9ο Συνέδριο της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας

Βασίλης Καψαµπέλης
µέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισιού,
Διευθυντής τού Κέντρου Ψυχανάλυσης Evelyne et Jean Kestemberg
της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας τού 13ου διαµερίσµατος Παρισιού

Σύµπλεγµα ευνουχισµού και ιδεώδες εγώ

Η ανάλυση ενός σύντοµου κλινικού υλικού προερχόµενου από ασθενή πού διασχίζει κρίση
συζυγική επιτρέπει να µελετήσουµε µιά ιδιόµορφη διαπλοκή υπερεγώ και ιδεώδους εγώ σε
συνάρτηση µε το σύµπλεγµα ευνουχισµού. Στις κλασικές ψυχοπαθολογικές οργανώσεις, η
εκδήλωση της επιθυµίας συνεπάγεται ποικίλες εκδηλώσεις άγχους, οι οποίες µπορούν να
αναχθούν σε τελική ανάλυση στο άγχος ευνουχισµού. Η επιθυµία βρίσκει λοιπόν στον δρόµο
της το υπερεγώ. Εν προκειµένω, αυτά πού εµφανίζονται από την ασθενή ως αισθήµατα
ενοχής σχετίζονται µε την µη πραγµατοποίηση της επιθυµίας. Η περαιτέρω µελέτη τους
δείχνει ότι δεν πρόκειται ακριβώς γιά αισθήµατα ενοχής, αλλά ντροπής, και η ντροπή
σχετίζεται µε αυτό πού το άτοµο θεωρεί ώς ολιγωρία απέναντι στην πραγµατοποίηση της
επιθυµίας. Η παραποµπή σε έννοιες σχετιζόµενες µε την ναρκισσιστική συγκρότηση τού
ατόµου (ιδεώδη όπως το θάρρος και η τόλµη, η ικανότητα επωµισµού των επιθυµιών, η
αταλάντευτη διεκδίκησή τους...) επικυρώνει την υπόθεση ότι στην περίπτωση αυτή το
ιδεώδες εγώ βρίσκεται σε σύγκρουση, και παίρνει το προβάδισµα σε σχέση µε το υπερεγώ.
Το αποτέλεσµα αυτής της εξέλιξης είναι ότι το άγχος ευνουχισµού δεν αναπτύσσεται σε
συνάρτηση µε το ενδεχόµενο πραγµατοποίησης της επιθυµίας, αλλά µε το ενδεχόµενο µη
πραγµατοποίησής της. Αυτή η αναστροφή, πού χαρακτηρίζει συνήθως µεταιχµιακές
παθολογίες, προσδίδει ιδιαίτερη χροιά στην οικουµενικοτητα τού συµπλέγµατος ευνοχισµού,
στο βαθµό πού το εξάγει από την προβληµατική της δοµητικής γιά τον ψυχισµό απαγόρευσης
πού ανοίγει τον δρόµο γιά µεταθέσεις και µετουσιώσεις, και το εισάγει σε µιά προβληµατική
η οποία δυνητικά γίνεται προβληµατική παντοδυναµίας, στο βαθµό πού η τριαδικότητα πού
υπονοείται στη σχέση επιθυµίας και απαγόρευσης αντικαθίσταται από την δυαδικότητα της
σχέσης τού εγώ µε το αντικείµενο της επιθυµίας του.