RIZAL'S CORRESPONDENCE WITH FELLOW REFORMIST

Graciano López Jaena

Si Graciano López Jaena (18 Disyembre 1856 – 20 Enero 1896) ay kilala bilang isang lider ng
kilusang repormista, manunulat, peryodista, at orador. Maraming historyador ang kumikilala sa kaniya
bilang isa sa “tungkong kalan” o triumvirate ng Kilusang Propaganda, kasama sina Jose Rizal at Marcelo
H. del Pilar.

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (Madrid, 6 March 1887)

 Nabanggit ni Graciano ang pagbuo ng isang magazine, Espana en Filipinas. Ang editor ng
magazine na ito ay si Eduardo Lete (A Philippine-born Spaniard, was an early arrival in Europe.
Belonging to the less radical representatives of Filipino interests in Spain, his editorship of Espana en
Filipinas turned it into a tame reformist paper. He was considered part of the Propaganda Movement but
was not well liked by its more important members.)
 Quloquiap, “Castillas standing up and Filipinos kneeling down” Paghinamon ng mga kastila ang
ngumingiti lamang.
 Hindi konektado si Jaena sa pahayagan.

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (London, 16 March 1887)

 Kung bakit hindi sila pinayagan ng pamahalaasn ay gawa ng mga prayle.

 Pagbabalita ni Jaena sa pangyayari sa Pilipinas
 Walang makukuha mula sa gobyerno
 Nabanggit ni Jaena na hindi konektado si Lete sa Filipino colony.
 Kulang pa ang kaalaman ni Llorente kay ipinatapon
 Suyas are Filipinos
 Hinihikayat ni Jaena si Rizal

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (Barcelena, 12 March 1889)

 Ang La Solidaridad ay para sa pagkakabuo or unity.

 Si Jaena ay hindi na bumabata kaya gusto niyang makita na masaya ang Pilipinas
 Pagbati sa “La Vision de Fray Rodriquez” (The Vision of Fray Rodriguez is a pamphlet
wrote by Rizal which published in Barcelona under his nom -de-plume Dimas Alang
in order to defense his novel. La Vision del Fray Rodriguez, Rizal demonstrated two
things: (1) his profound knowledge of religion (2) his biting satire)
 Mamamatay ang mga prayle kung may katiting silang kahihiyan para basahi ang La
Vision.

Graciano Lopez Jaena to Rizal (October 30, 1889)

 Humingi ng tulong si Jaena kay Rizal na hikayatin ang mga Pilipino na iboto ito sa darating na
eleksyon.

Jose Rizal to Gracia Lopez Jaena and Companions (April 18, 1889)
  Laging imention sa La solidaridad ang kanilang kaibigan bilang pagbibigay halaga sa mga ito at
pati na ang mga pilipinong malapit sa mga prayle at ipalabas na ang mga pilipinong ito ay mga
filibustero

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (October 30, 1889)

 Humingi ng tulong kay rizal upang hikayatin ang mga Pilipino na iboto ito sa darating na
eleksyon.

Graciano, Barcelona, 26 August 1891 to Rizal

 Ang conflict daw between Rizal and Marcelo ay malaking bagay sa loob ng committee.
 Majority of committee are being influenced by Marcelo
 Very long letter from Marcelo Addressed to the committee at nakalagay dio ang conflict nila ni
Rizal

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (October 2, 1891)

 Natanggap ko mula kay Vicente Reyes ang kopya ng iyong bagong akda.
 Mangingibabaw ang katapatan sa aking sariling opinyon sa bago mong akda.
 Mas nakatataas ang El Fili kaysa sa iyong nobelang Noli dahil sa mainam at maselang paraan ng
pagsulat, ang madali at tamang mga salita nito, malinis, mabisa, at ang eleganteng paggamit nito
ng mga salita, sa malalim at magiting nitong ideya.
 Narito ang mga kakulangan kung ito nga ay kakulangan sa iyong akda.
 Inumpisahan mo ang iyong akda na kahalihalina, mayroong magandang pag-asa ngunit tinapos
mo ito ng madilim at nagdudulot sa puso ng dalamhati.
 Naiwan ang problema ng walang sagot.
 Mas maigi kung napatay si Simoun ng baril ng mga Kastila
 Hinayaan mo ang mga Pilipino na humanap ng solusyon sa kanilang sosyal at pampolitikang
problema.
 Nais ko sana na makita ang iyong nobela na ipagpatuloy ang pag himok sa mga sambayanang
Pilipino na ang kanilang tapang ay maaari pang paunlarin.
 Si Luna ay nasa punto na ng pagtalikod kay Del Pilar.

Graciano Lopez Jaena to Jose Rizal (October 15,1891)

 Katulad mo ako rin ay nakaranas na makatanggap ng sama ng loob sa mga Pilipino.

 Ako na walang ibang ginawa kundi mabuti at ibigay ang lahat.
 Sa mga naiinggit satin, tayo ay malaking kawalan sa kanila.
 Ginawa ko ang mga bagay para sa kanila at ipinakilala ko sila sa asosasyon.
 At noong naniniwala silang kaya na nila ay iniwan nila ako na siyang pinagkakautangan nila ng
lahat. * Ginutom nila ako at tumanggi sila na bigyan ako ng bahay na maaaring tirahan.
 Iyong bente pesos na ipinadala niyo sa akin ni Basa sa pamamagitan ni Mariano Ponce? Itinago
ito sa akin ni Marcelo at Mariano.
 Ako ang founder at editor ng La Solidaridad sa Barcelona pero itinuring nila ako na parang
kriminal.
 Ang nga taong naiinggit sa akin ay ipinahayag sa Maynila na ako daw ay isang talipandas na
manunugal. Ako na walang interes sa sugal.
 Inirekomenda niya kay Rizal ang Asociacion Filipina sa Hong Kong at sinabing Pilipino lamang
ang maaaring sumali rito.
  Sinabi sa akin ni Luna na humiwalay na siya sa La Solidaridad.

Antonio Luna
He became one of the Filipino expatriates who mounted the Propaganda Movement and wrote for
La Solidaridad, headed by Galicano Apacible. He wrote a piece titled Impressions which dealt with
Spanish customs and idiosyncrasies under the pen-name "Taga-ilog". Also, like many of the Filipino
liberals in Spain, Luna joined the Masonry where he rose to being Master Mason.

Antonio Luna to Jose Rizal (Madrid, 19 October 1888)

 Hindi alam ni A. Luna kung saan nakatira sa Spain si Rizal kaya ngayong taon lang siya
nakapagsulat.
 Pumunta si A. Luna sa Barcelona ngunit sabi niya ay itago lamang ito. Dito nakita ni Luna si
Ponce at pinag-usapan nila ang tungkol sa pahayagan.
 Ang suhestyon ni Luna ay si Rizal ang mamuno. Kung hindi si Rizal ay si Julio Llorente.
 Isinulat niya ang lihan para pakiusapan si Rizal na mamuno sa pahayagan.
 Sinisisi ni A. Luna si Lete sa pagkakabuwag ng Espana en Filipinas.

Antonio Luna to Jose Rizal (Madrid, 27 October 1888)

 Tungkol sa pahayagan.
 Rizal is not seeking absolute unanimity
 Ang Espana en Filipinas ang dahilan ng pagkakawatakwatak
 Pinipilit ni Luna si Rizal sa dahilan: (1) Dahil siya ang nag iisang nirirespeto; (2) Mas kilala kesa
kay Llorente; (3) Si Llorente ay mahina

Antonio Luna to Rizal (October 9, 1889)

o Walang dahilan para magtampo si Luna at Rizal sa isa’t isa ng dahil kay Nellie Bousted
 Si Rizal ang nag encourage kay Luna na ligawan si Nellie.

Antonio Luna to Rizal (Nov. 16, 1899)

 Nagpunta si Luna sa Barcelona upang ipabawi ang ginawang panlalait ni Mir Deas sa mga
Pilipino.
 Mir Deas- Spaniard journalist.
 Handang makipaglaban si Luna at naghabilin kay Rizal na kung ano man ang mangyarai sa
kanya ay sabihin kay Nellie na mahal na mahal niya ito.

Antonio Luna to Rizal (Nov. 16, 1889)

 Encounter ni Luna kay Mir Deas, nilait at ininsulto ni Luna si Mir Deas.
 Ang mga Pilipino ay mayroong mas higit na dignidad at dapat na mas makilala kesa kay Mir
Deas, sa pamamagitan ng pakikipaglaban maipapakita niya ito.
 Humingi ng financial support kay Rizal para sa reklamong ihahayin ni Luna sa korte laban kay Mir
Deas.

Antonio Luna to Rizal (Dec. 10, 1889)

 Nagpasa ng reklamo sa korte laban kay Mir Deas.
Antonio Luna to Rizal (Dec. 27, 1899)
 Binati si Rizal dahil sa pagkapublished ng Libro nitong Noli Me Tangere.
 Humingi ng balita kay Rizal tungkol kay Nellie Bousted kung siya ay mahal pa nito.

Jose Rizal to Antonio Luna (Brussels, 3 July 1890)

 Masaya sa fencing
 Binati si Antonio dahil sa Amorios (love affairs). Inobserbahan ang article
 Nagpatuloy siya sa pagtatrabaho at pag susulat.
 Nagaral bumaril
 Pinapahanap kung sino nakatanggap ng package ni Morga

Antonio Luna to Rizal (Madrid, 11 April 1891).

 Na encourage dahil sa opinion ni Rizal

 Sinabi niya na napublished na ang impresiones
 Tinanong niya si Rizal about the prologue. Who writes it? Or who’ll write it?
 Iniisip nya si Rizal, si Blumentritt si Pilar, si Pi y Margall, pati narin sa Morayta para sa mga
opinion.
 Humihingi siya ng kopya ng Noli
 Nabaggit Niya si Nelly 249. Antonio, Madrid, 19 April 1891 to Rizal
 Nag papasalamat siya dahilsa opinyon ni Rizal sa Gawa niya. Marami siyang mga corrections na
gagawin.
 Nijudge yung gawang biography ni Antonio kay Rizal at kinalaunan si Aguilera made the same
observation at nilimitahan ni Antonio ang sarili sap ag rereply kung may angal siya.

Antonio Luna to Rizal (Madrid, 12 September 1891)

 Nalaman niya na pupunta sa Manila si Rizal this October.

 Sibi na ang society daw ay may pera at nagbabayad ng sobra sa Spain para bayaran ang mga
nag susulat.
 Wala pang promotion na natatanggap si Antonio
 Pareho daw si del Pilar at Naning na walang ginagawa kaya wala ng materials para
makapagsulat
 Hinihintay niya ang pagdatng ni Graciano para masimulan nila ang pag atake
 Handa na siyang sukuan ang La Solidaridad

Antonio Luna to Jose Rizal (January 1892)

 Marapat na tayo ay kumilos ng sama sama para sa kalayaan.

 Patungkol sa iyong pagdating upang mamahala sa isang pahayagan; Una, kung ito ay katulad ng
La Solidaridad, hindi na ito kailangan; Pangalawa, kung ito ay revolutionary paper, hayaan mong
ito ay magsamo ng kalayaan.

Mariano Ponce
Si Mariano Ponce (23 Marso 1863-23 Mayo 1918) ay isang Pilipinongmanggagamot na naging pinuno
ng Kilusang Propaganda na hinimok na mag-rebolusyon ang Pilipinas laban sa mga Kastila noong 1896.
Jose Rizal to Mariano Ponce (16 June 1888)

 Pinag-uusapan ay tungkol kay Larra, isanng spanish prose writer.

 Walang nakapansin sa Madrid ng Noli Me Tangere kaya mas gusto Jose sa Barcelona.
 Pinaniniwalaan ni Rizal na dapat magkaroon sila (yung mga Filipino sa Spain) ng unity.
 Nag-aaral si Rizal ng English at Kasaysayan ng Pilipinas

Mariano Ponce to Jose Rizal (22 June 1888)

 Hindi mapadala ni Naning yung libro

 Maraming tao ang nagugustuhan ang Noli Me Tangere.
 Pagsang-ayon sa pagkakaisa.
 Hindi nagsusulat ng artikulo si Ponce sapagkat wala siyang abilidad.

Jose Rizal to Mariano Ponce (27 June 1888)

 Hindi pa alam kung nakapasok na ang Noli Me Tangere sa Pilipinas.

 Tagumpay ng Noli sa Berlin.
 Hindi ibig sabihin na hindi kasama o magaling na manunulat ay wala nang karapatang magsulat.
 "To think, feel rightly, work with purpose." "Let the Philippines bolo speak" -Jose Rizal

Jose Rizal to Mariano Ponce (London, 27 July 1888)

 Ikukwento ni Rizal si Larra

 Hinahanap niya si Plaridel, kung ito ba ay nasa Pilipinas o Barcelona.
 Ipapapuna ni Rizal ang second edition kay Fr. Font, na nagpuna sa noli. Si Fr. Font ang
nagbawal sa Noli.
 Ikinuwento niya ang pag alis niya sa Manila:
-Naseasick si Rizal
-Nakapunta sa Emvy ngunit hindi bumaba dahil sa madumi
-May nakilala siya sa Hong Kong na nakausap niya nahumahanga sa Noli.
-Nag aral siya ng Chinese at Chinese Theater
-After 15 days, pumuntq ng Japan sa Yokohama (Feb. 28, 1888)
-Habang nasa byahe, sinabi niya dito na siya si Richal ang manunupat ng Noli. Hindi niya dapat
ito sasabihin habang siya ay nasa kanyang paglalakbay.
-Nang makarating sa America ay namangha siya at nakita ang hindi pantay na tinggin sa negro at
puti.
-Bumalik ng Europa, habang nasa byahe namangha ang mga pasahero sa hawak niyang yoyo.

Mariano Ponce to Jose Rizal (Barcelona, 2 August 1888)

 Pag-update dun sa pagpuna ni Fr. Font

 May mga bali-balitang pagbabalita sa mga prayle.
 Pinalitan ni General Lobator si Molto

Mariano Ponce to Jose Rizal (6 October 1888)

 Pinuna ni Fr. Rodriquez ang Noli Me Tangere ngunit ipinagtanggol ito ni Father Vicente Garcia.
Hindi lamang nakarating kay Fr. Rodriquez ang sulat.
  Ayon kay Father Garcia, pagkatapos ngang basahin muli ang Noli ay wala siyang nakita na
patunay sa akusasyon ni Fr. Rodriquez:
Si Rizal ay pinakita ang pang-abuso sa tao at sa institusyon at wala siyang binanggit na anomang
institusyon.
Isa itong leprosy. Ito ang magsisimula ng reporma. Isiniwalat ni Rizal ang tunay kulay ng mga
karakter.
Dagdag niya, pinatotohanan niya ang tungkol sa katotohanan ng purgatoryo at sinabing, "between
us, we can say that the idea of purgatory is good, holy... The evil is in abuse of it."
Dito niya binanggit ang nilalaman ng Kabanata 14 na nagsasaad ng kwento ni Pilosopo Tasyo sa
pagkakaroon ng purgatoryo.
Para patunayan ang pananampalataya ng manunulat, isinalaysay niya ang sinabi ni Ibarra sa guro
sa Kabanata 19: Karanasan ng isang guro. Hindi gaganti si Ibarra sa nang-api sa kanyang ama.
Ayon kay Fr. Rodriquez, ang makikita ay ang galit sa relihiyon at Espanya ngunit pinuna ito ni
Father Garcia. Sabi niya, sa usapin ni Ellias at Ibarra sa Kabanata 49 ito makikita.

 Ang deklarasyon ni Fr. Rodriquez ay may isa pang motibo:

1. Ito ay laban sa gobernador-heneral at ang mga maimpluwensyang tao ay gustong mawala si
Rizal.
2. Pagbibigay importansya sa libro na ibinigay ito sa halagang 6 na piso bawat kopya.
3. Ang makakapuna o makakapanghusga dito ay ang mga nasa simbahan.

Jose Rizal to Mariano Ponce (London, 18 August 1888)

 Natuwa si Rizal sa pagpuna ni Fr. Font. Ang sabi ni Font, ang kwento ay sinasabi ang ganap ng
karakter at ang manunulat ay nangungusap.
 Ang Noticieno Universal (Naglabas ng news column na nagsasabi ng katotohanan o hindi ang
galit para sa prayle.
 Ipagbenta ni Naning ang mga kopya ng Noli sa Manila
 Busy si Rizal na ginagawa ang ad majorem Filipinas gloriam (To the greater glory of the Phil)
 Paghahanap sa origin ng Tagalog, na hinahanap ni Rizal sa Museo sa Britanya.

Jose Rizal to Mariano (London, 10 October 1888)

 Binibigyan ng posisyon si Rizal bilang editor ng Espana en Filipinas ngunit pinapasa niya ang
tungkulin kay Naning.

Jose Rizal to Mariano Ponce (London, 3 December 1888)

 Pagkadiskubre ng eel of Gil

 Busy siya sa paggawa ng Morga's Sucesos de las Islas Filipinas
 Cologne Gazette ay naglabas ng balita tungkol sa Pilipinas at ang kondisyon nito.
 Nagtatanong si Rizal sa pagkakaimprinta ng kanyang artikulo.

Jose Rizal to Mariano Ponce (London, 28 December 1888)

 La Vision de Fr. Rodriquez, komento ni Rizal sa pamplet na published ni Fr. Jose Rodriquez na
inatake ang Noli Me Tangere.
Mariano Ponce to Jose Rizal (Barcelona, 9 July 1889)

 Ang pahayagan ay maayos.

 Si Graciano ay broken hearted kaya nahihirapan siyang magsulat. Si Plaridel naman ay nasa
editorial.
 Hinihiling ni Naning ang pagsasama ni Rizal at Blumentritt sa isang artikulo

Marcelo H. Del Pilar

Si Marcelo Hilario del Pilar y Gatmaitan (30 Agosto 1850 - 4 Hulyo 1896), kilala rin bilang ang
"Dakilang Propagandista", ay isang ilustrado noong panahon ng Espanyol. Ang kanyang pangalan sa
dyaryo ay Plaridel.[1] Pinalitan niya si Graciano López Jaena bilang patnugot ng La Solidaridad.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (London, January 1889)

 Ang pagbati ni Rizal kay Plaridel bilang manunulat.

 Ang pen name nito ay Piping dilat
 Ayon kay Rizal, dapat pag-aralan ni Plaridel ang English at French dahil ito ang magbubukas sa
karunungan.
 Hindi mag-uumay na maglingkod si Rizal sa bayan. Kung maisip man ng mga Pilipino na siya ay
tuluyang mawala, may mas mabigat silang papasanin. Kaya isinulat ni Rizal ang Noli me tangere
upang buhayin ang pagiging makabayan ng mga Filipino.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Barcelona, January 1889)

 Sinusulat ni Plaridel sa kanyang pamplet ang pagsakop noon ng British Colony sa Pilipinas na
naging dahilan ng rebelyon ni Diego Silang upanh palayain ang Vigan.
 Nalaman ni Plaridel na si Isabelo de los Reyes ay gumagawa ng isang artikulo na pinupuna ang
mga prayle sa rebelyon, na gagamitin ni Plaridel laban sa mga prayle.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (London, 4 February 1889)

 Natutuwa si Rizal sa pagkakalimbag ng pahayagan na La Solidaridad. Ag gusto ni Rizal ay

kasama niya si Plaridel habang gumagawa ito ng kanyang idea.
 Ang sabi ni Mr. Dominador Gomez na 'hindi imposible na gumawa ng political reform sa Pilipinas'
at sinang ayunan ito ni Rizal ngunit nireject niya ito sa paniniwalang mali ang interpretasyon ni
Gomez.
 Ang pen name na Dimas-Alang o dimasalang ay maganda para kay Rizal.
 Pinapaubaya ni Rizal sa La Sol. ang pagmamay ari ng La Vision.
 Nakita ni Rizal ang Italian manuscript na tumatalakay sa unang paglalakbay ni Magellan sa
Pilipinas noong 1520. At sinabi ni Rizal na mas magandang isalin ito sa Tagalog o Espanyol.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Barcelona, 17 February 1889)

 Pagbati ni Plaridel sa pagkakasilang/pagkakagawa ng pahayagan na La Solidaridad (Feb 15,

1889 nang ito’y isilang).
 Si Naning (Mariano Ponce) ang administrador, taga kuha ng data, corrected proofs, at taga
distribute ng mga kopya.
  Itinatak ni Rizal sa utak nya ang rebolusyon ni Diego Silang.
 About the letter to Malolos girls
 Nirequest ni Plaridel na magsulat si Rizal ng liham tungkol sa Malolos girls
 Hindi naipublish ang letter ni Rizal na “Los Viajes” dahil kulang sa space

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (London, 22 February 1889)

 Tungkol sa first published letter and newsletter ng La Solidaridad, hindi na kailangan na madaliin
ang papiprint ng article ni Rizal
 Rizal: basahin mo ang sulat ko para sa mga babae ng Malolos sapagkat wala akong makausap
na marunong mag-Tagalog at nakakalimutan ko na rin
 Pinaalala niya kay Plaridel na baka makakuha ng kopya ang mga prayle

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (London, 3 March 1889)

 Pagbati ni Rizal sa article ni Plaridel na “La Soberania Monacul en Filipinas” na tungkol sa

pagtuligsa sa pagiging dominante ng mga prayle sa Pilipinas.
 Nabanggit ni Rizal ang tungkol sa karater na may bigote. Kung ano ang dapat nitong (gawin nung
karakter) sa kanyang bigote.
 maaari nang mamatay si Rizal sapagkat nandyan naman si Plaridel upang palitan sya.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Barcelona, 18 March 1889)

 Ang laking tuwa ni Plaridel sa pagbati sa kanya ni Rizal sapagkat iba kapag nanggaling isang
sikat na manunulat.
 hindi dapat mamatay si Rizal dahil sila Plaridel ay boluntaryo lamang.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (May 18, 1889)

 Pagkakaroon ng batas na nagbabawal sa extremely harassment dahil pag napublish iyon ay
magiging proteksyon iyon ng mga Pilipino laban sa mga espanyol.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (May 20, 1889)

 Ipinadala ng article na sumasagot o tumutuligsa sa La Voz de Espana, ipinapakita kung maaaring
maipublish
 Hindi naipublished ang Morga Edition.
 Ang pagpapatuloy ng article ni JOMAPA patungkol sa edukasyon sa Pilipinas ay hindi naipublish
dahil walang pirma ni JOMAPA at Los Viajes ang naipublish.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (May 24, 1889)

 Ariticle na sulat ni Blumentritt sa La Solidaridad ay ang Filibustero at ito ang pinakaseryoso o
pinakamakakasakit laban sa gobyerno.
 Pagbabalak ng re-establishment ng Assosacion- Hispano- Filipina sa Madrid.
 Pagrerecruit kay P. Roxas.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Jun. 18, 1889)

 Ang batas ng Assosacion-Hispano-Filipina ay equality at justice.
 Pedro Paterno ang magbubukas ng Assosacion.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Jun. 22, 1889)

 Sa pagsulat ng artikulo, dapat ay totoong pangalan ang ginagamit kasi lumalaban sila.
  Pagpapakita ng pangalan sa mga sinulat sa artikulo ay paglaban nila sa mga espanyol, at ang
mga espanyol ay lalong maiinis dahil mulat sila sa mga nangyayari sa paligid dulot ng mga
espanyol.
 Maari lang gumamit ng pseudonyms kung literary forms ang isusulat sa arctile ng La Solidaridad.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Jul. 12, 1899) Paris

 Pag-iingat sa pagpapadala ng La Solidaridad sa Pilipinas, dahil ang iba ay sinusunog ng

Gobernador General.
 Namatay ang Brother-in-law ni Rizal na si Mariano Herbosa at hindi pinahintulutan na ilibing sa
catholic cemetert dahil sa koneksyon nito kay Rizal.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Nov. 4, 1889)

 Paghingi ni Rizal ng tulong kay Del Pilar para sa kaibigan nito sa R.D. L.M. para hindi na ito
muling mapahiaya. Nangako ang kaibigan na tutulungan sila sa abot ng makakaya nito sa
patagong paraab. Gamit ang posisyon ni Del Pilar at Lorente ay matutulungan nila ito.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Nov. 22, 1889) Paris

 Mayroong malabo ang pagkakaimprinta at typographical error ang La Solidaridad na naitatag sa

Madrid, dahil dito ay pinapaulit ito upang isaayos.
 Indio Bravos ay itinatag ni Rizal dahil proud ito sa pagiging matapang na Pilipino.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Dec. 5, 1889) Paris

 Gagawa ng literary forms sa isang pahina ng La Solidaridad upang malaman ng mga Pilipino
nay may unity silang mga reformist.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (February 10, 1890)

 Naalis si Pedro Saklaw o P. Dore sa trabaho (Post-teaching sa Manila) at naghinala si Marcelo

na dahil ito sa hindi pagkakaintindihan na naganap o naimpluwesyahan ng kaaway ang
Administrasyon.
Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Feb.12, 1890)

 Nagulo ang mga prayle dahil sa proklamasyon ng pagkakaroon ng fixed Salary.

 Sinabi ni Am Regidor na dapat makipagsundo sa mga spaniards dahil mahirap kalabanin ang
mga makapangyarihan.
 Nagpropose sila ng programa na magkakaroon ng sariling council ang Pilipinas at ang pondo ng
Pilipinas ay mapupunta lang din dito. At dahil don ay mawawalan ng kaapatan ang gobernador
general na tanggalin ang pamamahala ng Pilipinas hangga't walang desisyon ng korte.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Feb.28, 1890) Madrid

 Ang pahayagan ng La Solidaridad ay naidala na sa Pilipinas ngunit ang iba ay nakumpiska sa

post-office at ipinagbibili ito, ito ay nagpapatunay na marami ang naghahangad na makabasa
nito.
 Kapag tinanggal ang pahayagan ng La Solidaridad ay maraming idea ang mawawala.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (April 4, 1890)

  Balak ni Rizal na umalis ng La Solidaridad at gusto nito na si Marcelo ang papalit.
 Bilang paghahanda, gusto ni Rizal na totoong pangalan ni Marcelo ang nakapirma sa article ng
La Solidaridad na sulat nito.
 Uuwi na si Rizal, sa oras na magkaroon ng representative sa korte at magtuturo.
 Nasunog ang bahay ni Del Pilar at ang may kasalanan sa nangyaring iyon ay ang mga prayle.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Brussels, 28 May 1890)

 Sinadya ni Rizal na itigil ang pag papadala ng article about La solidaridad, para daw
makapagsulat din ang iba. “We have many hidden peals or uncut diamonds who only need to
step into light to be seen by all. It is for this reason that I wish to stay in the shade so that other
might emerge into the light”
 Salamat daw kay Mr. Ramiro Franco (Dominador Gomez for the kind he dedicates to me his
Ponganle titulo.
 Ang fellow countrymen daw sa Paris ay hindi nakakatanggap ng copies ng La Solidaridad.
 Luna complain dahil sap ag gambing ng mga Filipinos sa Madrid.
 News from Phil. Parents are very dissatisfied. Mr. Felipe Roxas who informed them of gambling.
 Ang Filipino Daw ay pumunta sa Europe hindi para mag gambling at iamuse ang sarili kundi
magtrabaho para a kanyang kalayaan.

Marcelo Del Pilar to Jose Rizal (Madrid, 8 June 1890)

 Nataggap nya ang letter ni Rizal at nag worry siya nab aka tumigil si Rizal sa pagtulong sa La
Solidaridad. Ito ay hindi niya matataggap.
 Kung di dahil sa letter ni Rizal hindi malalaman na hindi pala natatanggap ang mga copies sa
Paris.
 Sumulat sa kanya si Dominador at nakinig ito sa kanyang advice about sa gambling
 Maneng case – brother-in-law who had been deported without trial

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Brussels, 11 June 1890)

 Mali ang akala ni Marcelo na aalis siya sa La Solidaridad dahil sa personal na dahilan.
Lumalabas na hindi pa talaga kilala ni Marrcelo si Rizal. Hindi siya sensitive at kahitb meron man
siyang sama ng loob ay tutuloy at lalaban parin siya
 Ang gusto ni Rizal ay umagant at makilala rin ang iba.
 May pangitain nakikita pero hindi naniniwala. Nananaginp siya ng kamatayan.
 Laong Laan ang true name niya. Gusto niyang matapos ang 2 volume ng Noli.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Brussels, 18 July 1890)

 Natanggap ni Rizal ang letter about sa kaso laban sa mga friars

 Kung kailangn siya ay pupunta siya
 Kung kailangn siya ay pupunta siya
 Kung hindi ay babalik na siya sa Pinas, dahil aalis na siya sa lugar na iyon bago matapos ang
buwan na iyon
 His brother says “inasmuch as it was our fight against the satsat (curate) that has brought you to
Europe we must defeat them, bec. If they are defeated, they will weaken much. The case will be
presented to the Supreme Court before the end of the month
Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (Brussels, 20 July 1890)

 Pinapabasa ang letter niya sa kapatid (Paciano) pero bawal ipakita sa iba.
 Kung pwede ma publish ang Indolence of the Filipinos
 Bahala na si Marcelo sa Corrections
 Darating si rizal pero bawal sabihin dahil ayaw nyang may makakita sa kanya
 Nagtatanong kung saan pwedeng matulugan 260. Marcelo, Madrid, 7 August 1891
 Pinipigilan pa rin si Rizal na umalis sa La Solidaridad “if you have any resentment, I beg you to
put it aside, if you consider me at fault, and this fault is pardonable, forgive me”
 Gusto nilang mag resume sap ag sulat si Rizal 262. Rizal, Ghent, 12 August 1891 to Marcelo.
 Nasurpresa sa letter about sa resentment. Hindi daw yun totoo
 Titigil siya sa pag susulat dahil sa 1. Kailangan niyang matapos ang libro 2. Gusto niyang
magsulat din ang iba 3. Importante sa kanya ang may pagkakasun do sundo sa trabaho.
 Kung may kopya pa ng Noli si Ponce nakikiusap sia na ipadala ito kay Mr. Vigil. Kung gusto ng
mas maraming kopya ay bibigyan siya ng walang bayad.

(September 22, 1891) Jose Rizal to Marcelo Del Pilar

 Nagpadala siya ng kopya ng El Filibusterismo kay Marcelo, kung gusto mo pa ng

panibagong kopya ay sulatan mo lamang ako.

 Hindi na daw kailangang ipaliwanag pa ni Rizal kung tungkol saan ang nobela dahil
si Del Pilar mismo ay maiintindihan na ang hangad ng kaniyang gawa ay katulad
lamang ng hangarin ng La Solidaridad.

 Nakatanggap daw siya ng paalala mula sa Maynila noong Hul yo 10 na nag

papaalala na padalhan si Antonio Luna ng 50 pesos.

 Nakasaad din sa liham na tuluyan na siyang aalis sa politika at naniniwala siya na

tama ang kaniyang gagawin.

 Gagawin niya ang pag alis dahil kailangan niya daw ng kaayusan at katahimikan.

 Maganda naman daw ang ginagawa ni Marcelo at walang pagkukulang kung kaya't
hindi na niya kailangan pang makialam.

(October 7,1891) Jose Rizal to Marcelo Del Pilar

 Pinapahalagahan niya ang kagandahang loob ni Del Pilar sa pagtrato sa kaniyang

mga sulat.

 At kung ano man daw ang magiging opinyon ni Del Pilar ay malugod na tatanggapin
ni Rizal, dahil alam naman daw niya na kung sino mang maglabas ng libro ay
kailangang tanggapin ang lahat ng bagay na mapupuna mula rito.

 Inimbitahan si Rizal ni Del Pilar na muling magsulat sa La Solidaridad.

 Naappreciate daw ni Rizal ang imbitas yon ni Del Pilar ngunit inamin rin niya na
hindi na siya naghangad na muling sumulat rito.

 Naniniwala si Rizal na National enterprise ang La Solidaridad at sinasabi daw ni

Del Pilar na ito raw ay isang Private Enterprise. Dahil dto ay alam na raw ni Del
Pilar kung bakit tinatanggihan niya ang alok nito.
  Mas gugustuhin niya na lamang daw na mamuhay ng mag isa kaysa gambalain ang
kaayusan ng mga manunulat sa La solidaridad.

 Gagawin niya daw lahat ng kaya niya wag lang ang pagsulat.

 Ang sinumang walang ibang ginawa kundi ang mabuti at tanggapin ang
pagpapakasakit para sa kaniyang kaibigan at sa huli ay makatatanggap lamang ng
pangsisisi at pag atake, maniwala ka sa akin magbabago ang k aniyang ugali.

 Ang sugat mula sa kaibigan ay mas masakit kaysa sa sugat dulot ng kalaban.

 Naiintindihan niya daw na ang bawat Filipino ay nag nanais na gawin kung ano man
ang kaniyang gusto.

 Magpatuloy ka riyan kung paanong ikaw ay nasa tuktok at gamiti n mo ang iyong
kapangyarihan para gawin ang iyong mga ideya.

 Makatatanggap ka ng kopya ng Morga.

 Naniniwala ako na ito na ang huling beses na susulatan kita dahil aalis na ako sa
18.

(October 13, 1891) Jose Rizal to Marcelo Del Pilar

 Natanggap ko ang iyong mga liham at sasagutin ko ang mga ito upang maayos ang
lahat bago ako umalis ng Europa. * Maipaliliwanag natin ng ayos ang isa't isa sa
pagitan nating dalawa dahil narin sa matagal tayong naging magkaibigan at kailan
lamang nag away.

 Ikaw ang nagsabi na ang La Solidaridad ay pagmamay ari ng private enterprise at

sinabi ko sa iyo na naniniwala akong ito ay national enterprise. Saksi ang mga
Pilipinong naroon sa diskusyon.

 Marahil at natakot ka lamang na ang aktibo at tamang pangingia lam ko sa polisiya

nito ay malamangan ang mga ginawa mo.

 Hindi ako nagalit na ayon sa iba ay nais mo raw akong sirain. Natural sa bawat isa
na maghangad magtagumpay.

 Noon ay nasaktan ako sa ideyang nais mo akong alisin sa pwesto ngunit ngayon ay
ikinokonsidera ko na lamang ito na para sa aking ikabubuti.

 Tama ka ng iyong sabihin na ang oras ay nagbibigay sa tao ng pagkakataon na

makita ang maraming bagay. Ngayon ay nakikita ko na, na ang dating para sa akin
ay masama ngayon ay nakikita ko nang mabuti. * Nakapanghihinayang na ang mga
pinagsamahan natin ay nasira lamang.

 Ang galit ay tumatagal ngunit hi di ko sinasabing habang buhay.

 Nagpapatawad ako ngunit mahirap para sa akin ang makalimot. Kaya't hindi ko rin
nakakalimutan na ikaw ay naging aking tagapa gtanggol,subalit hindi ko rin
makakalimutan na ikaw ang unang taong humiling na pabagsakin ako.

 Hinahayaan ko na, na ikaw ang maging head. Ngunit kung hihilingin ng mga
Pilipino na sumulat ako ay gagawin ko. Subalit kung ang aking opinyo ang
masusunod ay hindi. Hindi ko na hihilingin na sumulat muli dito.

 "I cannot, ought not to commit suicide, I await m y execution".

  Sa mga nagdaang buwan ay itinuring ako ng La Solidaridad bilang ibang tao.

 Pinahahalagahan ko ang iyong opinyon na ang Filibusterismo ay m as mababa

kaysa sa Noli. Pareho tayo ng opinyon.

 Si Blumentritt at lahat silang nasa Paris at Barcelona ay nagsasabing ang El Fili ay

nakahihigit sa Noli. * Ikaw ang unang nagsabi sa akin ng totoo.

 "The clay idol that a bottle of champagne has melted, if it is really of clay, what
does it matter if it disappears? * Oras ang mag sasabi kung sino ang tama. * Gusto
kong magsilbi ito na hindi ako kailan man humadlang sa pag angat ng iba kahit na
ito ay magdulot ng aking pag bagsak. * At makaaasa ka na hindi ak o sasali sa kahit
na ano upang malamangan ka.

(May 23, 1892) Jose Rizal to Marcelo Del Pilar

 Nabasa ko ang artikulo ni Lete patungkol sa akin.

 Iluso( Visionar y) - naniniwala si Rizal na patungkol ito sa kaniya ngunit hindi niya
ito tinututulan para sa sarili kundi dahil sa kung ano mang magiging epekto nito sa
mga pangkat ng nga Pilipino na naghahangad ng pagbabago.

 Anong hayop ang kumagat sayo upang atakihin ako? Samantalang heto ako at
hindi nanghihimasok sa politika at nag aayos ng lugar kanlungan para sa mga
Pilipino at inilalaan ang aking buhay sa pagsusulat ng ilang libro?

 Hindi ba't sinabi ko sayong iniiwan ko na sa iyo ang politika upang makatanggap ka
ng mas pagkilala?

 Kailangan mo ba akong atakihin para doon?

 Ang dahilan kung bakit inilagay niya si Simoun sa madilim na katauhan ay upang
ipakita na ang mga nasa La Solidaridad ay hindi Filibusteros.

 Bakit hindi mo pa ako pinangalanan u pang ang mga Espanyol na hindi nakakaalam
ng ating alitan ay hindi na mag atubili na ako nga ang iyong inaatake?

 Hindi ko ito sinasabi upamg humingi ng eksplanas yon ukol sa artikulo.

 Naghanda ako ng artikulo para sa La Solidaridad, na naglalahad ng tungk ol sa

Borneo and sa colonisasyon nito at ngayon ay hindi ko na ito balak na ipadala.

 Sa aking pagsisisi ay hinayaan mo nanaman akong pumasok sa politika at

kailangan kong sumulat muli ng liham sa Maynila at sa ibang lugar upang
maiwasan ang pagkakapangkat pangkat.

 Ginising ako nito matapos ang matagal na pananahimik.

Eduardo de Lete's Explanation

 Itinanggi niya na inatake niya su Rizal sa kaniyang artikulo. Isinulat niya ang Iluso
sa La Solidaridad dahil sa request ni Plaridel.

 Personal at mula mismo sa kaniyang labi ay ipinaubaya sa akin ni Del Pilar ang
pagsusulat ng artikulo sa ilalim ng pamagat ba Iluso na ipinublished sa isa sa mga
is yu ng La Solidaridad.
  Isinulat ko ito ng walang sinumang tao ang pumapasok sa aking isipan.

Jose Rizal to Marcelo Del Pilar (June 15, 1892)

 Nabasa ko sa sulat mo noong Mayo 10 na hindi ka responsable sa artikulong

inilabas ni Lete.

 Ang pag atake sa akin sa La Solidaridad ay parang pagtiwalag narin sa simulain

nito. Kung ang pagtutol at pag at ake sa isa't-isa ay ginagawa sa pahayagan ng mga
Espanyol ay hindi dapat natin ito tularan.

 Natutuwa ako sa sinabi mo sa akin na mas magiging kapakipakinabang ka sa

Pilipinas.

 Sa paniniwala ng iba ay m as magiging kapakipakinabang tayo sa abroad kaysa sa

atin mismong lugar.

 Kapag napatunayan nila sa akin na ang pas yente ay mas madaling gagaling kung
malayo sa kaniya ang kaniyang doktor at mga gamot ay maniniwala ako sa kanila.

 Hinihiling ko na sana ay m akita kita sa Maynila upang maibalik natin kung ano ta yo
noon.
(July 20, 1892) Marcelo Del Pilar to Jose Rizal

 Natanggap ko ang dalawa mong sulat kung saan sinasabi mong inatake ka ni Lete
sa kaniyang artikulo sa La Solidaridad noong April 15.

 Nagkakamali ka. Paano ko siya papayagan na atakihin ka gayong interesado ako

sa iyong lag unlad?

 Naniniwala ako na noong isinulat ito ni Lete ay hindi niya nais na patamaan ka.

 Inilarawan niya ang isang taong malayo sa iyong katauhan. Paano mong naisip a ng
iyong sarili na gumaganap sa taong tumatanggi at sumisira sa mga preparas yon?

 Ang artikulo ni Lete ay hango sa balitang dumating mula sa Maynila tungkol sa

aktibo at epektibong kampanya para sirain ang bawat instrumento ng ating
propaganda.

 Ipunin o ireserba natin ang ating mga enerhiya para sa kalaban ng ating
katahimikan.

Talasalitaan
La Solidaridad — In 1888, the Filipinos in Barcelona, Spain, in consultation with the reformists in the
Philippines, founded this forth nightly newspaper devoted to the publication of reports on conditions in the
Philippines. The paper was also used to air the side of the Filipinos against the attacks made on them by
writers who sympathized with friars. Graciano Lopez Jaena was the first editor followed later by Marcelo
H. del Pilar. Its maiden issue came out on February 15, 1889. It was banned in the Philippines but
Filipinos successfully smuggled copies into the country.

España en Filipinas — This newspaper was put out in Madrid, Spain in 1888, by Filipinos. The reformers
voiced in this paper their grievances against the Spanish authorities in the Philippines.

Reference:
http://chonzskypedia.blogspot.com/2014/03/first-newspapers-in-philippines.html
https://philippineculturaleducation.com.ph/lopez-jaena-graciano/
https://www.pinterest.ph/pin/531635930987852842/?lp=true
http://senyorjoserizal.blogspot.com/2013/09/writings-in-london-while-busy-in.html