SRPSKO SLIKARSTVO XX VEKA

Lazar Trifunovic

1900-1951-dve značajne izložbe na kojima je srp.slikarstvo istupilo sa radikalno novim

shvatanjima
1900-Svetska izložba u Parizu To je razvojni luk od pariske do bgd. izložbe tj.
1951-Lubardina u Bgd. zaokružena celina i dovršen proces ,tj.
nastanak i formiranje srp. mod.umetnosti!!!

1.Platna srpskog paviljona

( dela Koena, Murata, P.Jovanovića i dr.)
Ukazala su na prvu bojažljivu i skromnu ekspanziju boje koja je ugrozila predmet i
izazvala prve blage deformacije

2.Na Lubardinoj izložbi 1951.

proces je završen.
I poslednje veze sa prirodom i predmetom su napuštene i slikarstvo je po prvi put prešlo u
oblast nefigurativnog,
tj.dve izložbe jesu dva simbola za pošetak i kraj jednog procesa!

NAČIN I PRISTUP RAZVOJU SRP.MOD.SLIK.

1. hronološka podela
ali ovakva periodizacija ili previše odvaja i onda stvara vremenske a ne umetničke celine
2. podela po pravcima
(impres.,fovizam,kubizam...) ni to jer ih kod nas i nema u čvrstom obliku, kako su se
pojavili u zapadnoevropskoj umetnosti.
3. Lazar Trifunović – klasifiksacija (podela) po bitnim problemima koji se nalaze u
centru lik. razvoja
Četiri osnovna vodeća problema- SVETLOST, FORMA, BOJA I TEMA a u njihovom
pojavljivanju i razvoju postoji određena zakonitost i hronološki red.
To su ujedno i osnovni elementi slike, nekada je neki imao prvorazrednu ulogu i time
uticao i odredio stilski razvoj.
E to je valjani pristup – ist.mod.umetn. treba da bude ist. likovnih promena i zakona koji
su do tih promena doveli!!!

1
Na samom početku srp.mod. slikarstva, u vreme njegovog formiranja, tj.oko 1900. na
vidiku su tri generacije:
1.starija,sa Krstićem,koja je već uveliko stekla ime
2.srednja,koja je aktivno stupala u umetnički život
3.mlada,tek dovršavala svoje školovanje

Do sve tri S V E T L O S T je doprla kao problem:

1.-ukazala na njega
2.-prihvatila
3.-razvila ga
Rešavajići problem svetlosti Srbi su ušli u moderno slikarstvo!!!
-u razvoju interesovanja za svetlost važnu ulogu su odigrali:
1.Minhenska akademija i akademija u Pragu
svetlost još uvek nema slobodu u razlamanju i prelivima jer je podređena predmetu i
formi. To
Borivoje Stevenović-Niš,1878.Studije završio u Minhenu 1904. Član Lade (tredic. um.
izraz) i SANU,1970 samostalna izložba- Devojčica čita
Đorđe Mihajlović, Autoportret, Konj
Branko Radulović, Prag, Devojka sa šeširom

2.Uticaj francuske um.

Nadežda Petrović, Milan Milovanović, Kosta Miličević, Mališa Glišić
-razvoj znatno napreduje:svetlost samostalna na slici i preko ovih umetnika srp. slik.je u
potpunosti osvojilo impresionističku stilistiku!!!
***Znači, dva zapadnoevropska centra, MINHEN i PARIZ uticali na razvoj srp.slik.u
vremenskom periodu 1908.-1918.

*Ali, kada su prvi srpski slikari išli za Pariz (Nadežda, Milovanović), franc.um. je već
uveliko prebolela impresionizam, i u tim godinama 1903.-1912. borila se sa fovističkom i
kubističkom estetikom.
I kako se nisu vezali za pravce koji su im bili savremeni već za impresionizam,u tim
godinama za Francusku prevaziđenu umetnost?
Odgovor : temelji srpske mod. um. i specifičnost njenog razvoja u odnosu na evr.um.
Dva krupna razloga zašto se srp.um. dolazeći u Pariz nisu opredelili za savremene
pokrete:
1.vezanost za domaći umetnički razvoj, tj. na prelazu iz 19. u 20.vek jake tradicije kasnog
romantizma u temi (istor. kompozicije) i realizma u formi
2.prvi srpski slikari nisu dolazili u Pariz direktno iz Srbije već preko Praga i Minhena gde
su videli i već prihvatili izvesna impresionistička rešenja. Boravak u Parizu –samo da
potvrdi i razradi već usvojena shvatanja
*(jedino Nadežda nije ostala ravnodušna i zato joj delo stilski iskidano)

2
Nadežda impresionizam Kasno,razlog-prisustvo tradicije
Milovan Glišić 1907/08 Nije postao škola sa kristalno jasnim teorijskim
programom ali takav kakav je bio,pomirljiv i često
neodlučan i prožet tradicijom i iskidan ratovima bio je
prekretnica!
sa njim je u Srbiji moderna i savremena koncepcija slike
započela svoj život!
*U god. I sv.rata on je na vrhuncu,tada su svetlosni
problemi dobili najzrelija rešenja!!

Ali,
u okrilju impreionizma(tj.svetlosti) počela je da tinja reakcija, koja je skrenula pažnju na
nov problem

FORMU

to sad - *reakcija na impresionizam

- smena generacija
- nužna orijentacija ka Parizu
Zato i oblici u kojima se pojavljuje forma imaju svoje izvore u franc. slik. pr. dela
Sezana, Lota ,franc. kubista, pa čak i nemačkuh expresionista.
Modulacija i sinteza forme Sezana:
u prvom periodu rada Bijelić ,Dobrović Milunović, Job, Branko Popović...
Analiza forme i Lot:
Šumanović, Momčilo Stevanoć, Konjović, Milica Čađenović, Lučeva...

Evolucija forme,
počev od prve pojave kod naših sezanista, preko plastične forme pa sve do geometrtijskih
analiza Lotovih đaka traje kroz celu treću deceniju,
mada su osnovni problemi postavljeni do 1926.!!!
Baveći se formom i konstrukcijom oblika žrtvovana je emocija i lični dočivljaj –
ISTORIJSKA ŽRTVA BILA JE BOJA!
*posle onako burne pojave u Nadeždinom delu morala je da se povuče i utrne,da se ugasi
u volumenima,izgubi u strukturi i konstrukciji.
*Već,1926-boja je ponovo u slici,u početku bojažljiva i skrivena iza valera
do 1930-traje njena borba za samostalnost.

3
impresionizam treća decenija

lirska,sentimentalna objektivizam i racionalizam i jedan opori

evokacija prirode sadržaj koji je na širem planu izražen kao
avangardna težnja da se srp. um. oslobodi
lokalnih tema i usko nacionalnih granica.
PS.Neki kritičari su u prošlosti negativno
ocenjivali ovaj period jer su ideali forme i
geometrije previše približili srp. um.
zapadnoevropskoj.

Ali,značaj ovog konstruktivnog pravca ili strogog objektivizma treće decenije:

u novinama koje donosi a to su:
-detaljno upoznati probleme slike
prvi put se u Srbiji pisalo o slici kao celini koja ima svoje likovne zakonitosti, estetiku,
psihološku osnovu, filozofsku poruku
-proanaliziran crtež, upoznata svojstva i osobine forme, proučeni zakoni kompozicije

PS.PROUČAVANJEM LIKOVNOG SVETA STVORENI SU USLOVI ZA POJAVU

NOVE VISOKO KVALITETNE UMETNOSTI:
Pijani brod, Kupačica, Vaza, Devojka sa knjigom, Mrtva priroda sa violinom...

-Slikanje svetlosti i koncentracija na formu:

dve etape u formiranju srp.mod.slik.-trajalo je pune tri decenije!!!
E,sad kada su ti problemi rešeni,proučeni i iscrpljeni srp. um. je mogla sigurno,puna
iskustva i sa dobre osnove da pođe ka svom VRHUNCU;

POJAVA B O J E ČETVRTA DECENIJA

Iz temelja preporodila sliku, unela u nju novi smisao, život, sadržinu, ali je
i umetnička reakcija, jer:
3.dec. – potpuno ohladila sliku,ugasila emociju.
Sada postoji svet boje,toplija atmosfera,strasnija emocija i jedna nova estetika!

Boja se manifestovala u nekolioko vidova:

3 procesa:
1.prelaz od tonskog do kolorističkog
2.samostalna realnost slike
3.akcenat na valerskoj koncepciji

1.prelazni proces od tonskog do kolorističkog (1926-1932)

značajne promene:boja postepeno oslobađa oblik od geometrijske konstrukcije i plastične
modelacije,življi i slobodniji potez-smanjio čvrstinu forme.

4
Na pragu 4.dec. oslobodila se terora forme,postala nova i samostalna realnost u delima
Dobrovića, Bijelića, Šumanovića, Konjovića, Joba, Zore Petrović, Graovca i dr.čije je
slikarstvo označeno kao KOLORISTIČKI EKSPRESIONIZAM.
Emocija-odlučujući faktor.
Zato pripada i pejzaž centralno mesto
Povratak prirodi ali drugačije od impresionista osnovne karakteristike
3. intimisti-druga tendencija 4.dec.(suprotni kolorist.ekspr.)**
Milunović, Tabaković, Čelebonović, Gvozdenović, Milosavljević, Hakman i dr.

Valerski pristup
Izgubila se kontura, u sliku je ponovo vraćena svetlost,
a boja-akcenat na mesta gde se svetlost ističe sa materijom.
Teme-posebna pažnja: gradski predeo i građanski enterijer. Intimniji odnos sa prirodom i
životom, poezija prostora i atmosfera u prostoru.
Tj.dve tendencije 4.dec.
gde se razilaze a gde se dodiruju?
Prisustvo prirode je karakteristično i za jedne i za druge,
ali je različit odnos prema prirodi, a samim tim i različita interpretacija!!!

koloristički expresionozam intimisti (likovni esteticizam)

-realan odnos prema prirodi,
da nađu atmosferu motiva
-materija je boja
slobodno interpretirali prirodu
menjali njene forme i smanjivali vrednost
motiva
-težnja ka isticanju i stvaranju materije
(nekad i na štetu boje)

Razlika i u metodama i u karakteru emocija i načinu kojim se umetnik vezuje za predmet

svog slikarstva.
Um.4.dec.-zbir oštro izdvojenih individualnih celina
slik. 4. dec. grupisano oko problema boje, a to je kod grupe politički naprednih slikara
izazvalo oštre proteste!!

REAKCIJA NA LIKOVNI ESTETICIZAM I U PRVI PLAN

T E M A SLIKE – jer ona je ta koja je najjasnije mogla da izrazi

društvenu zainteresovanost umetnika i njegov
stav prema svakodnevnom životu.

Tri osnovna vida:

1.nadrealizam
2.socijalno slikarstvo
3.soc. realizam

5
Zajedničko im je insistiranje na temi i priči, a kasnije na političkoj i društvenoj tendenciji
i zato je jasnije zašto je preteča socijalnog slikarstva, nadrealizam, *nastao iz literarnog
pokreta,a
1.manifestacija socijalne umetn. u Srbiji-samostalna izložba Mirka Kujaćiča 1932.
umnogome prožeta naedralističkim idejama.
Dalje produbljivanje soc.tematike unapredio organizovaniji rad umetnika:
***34.grupa “život”-Kun/¨36,Salon nezavisnih-napredni slikari.
Tema je postala apsolutni gospodar slike u vreme soc.realizma, a to se negativno odrazilo
na usavršavanje i razvijanje lik.elemenata,koji su gotovo potpuno negirani(*smelih
odnosa i kontrasta nije bilo,kolorističke i valerske tradicije potpuno napuštene)
*Soc.realizam nije mogao da traje i da se održi jer nije nastao spontano,iznutra već zbog
tesnih veza sa sovjetskom umetnošću koja nam je bila strana i nije nastavio doratni razvoj
socijalne um.

Reakcija na soc.realizam 1950/51

Situacija oko 1950
1.*Veliki broj slikara starije generacije(Lubarda,Milunović,Gvozdenović,Tabaković,
Milosavljević) izašao je iz ovog perioda sa promenjenom koncepcijom.
2.6.slikar.generac.
Mića Popović,Mladen Srbinović,Zoran Petrović,Miodrag Protić,Stojan Čelić,Lazar
Vozarević,Bata Mihajlović,Petar Omčikus i dr.

6
SRP.SLIK.IZMEĐU DVA RATA

Obožavajući prirodu impresionisti su glorifikovali svetlost,unoseći u sliku topliju

emociju,strast i nemir.Mda se teško oslobađao tradicije impres.je postao vodeći tok
srp.slik.1900-1918,i njega su našu daleku balkansku zemlju,donosili učenici Minhena i
Praga koji su na povratku u rodni kraj svraćali u Pariz.
Iniciran zap.evr.centrima Minhenom i Parizom,inpres.je u Srbiji imao nešto
svoje,drugačije i specifično.Nije slikao ljupke kupačice i balerine,lampione i velike
bulevare,bučne restorane,konjske trke,obale,parkove,jezera,sunčane trgove.Nema zvučne
melodije kan-kana,lake,lepršave,razuzdane,golicave atmosfere,tako karakteristične za
kraj veka.
*Toga nema u srp.slik.ali nema ni u Srbiji.
Jednim okom gledao je u Evropu i uzdisao za njom,ali srp.imp.zabeležio je ono što je
video:periferiju Beograda,blatnjavu Srbiju,tople boje srp.jeseni,olovne oblake
rata,crkve,žitna polja-to jest patrijahalnu stvarnost koja je od evropske bila
udaljena tačno toliko koliko i naše slikarstvo od Francuske.
*Impres.preporodio sliku,povratio veru u prirodu,ukinuo priču i literaturu,bacio svetlo na
strukturalni problem slikarstva. Kada je bio na vrhuncu buknuo je I sv.rat.Time je
započela njegova tragična sudbina jer kad se ratz završio impr.je mogao da prebroji svoje
žrtve:u njegovim redovima više nije bilo najznačajnijih i vodećih umetnika.

Budućnost prešla u ruke nove i mlade generacije koja je um.povela dr.putem.

Posleratni procesi:odlučno bira Pariz za mesto školovanja
odbacuje impresionizam
okreće se Sezanu i kubistima
usvaja racionalnu metodu u izgradnji slike
koncepcija¨novog realizma¨

Ono što su nekad bili svetlost i priroda sada postaje forma.

Duh racionalne analize-veliki ideal ove generacije i ovog vremena.
3.decenija
Novi realizam 1. posmrtna slava starog majstora iz Exa širila se u to vreme kao bujica
Evropom i gotovo da nije bilo mladog slikara koji se pred
njegovim delima nije naučio da modulira tonom i istražuje
unutrašnju strukturu
forme.Sezan samo škola koja je mogla dati rezultate pod uslovom da
se brzo napusti.To je slučaj i sa našim slikarima,oproštaj sa
Sezanovim poukama-početak samostal.stvaralaštva.
2. atelje Andre Lota

sve ovo dalo dragocene rezultate srp.slik.:

-upoznata svojstva forme,
proučeni zakoni kompozicije

7
 odnos prema slici radikalno izmenjen,ona sada celina sa svojim
zakonima,estetikom i porukom.
4.decenija osamostalila se i
Boja postala realnost za sebe
i dala nove principe u građenju slike.
ljudsko osećanje-odlučujući faktor
a.boja bukti kod *Bijelića,Dobrovića,Konjovića,Joba,preliva se u
mahagoni kod Zore Petrović,sjaj porculana kod
Šumanovića,opori sadržaj kod Lubarde.
Vraćajući se prirodi sa čistom i zvučnom bojom-ovakvo slikarstvo je
afirmisalo um.ličnost,njeg.lični doživljaj i individualni izraz.
b.dr.vodeća tendencija u 4.dec.ima
intimističko obeležje!
Umesto strasnih i grozničavih emocija kolorističkog expres.
Lirski obojena emocija,intimna poezija predela i enterijera.
Neguje male novele koje su se odigravale u sanjivoj građanskoj atmosferi među starim
porculanom,antičkim statuama,brokatom,plišom,starim srebrom.
To slikari prefinjene kulture i velikog znanja *(Milunović.Čelebonović,Aralica,Radović,
Tabaković,Gvozdenović,Milosavljević).

Oba ova toka dala visoko kvalitetna umet.dela ali i slikari odani ličnoj emociji
izačjubljeni u prirodu izazvali oštru reakciju napr.slikara:
1.Nadrealizam
2.Socijalno slikarstvo-kun,Teodorović i Bodnarov
1X u srb.¨32. putem ekcesa i revolta:
**Mladi slikar Mirko Kujačić zakucao na zid izložbenog paviljona pravu pocepanu
cokulu i oko nje stavio prazan ram.Ispod slike postavio simboličan potpis-zimski motiv-
¨34. kun formirao grupu Život-rasadnik soc.ideja i soc.umetnosti.