2015 İstanbul ALUS'07 • 7.

Alüminyum Sempozyumu - 7th Aluminium Symposium

Yeniden Ergitilmiş A356 Alüminyum Alaşımı Hurdasının Çekme Dayancı

Üzerine Olan Etkileri
Effects of RemeLted of A356 Aluminium Alloy Scraps on Tensile Strength
Çağlar Yüksel1, Eray Erzi2, Özge Tamer1, Derya Dışpınar2, Mustafa Çiğdem1
'Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi / Türkiye

ÖZET
A356 alüminyum alaşımı döküm alaşımlarında hem kokil hem de kum kalıpta en geniş ölçüde
kullanılan alaşımlardan bir tanesidir. Bu yaygın kullanımla birlikte hurda miktarı da oldukça
fazla meydana gelmektedir. Bu hurdanın tekrar ergitilmesi ile enerji, maliyet gibi detaylardan
oldukça göz önüne alındığında epeyce önem arz etmektedir. Ergitmede %100 birincil külçe,
%50hurda+%50 birincil külçe ve %100 talaş kullanılarak yeniden ergitilerek önce vakum
altında katılaştırma cihazı ile (RPT) Bifılm İndeksi tayin edilerek metal kalitesi belirlenerek
kum kalıptan hazırlanmış çekme numunesi kalıbına dökülmüştür. Elde edilen numunelerden
Bifılm İndeksi ile çekme dayancı arasındaki ilişki incelenmiştir.
Anahtar kelimeler. Bifılm İndeksi, Ergiyik Kalitesi, Bifılm, Çift Katlı Oksit Filmler

ABSTRACT
A3 56 is one of the widely used aluminum casting alloy that has been used in both sand and
die molds. Large amounts of scrap metal occur due to its extensive usage. Using scrap
aluminum is quite important because of the advantages like energy efficiency and cost
reduction in the final product. Three types of charges were prepared for casting. %100 primer
ingot, %100 scrap aluminum and fifty fifty scrap aluminum and primer ingot mixture were
used. Melt quality was determined by calculating bifılm index by using reduced pressure test.
By using different mixtures, tensile test specimens were produced by casting both from sand
and die molds. Relationship between bifılm index and tensile strength were examined from
the obtained tensile test specimens.
Keywords: Bifılm Index, Melt Quality, Bifılm, Double oxide films

1. GİRİŞ

Son zamanlarda döküm sanayii alüminyum ve alaşımlarının özelliklerine etki eden unsurlara
odaklanmıştır. Çalışmaların çoğu gözeneklilik üzerinedir [1], Alüminyum dökümlerindeki bu
gözeneklerin teşvik edici etkeni bifılmler olarak kabul edilir ise bifılmlerin denetimi ile
gözenek yapısının oluşumu kontrol edilebilir [2-4],

Oturum | Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes 359 ALUS’07
 ALUS'07 • 7. Alüminyum Sempozyumu - 7th Aluminium Symposium 2015 İstanbul

Alaşımın ergitme safhasında mevcut olan veya döküm işlemi süresince oluşan bifılmler nihai
içyapıda bulunabilirler ve döküm parçasının ömrünü azaltabilirler. Bu yüzden döküm
parçasının kalitesinin denetiminin ergiyik kalitesiyle başladığı aşikârdır.

Eğer döküm sırasında yüzey türbülansı ile hapsolmuş ise bifılmler dahili türbülans hareketleri
ile sıkı yığınlar haline dönüşürler. 0,1-1,0 mm çaplarındaki bilfılmler oldukça zararlıdırlar.
Fakat katılaşma sırasındaki durgun koşullar kıvrımlı halinin yenden şekillenerek düz bir
çatlak formuna sahip bifılmlerin açılmasına imkan verir. Bu hareketi ile bifılmler zararlı
etkilerini 10 kat daha fazla arttırlar. Bu kusurlar bifılmlerin oldukça ince bir yapıda (sıklıkla
nanometre mertebesinde) olmasından dolayı şüphelenilmeyen ve genellikle fark edilemeyen
bir hale dönüşmesini sağlar [1],
Sıkı bir yapıdan açık bir çatlağa dönüştüren birkaç mekanizma vardır;
(0 filmler arasında hava tabakasına hidrojenin çökelmesi,
(ii) çekinti (filmler üzerinde basınç azaltıcı etkisi),
(iii) demir (beta fazı şeklinde) ve diğer metaller arası (intermetalik) çökeltiler,
(iv) iri tane boyutu
Hidrojen gözenekliliği, çekinti gözenekliliği, demir seviyeleri ve kaba tane boyutunun
sünekliliği düşürdüğü iyi bilinmektedir. Bu durumların hepsi bifılmlerin sıkı yapısını açarak
uzun düzlemsel çatlaklara neden olmaktadır [5], Bu yüzden döküm metalinin mekanik
özelliklerini denetim altına alabilmek için belki de bifilm en önemli unsurdur [1]. Bu sebeple
bifılmlerin ölçümünü kolaylaştıran vakum altında katılaştırma testi (RPT) devreye
girmektedir.
Bu çalışmada da RPT kullanılarak mekanik özellikler ile Bifilm İndeksini arasındaki olası
ilişki irdelenmiştir. Bifilm İndeksi miktar olarak veri sağlamak üzere sunulmuştur [3],

Bifilm İndeksi= Gözene XJzunluğu= Lb

Bu indeks milimetre cinsinden ölçülen bir değerdir ve sanayide uygulaması ve

tekrarlanabiliriiği oldukça basit bir yöntem olarak dökümhanelerin işlerini fazlasıyla
kolaylaştırmaktadır.
2. DENEYSEL ÇALIŞMALAR
Bu çalışmada otomotiv endüstrisinde de oldukça yaygın olarak kullanılan A3 56 alüminyum
alaşımının birincil külçeleri ve talaşları kullanılmıştır. A356 alüminyum malzemesinin
kimyasal bileşimi Çizelge l.’de verilmiştir.
Çizelge 1. A356 alüminyum alaşımının kimyasal bileşimi

Si Mg Cu Fe Mn Ti Al
7.13 0.389 0.023 0.135 0.002 0.114 91.990

Bu çalışmada %100 birincil külçe, %50 birincil külçe + %50 talaş ve %100 talaş olmak üzere
3 farklı kombinasyonda A3 5 6 alüminyum alaşımı kullanılarak kum kalıba döküm yapılmıştır.
Kullanılan külçeler ve talaşlar Şekil l.’de gösterilmektedir. Bu farklılığın sebebi ergitme
esnasında doğal olarak oluşabilecek oksit miktarlarının Bifilm İndeksi üzerine etkisini
kıyaslanmaktır.

ALUS’07 360 Oturum j Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes
2015 İstanbul ÂLUS'07 • 7. Alüminyum Sempozyumu - 7th Aluminium Symposium

i
;
sın «»fil:»!
$ ü'fil

Afi*
;;

t
İ
m
f'Marzzxt; fi»; 'Î/İ
p '
‘
fi*, u
»fi .’«I-.- > .V- \ V‘

(a) (b)
Şekil 1. (a) birincil külçe (b) talaş
Dökümler 20 kg silis kumu, 1 kg bentonit ve 0,66 kg su kum karıştırıcı makinesi yardımıyla
karıştırılarak hazırlanan kalıp kumuna yapılmıştır. Ahşap modellerle hazırlanan kalıbın resmi
Şekil 2.’ de verilmiştir.

I
'

* 11
; '.i

1
.
ifi ri ş;
l i I E
fi 1

I r
19
;
1

6
fi;- i
'm f \'
7
4, ~

(a) (b)
Şekil 2. Çekme çubuğunun (a) ahşap modeli ve (b) hazırlanmış kum kalıbı.

Ergitme işlemi 50 kW ’lık indüksiyon ocağı yardımıyla yapılmıştır. Her bir döküm işleminde
4 kg’lık bir şarj hazırlanmıştır. İlk şarjda 4 kg’lık birincil külçe, ikinci şarjda 2 kg birincil
külçe ile 2 kg talaş ve üçüncü şarjda ise 4 kg’lık talaş ergitilmiştir. Üç farklı malzemenin de
döküm sıcaklıkları 740°C olarak belirlenmiştir. Dökülecek malzemelerin ergime
karakteristikleri birbirinden farklı olduğu için sürekli olarak ısıl-çift yardımıyla ergiyik
sıcaklığı ölçülmüştür. Her dökümde şarj sıvı faza geçtiğinde Bifılm İndeksinin ölçülebilmesi
için RPT numuneleri alınmıştır.

Oturum | Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes 361 ALUS’07 ;
 ALUS'Û7 • 7. Alüminyum Sempozyumu - 7th Aluminium Symposium 2015 İstanbul

Dökümlerden sonraki çekme testi için Mohr-Federhaff 10 tonluk çekme cihazı kullanılarak
döküm malzemelerin çekme dayanımları tespit edilmiştir. Bifılm İndeksi için numuneler ikiye
kesilip zımparalama işlemlerinden sonra tarayıcı vasıtasıyla bilgisayara aktarılmıştır.
Aktarılan numuneler görüntü analiz yazılımları kullanılarak kesit alanındaki gözenek sayısı
hesaplanmıştır.
3. SONUÇLAR

Doğal olarak çekme numuneleri döküm malzemelerinin metal kalitelerini belirlemektedir.

Elde edilen değerler ile Bifılm İndeksi karşılaştırılarak ergiyik kalitesi yorumlanmıştır. Şekil
3. ’de Bifılm İndeksi hesaplamak için kullanılan RPT numunelerinin görüntüleri verilmiştir.
Görüntüden de anlaşılacağı üzere %100 talaşın ergitildiği durumdaki numune üzerinde
neredeyse kesit alanının yarısına yakın oranda gözenek mevcuttur. Aynı şekilde %50 talaş ve
%50 birincil külçe ergitilen numunede de gözenekler bulunmaktadır. Ancak %100 birincil
külçe ergitilme işleminde bu gözeneklere rastlanılmamıştır. Kalıp ve yolluklandırma
şartlarının sabit olduğu bu üç koşul için artan talaş miktarı ile oksitlenmenin artması arasında
nispeten doğrusal bir ilişki olduğu aşikardır.

mm*
- :: L
-ÿ
:
\ >; A
,

**
Tv
-
v

(a) (b)

(c)

Şekil 3. Farklı ergitme koşulları için RPT numuneleri.

(a) %100 talaşın (b) %50 birincil külçe + %50 talaş (c) %100 birincil külçe
Şekil 4.’de Bifılm İndeksi ile farklı döküm şartlarına sahip ergiyikler için karşılaştırmalı
grafik verilmiştir. Bu grafikten de anlaşılacağı gibi 5,8 mm’lik bir Bifılm İndeksi’ne sahip
olan %100 birincil külçe en temiz ergiyiktir ve 221,5 mm’lik bir Bifılm İndeksi’ne sahip
%100 talaş ise en düşük kalitedeki ergiyiktir.

ALUS’07 362 Oturum i Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes
2015 İstanbul ALUS'07 • 7. Alüminyum Sempozyumu *
7th Aluminium Symposium

250
221.5

200 -

£
jj ISO
-§
.s
! 95.1
I“O

50

0
-

5.8

% 100 primer
I %50-50

Şekil 4. Farklı şarjlardaki Bifılm İndeksleri

%100 talaş

Şekil 5. ’de ise Bifılm İndeksi ile çekme dayançları arasındaki ilişkiyi gösteren grafik
mevcuttur. Burada ise artan Bifılm İndeksi ile çekme dayançları düşmektedir. %100 birincil
külçenin dökümünden elde edilen yaklaşık 190 MPa değerleri

200
180

? 160
Ü 140
*53 120

I
%
-e ıoo
e
80
I 60
S 40
ı
20
0
5,8 95,1 221,5

Çekme Dayanımı (MPa)

Şekil 5. Bifılm İndeksi ile çekme dayançları arasındaki ilişki.

Oturum | Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes 363 ALUS’07
 ALUS'07 • 7. Alüminyum Sempozyumu - 7th Aluminium Symposium 2015 İstanbul

4. TARTIŞMA

1. RPT numuneleri Bifılm İndeksi sonuçlarını ve olası ilişkileri rakamsal olarak ortaya
koymuştur.
2. Bitilin uzunluğu ile nispeten mekanik özellikler arasında bir doğrusal bir ilişki
bulunmaktadır. Artan Bifılm İndeksi ile çekme dayançları düşmektedir. Bunun olası
nedeninin malzemenin üniformluğunun bozulmasıdır.
3. Toplam bifılm uzunluğu için şöyle bir aralık belirtilebilir; iyi bir döküm için indeks
aralığı 0-70 mm kabul edilebilir ancak 80 - 350 mm kötü bir ergiyik olduğuna işaret
etmektedir [1],

Teşekkür

Bu yayın 114M100 no Tu TÜBİTAK projesi tarafından desteklenmiştir. Talaşlar ve külçelerin

temini için CMS Jant Sanayi’ne ve çalışma grubumuz Ceyhun Kuru, Mert Gülver, Emre
Petek, İlknur Akyar ve Kübra Kayın’a verdikleri destek ve emeklerinden dolayı teşekkür
ederiz.

KAYNAKLAR
1. D.Dispinar and J.Campbell, Int. J. Cast Met. Res., 19 (5), 5-17, 2005.
2. J. Campbell: “Castings”, 2E; 2003, Oxford, UK, Butterworth-Heinemann.
3. D.Dispinar and J.Campbell: Int. J. Cast Met. Res., 17 (5), 280-286, 2004.
4. D.Dispinar and J.Campbell: Int. J. Cast Met. Res., 17 (5), 287-294, 2004.
5. J.Campbell: Proc. ASM Conference JT Staley, 2001.
6. M. Divandari and J. Campbell, “Aluminum Transaction, 2 (2), 233-238, 2002.

ALUS’07 364 Oturum | Session: Alüminyum Döküm Prosesleri / Aluminium Casting Processes