอาชีพเก่าแก่อาชีพหนึง่ ของโลกและของคนไทย
โดยได้มีการก�ำหนดเป็นสินค้าเกษตรกรรมขั้นต้นตามพระราชบัญญัติธนาคาร
เพื่อการเกษตรและสหกรณ์ พ.ศ. 2509
2. เกลือหินหรือเกลือสินเธาว์ (Rock Salt)
เป็นเกลือที่ท�ำจากดินที่น�้ำชะดินละลายแล้วแห้งปรากฏเป็นคราบเกลือ
ติดอยู่บนผิวดิน เรียกว่า “ส่าดิน” เมื่อน�ำผิวดินหรือส่าดินมาละลายน�้ำแล้วน�ำไป
ต้มจะได้เกลือสินเธาว์ ต่อมาในปี พ.ศ. 2512 ได้มีการค้นพบเกลือหินที่อยู่ใต้ดิน
ในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ท�ำให้รูปแบบการผลิตเกลือสินเธาว์เปลี่ยนแปลง
ไปเป็นการใช้เกลือหินแทน โดยใช้วิธีฉีดน�ำ้ ลงไปละลายเกลือในบ่อเกลือ หรือใช้วิธี
107
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
การบูร
รสยา: ร้อนปร่าเมา
ส่วนที่ใช้: เกล็ด ผง
การบูร เป็นต้นไม้ชนิดหนึ่ง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ซินนาโมมัม แคมโฟรา
(Cinnamomum camphora L.) เป็นต้นไม้ขนาดกลาง สูงประมาณ 10-15 เมตร
เดิมเป็นไม้พนื้ เมืองของประเทศจีน ญีป่ นุ่ ไต้หวัน แต่ปจั จุบนั นีไ้ ด้แพร่หลายไปหลาย
ประเทศ รวมทั้งประเทศไทย
การบูรทีไ่ ด้จากธรรมชาติ มีลกั ษณะเป็นผลึกเล็กๆ สีขาว เกิดอยูท่ วั่ ทัง้ ต้น
เราจะมองเห็นตามรอยแยก รอยแตกของต้นการบูร และจะมีมากบริเวณใกล้ๆ กับ
โคนต้น และราก ซึ่งจะมีกลิ่นหอมมากกว่าส่วนอื่นๆ การบูรส่วนมากจะละลายอยู่
ภายในน�ำ้ มันหอมระเหยทีอ่ ยูภ่ ายในส่วนต่างๆ ของต้นการบูร การผลิตการบูรนิยม
ท�ำโดยน�ำส่วนต่างๆ ของต้นการบูร มาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ มักจะใช้ต้นการบูรที่มีอายุ
108
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ทานาคา
รสยา: ขมเย็น
ส่วนที่ใช้: แก่น
ทานาคาในภาษาพม่าจะเรียกว่า “ตะนะคา” ลักษณะเป็นผงสีเหลือง
นวลๆ ซึง่ ท�ำจากไม้ทานาคา ซึง่ ต้นทานาคาจะมีมากในแถบตอนกลางของประเทศ
พม่า เป็นไม้ที่มีกลิ่นหอมอ่อนๆ และเป็นสมุนไพรที่มีประโยชน์สารพัด วิธีทำ� ผง
ทานาคาแบบดัง้ เดิมของชาวพม่า จะเลือกใช้ตน้ ทานาคาทีม่ อี ายุประมาณ 35 ปี น�ำมา
ตัดเป็นท่อนๆ ขนาดพอดีมอื แล้วใช้สว่ นเปลือกของไม้ทานาคาไปฝนหรือบดกับหินขัด
พร้อมกับพรมน�ำ้ เป็นระยะๆ จนออกมาได้เป็นผงสีขาวเหลืองนวล ชาวพม่าส่วนใหญ่
มักจะใช้ผงทานาคาผัดหน้า ผัดตามแขนขาและล�ำตัว จนเป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่ง
ของชาวพม่า
ผงทานาคาจะมีสาร OPC และ Curcuminoid ซึ่งเป็นสารต่อต้านอนุมูล
อิสระ ท�ำให้ผงทานาคามีคณ ุ สมบัตใิ นการต่อต้านการเสือ่ มสภาพของเซลล์ผวิ ลดฝ้า
และจุดด่างด�ำบนใบหน้า ช่วยป้องกันการเกิดสิว ช่วยลดผดผื่นคัน อีกทั้งยังช่วย
ป้องกันผิวจากรังสียูวีผงทานาคาจึงได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายอย่างรวดเร็ว
ในประเทศข้างเคียงรวมถึงประเทศไทย
109
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำปูนใส
รสยา: ฝาดและเย็น
น�้ำปูนใสได้มาจากการน�ำปูนแดง 10 กรัม มาผสมกับน�้ำสะอาด 1 ลิตร
คนจนปูนแดงละลายจากนัน้ น�ำไปเทลงในภาชนะทีเ่ ป็นหม้อเคลือบเซรามิก ปิดฝา
ให้สนิทหมักทิง้ ไว้ 1 คืนจากนัน้ ค่อยๆ ตักเอาน�้ำใสๆ ทีล่ อยอยูด่ า้ นบนมากรองด้วย
กระดาษกรองชาแล้วสามารถน�ำไปใช้ประโยชน์ได้
ซึ่งประโยชน์ของน�้ำปูนใสนั้นสามารถน�ำมาผสมกับน�้ำมันท�ำเป็นโลชั่น
ธรรมชาติ ซึ่งเมื่อผสมกันแล้วจะมีลักษณะเป็นครีมใช้เพื่อทาแก้อาการไฟไหม้
น�ำ้ ร้อนลวก โดยใช้นำ�้ ปูนใสผสมกับน�ำ้ มันมะพร้าวอัตราส่วน 1:1 เขย่าให้เข้ากันจนเป็น
ครีม ดังนั้นน�้ำปูนใสไม่เพียงมีสรรพคุณทางยาเท่านั้นแต่ยังเป็นเครื่องส�ำอางรักษา
ผิวพรรณได้ หรือจะใช้ทารักแร้แก้กลิ่นตัวก็ได้ผลดี อีกทั้งน�้ำปูนใสยังมีคุณสมบัติ
เป็นตัวก่อ Emulsion และช่วยกระชับรูขุมขน
ก�ำยาน
รสยา: ฝาด
ส่วนที่ใช้: ยางจากต้น
สรรพคุณ: ระงับเชื้อ สมานแผล ลดการอักเสบ ขับลม บ�ำรุง
หั ว ใจ ดั บ กลิ่ น ขั บ ปั ส สาวะ ขั บ เสมหะ รั ก ษา
บาดแผล ห้ า มเลื อ ด ต่ อ ต้ า นอนุ มู ล อิ ส ระ ใช้ ใ น
การบ�ำรุงผิวพรรณ โดยเฉพาะผิวแตก และอักเสบ
แก้ผิวแห้ง แก้เท้าแตก แก้น�้ำกัดเท้า แก้เท้าเหม็น
ก�ำยานใช้เป็นตัวตรึงกลิน่ ในน�ำ้ หอมและเครือ่ งส�ำอาง
และใช้ทำ� ธูป
110
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
น�้ำมันดอกทานตะวันสกัดเย็น
รสยา: มัน
ส่วนที่ใช้: เมล็ด
สรรพคุณ: มี โ ปรตี น แร่ ธ าตุ ห ลายชนิ ด โดยเฉพาะวิ ต ามิ น อี
เป็นวิตามินที่มีความส�ำคัญโดดเด่นที่สุดมีคุณสมบัติ
เป็นสาร แอนตี-้ ออกซิแดนซ์ (Anti-oxidant) จะช่วย
ป้องกันเซลล์ผิวหนังไม่ให้ถูกท�ำลายโดยขบวนการ
ออกซิเดชั่น (Oxidation) ท�ำให้ผิวหนังเต่งตึงไม่
กระด�ำกระด่าง
น�้ำมันร�ำข้าวสกัดเย็น
รสยา: มัน
ส่วนที่ใช้: ร�ำข้าว
สรรพคุณ: มีวิตามินอีสูง รวมทั้ง โอรีซานอลสูง ป้องกันการ
เกิดออกซิเดชั่นได้สูง ไม่ต้องใส่สารกันหืนสังเคราะห์
เป็นสารธรรมชาติทพี่ บในน�ำ้ มันร�ำข้าวเท่านัน้ ไม่พบ
ในน�้ ำ มั น พื ช ชนิ ด อื่ น ช่ ว ยต้ า นอนุ มู ล อิ ส ระได้ ดี
ป้องกันโรคมะเร็ง และช่วยลดระดับไขมันในเลือดได้
มีสารกลุม่ Ceramide ช่วยต้านเอนไซม์ tyrosinase
ช่วยให้ผิวพรรณขาวใส เปล่งปลั่ง
111
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำมันงาสกัดเย็น
รสยา: มัน
ส่วนที่ใช้: เมล็ด
สรรพคุณ: มีวิตามินอี ลดการอักเสบของสิว และป้องกันการ
ระคายเคือง มีสารออกฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ จึงช่วย
ลดรอยเหี่ยวย่น พร้อมทั้งช่วยบ�ำรุงเส้นผมให้ดกด�ำ
ว่านหางจระเข้
รสยา: เย็น
ส่วนที่ใช้: วุ้นในใบ
สรรพคุณ: ใช้รักษาแผลไฟไหม้ น�้ำร้อนลวก ช่วยลดการอักเสบ
สมานแผล มีสารออกฤทธิ์ aloctin A และ B ในการ
เพิ่มความชุ่มชื้นให้กับผิว ช่วยให้ผิวเต่งตึง ลดรอย
เหี่ยวย่น
หัวไชเท้า
รสยา: เย็น
ส่วนที่ใช้: หัว (ราก)
สรรพคุณ: ช่วยลดฝ้า กระ รอยด่างด�ำ ช่วยให้หน้ากระจ่างใส
112
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
หม่อน
รสยา: เย็น
ส่วนทีใ่ ช้: แก่นของกิ่ง
สรรพคุณ: มีสารยับยั้งเอนไซม์ tyrosinase ซึ่งมีฤทธิ์สูงกว่า
kojic acid ช่วยลดการอักเสบ ช่วยให้ผวิ ขาว กระจ่างใส
ช่วยลดฝ้า กระ จุดด่างด�ำ
ชะเอมเทศ
รสยา: มันหวาน
ส่วนที่ใช้: รากและแก่น
สรรพคุณ: มีสารออกฤทธิ์ grabridin เป็น tyrosinase inhibitor
ช่วยลดรอยด่างด�ำ ลดความหมองคล�้ำบนใบหน้า
ท�ำให้หน้าขาวใส ช่วยให้ผวิ นุม่ ชุม่ ชืน้ ช่วยต้านอนุมลู
อิสระ
บัวบก
รสยา: หอมเย็น
ส่วนทีใ่ ช้: ใบ
สรรพคุณ: มีสารออกฤทธิ์ asiaticoside ซึง่ ช่วยลดรอยแผลเป็น
และรอยด่างด�ำที่เกิดจากสิว มีสารออกฤทธิ์คล้าย
ฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ช่วยท�ำให้ผิวเต่งตึง ลดรอย
เหี่ยวย่นป้องกันการระคายเคือง
113
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
นางพญาหน้าขาว (โลดทะนงขาว)
รสยา: ร้อน
ส่วนที่ใช้: ราก
สรรพคุณ: มีสารส�ำคัญที่ช่วยในการรักษา ฝ้า กระ รอยด่างด�ำ
และช่วยผลัดเซลล์ผิว ท�ำให้หน้าขาวใสช่วยลดรอย
เหี่ยวย่น ช่วยต้านการอักเสบ
ว่านสากเหล็ก
รสยา: ร้อน
ส่วนที่ใช้: ราก
สรรพคุณ: มีสารออกฤทธิ์ที่ช่วยต้านการอักเสบ ช่วยยับยั้งการ
เจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรีย มีสารออกฤทธิ์ในการ
ช่วยลดฝ้า กระ รอยด่างด�ำ
การท�ำผลิตภัณฑ์ดูแลผิวให้กระจ่างใสจากสมุนไพรไทย
1. เกลือขัดผิวทานาคา
ส่วนประกอบ สัดส่วน
1. เกลือ 80 กรัม (เม็ดสครับท�ำความสะอาดผิว)
2. การบูร 5 กรัม (เม็ดสครับท�ำความสะอาดผิว)
3. ทานาคา 15 กรัม (บ�ำรุงผิว)
114
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
วิธีท�ำ
1. น�ำเกลือผสมกับการบูรโดยท�ำให้การบูรไม่จบั กันเป็นก้อนก่อนใส่ลงไป
ในภาชนะคลุกเคล้าให้เข้ากัน
2. ใส่ทานาคาลงไปในจุดๆ เดียวไม่เทแบบกระจาย จากนั้นคลุกเคล้า
ให้เข้ากัน
115
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ส่วนที่ 3
สารสกัดว่านหางจระเข้ 2 กรัม (ช่วยให้ผวิ ชุม่ ชืน้ ช่วยลดรอย
ด่างด�ำ)
สารสกัดหัวไชเท้า 2 กรัม (ช่วยลดฝ้า กระ รอยด่างด�ำ)
สารสกัดหม่อน 2 กรัม (ช่วยลดฝ้า กระ รอยด่างด�ำ
ลดการอักเสบ)
สารสกัดชะเอมเทศ 2 กรัม (ช่วยลดฝ้า กระ รอยด่างด�ำ
ลดการอักเสบ)
สารสกัดบัวบก 2 กรัม (ช่วยกระตุ้นการไหลเวียน
โลหิต ช่วยต้านอนุมูลอิสระ)
สารสกัดนางพญาหน้าขาว 2 กรัม (ช่วยผลัดเซลล์ผวิ ลดรอยด่าง
ด�ำ ช่วยให้ผิวขาวใส)
สารสกัดว่านสากเหล็ก 2 กรัม (ช่วยผลัดเซลล์ผิว ลดรอย
ด่างด�ำ ช่วยให้ผิวขาวใส)
Phenostat 1 กรัม (สารกันเสีย)
วิธีท�ำ
1. ละลายส่วนที่ 1 โดยใช้อณ ุ หภูมิ 70-80 องศาเซลเซียส คนจนขีผ้ งึ้ ขาว
ละลาย
2. จากนัน้ ยกลงจากเตาแล้วค่อยๆ เติมน�้ำปูนใสลงไปในส่วนที่ 1 คนแรงๆ
ให้เข้ากันหรือใช้เครื่องตี ตีจนได้เนื้อที่เนียนสวย
3. เมื่ออุณหภูมิลดลงที่ 40 องศาเซลเซียส เติมส่วนที่ 3 ลงไปตามล�ำดับ
แล้วใช้เครื่องตีให้เข้ากัน
4. จากนัน้ เติมกลิน่ และสีลงไป ก่อนปรับค่า pH (อย่าลืมปรับค่า pH ของ
ครีมให้อยู่ที่ 4.5-5.5)
116
น้ำ�พริกสมุนไพรกู้ชาติ
มูลนิธิการแพทย์แผนไทยพัฒนา
117
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
น�้ำพริกตาแดง
ส่วนประกอบ
1. หอมแดง 1 กิโลกรัม 2. กระเทียม 1 กิโลกรัม
3. พริกขี้หนูแห้ง 1 กิโลกรัม 4. พริกแห้งเม็ดใหญ่ 2 ขีด
5. กะปิ 2 ขีด 6. น�้ำมะขาม (ตามชอบ)
7. น�ำ้ ตาลปี๊บ (ตามชอบ) 8. เกลือ (เล็กน้อย)
9. น�ำ้ ปลา (เล็กน้อย)
วิธีท�ำ
1. ปอกหัวหอม กระเทียม และเด็ดขัว้ พริกทัง้ 2 แล้วล้างให้สะอาด พักให้สะเด็ดน�้ำ
2. ต้มน�ำ้ มะขามเปียกกับน�้ำตาลปี๊บ ให้เดือดพักไว้
3. เอากะปิห่อใบตองปิ้งไฟให้เหลืองหอม
4. น�ำหอม กระเทียม พริก ใส่กระทะคั่วไฟอ่อน ให้เหลืองหอม
5. น�ำในข้อ 4 มาต�ำให้ละเอียด พร้อมด้วยกะปิ
6. ปรุงรสด้วยน�ำ้ มะขามที่ต้มกับน�้ำตาล และเกลือหรือน�้ำปลา ตามชอบ
น�้ำพริกตาแดงปลาย่าง
ส่วนประกอบ
1. หอมแดง 2. กระเทียม
3. พริกขี้หนูแห้ง 4. พริกแห้งเม็ดใหญ่
5. กะปิ 6. มะขาม
7. น�้ำตาลปี๊บ 8. เกลือ
9. น�้ำปลา 10. ปลาย่างป่น
วิธีทำ�
ท�ำเหมือนน�้ำพริกตาแดงทุกประการ แต่เพิ่มปลาย่างป่นลงไป
118
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
น�้ำพริกลงเรือ
ส่วนประกอบ
1. พริกขี้หนูสวน 1 ขีด (100 กรัม) 2. กระเทียม 1 ขีด (100 กรัม)
3. มะนาว 1 ถ้วย (200 กรัม) 4. น�ำ้ มะขาม 1 ถ้วย (200 กรัม)
5. น�้ำตาลปี๊บ 2 ขีด (200 กรัม) 6. มะอึก 1 ขีด (100 กรัม)
7. ไข่เค็ม 2 ฟอง 8. หมูบด 1 ขีด
9. น�้ำปลา 2 ช้อน 10. ปลาดุกฟู 1 ตัว
11. กุ้งแห้ง 1 ขีด 12. กะปิ 1 ขีด
13. น�ำ้ มัน 1 ขีด
วิธีท�ำ
1. ต�ำพริก กะปิ และกระเทียม ให้ละเอียด บีบมะนาวลงไป พักไว้
2. น�ำหมูบดลงไปผัดใส่น�้ำมันเล็กน้อย ใส่น�้ำตาลลงไป ผัดจนสุก ใส่น�้ำพริกที่ต�ำ
ในข้อที่ 1 ลงไป ผัดต่อไปใช้ไฟอ่อนๆ
3. ใส่ไข่เค็มสับละเอียด มะอึกหั่นละเอียด ปลาดุกฟู น�้ำมะขาม กุ้งแห้ง ผัดต่อไป
จนเข้ากันดี ปรุงรสด้วยน�้ำปลา น�้ำตาลปี๊บ ชิมตามชอบใจ ทานกับผักสด
119
การดูแลทารกหลังคลอด
ด้วยการแพทย์แผนไทย
อาจารย์วันทนี เจตนธรรมจักร
แพทย์แผนไทยประยุกต์
120
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
1. นมแม่
องค์การอนามัยโลกแนะน�ำ “ให้นมแม่อย่างเดียว 6 เดือน และนมแม่รว่ ม
กับอาหารเสริมนานจนถึง 2 ปี หรือมากกว่า” เพราะน�้ำนมแม่ เป็นอาหารที่ดีที่สุด
ส�ำหรับทารก และสารอาหารในนมแม่ไม่สามารถทดแทนได้ดว้ ยนมผสม คุณแม่ควร
ให้ลูกดูดนมแม่ ทันทีหลังคลอด และให้ดูด 8-12 ครั้งต่อวัน ก่อนให้นมคุณแม่ต้อง
ล้างมือทุกครั้งและท�ำความสะอาดหัวนม ทั้งนี้ การให้นมลูก ควรนวดเต้านมและ
ลานหัวนมให้นิ่ม และบีบน�ำ้ นมออกประมาณ 2-3 หยดก่อนให้ลูกดูด จัดท่าทาง
ให้สบาย โดยคุณแม่อุ้มลูกตะแคงเข้าหาตัว ให้ปากของลูกอยู่ตรงหัวนม มืออีกข้าง
ประคองเต้านม แล้วใช้หัวนมกระตุ้นริมฝีปากลูกให้ลูกอ้าปาก จากนั้นเคลื่อนลูก
เข้าหาเต้านมโดยเร็ว ให้ลูกอมหัวนมให้ลึกถึงลานหัวนม และลิ้นอยู่ใต้ลานนม
เมื่ อ ลู ก อิ่ ม แล้ ว จะถอนปากออกจากหั ว นมเอง แต่ ถ ้ า อิ่ ม แล้ ว ยั ง อมหั ว นมอยู ่
ให้คุณแม่ใช้นิ้วกดคางเบาๆ หรือใช้นิ้วก้อยสอดเข้ามุมปากของลูกเล็กน้อย แล้วจึง
ดึงหัวนมออก
2. การดูแลทารกด้านความสะอาด
● ศีรษะและร่างกาย โดยเฉพาะตามข้อพับ
121
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
● การอาบน�ำ ้ ให้ทารก
ใช้มอื ข้างใดข้างหนึง่ จับให้แน่นบริเวณใต้รกั แร้ทารก อ้อมไปถึงต้นแขนเพือ่
ไม่ให้ทารกหลุดจากมือ
● ดูแลสายสะดือ
ควรท�ำความสะอาดโดยใช้ส�ำลีพันปลายไม้หรือคอตตอนบัด (ไม้พันส�ำลี)
ชุบแอลกอฮอล์ 70% เช็ดจากโคนสะดือ (บริเวณที่สะดือติดกับผิวหนังหน้าท้อง)
ล้างมือให้สะอาด แล้วจับเชือกที่ผูกสายสะดือเอียงไปทีละข้าง เพื่อเช็ดโคนสะดือ
มายังปลายสะดือ (จะเช็ดสะดือหลังเช็ดตัวทาแป้ง หรือครีมแล้วก็ได้) ห้ามใช้แป้ง
โรยบนสะดือเพราะจะเกิดการติดเชื้อจากความไม่สะอาดของแป้ง ถ้าทาครีมแล้ว
ไม่ควรทาแป้งทับ
ในรายที่เชือกผูกสายสะดือหลุด และมีเลือดไหลออกมาทางปลายสะดือ
ควรใช้เศษผ้าสะอาด (ห้ามใช้เชือก หรือด้ายพลาสติกที่มีความคม) ผูกสายสะดือ
เหนือบริเวณที่เคยผูกเพื่อให้เลือดหยุด และพามาโรงพยาบาล หรือสถานีอนามัย
ใกล้บ้าน เพื่อตรวจดูสายสะดือ
● การสระผมให้ทารก
122
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
3. การดูเรื่อง การนอน
● 2-3 วั น หลั ง คลอด ทารกจะหลั บ นานและตื่ น เฉพาะเวลากิ น นม
4. การดูแลเรื่อง การร้องของทารก
การร้องของทารก แต่ละคนจะไม่เหมือนกัน ส่วนมากจะร้องเมื่อมีความ
ต้องการ เช่น ต้องการนม ต้องการความอบอุ่น ทั้งนี้คุณแม่ลองสังเกตหรือเข้าไป
ฟังใกล้ๆ ดู เวลาที่ลูกร้องเพราะหิว ง่วง หรือรู้สึกเฉอะแฉะ เสียงต่างกันทั้งนั้น
ผู้เชี่ยวชาญบอกว่า เสียงร้องหลักๆ ของทารกมีอยู่ 4 เสียง คือ
● เสียงอึน หมายความว่า หนูหิวนม
123
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
(เรียกว่า ขี้เทา)
● ทารกที่ได้รับนมแม่ อุจจาระจะเหลวและมักจะถ่ายเสมอ หลังให้นม
● ทารกที่ได้รับนมผสม อุจจาระจะแข็งและมีกากมากกว่าทารกที่ได้รับ
นมแม่
● ถ้าทารกถ่ายอุจจาระเหลว 6-10 ครั้งต่อ 1 วัน ถือว่าผิดปกติ
ให้กินนมมากๆ
124
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
โรค (โรคคอตีบ ไอกรน บาดทะยัก โปลิโอ) เมือ่ ครบ 2 เดือน เพือ่ ให้คณ
ุ หมอได้ตรวจ
ความเจริญเติบโตหรือความผิดปกติของทารก และวางแผนให้ภูมิคุ้มกันโรคต่อไป
8. การสังเกตอาการผิดปกติที่พบได้
1. มีไข้สงู เกิน 38.4 องศาเซลเซียส ระหว่างเดินทางมาพบแพทย์ ควรเช็ดตัว
ให้ด้วยน�้ำธรรมดา เพื่อป้องกันการชัก ถ้าทารกมีอุณหภูมิต�่ำกว่า 36.1 องศา
เซลเซียส ควรให้ความอบอุ่น แล้วรีบน�ำส่งแพทย์
2. ลูกมีอาเจียนพุ่งมากกว่า 1 ครั้ง ต้องแยกให้ออกระหว่าง การอาเจียน
กับการส�ำรอก การส�ำรอกจะเกิดเมื่อทารกได้รับน�้ำนมหรือน�้ำมากเกินความ
ต้องการ หรือเมื่อเปลี่ยนท่าเร็วๆ หลังให้นมสิ่งที่ขับออกมาจะมีจ�ำนวนน้อย ส่วน
การอาเจียน จะเกิดได้ตงั้ แต่ลกู เริม่ ได้นำ�้ นมหรือน�ำ้ สิง่ ทีข่ บั ออกมามีจำ� นวนมากกว่า
การส�ำรอก ถ้าลูกอาเจียนให้จับลูกนอนราบแล้วหันศีรษะไปข้างใดข้างหนึ่ง เพื่อ
ป้องกันการส�ำลักอาเจียน การอาเจียนมักจะมีอาการอื่นร่วมด้วย เช่น ร้องกวน
3. ลูกปฏิเสธการให้นมติดๆ กัน เกินกว่า 2 ครั้ง
4. ลูกมีอาการง่วงซึมไม่เคลื่อนไหวแม้กระตุ้น
5. ลูกหน้าเขียวขณะให้นม ควรงดให้นม
ตารางอาหารตามวัย ส�ำหรับลูกน้อยในวัยขวบปีแรก
การบริโภคอาหารที่มีความปลอดภัยและมีคุณค่าทางโภชนาการ จะช่วย
สร้างเสริมภูมคิ มุ้ กันโรคและพัฒนาการด้านสติปญั ญาให้กบั ลูกน้อยได้ แต่ถา้ หากลูกน้อย
วัยทารกหรือเด็กเล็กได้รับอาหารไม่เพียงพอ ก็จะท� ำให้เกิดโรคขาดสารอาหาร
ส่งผลให้การเติบโตหยุดชะงัก เจ็บป่วยง่ายและสติปัญญาบกพร่อง ในทางตรงข้าม
ถ้าได้รบั อาหารทีใ่ ห้พลังงาน ไขมันหรือน�ำ้ ตาลมากเกินไปในระยะยาว จะก่อให้เกิด
ปัญหาโรคอ้วนและภาวะแทรกซ้อนต่างๆ ตามมาเมื่อเข้าสู่วัยรุ่นและวัยผู้ใหญ่ เช่น
125
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
โภชนาการที่เหมาะสมส�ำหรับลูกน้อยวัยขวบปีแรก
การให้ลูกน้อยได้รับโภชนาการที่ดีและเหมาะสม เป็นปัจจัยส�ำคัญที่ช่วย
เสริมพัฒนาการของลูกได้เป็นอย่างดี เพราะในช่วงขวบปีแรก เด็กจะมีการเจริญ
เติบโตอย่างรวดเร็ว ทัง้ ทางร่างกายและสมอง โดยเฉพาะการเจริญเติบโตของสมอง
ยังเป็นไปอย่างรวดเร็ว จนถึงอายุ 2 ขวบ อาหารส�ำหรับเด็กวัยก่อนวัยเรียน จึง
เป็นการวางรากฐานชีวิตที่ดีส�ำหรับเด็ก ทั้งในขณะที่อยู่ในวัยนี้ และระยะต่อไป
ทัง้ นีห้ ากลูกน้อยขาดอาหารในระยะนี้ จะส่งผลให้ลกู มีสติปญ
ั ญาการเรียนรู้
ด้อยลง การเจริญเติบโตชะงัก ท�ำให้ร่างกายแคระแกรน ไม่แข็งแรง เจ็บป่วย และ
ติดเชื้อง่าย มีอัตราการเสียชีวิตสูง พ่อแม่จึงควรให้ความส�ำคัญกับการเลือกอาหาร
อย่างถูกต้อง และเพียงพอกับความต้องการตามวัยด้วย
อาหารตามวัยส�ำหรับทารก
หมายถึง อาหารอื่นๆ นอกเหนือจากนมแม่ที่ให้เพิ่มเติมแก่ทารกที่อายุ
6 เดือนขึ้นไป จุดมุ่งหมายของการให้อาหารตามวัยเพื่อช่วยให้ทารกมีการเจริญ
เติบโตเต็มตามศักยภาพ เนื่องจากเมื่อทารกอายุเพิ่มขึ้นความต้องการสารอาหาร
ต่างๆ จะเพิ่มขึ้นด้วย การให้อาหารตามวัยที่มีลักษณะกึ่งแข็งกึ่งเหลวเป็นการช่วย
ฝึกการเคี้ยวและการกลืนอาหารของทารก ช่วยให้เขาคุ้นเคยกับอาหารอื่นๆ และ
เป็นการฝึกนิสัยการกินที่ดี
126
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
127
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
128
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
เด็กท้องอืด จะมีอาการดังนี้
● ปวดท้อง เหมือนมีลมอยู่ในท้อง
● ร้องไห้งอแง
● ไม่ยอมนอน เคาะท้องแล้วจะได้ยินเหมือนมีลมอยู่
สาเหตุที่ท�ำให้เด็กท้องอืด มีดังนี้
1. ระบบย่อยอาหารของลูกยังท�ำงานไม่สมบูรณ์
2. การที่ลูกน้อยดูดนมนานจนเกินไป
3. มีลมเข้าท้องตอนที่ลูกดูดนม
4. หลังจากที่ลูกกินนมแล้ว ไม่ได้จับให้ลูกเรอเพื่อขับลม
5. ให้ลูกกินนมจากขวด จะท�ำให้ลมเข้าท้องลูกมากกว่าให้ลูกกินนม
จากเต้า
129
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
วิธีแก้ไขเมื่อลูกมีอาการท้องอืด
1. ให้จับลูกขึ้นบ่า หรือจับนั่งท่านั่งลูบหลัง เพื่อให้เรอ หลังจากที่ลูกกิน
นมเสร็จแล้ว
2. จับลูกนอนคว�ำ่ เพื่อให้น�้ำหนักตัวของลูก กดท้องเพื่อขับลม
3. อุม้ ลูกแนบอก คางเกยไหล่ และลูบหลังลูกเบา (ลูบลง) ซัก 10-20 นาที
4. นวดท้องให้ลูก จับลูกนอนหงายวางมือคุณแม่เพื่อหาจุดกึ่งกลางของ
ช่องท้อง วางฝ่ามือทั้ง 2 ข้างเหนือจุดกึ่งกลางท้อง แล้วหมุนมือวนตามเข็มนาฬิกา
ประมาณ 2-3 ครั้ง ท่านี้ช่วยให้ระบบหมุนเวียนของล�ำไส้ดีขึ้น
5. ถ้าให้ลกู ดูดนมจากขวด อย่าหมุนฝาแน่นเกินไป เพราะจะท�ำให้เกิดลม
ในขวดนมเวลาลูกดูด
6. ทายา มหาหิงค์ ยานี้เป็นยาที่ใช้กันมาตั้งแต่โบราณ เด็กทารกสามารถ
ใช้ได้ กลิ่นของมหาหิงค์จะช่วยให้ลูกเรอ ช่วยขับลมในท้องลูก
7. ให้ลูกทานยาแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อส�ำหรับทารก เช่น ไกร๊ปวอเตอร์
อาการท้องอืดของเด็กๆ เป็นเรื่องปกติ เด็กๆ มักจะมีอาการนี้บ่อยมาก ดังนั้น
คุณพ่อคุณแม่ไม่ต้องกังวล และถ้าลูกร้องโดยไม่มีอาการอื่นๆ ร่วมด้วย สันนิษฐาน
ไว้ก่อนว่าลูกอาจจะมีอาการท้องอืดก็เป็นได้
130
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ยาแก้ท้องอืดส�ำหรับเด็ก
ยามหาหิงค์ ยาแก้ท้องอืดส�ำหรับเด็ก
ยามหาหิงค์มี 2 แบบ คือ ชนิดแห้ง และชนิดน�ำ้ มีทั้งน�ำ้ ใสไม่มีสี และ
สีน�้ำตาลสูตรดั้งเดิม
131
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ส่วนประกอบ
● Asafoetida 20% W/V
เพราะลมในเด็ก
วิธีใช้
● ชนิดแห้ง ใช้ผูกกับข้อมือเด็ก เพื่อสูดดม
● ยาชนิดน�้ำมีอายุ 3 ปี กรณียังไม่เปิดใช้งาน
● ปิดฝาให้สนิทป้องกันการระเหยของยา
การนวดท้องช่วยกระตุ้นล�ำไส้
ทามหาหิงค์ที่ท้องให้ทั่วหรือจะใช้โลชั่นส�ำหรับเด็กทาท้องให้ทั่ว
ใช้นิ้วหัวแม่มือวางใกล้กับสะดือเด็ก นวดโดยกดหัวแม่มือลงเล็กน้อยแล้ว
นวดหมุนเป็นวงกลม โดยวนตามเข็มนาฬิกาจากขวาไปซ้าย การวนลักษณะคล้าย
ก้นหอย ท�ำซ�้ำสองถึงสามครั้ง
จับเด็กนอนตะแคง กดนวดคลึงเบาๆ ถึงบริเวณกลางหลัง หรือจะท�ำใน
ท่านั่งโดยใช้แขนข้างหนึ่งประคองเด็กบริเวณอกหรือล�ำตัวช่วงบนคล้ายท่านั่งคว�ำ่
หน้าแล้วกดคลึงจากเอวจนถึงกลางหลังเบาขึ้นลงสองถึงสามครั้ง
132
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
การเขียนคิ้วเด็ก
การเขียนคิว้ เด็ก เป็นวิธที โี่ บราณมักเขียนคิว้ ให้ลกู หลานเพือ่ ให้เด็กทีโ่ ตขึน้
มีคิ้วขึ้นหนาและดกด�ำ เพราะคิ้วเป็นส่วนประกอบของหน้าตาที่ทำ� ให้ดูสวยงาม
วิธีเขียนคิ้ว
1. ใช้ดอกอัญชันสีม่วงสดต�ำขยี้ให้น�้ำออกแล้วใช้ดอกในส่วนที่แข็งเขียน
เป็นเส้นทีเ่ นินคิว้ ไปตลอดแนวคิว้ โดยมักเขียนจากแนวหัวตาถึงหางตา จึงท�ำให้ควิ้
ดูสวยงาม
2. อาจใช้ดอกแห้งแช่นำ�้ ร้อนเพือ่ ให้สขี องอัญชันออกและให้นำ�้ นัน้ มีสมี ว่ ง
เข้ม ใช้กา้ นของพลูกนิ หมาก หรือใช้ดอกกานพลูจมุ่ หรือแตะน�ำ้ อัญชันแล้วเขียนคิว้
เป็นเส้นโค้งให้สวยงามไม่ให้เรอะหรือเปรอะ
3. อาจใช้ไม้พนั ส�ำลีจมุ่ น�ำ้ อัญชันเขียนคิว้ แทนใช้กา้ นพลู เขียนเป็นแนวโค้ง
ให้สวยงาม การเขียนคิ้วนั้นจะเขียนวันละสองครั้งหลังอาบน�้ำแต่งตัวเด็กแล้ว
นานวันขนคิว้ ก็จะขึน้ หนาและดกด�ำสวยงาม การเขียนคิว้ ต้องเขียนให้เป็นรูปโค้งตาม
แนวคิ้วหรือตา และให้เขียนเป็นแนวเส้นสวยงามไม่หนาหรือสกปรกเลอะเทอะ
หรือเปื้อนจนน�้ำอัญชันที่เขียนไหลเป็นทางเปื้อนหน้า สังเกตว่าหลังเขียนคิ้วเด็กมี
อาการแพ้หรือไม่ ถ้ามีผื่นขึ้นที่ตาหรือที่คิ้วควรงด และการเขียนคิ้วดอกอัญชันที่ใช้
ต้องน�ำมาล้างให้สะอาดจึงใช้ได้
การนวดดัดแขนขา
การนวดดัดแขนและขา เป็นวิธีการจัดโครงสร้างของแขนและขาเพื่อ
ป้องกันไม่ให้เกิดอาการแขนหรือขาโก่ง โดยการจับขาในส่วนของเข่าให้ชิดกันแล้ว
133
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
134
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
อ้างอิง
บัญชีรหัสกลุ่มโรค อาการและหัตถการด้านการแพทย์แผนไทย สถาบันการแพทย์
แผนไทย กรมการแพทย์ แ ผนไทยและการแพทย์ ท างเลื อ ก กระทรวง
สาธารณสุข ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 2 มิถุนายน พ.ศ. 2559
www.amarinbabyandkids.com
www.maerakluke.com
www.Mama Expert.com
135
ชะลอวัยด้วยการนวดเส้นประธานสิบ
อาจารย์อภิชาติ ลิมติยะโยธิน
เป็นหมอนวด อย่าลบหลู่ดูถูกเส้น
ต้องรู้เห็น เส้นสายได้ทุกที่
เส้นประธานสิบ หลักฐานโบราณมี
รอบนาภี เเยกเส้นสายให้พลัง
ค�ำกลอน: อิทา ปิงคลา สุมนา กาลทารี สหัสรังษี ทวารี จันทภูสัง รุชำ� สิขิณี
สุขุมัง สิบเส้นนี้เอย
136
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
การบริหารเส้นประธานสิบ
เส้นอิทาและเส้นปิงคลา หายใจเข้าลึกไป ผ่อนลมหายใจออกทางปากช้าๆ
10-20 ครั้ง
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นอิทา และปิงคลา
137
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นสุมนา
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นกาลทารี
138
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นสหัสรังสี และทวารี
139
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นจันทภูสัง และเส้นรุชัง
140
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ภาพแสดงท่าบริหารเส้นสิขินี และเส้นสุขุมัง
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นอิทา ภาพแสดงการนวดรากของเส้นปิงคลา
141
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นสุมนา
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นกาลทารี
142
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นสหัสรังสี และเส้นทวารี
143
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นจันทภูสัง และเส้นรุชัง
144
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ภาพแสดงการนวดรากของเส้นสุขุมัง และเส้นสิขินี
145
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ค�ำแนะน�ำ
1. รับประทานอาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ เช่น ธัญพืช ผัก และผลไม้
หลากสี อาหารที่มีวิตามินซี วิตามินอี วิตามินเอ ซิลิเนียม สังกะสี แคโรทีนอยด์
เป็นต้น
2. ห้ามบิด ดัด สลัดแขน ขา คอ หลัง อย่างรุนแรง
3. นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
4. หลีกเลีย่ งพฤติกรรมทีท่ �ำให้รา่ งกายทรุดโทรม เช่น การท�ำงานต่อเนือ่ ง
หลายชั่วโมงโดยไม่พัก การดื่มสุรา การสูบบุหรี่
5. ออกก�ำลังกายอย่างเหมาะสมตามวัย
6. บริหาร และนวดทุกวัน เช้า-เย็น
146
ทุกอาชีพคลายปวดด้วยนวดไทย
อาจารย์อภิชาติ ลิมติยะโยธิน
147
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
ลักษณะอาการปวด
ระยะที่ 1 จะมีอาการปวดเมื่อยล้าบริเวณที่ถูกใช้งานประจ�ำ หลังจาก
ท�ำงาน 3-4 ชั่วโมง อาการจะหายไปเมื่อเปลี่ยนอิริยาบถ มักจะตรวจไม่พบความ
ผิดปกติของโครงสร้างร่างกาย แต่จะร�ำคาญหงุดหงิดกับอาการเมื่อยล้าเท่านั้น
ระยะที่ 2 จะมีอาการปวดเมื่อย ล้า ชา อ่อนแรง หลังจากท�ำงานไประยะ
เวลาสั้นๆ 1-2 ชั่วโมงต้องเปลี่ยนอิริยาบถบ่อยครั้ง อาการมักจะค้างไม่หายทันที
เมื่อเปลี่ยนท่าทาง และอาจรบกวนการนอนหลับบ้าง หลังจากพักอาการจะทุเลา
ลงเล็กน้อย และอาจปวดเมื่อตื่นนอน พอลุกขึ้นมาเคลื่อนไหวอาการเหมือนดีขึ้น
แต่พอท�ำงานท่าเดิมสักพักกลับแย่ลง ระยะนี้อาการสามารถกลับมาเป็นปกติได้
ถ้าดูแลตนเองดี ท�ำตามค�ำแนะน�ำ
148
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ที่มา: https://www.dek-d.com/board/view/3332695/
149
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
150
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
กระทรวงสาธารณสุข
ค�ำแนะน�ำ
1. ประคบความร้อนชื้นบริเวณที่เป็น 10-15 นาที เช้า-เย็น
2. งดอาหารแสลง เช่น ข้าวเหนียว หน่อไม้ เหล้า เบียร์ เครื่องในสัตว์
ยาแก้ปวด
3. ห้ามบิด ดัด สลัดแขน และคอ
4. นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
5. หลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่ท�ำให้เกิดโรค เช่น ยกของหนัก นอนทับไหล่
ข้างที่เป็น
6. บริหารกล้ามเนื้อ เช่น
- ก้มหน้า เงยหน้า ท�ำ 3 ชุด
- หันหน้าซ้าย-ขวา ท�ำ 3 ชุด
- เอียงคอหูชิดไหล่ซ้าย-ขวา ท�ำ 3 ชุด
- หมุนศีรษะเป็นวงกลม ซ้าย-ขวา 3 รอบ
- ท่าดึงแขนชูแขน (โหนรถเมล์) สลับกัน 3-5 ชุด
- ท่าแกว่งแขน 30 ครั้ง
7. นวดรักษาสัปดาห์ละ 2 ครั้ง
151
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน
และการแพทย์ทางเลือก
รูปท่าบริหาร บ่าและคอ
หันหน้าซ้ายใช้มือขวาช่วยประคอง หันหน้าขวาใช้มือซ้ายช่วยประคองให้สุดองศา
153
ตลาดความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข
Global Trust in Thai Herbs & Wisdom
โลกมั่นใจ สมุนไพรไทย ภูมิปัญญาไทย
สถาบันวิจยั ระบบสาธารณสุข