UNIVERZITET U TUZLI – MAŠINSKI FAKULTET

Toplotne pumpe
Seminarski rad

Predmet: Mehatronički sistemi vozila

Ime i prezime: Kenan Taletović, Nudin Šabić
Broj indeksa: III – 26/15, III – 41/16
Odsjek: Mehatronika

Tuzla, maj 2019. godine

Sažetak

Toplotna pumpa je svaki uređaj koji podiže toplotnu energiju s niže na višu
energetsku razinu (temperaturu) uz privedeni vanjski rad s ciljem korištenja toplotne
energije više razine. Mjereno brojem instaliranih jedinica u svijetu, toplotne pumpe
povezane sa tlom kao obnovljivim spremnikom toplote bilježe jedan od najbržih porasta u
području primjene obnovljivih izvora energije. Prema normativima Europske unije, objekti
izgrađeni poslije 2015. g. morat će imati energetski efikasan sistem grijanja i hlađenja koji
se pored sličnih mahom zasniva na geotermalnoj energiji (toplotskim crpkama tj. toplotnim
pumpama).

Ključne riječi: toplota, pumpa, energija, sistem, grijanje, hlađenje

2
Sadržaj

1. Uvod .................................................................................................................................. 5

2. Sastavni dijelovi toplotnih pumpi ...................................................................................... 6

2.1. Kompresor .................................................................................................................. 7

2.2. Ekspanzioni ventil ...................................................................................................... 8

2.3. Izmjenjivač topline ................................................................................................... 11

2.4. Kondenzator ............................................................................................................. 13

2.5. Rashladni medij ........................................................................................................ 13

3. Izvori toplote ................................................................................................................... 14

3.1. Zrak kao izvor toplote............................................................................................... 14

3.2. Zemlja kao izvor toplote ....................................................................................... 15

3.2.1. Podzemni horizontalni toplotni kolektor ........................................................... 16

3.2.2. Podzemne toplotne sonde .................................................................................. 17

3.3. Voda kao izvor toplote ............................................................................................. 18

3.3. Sunce kao izvor toplote ............................................................................................ 19

4. Termodinamičke osnove rada toplotnih pumpi ............................................................... 20

5. ZAKLJUČAK.................................................................................................................. 23

LITERATURA .................................................................................................................... 24

3
Popis slika:

Slika 1.0 Šema dijela industrijske primjene toplotnih pumpi [4] 5

Slika 2.0 Šema toplotne pumpe sa osnovnim dijelovima [4] 6
Slika 2.1.0 Kompresori[4] 7
Slika 2.2.0 Termostatički ekspanzioni ventil [4] 8
Slika 2.2.1 Statička radna karakteristika termoekspanzionog ventila [4] 9
Slika 2.2.2 Pomjeranje statičke radne karakteristike termoekspanzionog ventila [4] 10
Slika 2.2.3 Eletrčni termoekspanzioni ventil [4] 11
Slika 2.2.3 Šematski prikaz električnog termoekspanzionog ventila [4] 11
Slika 2.3.0 Pločasti (lijevo) i spiralni (desno) izmjenjivač topline [4] 12
Slika 2.3.1 Rebrasti izmjenjivač topline (razmjena između zraka i nekog drugog fluida) [4] 12
Slika 2.4.0 Kondenzator [4] 13
Slika 3.1.0. Prikaz temperature zraka i potrebne topline[4] 15
Slika 3.1.1. Princip rada toplotne pumpe zrak – voda [4] 15
Slika 3.2.0 Temperatura zemlje po dubini za određene mjesece [4] 16
Slika 3.2.1.0 Horizontalni podzemni kolektor [4] 17
Slika 3.2.2.0 Podzemna toplinska sonda [4] 18
Slika 3.3.0 Šema toplotne pumpe Voda – Voda [4] 19
Slika 3.2.0 Šema toplotne pumpe sa solarnim kolektorima [4] 20
Slika 4.0 Temperatura Karnoov desnokretni ciklus [4] 21
Slika 4.1 Grijanje i hlađenje prostorije po ljevokretnom Karoovom ciklusu [4] 21
Slika 4.0 Slika 4.2 Logaritamski p-h diagram za amonijak [4] 22

4
1. Uvod

Toplotne pumpe (dizalice toplote) su termoenergetski uređaji koji prema definiciji

apsorbuju toplotnu energiju sa jedne lokacije i premještaju je na neko drugo mjesto, gdje je
prenos date toplotne energije potreban u svrhe hlađenja ili zagrijavanja nekog tijela, fluida,
medijuma ili prostora.

Obično, lokaliteti iz kojih toplotne pumpe crpe toplotnu energiju mogu da budu
sami ambijenti-okoline –okolni zrak,zemlja, površinska i geotermalna voda(i sl.) , a mjesta
iz kojih se može crpiti toplotna energija mogu da budu i raznorazni toplotni ponori samog
tehnološkog ili termoenergetskog procesa, kao što su mjesta pored kojih struje izdušni
plinovi, mjesta disperzije topline, mjesta toplotne kondukcije/konvekcije samog
nusproizvoda (i sl.).

Iz prethodno rečenog se može doći do zaključka o mjestu i načinu primjene

toplotnih pumpi. Toplotne pumpe se mogu primjenjivati u komercijalnim i indrustrijskim
svrhama, u domaćinstvu, za grijanje i hlađenje objekata, HVAC sistemima, industrijskim
hladnjačama, tehnološkim procesima (npr u procesnoj industriji i sl.).

Toplotne pumpe su povoljne za upotrebu, jer se uz manji dio uložene energije, za

kojeg neki autori tvrde da iznosi oko 1/4 ukupne energije sa kojom radi toplotna pumpa ,
može zapravo doći do poboljšanja stepena iskorištenja procesa, što se ponovo ogleda u
ekonomskim parametrima.

Slika 1.0 Šema dijela industrijske primjene toplotnih pumpi [4]

5
2. Sastavni dijelovi toplotnih pumpi

Osovni dijelovi toplotnih pumpi su:

- Kompresor
- Termo-ekspanzijski ventil
- Isparivač
- Kondenzator
- Rashladni medij (plinovi)

Slika 2.0 Šema toplotne pumpe sa osnovnim dijelovima [4]

6
2.1. Kompresor

Kompresori služe da ispareni radni fluid iz isparivača komprimiraju odgovarajućim

procesom (najčešće izentopskim za idealne cikluse). Fluid koji dolazi do kompresora u
idealnom slučaju je suho zasićen, dok se nakon kompresije fluid nalazi u pregrijanom
prodručju. Prethodno rečeno važi za idealan termodinamički kružni ciklus. U realnom
kružnom ciklusu, fluid koji dolazi do usisne grane kompresora je blago pregrijan. To je
zapravo računski gubitak. Već je rečeno da u kompresor ne bi trebao dospijet fluid u formi
vlažne pare. Pored tog, usljed računskog odstupanja i nepouzdanosti podataka, može doći
do propagacije grešaka, ali treba uzet u obzir i varijabilnu prirodu temperaturnih razlika
isparivača i predpostavljene zakonitosti (radni gas nije idealan). Kompresori koji se
upotrebljavaju u toplotnim pumpama mogu biti:

- Dinamički: Centrifugalni ili turbokompresori

- Volumetrijski: Klipni, rotacioni, vijčani

Radni principi između ove dvije skupine se značajno razlikuju. Kod volumetrijskih
kompresora dolazi do kompresije umanjenjem radne zapremine pomoću radnog elementa,
dok se kod turbokompresora fluidu saopštava velika brzina koja se u difuzoru konvertuje u
pritisak.

Slika 2.1.0 Klipni kompresor zatvorenog kućišta za rashladne uređaje-frižidere (gore lijevo),
Spiralni kompresor poluotvorenog kućišta (gore desno), vijčani kompresor poluotvorenog
kućišta (dole) [4]

7
2.2. Ekspanzioni ventil

Termoekspanzioni ventili su komponente toplotnih pumpi koje kontrolišu količinu fluida

koji struji u izmjenjivač toplote (isparivač), tako što umanjuju ili povećavaju specifičnu
zapreminu fluida koji struji kroz ventil. Uloga ekspanzionog ventila je u jednu ruku
dvoznačna, prvo se kontroliše količina fluida- maseni protok, a za tim, ekspanziom se
kontroliše i temperatura fluida, a samim tim i njegovo agregatno stanje.

Ukoliko neodgovarajuća količina fluida dospije u isparivač, može se desiti da u slučaju

premale količine, sistem ne radi sa optimalnim termodinamičkim parametrima, te se ne
premješta odgovarajuća količina toplote, što umanjuje efikasnost, ili u slučaju propušanja
prevelike količine fluida u isparivač, fluid djelimično isparava, što dovodi trajnog
oštećenja kompresora.

Postoje različiti tipovi i izvedbe termoekspanzionih ventila, a od naročitog značaja su

termostatički- regulisani temperaturum i električni. Presjek jednog termstatičkog
ekspanzionog ventila dat je na slici 2.2.0. (1- kućište membrane, 2- zamjenjivi adapter, 3 –
kućište ventila, 4 – vijak za podešenje statičkog pregrijanja, 5 – sona ili osjetnik, 6 –
priključak za vanjsko ujednačenje, 7 – čahurica sa navojem, 8 – navrtka, 9 – membrane)

Slika 2.2.0 Termostatički ekspanzioni ventil [4]

Princip rada termostatičkog ekspanzionog ventila je sljedeći. Osjetnik koji je

zapravo posuda ispunjena tekućinom, postavlja se u direktan kontakt sa izlaznim

8
cjevovodom isparivača, ili rijeđe neposredno prije kompresora. Porast temperature fluida
osjetnika u direktnoj je proporciji sa porastom temperature fluida na izlazu isparivača, što
uzrokuje isparenje i porast pritiska fluida u osjetniku.

Dati porast pritiska utiče na membranu. Membrana je izložena sili pritiska opruge
koja je podesiva. Ukoliko je sila fluida osjetnika veća od podešene sile opruge, dolazi do
pomeranja osovinice u unutražnjosti ventila, što uzrokuje promjenu poprečnog presjeka
kroz kojeg struji radni fluid.

Podešenje opruge, u ovom slučaju okarakterizovano je vijkom čiji kraj je u

mehaničkoj sprezi (nazubljenjem) sa čahuricom. Obrtanjem vijka, dolazi do obrtanja
čahure, čime se pomjera navrtka koja sabija oprugu, menjajući time silu opruge koja
djeluje na membranu.

Slika 2.2.1 Statička radna karakteristika termoekspanzionog ventila [4]

U neutralnom položaju – opuštenoj opruzi, ventil je zatvoren. Što znači da je

potrebna minimalna temperatura pregrijanja kako bi došlo do otvaranja ventila. Ta
temperaturna razlika naziva se statičko pregrijanje i pokazana je na diagramu sa slike 2.2.1.
Sabijanjem opruge, dolazi do pomjeranja tačke C ka desno, dok se kriva pomjera
kongurentno prethodnom položaju. Što implicira na to da će doći i do ekvivalentnog
pomjeranja tačke D. Efekat pritezanja opruge pokazan je diagramom sa slike 2.2.2.

9
 Slika 2.2.2 Pomjeranje statičke radne karakteristike termoekspanzionog ventila [4]

Sa slike 2.2.2 se može vidit da se pritezanjem opruge, povećava desna granica

radng područja, ali dolazi do umanjenja kapaciteta. Zaključuje se da se podešenje vrši na
osnovu statičkog radnog diagrama sa Slike 2.2.1, čiji je ulazni parametar računsko ΔT,
koje ovisi o termodinamičkim parametrima procesa.

Treba imat u vidu da još jedna sila djeluje na membranu, a to jeste sila pritiska
fluida koji dolazi preko dodatnog priključka 6. Ova sila može da bude sila pritiska fluida iz
odgovarajućeg mjesta sistema, najčešće iza samog ventila, kako bi se u svrhe
kompenzacije temperature pregrijanja uporedila temperatura iza isparivača i dati pritisak
iza ventila.

Termostatički ekspanzioni ventili su jednostavni i dostupni, dok zahtjevaju ručno

podešenje. Njihova alternativa i tehnički zamjenik sa aspekta automatizacije su električni
termoekspanzioni ventili čije se podešenje vrši posredstvom elektromotora. Jedan takav
ventil dat je na slici 2.2.3, dok je njegov način montaže zajedno sa upravljačkim sklopom
šematski prikazan na slici 2.2.4.

10
 Slika 2.2.3 Eletrčni termoekspanzioni ventil [4]

Slika 2.2.3 Šematski prikaz električnog termoekspanzionog ventila zajedno sa upravljačkim sklopom i
povratnom spregom [4]

2.3. Izmjenjivač topline

U zavisnosti od toka premještanja toplote, u izmjenjivačima se vrši kondenzacija

radnog fluida ili isparivanje radnog fluida.

Tako na primjer, izmjenjivač toplote u kojem dolazi do isparivanja mediuma koji

prenosi toplotu, naziva se isparivač, ishlapljivač ili evaporator, dok izmjenjivač toplote u
kojem dolazi do kondenzacije radnog fluida, naziva se kondenzatorom. Aspekti prenosa
topline, i razlog zbog kojeg se vrši mjenjanje agregatnog stanja bit će kasnije objašnjeni u
zasebnom poglavlju.

11
 Slika 2.3.0 Pločasti (lijevo) i spiralni (desno) izmjenjivač topline

Ukoliko toplotna pumpa ima mogućnost dvorežimskog rada, oba izmjenjivača

toplote mogu da budu i evaporator i kondenzator.

Slika 2.3.1 Rebrasti izmjenjivač topline (razmjena između zraka i nekog drugog fluida) [4]

Pored rebrastog izmjenjivača toplote, sa slike 2.3.1 mogu da se postave

odgovarajući ventilatori za prostrujavanje okolnim zrakom, ukoliko je to potrebno.

12
2.4. Kondenzator

Kondenzator je izmjenjivač toplote napravljen kao sistem cijevi u zavojnici gdje

rashladni medij predaje toplinu. Kod toplotnih pumpi kondenzator svoju toplotu predaje
vodi koja se pri tome zagrijava i pomoću vodene pumpe cirkulira kroz izmjenjivač toplote
u prostoru kojim grijemo npr. radijator. Kod hlađenja on ima obrnutu ulogu gdje on odvodi
toplotu.

Slika 2.4.0 Kondenzator [4]

2.5. Rashladni medij

Rashladni mediji (plinovi), kao rashladni medij moraju se koristiti isključivo

plinovi sa svojstvima da na određenoj temperaturi, ovisno o tlaku, mogu biti u svim
agregatnim stanjima. Rashladni medij ne smije reagirati niti s jednim sastavom unutar
sistema, gustoća bi mu trebala biti što veća, mogu biti hermetički zatvoren unutar sistema,
najčešće u nehrđajućim bakrenim cijevima, mora biti neeksplozivan, tako da u slučaju
ispuštanja ne bi došlo do eksplozije. Mora biti neotrovan i po mogućnosti što manje štetan
za okoliš. Rashladni medij se miješa sa mazivim uljem kojem rashladni medij mora
osigurati kontinuirano putovanje kroz čitav sustav. Ulje ne smije mijenjati svojstva.

13
3. Izvori toplote

Na izvor toplote se postavlja niz zahtjeva među kojima su najvažniji sljedeći:

1. toplotni izvor treba osigurati potrebnu količinu toplote u svako doba dana i na što
višoj temperaturi;
2. troškovi za priključenje toplotnog izvora na toplotne pumpe trebaju biti što manji
3. energija za transport toplote od izvora do isparivača toplotne treba biti što manja.

Izvore toplote za toplotne pumpe dijelimo na:

- zrak kao izvor toplote

- zemlja kao izvor toplote
- voda kao izvor toplote
- sunce kao izvor toplote

3.1. Zrak kao izvor toplote

Toplotne pumpe zrak - voda, ili zrak - zrak, kod kojih je izvor topline zrak, a
nosilac topline u krugu grijanja voda ili zrak, široko su rasprostranjeni uređaji, zbog
jednostavnosti priključenja na sistem grijanja i zbog prisutnosti toplotnog izvora uvijek i na
svakom mjestu. Optimalna količina zraka sa stanovišta utroška energije za rad kompresora
i ventilatora kreće se u granicama od 300 do 500 m3/h zraka, za 1 kW toplote oduzete iz
izvora. Ako se usvoji srednja vrijednost protoka zraka od 400 m3/h, njegovo ohlađenje
treba iznositi 10 K da bi mu se oduzela toplota 1 kW. Za zaleđivanje isparivača je kritično
područje temperatura zraka od od -2 do -7 °C jer zrak pri tim temperaturama sadrži još
uvijek znatnu količinu vlage. Kad se na isparivaču stvori led, treba prekinuti rad toplotna
pumpa i trošiti energiju za odleđivanje. Ukupna potrošnja topline za odleđivanje kreće se
oko 5% do 10% energije utrošene godišnje za pogon kompresora toplotne pumpe. Drugi
problem o kojem treba voditi računa je i buka. Često to predstavlja ograničavajući faktor
za primjenu. Ekonomičnu primjenu toplotnih pumpi zrak - voda (ili zrak - zrak) najviše
otežava različito vrijeme pojave maksimuma temperature zraka i potrebe neke grijane
zgrade za toplinom. Kad je temperatura vanjskog zraka najniža, potreba topline je najviša,
iako to ovisi i o vrsti potrošača, što je prikazano na slici 3.1.0.

14
 Slika 3.1.0. Prikaz temperature zraka i potrebne topline[4]

Određivanje veličine toplotne pumpe i potrošnje energije za proizvodnju potrebne topline,

pitanje je načina pogona (monovalentni, bivalentno alternativni ili bivalentno paralelni),
veličine i cijene dodatnog grijanja, te cijene energije. Na slici 3.1.1 je prikazan princip rada
toplotne pumpe zrak-voda.

Slika 3.1.1. Princip rada toplotne pumpe zrak – voda [4]

3.2. Zemlja kao izvor toplote

Površinski i podzemni dijelovi zemlje apsorbiraju toplinsku energiju koja najvećim

dijelom dolazi od sunčeve energije koja je do tla došla zračenjem ili izmjenom topline s
padavinama. Zemlja je dobar akumulacijski spremnik, s obzirom da su temperature unutar
15
zemlje tokom čitave godine u rasponu od 7°C do 13°C, pa ta činjenica omogućava
iskorištavanje te energije tijekom cijele godine. Temperatura zemlje kroz dubinu po
mjesecima kroz godinu prikazana je na slici 3.2.0. Geološkim i termodinamičkim
ispitivanjima dokazano je da se temperatura do oko 10 metara dubine tla tijekom godine
mijenja dok je na većim dubinama razmjerno stalna.

Slika 3.2.0 Temperatura zemlje po dubini za određene mjesece [4]

Za iskorištavanje topline tla koriste se dizalice topline tlo – voda. Za izmjenu topline
koriste se izmjenjivači topline koji se ukopavaju u tlo, a oni mogu biti podzemni toplinski
kolektori ili podzemne toplinske sonde. Za posredni medij koriste se rasoline ili glikolne
smjese koje imaju nisko ledište pa onemogućavaju smrzavanje u cijevima i smanjivanje
padova tlaka pri polasku kroz cijevi. Posredni medij preuzima toplinu tla te je predaje
radnoj tvari na isparivaču dizalice topline.

3.2.1. Podzemni horizontalni toplotni kolektor

Podzemni toplinski kolektori služe za izmjenu topline posrednog medija i

površinskih slojeva tla, do dubine od 2 metra, kod primjene toplotnih pumpi tlo – voda.
Osnovne izvedbe takvih izmjenjivača topline su horizontalna kolektorska polja (koja mogu
imati serijski ili paralelno povezane cijevi), kanalni (kompaktni ili kolektori u jarku), te
spiralni kolektori.

16
 Slika 3.2.1.0 Horizontalni podzemni kolektor [4]

Izmjenjivač topline se u tlo može položiti u obliku snopa vodoravnih cijevi na

dubini od 1,2 m do 1,5 m, s međusobnim razmakom cijevi od 0,5 m do 1 m, ovisno o vrsti
i sastavu tla. Radi opasnosti od prevelikog pada tlaka, cijevi moramo razvoditi po
sekcijama, pri čemu jedna sekcija ne smije biti dulja od 100 m, a sve sekcije trebaju biti
približno jednake duljine čime postižemo identične padove tlaka, a time i podjednake
protočne uvjete. Polazna vrijednost koju koristimo kod dimenzioniranja podzemnog
toplinskog kolektora, rashladni je učinak isparivača na dizalici topline.

3.2.2. Podzemne toplotne sonde

Podzemne toplinske sonde služe za izmjenu topline posrednog medija i dubokih

slojeva tla kod primjene toplotnih pumpi tlo – voda. To su okomiti izmjenjivači topline
koji se koriste kada na raspolaganju nisu veće slobodne površine zemljišta. Dubina,
promjer i broj bušotina u koje se ugrađuju cijevi izmjenjivača ovisit će o potrebama zgrade
za grijanje ili hlađenje. Za razliku od velikih zemljanih radova kod polaganja zemljanih
kolektora, za postavljanje zemljanih sondi potrebno je samo nekoliko sati s modernim
uređajima. S obzirom da je bušenja iznad 100 m treba tražiti odobrenje uprave za
rudarstvo, najčešće se bušenja vrše samo do te dubine, te je za te dubine nadležno vodno
gospodarstvo. Dubina i broj bušotina u koje se ugrađuju cijevi izmjenjivača, ovise o
potrebama objekta za toplinom te o rashladnom učinku toplotne pumpe. Najčešća izvedba
podzemne toplinske sonde je dvostruka U – cijev od polietilena, kod koje kroz jedan krak
ulazi ohlađeni posredni medij iz dizalice topline, a kroz drugi se vraća zagrijan. Kao

17
posredni medij za podzemne sonde također se koristi smjesa vode i glikola u omjeru 70 %
- 30 %. Sliku dizalice topline s podzemnom toplinskom sondom možemo vidjeti na slici
3.2.2.0.

Slika 3.2.2.0 Podzemna toplinska sonda [4]

Specifična toplina koju tlo daje podzemnoj sondi promjenjiva je vrijednost u

rasponu od 25 - 100W/m dužnom, a veliki utjecaj na toplinsku vodljivost imaju sastav i
kvaliteta tla, odnosno količina vlage i poroznost. Nakon što smo izveli bušenje i umetnuli
sondu, međuprostor je potrebno zapuniti prikladnom smjesom – bentonitom. U cilju
olakšanog umetanja bentonita, sonda se puni vodom a glava sonde (najdonji dio)
opterećuje se teretom. Razmak između susjednih bušotina za sonde duljine do 50 m
minimalno mora biti 5 m, a za dulje sonde minimalno 6 m.

3.3. Voda kao izvor toplote

Kada govorimo o vodi kao toplinskom izvoru za toplotne pumpe, mislimo na

toplinsku energiju površinskih, podzemnih ili otpadnih voda. Glavna karakteristika vode je
relativno stalna temperatura tokom cijele godine.

Takav sustav može biti izveden kao izravni, kada se podzemna voda (uz filtriranje)
izravno dovodi do isparivača i neizravni, kada se ugrađuje dodatni izmjenjivač topline. S
obzirom na pogonsko održavanje i sigurnost, prednost ima neizravna izvedba. Voda se tada
iz jedne bušotine, vodene površine ili vodotoka crpi, a kroz drugu bušotinu vraća u
podzemne slojeve. Za instalaciju dizalice topline sistemom voda – voda potrebno je izvesti
18
crpni (eksploatacijski) zdenac i njegov upojni parnjak u kojeg se vraća voda iz toplotne
pumpe. Voda se u vodonosnik vraća s nepomijenjenim kemijsko – biološkim svojstvima,
ali nešto toplija nego kada je uzeta iz vodonosnika. Sistem voda – voda je zatvoren sustav i
ničim ne ugrožava vodonosnik. Važno je napomenuti da 1 m3 vode može dati oko 4 – 5
kW toplinske ili rashladne energije. Shemu toplotne pumpe voda - voda možemo vidjeti na
slici 3.3.0.

Slika 3.3.0 Šema toplotne pumpe Voda – Voda [4]

U nekim bunarima povećano je prisustvo mangana i željeza, te bi svakako radi
pojave inkrustacije bilo potrebno ispitivanje uzoraka vode radi ispravnog izbora i
održavanja cijevne konstrukcije i crpke. Zbog relativno visoke i konstantne temperature
razine vode kao toplinskog izvora, factor grijanja dizalica topline voda – voda je velik.
Toplotne pumpe koje koriste podzemne vode obično imaju veće toplinske učinke (8 – 40
kW) i veći faktor grijanja, pa možemo zaključiti da su sustavi dizalica toplina povezanih sa
vodom najučinkovitiji i izuzetno su pogodni za pasivno hlađenje. Ne traže prevelika
ulaganja, no određeno ograničenje može biti birokracija, odnosno dobivanje vodopravnih
uvjeta za korištenje podzemnih voda. Također, ovaj sustav traži konstantno održavanje
međuizmjenjivača (godišnja provjera i čišćenje).

Pored podzemnih voda za izvor toplote za toplotne pumpe moze se koristiti i

površinska voda.

3.3. Sunce kao izvor toplote

Iako su naprijed spomenuti izvori svi na neki način transformirana ili akumulirana
sunčeva energija, ovdje se misli na neposredno korištenje putem solarnih kolektora ili
apsorbera. Moguće je korištenje u neposrednom sistemu tako da je isparivač dizalice
topline solarni kolektor (povećava se temperatura isparivanja), ili pak posredno s nizom

19
kombinacija u načinu manipulacije energijom. Uglavnom se koriste solarni apsorberi
(neizolirani kolektori), ili neke varijante ventiliranih krovova ili fasada.

Slika 3.2.0 Šema toplotne pumpe sa solarnim kolektorima [4]

4. Termodinamičke osnove rada toplotnih pumpi

U definiciji toplotnih pumpi rečeno je da one premještaju toplotu sa jednog mjesta

na drugo. To može da znači da toplotne pumpe mogu premjestiti toplotu sa medija niže
temperature na medij više temperature, što bi na izgled narušilo drugi zakon
termodinamike, umanjujući entropiju izolovanog sistema.

Međutim, proces premještanja toplote, nije spontan, što znači da zahtjeva dodatni
rad. Dodatni rad, u slučaju toplotne pumpe, obuhvaćen je kompresorom koji troši dodatnu
energiju, pa se negdje u literaturi tvrdi da su toplotne pumpe toplotni motori u suprotnom
režimu rada, tj. one na račun mehaničke energije vrše premještanje toplote.

Najčešće korišten ciklus jeste obrnuti Karnoov(Carnotov/ franc. -Carnot) ciklus, pa

se toplotne pumpe koje rade na bazi Karnoovog ciklusa nazivaju Karnoove toplotne
pumpe. Ciklus se sastoji od dvije izoterme i dvije adiabate.

20
 Slika 4.0 Temperatura Karnoov desnokretni ciklus ( A->B- Izotermna ekspanzija,B->C- Izentropska
ekspanzija, C->D Izotermna kompresija, D->A –Adiabatska kompresija) [4]

Slika 4.1 Grijanje i hlađenje prostorije po ljevokretnom Karoovom ciklusu [4]

Na slici 4.1 dati su p-V i T-s diagrami za ljevokretni Karnoov ciklus. Tačka A
predstavlja karakteristike radnog fluida koji se izotermno širi u isparivaču do tačke B,
nakon čega mu se kompresorom saopštava adiabatska kompresija do tačke C, kompresija
se nastavlja u kondenzatoru po gornjoj izotermi do tačke D i najzad se u ekspanzionom
ventilu vrši adiabatska ekspanzija.

Zbog tog što se ciklus sastoji od dvije izoterme i dvije adiabate, mnogi autori tvrde
da se isti učinkovito predstavlja na logaritamskom p-h diagram sa skuje 4.2.

21
 Slika 4.2 Logaritamski p-h diagram za amonijak [4]

Diagram se slično kao i oni za vodenu paru, sastoji od dvije granične krive koje su
obilježene crnim linijama. Crvene linije predstavljaju temperaturu, dok zelene
predstavljaju specifičnu zapreminu. Područje iznad vijenca crnih linija (kritične tačke)
predstavlja superkritično područje.

Pored Karnoovog ciklusa, mogu da se koriste i Renkinov lijevokretni ciklus,

Strilingov ciklus i sl., ali su njihovi nedostatci u odnosu na Karnoov ciklus evidentni kada
se u razmatranje uzme stupanj iskorištenja.

22
5. ZAKLJUČAK

Toplotne pumpe smatraju se jednim od najučinkovitijih uređaja za dobivanje

toplotne energije, a osobito su česte u bogatijim zemljama s razvijenom visokom
ekološkom svijesti. Važan poticaj u razvijenim zemljama je i uređeno zakonodavstvo, prije
svega na području obnovljivih izvora energije, te državne potpore za obnovljive izvore
energije. Cijene sistema s toplinskim pumpama u BiH su na žalost još uvijek jako visoke.
Razloga ima više, a oni najizraženiji su: nedostatak državnih poticaja za primjenu
obnovljivih izvora energije, relativno visoke cijene uređaja i radova koje su rezultat malog
broja proizvođača toplotnih pumpi i educiranih izvođača radova.

Bez obzira na brojne poteškoće i nelogičnosti u sistemu, toplotne pumpe ipak i u

BiH doživljavaju sve veću ekspanziju. U razvijenim zemljama Europe obnovljivi izvori
energije zauzimaju značajno mjesto u energetskoj politici. Za očekivati je da će isto
dogoditi i kod nas kod pridruživanja BiH Europskoj uniji. Do tada, štednja energije i
zaštita okoliša primjenom obnovljivih izvora energiji ostaje na razini razvijenosti naše
savjesti i na našim financijskim mogućnostima.

23
LITERATURA

1. https://energyeducation.ca/encyclopedia/Heat_pump
2. http://industrialheatpumps.nl/en/how_it_works/
3.

24