HEMIJA VODE

Prirodne vode
• Površinske vode su reke, jezera, mora, potoci,
bare, okeani. To je voda prirodnim putem
stvaranja i održavanja.Površinske vode se
obnavljaju padavinama ili iz izvora podzemnih
voda.

• Podzemne vode su izvorišta koja se nalaze ispod

površine zemlje i koje se povremeno
dopunjavaju atmosferskim padinama i
površinskim vodama koje prodiru u vodonosne
slojeve. Ove su vode prorodno čiste i koriste se
kao voda za piće.

• Atmosferske vode su u obliku padavina: rose,

snega, grada i kao takve dospevaju na zemlju.
 Pokazatelji kvaliteta vode

1. Fizički
2. Hemijski
3. Biološki
 1. Fizički pokazatelji kvaliteta vode:

Suspendovane materije,
Mutnoća,
Boja,
Ukus,
Miris,
Temperatura.
2. Hemijski pokazatelji kvaliteta vode
Ukupne rastvorene materije,
pH,
Alkalitet,
Tvrdoća,
Rastvoreni gasovi,
Organska materija,
Hranljiva materija,
Metali...
Ukupne rastvorene materije
• To su materije iz filtrata, a određuju se isušivanjem na
temperaturi od 105°C.
• Izražavaju se u mg/l suve materije.
• Zagrevanjem na 600°C sagoreće organske materije, a
ostaće fiksni, neorganski ostatak.
• Rastvorene materije posledica su rastvaranja prolaskom
padavina kroz atmosferu, oticanjem po površinskom ili
podzemnom sloju zemlje.
• Takođe su deo otpadnih voda domaćinstava i industrija.
• To su soli kao što su: NaCl, karbonati i bikarbonati...
 pH vrednost
• Pokazuje kiselost voda.

• U prirodnim nezagađenim vodama pH

vrednost zavisi od slobodnog CO2,
karbonata i bikarbonata.

• Industrijske otpadne vode mogu imati

niske i visoke vrednosti.

• pH vrednost meri se pH-metrima,

elektrometrijskom metodom ili lakmus
trakama.

• Prirodne vode imaju pH vrednost od

5,5 do 8,6.
Alkalitet
• Alkalitet vode potiče od prisutnih hidroksida, karbonata i
bikarbonata alkalnih i zemnoalkalnih metala.

• Alkalitet određuje količina jona koja neutralizuje

vodonikove jone (karbonati CO32-, bikarbonati HCO3- ,
hidroksidi OH- ).

• Alkalitet prirodnih voda nastaje rastvaranjem mineralnih

materija u zemljištu i atmosferi.

• Izražava se u mg CaCO3/l.
Tvrdoća vode
• Tvrdoća vode nastaje prisustvom rastvorenih soli
kalcijuma i magnezijuma. Takođe mogu biti prisutni i
gvožđe, mangan, aluminijum ali u znatno manjoj meri.

• Bikarbonati i karbonati čine prolaznu tvrdoću, dok

stalnu čine hloridi i sulfidi.

• Kod prolazne tvrdoće vode, alkalitet je jednak tvrdoći

vode.

• Ako je tvrdoća veća od alkaliteta, tada su u njoj

prisutni hloridi i sulfati kalcijuma i magnezijuma.
Rastvoreni gasovi
• U vodi se uglavnom ispituju O2, CO2, H2S i drugi prema
potrebi.

• O2 dospeva u vodu rastvaranjem iz vazduha i

fotosintezom.

• Ukupan CO2 se u vodi nalazi kao slobodan ili vezan u

karbonatima i bikarbonatima.

• H2S u vodi disocira na jone vodonika (protone) i sulfidni

anjon.
Organske materije
• U vodi se nalaze u rastvorenom i suspendovanom obliku.

• Poreklo im je iz biohemijskih procesa u vodi, ispiranjem padavinama, iz

otpadnih voda iz industrija i domaćinstava.

• Dele se na biološki razgradive i nerazgradive materije.

• Razgradnjom organskih materija povećava se količina CO2 čime se snižava

pH vrednost i povećava koncentracija jona gvožđa i mangana.

• Pokazatelj količine razgradive organske materije u vodi je BPK (biološka

potrošnja kiseonika).
• BPK5 je petodnevna biohemijska potreba kiseonika pri temperaturi od 20°C.
Izražava se u mg/l O2.

• HPK je hemijski potrebna količina kiseonika za oksidaciju organskih

komponenata i neorganskih soli, i predstavlja pokazatelj zagađenosti
otpadnih voda.
• HPK se najčešće izražava potrošnjom O2 u mg/l.
 Organske materije
• U prirodnim vodama se pojavljuju pesticidi,
deterdženti iz hemijske industrije, kao i naftni
derivati iz rafinerija.

• Najopasniji pesticidi su organohloridni – PCB

(polihlorovani bifenili) koji se gomilaju u lancima
ishrane.

• Deterdženti sprečavaju rast algi i ometaju

postupke prečišćavanja stvaranjem pene na
površini.

• Naftni derivati stvaraju tanki sloj na vodi i time

sprečavaju transfer kiseonika. Oni se vrlo sporo
razgrađuju, a neki imaju negativno dejstvo na
zdravlje ljudi, a neki su i kancerogeni.
 Hranljiva materija
• Biostimulatori – potrebni za primarnu proizvodnju
(alge,zelene biljke).

• Azot i fosfor su uglavnom ograničavajući činioci rasta.

• Većina hranljivog azota se nalazi u vodi i proizvod je

razgradnje organske materije. Dodatni azot se u vodu
unosi ispiranjem poljoprivrednih zemljišta, gde se
koriste veštačka đubriva.

• Uz prisustvo kiseonika u vodi, azot se od amonijaka

bakteriološki razgrađuje na nitrate i nitrite –
nitrifikacija.

• Organski azot i amonijak nisu pogodni u vodi jer

koriste kiseonik, a amonijak deluje korozivno. „Cvetanje vode“ – eutrofizacija
• Nitrati su u vodi otrovni za mlade životinje i decu.
Cvetanje vode je posledica eutrofikacije
vode, kada uglavnom usled ljudskih
• Fosfor u vodu može dospeti ispiranjem fosfatnih delatnosti dolazi do prenamnoženosti
stena, otpadnim vodama iz industrija i domaćinstva i
vodenih biljaka, najčešće algi, što ima
ispiranjem poljoprivrednog zemljišta.
negativne posledice po vodeni živi svet.
• Povećana količina fosfora u prirodnim vodama
dovodi do eutrofikacije.
 Eutrofizacija & Cvetanje vode
• eu = dobro, mnogo; trophos = hrana
Vode sadrže dosta hranljivih materija i zato je
organska produkcija velika. Plankton je
siromašan vrstama ali je bogat brojem
individua u vrsti. U 1 ml se može naći 100
000 i više organizama. Prozirnost je manja
od 1 m.
Voda sadrži znatne količine azota i fosfora, pH je
alkalan. Nedostatak kiseonika, a na dnu se
talože velike naslage mulja i detritusa.

• Eutrofikacija (eutrofizacija) započinje tako

što sa njiva i drugih agroekosistema
dospevaju đubriva (obično spirana kišom)
u vodu.
• Đubriva su bogata fosfatima i nitratima,
koji su inače ograničavajući faktor bujanja
života u vodi. Uz višak ovih soli, biljke,
posebno alge, često počinju da bujaju.
Tada se povećava i broj uginulih algi, koje
tada razlažu saprofiti pri čemu troši
kiseonik.Tako opada koncentracija
kiseonika u vodi i samim tim dolazi do
gušenja i masovnog pomora vodenih
organizama koji kiseonik troše u procesu
disanja.

• U uslovima smanjene koncentracije

kiseonika ili čak, anaerobnim uslovima
(kada kiseonika nema uopšte) i samo
razlaganje neće biti potpuno, pa se
stvaraju produkti razlaganja koji vodi daju
loš ukus, neprijatan miris i uopšte lošiji
kvalitet. Takva voda ne može da se koristi
za piće i može uzrokovati uginuće stoke
ako se koristi kao pojilo.
Metali
• Metali dolaze u vode od rastvorenih minerala, ispiranja zemljišta i iz
otpadnih voda industrija, domaćinstava i poljoprivrede.
• Metali su u vodama štetni i mogu se podeliti na neotrovne i
otrovne.
• Teški metali su svi otrovni (olovo, živa, arsen...).
• Neotrovni metali su Na, Fe, Mn, Al, Zn..
 Biološka potrošnja kiseonika (BPK)
• BPK je količina kiseonika koja je potrebna mikroorganizmima uzorka vode
da u aerobnim uslovima na temperaturi od 20°C, u određenom vremenu
inkubacije, oksiduju organske materije u vodi.

• Potrebna količina kiseonika proporcionalna je prisutnoj količini organskih

materija.

• Najčešće se odredjuje BPK5 koji pokazuje potrošnju kiseonika u prvih pet

dana. Vrednost BPK 5 iznosi približno 70 – 80 % od BPK.

• Oksidacija organskih materija je najintenzivnija u prvih 5 dana i stoga se i koristi

vrednost BPK5.

• Po našim propisima, kvalitet površinskih voda prema BPK je:

–I klasa < 2 mg O2 /L
–II klasa < 4 mg O2 /L
–III klasa < 7 mg O2 /L
–IV klasa < 20 mg O2 /L
 Hemijska potrošnja kiseonika (HPK)
• HPK je hemijski potrebna količina kiseonika za
oksidaciju organskih komponenata i neorganskih
soli, i predstavlja pokazatelj zagadjenosti
otpadnih voda.

• HPK se najčešće izražava potrošnjom O2 u mg/l.

• Izražava se kao količina O2 koja se potroši pri

potpunoj oksidaciji organskih komponenti u
neorganske proizvode.
• Odnos HPK/BPK 5 • Odnos BPK 5/HPK

• Prisutnost biološki nerazgradivih

materija u otpadnoj vodi
manifestuje se većom vrednošću
HPK u odnosu na BPK. U biološki
nerazgradive organske materije
spadaju: celuloza, ugljenaprašina,
lignin, tanin i većina od niza
sintetičkih organskih jedinjenja.

• HPK je uvek veće ili jednako BPK.

• Odnos HPK/BPK5 karakteristika je
pojedine otpadne vode, i u
zavisnosti od sastava može biti
različit i utvrđuje se laboratorijskim
postupcima.
 ZAGAĐIVAČI VODA
• Zagađivači vode mogu biti:
– hemijski (kiseline, alkalije, razne soli, pesticidi, deterdženti, fenoli i dr.),
– biološki (bakterije, virusi, alge, fekalije, lignini i dr.) i
– fizički (toplota, boja, miris, radioaktivnost, suspendovane čvrste materije,
pesak, mulj i sl.).

• Zagađenje vode može biti mineralnog, organskog ili mešovitog porekla.

• U mineralna zagadjenja spadaju pesak, glina, rastvorene mineralne soli,

kiseline, baze i dr.

• Organska zagađenja mogu biti biljnog, ljudskog ili životinjskog porekla.

• Zagađenja u vodi se javljaju u obliku rastvora, koloida i suspenzija. Sadržaj

pojedinih materija u zagađenoj vodi najčešće se izražava u mg/l.
 Oblici zagađivanja prirodnih voda
• Hemijsko (organske i neorganske materije -
teški metali, pesticidi, nafta, mineralne soli,deterdženti...)
• Biološko (patogeni mikroorganizmi i virusi)
• Fizičko (čvrsti otpad, toplota, buka, vibracije)
• Vizuelno zagađenje (betoniranje obale .....)
• Radioaktivno (nuklearne probe, havarije, nuklearni otpad)
Zagađenje prirodnih voda
 Hemijsko zagađenje voda
• Prema hemijskoj prirodi zagađujućih materija,
zagađivanje može biti neorgansko i
organsko.
• Osnovne kategorije neorganskih zagađujućih
materija su:
– rastvorljive soli (među kojima su često soli
toksičnih elemenata),
– rastvorljivi minerali iz razgrađenih stena i
– kiseli ostaci (najčešće iz metalurgije, ugljenih
kopova ili iz takozvanih kiselih kiša).
 Zagađenje teškim metalima
• Glavna karakteristika je da su biološki nerazgradivi
i nemaju mogućnost da se fiksiraju u sedimentima
rečnog dna.

• Teški metali podležu biohemijskim transformacija i

pretvaraju se u mnogo toksičnije oblike.

• Veći deo biljnog i životinjskog sveta u vodi

akumulira određene teške metale, tako da
koncentracija u njima može biti 10 puta veća nego
u vodi.
 Biološko zagađenje voda
• Glavni biološki zagađivači koji dospevaju u
vodu, izazivajući teške zarazne bolesti su:
patogene bakterije, virusi, paraziti...
• Dospevaju u vodu putem otpadnih voda.
• Najčešće bolesti koje izazivaju su
kolera,dizenterija, tifus...

• U nisko razvijenim zemljama na ovaj se način

zarazi i umre oko 13700 ljudi dnevno. Od
toga su je polovina dece mlađih 5 godina.
 Fizičko zagađenje voda
• Komunalni i industrijski otpad
• Buka i vibracije – uticaj drumskog saobraćaja (teretni
kamioni izazivaju vibracije koje se preko zemljišta prenose u
vodu; bučne industrije (brodogradilište) izazivaju smetnje
vodenom ekosistemu i živom svetu u njoj)
Termičko zagađenje voda
• Predstavlja povećanje temperature vode iznad
uobičajene tj. prirodne.

• Sa promenom temperature dolazi do promene

hemijskog sastava vode, sadržaja gasova a
naročito kiseonika.

• Glavni termički zagađivači su sistemi protočnih

hlađenja jer promena temperature vode utiče na
povećanu toksičnost supstanci koje se nalaze u
njoj.
 OTPADNE VODE
• Sve vode koje su iskorišćene za nekakvu namenu, bilo da je
reč o komunalnim, industrijskim ili poljoprivrednim vodama,
potrebno je prikupiti kaootpadnu vodu te je na odgovarajući
način obraditi i odvesti u prijemnike (reke, jezera...) bez
štetnih posledica za životnu sredinu i bez narušavanja
prirodnog kružnog toka vode.

• Voda, zagađena na bilo koji način tokom upotrebe,

predstavlja otpadnu vodu.

• U opštem slučaju otpadna voda je zagađena rastvorenim i

nerastvornim organskim i neorganskim materijama, i
mikroorganizmima.
 Podela otpadnih voda
• Uobičajena je podela otpadnih voda prema poreklu na:
– komunalne
– industrijske.
• Ponekad se, zbog svojih oblika pojavljivanja, posebno
razmatra i voda koja se eventualno može odvojiti od
industrijskih i nazvati trećom grupom otpadnih voda prema
poreklu: poljoprivredne otpadne vode.
 Komunalne otpadne vode
• Nastaju kao rezultat životne aktivnosti
stanovništva i od pratećih delatnosti koje
se odvijaju. Otpadne vode u okviru
domaćinstva nastaju od pripreme hrane,
lične higijene, pranja prostorija,
saobraćaja, vozila i zanatske delatnosti i
manje industrije koje svoje otpadne
vode najčešće priključuju na
kanalizacionu mrežu naselja.
• Otpadne vode naselja najviše
karakteriše velika bakteriološka
zagađenost koja najvećim delom potiče
od ljudskih funkcija. One mogu da
sadrže uzročnike zaraznih bolesti i
parazita.
Gradske otpadne vode su mešavina industrijskih i komunalnih otpadnih voda.
 Industrijske otpadne vode
• Prema vrsti zagađenja industrijske
otpadne vode se mogu podeliti na
otpadne vode koje pretežno sadrže
neorganske ili organske materije
biološki teže ili lakše razgradive. One
postaju sve veći problem i sve veći su
zagađivači površinskih, a posebno
podzemnih voda.
• Najčešće i najznačajnije količine
otpadnih vode potiču iz sledećih grana
industrije: hemijske,
metaloprerađivačke, prehrambene,
tekstilne, papirne, kožarske..
 DEZINFEKCIJA VODE
• Hlorisanje
• Koncentracija elementarnog
hlora je zanemarljiva kada je on
dodat vodi u količini manjoj od 1
mg/L.
• Hlorisanjem se uklanjaju
patogene bakterije, ali se
uništavaju i korisni
mikroorganizmi (za razgradnju
otpadne materije).
• Takođe, izvesna organska
jedinjenja prisutna u vodi
hlorisanjem grade hlorne
derivate (kancerogeni).
 DEZINFEKCIJA VODE
• Ozonizacija
• Jako oksidaciono sredstvo
• Poboljšava organoleptičke
osobine vode
• Ne zagađuje je proizvodima
sporednih reakcija
• Neutrošeni ozon koji zaostaje
u vodi se brzo razgrađuje, pa
voda koja je prečišćavana
ozonom može da se zagadi
(alge i mikroorganizmi). Zato
se kombinuje ozon i hlor.

Delovanje ozona se zasniva na raspadanju ozona uz nastanak

atomskog kiseonika:
O3 → O + O2
Veoma je nestabilan u vodi i brzo se raspada.
HVALA NA PAŽNJI! 