COMPUTER HARDWARE FUNDAMENTAL

BIOS AND CMOS

BIOS /CMOS ဆိုတာ

က္ျနးေတားဒီေန ံေဆျ့ေနျ့မညးံအေၾကာငး့ရာကေတာံ BIOS and CMOS ်ဖစးပါတယး Bios and CMOS setup

utility သညး ကျနးပ္ဴတာတိုငး့တျငး မရိြမ်ဖစးလိုအပးေသာ အရာတစး ခု်ဖစး ပါတယး..hardware နဲ ံ

operating system တို ံခ္ိတးဆကး လုပး ေဆာငးၾကသညးံ အခါအေရ့ၾကီ့ ေသာၾကာ့ခဵ media
တစးခုလို ံ ေ်ပာရငး လညး့ ရပါတယး..BIOS သညး basic input/output system ်ဖစး်ပီ့ instructions
အစုအေွ့ တစး ခု ်ဖစး ပါတယး အဲဒီ instructions ေတျကို power off သျာ့သညးံတိုငး မေပ္ာကးပ္ကး
ေအာငး ထိမး့သိမး့ေပ့ တဲ ံအ ရာကေတာံ CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor)
်ဖစးပါတယး..က္ျနးေတားတို ံ bios program အစု အေွ့ေလ့ဟာ read only memory ်ဖစးတယး
ဒါေပမဲ ံသူက fix program ေတာံ မ ဟုတးဘူ့ဗ္ hardware device တစးခုတပးလိုကးတိုငး့မြာ
သူကသိတယး detect လုပးတယး ဥပမာ hard disk 80 GB ကေန 160 ကိုေ်ပာငး့တပးတယးဆိုပါစို ံ
BIOS program ကအဲဒီ hard disk 160 GB ကို မြတး ထာ့တယး ..သူကလဲRAM
လိုပဲသိမး့ဆညး့ထာ့ေပ့တယး ဒါေပမဲ ံသူက ရို့ရို့ RAM မဟုတးဘူ့ NVRAM လို ံ
ေခၚတယး..ေပ္ာကးပ္ကးမသျာ့တဲံRAM အမ္ိဳ့အစာ့်ဖစးတယး အဲဒါဘာနဲ ံ်ပဳလုပးထာ့လဲ ဆိုေတာံ
EEPROM လို ံေခၚတဲ ံ flash rom နဲ ံလုပးထာ့တာ်ဖစးတယး ..EEPROM ရဲ ံအရြညးေကာကး ကေတာံ ..
electrical erasable programmable read only memory လို ံေခၚ ပါတယး…ROM BIOS ကို
firmware လို ံလညး့ေခၚဆိုပါတယး..

POST ဆိုတာ

က္ျနးေတားတို ံကျနးပ္ဴတာ တစး လဵု့ ပါ ွါဖျငးံလိုကးရငး BIOS PROGRAM ကဘာလုပးရလဲဆိုေတာံ

ပထမဦ့စျာ POST ဆိုတဲံလုပးငန့းစဥးကိုလုပးရ တယး.. POWER ON SELF TEST လို ံေခၚ ပါတယး
အဓိကကေတာံ device ေတျအာ့လဵု့ရဲ ံ power ကို စစးေဆ့တာပါပဲ အဲဒီလိုစစးလိုကးလို ံမြ power
မလဵုေလာကးဘူ့ဆိုရငး user ကို text message နဲ ံေသားလညး့ေကာငး့ beep
သဵ်ဖငးံေသားလညး့ေကာငး့ထုတးေပ့ေလံရိြပါတယး ဥပမာ cpu က140watt ်ဖစး်ပီ့ motherboard
ကလကးခဵနိုငးတာ 90watt လိုမ္ိဳ့်ဖစးတဲံအခါ ေတျမြာဆိုရငး motherboard က cpu watt
ကိုလကးမခဵနိုငးပါဘူ့ ဒါေၾကာငးံ watt မနိုငးဘူ့ဆိုတဲံအေၾကာငး့ကို Bios ကေ်ပာေပ့ရတယး..ဒါေၾကာငးံ
device ေတျရဲ ံပါွါ ကိုစစးေဆ့ေပ့ရပါတယး..

Checking the bios

Checking the bios- ဒါကဘာကို check လုပးလဲဆိုေတာံ bios program ေတျမြနးသလာ့ဆိုတာ

ဆိုတာစစးေပ့တယး ဆိုလိုတဲံအဓိပၸာယးက bios မေကာငး့ေတာံဘူ့ဆိုရငး သူက ဘာမြကို
ဆကးမတကးေတာံဘူ့..ဒါေၾကာငးံ bios ကပဵုမြနး ပကတိ အေ်ခအေန ေကာငး့မေကာငး့
စစးေပ့တယး..bios ကို upgrade လုပးတုနး့ရုတးတရကးမီ့်ပတးသျာ့ တာမ္ိဳ့ေၾကာငးံ bios ပ္ကးသျာ့
တာမ္ိဳ့ရိြတယး bios ပ္ကးရငး မာ့သာ့ဘုတးပ္ကး်ပီလို ံသာမြတးေပေတာံ မာ့သာ့ဘုတးတစးခုမြာ Rom
bios တစးခုပဲပါတာကို့ ဒါေၾကာငးံ bios ကိုစစးတယး ေနာကး cmos configuration စစးတယး..cmos
configuration ကိုစစးေပ့ရတယး ဘာ်ဖစးလို ံလဲဆုိေတာံက္ျနးေတား တို ံ bios ထဲမြာ်ပငးထာ့သမြ္ကို
cmos ကမြတးထာ့တာ်ဖစးတဲ ံ အတျကးအဲဒီထဲမြာ က္ျနးေတားတို ံက first boot ကို cd rom
ေပ့ထာ့ရငး first boot ်ဖစးတဲ ံ cd rom ကိုစစးမြာ်ဖစးတဲံအတျကး boot information ေတျက cd rom
ထဲမြာ၇ိြမြ boot တကးမြာကို့…ဒါေၾကာငးံ cmos configuration ကိုစစးေပ့ရတယး..

Initializing the timer (the internal clock)

Initializing the timer (the internal clock) ဆိုတာ က္ျနးေတား တို ံ cmos ထဲမြာ date time setting
ပါတယး..အဲဒီ date time မြနးကနးေနမြသာလ္ငးကျနးပ္ဴတာwindow ကနာရိီနဲ ံအခ္ိနး ကိုကး်ဖစး
ပါလိမးံမယး တခါတရဵ battery အာ့နညး့ေနရငးလညး့်ဖစးတတးပါတယး..ေနာကး RAM နဲ ံ cache
memory ေတျကိုစစးတယး အဲမြာ cache ကိုပိတးထာ့လို ံရတယး မေကာငး့ေတာံတဲံအခါမြသာ
ပိတးထာ့တာေကာငး့တယး ေ်ပာရရငး ေတာံ processor တစးလဵု့ cache memory ပိတးတယးဆိုတာ
လူတစးေယာကး ေ်ခတစးေခ္ာငး့်ပတး သျာ့သလိုပါ လ္ငးလ္ငး်မနး်မနးမလုပးေဆာငးနိုငးေတာံ ဒါေပမဲ ံ
သဵု့မရတာနဲံစာရငးေတာံcache ကိုပိတး ထာ့်ပီ့သဵု့လို ံရရငးေတာံေတားေသ့တယးလို ံေ်ပာရမြာ
ပဲ…Hardware device ေတျ install လုပးထာ့ တာ detect ်ဖစးရဲ ံလာ့ Power အလဵုအေလာကးရရဲ ံ
လာ့power ေတျ Overload ်ဖစးေနလာ့ ဆိုတာ စစးေပ့တယး တကယးလို ံေစာနကေ်ပာသလို ံ cpu
စစးလိုကးလို ံ watt က overload ်ဖစးေနရငး bios program ကေန်ပီ့ေတာံမြ error message
တနး့ထုတးေပ့တယး cpu overload ်ဖစးေနတယးဆိုတဲံ အေၾကာငး့ကို monitor screen မြာ error
message ထုတးေပ့တယး တကယးလို ံမ္ာ့ VGA port လျတးေနတယး RAM ေတျစိုကးထာ့တာ
လျတးေနတယးဆိုရငးလညး့ beep သဵ ေတျ နဲံ လညး့ထုတးေပ့ တယး..ဒါေၾကာငးံ bios ကသူစစးရမညးံ
function ေတျအာ့လဵု့ကိုစစးေပ့တယး..ေနာကး ကီ့ဘုတး hard disk driver system driver ေတျကို
အကုနးစစးေပ့တယး …အဲလို POST လုပးငနး့စဥး့လုပးေနတုနး့မြာ error တစးစဵုတစးရာေတျ ံရငး POST
code or POST beep ေတျထုတးေပ့တယး…တခါတေလ blue screen of desk လို ံေခၚတဲ ံ BSOD
တကးတယး…ဥပမာ RAM တို ံ VGA တို ံကဒးလျတးေနခဲံတဲ ံအခါမ္ိဳ့ ေတျ်ဖစးနိုငးတယး..BIOS ေတျဟာ
pnp BIOS ေတျ်ဖစးတယး pnp ဆိုတာ plug and play device လို ံ
ေခၚတယး..သူကဘာလဲဆိုေတာံကျနးပ္ဴတာလာတပးတဲ ံ hardware တိုငး့ကို သူကချဲ်ခာ့သိနိုငးတယး
detect လုပးနိုငးတာကိုေ်ပာတာ..ေအာကးက bios ေတျကိုေလံလာၾကညးံ၇ေအာငး system rom bios
ဆိုတာ က္ျနးေတားတို ံအခု motherboard ေပၚမြာေတျ ံရတဲ ံ chip တစးမ္ိဳ့်ဖစး်ပီ့အခုေစာနက POST
လုပးငနး့ စဥးေတျကိုေဆာငးရျကးရတဲံ ROMBIOS ကိုေခၚတာ်ဖစးတယး..

keyboard ROM bios

ေနာကး keyboard ROM bios သူက လညး့ keyboard controller လို ံပဲေခၚတယး ကီ့ဘုတး
controller ေတျဟာ ၾကိဳကးတဲံ ကီ့ဘုတးအမ္ိဳ့ အ စာ့လာခဲံ တပးဆငးအသဵု့်ပဳလို ံ ရေအာငး်ပဳ လုပး
ထာ့တာ ဘယးမာ့သာ့ဘုတးဆိုရငးေတာံ ဘယးကီ့ ဘုတးနဲ ံမြရယးလို ံသ တးမြတးထာ့တာမ၇ိြဘူ့ any
keyboardလာ သူက ကျနးပ္ဴတာနာ့လညးနိုငးေအာငး translate လုပးေပ့တယး..က္ျနးေတားတို ံ
ဒီေနရာမြာ keyboard အေၾကာငး့နညး့နညး့ေ်ပာရေအာငး ဘာလို ံ လဲဆိုေတာံkeyboard controller
အေၾကာငး့ေလ့ေ်ပာခ္ငးလို ံပါ ..အခုက္ျနးေတားတို ံခငးဗ္ာ့ တို ံကီ့ဘုတးေပၚ ကေန စာေတျ ရိုကးလိုကး
တာ…..ကိုယးရိုကးလိုကးတဲံစာသာ့ေတျကို scan code ဖတးလိုကးတယး ဥပမာ A ေပါ ံဗ္ာ
..အဲေတာံအဲဒA
ီ ဆိုတာ က္ျနးေတားတို ံကအ်မငးအရ ကီ့ဘုတးမြာ သကၤတ A လို ံ်မငးတာကို ဒါေပမဲံ
က္ျနးေတားတို ံ A ဆိုတဲ ံကီ့ခလုတးကို scan code က 1E ဆို်ပီ့ေတာံဖတးလိုကးတယး..အဲဒီ scan
code 1E ကိပ
ု ဲ ASCII code အ်ဖစးေ်ပာငး့လဲေပ့ရတယး.. ေစာနက 1E ကို ASCII ေ်ပာငး့လိုးကးတာ
65 ရတယးေပါံဗ္ာ..ေနာကးဆဵု့65 ကမြ မိမိ တငးထာ့တဲံ OS(operating system) နဲ ံ application
ေပၚမူတညး်ပီ့ေတာံမြ A ဆိုတာထျကးလာတာဗ္..အဲမြာေ်ပာခ္ငးတာက သူက OS ရိြရဵုနဲ
ံကိုယးရိုကခ
း ္ငးတဲံ font အတိုငး့ထျကးမလာတာ ေစာနက တို ံက english လို A လုိ ံ၇ိုကးလိုကးလို ံ A လုိ
ံထျကးလာတယးေပါံ..ကဲအဒီ A ဆိုတဲံ ကီ့မဟုတးပဲနဲ ံတို က ‘ ေ’ ကိုရိုကးခ္ငးတယးဆိုပါစို ံက္ျနးေတားတို ံ
အ်မငး အရေတာံ ေ ဆိုတာ A key ပဲေလ..ဒါေၾကာငးံက္ျနးေတားတို ံက A key ကိုနိုပးလိုကးတယး
ဒါေပမဲ ‘ံေ’ ကထျကးမလာဘူ့ ဘာေၾကာငးံလဲဆိုေတာံ ေစာနကေနာကးဆဵု့ ထျကးလာတဲံအဲဒီ 65 ဆိုတဲံ
code ကို ်မနးမာေဖာငးံမတငးထာ့တဲံအတျကး အဲဒီ code ကိုမသိပါဘူ့ ဘာသာမ်ပနးေပ့နိုငပ
း ါဘူ့
ဒါေၾကာငးံ OS မြာ၇ိြတဲံkey ကိုပဲ ေဖား်ပ ေပ့တယး.. တကယးလို ံ ်မနးမာ font တငးထာ့ရငးေတာံ
က္ျနးေတားတို ံ ်မငးခ္ငးတဲ ‘ံေ’ ထျကးမြာေပါံေလ..ဒါက ကီ့ဘုတး controller ကအလုပးလုပးတဲံ သ
ေဘာတရာ့ပါပဲ..

Boot process

boot လုပးတယး boot လုပးတယးနဲ ံ ၾကာ့ ဘူ့ သိဘူ့တဲံသူေတျ ရိြမြာေပါံဗ္ာ..က္ျနးေတားတို ံတုနး့က

အရမး့ သိခ္ငး ခဲံတယး ဘာေ်ပာေနမြနး့ကိုမသိဘူ့ အဲစကာ့လဵုက နာ့သာယဥးေနတာေလ ..boot
လုပးတယး ဆိုတာ အခုက္ျနးေတားတို ံဒီ bios ထဲမြာ ရိြတဲ ံ post လုပးငနး့စဥး်ပီ့သျာ့လို ံ case ထဲက
speaker ကေန တီ ဆိုတဲံ အသဵ တစးခ္ကးၾကာ့ရလိမးံမယး post လုပးငနး့်ပီ့ဆဵု့်ပီလို ံေၾက်ငာ
တဲံအသဵပဲ (power ေတျအာ့လဵု့ ok ေပါံဗ္ာ) အဲဒီအ သဵေလ့ ၾကာ့ရငး က္ျနးေတားတို ံေပ္ားေနတာ..
computer အသစးတစးလဵု့ဆငး်ပီဆိုရငး အဲဒီ အသဵေလ့ၾကာ့ပါေစလို ံ သာဆုေတာငး့ေနတာ..
ဒါအာ့လဵု့ေကာငး့တယးဆိုတဲံသေဘာေပံါ post လုပးငနး့စဥး်ပီ့ဆဵု့တဲံအခါမြာ BIOS ထဲက boot
priority မြာသတးမြတးထာ့ခဲံတဲံအတိုငး့ first book, second boot ,third boot မြာစတငး်ပီ့ ေတာံ
boot information ရြာေတာံတာပါပဲ..က္ျနးေတားတို ံတငးထာ့တဲံ windows xp ဒါမြမဟုတး အ်ခာ့
windows တစးခုခု ်ဖစးမယး အဲဒီ windows အလုပးလုပးနိုငးဖို ံ အတျကးခ္ိတးဆကးလုပးေဆာငးေပ့မဲ ံ
boot Information ဖိုငးေတျကိုရြာပါတယး…ဟုတး်ပီ အဲဒီ information ဆိုတဲံဖိုငးကဘယးနာ့မြာရိြသလဲ
က္ျနးေတားတို ံေဆျ့ေနျ့ခဲံတဲ ံ first book second boot third boot ဆိုတဲံအထဲမြာ ဒီ bios program
ကလိုကးရြာတယး..first boot ကုိ hard disk ထာ့လိုကးလို ံရိြရငး hard disk မြာအရငးရြာပါတယး
(တနညး့အာ့်ဖငးံ hard disk ရဲ ံ active partition ကိုရြာတယးေပါံဗ္ာ)က္ျနးေတားတို ံက C: ဆိုတဲ ံ
partition မြာ windows တငးထာ့တာကို့ဗ္ hard disk ရဲ ံ အ်ပငးဘကးဆဵု့ က္တဲံ track မြာ boot
sector ရိြတယး အဲဒb
ီ oot sectorထဲမြာ MBR လို ံေခၚတဲ ံ master boot record နဲ ံ
သျာ့ဆကးသျယးပါတယး master boot record ကိုေတျ ံ်ပိီဆိုရငး partition table မြာboot file
ကိုသျာ့ဖတးပါတယး boot file ရိြေနတဲံ အတျကး OS(operating system)
စ်ပီ့ခ္ိတးဆကးအလုပးလုပးပါေတာံတယး အဲဒိီလို MBR နဲ ံ boot sector တို ံခ္ိတး ဆကး လုပးေဆာငး
ေန်ခငး့(သို ံ )OS ကိုလိုကးရြာ်ခငး့ကို boot straping လုပးေနတယးလို ံေခၚပါတယး..အဲဒီမြာ boot file
ေတျကိုေတျ ံ ်ပီ့သျာ့်ပီ့ဆိုရငး က္ျနးေတား တို ံ windows xp ဆိုတဲ ံ loading ၾကိီ့တကးလာတယး
အဲဒီက မြတဆငးံက္ျနးေတား တို desktop interface ကို စ်ပီ့ေတာံအသဵု့်ပဳၾကရပါတယး … အဲလို post
လုပးငနး့စဥး်ပီ့ဆဵု့လို ံOS ကိုေတျ ံရိြတဲံအခ္ိနးထိအလုပးလုပးသျာ့တာကို boot process လို ံေခၚပါတယး
..ကဲ bios ဆိုတာဘာ လဲ ဆိုတာသိသျာ့်ပီ post လုပးတဲံလုပးငနး့စဥးလဲသိသျာ့်ပီ boot
လုပးတဲံလုပးငန့းစဥး လဲသိသျာ့ေလာကးပါ်ပီ…..

CMOS battery

က္ျနးေတားတို ံဒီ bios ထဲမြာ ကိုယး်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲလိုကးတဲ ံ configurationေတျကိုမြတး ထာ့သိမး့ထာ့

ေပ့မြ်ဖစးမြာေပါံ နို ံမိုဆိုတခါမြတးတခါ restart ခ္တိုငး့မြာ်ပနးခ္ိနးေနရမြာေပါံ အဲလိုမ်ဖစးေအာငးတဲံ bios
ကမြတးထာ့ေပ့တာကိုသိမး့ဆညး့ေပ့မညးံသူ၇ိြတယးတဲံ သူကဘယးသူလဲဆိုေတာံ CMOS ဆိုတာ
အထကးမြာေဆျ့ေနျ့ခဲံ်ပီ့်ပီ….လိုံေခၚတယး..်ပဳ်ပငးထာ့တဲံအခ္ကးအလကးကိုCMOS က သိမး့ေပ့ထာ့
တာ ဒါဆိုရငးသိမး့ေပ့ထာ့ တာဆို ေတာံ power မ၇ိြေတာံရငးေပ္ာကးသျာ့လို ံ မ်ဖစးဘူ့ေလ
ဒါေၾကာငးံသူံကို ပါွါေပ့ရပါတယး အဲလို cmos ကို ပါွါေပ့ရတဲံ battery ကို cmos battery လို ံ
ေခၚပါတယး..

CMOS ကို clear လုပး်ခငး့

CMOS ကို clear လုပးတယးဆိုတာ ဒီလိုဗ္ BIOS ထဲမြာရိြတဲ ံ setting ေတျကို နဂိုစကးရဵုက သကးမြတး
ေပ့လိုကးတဲံအတိုငး့ နဂို original မူလအေနအထာ့တိုငး့ ်ပနးထာ့ေပ့ တာ ေပါံဗ္ာ ဟုတး်ပီ..
ဘယးလိုအေ်ခအေနမ္ိဳ့ေတျမြာ CMOS ကို clear လုပးေလံရိြလဲဆိုေတာံ တကယးလို ံမ္ာ့
အ်ခာ့သူငယးခ္ငး့တစး ေယာကးေယာကး ကမ္ာ့ Bios password ေပ့သျာ့ရငး ဘယးလိုလုပးမလဲ
…ဒါမြမဟုတးလဲ မိမိက Bios ရဲ ံsetting ေတျ်ပငးတာမ္ာ့်ပီ့ကိုယး်ပငးတာဘာ်ပငးလုိ ံ်ပငးလိုကးမြနး့
မသိတဲံ အေ်ခအေနမ္ိဳ့.. ေနာကး windows xp လို windows password ခဵထာ့လို ံွငးလို ံမရတဲံ
အခါမ္ိဳ့ေတျဆရ
ို ငး cmos battery ေလ့ကို ှ၅စကၠနး ံေလာကး်ဖဳတး ေပ့လိုကးပါ..ဒါဆိုရငး password
ပျငးံသျာ့ ပါလိမး ံမယး…ဒါမြမဟုတး မာ့သာ့ဘုတးေပၚက jamper cap ေလ့ကိုစကးကနး ံ
သဵု့ဆယးေလာကးခန ေ်ပာငး့တပး ေပ့လိုကးရငး ရပါတယးသူက အဲလို battery ကိုတခါ်ဖဳတးလိုကး
တုိငး့ jamper ကိုတခါေ်ပာငး့လိုကးတိုငး့မြာ စကးရဵုကသတးမြတးထာ့တဲံ default factory
ေရာကးသျာ့မြာ်ဖစးပါတယး.. cmos battery သဵု့စျဲတဲံ ဗို ံကေတာံ 3volt ်ဖစးတယး…

Battery clear jamper clear

Understanding BIOS feature

ကဲ..ေအာကးမြာ်ပထာ့တဲ ံပဵုက BIOS ရဲ ံ feature ေတျ်ဖစးပါတယး အ ေၾကာငး့အရာ အ်ပညးံအစဵု

ေတာံမဟုတး ဘူ့ အေရ့ ၾကီ့ တဲံ အခ္ကး ေ တျ ကိုသာေဖား်ပလိုကးပါ တယး ..ဒီ bios ထဲကို
ွငးေရာကးဖုိ ံအတျကး စကးစဖျငးံလ္ငးဖျငးံခ္ငး့ ကီ့ဘုတးမြ delete Key ကိုနိုပးထာ့ ေပ့ရပါတယး
..POST လုပးငနး့စဥး ်ပီ့ဆဵု့တာနဲ ံ ေအာကးက screen အ်ပာ ေရာငးေလ့တကး လာ
ပါမယး..ေဖား်ပထာ့တဲ ံ feature တစးခုခ္ငး့စိီက ဘာလုပးငနး့ေတျ ကို လုပး ေဆာငး တယးဆိုတာ
ေအာကး မြာေလံလာနိုငးပါတယး …ခနေလ့..တို ံ bios ကိုထုတးတဲ ံနာမညးၾကီ့ company သဵု့ခုရိြတယး
အဲဒါ AWARD ,AMI ,PHONIX တို ံ်ဖစးတယး ေအာကးမြာအခုေဖား်ပထာ့တာက Award company
ကထုတးတဲ ံbios ကိုေ်ပာ်ပထာ့တာ်ဖစးတယး..
Standard CMOS Features
Standard cmos features ထဲကို ွငးမယးဆိုရငး သူ ံကို enter နိုပး်ပီ့ွငးရပါတယး..သူ ံမြာ date time
setting ပါွငးတယး..လကးရိြကျနးပ္ဴတာကသဵု့ေနတဲ ံ current date and time ကိုတိုကးထာ့ေပ့ဖို ံ
လိုပါတယး..ဒါမြSystem ရဲ ံ date and time ကအ်မဲမြနးကနးမြာ်ဖစးပါတယး..အကယးလို ံမ္ာ့ date
time ေတျမမြနးဘူ့ ်ပငးခ္ငးတယးဆိုရငး arrow keys (သို ံ ) page up , page down key ေလ့နဲ ံ
်ပငးလို ံရပါတယး ..ေနာကး ကိုယးံရဲ ံစကးမြာ hard disk က IDE drive တပးထာ့တယးဆိုရငး ဒီေနရာ
မြာ်မငးရမြာ်ဖစးပါတယး သူ ံရဲ ံ specification ကိုၾကညးံခ္ငးရငး တပးထာ့တဲ ံ hard disk ေပၚမြာ press
enter ကို နိုပး်ပီ့ေတာံၾကညးံလို ံရပါတယး ..floppy ,CD ROM drive တပးထာ့ တယးဆိုရငး လညး့
ဒီေနရာမြာ်မငးရမြာ်ဖစးပါတယး..(hard disk တစးလဵု့က မေကာငး့ေတာံဘူ့ Boot လညး့မ တကးေတာ
ံဘူ့ ဘာမြကိုမေပၚေတာံတာ ဆိုရငး hard disk ကို bios က detect မိမမိ ဒီေနရာ ေလ့မြာလာ ် ပီ့
စစးလုိ ံရပါတယး )ပဵုမြနးအတိုငး့ ဆိုရငးေတာံ hard disk ကို bios က auto detect သိပါတယး..အဲလို
auto detect သိတာကို plug and play bios လို ံေခၚပါတယး.. ်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲမြဳကို Arrow key (သို
ံ) page up , page down key ေလ့နဲ ံ်ပငးနိုငးတယး ..Feature တစးခုနဲ ံတစး ခု အွငးအထျကးကို Esc
ကီ့နိုပး်ပီ့ေတာံ သဵု့နိုငးတယး ..bios ရဲ ံ ေအာကးေ်ခနာ့မြာ လညး့အသဵု့်ပဳပဵုကိုေရ့်ပထာ့ပါတယး …
Advanced BIOS Features
Advanced BIOS Features မြာ boot setting ေတျပါွငးပါတယး ေနာကးအ်ခာ့ feature ်ဖစးတဲ ံ
level 1,level 2 cache ေတျရဲ sံ etting ေတျပါွငးတယး.. အဓိကကေတာံ user မ္ာ့အသဵု့မ္ာ့တဲ ံ
boot setting ေတျကိုအစဥးလိုကးေၾက်ငာထာ့တယး အဲဒီေၾက်ငာထာ့တဲ ံအတိုငး့ system ကအလုပး
လုပးသျာ့မြာ်ဖစး ပါတယး..ဆိုပါစို ံက္ေနားတို ံက first boot device ကို CD ROM လို ံေ်ပာငး့ထာ့မယး
ဆိုရငး computer စဖျငးံဖျငးံ်ခငး့မြာ post လုပးငနး့စဥး်ပီ့တာနဲ ံ bios ကို စစးပါတယး..အဲဒီမြာ က္ေနားတို
ံက CD ROM လုိ ံေၾက်ငာခဲ ံတဲ ံအတျကး စကးက ပထမဆဵု့ boot လုပးမညးံ CDROM drive မြာ
information သျာ့စစးပါ တယး ..installation လုပးမညးံေချမထညံးထာ့ရငးသူက second boot ်ဖစးတဲ
ံhard disk ကိုဖတးမယး ..တကယးလို ံ first boot ေကာ second boot ေကာတပးမ third boot
်ဖစးတဲ ံ floppy ကိုဖတးမြာ်ဖစးပါတယး..(ဒါေပမဲ ံဒီဘကးေခတးမြာ floppy ကမသဵု့သေလာကးရြာ့သျာ့ခဲ
ံပါ်ပီ) Windows installation လုပးတဲ ံအခါမ္ိဳ့က္ရငးဒီေနရာ first boot device မြာ CD ROM
ထာ့ေပ့ရပါမယး..က္နးတဲ ံအခ္ိနးမြာေတာံ first boot ကို Hard disk ထာ့ေပ့ရပါတယး..
ပဵုမြနးအတိုငး့ဆိုရငး
First boot device =Hard disk
Second boot device=CD ROM
Third boot device=Floppy
Advanced Chipset Features
ဒီ features မြာ user အေနနဲ ံ hardware ေတျရဲ ံအလုပးလုပးေဆာငးပဵုနဲ ံရငး့နြီ့က္ျမး့ွငးသူ ်ဖစးမြသာ
်ပဳ်ပငးတာ အဆငးေ်ပမြာ်ဖစးတယး..ကိုယးက မသိပဲနဲ ံ်ပငးလိုကးတဲ ံအခါ system unstable
်ဖစးသျာ့နိုငးပါတယး…ဒီ setting မြာ memory ရဲ ံ timming ေတျကို်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲ လုိ ံရပါတယး..
Inegrated Peripherals
Hardware device ေတျရဲ ံ I/O(input/output)controller ်ဖစးတဲ ံ IDE drive,serial port.,parallel
port ,keyboard စတဲ ံ device ေတျ ကို Modify လုပးေပ့နိုငးတယး..မ္ာ့ေသာအာ့်ဖငးံေတာံ usb
keybord ကိုေ်ပာငး့လဲတပးဆငးတဲံအခါမြာ ကီ့ဘုတးက အလုပးမလုပးတာတို ံ်ဖစးခဲံမယးဆိုရငး
ဒီေနရာေလ့မြာ usb keyboard ကိုenable ေပ့ထာ့သလာ့ဆိုတာ လာစစးလို ံရပါတယး…
Power Management Setup
Power management က power အမ္ိဳ့မ္ိဳ့ ေတျရဲ ံfeature ေတျကို control လုပးေပ့တယးမ
လိုအပးတဲ ံအခ္ိနးမြာ power ကို reduce လုပးဖို ံအတျကး modify လုပးနိုငးပါတယး..Display monitor ,
Hard drive, Shut down,Hibernate and stand by mode နဲ Lံ ow battery warnings ေတျကို
power management ကေန်ပီ့ေတာံ ေဆာငးရျကးေပ့ပါတယး..
PnP/PCI Configurations
PnP/PCI Configurations မြာ PCI slot ေတျရဲ ံ IRQ's ေတျကို assign လုပးေပ့နိုငးတယး.. IRQ
ဆိုတာinterest requestေခၚဆိတ
ု ာ ်ဖစးပါတယး သူ ကhardware device ေတျရဲ ံlevel ေတျကို IRQ
number ေတျနဲ ံချဲ်ခာ့ေပ့ထာ့တာ်ဖစးတယး..
PC Health Status
PC Health Status မြာ cpu ရဲ ံ temperature ,cpu ရဲ ံfan speed, voltages ေတျကို်ပထာ့တယး..
အဲမြာ temperature ်မငးံလာတာနဲ ံအမ္ြ heat တကးလာမယး..heat တကးလာတဲ ံအခါ cpu
အ၇မး့ပူလာ်ပီ့ေတာံေလာငးသျာ့နိုငးတယး..ခုေနာကးပိုငး့မြာေတာံ သတးမြတးထာ့တဲ ံcpu
temperature ထကးေက္ားလာ၇ငးေတာံ cut off လုပးလိုကးပါတယး.(သို ံ) Restart က္သျာ့ပါ
တယး..အစိးမး့ေရာငးနဲ ံ်မငးေတျ ံေနရတဲ ံ informations ေတျက user အေနနဲ ံေ်ပာငး့လဲချငးံမရိြပဲ
ဖတးရြဳလို ံရရဵုသကးသကး Information ေတျ်ဖစးတယး..cpu warning message ်ပေစခ္ငးတယးဆို၇ငး
enable ေပ့ထာ့လို ံလညး့ရပါတယး…
Load Fail-Safe Defaults
ကုိယးံရဲ ံစကးမြာ Bios က်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲဖို ံ (သို ံ)system unstable ်ဖစးလာ်ပီဆိုရငး သူ ံနဂိုမူရငး့
Ddfault setting ကို ေ်ပာငး့လဲေပ့နိုငးတယး..Bios ထဲမြာ ကုိယးံရဲ ံေ်ပာငး့လညး့မြဳေတျက အ၇မး့
မ္ာ့ေနမယး..ကိုယးံဘာသာကို ဘာေ်ပာငး့လုိ ံေ်ပာငး့လိုကးမိမြနး့ မသိေတာံတဲ ံအေ်ခအေနမ္ိဳ့ တစးခါ
တခါက္ေတာံလB
ဲ ios ထဲမြာ ဘယး setting မြာ့လို ံမြာ့ေနမြနး့မသိေတာံဘူ့ဆိုရငး အေကာငး့ဆဵု့က
ေတာံ ဒီ Load Fail Safe Mode Defaults ကိုေရျ့ေပ့လိုကးပါ..်ပီ့တာနဲ ံ function key F10
ကိုနိုပးလိုကးလို ံရိြရငး ေအာကးကပဵုအတိုငး့ေပၚလာမယးအဲက္ရငး ကီ့ဘုတးမြ Y ကိုနိုပးေပ့လိုကးပါ..

Load Optimized Defaults

သူကလညး့ Load Fail-Safe Defaults နဲ ံတူတူပါပဲ..ဒါေပမဲံ system ကို အေကာငး့ဆဵု့နဲ ံ
အဆငးေ်ပဆဵု့ setting ေတျကို သူက်ပငးဆငးေပ့တယး သူကိုလညး့ save ်ပီ့ထျကးမယးဆိုရငး F10 ကို
နိုပး်ပီ့ ေအာကးကပဵုေပၚလာတာနဲ ံ Y (yes) ေပ့လိုကးပါ..
Set Supervisor Password / Set User Password
Bios password လို ံလညး့ေခၚၾကပါတယး..သူက system ကို တ်ခာ့သူေတျ ွငးေရာကး်ပဳ်ပငး်ပီ့
system unstable ်ဖစးမြာစို့တဲံအတျကး ဒီ Bios ကို password ခဵထာ့လို ံရပါတယး …ကိုယးက
အေၾကာငး့အမ္ိဳ့မ္ိဳ့ေၾကာငးp
ံ assword ေမ ံသျာ့ခဲံရငးလညး့ motherboard ေပၚမြာ cmos jumper ကို
reset လုပးလိုကးတာနဲ ံအဆငးေ်ပပါတယး..ဒါမြမဟုတးရငးလညး့ cmos battery ကိုစကၠနး ံ30
ေလာကး်ဖဳတးထာ့်ပီ့်ပနးတပးလိုကးရငးလညး့ bios ထဲကို်ပနးွငးလို ံရပါတယး..

Save and Exit Setup

Bios ထဲမြာ ်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲထာ့သမြ္ကို အတညး်ပဳသိမး့ဆညး့ ေတာံမယးဆိုရငး ဒီ save and exit
setup ကို enter ေခါကးလိုကးတာနဲ ံ ေ်ပာငး့လဲလိုကးတဲံအတိုငး့ သိမး့မညးလာ့ မသိမး့ဘူ့လာ့လို ံ
ေမ့တဲ ံအခါ yes or no (Y/N)ရိုကးေပ့လိုကးရဵုပါပဲ…

Exit without Saving

တကယးလို ံမြ မိမိက ်ပဳ်ပငးေ်ပာငး့လဲထာ့တာေတျကို မသိမး့ခ္ငးဘူ့ဆိုရငး Exit without Saving နဲ ံ
ထျကး်ပီ့ သိမး့မြာလာ့ဆိုရငး No ေပါံ ..” N ”ဟုရိုကး်ပီ့ထျကးပါ..
ေဆျ့ေနျ့ခ္ကးအနြစးခ္ဴပး

ှ။ Bios and CMOS setup utility သညး ကျနးပ္ဴတာတိုငး့တျငး မရိြမ်ဖစးလိုအပးေသာ အရာတစး

ခု်ဖစးပါတယး..hardware နဲ ံ operating system တို ံခ္ိတးဆကး လုပး ေဆာငးၾကသညးံ

အခါအေရ့ၾကီ့ ေသာၾကာ့ခဵmedia တစးခုလို ံ ေ်ပာရငး လညး့ ရပါတယး.

ဿ။POST ဆိုတာ POWER ON SELF TEST လို ံေခၚပါတယး အဓိကကေတာံ device ေတျအာ့လဵု့ရဲ ံ
power ကို စစးေဆ့တာပါပဲ..

၀။ CMOS ကို clear လုပးတယးဆိုတာ ဒီလိုဗ္ BIOS ထဲမြာရိြတဲ ံ setting ေတျကို နဂိုစကးရဵုက
သကးမြတး ေပ့လိုကးတဲံအတိုငး့ နဂို original မူလအေနအထာ့တိုငး့ ်ပနးထာ့ေပ့ တာ ေပါံဗ္ာ..

အဆငးေ်ပေ်ပေလံလာနိုငးၾကပါေစ