BOETHIUS Arithmetica Et Musica PDF

DigitlZed by Google
ANICI I MANLII TORQUATI SEVERINI
BOETII
DE INSTITUTIONE ARITH~fETICA
LIBRI DUO
.'
DE INSTITUTIONE lVIUSICA
LIBRI QUINQUE.
ACCEDIT GEOMETnIA (JUAE FEHTUR nOET/I.
E LIBRIS MANU SCUIPTIS
F, III IlI1'
G-ODOFREDUS FRI:EDLEI .
LIPSIAE
H.; AEbmus B. G. rrEUBNJ~RI.
:àIDCCCLXVII.
1.lP9' ~ w TYPIS B. "r;/;:TBNRnf.
PRAEFATIO.
Decem fere abhinc annos et scriptores latinos

cogniturus et rei mathematicae studiosus Boetio
coepi operam dare nec multo post acrius in mathe-
matica"inprimis eius opera incumbendi auctor fuit
mihi Halmius, ad accuratius cognoscendam linguam
latinam hinc quoque aliquantulum afferri posse ratus.
Prius tamen rebus arithmeticis utilem fructum afferre
me posse putavi, quaeque inveneram publici iuris
feci libello de Boetii geometria edito 1). Opiniones
meas aggressus est vir doctissimus Mauritius C a n-
tor 2) meque inpulit, ut, quae minus recte de Boetii
arte ratiocinandi et computandi statuerat, refellere
conarer argumentis quam maxime certis 3). Pauca
etiam de geometria Boetii protuli 4), quibus a Boetio
cam profectam non esse comprobarem.
l) Gerbert, die Geometrie des Boethius und die indischen

Ziffern. Erlangen, Blasing 1861.
2) Mathematische Beitrage zum Kulturleben der Vèilkel',
Balle, Schmidt 1863.
3) Zeitschrift fiir Mathematik und Physik, IX, S. 73-95,
145-171, 297-330. X, S. 241-282.
4) Neue Jahrbiicher fiir Philologie und Pii.dagogik. 1863.
S. 425-427.
DigitlZed by Google
IV rllAEFATIO.
Haec agentem interrogavit me Halmius, vel-

lemne laborcs suscipere necessarios ad opera Boetii
mathematica edenda, ncc volentem tantum provo-
cavit sed etiam libris manu scriptis quibus optimis
potuit ad me missis simul adiuvit. Usus suro igitur
codicibus Monachii asscrvatis praestantissimis, qui-
bus accessenmt codices Bambergenses non minoris
notae et liber Erlangensis, quem alter tantum codex
Carnutensis aequat. Cuius rei gratiae mihi agendae
sunt maximae et Halmio ipsi et viris humanissi-
mis et benevolentissimis Fori n g e r, T h o m a s Mona-
censibus, Stenglein Bambergensi, Autcnrieth
Erlangensi. Egregiam operam navavit mihi princeps
Boncompagni, cuius summa liberalitate suroma
mea laude digna factum est, ut non solum, quac
ipse in libris suis manu scriptis habuit, quae in
aliis codicibus Romanis inventa sunt, quantum opus
esse visum est, in meum usum possem convcrtere,
sed etiam de codicibus, qui Neapoli, Florentiae,
Veronae custodiuntur, fierem certior.
Ita instructus, rem aggredi ausus sum parum
fOl·tasse versans quid valerent humeri. Sed occasio-
nem vires intendendi omittere nolui. Iam perfeci
quae perficere mihi proposui. Utrumque Boetii
opus et quod de arithmetica et quod de musica
composuit, novissime apud nos anno 1570 Basileae
editum, tribus paene saeculis post rursus profero
adiecto geometriae opusculo. De qui bus pauca haec
videntur monenda.
Inscriptionem alterius operis Boetii sumpsi ex .
capite quarto libri 1. dc inst. mus: (p. 192, v. 19):
in libr;s) fJuos de arithmetica inslilutione conscripsimus,
DigitlZed by Google
PRAEFATIO. v
unde titulum quoque petitum esse veri simile est,
qui legitur in codice Bamb. Hl. N. 13 (d) ante
titulorum indicem libri Il de inst. arithm. (p. 72,
v. 9 val'. lect.). Nec obstare mihi videtur, quod
Boetius in cap. quadragesimo libri II inst. arithm.
(p. 137, v. 7) arithmeticam introductionem se
terminare dicit.
Alterius operis inscriptionem manifestam reddì
putavi cum capite decimo libri III. de inst. muso
(p. 283, v. 9): id, quod institutione musicae adorsi
sumus, tum capite sextodecimo eiusdem libri III
(p. 300, V. 2): quod superest musicae institutioni et
capite septimo libri V (p. 358, v.2): guae secundo
huius institutionis libro digessimus et infra (v. 9) ex
secundo huius institutionis musicae libro et quarto
petendum est. Hinc eius opera, qui titulos finxit
et indices eorum composuit, formula (e. g. p. 225,
V. 16) de musica iIl est armonica institutione liber orta
videtur.
Eorum librorum, quos Boetius de geometria
scripsisse dicitur, investigare veram inscriptionem"
nihil aliud esset nisi operam et tempus perdere.
Iam inter homines doctos constat, eos libros minime
Boetio tribuendos esse, quos codices manu scripti
non pauci praeter duos illos praebent, qui in
praestantissimis codicibus Erlangensi et Carnutensi
reperiuntur 5 ). Nec ipsos hos duos libros a Boetio
compositos esse ego quidem contendo repugnante
inprimis Cantore. Sub iudice adhuc lis est, qua m
,,) Cantor, Mathem. Deitrage. S. 196-197.
DigitlZed by Google
VI PRAEI<'ATIO.
tamen statim, si legi posset, dirimeret codex Vero-

nensis palimpsestus 38, in quo verum Boetium latere
putat Blume 6). Humanissime et liberalissime B o n -
compagni, illustris ille rerum mathematicarum
fautor effecit, ut codex ille diligentissime inspicere-
tur, sed adeo difficilis lectu inventus est, ut praeter
admodum pauca verba nihil transcribi ex eo posset.
Donec igitur aut acriores oculi, quod vix crediderim,
aut instructior ars, quod fieri posse nemo negaverit,
in communem usum protulerint, quae Blume investi-
gavit, nihil aliud restat, nisi ut ea, quae fertur
Boetii geometria, edatur, quam artem geometri-
cam auctorem nominasse testantur loci, quos in pago
434 sub voce ars attuli. Quae cum per se nullius
fere pretii sit, maximi momenti ad res arithmeticas
facta est antiquissimis, quae quantum scimus in
nostris litteris exstant, vestigiis eorum signorum,
quibus nunc numeros describimus. ltaque omnem
impendi operam, ut Carnutensi qu"oque codice ipse
uti possem, neque tamen fieri potuit, cum legibus
non liceret, codicem illum ex Francogallia ad me
•••
mlttt.
De libris manu scriptis, qui bus usus sum, notarum
explicationes singulis operibus addidi. Quam maxime
studui, ut non solum veri Bootii scripta sed etiam
veram scribendi formam ederem. Omittendi igitur
erant capitum tituli, quos Boetium scripsisse minimo
est verisimile. Quum tamen faciliorem operum
conspectum praebeant, minori bus litteris edendos
6) Erlii.uterllngen zu deri Schriften der rom. Feldmesser.

S. 65, Anm. 114.
DigitlZed by Google
PRAEFATIO. VII
censui. In vocabulorum scriptura si cui parum sibi

constare videatur, quod supponenda et ohtinet, inpar
et comparare, adsumo et aspicere, alia huius modi
typis invenerit edita, is meminerit codices me
secutum esse hac in re maxime varios nec nisi
magis veri similia assequi potuisse 7). Uni tantum
spatioinvitis paene codicibus t litteram servavi reiecta
c, quae saepissime occurrit. In graecis nomini bus
propriis graecam scribendi rationem sequi malui,
ex qua et ipsa Ptotomaeus videtur scribendum. Geo-
metriae libros, cum posteriori tempori attribuendi
mihi videantur, si qua in re a ceteris Boetii libris
distabant, non mutavi. Et haud scio an in ipsius
Boetii operibus corrigendis constanti or esse studuerim
Boetio ipso, cum variationem rerum illum amasse
non solum easdem sententias eloquendi maxima
varietas testetur, sed etiam quod promiscue scripsisse
eum maxime est verisimile triangulus et trian-
gulum, pyramidam et pyramidem, atomon
latinis, "O À. o v (> o v graecis litteris, similia.
Uncis inclusi quae in pago 375 verss. 1. 2. 18.
19. Ieguntur, nec me fugit includi etiam alia posse,
velut pago 383 vV. 5-21, pago 387 V. 23 et pago 388
vV. 1. 2. Sed magis sunt vitiosa illa Ioea, quam
ut uncis sanari possint. In pago 401 V. 10 post
longitudine lacuna statuenda est. Intercidit enim
') Vel idem vocabulum eisdem litteris ubique ut redderllm

quam maxime cum intentus essem, tamen ne oculos laterent
aliquot menda inpedire nequivi. Nonnulla etiam mutata
novis argumentis sententia variavit. Quae ut secundum
Bcripturam in indice adhibitam emendata habeantur peto.
DigitlZed by Google
VIII PRAEFATIO.
scamni definitio. Haee tamen et alia alias fortasse

explicabo. Nune operam navare Boetii opera cogni-
turis equidem volui, quantam navaverim, iudiees
videant benevoli."
Scrib. Onoldi m. Maio a. MDCCCLXVIl.
Godofredus Friedlein.
DigitlZed by Google
BOETII
DE INSTlTUTIONE ARITHMETICA
LIBRI DUO.
NOTARUM: EXPLICATIO.
a = codex Bambergensis m. IV. 12. (F, 20) saec. X. spIen-
didissime ornatus, quem Gerbertum ad Ottonem tertium
misisse maxime est verisimile. Non tamen eadem est
lectionum praestantia. Multis enim locis correctoris manu
emendatis haud pauci emendandi relicti sunto Ex capi-
tum inscriptionibus quindecim alieno loco sunt positae.
Nec fortunam aequam nactus est sex vei septem foUis
inter secundi libri caput tricesimum septimum et qua-
dragesimum tertium et ultimo folio cum fine capitis quin-
quagesimi quarti deperditis.
b = codex Bambergensis Hl. IV. 11. (F I 16) saec. X. I cuius
lectiones ubique fere sunt meliores. Multa quoque supra
versus et in margine manu non multo recentiore sunt
adnotata I quae in aUis codicibus vei maiore vel non
minore probabilitate legebantur. •
c = codex Bambergensis m.lV. 14. (F,3) saec. X. pulcher-
rime scriptus I non diligentissime. Multa enim singula
vocabula sunt omissa, maiores lacunae inveniuntur quin-
que. Propior tamen accedit ad b quam ad a.
d = codex Bambergensis Hl. IV. 13. (F I 26) saec. XI., cui
ita similitudo est cum c, ut compluribus locis meliora
praebeat. Multa supra versus et in margine secunda
manu 8unt addita.
BOBTIU8. 1
DigitlZed by Google
2 NOTARUM EXPLICATIO.
f = codex Monacensis 18480 (Tegems. 480) saec. XI. et pul-

cherrime scriptus et diligentissime. Multi tamen loci
tantum a reliquorum codicum consensu recedunt, ut non
vera Boetii verba sed scriptoris non imperiti cogitata
prodere videantur. Maxime similis est codici d.
1= codex Monace.nsis 14601 (Ratisb. Emm. F, CIV) saec.
XII. Buius codi cis in libro priore tanta est simiIitudo
cum d, ut descriptus ex eo posBit videri, quippe qui vel
in contextum receperit, quae in d correcta erant; in
altero tamen libro multo simili or est codici b.
r= codex Monacensis 3517 (Aug. civ. 17) saec. IX-X. ni-
tide scriptus. Maior autem arithmeticae cognitio in
scriptore erat quam diIigentia in litteris pingendis, nisi
forte alius recensor alius Bcriba operis fuit. Codex non
multo post quam erat Bcriptus retractatus et correctus
videtur esse. Similis est codici c et ex parte etiam a·
Tituli capitum libri secundi similes sunt titulis codicis f.
Nonnullis lo cis additamenta in eo Bunt superflua.
s = codex Monacensis 6405 (cod. Fris. 205) s. XI. nitidissime
scriptus. Ultima tamen folia et vermis et usus aliqua
ex parte laesit. Multa quae rubro colore descripta erant
vel palIidiora facta sunt vel evanuerunt. Maxime simi-
lis est codici a nec tamen admodum similis. Aliquot
locis inveniuntur quae de suo quis addidit.
F=Fragmentum, quod ex codice saeculi undecimi edidit
Carolus Fredericus Weber Cassellis MDCCCXLVII.
Duo codicum genera ut diBcernas adduci potes capite
quarto libri prioris, ubi alteri codices (a, b) dennitiouem in-
paris numeri in medio capite, alteri (c, d. f, l, r, s) in fine
habent. Meliores lectiones repperis maximam partem in c,
d, f, l; sed adsunt vestigia, quae hos saltem codices, quos
ego contuli et supra descripsi, ex uno eodemque fonte ma-
nasse verisimile reddant.
DigitlZed by Google
DOMINO SUO PATRICIO SYMMACHO BOETIUS.
In dandis accipiendisque muneribus ila recle officia

inter eos praecipue, qui sese magni faciunt, aeslimanlur,
si liquido constabit, nec ab boc aliud, quod liberallus
afferret, inventum, nec ab ilio unqnam, quod incundius l)
benevolenti a conplecteretur, acceptum. Haec ipse consi-
derans attuli non ignava opum pondera, quibus ad racinus
nihi! instructius, cum habendi sitis incanduit, ad mel'itum
nibil vilius, cum ea si bi victor animus calcala subiecit, sed
ea, quae ex Graecarum opulentia litterarum in Romanae 10
orationis tbesaurum sumpta conveximus. Ita enim mei
quoque inibi operis ratio conslabit, si, quae ex sapientiae
doctrinis elicui, sapientissimi iudicio conprobent!lr. Vides
igitur, ut tam magni labol'is effectus tuum tantum spectet
examen. nec in aures Pl'odire publical!, nisi doctae sen- 1ft
tentiae adstipulatione nitatur. In quo nihi! mirum \'ideri
debet, cum id opus, quod sapientiae, inventa persequitur,
non auctoris sed alieno incumbit arbitrio; sllis qnippe in-
strumentis res rationis expendilur, cum iudicium cogitur
subire prudentis. Sed buic munusculo non eadem qllae 20
ceteris inminent artibus munimenta consti tuo, neque ellim
1 Incipit epistola Boecii ad Simmachum patrium soce-

rum v. c. Domino suo patricio Simmacho Boecius. Mani-
lins Severinus floruit temporibus 'feoderiei regis Italorum
transtulHque libellum istum de Greco in Latinum gemma-
vitque floribus facundiae Romanae. Incipit liber Boetii de
Arithmetiea. a. Il suo om. d, 1. Il patri d, l, r. Il Domino ...
Boetius om. f, s. 2 ita reete in margine r, supra versum s.
o ofFerret c, d, f, r. 8 poat instruetius: et a, ti ex corro d,
est f, S. 12 operis mihi a, c, d, f, l, s. 14 exspeetet
b Il speetet litura praecedente a. 17 quod om. f. 21 con-
stituo munimenta a, b.
1*
DigitlZed by Google
4 INST. ARITHM. I, PRAEFATIO.
fere ulla sic cunctis ahsoluta partibus nuIlius indiga suis

tantum est scientia nixa praesidiis, ut non ceterarum quo-
que artium adiumenta desideret. Nam in effigiandis mar-
more statuis aUus excidendae molis labor est, alia forman-
5 dae imaginis ratio, nec eiusdem artificis manus politi ope-
ris nitor exspectat. At picturae manibus tabula commissa
fabrorum: cerae rustica ohservatione decerptae, colorum
fuci mercatorum sollertia perquisiti, lintea operosis elabo-
rata textrinis multiplicem materia m praestant. Nonne idem
lO quoque in bellorum visitur instrumenlis? Bic spicula sagit-
tis exa~uit, illi validus torax nigra gemit incude, ast alius
crudi umbonis tegmina proprii laboris orbi infigenda mer-
catur. Tam multis artibus ars una perficitur. At nostri
laboris absolutio longe ad faciliorem currit eventum. Tu
15 eDim solus manum supremo opel'i inpones, in quo nibil
de decernentium necesse est laborare consensu. Quam-
libet enim hoc iudicium multis artibus probetur excultum,
uno tamen cumulatur examine.
Experiare igitur licet, quantum nobis in hoc stu-
20 dio longis tractus otiis labor adiecerit, an rerum sub-
tilium fugas exercitatae mentis velocitas conprehendat,
utrum ieiunae macies orationis ad ea, qua e sunt cali-
gantibus inpedita sententiis expedienda sufficial. Qua
in re mihi alieni quoque iudicii lucra quaeruntur, cum
25 tu utrarumque peritissimus litterarum possis Graiae ora-
tionis expertibus quantum de nobis iudicare audeant,
-sola tantum pronuntiatione praescribere. At non alte-
rius obnoxius institutis artissima memet ipse transla-
tionis lege con stringo , sed paululum liberius evagatus
so alieno itineri, non vestigiis, insisto. Nam et ea, quae de
numeris a Nicomacho diffusius disputata sunt, moderata
1 indigua a. 3 eifingendis i. effigendis r. 4 est om.

d, I. 8 aoIatia d. 10 imbellorum e. Uin bello rum quoque
f, r. 11 thorax f. 12 erudium bonia a, b, s. Il infigens
demereatur e. 17 multis artibus hoc iudieium i, muItis hoc
iudieium artibuB s. 18 eumuIamur c, r. 24 mihi s in mar-
gille Il alieni mihi c. 26 lingu~rum (supra versllm: .I litte-
rarum) 8. 28 obnoxÌÌs a.1I ips~ i.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. I, PRAEFATIO. 5
brevitate collegi et quae transcursa velocius angustiorem
intellegentiae praestabant aditum mediocri adiectione re-
seravi, ut aliquando ad evidentiam rerum nostris etiam for-
mulis ac descriptionibus uteremur. Quod nobis quantis
vigiliis ac sud.ore constilerit, facile sobrius lector agnoscet. 5
Cum igitur quattuor matheseos disciplinarum de arithme-
Uca, quae est prima, perscriberem, tu tantum dignus eo
munere videbare, eoque magis inerrato opus esse intelle-
gebam. Nam etsi apud te faciIis veniae locus esset, ali-
quando tamen ipsam formidabat facilitatem suspecta secu- 10
ritas. Arbitrabar enim nihil tantae reverentiae oblatum
iri oportere, quod non elaboratum ingenio, perfectum
studio, dignum postremo tanto olio videretur. Non igitur
ambigo, quin pro tua in me benevolentia supervacua rese-
ces, hiantia suppleas, errata reprehendas, commode dicta 15
mira animi alacritate suscipias. Quae res inpulit pigra m
consilii moram. Nimios enim mihi fructus placitura resti-
tueot. Novi quippe, quanto studiosius nostra qnam cete.
rorum bona diligamus. Recte ergo. quasi aureos Cereri
culmos et maturos Baccho palmites, sic ad te novi operis 20
rudimenta transmisi. Tu tantum paterna gralia nostrum
provehas munus. Ita et laboris mei primitias doctissimo
iudicio consecrabis et non maiore censebitur auctor merito
quam probator.
I ncipiunt capitula libri primi. 25
I. Proemium, in quo divisio mathematicae.

II. De substantia numeri.
1-8 quae . " reseravi c. in margine ex eorr. 1 velo-

ciis a. 8 aIiquanto c. 6 Cum igitur .•.. arithmetica s.
bis. Il .nn· c. 7 quae est prima om. c. 9 Nametsi (pun-
eto 8ub N posito et T 8upra scripto) a, Tametsi f. Il ali-
quanto b, c, d, f, l, r, s. 10 ipsum a Il formidabat ipsam f.
11 oblatum ire a, b. oblaturi r. 13 suppremo a, c. su-
premo f. 16 mira om. c. S; 8upra VeT8um litura deletum d,
correetione additum l. 20 et om. c, r. 23 minore b, c.
25 Explicit prologus in libro Boetii. a. Incipiunt om. r "
libri I a, c. de libro primo f. Il Inscriptionem om. b, d, l, s.
26 mathematicae om. a.
DigitlZed by Google
6 INS'!'. ARITHM. I, CA.PITULA.
III. Definitio et divisi o numeri et definitio paris et inparis.

IIn.Definitio numeri paris et inparis secundum Pytha-
goram.
V. Alia seculldum antiquiorem modum divisio paris et
5 inparis.
VI. Definitio paris et inparis per alterutruÌn.
VII. De principalitate unitatis.
VIlI. Divisio paris numeri.
VIIII. De numero pariter pari eiusque proprietatibus.
lO X. De numero pariter inpari eiusque proprietatibus.
XI. De numero inpariter pari eiusque proprietalibus deque
eius ad pariter parem et pariter inparem cognatione.
XII. Descriptionis ad inpariter paris naturam pertinentis
expositio.
15 XIII. De numero inpari eiusque divisione.
XlIII. De primo et incomposito.
XV. De secundo et composito.
XVI. De eo, qui per se secundus et compositus est, ad
alium primus et incompositus. .
20 XVII. De primi et incompositl et secundi et compositi et
ad se quidem secundi et compositi ad alterum vero
primi et incompositi procreatione.
XVIII. De inventione eorum numerorum, qui ad se secundi et
compositi sunt, ad alios vero relati primi et incom-
25 positi.
XVIIII. Alia partitio paris secundum perfectos inperCectos
et ultra quam perfectos.
XX. De generatione numeri perfecti.
XXI. De relata ad aliquid quantitate.
1 dit'finitio hic et infra libri praeter d Il imparis hic et

infra maximam partem libri. 2 numeri om. c, r. 6 8uper b.
,im
9 ,pari f. 10 7'oto hoc versu omisso seguentium capitum me-
meros uno minores habent d, f, l. 12 cognomine r. 13 pa-
riter a. 16 De proprio a. 18 .compositu8 et 8. 20 et
secundi et compositi om. a, c. d, l, r, s. 21 incompositi
et alterum c. " et alte rum l. 23 ad secundi b. 24 vero om. a.
26 Alio c Il pal'tio a. participio d. participatio l.
que a" et om. d, l, r.
27 et utra-
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. I, 1. 7
XXII. De speeiebus maioris quantitatis et minoris.
XXIII. De multiplici eiusque speciebus earumque genera-
tiollibus.
XXIIlI. De superparticulari eiusque speciebus earumque ge-
nerationibus. 6
XXV. De quodam utili ad cognitionem superparticularibus
accideate.
XXVI. Descriptio. per quam docetur. celeris inaequalitatis
speciebus antiquiorem esse multiplicitatem.
XXVII. Batio atque expositio digestae forìnulae. 10
XXVIII. De tertia inaequalitatis specie. quae dicitur superpaI'-
tiens deque eius speciebus earumque generationibus.
X.XVIIII. De multiplici superparticulari.
XXX. De eorum exemplis in superiori formula inveuiendis.
XXXI. De multiplici superparliente. 16
XXXII. Demonstratio. quemadmodum omnis iuaequalitas ab
aequalitate processerit.
E:x:pliciunt capitula libri primi.
l n c i p i t l i ber p ri m u s.
Proemium. in quo divisio matkematicae. 20
I. Inter omnes pliscae auctol'itatis viros, qui Pytha-

gora duce puriore mentis ratione viguerunt, constare ma-
nifestum est, haud quemquam in philosophiae disciplinis
ad cumulum perfectionis evadere, nisi cui talis prudenLiae
nobilitas quodam quasi quadl'uvio vestigatur, quod recte 25
intuentis sollertiam non latebit. Est enim sapientia re-
rum, quae sunt suique inmutabilem substantiam sortiun-
2 eorumque a, c, r, s. earnm 1. Il generibus r. 4 eo-

rumque b, c, r, s. 6 eoguationem a, b, c eognitionem
(puncto sufl i posito et a supra 8CriptO) s. 8 inaequalitati-
bus a. 10 degestae c, d, r. 11 qUlle 0111. b. 12 ape-
ciebu8 om. b. Il eornmque s. 14 superioris i, superiore r.
18 Finit Boetii rro!ogus b. nlibri primi om. c, r. Il lnscriptio-
nem 0111. d, i. ,s. 19 Ineipit liber primus om. b. i, r,
d, l. 20 Proemium •.• mathematieae 0111. a, d, 1. Il in quo
est dil'isio e. 26 sollertiam intuenti! a, b, c, d, i, l.
DigitlZed by Google
8 INST. ARITHl\L
veritatis. Esse
###"#'scunt nec retraetiml##
IH#n1zutantur, sedin pn#pril# l\emper vi suae
se naturae subsidiis nixa custodiunt. Haec autem sunt
5 qualitates, quantitates, formae, magnitudines, parvilates.
aequalitates, habitudines,- actus, dispositiones, Ioca, tem-
pora et quicquid adunatum quodammodo corporibus inve-
nitur, quae ipsa quidem natura incorporea lIunt et inmu-
tabili substantiae ratione vigentia. participatione vero cor-
10 et tactu varbbilir vertibilem
i#i##Dseunt. Haec ut dictum
lrmntabilem iSLrtita sunt,
vere esse dicuntur. • id est,
qUiSe qua eque suo #éB#ieBtiae nomi-
15 na##eur sapientia profitetH#i ife##entiae autem
gemìnae partes sunt, una continua et suìs parHbus iuncta
nec ullis finibus distributa, ut est arbor lapis et omnia
mundi huius corpora, qua e proprie magnitudines appel-
lantur. Alia vero disiuncta a se et determinata partibus
20 et quasi acervatim in unum redacta concilium, ut grex
populus chorus acervus et quicquid, quorum partes
#iBtn#mitatibus terminanlur et ab alteriu! fine
His proprium nOL#en muhHudo. Rur-
alia sunt per se #]:#at~uo~ vel
25 peilibet numerUSi nudo mdlget.
i ipsa non co~S~aF#g fSHiddaIh aliud
mzplum. ut dlmldmiT# vel
quicquid tale es" q#, relatum sit
ad aliud, ipsum esse non possit. l\lagnitudinis vero alia
30 sunt manentia motuque carentia, alia vero, quae mobili
semper rotatione vertunlur nec ullis temporibus adquie-
3 se vi suae a. 8 inmutabilis d, l; 8 ex corro lO in-
12 sortiuntur (supra versum: l 80rtita sunt) B.
iCc""mrrC"ffi quoque a. 18 huiuB
r"racervatim f, B; co ad-
quicquid: est Irorum b, d.
post dimidium rffltione a, c,
: alii rotatione d, r. ad-
scunt. Borum ergo iIlam multitudinem, qua e per se est,
arithmetica speculatur integritas, illam vero, quae ad
aliquid, musici modulaminis temperamenta pernoscunt,
inmobiIis vero magnitudinis geometria notitiam pollice-
tur, mobilis vero scientiam astronomicae disciplinae pe- 5
ritia vendica!. Quibus quattuor partibl1s si careat inqui-
sitor, verum invenire non possit, ac sine hac quidem spe-
culatione veritatis nulli rede sapiendum est. Est enim
sapientia earum rerum, quae vere sunt, cognitio et in-
tegra comprehensio. Quod haec qui spernit id est has lO
semitas sapientiae ei denuntio non rede esse phiIoso-
phandum, siquidem philosophia est amor sapientiae, quam
in his spernendis ante contempserit. IIlud quoque ad-
dendum arbitror, quod cuncia vis multitudinis ab uno
progressa termino ad infinita progressionis augmenta con- 15
crescit. Magnitudo vero a finita inchoans quantitate
modum in divisione non recipit; infinitissimas enim sui
corporis suscipit sectiones. Banc igitur naturae infini-
tatem indeterminatamque potentiam pbiIosophia sponte
repudiat. NibiI enim, quod infinitum est, vel scientia 20
potest colligi vel mente comprehendi. sed binc sumpsit
sibi ipsa ratio, in quibus possit indagatricem veritatis
exercere sollertiam. Delegit enim de infinitae multitu-
dinis pluralitate finitae terminum quantitatis et intermina-
bilis magnitudinis sectione reiecta definita sibi ad cogni- 25
tionem spatia depoposcit. Consta t igitur, quisquis haec
. praetermiserit, omnem philosopbiae perdidisse doctrinam.
Boe igitur ilIud quadruvium est, quo bis viandum sit, qui-
bus excellentior animus a nobiscum procreatis sensibus
3 post ad aliquid: est r, supra ad aliquid: est b. li mu-

sicae modulationis s. Il praenoscunt a, i, r, s. 4 geome-
trica a, c, d, i, r. 5 vero Dm. a, d, i, l, r. astrono-
miae c. 6 vindicat l, vendicavit, a, b, c, d, r. Il .1m· C.
7 poterit b, C. potest f. poterit si sit linea subnotatum et
supra versum possit r. 9 verae c, d, l. 11 sententias sa-
pientiae c. esse Dm. c, d, i, l, r , S. 18 corporis sui
recipit i. li infinita te m natura e d, l. 22 ratio ipsa i. ea
ipsa ratio s U p08set d, i, l. 28 infinita c, r in litura.
infinite f. 24 finite f. 26 deposcit a, 0, d, r I s.
DigitlZed by Google
10 INST. A.RITHM. I I 1.
ad intellegentiae certiora perducitur. Sunt enim quioam

gradus certaeque progres!!ionum dimensiones, quibus
ascendi progredique- possit, ut animi illum oculum, qui,
ut ait Plato, multis oculis corporalibus salvari constitui-
5 que sit dignior, quod eo solo Jumine ,'estigari vel inspici
veritas queat, hunc inquam oculum demersum orhatum-
que corporeis sensibus bae disciplinae rursus inluminent.
Quae igitur ex hisce prima discenda est nisi ea, guae
principium matrisque quodammodo ad ceteras obtinet
10 portionem? Haec est autem arithmetica. Haec enim
cunctis prior est. non modo quod ba ne iIIe huius mun-
danae molis conditor deus primam suae hahuit ratiocina-
tionis exemplar et ad hanc cuncta constiLuit, quaecunque
fabricante ratione per numeros adsignati ordinis invenere
15 concordiam, sed hoc quoque prior aritbmetica declaratur,
quod, quaècunque natura priora sunt, his suhlatis simul
posteriora lolluntur; quod si posteriora perllant, nihil de
statu prioris substantiae permutatur, ut animai prius est
homine. Nam si tollas animai, statim quoque bominis
20 natura deleta sit. si hominem sustuleris, animai non per-
ibit. Et e contrario ea semper posteriora sunt, quae
secum aliud quodlibet inferunt, Ila priora, quae cum
dicta sunt, nihil secum de posterioribus trahunt, ut in
eodem quoque homine. Nam si hominem dixllris, simul
25 quoque animaI nominahis, idem est enim homo, quod
animai; si animaI dixeris, non speciem simul hominis in-
tulisti, non est enim idem animai, quod bomo. Hoc idem
in geometria vel arilhmetica videtur incurrere. Si enim
numeros tollas, unde triaogulum vel quadratum vel quic-
IlO quid in geometria versatur, quae omnia numerorum de-
1 producitur c. 7 eae a, b.1I rursum a, d, f,I. 8 post

his lituram habet a, supra versum al. ex his b, his ee c, his-
cae d. 10 Haec om. c. 11 prior cunctis c. 12 ratio-
nationis s. 17 posteriora tolluntur simulI. et quod f, L :1
posteriora si f. si posteriores s. 23 sint c, f, s. 26 si
animai quoque dixeris b_ 28 geometrica a, c Id. f, r, 8;
in l c rasura deletum. 30 geometrica a, c, d; in l c rasura
deletum.
DigitlZed by Google
nominativa sunt? At vero si quadratum triangulumque
sustuleris omnisque geometria consumpla sit. tres et
quattuor aliorumque numerorum vocabula non peribunt.
Rursus cum aliquam geometricam formam dix ero , est illi
simul numerorum nomen inpHcitum; cum numeros di- [,
xero. nondum ullam formam geomelricam nominavi. Mu-
sica vero quam prior sit numerorum viso hinc maxime
probari potest, quod non modo illa natura priora sunto
quae per se constant. qua m illa. quae ad aliquid referun-
turo Sed etiam ea ipsa musica modulatio numerorum lO
Dominibus adnotatur, et idem in hac evenire potest, quod .
in geometria Ilraedictum est. Diatessaron enim et dia-
pente et diapason ab antecedentis numeri nominibus nun-
cupantur. Ipsorum quoque sonorum adversus se pro-
portio solis neque aliis numeris invenitur. Qui enim 15
sonus in diapason symphonia est, idem duplicis numeri
proportione colligitur; quae diatessaron est modulatio,
.epitrita conlatione componitur; quam diapente sympbo-
lliam vocant, hemiolia medietale coniungitur; qui in nu-
meris epogdous est, idem tonus in musica, et ne singula 20
persequi laborem. huius operis sequentia, quanto prior
sit arithmetica sine ulla dubitatione monstrabit. Spheri-
cam vero atque astronomiam tanto praecedit, quanto duae
l'eliquae disciplinae hanc tertiam natura praecedunt. In
astronomia enim circuii, sphera, centrum, parallelique 25
circuii mediusque axis est, quae omnia geometricae disci-
plinae curae sunt. Qllare est etiam ex hoc ostendere se-
Diorem geometriae vim, quod omnis motus est post
quietem et natura semper statio prior est, mobilium vero
2 geometrica a, c, d, s; in l c rasura deletuna.n ·I1I· et

·mI· a, c, l, s. 3 non peribunt voeabula e. 4 rursum a,
c, f. 10 modulatio musica f. 12 geometrica a, c, d;
geometria in lilura I; in s c rasura deletum. 13 anteeeden-
tibus c, r. 17 rroportio e. 18 modulatione, supra versulII
I eonlatione r. I eomponit c n symphonia m rasura deleto e.
19 eoniungit e. 20 apogdous e. 23 astronomieam a, C,I;
in d c rasura delelum. 27 cura a, b, c, r, B. 28 geo-
metrieae c, d, l, r, 8. 29 statu a, supra versum s. motu b "
post est addit motu 8.
DigitlZed by Google
12 INST. ARITHM. I, 2.
astronomia, inmobilium geometria dor.trina est; vel quod

armonicis modulationibus motus ipse celebratur astro-
rum. Quare constat quoque musicae vim aS,trorum cursus
antiquitate praecedere, quam superare natura arithmeti-
5 cam dubium non est, cum prioribus, qua m illa est, videa-
tur antiquior. Proprie lamen ipsa numeror~lm natura
omnis astrorum cursus omnisque astronomica ratio con-
stituta est. Sic enim orLus occasusque colligimus, sic
tarditates velocitatesque errantium siderum custodimus.
lO sic defectus et multiplices lunae variationes agnoscimus.
Quare, quoniam prior, ut daruit, aritbmeticae vis est.
binc disputationis sumamus exordium.
De substantia numeri.
Il. Omnia quaecunque a primaeva rerum natura
15 constructa sunt, numerorum videntur ratione formata.
Hoc enim fuit principale in animo conditoris exem-
plar. Hinc enim quattuor elementorum multitudo mu-
tuata est, binc temporum vices, binc motus astro-
rum caelique conversio. Quae cum . ita sint, cumque
20 omnium status numerorum colligatione fungatur, eum
quoque numerum necesse est in propria semper sese ba-
bentem aequaliter substantia permanere, eumque compo-
situm non ex diversis - quid enim numeri substantiam
coniungeret, cum ipsius exemplum cuncta iunxisset? -
25 sed ex se ipso videtur esse compositus. Porro autem ni-
hil ex similibus componi videtur, nec ex his, quae nulla
rationis proportione iunguntur et a se omni substantia
naturaque discreta sunt. Consta t ergo, quoniam coniun-
ctus est numerus, neque ex similibus esse coniunctum
30 neque ex his, quae ad se invicem nulla ratione proportio-
1 geometrica c, d, f, rj in l c rasura deletum. 4 proce-

dere a. 6 antiquior videatur a, c, f, 8. Il in ipsa f. 18 In-
seriptionem secunda manus addidit in d. 20 rerum omnium f,
omnium rerum s Il numerum c \I collectione r. 26 elt bis
om. l j in margine add. d. 27 coniunguntur f. 30 se ad d. Il ra-
tioni, s rasura deleto, c .
.,
DigitlZed by Google
INST. A.RITHM. I, 8. 4. 13
Dis haerent. Erunt ergo, numeros prima quae iungant,
ad substantiam quidem quae constent semperque perma-
neant. Neque enim ex DM subsislentibus effici quicquam
potest et sunt ipsa dissimilia et potentia conponendi. Haec
autem sunt, quibus numerus constat, par atque inpar 5
quae divina quadam potentia. cum disparia sint contra-
riaque. ex una tamen genituraprofluunt, et in unam
compositionem modulationemque iunguntur.
Eefinitio et divisio numeri et definitio paris et inparis.

III. Et primum quid sjt numerus definiendum est. lO
Numerus est unitatum collectio, vel quantitatis acervus
ex unitatibus profusus. Huius igitur prima divisio est in
inparem atque parem. Et par quidem est, qui potest in
aequalia duo dividi, uno medio non -intercedente. inpar
vero, quem nullus in aequalia dividil eo, quod in medio 15
praedictus unus intercedat. Et haec quidem ~huiusmodi
definitio vulgaris et nota est.
IJefinitio numeri paris et inparis secundum Pythagoram.

1111. IlIa autem secundum pythagoricam· disciplina m
talis est: par numerus est, qui sub eadem divisione potest 20
in maxima parvissimaque dividi, maxima spalio, parvis-
sima quantitate secundum duorum istorum generum con-
trarias passiones. Inpar vero numerus est, cui hoc qui-
dem accidere non potest, sed cuius in duas inaequales
1 Ergo erunt l. Il supra versum I orum id est numerorum b.
numero rum et in margine numeros r; Il que f. Il coniungant f.
2 constant a, e, s. '1 tamen ex una c, f, 8. \I genitura in mar-
gine a. 9 lnscriptionem secunda manus addidit in d \I Deli-
nitio et om. f. et delinitio om. c, r, s U differentia paria f.
11 Numerus enim f. 18 est quidem f. 14 intercidente f.
16 intereidat b, f, l, s. 18 lnscriptionem om. d. Il numeri
om. f, l, r. 21 dividi. .• quantitate in margine superiore d.
Il parvis8imaque quantitate f. 22 istorum duorum 8 \I duo-
rum correa:it in duum a. 28 et 24 Definitionem inpari8 nu-
meri in fine capitis huius collocant e, d, f, l, r, s. \I hee f. Il
idem d, l, 8. 24 accedere a.
DigitlZed by Google
]4 INST. ARrrHM. I, 5.
summas naturalis est sectio. Hoc est autem exemplar:

ut si quilibet datus par numerus dividatur, maior qui-
dem quantum ad divisionis spatia non invenietur, quam
disgregata medietas, quantitate vero nulla minor est,
5 quam in gemina facta partitio; ut. si par numerus, qui
est .VIII·, dividatur in ·1111· atque alios ·1111·, nulla erit alia
divisio, quae maiores partes efficiat; porro autem nulla
erit alia divisio, quae totum numerum minore dividat
(luanlitate. In duas enim parles divisione nihil minus est.
lO Cum enim totum quis fuerit trina divisione partitus, spalii
quidem summa minuitur, sed numerus divisionis augetur.
Quod autem dictum est: secundum duorum generllm con-
trarias passiones, huiusmodi est: praedocuimus enim
qllantitatem in infinitas pluralitates adcrescere, spatia
15 vero, id est magnitudines in infinitissimas minui parvita-
tes atque ideo hic contra evenit. Haec namque paris divi-
sio spatio est maxima, parvissima quantitate.
Alia secundum antiquiorem modum divisio paris et inparis.

V. Secundum antiquiorem vero modum alia est paris
20 numeri definitio. Par numerus est, qui in duo aequalia
et in duo inaequalia partitionem recipit, sed ut in neutra
divisione vel inparitati paritas vel paritati inparitas miscea-
tur, praeter solum paritatis principem, binarium nume-
l'um, qui in aequalem non recipit sectionem, propterea
25 quod ex duabus unitatibus constat et ex prima duorum
quodammodo paritate. Quod autem dico, tale est: si enim
ponatul' par numerllS, polest in duo aequalia dividi, ut
denarius dividilur in quinos, porro autem et per inaequa-
Ha, ut idem denarius in ·111· et ·VII·, sed hoc modo, ut cum
1 Hoc autem est, omi8so vocabulo exemplar d, l. Hoc au-
tem exemplar est r. 2 quis libet a, s. 4 sit s, d, I. 6 quat-
tuor pro ·un· d, qusttuor et in ·UU· s. " alias c. 12 duo-
rum correreit in duum a. 15 infinitas f. 18 Inscriptionem
om. d. 22 vel paritati imparitas vel imparitati paritss f. Il
vel paritati imparitas in margine superiore d. 25 constat
llnitatibu8 f. 27 aequs b, d, I. 28 per om. d. 29 tres
et septem r, tres et in ·VU· f.
DigitlZed by Google
INS'f. ARITHM. I, 6. 15
una pars fuerit divisionis par, alia quoque par inveniatur,
et si una inpar, reliqua ab eius inpal·itale non discrepet,
ut in eodem numero, qui est denarius. Cum enim divisus
est in quinos, vel cum in tres seplem, lllraeque in utra-
que portione partes inpares extiterunt. Si aulem ipse, 5
vel alius numerus par, dividatur in aequales, ut octona-
rius in ·1111· et .IIII·, et item per inaequales, ut idem octo-
narius in ·V· et ·m·, in iIla quidem divisione utraeque par-
tes pares factae sunt, in hac utraeque inpares extiterunt;
neque unquam fieri potest, ul, cum una pars divisionis 10
par fueril, alia inpar inveniri queat, aut, cum una inpar
sil, alia par possit intellegi. Inpar vero numerus est, qui
ad quamlibel illam divisionem per inaequalia semper divi-
dilur, ut utrasque species numeri semper ostendat, nec
unquam altera sine altera sit, sed una pars paritati, in- 15
paritati alia deputetur. ut, ·VII· si dividas in .I1I. atque ·IIIl·,
altera portio par altera inpar est. Et hoc idem in cunctis
inparibus numeris invenitur, neque unquam in inparis
divisione praeter se esse possllnt. Hae geminae species,
quae naturaliter vim numeri subslantiamque componunt. 20
.Definitio paris et inparis per alterutrum.

VI. Quod si haec etiam per allerulras species defi-
nienda sunt, diéetur inparem numerum e3se, qui unitate
differt a pari vel cremento vel deolinutione. Par iLem nu-
merus est, qui unitate differt ab inpari vel cremento vel 25
deminutione. Si enim pari unum dempseris, ve! unum
adieceris, inpar efficitur, vel si inpal'i idem feceris, par
continuo procreatur.
1 fuerit ome c. 4 tres vel in septem a, ·111· et ·VII· c,l, tres

et ·VII· f. 6 et octonarius f. 8 9uinque et tres d. 11 ut c.
14 ut secunda manus addidit in d. \I ostendit c. 16 septem
d II·III. et ·1111· a, c, f, tres atque quattuor d, ·111· atque in
·1111· r, S. 18 numeris om. f. 19 Haee a. 21 Inscripl.
01/1. d. Il et inparis ome f. 24 incremento f. Il Item par
c, f, 8, Item par iterum a. 25 veI cremento Bupra IIersum
e.r corro d. 26 demseris a, b, 8.
DigitlZed by Google
16 INST. ARITHM. 1, 7.
De principalitate unitatis.
VU. Omnis quoque numerus circum se positorum et
naturali sibimet dispositione iunctorum medietas est; et
qui super duos illos sunt, qui medio iunguntur, si c;onpo-
6 nantur, etiam ipsorum supradictus numerus media portio
est; et rursus illorum, qui sunt super secundo loco iun-
ctos, cum ipsi quoque sint compositi, prior bis numerus
medietatis loco est, et hoc erit, usquedum occurrens uni-
tas terminum ponat, ut si ponat quis quinarium nume-
10 rum, aItrinsecus circa ipsum sunt super ·1111· inferius ·VI·
Hi ergo si iuncti sint, faciunt ·X·, quorum ·V· numerus
medietas est. Qui autem circa ipsos id est circa . VI· et
·1111· sunt, ·rn· scilicet et .VII·, idem si iuocti sint, eorum
quinarius numerus medietas est; rursus istorum, qui al-
15 trinsecus positi sunt, si iungantur, etiam hi quinarii nu-
meri dupli sunt; nam super ·111· sunt ·11·, super ·VII·
sunt ·VIU·; hi ergo si iuncti sint, faciunt ·X·, quorum
quinarius rursus medietas est. Hoc idem in omnibus nu-
meris evenit, usquedum ad unitatis terminum perveniri
20 queat; sola enim unitas circum se duos terminos non ba-
bet, atque ideo eius, qui est prope se, solius est medie-
tas. Nam iuxta ·1· solus est binarius naturaliter constitu-
tus, cuius unitas media pars est. Quare constat primam
esse unitatem cunctorum, qui sunt in naturali disposi-
25 tione, numero rum et eam rite totius quamvis prolixae
genitricem pluralitatis agnosci.
1 Inscriptionem om. d. 3 et illi qui supra illos duos sunt f.

4 iungantur, u super a ,cripto r. Il componuntur f. 7 hic a,
is h rasura deleto l. 9 terminum fecerit c, d, f, l; fecerit
et supra versum I ponat b. Il lu:r:ta seguentia ·1· ·n· ·rn· U8-
iJue ad ·X· in margine f, l, rj i1l8uper ·1· ·n· ·III· usgue ad
or.
·XI· in contellltu f. 10 ·IIII. d. 11 suut a, b, d, l, r, fue-
rint c, s. li facient a, b, c, l, s. Il quinarius c, f, r, s.
13 tres a, f, l, s Il iuncti si c, d, r,8. Il suut a. 14 erit d.
15 iugantur d, iungatur r. .16 duplici e. " tres d. Il duo
f. \I ·VI· sunt ·VII· c. 17 sunt a, b, c, d, l, r. 18 quinBrius
numerus f. 20 autem b, d, f, l, r. Il circa f, l. 22 unulU
c, f, 8. 23 prolixe c, d, f, l.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. I, 8. 9. 17
Divisio paris numeri.

VIII. Paris autem numeri species sunt tres. Est enim
una, quae dicitur pariter par, alia vero pariter inpar, ter-
lia inpariter par. Et contraria quidem locumque obtinen·
lia summitatum videntur esse pariler par et pariter inpar. 5
Medietas autem quaedam, quae utrorumque participat, est
numerus, qui vocatur inpariter par.
De numero pariter pari eiusque proprietatibus.

VIIII. Pariter par numerus est, qui potest in duo paria
dividi, eiusque pars in alia duo paria partisque parli in 10
alia duo paria, ut hoc totiens fiat, usquedum divisio par-
Hum ad indivisibilem naturaliter perveniat unitatem. Ut
·LXIIII· numerus babet medietatem ·XXXII·, hic autem
medietatem .XVI·, hic vero ·VIlI· Hune quoque quaterna-
rius in aequa partitur, qui binarii duplns est; sed binarius 15
unitatis medietate dh'iditur, quae unitas naturaliter singu-
laris non recipit sectionem. Buie numero videtur acei·
dere, ut quaeeunque eius fuerit pars, eum nomine ipso
voeabuloque pariter par inveniatur; tum etiam quantitate.
Sed ideo milli videlur hic numerus pariler par vocatus, 20
1 Inscript.om. d. In 8 haec numerorum dispositio addita e.t

I.
II.
III.
UII.
I. II. III. IIII. V. VI. VII. VIII. VIIII. X.
VI.
VII.
VIII.
VIIII.
X.
2 ·111· a, b, c, I, r, s. 4 e contraria c. Il loeumque et
.upra verBum l loea b, loeaque a, loca s, loeumque in litura r.
8 eiusque proprietatibus om. d. \I et eiusdem s. 11 toeies
a, toeiens b, c, r. 12 indivisionem c. 13 autem nume·
rus b, c, s. 14 hie autem ·VIII· i. 17 Huic autem ij Huic
pariter pari s. 18 primo cum nomine i. 19 tune c, r.
B~nUL 2
DigitlZed by Google
quod eius omDes partes et nomine et quantitate pares

pariler invenianlur. Quomodo autem et nomine et qua n-
tilate pares ha beat partes bie numerus, post dieemus.
Borum autem generatio talis est: ab uno enim quoseun-
5 que in duplici proportione notaveris, semper pares pariter
procreantur. Praeter bane autem generationem ut nascan-
tur aliter inpossibile est. Buius autem rei tale detur per
ordinem descriptionis exemplum sintque cuncti dupliees
ab uno I. U. 1111. VIII. XVI. XXXII. LXIIII, CXXVIII.
10 CCLVI. DXII. atque hine si fiat infinita progressio, tales
eunetos invenies, factique sunt ab uno in duplici propor-
Lione, et omnes sunt pariter pares. lllud autem non mi-
nima consideratione dignum est, quod eius omnis pars ab
una parte quaeunque, quae in tra ipsum numerum est,
15 denominatur tantamque summam quantitatis includit,
quota pars est alte!' numerus pariter paris illius, qui eum
continet, quantitatis. Itaque fit, ut sibi partes ipsae
respondeant, ut quota pars una est, tantam babeat altera
quantitatem, et quota pars ista est, tantum in priore
20 summa lIecesse sit multitudinis inveniri. Et primum fit,
si pares fueriot dispositiones, ut duae media e partes sibi
respondeant, post vero quae super ipsas suot, sibi invi-
cem convertantur, atque hoc idem fiat, donee uterque
termious extremitatis incurral. Ponatur enim pariter
25 paris ordo ab uoo usque ·CXXVIII· boc modo: I. II. UII.
VIII. XVI. XXXII. LXIIII. CXXVlII. et ea sit summa ma-
1 omnes eius d, f, l, r, s. Il pariter pares e. 2 inve-
niuntur i. Il quo autem modo i, s.; autem om. r, sed in
margine: quo autem modo. 5 pariter pares i. 7 "idetur
a, videtur et supra versum I: detur b, videtur r. 8 disere-
tionis a 1/ sintque] ut sint r Il euneti in ordinem e , s; in
ordine supra versum d. 9 uno ex corro addit r " ·1· om.
a, C. 10 in infinita b, l. 11 in om. a, b. 12 pariter
pares sunt i. 13 omnis eius i. 14 quaeunque om. a, e;
quacunque parte i, s. Il inter r. Il est numerum e. 15 tan-
tumque a. r. 19 ita d, ipsa i, est ista e. Il tantam in
priore lIummam a, b; tantum in priore summam, i, l; in i
tamen priore in prioris mutalum e,t Bee. manu. 20 fit] sit e.
22 ipsa i, ipsas partes s. Il sint e. 24 extremitates b, i,
r, s. 25 iidem numeri in l iterum leguntur in parte dextera,
DigitlZed by Google
INST. ARITHU. I, 9. 19
xima. In hoc igitur, quoniam pares dispositioDes SUDt,
UDa medietas non potest inveniri. Sunt igitur duae, id
est· VIU· et . XVI· quae considerandae sunt, quemadmo-
dum ipsae sibi respoDdeant. Totius enim summae, id est
·CllVIII· octavà pars est . XVI·, sexladecima . VIII. 5
Bursus super bas partes qua e sunt, ipsae sibi iDvicem
l'espondebunt, id est . XXXII· et ·1111· Nam . XXXII·
quarta pars est totius summae, ·1111· vero tricesima
secunda. Bursus super bas partes . LXllII· secuDda pars
est, . II· vero sexagesima quarta; donec extremitates limi-; 10
tem faciaDt, quas dubium non est eadem responsioDe gau-
dere. Est eDim omnis summa semel . CXXVIII·, unus
vero centesimus vicesimus octavus.
Si autem inpares terminos ponamus, id est summas -
idem enim terminos quod summas nomino - secundum 15:
inparis naturam potest UDa medietas inveDiri atque ipsa
una sibi est respoDsura. Si enim ponalur bic ordo I. Il.
lIIl. VIII. X-VI. XXXII. LXIIII. una erit sola medietas, id
est VIII., qui VIlI. summae totius pars est octava, et sibi
ipsi ad denominationem quantitatemque convertitur. Eo- 20
demque modo sicut superius circa ipsum qui sunt termini
donant sibi mutua nomina secundum proprias quantitates
vocabulumque permutant. Nam . IIII· sextadecima pars
est totius summae, . XVI· vero quarta. Et rursus super
terminos bos . XXXII· secunda pars est totius summae, 25
·11· vero tricesima secunda; et seme I tota summa ·LXIIII·
sunt, sexagesima quarta vero UDitas invenitur. Hoc igi-
lur est, quod dictum est, omnes eius partes et nomine et
quantitate pariter pares inveniri.
a
itemque tn s in margine, ubi addita sunt Itaee: Centesima XX
a
,VIII As. Sengies quater II. CXXVIlI et eetera usque ad '
CXXVIII. 4 sibi ipsae c, d, l; sibi invicem ipsae r.
va
5 VIII f. 6 sibi ipsae b, d, I, r, s. 7 respondebunt invi-
or
cem f. 1/ ·IIII· f .. 8-9 XXXII. o. 10 duo f. 12 unum
vero centesima vicesima ootava s. 18 vicesimus om. c. 17 una
sibi ipsa a, c. Il responsura est f. 20 Eodem quoque f.
24 Et om. s. 25 hos termino8 d, l. 26 duo c.
2·
DigitlZed by Google
20 INST. ARITHM.:"I, 9.
Hoc quoque multa consideratione multaque constantia

divinitatis perfectum est, ut ordinatim dispositae minores
summae in boc numero et super se ipsas coacervatae se-
quenti minus uno semper aequentur. Si enim unum iun-
fi gas bis, qui sequuntur, duobus. fiunt .III·, id est, qui uno
minus quaternario cadant, et si superioribus addas ·IIn·,
sunt ·VII·, qui ab octonario sequente sola unitate vincun-
tur. Sed Ili eosdem . VIII· supradictis adiunxeris, . XV •
fient, qui par ·XVI· numeri existeret quantitati, nisi minor
l~ unitas inpediret. Hoc autem prima etiam numeri proge-
nies servat atque custodito Namque unitas, quae prima
est, duobus subsequentibus sola est unitate contractior;
unde nibil mirnm est, totum summae crementum proprio
consentire principio. Haec autem nobis consideratio ma-
15 xime proderit in bis numeris cognoscendis, quos super-
fluos vel inminutos perfectosque monstrabimus. IlIie enim
coaeervata quantitas partium numeri totins termino com-
paratur.
Illud quoque nulla possumus oblivione transmittere.
IO quod in boe numero respondentibus sibi invicem partibus
multiplieatis maior extremitas eiusdem numeri summaque
conficitur. Et primum si pares fuerint dispositiones medii
multiplicantur atque deinde qui super ipsos sunt et usque
ad supradictas extremitates. Si enim fuerint pares dispo-
llli sitiones secundum naturam paris duos in medio terminos
eontinebunt, ut in ea dispositione numerorum, in qua ex-
tremus terminus . CXXVIII· finitur. In boc enim numero
medietates sunt • VIII· scilicet et ·XVI·, quae in se multi-
plicatae maioris summam crescente pluralitate conficienl.
80 Octies enim . XVI· vel serlecies . VllI·, si multiplices,
1 constantiae divinitate a, b, fj eadem correa:it in con-

stantia divinitatis d, constantia (e rasura deleto) divinitate c.
4, iun~as unum f. I) sequantur c. 6 quatuor f. 8 octo
d, f. Il quindecim a, l, r, s. 9 :6unt c. Il sextidecimi c.
Il numeri ·XVI· f. Il quantitatis a, quantitate d, l. 10 etiam
prima c, f, s. Il progenies numeri s. 12 sequentibus
omiaBO Bub b, d, f, l. 16 minutos c. Il demonstrabimus f.
Il In illis d, 1. 28 inde a, d, f, l. 24 parea fuerint c, s.
28 octo d.
DigitlZed by Google
INST. ARITBM. I, 10. 21
·cxxvm· summa concrescet, atque bi numeri, qui super
eosdem sunt, si multiplicentur, idem faciunt. Nam ·00· et
·XXXII·, in file si multiplices supra dictam facient exlremita-
temo . IIII· enim tricies et bis, vel quater ·XXXII· ducti
·CXXVIII· inmutabili necessitate conplebont, atque boa 5
usque ad extremos terminos cadit, id est ·1· et ·CXXVIIl·
Semel enim extremus terminus ·CXXVIII· est; centies vi-
ci es atque octies unitate mulliplicata nibil de priore quan-
titale mulabitur.
Si aulem inpares fuerint dispositiones, onus medius lO
terminus invenitur, alque ipse sibi propria multiplicatione
respondet. lo eo namque ordine Dumerorum, ubi exlre-
mus terminus ·LXJIII· pluralitate cODcluditur, sola inveDi-
tur una medietas, id est . VIII·, quam si octies id est in
semet ipsum multiplices . LXIIII· explicabit, atque idem 15
reddeDt ilIi, qui super hanc medietatem sunt, ut dudum
hi, qui super duas positi, faciebant. Nam quater ·XVI·
·LXIIII· sunt et sedecies ·1111· idem conplent. Rursus bis
·XXXII· facti a ·LXJIII· non discedunt, et tricies bis
·II· eosdem cumulant, et seme} ·LXIIII· vel unitas sexa- IO
gies quater multiplicata eundem numerum sine ulla varie-
tale restituent•
.De numero pariter inpari eiusque proprietatibus.
X. Pariter autem inpar numerus est, qui et ipse
quidem paritatis natura m substantiamque sortitus est, sed 25
in contraria divisione naturae numeri pariter paris obpo-
3 in sese ante in ero corro si addito a, in se c, in se se,
altero se in si correcto, d. 4, quatuor f. Il bis in margine, in
conte:x:tu seeundum, ,ed linea Bulmotatum a, seeundo et aupra
veraum bis d, duo et Bupra veraum secundo r, ·IIII e. Il ·XXXII·
quater s. 6 implebunt a. 14 una om. d, l. oeto
a, b, l, r. Il si oeties] socies, litura inter e et s intercedente
d; si oceies r. 17 po,t faciebant addit summam numero-
sitatis extremae a, in s lIaec in margine leguntur. 18 sede-
cim d, f. Il quater a, quattuor d, r. 20 duo d, f. 28 nu-
mero om. d, l. 1\ eiusque proprietatibus om. d. 1\ et eius-
dem s. 24 inpar autem d, l, r. 25 est post paritatis
ponunt b I d, 1.
DigitlZed by Google
22 ·INST. ARITHM. I, 10.
nitur. Docebitur namque, quam longe bic dissimili ratione

dividatur. Nam quoniam par est, in partes aequales reci-
pit sectionem, parles vero eius mox indivisibiIes atque in-
secabiles permanebunt, ut sunt . VI· X· XIII(· XVIII·
5 XXII· et bis similes. Mox enim bos numeros si in gemina
fueris divisione partitus, incurris in inparem, quem secare
non possis. Accidit autem bis quod omnes partes contra-
rie denominatas babent, quam sunt quantitates ipsarum
partium, quae denominantur. Neque unquam fieri pot-
lO est, ut quaelibet pars huius numeri eiusdem generis deno-
minationem quantitatemque suscipiat. Semper emm si
denominatio fuerit par, quantitas partis erit inpar, si
denominatio inpar, quantitas par: ut in ·XVIII· secunda
eius pars, id est media, quod paritatis nomen est,
15 •VUll·, quae inpar est quantitas; tertia vero, quae in-
par est denominatio, ·VI·, cui par pluralitas est. Rur-
sus si convertas, sexta pars, qua e par est denomina-
tio, ·111· sunt, sed ternarius inpar est; et nona pars, quod
inpar est vocabulum', ·11·, qui par numerus est; atque
20 idem in aliis cunctis, qui sunt pariter inpares, invenitur.
Neque unquam fieri potest, ut, cuiusIibet partis eiusdem
sit generis nomen et numerus.
Fit autem borum procreatio numerorum, si ab uno
disponantur, quicunque duobus differunt, id est onmi-
25 bus inparibus naturali sequentia atque ordine constitutis.
Namque bi si per binarium numerum multiplicentur,
omnes pariter inpares rite pluraIitas demensa sufficiet.
Ponatur enim prima unitas .(. et post hunc, qui ab hoc
ciuohus differt, id est ·III· et post bune, qui rursus a supe-
2 aequas b, d, l, 3 seetiones b, d, i. 4 ut 8unt om. b.
:1 ante ·VI· addiI ·II· i. 6 ineurres s. Il in inparem om. e.
7 eontrariae c, d, i. 11 et si fuerit denominatio d l; et si
denominatio iuerit f; si àenominatio fuerit s. 12 parj erit par
d, i, l. 14 eius pars est d, l; pars eius est. f. il dimidia i.
16 quantitatis i. 16 sell: d, i. Il posto ·VI· addit sunt I;
supra veraum a, d, s. Il est orn. e. 18 tres a, b, d, I, r, s.
19 pOllt• . fl; addit sunt l; mpra versum d, s. 20 pares C. 21 sit
eiusdem a, c, s; sit, eiusdem sit b. 27 eificiet, e e:x:puncto
et su mperpoBito, effieiet S; I in rasura. 29 ditfert duobu8 i.
tres a, b, d, i, l, r, 8.
DigitlZed by Google
riore duobus, id est . V" et hoc in infinitum et sit buius
modi dispositio
I. III. V. VII. VIIII. XI. XIII. XV. XVII. XVIIII.
Bi ergo naturaliter se sequentes inpares sunt, quos nul-
lus in medio par numerus distinguit. HOB si per bina- 5
Mum numerum multiplices, efficies hoc modo: bis ·1· id
est .n·, qui divitlitur quidem, sed eius partes indivisibiles
repperiuntur propter insecabilis unitatis naturam: bis
·111·, bis ·V·, bis ·VII·, bis .VIIII·, bis ·XI. et deinceps,
ex quibus nascuntur hi: Il. VI. X. XliII. XVIII. XX:I1., lO
quos si dividas, unam recipient sectionem ceteram repu-
diantes, quod secunda divisio ab inparis medietate partis
excluditur.
His autem numeris a se invicem quaternarii sola di-
stantia est; namque inter ·11· et ·VI· numeros ·lIn· sunt, 15
rursus inter ·VI· et ·X· et iater ·X· et ·XlIII., inter ·XlIII·
et ·XVlU· idem quaternarius differentiam facit. Hfnam-
que omnes quaternaria sese nllmerositate transcendunt,
quod idcirco contingit, quoniam primi qui positi sunt, id
est eorum fundamenta ,binario se numero praecedebant, 20
quos quoniam per binarium muJtiplicavimus, in qualer-
narium numerum crevit ilIa progressio: ·11· enim per ·11·
multiplicati quaternariam faciunt summam. Igitur in na-
turalis numeri dispositione pariter inpares numeri quinto
loco a se distant, solis ·1111· se praecedunt, ·111· in medio 25
transeuntes, per binarium numerum multiplicatis inpari-
bus procreati. Contrariae vero esse dicuntur hae species
numerorum, id est pariter par et pariter inpar, quod in
4 sese f. 6 detinet et supra versURl disiungit d, disiun-

git l, distinret-r-.- 6 unum d 7 duo d. 9 tres d "
quinque d. septem d Il novem d. 10 duo a, ·1· c.
11 recipiunt a, d, f, I, r, s. 12 quia et supra versum I:
quod s. 16 duo a, b, f, I, r, s. 16 sex a, b, c, d, l, r. s.
Il inter ·X· et om. c. " et quatuordecim f. " et inter ·XIII!·
r Il inter ·XIIII· et ·XVIII· om. d, f, l. 22 duo enim c, f, 8.
Il per bis b, f. r, Bj bis erMO per c, dj bis omi,so per l.
28 facient a, d, f, l, r. ·26 distant et f. FM'tM,e scriben-
dum e,t: distantes. 26 IlUpra inparibus ,upra versum ex f.
27 Contrarie f, r. " haeae a. b, f. he r.
DigitlZed by Google
24 : INST. A.RITHM. I, 10.
numero pariter in pari sola divisionem recipit maior eJ.tre~

mitas, in ilio vero solus minor terminus sectionesolutus
est, et quod in forma pariter paris numeri ab eJ.tremita~
tibus incipienti et usque ad media progredienti. quod con~
5 tinetur sub extremis lerminis, idem est iIli, quod con-
tinetur sub intra se positis summulis atque boc idem us~
quedum ad duas medielates fuerit ventum in dispositionr~
bus sciIicel paribus; si au tem fuerint inpares dispositio~
nes, quod ab una medietate conficitur, hoc idem sub
lO altrinsecus positis partibus procreatur, atque boc usque-
dum ad extremitates progressio fiato In ea enim disposi~
tione, quae est par ut Il. 1111. Vill. XVI" idem reddunt
·11· per ·XVI· multiplicati. quod ·1111· per octonarium
ducti, utroque enim modo ·XXXII· fient. Quod si inpar
15 sit ordo, ut est II. 1111. VIII., idem facient extremi.
quod medietas; bis enim ·VlII· sunt ·XVI· • qui numerus
a quaternario in se ducto perficitur. In numero vero
pariter inpari, si fuerit unus in medio terminus, circum
se positorum terminorum, si in unum redigantur, medie-
20 tas est, et idem eorum quoque, qui super bos sunt ter-
minos, medietas est, atque boc usque ad extremos omnium
lerminorum, ut in eo ordine, qui est pariter inparium
numerorum, II. VI. X., iunctus' binarius cum denario
·XII· explet, cuius senarius medietas invenilur. Si vero
211 fuerint duae medietates iunctae, ipsae utraeque aequales
erunt super se terminis constitutis, ut est in boc ordine
II. VI. X. xnll. Inncti enim ·11· et ·XIIII· in ·XVI· cre~
scunt, quos senarius cum denario copulatus effidet. At-
4, quod om. e. 5 extimis d, extimis correclum in extre-

mis I. 10 extrinseeus l; extrinseeus in cOnle::ctu, atrinseeus
in margine a. 11 proeessio e, r. 12 par ut om. a, d, l, r;
par llt aupra versum f, par supra versum omisso ut s. 13 duo
f.
f.
Il quat. d. Il oetonarium numerum a, e, 8.
extimi d, l.
15 faeiunt
16 octo d. " post ·XVI· addunl quatuor
quater sunt ·XVI· a, b, quater ·IIII· sunt ·XVI· c, r. In d
haec ",erba in margine erant scripta rur8U8que deleta sunt ra-
sura. 21 extimos d, l. 25 duae fuerint f. 27 duo e,
d, f. Il sedeeim b, e, d, S. " crescent d. 28 copulatis e.
Il efficiat r.
DigitlZed by Google
INST.,ARITHM. I, 11. 25
que boc in numerosioribus terminis initio sumpto a me-
diis evenit usquedum ad extrema veniatur.
IJe numero inpariter pari eiu8fJUe proprietatibu8 defJue

eiU8 ad pariter parem et pariter inparem cognatione.
Xl. lnpariter par numerus est ex utrisque confectus 5
et medietatis loco gemina extremitate concluditur, ut, quo
ab Jltroque discrepet, eadem ad alterutrum cognatione
iungatur. Bic aulem talis est, qui dividilur in aequas
partes, cuiusque pars in alias aequas dividi potest, etiam
aliquando partes partium dividuntur, sed non usque ad 10
unitatem progredilur aequalis illa disiunctio, ut sunt
·XXlIII· et ·XXVIIl· Hi enim possunt in medietates dividi
et eorum rursus parles in alias medielates sine aliqua
dubitatione solvuntur. Sunt etiam quidam alii numeri,
quorum partes alias recipiunt divisiones, sed ipsa divisio 15
ad unitatemusque non pervenit. Igitur in eo, quod plus
quam unam suscipit sectionem, habet similitudinem pari-
ter paris, sed a pariter inpari segregalur; in eo vero,
quod usque ad unum seclio iIIa non ducitur, pariter in-
.parem non refutlJt, sed a pariter pari disiungitur. Con- 20
tingit alltem buic numero et utraque habere, quae supe-
riores non babent, et utraque, quae illi recipiunt, obti-
nere. Et babet quidem, quod utrique non habent, quod,
cum in uno solus maior terminus divideretur, in alio vero
solus minor terminus non divideretur, in hoc neque solus 25
maior terminus divisionem recipit, neque minor solus ter-
minus a divisione seiungitur. Nam et partes solvuntur et
usque ad unilatem !;ectio iIla non pervenit, sed ante uni-
latem invenilur terminus, quem se care non possis. Obli-
3 In8criptionem om. d. Descl'iptionis a4 impariter paria
naturam .p. I. 7 ad om. a. 10 sed non ut b, d, f, l.
11 l'rogrediatur d, f, l, r j progreditur, a 8upra i pOlito b. Il
aequabilis d, I. II divisio f. 16 recipiant a, B, recipiunt
et 8upra ver8Wl :I: ant b. 17 recipit c. 24 in uno 8upe-
riorum f, 8uperiorum ea: corro 8upra l1ersum l. Il videretur,
di ea: oorr. addito, d. 26 8olu8 minor a, b. 28 illa om. a,
non pervenit illa sectio f.
DigitlZed by Google
26 INST •• ARITHM. I, 11.
net autem, quae iIli quoque recipiunt, quod quaedam

partes eius respondent denominanlurqoe secundum genus
soum ad propriam quantitatem, ad similitlldinem sciticet
pariter paris numeri, aUae vero partes contrariam deno-
5 mioationem sumunt propriae quanlitatis, ad pariler in-
paris scilicet formam. In ·XXIIII· enim numero par est
quantitas partis a pari numero denominata. Nam quarta
·VI· secunda ·XlI· sexta vero ·lIlI· duodecima ·11·, quae
vocabula partium a quantitatis paritate noo discrepant.
lO tontrarie vero denominantur, ut tertia pars .VIII·, octava
vero .III· Vicesima aotem quarta ·1· quae denomioatio-
nes cum pares sin t , inveoiuntur inpares quantitates, et
cum sint }>ares summae, sunt iopares deoomioatioo6S.
Nascuotor autem tales numeri ila, ot substantiam na-
15 turamque suam in ipsa etiam propria generatiooe desi-
gneni" ex pariter paribus et pariter inparibus procreari.
Pariter enim iopares cuncti dudum ordinatim positis in-
paribus nascebantur, pariter vero }>ares ex duplici pro-
gl·essione. Disponantur igitur omoes io ordioem naturali-
20 ter inpares a tribus et sub his a quattuor inchoantes
omnes duplices et siot hoc modo:
III. V. VII. \"1m. XI. XIII.
III I. VIlI. XVI.· XXXlI. LXIIU. CXXVIII.
8 secunda vero a, b, c., d, l, r. Il sexta vero ·IIII· duo-

decima ·II· secunda ·xn· f; sexta vero ·IID· secunda vero
·XII· duodecima ·n· s. 10 Contrariae c, d, f, r. Il ut eum
a, cum ut r, s_ Il ·111· c. 11 vero om. c, f. Il po.t -III·
addita .unt in a: semel ·XXIIII· quae quantitas par est, sed
denominatio inpar: guae verba secunda manu ad8crirta sunt in
margine in b, d, l, r. Il quarta autem d, f, l. I unitas r,
unitas est c, unitas est semel ·XXIIII· una, quae quanti-
tas par est, sed denominatio impar s. Il denominatio cum
par sit, invenitur inpar quantitas a. 16 procreati corre-
ctum in procreari a, c. f; procreari et supra versum l ti b, r.
19 Disponebantur r. 1\ in ordinem ...• inchoantes omnes in
margine superiore 8ecunda manu r. Il in ordine d. 20 a tri-
bus om. a, d, f, ri supra ver81U1l e. 1/ ·IIn· f. 22 Buie fler-
sui addit ab initio: Pariter inpares li in fine addunt: ·XV· b,
l; similiter seguenti ver.ui: Pariter pares f; ·CCLVI· b, I.
DigitlZed by Google
INST. ARITBM. I, 11. 27
Bis igitur ita positis si primus primi multiplicatione con-
cresca t , id est si quaternarii ternarius, vel si, idem pri-
mus secundi, id est octonarii ternarius, vel si idem pri-
mus tertii, id est ternarius sedecimi, et idem usque ad
ultimum, vel si secundus primi, vel si secundus secundi, 5
vel si secundus tertii et eadem usque ad extremum multi-
plicatio pròferatur, vel si t~ius a primo incboans usque
in extremum transeat atque i13 quartus et omnes in ordi-
nem sqperiores multiplicent eos, qui sub ipsis in disposi-
tione sunt, omnes inpariter pares procreabuntur. Huius 10
autem rei tale sumamus exempillm. Si ·IIl· quater multi-
pIices ·XI(· flent, vel si ·V· quattuor multiplicent ·XX·
numerus excrescet, vel si item ·VII· multiplicent ·IIII·
~XXVIIl. succrescet, atque boc usque in flnem. Rurslls
si ·VIII· multiplicent ·111· nascentur ·XXlD[·; si ·VUI· in 15
·V· fiunt ·XL·, si ·VIH· in ·Vll· colligentur ·LVI· atque ad
hunc modum si omnes inferiores duplices a superioribus
multiplicentur, vel si superiores eosdem inferiores multi-
plicent, cunctos, qui nati fuerint, inpariter pares in-
~~ ~
Atque baec est admirabUis buius numeri forma, quod
cum fuerit ipsa dispositio descriptioque perspecta nume-
rorum, ad latitndinem pariter inparium, ad longitudinem
pariter parium numerorum proprietas invenitur. Sunt
enim duabus in latitudine medietatiblls aequales duae ex· 25
1 Ante Bis capitis numerum ·XII· habet f. Il dispositis b.

4 ·XVI· a, f, l, sedecim c, d, s, sedecim et supra IIerBum
d. sedecimi b; sed cum linea inductum et supra IIerBum Be·
cunda manu sedecim r. 5 vel si secundus seculldi in mar·
gine .ec. m. d. " alterum si omis.o c. 6 si om. d. 7 per-
feratur a, b. 1\ usque ad f. 8 extimum d. lO procrea-
buntur liUeriB u et r lineolis inducti. b. 12 tìent ·XII· c, s.
12 et 13 quinque quater multipIices ·xxmus. numerus excre-
seit f. 13 idem a, d, r, S; item et supra IIersum I idem b. Il
·1111· multipIicent . VII· b, ·1111· multiplicent quat. d. i
a ·xx·us. octavus succrescit f. Il in tìnem llsque r; usque
om. a. 15 nascuntur a, c, f, r. 16 colliguntur f. 21 am-
mirabilis d, r, B. Il quod et .upra IIersum ·1· quia B. 22 diB-
cretioque perfecta c. 23 et ad longitudinem s, ad longitudi-
n
nem vero c, B. 25 duo bus a, c. in latitudine om. a, b, c, f, l, r, s.
DigitlZed by Google
tremitates Ivel una medietate duae duplices extremitatcs.

In longitudine vero pariter paris numeri rem proprieta-
temque designato Quod cnim sub duabus medietatibus
continelur, aequale est ei, quod sub extremis conficitur.
5 vel quod ab una medietale nascitur, aequale est ilIi, quod
sub utrisque extremitatibus continetur. Descriptio aulem,
quae subposita est, hoc modo Cacta est: quantoscunque
in ordine pariter parium numerorum ternarius numerus
multiplicavit, quicunque ex eo procreati sunt, priIpo sunt
lO versu dispositi; rursus qui eosdem multiplicante quinario
nati sunt, secundo loco sunt constituti, post vero, quos
septenarius ceteros multiplicando procreavit, eosdem ter-
tio conscripsimus loco, atque idem in reliqua descriptio-
nis parte perfecimus.
15 III. V. VII. VIIII.
1111. VIlI. XVI. XXXII.
(Vide descriptionem in tabllia seorSllm addita.)
Descriptionis ad inpariter paris ,lQturam pertinentis [ea:-

positio.
20 XII. Superius igitur digelltae descriptionis haec raUo
est: Si ad latitudinem respicias, uhi est duorum termino-
rum una medietas, ipsosque terminos iungas, duplos eos
medietate propria repperies, ut ·XXXVI· et ·XX· faciunt
·LVI·, quorum medietas est ·XXVIIl·, qui medius est inter
25 eos terminus constilutus. Et rursus ·XXVIII· et ·XII· si
iungas, faciunt ·XL·, quorum ·XX· medietas medius eorum
1 nni medietati a, b, c, l. 2 in longitudinem a, c,
r, 8. 3 designet r, designat et supra a secunda lllanu en a.
4 est om. d. I. ti extimis d, l. 9 mnltiplicabit a, b, c, f.
10 versu snnt f. 12 mnltiplicari d, mnltiplicans et 8upra
s I do r.· Il procreabit c, procreavit, v correcto in b, a.
13 cònscribimus b, d. Il in om. a. 15 et 16 Bos dllOS ver-
SUB Dm. c, s. Figurae arCUB in codicibuB alitet· in aliiB
sunt ducti, etiam numeri varie Bunt diBpo8iti. In c desunt inscrì-
ptioneB Longitndo, Latitndo. 18 Inscript. om. d, f. Il ad in-
pariter paris naturam pertinentis om. I, ubi leguntur Buperins
positae. 20 XII. om. f. Il igitur om. c. 23 propria me-
dietate r, s. 26 medietas om. f.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. ~,. 12. 29
terminus invenitur. At vero ubi duas medietates habent,
utraeque extremitates iunctae utrisque medietatibus
aequales fiunt, ut ·XlI· et ·XXXVI·, cum iunxeris , fiunt
·XLVIII· Borum si medietates sibimet applicaveris, id
est ·XX· et ·XXVIII·, idem erit. Atque in alia parte lati- 5
tudinis eodem orrline qui fiunt numeri notati suntI neque
ulla in re ratio utriusque latitudinis discrepabit; idemque
in eodem ordine in ceteris numeris pernotabis; et boe
secundum forma m pariter inparis numeri fit, in quo ba ne
proprietatem esse supra iam dictum est. 10
Rursus si ad longitudinem respicias, ubi duo termini
unam medietatem babent, quod fit ex multiplicatis extre-
mitatibus, boe fiL, si medius 'terminus suae capiat plurali-
tatis augmenta. Nam duodecies ·XLVIII· faciunt ·DLXXVI·;
medius vero eorum terminus, id est ·XXllII· si multipli- 15
cetur, eosdem rursus ·DLXXVI· procreabit. Et rursus si
·XXlIlI· in ·XCVI· multiplicentur, faciunt II. CCC. mI.,
quorum medius terminus, id est ·XLVllI· si in semet
ipsum ducatur, idem. li. CCC. IIn. procreantur. Ubi
autem termini duo duas medietates includunt, quod fit 20
multiplicatis extremitatibus, boe idem redditur in alter-
utram summam medietatibus ductis. Duodecies enim
. XCVI· multiplicatis 1. CLii. procreantur. Duae vero
eorum medietates, id est ·XDIII· et ·XLVIII· si in semet
ipsas multiplicentur, eosdem I CLII. restituent. Atque 25
hoc est ad imitationem cognationemque numeri pariter
paris, a quo participatione tra eta haec ei recognoscitur
ingenerata proprietas. Et in alio vero latere longitudinis
1 duae medietates habentur f. 4 adpliearis r, appli.

caris d, l, applieabis s. 6 fiant a, c, r. 7 illa inseratio
a Il iIla, i expuncto et v supra scripto e. \I idem quoque
d, I. 9 fit. numeri f. 11 Rursum a. 14 auementa c.
15 multiplieentur d, l, s; muItipliee tur I n rasura de/eto r.
17 Post II. CCC. 1111. addit proereantur c, sed ut deleturi
71UJnum agnoscas. 19 deducatur f. \I id est c, d; idem om. f;
in l est litura. Il duo CCC. IIIL d. 20 duo termini b, d, l, r.,
Il duas om. d, I. 26 est om. d, l. 1\ cognitionemque f. Il
numeri om. e.
DigitlZed by Google
30 INST. ARITHM. I, 13. 14.
eadem ratio deseriptioque notata est. Quare manifestllm

est, bune numerum ex prioribus duobus esse proereatum,
quoniam eorum retinet proprietates.
De numero inpari eiusque divisione.

5 XIU. Inpar quoque numerus, qui a paris numeri na-
tura substantiaque disiunetus est, - si quidem ille in
gemina aequa dividi potest, hie ne secari queat, uDitatis
inpedit interventus, - tres habet similiter subdivisiones,
quarum una eius pars est is numerus, qui vocatur primus
lO et incompositus, secunda vero, qui est secundus et com-
pOSitllS, et tertia is, qui quadam horum medietate con-
iunetus est et ab utriusque cognatione aliquid naturaliter
trahit, qui est per se quidem secundus et eompositus, sed
ad alios comparatus primus et ineompositus invenitur.
15 De primo et incomposito.
XlIII. Et primus quidem et incompositus est, qui nul-
lam aliam partem babet nisi eam, quae a tota numeri
quantitate denominata sit, ul ipsa pars non sit nisi unitas,
ut sunt JIl. V. VII. XI. XIII. XVII. XVlIlI. XXIII. XXVIIII.
20 XXXI. In bis ergo singulis 'nulla unquam alia pars inve-
nietur, nisi quae ab ipsis denominal~ est, et ipsa tanium
unitas, ut supra iam dictum est. In tribus enim una pars
sola est, id est tertia, quae a tribus scilicet denominata
est, et ipsa terlia pars unitas; eodemque modo quinarii
25 sola quinta pars est et haec unilas, atque idem in singulis
eonsequens repperietur. Dieitur autem primus et incom-
posilus, quod nllllus eum alter numerus metiatur praeter
solam, quae cunetis mater est, I1nilatem. Namque ter-
1 scriptioque b. 3 proprietas c. 4 numero orn. d, l.

5 ·XlIlI· d. 8 ·111· c. 11 et] sed d, C, I. 12 naturaliter
aliquid f. 13 sed et alios c. 15 lnscript. om. d. Il pro-
prio correctum in primo a. 17 partem aliam d, l. \I partem
8upra ver8um f. 19 ·XVIIII· XXIII· om. c. Il ·XXIII· ·XXVII·
·XXVIm· ·XXXI· a. 21 tamen c. 23 ·111· c. 24 ·III· c.
26 idem om. 1. \I in om. c, d; 8upra versum I, 8.
DigitlZed by Google
!NST. ARITHM. I, 15. 31
narium ·II· non numerant, , idcirco , quoniam si solos
duos contra ·111· compares, pauciores sunt, sin vero bina-
rium bis facias. amplior est tribus, cum crescit in ·1111·
Metitur aulem nUlllerus numerum, quotiens vel semel vel
bis vel tertio vel quotienslibet numerus ad numerum 5
comparatus neque deminuta 'summa neque aucta ad com-
parali numeri terminum usque pervenerit, ut ·11· si ad
·VI· compares, binarius nllmerus senarium tertio metie-
turo Primos :ergo et incompositoR nullus numerus me-
tietur praeter unitatem solam I quoniam ex nullis aliis nu- lO
meris compositi sunt, sed tantum ex unitatibus in semet
ipsis auctis multiplicatisque procreantur. Ter enim unus
·111· et quinquies unus ·V· et septies unus ·VII· fecerunt,
et alii quidem I quos supra descripsimus, eodem modo
nascuntur. Bi autem in semet ipsos multiplicati faciunt 15
alios numeros velut primi, eosque primam rerum sub-
stantiam vimque sortitos cunctorum a se procreatorum
velut quaedam elementa repperies, quia scilicet incompo-
siti sunt et simplici generatione formati atque in eos
omnes, quicunque ex bis prolati sunt numeri, resol- 20
"untur, ipsi vero neque ex aliis producuntur neque in
alios reducuntur.
De secundo et composito.
XV. Secundus vero et compositus et ipse quidem in-
par est, propterea quod eadem inparis proprietate forma- 25
tus est, sed nullam in se retinet substantiam principalem
compositusque est ex aliis numeris babetque partes et a
se ipso et ab alieno vocabulo denominataR; sed a se ipso
denominalam partemsolam semper in bis repperies uni-
tatem, ab alieno vero vocabulo vel unam vel quotlibet 80
1 duo f. 2 tres f. 3 quattuor d, f. 7 ~rovenit a, c,

d, l. \I duo f. 8 metitur f. 13 tres f. Il quinque f.
14 alios c. 16 prima a. 17 a se om. c. 18 scilicet et a,
b, f. 22 alia a, b, d, f , l. \I recluduntur C. 26 quia c.
28-SO denominatas •.•. vocabulo in margine superiore r.
29 reperio b. 30 alterum vel om. c. Il quodlibet c, d, r.
DigitlZed by Google
alias, quanti fuerint scilicet numeri qui bus ille compositis

procreatur, ut sunt hi: VIIII. XV. XXI. XXV. XXVII.
XXXIII. XXXVIlIl. Horum ergo singuli habent quidem
a se denominatas partes proprias, scilicet unitates, ut
6 ·VIIII· nonam, id est unum, ·XV· quintam decimam
eandem rursus unitatem et in celeris, quos supra de-
scripsimus, idem convenit.
Babent etiam ab alieno vocabulo partem, ut ·VlUI·
tertiam. id est ternarium, et ·XV· tertiam, id est quinqul.',
lO et quinta m, id est tresi ·XXI· vero tertiam ·VII·, septimam
·III·; et in omnibus aliis eadem consequentia est.
Secundus autem vocatur hic numerus, quoniam non·
sola unitate metitur sed etiam alio numero, a quo scilicet
coniunclus est, neque babet quicquam io se principalis
16 intellegentiae. Nam ex aUis numeris procreatur. ·VIIII·
quidem ex tribus, ·XV· vero ex tribus et ·V·, at ·XXI· ex
tribus et ·VII· et ceteri eodem modo. Compositus aolem
dicitur eo, quod resolvi potest in eosdem ipsos, a quibus
dicitur esse compositus, in eos scilicet, qui compositum
l!O numerum metiuntur. Nihil autem, quod dissolvi potest,
incompositum est, sed omni rerum nl.'cessitate compositum.
De eo I qui per se secundus et compos"'us est I ad alium

primus et incompositus.
XVI. Bis vero contra se positis, id est primo et in-
composito et secundo et composito, et naturali diversitate
.,
25
disiunctis alius in medio consideratur, qui ipse quidem
1 compositus c, l. 6 unam d, f, l, r. 6 eadem a.
9 quindecim C. Il ·V· c, d, f. 10 ·III· c, s. Il tertiam ·VII·
et supra versuln id est b. Il et septimam s. 11 tres a, b,
d, f, l, r. Il in om. a. 13 dio et supra versum J: alieno b.
14 in se quicquam a, s; in se quoddam C. 16 Novem f.
16 et ·XXI· a, c, f, s. 17 septem d, f. 18 eo om. a, d, l.
18-21 in eosdem .•.. compositum in margine inferiore r.
20 numerum om. f. \I soIvi, dis ruura deleto d; soIvi, OmtSSO
dis, l. 21 est om. c. 22 lnscriptionem in margine lIabtt
secunda manu d. \I De his quod l. Il ad alium .•.• incom-
positus om. C. Il ad alium vero f; ad: alium comparatus r, B.
26 disiunctul C.
DigitlZed by Google
eompositus sit et secundus et alterius recipiens mensionem
atque ideo Ilt partis alieni vocabuli capax, sed cum fnerit
ad alium eiusdem generis numerum comparatus, nulla
cum eo communi mensura coniungitur; nec habebunt
partes aequivocas; ul sunt ·VIli· ad ·XXV· Nulla bos 5
eommunis numerorum mensura metitur, nisi forte unitas,
quae omnium numerorum mensura communis est. Et hi
quidem non habent aequivocas part~. Nam quae in
·VlIll· tertia est, in ·XXV· non est, et quae in ·XXV·
quinta est, in novenario 110n est. Ergo bi per naturam 10
utrique secundi et compositi sunl, comparati vero ad se
invicem primi incompositique redduntur, quod utrosque
nulla aUa mensura melitur, nisi unitas, quae ab utrisque
denominata est; nam in novenario nona est, in ·XXV·
vicesima quinta. 15
De primi et in compositi et secundi et compositi et ad

se quidem secundi et compositi, ad alter 11m l,ero primi et
in compositi proc1·eatione.
XVII. Generatio aulem ipsorum atque ortus huius-
modi investigatione colligitur, qoam scilicet Eratostbenes 20
cribrum nominabat, quod cunctis inparibus in medio
conlocatis per eam quam tradituri sumus artem, qui
primi quive secundi quique tertii generis videantur esse
distinguitur. Disponantur enim a ternario numero cnncti
in ordinem inpares in quamlibet longissimam porrectio- 25
nem. III. V. VII. VllU. XI. XIII. XV. XVII. XVIDI.
XXI. XXIII. XXV. XXVll. XXVIIII. XXXI. XXXIII.
1 est f; sit et Bupra versum est s. n mansionem c. 2 ca-
pax est s. 4 habebit r. 8 Namque a, l. 14 nam quae
f, s; quae supra versum Bec. m. d; nam que, lineola, qua e
in ae mutatur, erasa. l; nam supra verBum, quae Becunda
manu addito r. 16 Inscriptio -in margine legitur in d. Il et
secundi et compositi om. c, d, l, r, s; Bupra versum b. Il in-
compositi et &ecundi et om. a. 17 et alterum b. 1\ alter-
utrum c. /I vero Dm. l. 21 nominavit f. . 22 qUllm om.
a, r; supra versum d. 23 quive tertii a, c, s. \I esse vi-
deantur s. 24 distinguuntur r.
BOliTIUS. 3
DigitlZed by Google
XXXV. XXXVII. XXXVIIII. XLI. XLIII. XLV. XLVII.

Bis igitur ila dispositis considerandum, primus numerus
quem eorum, qui sunt in ordine positi, primum metiri
possit. Sed duobus praeteritis illum, qui post eos est
5 positus, mox metitur, et, si post eundem ipsum, quem
mensus est, aHi duo transmissi sint, ilIum qui post duos
est, rursus metitur, et eodem modo, si duos quis relique-
rit, post eos qui est, a primo numero metiendus est;
eodemque modo relictis semper duobus omnes a primo
10 in infinitum pergentes metientur.
Sed id non vulgo neque confuse. Nam primus nume-
rus iIIum, qui est post duos secundum se locatos, per
Buam quantitatem metitur. Ternarius enim intermissis
tluobus id est ·V· et ·VII· novenarium metitur, et hoc per
15 suam quantitatem id est per ternarium. Ternarius enim
numerus tertio ·VIIII· metitur. Si autem post novena-
rium duos l'eliquero, qui mihi post illos incurrerit, a
primo metiendus est per secundi inparis quantitatem, id
est per quinarium. Nam si p08t ·VIIII· duos relinquam,
20 id est ·XI· et ·XIII· ternarius numerus ·XV· metietur per
secundi numeri quantitatem, id est per quinarii, quoniarn
ternarius ·XV· quinquies metitur. Rursus si a quindena-
rio inchoans duos intermisero, qui posterior positus est.
eills primus numerus mensura est per tertii inparis plu-
25 ralitatem. Nam si post ·XV· intermisero ·XVII· et ·XVIIll·.
incurrit ·XXI·, quem ternarius numerus secundum septe-
llarium metitur. ·XXI· enim numeri ternarius septima pars
est, atque ideo hoc in infinitum faciens repperio primum
numerum, si binos intermiserit, omnes sequentes posse
so metiri secundum quantitatem positorum ordine inparium
numerorum.
1 ·XLVIIlI· addit b, ·XL VIIII· ·LI· f. 2 consideran-
dum est f, l; est 8upra ver8um habet b. 6 sunt Il, f. suut
rasura in sint mutatum r. 11 8upra vulgo: est b. 13 me·
titur ..•. lIuam quantitatem om. f. 22 metietur a. Il qui-
nario c, r. 26 vicesimu8 unus a, Il, vicesimus ·1· c, vi-
ginti unua b, d. 27 vicesimi enim primi f, vicesimi primi
enim Il. 28 ideo e:z:pun:t:it b. 29 intermiseris a, f. D poat
se a, b, c, s. .
DigitlZed by Google
!NST. ARITIUI. I, 17. 35
Sin vero quinarius numerus, qui in secundo loco est
. constitutus, velit quis, cuius prima ac deinceps mensura
sit, invenire, transmissis ·1111· inparibns quilltus ei, quem
metiri possit, occurrit. Intermittantur enim ·1111· inpa-
res, id est . vrr· et • VITII· et • XI· et . XIII . Post bos 5
est . XV " quem qninarius met.itur secundum primi sci-
licet quantitatem id est ternarii. ·V· enim ·XV· tertio me-
titur. Ac deinceps si quattuor intermittat, eum, qui post
iJlos locatus est secundus, id est quinarius, sui quantitate
metitur. Nam post ·XV· inLermissis ·XVII· et· XVIIII· et lO
·XXI· et ·XXIIl· post eos ·XXV· repperio, quos qninarius sci-
licet numerus sua pluralitate metiLur. Quinquies enim
quinario multiplicato . XXV· succrescunt. Si vero post
bune quilibet . IIII· intermittat, eadem ordinis servata
constantia, qui eos sequitur, secundum tertii, id est septe- 15
narU numeri, summam a quinario metietur; atque baec
est infinita progressio.
Si vero tertius numerus quem metiri possit, exquiri-
tur, sex in medio relinquentur, et quem septimum ordo
monstraverit, bic per primi numeri, id est lernarii, quan- 20
titatem metiendus est; et post ilIum sex aliis interpositis,
quem post eos numerum series dabit, per quinarium, id
est per secundum, tertii eum mensura percurret. Sin
vero alios rursus sex in medio quis relinquat, ille, qui
sequitur, per septenarium Dumerum ab eodem septenario 15
metiendus est id est per tertii quantitatem; atque bic us-
que in extremum ratus ordo progreditur.
Suscipiant ergo metiendi vicissitudinem quemadmo-
dum sunt in ordinem naturaliter inpares constituti. Me-
tientur autem, si per pares numeros a binario inchoantes so
li quattuor d, quatuor f. 4 quatuor b, i, quattuor d.
7 ·XV· enim ·V· a, ·V· enim quindecim b, d. 8 quatuor f.
·Im· c. 10 quindecim b, d. 14 quatuor b, i, quattuor d.
16 numeri om. c. Il quinario numero i, l. Il metitur c, d,
l, r. 17 in infinita i. Il processio a, r. 22 numerum
om. s. numeri a, b, c, d, r; serie! numeri l. 23 prae·
curret correctum in perourret a, percurrat r. Il Si d, l, r.
24 ·VI· d. 26 hio om. o. 27 rectus c. 28 Suscipient
a, d, i, l.
3*
DigitlZed by Google
positos inter se inpares rata intel'lnissione transsiliant, ut

primus duo, secundus . IllI·, tertius . VI· quartus . VIII .
quintus . X " vel si locos SU08 conduplicent et secundum
duplicationem terminos iotermittant, ut ternarius qui pri-
5 mus est numerus et unus - omnis enim prlmus unus est
- bis locum suum multiplicet faciatque bis unum; qui
cum . n· sint, primus . II· medios transeat. Bursus se-
cundus, id est quinarius, si locum suum duplicet, . IDI .
explicabit, bic quoque uti . un· intermittat. Item si
lO septenarius, qui tertius est, locum suum duplicet, sex
creabit. Bis enim ·1Il· senarium iunguot. Bic ergo in
ordinem •VI· reUnquat. Quartus quoque si Iocum suum
duplicet, ·VIII· succresceot. Ille quoque octo transsiliat.
Atque boc quidem in ceteris perspiciendum.
15 Modum autem mensionis secundum ordinem conloca-
torum ipsa series dabit. Nam primus primum quem nu-
merat, secundum primum numerat, id est secundum se;
et secundum primus quem numera t , per secundum
numerat, et tertium per tertium et quartum item per
20 quartum. Cum autem secundus mensionem susceperit,
primum quem numerat, secundum primum metitur, se-
cundum vero quem numerat, per se, id est per secon-
dum, et tertium per tertium, et in ceteris eadem simi-
litudine mensura coostabit. AUos ergo si respicias vel
25 qui alios mensi sunt, vei quiipsi ab aIiis metiuntur, in-
venies omnium simul communem mensuram esse non
posse, neque ut omoes quemquam alium siroul nume-
rent; quosdam aulem ex bis ab alio posse metiri, ita ut
ab uno tantum numerentur; alios vero, ut etiam a pluri-
1-2 termissione ., . quartus ·VIII· om. c. 2 quattuor

d, quatuor f. Il sex ' .. octo '" decem d, f. 4 inter-
mittunt a. s. 6 duplicet f. 7 duo d, f, s. Il sunt f. Il
duos d, f, r, s. 8 quattuor d. 9 uti om. f, rasura de-
letum l. 1\ interminat et supra versum intermiUat r. 10 ·VI· f.
11 tres c, d, f. 12 sex c, d. 13 octo d. 14 prospi-
ciendum a, perspiciendum est f. 15 ordinem om. c. 19 ter-
tiua a. Il quartum correctum in quartus a. Il per ·IIII· c.
25 ipsi om. l, rasura deletum d. 28 autem om. c. 29 pOSI
pluribu8 addunt numerentur d, 1.
DigitlZed by Google
INST. ARITHY. I, 18. 37
bus; quosdam autem .. uL praeter unitatem eorum nulla
mensura sito Qui ergo nullam mensnram praeter unita-
tem recipiunt, bos primos et incompositos iudicamus,
qui vero aliquam mensuram praeter unitatem vel alieni·
genae partis vocabulum sortiuntur, eos pronuntiemus se- li
cundos atque compositos. Tertium vero iIIud genus per se
secundi et compositi, primi vero et iucompositi ad alter-
utrum comparati, bac inquisitor ratione, repperiet. Si
enim quoslibet ilIos numeros secundum suam in semet
ipsos multiplices quanlitatem, qui procreantur, ad alter- lO
utrum comparati nulla mensurae communione iunguntur.
·HI· enim et ·V· si multiplices, ·III· tertio ·VUII· facient, et
quinquies .V· reddent ·XXV· Bis igilur nulla est commu-
Dis mensurae cognatio. Rursus ·V· et ·VII· quos procreant,
si compares, bi quoque incommensurabiles erunt. Quin- Ili
quies enim ·V·, ut dictum est, ·XXV., septies ·VII· faciunt
·XLVIIII·, quorum mensura nulla communis est, nisi forte
omniu~ borum procreatrix et mater unitas.
])e inventione eorum numerorom, qui ad se secundi et com-

positi sunt, ad alios vero relati primi et in compositi. 20
XVIII. Qua vero ratione tales numeros invenire pos-

simus, si quis nobis eosdem proponat el imljleret agno-
scere, utrum aliqua mensura commensurabiles sint, an
certe sola unitas utrosque metiatur; reppenendi ars talis "!:';
est. Datis enim duobus numeris inaequalibus, auferre 25 '
de maiore minorem oportebit, et qui reUctus fuent, si
maior est, auferre ex eo rursus minorem, si vero minor
fuerit, eum ex reIiquo maiore detrahere atque hoc eo
8 comparati om. C. Il hano insequitor rationem reperiet
et supra versum: hao inquisitor "ratione reperies r. Il ante
repperiet addii s: nullam mensurae rationem et 8U1!ra versum
subaudi per. Il repperies d, l. 12 Tres o f. 11 quinque
a, l, r, S. Il tres b; d, f. Il tenio. ·ID· c. II
faciunt a, f;
facient, e in litura, r. 13 reddunt f. Il communionis a.
14, quinque a, l, r, s. Il septem d, f. 16 quinque a, b,
l, r. Il septem a, b, d, l, r, S. n
faciunt omo C. 19 7'i-
tulus in margine legitur in d. 22 nobis om. c.
DigitlZed by Google
usque faciendum, quoad unitas ultima vice m retractionis

inpediat, aut aliquis numerus, inpar necessario, si utri-
que numeri inpares proponantur; sed eum, qui relinqui-
tur, numerum sibi ipsi videbis aequalem. Ergo si in
5 unum incurrat vicissim ista subtractio, primi contra se
necessario numeri dicentur et nulla alla mensura nisi sola
unilate coniuncti. Si vero ad aliquem numerum, ut su-
perius dictum est, finis deminutionis incurrerit, erit nu-
merus, qui metiatur utrasque summas, atque eundem
lO ipsum, qui remanserit, dicemus utrorumque communem
esse mensuram.
Age enim duos numeros propositos habeamus, quos
iubeamur agnoscere, an eos aliqua communis mensura
metiatur; atque bi sint . VIDI· scilicet et . XXVIIll· Hoc
15Jigitur modo faciemus reciprocam deminutionem. Aufera-
mus de maiore minorem, boc est de ·XXVIIII· novena-
fium, relinquentur • XX· Ex bis ergo . XX· rursus mino-
rem detrahamus, id est . VUll· et relinquentur . XI . Ex.
his rursus detraho .VIIII·, relicti sunt ·11. Quos si de-
~ :traho novenario, reliqlli sunt . VII .; quos si duo rursus
seplenario dempserim, supersunt .V·, atque ex bis aUos
duos, ·111· rursus exuberant, quos alio binario deminutos
sola unitas superstes egreditur. Rursus si ex duobus
unum auferam in uno terminus detractionis haerebit,
t5 quem duorum illorum numerorum, id est • VIIII· et
1 quoad in liturq. b. d; quoad et supra vers/DII usque s;

~uo et correctum in quo vel a. 2 si om. c. 4 videbis
ipsi sibi f. 1\ Ergo qui f. Il in om. c. 5 primi et incon-
positi f, s. 8 iIIe erit l; erit et supra versum iUe d; erit
ipse 8. 9 metitur d, l. Il utrasque in margine s. 10 utrum-
~ue a. Il esse communem f. 12 Age autem f. 13 men-
sura communis a, b. 14 metietur f. Il 8unt C, f, l, r, s. Il
et om. f. 16 denominatiOflem et· supra verau", deminutio-
nem r. Il Auferemus f, r. 16 de om. c. 18 detrahemus
a, d, f, r, s. 19 duo d. 20 quos si] coniecerim quod
si. Il duos f, ·II· c, r. 22 ·II· c. Il tres c. f. Il rursum
a, b, c, d, f, l, r. Il exsuperant s. Il alios d, l; alio om. f.ll
alio binario deminutos] si dempserim binario b. 28 egre-
diatur r. 24 herebit c, d, f, r, s. 26 Ulorum duo-
rum f.
DigitlZed by Google
INST. ARITIDI. I, 19. 39
-XXVUU· solam neque aliam constat esse mensuram. Hos
ergo contra se primos vocabimus.
Sed sint aIii numeri nobis eadem condicione propo-
siti, id est ·XXI· et .VUII·, ut quales hi sint investigentur,
cum sibimet fuerint invicem comparati. Rursus aurero 5
de maiore minoris numeri quantitatem, id est ·VIIII· de
-XXI·, reIinquuntur ·XlI· Ex his rursus demo ·VIIII·, su-
persuot ·111· Qui si ex novenario detrahantur, senarius
relinquetur. Quibus item si quis ternarium demat, ·111·
reJinquentur, de quibus ·IlI· detrahi nequeunt, atque hic.1o
est sibi ipsi aequalis. Nam ·III·, qui detrahebantur, us-
que ad ternarium numerum pervenerunt, a quo quoniam
aequales sunt, detrahi minuique non poterunt. Bos igi-
tur commensurabiles pronuntiabimus et est eorum, qui
est reliquus, ternarius mensura communis. 15
Alia partitio paris secundum perfectos, inperfectos et

ultra quam perfectos.
XVIIll. Ac de inpal'ibus numeris quantum inlroductio-
nis permitlebat brevitas expeditum est. Rursus numerorum
parium sic fit secunda divisio. Alii enim eorum sunt super- 20
nui, alii deminuti secundum utrasque habitudines inae-
qualitatis. Omnis quippe inaequalitas aut in maioribus aut
in minoribus consideratur. DIi eDÌm inmoderata quo-
dammodo plenitodine proprii corporis modum partium
soarum numerositate praecedunt; iIIos autem velut pau- 115
pertate inopes oppressosque qnadam nalurae suae inopia
minor, quam ipsi sunt, parlium summa componit. Atque
illi quidem, quorum partes ultra quam satis est sese por-
1 solum a, d, f, l, r. Il alium d, f, l, r.· 8 ali-

qui d, f, l. Il conditione c, f, 1, r, S. 4 sunt c, r, S.
7 relinquantur c, relinquentur i, s. 8 tres f. Il retrahan-
tur i. 9 Quibus item .•. ·111· relinquentur om. c. lO re-
Iinquuntur b, d, f, l, r. Il tres detrahi C. Il nequeant a.
11 tres d, f. 16 reliquus est a, c, s. 16 Titulum in mar-
gine luJlJet d. 17 plus quam f. 18 Hoc f. 20 sunt eo-
rum a, c, f. 26 procedunt a. 27 minori a. 28 utramq.
et Bupra verBum ultra quam r. ---
DigitlZed by Google
40 !NST. ARITHM. I, 19.
rexerint, superflui nominantur, ut sunt ·XII· vel ·XXD1I-

Hi enim suis partibus comparati maiorem partium sum-
mam tolo corpore sortiuntur. Est enim duodenarii me-
dietas ·VI· pars tertia ·1111· pars quarta ·DI· pars sexta
~ ·11· pars duodecima .(. omnisque bic cumulus redundat in
·XVI· et totius corporis sui mullitudinem vincunL. Rur-
SU3 ·XXlHI· numeri medietas est ·XII·, tertia .VIII·, quarta
·VI·, sexta ·IIII·, octava ·111·. duodecima ·lI·, vicesima
quarta ·1·, qui omnes ·XXX· et ·VI· rependunt. In qua
10 re manifestum est, quod summa partium maior est et
supra proprium corpus exundat. Atque bic quidem.
cuius composita e partes totius summam numeri vincunt.
superfluus appellatur , deminutus vero iIIe, cuius eodem
modo composita e partes totius termini multitudine supe-
15 ranlur, ut ·VIII· vel ·XlIII· Habet enim octonarius par-
tem mediamo id est ·1111·, babet eL quartam, id est ·n·.
et octavam, id est ·1· quae cunctae in unuro redactae ·VII·
colligunt, minorem scilicet summam toto corpore con·
cludentes. Rursus ·XIIII· babent medietatem, id est
20 septenarium, babent septimam, id est ·11·, babent
quarlam decimam, id est ·1· quae in unum si collectae
sint, denarii numeri summa suecrescit, toto scllicet ter-
mino minor.
Atque bi quidem hoc modo sunt, ut prior me, quem
25 suae partes superant, talis videatur, tamquam si quis
mulUs super naturam manibus natul!, ut centimanus gigas
vel Lriplici coniunctus corpore, ut Geryo tergeminus, vel
quicquid unquam monstruosum naturae in parUum mul-
I ·m· et ·XXIIII· a, b. 2 in suia f. 4 tertia] ·DI· d.
5 duo c, f. Il para Dm. d, l. n ·XII· c, r. Il unum c, f. Il
omniaque] Omnia d, f, l. 6 aedecim a, d, l, r. 7 vice·
simi quarti a. 8 quatuor f. Il duo f. Il ·XXIm· f. 11 idem d.
12 cuiua] quoniam f. 16 mediam partem d. Il quartam)
·IIII· c. 20 aeptimam] ·VII· f. 21 ·XIUI· c, f. \I in unum
si Dm. c. Il collecta a, d, f, Il; collectae, correclum in col-
lecta r. 22 numeri Dm. b, l. Il concrescit f. 26 P08t
centimanus addunl egeon r, s. n gigans r, gigans, n inducto, a.
27 iunctua Cl, r. Il ut inductum a. 28 monstrosum c, d;
monatrosum et '''pra tlerlum monstruoaum b, monstrollum, 114-
pra o v addito l. Il natura f.
DigitlZed by Google
tiplicatione subripuit; ille vero, ut si naturaliter quadam
necessaria parte delracta aut minus oculo nasceretur, ut
Cyclopeae frontis dedecus fuit, vel quo alio curtatus
membro naturale totius suae plenitudinis dispendium sor-
tiretur. 5
Ioter hos autem velut inter inaequales intemperan-
tias medii temperamentum limitis sortitus est ille nume-
rus, qui perfectus dicitur. virtutis scOicet aemulator, qui
nee supervacua progressione porrigitur, nec contracta
rursus deminutione remitlitur, sed medietatis obtinens lO
terminum suis aequus partibus nec crassatur abundantia.
nec eget inopia. ul ·VI· vel ·XXVIII· Namque senarius
ha bet partem mediam. id est .III·. et tertiam. id est
·11· et sextam, id est ·1· quae in unam summam si
redactae sint par totum numeri corpus suis partibus in- 15
venitur ·XXVIlI· vero habet medietatem ·XIIII· et septi-
mam ·IDI· nec caret quarta. id est ·VII·, possidet quar-
tam decimam ·11· et repperies in eo vicesimam octavam
.1·, quae in unum redactae totum partibus corpus aequa-
bunt. ·XXVIII· enim iunctae partes efficient. 20
J)e generatione numeri perfecti.

XX. Est autem in his quoque magna similitudo vir-
tutis et vitii. Perfectos enim numeros rarenter invenies,
eosque facile numerabiles, quippe qui pauci sint et nimis
constanti ordine procreati. At vero superftuos ac demi- 25
1 si om. c. 2 nascerentur, altero n inducto, ai nasce-

rentur, altero n rasura deleto, d; nascerent, altero n ex-
puncto, r. 3 cicoplee f. \I Post dedecu8 d habet: deformati.
4 suae om. f. 6 aequales a, b, f. 8 emulator f, r, s.
11 aequis a, b, c, r. Il grassatur a, b, c, d, r. n
habun-
dantia c, d, f. 13 mediam partem f. 14 duo f. II unum f.
15 redacta b, redacti c. Il per a, r, s. Il pOSI partibus i"
margine aequalis a. 16 medietatem et aeptimam ·un·
·xnn· c. 17 quarta] ·mI· d. \I septem d. Il ·XDU· c. 18 ea
a, b, d, r, s. 19 redacta a, b, c, d, l, r, s. \I corpus
Dm. c. 20 efficiunt s. 21 TitulU8 in margine legitur in d.
23 roranter correctum in rarenter a. 24 8unt f, r, 8.
DigitlZed by Google
42 INST. ARITHM. l, 20.
nutos longe multo! inftnitosque repperies, nec ullis ordi-

nibus passim inordinateque dispositos et a nullo certo
fine generatos. Sunt autem perfecti numeri intra dena-
rium numerum ·VI· intra centenarium ·xxvm· intra mi!-
61enarium . CCCCXCVI· intra decem milia . VIII· CXXVIII·
Et semper bi numeri duobus paribus terminantur, ·VI· et
.VIII·, et semper alternatim in bos numeros summarum
fine provenient. Nam et primum .VI·, inde ·XXVIII· post
bos . cece· XCVI· idem senarius, qui primus, post quem
lO • VIII . CXXVlII· idem octonarius, qui secundus.
Generatio autem procreatioque eorum est fixa firma-
que, ne quo alio modo fieri possint, nec ut si hoc modo
fiant, aliud quiddam ullo modo valeat procreari. Dispo-
silos enim ab uno omnes pariter pares numeros in ordi-
15 nem quousque volueris, primo secundum adgregabis, et
si primus numerus et incompositus ex illa coacervatione
faclus sit, lotam summam in illum mulliplicabis, quem
posterius adgregaveras. Si vero coacervatione faela pri-
mus inventus non fueril, sed compositus el secundus, bunc
20 transgredere, atque alium, qui sequitur, adgregabis. Si
vero nec dum fuerit primus et incomposilus, alium rur-
sus adiunge et vide, quid fiat. Quod si primum incom-
positumque repperies, tunc in ultimae multitudinem sum-
mae coacervationem multiplicabis. Disponantur eDim
26 omnes pariter pares nu~eri hoc modo:
I. Il. 1111. VIII. XVI. XXXII. LXIIII. cx..~vm.
Facies ergo ita. Pones .(. eique adgregabis ·11· Tune
respicias ex bac adgregatione qui numerus factus sit.
\I a om. a, r. 8 geratos a. 4, numerum om. d, C.

6 ·X· milia e. 6 duabus partibus a, c, s; duobus parti-
bus r. 8 fine pervenient a, fine perveniunt C, fines per-
venient c, s. n sel[ a, b, C, l, r, s. \I deinde f, s; inde,
de ex CQf'f'. addito r. 12 nee quo a, b, c, r, S. neq. et
supra versum uo r. \I sit, t inducto, a. 18 primus] supra
versum et ineompositus a, b, d, r. 19 aed et s. Il seeun-
dus et eonpositus c, f. s. 20 adsequitur a. 22 iunge a.
28 multitudine a, c, r. 26 pares pariter d. 27 unum C. Il
duo C. Il tum d, r. 28 respieis 8, d; respicies f.
DigitlZed by Google
Inde ·111· qui sciliceì primus et incompositus est; et post
unitatem ultimum binarium numerum {ldgregaveras. Si
igitur ternarium, id est qui ex coacervatione coUeetus est,
per binariom multiplices, qui est u1timus adgregatus, per-
fectus sine uUa dubitatione nascetur. Bis enim ·IU· ·VI· li
faciont, qui babet unam quidem a se denominata m par-
tem, id est sextarn, ·IlI· vero medietatem secundum dua-
litatem, at vero ·11· secundum coacervationem, id est se-
~undum ternarium, quoniam coacervati ·III· multiplicati
sunto ·XXVHI· aulem eodem modo nascuntur. Si enim 10
super .}. et ·n·, qui sunt. ·Ill· addas sequenlem pariter
parem, id est ·UII·, septenariam facies sommam. Sed
ultimum numerum quaternarium consequenter adiunxe-
raso Per hunc igitur si ilIam coacervationem multiplica-
veris, perfectus numerus procreatur. Septies enim ·1111· 15
•XXVIll· sunt, qui est suis partibus par, babens·I· a se
denominatum. id est vicesimum octavum, medietatem
,'ero secundum binarium ·XIIII·, secnndum quaternarium
.VII·, septimum vero secundum septenarium ·IUI·, secun-
dum omnium coUectionem quartum decimum ·11·, qui IO
vocabulo medietatis obponitur. Ergo cum bi reperti sint,
si alios in venire secteris, eadem oportet ratione ut
1 inde correctum in id est a j inde fiunt b, c I l; 8unt

d, f j sunt inde r j inde sunt S. Il tres d. 6 tres d, i.
ii
6 habent a, b, c, l, r, 8. 7 ·VI· i. Il tres c, i. 8 duo a
b, c, l, r, s. 9 coacervatim b, c, l. Il trel d. 108untj
in margine addita e8t in d haec figura ..
6~§
\..!!!
11 unum c. 12 summam iacies a, c, S. 16 suilper a. Il
ii
unam i. Il ad a, b. 17 denominatam f, l, s. Il ·XXVIII· f.
vicesimam octavam l. 19 septimum vero om. b, l, ri 8e·
ptimam vero f , si leptimo vero correcttun in septimum vero a.
20 collectionum a. Il quartam decimam i. 8. Il duo a, b, i,
1, r, 8. 22.eodem r. Il ut om. d, 8upra lJer8Um r.
DigitlZed by Google
vestiges. Ponas enim ·1· lieebit, et post bune ·n· et ·Im·,

qui in septenariqm eumulantur. Sed de hoe dudum
exstitit ·XXVITI· perfectus numerus. Huie igitur qui se-
quitur pariter par id est .VUl·, eontinens iungatur acces-
5 sio, qui ·prioribus superveniens ·XV· restituet. Sed bic
primus et ineompositus non est, habet enim generis alte-
rius partem super mam, quae est a· se ipsa denominata,
quintam decima m scUicet ·unitatem. Hunc igitur, quo-
niam secundus est et compositus, praeterito et adiunge
lO superioribus cootinentem pariter parem numerum, id est
·XVI·, qui eum ·XV· iuneLus, unum ae triginta conficiet.
Sed bie primus rursus et ineompositus est. Hune igitur
eum extremi adgregati summa multiplica, ut fiaot sede-
cies .XXXI·, qui ·CCCC· XCVI· explieant. Haec autem
15 est inlra millenarium numerum perfeeta et suis partibus
aequa numerositas. Igitur prima unitas vit'tute atque po-
tentia non etiam aetu vel opere et ipsa perfeeta est. Nam si
primam ipsam sumpsero de proposito ordine numerorum,
video primam atque ineompositam, quam si per se ipsam
1 investiges s. Il Pones a I S. Il unum f. Il liquebit C,
liquebit correctum in licebit a. n duo f. Il et om. f; cui
adicies f. 3 numerus] In d addita est in margine haec figura
" pari a, paris r. Il continens iungatur accessio in margine

litteris aiiquot resectis a, in contemtu est [itura quattuor versuum.
5 qui om C. Il X et quinque a, r; quindecim b. Il restituit
a, d, f, f , S. 7 ipso f. 11 ·XXX· c, f. Il conficiat corre-
ctum in conficiet a. n
12 ·I·mua f. rursus om. f. 16 DU-
merositas] In margine inferiore addita est in d haec figura:
CCCCXCVI
l I In I UII I VIII I XVÌ
XXXI
17 non iam a, b, c. " opere] re b, f, 1; re correctum in
opere a; re et supra versllm ope d. 19 primum atque in-
conpositum b, d, l. 1\ et s.
DigitlZed by Google
multiplico, eadem mibi unitas procreatur. Semel enim
·1· solam efficil uoitatem, quae partibus suis aequalis est
potentia· solum, ceteris etiam aclu atque opere perfectis.
Rede igitur unitas propria virtute perfecta est, quod et
prima est et iocomposita et per se ipsam multiplicata sese 5
ipsam conservat.
Sed quoniam de ea quantitate, quae per se fit, dictum
est, operis sequeotiam ad illam, quae refertur ad aliquid,
transferamus.
De relata ad aliquid quantitate. lO
XXI. Ad aliquid [relatae] vero quantitatis duplex est

prima divisio. Omne euim aut aequale est aut inaequale,
quicquid alterius comparatione metimur. Et aequale qui-
dem est, quod ad aliquid comparatum neque- minore summa
infra est, neque maiore transgreditur. ut denarius dena- 15
rio vel ternarius ternario vel cubitum cubito vel pes pedi
et bis similia. Haec autem pars relatae ad aliquid quan-
tit.atis. id est aequalitas, naturaliter indivisa est. Nullus
enim potest dicere, quod aequalitatis boc quidem tale est,
illud vero buiusmodi. Omnis enim aequalitas unam ser- 20
vat in propria moderatione mensuram. lllod etiam. quod,
quae ei quantitas comparatur, non alio vocabulo alque
ipsa, cui comparatur, edicitur. Nam quemadmodum
amicus amico amicus est, vicinusque vicino [vicinus], lta
dicitur aequalis aequali [aequalis]. 25
Inaequalis vero quantitatis gemina divisio est. Seca-
tur enim quod inaequale est in maius atque minus, quae
contraria sibimet denominatione funguntur. Namque maius
minore maius est et minus maiore minus est, et utraque
non eisdem vocabolis, quemadmodum secundum aequali- 80
2 unum f. 6 ip8B B, 8; ipsam, m ea:puncto, r. 8 8e-

iJuentia B. 10 lnacriptioni addiI 8: Secundum thema inei-
pit. 13 metitllr a, b, c, l. 19 dicere potest s, c, f, l.
20 enim om. c, r. 21 Illud vero r. 1\ quod quae] quo f.
26 quantitstis vero c, s. 28 :6.nguntur B, r; :6.nguntur, i
in u mutato, d. - Quae m/cis inclusi om. codd.
DigitlZed by Google
46 INST. ARITlDI. I I 22. 23.
tatem dictum est. sed diversis distantibusque signata sunt.

ad modum discentis seiUcet vel docentis vel caedentis vel
vapulanUs vel quaecunque ad aliquid relata aliter deno-
minatis contrariis comparantur.
5 De speciebus maioris quantitatis et minoris.

XXII. Maioris vero inaequalitatis ·V· sunt partes. Est
enim una, qua e vocatur multiplex, alia superpartieula-
ris. tertia superpartiens. quarta multiplex superpartieula-
ris. quinta multiplex superpartiens. His igitur quinque
10 maioris partibus ohpositae sunt aliae quinque partes mi-
Doris. quemadmodum ipsum maius minori semper obpo-
nitur. quae minoris species ila singiJlatim speciebus quin-
que maioris his, quae supra dictae sunt, obponuntur, ut
eisdem nominibus nuncupentur, sola tantum sub praepo-
15 sitione distantes. Dieitur enim submultiplex. subsuper-
partieularis, subsuperpartiens, submultiplex superparti-
-eularis et submultiplex superpartiens.
De multiplici eiusque speciebus earumque generationibus.

XXIII. llursus multiplex est prima pars maioris in-
20 aequalitatis eunetis aliis antiquior naturaque praestantior.
ut paulo post demonstrabitur. Hie autem huius modi est,
ut comparatus eum altero iIlum, contra quem comparatus
est, habeat plus flua m semeI; quod primum in naturalis
2 cedentis c, d, f, r, s. 5 minoris quantitatis et ma-

ioris f. 6 quinque d, f. Il partes sunt a, c, f, s. 9 ·V· c.
12 singulatim a. Il ·V· a, b, c, l, s. 13 apponuntur b.
14 sub om. a; ero corro additum d. Il praepositione sub f, s.
16 -17 multiplex subsuperparticularis, multiplex subsuper-
partiens a, b; multiplex subsuperparticularis et multiplex
subsuperpartiens c, d, f , I, r, S; 8ed in d sub ante super-
particularis et superpartieus ra8U1"a deletum et ante multiplex
poBitum est; in s supra multiplex sub additum e8t. 18 Titu-
lUI in margine legitur in d. 21 Post autem addunt numerus
a, b, f, l. \I huius modi] 8upra versum numerus r. 22 com-
paratur, omisso est, C.
DigitlZed by Google
• INST. ARITHM. I, 23. 47
numeri dispositione conveniet. Namque ad unum cuncti.
qui sequuntur, omnium ordine multiplicium sequentias
varietatesque custodiunt. Ad pl'imum enim, id est unita-
tem, ·11· duplus, ·III· triplus, ·lID· quadruplus atque ita
in ordine m progredientes omnes teluntur multiplices 5
quantitates. Quod autem diclum est plus qua m semel,
id a binario numero principium capit et in infinitum per
ternarium. quaternliriumque et ceterorum ordinem se-
quentiamque progreditur. Contra bunc vero discrimi-
llatus est iIIe, qui. vocatur submultiplex; et baee quoque lO
prima minoris quantitatis species est. Hie autem nume-
rus buiusmodi est, qui in alterius comparatione productus
plus quam semel maioris numerat summam, sua scilicet
quantitate eum eo aequaUter inchoans aequalilerque de-
lerminans. Idem aulem dico numerat, quod melitur. Si 15
igitur bis solum maiorem numernm minor numerus me-
liatur, subduplus vocabilur, si vel'o ter, subtriplus, si
qualer. subquadruplus et fiL per baec in infinitum pro-
gressio. additaque eos semper sub praepositione nomina-
bis, ut unus duorum subduplus. trium subtriplus. ·1111· 20
subquadruplus appelletur et consequenter.
Cum aulem naturaliter multiplicitas et submultipli-
citas infinita sit. eorum quoque species per proprias ge-
nerationes in infinita consideratione versantur. Si enim
positis in naturali constitutione numeris sillgulos per suas 25
sequentias pares eligas. omnium ab uilo parium atque in-
parium sese sequentium duplices erunt et buius specula-
tionis terminus deficit. Ponatur enim naturalis numerus
hoc modo: I. II. III. lID. V. VI. VD. VIII. VIUI. X.
XI. XII. XIII. XlIII. XV. XVI. XVII. XVIII .. XVIIII. XX. so
Horum ergo si primum sumas parem. id est ·11·. primi
duplus erit, id est unitatis; si vel'o sequentem parem. id
est ·1111·, secundi duplus est, id est duorum; si vel'o ter-
4 duplex b. 7 id om. c. 8 que om. B, b. 18 per

om. f.; eli: corro add. c. 19 super e08 l; 8uper 8upra ver-
sum c. /I semper eos c. 21 appellatur a, c, r. 28 de-
ficiet f. 31 duo d. 33 quattuor d. Il est post duplus
om. a,.c.
DigitlZed by Google
•
tium parem sumas, id est ·VI·, tertii numeri in naturali
constitutione duplus est, id est ternarii; si vero quartum
parem inspicias, id est· VIII· quarti numeri, id est qilaterna-
rii, duplus est. Idemque in ceteris in infinitum sumentibus
5 sine aliquo inpedimento procedil Triplices autem nascun-
(ur, si in· eadem dispositione naturali duo semper inter-
mitlantur, et qui post duos sunt, ad naturalem numerum
comparentur, excepto ternario, qui, ut unitatis triplus sit,
solum binarium praetermittit. Post unum enim et duo
10 tres sunt, qui triplus unius est; rur.sus post ·IIII· et ·V·
SUDt ·VI·, qui secundi numeri, id est duorum, triplus est;
rursus post ·VI· sunt ·VII· et ·VIII· et post bos ·VIUI·, qui
tertii numeri, id est ternarii triplus est; atque boc idem
in infinitum si quis faciat, sine uUa otfensione procedit.
15 Quadruplorum vero generatio incipit, si quis tres nume-
ros intermiuat. Post unum quippe et duo et .I1I. sunt
·Im·, qui primi, id est unius, quadruplus est; rursus si
intermisero quinarium, senarium et septenarium, oclo-
narius mibi quartus occurrit, tribus scilicet intermissis,
IO qui binarii, id est secundi numeri quadruplus est; at
vero si post ·VIIl· tres terminos intermisero, id est ·VIIII·
vel ·X· vel ·XI· duodenarius, qui sequitur, ternarii nu-
meri quadruplus est; atque boc idem in infinitum pro-
gressis necesse est evenire, semperque una termioorum
115 intermissione si crescat adiectio, ordinatas te multiplicis
numeri vices invenire miraberis. Si entm ..1111· inter-
mittas, quincuplus invenitur, si ·V· sescuplus, Ri ·VI·
septuplus, semperque ipsius multiplicationis nomine uno
minus intermissionis vo.cabulo procreantur. Nam duplns
8 id est quaternarii om. l.; supra versum b. 4, Itemque

a, d; itemque correctum in idemque r. 6 procedit] In
d in margine inferiore additi Bunt numeri ab ·I· usque ad ·X·
eorumque dupli, tripli, quadrupli, quincupli; quos praecedunt
inscriptiones Simplu8, Duplu8 ceto 10 ·fiI· c, d. Il quat-
tuor d. 18 ql1idem a, f. 14 facit correctum in fa-
ciat a, faciet r. Il defensione, de in of mutato c. 16 ·111·
c. 16 ·II· d, duos f. Il tres f. 21 octo d. 26 qua-
tuor c. 27 iuinque f. Il sexcuplus c, f. Il sex d.
DigitlZed by Google
UDnm intermittit, triplus ·II· quadrupllls ·1Il· quincuplus
·Im· et deinceps ad eundem ordinem sequentia est. Et
omnes quidem dupli secundum proprias sequentias parium
numerorum partlll sunt; tripli vero unus semper par ter-
minus, inpar alius invenitur; quadrupli vero rursus sem· Ct
per parem custodiunt quanlitatem constituunturque a
quarto numero uno ex prioribus per ordinem positis pa-
ribus intermisso, primo pari binario, post bunc ·VIII·
intermisso senario, post hunc ·XII· transmisso denario,
atque hoc idem in ceteris. Quincupli vero propositio se· lO
cundum triplicis similitudinem alternatim paribus atque
inparibus positis ordinatur.
De superparticulari e;usque speciebus earumque

generationibus.
XXlID. Superparticularis vero est numerus ad alte· 15
rum comparatus, quotiens babet in .se totum minorem
et eius aliq1lam partem; qui si minoris babeat medie·
talem, vocatur sesqualter, si vero tertiam partem, voca-
tur sesquitertius, si vero quarlam, sesquiquartus, et si
quintam, vocatur sesquiquintus; atque his nominibus in 20
infinitum ductis in infinitum quoque superparticularium
forma progreditur. Et maiores quidem numeri boe modo
vocantur, minores vero, qui habentur loti et eorum ali-
qua pars, unus subsesqualter, alter subsesquitertius, alius
subsesquiquartus, alius vero subsesquiquintus, atque idem 25
secundum maiorllm normam multitudinemque protendi.
turo Voco auLem maiores numeros duces, minores co·
1 intermittat, a in i mutato, a. Il duo f. Il tres f. 3 duo
plices f. II· consequentias f. Il pl"Ìmum nume rum et supra
versum paTium numerorum r. 6 custodiunturque in constituun·
turque mulatum c. 7 prioribus et IUpra p e et supra e su d. Il
in ordinem s; ordine d, in ordinem et supra in l per r.
8 pari numero a, b. 9 trasmisso r, intermisso C. 10 quin-
quipli r, quinquupli c, s. 12 ordinantur r, s. 13 Titu-
lua legitur in margine in d: De superparticulari et re!. r.
Sequentia autem verba secunda manu addita sunto Il eorumque s,
et earum f. 15 XXV. l. 16 quoties a. 19 sive quar-
tam a. 25 vero om. c. 26 maiorem a, b, f. r, 8.
BOETIUS. 4
DigitlZed by Google
50 INST. ARITHM. l, 24.
mites. Superparticularium quoque infinita est multitudo

ob eam rem, quod eiusdem species interminabili progres-
sione funguntur. Namque sesqualter habebit quidem du-
ces omnes post ternarium numerum naturaliter triplices,
5 comites vero omnes post binarium numerum naturaliter
pares, hoc modo ut primus primo, secundus secundo,
tertius tertio comparetur et deinceps. Describantur enim
longissimi versus triplicium naturalis numeri atque dupli-
cium et sit hoc modo:
10 I. II. ID. UII. V. VI. VII. VIII. VIDI. X.
III. VI. VIIII. XII. XV. XVIII. XXI. XXIIII. XXVU. XXX.
Il. UII. VI. VIll. X. XII. XliII. XVI. XVIII. XX.
Primus igitur versus continet numer.um naturalem,
secundus eius triplicem, tertius vero duplicem. Atque in
15 eo si ternarius binario, vel si senarius quaternario, vel
novenarius senario comparetur, vel omnes triplices supe-
riores si duplicibus numeris consequentibus opponanlur,
hemiolia id est sesqualtera proportio nascetur. ·III· enim
babent intra se ·11· et eorum mediam partem, id est
20 unum. Sex quoque continent intra se ·1111· et eorum
medielatem, id est ·11· Et ·VIIII· intra se senarium clau-
dunt et eius mediam partem, id est ·III·; eodemque modo
in ceteris.
Dicendum vero _est, si quis secundam speciem super-
25 particuiaris numeri considerare desideret, id .est sesqui-
tertiam, quali ralione repperiet. Ac definitio quidem
huius comparationis talis est. Sesquitertius est, qui mi-
nori comparalus babet eum semei et eius tertiam partem.
3 Nam f. Il quidem habebit f. 10-12 VIill. X.

xxvn. xxx. :X:vnI. XX. om. a et d; ,ed in d iidem tler,U8
in margine inferiore leguntur, una cum numeriB in conte:r:tu omis-
sia. 17 apponantur b, l, r. 18 emiholia a, hemiholia
b, Hethimologia c. Il naacitur l. Il tres f. 19 duo f.
20-21 unum •.. id est om. c. 20 ·1· b. O continet c, con-
tinet, mutatum in continent a. Il inter c, inter mutatum in
intra B. 21 duo f. Il ·VI· b. 22 mediam partem] me-
dietatem 1. 24 est om. d, f. 27 est om. c, d.
DigitlZed by Google
!NST. ARITHM. I,'2t. 51
Sed hi inveoiuntur, si omnibus a quateroario numero
continuatim quadruplis constitutis a ternario numero lri-
plices compareolur, eruotque duces quadrupli, comites
tripli. Sit eoiro io ordioe hoc modo numerus oaturalis,
ut sub eo quadrupli et tripli subponaotur, sub primo qua- 5
druplo primus tripIus, sub secundo secondus, sub tertio
tertius, et eodem modo cuncti eiusdem primi versus tripli
in ordioem digeraotur.
I. Il. m. mI. v. VI. VII. VIII. VIlII. X.
mI. vm. XIL XVI. XX. XXIlIl. X)5VIII. XXXII. XXXVI. XL. lO
III. VI. vm. XII. XV. XVIII. XXI. XXIIIl. XXVII. XXX.
Igitur primum primo si compares, sesquitertia ratio

cootioebitur. Nam si ·HlI· tribus compares habebunt in
se ·1111· totum ternarium et eius tertiam partem, id est ·1·
Et si secundum secundo id est octooarium senario compa- 15
res, idem inveoies. Habebit enim octonarius senarium
toium et eius tertiam partem, id est ·11· Et per eandem
sequenliam usque io infinitum progrediendum est. Notan-
dum quoque est, quod ·UI· comites sunt, duces ·IIII.,
rursus ·VI· comites, duces ·VIII., et in eodem ordine IO
celeri simili modo vocantur duclIs sesquilertii comites sub-
sesquitertii. Et in cunctis secundum bunc modum posita
convenit servare vocabula.
6 ut Buh eo quadrupli et tripli aint. Ponatur a; ut Buh

eo quadrupli et tripli sint. Suhponatur et supra versum: In
al. ut suh eo quadrupli et tripli supponantur, et in margine:
et etiam in al. ut suh eo quadrupli et suh eo tripli sint. h;
ut sah eo quadrupli et suh eo tripli sint. Supponatur c, l,
s, sed l in margine superiore, neque ut suh eo, sed et 8uh
eo; nt 8uh eo tripli et quadrupli l!Iuhponantur f, r. Il suh
primo quidem f. 8 dirigantur a, 8. 9-11 VIII. VIIII.
X. XXXII. XXXVI. XL. XXIIII. XXVII. XXX. om. a, d;
sed in d omnes numeri ab uno ad . X· eorumque quadrupli
et tripli in margine inferiore leguntur. 12 sesquitertii a,
d, r. 13 qnattuor d, quatuor f. 14 quattuor d, qua-
tuor f. 16 octonario senarium a, h, r: octonario aena-
riua Cj octonario secundum 8. 19 tres a, h, d, l, r, s.
4*
DigitlZed by Google
52 INST. ARITHM. I. 25. 26.
De quodam utili ad cognilionem superparticularibus

accidente.
XXV. Hoc autem admirabile profundissimumque in
istorum ordinibus invenitur, quod primus dux primusque
li comes ad se invicem nulla numeri intermissione copulan-
turo Nam primi se nullo in medio posito transeunt, se-
cundi interponunt unum, tertii duos, quarti tres et dein-
ceps uno semper minore, quam ipsi sunt, inlermissione
succrescunt, atque boc vel in sesqualteris vel in sesqui-
lO tertiis vel in aliis superparticularis partibus necesse est
inveniri. Namque ut quaternarius contra ternarium com-
paretur, nullum intermisimus; post ·111· enim mox ·IIlI·
sunt; ut vero ·VI· contra ·VIII·, in secundo scilicet ses-
quitertio, una facta est intermissio. Inter ·VI· enim et
16 ·Vln· solus est septenarius, qui transmissus est numerus.
Rursus ut ·VllII· contra ·XII· comparemus, qui sunt in
dispositione terlii duorum mediorum est facto transmissio.
(nler ·VlIII· enim et ·XII· sunt ·X· et ·XI· Secundum bune
modum quarta dispositio ·111·, quinta ·1111· intermittit.
20 Descriptio, per quam docetur ceteris inaequalitatis specie-

bus antiquiorem esse multiplicitatem.
XXVI. Quoniam autem naturaliter et secundum pro-
priam ordinis consequentiam multiplicem inaequalitatis
speciem eunctis praeposllimus primamque speciem esse
25 monstravimus, licet boc nobis posterioris operis ordine
clarescat, bic quoque perstringentes id, quod proposui-
1 IfI8cript. in margine d, om. c. \I cognationem b, 1,

r, s. li 8uperparticularis s. 2 accidente aecunda manu ad-
ditum In S. 3 ·XXVI· 1. 6 sine u110 a, c, r, s; se sine
uno f. 7 ·1· c. Il duo f. Il ·III· c, f. 8 una a, b, c, f,
1, r, S. 11 invenire, e rasura paene deleto f. '\ ·IIII· b. Il
·III· b. 12 tres d. 13 At vero a, c, r, S. , Post ·VI·
addit comparentur s. 19 quattuor a, b, 1, r, s. 20 In-
script. om. c, in margine d. - doceatur f. 22· XXVII· 1.
25 ordine operis f.
DigitlZed by Google
lNST. ARITHM. I, 27. 63
mus, planissime breviterque doceamus. Sit enim talis

descriptio, in qua ponalur in ordinem usque ad denarium
numerum continui numeri ordo naturalis et secundo versu
duplus ordo lexalur, terlio triplus, quarto quadruplus et
hoc usque ad decuplum. Sic enim cognoscemus, quem.: Il
admodum superparticulari et superpartienti et eùnctis
ams princeps erit species multiplicis èt quaedam alia
simul inspiciemus et ad subtilitatem tenuissima et ad
scientiam utilissima et ad exercitationem iucundissima.
Longitudo. lO
I. Il. m. IlIl. V. VI. VII. VIII. VIIU. X.
II. lIII. VI. VlII. X.· XII. XlIII. XVI. xvm. XX.
III. VI. VIIlI. XII. "V. XVIII. XXI. XXIV. XXVII. XXX.
.; IIlI. VIn. XII.
-g V. X. XV.
XVI.
XX.
XX. XXIIII.
XXV. XXX.
XXVIII.
XXXV.
XXXII. XXX VI.
XL. XLV.
XL.
L. ...
ci
.9
::i VI. XU.
~ VII. XIlU. XXI.
XVIII. XXIIII.
XXVIII.
XXX. XXXVI.
XXXV. XLII.
XLII.
XLVIIII.
XLVIII. LlIlI.
L VI.
LX.
LXX. ='
=
'!
LXm.
VIII. XVI. XXlIU. XXXU. XL. XLVIII. LVI. LXlIlI. LXXII. LXXX.
VIIlI. XVIII. XXVU. XXXVI. XLV. LlIll. LXIII. LXXII. LXXXI. XC.
X. XX. XXX. XL. L. LX. LXX. LXXX. xc. C.
Longitudo. 21
Ratio atque expositio digestae formulae.

XXVII. Si igitur duo prima latera propositae formu-
lae, quae faciunt angulum ah uno ad ·X· et ·X· proceden-
tia, respiciantur et his suhteriores ordines comparentur, 25
qui scilicet a ·1111· angulum incipientes in vicenos termi-
num ponunt, duplex, id est prima species multiplicitatis
ostenditur ila, ul primus primum sola superet unitate, ut
8 tenuissimam ... utilis8imam, ultimi8 litteris m indu-

ctis a. 9 iocundissima a, b, l, r, s. 10-21 In codici-
bu8 ad,cripta 'uni ad ·1·: Prima unita! tetragona; ad utrum-
gue ·X· Secunda unitas; ad c. Tertia unita. tetragona; nu-
meri quadrati diagonalia lineae inatar pOSili varii, Bignis, ut \
"el X, inter Be iuneti Bunl; guae a Boetio proteeta eBBe equi-
dem negaverim. 22 Titulltm om. a, b. c. l; is in d /lgurae
supra deBcriplae 8ub,criptuB e,t. 23 ·XXVI· d, ·XXVnI· I.
or
M decem ~t decem f. 25 respiciuntur c. 26 ·nn· f. 28 uni-
ta te .uperet s;~
DigitlZed by Google
54 !NST. ARITHM. I, 27.
duo unum, secundus secundum binario supervadat, ut qua-

ternarius binarium, tertius tertium tribus, ut senarius ter-
narium, quartus quartum quaternarii numerositate transcen-
dat, ut ·VIII· quaternarium, et per eandem cuncti sequen-
li tiam sese minoris pluralitate praetereant. Si vero tertius
angolus aspiciatur, qui ab .VIIII· inchoans longitudinem
latitudinemque tricenis altrinsecus numeris extendit, et
hic cum prima latitudine et longitudine comparetur, tri-
plel species multiplicitatis occurrit ila, ut ista comparatio
.10 per ·X· Iitteram fiat, hique se numeri superabunt secun-
dum paritatis fac1am naturaliter connexionem. Primus
enim primum duobus superat, ut unum tres, secundus
secundum quaternario, ut binarium senarius, tertius ter-
tium sex, ut ternarium novenarius, et ad eundem ceteri
15 modum progressionis 3ugescunt. Quam rem nobis sci-
licet et ipsa naturalis obiecit integritas, nihil nobis extra
machinantibus, ut in ipso modulo descriptionis apparet.
Si quis autem quarti anguli terminum, qui ·XVI· numeri
quantitate notatus est et longitudinem latitudinemque in
:20 quadragenos determinat, velit superioribus comparare, per
·X· litterae forma m proportione conIata, quadrupli mul-
titudinem pernotabit, hisque est ordinabUis super se
1 ·II· e, I. n ·1· b, I, s; Il ·II· ad unum d. Il secundum

secundus r. 4 octonarius f. 6 novem a, d, I, r, s. 7 et
si bic f. 10 bi quae, correctum in hiqlle se a. 11 Pri-
mus] In f. addita est haec figura:
II III
II
III
12 ·1· ·III· b, unum ·III· e, d, f. 14 ·VI· b, c, f. ,. 16 ob-

icit f, 8. 17 modolo a, b. 18 sedecim a, «\ ), r, 8.
19 natu8 a. 22 bis quae correctum in bis que B.
DigitlZed by Google
INST. ARITIDI• .I, 27. 55
progressio. ut primus primum tribus superet. ut ·IIII·
unitatem. secundus secundum senario dncat, ut ·VUl·
binarium. tertius tertium novenario transeat, ut duode-
narius Lernarium. et sequenles summulae trium se sem-
per adiecta quantitate transsiliant. Et si quis subteriores li
aspiciat angulos. idem per omnes multiplicitatis species
usque ad decuplum dispositissima ordinatione perveniet.
Si quis vero in hac descriplione superparticularis species
requirat, tali modo repperiet. Si enim secundum angu-
lum notet, cuius est initium quaternarius, eique superiacet lO
binarius. atque ad bune sequentem quis accommodet or-
dinem, sesquaiLera proportio declarabitur. Nam tertius
secundi versus sesqualter est, ut ·IlI· ad ·11·, vei ·VI· ad
·IIII·. vel ·VIIII· ad ·VI· vel ·XlI· ad ·VIII· itemque in ce-
teris, qui sunt in eadem serie numeri, si talis coniugatio 15
roisceatur, nulla varietatis dissimilitudo subripiet. Eadem
tamen summarum supergressio est in boe quoque, quae
in duplicibus fuit. Primus enim primum, id est ternarius
binarium, uno superat, secundus vero secundum duobus,
terlius tertium tribus et deinceps. Si vero quartus ordo 20
tertio comparetur, ut ·1111· ad ·In· et eodem ceteros or-
dine consecteris. sesquitertia comparatio coUigetur, ut
·Ili· ad ·III· vei ·VUI· ad ·VI· et ·XII· ad ·VUll· Videsne
ut in omnibus his sesquitertia comparatio conservetur?
Praeterea eos, qui sub ipsis sunt, si idem faciens sequ~n- 25
tes verSU8 alterutris comparaveris, omnes sine ullo inpe-
dimento species superparlicularis agnosces.
Hoc autem in bac est dispositione divinum, quod
1 quatuor f. 2 octonarius f. 4, se om. c, r. 6 mul-

tiplicatas correctum in mult.iplicitatis a; multiplicatas, s ell)-
puncto et tis 8uper8cripto r. 8 superparticulares b, d, l;
superpa.rtic!llaritatis 8. Il species om. d. 10 ei quae C01'-
rectum In el que a. 11 ad Dm. a. 13 duo8 a, b, l, r, 8;
duo f. 14 novem c. Il itemque] Scribendum videtur: idem-
que. 17 progressio c, r. 20 ·nn· tuo f. 21 tertio 8U-
pra versum a. 22 colligitur a, b, c, d, l, r, s. 24 con-
servatur 8, servetur b, 1. 25 subsequentes f. 28 est in
hac f.
DigitlZed by Google
omnes angulares numeri tetragoni sunto Teti'agonus au-

tem dicitur, ut brevissime dicam, quod post latius ex-
plicabitur, quem duo aequales numeri multiplicaot, ut io
bac quoque descriptione est. Unus eniro semei unus est,
5 et est potestate tetragonus. Item bis duo ·IUI· sunt, ter
tres ·VIlU·, quos in semet ipsòs multiplicationes primi
ordinis perfeéerunt. Circum ipsos vero qui sunt, id est
circum anguiares, Iongilateri numeri sunto Longilateros
autem voco, quQs uno se supergredientes numeri multi-
lO plicant. Circum ·)111· enim ,II· sunt eL ·VI· Sed duo
nascuntur ex uno et duobus, cum unum his multiplicave-
ris; sed unitas a binario unilate praeceditur; .VI· vero ex
duobus et tribus; bis enim lI'es senarium reddunt. No-
venarium vero ·VI· et ·XU· claudunt qui ·X1I· ex tribus
15 nascuntur et ·1111· ter enim ·un· fiunt ·X1I·, senarius vero
ex duobus et tribus, bis enim tres faciunt ·VI· qui omnes
uno maioribus Jateribus procreati sunto Nam cum ·VI·
ex binario ternarioque nascantur, tres binarium nume-
rum uno superant, cunctique aIii eiusdem modi sunt, ut
20 primo et secundo ordine ad alterutrum multiplicatis ter-
minis procreentur, ita ut quod nascitur ex duobus longilate-
ris altrinsecus positis et his medio tetragono tetragonus sit;
et rursus, quod ex duobus altrinsecus tetragonis et uno
medio longilatero bis facto nascitur I ipse quoque tetra-
25 gO,nus sit; et ut angulorum totius descriptionis ad augn-
Jares tetragonos positorum unius anguli sit prima unitas,
alterius vero, qui contra est, terlia, bini vero altrinsecus
anguli secundas babeant unitates; et duo anguiarium
tetragonorum anguli aequum faciunt, quod sub ipsis con-
80 tinetur, ili i , quod fil ab uno Ulorum, qui est altrinsecus,
6 ·II· c. 6 ·III· c. 8 Longiores correctum in Longi-

lateros a; longilateres o super e sCl'iplo r. 10 quatuor f. It
duo sunt c I sunt duo f. 11 et duobu8 orn. f. 18 ·III· C.
15-16 senarius vero ••• faéiunt ·VI· in d lineolis obliqui.
oblita sunto 16 senarium d. 16 ·111: C. Il ·VI· faciunt J.
18 nascuntur a, c, d, f, r. Il ·III· S. 21 procreantur f, 8. Il
nascetur C, r, s. 27 contra] Cc C. 28 habent a, r, 8.
29 faciant a, C.
DigitlZed by Google
lNST. ARITBM. I, 28. 57
angulorum. Multa etiam suot alia quae in bae deseri-
ptione utilia possiot admirabiliaque perpendi, quae in-
terim propter eastigatam introdueendi brevitatem ignota
esse permiUimus. Nune vero ad sequentia propositum
eonvertamus. 5
De terti« inaequalitatis specie, qua e dicitur superpartiens

deque eius speciebus earllmque gCllcrationibus.
XXVIlI. Igitur post dllas p"imas habitudines multi-
plices et superpartieulares et eas, qua e sub ipsis sunt,
submultipliees et subsuperpartieulares tertia inaequalitalis lO
species invenitur, quae a nobis superius superpartiens
dieta est. Haee autem est, quae fil, eum numerus ad alillm
eomparatus babet eum tolum iotra se et eius insuper ali-
quas partes, "el dllas \'el t,'es ve} ·IIlI· vel quotquot ipsa
tulerit eomparatio; quae habitlldo incipit a dllabus parti- 15
bus tertiis; nam si duas medielates habuerit, qui illum in-
tra se tolum coered, duplus pro superparliente componi-
1 angulorum] 171 f. addita est lIafe figura:

Prima unitas tetragoni
].. I>
..
.~ ~-~---'
1.
luo.il1lJl3l "Ilun "lIJ3,L
6 Inseripl. om. c, in margine d. 7 et de f. Il speciebus

eins r, B. " speciebus om. b, l. Il et eamm generatione r, 8.
8 XXVIII om. ri XIlIII d. 9 et ea d. 12 Haec est
autem c, s. Haec antem quae fit, voeabulo~ quae oblilo, a.
13 idra a, c; intra et 8upra 'versum inira b; in r. 14 ·II·
vel ·111· c n quattuor d. Il quot a, d f, r, 8. 15 duobns r.
16 PoBl habuerit addunt numerU8 f, s. Il
illum] Fartasse alium
est scribendum. \I inira a, b, c, f, I, r, B. 17 choercet d, co-
hercet i, l, Il.
DigitlZed by Google
turo Babebit autem ve} duas quintas vel duas septimas vel
duas nonas et ila progredientibus, si duas solas partes
minoris numeri superbabuerit per easdem partes inpari-
bus numeris minorem maior summa transcendit. Nam si
5 eum babeat totum et duas eius quartas, superparticularis'
necessario repperilur, nam duae quartae medietas est et
fil sesqualtera comparatio; sin vero duas sextas, rursus est
superparticularis, duae enim sextae pars tertia est, quodsi
in comparatione ponatur, sesquitertiae babitudinis efficiet
10 formam.
Post bos nascuntur comites, qui subsuperpartientes
vocantur. Bi autem sunt, qui habentur ab alio numero,
et eorum vel duae ve} tres ve} ·1111· vel quotlibet aUae
partes. Si ergo numerus alium intra se numerum babens
15 eius duas partes babuerit, superbipartiens nominatur,
sin vero tres, supertripartiens, quodsi ·1111·, superquadri-
partiens, atque ita progredientibus in infinitum fingere
'nomina licet. Ordo autem eorum naturalis eRt, quotiens
disponuntur a tribus omnes pares atque inpares numeri
20 naturaliter constituti et sub his aptantur alii, qui sunt a
quinario numero incipientes omnes inpares. Bis igitur ita
dispositis si primus primo, secundus secundo, tertius ter-
tio et ceteri ceteris comparentur, superpartiens babitudo
procreatur. Sit enim disposiLio hoc modo:
25 III. IIII. V. VI. VII. VIII. VlIII. X.
V. VII. VIIII. XI. XIII. XV. XVU. XVIIII.
1 Habet a, c, r, s. \I autem] enim r, s. " autem vel
om. c. 2 partes 80las c, r, s. 3 in partibu8 numeri
mlltalum in inparibu8 numeris a; imparis numeri in lilura 8.
6 habeat eum C. 7 si vero a, c, r, s. \I ·II· a, l, r. 11 Post
hos duces s. Il nascantur, a in u mutato a. " superpartien-
tes, omisso suh, C. 13 ·11· a,l, r, S. " ·III· a, c, C, l, r,8.
Il quatoor b, d. \I quaeIibet C. 14 alium om. C. 16 su-
perbipertiens Mc et infra, ubi idem vel simile vocabulum legl-
tur c. 16 si vero c, r, s. U ·III· c, d. /I quattuor d. 21 in·
cipientes Dm. a. 23 superpartientis a, c. 24 Fit s. 26 et
26 In d duo M versus in margine inferiore leguntur sed additi8
·XI· ·XII· et ·XXI· XXIII· Tertius versus continet ·VI· eius-
que duplo. usque ad ·IIILXXII·, quartus verau. ·X· eiusque du-
DigitlZed by Google
Si igitur quinarii numeri ad ternarium comparalio consi- _
.deretur, erit superpartieos ilIe, qui vocatur superbipar-
tiens; babet enim quinarius Lotos in se tres et eorum duas
.partes id est duo. Si vero ad secundum ordinem specu-
latio referalur, supertripartiens proportio cognoscetur at- 5
que ita in sequentibus per omnes dispositos numeros
omnes in infinitum species huius numeri convenientes or-
dinatasque respicies.
At vero quemadmodum singuli procreentur si in infi-
Ditum quis curet agnoscere, bic modus est. Habitudo lO
enim superbiparlientis, si utrisque terminis duplicetur,
semper superbipartiens proportio procreatur. Si enim
quis duplicet ·V·, faciet·X.', si ·III·, faciet·VI·, qui ·X·
contra senarium comparati superbiparlientem faciuni babi-
tudinem. Et bos ipsos rursus si duplicaveris, idem ordo 15
proportionis adcrescit, idemque si infinitum racias, sta-
tum priori!! habitudinis non mutabiL Si vero supertri-
partientes invenire contendas, primos supertripartientes,
id est . VII· et ·1111· triplicabis et buiusmodi nascentur.
Si vero, qui ex bis nati fuerint, ternarii multiplicatione IO
produxeris, idem rursus efficient. Quodsi superquadri-
partientes quemadmodum in infinitum progrediantur, ap-
petas addiscere, primas eorum radices in quadruplum mul-
lipIices liceL, id est ·VIIII· et ·V· et eos, qui iIIa multipli-
catione proferentur, rursus in quadruplum, et eandem 25
fieri proportionem inoft'ensa nimirum ratione repperies;
et ceterae species una semper plus multiplicatiooe cresèen-
ploB usque ad ·IIIICXX· [DCXX). 8 ·111· c. 4 ·11· c.

6 ita om. c, Bupa versum a. 7 omnes om. a, c, f. 8 re-
spicias s. 9 procreantur a, c. 12 bipartiens omiBBO su-
per a, b. Il proportio om. c, r " procreatur] est c, r. 18.
·V· quis duplicet c, r, s. Il quinque f. Il tres c, f. U sex c.
Il decem d. 18 contendis f. 21 efficient] In d in mar-
flÌ.ne inferiore leguntur ·1111· eiusque tripli usque ad ·CCCVI·
l CCCXXlIII), et BUb hiB numeriB . VII· eiusque tripli usque ad
DLXVII. 22 appetas) optes a, b, d, f, l. 28 ediscere r.
25 rursum a, c, f, S. 26 repperies] In d leguntur in mar-
gine inferiore ·V· eiusque quadrupli usque ad :rCCLXXX· et sub
ma ·VIIII· eiusque quadrupli usque ad ii CCC 1m.
DigitlZed by Google
60. INST. .ARITHM., I, 29.
tibus radicibus oriuntur. Radices autem proportionum

voco numeros in superiore dispositione descriptos, quasi
quibus omnis summa supradictae comparatlonis innititur.
Hoc quoque videndum est, quoniam, cum duae partes
5 ex minore plus in maioribus sunt, tertii semper vocabu-
lum 8ubaudilur, ut superbipartiens qui dicitur, quoniam
duas minoris numeri tertias partes habet, dicatur superbi-
partiens tertias; et cum dico supertripartiens, subaudiri
necesse sit supertripartiens quartas, quoniam tribus su-
10 per quartis exuberat; et superquadripartienti subaudi-
tur superquadripartiens quintas, et ad eundem modum
in ceteris uno semper adiecto supel' habitas partes sub-
auditio facienda est, ut eorum germana convenientiaque
his nomina haec sint: qui dicitur superbiparliens, idem
16 dicatur superbilertius; qui dicitur supertripartiens, is sit
supertriquartus, et qui dicilur superquadripartiens, idem
dicatur superquadriquintus, eademque similitudine usque
in infinitum nomina producantur.
, De multiplici superparticulari.
20 XXVlIJI. Igitur relatae ad aliquid quantitatis simplices
et primae species hae sunt. Duae vero aliae ex his velut
ex aliquibus principiis componuntur, ut multiplices super-
particulares et multiplices superpartientes, horumque comi-
tes, submultiplices superparticular-es et submultiplices su-
25 perpartientes. Namque in his ut in praedictis proportionibus
minores numeri omnes addita eub praepositione dicuntur,
2 numeros voco f. Il quos correctum in quasi a. 3 inmittitur

correctum in innititur a. 4 In hoc a, 8; Hoc et 8UjraVer8um: In
al: in hoc b. Uest aupra veraum rec. manu r. 8 et sed I; sed et
supra IIersum al et b. Il 8ubaudire necesse est f. 9 ut quoniam
a et d; aed in d ut e8t inductum. 10 super qual·tas, et supra ver-
8um: in al superquartas b. Il exuperats. 11. superquadripar-
tiens] super om. C. 12 superhabitis a. 14 ut qui f, 1; ut 811-
pra veraum adacriptum eat in a, b, d, r, s. Il superbipartiens) sup
cum litura C. 19 Titulum om. C. 20 XXVIIII om. r. Il re-
lictae corro in relatae a Il ad om. C. 26 Post numerl ad-
dunt et eorlim species f, r j et eomm quoque species S; .in
•
DigitlZed by Google
quorum definitio talis reddi potest. Multiplex superparticu-
laris est, quoliens numerus ad numerum comparatus babet
eum plus quam semel et eius unam partem, boc est habet
eum aut duplum aut triplum aut quadruplum aut quotiens-
libet et eius quamlibet aliquam parlem vel mediam vel 5
tertiam vel quartam vel, quaecunque alia partium exube-
ratione conLigeriL. Hic ergo ex mulliplici et superparti-
culari consistit. Quod eDim comparatum numerum plus
quam semel babet, mulliplicis est, hoc vero, quod mino-
rem in babenda parLe transcendit, superparticularis. 118- lO
que ex utroque nomine ficto vocabulo est speciesque eius
ad Ularum sciIicet fiunt imaginem proportionum, ex qui-
bus ipse numerus originem trahit. Nam prima pars huius
vocabuli, quae multiplicis nomine possessa est, mullipli-
cis numeri specierum vocabulo nomiDanda est, quae vero 15
superparticularis est, eodem vocabulo nuncupabitur, quo
superparticularis numeri species vocabantur. Dicetur
enim, qui duplicem habuerit alium numerum et eius me-
diam partem, duplex sesqualter, qui vero tertiam, du-
plex sesquitertius, qui quar18m, duplex sesquiquartus 20
et deinceps. Si vero ter euro totum cOlltineat et eius
mediam partem vel tertiam vel quarlam, dicetur tri-
plex sesqualter, triplex sesquitertius, triplex sesquiquar-
tus et eodem modo in ceteris; diceturque quadruplus
sesqualter, quadruplus sesquiterLius, quadruplus sesqui- 25
quartus; et quotiens totum numerum in semet ipso con-
tinuerit per multiplicis numeri species appellabitur, quam
vero partem comparati numeri dauserit, secundum super-
particularem comparationem babitudinemque vocabitur.
Borum autem exempla buiusmodi sunt. Duplex ses- so
margine lIabet et eorum quoque species a, et eorum quoque
omnes species l: supra versunt habent et eorum quoque ape-
ci es b, d. 7 contingerit a, e. 9 minorem numerum i. 10 ha-
bendo i. 11 fictum vocabulum i,8. 12 illins a. 17 species
numeri i. 22 dicitur e, r, 8; dicitur corro in dieetur a.
24 et 0771. i. 24-26 et eodem .•• sesquiquartus in margine
superiore r. 26 quoties a, l. 27 appellatur b, e, d, i, l, r,
d; appellAtur corro in appellabitur a. 28 conparati numeri par-
tem f. Uclauscrit numeri l. " conparati, o Bec. manu adscripto b.
DigitlZed by Google
qualter est, ut . V· ad duo. Habent enim .V· binarium

numerum bis et eius media m partem, id est ·1· Duplex
vero sesquitertius est septenarius ad ternarium compara-
tus. At vero novenarius ad quaternarium duplex sesqui-
5 quartus; si vero ·XI· ad ·V·, duplex sesquiquintus; et bi
semper nascenLur dispositis in ordinem a binario numero
omnibus naturaliter paribus inparibusque terminis , si
contra eas omnes a quinario numero inpares comparentur,
ut primum primo, secundum secundo, tertium tertio caute
10 et diligenter adponas, ut sit dispositio talis:
Il. III. IIII. V. VI. VII. VIII. VIIII. X. Xl.

V. VII. VIIII. XI. XIII. XV. XVII. XVIIII. XXI. XXID.
Si vero a duo bus paribus omnibus dispositis terminis illi,
qui a quinario numero inchoantes quinario numero rur-
15 sus sese transsiliunt, comparentur, omnes duplices ses-
qualteros creant, ut est subiecta descriptio,
Il. IIII. VI. VJII. X.' XII.
V. X. XV. XX. XXV. XXX.
Si vero a tribus inchoent. dispositiones et tribus sese trans-
20 siliant, et ad eos aptentur, qui a septenario inchoantes
septenario sese numero transgrediuntur, omnes duplices
sesquitertii habita diligenter comparatione nascuntur, ut
subiecta descriptio monet.
1 habet d. Il enim ree. manu IUpra ver,um d. 2 bis in se

d.
a.
Il
partem om. a, b, c, d, l, r, s. Il unum r. 3 vero om.
·VII· ad ·111· b. 5 duplus a. 6 nasc.untur a. 8 nu-
mero om. a. 10 Post adponas addit pares inparesque a.
11 Bune verlUm praecedit in r titulus: Duplex sesqualter.
11 et 12 Numeri a ·11· et ·V· usgue ad ·VI· et ·XIII· in d in
margine ,uperiore rubro colore additi ,unto 14 numero om.
b, l. 17 Bune verlUm praecedit in r timlus: Duplex sesqual-
ter. 17 et 18 Numeri a ·II· et . V· us'lue ad ·X· et ·XXV·
in d in margine mistro rubro colore, additi sunt. 19 ineho-
ant e' iDeoban corro in ineoheant a. 20 ineboantes septe-
nario,' omi880 a, s. Il iDcobantes a. /I incboantes septenario
in margine r. 21 numero se8e f. 22 babita diligenter
conparatione lIupra verllum d.
DigitlZed by Google
III. VI. VIIIJ. XII. XV. XVIII. XXI.
VII. XlIII. XXI. XXVIII. XXXV. XLII. XLVIIII.
Sin vero omnes in ordinem quadrupli dispooantur, bi
qui naturali!! numeri quadrupli sunt, ut unitatis quadru-
plus, et duorum triumque et quattuor atque quioarii et 5
celerorum sese sequeotium, et ad eos apleotur a novena-
rio numero incboantes semper sese novenario praece-
dentes, tunc duplicis sesquiquartae proportionis forma
texelur.
1m. VIII. XII. XVI. XX. XXIIII. lO
VIIII. XVIII. :L~VII. XXXVI. XLV. LIm.
Ea vero species buius numeri, quae est triplex sesqual-
tera, hoc modo procreatur, si disponantur a binario nu-
mero omnes in ordinem pares et ad eos a septenario nu-
mero inchoantes septenario sese supergredientes solito 15
ad alterutrum comparationis modo aptentur.
Il. 1111. VI. VIII.
VlJ. XlIII. XXI. XXVIII.
Si autem a ternario numero ingressi cunclos naturalis
numeri triplices disponamus et eis a denario numero de- 20
nario sese supergredientes ordine comparemus, omnes
triplices sesquitertii in ea terminorum continuatione pro-
venient.
1 Bune ver.um praeC'edit in f titulu.: Duplex sesquiter-

tius. 1 et 2 Numeri a ·111· et ·VII· Ulque ad ·XV· et ·XXXV·
in d in margine dextro rubro colore additi 8IInt. 8 Si vero
a, b, c, r, s. I) ·1111· c. Forttl8se legendum: quaternarii.
6 se s. 7 numero om. d, l. Il incohantes s. 8 tunc 0111.
d. " propositionis f, l. lO Bune ver8llm praeeedit in f titu-
1U8: Duplex sesquiquartus. lO et 11. Duo hi ver8U8 exceptis
numeri. ·XXIIII· et ·LIIII· in d in margine inferiore rubro co-
lore .unt additi. 15 supergradientes a. 16 conpal'ationis
modo a. 17 et 18 1=la ho. versUI additUl e.t in f titulUl:
Triplex sesqualtera.
rasura paene deleto,
alterum denario om. c.
f'll
19 ingressi om. f. 20 ternario, ter
numero] supra versllm inchoantes b. Il
denario sese numero a. 21 super-
gradientes a.ll ordinem f. 22 in eam terminorum continua-
tionem f. Il proveniunt c, pervenient corro in provenient a. Il
DigitlZed by Google
III. VI. VUIl.

X. XX. XXX.
De eorum exemplis in superiori formula inveniendis.
XXX. Horum aulem eOl'umque qui seqùunlur exempla
6 integre pian eque possumus pernotare, si in priorem de-
scriptionem, quam recimus, cum de superparliculari et
multipli ci loqueremur, ubi ab uno usque in denariam
mulliplicalionem summa concrevil, diligens velimus acu-
men intendere. Ad primum enim versum omnes, qui
10 sequuntur, coniati ordinalas convenienlesque multiplicis
species reddent. Sin vero ad secundum cunclos, qui tertii
sunlordinis, aplanris, ordinatas species superparticula-
ris agnosces. Quod si terlio ordini, quicunque sunt in
quinto vel'SU, compares superpartientis numeri species
16 positas confenienter aspicies. Multiplex vero superparti-
cularis ostenditur. cum ad secundum versum omnes. qui
·sunt quinti vel'SUS serie comparantur, vel qui sunt in
septimo. vel qui sunt in nono. atque ila si in infinitum
sit iSla descriptio. in infinilum huius proportionis spe-
20 des procreabunlur. l\fanifeslum autem hoc etiam esl,
quod horum comites semper cum sub praepositione di-
cenlur. ut est subduplex sesqualter. subduplex sesqui-
terlius, subduplex sesquiquartus et celeri quidem ad
hune modum.
Post proveniunt addit hoc modo c. 1 et 2 Numeror om. a, b,
dj 8 addit ·XII·XV· l et f insuper ·XVIII·XXI· In f adrcri·
·XL . L· ·LX . LXX·
ptum est: Triplex sesquitertia. 8 Titulum om. f. I in mare
gine d " superiore r I S. 4, ·XXX· om. f, r. 6 de om. c.
8 diligenter f, diligentius s. 10 multiplices a, r, s. In
margine addita est in f inscriptio: Unde oriantur multiplices.
11 reddunt corro in reddent a. \I Si vero a, c, d, r, s!'
cllnctos om. c. 16 positas convenienter supra lIersum d.
17 comparentur c. \I in septimo ad lIecundum f. 18 in Dono
um
ad .I1. f. \I ita si om. r I 8. ita 8upra lIer8um a. 19 si sit
r, s. \I in infinitumque Cj in infinitum quoque Sj qnoque 8U'
pra lIersum r. 20 autem om. c, f, S. \I hoc etiam] et hoc d.
28 quidem om. d.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. l, 31. 65
De multiplici superpartiente.
XXXI. Mulliplex vero superpartiens est, quotiens nu-
merus ad numerum comparatus babel in se alium nume-
rum totum plus qua m semel et eius vel duas vel tres vel
quotlibet plures particulas secundum numeri superpar- 5
tientis figuram. In boc quoque propter causam superius
diclam non erunt duae medietates neque duae quarta e
neque duae sextae, sed duae tertiae vel duae quinlae vel
duae septimae ad priorum similem consequentiam. Non
est autem difficile secundum priorum exempla positorum lO
hos quoque et praeter nostra exempla numeros in venire.
Vocabunturque bi secundum proprias partes duplex su-
perhipartiens, vel duplex supertripartiens, "el duplex
superquadripartiens, et rursus triplex superbipartiells et
triplex supertripartiens et triplex superquadripartiens et 15
similiter, ut ·VUl· ad .I1I. comparati faciunt duplicem
superbipartientem, et ·XVI· ad ·VI· et omnes, quicunque
ah ·VIII· incipientes octonario sese numero transgrediun-
tur, comparati ad eos, qui a tribus inchoantes ternaria
sese quantitate praetereunt. Nec erit difficile alias eius 20
partes secundum pl'aedictum modum diligentibus rep-
perire. Hic quoque illud ml'minisse debemus, quod mino-
l'es et comites non sin e sub praepositione Ilominalltur,
1 Titulus in margine legitur in d. \I superpartienti d.

2 ·XXXI· Dm. r. li quoties a, s. 3 alte7'lIm numerum om. f, BI/-
pra versum d, punctis notatllm b. 6 Post figura m addita sunt in
c: ut superbipartiens tertias vel super (litura) ijertiens quar-
ta8 et reIiq; \I hac corro in hoc a. Il In hoc supra vel'SU711
numero s. 7 neque duae quartae 0711. d. 8 sed) si in
litura &. lO primorum f. 11 nona corro in 'nostra a.
16 et triplex superquadripartiens 0711. d. 16 Post similiter
addit f: sub usque in infinitum. 16 octo a, b, l, s. In
margine additi sunt in s hi numeri:
VIII. XVI. XXIIII. XXXII.
III. VI. VIII!. XII.
17 et .XVI.] ut ·XVI· f. 18 octo f. 1/ sese om. C; se d, r.
19 a om. r. \I ternarii f. 22 Hii corI'. in Hic a. \I debe-
bimus s; debuimus mutatum in debebimus 8. 23 sub prae-
positione] subpressione f.
BOETIUS.· 5 '
-~
DigitlZed by Google
ut sit subduplex superbipartiens, subduplex superlt'i-

partiens.
Demollstratio quemadmodum omllis inaequalitas ab aequa-

litate processerit.
5 XXXII. Restat autem nobis profundissimam quandam
tradere disciplinam, quae ad omnelll naturae vim rerum-
que integritatem maxima ratione pertineat ~[agnus quippe
in hac scientia frucLus est, si quis non nesciat, quod ho-
nitas definita et sub scientiam cadens animoque sempel'
lO imitabilis et pereeptibilis pl'ima natura est et suae suh-
stantiae decore perpetua, infiniLum vero malitiae dedecus
est, nullis propriis principiis nixum, sed natura semper
errans a boni definitione pl'iucipii tamquam aliquo Sigllo
optimae figura e inpressa componitur et ex ilIo erroris
15 f1uctu retioetur. Nam nimiam cupiditatem iraeque immo-
dicam effrenaLionem quasi quidam l'cctor aoimus pura ill-
tellegentia robOl'atus adstringit, ethas quodammodo in-
aequalìtatis formas temperata bonitate constituit. Hoc
autem erit perspicuum, si intellegamus, omnes ioaequa-
20 litatis species ab aequalitatis crevisse primordiis, ut ipsa
quodammodo aequalitas matris et radicis obtinens vim
ipsa omnes inaequalitatis species ordinesque profundat.
Sint enim nobis tres aequales termini, id est tres unita-
tes, vel ter bini vel ter terni vel ter quaterni vel quantos
25 ultra libet ponere. Quod enim in unis tribus terminis
2 Post supertripartiens addit f: Et rursus subduplex su-

pertripartiens, subduplex superquadripartiens. 3 Titulus in
margine legitur iii d. 5 ·XXXII· 0111. f, l, r. 7 mixta et
supra vel'sum l maxima s. 9 diffinita est a, b, c,l, r. 11 in
infinitum a, b, c, d, f. Il dedecus malitiae a, b, l. 12 est ome
d; esse f. 13 ab omni, m oblilo, a. Il ab aliquo a; ab
raSU1'a deletllln est in s. ' 14 obtimae n, l. Il impressa fign-
rae r. Il terroris, t oblito, a. 16 quasi] quos corro in
quasi a. 17 astringi t c, l. 18 forma f. Il tempora.ta r.
21 aequitas a, b, c, d, l, r, e; aequitas, al supra i scriptis, f.
23 ·III· r. 24 tres .•. tre e .•. tree a, b, d, f, l; III . . _
III •.. III. r. 25 enim 0111. 1. Il in unia] minuitis a, inutis r.
DigitlZed by Google
evenit, idem contingit in ceteris. Ex bis igitur secundum
praecepti nostri ordinero videas primum nasci multiplices
et in his duplices pl'ius, debinc triplos. inde quadrupios
et ad eundem ordinem consequentes. Rursus multiplices
si convertantUl', ex hissuperparticulares orientur. et ex l)
duplicibus quidem sesquaiteri ex triplis sesquitertii, ei
quadruplis sesquiquarti et ceteri in bunc modum. Ex
superparticulal'Ìhus vero conversis superpartientes nasci
necesse est, ita ut ex sesqualtero nascatur superbipar-
tiens. supertripartientem sesquiterlius gignat et ex ses- lO
quiquarto superquadl'ipartiens pl'ocreetm" Rectis autem
positis neque. conversis priorihus superparticularihus
multiplices superparticulares oriuntur; rectis vero super-
partientibus multiplices superpartientes efficiuntul'. Prae-
cepta autem tria haec sunt, ut primum numel'um primo 15
facias parem, secundum vero primo et secundo, tel'-
tium primo, secundis duobus et tertio. Hoc igitm' cum in
tel'minis aequalibus feceris, ex his qui nascentur, dupli-
ces erunt, de quibus duplicibus si idem feceris, tl'iplices
procreantur et de bis quadruplices atque in illfinitum 20
omnes formas numeri multiplicis explicabit. Iaceant igi-
tur tres termini aequales.
I. I. I.
Ponatur itaque primo primus aequalis, id est unus, se-
cundus vero primo et secundo, id est ·11·, tel'lius vero 25
primo, duohus secundis et tertio par sito id est uni et
duobus unis et uni, quod sunt ·1111· ut est descriptio.
1 contigit c, correct. in contingit a. 3 ex bis f; in om.
r. Il tripli r. Il deinde a, c, s. Il quadrupli r. 6 triplicibus
a, c, f, s; tribus l. II et ex quadruplis r. 7 Et corro in
Ex a. 11 procreetur om. a, b, c, d, l, r, Bj ut dubium 8it,
utrum, qui codicem f exaravit, de suo, an ex meliore codice
procreetur addiderit. 13 superpartientes c. Il snperpartien-
tibus multiplices in margine ree. manlt r. 14 mnltiplicis,
ultimo i in e mutato, a. 17 primo et duobus secnndis f;
primo, secundis duo bus a, c, s. 21 multiplices a, d, f, r.ll
procreabit d. Il Sint d. 24 id est .... vero primo Oln. dj
ree. tamen manu addita 8unl: id est I. 25 duo f. 26 et duobus
f. Il uno d. Il et ante dnobus om. a. b. d. 27 unis om. s. Il
uno a, b, c, d, r, s. Il ut haec est descriptio dj ut est de-
5*
DigitlZed by Google
I. I. I.
I. II. Ull.
Videsne ut duplici proportione sequens ordo texatur?
Fac rursus idem de duplici bus , ut sit primus primo
1\ aequalis, id est uni, secundus primo et secundo, id est
uni et duobus, qui slInt tres, tertius primo, id est uni,
duobus secundis, id est ·lIn·, et terLio, id est ·1111·, qui
simul ·VlIII· fiunt, el veni! baec formula.
I. I. I.
10 I. Il. IIn.
I. III. VIIII.
Rursus si triplicibus idem feceris, continuus quadruplus
procreabitur. Sit enim primus primo aequus, id est unus,
sit secundus primo et secundo aequalis, id est ·IIII·, sit
15 tertius primo, duobus secundis et tertio aequalis, id
est ·XVI·
I. I. I.
I. Il. 1111.
I· III. VIIII.
20 I. IIII. XVI.
Et in celeris quidem ad banc formam tribus bis praeceptis
utemur. Si vero qui ex aequaIibus nati sunt multiplices,
eos disponamus et secundum baec praecepta verlamus,
ita ul converso sint ordine, sesqualter ex duplici procrea-
sc!iptio ~ec f. 4 de Bupra verBum a, r. 1\ et sit c, d, l, r.

primo pnmus c. 6 uno d. 1\ ·III· c. 7 et duobus f. Il id
est ·IIII· om. c,l, r, S; sllpra versum d. 1\ id est BeC. l1Ianu ad-
ditI/m f. 1\ quatuor d. 8 fiunt] sunt r. 1\ forma a, S;
in hanc formam et supra: et venit haec formula d. 9-11
Formulam 0111. 1. 12 in triplicibus d, f; de triplicibus, de
ex corro addito, r. 13 id est unus supra versI/m d. 14 Bit
0111. d. Il aequalis,i id est . IIII· sup,'a versum d. 1\ sit 0111. d.
15 et duo bus f. Il aequalis, id est . XVI· sltpra versll7n d.
21 his 0111; d. 22 utamus praeceptis s; 1\ utamur c. n quis
dicat corro iII qui, vocabulo dicat indltcto, a. 1\ ex supra ver-
BUI1l a, s. Il qualibus C. 24 ita est, vocabulo est indI/cio a,
rasltra deleio s.
DigitlZed by Google
bitur, sesquiterlius ex triplici, sesquiquartus ex quadruplo.
Sint enim ·111· duplices termini, qui ex aequalibus creati
sunt, et qui ultimus est, primus ponatur hoc modo:
Ull. Il. I.
Et constituatur primo in hoc ordine primus par, id est 5
.IIU·, secundus vero primo et secundo par, id est ·VI·,
tertius vero primo, duobus secundis et tertio, id est ·VITII·
UU. Il. I.
1111. VI. VIIII.
Ecce tibi iIla sesqualtera quantilas ex termino duplicitatis 10
exorilur. Videamus nunc ad eundem modum, ex triplici
qui nascatur. Disponantur enim triplices superiores
VUII. III. I.
Converso scilicel ordine, sicul duplex, bic est quoque
ordo dispositus. Ponatur ergo primus primo aequus, id 15
est ·VUIl·, secundus primo et secundo, id est .XII·, ter-
tius primo, duobus secundis et tertio aequus, id est ·XVI·
VIIII. 1lI. I.
VIIII. XII. XVI.
Rursus secunda species superparticularis numeri. id est 20
sesquilertius procreatus est. Quod si idem de quadruplo
quis fa cere velit, sesquiquartus continuo nascetur, ut sub-
iecta monstrat descriptio.
XVI. II1I. I.
XVI. XX. XXV. 25
1 triplo d. 2 tres b, f. I) constituantur a, c, s, et r, sed

n rasura deleto. /I constituaturque d. 1\ primo om. a, b, d.11
primus primo a et s, sed primo rasura delet(); primo supra primus
d. 6 quatuor d.1\ par om. d. 10 illa om. c. Il sesqualtera illa r.
11 ad eundem •..• nascatur] quemadmodum ex triplici nu-
mero ad eundem modum numeri nascantur d. 1\ ex triplici
om. 1. 12 nascitur b, l; nascantur s. Il enim] itaque d.
Ili primo primus c. 17 aequu8 supra versum d, r. 21 ses-
quitertii procreati sunt a. 22 coutinua c. O subiecta mon-
strabit a; subiecta monstrat et supra versum: in al. bit b;
monstrabit subiecta s.
DigitlZed by Google
Ac si quis idem de cunctis in infinitum partibus multipli.

citatis raciat, convenienter ordinem superparticularitatis
inveniet. Quod si conversos superparticulares aliquis se·
cundum haec praecepta convertat, continuo ,'idea! supero
5 partientes adcrescere et ex sesqualtero quidem superbi.
parliens. ex sesquitertio supertriparliens procreatur et
ceteri secundum communes denominationis species sine
ulla ordinis interpolatione nascentur. Disponantur igi.
tur sic:
10 VIlII. Vf. IIII.
Superioris igitur descrillUonis l)rimo primus aequus nu·
merus adscrihatur, id est ·VIIII· secundus vero primo et
secundo, id est ·XV·, terlius vero primo. duobus secun·
dis et terlio, id est ·XXV·
15, VII Il. VI. IIII.
VlIII. XV. XXV.
Si yero sesquitertium eodem modo vertamus, ordo supero
tripartiens invenitur. SU enim llrima positio sesquitertii
XVI. XII. VIIII.
20 Ponatur secundum priorem modum primo primus par, id
est ·XVI·, secundus primo et secundo. id est ·XXVIll·,
tertius primo, duobus secundis et tertio, id est ·XLVIIII·
Omnis ergo summa disposita supertripartientes effidelo
XVI. XII. VIIII.
25 XVI. XXVIII. XLVIIII.
Rursus si sesquiqllartum eodem modo verteris, supero
1 si qoidem aj quis idem et supra versum hoc bj qui.

hoc idem l. 'I moltiplicatis b, c, f, l, r. 2 faciant, u oblitQ,
a j faciet c. , superparticularis a. 4 Post videat addit vel
vide bit a. 5 et om. s. 8 interpellatione f. Il Diapona·
tur c. 11 numerus aequu8 a, b. 12 vero om. d, f. 13 vero
om. d. 14 Post ·XXV· addit: Et venit haec forma aj gUIll
verba in 8 rasura deleta sunto 17 Si ergo a. 18 propo-
sitio a, d, f, r. 19 Bune versum om. d. 20 Ponatur eniDl
1\, l. 22 et duobus a, s.
DigitlZed by Google
quadripartiens statim quanlitas procreabitur, ul est ea

forma, quam subpositam vides.
XXV. XX. XVI.
XXV. XLV. LXXXI.
Restai, quemadmodum ex superparticularibus et super- 5
partientibus multiplices superparLiculares vel multiplices
superpartientes nascantur ostendere, quorum binas tan-
tum faciam descriptiones. Namque si rectum et non con-
versum sesqualterum ponimus, duplex superparlicularis
excrescit. Sit enim hoc modo: 10
IIII. VI. VIIII.

Ponatur secundum superiorem modum primo primus ae-
qualis, id est ·1111·, secundus primo et secundo, id est
•X" tertius primo, duobus secundis et terlio aeqllalis, id
est XXV. 15
IIII. VI. VIIII.
1111. X. XXV.
_ Atque haec quidem duplex sesqualtera summa pro-
ducta est; si ,'ero sesquitertium non conversum pona-
mus duplex sesquitertius invellitur, ul subiecta descriplio 20
docet:
VIIII. XII. XVI.
VfIlI. XXI. XLVIIII.
Al vero si ad superpartientes animum convertamus eos-
que ordinalim secundum superiora praecepta disponamus, 25
multiplices superpartientes ordinati m progenitos repperie-
muso Disponatur enim superpartientis haec formula:
VIIII. XV. XXV.
1 quantitas supra verSllm d. \I ea om. c. 10 crescit a,
b; adcrescit d. Il Sit] Fit a, c, d, s. Sit •.• modo] enim
hoc modo ponatùr r. 12 Ponatul' om. r. \I superiorem]
priore m c, d. 13 quattuor a, b, d, I, r, s. 14 aequalis
om. d. 16 et 17 Duo hi versus in margine leguntur in a.
17 XXV.] ·XV· c. 19 ponamus conversum f. 20 duplus a,
c, d, f, r, 8. \I ut] I: et supra verSl1m ut r. 21 docet
discriptio 8.
DigitlZed by Google
72 INST. ARITHM. II, CAPITULA.
Adscribatur ergo primus primo aequus, id est ·VIIII·, se-

cundus primo et secundo, id est ·XXIIII·, t~rtius primo.
duobus secundis et tertio, id est LXIIIJ.
VIIll. XV. XXV.
5 VIII!. XXIlII. LXIIlI.
Videsne, ut ex superbipartientc duplus superbipartiens
exortus sit? At vero si supertripartientem ponam, duplex
sine dubio supertripartiens invenitur, ut in subiecta de-
scriptione perspicuuUl est.
10 XVI. XXVIII. XLVlIII.
XVI. XLIIII. CXXI.
Sic ergo de superparlicularibus vel de superpartientibus
multiplices superparticulares vel multiplices superpartien-
tes oriunlur. Quare constat, omnium inaequalitatum ae:;
15 qualitatem esse principium. Ex eadem enim inaequalia
cuncta .nascuntl1r. Ac de bis quidem hactenus disseren-
dum esse credidimus, ne vel infinita sectemur, vel circa
res obscurissimas ingredientium animos detinentes ab uti-
lioribus morareml1r.
20 Liber primus ereplicit.
Incipiunt capitula libri secundi.

I. Quemadmodum ad- aequaIitatem omnis illaequalitas
reducatur.
3 et duobus b, c, I. 6 Vides, omisso ne, l. Il super-
partiens c. 7 duplus f. 8 supertripartiens Bine dubio s. Il
tripartiens omiS80 super 8, b, c, f, l, r. 9 superspicuuin l.
16 actenus f, 1. 1\ diserendum a, differendum c. 17 esse
om. f. Il credimus a, b, l, r. Il nec l. 18 res om. d. 20 Ti-
tulum om. f, r. Explicit liber primus (I. c) a., c. Liber pri-
mus arithmeticae explicit s. In b, d, l praecedunt titulum:
Anicii MalIii (Manlii d, l) Beverini Boecii v. c. et ili. (inl. d)
exconsnl: (com. d) ord. (ordinis d) patricii institutionis arith·
meticae. In d addita sunt in fine tituli: Incirit liber U. feli-
citer. 21 Titulus in margine legitur in s. I capitula] tituli
b, l. Il libri U. c; de libro seeundo f. Il Titulo in fine addit
feliciter b. 22 inaequalitatis r. 23 seducatur a, deducatur d,
reducitur l.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. Il, CAPITULA. 73
Il. De inveniendo in unoquoque numero, quol nume-
ros eiusdem proportionis possit praecedere eorum-
que descriptio descriptionisque exposiLio.
III. Quod multiplex iutervallum ex quihus superparticu-
larihus medielale posita intervallis fiat eiusque in- 5
venielldi regula.
1111. De per se constante quantitate, quae in figuris geo-
metricis consideratur, in quo communis ratio orunium
magnitudinum.
V. De numero lineari. lO
VI. De planis rectilineis figuris quodque earum triangu-
lum prillcipium sito
VII. Disposilio triangulorum numerorum.
VIII. De laterihus triangulorulll numerorurp.
VIIII. De generatione triangulorum Ilumerorum. 15
X. De quadratis numeris.
XI. De eorum laterihus.
XII. De quadratorum numerorum generatione rursusque
de eorum lalerillUs.
XIII. De pentagonis eorumque laterihus. 20
XIIIf. De generatione pentagonorum.
XV. De exagonis eorumque generalionibus.
XVI. De eptagonis eorumque generationibus et communis
omnium figurllrum inveniendae generationis regula
descriplionesque figurarum. 25
XVU. DescripLio figuralorum numerorum in ordine.
XVlIJ. Qui figurali numeri ex quibus figuratis numeris fiant
inque eo, quod triangulus numerus omuium reti-
quorum principium sito
1 in om. d. " quod d, quos a, b, c, f, l, r, s. 2 possit

praecedere] praecedat b, l. 7 quantitate constante c.11
figuris et geometricis d. 10 linearii a. 11 quoque a.
12 est a. 13 Depositio C. 18 rursumque f. 21 penta,
omuso gonorum, a. 22 Hic titulus deeal in a, e.xcepta lit-
tera prima D. 23 )?entagonis a, c, r, s. " communi r.
24 omnium om. a, c. Il veniende d. 25 discriptiones, omisao
que, l; discriptionis, omisso que c; discriptione, omiaso que B.
26 ngurarum a. 27 numero a, bi numemB l. 28 inque
eo] neque l , in eo B.
DigitlZed by Google
74 INST. ARITIIM. II, CAPITULA.
XVIIII. Pertinells ad figuratorum nllmerorum deseriptionem

speeulatio.
XX. De numeris solidis.
XXI. De pyramide. quod ea sit solillarum figurarum prin-
5 eipium. sieut triangulus planarum.
XXII. De his pyramidis. quae a quadratis vel a ceteris
multiangulis figuris proficiscuntur.
XXIII. Solidorum generatio numerorum.
XIIIll. De curtis pyramidis.
lO XXV. De cybis vel asseribus vel laterculis vel cuneis vel
sphericis vel parallelepipedis numeris.
XXVI. De parte altera longioribus numeris eorumque gene-
rationibus. .
XXVII. De alltelongioriblls numeris et de vocabulo numeri
15 parte altera longioris.
XXVIII. Quod ex inparibus quadrati. ex paribus parte altera
longiores fiant.
XXVIIII. De generatione laterculorum eorumque definitione.
XXX. Dc circularibus ve{ sphericis numeris.
20 XXXI. De ea natura rerum. quae dicitur eiusdem uaturae
et de ea. quae dicilur alterius naturae et qui nu-
meri cui natllrae coniuncti sint.
XXXII. Quod omnia ex eiusdem natura et alterius natura
consistant. idque in numeris primum videri.
4 piramida a, d, r; pyramida f. Il ait ea f. 6 aicut

triangulus planarum om. d. 7 multianguli a 1/ procrean-
tur c. 8 solidarum c. li generatione s. 9 curatia a.
lO cubis f. U culneis f, r. 11 splericis 0., spericis s, sphe-
ris d. 1/ perallelipipedis r, parallelipedis s. 12 -14 eorum-
que generationibus. XXVII. De antelongioribus numeris
om. d. 16 altero. parte 0.. 16 XXVII. d. 17 longioris e.
18 XXVIII. d. 1/ laterculorumque c. li Post definitione ad-
dit: vel de generatione cunctorum eorumque difinitione d,
vel de generatione cuneorum eorumque diffinitione f, vel de
generatione cuneorum eorumque diffinitione naturae conian-
ctae sunto r. 19 spiri cis r, spericis s. 21 alteris r.
naturae om. b, l. 22 coniuneti sunt a, c, d, r, s; conve-
niant b, l. 23 naturae c. 1/ natura om. b, l, 8; naturae d.
24 consistit a, c. 1/ consistant ...... videri in margine in-
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II, CAPITULA. 75
XXXIII. Ex eiusdem atque alterius numeri natura, qui
sunt quadratus et parte altera longior, omnes
proportionum habitudines constare.
xxxnll. Quod ex quadratis et parte altera longioribus
omnis formarum ratio consistat. - li
XXXV. Quemadmodum quadrati ex parte altera longio-
rIDus vel parte altera longiores ex quadratis flan t.
XXX VI. Quod principaliter eiusdem quidem sit substan-
tiae unitas, secundo vero loco inpares numeri,
tertio quadrati et quod principaliter dualilas alte- 10
rius sit substantiae, secundo vero loco pares nu-
meri, tertio parte altera longiores.
XXXVII. Alternatim posilis quatratis et parte altera lon-
sioribus qui sit eorum conseDlus ili differentiis
et in proportionibus. 15
XXXVIII. Probatio quadratos eiusdem esse naturae.
XXXVIIIl. eybos eiusdem participare substantiae, quod ab
inparibus nascantur.
XL. De proportionalitatibus.
XLI. Quae apud antiquos proportionalitas fuerit, quas 20
posteriores addiderint.
XLII. Quod primum de ea, quae vocatur arilhmetica
proportionalitas, dicendum sito
feriore r. 1 XXXIII. Ex eiusdem in margine r. Il et r.11
numeri om. r. 2 sunt] est b, l. Il et] ex a, c, r. Il omnis d.
4 et om. c, a a, ac s. 5 Post omnis addit ·XXXV· s. Il con-
sistit b, l, s; constat i. 6 ·XXXVI· s. n
altera] ante s.
8 XXXVI. om. a, totumque hunc titulum praecedenti addito
XXXVII. C. 9-12 secundo .•• longiores om. C. Il im-
paris a, d, r. 10 tertio vero l. Il quadrati ..• tertio om.
a. Il quadratis r. 11 secundo vero loco .' •. longiores om.
b, l, s. U paris d, r. Il numeri om. r. 12longiore a, r.
13 XXXVI. a, itemque in{ra reliqui numeri in a, uno 8unt mi-
nore8,. XXXVIII s, itemque reliqui numeri uno moiore8. Il et_
ex c. 14 quae et supra ae sec. manu i r. Il eorum qui
'sit c. 15 in om. a, b, l, s. 16 eiusdem natl1rae esse b, l.
17 Cubos i, s. Il eiusdem pal·tic.ipare eiusdem a, c. 1/ sub-
stantia d. Il ab om. b, l. 18 imparis r. Il nascuntur f.
19 proportionalibus d. 20 aput s. 1\ antiquiores b, l. 22 vo-
cantur c. 23 dicendum est a, c, d, f, r, speculandum est
s, speculandum sit b, l.
DigitlZed by Google
76 IN ST. ARITHM. Il, CAPITULA.
XLIII. De arithmetica medietate eiusque proprietatibus.

XLIIII. De geometrica medietate eiusque proprietatibus.
XLV. Quae medietates quibus rerllm publicarum stati-
bus comparenLur.
li XL VI. Quod superficies una tantum in proportionalitati-
bus medieLate iungantur, solidi vero numeri dua-
bus medietatibus in medio collocatis.
XL VII. De armonica medietate eiusque proprietatibus.
XL VIlI. Quare dicta sit armonica medietas ea quae di-
lO gesta est.
XL VIIII. De geometrica armonia.
L. Quemadmodum constitutis altrinsecus duobus ter-
minis arithmetica, geometrica et armonica inter
eos medietas alternetur; in quo de eorum gene-
15 rationibus.
LI. De tribus medietatibus, qllae armonicae et geo-
metricae contrariae sunto
LII. De quattuor medietatibus, quas posteri ad im-
pIendum denarium Iimitem adiecerunt.
IO LIII. Dispositio decem medietatum.
LIIII. De maxima et perCecta symphonia, quae tribus
distenditur intervallis.
Expliciunt capitula.
3 4J.uibus rebus rerum b, l. Il stantibus a, C. I) una

tantumJ unitatum f. U tantum om. d. 6 duobus a, C.
7 collocantur a, b, c. 1. '9 dicta om. C. Il ea om. b, 1.11
degesta r, gesta a, C. 10 sit C. 11 armonica a, b, c, I.
12 constitutus a. 14 alternetur om. s. " in quo de] in
quod C. 16 arithmeticae c, d, f, l, r, s; arithmetichae a,
b; qui communis omnium codicum error haud scio an uni fonti
tribuendus sit. Il et om. a, c. 1/ geometricae atque armoni-
cae b, l. 17 contraria C. 21 maxima] armonica. 1/ et
om. s. 23 Titulum om. b, c, d,l, r, S. In a in fine additum
ed: Diii rpai< [Domino vel Deo gratias litteris graecis expres-
sum?]
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II, 1. 77
I n c i P i t l i ber s e c u n d u s.
Quemadmodum ad aequalitatem omnis inaequalitas redu-
catur.
I. Superioris libri disputatione digestum est. quem-
admodum tota inaequalitatis substantia a principe sui ge- 5
neris aequalitate processerit. Sed quae rerum elemellta
sunt, ex bisdem principaliter omnia componuntur. et in
eadem rursus resolutione facta sol\"untur; ut. quoniam
articularis vocis elemflnta sunt litterae. ab eis est syllaba-
rum progressa coniunctio et in easdem rursus terminatur 10
extremas; eandemque vim obtinet sonus in musi cis. lam
vero mundum corpora quattuor non ignoramus efficere;
namque ut ait: Ex imbri, terra atque anima gignuntur et
igni. Sed in haec rursus eius quattuor elementa fit postre-
ma solutio. Ita igitur. quoniam ex aequalitatis margine 15
cunctas inaequalitatis species proficisci videmus. omnis a
nobis -inaequalitas ad aequalitatem velut ad quoddam ele-
mentum proprii generis resolvatur. Hoc autem trina rur-
8US imperatione colligitur, eaque resolvendi ars datis qui-
l Anicii Manlii Severini Boecii vc et int exconsuJ: ord"

patri cii liber secundus incipit. a; Anicii Mallii Severini
Boecii (Boetii I) vc exconsul ord" patricii arithmeticae insti-
tutionum liber secundus (·11· l) incipit. b, l; Incipit libel'
secundus arithmeticae f. Il Titululn Oln. d. 1\ secundus] ·11·
c. s. 2 et 3 Hunc titululn om. a, b, f. I. TI deducitur d.
4 degestum a, deiestum r. I) a om. a, c. 6 elimenta
a et infra. 9 sillabarum a, l, r, S. lO termiuatu8 c.
or
12 ·1111· 11., c, l, r, s; qllatuor b. 13 ut ait Lucretius c, l;
ut ait Plato r; ut ait Lucretius et supra versum sec. manu:
Glossa b, s; ut ait et supra versum poeta. vel philo et sec.
manu sophus lucretius d (Lucretius I, 716: Ex Igni, Terra-
atque Anima procrescere et Imbri). \I imbri et terra s. \I at-
que om. s, rj terraque b, c, l. \I animatili. ai anima et Bupra
versum i. aere b, I. 14 ·IIII· c, s. \I postremo a, c, f.
15 resolutio f, Si solutio, re supra versum addito I. li inae-
qualitas a nobis c, d, f, l, r. 17 velud s. \I velut rursus a,
rursus velut d, f, I, s. 18 Haec corro in hoc ai hoc supra
vet'sum r. 19 collegitur C.
DigitlZed by Google
78 INST. ARITHM. Il, 1.
bllslibel tribus terminis inaequalibus quidem sed propor-

tio~aliterconstitutis, id est ut eandem medius ad pri-
mum vim proportionis obtineat, quam qui est extremus, ad
medium, in quaJibet inaequalitatis ratione vel in multipli-
5 cibus, vel in superpal'ticularibus, vel in superpartientibus,
vel in his, qui ex his procreantur multiplicibus superpar-
ticularibus, vel multiplicibus superpartientibus, eadem atque
una ratioue indubitata conslabit. Propositis enim tribus, ut
dictum est, terminis aequis proporLioniblls ordinatig ulti-
10 mUlTI semper medio detrahamus et ipsulTI quidem uIli-
mum primum terminum coniocemus, quod de medio re-
linquitur, secundum. De tertia vero proposito rum termi-
norum summa auferemus unum primum et duos secun-
dos, eos, qui de medietate relicti sunt. et id quod ex ter-
15 tia summa relinquitur. tertium terminum constituemus.
Videbis igitur hoc facto in minorem modum summas re-
verli et ad principaliorem habitudinem comparationes pro-
portionesquè reduci. lIt si sit quadrupla proportio, primo
ad tripIam, inde ad duplam, inde ad aequalitatem usque
20 remeare; et si sit superparticuiaris sesquiquartus, primo
ad sesquitertium, inde ad sesqualterum, postremo ad tres
aequales terminos redire. Hoc autem nos exempli gratia
in mulLiplici tantum proportione docebimus. sollertem
vero in aHis quoque inaequalitatis speciebus id experien-
25 tem eadem ratio praeceptorurri iuvabit. Constiluantur
enim tres a se termini quadrupli.
VIII. XXXII. CXXVIII.
Aufer igitur ex medio minorem. id est ex triginta duo-
bus octonarium. relinquuntur ·xXJm· et primum octona-
30 rium terminum pone, secundum vero. quod relictum
fuerit ex medio, id est ·XXJlII·, ut sint hi duo termini
3 quam habet a. 6 quae c, d, l, f, B. Il ex is d.11

Post procreantuf addit hoc est c. 7 vel om. f. 9 ut ul-
timum a, c; ut supra versum r. 12 tercio f. 13 aufe-
ramUB B; auferemuB corro in auferamuB a. 23 multiplici
tantum] multiplicantium d. Il solertem a, b, r. 29 relin-
quunt c. 30 poneB d. 31 sunt C. Il ·11· c.
DigitlZed by Google
·VIII· el ·XXIIII· De tertio vero, id est ·CXXVIII·, aufer
Ullum Pl'imum id est ·VIII· et duos secuntlos, qui sunt
reliqui, id est bis ·XXIIII· et relinquuntul' ·LXXII· Bis
dispositil! terminis ex quadrupla propinquior aeqllilal.i pro-
portio tripla redacta est. Sunt enim hi termini: VIII. XXIIII. a
LXXII. Ex his autem ipsis idem si feceris, ad duplam
rursus comparatio remeabit. Pone enim primum minol'i
aequum, id est ·VIII·, et ex secundo aufer primum, ·XVI·
relinquentur; sed ex tertio, id est ex .LXXII·, aufer pri-
mum, id est .VIII· cl duos secundos, id est bis .XVI·, et lO
eri t reliqua pal's ·XXXII·, qnibus positis ad duplas pro-
portiones habiludo redigitur: VIII. XVI. XXXII. Idem vero
ex bis si fiat rem omnem ad aequitatis summas eliquabi-
muso Pone enim primum minori aequum, id est ·VIII·;
et aurer ex ·XVI· octonarium, remanent ,VIII·, qUillUS la
posilis ex tertio, id est ·XXXII·, sumptis primo, id est
.VIII· et duoblls secundis, id est octonariis, supersunt
·VIU·; quibus dispositis l>rima nobis aequitas cadit, ut
subiectae summulae cIocent
VIII. VIII. VIII. 20
Bine igilur si quis ad alias inaequalilatis speeies ani-
mum lendat, eandem eonvenienliam inlitubanter in\'eniel.
Quare pronuntiandum est, nec ulla trepidalione dubitan-
dum, quod quemadmodum per se cOllstanlis quantitatis
unitas principium et elementum est, ila el ad aliquid rela- 2a
tae quantitatis aequalitas mater est. Demonstravimus enim;
quod hine et eius proereatio prima fOl'et et in eam )'ursus
postrema solulio.
4 aequitate a; aequalitati s; aeCJ.uitati et 811pra i al·f.

5 hi] in c. 6 Ex Sllpra versulli b. Il c1uplum a, c, r, s.
9 relinquetur C. lO sedecim c, d, f. 11 triginta duo
a, l, r, s. \I propositiones d, r. 13 si 0111. s. " aequalita-
tis S; aequitatis et Sllpra i al f. \I Supra eliquabimus: deri-
vabimus, ad purum ducemus, resolvemus b, exprimemus d.
15 sedecim f. \I octo f. 16 dispositis f, s; positis, dis 8lt-
pl'a verSI/III addito r. \I triginta duobus d; XXX et duobus f.
18 positis c. \I aequitas nobis C. \I aequalitas f. 20 ·VIII·
et ·VIII· et ·VIII· a, c, d, f, r, s. 26 aequalitas 8upra ver-
BUlli d., 27 eam] eadem C. 28 solatio, a in u mutato, r. :1
DigitlZed by Google
80 INST. ARITHM. II, 2.
De inveniendo in unoquoque numero quot numeros eius-

dem proportionis possit praecedere eorumque descriptio
descriptionisque expositio.
II. Est autem quaedam in hac re profunda et miranda
5 speeulatio et ut ait Nicomachus enmusotaton tbeorerna
profìciens et ad Platonicam in Timaeo anima e generatio-
nem et ad intervalla armonicae disciplinae. Ibi enim iu-
bemur produeere atque ex tendere tres vel quaUuor ses-
qualteros vel quotlibet sesquitertias proportiones et ses-
10 quiquartas comparationes easque secundum propositurn
ordinem saepe eontinuas iubemur extendere. Ne autem
hoc labore quodam, semper quidem maximo, frequentius
inferaci fiat, hae nobis ratione in quot numeris quanti
possint esse superpartieulares vestigandum est.
15 Omnes enim mllitipliees tantarum simiIium sibimet
propOl·tionum principes erunt, quoto ipsi loeo ab unitate
diseesserint. Quod autem dico sibimet similium, tale est,
ut dupli sempel' mulLiplicitas, ut superius destinatum est,
sesqualteros creet eL dux sit triplex sesquitertiorum, qua-
20 druplus sesquiquarlis. Primus ergo duplex unum solurn
habebit sesqualterum, secundlls duo, tertius tres, quar-
tus quattuor et secundum hunc ordinem eadem fit in infì-
nitum progressio, neque unquam fieri poLest, ut vel su-
peret proporlionum numerum vel ab eo sit deminutior
25 aequabilis ab unitate loeatio. Primus ergo duplex est
solutio est f, Sj est supra versum l. 1 Titulum om. c, ij in

margine d. " inveniendi s. " in om. b, d, l. " quo8 Il, c, i,
r, Sj quod d. 2 possit praecederc] praecedat s. 3 de-
scriptionisque expositio om. s. " dispositio b. 5 ~J.l enmusi-
taton a j enmusitaton, c, d, s; in 8upra en b j en musica ton r;
HNMYClTATON l. " torema bj 0EffiPEMA l. 11 hoc
autem c. 13 in om. c. 14 investigandum a, i, s j vesti-
gandum, addito 8upra versum in l, r. 18 distinatum] dictum e.
19 creet supra versu11l r. " et om. d. " triplex sit r. 20 ses-
quiquartorum a; sesquiquarti s; sesquiquartus, us in is mu-
tato, c, r. 21 duo correet. in duos a; . n· c. " . III· c.
22 ·nn· c. " sit a, b, c, f. " infinitam c. 24 numerus a.
25 duplus f.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II. 2. 81
binarius numerus, qui unum solum sesqualterum reeipit,
id est ternarium, binarius enim contra ternarium compa-
ratus sesqualteram efficit proportionem. Ternarius vero
quoniam medietatem non recipil, non est alter numeros,
ad quem in ratione sesqualtera comparetur. Quateroarius 5
vero numerus seeundus duplns est. Bic ergo duos ses-
qualteros praecedit. Est enim ad ipsum quidem compara-
tus senarius numerus, ad senarium vero, quoniam medie-
tatem babet, noveoarius, etsunt duo sesqualteri, ad ·1111·
scilicet . VI·, ad .VI· vero .VIIII·; novenarius vero, quoniam 10
medietate care!, ab bac comparatione seclusus est. Tertius
vero duplex est ·VIII· Bic ergo tres sesqualteros anteee-
dito Comparatur enim ad ipsum duodenarius numerus, ad
duodenarium ·XVIII·, ad ·XVIII· rursus . XXVII· At vero
·XXVII· medio eareot. Idem quoque in sequentibus eve- 15
nire necesse est, quod nos cum propria ordinatione sob-
didimus. Semper enim hoc divina quadam nec Immana
constitutione speculatiooibus occurrit, ul quotieoscunque
ultimus numerus invenitur, qui loco duplicis ab unitate
sit par, talis sit, ut io medietates dividi secarique non 20
possit.
I. II. 1111. VIII. XVI. XXXII.
III. VI. XII. XXIIII. XLVlII.
VIIII. XVIII. XXXVI. LXXII.
XXVI(. LIIII. CVIII. 25
LXXXI. CLXII.
CCXLIII.
Idem contingit etiam in triplicibus. Ex iIlis enim ses-
1 reeepit e. 9 Post novenarins addit est sesqualter f. il
quattuor d, f. 10 ·VI· et ad ·VI· f. \I vero om. e. Il no-
vem a, b, r. Il novenarius supra versum r. 15 Idem quo-
que) Idemque d, f, r; Idemque in litura a. 16 subdimus e.
20 par, talis] particularis a; partibilis et in margine: In al.
par, talis b. \I sit ut supra versum Bee. manu b. Il
non possit
Jlee. manu a. 21 Post possit addit: ut subieeta dee arat deseri-
ptio huiusmodi r, ut subieeta deseriptio declarat s.
BOETIUS. 6
DigitlZed by Google
quitertii procreantur. Nam quoniam primus triplex est

ternarius numerus. babet unum sesquitertium. id est ·1111·,
cuius quaternarii terUa pars non potest inveniri. Atque
ideo bic epUrito caret. Secundus vero. qui est.· VIIIl.,
l) babet ad se duodenarium numerum sesquitertium, duo-
denarius autem, quoniam babet terUam partem. in ses-
quitertia proportione comparatur ad eum numerus ·XVI-.
qui tertiae partis sectione solutus est. ·XXVII· autem,
quoniam tertius est triplex. habet ad se sesquitertium
10·XXXVI· et bic rursus ad ·XLVIII· eadem proportione
comparatur. Cui si ·LXIIlI· appositi fuerint. eandem rur-
sus vim proportionis explebunt, quos . LXIIII· ad nullum
sesquitertium rursus aptabis. quoniam parte tel'lia non
tenentur. Atque hoc in cunctis triplicibus invenitur. ut
15 extremus eiusdem proporlionis numerus tantos ante se
praecedentes babeat, quanto primus eorum ab unitate
discesserit et qui tot super se eiusdem proporlionis ba-
buerit numeros, quotus ab unita te primus eorum iacet.
Eius pars, qua iIIi comparatus numerus possit eandem
20 facere proportionem. inveniri nequeat. Et triplicis qui-
dem baec est descriptio.
I. 1lI. VIIII. XXVII. LXXXI. CCXLIII.
IIII. XII. XXXVI. CVIII. CCCXXIIII.
XVI. XLVIII. CXLIIII. CCCCXXXII.
25 LXlIII. CXCII. DLXXVI.
CCLVI. DCCLXVIII.
1xxI1Il.
At quadrupli secundum hanc formam descriptio est,
ad quam sciticet, qui a prioribus instructus accesserit,
80 nulla ratione trepidabit. Et de ceteris quidem multiplici-
bus eandem convenienliam pernotabis.
2 qnattnor d. 9 triplex est C. lO ad om. C. 11 op-

positi r. 13 rursns om. a. s. Il tertia parte C. 18 iaceat
a. 19 pars eina quia. C. 20 neqnit d, f, r, S. 31 ean-
dem non aliam d, f, s. Il pernotabit, t in litura, li pemota-
bit hoc modo r, s.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. Il, 3. 83
J. IIII. XVI. LXIIII. CCLVI. fXXIIII.
V XX. LXXX. CCCXX. ,[CCLXXX.
XXV. C. CCCC. IDC.
CXXV. D. TI.
DCXXV. UD. li
IIICXXV.
Bine quoque perspicuum est superparticularium, quem-
admodum prius ostensum est, primos esse multiplices,
si quidem duplices sesqualteros, triplices sesquitertios et
cuncti multiplices cunctos in ordinem superparticulares 10
creant. Est etiam in bis quoque mirabile. Namque ubi
prima latitudo fuerit duplex, et sub eisdem qui sunt ver-
sus continui alternatim positi secundum seriem latitudinis
duplices erunt. Si vero fuerint triplices et inferiores or-
dines tripla se in suis terminis multiplicatione supera- 15
bunt; at in quadrupla quadrupli atque boe in infinita du-
clum speculatione non fallito Angulares autem omnium
multiplices evenire necesse est. Erunt autem duplicium
quidem triplices, triplicium quadruplices, quadruplorum
vero quincupli et secundum eandem ordinis incommuta- 20
bilem rationem sibimet cuncta consentient. Quibus expo-
sitis ad sequenlem operis seriem conpetens disputatio
convertatur.
Quod multiple:c intervallum e:c quibus superparticularibus

medietate posita intervallis liat eiusque inveniendi regula. 25
III. Si igitur duae primaesuperparticularis speciescon-
iungantur, prima species multiplicalionis exoritur. Omnis
4 Il.] Il. DCCCC XXXVI. a; l. CCCC XXXVI. f. sIID.]
II. CCLXXVI a, f. 6 III. CXXV] III. DCXVI a; II. DCXVII
f; Il. CXX c. 9 si quidem .•.. triplices in margine d. Il
sesqualteros creant s. U Post sesquitertios addit et qua-
drupli sesquartos f. 10 multiplices cuncti a, c, s. 14 vel'O
orn. I; supra VBrsum b. 16 at Dm. a, b, c; atque r. Il hoc
om. 8. Il in Dm. d;supra versum a, c. U doctum a, f; ali-
quem ductum 8. 18 autem] enim d, r. 21 cuncta om. a.
24 lnscript. Dm. d. Il particularibus f. 26 superparticulares a, f.
6*
DigitlZed by Google
84 INST. ARITHM. II, 3,
enim duplex ex sesqualtero sesquitertioque componitur et

omnis sesqualLer et sesquitertius duplicem iungunt. Nam
ternarius sesqualter est duorum, quattuor vero sesquiter-
tius ternarii, sed ·fIlI· duplus duorum.
duplus
5 Ii. III. Hl.
--s.-sq-u-ail'!'t.""r-" ---Sesqultertius ,.,-
Sic igitur sesqualter et sesquitertius unum duplicem com-

ponunt. At vero si fuerint medietas et duplus, inter du-
plicem et medium potest una medietas talis inveniri, quae
ad altera m extremitatem sesqualtera sit, ad alteram ses-
10 quitertia. Altrinseclls enim positis senario et ternario, id
est duplici et medietate, si quaternarius in medio conlo-
cetur, ad ternarium numerum sesquiterLiam continet
rationem, ad senarium vero se~qllalteram.
duplus
iiI. Ill. v1.
sesquitertius sesqualt.r
15 Recte igitur dictum est, et duplicem a sesqualtero ses-
qllitertioque coniungi et has duas superpar'icularis spe-
cies duplicem procreare, id est primam speciem multipli-
cis quantitatis. Rursus ex prima multiplicis specie id est
ex duplici et prima superparticularis id est sesqualtera.
20 continens multiplicis species id est tripla coniungitur.
Namque ·XII· senarii numeri dupius est, ·X· vero et ·VIII·
ad duodenarium sesqualter, qui ad senarium numerum
triplus est.
triplus
VI. XII. XVllI.
duplus - - s.squalter
4 quatuor b, quattuor d, f. 6 Si mutatllm in Sie a.

7 fuerit f, I. 9 sit] fit a, b, r, s. 12 tertium corro in
ternarium a. 1& dietum est Dm. d. 18 multiplici d.
19 superpartieulari a, rj s ex corro addito S. Il sesqualteram f.
20 multipliei corro in multiplieis a. " eoniungit C. '21 duo-
decimu8 e, duodeeim d, f, l. " numeri om. s. II dupia a, f j
dupla et supra a U8 d, ri duplus et supra versum l pIa b. Il
deeem vero et oeto b, 11, f.
DigitlZed by Google
!NST. ARITHM. II, 3. 85
Et si positis eisdem ·VI· et ·XVIII· novenarius nume-
rus in medietate ponatur, erit ad senarium sesqualter,
qui ad . XVIII· duplus est, et ad senarium . XVIll· tri-
plus est.
triplus
VI. VIIII. XVIII. 5
sesqualter duplus
Ex duplici igitur et sesqualtero triplex ratio propor-

tionis exoritur, et in eas rursus resolutione faela revoca-
turo Si autem bic, id est triplus numerus, qui est species
secunda multiplicis, secundae speciei superparticularis
aptetur, quadrupli continuo forma contexilur. Et in eas- lO
dem rursus partes naturali partitione solvetur secundum
modum, quem superius demonstravimus. Si vero qua-
druplus sese ac sesquiquartus adglomerent, quincuplus
continuo fiet, et si quincuplus cum sesquiquinto, mox
sescupli pro portio coniugabilur, atque ita secundum banc 15
progressionem cunctae multiplicitatis species sine ulla
rati ordinis permulatione nascentur, ila ut duplus cum
sesqualtero triplicem creet, triplus cum sesquitertio qua-
druplum, quadruplu!! cum sesquiquarto quincuplum et
eodem modo, ut nullus banc continuationem finis in- 20
pediat.
1 sex c. Il numeru! om. a, c, r. 2 medietate] medio

f. Il
ponitur d. Il eritque d. 3 octavum decimum s. 4 est
om. d. Post est addii secundum subiectae figurae formulam r,
secuudum subiectae figuram formuIae 8. 6 duplo in litura r i
dupIi corro in duplici a. Il ratio supra versum b. 10 apta-
quadruplus •
tur f. Il Post con- I III IIn l; I. III. 1I1I. et In
texitur addit • . ..: margine al III.
';ipl~s sosquitertius
VIIII. XII. b; in margine Hl. VIIII. XII. d. 14 Posi
fiet addii 1I1I. XVI. XX. b i una CUlli. arcubus et inscriptioni-
bus l i in margine d. 16 coniungabitur a, n rasura deleto r i
coniungitur b, I i coniungetur c, f. Il Post coniugabitur ad-
dii V. XXV. XXX. bi una cum arcubus et inscriptionibus li
in margine d. 17 rati om. c, d, f, r, Si ratione ai rati su-
pra versum b.· 18 creat 8. Il et triplu! a, c, r, 8. 19 qua-
druplu8 ' .• quincuplum om. a. 20 fini corro in finis a.
DigitlZed by Google
86 INS'l'. ARITHM. II, 4.
De per se constante quantitate I quae in figuris geometri-

cis consideratur; in quo communis ratio omnium magnitu-
dinum.
lUI. Baec quidem de quantitale, quam secundum ad [!]
5 aliquid speculamur, ad praesens dicta surticiant. Nune
autem in hac sequenlia quaedam de ea quantitate, quae
per se ipsam constat, neque ad aliquid refertur, expe-
diam, quae nobis ad ea pro desse possint, quae post haee
rursus de relata ad aliquid quantilate traclabimus. Amat
lO enim quodammodo matheseos speculatio alterna probatio-
num ratione constitui. Nunc aulem nobis 'de his numeris
sermo futurus est, qui circa figuras geometricas et earum
spatia demensionesque versantur, id est de linearibus nu-
meris et de triangularibus vel quadralis ceterisque, quos
15 sola pandit plana demensio, nec non de inaequali laterum
compositione coniunctis; de solidis etiam, id est cybis et
sphericis vel pyramidis, laterculis eliam vel tignulis et
cuneis, quae omnia quidem geometrica e propriae consi-
derationis sunt, sed sicut ipsa geometriae scientia ah
20 arithmetica velut quadam radice ae matre producta est,
ila etiam eius figurarum semina in primis numeris inve-
nimus, plannm siquidem fecimus, quod omnes discipli-
Das haec inlerempta eonsumeret, quas minime constituta
firmaret. Boc autem eognoscendum est, quod haec signa
115 Dumerorum, quae posita sunt, qua e nune quoque homi-
Des in summarum designatione describunt, non naturali
inslitutione formata sunto Ut enim quinarii suhieetam 00-
1 Titulum om. d; De per se ..•. in quo om. b, c, l, r

et s, in quo Tertium thema incipit. 2 consideratur om. f.
6 speculamus f. 7 ipsa d. 9 aliquid] aliud f, l. 10 al-
ter corro in alterna a. 13 dimensionesque c, d, l. 14 de
ante triangularibus om. d. 16 cubia s. 17 spericis r, S.
18 propriae] Fortasse legendum proprie. 19 geometricae a,
c. r, s. 24 infirmaret b, C; non firmaret a; firmaret post
lituram l; firmaret addito ero corro in r. 25 quae om. ai
supra versum d, r; punctis subnotatum b. Il 8Un,t punctis sub-
notatum b, st.'I~ d.
DigitlZed by Google
(ulam fingant de .V" vel denarii, quam descripsimus, id
est de ·X·, el alias huiusmodi non natura posuit, sed usus
ad6nxit. Quinqu~ enim unos, vel decem vel quotlibet alios
illis notulis pro con pendio notare voluerunt, ne, quot
unitates quis monslrare velIet, totiens ei virgulae duce- 5
rentur. Nos autem, quotienscunque aliquid monslrare
volumus. in his praesertim formulis, ordinatarum virgu-
larum multiludinem non gravamur apponere. Cum enim
quinque volumus demonstrare, facimus quinque virgulas
ducimusque eas hoc modo ·IIIII· et cum septem, totidem, lO
et cum decem, nihilo minus, quia naturalius est quem-
libel numerum, quantas in se relinet, tot unilatibus ad-
signare quam notulis. Est igitur unitas vicem obtinens
puncti, intérvalli longitudinisque principium; ipsa vero
nec intervalli nec longitudinis capa x , quemadmodum pun- 16
clum principium quidem lineaé est atque intervalli, ipsum
vero Dec intervallum nec linea. Neque enim punctum
puncto superpositum uHum efficit intervallum, velut si
nihil nulli iungas. Nihil enim est, quod ex nullorum pro-
creatione nascatur. Eadem quippe etiam circa aequalita- so
tes proportio manet. Nam si quotlibet fuerint termini
pares, tantum quidem est a primo ad secundum, quan-
tum a secundo ad tertium. sed inter primum et secun-
dum vel secundum et tertium nulla est intervalli longi-
tudo vel spatium. Si enim tres senarios ponas, hoc modo: 26
VI. VI. VI. quemadmodum primus est ad secundum, sic
est secundus ad tertium, sed inter primum et secundum
1 fin~ant] signant a, l, Sj fingant et supra versum al sig-

nant b. Ii de ,V'J id est ·V· i. 1\ vel] et de Il id est punctis
subnfJtatum b: 2 de .X.] de om. a, d, i. Il possuit r, pos-
Bunt corro in posnit a. 3 adfixit d. Il unos] ·V· nota i. Il
vel decem ·X· i, lj in margine rj vel ·X· a, b, c, s. Il quod-
libet rj quolibet corro in quoslibet a. 4 quot] quotiens l, Sj
quoti et supra versum ens r; quot punctis subnotatu7n et supra
versum al quotiens b. I) toties r, S. 6 qnotiescun'lue r,
8 j quotiens d, i. 9 faciemus i, iacimus in litura r. il ·V·
a, r, s. 10 ducemusque i. Il ·VII· a, c, r, s. 11 ·X· a, c, r, s. Il
quia] quam c. 13 designare a, c, r, s. 22 est om. a.
26 ·III· c. 27 est om. a, S.
DigitlZed by Google
88 INST. ARITHM. II', 4.
nibil interest. ·VI· enim et ·VI· nulla spatii intervalla dis-

iungunt. Ita etiam unitas in se ipsa multiplicata nibU
procreato Semel enim unum nibil aliud ex se gignit, quam
ipsa est. Nam quod intervallo caret, etiam ,'im gignendi
5 intervalla non recipit, quod in aliis numeris non videtur
evenire. Omnis enim numerus in se ipsum multipIicatus
alium quendam efficit maiorem, quam ipseest, id circo,
quoniam intervalla multiplicata maiore sese spatii prolixi-
tate distendunL Id vero, quod sine intervallo est, plus quam
10 ipsa est pariendi non babet poteslatem. Ex boc igitur
principio, id est ex unitate, prima omnium longitudo sue-
crescit, quae a binarli numeri principio in cunctos sese
numeros explicat, quoniam primum intervallum linea est.
Duo vero intervalla sunt longitudo et lalitudo-, id est linea
15 et superficies. Tria vero intervalla sunt: longitudo, lati-
tudo, altitudo, id est linea, superficies atque soIiditas.
Praeter baec autem aIia intervalla inveniri non possunt.
Aut enim unum intervallum erit, quod 10ngiLudo est, aut
aliquid duobus intervallis expositum est, ut si qua res lon-
20 gitudinem babeat eL latitudinem, vel trina intervalli de-
mensione porrigitur, si longitudine altitudine latitudine-
que censetur; supra quae adeo nibil inveniri potest, ut ipso-
rum ·VI· motuum formae ad intervallorum naturas et nu-
merum componantur. Unum enim intervallum duos in se
25 continet motus, ut in tribus intervallis sex sese motuum
summa confidat boe modo: Est enim in longitudine ante
et retro, in latitudine sinistra et dextera, in altitudine
sursum ac deorsum. Necesse est autem, ut quicquid fue-
rit solidum corpus, boe babeat longitudinem latitudinem-
30 que et altitudinem, et quicquid baec tria in se continet,
2 nil i. 3 nil b, i. 9 vero] circo corro in vero a.

1.0 ipsa corro in ipsum a, s. 13 explicabit d, i. 16 vero]
ergo 8. U longitudo et latitudo et altitudo a; longitudo lati-
tudo et altitudo 8. 16 linea Bupra ver8U11l r. Il linea. et c,
s; et supra versum r. 19 aliquid, quod c, f, 1, Si quod 8U'
pra versum r. 21 latitudine altitudineque s. 22 8upra-
que a, l. 23 sex d, t 26 snmma supra versum 8. " con-
ficiet d; conficiat snmma r. 29 latitudinem, omiBBO que, a,
c, d, i, r. 80 in se om. c.
DigitlZed by Google
ilIud suo nomine solidum vocelur. Baec enim tria circa
omne corpus inseparabili coniunctione versantur, et in
natura corporum constitula sunto Quare quicquid uno in-
tervallo caret, iJlud corpus solidum non est. Nam quod
duo sola inlervalla retinet, illud superfici es appellatur. 5
Omnis enim superficies sola longitudine et latitudine con-
tinetur. El bic eadem illa conversio remanet. Omne enim
quod superficies est, longitudinem et latiludinem retine!,
et quod baec retinet, ilIud est superfici es. Baec autem
superficies uno tantum intervallo solidi corporis demell- lO
sione superatur, quae uno rursus intervallo linea m vinci!,
qua e longitudinis naturam retinens latitudinis expers est;
quae linea, quod unius est intervalli sortita natura m , a
superficie uno inlenallo, a soliditate dllobus spatiis vinci-
turo Punctum igitur alio rursus intervallo a linea vinci- 15
tur, ipsa scilicel, quae reliqua est, longitudine. Quare si
pUllctum uno quidem intervallo a linea supergreditur,
idem a superficie vincitur duobus, tl'ibus vero intervalli
demensionibus a soliditale relinquitur, constat punctum
ipsum sine ulla corporis magnitudille vel intervalli demen- 20
sione, cum et longitudinis et latitudinis et profunditatis
expers sit, 6mnium inlervallorum esse principium et na-
tura insecabiIe, quod Graeci atomon vocant, id est ila
deminutum atque parvissimum, ut eius pars inveniri non
possit. Est igitur punctum primi intervalli principium, 25
non lamen intervallum, et Iineae caput, sed nondum linea,
sicut linea quoque superficiei principium est, sed ipsa
superfici es non est, et secundi intervalli caput est, secun-
dum lamen intervallum ipsa non retinet. Idem quoque et
6 ·11· a, 1, r, s. Il retinent d. 6 continet C. 9 su-
perficies est C. 10 tanto et supra versum I tum b; tanto
et supra o ~ f. 18 quod] quiac, f; eo .quia S. 14 spa-
tiis intervallis a, spatii intervallis et supra versum al spatiis
b; intel'Vallis, omisso spatiis, f. 18 idemque f; idem, Qd-
dilo ex corI'. que a. 20 ullo c. 21 profundi a; profundi
et supra versum tatis r. 28 ATOMON l; atomum d. Il quod
est ita l; id est ita et supra id I qa b. 26 primi punctum
a; p'rimi om. c, r, s; .upra versum d. 26 sed nondum] non
_tamen d. 28 est posi caput om. a, c, r, s.
DigitlZed by Google
90 IN ST. ARITHM. Il, 6. G.
in superficiei l'3lionem cadit, quae et ipsa solidi corporis

et triplicis intervalli naturale sortitur inilium, ipsa vero
nec trina intervalli demensione distenditur, nec uUa cras-
situdine solidalUl'.
5 De numero lineari.
V. Sic etiam in numero unitas quidem, cum ipsa
linearis numerus non sit, in longitudinem tamen distenti
. numeri principium est, et linearis numerus, cum ipse to-
tius latitudinis expers sit, in aliud lamon spatium latitu-
lO dinis extenti numet'i sortilur initium. Superficies quoque
numerorum, cum ip!la solidum corpus non sit, additi
tamon latitudini solidi corporis caput est. Hoc autem
planius his exemplis liquebit. Linearis numerus est a
duobus inchoans adiecta semper unitate in unum eun-
15 demque ductum quantitatis explicata congeries, ut est id,
quod subiecimus.
Il. DI. IIII. IIIII. IIUIl. UIIIII. IIIIIIII. 111111111. 1111111111.
De planis rectilineis figuris, quodque earum triangulum

principillm sito
20 VI. Plana vero superficies in numeris invenitUl', quo-
tiens a tribus inchoatione fa eta addita descriptionis latitu-
dine insequentium se n~turalium numerorum multitudine
l BUl?erficie d. \I rationem eli: corro additum d, r; ra-

tione a. Il cadit ratione f. 1\ cadat C. 5 Titulum om. d.. 1
linearum c, r, s. 7 longitudine f. \I tamen om. l; tantum C.
11 additi) in margine: in a.t addita b; additi et supra i I
a l. 12 latitudini] altitudini in lilura r, altitudine Sj in
margine altitudini b, altitudine l. \I autem) est puncto sub-
notatum et supra versum autem f. 13 licebit corro in lique-
bit a. 15 explicita f. 17 Ab ·1· initium faciunt r, s;
IIUIIIIII om. s; IlII. 1111. 1111. aj II. 1111. III. III. et
8upra versum II II Il II II II II II II b, l; virgulae ductae
sunt viginti et una in c, duodecim in d, triginta quatluor in f.
18 Titulum om. d. \I quoque f. Il triangulu8 a, l: triangula-
rium f. 19 principalium f. Il sit om. f. est principium a. b.
20 quoties a. 22 in sequentium a, d. Il multitudinem f.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. il, 6• 91.
.anguli dilatantur, ut sit primus triangulus numerus, se-
~undus quadralus, tertius qui sub quinque angulis conti-
netur •. quem pentagonum Graeei nominant, quartus exa-
gonus I id est qui sex angulis ineIuditur et cetel'i eodem
modo singillatim per naturalem numerum angulos au- 5
geant in plana scilicet descriptione figurarum. Bi vero
idcirco a ternario numero inchoant, quod latitudinis et
superficiei solus ternarius principium est. In geometria
-quoque idem planius invenitur. Duae enim lineae rectae
spatium non continent. Et omnis triangularis figura vello
tetragoni vel pentagoni vel éxagoni vel cuiuslibet, qui
pluribus angulis continetur, si a medietate per singulos
angulos lineae producantur, tot eum dividunt trianguli,
quot ipsam figuram angulos habere contigerit. Qua-
dratum enim ita dllctae 1ineae in quattuor, pentago- 15
num in quinque triangulos, exagonum in sex et cete-
ros in suorum angulorum modo mensuraque per trian-
gulos partiuntur, ul est subiecla descriptio: quadralus
in qn.lIuo, triangnlo, di,;,u" ~_ pent'go-
nu' in V t,iangulo. divisu., /I 20
2 ·V· a, b, l. I) singulatim IL, c, s. 8 geometrica a, c, d,

l, r, s. 9 enim om. a. lO spatium latitudinis 8. Il triangula-
res e. " figura om. c, figurae s. 11 qui] quae c. 16 triangolos
0711. a, d, f. 18 quadratus etc.] Rane et seguentes inscriptiones om.
d. f; prima tamen videtur in d rasura esse deleta, f addit: te-
tragona. 19 pentagonus] Figuram pentagoni regularis habet s.
1
/
DigitlZed by Google
exagonus in sex triangulos divisus. At

vero triangula figura, eum eam quis ita divi-
serit, in alias figuras non resolvitur, nisi in se
ipsam. In tria enim triangula dissipatur.
5 Triangulus in tres triangulos divisus:
Adeo baee figura prineeps est latitudinis, ut ceterae

omnes superfieies in bane resolvantur, ipsa vero, quo-
niam nullis est prineipiis obnoxia neque ab alia latitudine
sumpsit initium, in sese ipsam solvatur. Idem autem et in
lO numeris fieri, sequens operis ordo monslrabit.
Dispositio triangulorum numerorum.

VII. Est igitur primus triangulus numerus, qui in solis
tribus unilatibus dissipatur seeundum superfieiei positio-
nem, triangula seilieet deseriptione, et post bune quieun-
15 que aequalitatem laterum in trina laterum spatia segregant.
I. III. VI. X.
1 exagonus] Figuram ea:agoni regulari8 habent d, 8. Sin'

se Dm. c. 5 Triangulu8 etc.] Bane inscriptionem Dm. C, d,
f, l. 6 Ideo f. 8 est Dm. c. Il obnoxia principiis c.
9 ipsa a I b, c, d, f, l, 8; vide 8upra ver8um quarlum et 8epti-
mum. lO operis Dm. c. Il ordo operis 8. 11 Titulum Dm•
. C, d. 12 numerus Dm. d. 15 P08t segregant addunt: iuxta
subiectas discriptionis formulas r I s. 16 Numerol Dm. c, d, f.
DigitlZed by Google
xv. XXI. XXVIII.
De lateriblls triangulorum numerorum.
VIII. Ad bune modum infinita progressio est, omlles-

que ex ordine trianguli aequilateri procreabuntur, pri-
muro omnium ponenti quod ex Imitate nascitur ut haec vi 5
sua triangulus sit,. non tamen eliam opere atque actu.
Nam si cunctorum mater est numerorum, quicquid in
bis, quae ab ea nascuntur, numeris invenitur, necesse
est ut ipsa naturali quadam potestate contineat. Et huius
trianguli latus est unitas. Ternarius vero, qui primus 10
est opere et aelu ipso triangulus, crescente uDitate bina-
rium numerum latus habebit. Vi enim et potestate primi
trianguli, id est unitatis, unitas latus est, actu vero et
opere trianguli primi, id est ternarii, dualitas, quam
Graeci dyada vocant. Secundi vero trianguli, qui opere 15
atque aelu secundus est, id est senarii, crescente
naturali numero in lateribus ternarius invenitur; ter-
tii vero, id est denarii, quaternarius latus continet;
1 Descriptionem ffllmeri ·XXVIII· om. d. 2 Titulum om. d.

3 VIU. om. f. Il in infinita a, b, c, d; in infinitum I. il
omnisque f.· 4 ex om. a, d, f; supra ve.raum r. 6 po-
nenti] ponent f, 8; in 8 tamen i rasura est deletum. Supra
versum: In al. ponent id b; tibi d. Il ·VI· Bua a.· 6 sua
om. c. 8 quaeJ Colliicios lJ.ui esse legendum. 11 ipse l;
ipao, o in a mutato I; in c. Il triangulos c, s. 13 unitas
Bllpra veraum a.
DigitlZed by Google
94~ INST. ARITHM. II, 9.
quarti vero, id est ·XV·, quinarius lalus tenet, et quinti:

senarius idemque est usque in infinitum.
De generatione triangulorum numerorum.

VIIII. Naseuntur autem trianguli disposita naturali
5 quantitate numerorum, si prioribus semper multitudo se-
quentium eongregelur. Disponatur enim naturalis, nu-
merus boe modo:
I. II. III. IIII. V. VI. VII. VlII. VIlII.
Ex bis igitur si primum sumam, id est unitatem, ba-
IO beo primum triangulum, qui est vi et polestate, nondum
etiam aetu nee opere. Huie si seeundum adgregavero.
qui in naturali numerorum dispositione deseriptus est, id
est binarium, primus mibi triangulu!:! opere et aetu nasei-
tur, id est ternarius. Si vero buie tertium ex naturali
15 numero adieeero, seeundus mibi oper.e et aetu triangulus
proereatur. Super unum enim et duo si tertium, id est ter-
narium adgregavero, senarius extenditur, seeundus seilicet
triangulus. Huie vero si eonsequentem quaternarium
superposuero, denarius explicatur, qui est tertius actu
20 triangulus, quos per latera disponens ad superioris de-
seriptionis exemplar cunetos triangulos numeros sine
ullius dubitationis erroribus pernotabis. Et quantas ulti-
mus numerus in se unitates babet, quem superioribus ad-
gregabis, tot ipse, qui fit triangulus, unitates babebit in
1 et quarti a, b, e, d, l, s. " vero induclum ai enim f. "

quarti vero ••.. latus tenet om. d, r; sed in r in margine
leguntur quarti vero .. " quinarius et eadem, guae in(ra e:x:
s allata sunto 1\ quindenarii eontinet Iatua quinarius f. 1\ te-
net] eontinet l. Il quinti, id est ·XXI· s. 2 idemque
usque in infinitum] sexti deinde id est vieenarii et oetavi
septenarius latus eontinet eodemque modo usque [in r] io-
finitum propagetur s. \I est om. a, d, f, r. 1\ u8g.ue om. r.
3 Titulum om. d. 4 Vlill. om. f. Il Noscuntur r. Il naturali
supra versum d. 6 congregatur, a mutato in e, a. 9 pri-
mum triangulum a, e, S; triangull!Dl supra versum b, r.
13 mihi om. e. 18 eonsequeutem] sequentem e. 1~ ex-
plieabitur a. 20 per] super a. \I superius f.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II, 10. 11. 95
latere. Nam ternarium, qui est primus aetu triangulus,
adieeto binario unitati feeeramus; et hie duos habet in
latere. Et senarium his adieeta ternal'ii quantitate pro-
duximus, euius latus soli tres eontinent; et idem in aliis
eunetis, quot unitates babentem numerum superioribus 5
adgregabis, tot unitatibus eius latera eontinebuntur.
De quadratis numeris.
X. Quadralus vero numerus est, qui etiam ipse qui-
dem latitudinem pandit, sed non triblls angulis ut supe-
rior forma, sed quattuor ipse quoque aequali lalerum de- 10
mensione porrigitur. Sunt autem huius modi:
I. 1m. VIIlI. XVI.
0 ITIJ
I I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
J I
I
I I I I I I I
I I I I
De eorum lateribus.
XI. Sed in bis quoque seeundum naturalem nume- 15
rum laterum augmenla sueereseunt. Primus enim vi et
potentia quadratus, id est unitas, unum babet in latere;
seeundus vero, qui aetu primus est, id est quaUuor, duo-
bus per latera positis eontinetur; tertius vero, id est
.VIIII·, qui seeundus est opere, tl'ibus in latere positis 20
adgregatur. Et ad eandem sequentiam euneti proeedllnt.
2 et] at a, c, d, f, r, s. " duo f, duas d. 7 In-

8Cript. om. d. De numeris quadratorum f. 9 non in tri-
bus a, b, c, l, s; in supra versum r. 10 ·IIII· c. 12 Nu-
meros om. c, d j f, l, r, s. 13 In f. addita est descriptio
numeri XXV. 14 lnscript. om. d. De lateribus eorum f.
15 naturalem am. a. 18 secundus vero quadratus s. 1\ est
post primu8 om. a, c, d, f, r, s. 1\ ·1111· c, s. 20 nove m
d, f. 21 praecedunt a, precedunt c.
DigitlZed by Google
96 INST. ARlTHM. II, 12.
De quadratorum numerorum generatiune rursusque de

eorum lateribus.
xn. Nascuntur autem tales numeri ex naturalis nu-
meri dispositione, non quemadmodum superiores trianguli,
5 ut ordinatis ad se invicem numeris congregentur, sed uno
semper intermisso, qui sequitur, si cum superiore vel
superioribus colligatur, ordinatos ex se quadratos em-
cient. Disponatur enim numerus naturalis boc modo:
I. II. III. 1m. V. VI. vn. VlIl. Vlln. X. XI.
lO Ex bis igitur si unum respiciam, primus mibi natus est
polestate quadratus. Quod si uno relicto priori tertium
iunxero secundus mihi quadratus efficitur. Nam si uni
relicto binario ternarium adposuero, qualernarius mibi
quadratus exoritur. Quoli si rursus relicto medio qua-
15 ICl'Dario quinarium similiter adgregavero, quadratus mihi
tertius, id est novenarius, procreatur. Unus enim et
·111· et ·V· ·VIIII· colligunt. At vero si his intermisso
senario septenarium iungam tota in sedecim summa con-
crescit, id est quarti quadrati numerositas. Et ut bre-
20 viter huius forma procreationis appareat, si cuncti inpares
sibimet adponantur conlocato scilicet naturali numero,
quadralorum ordo texetur. Est etiam in bis haec riaturae
subtilitas et inmutabilis ordinatio, quod tot unitates unus-
quisque quadratorum retinebit in latere, quanti fuerint
25 numeri ad coniunctìonem propria m congregati. Nam in
primo quadrato, quoniam ex uno fit, unus est in latere,
in secundo, id est quaternario, quoniam ex uno et tribus
1 lnscript. Dm. d. li genere f. Il et rursus f. 3 Noseun-

tur r. 6 vel superioribus om. d, vel cum superioribus f.
7 eftieiet a, c, f, r, s. 12 uni] uno a, c, d, r, S; unQ et
supra o i b. 14-15 quadratus ... aggregavero in mar-
gine inferiore r. 17 tres .• quinque •• novem d, f. U col-
legnnt a, l, r. Il in his, in inducto, a, ra8ura deleto, s.
23 stabilitas a et Bupra tlersum sec. manu: 8ubtilitas; stabi-
litas vel subtilitas c; subtilitas et supra tler8um: In al sta-
bilitas b, r. Il inmobilis a, c, s; .inmutabi1is et supra "er-
sum et inmobiIis b; immotabilis 'l'.
DigitlZed by Google
procrealur, qui duo sunl lermini, binario laLus texitur.
Et in novenario, ql10niam tribus numeris procreatur, latus
ternario continetur, alque ~dem in aliis videre licet.
De pentagonis eorumque lateribus.

xm. Pentagonus vero numerus est, qui ipse quidem 5
in latitudinem secundum unitatem descriptis quinque
angulis continetur. Cunctis scilicet lateribus aeqllali
demensione dispositis. Sunt alltem bi l. V. XII. XXII.
XXXV. LI. LXX. Eodem quoque modo eorum Iatera SIlC-
crescunt. Nam primi potestate pentagoni, id est unius, lO
idem unl1S spalium Ialeris tenet, secundi vero quinarii,
qui est actu ipso atque opere primus pentagonus, bini per
latera fixi sunt; tertius vero, id est .XU·, tribus in latus
auctus est; quartus ·XXII· quattuor numerorum in latere
quantitate distenditur; atque idem in ceteris secundum 15
unitalis progressionem. In naturali scilicet numero se-
cundum superiorum figurarum incrementa tenduntur.
I. v. xn. XXII.
/\11 I~A I l
III
IIII
-11111
I
I I
I I
I
I
I
I
I
I
LJ~I I I
I I I~ lililJ
IIII
I I
I I
I
I
I
I
I
I
1 ·II· a, I. r, s. 3 videri a, b, c, l, s. Il liceat s.

4 lnscript. om. d. Il lateribus] generationibus f. D XII. l.
6 in supra versU1ll a. Il latitudine a.
Il ·V· angulis c.
II
quidem ·V· a, s.
16 unii in litura s. l secundU8 aj se-
cundi et supra ver8um I: dus b; secundi inlitura r. Il vero om. f.
18 duodecim f. 20 distenditur quantitate a, c, r, s. Il ostcn--
ditar corro in distenditur r. Il in ceteris idem f. 22 supe-
riori c. Il tendentur mutatum in tenduntur a. 23 Numeros
om. c, d. 24 In d addita est descriptio numeri LI. In s
pentagoni angulos quoque aequales habent.
BOBTIUS. 7
DigitlZed by Google
98 INSl'. ARITHM. II, 14. 15.
])e generatione petltagonorum.
XlIII. ~ascuntUl' autem hi numel'i, qui extensi in la-

titudinem ·V· angulos pandllnt, ab eadem naturalis nu-
meri quantitate in se coacervata, ila ut duobus semper
5 interiectis numeris superiori vel superioribus vincens ter-
nario eum, cui iungendus est, adgl·egetur. Namque uni-
tati intermissis duobus et tribus si ·1111· iungas, qui tribus
ipsam superant unitatem, quina'rius pentagonus procrea-
bilur. Post ·1111· vero si intermisso quinario et senario
lO septem adgreges, du~denarium pentagonllm procreabis.
Namque unlls et ·m[· et ·VII· numeri ·XII· explebunt.
Hoc etiam in aliis fiel. Nam si ·X· vel ·XIII· vel ·XVI·
vel ·XVIIIJ· vel ·XXII· vel ·XXV· superioribus cunctis ad-
iunxeris, eodem quo superius modo pentagoni fient, se-
15 cundum superiorem descriptionem: XXII· XXXV. LI.
LXX. XCII. CXVII.
])e eXllgonis eorumque generationiblts.
XV. Exagoni autem, qui sex angulis, et eptagonVqui

.VII· rursus lateribus continenlur, secundum bunc mo-
20 dum eorum laterum allgmenta succrescunt. Namque in
trianguli numeri natura procl'eationeque ipsos nUÌlleros
iungebamus qui sese in naturali dispositione sequerenlur
et se tantum unilate transirent. Quadrati vero numeri.
id est tetragoni, procreatio fiebat ex numeris, qui uno
25 intermisso copulabantur, cum se binario superarent. Pen-
tagoni vero natura' fuit ex duobus illterposilis relictis-
1 Inscript. om. d. 2 XIII. 1. Il numeri 81lpra versI/m a. Il

in latitudinem] in margi,le vel longitudinem a j in contexttl
c, f. 4 sese a, c, f. r, s. 7 ·III· c. Il qnatuor d, quat-
tuor f. itemqrle infra. Il subiungas d. lO ·VII· c. Il pro-
creabis] adgregabis d. 11 septem . " duodecim d, f. 18 vel
·XXII· bis s. 15 .XXII·] ·XXX· l. Il .XXXV·] ·XXXI· c.
17 Inscript. om. d. Il generationibus] lateribu8 f. 18 XlIII. l.
19 septem d, f. 20 Nam, omis.'o que a, b. 22 naturali
numeri dispositione f.
DigitlZed by Google
que, qui se ternario vincel'ent. Secundum talia quoque
augmenta exagonorum vel eptagonorum vel octogonorum
vel novem lal.erum figura vel ·X· quotlibet aliorum conpe-
tenti progressione confieitur. Ut enim in pentagono duo-
bus intermissis eos iungebamus, qui se ternario superarent, 5
nunc in exagono tribus intermissis eos iungemus, qui se
quaternal'io transeant, et erunt quidem eorum radices et
fundamenta, 'ex quibus iunctis omnes exagoni nascuntur:
J. V. VIII!. XIII. XVIT. XXI. et ad eundem ordinem con-
sequentes. Alque ab bis sex angulorum formae nascllntur: lO
l. VI. XV. XXVITI. XLV. LXVI. quos ad superiorem mo-
dum scilicet descriptos in propriis ordinibus pernotabis.
])e eptagonis eorumque generationibus et communis omnium
figurarum inveniendae generationis regula descriptionesque
figurarum. 15
XVI. Septem vero angulorum figura est, cum ad

eundem ordinem progressionis uno plus quam in sexan-
gulorum figura numero intermisso superiori coniunxeris.
Nam si quattllor interpositis, qui se quinario vincant, ad-
gregaveris, eptagoni continuo figura nascetur, ut bi 20
numeri sint eorum radices et, ut superius dictum est,
fundamenta: I. VI. XI. XVI. XXI. Qui vero ex bis con-
stant, bi sunt: l. VII. XVIII. XXXIII!. LV. Norem vero
angulorllm secundum eundem ordinem forma procreatur
ila, ut secundum aequalem progressionem primi quoque 25
eorum numeri distent. Nam in triangulo qui Ilunt numeri,
qua e prima superficiei figura est, uno sese tantum numeri
praecedunt, qui scilicet, eorum naturam descriptionem-
l quoque talia a, c, s. 2 vel eptagonorum om. a, h,
c, d, l; supra versum r. Il octagonorum d, f. 3 decem
n
d, f. quodIihet r. 7 radices eorum d. 9 ·VIIII.] ·VIII· c.
12 propriis] his a. 13 1118cript. om. d. Il pent8gonis a, h. Il
communi f. IL omnium om. a, h, f. 14 veniendae 1. Il de-
8criptionesque figurarum om. c, f, r, s. Il que om. 1. 16 XV. l.
17 triangulorum a. 19 ·IIII· c; IIIIor l; ·V· a. Il sese c,
r, s. 20 ut] et f. 21 numeri om. d, f; in margine r. Il
radices eorum d. 25 primum corro in primi a. 27 quae
prima .... numeri in margine r. Il numero d.
7*
DigitlZed by Google
que perficiunt; in tetragono vero, qui secundus est, duo-

bussese iuncti numeri vincunt, et in pentagono tribus et
in exagono ·1111· et in eptagono quinque, huiusque rei
nullus est modus. Boe autem nos subiectarum rormarum
5 descriptiones docebunt.
L l. II. I. 11. \II. I. Il. III. lIII.

I. 1lI. VI. X.
lO
6~~ I.
I.
[
~
I. DI.
IlII.
.
I.III. V.
VIIII.
I
~t
I
I. III. V. VU.
XVI.
I
1.llI. V. VII. VIIII.

XXV.
l l I I I I I
l I I I l I I
15
[J
l.
D
l l
I. lIlI.
l
l
I. IIII. VII.
I
I
I I l
I I I
l I I
I
I
I
l
l
l
I. IIlI. VII. X.
I. V. XII. XXII.
I
I~
1 vero om. b, c, l. S quatuor d, f. Il ·V· c. 4 formarum.
om. s. n
subiectarum descriptiones nos s. 6 Ab ·1· usfJUe ad
·XI· f. Numeros omnino om. d, ubi trea tantum trianguli, duo te-
tragoni, duo pentagoni, duo exagoni, aed etiam duo eptagoni et duo
oetogoni reperiuntur. Numeros omittit fUIl.ternasque cuiusfJUe gene-
ris figuras deacribit s. 8 f addii ·XV· llÌusque figuram. 9 Ab
·1· u8fJUe ad ·XI· f. 11 f addit ·XXXVI· cum figura. 15 Ab ·1·
usque ad ·XIIII· f. 16 f addii ·XXXV· cum figura.
DigitlZed by Google
I. I. V. I. V. VIJJJ. I. V. VIIII. XIII.
I. VI. XV. XXVIII.
lO
lJescriptio figuratorum numerorum in ordine.

XVII. Similiter autem licebit et aliarum forma rum,
quae pluribus anguli8 continentur quantitates adscribere. 15
Sed quoniam facilius oculis subiecta retinentur supra-
dictarum formarum numerositas in subteriore descri-
ptione ponatur.
i Tria~-
guh. I • III • VI • X• XV. XXI. XXVIII. XXXVI. XLV. LV.
~~~;i. I. 1111. VIIII. XVI. XXV. XXXVI. XLVIIII. [.XIIJI. LXXXI. C.
ì.~~t I. V. XII. XXII. XXXV. LI. LXX. XCII. CXVII. CXLV.
;':~i. I. VI. XV. XXVIIJ. XLV. LXVI. XCI. CXX. CLIII. CXC.
:':ì. I. VII. X VlIl. XXXIIII. LV. LXXXI. CXII. CXLVJJI. CLXXX VIIII. CCXXX V.
1 Ab ·1· usque ad ·XIIII· f. 2 XV. XXVIII. om. f. Il r addit

J. :.\k. XIII. XVII. cum figura. 13 lnscript. om. s. Il nu-
merorum] eorum c, F. " in ordine orn. f. 14 ·XVI· l.
16 subieeta' oeulis F. " retenentur r, eontinentur F. Il super-
dietarum b. 17 Bubteriori f. 18 ponatur boe modo s.
19 LV. om. c; r addit LXVI. Similiter infra com. C.
CXLV. CXC. CCXXXV. r addit CXXI. CLXXVI. CCXXX.
CCLXXXVI. 20 Quadrati et quadranguli F. 23 Post
hune VerSU7l1 addit r: ,Ogdogoni I. VIII. XXI. XL. LXV.
XCVI. CXXXIII. CLXXVI. CCXXV. CCLXXX. CCCXLJ.
DigitlZed by Google
102 INST. ARITHH. II, 18.
Qui figu1'ati numeri ex quibus figllratis numeris fiant, in-

que eo quod triangullls numerus omnium reliquorum prin-
cipium sito
XVIII. His igitur ita sese habentibus quid in bac re
(; sit consequens vestigemus. Omnes enim tetragoni, qui
!lub triangulis sunt naturali ol'dinatione dispositi, ex su-
periol'ibus triangulis procreantur illorumque collectione
quadrati figura componitur. Quat/.uor eoim tetragonus
fit ex uno el tribus, id est ex duobus superioribus trian-
10 gulis; novenarius vero ex tribus et sex, sed utrique
sunt trianguli; al ·XVI· ex decem et sex; et ·XXV· ex ·X·
et ·XV· Idemque in sequenti ordine quadratorum con-
stalls atque inmulabile repperitur. Pentagonorum vero
slImmae conficiuotur ex lino super se tetragono et altri n-
15 seclls triangulo constituto. Nam quinarius pentagonus
ex quaternario super se posito tetragono et ex uno. qui
in triangulorum ordine ponitur. adgregatur. .XII· vero
pentagonus ex novenario super se quadrato et tribus. se-
cundo triangulo. nascitur. ·XXII· vero ex ·XVI· et .\'l.,
20 quadrato scilitet atque triangulo; et ·XXXV· ex ·XXV·
et ·X· Et in ordinem ad euodem modum intuentem nulla
cunctatio cont.rarietatis inpediet. At vero si exagonos
1 numeris 0111. b; l. Il inque Oln. fj in eo F j in eoque r.

3 Post sit addit b: pert.inens ad fig. l: pertinens ad figu-
ram, initiwn sequentis tituli. 4 XVII. 1. 6 investigemu8 8.
6 sunt orn. c, s. Il dispositi sunt Cj sunt supra versum 8. :1
ex superioribus supra versuln F. 8 quadrata F. Il Quater-
narius c, r, 8. Il enim] namque C. lO nove m a, d, f, r. L
sed] qui r, S. 11 trianguli sunt c, r, S. Il at] et c, rj
crn·r. in ut a. Il sedecim d, f, F. Il ex] e a, d. Il ·X· et
·VI· c, F, Si decem et ·VI· dj ·VI· et X· r. Il ·XXV· ex]
·XXV· et e. 13 Pentagonum C. 14-16 et altrinsecua
... et ex uno in margine F. 16 Namque a, s. Il quinque
a, d, fi ·V· rj quinarius et supra verswn I quinque b. 16 quat-
tllor a, d, f; ·IIII· F; quaternario et supra versuln I quatuorb.
17 Duodecim f, F; Duodenarius s. 19 viginti vèro duo F Il
ex] ·X· F. Il sedecim et sex d, f; sedecim et ·VI· r. 21 de-
cem f. Il ordinem] eodem ordine a. 22 cunctacio F. ·1
_ impediat 8.
DigitlZed by Google
librata examinatione per~picias, ex eisdem triangulis et

super se positis pentagonis procreantur. Namque .VI·
~xagonus ex quinario pentagono et uno, qui est in trian-
.gulorum ordine dispositus, nascitur. Nee alia est origo
·XV· exagoni nisi ex duodenario pentagono et ternario l)
triangolo. Quod si ·XXVIII· rursus exagonum ex quibus
superioribus naseatur addiseas, nul10s invenies nisi ·XXII·
·pentagonum senariumque triangulum. Atque hoc in ce-
teris. Nec hune geniturae ordinem epLagonorum pro-
ereatio refutabit. Namque ex super se exagonis et ex lO
~minus positis triangulis proereantur. Septenarius enim
eptagonus nascitur ex senario exagono et uno potestate
triangulo; ·XVIII· vero eptagonus ex ·XV· exagono et
ternario triangulo eoniungitur; et .XXXIIII· ex .XXVIII·
scilieet exagono et senario triangulo; atque hoc in eun- 15
dis inoffensum repperire licet. Videsne igitur, u1 pri-
mus omnium triangulus cUllctorum summas efficiat. et
, omnium procreationibus miscea1ur!
Pertinens ad fìguratorum numerorum descriptiollem
speclIl atio. 20
XVIIII. Hi vero omnes, si ad lalitudinem fuerint com-

parati, id est trianguli tetragonis vel telragoDÌ pentagonis
vel pentagoni exagonis vel hi rursus ep1agonis, sin e ali-
qua dubitatione 1riangulis sese superabunt. Nam si ter-
narium triangulum quaternario, vel qua1ernarium tetra- 25
2 Buper] sub c. Il se Orli. r. Il sex d, f, F; sex corI'. in

senarius r; senarius c, s. 5 quindenarii c, f, F, s. 6 rur·
BUro c. \I exagonis f; exa~onlls F, qUQd haud scio an sit
8cribendll1n. 7 discas c. Il nullas F. lO 8uper] per c.
11 Septem enim d, f, F i Septenarius, orllisso enim, r i N am
septem a. 12 exagono Orli. d. 13 octodenarius s. \I quin-
denarills c, 8. 14 triangulo ternario d. \I coniungatur f,
F; coniugatur a, d. 15 ex agono] pentagono a, Ci pentagono
et supra VerS1l11l exagono bi exagono in litura r. Il haec r.
16 repperiri d. Il Vides, Orli isso ne a. 17 efficiet f, r, s.
19 Inscript. 0111. d. [I Pertinens] speculati o F. Il discri~tio
nes F. 20 speculatio] pertinens F. 21 XVIII. 1. Il si
et ad a. Il comparati fuerint a. 23 vel hi] et hi F; vel
ii a. 24 Namque d, f, F.
DigitlZed by Google
104 IN ST• .A.RITHII:f. II, 20. 21.
gonum quinario, vel quinal'ium pen1agonuDl senario exa-

gono, vel senarium septenario eptagono compares, primo
se triallgulo. id est sola transeunt unitate. At vero si
senarius contra novenarium, vel bic contra ·XII·, vel bie
li contra ·XV·, vel quindecim contra ·X· et ·VlII·, pro in-
veniendis diJferentiis comparentur, secundo se t1'iangulo, id
est teroario superabunt. ·X· vero ad ·XVI· et ·XVI· ad
·XXII· et ·XXII· ad ·XXVIII· et ·XXVlII· ad ·XXXIIII· si
componas, tertio se triangulo vincent, id est senario. At-
lO que hoc rile Dotabilur in aliis cUDctis sequentibus sese per-
spectum omnesque se triangulis antecedent. Quare per-
fecte, u1 arbitror, demonstl'3tum est, omnium forma rum
principium elementumque esse triaDgulum.
De numeris solidis.
15 XX. Rinc. vero ad figuras solidas facilior via est.
Praecognito enim, quid io plaDis llumerorum liguris via
ipsa quantitatis naturali1er operetur, ad solidos Dumeroa
non erit ulla cUDctatio. Sieut enim longitudini Dumerorum
aliud intervallum, id est superficiem, ut latitudo osteDde-
20 retm', adiecimus, ila nune latitudini si quis addat earo,
quae alias altitudo alias crassitudo alias profunditas appel-
latm', solidum numel'i corpus explebit.
De pyramide, quod ea sit solidarum'figurarum principiùm
sicul triangulus planarum.
25 XXI. Videtur autem, quemadmodum in planis figu-
3 unitate transeunt s, F. 4 - 5 duodecim .,. quin·
decim f, F. 5 vel ·XV· d, F. \I decem et octo fi ·XVIII·
d, r. 7 Decem f, F. 9 senario ad('rcscente c. lO per-
fectum c. 11 antecedunt F, s. 14 Inscript. 0111. d. De so'
lidis numeris F. 15 XVIIII. I. 16 praeeognitis, et supra
ve"sulII I to bi praecognitoB j OB mutato in is a; praecognitis
c, d, f, l, r, B, F. Il enim] vero c, s. Il quid in litura ri
quod c; quae Bi quod corro in quid a. 18-non erit ulls}
nulla erit d. II cuntatio f. 19 ostendetur c, r. 20 adicie-
mus r. 22 explevit r, explevit corro in explebit a. 23 In-
script 0171. d. Il pyramida a, b, d, I. Il sit om. f. Il principium sit f.
24 sicut triangulus planarum om. b, l. 1\ sicut) ut F. 25 XXI.
om. 1. 1\ autem] enim c, s.
DigitlZed by Google
ris triangulus numel'US primus est, sic in solidis, qui
vocatur pyramis, profunditalis esse principium. Omnium
quippe ratarum in numeris figurarum necesse est invenÌl'c
primordia. Est autem pyramis alias a triangula basi in
altitudinem sese erigens, alias a tetragona, alias a penta- l>
gona et seeundum sequentillm mulLitudines angulorum ad
unum eacuminis verticem suhlevata. Posito enim trian-
gulo atque descripto si per tres angulos singulae lineae
recte. stantes ponantur. haeque tres inclinentur, llt ad
unum medium punctum vertices iungant, fit pyramis, 1~
quae, cum a triangula basi profeeta sil, tribus trianguIis
per latera concluditur hoc modo: Sit ·a·b·c· triangulum.
Si bui c igitur triangulo per tres angulos erigantur Iineae
et ad unum punelum convertantur, quod est ·d·, ila ut
·d· punctum non sit in plano, sed pendens, iIlae scilicelll>
lineae ad ipsum ereetae vertieem el quodammodo eacu-
men ·d· facient et erit basis ·a·b·c· unum lriangulum,
per latera vero tria triangula, id est unum triangulum
c,
il. d. b, aliud vero b. J. tertilll1i J.
-ff,
c: a.
'~-----~e
1 quae F. 3 quippe ratarum] qui praedictarum a. n
inveniri F. I) a tetragona] latera tetragona r. Il tetra-
gono a, b. Il a pent&gona) a ex corro addit r. 6 Post
pentagona addit s: alias ab exagona, alias ab eptagona.
7 enim] autem f. 8 descriptoJ disposito r, S; disposito
vel descripto c. Il si per] super, u in i nlutato a. Il ·III· C. Il
rectae lineae e. 9 reetae d, f , 8. lO vertice F. 11 qui
corro in quae a. Il a Onl. a, b, c,l, r, Si ex COIT. add. d'll
perfeeta f. 12 }<'it e, r I s. Il primum triangulum a. I
triangulum Onl. S. 13 igitur buie F. 14 eonvertant C.
17 faciet a. 19 a: do li) a. b. c. S. Il tertium vero d, f,
c:
J, }., s, F. Il do a.] d. c. a. F. II Post Co il &. addit s: de-
DigitlZed by Google
106 IN.ST. ARITHM. II, 22. 23.
De his pyramidis, qua e a quadratis vel a ceteris multi·

atlgulis proficiscu1ltur figuris.
XXII. Idem si a telragona hasi profìciscatur et ad
unllm vertice m eius Iineae dirigantur, erit pyramis qual-
5 tuOI' triangulorum per fatera, uno tantum tetragono in
basi posito, super qua m ipsa figura fundata est. Et si a
pentagono surgant . V· Iineae, quinque rursus pyramis
triangulis continebilur, et si ab exagono, sex trianglliis
nihilominus; et quantoscunque angulos habuerit figura,
lO super qua m pyramis residet, tot ipsa per fatera triangulis
continelur, ut ex subiectis descriptionibus palam est.
Solidorum generatio lIumerorum.

XXIII. DiclIntur autem hlliusmodi pyramides hoc
15 modo: prima pyramis de triangulo, secunda pyramis dc
scribitnr hoc modo triangnla pyramis s. 2 proficiscuutllr

fignris a.. Il figuris om. F. 3 XXI. 1. Il Itern a, f. Il Idem
autem d. 5 in om. a. 6 ipsa. extrema. figura quadrati a;
ipsa extrema quadl'ati fignrl\ c, s. 7_ surgunt d. Il quin-
que d, f, r. II rursus pyramis quinque triangulis a, c, r, s.
9 quantiscunque d. Il figura habuerit s. 11 continebitur 11..11
ex] in a, b, c, s. 12 b, c, l addunt fi.quram eptagoni; r addit
trigonum et eptagonum et inscriptiones: Prima pyramis de trian-
gulo cet.; f addii alteram figu1'Om penta.qoni cum litteris verte
et eptagonum. Q1ladrato circumscripta S1lnt verba Basis, Vertex;
reliquis figuris inscriptio est Pentagonus, Exagonus, eptagonus.
14 XXII. 1. Il Ducuntur c; Dicitur corro in Dicuntur r.
DigitlZed by Google
tetragono, tertia p)Tamis de pentagono, qual'ta pyramis de
exagono, quinta pyramis de eptagono, idemque in celeris
(:ons1at numeris. Nani quoniam lineares numeros esse dixi-
mus, qui ah uno profecti in infinitum cUl"ferent, ut sunt
1.1I.1lI. IIlI. V. VI. VII. VIlI. \1111. X., his autem ordinatim 5
(:ompositis et ad se invicem cum distantia iunctis superfici es
nascebantur, ut, si unum et duo iungeres, primus triangu-
lus nasceretur, id est tres, et cum bis adiungeremus ter-
tium, id est lernarium, senarius triangulus rursus occurre-
ret, -et post bos tetragoni uno intermisso, pentagoni vero 10
duobus, eXl!goni tribus, eptagoni relictis quattuor nasce-
bantur: nunc vero ad solidorum corpo rum procreationem
il}sae nobis sl1perficies naturaliter fignratae provenient.
Et ad faciendas quidem pyramidas a triangulo ipsi nobis
trianguli componendi sunt; ad procreandas vero pyrami- 15
das a tetragono tetragoni; ad eas "ero, qua e sunt a pen-
tagono pentagoni copulandi sunI. Et ilIae, quae sunt ab
exagono vel eptagono non nisi exagonorum ve! eptagono-
rum copulatione nascentl1r. Primus ergo potestate trian-
gulus est unitas eandemque eliam ponimus virtute pyn- 20
midam; secundus vero' triangulus est ternarius, quem si
(:um primo coniunxero, id est cum unita te, quaternaria
JIIibi profunditas pyramidis excrescit. At vero si bis tertium,
senarium, iunxero denaria pyramidis procreabitur altitudo.
Bis si denarium iunxero viginti numerorllm pyramis veniet, 25
atque ila in cunctis aHi!! eadem ratio copulationis est.
Trianguli.
I. III. VI.· X. XV. XXI. XXVIII. XXXVI. XLV. LV.
3 numeris constat c. Il numerus d. Il esse numeros c.11

esse om. f. 4 currunt a; currerint c; currerit et supra r re
r; current s. 6 in se c, d, f, r, 8; in et supra verSIl711 l
ad b. 7 uno a. 8 ·111· c, r. Il iungeremus a, c, r.
9 rnrsum d. Il occurret r. lO et Olli. b, l. Il detetrBgoni r. I!
intermisso uno B. 14 quidam r. Il pyramides, es mutalu
in as a. 19 nascantur, altero a in e mutato, a. 20 uni-
tas est c, s. 23 michi a, 1. 24 denariae d, f; denari"
corro in denariae a. 25 adiunxero a, s. Il ·XX· r; vice-
simi vel viginti C. Il vicesimi numeri s. 26 est hoc modo S.
27 Trianguli om. f. Trianguli ab unitate et naturali s.
DigitlZed by Google
Pyramides a triangllIis.
I. 1111. X. XX. XXXV. LVI. LXXXIIII. CXx.. CLXV. CCXX.
In bae igitur coniunetiooe necesse est, ut semper..
qui ultimus est eoniugatorum numerorum, is quasi quo-
5 dammodo basis sit. Cunetis enim latior invenitur. Et.
qui ante ipsum numeri eoniungantur,' minores esse ne-
cèsse est, usque dum ad unilatem detraetio rata perve-
niat, quae puncti quodammodo et verticis ohtineat locum.
Namque in ·X· pyramide super sex additi sunt tres atque
lO unus, qui senal'ius supera t ternal'Ìum quantilate, ipsi.
vero tres unum pluralitate ll'anseendunt, qui unus extre-
mum terminum progressionis otTend.it. Similis quoque
ratio in eeteris perspici potest, si eorum proereationes
diligentius volueris perscrutari. Illae quoque, quae sunt.
15 a tetragono pyramides, eadem letragonol'um super se eom-
positiooe naseuntur. Descriplis enim eunetis letragonis,.
id est I. 1III. VIIlI. XVI. XXV. XXXVI. X.LVIIII. LXUU.
LXXXI. C., si unilatem primam ex bae disposilione prae-
sumam, erit mibi potestate et vi pyramis ipsa unitas.
20 nondum eliam opere atque .aetu .. ..(t si buie tetragonurn
supel'ponam, id est quaUuol', naseetur pyramis quinque
lIumerorum, quae duobus tanlum numeris per latera po-
silÌs eonLinetur. Sin vero bis sequentes novem adiecero,.
fiet mihi quattuordecim numerorum forma pyramidis.
25 quae per falera tribus unitalibus concludatur. Atque buie
si sequente~ tetragonum ·XVI· superponam, tricenaria
mibi pyramidis forma producitur. In bis quoque omnibus
pynmidis tot erunt unitales per latera, quantae in se'
numerorum adgregalae fuerint quanlitales. Nam unitas.
3 Hune VerSU7l1 praecedit in a titulus: De curtis pyramidis.

XXIIII. 4 sit a, d, f, r, s. Il iKJ his a. 9 decimo a;
decima, a eraso, s. Il ·VI· c. Il ·III· c. 10 ternariam
qnantitatem a, d. f. 11 vero supra versum a. Il ·111· c.
12-13 In eeteris quoqne ratio similis d. 19 mibì om. f.
20 tetragonum] Pidetltr legendllm sequentem tetragonum vel
tetragonum secundum. 21 ·lIII· e. 24 liat r, liat, a i,.
e mutato, a. Il ·XIIII. e. 26 eonelnditnr e, I. 27 forma
pyramidis d. Il producitur, i 1II1/tato in e, a.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II, 24. 109 -
quae prima pyramis est, unum solum, id est se ipsam
gerit in latere, quinaria vero, quae constat ex uno et
quaUuor, duobus per latera designatur, et ·XIlIl·, quae
ex tribus numeris compositis fil, ternario numero in latere
posito constituitur. I1anc aulem pyramidum generati 0- 5
nem monstrat subiecla descriptio.'
Tetragoni.
I. IIII. VillI. XVI. XXV. XXXVI. XLVIIII. LXIIII. LXXXI. C.
Pyramides a tetragonis.
I. V. XlIII. XXX. LV. XCI. CXL. CCIIII. CCLXXXV. lO
CCC LXXXV.
Et ad eundem modum cunctae a ~eteris multiangulis
profectae formae in altioris summae spatia producuntllr.
Omnis enim multorum angulorum forma ex sui generiS'
figura unitati superposita ab uno ingredienlibus ad pyra- 15
midum constituendas figuras usque in infinita progreditur
et ex boe equidem apparere necesse est, triangulas for-
mas ceterarum figurarum esse principium, quod omllis
pyramis a quacunque basi profecta vel a quadnto, vel
a pentagono, vel ab exagono, vel ab eptagono yel a 20
quocunque similium solis triangulis usque ad verticem
continetur.
])e curtis pyramidis.
XXIIII. Scire autem oportet, quae sint curlae pyra-
mides, vel quae bis curtae, -vel quae ter curlae vel quater 25
2 quinqne a, d, f, r. \I CODstant a, d, r. 8 ·1111· c. Il

designantur d, f, r. \I quattuordecim f. 4 ternarii r.
5 pyramidam c. 7 Tetragoni om. d. 8 XLVIIII. " .• C.]
XXVIII. XXXVI. XLV. LV. c. 11 ·CCCLXXXV· om. f.
12 a om. d. 20 PosI exagono addunt l, 8: iter duxerit. "
vel ab eptagono om. fi vel ab pentagono iter dixerat vel ab
eptagono ri vel ab eptagono iter duxerat a. 28 Inscript.
001. di in a legilur inscriptio sequentis capitis. 24 XXII II.
om. ri XXV. ai XXIII. 1. Il autem] haec r ero prava inter-
p7'elat(one compendii, guo signifìcalur autem. 25 vel quae
ter cUI·tae vel quaterJ vel ter vel- quater. a i vel quae tcr
DigitlZed by Google
et deinceps secundum numerorum adiectionem. Perfecla

enim pyramis est, quae a qualibet basi profecta usque ad
primam vi et potestale pyramidam pervenit, unitalem.
Sin vero a qualibet basi profecta usque ad unitalem alti-
5 ludo ilIa non venerit, curta vocabitur, recteque huiusmodi
pyramis tali nuncupatione signatur, si usque ad extremi-
tatem punctumque non venerit. Haec autem est, ut si
(juis ·XVI· tetragono adicial ·VUII· atque huic ·IIII· et ab
ulterioris sese unitatis adieclione suspeDdat. Pyramidis
lO equidem figura est, sed quoniam usque ad cacumen ver-
ticis Don excrevit, curta vocabilur et babebit summita-
tem non iam punctum. quod unitas est. sed superficiem.
quod est quilibet pumerus secundum basis ipsius angu-
los porrectus atque ultimus adgregatus. Nam si tetra-
15 gona fuerit basis, quadrata demiDutione semper ascendit,
• et si penta gODa basis, similiter, et si exagona, iIla quo-
que ultima superficies erit exagona. Ergo in curta py-
l'amide tot eril angulorum superfici es , quol fuerit ba-
sis. Si vero iIIa pyramis non solum ad unitatem extre-
20 mitatemque non pervenit. sed nec ad pl'imum quoque
opere et actu multiangulum eius generis; cuius fuerit
basis, bis curta vocabitul'; ut si a ·XVI· tetragono pro-
ficiscens usque in novem terminum ponat neque excrescat
ad qualtuol'. El quotcunque tetragoni defuerint, toliens
25 eam curtam 'esse dicemlls; ut si unitas defuerit. pl'imus
quadralus. curlam, quam Graeci "olovQov vocant; si
vero duobus tetragonis deficitur, id est unita te et eo. qui
vel quater curtae r; vel ter curtae vel quater s; vel quae
ter curtae vel quae quater f; altertlm quae 8upra ver811m d.
3 pyramidem d. 6 piramidis c. 7 autem est] autem fit
c. s;, enim fit in litura r. 8 novem d. Il quatuor d, quat-
tuor f. 9 Piramis c, d. lO aeumen d. 13 quod est
om. c, r, s. Il cuiuslibet numeri qui c, r, s. Il ipsius]
illills f. 15 semper] superficiem c. r, s. Il aseendit] osten-
dit a, c, r, s. 19 extremitatemqne] ad extremum a. 22 a]
ad d. Il sedenario s. 23 ·VIIII· c, l; 1}9Y~I}~rh) et 811pra
versum al novem bi novenarium s. Il ponatur Ci ponam
corro in ponat a. 24 ·IIII· f. 26 ll010t(lo. d. Il vocant
om. 1. ti sin l. 27 deficit b, c, l.
DigitlZed by Google
sequitur, vocatur bis curta, quod Graeci d'UWA.ov(Jov ap-
pellant. Quod si tribus teLragonis, Ler curLa dicetur, quam
Graeci ~(Jt"OA.OV(JOV nominant. Et quotcunque tetragoni
fuerint minus, totiens illam pyramidem curtam esse pro-
ponimus. Hoc autem non solis a tetragono pyramidis sed 5
in omnibus ab omni mulliangulo progredientibus specu-
lari licet.
be cybis vel resseribus vel laterculis vel cuneis vel sphe-

ricis vel parallelepipedis numeris.
XXV. Ac de solidis quidem, quae pyramidis forma m lO
obtinent, aeqnaliter crescentibus et a propria velut radice
multiangula figura progredientibus dictum est. Est alia
l'ursus quaedam corporum solidorum ordinabilis compo-
silio, eorum qui dicuntur cybi vel asseres vel laterculi
vel cunei vel spherae vel parallelepipeda, quae sunt, quo- 15
tiens superficies contra se sunt, et ducLae in infinitum
nunquam concurl'ent. Dispositis enim in ordinem tetra-
gonis I. UIl. VIII[. XVI. XXV., quoniam hi solam longilu-
dinem latitudinemque sortiti sunl el altitudine carent, si
per latera solam unam multiplicationem recipiallt, aequa- 20
lem provehunt profunditatem. Nam quattuor tetragonus
duos, habel in Iatere et na!us est ex bis duobus. Bis enim
duo quaUuor faciunt. Bos ergo duos ex ipsius latere si
multiplices aequaliter, cybi forma nascelur. Nam si bis
binos bis facias, octonaria quantitas crescit. Et est pri- 25
1 vocahittu' a, f. li quodJ quam c, s. 2 Quod si] Si

vero s. Il dicitur d, .vocetur a, s. 4 toties s. li pyraroi-
daro a, C; pyramidis s. () non solum a, d, i, r, S; solis
et supra V8rsum I Ium b. Legendum videtur non in solis. Il
pyramidi s. 7 Posi licet addii l primam sequentis capitis
senlenti(Jfll. 8 l nscript. om. d. l n a legilur inscriptio capi-
tia vicesimi sex/i. II· vel cuneis QUI. i. 9 figuris paralleli-
pedis f. lO XXVI. a; XXIII1. 1. 12 pro~redientihus
Bupra versum d. Il Est ex corro add. r. 14 qui] quac corro
in qui a. 15 sperae c. Il parallelepil?edi h, l, r. 17 con-
currunt a. Il eniro supra versum r. Il in supra versum a.
21 ·1111· d; ·lIl1·or l; quaternarius C, 8. Il ·IIII·or Ù r.
23 ·IIII· d; ·111· C. 24 si om. C. 25 octonarii a, TI s.
DigitlZed by Google
mus bie eybus. ·VIlIl· vero tetragonus, quoniam tres

habet in latere et faetus est ex tribus in se multiplieaLis,
si ei unam lateris multiplieationem adiunxeris, rursus
alius eybus aequabili laterum formatione eonerescit. Ter
5 enim tres si lerlio duxeris, ·XXVU· eybi figura produci-
turo Et ·XVI·, qui est ex quattuor, si quater augeseal,
·LXIIII· eybus pari laterum demensione erassabitur. Et
sequentes quidem tetragoni seeundum eundem modum
multipli catione fa eta pro\'ehuntUl'. Tot autem neeesse
10 est unilates eybus habeat in latere, quot babuit primus
iIle tetragonus, ex quo ipse produelus est. Nam quo-
niam quattuor tetragonus duos tantum numeros habet in
lalere, dllOS quoque habet oelonarius eybus. Et quoniam
·VIIII· tetragonus tribus per latus unitatibus signabatur,
15 solo ternario . XXVII· eybi latus urgetur. Et quoniam
·XVI· tetragonus ·IIII· unitatum latus habebat, toLidem
·LXIIII· eybus in latere gesta bit unitates. Quare etiam vi
et poteslate eybi, quod est unitas, unus erit in latere.
Omnis enim tetragonns una quidem supel'fieies est quat-
20 tuOI' angulorum, totidemque laterlìm. Omnis autem ey-
bus, qui ex tetl'agonorum superficie in profunditatem eor-
poris erevit, per tetragoni seilieet latlls multipIieatus, ba-
bebit quidem superfleies ·VI·, quarum singula pianillido
tetragono illi priori aequalis est, latera vero ·XII·, qllo-
1 cubus hic d. Il Novem d, fi Novenarills c, s. Il tetra-

gonis C. 2 latera a. Il in se om. a, d, fi supra versum r.
4 aequali a, c, f, r, Si aequabili et supra versum l. aequali
b. Il succrescit a i crescet c; crescit r, s. 6 tres novem
Ci tres ·VIIII· d, i, l. Il figura] forma a, b. 6 ·XVI·] si
sedenariu8 s. 1\ ·IIII· d, i. 8 sequentis i. 10 ilIe pri·
mua ai prius i1Ie iII litura r. 12 ·IIII· i, I; quaternarius
c, s. 11 tantum] termini indllctum a. Il latere numeros ha-
bet, supra late re in, a. 13 habebit d. 14 novenarius
c, s. Il per latus triblls a.. 16 habet c, s. 17 unitates
om. Il, d, i. 18 erat corro in erit r. 19 enim] autem
d, f: Ilutem et supra versum I enim b. Il ·1111· d, S. 20 to-
tidem, omiBso que, a, d, i; que ex t!orr. add. r. Il autem]
enim a i qlloque c, I j quoque et supra versum I autem b.
23 sex d. n quorum b, c, rj quorum, o in a mulato, a, d,
l, S. 24 vero SIlPra versum a.
DigitlZed by Google
.INST. ARITHM. II, 26. 113
t'um unumquodque singulis bis, quae superioris fuere
4.etragoni, aequum est, et, ut superius dem~nstravimlls,
tot unitatum est; angulos vero ·VIII·, quorum siogulus
$ub tribus eiusmodi continetur, quales priores fu ere tetra·
goni, unde eybus ipse produetus est. Ergo ex naturali· 6
ter profuso numero qui in subieeta forma deseripti sunt
subieeti tetragoni nascuntur, et ex bis letragonis qui sub·
nolati sunt eybi provebuntur.
Numerus naturalis:
I. II. m. 1111. V. VI. VII. 10
Tetragoni:
I. IIII. VUII. XVI. XXV. XXXVI. XLVIIII.
Cybi:
I. VIII. XXVII. LXIIII. CXXV. CCXVI. CCCXLIII.
Et quoniam omnis eybus ab aequilateris quadratis 15
profeclus aequus ipse omnibus partibus est - nam et
latitudini longitudo et bis duobus compar est altitudo -
el seeundum sex partes, id est sursum deorsum dextra
sinistra ante post, sibi aequalem esse neeesse est: buie
oppositum contrariumque esse oportehit qui neque IODgi. 20
tudinem latitudini Deque baec duo profunditati gerat
1 unum quotque c. 3 octo C, s. Il singulos c; sin-

gulis, is in us corredo, ii singuli, i in us correcto a. 4 bu-
iusmodi a, c, d, s. \I eontinet c. I) nnde cybus] ·VI·, de
quibus a. 6 descriptus est s. 8 cubi i. 9 Numerus
naturalis om. c i Numeri naturales f. lI) In a praecedit
hunc verlUm inscrlptio capitis vicesimi septimi. b et l addunt
inter mmc verBum et quattuor proximoB figuram
16 proiectus est, ii est ei1! corro add. s. 17 duabus c, l;

duobus bis i. 18 secundum om. 1. Il ·VI· f. " rursum
a, b. Il dextera f, r. 19 ante et post d. 21 gerat] ge-
nerat a, l, r, Si generat et Bupra verBum I gerat b.
BOBTIUS. 8
DigitlZed by Google
aequalia, sed cunclis inaequalibus , quamvis solida sit

figura, ab .aequalitate cybi longissime distare videatur.
Hi autem sunt, ul si quis faciat bis tres quater, vel ter-
quattuor quinquies et alia huiusmodi, quae per inaequa-
51es spatiorum gradus inaequaliler provehuntur. Haee-
autem forma Graeco nomine scalenos vocatur. Nos vero-
gradatum possumus dicere, quod a minore modo velut
gradibus crescat ad maius. Vocant aulem eandem figu-
ram Graeci quidam sphenillcon; nos autem cuneum pos-
lO sumus dicere. Etenim quos ad quamlibet ilIam rem
constringendam cuneos formant neque latitudinis neque-
longitudinis neque altitudinis habita ratione, quantum
commodum fuerit, tantum vel altitudini minuitur, vel
crassitudini profunditatis augetur. Atque ideo bos ple-
15 rumque necesse est omnibus partibus inaequalibus inve-
niri. Quidam vero hos bomiscos vocant, id est quasdam
arulas, quae in Ionica Graeciae regione, ut ait Nicoma-
chus, hoc modo formatae fuerunt, ut neque altitudo lati-
tudini neque haec longitudini convenirent. Vocatur autem
20 aUis quibusdam nominibus, quae nunc persequi super-
vacuum iudicavimus. Igitur cybi aequalibus se spatiis
porrigentis et huius forma e, quam diximus, gradata distri-
butione dispositae medietates sunt, quae neque cunctis
partibus aequales sunt, neque omnibus inaequales, quos
2 figdra sit c, r, s. Il videtur s. 8 autem om. s. Il fa-

ciet, e in a mutato, a. 4 quattuor) ·mI·or, d, r. Il 'quin-
quiel] vel quater quinque a. 6 scalenol) lealenua vel
squalenos a.1I vero] autem 8. 7 gradatim e. Il a om. c. Il
velut) vel a, b; velud d. 9 speriseon a, I; Ipe iscon c;
spherieon f. 10 quos) eum 8. Il mam om. 8. 11 con-
fringendam 8, eonseribendam a. Il Supra formant: aueto-
re8 s. 12 ratione) In margin. inferiore b addii: in al. ra-
tione 8unt. Sed quantum etc. 18 tantum om. d. Il latitudini
c, d. 14 profunditas d. Il auget!!ur F. 16 bonis quos, qu
in c mutato a; boniscos c; bono8e08 r. .18-19 altitudini lon-
gitudo nee haee latitudini F. 19 neque haee] nee haee c, 8;
ne quae haec d. Il haee supra l1ersum a. Il eonveniret a, r, 8.
21 iudicabimu8 b, l; in a bi lineoli, est oblitum; iudieamu8 f, r.
22 porrigentur, mutalum in porrigentes a. Il et huius supra
l1ersum a. 28 positae, dis ere corro addito a, r. 24 nec e, d, l.
DigitlZed by Google
INST. ARlTHM. n, 26. 115
Graeci parallelepipedos vocant. Latini nomen hoc ita uni-

formiter compositum habere non possunt, ut tamen idem
pluribus dictum sit. Ea oamque boc nomine vocatur
figura, quae alternatim positis latitudini bus cootinetur.
De parte altera longioribru Jlumeris eorumque 5

generationibus.
XXVI. Huiusmodi vero formas quales sunt, quae
vocantur a Graecis "E(J0I"f}"Et{;, nos dicere possumus
parte altera longiores. Quarum figura rum numerus hoc
modo definiendus est: Parte allera longior estnumerus, lO
quem si in latitudioem describas et ipse quidem quatluor
venit laterum et quattuor angulorum, sed non cunctis
aequalibus sed semper minus uno. Namque nec latera
lateribus cuncta cunctis aequa sunt, nec longitudini lati-
tudo, sed, ut dictum est, cum binc altera pars maior 15
fuerit, uno tantum minorem praecedit ac superato Si
enim numerum naturalem disponas in ordinem, et secun-
dum per primum mulliplices, talis nascilur numerus, vel
si secundum per lertium, vel si tertium per quartum, vel
~i quartum per quintum, omnesque bi unitate tantum BO
addita, multiplicentur, nascentur parte altera longio-
reso Disponatur enim numerus naturalis I. n. ID. un.
V. VI. vn. Et nunc quidem haclenus. Si quis igitur
1 parallepidal a, jlarallelepipedes f. 2 tamen) tan-

tum eorr. in tamen a. Il idem] id de a. 3 supra pluribul:
nominibul l. Il Ea ea; corro add. d. /I Ea namque] Eaque e.
4 latitudinibuI) Bupra ver8lUll babitudinibul d. 5 l1111cript. om.
d. In a legitur i1lllcriptio capitia vicesimi oetm. n
numeris
Dm. b, c, r. 6 procreationibus F. 7 XXVIII. a; XXV. 1. Il
figuraI et supra veraum l formas l. 8 E~'1(10"C1J"~ a; €po-
IIIKec f. /I nos supra ver8lUll r. Il nos autem a, s. Il poso
lumus dieere s. 11 latitudine f; altitudinem a, b, c. Il
·1111· d, r. 12 provenit l; venit, pro ea; corro addito b. Il
·mI· r, Il. 13 sed) et corro in sed a. 14 sint F. Ijlon.
gitudo latitudini F. 16 tamen corro in tantum a, d. I mi·
nore C. 18 nascetur a, 1, s. Il vel) et c, l, F. 20 bi su-
pra "e,.aum r; in e. Il tamen corro in tantum a. 21 naseentur
autem f. 23 aetenus b, f, r; actenus, h ea; corro addito, a.
8*
DigitlZed by Google
116 INST. ARITHM. II. 27.
facial unum bis, faciet ·11·, el rursus bis tres, faciet ·VI·,
ter quattuor, faciet ·XII·, quater quinque, faciet ·XX., et
hoc ad eundem ordinem. Quicunque igitur faeli sunto
procreabuntur parte altera· IODgiores, ut subiecta de-
5 scriptio docel, in qua. ex quibus numeris multiplicati
nascuntur parte altera longiores, super adscripti suot,
qui vero nascuntur, subterius sunt Dotati.
I. II. III. 1111. V. VI. VII.

Il. VI. XII. XXX.
XX. XLII.
lO II 1I1 I Il I IIllI 111111 Il 11 III
111 1111 l I l II IIllIl I II II II
1111 II II I 111111 1111111
I I l II lIIIII 1111111
IIIIII 1111111
15 I l Il II I
De antelongioribus numeris et de vocabulo numeri parte

altera longioris.
XXVII. Ergo si unitate tantum discrepent, qui mul-
tiplicantur, descripti superius numeri protenduntur, sin
20 \'ero aliquo numero. ut ter .VII· vel ter .V· vel aliquo
modo alio, et non eorum latera sola discrepent uoitate.
non vocabitur bic numerus parte altera longior, sed ante-
1 faciet B. \I faeiat duo d; faeiet duo f. \I faciat selt

d, I; faeiat ·VI· r. 2 ·IIII· d. \I ·V· I; quinquies d. r.
3 Caeta F. \I sint f. 4 altera parte F. Ii multiplieatis i.
6 naBeentur a c, r, B. \I super et aupra verRUm I pra b.
7 Bunt om. r. Ii subnotati b, l; adnotati sunt d. 8 ·VIII· ad-
dunt 8, c, f, r, 8. 9 ·LVI· addunt c, f, F, r, B. lO Figu-
ram numeri ·LVI· addunt c, i, F. l, r, s. In b, c, d, l, r
virgulae ita aunt dispositae. ut binae, ternae, quaternae, quinae,
senae. septenae in singulis versibus sint positae. 16 Inscript.
om. a, d. \I numeris om. F. Il parte altera Iongioris nu-
meri F. 17 longioribus s. 18 XXVII. om. a; XXVI. I. "
ab unitate 8, C, r. 19 protendentur a. d, f, I. Il si vero
B, c, s. 20 ter ·VII· veI ter .y.] ter ·lIII· vel ter .y. c;
bis ·IIII· vel iter .y. s, F; bis ·IIII· ter .y. quater ·YI· r.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. n, 28. 117
longior. Alterum enim apud Pythagoram vel sapientiae
eius heredes nulli alii nisi tanlum binario adscribebatur.
Bunc alteritatis principium esse dicebant, eandem autem
naturam et semper sibi simile m consentientemque nullam
aliam nisi primaevam ingeneratamque unitatem. Bina- 5
rius autem, numerus primus, .est uDitali dissimilis, id.
circo quod primus ab unitatedisiungitur. Alque ideo
alteritatis cuiusdam principium fùit, quod ab iIla prima
et semper eadem substaDlia sola t.antum est uDilate dissi-
milis. Merito ergo dicentur bi numeri parle altera 100- 10
giores , quod eorum latera unius taotum sese adiecta
numerosilate praecedunt. Argumentum autem est, alteri-
tatem in binario numero illste constitui. quod non dicilur
alterum Disi e duobus ab bis, inter. quos .bene l~quendi
ratio non neglegitur. Amplius, quod inpar numerus sola 1&
pertici unitate monstratus est, par vero sola dualitale, id
est solo binario numero. Nam cuiuscunque medietas
unus est, iIle inpar est, cuius vero duo, bic paritate
recepta in gemina aequa disiungitur. Quare dicendum
est, inparem numerum eiusdem alque in sua se natura 20
tenf'ntis inmutabilisque substantiae esse participem. id-
circo quod ab unita te l'ormetur, parem vero alterius ple-
num esse naturae. id circo quod a dualitate conpletur.
Quod ex inparibus qultdrati, ex paribus parte alterlt

longiores fiant. 25
XXVIII. At vero positis in ordinem ab uDitale in-

paribus et sub bis a duali late pari bus descriptis coacer-
vatio inparium tetragonos facit, coacervatio parium su-
6 unitati dissimilis est a. 7 Adque r; et d. 8 fuit]

est d. 9 unitatis a. Il desimilis r. 12 numerositatem a. Il
est om. a. Il alteritatis vel alteritatem a. 14 e] a a I r,
8; ex f, F. 16 unitate pertici a, c, s. 18 est unus c,
f. 8. Il cuius vero medietas s. 20 natura BUprO vllrsum s.
21 inmotabilisque r. 24 Titulum om. d. " de imparibus c.11
De generatione Iaterculorum eorumque difinitione vel de ge~
neratione cuneorum eorumque diftinitione a.' 26 XXVIW.
&; xxvn. I.
DigitlZed by Google
118 INST. ARITHM. n, 28.
periores efficit parte altera longiores. Quare quoniam

tetragonorum haec natura est, ut ab inparibus procreen-
tur, qui sunt unitatis participes, id est eiusdem inmuta-
bilisque subslantiae, cunctisque partibus suis aequales
Il sinl, quod et anguli angulis et latera lateribus et longitu-
dini compar est latiludo, dicendum est, buiusmodi nu-
meros eiusdem' naturae atque inmutabilis substantiae
participes, iIlos vero numeros, quos parte altera longio-
res paritas creat, alterius dicemus esse substantiae. Nam
lo quemadmodum unus a duobus uno tantum alter est, sic
borum latera a se tanlum uno sunt altera et una tantum
differunt unita Le. Quare disponantur in ordinem omnes
ab uno inpares et sub bis omnes a binario numero pares.
I. III. V. VII. VIIII. XI. XIII.
15 II. IIII. VI. VTII. X. XII. XlIII.
Est ergo princeps inparis ordinis unitas, quae ipsa
quidem effectrix et quodammodo forma quaedam est in-
paritatis, quae in tantum eiusdem nec mutabilis substan-
liae est, ut, cum vei se ipsa multiplicaverit vel in
110 planitudine vei in profunditate, vei si alium quemlibet
numerum per s~ ipsa multiplicet, a prioris quantitatis
forma non discrepet. Namque si unum semei facias, vei si
semel unum semel. vel si duo semel, vel si Ires semeI,
vel si quattuor semel, vel quemlibet aIium numerum
2 ut et d, l. I) sunt r, F. 1'inmotabilis r. 11 ta-

men COIT. in tantum a. Il altera mutatum in latere a. Il et
una tantum corro ere tamen a. 12 deferent r; diJferat c. I!
Quare corro ere quorum a. 13 a binario] ab uno a, C; abi-
nari d; ab uno et 8upra tleraum al a binario b. 19 ipaam
c, r, s. , 20 in ante profunditate om. r. 21 ipsam C, s.
22 discrerat b, c, d, f,'l, r, s. II Namque om. r; supra tler-
sum a. I si unum ... duo semel] si aemel unum semel et
supra versum facias vel si duo semel ai vel si duo semel su-,
pra versum b; si semel unum semel c; si 'unum semel faeiaa
vel si duo semel d, f; si unum semel faeias, si duo semel
F; ai unum Bemel faciaa vel Bi semel unum (in litura) vel
ai duo semel l; si semel unum semel vel Bi semel ·n· r; si
semel unum v~l semel ·11· s. 28 .II1. r, s. 24 ·nn·or s. Il
quattuor semel sunt ·1111· r. Il vel si quemlibet c, l, S; ai
ere COfT. add. b. Il aUum quemlibet c.
DigitlZed by Google
INST~ 28.
gmltiplicet, a quantitat## multiplicat, nUgee####

eecedit, quod ,,#f###erum non potes;t
Paris vero numerus pri#feepe
-est, qua e dualitas, cum in eodem ordine paritatis sit, tum
principium totius est alteritatis. Namque si se ipsa mulo 5
tiplicet vel per latitudinem vel etiam per profunditatem
vel si quem numerum in suam conglobet quantitatem,
continuo alter exoritur. Nam bis unum 'vel bis duo si
facias vel bis tres vel bis quattuor vel bis quinque vel
alium hinc nascitur,
primo fuerat, autem
""'~,,~,~'" descriptione #fedine omnes telre#'f###
modo. Unum , primus pot##et##",#
$ ,~"""rll1!l est. Sin ve##e coacervaveris.
t##tragonus exoritm' tIuinarium iungam,
venarius rursus occurrit. Huic si copules septem, sede-
~im quadrati forma se suggerit. Idemque si in ceteris
facias. omnes conpetenter quadratos videas procreari.
At vero ex secundo paritatis ordine idem cuncti parte
altera longiores fiunt. Namque si duos primo respexero, 20
huiusmodi mihi numerus occurrit, qui fit ex bis uno.
vero duo bus iunxero.
longior rursus scilicet, qui fit
Cui si nascetur
,ili" "#''''aria forma q""" pm?ilier tribus. Qu###1
:::;:##:;i;~atim quis f~cb'i=' lmiusmodi numer##s
1-2 multiplicet •. , numerum in margine r. 4 tunc 8.

b est totius d. Il ipsam F.
bis ·n· c, s.
8 bis unum vel om. d, f. Il
9 facies Cj facies mutatuIl1 in facias a, r. I
-III· c. U ·1111· 8. Il ·V· c, s. 10 quemlibet nume rum
alium a. 11 invenitur vel invenerit a, sed vel invenerit
inductum. 12 et orn. s. 13 enim om. F, s. 14 coacer-
s:, coacervaberis r; quatemariu#
mgas s; iungam r. 16 ·VII·
, 17 sugeserit b, f, l. 19 a
r a rfJ8Ura est b, d, l.
mihi d. 22 bis tres COri"
a, dj bis tribus u4 nascitur, i in
26 in om.
120 INST. ARITHM:. Il, 29.
conpetenti ordine procreatos videbit, qua m descriptio-

neID sciticet inferior forma demonstrat.
Radices.
I. I.III. UII. V. I. III. V. VII. 1.1ll. V. VII. VIIII. I. III. V. VII. VIIII. XI.
li Tetragoni id est quadrati.
I. 1111. VUII. XVI. XXV. XXXVI.
Radices.
Il.1111. Il.1111. VI. Il.1111. VI. VIII. Il. IIII. VI. VIII. X. Il.1111. VI. VIII. X. Xll.
Parte altera longiores.
lO VI. XII. XX. XXX. XLII.
De generatione laterculorum eorumgue definitione.

XXVIlU. Quos autem superius laterculos diximus~
quae sunt et ipsae quidem solidae figurae, boe modo fiuDt.
quoliens aequaIibus spatils in longitudinem latiludinem-
15 que porrectis minor bis addilur altitudo, ut sunt buius
modi: tres ler bis, qui sunt ·xvrn· vel quattuor qualer bis,
vel alio quo modo, ut bis in latiludinem longitudinemque
aequis minor altiludo ducatur. Di definiunlur boe modo:
Laterculi sunt, qui fiunt ex aequalibus aequaliter in mi-
20 nus. Asseres vero et ipsae quidem figurae sunt solida e
sed hoc modo, u1 ex aequalibus aequaliler ducantur in
maius. Nam si aequa fuerit lalitudo longitudini et maior
sit altitudo, iIlae figurae a nobis asseres, a Graecis doci-
3 Radices om. a, c. 5 Bunc ver,um om. c. Il quadrati}

quadri r; quatuor quadrati d. 7 radices om. s. 8 s addit a~
initio ·11· 9 Bunc IIersum om. c. lO s addit ab initio ·11· 11 In-
,cripto om. a, d; b, 1, d, F addu7lt: vel de generatione (genere F)
cuneorum eorumque definition8 (diffinitione) l. 12 xxvnn.
om. a; xxvm. l. 13 iPS6 d, r. 16 ·mI· c, d. 17 aHo
quo] aliquo l; aHo quo corro in aHo quocunque a; alio ali-
quo et aura veraum cunque bj alio qualicunque dj allo quo-
libet f. I ut] in, ut ea: CfJrr. addito, r. Il longitudinem lati-
tudinemque a, i, s. 18 ducatur] addatur s. 19 in om.
8, b, c, d, i, l, s j aupra veraum r. 20 ipsi a; ipse d, l, I.
21 ex .upra veraum r. 22 longitudini latitudo d. 28 ille
d, i. \I decadeR a, C; deocadles S; docadee F.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II, SO. 121
des nominantur. Ut si quis hoc modo faciat: ·lm· qua-
ter novies, qui inde procreantur, asseres nominati sunt.
Sphenisci verò, quos cuneolos superius appellavimus, hi
sunt, qui ex inaequalibus inaequaliter ducti per inaequa-
lia creverunt, cybi vero, qui ex aequalibus aequaliter 5
per aequalia producti sunt.
De circularibus vel spkericis numeris.

XXX. Ipsorum vero cyborum quanticunque fuerinl
ita ducti, ut a quo numero cybicae quantitatis latus coe-
perit, in eundem altitudinis extremitas terminetur, nu- lO
merus iIIe cyclicus vel sphericus appellatur; ut sunt mul-
tiplicationes. quae a quinario vel a senario proftciscuntur.
Nam quinquies quinque, qui fil ·XXV·, ab ·V· progressus
in eosdem desinit ·V· Et si bos rursus quinquies ducas. in
eosdem ·V· eorum terminus veniet. Quinquies enim ·XXV. 15
fiunt. ·CXXV· et si hos rursus quinquies ducas, in quina-
rium numerum extremitas terminabitur. Atque hoc us-
que in infinitum idem semper eveniet. Quod in senario
quoque convenit considerari. Bi autem numeri idcirco
eyelici vel spherici voeantur, quod sphera vel eireulus in 20
proprii semper principii reversione formantur. Est enim
cireulus posito quodam puneto et alio eminus defixo iIlius
puncti, qui eminus fixus est, aequaliter distans a primo
puncto circumductio et ad eundem locum reversio, unde
1 quatuor c, quattuor i. 8 Spherici a, 8; spherici et

supra "ersum al sphenisci b; spherisci C; spenisci rj Spe-
rici F. Il cuniolos c; hemiholos vel cuneolos a, 8; hemiho-
los vel hemiolos s; hemiholos vel emiholos F j hemiholos vel
in margine bj supra "erllum l, r. 6 vero sunt F. 7 In-
script. am. d. " spericis r, spiricis S. 8 XXVIII!. I. lO la-
titudinis a, c. 11 cybicus i. ". spericu8 r, F. 12 a ante
senario om. a, c, l, s. 13 ·V· c, d, r, 8. Il qui fit] am. C;
fiunt s. 14 rursum a, b, C, i, l, r, 8. " educa8 c, i, r, s.
16 fiunt] sunt a, b. /I rursum c. 17 terminatur s. 18 eve-
llietj e inducto, a; veniet b. 20 sperici r, F. Il spera d, r.
21 8emper om. F. 22-24 et allo ..• puncto eadem manu
in margine F.
- DigitlZedbyGoogle
moveri coeperal. Sphera vero est semicirculi manente

diametro circumduclio et ad eundem locum reversio, unde'
prius coeperat ferri. Unitas quoque virlute et potestate
ipsa quoque circulus vel sphera est. Quotiens enim pun-
Il ctum in se mulliplicaveris, in se ipsum, unde coeperat, ter-
minatur. Si enim faciat semel unum, unus redit, si hoc
semel, idem esL, et si boc rursus semel, idem est. Igitur si
una fuerit multiplicatio, solam planitudinem reddit et fit
circulus, si secunda, mOli: sphera conficitur. Etenim se-
lO cunda mulLiplicatio effectrill: semper est profunditatis. Ex
·V· igiLur et ·VI· paucas huiusmodi formas subscripsimus.
I. V. VI.
l. XXV. :XXXVI.
I. CXXV. CCXVI.
15 I. DCXXV. ICCXCVI.
I. I1ICXXV. VII. DCCLXXVI.
De ea natura rerum, quae dicilur eiusdem naturae, et de
ea, quae dicilur alterius natura e et qui numeri cui naiu-
rae coniuncti sint.
20 XXXI. Ac de solidis quidem figuris baec ad praesens
dieta sufficiant. Qui aulem de natura rerUlD propinquis
investigantes rationibus, quique in matheseos disputa-
tione versati, quid in quaque re esset proprium, suhtilis-
sime peritissimeque ediderunt, hi rerum omnium naturas
25 in gemina dividenles hac speculatione distribuunt. Dicunt
1 eeperat c, l; eoeptus est d, f. Il Spera d, r. 1-8 Sphera

. . . ferri eadem manu in margine F. 3 eeperat 8. 4 spera
d, r, F. I) in se onte multipIieaveris om. i, F. 6 faeias r.
Il redit, et b. U hoc rurlus c, d, l. 7 idem] unum b.
I et si hoc . " idem elt 091. c, d. Il est] eonficitur &.
8 UDa ut ·V· quinquies d. Il iuerit] erit s. Il redit e. 9 se-
eundo a, b, i; seeuDda et aupra veraum ut ·XXV· quinquies d.
Il Ipera d. 11 quiDque ..•. &eX, c, i. 14 ·CXXV· 0111.
F; ideoque Bequentea numeri aunt uno verau promoti. 17 Irt-
acript. om. d, l. In a legitur inacriptio aequentiB capitia. Il De
natura, omiB80 ea, f. Il rerum om. e. 18 dieitur] elt F.
19 lunt c, l, r. 20 XXX. 1. 22 quique] quinque F.
28 quaque] qua d; unaquaque l. 24 peritillimaeque d.
DigitlZed by Google
enim omnes omnium rerum substantias constare el. ea,
quae propria e suaeque semper habitudinis est nec ullo
modo permutatur, etea scilicet natura, qua e variabilis mo-
tus est sortita substantiam. Et ilIam primam inmutabiIem
naturam uuius eiusdemque substantiae vòcant, banc vero 5
alterius. scilicet quod a prima ilIa inmutabili discedens
prima sit altera, quod nimirum ad unitatem pertinet et
ad duatitatem, qui numerus primus ab uno discedens
alter factus est. Et quoniam' cuncti secundum unitatis
speciem naturamque inpares numeri formati sunt, qui- 10
_que el. bis coacervatis tetragoni fiunt, duplici modo eius-
dem substantiae participes esse dicuntur. quod vel ab
aequalitate formantur tetragoni, vel coacervatis in unum
numeris inparibus procreantur. liti vero, qui sunt pares,
quoniam binarii numeri formae sunt, quique ex bis coa- 15
cervati collectique in unam congeriem parte allera lon-
giores numeri nascuntur. hi secundum ipsius binarii
numeri naturam ab eiusdem subslantiae natura disces-
sisse dicuntur, putanturque allerius naturae esse partici-
pes idcirco, quoniam. cum latera tetragonorum ab aequali- 20
tate progressa in aequalitatem p.'opriae latitudinis ambitum
tendant, bi adiecto uno ab aequalitate laterum discesse-
ront atque ideo dissimilibus lateribus et quodammodo
a se alteris coniunguntur. Quare notum nobis est, quod
ex bis ea. qua e sunt in boe mundo. coniuncta sunto Aut B6
enim propriae illmutabilis eiusdemque substantiae est,
quod est deus veI anima vel mens vel qllodcunque pro-
1 omnes om. c, f, s; 8upra veraum b; litura r. " Bub·

stantiam c, s. 2 proprie c. 4 substantia f.
a, b, c,l, r. " inmotabilem r . . 6 immobili d. , dece-
primo 'I
dens c; descendena 8. 8 decedens c, f; deacendens s.
11 eiusdemque a, b; nniUB einsdemqne s. 16 his] eis B.
20 cnm] eum corro in cum a; con r' cum om. d. " latere
corro in latera r. 22 tendnnt C. Il abiecto corro in adi-
eecto a. 23 desimilibus r. U lateribna constant a. Il et]
vel corro in et a. 24 a se 8upra veraum B; a aupra le d. il
Dobis notnm c, f, s. 26 enim om. s. " proprie c, d. Il
eiusque r. 27 qnod est dena] ut deu8 est r; quod dens,
qnod in nt corro d; nt dena f. s; qnod est dens, quod elt in
ut corr., l. Il mena est d, f, r, 8.
DigitlZed by Google
priae naturae incorporalitate beatur, aut mutabilis varia-

biIisque naturae, quod eorporibus indubitanter videmu&-
aecidere. Unde nunc nobis monstrandum est, bac ge-
mina numerorum natura, quadratorum scilicet et parte
5 altera longiorum' cunctas numeri species CUDctasque ha-
bitudines vel ad aliquid relatae quantitatis, ut multipli-
cium vel superparlicularium et ceterorum, vel ad se
ipsam considerata e , ut formarum, quas dudum in supe-
riore dtsputatione descripsimus, informari, ut, quemad-
lO modum mundus ex inmutabiU mutabilique substantia. sic
omnis numerus ex tetragonis, qui inmutabiIitate perii-
eiuntur, et ex parte altera longioribus, qui mutabiUtatl'
participiant, probetur esse coniunctus. Et primo quidem
distribuendum est, qui sint bi, quos promeces vocant, id
15 est anteriore parte longiores, vel qui, quos E'I:li(>O"''1''E'~~
id est parte altera longiores. Est enim parte altera lon-
gior numerus, quicunque unitate tantum lateri crescit
adiecta ,ut sunt sex, scilicet bis tres, vel ·xn·
tres quater
et consimiles. Anteriore vero parte longior est, qui 8ub.
20 duobus numeris buiusmodi eontinelur, quorum latera non
possidet unitatis differentia, sed aliorum quorumcunque
numerorum, ut ter quinque vel ter sex vel quater septem.
Quodammodo enim longitudine in prolixiorem modum
porrecta merito anteriore parte longior dicitur. Cur autem
25 parte altera longiores numeri dicantur, supra iam dictum
est. Quadrati vero quoniam aequam latitudinem longitu-
dini gerunt, propriae longitudinis vel eiusdem latitudinis
1 beatum corro in beatur a; habetur et supra lIerSIDII I

beatur s. 3 accedere a, r, s. 8 considerate i. 12 mo-
tabilitate r; mutabilitatem d, s. 14 deseribendum a. Il
qui) quid a, b, d. Il promeciis a, prometis d, promeeis f,
r; promeehis 8. 15 quosJ nos a. Il E'UI10f''l''''S om. c;
eteromhiei a. 16 enim om. d. 17 tamen corro in tan-
tum a. 18 ·VI· c, i, r. Il seilieet ut f. U ·III· c, r. 11
vel] et d. Il duodecim d, i. Il ·III· r. 19 consimilis s. Il
parte vero c, s. Il parte altera longior d. 22 ·V· e. Il
·VI· e. Il ·VII· c, i. 26 Iongitudinem latitudini d. 27 erant,
g ea: corro addito t r. Il longitudinis, linea subnotatum et 8U-
pra lIer8um latitudinis d.
DigitlZed by Google
.aptissime voeabuntor, ot bis duo, t.er tres, quater qoat-
tuor et eeteri. Parte altera vero longiores, quod non
~adem longitudine tendantur, alterios quodammodo lo n-
gitudinis et parte altera longiores voeantur.
f)uod omnia ex eiusdem natura et alterius natura consistant 5

idque in numeri, primum videri.
XXXII. Omna aotero, qoiequid in propria natora
substantiaque est inmobile, terminatom definitomque est,
quippe quod nulla variatione mutetor, nunquam esse
desinal, nunquam possit esse, quod non fuit. AI haee 10
unitas sola est et, qoaeunitate formantur, conprehensi-
bilis et determinatae et eiosdem substantiae esse dicun-
turo Ea vero sunt, vel quae ab aequalibus ereseunt, ut
quadrati, vel quos ipsa unitas format, id est inpares. At
vero binarius et coneti parte altera longiores, qoi a finita 15
substantia discesserunt, variabilis infinitaeque substan-
Uae nominantUl·. Constat ergo nomerus omnis ex bis,
quae longe disioneta sunt atqoe contraria, ex inparibus
scilieet et paribus. . Bie enim stabilitas, iIlie instabitis va-
riatio, bie inmobilis substantiae robur, Ulie mobilis per- 20
mutatio; bic definita soliditas, ilIie infinita eongeries mol-
tiludinis. Quae seiticet, cum sint contraria, in unam
tamen qoodammodo amieitiam eognationemque miscentor
et illius unitatis informatione atque regimento unum nu-
meri corpus efficiunt. Non ergo inutiliter neqoe inpro- 116
vide, qui de hoc mundo deqoe bae communi rerom
1 vocantur 8. \I ·n· ... ·111· .... ·1111· c. 2 cetera a. Ii

longiores vero s. Il quod bis S. 3 tenduntur C. 5 In·
script. om. d. Il alteriu8 naturae b, I;' alterius, omisso na-
tura, c, r, s. Il constant f. 6 videri primum I. 7 XXXI. l.
11 quae comprehensibi1is C. Il conprehensibiles a. 13 Pust
SUDt addit s: quae habent aequalia latera. Il Bequalitati-
bus a. Il ut] velut a, c, f, r, 8. 16 discesserant c, s.
17 omnis numerus a. 18 sint a, d, r, s. 19 iIlic] illuc
c, hic B, d, f, r, s. 20 hic] huic r. Il inmutabilis a, in-
motabiIis r. Il inmobilis e8t s. 21 iIlic] hic a, d, f, r, Il.
22 cum sint scilicet f.
DigitlZed by Google
126 INST. ARITHM. II,38.
natura ral.iocinabantur, banc primum totiu8 mundi sub-

stanl.iae divisionem fecerunt. Et Plato quidem in Timaeo
eiusdem naturae et alterius nominat, quicquid in mundo
est, atque aliud in sua natura permanere putat indivi-
5 duum inconiunctumque et rerum omnium primum, alte-
rum divisibile et nunquam in proprii statu ordinis perma-
nens. Philolaus "ero: Necesse est, inquit, omnia quae
sunt vel infinita esse vel finita, demonstrare scilicet volens,
omnia, quaecunque sunt, ex bis duobus consistere, aut
lO ex finita scilicel esse aut ex infinita, ad numeri sine dubio
similitudinem. Bic enim ex uno et duobus et inpari al-
que pari coniungltur, quae manifesta sunt aequalitatis
atque inaequalitatis, eiusdem atque alterius, definitae al-
que indefinitae esse substantiae. Quod videlicet non sine
15 causa dictum est, omnia, quae ex contrariis consisterent,
armonia quadam coni ungi atque componi. Est enim ar-
monia plurimorum adunatio et dis8identium consensio.
Ex eiusdem atque alterius numeri natura qui sunt qua-

dratus et parte altera longior, omnes proportionum
20 habitudines constare.
XXXIII. Disponantur ergo in ordinem non iam pares
atque inpares, ex quibus quadrati vel parte altera 100-
giores fiunt, sed bi ipsi, qui illis coacervatis in unumque
redactis et quadrati et parte altera longiores prodeunt.
26 Ita enim videbimus istorum quendam consensum et ad
ceteras numeri partes procreandas amicitiam. ut non sine
causa boc in omnibus rebus ab numeri specie natura
rerum sumpsisse videatur. Sint igitur duo versus tetra go-
1 hanc) huic corro in hanc d; hoc corro in hanc r. Il pri-

mam c. 2 iecerant r. 10 finita] supra l1ersum: natura
b, r, s. Verisimilius est excidisse l1000bulum substantia Il esse
om. s. Il infinita) finita, in ex corro add. r. 12 aequitatis
d, l, r. 17 dissentientium c, i, l, s. 18 Inscript. om. c,
d. \I Ex eiusdem • . . . longior omnes om. s. Il qui sunt 07R.
a, qui est b, l. Il et] ex a, i. 20 Post constare addit s:
ex eiusdem et alia, guae evanuerunt. 21 XXXIII. om. l.
23 hi rasura deletum c. 28 praesumpsisse 8.
DigitlZed by Google
INST. ARITHJl. n, 88. 127
norum ab uoitate omnium et a binario numero parte
altera longiorum.
I. IlII. VIlII. XVI. XXV. XXXVI. XLVUll.
Il. VI. XII. XX. XXX. XLII. LVI.
Dorum igitur si primum compares primo, dupli quantitas 5
invenitur, quae est prima multiplicitatis species. si vero
secundum secundo. bemioliae quantitatis babitudo pro-
ducitur, si tertium lertio sesquitertia proportio procrea-
tur, si quartum quarto, sesquiquarta, et si quiotum quinto,
sesquiquinta, et bine superparticularium normam in quam- 10
vis longissimum spatium progrediens integram inoffen-
samque repperies, ita ut in prima dupli proportione uni-
tatis solius sit differentia, duo namque ab uno sola semper
discrepant unitate. In sesqualtera vero duorum est dif-
ferentia, in sesquitertia trium, in sesquiquarta quaUuor 15
et deincep~ secundum superparticulares formas numero-
rum, quod ad differentias adtinet, uno tantum crescit ad-
iedio numerum explicans naturalem.
I. lUI. VIUI. XVI. XXV.
I. Il. III. IIII. V. IO
Il. VI. XII. XX. XXX.
Sin vero secundum tetragonum primo parte altera lon-
giori compares et tertium secundo et quartum tertio et
quintum quarto, easdem rursu! proportiones effici perno-
tabis, quas in superiore forma descripsimus, sed bic diffe- 25
rentiae ab unitate non incboant, sed a binario numero in
infinitum per eosdem calculos progrediuntur, eritque
secundus primis duplu, tertius secundi sesqualter, quar-
4 LVI. om. 1. 6 primo conpares a. Il compa, O'IIÙ'O

rea. 1. Il duplicis r. 7 emiholiae a, emioliae c, haemi-
moliae r. 13-14 duo namque .... unitate 0711. d. Il ab uno
om. c. " semper 801a a. 14 In sesqualteru. duorum in mar-
gine d. Il sesqualtero a." vero om. d. " est dift'erentia om. d.
16 ·1111· c. 17 tamen corro in tantum a. Il crescet d.
18 numerorum d. 19 d om. ·1· et addiI ·XXXVI· 20 d om .
.!. et addit ·VI- 22 Si vero a, d, l.
DigitlZed by Google
tus tertti sesquitertius, secundum eandem convenientiam,

quae superius demonstrata est.
1111. VIIII. XVI. XXV. XXXVI.

Il. III. 1111. V. VI.
5 II. VI. XII. xx. xxx.
,
Rursus quadrati invicem inparibus dift'erunt, parte altera
longiores paribus.
Dift'erentiae inpares.
IlI. V. VII. VlIII. XI. XIII.
lO I. 1111. VIIII. XVI. XXV. XXXVI. XLVIIn.
Quadrati.
Dift'erentiae pares.
1111. VI. VIII. X. XII. XliII.
Il. VI. XlI. XX. XXX. XLII. LVI.
15 Parte altera longiores.
At vero si inter primum et secundum tetragonum primum
parte altera longiorem ponimus, ad utrosque eos una pro·
portione coniungitur. In utrisque enim proportionibus
dupli multiplicitas invenitur. Sin vero inter secundum
20 tertiumque tetragonum secundum parte altera longiorem
ponas. sesqualterae comparationis ad utrosque forma
componilur. Et si inter tertium et quartum tetragonu~
tertium parte altera longiorem" constiluas, sesquiterlla
species nascitÌJr. Et idem si in cunctis feceris. cunclas
25 superparticulares species in venire miraberis.
8 Differentiae inpares om. 8. 9 8 addit xv. 10 8

addit LXIIII. 11 Quadrati Qm. d, 8. 14 Supra !lune
verBum differentiae a. 16 Parte altera longiores ORI. Il.
l, B. 22 inter] in c. 24 nascetnr a.
DigitlZed by Google
Duplus.
I. Il. IIII.
Sesqualter.
1111. VI. VIllI.
Sesqu itertius. 5
VIIII. XII. XVI.
Sesquiquartus.
XVI. XX. XXV.
El ad eundem modurn hl ét!teris convenit iritueri. Rursus
si ponantur duo tetragotii ex superitIs descripLis, id est 10
primus et secundus et in unllm colIigantur, et medius
eorum parte altera loògior bis mu'ltiplicefur, tetragonus
fil. Namque unus et ·1111·, si iungantur, ·V· faciunt. Eo-
rum binarius parte altera longior, si bis' ducatur, ·IIII·
fiunt, qui iuncti ·VIJII· sine ulla dubitatione conficient, 15
qui est numerus quadratus. Et ad eundem modum in aliis
hoc modo dispositis numeris, quos supra descripsimus,
idem constat intellegi. Sin vero convertas et inter duos,
primum et secundum, parte altera longiores secundum
tetragonum ponas, qui in ordine quidem secundus eSl,20
sed adu et opere primus, ex duobus parte altera longio-
ribus congregatis et bis multiplicato medio tetragono rur- .
sus tetragonus conficitur. Namque inter senarium et
binarium numerum, qui sunt primus et secundus parte
altera longiores, si ponatur quaternarius ordine secundus, 25
primus actu .tetragonus, el coniungantur ·11· et ·VI·, fa-
ciunt ·VIII·; tum si bis ducantur medii ·IlII·, faciunt rur-
sus ·VIIl., qui cum superiori bus iuncti ·XVI· letragonum
pandunt.
1 Duplex c, l, r. S; Dupla d. 3 Sesqualtera a, c, B.

5 Sesquitertia a, c, d. 7 Sesquiquarta 0., c, d. 10 ex]
et F. 13 ·1· d.ll quatuor, sibi iungantur quinque c. 14 Bi
om. c, f, F, r. Il quatuor c. 15 faciunt a, d, f, r, s. 18 Si
verQ a, b, c, f, i, r, s. 23 sex d, f; VI. r. 26 duo a,
e, d, l, l, r, s. Il sex a, c, d, l, r, s. 27 octo c. Il qua-
tuor c, quattuor f. 28 octonarium s, b, c, d, f, l, r, B. 1\
iuncti in margine r, iunctis c. Il sedecim f.
B~~UL 9
DigitlZed by Google
V. XIII. XXV.
1111. XII. XXIIlI.
I. Il. 1111. IIn. VI. VIIII. VIIII. XII. XVI.
VIIII. XXV. XLVUII.
5 VIII. XVIII. XXXII.
VIII. XVIII. XXXII.
II. II11. VI. VI. VUII. XII. XII. XVI. XX.
XVI. XXXVI. LXIlII.
Illod qooqoe non oportet minore admiratione suspi-
10 cere, quod secundom proprias naturas, ubi altrinsecus
duo tetragoni stant et unus parte altera longior in medio
ponitor, tetragonos, qui nascitor, ilIe semper ab inpari
procreatur. Nam ex soperioribus uno et ·011· et bis mul-
tiplicato binario factus est novenarius tetragonos, qui sci-
l i licet a tribus procreatur: ter enim tres ·VIIII· faciunt, qui
ternarius inpar est numerus. Et sequens, qui ex ·IlU· et
·VIIII· et bis multiplicato senario coniunctus est ·XXV·
tetragonos et ipse ex inpari quinario nascitur et conti-
nenti post ternarium; quinquies enim quinque ·XXV· pro-
20 ducunt et quinarius post ternarium inpar est numeroso
Insequenti quoque eadem ratio est. Nam qui ex ·VIIII· et
·XVI· et bis ducto ·XII· quadratus ·XLVIII(· producitur,
ille a septenario inpari fil et post quinarium continenti;
septies enim septem . XLVIIII· creant. At vero ubi duo
25 altrinsecus parte altera longiores unum medium tetrago-
num claudunt, omnes ex bis qui fiunt tetragoni a paribus
producuntur. Nam qui ex duobus et ·VI· parte altera 100-
gioribus et quaternario bis multiplicato ·XVI· tetragoous
factus est, ilIe a quaternario numero, id est pari, produ-
so citur; quater enim qualluor ·XVI· sunt. Et. insequenti
3 VIIII. XII.] VIII. XII. F. 9 ammiratione in mar'

gine r.Il suscipere f, B; suscicere r. 13 quattuor f. 15 ·III·
r. Il novenarium a, c, l, B; novem d. 16 quattuor f. 17 et
bisJ et om. a. Il iunctus C. 19 quinque] .y. c, f. 21 et
insequenti d; In sequenti a, l. 22 et bis ... XLVIIII.
in margine r. 1\ quadratis C. 23 Post continenti addii ·VII· a.
24 septem] ·VII· CI d, f, r, B. 26 concludunt a. 30 quat-
tuor] ·1111· c, d. I in sequenti a, l.
DigitlZed by Google
quoque ordine, ubi ex ·VI· et ·XII· et bis in suam sum-
mam ducto novenario ·XXXVI· flunt, ex continenti pari
senario copulantur; sexies enim sex ·XXXVI· restitullnt.
Nec minus in eandem rationem cadi t ex ·XII· et ·XX· et
bis ·XVI· factus ·LXIIII· tetragonus; bic enim ex octona- 5
rio continenti post senarium nascitur; octies enim VIII.
LXIIII. tetragonllm iungunt. Et in aliis quoque secun-
dum eundem modum, si idem fadas, rationis ordo non
discrepat.
Quod ex quadratis et parte altera longioribus omnis for- lO

marum ratio consistat.
XXXIIII. IIlud vero, quod ex bis duobus tota omnium
formarum videtur orta prolatio, non minore considera-
tione notandum est. Namque trianguli, qui cunctas alias
formas, sicut superius docuimus, collecti producunt, bis 15
iunctis velut ex quibusdam elementis oriunlur. Namque
ex uno primo tetragono et binariò primo parte altera lon-
giore ternarius triangulus copulatur, et ex binario et qua-
ternario, id est ex secundo tetragono senarius triangullls
procreatur. Ex quaternario quoque et senario denarius 20
triangulus nascitur, et ad eundem ordinem cunda trian-
gulorum ratio constabit. Disponantur enim alternatim in-
ter se tetragoni et parte altera longiores, qui ut melius
pernotarentur, prius in duobus eos versibus disposuimu5.
Post autem eosdem permiscuimus et, qui exinde trianguli 26
nascerenlur, adscripsimus.
1 ordine quoque a, r. Il senarlo et duodenario d; senario

et ·XII· r, s. 3 senarii c. " sex enim sexies c, d, f, l, r.
4 cadent a, b, c, f, l, r, cadet s. 6 LX quattuor f.
7 LXIIII.or f. lO !718cript. om. c, d. 11 consistit f, r.
12 XXXIII. l. " vero] quoque c. 18 procreatur et sUP"o
versum l copu1atur d. Il vel quaternario a, b, d, l, r, s. 20 pro-
creatur] copu1atur d. 22 alternatim Dm. s. " inter] in c.
24 fraenotarentur F. Il eos in duobus c, s. 25 miscuimus
r. I qui] quia f. 26 descripsimus c, f, s, F; Bee. manu ad-
dilum r.
9*
DigitlZed by Google
132 INST. ARITHM. II, 35.36.
Tetragoni.
I. 1I1l. VIIIl. XVI. Xxv. XXXVI. XLVIlII. LXlIlI. LXXXI.
Partd altera longiores.
U. VI. XII. XX. XXX. XLU. LVI. LXXII. XC.
5 Trianguli.
III. VI. X. XV. XXI. XXVIII. XXXVI. XLV. LV. LXVI. LXXVm.
I. Il. UII. VI. VIIIl. XII. XVI. XX. XXV. XXX. XXXVI. XLll.
Quemadmodum quadrati ex parte altera longioribus vel

parte altera longiores ex quadratis {iant.
lO XXXV. Omnis vero tetragonus, si ei proprium latus
addatur, vel eode", rursus dematur, parte altera longior
fit. Namque ·1111· tetragono si .quis duo iungat vel duo
detrahat, ·VI· addendo perficiet et ·11· detrahendo. At
ulerque figuram conLinet parte altera longiorem. Quae
15 !l'cilicet magna est alteritatis viso Omnis enim infinita et
inde~erminata potentia ab aequalitatis natura et a suis se
finibus continente subslantia discedens aut in maius ex-
uberat aut in minora decrescilo
Quod prineipaliter eiusdem quidem sit substantiae tmilas,

20 seeundo verQ loeo inpares numeri, tertio quadrati, et quod
prineipaliter dualitas alterius sit substantiae, seeundo t'ero
loeo pares numeri, tertio parte altera longiores.
XXXVI. Constat igitur primo quidem loco unitatem
propriae inmutabilisque substantiae eiuRdemque naturae,
25 dualilatem vero primam alteritatis mutationisque esse
principium; secundo vero loco omnes inpares numeros
5 Trianguli 001. d. 6 LXXVIII.] LXXIIII. c, LXXXVIII

f. 8 lnscrip,t. om. c, d. 10 XXXIIII. 1. " verol enim f.
12 quarto f. Il vel duos c. 13 perficiat a, r. Il duo a, b!
c, f, I, r, s. " At] ut s. 14 figura c. Il contineat c, s. Il
longiorum corro in longiorem d. 17 continenti f. 18 in
minora] in om. r. " minore b, l. 19 lnscript. om. c, d.l!
substantiae Bit r. 20 secundo vero •.•. sit substantiae in
margine sec. mallU r. 21 et 22 secundo vero ..• longiores
om. b, l, r, s. 2210co om. f. 23 XXXV. 1. 24.proprie c.
DigitlZed by Google
propler unitatis cognationem eiusdl.'m alque iomutabUis
substaotiae esse parlicipes, pares vero ob bioarii numeri
consorlium alteritatibus esse permixtos; tetragonos quo-
que ad eundem modum considerari manifesluw est. Nam
quod eorum compositio et coniunctio ex inparibus fit, in- 5
mutabili eos naturae pronuntiabo coniunctos. Quod vero
parte altera longiores ex copulatione parium prpcreantur,
oUllquam ab alteritatis varietate separantur.
'.A.lternatim positi' quadratis et parte altera longioribus qui

sit eorum consensus in differentiis et in proportionibus. lO
XXXVIl. Illud igitur perspiciendum est, quod, si idem
tetragoni et parte altera longiores disponantur, ila ut al-
ternatim sibi permixti sint, tanta in his est coniunctio, ut
alias sibi in eisdem proportionibus communicent, discre-
pent autem diO'erentiis, alias vero diO'erentiis pares sini, 15
proportionibus dislent. Disponantur enim in ordinem
idem illi superiores letragoni et parte altera longiores ab
uno: I. II. IIII. VI. VIIU. XII. XVI. XX. XXV. XXX. Ergo
in superiore formula boe mnime intuendum est. Namque
inter ·1·, qui est tetragonus, et ·ll· dupla proportio est; 20
inter ·11· et ·IlII· dupla. Bic ergo tetragonus cum parte
altera longiore atque bic cum sequente. tetragono eadem
proportione iunguntur, diO'erentiis vero non isdem. Nam-
que duorum atque unills sola unitas diO'erentia est, sed
idem du~ a quaternario solo binario relinquuntur. Rur- 25
sus si ·11· ad ·lIIl· speculeris, dupla est proportio, si ·IIlI·
ad .VI·, babitudinem sesqualteram recognosces. Bic ergo
2 a ..... consortio a. Il ob in litura r. I) positio b,
c, l. 9 lnacript. om. c, d. lO in proportionibus] in om.
r, s. 11 XXXVI. 1. Il igitur om. C; quoque s. 13 hiB]
eis d. 14 eisdem] isdem a. Il propositionibus d. Il discre-
pant f. 15 differentias c; differentiis in litura r. 20 unum
a, c, d, f, l, r, s. \I duo a, b, c, l, r, s. \I duplex l. \I est
proportio a. 21 duo! et quattuor f. Il ergo] enim 8. 22 cum
sequente] consequente d, r. 23 hlsdem a, d, r; eisdem f.
25 ·11· d. Il relinquitur, n supra i scripto, r. 26 duo a, c,
f, l, r, s. n quattuor ad sex f. 21 Bic] Bi c, l, r, s;
Bic mutatum in Bi a, d.
DigitlZed by Google
in proportionibus discrepant, in diO'erentiis pares sunto

Namque et ·1111· a duobus et ·VI· a ·1111· eodem binario
distante In sequentibus etiam eodem modo, sicut in pri-
mis fuit, ratio constato Nam eadem proportio est, diO'e-
5 rentiis non eisdem. Nam ·I1II· ad .VI· et ·VI· ad ·VIIll·
sesqualtera proportione iunguntur, ·VI· autem quaterna-
rium duobus, ·VIIII· vero senarium tribus praetereunt.
In sequentibus etiam eadem ratio speculabitur et semper
alternalim, nunc quidem eaedem proportiones, aliae dif-
10 ferentiae sunt, nunc autem ordine permutato eisdem dil'-
ferentiis aliae proportiones ,_semperque, in quibus diO'e-
runt, secundum naturalis numeri ordines tetragoni et
parte altera longiores sese superabunt, 1antum quod ge-
minatis summulis naturalis numeri fit progressio. Quod
15 mirum videri non debel. Nos enim ipsas summas tetra-
gonorum et parte altera longiorum geminavimus ad pri-
, mas secundasque proportiones.
Proportiones
d l d l sesqual- ~esqual- sesqui- sesqui- sesqui- se;qui- sesqui- sesqui-
up a. up a tera tera tertia tertia quarta quarta quinta quinta.
I. Il. mI. VI. V1II1. XII. XVI. XX. XXV. xxx. XXXVI.
I. U. II. m. IlI. IIII. UU. V. V. VI.
DiO'erentiae.
Eaedem quoque diO'erentiae mirabilem in modum a
25 toto per sequentes partes et per easdem unitates, quibus
superius creverunt, progrediuntur. Namque inter unum
et duo tantum unitas intercedit, quae unitatis, cui aequa-
Hs est, totum est; binarii vero medietas. Eodemque modo
2 quattuor i. Il sex a quattuor a, i, l, r, s. 3 modo
e:x: corro add. r. Il sieut in primis ceto Haec d guae legun-
tur usgue ad capitis quadragesimi tmii verba: illie vero utri-
que sint desunt in a se:x: vel Beptem foliis deperditis. Il sicut
etiam c, i. r, s.
tem e.
I) quattuor ad sex i.
9 eilldem proportionibns i.
II sex i. 6 sex au-
defferentiae bis r.
10 hisdem c, d, i, r, s. 12 naturales b, r; naturales, es
in is mutato, r. 16 geminamus d, i, r; geminavimua et su-
pra vi: al: bi b. 18 Proportiones ome c, d. 22 ·VI· bis
c, f, r. l in fine Beguentem proportionem addito 24 eodem et
supra versum sc. ordine 1: modo s. 26 ··1· et ·11· d. 27 uni-
tati f; unitas S; unita C.
DigitlZed by Google
inter ·II· et ·IIII· tantum ·11· sunt, qui binarii totum sunt,
-quaternarii medietas. Inter quaternarium vero et sena-
rium idem ·II· sunt, ad quaternarium medietas, ad sena-
rium pal's tertia .111· vero, qui sequuntur. qui inter .VI·
et ·VIDI· constituti su~t medii, sunt quidem seDarii dimi- 5
dium, pars vero tertia novenarii. Et rursus ternarius, qui
Dovenarii pars tertia est, duodenarii quarta est; et ad
eundem modum usque in finem descriptionis gemina-
tis buiusmodi partibus, sicut ipsa quoque summarum
comparatio geminata est, aequas partium progressiones 10
aspides.
Probalio quadrato$ eiusdem esse llaturae.

XXXVIII. IIIud autem apertissimum signum est, omnes
tetragoDos inparibus esse cognatos, quod in omoi disposi-
tione ab uno vel in duplicibus vel in triplicibus taUs natu- 15
rae ordo conseritur, ut nunquam, nisi secundum inparem
locum tetragonus inveniatur. Disponamus enim in ordi-
Dem numeros, primo quidem duplos, deiode triplos.
l. II •. 1111. vm. XVI. XXXII. LXIIII. CXXVIII. CCLVI.
l. III. VIIII. XXVII. LXXXI. CCXLIII. DCCXXVlllI.llCLXXXVII. ViDLXI. 20
Si igitur in utrisque versibus primos aspicias, singulos
quos invenis, quoniam tetragoDi sunt, in inpari loco sunt
constituti, quoniam primi sunt. Si· vero tertium locum
J'espexeris, ·IIII· et ·VIIlI· notabis, quorum bic a dùobus
profir.iscitur, ilIum terDarius creal; qui sunt loco in- 25
pari constituti. Quintum deinde. si videas locum ·XVI· et
·I~XXXI· respicies, sed unus a qualernario nascitur, alte-
rum novenarius creat. Et si ÒODum 10cuIB rl1rsus adspi-
1 duo et quattuor l. Il duo c I d, l. U binario d; binari r.

2 quaternari r. 3 duo c, d, l. 4 Tres c. Il sequit r.
o dimidium] medietas d. 6 ·VIIII· et supra versum novenarii b.
7 est I?ars tertia d; tertia pars est l, r, s. 12 lnscript.om.
c, 'd. Il nàturae esse r, s. 13 XXXVII l. Il autem] quo-
que d. 15 vel in duplicìbus om. i; sed supra versum in
dnplicibus ere corro est additum. 16 ni s. 19 c addit
DXII. 21 in ere corro additum r. 22 inpare b, l, r. 25 pro-
ficitur r. D illum tertium c, l.
DigitlZed by Google
cias. telragonos pernolabis ·CCLVI· et ·VIOLXI·; quorum

superior fil a ·XVI·, inferior vero ab ·LXXXI· Idem si in
infinilum faeere libeat, indiscrepanltlr incurl'it.
Gybos eiusdem participare sflbstantiae, quod ab inparibu$
5 nascantur.
XXXVIIlI. Ipsi vero cybi, qui quamquam tribus inter-
vallis sublati sint, tamen propter aequalem multiplicatio-
nem participantinmutabilis substantiae eiusdtlmque na-
turae sunt sodi, non aliorum quam inparium coacerva-
lO tione producuntur, nunqullm vero parium. Nam si omnes
ab unitate inpares disponantur, iuncti figuras cybicas ex-
plicabunt.
I. III. V. VII. VIIII. Xl. XIII. XV. XVII. XVIIU. XXI.
In his igitur qui primus est, potestate et virtule primum
15 cybum faciet; iuncti vero duo qui sequuntur, ternarius
scUicet et quinarius, secundum effiduut cybum, qui est
oelooarius. luncli autem tres, qui sequunlur, septenarius
novenariusque et ·X[· cybum facient, qui ·XXVII· numero
coolioetur, qui est tertius. Et sequentes quattuor quar-
20 tum, et qui sequuntur quioque quintum, et ad eundem
modum quotus quisque cybus efficitur, tot coniunclione
inpares apponuntur. Hoc autem diligenlius subieeta de-
scriptio docet.
[. 1111. I I
V. VII. VIIII. XI. XUI. XV. XVII. XVIIII.
25 I. VIII. XXVII. LXHII.
XXI. XXIII. XXV. XXVII. XXVnll.
. CXXV.
1 et om. i, r, s. 8 currit c, l, s; currit et 8upra ver-
8um .I: incurrit b; occurrit i. 4 Inscript. om. c, d. 6 XXXVIII.
l. Il cubi i. 7 sint sublati c. 8 immutabili c, r, s.
9 et non d. Il coacervationem b. l. lO produntur i, r;
producuntur et supra ver8um .I: produntur b; prodeunt d. I l
cubica.s i. 15 cubum r. et infra. 16 cybum efficiunt c.
17 ·III· i. Il septinari\l8 r; VII. s. 18 VIIII. B; novenarius.
omi,8o que, c, r. Il undenariu8 c. Il iaciunt i, B. 19 ·IIII·
c, d. 20 ·V· d, B. 21 tota c, s. " ad con,iunctionem i.
22 opponuntur d; ponuntur, lill/.ra pr(lecetlente, 1. " Hoc au-
tem ... docet om. I. 26 XXV~IJ;I] XXIX. J. Il In c, r, •
DigitlZed by Google
De proportionalitatibus.
XL. Et de his quidem sufficienter dictum est; nune
res admonet quaedam de proportionibus disputantes, quae
nobis vel ad musicas speculaliones vel ad astronomieas
subtilitates vel ad geometricae eonsiderationis vim vel 5
etiam ad veterum lectionum intellegentiam prodesse pos-
sint, arithmetieam introduetionem commodissime termi-
nare. Est igitur proportionalitas duarum vel lrium vel
quotlibrt proportionum adsumptio ad unum atque col-
lectio. Ut etiam communiter definiamus: proportional~tas lO
est duarum vel plurium proportionum similis babitudo,
etiamsi non eisdem quantitatibus et differentiis constitutae
sint. Oifferentia vero est inter numeros quantitas. Pro-
portio est duorum terminorum ad se invicem quaedam
habitudo et quasi quodammodo continentia, quorum com- 15
posilio quod efficit, proportionale est. Ex iunctis enim
proportionibus proportionalitas fil. In tribus autem ter-
minis minima proportionalitas invenitur. Fit etiam in plu-
ribus. sed longior; ut binarius ad unum, quoniam duo
sunt termini, duplam obtinet' proportionem. Sin vero 20
quattuor contra duo compares, bic quoque dupla propor-
tio est. Quos tres terminos si continue consideres, ex
duabus proportionibus fit proportionalitas et est propor-
tionalitas unum ad duo et duo ad quattuor. Est enim pro-
portionalitas, 111 dictum est. eollectio proportionum in SI>
unumque redactio. Fit etiam el in Jongioribus. Nam si
quattuor illi!! odo velis adiungere et his ·XVI· et bis
·XXXII· et deinceps duplos, qui sequuntur, fit in omnibus
dupla proportionalitas ex proporlionibus duplis. Igitur
eybi supra numeros, e:t: quibus constant, leguntur. 1 lnscript.

om. c, d, l. Il s addit: quartum thema incipit. 2 XXXVIIII.
l. 3 pr<lp<lrtionibus] Legendum videtur propoTtionalitatibus.
6 lectionem d. 7 arithmetica introductione b, c, d, l, r, Il. Il
terminari c. lO etiam) autem d, f, r, 8. 1\ commoniter r.
11 est om. c, s. 18 etiam] enim d. 21 ·1111· c, d;
·IIII·or f. 1\ ·11· c. Il et hic d, f, T, s. 22 ·III· c. 24 ·1·
ad duo et ·11· ad ·IIII· d. n ad ·1111· c. Il Est enim] Et
est f. 27 ·IIII· c, d. Il ·VIII· c, d, f.
DigitlZed by Google
quotiens unus atque idem terminus ila duobus circum se

terminis communicat, ut ad unum dux sit, ad alium
comes, baec proportionalitas continua vocatur, ut unus,
duo, quattuor. Est enim aequalitas in bis propol'tionibus
5 et quemadmodum sunt .IIII· ad ·11·, sic sunt ·11· ad unum,
et rursus quemadmodum unus ad duo, sic duo ad quat-
tuor. Et secundum quantitatem quoque numeri eodem
modo est. Quantum enim tres superant binarium, tantum
binarius unitatem, et quanto unus a duobus minor est,
10 tanto binarius a ternario superatur. Sin vero alius ad
unum refertur terminus, alius vero ad alium, necesse est
babitudinem disiunctam vocari, ut ad qualitatem quidem
proportionis sunt: I. II. IIIl. VIII. Sic enim sunt quem-
admodum duo ad unum, sic octo ad quattuor, et conver-
15 sim: quemadmodum unus ad duo, sic quattuor ad odo,
et permutatim: quemadmodum quattuor ad unum, sic
octo ad binarium. Secundum quantitalem vero numeri,
ut sunl: I. Il. III. 1lI1. Quantum enim unus a duobus vin-
citur, tantum ternarius a quaternario superatur, et quanto
iO duo unum vincunt, tanto ternarium quaternarius transit.
Permixtim etiam: quanto unus tribus minor est, tanto
binarius quaternal'io, vel quanto ternarius unitatem su-
perat, tanto binarium transgreditur quaternarius.
Quae apud antiquos proportionalitas {uerit; 'quas poste-

26 riores addiderint.
XLI. Confessae quidem et apud antiquiores notae,
1 quoties e. 3 I. Il. 1111. e. 5 ·1· e. 6 ·1· ad ·II·
sie ·II· ad ·IIII· ej nnns ad ·11· sie duo ad ·1111· f. Il ·11·
ad ·1111· d. 9 quantum d, f, s. lO tantum c, d, f, r, s.
12 ad qualitatem, ae ex corro addito d, r; ad qualita-
tem et supra verSUlI1 in al ad aequalitatem b j ad aequali-
tatem c, f, s. Il quidem om. J. 13 proportiones d, fj
proportionis et supra versum in al nes b. 14 ·II·'e, s.l'
·1· s. Il ·VIII· ad ·1111, c, d, f, s. 15 ·1· c, s. Il ·11· c, f,
s. Il ·IIII· ad ·VIII· c, d, f, 9. 16 permotatim r. Il ·Im·
c, a. f, s. Il ·1· c, d, s. 17 ,VIII· c, d, f, s. Il.11. s. 19
quantum d, f. 20 tantnm d. 21 tantum d. 24 lnscript.
om. c, d. 25 addiderunt f. 26 XL. l. Il Confuse, in mar-
DigitlZed by Google
INST. ARlTHM. n, 42. 139
quaeque ad Pytbagorae vel Platonis vel Aristotelis scien-
-tiam pervenerunt, hae tres medietates sunt: aritbmetica,
.geometrica, armonica. Post quas proportionum babitu-
-dines tres aliae sunt, quae sine nomine feruntur quidem,
"'Vocantur autem quarta, quinta, sexta, quae superius dictis 5
-oppositae sunto At vero posteri propter denarii numeri
perfectionem, quod erat Pythagorae conplacitus, medie-
tales alias quatluor addiderunt, ut in bis proportionalita-
tibus denariae quantitatis corpus efficerent. Secundum
-quem numerum et priores quinque habitudines compara- 10
tionesq\le descriptae sunt, ubi quinque maioribus propor-
·tionibus, quos vocavimus duces, minores aptavimus alios
terminòs, quos comites diximus. Inde etiam in Aristote-
iica atque Arcbytae prius decem praedicamentorum de-
-scriptione Pytbagoricum denarium manifestum est inve- 15
niri; quando quidem et Plato. sludiosissimus Pytbagorae,
secundum eandem disputationem dividit, et Arcbytas Py-
thagoricus ante Arislotelem, licet quibusdam sit ambiguum,
decem baec praedicamenta constituit. Inde etiam decem
membrorum parliculae, inde alia permulta, quae omnia 20
persequi non est necesse.
J)uod primum de ea, quae vocatur arithmetica proportio-

nalitas, dicendum sito
XLII. Nunc vero de proportionalitatibus deque medie-
tatibus dicendum est, et primum quidem de ea medie- 25
tate tractabimus, quae secundum quantitatls aequalitatem
neglecta proportionis parilitate constitutorum termino rum
'babitudines servat. In bis autem quantitatibus medietas
ista versatur, inque bis speculanda est, in quibus a se
.gine autem confesse r. 2 ·In· C. 4 quidem femntur c,

d, f, r, s. 5 vel seda e, d, r; s; vel linea 8ubnotatum b.
8 ·nn· c, d. 9 denarii f. 10 ·V· d, f, r, d. 11 ·V· d.
12 vocabimus b, l, S; vocamUB f. 14 ·X· c, d, f. n Bcri-
ptione d. 17 eandem] eam d, f.ll dispositionem B. 19 ·X·
-c, f. " ·X· c, d, f. 22 Inscript. om. c, d; in s inscriptio
~vamdt. 28 eBt b, f, l, r. 24 ·XLI· 1. n vero om. B.
DigitlZed by Google
ipsis termini dilferunt. Quid autem esset differentia ter-

minorum superius definitum est. Banc autem esse arith-
meticam medietatem numerorum, ipsa ratio declarabit,
quoniam eius proportio in numeri quantitate consistito
o Quae igitur causa est, huiusmodi terminorum habitudi-
nem, id est aritbmeticam. cunctis aliis proportionalitati-
bus anteponere? Primum, quod banc nobis in principio
ipsa numerorum natura et vis naturalis quantitaf.is obpo-
nit. Huiusmodi enim proportiones quaeque ad termino·
10 rum dilferentias pertinent, ut paulo post demonstrabitur,
in naturalis primum numeri dispositione cognoscimus.
Deinde, quod in superiore libro disputantibus nobis.
apparuit, aritbmeticam vim geometrica atque musica esse
antiquiorem et quod inlata non bas simul inferret, sublata
15 vero perimeret. Quare ordine disputatio progredietur, si
ab ea primo incboandum sit medietate, quae in numeri
differentia Don in proportionis speculatione versatur.
De 6rithmetica medietate eiusque propriitatibus.

XLIII. Aritbmeticam medietatem vocamus, quotiens.
20 vel tribus vel quotlibet terminis positis aequalis atque
eadem differentia inter omnes dispositos terminos inveni-
turo In qua neglecta proportionis aequalitate terminorum
tantum differentiarumque speculatio custoditur, ut: I. II.
III. lIlI. V. VI. VB. VIII. VIDI. X. lo bac enim naturalis·
25 numeri dispositiooe. si quis continuatim differentias ter-
minorum curet aspicere, secundum arithmeticam medie-
tatem aequa termioorum ioter se discrepantia est; aequa-
les enim suot differentiae, sed eadem proportio atque
habitudo non est. Si igitur in tribus terminis consideratio
2 defenitum r. 12 in om. d, r. 14 non om. c, r.

15 in ordine l; in ex corro additum b, r. 16 ab bis s. I
primum l; prius d; prim~!I et 8upra us o r. Il incoandum r.
18 Titulu8 dee8t in c, evanuit in s. Il De ariihmetica medie-
tate contextui addit r. Il eiusque proprietatibu8 om. d, r.lI·
proportiooibus f. 19 XLII. 1. Il quoties s. 24 enim] ergo
c, f, s. 29 consideratio sit •.. tribus terminis 011&. c.
DigitlZed by Google
INST • .A.RITHM. II, 43. 141
-sit, continua proportionalitas dicitur; sin vero bic alius
-dux et alius comes, illic vero utrique sin t alii, vocabitur
disiuncta medietas. Si igitur in tribus tantum terminis
:secundum continuam medieLatem respexeris vel in quat-
tuor vel in quotlibet aliis secundum disiunctam easdem 5
-semper difTerentias terminorum videbis, tantum solis pro-
portionibus permutatis. Id si in uno quis noverit, reliqua
-eum ralio non latebit. Sit continua medietas I. II. Ill.
Hic unus a duohus et duo a tribus solis tantum singulis
distant, et sunt eaedem differentiae, proportiones vero lO
aliae. Namque duo ad unum duplus est, ·lU· ad ·1I· ses-
qua Iter. Et in ceteris idem videbis. Sin autem permiscens
et aliquos praeteriens eligas et in bis aliquam speculatio-
nem pODas, idem poterit evedire. Nam si aequales ter-
minos intermittas et uno sese in priore dispositione prae- 15
tereant, si singulos intermittas, solius binarii llotabitur
differentia, sin vero duos praetereas, lernarii, si tres,
quaternarii, si quattuor, quinarii. Et ad eundem modum
uno plus, quam inlermiseris, erit illa, quam quaerimus,
difTerentia terminorum. Namque si in tribull terminis sin- 20
guli relinquantur, binarius semper intererit.
Differeutiae.
II. Il.
I. II. 1II. lUI. v.
---------------------
Videsne ut, cum superÌlJs in naturalis numeri dispositione 25
se termini singuIis praeterirent, praelermissis duobus et
2 sunt r. S desiuneta r. Il terminis tantum a, c, f,

l, s. 4 ·1111· e. 5 disiunetBm medietatem R, c, f, s;
medietatem in margine r, linea 8ubnotatum et BUpra ver8um
glossa b. 6 tamen a. 7 Et si et 8upra VBrBUIII id a. 8 non
latebit ratio R. 9 -II· c, d. 11 ·11· e. Il tres ad duo d,
f. Il Rd duos R, l, s. 16 binari r. 17 duo d, r, Si -II·
b, c, l i duo corro in duos 1\. Il ternari r. Il si tres quater-
narii om. d. Il ·111· b. 18 si -lIII· quinarii in margine r. !~
·1111- s. 19 plu8, quod a, pIus, quem e. 20 in tribU8 ter-
minis si fi Bi ea: corro add. a, r, s. 21 Bemper binarius c,
f, B. 22 Differentiae om. B. 26 solia duo bus d. Il ·II· 8.
DigitlZed by Google
·IIII· unus ad ·rn· et ·rn· ad quinarium comparati bina-

rium solum in differentia retinuerint. Nec non etiam in
disiuncta eadem versabitur observatio.
Differentiae.
5 Il. Il.
I. H. UI. IIIl. V. VI. VII.
TaIibus igitur vestigiis insistentem nullus ab eadem simi-
litudine error abducet. Namque si duos intermittas, ter-
narius differentiam continebit, si tres, quaternarius, si
lO quattuor, quinarius aeque in continuis proportiooibus at-
que tlisiunctis. Qualitas autem proportionis eadem non
erit ,quamvis siot aequis termini differentiis distributi.
Quod si conversim ponantur, ut non eisdem differentiis
eatlem qualitas proportionis eveniat, geometrica talis pro-
15 portionalitas, non aritbmetica nominatur.
Est autem proprium buius medietatis, quod, si in tri-
bus terminis speculatio sit, compositis extremitatibus iIla
summa, quae inter exlremitates est, non loco tantum
verum etiam sit quantitate metlietas. Ut si ponantur l. Il.
20 Hl., unus et ·111· quattuor reddunt, duo vero, qui medius
inter utrosque est, quaternarii medietas invenitur. Quod
si bis medietatem ducas, aequus erit extremitatibus. Bis
enim Il. IIII. creant. Sin vero disiuncta sit, quod Ol ex
utrisque extremitatibus compositis, 'hoc ex duabus medie-
25 tatibus redditur. Si enim sint I. II. III. 1111., unus el quat-
tuor quinarium creanl, ·11· et ·III· medii in eundem rur-
sus quinarium surgunt.
1 quattuor f. Il ·1· 8. Il tres c. Il et tres c, f; et ·111·
supra versum d. Il ·V· s. 2 etiam om. 8. 3 eadem om. c. /I
opel'atio d. 4 Differentiae orn. 8. 5 b, c, f , l perverse:
III. III.
I. II. III. 1111. V. VI. VII.
·a,
lO ·1111· c. ì 4 talis om. -;;:-..... 19 fit f, -;; s. Il ponatur
a, c, s. 20 tres et d. /I ·1111· c. Il ·11· d. 21 est su-
pra versum a. 22 extremitatibu8 addendum videtur compo-
sitis. 23 duo c, d, f. Il desiuneta r. \I quae l; qllae et
supra ver.um quod b. 24 duo bus f. 26 Bunt r. 26 duo
et tree d, f.
DigitlZed by Google
INST• .ARITHM. n, 43. 143
Continua.
I. Il. m.
I IIII.
-I
Disiuncta.
l. II. IlI. 1111. 5
"'-'
I v. J
V.
Est illi hoc quoque solida proprietate coniunctum, quod
quemadmodum sunt omnes termini huiusmodi dispositio-
nis ad se ipsos, ila sunt differentiae ad differentias con- lO
stitutae. Namque omnis terminus sibi ipsi aequalis est et
differentiae differentiis sunt aequales. Illud quoque sub-
titius, quod multi huius disciplinae periti nisi Nicomachus
nunquam antea perspexerunt, quod in omni dispositione
vel continua vel disiuncta, quod conlinetur sub duabus 15
extremitatibus minus est eo numero, qui ex medietate
conficitur, tantum, quantum possunt duae sub se differen-
tiae continere, quae inter ipsos sunt terminos constiLutae.
Ponamus enim tres terminos huiusmodi III. V. VII. Si igi-
tur tres septies augeantur, in . XXI· numerum cadunt. 2()
Quod si medium terminum, id est ·V·, in semet ipsum
multiplicaveris, quinquies quinque faciun! ·XXV· Et hic
numerus ab eo, quem extremitaLes colligunt, quaternario
maior est, quem scilicet differentiae conficiunt. Inter ·111·
enim et ·V· et ·VII· bini intersunt, quos si in sese multi- 25
plices, ·mI· reddunt. Bis enim duo ·lIn· fiunt. Recte
igitur dictum est, in hac buiusmodi dispositione, quod
continetur sub extremitatibus, minus esse ilio numero,
3 .1111·] bis ·n· li bis .I1. et ·1111· c, d, f. 8 quoque

hoc a, f, s. 14 antea Ilupra verllum ai ante li ante ea r.
16 eo numero est a. Il est om. 1. 20 ·III· Ci ter d. 22
quinquies enim a, li enim supra versum b. Il ·V· c. f. 24 est
supra versum a. I tres d, f. 25 quos] quod r. Il in se d;
in se corro ex inter hac a. 26 quattuor f. Il quattuor f. Il
fiunt ·nlI· d. Il sunt a.
DigitlZed by Google
144 INST. ARITHM. n, 44.
qui fit ex medietale. tantum. quantum difTerentiae in se

multiplicatae restituu~t.
lUI.
Il. n.
5 III. V. VII.
l XXV. J
XXI.
Quartum vero proprium huiusmodi dispositionis nolatur.
quod anliquiores qooque babuere notissimum, quod in
10 hac proportionalitate vel medietale in minoribus terminis
maiores proporliones, in maioribus minores comparatio·
nes necesse est inveniri. Namque in dispositione hac I. Il.
III. minores lermini sunt ·1· et ·1I·. maiores ·11· et ·111·
Et ·11· ad unum duplus est, tres vero ad ·II· sesqualLer.
15 Sed maior est proporlio dupli quam sesqualtera. In al"
monica autem medietate e contrario evenire contingit; in
minoribus enim terminis minores proportiones. in maio·
ribus maior pt'oportionis quantitas custodilur. Harum vero
medietatum. id est arithmeticae atque armonicae, geome·
20 trica proportionalitas media esse notata est. quae vel in
maioribus vel in minori bus terminis aequas numerorum
qualitates ili propol'tionalitale custodito Inter maius vero
et minus aequalitas loco ponitur medietatis. Et de arith·
metica quidem medietate satis dictum est.
25 De geometrica medielate eiusque proprietalillus.

XLIIII. NUDC vero. quae hanc sequitur, geometrica
medietas expediatur, quae sola vel maxime proportionali·
Las appellari poLest propterea quod in eisdem pro portio·
10 in medietate e. 13 sunt termini c, d, l, r, S. 14

Et] Nam et b, c, l; Nam a. Il duo c, f. Il ·1· s. Il .I1I. d,
s. Il duo b, c, f.; duos a. 16 eontigit f. 17 proportio'
nis C. 20 nota r. 25 lnscript. om.· e. d. Il medietate].
auetoritate f. \I eiusque proprietatibus supra versum Il, qUI
codere inscriptionem capitis quadragesimi secundi addito 26
XLII. a; XLIII. I. Il eonsequitur a, f, s; con e:e corro add.
d. 28 in ea eisdem f, s. Il e,!-~dem et supra an is r.
DigitlZed by Google
nibus terminorum vel in maioribus vel in minoribus spe-
culatio ponitur. Bic enim aequa semper proportio custo-
ditur, numeri quantilas multitudoque neglegitur, contrarie
quam in aritbmetica medietate, ut sunt I. Il. DII. VIII.
XVI. XXXII. LXIIII. vel in tripla proportione I. III. VIIII. 5
XXVII. LXXXI. vel si quadrupla vel si quincupla vel si in
quamlibet multiplicitatem numerorum sit cODlstitota disten-
sio. In bis enitn, quotlibet terminos sumpseris; explebunt
geometricam medietatem, quemadmedum eniro prior ad
• sequentem est, ita sequens ad alium, et rursus, si per- lO
mixte fadas, idem erit. Si enim ponantur tres termini H.
1111. et vm., quemadmodum sunt ·VIII· ad ·1111· ita qual-
tuor ad duo. Atque boc si convertas, qllemadmodum sunt
duo ad quattuor, ita erunt quattuor ad . VUI·
dupla dupla 15
II. lUI. VIII.
Ve~ si in quattuor terminis, ul sunt II. 1111. VIII. XVI.,
CJuemadmodum est primus ad terUum, id est ·11· ad ·VIII·,
sic erit secundus ad quartum, id est ·Ili· ad ·XVI· Vtra-
que enim proportio quadrupla est. El conversim quem- 20
admodum quartus est ad secundum, ita tertiue notatur ad
primum. Hoc vero etiam disiuncte lice!. Nam quemad-
rnodurn est primus ad secundurn, id est duo ad ·IIlI·, sic
tertius ad quartum, id est ·VIII· a.J ·XVI· Et cOllversim
quemadmodum secundus ad' primum, id est ·1111· ad ·11·,25
ila quartus ad tertiurn, id est ·XVI· ad ·VIII· Idque in
omnibus rata consideratione perspicies.
6 quinquupla, qu in c 71Llttato, a; qllineupla, c in quu
7nlttato, b, c. 7 sit constituta numerorum d. 1\ distanti a,
a, r. 8 enim] vel r. 9 medietatem geometrieam c, s. il
quemammodum d, et infra. lO alium] alterum a. \I et]
vel s. \I si 07n. r. 11. ·111· e, f. Il ·11· et ·IIII· d. 12
·VIII· et ·1111· r. Il quattuor f. \I ita] sie a, c. Il ·1111· ad
·11· c, d, r, s. 14 ·II· ad ·1111·· c, d; duo ad ·IIII· r, s. Ii
·IIII· ad ·VIII· c, d, s. 16 Descriptionem om. e, s. 17 si
supra versllm a. Il in om. f. " ·IIII· d, s. Il terminis] ter-
mini sint f; terminis idem ieeeris 8. 18 duo d, i. 19 erit
seeundus] sunt ·II· d. " ·IIII·or i. 22 disiunetae a, b, d, i,
r, s. 23 ·II· c, d. " ·1I11·or f. 25 ·1· r. li quattuor ad duo f.
~~~ ro
DigitlZed by Google
dupl. dupla
Il. IlII. VIU. XVI.
tlUadl'u l'la quadrupl:'-
Habel autem proprium huiusmodi medielas, quod in omni
dispositione secundum banc proporlionalitatem termino-
rum differenliae in eadem proportione contra se sunt, qua
5 fuerint ipsi termini, quorum sunt ipsae differenliae. Sive
enim dupli-contra se sint termini, duplae erunt etiam dif-
ferentiae, sive tripli, triplae, sive secundum quamlibet
multiplicitatem, eadem in differentiis multiplicitas erit,
quam prima consideratio invenit in terminis, ut subiecta
10 descriptio monet.
Differentiae duplne.
J. Il. 1111. VlI1. XVI. XXXII. LXIlII. CXXVIII.
J. Il. 1111. VJlI. XVI. XXXII. LXIIlI. CXX VIII. CCLVI.
Termini dupli.
15 Nulli igitur dubium esse potest, quod, cum omnes ter-
mini dupli sint, ila differenliae quoque eorum termirl()~um
duplae esse videantur, ut uno minus termino in differen-
tiis omnes paene dispositos subler terminos, quorum sunt
ipsae differentiae, superior ordo reddiderit. Est etiam aliud
20 proprium, quod omnis ad minorem maior terminus compa-
ratus ipsum minorem retinet differentiam. Namque binarius
ad unitatem ipsa unitale differt, et quaternarius binario ipso
binario et octonarius quaternario ipso quaternario et dein-
ceps mlliores alii ipsis minoribus ab eisdem ipsis differuut,
25 quos numerosilale praetereunt. Et boc Cfuidem in duplici
proportione cadit; sin vero sint tripIices proportiones maior
1 Descriptionem sec. manus addidit in d. 2 huiusmodi

proprium f, s. 5 fuel'ant c, fuerunt s, fuerl!nt, et supra
alterum u i, r. Il ipsae] supra versllm rj ipse d, i. \I ipsae
sunt c, i, s. 5-7 Sive •... differentiae in margine d.
6 enim om. e. \I sunt r. Il sint termini contra. se d. Il termini
om. 1. Il etiam sllpra lIerSllm a. 8 multiplieationem c,
f, l, s j multiplicitatem et supra verSllm ationem b. 10
monet] docet d. 11 Differentiae duplae 0111. e. 12 CXXVIII.
om. s. 13 CCL VI. om. d, s. 16 sunt c, l, r. 21 diffe-
rentia f. 22 defert r. 23 oetonario qllaternariu8 d. Il
quaternario ipso quaternario in margine r.
DigitlZed by Google
terminus a minore termino duplicato minore termino dir-
rert, ut, si sint I. III. VIIII., tres ab uno binario ditTerunt,
in quem unitas, id est minor terminus duplicatus exundat;
et ·VIlII· a tribus senario ditTerunt, quem teroarius dupli-
catus educit. Et in aliis cuoctis eiusmodi ratio repperietur. 5
Sin vero quadruplices sint, triplicato minore termino
maior terminus a minore distabit, et, si quiocupla, qua-
druplicato, et, si sescupla quincuplicato, et una minus
multiplicalione, quam est ipsa minorum ad maiores com-
paratio terminorum, mioorem oumerus maior exsuperat. lO
DitTereotiae ipsi minores.
I. Il. ll1I. VIII. XVI. XXXII. LXIIII. CXXVIII.
I. Il. Ull. VIII. XVI. XXXIJ. LXIIII. CXXVJII. CC/.VI.
Termini dupli.
DitTerenLiae dupli minores. 15
Il. VI. XVIII. LlIII. CLXII. CCCCLXXXVI. I CCCCLVlIJ.
J. III. VIII/. XXVII. LXXXI. CCXLlII. DCCXXVIIII. llCLXXXVII.
Termini tripli.
DitTereotiae tripli minores.
lu. XII. XLVIIJ. CXCII. DCCLXVIIl. ffiLXXII. XIICCLXXXVIII. 20
I. llIl. XVI. LXlllI. CCLVI. TXXIIII. III1XCV/. XVICCCLXXXIIII.
Termini quadrupli.
Haec autem proporlionalitas et io aIiis omnibus vel
superparticularibus vel superpartieotibus invenitur buius-
modi proprietale in omnibus conservata, ul in continua 25
prop0l'lione, quod fit sub extremitatibus, si tres fuerint
termini, boc a medietate multiplicala consul'gat. Si enim
sint Il.1111. VIII., quod fil ex bis ·VIII·, idem fit ex quater
·IIII·; vel si sit in quattuol' terminis disiuncta proportio,
7 quadriplicato b, l. 8 quinquiplicato a, d; quinquu-
plicato r, s. 9 minor iuxta lituram f. Il ad supra veraum a.
lO minore m] minor est d. " numerus 0111. S; numerum c Il
exuperat d. 11 ipsi] ipsae f; dupli b, l; duplae s. II mi-
nores om. s. 15 dupli] tripli b, c, l; triplae f, s. Il minore e
0111. s. 16 ICCCCLVIII] DCCCCLVII c. 19 Differntia
tripla d. Il quadrupli b, c, I; quadruplae f, s. Il minores
0111. d, s. 28 idem fit ex quater] reddatur ex est a. 29
quattuor f. 1\ ·IIII· c. -
10*
DigitlZed by Google
148 INST. ARITHM. II, 44 •.
quod fil 8ub utrisque extremitatibus, id duarum medieta.

tum multiplicatione concrescal, ut, si sinl Il. IIlI. VIII.
XVI.. quod fil ex bis ·XVI·, id ex qualer ·VIII· reddatur.
ExempIar aulem nobis maximum certissimumque sit illudo
5 ubi ex aequalitate diximus omnes inaequalitatis species
fundi. lllic enim in oll\nibus vel multiplicibus vel super-
partientibus vel superparticularibus vel in ceteris con-
illootis geometrica proportionalitas custodilur bas omnes
proprietates, quas supra diximus, continens. Quarta
lO vero est proprietas buiu8ce medietatis. quod vel in maiori-
bus vel in minoribus terminis aequales semper proportio-
nes sunto Namque si ponantur Il. 1111. VIII. XVI. XXXII.
LXlllI., inter bos omnes dupla proporlio est. Apparet
etiam haec proportionalitas in binis proportionibus ab
15 unitate allernatim parte altera longioribus quadratisque
dispositis a prima multipIicitatis habitudine, id est a duplici
per cunctas superparticularis habitudioes proportionesque
discurrens; quod subiecta descriptione signatum est.
Tetragonus I.
20 Parte altera longior n. dupla
Tetragonus 1111. dupla
Parte altera longior VI. sesqualtera
Telragonus VUII. sesqualtera
Parte altera longior XII. sesquitertia
25 Tetragonus XVI. sesquitertia
Parle allera longior XX. sesquiquarta
Tetragonus XXV. sesquiquarta
l sub] ex f. 2 concrescit f. 3 sedecim f. 4 sit] tit
d. f, l. I) ex] ab a. 6 profundi a. 7 coniunctis cunctis a.
lO proprietas est d. Il buiuscemodi a j blliusce et supra ver-
sum al buiuscemodi b. 12 d addil ·1· 14 etiam] autem f, S.
17 superparticulares C. 20 longior om. a, b, r, hic et infra;
I, f, s. Il dupla rasura deletllm c j sed hoc et sequentia propor-
tionum vocabula uno versu prolllota sunt in a, c, r, 8 atque in ~
in fine addita est sesquisexta ad implendum ultilllum versum, qUI
in a, r, s proportionis nomi/le vacat. 22 longior] I, f, s. Il
sesqualter gen/lsque masculinUln etiam in reliquis vocab/llis f.
23 VIIII. raS/lra deletllm C. 24, Jongior om. f. hic et infra.
" XII. rasura deletllm c. 25 XVI] X in litura c. 27 XXV]
XX in litura C.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. II I 45. 46. 14!}
Parte altera longior XXX. sesquiquinta

'retragonus XXXVI. sesquiquinla
Parle altera longior. XLII. sesquisexta
'relragonus. XLVIUI. sesquisexta
Quae medietates quibus r.erum publicarum statibus CM/l- 5

parentur.
XLV. Atque ideo aritbmetica quidem rei publicae com-
paratur. quae paucis regitur, id circo quod in mioorioo,
eius terminis maior proportio sito Musicam vero m641ie-
tatem optimalium dicunt esse rempublic:am ideo; quod in lO
maioribus terminis maior proportionalitas invenitur. Geo a
metrica medielas poplliaris quodammoelo et exaequatae
civitatis est. Namque vel in maioriJju8 vel in minoribuli
aequali omnlum proporlionalitate componitur, et e~t inler
omnes paritas quaedam medietalis aeqllllm ius In propor. 15
tionibus conservanlis.
Quod superficies una tantum in proportio1talitatibus medie-

tate iungantur, solidi vero numeri duabus medielafibus in
, medio col/ocatis.
XLVI. Post baec igitur tempus est, ut ellipediamus 20
nunc quiddam nimis utile in Platonica (IUadam disputa-
tione. quae in 'rimaei cosmopoeia baud facili cuiquam vel
penetrabili ratione versalur. Omnea enim planae figurae,
quae nulla altitudine crescunt, una tantum medietate
2 XXXVI} X in litura è. S XLII] XL in litur'a e. Il
sesquiquinta c. 4 XLVIIII] L in litura c i XL1X in {itura .,
.5 i1l8cript. om. a, c, d, f. 7 XLIIlI. I. Il quidem urithme-
tica c, r, 8. Il ei reipublicae f. 9 sit] fit fi est a. lO opti-
matum C, fi optimatium in optimatum mutatum d. 15 in
proportioniblls] pro portionibus f. 16 sibi conservantis ri
conservatis, n supra a, a; conservuns, ti supra D, d. 17
i1l8cript. om. d. in a legitur inscriptio capitis quad7'agesimi
tertii. Il una tantnm] unita tu m f. 18 iunguntur c; iungatur
f. 19 collocaJltur c, r. 20 XLIII. ai XLV. J. 21 quod-
dam a. 22 timerica a. Il cosmopoetica a, Ci cosmopoetico r.
28 enim om. a. Il pIane d•
•
DigitlZed by Google
150 INST. ARrrHM. II, 46.
geometrica continuantur; alia, quae iungat, non polest

inveniri; unde duo tantum in his intervalla sunt consti-
tuta, a primo scilicet ad medium et a medio ad lertium.
Si vero fuerint cybi, duas tantum habebunt medielates,
5 ubi tertia inveniri non poterit secundum geometrica m
scilicet proporlionem; unde forma e solida e tria intervalla
dicuntur ha bere. Est enim unum inlervallum a primo ad
secundum et a secundo ad tertium et a tertio ad quartum,
quae est IIcilicet postrema distantia. Recte igitul' et pia-
10 nae figura e duobus intervallis et solidae tribus contineri
dicuntur. Sint enim duo tetragoni ·1U1· scilicet et ·VJill·
Horum igitur unus tantum medius in eadem proportione
eonstitui potest. Namque senarius ad ·1111· sesqualter est
et ·VUII· ad senarium eodem modo sesqualter. Hoc autem
15 id circo evenit, quod singula latera singulol'um tetragono-
rum efficiunt senariam medietatem. Nam qùalernarii te-
tragoni latus binarius est, novenarii ternarius. Hi ergo
multiplicati senarium perfecerunt; bis enim ·111· senarius
est. Et quotienscunque datis duobus tetragonis eOl'um
20 medietatem volumus invenire, latera eorum multiplicauda
sunt, et qui ex his procreabitur, medietas est. Si autem
cybi sunt, ut ·VlII· et ·XXVII·, duae tantum inter hos ea-
dem proportione medielates constitui queunt, ·XII· sci-
licet et ·XVIJI· Namque ·XlI· ad ·VUI· et ·XVUI· ad ·XH.
25 et ·XXVII· ad ·XVIll· sesqualtera lantum proportione iun-
goniur.. In his quoque eadem laterum ratio est. Nam-
que ex Ilno eybo, qui propinquiol' est, una medielas duo
latera colligit, ex alternatim vero posito unum. In alia
quoque medielate idem est. Ponantur enim duo cybi et
30 in medio eorum duae medietates, quas superius diximus:
VIII. XII. XVIII. XXVII. Octonarii igitur 1atus est bi-
2 intervalla in his c; in his supra versum a. 9 scilicet

est a, C; est o/n. s. 12 in eandem proportionem c, r, 8.
14 autem] igitur f. 16 iccirco l. " covenit d. 16 sena-
rium a. 18 pel'fecerun.t senarium c, s. " tres c, d, f. 19
datis om. c. Il tetragonis additis c. 20 inyeniri c. 21
autem) enim a. 22 cubi f. Il sint c, d, f, 1, r. Il hoa] eos a.
27 medietates d. 28 collegit a, r. 30 quas] qua d •
•
DigitlZed by Google
oarius; bis enim bini bis octonarium referunt: ternarius

vero ·XXVII· cybi latus est; ter enim lres tel' ·XXVII·
restituunt. Medielas igilur, quae iuxla octonarium est,
id est . XII·, mutuatur duo latera ex propinquo sibi
octonario et aliud unum lalus ex allrinsecus posilo 5
· XXVII· cybo. Bis enim bini ler . XII· pandunt. Et
· XVIIl· eadem ratione duo latera a propinquo sibi
· XXVII· cybo colligit et unum ab altrinsecus posito
octonario. Tres enim ter bis ·XVIII· concludunt. Hoc
autem universaliler speculandum est. Si telragonus lO
tetragonum multiplicet, sine dubio tetragonus provenit;
sin vero parte altera longior telragonum multiplicet vel
tetragonus parte altera longiorem nunquam tetrago-
nus, semper parte altera longior crescit.' Rursus si
cybus cybum multiplicaverit, cybi forma conficitur, si 15
vero parte altera longior cybum vel cybus parle altera
longiorem, nunquam cybus procreabitur. Hoc scilicet
secundum simililudinem paris atque inparis. Par eDim
parem si muhiplicet, semper par nascitur et inpar in-
parem si multiplicet, inpar continuo procreabitur. Si 20
vero inpar parem vel si par inparem multiplicel, par
semper exoritur. Hoc autem facilius cognoscitur ex
lectione Plalonis in libris de republica eo loco, qlli nu-
ptialis dicitur, quem ex persona musarum pbilosophus
introducit. Sfld nunc ad terliam medielalem redeun- 25
dum est.
1 bini binis f; bini bis enim d. 1\ referuntt ferunt b, c, l;

fecerunt d, f, r, 8; ferunt, re ex C07'1·. addito I a. 2 tres
terni b, l. 3 restituent s. 8 uno b, c, f , l; uno corro in
unum r. 1\ ab om. d, s. 13 tetragonus est, sed f. 14.sem-
per] per in litura b, Ci neque l, s.ll semper parte altera lon-
gior crescit] d in margine: neque parte altera longior ad-
erit. Sin autem parte altera longior parte altera longiorem
multiplicaverit; r in margine: Si autem parte altera longior
multiplicet parte altera longiorem semper parte altera longior
crecit (8ic.'). 1\ Poat longior addunt b, c, l, s: aderito Sin
autem parte altera longior parte altera longiorem multipli-
caverit semper parte altera longior. " crescet l. 19 si
parem b. 20 procreatur d, f, l, r.
DigitlZed by Google
152 INS'r. ARI'l'HM. II, 47.
De armonica medielate eiusque proprietatibzlS.

XLVII. Armonica autem medielas est, quae neque
eisdem dilJerentiis nec aequis proportionibus constituitUl',
sed iIIa, in qua quemadmodum maximus termidus ad par-
5 vissirnum tel'minum ponitur, sic differentia maximi el
medii contra dHTerentiam medii atque parvissimi compa-
.ra1ur; ul si sint III. IIII. VI. vel si II. IU. VI. Senarius
enim quaternarium sua tertia parte superat, id est duobus,
quaternarius vero ternarium sua quarta parle supervenit,
lO id est uno, et senarius ternarium sua medietate, id est
tribus, .ternarius vero binarium sua parte tertia, id est
unitate transcendit. Quare in his neque eadem proportio
terminorum est, neque sunt eaedem differentiae, èst all-
tem quemadmodum maximus terminus ad parvissimum
15 terminum, sic differenti a maximi et medii ad differentiam
medii atque poslremi. Namque iII hac proportione, quae
est III. 1111. VI., maior terminus, id est senarius, ad par-
vissimum terminum, id est ternarium, duplusest et diffe-
rentia maximi et medii, id est senarii et quaternarii, duo
20 scilicet, ad differentiam medii et ultimi, id est quaternarii
atque ternarii, quae est unitas, dupla perspicitur. Sed
hoc quoque subiecta descriptione monslratur.
Differentiae duplae. Differentiae triplae.
I. II. I. III.
25 III. 1111. VI. Il. III. VI.
Termini dupli. Termini tripli.. .
Habet autem proprietatem, quemadmodum dictum est,
contrariam arithmeticae medietati. In ilIa enim in mino-
ribus terminis maior erat pro portio , in maioribus minor.
30 In bac vero in maioribus quidem terminis maior est pro-
portio, in minoribus vero minor. Namque in hac dispo-
1 I1IIcript. om. c, d. Il IU"monia. r. 2 XLIDI. ai XLVI. l.
4 illa ex corro add. d. Il in ex corro add. r. \I quemammodum d.
lO ·1· et s. Il medietate superat f. 11 ·III· c, f. 17 ·VI· 8.
I id e8t om. d, f, r, s. 21 atque temlU"ii ex corr arId. d.
22 mODstratur descriptione f. /I demonstratur b, I. 23 dupli
b. \I tripli b; duplae d. 24 I. III. om. d. 26 dupli. Ter-
mini om. d. Il triplae d i teme s. 28 in om. d. 29 erit d, 8.
DigitlZed by Google
silione Ill. mI. VI. tres ad quattuor comparali sesquiter-
liam habiludinem, sex -vero ad quaUuol', sesqualteram
reddunt. Sed maior est proporlio sesqualtera a sesqui-
terlia tantum, quantum pars lertia medielale transcendi-
turo luste igitur medielas quaedam geometrica proprie- /;
que esse proportionalitas iudicatur, scilicet inter eam, ubi
in maioribus terminis minor est proportio et in minoribus
maior, et inter eam, uhi in maioribus maior est, in mino-
ribus minor. Ula est enim vere proportionalitas, qua e
medietatis quodammodo locum obtinens et in maioribus et lO
in minoribus aequalibus proportionum comparationibus
continetur. Hoc quoque signum est duarum extremitatum
mediam essequodammodo geometrica m proportionem.
Namque in arithmetica proporlione medius terminus ea-
dem sua parte et minorem praecedit et a maiore praece- 15
ùitur, sed alla parte minoris, alia vero parte maioris.
Sit enim aritbmetica dispositio Il. III. 1111. Ternarius igi-
tur numerus binarium terti~ sua parte praecedit, id est
uno, et a quaternario tertia sua parte praeceditur, id est
uno. At vero ternarius non eadem parte minoris mino- 20
rem vincit vel maioris a maiore superalur. Namque mi-
norem, id est binarium, uno superat, id est ipsius medie-
tate binarii, a quaternario vero uno relinquitllr, qua e
pars quaternarii quarta est. Recte igitur dictum est, me-
dium terminum in huiusmodi medietate eadem sui parte Il/;
et minorem vincere et a maiore superari, sed non eisdem
partibus vel minoris minorem transgredi vel maioris a
maiore transcendi. Contrarie armonica medietas propor-
tiones habet. Namque non eadem parte sua medius ter-
minus in hac proportione vel minorem vincit vel a maiore so
1 atque quattuor di ad ·lIll· c. 2 ·VI· c, f. Il ·llll· c.

5 iustae l, r. Il propriaeque l, r. Il proprie, omi88o. que et
esse, l. 9 enimest vere b, c; enim vere est t 16 parte
maioris] parte minoris Ci maioris omi88o parte l. 21 a
maiori c. 22 superat uno c. 23 quae] qui di qua e uni-
tas s. 24 est quarta pars quatemarii a; pars est quater-
Darii quarta f, r, Si est pars quaternarii quarta c. 25 eius-
modi a, s. 28 Contrariae c, l, r.
DigitlZed by Google
1.54 INST. ARITHM. II, 47.
superatur, sed eadem parte minoris minorem superat.

qua parte maioris a maiore superatur. In hac enim dis-
))ositione armonica, quae est Il. III. VI. tel'llarius bina-
l'ium lerLia sui parte vincit, idem ternarius a senal'io tota
5 sui quantilate superatur, id est tl'ibus, idemqne ipse ter-
narius medietale minoris vincit minorem, id est uno, et
medietate maioris a maiol'e termino vincitm', id est lri-
bus. Senarii enim medielas ternarius est. In geometrica
vero medielale neque eisdem sllis parlibus medius vel vin-
lO cit minorem vel a maiore "incitur, lIeque eadem parte vel
minoris minorem supera t vel maioris a maiore relinquitur,
sed qua parte sua medius terminus minore~ superat, ea-
dem parte sua maior terminus medium vincit, quod est
ul medietas atque extremitas aequalibus medietatem et
15 extremitatem reliquam suis partibus supervadant. In hac
enim disposilione, quae est IIIl. VI. VIIII. tertia sui parte
medius senarius qualernarium superat, id est duobus, et
lertia sui parte rursus novenarius senal'ium vincit, id est
tribus. Babet autem aliam pl'oprietalem armonica me-
20 dietas, ul cum duas extremitates in unum redactas medie-
(as multiplicaverit, dupla quantilas colligaLur, quam si
se mulLiplicent duae extremilates. Sin t enim bi termini:
IlI. lIll. VI. Si igitur ternarium et senarium iungas, nove-
narium facies, qui per quaternarium duclus ·XXXVI· effi-
25 cito Quod si se ipsae extremitales multiplicent et fiant
ll'es sexies, . XVIII· conficiunt, quod est pl'ioris summae
dimidium.
·XVIII·
·XXXVI·
III. IIII. VI.
so ·VIIII.
1 sed eadem •••. superat om. c ver8U vacuo relicto. :)

ternarius] terminus medius a, f, s'; ternarius et 8upra versum
terminus medius id est b; terminlls medius id est in margine r.
4 sila a, l. " idem] id est a; id est uno c. Il a om. b, l. 6
minorem vincit c. 7 vincit c. 15 supervadunt f. 17 se-
parat f. 20 medietas redactas f. 21 colligitur b, c, f, l, s;
collegitur r; colligitur corro in colligatur a, d. 24 facias d.
26 conficient c, r; conficiunt, u in e mutato, a. Il quod est]
id est c; ~~ !l~~ quod est, a. 27 XVIII. om. f.
DigitlZed by Google
Quare dieta sit IJrmoniea medietas ea, quae digesta est.
XLVIII. Considerandum forsitan videalur, cur hanc
armonicam medietatem vocemus. Cuius haec ratio est,
quoniam arithmetica dispositio aequas tanlum per diffe-
rentias dividit quantiLates, geometrica vero terminos aequa 5
proportione coniungit, at -vero armonica ad aliquid quo-
dammodo relata consideratione neque solum in terminis
speculationem proportionis habel neque solum in diffe-
rentiis, sed in utrisque communiter. Quaerit enim, ut
quemadmodum sunt ad se exlremi termini, sic maioris ad lO
medium differentia contra differentiam medietatis ad ulti-
mum. Ad aliquid autem considerationem armonicae pro-
prie esse, in primi libri rerum omnium divisione monstra-
vimus. Ipsarum quoque musicarum consonantiarum, quas
symphonias nominant, proportiones in hac paene sola me- 15
dietatefrequenter invenies. Namque symphonia diatessaron,
quae princeps est et quodammodo vim obtinens elementi,
- constituitur scilicet in epitrita proportione, ut est quater-
n8l'ius ad ternarium - in eiusmodi armonicis medietatibus
invenitur. Sint enim eiusmodi armonica e medietatis ter- 20
mini, quorum extremi dupii sint, et rursus alia huiusmodi
dispositio. quorum e:dremi tripli.
III. IIlI. VI. II. III. VI.
Senarius igitur ad ternarium duplus est, idem autem se-
narius in alia dispositione ad binarium triplus. Horum 25
igitur si differentias colligamus et ad se invicem compare-
mus, epitrita proportio colligetur, unde diatessaron sym-
1 [n8cript. om. a, b, c, d, l, l, s. 2 XLVIII. om. b, l, 1.

XLV. a, c, s. 3 medietatem om. a. 7 in om. e. 9 ut
ex corro add. a. 10 ad medium] supra versum sit b. 11
delerentiam r. 16 pene c, s. 16 invenias d, r. 17 est
prineeps e. 20 invenietur, e post i deleto, e. Il buiusmodi
c, s; eiusmodi, bui supra ei, d; eiusdem vel buiusmodi a.
21 extimi d. Il sint om. c; sunt s. 22 extimi d. U tripli
sunt a, c, l, s. 26 in alia dispositione senarius d, l, l, r, s.
Il triplus est s. 26 dHferentias si eolligimus e. 27 colli-
gitur c, l, l, s; eollegitur r.
DigitlZed by Google
phonia resonabit. Inler ·rn· enim et ·VI· ternarius est et

inter binarium et senarium qualernarius, qui sibimet
comparati sesquitertiam efficient proportionem.
III. 1111. VI.
/; di/Jerentiae
m'
diatessaron sesquitertia
IIII
111. VI.
10 In eadem quoque medietate et diapente symphonia com-
ponitur, quam sesqualtera habitudo restituito Nam in
utrisque dispositionibus his, quae subiectae sunt, in duplici
senarius ad quaternarium sesqualter est et in triplici ter-
narius ad binarium. Ex quibus utrisque diapente sym-
15 phonia coniungitur
sesqualtera, diapente.
III. lUI. VI.
Il.
-
III. VI.
sesqualtera', diapente.
20 Post nanc autem diapason consonantia, quae fit ex duplici,
ut est subiecta formula.
IlI. 1111. VI.
duplex, diapason.
In triplici quoque dispositione simul dia pente et diapason
25 symphonia componitur servans sesqualteram et duplicem
rationem, quod subiecla descriptio docet.
1 Inter] in S. 1/ tres d, i. Il eilim om. B. 1/ sex d, i. 3

efficiunt S. 4 ·IIII.] ·III· S. 5 differentiae om. d; diffe-
rentia r, s. 8 Supra lUlne veraum differentiae c, l; diffe-
rentia i. r, S. 9 ·III·] ·IIII· S. 11 constituit 's. 12 sunt
subiectae C. 13 est om. l. Il et om. d. 16 sesqualtera
diapente om. S. 1/ sesqualter f, I, r. 19 sesqualtera diapente
om. s. Il sesqualter i, I, r. 20 hunc a, b, c, d, i, l, r. 23
duplex, diapason om. c; duplex om. S.
DigitlZed by Google
lNST. ARITHM. II. 48. 157
Il. III. "VI.
triplus, 4iapeJlle el diapason.
Et quoniam triplus duas continel consooantias, diapente
scilicet et diapason, in huius triplicis dispositione in dilfe-
rentiis eundem rursus triplum repperiemus, secundum 6
subter descriptum modum ..
lriplus.
dilferentiae.
J. III.
------VI.
II. III.
dia pente diapason.
10
In dupla vero disposiLione maior terminus ad medii ler-

-mini contra se dilferentiam triplus est el rursus minor ter-
minus ad medii conlra minorem terminum comparali dir-
ferentiam lriplus est. 15
dilferenliae.
triplus rl. Il.",,,,,\ triplus.
III. UJJ. VI.
IIIa aulem maxima symphonia, quae vocalur bis diapason
velut bis duplum, quoniam diapason symphonia ex duplici 20
1 Supra n. III. SesquaI

ter d '
c, ; Dlapente s; Sesqualter f, l , r.
Diapente
Supra III. VI. Diapente Cj Diapason d, Sj ~f!~:!on f, l, r.

2 triplus om. a, b, dj triplum s; triplices c, f, l, r. U diapente
et diapason om. c, s j et om. a, -b j Duplus diapason d. 4
dispositione] dis ex corro add. d, r; positione a, b, c. f, s. Il
in differentiis om. 1. 6 eandem b, c. 1. Il triplam b, c, l.
7 Supra triplus: triplices diapente r; iua:ta triplus: diapente
diapason d, f, 1. 11 diapente diapason] om. f, r; termini
c, d, l; triplum s. 12 vero J enim s. 14 comparatus d;
comparaturi, ri corro in us, a; comparati in litura r. Il defe-
rentiam r. 16 POlt triplus est addit r: ratio ·111· ad ·1· ter-
mini defferentiam. 16 differentia f. 17 triplum S; lub
triplus: Diapente Diapason d, f, l, r. 18 Sub hoc verau: Ter-
mini ad differentiam d, f. Ad latera descriptiQniB: Termini ad
differentiam d, f, ad rasllra deleto, l; Comparatio ·111· ad ·1·
Termini ad differentiam r.
DigitlZed by Google
158 INST. ARI'rHM.~II, 49.
proporlione colligitur-, huic se iuncturae armonica e me-

dielatis interserit. Nam in duplici proportione medius ter-
minus ad minoris suique dilferentiam quadruplus invenitur.
minor dilferentia
5 1--... quadruplus, bis diapason.
III. IIII. VI.
In triplicibus fluoque exlremitatibus maior dilferentia ad mi-
nOI'em dilferentiam quadrupla est el bis diapason sympho-
niam emiltil. Namque in dispositione II. III. VI. extremo-
10 rum dilferentia est, id esl senarii et binarii, ·1111·; minor
vero dilferentia, id est ternarii et binarii, unus. ·1111· au-
lem uno quadrupla maior est relatione, quae comparatio
bis diapason consonanliam tenel.
15 De geometrica armonia.
XLVIIII. Vocant autem lluidam armonica m huiusmodi
medietatem idcirco, quod semper haec proportionalitas
geometricae armoniae cognata est. Armoniam autem
geomelricam cybum dicunt. Ha enim ex longitudine
20 in latiludinem distenlus est et in allitudinis cumulum ere-
vit, ut ex aequalibus profieiseens ad aequalia perveniens
aeqllaliter totus sibi eonveniens ereverit. Haee aulem
medietas in omnibus eybis, quae est geometrica armonia.
perspicitur. Omnis enim eybus habet lalera ·XII· angu-
2510s ·VIII· superficies ·VI· Hie aulem ordo et dispositio
4 minor differentia om. -d,· 1'; minor om. s. 5 quadru-

plus I bis diapason om. c I S; bis om. I; quadrupli bis diapa-
son i, r. 7 mai.or om. a; supra versum 8. lO prius est om. d, r.
li ·IIIIor f; supra versum sl1nt a. Il minorum s. 11 Quatuor
c, i. 15 Inscript. om. c. In a legitur inscriptio t!apilis qua-
dragesimi sexti; in b I i, I inuriptio t!apilis duodequinquagesimi;
in d eadem inscriptio CUlli additamento in margine; in s inseriptio
eVllnuil. 16 XLVI. a; XLVII. I; XLVIII b, i. 18 cognita
est c. 19 cllbum i. 22 Haec autem cet.l Initium t!apitis
cllm inscriptione: De geometrica armonia. b, f; titulus omissus
est in C I f, evanuit in s; in margine legitur in d. Capitis nu-
1IIerus in b est XLIIII, in f XL VIIII, in l XLVIII. 24 per-
ficitur a, r.
DigitlZed by Google
armonica esI. Disponanlur ellim VI. VIII. XII. Hic· ergo
quemadmodum est maior terminus ad parvissimum, ita
dift'erentia maioris et medii ad medii ac parvissimi compa-
ralur. Per pensi namque ·XII· ad VI. dupli sunt, di Ife-
rentia vero duodenarii et oclonarii quaternarius est, octo- 5
narii vero et senarii duo. Durla autem ratione distabunt
duobus qualtuOi' comparati. Rursus octonarius, qui me-
dietas eRt, alia sua parte minorem praecedit et alia sua
parle a maiore praeceditur. Eadem autem parte minoris
minorem superat, qua parte maioris a maiore superatUl'. lO
Rursus si extremitates in llnum redigantm' et a medietate
octonal'io multiplicentur, duplus erit ab eo numero, (Iuem
solae extremitates multiplicatae perfecerint.
Omnes autem in hac dispositi()ne symphonias musicas
invenimlls. Diat'essaron quidem est ·VIlI· ad ·.VI·, quo- 15
niam proportio sesquitertia est, at dia pente ·XlI· ad .VIII·,
quoniam, quae sestlllaitera comparatio dicitur, in ea dia-
pente consonantia repperitur. Diapason vel'O quae ex,
duplici nascilur, ex ·XII· ad ·VI· compositione producitur.
Diapason vel'O et diapente, quae triplicis obtinent rationem, 20
fit ab extremitatum dilferenlia ad dilferentiam minorem.
Namque duodenarii et senarii ·VI· dilferentia est, minor
vero est dift'erentia octollarii el senarii, id ellt ·11·; qui
senal'Ìus ad binarium ll'iplus est, et diapason simul et dia-
pente consonanliam sonanl. lIIa vero maiol' consonantia, 25
quae est bis diapason, qua e ex quadruplo fil, in medii
2 est 0111. c. 3 etJ 0111. l; ad c, d, r; ad et supra ver-

SUIII al et b; ad differentiam s. Il ad medii 0111. R, b, c, d, l,
r, s. 4 aex d. 5 ·XII· c, d, t', r, 8; duodellarii vel duo-
decim a. 6 ·11· c. . 7 ·lIII· c; ·IIIIor f. '\ medius l; mediua
et supra versum al medietas b. 8 sui f,.s. I sui f. 10 maio-
ris] minoris c. 12 oclonarii l; in litura b. 13 perfecerunt
s. 15 AI/te DiatesSRl'On interserit a capitis .quadragesimi
septimi inscriptiollem et lIumerum. \I sex d. 16 est sesqui-
tertia a, c, r. Il duodecim d. 17 ea, quae a, b, c, d, f, l, r.
18 reperietur c. 18-20 qURe ex duplici ... diapente, qnne
in margine F. 19 et ·XII· d. Il comparatione c, I. 20 ob· .
tinet r. Il rationem] locnm c. 22 Nam F. Il sex d. 23 est
ante differenti a om. c. 25 consonantia maior B, c. 26 bis
om. F.
DigitlZed by Google
160 INST. ARI'rHM. Il, 50.
termini, id est oetonarii, et eius differentiae eomparation.e

perspicitur, quae inler octonarium sellariumque repperi-
lur. Quare propl'ie atque convenienter huiusmodi pro-
portionalitas armonica medietas appellatur.
5 Quemadmodum constitutis altrinsecus duoblls terminis arilll-

metica, geometrica et armonica inter eos medietas alter-
netur; in quo de eorum gener'ationibus.
L. Nos autem praestare debemus qualenus, quemad-
modum dato calamo extremis foraminibus manentibus
lO musicis mos est, ut medium foramen permutantes atque
alios aperientes alios digitis occludentes diversos emittant
sonos, vel cum dllabus alirinsecus prolensis chordis me·
dii nervi sonum musicus vel adstringendo tenuat vel remit·
lendo gravat: ila quoque datis duobus numeris nunc qui·
15 dem arilbmeticam IUmc vero geometricam nune aulem
armonica m medietatem experiamUl' inserere, ut reetum
propriumque medietatis nomen sit, quod manentibus el(·
tremitatibus huc atque illuc ferri permutarique videatur.
Poterimus autem banc in duobus alLriDsecus positis termi-
20 nis vel paribus vel inparibus permutare ita, ut, cum
arithmeticam ponimus medietatem, differentiarum tantum
ratio aequalitasque servetur, cum vero geomelricam ,rata
se proportionum iunctura custodiat, sin autem armonica
fiat, differentiarum comparatio ab lerminorum proportione
25 non discrepet. Et sint quidem primo pares positae quae-
dam extremitates, inter quas hall omnes medietates opor-
teat internectere, ·X· et ·XL· Prius igitur arithmetiea
mediatas aptelur. Inter bos ergo si ·XXV· posuero, erit
5 TituluB omisBUs est in c, in ,,,argine le.qitur in d, evanuit
maximam partem in 8; in a inscriptio capitiB duodefJldnquagesimi
invenitur. 6 eae f. Il alternentur F. 8 XLVIII. a; XLVIII!. l.
li quatinus b, l, F. 10 forum c, d, l'; forum et Bllpra versum
l foramen b. 11 aHos ante aperientes om. d. Il vel alios
oecludentes d. 13 adstringendo vel adfligendo. a. 14 qui-
dem supra lJersum F, 19 positis 0711. c, d, f, F, r, s. 22
aequabilitaeque F. 24 ab terminOfl1m] aliter minorum e.
26 has 0711. b, l; has tres s.
DigitlZed by Google
INST. ARITHM. Il,50. 161 •
mibi arithmetica proporLio differentiarum quantiLate in-
mutabiliter custodita, in huiusmodi sciIicet dispositione:
X. XXV. XL· Vides enim, ut quindena sese summulae
quantitate transcendant; omnesqlle proprietates, quas
supra diximus in medietate arithmetica convenire, ab hac 5
huiusmodi dispositione non repperies alienas. Namque
quemadmodum unusquisque eorum terminus ad se ipsum
est, quoniam sibi aequalis est, ità sunt ad se invicem dir-
ferentiae, quoniam sibi sunt aequales; et quanto maior
terminus medium transit, tanto medius vinci t minorem; lO
et extremitatllm adgregatio duplex est medielate; et mino-
rum terminorum proportio maior est illa comparatione,
quae inter maiores terminos continetur; et tanto minor
est numerus, qui fit ex multiplicatis eXlremitaliblls, ab
eo, qui fit ex multiplicata medielate, quanlllm eorum diffe- 15
rentiae multiplicatae restiluunt; illud quoque quod medie-
Las eadem sui parte et a maiore vincitur et minorem ipsa
superveniL. non eadem autem parte minoris minorem
transit vel Maiori'! a maiore relinquitur. Quae omnes sci-
licet proprietates non alterius nisi arithmeticae medietatis 20
sunt, quod. si superius dicta meminerit lectòr. ita esse
indubitanter intelleget.
Bursus si inter eosdem ·X· et XL. XX. constituam,
statim geometrica medietas cum slIis proprietatibus cun-
ctis exoritnr, arithmetica medietate pere unte. [n hac 25
enim disposilione X. XX. XL. quemadmodum est maior
ad medium, sic medius ad exlremum; et quod conlinetur
ab extremitatibus. aequum est ei. quod a multiplici me-
dietate conpletllr. Differentiae quoque eorum in eadem
sunt proportione qua termini. Crementum vero et inmi- 30
nulio proportionum secundum ter~inos nulla est, sed
1 arethmetiea r. \I differentiarum ... custodita] quae diffe-

rentiarum quantitatem inmutabiliter custodiat b, c, l. 6 hac
linea subnotatum b, om. 1. 6 Nam d; Namque numerus r.
8 aequalis est sibi a. 11 extremitatuum a. Il duplu8 c.
12 est maior f, s, F. 15 differentiae eorum a, c, f, 8. 18
auteml cum C. 20 proprietates scilicet f, F. 22 intellegit
b, f. t j intelligit l. 31 si corr. in sed &.
BOETIUS. Il
DigitlZed by Google
162 INST. ARITHM. n,50.
maiorum terminorum proportio a minol'llm terminorum

proportione non discrepat.
Si vero armonicam medietatem coniullgel'e veHrn,
·XVI· milli nurnerus inter extremitates utl'asque fJonendus
5 est, ut sit hoc modo: X. XVI. XL. NUllc igitur Iicet in
huiusmodi dispositione omnes armonicas proprietates
agnoscere. Qua enirn maximus ad parvissimum terminus
proportione coniungitur, eadem proportione differentiae
ad se invicem comparautur. Et quiJms partibus maioris
lO a maiore medius vincitur, eisdem parti bus minoris prae-
lerit minorem; suis vero non eisdem vel a maiore vinci-
tur vel transit minorem;. et in maioribus terminis maior
est proportio, in minoribus minor; et si in unum extre-
mitaLes redigantur et medietatis quantitate concrescant,
15 duplus inde conficilUl' IlUmerllS ab eo, qui ex solis multi-
plicatis extremitatibus procreatur.
At,que boc quidem in terminis paribus cOllstitlltum est.
At vero si inpares proponantur, ut sunt ·V· et ·XLV· apta-
lus medius ·XXV· arilhmeticam prClportionem medieta-
20 temque constituet. Nam si sint V. XXV. XLV. eadem sese
numerorum quantitate termini transgredientl,lr. Et om-
nis superius dicta proprietas arithmeticae medietatis in bis
terminis custoditur. Sed si ·XV· nomerum medium po-
nam, ut sint V. XV. XLV., in geometricam medietatem
25 termini relabuntur aequalibus terminorum ad se invicem
proportionibus custoditis. ·VIJII· vero si inter utrosque ter-
minos ponam, ul sint V. VIIII· XLV.• fil armonica me-
dietas. ul qua summa maximus numerus parvissimllm
praecedil. eadem maior differenlia minorem differentiam
30 vincat.
Qua vero disciplina huiusmodi medietates repperire
3 Sin vero a. Il veHm eoniungere a. 8 differentiae ea-
dem proportione s; differentiae proportione eadem ej propor-
tione differentiae eadem f. F. 14 medietates -I!t Bllpra ver-
sum al tis b; mdietatis mlltatum in medietates 8; medietates,
tes correcto in tis, i. 19-20 arithmetieam ...• XXV.
(1m. e. 20 eonstituit a, c, d, i, r, s. nsunt s. 21 trans-
grediuntur a. 23 numerum ponam medium a~ c, d, me-
dium ponam llumerum i. 26 Novem e. Il interJ in a..
DigitlZed by Google
possimus expediendum est. Dalis duohus terminis si
arithmeticam medietatem constituere oportebit, utraque
est extremitas coniungenda quodque ex ea copulatione
colligitur dividendum, isque numerus, qui ex dhisionc
redactus est, arilhmeticam medietatem inter extremilates ;;
loeatus efficiet; ut ·X· et ·XL. si iunxero, emciunt ·L·,
quos si dividam, ·XXV· redduntur. Hic erit medius ter-
minus secundum arithmeticam proportionem. Vel si illum
numerl1m, quo maior minorem superat, dividas el1mque
minori superponas quodque inde concrescit medium ponas, lO
arithmetiea medietas informatur. Nam ·XL· denarium
tricenario superat, quem si dividas ·XV· fiuot. Hunc si
minori, id est denario, superposueris ·XX· et ·V· nascen-
lur. Quem si medium conslituas, arithmeticae medieta-
tis ordo formatur. Geometricam vero si ratiollem vesti- 15
ges, eius numeri, qui sub utrisque extremitatibus conti-
lIetUl', tetragonicum latus ioquire, et bunc medium pone.
Nam sub ·XL· et denario numero . cece· continentur.
Si enim denal'ium in ·XL· multiplices, hic numerus cre-
scit. Horum igitur quadringentorum require tetragoni- 20
cum latus. Di sunt ·XX· Vicies enim XX. CCCC. em-
cinot. Repertum ergo Iatus quadratum medium consti-
tues. Vei si eam proportionem, quam inter se dati ter-
mini custodiunt, dividas et id quod relioquitur medium
terminum ponas; Namque ·XL· ad denarium quadruplus 25
est. Igitur quadruplum si dividas. duplum facies, qui est
seilicet ·XX· Nam ·XX· ad denarium duplus est. Dunc
si medium constituas, medielatem geometricam perferet.
Armooicam vero medielatem tali modo repperies. Diffe-
rentiam termioorum io minorem lerminum multiplica et so
l expel'iendum est, r in d mutato, a. 6 efficient a, c, r.

7 quos] quod aj quos i11litura r. 10 crescit c. 12 triceno
et BUpra verBUm ,I: nario b. 13 ·XXV· d; ·XX· et quinque f.
Il nascuntur f, s. 15 formatur] monstratur c, s. \I Ante
Geometrieam ÙlterBerit a titulum: De geometrica armo-
nia. et capiliB numerum XLVIIII. 20 tetragonum C. 24
l'elinquetur d.. 26 facias a, d. 28 conatitues c, d. Il per-
ferat a, r. 29 Ante Armonican! interserit a titulum et
numel'um capiti8 quinquagesimi. 80 terminol'um in minorem ter-
11*
DigitlZed by Google
post iunge lerminos, et iuxta eum, qui inde confeclus est,

committe iIlum numerum, qui ex diO'erentiis et termino
minore productus est, cuius cum Jatitudinem inveneris,
addis eam minori termino, et quod exinde coUigitur, me-
5 dium terminum pones. ·X· enim et ·XL· faciunt .1.. DiO'e-
rentia autem inter ·X· et XL. XXX. sunt, quem si multi-
plices in denarium, id est in minorem, [decies .XXX.
oportet] ·CCC· efficies. Quos ·CCC· iuxta eum commille,
qui ex iunctis utrisque confectus est, id est iuxla .1..
lO [Facient enim quinquagies senos]. Et invenitur latitudo
senarius. Hune igitur si minori termino addas, facient
·XVI· et hie numerus medius constitutus inter ·X· et ·XL·
armonicam pl'oportionem medietatemque servabit.
De tribus medietatibus, . guae armonicae et geometrica e

15 contrariae sunto
LI. Hae quidem sunt apud antiquiores inventae pro-

bataeque medietates. quas idcireo longius enodatiusque
lraetavimus, quod hae maxime in antiquorum Jeetionibus
inveniuntur, et ad omnem paene vim eognitionis eorum
20 versatur utilitas. Ceteras autem praetereundo transeur-
l'imus ideireo, quoniam non multum nobis in leetionibus
prosunt, sed tantum ad inplendam denarii numeri quan-
litatem. Quae ne lateant neve sint aliquibus ignorata,
depromimus. Videntur enim hae supra dietis medi eta ti-
25 bus esse eonlrariae, ex quibus originem trahunt. Ex his
minum secunda lIIanu in margine a; terminorum supra versum s.

4 inde a, d, i, r. Il collegitur r. 5 Decem c. 6 multi-
plicas a, d. 7 Quae hic et infra uncis inclusi, eui amnes qU08
cOlltuli codices habent, minime tamen a Boetio scripta esse pulo_
8 trecento8 c. lO enim 0111. 8. 11 ergo i. n
iallÌant d. 14
lnscript. om. c. \I armonicae] arithmeticae a, b, d, i, l, r, 8.
l! geometricae] ceto r. 16 L. 1. 18 antiquiorum C. 19
pene c, i, l, r, s. Il collationis vim s Il vim collationis sive
cognitionis i. U cognationis c; cognationis et supro a I i r;
cognitionisque sl/pra ver$1lm 8. 21 idcirco om. c; supra ver-
sum s; iccireo l. Il qultd d, i, r; quod et supra versum al qm
b. 22 denarii ad implendam C. Il implendum s. Il denari r.
DigitlZed by Google
eDim etiam istae sunt constilutae. Est autem qual·ta me-
dietas, quae opposita videtur armonicae. In qua tribus
termiDis positis, quemadmodum est maximus terminus ad
parvissimum I sic differentia minorum ad differentiam
maximorum, ut sunt DI. V. VI. Sex ad ternarium duplus 5
est, el sunt minores termini ·V· et ·111·, maximi vero huius
dispositionis ·VI· et ·V· Differentia vero minorum, qui-
Barii scilicet et ternarii, ·Il· sunt, maiorum, qllinarii et
senarii, ·1· Qui ·Il· ad ·1· comparati dupium faciunt.
Ergo quemadmodum est maximus terminus ad parvissi- lO
mum, sic minorum terminorum differentia est IId differen-
tiam maximorum. Liquet autem opposilam et quodam-
modo contrariam esse bimc medietatem armonicae me-
dietati· id circo , quod in iIIa quemadmodum est maxinlUs
terminus ad parvissimum, sic terminorum maiorum diffe- 15
rentia ad differentiam mino rum , bic autem e contrario.
Est autem proprium huius medielatis, quoniam quod con-
tinetur sub maxilDo termino et medio duplum est eo, quod
continetur sub medio atque parvissimo. Sexies enim quin-
que ·XXX. sunt, quinquies vero tres ·XV· 20
Duae vero aliae medietates, quinta sciticet et sexta
geometricae medietati contrariae sunt et eidem videntur
oppositae. Est autem quinta medietas, quotiens in tribus
lerminis quemadmodllm est medius terminus ad minorem
terminum, ita eorum differentia ad differenliam medii at- 25
que maioris. Nam in bac dispositione Il. IIIl. V. qua-
fernarius ad binarium duplus est. Sed inter qllaterna-
:2 videatur a, b. 3 terminus maximus d. 4 diffe-
rentiae c. 5 ·VI· r. 6 est om. c, r. 7 ·V· et ·VI· a.
1/ Ditferentiae c. 9 ad ·1· supra versum s; ad unum c, d, f.
11 est om. c. 12 licet c; licet, c corr in qu, a; licet et 8upra
versum R1 quet b. 15 maiorum terminorum c, d, f, f. 18
duplum
duplum] r addit in margine descriptionem xv. xxx. 19 ·V· c.
111. V. VI.
20 ·111· c. 21 ·VI· d. 23 autem] enim J. 'l.uoties d.li
25 terminorum a, b, c, l. U adque r. 26 maiorisJ minoris
c; minoris punctis subnotatum et 8upra versum sec. manu maio-
dupla
ris s. Il r addit in margine descriptionem Il" II. lIU . I. V.
dUllla.
DigitlZed by Google
166 INST._ARI'fHl'II. II, 51.
l'Ìum et binarium ·11· sunt, inter qualernarium vero et.

maiorem terminum, id est quinque, ·1· Et ·H· ad ·1·
dupli sunt. Contrarium autem geometrica e medietati in
bac proportione est, quod in ilIa quemadmodum maior
5 terminus ad minorem est, sic maiorum dilferentia ad dif-
ferentiam minorum; bic vero contrarie, quemadmodum
minores ad se termini sunt, sic minorum dilferentia
terminorum ad maiorum dilferentiam comparatur. Est
autem proprium in bac quoque dispositione, quod iIIud,
10 quod continatur sub maiore tèrmino et medietate duplum
est eo, quod sub utrisque extremitatibus continetur. Nam
quinquies ·1111· sunt ·XX·, quinquies vero ·11· sunt ·X· Et
·XX· denarii duplus est.
Sexla vero medietas est, quando tribus tel'minis con-
15 slitutis quemadmodum est maior terminus ad medium, sic
minorum terminorum differenlia ad di8'erentiam maximo-
rum. In di!lpositione eDim, quae est 1. HU. VI., maximus
terminus ad medium sesqualter est, di8'erenLia vero mi-
1101'11m, id est unius el ·IIIl· ternarius est, maiorum vero,
20 id est quatel'Darii et senarii. binarius. Ternarius autero
binario comparatus sesqualteram babitudinem proportio-
lIis efficiet. Eodem autem modo haec quoque medietas
geometrica e contraria est, quemadmodum et quinta, p.-o-
pter proportionem differentiarum a minoribus ad maiores
25 terminos conversam.
2 terminorum S. Il ·V· c, d, S. U unus est c, d; ·1· est 1.

l,unum a, b, d, f, l, r. 5 esset b, c, l; esset mutatum in
est s. 6 vero] ergo r. Il 'contrariae f, r. 8 msiorem c, d.
dUl~:n
9 dispositione] r addit in margine .!.I. 1111. .:!. Il quod ilIud]
X.
subduJ;'lum.
quod sltpra versum s. 12 quattl10r d, f. Il ·XX· sunt a, c, s.
14 quando] ql10niam corro in quando S. 15 est terminus
maior s; maior terminus est r. 17 r addit in margme
sesqualler
1. 111. llll. II. VI. 20 id est in margine sec. manu s. n binarius
o.squaller.
est c. 22 autem] vero a, r. 23 propter supra l1erSU1ll a. 24
a maioribus ad minores a; a minoribus ad maiores in litura r.
DigitlZed by Google
ÌNS r. ARITHM. II, 52. 167
De quattuor medietatiblls, quas posteri ad implendum
denarium limitem adiecerunt.
LU. Et hae quidem sunt sex medietates, quarum tl'es
usque a Pylhagora ad Ptatonem Aristotelemque manserunt.
Post vero, qui insecuti sunt, has tres alias, de quibus 5
supra disseruimus, suis commentariis addiderunt. Sequens
autem aetas, quemadmodum diximus, ad inplendam de-
nariam quantitatem alias quattuor medietates apposuit,
quas non adeo quis in veterum libris inveniat. Has igitlll'
nos quam possumus brevissime disponamus. Prima enim 10
qua e est earum, in ordine vero septima medietas, hoc
modo coniungitur, cum in tr:ibus terminis quemadmodum
est maximus terminus ad ultimum, sic maximi et parvis-
simi termini differentia ad minorum differentiam termi-
norum, ut in hac disposilione: VI. VIII. VIIlI. Novena- 15
rius igitur ad senarium sesqualter est, quorum est diffe-
rentia ternarius, minorum vero lerminorum, id est octo-
narii et senarii binarius differenlia est, qui ad superiOl'em
ternarium comparalus facit sesqualteram proportionem.
Secunda vero inter quattuor, sed octava in ordine propor- 2Q
tionalitas est, quotiens in tribus lerminis quemadmodum
suot extremilates ad se invicem comparatae, sic eorum
differentia ad maiorum terminorum differentiam, ut sunt
VI. VII. VIIIl.. Novem igitur ad ·VI· sesqualter est. Et
1 lnscript. om. c. 2 denarii f. 3 LI. 1. \I ·VI· c. 1\ tres
primae 8. 4 usque ad Pythagoram et Platonem b, c, l;
in b 8upra versum: in al: a pythagora ad; usque ad Pytha-
goram ad P1atonem corro in a Pythagora usque ad Platone m R.
5 ·III· c. 7 denariuIp e. 8 ·lIli· s. \I opposuit d. 9 libris
veterum c, 8. \I inveniet a, c, Il. 11 in ordinem a, b, c, d, l, r.
13 et) ac f. 14 differentia termini 8. \I ad minore m ter-
minorum differentiam d. 15 dispositioneJ r addit in margine
sesqualter
lrSquiN.er 16 difFerentia est c, s. 20 ·IliI· c. \I in ordi-
VI. VIII. VIIII.
nem Il, b, C, d, l, r. '21 quoties b, l. 23 difFerentiae a, b,
c, d, l, r, 8. Il maiorem c, r. /I ut lIunt] insunt s. 24 r ad-
sesqualter
dit in margine I~~~qu~~~er /I ·VUII· s. /I sex f.
VI. VII. Vllll.
DigitlZed by Google
eorum diO'erentia tel'narius est, qui comparatus contra

maiorum diO'erentiam, id est septenarii et novenarii, qui
binarius est, reddit. sesqualteram proportionem. Tertia
vero inter has se'luentes quattuor, nona aulem in ordine
5 proporLio est, quando tribus terminis positis quam pro-
portionem medius lerminus ad parvissimum custodit, eam
retinet extremorum diO'erentia ad minorum diO'erentÌam
comparata, ut IIlI. VI. VII. Etenim ·VI· ad ·IIII· ses-
qualter est, quorum est diO'erentia binarius. Seplenarii
lO vero et qualernarii ternarius diO'erentia est, quem si ad
superiorem binarium comparemus, sesqualtera propor-
tione coniungitur; Quarta vero, quae in ordine decima
est, consideratur in tribus termi.nis, cum tali proportione
medius lerminus ad parvissimum comparatur, quali extre-
15 morum diO'erentia contra maiorum terminorum diO'eren-
tiam proportione coniungilur" ut sunt III. V. VIII. Qui-
narius enim medius terminus ad ternarium superbipartitms
est; extremorum vero diO'erentia, octonarii scilicet et ter-
narii, quinarius est, qui comparatus contra maiorum ter-
20 minorum diO'erentiam, scilicet quinarii et octonarii, qui
est ternarius, et ipse quoque superbipartiens invenitur.
Dispositio decem medietatum.

LIII. Disponamus igitur cundas medietates in ordi-
nem, ut, cuiusmodi omnes sint, facillime possit intellegi.
25 Aritbmetica prima I. Il. III.
Geometrica secunda I. II. 1III.
2 msiorem b, l; msiorem, e in u mutato,· s. 4 ·IIII· c.
5 quoniam corro in quando a. 8 ut sunt f. \I r addit iII
ses~ualter
marnine
u
lIII.
Il.
I. V/I.
1Il.
il sex d. 9 Septinarii
b' .
c, r. 14
sesqualler. aUler Ipar\l~ns
P arvissimam C. 16 r addit in margine 11.V. V. III.VII1. 18 et om.
superbipartieos.
f, r. 19 est om. 3, c, d, f, r, s. 20 differentiam termino-
rum l. 21 superbipartiens est invenitur d. 22 lnscript.
om. c, d. li decem om. f; ·X· r; deGim a, s. 23 LUI. om. f_
24 possint c, i, r, s. Il intelligi _a, l.
DigitlZed by Google
Armonica tertia m. un. VI.
Contral'Ìa armonicae qual'la III. V. VI.
Contraria geometrica e quinta Il. IIII. V.
Contraria geometricae sexla I. lUI. VI.
Inter ·1111· prima seplima VI. VIII. VIIU. 5
Inter ·1111· secunda octava VI. Vil. VIIII.
Inter ·UlI· tertia nona IIII. VI. VII.
Inter ·1111· quarta decima III. V. VIII.
De maxima et perfecta symphonia, qua e tribus disten-

ditur intervallis. IO
LIIU. Restat ergo de maxima perfecta(IUe armonia .

disserere, quae tribus inlervallis conslitula magnam vim
obtinet in musici modulaminis 1eml'eramentis et in spe-
culatione naturalium quaestiollum. Etenim perfectius
huiusmodi medietate nihil poterit inveniri, (Iuae tribus in- J5
tervallis producta perfectissimi corporis naturam subslan-
tiamque sortita est. Hoc enim modo cybum quoque trina
demellsione crassatum plenam armoniam esse demonstra-
vimus. Haec aulem huiusmodi invenietur, si duobus ter-
minis constitutis, qui ipsi tribus creverint inlervallis, lon- 20
gitudine latitudine et profundilate, tluo huismodi termini
medii fuerint constituti et ipsi tribus intervallis notali, qui
vel ab aequalibus per aequales aequaliter sillt producti
vel ab inaequalibus ad iuaequalia inaequaliler. vel ab in-
3 geometricae conl:t'aria r. 4 Contraria arithmeticae s.

Il I. IIII. V. a. 5-8 quatuor d, f; ·IIII·or c. 9 11UIcript.
om. c, d. 11 armonica c, s, F; armonica corro in armonia
a, r; armonica et 8upra ver8um ,I: nia b. 13 musicis l; mu-
sici, s rasura de/eto, s. 15 hniusmodi perfectius d. 17
sortitus c. Il modo enim a. 18 armonicam c, l, F; armo-
nicam corro in armoniam a, r; armonicam et 8upra versum ,I:
niam b. 1/ monstravimus a, d, f, r. 23 sunt I, s; Bunt et
8upra ver8um al sint b. 24 ab aequalibus a. 1/ aequaliter
f, F. Il vel ab inaequalibus ad aequalia aequaliter in mar-
gine F, r; vel ab illaequalibus ad inaequalia aequaliter a j
vel ab aequalibus ad aequalia aequaliter f j vel ab aequali-
bus ad aequalia inaequaliter s; aequalia om. c; ad aequalia
ex corro additum b.
DigitlZed by Google
170 INST. ARITHM. II,6-1.
aequalibus ad aequalia aequaliter, vel quolibet allo modo,

atque ita, cum armonicam proportionem custodiant allo
tamen modo comparati faciaot arithmeticam medietatem
bisque geometrica medielas, qua e inter ulrasque ver-
5 salur, deesse non possit. [n quattuor enim lerminis
si fuerit quemadmodum primlls ad tertium sie sccun-
dus ad quartum, proportionum ratione scilicet custo-
dita, geomell'ica medietas explicatur, eL quod contine\ur
sub extremitatibus, aequum erit ei, quod sub ulraque
lO medietate ad se invicem multiplicata conficitllr. Rursus
si maximus ·UII. terminorllm numerus ad eum, qui sibi
propinquus erit, talem habeat dilferentiam, qualem idem
ipse maximo propinquus ad parvissitnum, buiusmodi pro-
portio in arithmetica consideratione proponitur, et extre-
15 morum coniunclio duplex erit propria medietate. Si vero
inter ·1111· qui est tertius terminus aequa parte quarti
qllartum terminum superat et aequa primi a primo supe-
relur, armonica buiusmodi proportio medietasque perspi-
citur, et quod continetur sub ex tremo rum adgregatione et
20 roultiplicationç medietatis duplex est eo, quod sub utra-
que extremitate conficitur. Sit autem quoddam huius
dispositionis exemplar hoc modo VI. VIII. VIIII. xn. Has
igitur omnes solidas' quantitales esse non dubium est.
Sex enim nascuntur ex uno bis ler, ·XII· autero ex bis
25 duo ter, horum autem medietates octonarius fiL semel duo
ql1ater, novenarius vero semel tres ter. Omnes igitur ter-
mini cognati si bi et tribus intervallorum demensionibus
notati sunt. In bis igitur geometrica proportionalitas in-
venitur, si ·XII· ad ·VIII· vel ·VIIII· ad .V[. comparemus.
1 quolibet alio] alio quodam s. 2 custodient d, f, F.
3 tantum ·corr. in tamen a. Il facient d. 4-8 quae inter
.... geometrica medietas in margine r. 6 terminis enim r.
6 fllerint a, b. 9 ei om. a. 11 quattllor c, d, i. 12 eritl
est d, i, F. Il habet F. 16 inter] in c, 1; in et supra in: l
inter b. Il qllsttllor c, f. Il terminus] numerus 1. 17 ter-
minum orn. 8; numerum 1; numerum et supra versum J: ter-
minum b. 18 medieta8 quae c. 19 alterum et om. c. 21 Fit a.
24 ·VI· c, i, F. H nascentur r. 26 dJlo] ·II· c. \I medietas
I!'; medietate, 8 rQsura deleto, 8. Il duo] ·11· c. 26 tre8] ·III· c.
29 novem d. Il senarium .c, d, f, F.
DigitlZed by Google
Utraque -eDim comparatio sesqualtera proportio est, et
quod continetur sub extremitatibus, idem est ei, quod fit
ex mediis. Nam quod fit ex duodecies sex, aequum est
ei, quod fit ex octies .VUII· Geometrica ergo proportio
est buiusmodi. Aritbmetica autem est, si duodenarius ad 5
novenarium et noveoarius ad senarium comparetur. lo
utrisque enim terDarius differeotia est et iUDctae extremi-
tales medietate duplae sunto Si enim iuoxeris senarium
et ·XII·, facies ·XVIII., qui est novenario, medio termino,
duplus. lo bis ergo 'geometricam arithmeticamque me- 10
dietatem perspeximus. Hic quoque armonica medietas
invenitur. si ·XII. ad ·VIII· et rursus ·VIII· ad senarium
comparemus. Qua enim parle senarii oclonarius sena-
rium superat, id est parte tertia, eadem duodenarii parte
octonarius superatur. Quattuor enim, quibus octonarius 15
a duodenario vincitur, duodenarii tertia pars est. Et si
extremitates iungas ·VI· scilicet et ·XII· easque per octo-
narium medium multiplices, ·CXLIIII· sunto Quod si se
extremitates multiplicent. ·VI· scilicet et ·xn·,
facient
.LXXI(·, quo numero ·CXLIllI· duplus est. Inveniemus 20
hic quoque omoes musicas consonantias. Namque ·VIII·
ad ·VI. et ·VIDI· ad ·XIl· comparati sesquitertiam propor-
tionem reddunt, et simul diatessaron consonantiam; ·VI·
vero ad ·VIIII· veI ·VIII· ad ·XII· comparati reddunt pro-
portionem sesqualteram, sed diapente efficiunt sympho- 25
niam; ·XII· "ero ad senarium considerati duplicem qui-
dem proportionem, sed diapason symphooiam canunt;
·VlII· vero et ·VIIII· ipsi coptra se medii considerati
2 qui fit d. 3 Namque d, f, r, s, F. Il ·VI· l'. 5 huius-
modi est a, d, f, r. Il Aretbmetica r. Il est autem a. 7
iunete e. 8 dupla est C. Il sunt om. l. Il iunxero c, r, s.
9 est om. C. Il termino1 temario F. 13 senariuml senarii F.
15 Buperat F. Il ·1111· 8. \I ·VIII· f. 17 sex ... duodeeim d.
18 medium raartra dcletum F. 19 sex f. \I videlicet d. 20
.Invenimus a. 21 hic] bine l; hic et supra versum al hine b.
Il ·VIIII· ad ·VI· et ·VIII· ad ·XII· a. 23 reddent d. Il sex
f, F. 24 vel] et d. \I oc~o a, b. Il ad ·XII· cct. Haee et
reliqufl IUque ad finem de,uni in a folio 'Ultimo deperdito. 26
sesqualteram proportionem d, r. Il sed] et d. 26 duodecim
f, F. 27 canunc c. 28 octo f, F. Il etl Ild d, I, F.
DigitlZed by Google
172 INST. ARITHM. II, M.
epogdoum iungunt, qui in musico modulamine tonus vo-

catur, quae omnium musicorum sonorum mensura com-
munis est. Omnium enim est sonus iste parvissimus.
Unde nolum est, quod inter diatessaron et diapente con-
5 sonantiarum tonus differentia est, sicut inter sesquitertiam
et sesqualteram proportionem sola est epogdous differen-
tia. Huius descriptionis subter exemplar adiecimus.
Geometrica. Arilhmetica.
LXXII XVIlIj
10
r - LXXII
I
VUII
I
VI. VIII. . VIIII.
sesqualler
XII.
sesqualter
Proportiones
i
VI.
III -
VIII. VlI1I. XII.
III
Dilferentiae
Armonica.
15 LXXII
-
!
1 CXLIIH l
·1
VI. VuC VIIII. XII.
Il Ull
tertia tertia
2U Partes maiorum et minorum terminorum.
1 epocdoum i. \I musica. modulatione l; musica modu-
latione et supra versum I: co J: mine b, s. \I modolamine r.
Il ton08 f, F. 5 ton08 c,· i, F. 6 e~ocdous i. 7 Huiu8]
Eius d; Huius et aupra veraum I: eius b. I~ Huius autem f, r, F.
Il exemplar subter s. \I exempla d. F. Il subiecimus c, \, s;
subiecimu8 et 8upra sub: J: ad b; adicimus r. In /ine addit r:
Explicit liber secundus institutionis ARETHMETICE felici-
ter. AMEN. 8 })eacriptionibus quae sequuntur addita sunt in
codicibu8 verba, quibus quae arcua signi/icant, glossarum modo
explanantur, nempe: Extremorum mediorumque muItiplicatio-
nes. Extre.rnitates iunctae ad novenarium medium duplae sunto
Extremitates muItiplicatae. Iunctae extremitates et per me-.
dium multiplicatae. \I Geometrica. Arithmetica om, s. 10
·LXXII· om. d. \I ·VlIlI· om. c, d, r. 11 Sub VI. VIII.
VIIII. XII: II. I. III. r. 12 III. III.] II. III. in litura l, r.
Il diapente sesqualter bis ii Sesqualter diapente bis r. 18
Proportiones om. Si Proportiones arrnonicae ii Proportiones
DigitlZed by Google
INST, ARITHM, II, 54. 173
COllsonantiae.
dupla, diapason.
sesquilel'tia sesquitertia
epogdous, tonus
diatessaron diatessaron
Vi, Vì1f-[.--XìI. 5
sesqualter. diapente. sesqualler. diapenle
PropOl'tiones el cOllsonantiae.
et sup1'a Dift'erentiae r. Il Dift'erentiae om. 8; Dift'erentiae

et infra Proportiones r. In r addita sunt numeris vocabula:
dupla diapason· sesqualter diapente. sesquit. diatessar. 14
Armonica om. s. 19 tertia om. f. 20 Partes minorum et
maiorum terminorum 8; Partes maiores et minores termino-
rum et aupra veraum: In al: Dift'erentiae maiorum et minorum
terminorum b, I. In r supra tlersum: Dift'erentiae. 2 dupla
diapason om. l. Il duplus f. 3-4 sesquitertia, epogdou8,
sesquitertia om. r.
DigitlZed by Google
DigitlZed by Google
BOETII
DE INSTITUTIONE MUSICA
L I B R I Q U I N Q U E.
NOTARUM EXPLICATIO.
f = codex Monacensis 18480 (Tegerns. 480) saec. XI. pul-
cherrime seriptu8, in quo dcsunt qnidem capitum indi-
ces, insunt antem 8ingulornm capitum tituli ac numeri
et descriptiones omnes. SchoBa in margine, intra lineas,
in schedis ad id ipsum additis inveniuntnr. Decreti La-
cedaemoniorum interpretatio non-intra lineas solum sed
in contextu quoqne legitur.
g = codex Bambergensis Hl. N. 19. (F. Nro. 2) saec. IX.,
in quo liber quartus et quintus alia manu videntur scripti
qnam tres priores. Deest maxima pars titulorum et
descriptionum. Deest decretum Lacedaemoniorum graece
scriptum. Deest libri secundi capl1t \"icesimntn tertium
et magna pars capitis noni libri quinti.
11 = codex Monacensis 6361 (cod. Fris. 161) saec. XI., con-
tinet capitum indices praeter libri tertii et quinti indi-
ces, 8ingulorum capitum inscriptiones et numeros ex-
ceptis libri quinti capitibus, descriptiones fere omnes,
scholia aliquot intra lineas et ~in margine. Prope acce-
dit ad g.
i = code x Monacensis 14523 (Rat. St. Emm. 523. F. XXVI)
suc. X. Praestantissimus codex, nisi duo folia periis-
sent, unum, in quo decretnm fuit Lacedaemoniorum,
DigitlZed by Google
176 NOT ARUl\f EXPLICATIO.
alterum, in qUI) descriptiones ad caput decimum quin·

tum et decimum sextum libri quarti pertinentes. Dubium
est, sitne dolendum; quod parum diligentis scribae manu
codex exaratus est. Inter plurima enim menda maxi-
mam partem verus elucet Boetius. Est huic codici simi-
litudo cum g, maior tamen cum f.
k = codex Monacensis 18478 (Teg. 478) saec. XI. Buius
codicis similitudo cum h t"nta est, ut uterque exemplar
eiusdem codi cis esse videatul". Numeros· tamen capitum
omittit, inscl'iptiones libri quinti capitibus addito
1= codex Monacensis 14601 (Ratisb. Emmer. F. CIV.) saec.
XII., continet libl'um pl'imum et secundi capita duo prima
et tertii partem. Similis est codici bus f, g; graeca ta-
men proxime accedunt "d h. Multa vocabula omittit.
0= codex Monacensis 367. saec. XII. Desunt capitum indi-
ces praeter quintum, omnes inscriptiones, figurarum de-
lineationes inde a capite duodecimo libri tertii. Cum
multa neglegenter sint scripta, operae pretium non duxi
etiam menda huius codicis transscribere, omnibus autem
locis eum consului, ubi praestantiores codices inter se
discrepant. Maior est similitudo eius cum f et i quam
cum g. Ad graeca verba restituenda non nihil adiu-
menti attulit.
C = codex Cantabrigiensis, ex quo decretl1m Lacedaemonio-
rum pIane ad fidem manl1 scripti codicis exhibet Grono-
vius in praefationc thesauri Graec. antiquo voI. V. (Ve-
netiis M. DCC. XXXII.). Editionem decreti a Gronovio
Oxonii anno MDCCLXXVII publicatum acquirere non
potui.
P 1=cod. lat. Par. 7181 saec. X.
Prcod. lat. Par. 7200 saec. X.
Pa=cod. lat. Par. 7221.
Bis ut uti possem codicibus ad decretum Lacedaemonio-
rum accuratills edendum factum est opera benigna An-
dreae Laubmanni, qui humanissime rogatu Balmii con~
textum decreti ex primo et tertio eorum integrum in
meum llsum transscripsit, secl1ndi varias lectiones ad-
didit.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I. CAPITULA. 171
Cum in omnibus quantum scio codicibu8 contextlls libri
quinti eodem vocabulo finitur omillsis quae ex capitum in-
dice addenda erant, dubium non est, quin ad unum omnes
codices ex uno eodemque codice mutilato manaverint. Diffe-
runt tamen descriptiones libri quarti a capite 8exto usque
ad caput undecimum in codicibus g, b, k adeo a descriptio-
nibu8 in codicibus f, i, o, ut duo codicum genera facile
discernas. Maiore fide f, i, o Boetii libros reddunt.
I. Proemium. °Musicam naturaliter nobis esse coniun- l

ctam et mores vel honestare vel everlere.
II. Tres esse musicas; in quo de vi musicae.
III. De vocibus ac de musica e elementis.
1111. De speciebus inaequalitatis:
V. Quae inaequalilatis species consonanliis deputentur.
VI. Cur multiplicitas et superparticularitas consonantiis
deputentur.
VII. Quae proporllones qui bus consonanliis musicis
aptimlur. lO
VIlI. Quid sit sonus. quid inlervallum. quid consonantia.
VIIII. Non omne iudicium dandum esse sensibus. sed aDl-
plius ralioni esse credendum; in quo de sensuull1
fallacia.
X. Quemadmodum Pylhagoras proporliones consonan- 15
tiarum invesligaverit.
XI. Quibus modis variae a Pylhagora proportiones con-
sonanliarum perpensae sint.
XII. De divisione vocum earumque explanatione.
XllI. Quod infinitatem vocum humana natura finiverit. 20
XliiI. Quis modus sit audiem1i.
XV. De ordine theoremalum idesl speculationum.
1 Capitunt indicem om. f. g, i, k, l, o. Quae in h legun-

tur, correxi 8ecundum singulorum capitum inscriptione8. Il Mn-
sicam .... evertere om. h. 3 de vi musicae narl'atur h.
4 alterum de om. h. 6 abtentur h. °8 deiutentur h. 9 pro-
porciones h. 11 concinentia h. 18 racioni h. 14 faI-
latia h. 18 sunt h.
BOETIUS. 12
DigitlZed by Google
178 INST. MUS. I, 1.
XVI. De eonsonantiis proportlOnum et tono et semltonio.

XVII. In quibus primis numerls semitonium constet.
XVIII. Diatessaron a diapente tono distare.
XVIIII. Diapason quinque tonis et duobus semiton!is iuugi.
5 XX. De additionibus ehordarum earumque nomiuibus.
XXI. De generibus eantilenae. .
XXII. De ordine ehordarum nominibusque in tribus ge-
neribus.
xxm. Quae sint inter voees in singulis generibus propor-
10 tiones.
XXIIII. Quid sit sYllaphe.
XXV. Quid sit diazeuxis.
XXVI. Quibus llominibus nervos appellaverll Albinus••
XXVII. Qui nervi quibus sideribus eomparentur.
15 XXVIII. Quae sit natura consonantiarum.
XXVIIII. Vbi eonsonantiae repperiantur.
XXX. Quema!!modum Plato dicat fieri consonalltiam.
XXXI. Qui!! contra Platonem Nieomachus sentiat.
XXXII. Quae consonantia quam mel'ilo praecedal.
20 XXXIII. Quo Sillt modo accipienda, quae dieta ·sunt.
XXXlIlI. Qui!! sit musieus.
Proemium. Musicllm nllturcùiter nobis esse coniunctllm

et mores vel honestllre vel evertere.
I. Omnium quidem perCl:lptio sensuum ila sponte ae
25 naturaliter quihusdam viventihus adest, ut sin e his animai
l e tono ae, omÌ88a prima littera D, h. 3 a] ae h.

4 et) ae h. I) addieione h. 7 nominibusque earum h.
11 h addit omÌ8,a prima littera D: eseripeio sinaphe. 12 die-
zeuxis h; et addit omissa primalittera D: eseripcio diezeuxis.
16 XXVIIII. om. h. Il Ubi] bi, omisso U, h. 17 XXX]
XXVIIII. h. II consonantias h. 18 XXXI) XXX, h. 19
XXXII] XXXI. h. II procedat h. 20 XXXIII] XXXII. h.
21 XXXIIII) XXXIII. h. et addit: XXXIIII. Tria genera esse,
quae circa artem musieam versantur. 22 lnscriptionem om.
g, l. Il Prohemium io Proemium Musieae f. II esse eoniunet&m]
insitam h, k. 23 vel ante honestare om. h, k. Il vertere
h, i. 24. Omnium ... sponte ac om. g. II pereoeptio g, h.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 1. 179
non possit inLellegi. Sed non aeque eorundem cogniLio
ac fh'ma percepLio animi investigatione colligitur. Inlabo-
ratum est enim quod sensum percipiendis sensibilibus re-
bus adbibemus; quae vero sit jpsorum sensulIm, secun-
dum quos agimlls, natura, quae rerum sensibilium pl'O- 5
prietas, id non obvium neque cuilibet explicabile esse
potest. nisi quem cODvenieDs investigatio veritatis con-
templatioDe direxerit. AdesL eDim cunctis mortalibus vi-
sus. qui utrum venientibus ad visum figuris, an ad sensi-
bilia radiis emissis effidatur. inter doctos quidem dubita- lO
bile est, vulgum vero ipsa quoque dubitatio praeterit.
Rursus cum quis triangulum respicit vel quadratum, facile
id quod oculis in1uetul' agnoscit. sed quaenam quadrati
vel trianguli sit natura, a matbematico necllsse est petat.
Idem quoque de ceteris seDsibilibus dici potest, mnime- 15
que de arbitrio aUl'ium, quarum vis ita sonos captat, ut
non modo de his iudicium capiat differentiasque cogno-
sC,at, verum etiam delectetur saepius, si dulces coaptati-
que modi sint, angatur vel'o. si dissipati atque incohae-
l'entes feriant sensum, Unde fit ut. cum sint qualtuor 20
matheseos disciplinae, ceterae quidem in investigatione
veritatis laborent. musica vero non modo speculationi
verlllll etiam moralitati conillncta sit. Nihil est enim tam
proprium humanitatis, quam remitti dulcibus modis. ad-
stringi contrariis. idque non sese in singulis vel sLudiis 25
vel aetatibus tenet. verum per cuncta diffllndiLur studia
et iDfal)tes ac iuvenes Dec non etiam sènes ita naturaliter
1 eorum agnitia h, k; supra ve/'sum al eorundem Ilagni-

tio h, al eorundem k. 3 quod] 'ut et supra verswn al quod
g. 1/ sensilibus i; sensibibuB l. 1/ rebus om. h, k. 4 adhi-
bentur l. 5 agiinus et supra i ta g; agitamus l. Il quae-
que h, k. 11 quoque om. i, o. Il dubitatio quoque k. 13 quae-
nam sit. quadrati vel trianguli natura l; 15 dici potest sen-
sibili bus k. 16 sonus g. 18 saepius om. h, k. 19 modo l.
21 in om. f, g, h, i, l, o. II investigationem h, i. 23 Nichil
g. Il est om. g, h. Il enim om. 1. 24 humanitati l; huma-
nitati, 8 in fine deleto. g, k. Il dulcibus] duobus l. Il modis
supra versum sec. man/l. k. 25 ideoque k. \I non modo f, g,
l, o. Il sese]lIe h, k.
•
DigitlZed by Google
180 INST. MUSi I, 1.
aft'eclu quodam spontaneo modis musicis adiunguntur,

ut nulla omnino sit aetas. quae a cantilenae dulcis de-
lectalione seiuncta sit. Binc eliam internosci potest,
quod non frustra a Platone dictum sit, mundi animam
li musica convenientia fuisse coniunctam. Cum entm eo,
quod in nobis est iunctum convenienterque coaptatum,
i1\ud excipimus, quod in senis apte convenienterque
coniunctum est. eoque delectamur, nos quoque ipsos
eadem similitudine compactos esse cognoscimus. Amica
lO ést enim similitudo. dissimiIitudo odiosa .atque contraria.
Rinc etiam morum quoque maximae permutationes fiunt.
Lascivus quippe animus vel ipse lascivioribus delectalUl'
modis vel saepe eosdem audiens emollltur ac frangitur.
Rursus asperior mens vel incilaUoribus gaudet vel incita-
15 tioribus asperatur. Rinc est quod modi etiam musici gell-
tium vocabulo designati sunt. ut lydius modus et pbry-
. giuso Quo enim quasi una quaeque gens gaudet. eodem
modus ipse vocabulo nuncupalur. Gaudet vero gens mo-
dis morum simUitudine; neque enim fieri polest. ut mol-
20 Iia duris. dura moIlioribus adnectantur aut gaudeant, sed
amorem delectationemque. ut dictum elilt. simiIitudo con-
ciliaI. Unde Plato etiam maxime cavendum existimat. ne
de bene morata musica aliquid pel'mutetur. Negat enim
esse ullam talltam morum in re pubIica lahem qIJam pau-
25 lalim de pudenti ac modesta musica invertere. Statim
enim idem quoqge audientium animos pati paulatimque
discedere nuIIumque honesti ac recti retinere vestigium.
si vel per iasciviores modos inverecundum aIiquid. vel
per- asperiores ferox atque immane mentibus illahatur.
2 sit omnino k. U a orn. i. 6 est. orn. f. 8 eoque]

eo l; eo quod O. 9 similitudine compactos .... multipli-
cem musicam reddens desunt in i. folio uno deperdito. " com-
paratos et supra verkum compacto8 f. lO contraria atqne
odiosa h, k. 11 quoque om. I. Il maxime f, g, h, i, l, o.
12 ipse et supra versum al ipsis h. k. 18 modis delecta-
tur I. Il sepe f. 14 alterum incitatioribus om. f. J. 15 Hinc
etiam quod modi musici h, k. 16 frygius l. 17 gaudeat
f. I. 18 modis om. I. 22 etiam Plato I. 28 musica
om. I. 28 si] sive I. Il modos) morea f •
•
DigitlZed by Google
Nulla enim magis ad animum diseiplinis via quam auribus
palet. Cum ergo per eas rythmi modique ad animum us-
que deseenderint, dubitari non potest, quin aequo modo
menlem atque ipsa sunt affieiant alque eonforment. Id
vero etiam intellegi in gentibus potest. Nam quae aspe- 5
riores sunt, Getarum durioribus deleetanlur modis, qua e
vero mansuetae, mediocri bus ; quanquam id hoc tempore
paene nullum est. Quod vero laseivum ae molle est genus
humanum. id totum scenieis ae lheatralibus modis tene-
turo Fuit vero pudens ac modesla musica. dum simpli- 10
eioribus organis agerelur. Ubi vero varie permixteque
traetata est, amisit gravitatls at(Jlle virtutis modum et
paene in turpitudinem prolapsa minimum antiquam spe-
elem servat. Unde Plato praeeipit minime oportt're pue-
ros ad omnes modos erudiri sed potius ad valentes ae 15
simpliees. Atque hie maxime retinendum est iIlud. quod
si quo modo per parvissimas mulationes hine aliquid per-
mutaretur, reeens quidem minime sentiri, post vero
magnam fa cere differentiam et per aures·ad animum usque
delabi. Ideireo magnam esse custodiam rei publieae Plato 20
al'bitratur musieam optime moralam pudenterque con-
iunetam, ita ut sit modesta ac simplex et maseula nee
effeminata nee fera nee ·varia. Quod Lacedaemonii ma-
xima ope servavere, dum apud eos Thalelas Cretensis
Gortynius magno pretio adcitus pueros disciplina musi- 25
cae artis imbueret. Fuit enim id antiquis in more diu-
2 eas] has f. Il usque om. h, k. 4 atque] aupra ver-

au1ll al ad quae g. Il ipsae f. (FortasBe: ipsi). 7 Supra
quanquam additum est in g: interpositum. 81aseivium g, o.
9 seaenieis g, o. 11 ageretur 0111. I. 12 traeta g, I, o. il
ae k, acque g, O. 13 pene h. 16 hilie h, k, J. Il illud
est f. 17 quo) aliquo l. Il Post hine interserit o scholion,
quod in f, k, h in margine legitur: Nove adverbialiter ••. per-
eipitur donee.ll permutaretur] Coniicias permutetur. 19 Posl
differentiam adltit g Iiquet. quod in h Sllpra veraum sec. ma"'"
addidit. VeriBimilills videlur allt ante post ea:cidis,e possit aut
post delabi: neeesse sit vel simile quid. Il usque ad animum h,
k. 20 eustodiam esse J. 25 Gortinus g, h, k, I, O. (l'or-
tasse: Gortyne.) Il preeio I. Il aseitus g, h, o; asscitus k.11
disciplinae f. 26 imbuerit t', g, h, k, o. Il in morem g, h,
DigitlZed by Google
que permansit. Quoniam "e1'O eis Timotheus Milesills

super eas, quas ante reppel'erat, unum addidit nervum
ac multipIiciorem musicam fecit, exigere de Laconica
consultum de eo factum est, quod, quoniam insigne
5 est Sparliatarum lingua, ·C· IiUel'am in .p. "ertentium,
ipsum de eo consultum isdem vel'his Gl'aecis apposui:
ETTEIAH TIM09EOP O MIAHClOP TTAPAriNOMENOP EN
TAN AMETEPAN TTOAIN TAM. TTMAIAN MWAN ATI-
MACAE KAI TAN AIA TAN ETTTA XOPAAN KI9API31N
lO ATTOCTPEcI>OMENOP TTOAYcI>WNIAN EICArWN AYMAINE-
TAl TAP AKOAP TWN NEWN AIA TE TAP TTOAYXOPAIAP
KAI TlIP KENOTATOP TW MEAEOP ArENNH KAI TTOIKIAAN
ANTI ATTAOAP KAI TETArMENAP AMcI>lENNYTAI TAN
MWAN ETTI XPffiMATOP CYNEICTAMENOP TAN TW ME-
15 AEOP AIACKEYAN ANTI TAP ENAPMONIW TTOT TAN
ANTICTPOcl>ON AMOIBAN TTAPAKAH9EIC AE KAI EN TON
k, l, o. 8 muItiplicem k. \l' exegere f, l; 4 consultum-
que f, l, o. 5 litteram om. li (I] l g. 6 hisdem g, h,
k, o; in isdem f. 7 Verba graeca pessime scripta leguntur
in f, h, k, l, o; g tantllm guattuor prima vocabula graeca ha-
bet, deinde interpretationem dat latinam, guae in f, h, k, l in-
tra lineas repperltur. Em inepti8simis scripturae mendis, guae
mamime veri Bimilia erant, restitui. 7 EnEL67j om. o. En1:I)",a
P s \I np.o0(l p.Ll7jaLO(l P I \I na(la'fL7Iop.E7IO(l om. O; na(la'f7j-
710P.E7I0(l f; na(lanp.E7Io(l h, k, P I P s ; na(la1:LVop.EIIO(l P I ;
na(la.ft1Jp."171o(l l; na(l'fLp.E7IO(l C. n u h, k, C, P I P 2 P s ;
EL l; EL(I f; EIIL o. 8 1:ap.] 1:a71 l; t:E7I f; 1:a P I 1:a71 P t Ps.11
nalLa71 h, C. Il nrDa71 P I P I • Il a-zLp.a~ 6"1 h, k, o; a.ft1Jp."~
6E l; a1:Lp.a~ 6E f; anp.a~ aE C; a1:Lp.aa6E P I P t Pa. lO Ante
nOl1J'PrDIILa71 addit f EnEL. Il no1L'Po71 C. Il EL!; a-za71 P l' n El,-
".LVa1:" f. 11 1:rD 71EOII PI' i: t:E om. f. 12 "aL 1:a(l] lCaL
.ftall l.n lIa7lo1:a1:011 C. Il 1:rD] .fto l; om. f; 1:0 h, k. \I a'fE7I7IE
h, k, l; 6E (?) a'fE7I7IE Oj E'fE"71EaE7I f; a(lE7I Pa. 18 anl"171 f;
a7laaa(l O; anaaall PI' 14 E'IL om. P t ; un Pa. \I IIl1rD".a-
1:011 P I • \I aLVEuap.EllolI o. 14-15 a1JIIELa1:ap.E7I0(l 1:a71 1:CD
".dEO(l) 'fE7IO~ ICtt1:aa1:L/Sf:aE ° Ea1:LV a1lalot:E1I071 f. n 1:0 p.d~O(l
h, k, l; 1:olldLCD(I o, 1:rD p.E1LolI P I P t P s' 15 itLaaICEL7I. h,
k, l, o, P t P a; 6L"a1:01"171 f. Il 1:all om. f. Il n01: 1:a7l] nOL1:a71
h, k, P t; nOLELaa~ f, n01:a71 P I; n01J 1:a71 l; in priores tres °
litlerall emplical'e non potui, nec Laubmannu8 in Pa. 16 uno-
a1:(lorpo 1J C. \I na(ladL.ftEL!1 h, k; na",ad.ft"1L~ fj nana-
la7l.ftEL!1 l; na(la"a7l1:EI!1 Oj na(ladEt:EL!1 C. \I E7I] EL~ f.
DigitlZed by Google
ArffiNA TAP EAEYCINIAP aAMATPOP ATIPETIH aIECKEYA-
CATO TAN Tffi MY9ffi alACKEYAN TAN TAP CEMEAAP
oaYNAP OYK ENaIK~. TffiP NEffiP alaAKKH aEaOX9AI
cM TIEPI TOYTOIN TffiP BACIAEAP KAI TffiP Ect>OPffiP
MEM'I'ATTAI TIM09EON ETIANArKA3AI aE KAI TAN 5
ENaEKA XOpaAN EKTAMONTAP TAP TIEPITTAP mo-
AITIOMEN@P TAP ETITA OTI@P EKACTOP TO TAP TIO-
AIOP BAPOP OP@N EYMBHTAI EN TAN CTIAPTAN ETI!-
ct>EPEN TI TffiN MH KM@N EONTffiN MH TIOTE TA-
PAPPETAI KAEOP ArffiNffiN. 10
Quod consultuQl id scilicet continet. idcirco Timotheo
1-3 a'IC(le'IC1j ...• 6'U'taxevallJ '"'II a,a%v"," a'IC1jxa1''I/IiJl

Il 61l1"a~(lo(l] 6'a 07n. f. Il 6'''lIx"aa7:o l"
~ID l''~ID 6"11111110(1111 C.
k. l, o, C, p •• Pa. 2 7:all ~a(l] ya(l ~'!: C. 3 ovx] For-
tfUBe Bcribendum ov6e. Il e,,6'Exa 'to(l l; iJl6'1jXa, omisso ~O(l. f;
ella",an(l C. Il 111j0!; f. D 6',6axx1j] 6',6a%, f; 6,6'aaxa16
l; 6,6ax1j p •. Il 6,60%'&a, ia1 e6l}6a-~," f; 60%.&a,rpa l; 6e-
60%~a,rpa o, P I • 4 rpa Supplendu71! videtur Ò 6à/l-Oi. I
~IDVII h; ~O'" k; .&OV.&OVII ; 7:0'7:0" C; ~OV7:0'" o, C, P I P t
P 8' Il7:1D(I utroque ioeo 0111. f. Il
jJaa,1"i f. Il
~o (le.&o(lID(I h;
't0 (le.&opalD(I k; ~o (l1I.&o(la(l l; (lUO(l'i f; ~o(le1:8(1ID(I C; ~ID(le
rp01l0(l Pio ~o(l erpo(la(l P I • 6 ,,,e,,rpOtl~1D f. Il
Il'lCallayxllIea,]
'IC(l01l1j.&1j"1jl1 f; e'ICllb~,,(n~llI' h, k; ''lCallIllXIlI7:a, C; altera par.
Il Il
lluius verbi ob.curior e,t in o. 6'. am. P l' ell61j"'"7:l}" f. 6 %0(1-
6'11111 C. Il eU'"IlI(I ~1lI(I f. Conieeerim scriptum fuis.e ,x~a"1jll
omis,o altero ~IlI(I, quod dee,t in f et k. Il
V'lCoA.''lCO/l-/WID(I]
,"01,1Io/l-e"1D h; lloA.''lCo/l-el1o k; v(l1Io1''lC0/l-'"0(l C; ''lC01'"0/l-'"1D
I; ... 6'"0"'''0 O; v7J01,"0/l-'''1D P h P I , P s' FortaBse Bcriben-
dum v"01'"0l"I10t1. 7 E'IC~alD"o(l' h, k; '"~IlI%O(l6'IlIII f, l;
el1~1lI o. Il _ID(I P 2• U xaa7:o(l h, k, l; x''ta(l'~' f; IDllo(le-
xaa~o(l o; _0(1 aXllla~o(l C.IIII'IC~1lI 01l1D(I om. P I Il ~o ~1lI(l1I0-
1'O(IJ ~ov~o 0(1 /1-°110(1 1I01'~'i f. 8 O'ICOII C. h, k, P t ; 0(1011
l; 01I1DI1 O; 0(1'011 C; 0(1011 PI' Il ev1Il1jJ7J7:IlI'] ErplDjJe'&1j f; ,,6'e-
7:1lI' l; IIIllA.llIjJ1je~llI' o. Il '(I '"'II a'ICIlI(I~1j" E'IC,rpE(l7JII n 1101:8 ~111
11'/l-rp1j(lOll~1lI ~IDII '&'11'011 '''',",110(1 l" 'lC0,", eO(l,jJ,a, dEID(I ~ID"
ay_ovil 7:IDII C. Il E1I1lII1 h, k; '(I '"'" f; " ~all l; Eli ~1lI" o;
U ~IlIII C, P I , P" Ps.ll e1l'rpE(ll}" C, h, k, O, P I • P I , Pa. 9 "'-
1:011 h, k, I, Oj Il'7:ID'' C, p., P a ; 1j7:011 PI' Il 1:1lI(l1lI'(lE~a(l h,
k, l; ~a(llll O; ~a'(lIlI(lE7:IlI(I C; ~1lI 1I1lI1Ie7:llI(I P I ; ~a(lIll(le1: P I ;
~a(llll(lrrlll(l Pa. lO llIyOll~Ol1 h, k, l, 0, P I , P a; 1lI1:0l1lDil C j IlI(lOII-
~IDII P r•. 11 Verbi. graecis subiungit filane interpretationem,
cui leetionum VUf1etatem interpono. quam praebent intra lineas
DigitlZed by Google
184 INST. MUS. I, l.
MiIesio Spartialas succensuisse, quod mullipIicem musi-

caro raddens puerorum animis, quos aceeperat erudien-
Ilos, officeret et a virtutis modestia praepediret, el quod
armoniam, quammodestam suseeperat, in genus ehro-
5 maticum. quod mollius est. invertisset. Tanta igitur apud
eos fuit musica e diligenlia, ut eam animos quoque obli-
nere arbitrarentur. Vulgatum quippe est, quam saepe
iraeundias cantilena represseril, quam multa vel in· cor-
porum vel in animo rum affectionibus miranda perfecerit.
lO Cui enim est ilIud ignotum, quod Pythagoras ebrium
f, h, k, l et interpretatio eodici8 g (Quae quadratis uneill in-

clusi additamenta sunt, quae rotundill, variae leetionell). Baec
est autem interpretatio illorum. Quoniam Timotheus [art. f]
Milesius adveniens (veniens l) in [art. f. hanc l] nostram
civitatem [art. f] antiquam, propriam oivitatem (MOAn
g i. e. musam) spernens [autem g, h, k (et f, l), eam g, h,
k (art. f) propter g, h, k (art. f)], septem (VII g) chorda-
rum cytharam subvertit, modulationem multarum (multas g,
k, l) vocum (voces g, k, l) iòtroducens [ac gJ demollivit
[art. f) auditus [art. fl iuvenum [per f, g, h, k, l i art fl,
multas r.hordas et (etenim f, g, h, k, l) novam (art. VIIII
h, k) modulationem genuit et variam propriam (pro g, h,
k, l) simpla et ordinata. (ordinatam h, k) circumvenit {art. f.
MOAn g (pro fi ,p. n. civitatis h)] in (om. l) cromatieum
genus constituens, quod est (om. l.) molliu8, divisionem (di-
visum l) pro (am. l) enarmonico (·nio g, h, kj om. l) faciens
conversionem {que g] mutuam, vocatus (vocatos g) amem
(om. l) [et f, g, h, k, l, in art. h, k, fl in (om. f) agonem
[art. f) eleusinae (eleusiniae g, h, k) matris [art. f] turpitu·
dinem (om.l) divulgavit [art. f. fabulosa f, g, h, k, l), dispero
sione enim (etenim g) [art. f. simele g, semele h, k, Ij se-
meles fl partus (fuit l) non undecies (XI g) novus (novis g,
novas h, k) doctrina (doctrine l) edocuit (edocui h, k): de
talibus reges et rhetores accusabant [art. f) Timotheum. Ad-
didit autem et {art. fl undecimam (undecim l) chordam (chor-
das l). extendens enim (om. g, h, k, l) superfluas relicta [art.
i] ·VII· chordarum cythara. Hoc (om. h, k, l) ut singularis
civis gravis videns timuit in [art. f} Spartam indicare (iudi-
care f; inducere Il aliquid (om. l) inconvenientium [art. f
victimarum ii ultimarum g, h, k, l] extentarum (ex tanta-
rum h, k) ne forte perturbaret (perturbaretur g, h, k, l) glo-
riam (gloria g, h, k, l) [art. f) certantium (certamtnum g,
h, k) [art. f]. 2 animos f. I) est mollius f. 8 cantilena
in margitte k. 9 perfecerit om. i. lO illud est l.
DigitlZed by Google
adulescentem Tam'omenitanum subphrygii modi sono inci-
tatum spondeo succinente redditlerit mitiorem et sui com-
potem? Nam cum scortum in rivalis domo esset clauaum
atque ilIe furens domum vellet amburet'e, cumque Pytha-
gOl'aa stellarum curaus J ut ei mos J nocturnus inspiceret, 5
llbi intellexit. sono phrygii modi incitatum multis amico-
rum monitionibus a facinore noluisse desistere. mutari
modum praecepit atque ila furentis animum adulescel1tis
ad statum mentis pacalissimae temperavit. Quod sciIicet
MarClts Tullius commemorat in eo libro J quem de consi- lO
liis suis composuit, aliter quidem, sed hoc mod~: "Sed
ut aliqua similitudine adduclus maximis minima conferam.
ut cum vinolenti adulescentes tibiarum etiam cantu, ut
fil, instincti mulieris pudicae fores frangerent, admo-
nuisse tibicinam ut spondeum caneret Pythagoras dicitur. 15
Quod cum iIla fecisset, tarditate modorum et gravitate
canentis illorum furentem petulanliam consedisse." Sell
ul similia breviter ex empia couquiram, Terpander atque
Arion Methymneus Lesbios atque lones gravissimis mor-
bis cantus eripuere praesidio. lsmenias vero Tbebanus 20
Boetiorum pluribus, quos ischiadici dolol'is tormenta
vexabanl, modis fertur cunctas abstersisse molestias,
Sed et Empedocles, cum eius hospilem quidam gladio
furibundus invaderet, quod eius ille patrem accusatione
damnasset J inflexisse modum dicitur canendi itaque adu- 25
lescenLÌs iracundiam temperasse. In tantum vero priscae
philosophiae studiis vis musicae artis innotuit 11t Pytha-
J
gorici cum diurnas in somno resolverent curas quibus-

J J
dam cantilenis uterentur, ut eis lenis et quietussopor irt-

I adoJescentem h, k, f, l, o. Il Taurominitanum k, f, l, o.
2 spondeo modo f,n mitiorem reddiderit k. 4 amburere vel-
Jet k. 5 ei om. i. 9 pacatissime k, i. 13 priu8 ut om. f.
14 ammonuisse k. 17 canentis] cantus Klotz, {ragm. Cic.
p. 303. n petulentiam f. n consedasse o; resedisse Klotz l. c.
19 Lesbios] Lybios i. 20 praesedio f. 21 isciatici g;
sciatici l. 22 cunctis g. 23 et om. i, o. 24 ilIe patrem eius i.
25,dampnasset i, g, h, k, l, 0.11 dicitur modum 1.\1 canendi
dicitur f. \I ntque ita h I k. 27 studiis om. J j studiosis f.
28 diuturnas h. n in somno] insomnos f. 29 lenis et] le-
. nisset o. \I et quietus om. k.
DigitlZed by Google
reperet. Itaque experrecti aliis quibusdam modis stupo-

rem somni confusionemqlle purgabant, id nimirum scien-
tes quod tota nostra e animae corporisque compago musica
coaptatione coniuncta sito Nam ut sese corporis affectus
1\ babet, Ha etiam pulsus cordis motibus incitanlur, quod
scilicet Democritus Hippocrati medico tradidisse fertur,
cum eum quasi ut insanum cunctis DemocriLi civibus id
opinantibus in custodia medendi causa viseret. Sed quor-
sum istaec! Quia non potest dubitari, quin nostrae ani-
lO mae et corporis status eisdem quodammodo proportioni-
bus vid~atur esse compositus, quibus armonicas modula-
tiones posterior disputatio coniungi copularique OIonstl'a-
bit. Inde est enim, quod infantes quoque cantilena dul-
cis oblectat, aliquid vero asperum atque inmite ab au-
15 diendi voluptate suspendit. Nimirum id etiam omnis aetas
patitur omnisque sexus; quae licet suis actibus distributa
sint, una tamen musicae delectatione coniuncta sunto
Quid enim fil, CUlO in fletibus luctus ipsos modulantur
dolentes? quod maxime muliebre est, ut cum cantico
20 quodam dnlcior fiat causa deflendi. Id vero etiam fuit an-
tiquis in more, ut cantus tibia e luctibus praeiret. Testis
est Papinius Statius boc versu:
"Cornu grave mugit adunco
Tibia, cui teneros suetum producere manes."
25 Et qui suaviter canere non potest, sibi tamen aliquid
canit, non quod eum aliqua voluptate id quod canit
afficiat, sed quod quandam insitam dulcedinem ex animo
proferentes, quoquo modo proferant, delectanlur. Nonne
iUud etiam manifestum est, in bellum pugnantium animos
so tuba rum carmine accendi! Quod si verisimile est, ab
animi pacato statu quemquam ad furorem atque iracun-
5 motibus] modis O. Il incitatur g. 6 videlicet et kj
scilicet et g, h, l. 7 ut om. g, h, k. 9 ista g, h, k, l, O.
10 status om. 1. 13 enim est I. 15 etiam om. k. 16 pati-
tur om. k. 20 fit i. Il vero om. O. etiam om. l. 21 in mo-
rem g, h, k, l, O. Il lucti C/lm litllra f. 22 Tatius f, g, h, i,
k, o. 24 suetum teneros k. 26 afficiat id quod canit g,
h, k, l. 28 proferentis i, f. Il proferat, delectatur f. 29
bello l. 31 quempiam h, k. Il ad iracundiam f.
DigitlZed by Google
diam posse proferri, non est dubium quod contul'batae
mentis iracundiam vel nimiam cupiditatem modestior mo-
dus possit adstringere. Quid? quod, cum aliquis cantile-
nam libentius auribus atque animo capito ad ilIud etiam
non sponte convertitur, uL motum quoque aliquem simi- 5
lem auditae cantilenae corpus effingat; et quod omnino
aliquod melos ,auditum sibi memor animus ipse decerpat?
ut ex his omnibus perspicue nec dubitanter appareaL, ita
nobis musicam naturaliter esse coniunr.tam, ut ea ne si
velimus quidem care re possimus. Quocirca intendenda lO
vis mentis est, ut id, qllod natura est insitum, scientia
quoque possit conprehellsum teneri. Sicut enim in visu
quoque non sufficit erllditis colores formasque conspicere.
nisi etiam quae sit horllm proprietas investigaverint, sic
non sufficit cantilenis musicis delectari, nisi etiam quali 15
inter se coniunctae sint vocum proportione discatur.
Tres esse musicas; in quo de vi musicae.
II. Principio igitllr de musica disserenli ilIud interim
dicendum videtllr. quot musicae genera ab eius studiosis
conprehensa esse noverimus. Sunt autem tria. Et prima 20
quidem mundana est, secunda vero humana. tertia. quae
in quibusdam constituta est instrumentis. ut in cithara
vel tibiis ceterisque. quae cantilenae famulantur. Et pri-
mum ea. qua e est mundana, in his maxime perspicienda
est. qua e in ipso cacio vel compage elementorum vel tem- ~r)
porum varietate visuntur. Qui enim fieri polest, ut lam
velox caeli machina tacito silentiqlle cursu moveaturt Etsi
ad nostras aures sonus ilIe non pervenit, quod multis fieri
de causis necesse est. non poterit tamen motus tam velo-
cissimlls ita magnorum corporum nullos omnino sonos so
1 quod et 8upra versIlm quin g. 3 abstringere f. 1\ Quic
o. 6 quid est quod h, kj quid et supra i o g. 9 natura-
liter musicam f. lO intenda l. 11 id om. h, k. 1\ naturae
g, h, k, l, o. 17 de vi musicae narratur h, k, l. 18 de
musica om. f. 1\ dissel'endi k, o j disse rendi corro sec. manu
in disserenti h. Il interim om. 1. 20 noverimus esse com-
prehensa f Il esse om, l. ,II Et om•. k, 21 quae mundana
k. 22 citharis h, k. 25 celo l.
DigitlZed by Google
ciel'e, cum praesertim tanta sint stellarum cursus coapta-

tione coniuncti, ut nihil aeque compaginatum, nihil ita
commissum possit intellegi. Namque alii excelsiores alii
inferiores feruntUl'. atque ila omnes aequali incitatione
" volvunlul', ut per dispares inaequalitates ratus cursuum
ordo ducatuI'. lTmle non potest ah hac caelesti vertigine
ratus ordo modulationis ahsistere. lamvero qualf.uor ele-
rllentorum diversilates contrariasque potenlias nisi quae-
dam armonia coniungeret, qui fieri posset, ut in unum
lO corpus ac machinam convenirent? Sed haec omnis diver-
sitas ila et lemporum varietatem pal'it et fructuum, ut la-
men unum anni corpus efficiat. Unde si quid horum, quae
tantam varietalem rebus ministrant, animo et cogitalione
decerpas, cuncta pereant nec ut ila dicam quicquam con-
15 sonum servent. Et sicut in gravibus chordis is vocis est
modus, ut non ad taCÌlurnitalem gravitas usque descen-
dat, atque in acutis iIle custoditur acuminis modus, ne
neni niIDium tensi vocis tenuitate rumpantur, sed totum
sihi sit consentaneum atque conveniens: ita etiam· in
20 mundi musica pervidemus nihil ila esse nimium posse. ut
alterum propria nimietate dissolvat. Verum quicquid illud
est, aut suos affert fructus aut aliis auxiliatur ut afferant.
Nam quod cOlIstringit hiems, ver laxat, torret aestas, ma-
turat autumnus, temporaque vicissim vel ipsa suos ar-
25 ferunt fructus vel aliis ut afferant subministrant; de qui-
bus posterius studiosius disputandum est. Humanam vero
musicam quisquis in sese ipsum descendit intellegit. Quid
est enim ((uod ilIam incorpoream l'ationis vivacitatem cor-
pori' misceat, nisi quaedlllll coaptatio et veluti gl'avium
30 le\'Ìumque vocum quasi unam consonantiam efficiens tem-
1 sunt i; sit, n correctione addito, i. n eoaptione i. 2

niehil o; nihilque b, k. II ita . . . feruntur atque OIn. o.
3 commixtum g, l; eoniunetum h, k. 4 etiam ita o. 6 de
supra dueatur g. 10 convenire, cui secunda manus nt, ter-
tia tur addidit, i. /I omnium h, k. 11 nt tamen bis l. 15
sicut] ut l. Il is 0111. k, l. 19 consentiens f. 21 quidquid
k. 23 hiemps f, g. /I relaxet k. 24 afferant fruetus l.
26 studiosius 0111. f. 27 se se] se h, k, I. 28 enim Ilm. 1. Il
corporei l.
DigitlZed by Google
INST. MUS. l, 3. 189
peratio! Quid est aliud quod ipsius inLer se partes ani-
maeconiungat, quae, ut Aristoteli placet, ex rationabili
inralionabilique coniuncta est? Quid vero, quod corpo-
ris elementa permiscet, aut partes sibimet rata coapta-
tione contineat? Sed de hac quoque posteriu!! dicam. Ter- li
tia est musica, quae in quibusdam consistere dicitur in-
strumentis. Haec vero administratur aut intentione ut
nervis, aut spiritu ut tibiis, vel his, quae ad aquam mo-
ventur, aut percussione quadam, ut in bis, quae in con-
cava quaedam aerea feriuntur, atque inde diversi efficiun- lO
tur soni. De hac igitur instrumentorum musica primo
boc opere disputandum videtur. Sed proemii satis est.
Nunc de ipsis musicae elementis est disserendum.
De vocibus ac de musicae elementis.
III. Consonantia, quae omnem musicae modulationem 15
regit, praeter sonum fieri non potest, sonus vero praeter
quendam pulsum percussionemque non redditur, pulsus
vero atque percussio nullo modo esse potest, nisi prae-
cesserit motus. Si enim cuncta sint inmobilia, non pot-
erit alterum alteri conClll'rere, ut altemm inpeUatur ab 20
altero, sed cunctis stantibus motuque carentibus nullum
fieri necesse est sonum. Idcirco definitur sonus percussio
aeris indissolula usque ad auditum. Motuum vero alii
sunt velociores, aHi tardiores, eorundemque motuum aHi
rariores sunt aHi spissiores. Nam si quis in continuum 25
motum respiciat. ibi aut velocitatem aut tarditatem ne-
cesse est conprehendat, sin vero quis moveat manum aut
frequenti eam motu movebit aut ra.ro. Et. si tardus qui-
dem fuerit ac rarior motus, graves necesse est sonos effici
1 est autem aliud g, h, k. Il animae inter se partes h,
k. \I animi iungat i. 4 rata om. f. 5 posterius quoque
h, k. 7 ammini.stratur k. Il intensione f. 8 aqu88 l. 9a
percussione l. Il quae in] ubi f. lO aera f, l. Il inde om.
f; ita o. 11 musiccc f. Il prima f. 12 videntur 1. Il pro-
hemii f, 1. 14 lnscript. om. g. Il de 0111. f, h, k, 1. 15 re-
git musicae modulationem k. 16 non potest] nequit f. 22
diffinitur f, 1, o. 24 sunt alii f. 28 tardior et supra versulll
l us f. 29 ae] aut g, h, k.
DigitlZed by Google
ipsa- tarditate et raritate pellendi. Sin vero sint motus

celeres ac spissi, acutos necesse est reddi sonos. Idcirco
enim idem nervus, si intendatur amplius, acutum sonat,
si remittatur, grave. Quando enim tensior est, velocio-
5 rem pulsum reddit celeriusque revertitur et frequentius
àc spissius aerem ferit. Qui vero laxior est, solutos ac
tardos pulsus effert rarosque ipsa inbecillitate feriendi,
nec diutius tremi l Neque enim quotiens chorda pellitm',
unus edi tantum putandus est sonus aut una m in his esse
lO percussionem, sed totiens aer feritur, quotiens eum chorda
tremebunda percusserit. Sed quoniam iunctae sunt velo-
citates sonorum, nulla intercapedo sentilur auribus et
unus sonus sensum pellit vel gravis vel acutus, quamvi~
uterque ex pluribus constet, gravis quidem ex tardioribus
15 et rarioribus aculus vero ex celeribus ac spissis: velllt si
conum, quem turbinem vocanl, quis diligenter extornet
eique unam virgulam coloris rubri vel alterius ducat, et
eum qua potest celeritate convertat, tunc totus conus ru-
bro colore videtur infeclus, non qllO totus ita sit, sed
20 quod partes puras rubrae virgae velocitas conprehp.ndat
et apparere non sinat. Sed de his postel'Ìus. Igitur quo-
niam acutae voces spissioribus et velocioribus moti bus in-
citantur, graves vero tardioribus ac raris, Iiquet additione
quadam motuum ex gravitate acumen intendi, delractione
25 vero motuum laxari ex acumine gravitatem. Ex pluribus
enim moti bus acume n quam gravitas constat. In quibus
autem pluralitas differentiam facil, ea necesse est in qua-
dam numerosilale consistere, Omnis yero paucitas ad
pluralitatem ita sese habet, ut numerus ad numerum
80 comparatus. Eorum·vel'o, qua e secundum numerum con-
feruntur, partim sibi sunt a~qualia partim inaequalia.
Quocirca soni quoque partim sunt aequales, partim vero
3 idG'iit f. 4 Quanto h, i, k, o. 7 rarusque f, 0.11 ipsa
om. 1. 9 sonus putandus est l. 16 et gravioribus, in margine
autem vel rarioribus g. Il ac] et g, h, k, O. Il velud k. 16
turbonem f, ~, h, k, l, O. 20 quo f. 22 acutae quo-
niam I. Il motibus cordae g, h, k. 27 autem] enim k. 30
comparatur f. 31 sibi sunt] subsistunt l. Il sint g, h, k.
32 sunt partim 1.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 4.1 191
sunt inaequalilale :dislantes. Sed in bis voci bus , quae
nulla inaequalilate discordanl, nulla omnino consonantia
est. Est enim consonantia dissimilium inter se \'ocum in
unum redacta concordia.
De speciebus inaequalitatis. 5
1111. Quae vero suot inaequalia, quinque ioter se mo-

dis inaequalitatis momenla cuslodiunt. Aul enim allerum
ab altero mulLiplicitate lranscendltur, aut singulis parli-
bus aut pluribus aut multiplicitate et parle aul muItiplici-
lat.e et pal'tibus. Et primum quidem inaequalitatis genus lO
multiplex appellatur. Est vero multiplex, ubi maior nu-
merns minorem numerum habet in se tolum vel bis vel
ler vel qualer ac deinceps, nihilque deesl, nihil exuberat.
Appellaturque vel duplum vel triplum vel quadruplum al-
que ad bune ordinem in infinita progredilur. Secundum 15
vero inaequalitatis geous est, quod appellatur superpar-
ticulare, id est cum maior numerus minorem numerum
habet in· se totum et unalll eius aliquam partem eamque
vel dimidiam, ut tres duorum, et vocatur sesqualtera pro-
portio, vel lertiam, ut qualtuor ad tres, et vocatur ses- 20
quilertia, atque ad hunc modum etiam posteriorihus nu-
meris pars aliqua a maioribus super minores numeros
continetur. Tertium vero genus inaequaIitatis est, quo-
tiens maior numerus totum inlra se minorem continet et
eius aliquantas insuper partes. Et si duas quidem supra 25
continet, vocabilur proportio superbiparLieos, ut sunl
quinque ad lI'es, sin vero tres super continet, vocabitur
superlriparliens, ut sunt seplem ad qualtuor, et in cele-
l'is ql1idem eadem esse similitudo potest. Quarlum vero
est inaequalilatis genus, quod ex mulliplici et superparti- so
1 sunt 0171. h, k i sint g. 3 Est enim consonantia om. l i
Etenim consonantia est g, h, k. 5 lnscript. om. g. De quatuor
speciebus. l. 6 ·V·quel. 9 parte ••.. partibu8 om. f. 12 ha-
bet numernm i. 13 et nihil h, k; nihilque f, l. Il exuperat
h, i. 15 ad] in l. 22 numer08 om. h, k. 23 inaequa-
litatis genus l. 24 intra se om. h, k. 26 vocatur k. tt
sint k. 28 supratripartiens i, f, o. 29 similitudo esse h,
k, l, o. 80 genus inaequalitatis est h, k, l; genus est inaequa-
DigitlZed by Google
192 INST ••MUS •. 1, O.
culari coniungitur, cum scilicet maior numerus habet in

se minol'em nume rum vel bis vel ter vel quotienslibet al-
que eius unam aliquam partem l et si eum bis habet et
eius dimidiam partem, vocabitur duplex supersesqualter,
5 ut sunt quinque ad duo; sin vero bis minol' continebitur
et eius tertia pars, vocabitur duplex supersesquitertius.
ul sunt septem ad tres. Sin vero tertio continebitur el
eius' dimidia pars, vocabiLur lriplex supersesqualter, ut
sunt septem ad duo, atque ad eundem modum in ceteri!!l
10 et multiplicitatis et supel'particularitatis vocabula varian-
turo Quintum est genus inaequalitatis, quod appellatur
multiplex superpartiens, quando maior numerus minorem
numerum habet in se totum plus quam semel et eius plus
quam unam aliquam partem. Et si bis maior numerus
15 minorem numerum continebit, duasque eius iDsuper par-
tes, vocàbitur duplex superbipartieDs, ut SUD t tres ad
octo, et rursus triplex superbipartiens, ut SUDt tres et ·XI·
Ac de bis idcirco nunc strictim ac bl'eviter explicamus,
quoniam in libris, quos de aritbmetica institutione con-
20 scripsimus, diligentius enodavimus.
Quae inaequalitatis species consotumtiis deputentur.
V. Ex his igitur inaequalilatis generibus postrema

duo, quoniam ex superioribus sunt mixta, l'elinquantur,
de tribus vero priori bus speculalio facienda est. Obtinere
25 igilur maiorem ad consonantias potestatem videlur multi-
plex, cOllsequentem autem superparticlliaris. Superpal'-
litatis f. 3 eam i. 4 'Vocatur h, k.//sesqualter h, k, l, o.

6 duplex sesquitertius vocabitur h, k. sesquitertius f, l, O.
8 vocatur k. II sesqualter h, k, f, I, o. 9 motum o. 12
maior om. i. Il minorem om. i. 13 in se totum habet g;
in se habet totum h, k. 14 unam om. 1. Il maior nume-
rus bis l. lo continebit] habet l. 16 ut sunt tres et ·Xl·
om. o; supra versum i. "sint k. 17 et] ad f. 18 iccirco k, f,
l. 21 Inscript. om. g. aptentur consonantiis k. " abten-
tur h; aptentur f, l. 23 sunt mixtae g, l. Il relin-
quantllr et sllpra versum mus g. 24 superioribus h, k. 26
consequenter i, f.
DigitlZed by Google
tiens vero ab armoniae concinentia separatur, ut quibus-
dam praeter Pto)emaeum videtur.
Cur multiplicitas et superparticularitas consonantiis depu-

tentur.
VI. Ea namque probantur coaptationi consentanea, l)
quae sunt natura simplicia. Et quoniam gravitas et acu-
men in quantitate consistunt, ea maxime videbuntur ser-
vare naturam concinentiae, quae discretae proprietatem
quantitatis poterunt custodire, Nam cum sit alia quidem
discreta quantitas, alia vero continua, ea qua e discreta lO
est in minimo quidem finita est, sed in· infinitum per ma-
iora proeedit. Namque in ea minima unitas· eademqtle
finita est, in infinitum vero modus pluralitatis augetur, ut
numerus, qui, cum a finita ineipiat unitate, crescèndi non
habet finem. Rursus quae est continua, tota quidem finita 15
est, sed per infinita minuitur. Linea enim, qua e continua
est, in infinita semper partitione dividitur, cum sit eius
summa vel pedalis vel quaecunque alia definita mensura.
Quocirca numerus semper in infinita crescit, continua
vero quantitas in infinita minuitur. Multiplici.tas igitur, 20
quoniam finem crescendi non habet, numeri maxime ser..,
vat naturam. Superparticularitas autem, quoniam in in-
finitum minorem minuit, proprietatem servat continua e
quantitatis. Minuit autem minorem, cum semper eum
continet et eius ve! dimidiam partem vel tertiam vel quar- 23
tam vel quintam. N~m semper pars a maiore numero
denominata ipsa decrescit. Nam cum tertia a tribus deno-
1 continentia g, i, 1. " quib· i. 2 tholomeum h. 3

lnscript. om. g. Il particularitas k. " aptentur f, k. I) pro-
bentur l. Il comparationi h, k; comparation~, i supra e, g.
7 conservare h, k. 9 poterint i; poterint, U 8upra i, g. Il
quidem om. h, k. 10 vero om. h, k. Il ea vero f. 11 finita)
discreta l. Il sed et h, k. 13 modus vero i. Il augebitur
g, h, k. 14 crescit I. 17 minuitur g, k, Oj munuitur h. Il
eius summa sit f. 18 mensura definita h, k. 19 con-
ezescit f, g, h, k, l, o. 20 Multiplicatas i. 21 crescendi
finem g, h, k, l, o. 26 minore I.
BOETIUS. 13
DigitlZed by Google
minata sit, quarta vero a quattuor, cum quaUuor tres

superent, quarta potius quam tertia minutior invenitur.
Superpartiens vero iam quodam modo a simplicitate dis-
cedit; duas enim vel tres vel qualtuor habet insuper par-
5 tes et a simplicilate discedens exuberat ad quandam par-
. lium pluralitatem. Rursus multiplicitas omnis in iute-
gritate se continet. Nam duplum bis babet totum mi-
norem, triplum item tertio continet totum minore m
atque ad euudem modum cetera. Superparticularitas
10 vero nihil integrum sel'vat, sed vel dimidio superat, ve}
tertia vel quarta \'el quinta; sed tamen divisionem singulis
ac simplicibus partibus operalur. Superparlieos auf.em
inaequalitas nee serva t iotegrum nec singulas adimit par-
tes, atque idcirco secuodum Pythagoricos minime musi-
15 cis consonantiis adhibelur. Ptolemaeus lamen €tiam
hanc proportionem inter consonantias ponit, ut posterius
ostendam.
Quae proportiones quibus consonantiis musicis aptentur.

. VII. lIlud tamen esse cognitum debet, quod omnis
20 musicae consonantiae aut in duplici aut in triplici aut in
quadrupla aut in sesqualtera aut in sesquitertia propor-
Lione consistant; et vocabitur quidem, quae in lI\1meris-
sesquitertia, diatessaron in sonis, qllae in numeris ses-
qualtera, diapente appellatur in vocibus, (Juae rero in
25 proportionibus dupia est, diapason in consooantiis, tripla
vero diapente ae diapason, quadrupla autem bis diapason.
Et nune quidem universaliter atque indiscrete dictum sito
posterius vero omnis ratio proportionum lueebit.
3 quodam modo om. f. 4 insuper partes post enim

ponit k. 5 exuperat h. 6 multiplicatas i. 8 item om. l.
lO dimidia f. 11 vel quinta om. h, k. 15 Ptholomeus g.
18 lnscript. om. g. 20 in ante triplici om. i. 21 in ante-
sesquitertia om. g, h, k. 22 consistunt f. 23 sesquitertia
est f, l, o. U 6vct-&1Juu1Jf!O'll I. Il in sonis om. 1. 24 6v«-
n1}1I-&1j l. 25 est om. 1. Il 61:«n«uoo'll l. 27 indiscretae i.
28 ratio omnis f.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 8. 9. 195
Quid sit sonus, quid intervallum, quid consonantia.
VIli. Sonus igitur est voeis casus emmell!s, id est aptus
melo, in unam inlensionem. Sonum vero non generall!m
nune volumui! definire, sed eum, qui graeee dicilur phtholl-
gos, dictus a similitudine loquendi, id est cp{}E'J''J'E6{}lXL. 5
Intervallum vero est soni acuti gravisque dislantia. Con-
sonantia est acuti soni gravisque mixtura suaviler unifor-
miterque auribus accidens. Dissonanlia vero est duorum
sonorum sibimet permixtorum ad aurem veniensaspera
atque iniucunda percussio. Nam dum sibimet misceri no- 10
lunt et quodammodo integer uterque nititur pervenil'e,
cumque alter alteri officit, ad sensum insuavilcl' uterque
tra nsmitti tur .
Non omne iudicium dandum esse sensibus sedamplius ra-
tioni esse credendum; in quo de sensullm fallacia. 15
VIIII. Sed de bis ila proponimus, ut non omne iudi-

cium sensibus demus, quamquam a sensu aurium huiusce
artis sumatur omne principium. Nam si nullus esset au-
ditus, nulla omnino disputatio de vocibus extitisset. Sed
principium quodam modo et quasi admonitionis vicem 20
tenet auditus, postrema vero perfectio agnitionisque vis
in ratione consistit, quae certis regulis se se tenens nun-
quam ullo errore prolabitur. Nam quid diutius dicendum
est de errore sensuum, quando nec ommbus eadem sen-
tiendi vis nec eidem homini semper aequalis est? Frustra 25
autem vario iudicio quisquam com rpit.te t , quod veracitel'
alIeetet inquirere. Idcirco Pythagorici medio quodam
1 Inscript. 0111. g. Il sonus sit h, l. Il concinentia f, h, k.

2 Tonus o. Il est igitur l. Il enmeles l. 6 soni est h, k. !!
acuti soni l. 8 accedens f. Il duorum est k. 9 aspe-
rata aut l. lO iniocunda. f, g, h, i, o. 12 uterque insul!.-
viter h, k. 14 Inscript. om. g. 14 -15 dandum ..•. fal-
lacia om. k maximam parlem; addit enim solum: sensibus dan-
dum. Sed rationi. 15 esse om. h, l. 17 huiuscae g, h, k.
19 exstitisset f, l. 20 ammonitionis k. 21 vero] autem
k. 23 nullo ullquam g, h, k, l. 25 est 01/1. 1. 27 af-
fectat g, h, k, l.
13*
DigitlZed by Google
196 INST. MUS ..1, 10.
ferllnlur ili nere. Nam nee omne iudir.ium dedunt auribus

et quaedam tamen ab eis non nisi· auribus explorantur.
Ipsas enim eonsonantias aure metiuntur, quibus vero inler
se dislantiis eonsonantiae differant, id iam non auribus,
5 quarum sunt obtusa iudicia, sed regulis rationique per-
mittunt, ut quasi oboediens quidam famulusque sit sensus,
iudex vero atque imperans ratio. Nam Hcet omnium paene
artium alque ipsius vita e momenta sensuum occasione
producta sint, nullum tamen in his iudicium certum, nulla
lO veri est conprehensio, si arbitrium rationis abscedat. Ipse
enim sensus aeque maximis minimisque corrumpitur. Nam
neque minima sentire pròpter ipsorum sensibilium parvi-
tatem polest, et maioribu!l saepe confunditur, ut in voci-
bus, quas si minima e sint, difficilius captat auditus, si
15 sint maximae, ipsius sonitus intentione surdescit.
Quemadmodum Pythagoras proportiones consonantiarum

investigaverit.
X. Haec igilur maxime causa fuit, eur relicto aurium
iudicio Pythagoras ad regularum momenta migraverit, qui
20 nullis ·humallis auribus eredens, quae parti m natura, partim
etiam extrinsecus aecidelltibus permutantur, parti m ipsis
variantur aetalibus, nullis eliam deditus instrumenlis, penes
quae saepe multa varietasatque inconstanlia nasceretur, dum
nunc quidem si nervos velis aspi cere vel aer umidior pulsus
25 obtunderet vel siccior excilaret vel magnitudo chordae gra-
viorem redderet sonum vel acumen subtilior tenuaret ,'el
alio quodam modo statum pJ'ioris constantiae permutaret,
et cum idem esset in ceteris instrumenlis, omnia haee in-
2 his l. 3 etenim l. Il metiuntur aure f. Il distantiis

inter se k. 6 quidam om. f. 7 sit ratio l. [I pene h, i, f.
9 iudicii f. 14 minime f, k. 15 maxime f, o. Il sur-
descunt h, k. 16 lnscript. om. g. Il proportionem i. 18
quur g. 19 monumenta i. 20 naturae g. 21 etiam om.
h, k. 22 paenes h. 23 inconsonantia l. 24 aer om. l, o.
Il humidior f, h, k, l, o. 26 subtilior magnitudo chordae
g, h, k; subtilior et supra versum magnitudo chordae f. 27
alium g, h, k. 28 instrumentis in ceteris h, k.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, lO. 197
consulta minimaeque aesUmans fidei diuque aestuans in-
quirebat, quanam ratione fìrmiter et constanter consonan-
tiarum momenta perdisceret. Cum interea divino quodam
nutu praeteriens fabrorum officinas pulsos malleos exau-
dit ex div.ersis sonis UDam quodam modo concinentiam 5
personare. Ila igitUl' ad id, quod diu inquirebat, adtoni·
tus accessit ad opus diuque considerans arbitratus est di-
versilatem sonorum ferientium vires efficere, atque ut iiI
apertius conliqueret, mutare inler se malleos imperavit.
Sed sonorum proprielas non in hominum lacertis ha ere- 10
bat, sed mutalos malleos comilabatur. Ubi id igitur anim-
advertit, malleorum pondus examinat, et cum quinque
essent forte ma!!ei, dupli reperti sunt pondere. qui sibi
secundum diapason consonantiam respondebant. Eundem
eliam. qui duplus esset alio. sesquitertium alterius co ll- 15
prehendit, ad quem scilicet diatessaron sonabat. Ad alium
vero quendam. qui eidem diapente consonantia iungebatur,
eundem superioris duplum repperit esse sesqualterum.
Duo vero hi, ad quos superior duplex sesquitertius et ses-
qualter esse probatus est. ad !le invicem sesquioctavam 20
proportionem perpellsi sunt custodire. Quintus vero est
reiectus, qui cundis era t inconsonans. Cum igitur ante
Pylhagoram consonantiae musica e partim diapason partim
diapente partim diatessaron, quae est consonantia minima,
vorarentur, primus Pylhagoras hoc modo repperit, qua 25
proporlione sibimet haec sonorum concordia iungeretur.
Et ut sit clal'ius quod dictum est, sint "erbi gratia malleo-
rum quaUuor pondera. quae subter scripLis numeris con-
tineantur: XII. VUII. VIII. VI. Hi igitur mallei, qui ·XlI·
! minimeque f, l. Il estuans l. 2 qua ratione nam i.
6 observare et supra IIersum J: personare l. 9 colligeret, qn
supra g, k. Il mutari f. lO herebat f. 16 resonabat g,
h, k, l. Il At k. 17 eidem duplo h, k. Il in consonantia
h, k. 19 hii f. 21 est om. i, f. 29 In f et l addita
XII. VlllJ.
est haec figura I@ I CllillS nll71leris con80nantiarllm no-

VI. VIU.
mina atùcripta sunt; o similem habet fiuuram 071lissis lineis:et
numero ·VI·
DigitlZed by Google
198 INST. MUS. J, 11.
et ·VI· ponderibus vergebant, diapason in duplo coneinen-

tiam persoriabant. Malleus vero ·XII· ponderum ad mal-
leum ·VIIII· et malleus ·VIII· ponderum ad malleum .VI·
ponderum secundum epitritam proportionem dialessaron
5 eonsonantia iungebatur. ·VIIII· vero ponderllm ad ·VI· et
·XII· ad ·VIII· diapente eonsonantiam permiseebant..VIIII·
vero ad ·VIII· in sesquioelava proportione resonabant
lonum.
Quihus modis variae a Pythagora proportiones conso-

lO nantiarum perpensae sini.
XI. Hinc igitur domum reversus varia examinatione
perpendil, an in his proportionibus ratio symphoniarum
tola consisteret. Nune quidem aequa pondera nervis
aptans eorumque eonsonantias aure diiudieans, nunc vero
15 in longitudine calamorum duplicitatem medietatemque
restituens ceterasque proportiones aptans integerrimam
fidem diversa experientia eapiebat. Saepe etiam pro men-
surarum modo cyalhos aequorllm ponderum aeetabulis
inmittens; saepe ipsa quoque aeetabula diversis formata
20 ponderibus virga vel aerea ferrea ve percutiens nihil se se
diversum invenisse laetalus est. Bine etiam ductus longi-
ludinem crassitudinemque chordarum ut examinaret ad-
gressus est. Itaque invenit regulam, de qua p<!sterius
loquemnr, quae ex re voeabuillm sumpsit, non quod
21> regula sit lignea, per quam magniludines chordarum
sonumque metimur, sed quod regula quaedam sit huius-
modi inspeelio fixa firmaque, ut nullum inquirentem
dubio fallat indicio.
2 qui ·XII· i, g, h, k, l. Ii consonantia om. h. k. (

coniungebatur h, k. 8 tonum om. l. 9 Inscript. om. g. 1.
l! consonantium i. 10 sunt i. 14 audire i. 17" fidem
.I)m. 1. 18 cyatos i. h, l, o. 19 quoque ipsa acitabula i.
20 v.ercuciens g. 21 diveuum" se se laetatus est. invenisse
l,. il invenire, r sec. manu in ss mutato i. \' testatu8 est o.
25 lignea sit regula i. 26 sonorumque i. I sit quaedam k.
27 inspeccio g.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 12. 13. 199
De divisione vocum earumque explanatione.
XII. Sed de bis hactenus. Nunc vocum differentias
c:olligamus. Omnis vox aut avvEX'1Jg est, quae continua,
aut ,Jtaa-r'1Jl'cn:t"'1, qua e dicitur cum intervallo suspensa.
Et continua quidem ellt, qua loquentes vel prosam oratio- 5
nem legentes verba percurrimus. Festinat enim lunc vox
non haerere in acutis et gravibus sonis, sed quam velo-
dssime verba percurrere, expediendisque sensibus expri-
mendisque sermonibus continuae vocis impetus operatur.
,dtaar'1Jl'a-rt"'1J autem est ea, quam canendo suspendimus, la
in qua non potius sermonibus sed modulis inservimus,
estque VOI ip~a tardior et per modulandas varietates quod-
dam faciens intervallum, non taciturnitatis sell suspensae
ac tardae potius cantilenae. Bis, ut Albinus autumat, ad-
ditur tertia differentia, quae medias voces possit includere, 15
cum sciliceL heroum poema legimus neque continuo cursu,
ut prosa m , neque suspenso segniorique modo vocis, ut
canticum. .
Quod infinitatem vocum humana natura finiverit.

XIU. Sed quae continua vox est eL ea rursus, qua 20
decurrimus cantilenam, naturaliter quidem infinitae sunt.
Consideratione enim accepta nullus modus vel evolvendis
sermonibus fit vel acuminibus adtollendis gravitatibusque
laxandis, sed utrisque natura humana feciL proprium
t~nem. Continuae enim voci terllIinum humanus spiritus 25
faciL, ultra quem nulla ratione valet excedere. Tantum
enim unusquisque loquitur continue, quanlum naturalis
1 lTUlcript. om. g. Il earumque explanatione om. 1. S est

quae supra versUlli f. 6 Festinet h, k; Festinet, at Bupra
et, g. 10 Post suspendimus addunt g, h, k, 1: et ideo non
8unt ibi accentus observandi, guae Bupra versum scripta sunt
in f. 16 poemata, g, h, k, 1, o. 18 can omill8o ticum l.
19 Quod om. k. Il unitatem i. 21 quidem om. h, k. Il .in-
finita est i. 22 acceptae h, kj acceptae, a supra ae, g,l.
11 modis 1. 24 humana natura k. 26 fecit codd. 27
continuac g. Il natura h, k.
DigitlZed by Google
200 INST. MUS • .I, 14. 15.
spiritus sinat. Rursus ';,aa'r"lf'an1e'!1 voci natura homi-

num terminum facit, quae acutam eorum vocem gravem-
que determinato Tantum enim unusquisque vel acumen
,'alet extollere, vel deprimere gravitatem, quantum vocis
5 eius Daturalis patitur modus.
Quis modus sit audiendi.

XlIII. Nunc quis modus audiendi sit, disseramus. Tale
enim quiddam fieri consuevit in vocibus, quale cum [in]
paludibus vel quietis aquis iactum eminus mergitur saxum.
10 Prius enim in parvissimum orbem undam colIigit, deinde
maioribus orbibus undarum globos spargit, atque e()
usque dum defatigatus motlls ab eliciendis fluctibus con-
quiescat. Semperque posterior et maior undula pulsu
debiliore diffunditur. Quod si quid sit, quod crescentes
15 undas possit offendere, statim motus ille revertitur el
quasi ad centrum, unde profectus fuerat, eisdem undulis
rotundatur. Ila igitur cum aeipulsus fecerit sonum, pellit
alium proximum et quodammodo rotundum fluctum aeris
ciet, itaque diffundilur et omnium circum stantium simul
20 ferit auditum. Atque ilJi est obscurior vox, qui longius
steterit, quoniam ad eum debilior pulsi aeris unda pervenit.
De ordine theorematum, id est speculationum.

XV. His igitur ila propositis dicendum videtur, quot
generibus omnis cantilena texatur, de quibus armonica e
25 inventionis disciplina consideral. Sunt autem haec: dia-
tonum, chroma, armonia. De quibus ita demum explican-
dum est, si prius de letrachordis disseremus et quemad-
modum auctus nervorum numerus, quo nunc pluralita-
tis est, usque pervenerit. Id autem fiet, si prius com-
2 quae natura h, k. 5 naturaliter g, h, k, l. 6 Inllcript.

001.g. 8 [in] om. codd. 12 fa.tigatus g, h, k, l. 20 ferit si-
mul i. 22 Inacript. om. g. Il id est speculationum om. 1. 23
dispositis o. 25 autem] igitur g, l. 26 oromaticum enar-
monicum f. 27 disseramus g, h, k, l, o. 29 si et f.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 16. 201
memoremus, quibus proportionibus symphoniae musicae
misceantur.
])e consonanti;s proporlionum et tono et semiton;o.

XVI. Nam si vox voce duplo sit acuta vel gravis, dia-
pason consonanlia fiet, si vox voce sesquallera proporlione 6
1 symphonicae f. 2 misceatur o. 3 lnscript. om. g.

Il et tono et semitonio om. h, k; et tono om. 1. Il Huic
capiti praemissae BUnt in i et f descriptiones consonantiarum, guae
in g, h, k, l medio capiti inBertae Bunt, in o in (olio unde,eptua-
gesi,no ea; parte inveniUldur. Quae cum aperta sint additamenta,
Batia habui et ea verba transacribere, guae in i et f descriptif)·
nibus addita sunt, guae eadem (ere in h, k, l descriptionibus ad-
scripta BUnt, et eas figuras describere, quas marime idonea, g
praebet. Leguntur igitur in i et f haec: Diapason est sympho-
nia (symphonia est f), quae fit hoc modo (in duplo, ut, est
.hoc f): I. IL Diapente vero (est I), quae constat his numeris
II. III. Diatessaron est, quae in hac proportione fit (con-
sistit f.) III. IIII. Tonus vero hac (om. f) sesquioctava pro-
portione concluditur (in hoc VIII. VIlli. I), sed in hoc non-
dum est consonantia (ut f) . VIII· (om. f) ·VlIlI· (om. I). Dia-
pason vero et diapente tripla comparatione colligitur hoc
modo: II. lIII. VI. Bis diaJ.-ason quadrupla collatione per-
ficitur hoc modo II. lIlI. VIII. Diapeute (vero f) ac dia-
tilssaron unnm perficiunt diapason hoc modo: II. III. IIII.
Figurae vero ,uni hae:
Diapason. Diapente. Diatessaron. .
--, I. II.
~I
II.
,-------,1 -=~~1
111. III. lIII.
um l
Dupla. Sesqualtera. Sesquitertia.
Tonus. Tripla.
_ _ _ _ _V-"-III,. VIII!. _ _ _~",:"._...:.~I,:;lI.::I._ _V.:.::I.
I i
Sesquioctava.
Quadrupla. Dupla.
Il. un. VIII. Il. . III. IIn.
I
I
Sesqualtera. Sesquitertia.
4. voci g, l.
DigitlZed by Google
202 INST. MUS. I, 16.
sit vel sesquitertia vel sesquioctava acutior graviorque.

diapente vel diatessaron ,·el tonum consonantiam reddet;
iLem si diapason ut duo et quattuor et dia pente u1 sex et
quatluor coniungantur, triplllm, qua e est diapason et dia-
5 pente, efficient symphoniam; quod si bis diapason flant.
ut ·11· ari ·U[1· et ·lIlI· ad .VIII· , quadrupla fiet conso-
nantia, quae est bis diapason; quod si sesqualtera et ses-
quitertia, id est diapente et diatessaron, ut ·11· ad ·111· et
.1Il. ad ·1111· coniungantur, dupla, diapason nimirum,
lO nascitur concinentia. Quattuor enim ad ·111. sesquitertiam
obtinent proportionem, tres vero ail binarium sesqualtera
conlatione iunguntur; et idem quaternarius ad binarium
appositus dupla ei comparatione copulatur, sed sesqui-
ter1ia diatessaron, sesqualtera proportio diapente conso-
15 nantiam creat, dupla vero diapason efficil symphoniam.
Diatessaron igitur ac diapente unam diapason coneinen-
tiam iungunt. Rursus tonus in aequa dividi nOD potest.
cur autem, posterius liquebit; DUDC hoc 1antum nosse
sufficiat, quod nUDquam tonus in gemina aequa dividitur.
20 Atque ut id facillime conprobetur, sit sesquioctava pro-
portio ·VIlI· et ·VJlll· Horum nullus naturaliter medins
numerus incidel. Hos igiLur binario multiplicemus. fiuDt-
que bis VIII. XVI., bis VJIlI. XVJll. JDter ·XVI· autem ae
·XVIII· unus numerus naturaIiter intereidit, qui est seili-
25 cet ·XVII· Qui disponantur in ordinem XVI. XVII. XVIII.
Igitur ·XVI. ac ·XVIIl· colla ti sesquioctavam retinent pro-
portionem atque idcirco tOllum. Sed han c proportionem
4 coniongontor g, h, k, l, o. 5 symphoniam om. i.

fiat o. 6 ·11· et ·IIII· et ·IIII· et ·VIII· g, h, k, 1, o. Il fiat
g, h, k, 1, o. 9 dopla id est diapason nimirom g, h, k, l, o.
10 continentia i. 12 conlatione om. f. \I item h, k. 13
aed et sesquitertia f. 14 et sesqoaltera f. 15 creant f.
J 6 igitor om. 1. Il diapente igitur ae diatess&l"on o. \I con-
80nantiam h, k. 17 In h et k hinc caput initium 8umit cum
insCrijtilJne: De tono ac semitonio. 19 gemina Dm. h, k.
20 id hoc h, k. 22 Hos igitur si f. 23 ae] et g, h, k, l.
2-1, ineidit g, h, k, l. 25 XVI. XVII. et ·XVIII· k j ·XVI·
et . XVII· et ·XVIII· g, h, l. 26 ac] et g, h, k, l, o. U
copulati i. 27 ieeireo i, k. n propositionem et 8upra "er-
Rum recentiore manu proportionem h.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 17. 203
4XVII· numerus medius non in aequalia parlilur. Compara 4
tus enim ad ·XVI· habet in se totum ·XVI· et eius sextam
decimam partem. scilicet unitatem. Si vero ad eum, id
~sL ad ·XVII·, tertius ·XVIII· numerus comparetur, babet
.eum totum et eills sepLimam decimam parlem; non igitur 5
isdem partibus et minorem superat et a maiore superatllr.
Et est minor pars septima decima, maior sexLa decima.
Sed utraque semitonia nuncupanlur, non quod omnino
semilonia ex aequo sint media, sed quod semum dici solet,
quod ad inlegritatem usque non pervenil. Sed inter haec 10
lInum maius semitonium nuncupatur, aliud minus.
In quibus primis numeris semitonium constet.

XVII. Quod vero sit integrum semitonium aut qllibus
primis numeris constet, nunc evidentius explicabo. Id
enim, quod de divisione toni dictum est, non ad hoc per- 15
tinel, ut semitoniorum modos voluerimus ostendere, sed
ad id polius, quod tonum in gemina aequa dieeremus non
posse disiungi. Diatessaron quae est consonantia vocum
quidem est qllatluor, intervallorum trium; consta t autem
ex duobus lonis et non integro semitonio. Sit enim sub- 20
iecta descriptio: CXCII. CCXVI. CCXLIII. CCLVI. Si igi-
tur . CXCII· numerus ·CCLVI. comparetUl', sesquiterLia
proportio fiel ae diatessaron concinentiam resonabit. Sed
si ·CCXVI· ad ·CXCII· comparemus, sesquioclava propor-
tio est. Esl cnim eorum differenti a ·XXIIII· quae est 25
actava parsde centum ·XC· duobus. Estlgitur tonus. Rursus
·CCXLIII· si ·CCXVI· comparetur, erit altera sesquiocLava
Ilroportio. Nam eorum differentia ·XXVII. pars ducento-
2 enim] autem i. 8 Sin vero o. 4 ad om. i,

est octavus decimu! g, b, k, 1, o. 6 bisdem g, b, i, k. ,o.
id 'I
I, superet i. 12 InBcript. om. g. Il constat 1. 18 ·XVIII· b.
19 ·IIII·or est i. Il autem] om. b, k; enim o. 20 non om.
f, b, k; non 8!lpra verBum g, i. 22 ad ·CCLVI· i. 28
cODsonantiam C, b. 25 enim] igitur k. 27 ad ·CCXVI·
C. Il comparator g, b, i, k, I, o. 28 proportio] 1 addit
in latere de8criptionem numerorum et dilferentiarum cum in-
scriptionibus.
DigitlZed by Google
204 INST. MUS. I, 18.
rum .XVI· probatur oetava. Restat eomparatio dueento-

rum ·LVI· ad ·CCXLlII· quorum differentia est ·XIII· qui
octies faeti medietatem dueeDtorum ·XL· trium non viden-
tur inplere. Non est igitur semitonium, sed minus a
5 semitonio. Tune enim integrum esse semitoDium iure
putaretur, si eorum differenti a, quae est ·XIII· faeta oeties
medietatem dueentorum ·XL· trium numerorum potuis-
set aequare; estque verum semitonium minus dueentorum
qU3draginta trium ad ·CCLVI· comparatio.
lO Diatessaron a diapente tono distare.
XVIII. Rursus diapente eonsonantia voeum quidem est

quinque, intervallorum quattuor, trium tonorum et minore
semitonio. Ponatur enim idem Dumerus ·CXCII· et eius
sesqualter sumatur, qui ad eum diapente faciat consona n-
15lÌam. Sit igitur numerus ·CCLXXXVIII. Igitur borum
et superius deprebensorum . CXCII· ponantur in medio
numeri bi: CCXVI. CCXLIII. CCLVI. et sit hoc modo
formata deseriptio: CXCII. CCXV!. CCXLIll. CCLVI.
CCLXXXVIlI. In superiori igitur descriptione ·CXClI· el
20 ·CCLVI· duos tonos et semilonium eonUnere monstrati sunto
Restat igitur eomparatio dueentorum ad ·CCLXXXVm·
qua e est sesquioetava, id est tonus, eorumque differentia
est ·XXXII· qua e est oelava pars dueentorum quinquaginta
atque sex. Itaque monstrata est diapente consonantia ex
25 tribus tonis semitonioque consistere. Sed dudum diates-
saron eonsonaQtia a eentum ·XC· duobus numeris usque. ad
·CCLVI· venerato Nune vero diapente ab eisdem ·CXC·
duobus numeris usque ad'·· CCLXXXVIII· distenditur.
Superatur igilur diatessaron eonsonantia a diapente ea
1 Cllmparatio om. I. 6 semitoninm esse k. 10 In-

acript. om. g. Il ab i, f. 11 ·XVIIII· h. 12 tonomm ·III·
h; tonornm tres k. 13 nnmerns idem l. 14 qni ad enm]
qnia denm g. 19 snperiore f. 21 comparatio om. 1. 23
est differentia k. 24 atqne om. f, k. Il consonanti a dia-
pente f. 27 dncentornm L. VI. i. 28 ab g, h, k, l, O.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 19.20. 205
proportione, quàe inter ·CCLVI· et ·CCLXXXVlII. nume-
1'08 continetur, ac est hic tonus. Diates8aron igitur sym-
phonia a diapente lono transcenditur.
Diapason quinque tonis et duobus semitoniis iungi.

XVIIII. Diapason consonantia constat ex quinque tonis 5
et duo bus semitoniis, quae tamen unum non inpleant
tonum. Quoniam enim monstratum est, diapason ex dia-
tessaron et dia pente consistere, diatessaron vero probata
est ex duobus tonis semitonioque constare, diapente ex
tribus tOAis ac semitonio, simul iuncla efficiunt quinque lO
tonos. Sed quoniam duo ilIa semitonia non erant integrae
medietates, eorUJD coniunctio ad plenum usque 110n per-
venit, sed medietatem quidem superat, ab integritate re-
linquilur. Estque diapason secundum hanc rationem ex
quinque tonis et duobus semitoniis, quae sicu.t ad inte- 15
grum tonum non aspirant, ita ultra integrulV semitonium
prodeunt. Sed quae borum ratio sit, vel quemadmodum
ipsae consonantiae musica e repperiantur, postea Iiquidius
explanabitur. Interea praesenti disputationi sub mediocri
intellegentia credulitas adhibenda est; tunc vero firma 20
omnis fides sumenda est, cum propria unum quodque
demonstratione claruerit. His igitur ita dispositis paulis-
per de nervis dtbarae ac de eorum nominibu~, quoque
modo sint additae disseramus, qua eque eorum causa sU
nominum. His enim primitus ad notitiam venienlibus fa- 25
cile erit scientia quae sequuntur amplecti.
De additionibus chordarum earumque nominibus.

XX. Simplicem principio fuisse musicam Nicomachus
1 numerus i. 2 ac] at h, k, f, I. Il hic est k. 4 In-
script. om. g. Il Diapason iungi tonis quinque et semitoniis
duobus k. 5 ·XX· b. 6 quae] qui f. i. Il non unum g,
h, k, I, o. 7-8 Quoniam •.. consistere in margine k.
12 medietatis i. 16 adspirant i. asspirant f. 19 dupu-
tationi h. 21 est 0111. f. 24 sit causa f. 27 Inscript.
om. g. \I addicione h, I; additione f, k. 28 ·XXI. h.
DigitlZed by Google
206 IN ST. MUS. I, 20.
refert adeo, ut quattuor nenis constaret, idque usque ad

Orpbeum duravit, ut primus quidem nervus et quartus
diapason consonantiam resonarent, medii vero ad se invi-
cem atque ad extremos dia pente ac diatessaron, nihil vero
5 in eis esset inconsonum, ad imitationem scilicet musicae
mundanae, quae ex quattuor constat elementis. Cuius
quadrichordi Mercurius dicitur inventor. Quintam vero
chordam post Coroehus Atyis filius adiunxit, qui fuit Ly-
dorum rex. Hyagnis vero Phryx sextum bis apposuit ner-
lO vum. Sed septimus nervus a Terpandro Lesbio adiunctus.
est secundum septem scilicet planetarum similitudinem.
Inque his qua e gravissima quidem erat, vocata est hypate
quasi maior atque honorabilior, unde Iovem etiam hypa-
ton vocant. Consulem quoque eodem nuncupanl nomine
15 propter excellentiam dignitatis. Eaque Salurno est adtri-
buta propter tarditalem motus et gravitalem soni. Par-
hypate vero secunda quasi iuxta hypaten posita et collo-
cala. LichaDDs tertia idcirco, quoniam licbanos digilus
dicitur, quem nos indicem vocamus. Graecus a liogend()
20 lichanon appellato Et quoniam in canendo ad eam chOl'-
dam, quae erat tertia ab hypate index digitus. qui est
lichanos, inveniebatur, id circo ipsa quoque licbanos ap-
pellata est. Quarta dicitur mese, quoniam inter ·VII· sem-
per est media. Quinta est paramese, quasi iuxta media m
25 conlocata. Septima autem dicilul' nete, quasi neate id
est inferior, inter quam neten et pal'ameseo sexta quae
est, vocatur paranele, quasi iuxta neten locata. Paramese
vero, quoniam tertia est a nete, eodem quoque vocabul()
trite nuncupatur, ut sii descriptio haec:
1 tota constaret i. g, l, O. 4 nil g, h, k, li nichil O. 5

eis] his i. 6 mundanae musieae k. 8 post om. l. II Cho-
roebus h, k; Toroebus i, g, l. II Atys g, o; Atis l; atyris f.
9 Hiagnis g, h, k, 1. II vero om. g, h, k, l. 11 scilicet
septem g, k, l, o; scilieet ·VII· h. 17 hypate i. 18 ic-
circo k. II dicitur digitus k. 21 hypata h, i, k, i. 24 est
media] media quarta est f.ll Paramese est quinta f. 1\ para-
mese sup7'a versum i. 25 10cata l. Il autem om. k. 27 est
8exta quae g, h, k, l, o; sexta quae i. 28 a nete id est.
inferior g, h, k, l. 29 trite] tel·tia i; trite id est tertia i, o.
DigitlZed by Google
INS'I'. MUfi. I, 20. 207
Hypate
Parhypate
Lichanos
}Iese
, I Para mese vel trite 5
I
'----1 Paranete
I 1 Nete
His octavam Samius Lycaon adiunxit alque inter parame-
sen, quae eliam trite dicitur, et paranelen nervum me-
dium coaptavit, ut ipse lerlius esset a nete, et paramese lQ.
quidem vocata est sola, quae post mediam collocabalur.
Triles vero nomen perdidit postea quam inler eam alque
paraneten lerlius a nele localus est nervus, qui digne tri-
tes nomen exciperet, ut sit octarhordum secundum Ly-
c,aonis additionem hoc: 15
Hypale
Parhypale
Lichanos
Mese
Paramese 20
Trite
Paranele
Nele
In superioribus igitUl' duabus disposilionibus eptachordi
et octachordi eplachordum quidem dicihlr synemmenon, 25
quod est coniunctuUl, octachordum vero diezeugmenon,
quod est disiunctum. In eplachordo enim esl unum tetra-
chordum: hypate, parhypale, Iichanos, mese, aliud vero;
mese paramese, paranele, nele, dum mesen nervum se-
cundo numeramus. Atque ideo duo tetrachorda per mesen 30
9 tritae i. 11 medium g, h, k. 12 quam] quoniam

h, k. Il atque] ae k, o. 14 octochordum f, k, o; dum,
Qlllisso octacor, h. 25 quippe k. 29 mesen vero k.
DigitlZed by Google
208 INST. l\lUS. I, 20.
eoniunguntur. In oetaebordo vero quoniam octo sunt

ehordae superiores quattuor, idest hypate. parbypate,
Iiehanos. mese unum tetraebordum explent. Ab hoc vero
disiunelum atque inlegrum ineboat a paramese progredi-
5 turque per triten et paraneten et finitur ad neten. Et est
disiunctio, quae voealur diazeuxis, tonusque est distaDlia
meses et parameses. Hie igitur mese lantum ·quidem no-
meo oblinuit. Non est media positione. quia iD oela-
ebordo duae quidem semper mediae repperiuDtur, sed
lO Ilna media non potest inveniri. Propbrastus aulem. Pe-
riotes ad graviorem partem unam addidiL ehordam, ut
, faeeret tolum enDeaebordum. Quae qlloniam super hypa-
teD est addita hyperhypale est nUileupata. Quae prius
quidem, dum novem ehordarum taDtum esset ·dthara, hy-
15 perhypate voeabatur. Nune autem liehanos bypaton dici-
tur aliis superadditis, iD quo· ordine atque iDsLruetione,
quoniam ad indieem digitum venit, Iiebanos appellata est
Sed boe posterius apparebit, nune vero ordo sese ennea-
ebordi sie babet:
20 Hyperbypate
Hypale
Parhypate
Liehanos
Mese
25 Paramese
Trile
Paranele
Nete
Histiaeus vero Colophonius deeimam in graviorem parlem
5 ad] per et 8upra versum al ad h, k. 6 disiunctiva

et 8upra ver8um I disiunctio h, k. II diezeugxis l. 7 igi-
tur] lI.utem, id est in octochordo f. 8 Non est] non enim
est g, h, l; uon est enim k, o; non est autem f. lO me-
dia om. h, k. Il Periothes g, h, k, l. 12 hypaton l. 14
e8set cithara tantum k. U hyparhypate k. 29 Estiaeus f;
Estieus k; Astieus l.
DigitlZed by Google
• INST. MUS. I, 20. 209
coaptavit chordam, Timolheus vero Milesius undeci-
mam, quae quoniam super hypaten atque parhypaten
sunt addilae, hypate quidem bypaton vocatae sunt quasi
maximae magnarum aut gravissimae gravium aut ex-
cellentes exceUentium. Sed vocata est prima inter ·XI· 5
hypate hypaton, secunda vero parhypate bypaton, quo-
lliall) iuxla hypaten hypaton collocata est. 'ferlia qua e
dudum in enneachordo byperhypate vocabatur, licbanos
hypaton est nuncupata. Quarta vero hypate antiquum
tenuit nomen, quinta parhypate, sexta lichanos, antiquum 10
sciticel hahens vocabulum, septima mese, octava para-
mese, nona tI'ite, decima paranete, undecima nete. Est
igitur unum tetrachordum: hypate hypaton, parbypate
hypaton, lichanos hypaton, hypate; aliud vero: hypate,
parhypate, Iichanos, mese. Et haec quidem coniuncta 15
sunto Terlium vero est: paramese, trite, paranete, nete.
Sed quoniam inter superius tetracbordum, quod est hy-
pate hypaton, parhypate hypaton, licbanos hypaton, hl'-
pate, et inter infimum, quod est para mese , trite, para-
nele, fit positione medium tetrachordum, quod est hypate, 20
parhypate, Iichanos, mese, totum boe medium tetrachor-
dum meson vocatum est, quasi media rum, vocaturque cum
additamento hoc: hypate meson, parbypate meson, licha-
nos meson, mese. Quoniam vero inter hoc meson tetra·
chordum et inferius, quod est netarmn, disiunctio est, 25
meses scilicet et parameses, inferius omne tetrachordum
disiunctarum id est dif-lzeugmenon vocatum est cum addi-
lamento scilicet hoc: paramese diezeugmenon, trile die-
zeugmenon, paranete diezeugmenon, nele diezeugmenon,
llt sit descriptio hoc modo: '30
3 hypate = hypatae? 1/ bypaton] hypatem g, hypaten l;

6 vero 0111. f. 7 hypate l. Il 10cata l. Il Tertia vero 1.
14 aliud vero est g, h, k, 1. 16 est 0111. g, h, k, 1, o.
17 - 20 Sed quoniam . . . • nete in margine lIee. manu f.
20 in ante medium i, f; et g lIed punetis subnotatum. 25 et
inter inferius h, k. 28 hoc 8cilicet f.
BOETIUS.
14
DigitlZed by Google
210 INST. MUS. I, 20. •
,------1 Hypate hypaton

I .
,
_-~--,
Parhypate hypaton .
Liebanos hypaton
Hypale meson
5 Parhypate meson
Liehanos meson
i
-----1 Mese
I
lO
( :-----1
'
I
1
l
Paramese diezeugmenon
Trite diezeugmenon
Paranele diezeugmenon
1 1 Nete diezeugmenon.
Est igitur hie inter paramesen ae mesen disiunetio at-
que ideo diezeugmenon tetraehordum hoc voeatum est.
Quod si para mese auferatur et sit mese, trite, paranete.
15 nete, lune eoniunela, id est synemmena erunt tria tetra-
ehorda voeabiturque ultimum tetraehordnm synemmenol)
hoc modo:
I 1 Hypale hypaton
i-----I Parhypate hy'paton
20
I--------1 Liehanos hypaton
Hypate meson
Parhypate meson
Liehanos meson
Mese synemmenon
25 Trite synemmenon
-----1 Paranete syoemmenon
1---1 Nete synemmenon.
Sed quoniam in hac vel superiore endeeachordi disposi-
don e mese, quae propler mediam eollocationem ila voeata
12 hie om. f. 18 est om. l. 24 Mesen g, i, l, 'O. 28

hae deeaehorda f. II endeeaehorda f. 29 huie mese f. II
eollationem g, h, k, o.
DigitlZed by Google
INST MUS. I, 20.
o 211
est, nete proxima accedit et longe ab hypatis ultimis di-
stat nec proprium retinet locum, alilld UDllm tetrachor-
dum adiunctum est super neten diezeugmenon, quae
quoniam supervadebant acumine netas superius colloca-
tas, omne ilIurl· tetrachordl1m hyperboleon vocatl1m esl 5
hoc modo:
Hypate hypaton
Parhypate hypaton
---I LlChanos bypaton
---I Hypate meson lO
---I Parhypate meson

1----1 Licbanos meson
--I Mese
Paramese
- 1 Trite diezeugmenon 15
1---
I_~-
10 Paranele diezeugmenon
Nete diezeugmenon
1- Trite hyperboleon
Paranete hyperboleon
Nete hyperboleon.
Sed quoniam rursus mese non erat loco media sed magis
20
hypatis accedebat, idcirco su per bypatas hypaton addita

est una cborda, quae dicitur proslambanomenos - ab
aliquibus autem prosmelodos dicitur - tonum integrllm
di.o;tans ab ea, quae est hypate hypaton. Et ipsa quidem, 25
id est proslambanomenos a mese octava est, resonans eum
ea diapason symphoniam. Eademque ad Uebanon hypaton
resonat diatessaron, ad quarta m seiIicet; quae liehanos
1 distat mese f. 2 nec] - haec o. " proprium id est

medium f. 7 Descriptionem om. h. 21 Bis verbis prae-
missa est in g, h, k, I. descriptio chordarum a proslambano-
meno ad neten hyperboleon cum arcllbus consonantiarum nomini-
bus in8criptis et nofatione interllllllorllm. 22 accidebat f. Il
hypatas] bypatis f. 24 dicitur om. g, b, k, l. " tono in-
tegro b, k, f, o. 27 licbanos g, h, i, k, l, o.
14*
DigitlZed by Google
212. INS'r. MUS. I, 21.
hypaton ad mesen resonat diapente sympholliam, et est

ab ea quinta. Rursus mese a paramese distat tonum, quae
eadem mese ad nelen diezeugmenon quintam facit dia-
. pente conaonanliam. Quae nete diezeugmenon ad neten
5 hyperboleon quartalll facH diatessaron consonantiam. Et
proslambanomenos ad neten hyperboleon reddit bis dia-
pason consonantiam.
Proslambanomenos vel prosmelodos
-----1 Hypate hypaton
lO 1----1
I
Parhypate hypaton
1. _ _-
I
Lichanos hypaton
)----1 Hypate meson
I
1----1 Parhypate meson
1 . _ - - -1 Lichanos meson
15
1---
1
1----1 Pammese
Mese
1
1_--: Trite diezeugmenon
Paranele diezeugmenon
- - - I Nete diezeugmenon
20 1 1 . Trite hyperboleon
1
1 - - - 1 Paranete hyperboleon
1
- - - - I Nete byperboleon.
De generibus cantilellae.
XXI. His igitur expeditis dicendum de generibus me-
25 lorum. Sunt autem tria: diatonum, chroma, enarmonium.
Et diatonum quidem aliquanlo durius et naturalius,
chroma vero iam quasi ab ilIa naturali intentione disce-
1 mese k. 2 Et rursus k. Il tono f, g, h, k, l, o. 4
Post consonantiam addunt g, h, k, l: ad neten hyperboleon
diapason. 6 reddidit i. 8 vel prosmelodos om. g, h, k,
\, o. o addit descriptioni arcua CUOI inscriptionibus. 23 1n-
scriptionem om. g, l. 24 XXII. h. 25 diatonon i, f, o.
26 aliqullndo h, k. 27 discendens i, descendens f.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 21. 213
dens et in mollius decidens, enarmonium vero oplime at-
que apte coniunctum. Cum sint igitur quinque tetl'a-
cborda: bypaton, meson, synemmenon, diezeugmenoll,
byperboleon, in bis omnibus secundum diatonum canti-
lenae procedit vox per semitonium, tonum et lonum in5
uno tetrachordo, rursus in alio [per] semitonium tonum ac
tonum ac deinceps; ideoque vocalur diatonum, quasi quod
per tonum ac per tonum progrediatur. Chroma autem, quod
dicitur color, quasi iam ab buiusmodi intentione prima
mutatio, cantatur per semitonium, semitonium et tria se- lO
mitonia. To.enim diatessal'on consonanLia duorum tono-
rum est ac semitonii, sed non pieni. Tractum est autem
boc vocabulum, ut diceretur cbroma, a superficiebus,
qllae cum permutantur, in alium lranseunt coloreRl. Enar-
monium vero quod est, magis coaptatllm est, quod can- 15
tatu1" in omnibus tetracbordis per diesin et diesin et dito-
num - diesis autem est semitonii dimidium - ; 11t sit
trium generum descriptio per omnia lelracborda discur-
rens hoc modo'
Diatonum. Chromaticum. 20
TT• T
-
T TT• TT TT•
o o s s s
-semi~
tonio
T
tono
,,-,
T
lono semi· semi-
tonio tonio
T
tribus semi-
toniis
T
-T
Enarmonium
diesi diesi
o
T
dilono
o
T l
. 2 Et eum k. Il igitur sint f. 5 - 6 et tonum .••.
tonum om. f. 6 per, quod uncia inclusi, om. codices quos con-
tuli omnea. Il ae] et k. 9 quasi iam] qua suam f. Il hu-
iuseemodi f. 10 semitonium et semitonium g, h, k, I. 12
est om. i, O. Il est om. O. Il autem om. l. 14 eolorem
transeunt f. Il Enarmonium . . . ditonum] In l praecedunt:
Diesis autem est semitonii dimidium. 16 eaptatur O. .16
diatonum h, k, f; ·ditonum, a raslIra deleto, g. 20 Dia-
tonieum et in margine diatonum h, k. 21-22. Intervallo-
rum signa om. i, C, O.
DigitlZed by Google
'214 INST. MUS. I, 22.
De ordine ckordarum nominibusque in tribus generibus.

XXII. NUlle igitur ordo chordarum disponendus est
omnium, qua e per tria genera varianlur vei in constanti
ordine disponunlur. Prima est igilur prosiambanomenos.
5 quae eadem dieitur prosmeiodos, secunda hypate bypa-
ton I tertia parbypate bypaton. Quarta vero universaliler
quidelIllichanos appellatur, sed si in diatono genere aptll-
tur, dicitur lichanos hypaton diatonos, si ,'ero in ebro-
mate, dicitur diatonos chromatiee vei licbanos bypaton
lO chromatice, si autem in enarmonio, dicit. licbanos by-
paton enarmonios vei diatoDos hypaton enarmonios. Post
bane vocatur hypate meson, debinc parbypate meson, al-
que binc licbanos meson, simpliciter in dia tono quidem
genere diatonos meson I in chromate liehanos meson chro-
15 matice vei diatonos meson cbromatice, in enarmonio dia-
tonos meson enarmonios vei lichanos meson enarmonios.
Has sequitur mese. Post hane sunt duo letracborda par-
tim synemmenon partim diezeugmenon. Et synemmenon
est, quod post mesen ponitur, id est trite synemmenon;
20 dehinc lichanos synemmenon, eadem in diatono diatonos
synemmenon, in cbromale vero vei diatonos synemmenon
ebromatiee vei lichanos synemmenon chromatiee, in enar-
monio vero vei diatonos svnemmenon enarmonios vei
liehanos synemmenon enarmònios. Post has nete synem-
1 InscripUonem om. g, k , i, l. 2 XXIII. h. 3 vel per

i. 5 hypate] hypaten i. 6 vero om. i. 7 in diatono
genere si h I k. 8 diatonus i. 9 chromaticae i. /I vel
lichanos hypaton chromatice in i ree. manu inducta sunto 10
in armonia i, f. 11 vel diatonos hypaton enarmonio! in
i inducta. 15 vel diatonos meson chromatice in i inducta. Il
in armonio i; in armonia f. /I diatonos meson enarmonios
vel om. i. 16 meson enarmonios vel lichanos om. g, h, k, l.
17 sint l i duo sunt h, k. 19 est om. i. /I mese m i. Il id
est om. h. 20 lichanos] paranete in litura i. /I diatonos
diatonos i. 21 vel diatonos in i inducta. 22 vel licha-
no.s synemmenon chromatice I in i inducta, om. i. \I in armo-
.nio i; in armonia f. 23 vero om. h, k; Il vel uiatonos in
i inducta. 24 vel lichanos synemmenon enarm9nios in i in-
ducla.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 22. 215
menon. Si vero mese nervo non sit synemmenon tetra-
~hordum adiunctum, sed sit diezeugmenon, est post me-
sen paramese; dehinc trite diezeugmenon, inde lichanos
diezeugmeDon, quae in diatono diatoDos diezeugmenon,
in chromate tum dialonos diezeugmenon cbromatice tum 5
lichanos diezeugmenon chromatice, in enarmonio vero
tum diiltonos diezeugmenon enarmonios, tum lichanos
diezeugmenon enarmonios. Eadem vero dicitur et para-
nete cum additione vel diatoni vel chromatis vel enarmo-
nii. Super has nete diezeugmenon, trite hyperboleon, lO
et quae est paranete hyperboleon, eadem in dialono dia-
tonos hyperboleon, in chromate vero ebromatice hyper-
boleon, in enarmonio vero enarmonios byperboleon.
Harum ultima ea est, qua e est nete hyperboleon. Et sit
descriptio eiusmodi, ut trium generum contineat disposi- 15
tionem. In quibus et similitud~nem nominum et differen-
tiam pernotabis; ut si nervi similes in omnibus cum eis,
qui sunt dissimiles, colligantur, flant simul omnes oclo et
viginti. Hoc autem monstrat subiecta descriptio.
Diatonici. Chroma liso Enarmonil. 20
Proslambanomenos Proslambanomenos Proslambanomenos
Hypate hypaton Hypale bypaton Hypate bypalon
Parhypate hypaton Parhypate bypaton Parhypate bypaton
Liebanos hyp. diato- Liehanos byp. ehro- Liehanos hyp. enar-
nos malica monios 25
Hypate meson Hypate meson Hypate meson
Parhypate meson Parhypate meson Parbypate meson
3 licbanos diellleugmenon • • . Eadem vero dicitur iII i

inrbicta, aut omissa. 4 in diatono quidem genere b, k.
o tum lichanos diellleugmenon cbromatice om. i. O. 6 in
armonia i, f. Il in enarmonio vero tum diatonos diellleug-
menon om. o. 8 et ra8ura deletum i. 9 armoniae i,' f.
l3 in armonia i, f. Il vero om. f. 14 priua est om. i, f. 15
buiu8modi f, b, k, O. 18 nent i, f. 20 Diatonicum l. 11
Chromatici i; Cbromaticum l. Il Enarmonicum l. 21 De-
scriptioni addita suilt in h et k intervallorum signa. 24 dia-
tonos] Vocabula diatonos, cbromatice, enarmonios om. l et
addit ,upra versus immobiles et mobiles.
DigitlZed by Google
216 INS'r. MUS. I, 28.
Lichano~ meson dia-I Lichanos meson Lichauos meson én-

tonos chromalice armonios
Mese Mese Mese
Trite synemmenon Trite synemmenon Trite synemmenon
5 Parallele synemme- Paranele synemme- Paranele synemme-
non dialonos non chromatice non enarmonios .
Nele synemmenon Nete synemmenon Nete synemmenon
Paramese Paramese Paramese
Trile diezeugmenon Trite diezeugmenon Trite (liezeugmenon
lO Paranele diezeug- Paranele diezeugme- Paranele diezeugme-
menon diatonos non chromatice non enarmonios
Nele diezeugmenon Nete diezeugmenon Nete diezeugmenon
Trite hyperboleon Trite hyperboleon Trite hyperboleon
Paranete hyperbo- Paranete hyperbo- Paranele hyperbo-
15 leon diatonos leon chromalice leon enarmonios
Nele hyperboleon Nete byperboleon Nete hyperboleon.
Quae sint inter voces in singulis genet'ibus proportiones.

XXIII. Hoc igitur modo per singula tetracborda in
generum proprietates facta parlitio est, ut omnia quidem
20 diatonici generis quinque tetrachorda duobus tonis ac se-
mitonio partiremur. Diciturque in hoc genere tonus in-
compositus idcirco, quoniam integer ponitur nec aliquod
ei intervallum aliud iungitur, sed in singulis intervallis in-
tegri sunt toni. In chromate vero semitonio ac semitonio
25 incompositoque triemitonio posita divisio est. Idcirco au-
tem incompositum hoc triemitonium appellamus, quoniam
in uno collocatum est intervallo. Potest enim appellari
triemitonium in diatono genere semitonium ac tonus, sed
non est incompositum; duobus enim id perficitur inter-
30 vallis. Et in enarmonio genere idem est. Constat enim
ex diesi et diesi et ditono incomposito, quod scilicet pro-
8-16 om. g. 17 lnscr'ipt. om. g, l. 18 XXIIII. h.
19 partitio facta f. 21 partirentur h, partiretur o. 22 ic-
circo k. 23 in om. f. 24 sunt] insunt h, k. Il soni l. 25
Ideo k. 26 vocamus k. 81 ac diesi f. Il diatono h, k, f;
di tono, a rasul'a deleto, g.
DigitlZed by Google
lNST. MUS. I, 24. 217
pter eandem causam incompositum nuncupamus quoniam
in uno conlocatum est intervallo.
Quid sit synaphe .

. XXIIII. Sed in his ila dispositis constitutisque tel1'a-
ChOl'dis synapbe esL, quam coniunctionem dice re Latina 5
significa Lione possumus, quotiens duo tetrachorda unius
medietas termini continuat atque coniungit, ut in hoc te-
trachordo:
JJypate hypaton
(,'- Parhypate hypaton

Lichanos hypaton
Hypate meson
lO
(,- Parhypate meson

Lichanos 'meson
Mese. 15
Hic igitur est unum tetrachordum: hypate, parhypate,

lichanos, hypate meson, aliud vero: hypate meson, par-
hypate meson, lichanos meson, mese. In utrisque igitUl'
tetraehordis hypate meson ad numerata est, superiorisquc
letrachordi ea est acutissima, posterioris vero gravissima, 20
estque iSla coniunctio una eademque chorda, ut hypate
meson duo tetJ'achorda coniungens eadem hypaton ae
meson tetrachorda in superiore descriptione iunxit. Est
igitur synaphe, quae coniunctio dicitur, duorum tell'a-
chordorum vox media, sUJlerioris quidem acutissima, po- 25
sterioris vero gravissima.
3 Inscript. om. g. 4 ·XXV· h. Il in] om. h, k, Oi de
g, l i litura i. Il his om. o. Il constitutisquae g. Il tetracor-
dis bis l. 16 Bine h iniJium facit capitis vieesimi sexti cum
inscriptio1le: Descriptio synaphe. Il Hoc g, h, k; l. 19 est
ea f. 20 posteriorisque l, o. Il vero om. o. 22-23 con-
iungens ut eadem • • . tetra corda in margine sec. manu h;
linea Bllbnotatum l. Il ut eadem f, g, h, i, k, o. 23 duo te-
tracorda o. Il dispositione g, h, k. Il coniunxit 1. 24 syna-
phae i. 25 vox media tetracordarum f, Il quidem om. f.
DigitlZed by Google
218 INST. MUS. I, 25. 26.
Quid sit diazellxis.

XXV. Diazeuxis vero appellalm', quae disiunclio dici
l,olest, quoliells duo tetrachorda toni medietale separan-
lur, ul in bis duobus tetrachordis.
Hypate meSQll
'(I- Parbypate meson

Licbanos meson
Mese
I Paramese
"(1---: Trite diezeugmenon

Paranele diezeugmenoll
Nete diezeugmenon.
Duo igitur esse tetrachorda evidenter apparet, quan-

doquidem oclo sunt chordae. Sed diazeuxis est, id est
15 disiunctio, inter mesen ac paramesen, quae inter se pieno
diJferunt lono. De quibus evidentius explicabilur, cum
unumquodque studiosius explanandum posterior traclatus
adsumpserit. Sed diligentius intuenti quinque, non am-
plius, telrachorda repperiuntur: hypaton, meson, synem-
20 menon, diezeugmenon, hyperboleon.
Quibus 110minibus nervos appellaverit Albinus.

XXVI. Albinus autem earum nomina Latina oratione
ila interprelatus est. ul hypatas pI'incipales vocaret, mesas
medias, synemmenas coniunctas, diezeugmenas disiunclas,
1 InsCI'ipt. om. k, confextui addii g. Il diezeuxis g, h,

k, l. 2 ·XXVII· h. \I distinctio I. 3 quoties i. 13
Hi/IC h initium facit capitiB duodetricesimi cum inBeriptione: De-
8criptio diezeuxis. In l legitur inscriptio: Dift'erentia toni in-
ter mesen ac paramesen. . 19 inveniuntur k. 21 Inseri-
ptionem om. g. De interpretatione Albini in tetrachordis I.
:/2 ·XXVIIIl· h.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 27. 219
hyperboleas excellentes. Sed llohis in alieno opel'e non
erit inmorandum.
Qui nervi quibus sidet"ibus comparentur.

XXVII. IIlud tantum interim de superioribus tetl"a-
chordis addendum videtur, quod ab Jtypate meson usque 5
ad neten quasi quoddam ordinis distinctionisque caelestis
exemplar est. Namque hypate meson Saturno est adtri-
buta, parhypate vero Ioviali circulo consimilis est. Licha-
non meson Marti tradidere. Sol mesen oblinuit. Triten
synemmenon Venus habel, paranelen synemmenoll Mercu- 10
rius regit. Nete autElm lunaris circuli lenel exemplum.
Sed Marcus Tullius contrarium ordinem facit. Nam in
sexto libro de re publica sic ait: El natura fert, ul ex-
trema ex altera parte graviter, ex altera autem acute so-
neot. Quam ob causam summus ille caeli stellifer CUl'SUS, 15
cuius conversio est concitatior, acuto et ex citato move-
lur sono, gravissimo autem hic lunaris alque in6mus.
Nam terra nona inmobilis manens, una sede semper hae-
ret. Hic igitur Tullius Terram quasi silentium poni t , sci-
licel inmohilem. Post hanc qui proximus a silentio est, 20
dat Lunae gravissimum sonum, ul sit Luna proslambano-
menos, Mercurius hypate hypaton. Venus parhypate hy-
paton, Sollichanos hypaton, Mars hypate mesoo, Juppi-
ler parhypate meson, Saturnus lichanos meson, Caelum
uItimum mese. Quae vero sint hamm inmobiles, quae 25
vero in lotum mobiles, qua e autem inter inmobiles mohi-
lesque consistant, cum de monochordi regularis divisione
tractavero, erit locus aptior explicandi.
3 [nscMpt. om. g, l. Il sideribus om. i. 4 ·XXX· h, Il

o addit septe1ll eirculol teTrarom orbi ul communi centro circum-
scriptos inscriPtionibUSfue ornatol. 6 disiunetionisque g, h,
k, I. 8 similis f. I Lichanos g, h, i, k , I, O. 11 exem-
plum tenet k. 13 sie om. l. 14 sonet i. 17 hieJ ibit
g, h, kj hie correel. additum O. 18 heret g, k , l, o. 26
in toto l. \I autem) vero l. U inter om. i. 27 mono·
corda f.
DigitlZed by Google
220 INST. MUS. I, 28. 29.
Quae sit natura consonantiarum.

XXVIII. Consonantiam vero licet al1rium quoql1e sen-
sus diiudicet, tamen ralio perpendit. Quotiens enim duo
nervi uno graviore inlenduntur simulque pulsi reddunt
5 permixtum quodammodo et suavem sonum, duaeque vo-
ces in unum quasi conil1nctae coalescunl; lune fit ea, quae
dicitur consonanlia. Cum vero simul pulsis sibi quisque
ire cupit nec permiscent ad aurem suavem atque unum ex
duobus compositum sonum, lune esi, quae dicitur disso-
lO nantia.
Ubi consonantiae repperiantur.

XXVIIII. In bis aulem .comparationibus gravitatis al-
que acuminis has consonantias necesse est inveniri, quae
sibi commensuralae sunt, id est quae notam possunt com-
15 munem babere mensuram, ut in multiplicibus dupll1m
quod est ilIa pars metitur, quae inlel' duos est terminos
differentia, ut inler duo et qualluor binarius utrosque
metilur; inter duos alque sex, quae tripla est, binarius
ulrosque metitur; inter novem atque oeto eadem unilaS est.
20 ql1ae ulrosque metiatur. Rursus in suptlrparticularibus, si
sesqualtera sit proportio, ut quattuor ad sex, binarius est,
qui utrosque metiatur, quae scilicet utrorumque est diffe-
l'entia. Quod si sesquitertia sit proporlio. ut si oelo sena-
rio comparentur, idem binarius utrosque metitur. Id vero
25 non evenit in ceteris generibus inaequalitatum, quae su-
pra retulimus, ut in superpartiente. Nam si quinarium
ad ternarium comparemus, binarius, qui eorum est difftl-
rentia, neutrum metitur. Nam seme I ternario compara-
tus minor est, duplicatus excedit. Item bis quinario CODl-
1 I7IIIcript. om. g. 2 XXXI hj XXIIII l. 3 Quo-
ties i. 5 que om. i. 6 coniuncte i. /I tum i, g, h, k.
7 pulsi i, g, h, k, l. 11 /7IIIcript. om. g. n
repperiuntur
i, i, l. 12 .XXXII· h j ·XXV. 1. 15 habere communem l.
17 duos i. 18 duos] ·1111· i. 20 metitur l, o. Il si ses-
qualtera] sesquitertia et 8upra ver8um reco manu si sesqua1-
tera h. 21 est binarius g, h, k, l, o. 22 metitur I. 'I
qui scilicet g, h, k, l, O. 23 sit] est I. 24 meti~tur h.
DigitlZed by Google
INST. M.US. I, SO. 81. 221
pal'atlls minor esi, terLio vero supergredilur. Atque id-
circo hoc primum inaequalitalis genus a consonantiae na-
tura disiungilur. Amplius: quod in bis, quae consonan-
tias formant, mulla similia sunt, in illis ,'ero minime, id
1)J'obatur boc modo: Namque duplum nihil esl aliud nisi l>
bis simpillm, triplum Ilihil aliud nisi tertio simplum,
quadruplum vero idem est quod quarto simplum, ses-
qualtel'um bis medielas sesquiterLium ler pars tertia,
I
quod baud facile in celel'Ìs inaequalitatum generibus in-

venilur. 10
Quemadmodum Plato dica t fieri consonantiam.

XXX. Plalo aulem boe modo fieri in aure~onsonal1-
liam dicit. Necesse est, inquit, velociorem quidem esse
aculiorem sonum. Hic igilur cum gravem praecesserit, in
3urem celer ingreditur, offensaque extrema eiusdem cor- lI>
poris parte quasi pulsus iterato motu revertitur. Sed iam
segnior nee ita celeri ul primo impetu emissus cucurrit,
quoeirea gravior quoque. Cum igitur iam gravior rediens
nune primum venienti gravi sono similis occurrit, misce-
tur ei unamque ut ait consonantiam miscet. 20
Quid contra Platonem Nicòmackus sentiat.

XXXI. Sed id Nicomachus non arbitratur veraciter
diclum, neque enim similium esse consonantiam sed dis-
similium potius in unam eandemque concordiam venien-
Hum. Qravem "ero gravi si miseealur, nulla m facere con- 25
sonantiam, quoniam banc canendi concordia m similitudo
2 hoc supra verSU7n i. 4 illis] aHis f. Ii Nam l. 6

nihil est aliud h, k. 8 tertia est l. 9 haut g, o. 11 In·
icript. om. g. li eonsonantias h, k. 12 XXXl1l. h; XXVI. I.
13 quidem om. h, k. 18 quoque om. I. quoque revertitur f.
19 tune l. 21 lnseript. om. g. " Platonem Nieomaehus
lIentiat om. 1. 22 ·XXXIIII· h; XXVl1. 1. li id om. f. I.
Nieomaehus id h, k. 23 esse similium f. 24 eademque
g. 26 si gravi h.
DigitlZed by Google
222 INST. MUS. I, 32. 33.
non efficit, sed dissimilitudo, qua e , cum distet in singulis

voeibus copulatur in mh:tis. Sell binc potins Nicomachus
fieri consonantiam putat: Non, inquit, unus tantum pul-
sus est, qui simplicem modum emittat vocis, sed semel
5 percussus nervus sllepius aerem pellens multas efficit vo-
ces. 8ed qui a haec velocitas est percussionis, ut sonus
sonum quodammodo conprebendat, distantia non sentitm'
et quasi una vox auri bus venit. Si igitm' pereussiones
gravium sonorum commensurabiles sint percussionibus
10 acutorum sonorum, ut in his proportionibus, quas supra
retulimus, non est dubium, quin ipsa commensuratio sibi-
met misceatur unamque vocum efficiat consonantiam.
Q.ae eonsonantia quam merito praeeedat.
XXXII. 8ed inter omnes quas retulimus consonantias
15 hahendum iudicium est, ut io aure, ita quoque in ratione,
quam earum meliorem oporteat arbitrari. Eodem nam-
que modo auris afficilur sonis vel oculus aspectu, quo
animi iudicium numeris vel continua quaotitate. Propo-
sito enim numero vel linea nilli! est facilius quam eius
20 duplum oeulo vel animo contueri. Item post dupli iulli-
cium sequitur dimidii, post dimidii tripli, pOSl tripli par-
ti8 terliae. lIleoque quoniam facilior est dupli descriptio,
optimam Nicomacbus putal diapason consonantiam, post
hanc diapente, quae medium tenet, bine diapenle ac dia-
25 pason, quae lriplum, ceteraque secundum eundem mo-
-dum formamque diiudicat. Non vero eodem modo hoc
Ptolo,maeus, cuius omnem sententiam posterius explicabo.
Quo sint modo aeeipienda, qua e dieta sunto

XXXIII. Omnia lamen <JlIae debinc diligeotius expe-
4 vocis emittat f, g, h, k, l, O. 5 percursns g. 1\ aere l.
6 haec] ea f, g, Il, k, l, o. Il voIocitas f. 1\ percussionis
est k. 13 lnscript. om. g, l. Il De consonanti" h, k. 14,
·XXXV· h. 15 est indicium k. 16 Eodemque i. 17 efti·
citur, e in a mutato, g. 19 eius om. h, k. 22 Qnaç ideo
i, f, O. 26 diiudicant i. 28 lnsl'ript. om. g, l. 29 XXXVI. h.
Il tamen] iam i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. I, 84. 223
dienda sunt, summalim nune ae brevitel' adtemptamus, ut
interim in superficie quadam baee animum lettoris assue-
faeiant, qui ad interiorem scientiam posteriore tractalione
deseendet. Nune vero quod erat Pylbagoricis in more,
ut, eum quid a magislro Pythagora diceretur, hine nullus l)
rationem petere audebat, sed eis erat ratio doeentis auelo-
ritas, idque fiebat, quamdiu discentis animus firmiol'e
doetrina roboratus ipse earundem rel'um rationem nullo
etiam docente repperiret: ila etiam nune leetoris fide i
(luae proponimus eommendamus, ut arbitretur diapason lO
in dupla, dia pente in sesqualtera, diatessal'on in sesqui-
tertla, dia pente ae diapason in triplici, bis diapason in
quadrupla proporlione wnsislere. Post vero et ratio dili-
gentius explicabitur et quibus modis aurium quoque iudi-
cio eonsonantiae musica e colligantur, eeteraque omnia, 15
qua e superius dieta sunt, amplior trattatus edissel'et, ut
lonum seS(luioetavam fa cere proportionem eumque in duo
aequa dh'idi non posse, sieut nullam eiusdem generis
proportionem, id est superparticularis; diatessaron etiam
consonantiam duobus tonis semitonioque consistel'e; semi- 20
tonia vero esse duo, maius ae minus; diapente autem tri-
bus toni8. ae minore semitonio contineri; diapason aulem
quinque tonis ae duobus minoribus 8emitoniis expleri, ne-
que ad sex ton08 ullo modo pervenire. Haee omnia poste-
riu8 et numerorllm ratione et aurium illdicio conpl'obabo. 25
Atque baec haetenu8.
Quid sit musicus.

XXXII Il. Nune ilIud est intuendum, quod omni8 ars
omnisqlle etiam disciplina honorabiliorem naturaliter ba-
beat rationem quam artificium, quod manu alque opel'c so
3 iaeiant litura praecedente i. 4 discendet i. II in

morem g, h, k, l, o. 6 erat eis i, g, h, k, l, o. 7 quan-
diu I. 11 duplum i. 12 triplicibus i. 20 conststere
om.h, k. Il semitoniaque g. 23 semitoniis minoris i. 26
actenns f,o. 27 [/lscript. om. g, 1. 28 XXXVII. h. 29
habeat natnraliter l.
DigitlZed by Google
224 INST. M.US. I, 84.
exercetur arlificis. Multo emm esl maius atque auctius

scire, quod quisque faciat, quam ipsum illud erficere,
quod sciat; etenim artificium corporale quasi serviens fa-
mulatur, ralio vero quasi domina imperato Et nisi manus
l> seculldum id, quod raUo sancit, efficiat, frustra sito
Quanto igitur praeclarior est scientia musicae in cogni-
tione rationis quam in opere efficiendi atque actu! 'fan-
tum scilicet, quantum corpus mente superatur; quod sci-
Iicet l'aUonis espers servitio degit. IlIa vero imperat atque
lO ad rectum deducit. Quod nisi eius pareatur imperio,' ex-
pel's opus rationis titubabit. Uode fil, ut speculatio ratio-
nis operandi actu non egeat, manuum vero opera nulla
sint, nisi raUone ducaotur. lam vero quanta sit glol'ja
meritumque rationis, hinc intellegi polest, quod ceteri ut
16 ila dicam corporales artifices non ex disciplina sed ex'
ipsis potius instrumenUs cepere \'ocabula. Nam citbaroe-
dus ex cilhara, auloedus ex tibia, ceterique suorurn in-
strume,utorum vocabulis nuncupanlur. Is· vero est musi-
cus, qui ratione perpensa canendi scientiam non servitio
20 operis sed imperio speculationis adsumpsit. Quod scilicet -
in aedificiorum bellorumque opere videmus, in contraria
scilicet nuncupatione \"ocabuIi. Eorum namque nomini-
bus vei aedificia inscrihuntur vel ducuntur triumphi, quo-
rum imperio ac ratione instituta sunt, non quorum opere
26 servitioque perfecta. 'fria igilur genera sunt, quae circa
artem musicam versantur. Unum genu!! est, quod instru-
mentis agitur, aIiud fingit carmina, tel'tium, quod instru-
mentorum opus carmenque diiudicat. Sed iUud quidem,
quod in instrumentis positum est ibique tolam opera m
30 consumiL, ut sunt citharoedi quique organo ceterisque
musicae instrumentis artifìcium prohaftt, a musicae scien-
1 artificis exercetur i, f. 6 Et quanto l. 9 -lO Ber-
vitio ••.. imferio, experB in margine in[erior.e g. Il deget
g, l. 9 vero ut g, l. lO paretur l. Il expers 01/1. g, l.
11 ratione i, f. 18 sunt f. 16 coepere g,l; eaepere f.11
citharedu8 f, g, h, k, l, O. 17 auloedus] tibicen gin litura,
l. 20 assumit g, h, l" l. 21 edificiorum g, l. Il opera f. g,
h, k, l, O. 22 Eorumque h, k; 28 dicuntur g, h, k, l, O.
24 opera f, g, h, k, l. 29 instrumentis, omisso in, h, k, O;
in correet. additu11l g, l.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II. CAPITULA. 225
liae intellectu seiuncti sunt, quoniam famulantur, ut di-
dum est: nec quicquam afferunt rationis, sed sunt totius
speculationis expertes. Secundum vero musicam agen-
lium genus poetarum est, quod non polius speculatione
ac ratione, quam nalurali quodam instinctu fertur ad car- li
meno Alque idcirco hoc quoque genus a musica segrega n-
dum est. Tertium est, quod iudicandi peritiam sumit, ut
rylhmos cantilenasque totumque carmen possit perpen-
dere. Quod scilicet quoniam totum in ratione ac specu-
latione positum est, hoc proprie musicae deputabitur, lO
isque est musicus, cui adest facultas secundum specula-
tionem rationemve propositam ac musicae convenientem
de modis ac rythmis deque generibus cantilenarum ac de
permixtionibus ac de omnibus, de quibus poslerius expli-
candum est, ac de poeta rum carminibus iudicandi. 15
E:x:plicit de muriea id eat armonica i71atitutione liber primua.

lneipiunt capitula libri aecundi.
I. Proemium.
Il. Quid Pythagoras esse pbilosophiam constituerit.
III. De dilferentiis quantitatis et quae cui sit disciplinae 20
deputata.
IIU. De relativae quantilatis dilferentiis.
V. Cur mulliplicitas ceteris antecellat.
VI. Quid sint quadrati numeri deque his speculatio.
VII. Omnem ioaequaIitatem ex aequalitate procedere 25
eiusque demonstratio.
1 intellectu scientiae l. \I seiuncta i. 2 nec 0711. h.

3 exsortes l. Il Secundam i. 4 est 0711. k;' 8upra ver-
BUln ree. manu h. 5 instructu g, l. 10 propriae i, g,
i, o. 15 diiudicandi i. 16 lnacript. 0711. g, 0i Liber pri-
mUI boetlJ de Musica explicit ree. manu l. U armanicae h, i;
"rmooiae i, k. \I institntionis h, i, iostitutionibus i, k. 17
Incipiunt ... secundi] Incipit liber secundus ii Incipit liber
secundus id est Proemium i. 18 Capitum indieem 0711. i, o i
nwner08 0711. g, l. \I Prohemium i, l. In l ree. manu additum
eat: secundum cod. 22 relative i, k. 23 Quur i. Il mul-
tiplicata. i. 25 ex qualitate h. II procedere ex aequali-
tate i.
BOETIUS. 15
DigitlZed by Google
226 INST. MUS. II. CAPITULA.
VIII. Regulae quollibet continuas proportiones superpar-

ticulares inveniendi.
VIllI. De proporlione numerorum, qui ab aliis metiuntur.
X. Qui ex multiplicibus et superparticularibus multi-
5 plicatis fiant.
Xl. Qui superparticulares quos multiplices efficiant.
xn. De arithmelica geometrica armonica medietate.
XIII. De continuis medietatibns et disiunctis.
XliII. Cur ita appellalae sin t digestae superius medietates.
10 XV. Quemadmodum ab aequalitate sUllradictae processe-
rint medietales.
XVI. De armonica medietate deque ea uberior speculatio.
XVII. Quemadmodum inter duos terminos supradictae me-
dietates vicissim locentnr.
XVIII. De consonantiarum merito vel modo secundum Nico-
machum.
XVIIII. De ordine consonantiarum sententia Eubulidis et
Hippasi.
XX. Sentenlia Nicomachi, quae quibus consonantils- ob-
20 ponanlur.
XXI. Quid oporteat praemitti, ut diapason in multipIici
genere demonstrelur.
XXII. Demonstratio per inpossibile diapason in multiplici
genere esse.
25 XXIII. Demonstratio diapente, diatessaron et tonum in su-
perparticnlari esse.
XXIIII. Demonstratio diapente et diatessaron in maximis
superparticularibus esse.
XXV. Diapente in sesqualtera, diatessaron in sesquitertia
30 esse, tonum iu sesquioctava.
1 quodlibet g, h, k. 2 inveni I. 3 numerum g. 4
quae g, h, i, k, l. 6 superparticularis i. 9 Quur g. i. Il
superius digestae g, h, i, k, l. lO Titulum quintum decimum
om. g, h, k, l i quare sequentes numeri in h et k uno sune mi-
nores. 12 deque ea] de quo ea g, li de qua h, i, k. 14
locentur om. li lueentur i. 15 consonentiarum g. 18 hy-
passi l. 23 - 29 XXII. Demonstratio per inpo8sibile •..•
XXV. Diapente in sesqualtera] XXI. Demonstratio diapente
omissis tribus titulis {ere integris g, h, k, l i quare sequentes
numeri in h et k quaternario Bunt minol'es. 27 et om. i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II, 1. 2. 227
XXVI. Diapason ae diapente in tripla proporlione esse, in
quadrupla bis diapason.
XXVII. Dialessaron ae diapason non esse seeundum Pylha-
gorieos eonsonantias.
XXVIII. De semitonio, in quibus minimis numeris eonslel. 5
XXVIJJI. Demonstrationes non esse ·CCXLIII· ad ·CCLVI· toni
medietatem.
XXX. De maiore parte toni, in quibus minimis numeris
eonstet.
XXXI. Quibus proportionibus diapente ae diapason eonslenl lO
eLquoniam diapason sex lonis nOI1 eonstet.
El1Jpliciunt capitI/la. lncipit liber secundus.
Proemium.
I. Superius volumen cuncta digessit, quae nunc dili-
gentius demonstranda esse proposui. Itaque priusquam 15
ad ea veniam, quae propriis rationibus perdoceoda sunt,
pauca praemittam, quibus elucubratiOl' animus auditoris
ad ea quae dicenda suot accipienda perveoiat.
Quid Pythllgoras esse philosophiam constiluerit.

Il. Primus omnium Pylhagoras sapientiae studium phi- 20
losophiam nuncupavil, quam scilicet eius rei notitiam ac
disciplina m pOllebat, qua e proprie vereque esse dicere-
turo Esse autem illa putabat, quae Dec iDtelltioDe cresce-
renl, Dec deminutioDe decrescereDt nec ullis accidenlibus
mulareDlur. Baec autem esse formas magnitudines quali- 25
tate! habitudines ceteraque quae per se speculata inmu-
1 Diapaaos i.ll ac] hoc g, h, k. 4 consonantias orn. I.
6 Demonstrationis i. 11 constat g, h, i, k, I. 12 Expli-
ciunt .••• aecundus orn. C, g, l, i, o. 13 Proemium om.
c, g, l, O. Prohemium i. 18 sunt dieenda h, k. 19 In-
Bcript. om. g, l. Il philoaophiam esse e. II philosophia h, k.
22 propriae i, o. Il veraeque i. 23 !f!.~~~~i.<!~1! el supra ver-
111m manu multo recentiore intenaione h. 26 motarentur h, k.
26 immotabilia h; inmotabilia k; immutabilia g.
15·
DigitlZed by Google
228 INST. MUS. II, 3.
tabilia sunt, iuncta vero corporibus permutantur et multi-

modis variationibus mutabiIis rei cognatione vertuntur.
De dilferentiis quantitatis et guae cui sit disciplinae de-

putata.
5 III. Omnis vero quantitas secundum PyLbagoram vel
continua vel discreta est. Sed quae continua est, magni-
tudo appellatur, quae discreta est, multitudo. Quorum
baec est diversa et contraria paene proprietas. Multitudo
enim a finita inchoans quantitate crescens in infinita pro-
10 greditur, ut nullus crescendi tinis occurraL; estque ad mi-
nimum terminata, interminabilis ad maius, eiusque prin-
cipium unitas est, qua minus nihil est. Crescit vero per
numeros atque in infinita protendituF nec ullus numerus,
quominus cresca t , terminum racit. Sed magnitudo fini-
15 tam rursus suae mensurae recipit quantitatem, sed in in-
finita decrescilo Nam si sit pedalis linea vel cuiuslibet al-
terius modi, poLesL in duo aequa dividi, eiusque medietas
in \nedietatem secari eiusque rursus medietas in aliam
medieLalem, ut nunquam ullus secaudi magnitudinem ter-
20 Olinus fiat. Ita magnitudo, quantum ad maiorem modum,
terminata est, fil vero, cum decrescere coeperit, infinita.
At contra numerus quantum ad minorem modum finitus
esl, infinitus autem incipit esse. cum crescit. Cum igitur
haec ita sint infinita, lamen quasi de rebus finitis pbilo-
25 sophia pertractat, inque rebus infiniLis repperit aliquid
lerminatum, de quo iure possel acumen propl'iae specu-
lationis adbibere. Namque magnitudinis alia sunt inmo-
bilia, ut quadratum vel triangulum vel circulus, alia vero
3 Inscript. om. g. 1. Il quae sit cuif. Il disciplinae sit h.

8 paene om. l; pene h, k, f, o; poene i; paene in litura g.
9 quantitate id est unitate f. 11 interminalis i. 12 ni-
bil minus b, k. 13 in om. i, in quo ad correctione est ad-
ditum; ad f. il progreditur b, k. 16 recepit g, 1. 18 eius-
que medietas in ultima sunt verba codicis 1. 21 decressere
k. Il ceperit h, k, o; caeperit f. 26 infinitis) finitis g, k.
26 possit f. 28 quadratum ...• circulus) terra f, o. 11 vero
om. f, o.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II. 4. 229
mobilia, ut sphera mundi et quicquirl in eo rata celeritate
converlitur. Discretae vero quantitatis alia sunt per se, ut
tres vel qualluor vel ceteri numeri, alia vero ad aliquid,
ut duplum, triplum aliaque quae ex comparatione nascun-
turo Sed iomobilis magnitudinis geometria speculatio- 5
nem tenet, mobilis vero scientiam astronomia persequi-
tur, per se vero discreta e quanlitatis arithmetica auelor
est, ad aliquid vero relatae musica probatur obtinere
peritiam.
])e relativae quantitatis .differentiis. lO
IIIl. Ac de ea quidem quantitate discreta, quae per se

est, in arithmeticis sufficienter diximus. Relatae vero ad
aliquid quantitatis simplicia quidem genera' sunt tria,
UDum quidem multiplex, aliud vero superparticulare. ter-
tium superpartiens. Cum vero multiplex superparticulari 15
superpartientique miscetur, fiunt aliae ex his duae, id est
multiplex superparticularis et multiplex superparliens.
Horum igitur omnium taIis est regula: Si unitatem cunctis
in naturali numero volueris comparare, ratus multiplicis
ordo texetur. Duo enim ad unum duplus est, tres ad 20
eundem triplus, quattuor quadruplus et in ceteris eodem
modo, ot subiecta descriptio docet.
I. I. I. I. I. I.
Il. III. 1111.' V. VI. VII.
Si vero superpàrlicularem proportionem quaeras, natura- 25
lem sibi compara numerum detracta scilicet unitatè, ut
tree duobus - sesqualter est eDim - quattuor tribus,
qui sesquiterlius est, quinarium quaternario, qui sesqui-
1 mobilia 8uut h, k. Il spera h, i, k, o. 4 ali a, omUso

que, f. 6 geometrica g, h, k, o. 8 est auetor f. lO
lmcript. om. g, h. 11 Ac de ea • . . . diximus adiungunt
superiori capiti g, h, k, O. 12 Relativae h, k; Relatae in
litura g. Il vero om. h, k. 13 tria sunt f. 22 monet o.
23 f septiens ponit ·1· 24 f addiI ·VIn· 26 sibi om. f, g,
h, k. 27 sesqualter est enim om. o; enim om. f.
DigitlZed by Google
quartus est, et in ceteris eodem modo, quod monstrat

subieela deseriptio.
sesqual- sesqui- sesqui-
5 II.
ter
-
Hl.
sesqui-
quartus
IiiI.
~
V.
....
sextus
sesqui-
...VI. VII.
tertius quintus.
Superpartientes autem tali modo repperies. Disponas Da-
turalem numerum a ternarlo seilicet inehoantem. Si
lO unum igilur intermiseris, superbipartientem effici perno-
tabis; quod si duo, supertriparlientem; quod si tres, su-
perquadriparlienlem, idemque in ceteris.
superbipartiens superquadriparliens
III. IIII. v.-~V~l.--'V~I~I.-V~I~II-
15 superlripartiens - .......V"""IÙI.
Ad bune vero ordinem speclans et eompositas ex multi-

}lliei et superparliculari vel multipliei et superpartienti
proportiones leetor diligens speeulabilur. Sed de bis ta-
men omnibus in aritbmeticis expeditius dietum est.
20 Cur multiplicitas ceteris antecellat.

V. Sed in bis iIlud est eonsiderandum, quod multi-
_ plex inaequalitatis genus longe duobus reliquis videtur
antiquius. Naturalis enim numeri dispositio in multiplici-
bus unitali, quae prima est eomparatur, superpartieularis
25 vero non unitatis comparalione perficitur, sed ipsorum,
qui post unitatem sunt disposili, numerorum, ut ternarii
ad binarium, quaternarii ad ternarium et in ceteris ad
hune modum. Superparlientium vero longe retro forma-
3 sesquisextus om. o. 5 VII. om. o; VIII addunt g, h.

"8 reperias i. " Disponas autem f. lO igitur om. h, k. Il
superpartientem h, k. 13-15 om. o. 20 lnscript. om. g.
21 eonsiderandum est illud h, k. 28 hune) eundem h, k.
DigitlZed by Google
IN ST. MUS. II, 6. 231
tio est, quae nec continuis numeris comparatur, sed inter-
missis, nec semper aequali intermissione, sed nunc qui-
dem una, nunc vero duabus, nunc vero tribus, nunc
quattuor, atque ita in infinita succrescit. Amplius: multi-
plicitas ab unita te incipi~, superparticularitas a binario, 5
superpartiens proportio a ternario initium capito Sed de
bis bactenus. Nune quaedam, quae quasi adomata Graeci
vocant, praemittere oportebit, quae tunc demum, quo
spectare videantur, intellegemus, cum de uniuscuiusque
rei demonstratione tractabimus. IU
Quid sini quadrati numeri, 'deque his speculatio.

VI. Quadratus numerus est, qui gemina demen-
sione in aequa concreverit, ut bis duo, ter tres, qua-
ter quattuor, quinquies ·V·, sexiens ·VI·, quorum est ista
descriptio: 15
Il. III. IIII. V. VI. VII. VUI. VUII. X.

lIII. VIIO. XVI. XXV. XXXVI. XLVIIII. LXIlII. LXXXI. C.
Superius igitur dispositus numerua naturalis est latua qua-
dratorum inferius descriptorum. Continui enim natura-
liter sunt quadrati, qui sese in subiecto ordine consequun- 20
tur, ut no. VIUI. XVI. et ceteri. Si igitur continuum
quadralum minorem a continuo quadrato maiore sustu-
lero, quod relinquitur, tantum erit, quantum est, quod
ab utrorumque quadratorum lateribus iungitur. Ut si
qualtuor auferam novenario, ·V· sunt reliqui, qui ex duo- 95
bus et tribus. qui sunt utrorumque quadratorum latera,
coniunguntur. Item novenarium aufero de eo, qui sede-
cim numeris adscriptus est, septem sunt reliqui, qui seUi-
8 vero om. f, h, k. 6 portio h, k. 7 actenus i, i, 0.11
quae] om. h. quc g, k, O. " quasi demonstrationes axiomata
g; quasi dcmonstrationes guae axiomata h, k. 11 lnscript.
om. g. 18 concrevit f. Il tcr tria f. 14 scxies i, g. h,
k, o. Il descriptio ieta g, h, k. 16 VIIII. X. om. g, o. 17
LXXXI. C. om. g, o. 18 latus est f. g, h, k, o. 20 con-
secuntur g, h, k. 21 ·VIIII· et ·XVI· g. 22 quadrato om.
g, h, k, o.
DigitlZed by Google
cel ex ternario quaternarioque coniundus est, qui prae-

dictorum quadratorum lalera sunt; idemque esl in celeris.
Quod si non sint continui quadrati, sed unus inter eos
transmissus sit, fil eius qllod relinquitur medietas id,
5 quod ex utriusque lateribus efficilur. Ut si quaternarium
de sedecim quadrato auferam ·ID· relinquuntur. Quorum
·XII· medietas est is nume.·us, qui ex utrorumque lateri-
bus convenit. Sunt autem utrorumque latera duo el qual-
tuor, quae senarium iuncla perficiunt. Atque in ceteris
lO idem modus est. Sin vero duo intermiUantur, terlia pars
erit eius quod relinquitur id, quod ulrorumque latera con-
iungunt. Ut si quattuor de ·XXV. auferam intermissis
duobus quadratis, reliqui ·XXI· sunt. Eorum vero latera
sunt duo et quinque, qui efficiunl septem, qui sunt pars
15 terlia numeri ·XXI· Atque haec est regula, ut, si tres in-
termissi sint, pars quarta sit id, quod ex ulrorumque lale-
ribus efficitur, eius, quod subtracto minore a maiore re-
linquitur; sin qualtuor transmittantur, quinta, atque uno
plus vocabulo numeri partes venient, quam fil intermissio
20 numerorum.
Omnem inaequalitatem ex aequalitate procedere eiusque

demonstratio.
VII. Est autem, quemadmodum unitas pluralitatis
numerique principium, ita aequalitas proportionum. Tri-
25 bus enim praeceplis, ut in arithmetica dictum est, multi-
plices proportiones ex aequalitate producimus, ex conve.·-
sis vero multiplicibus superparticulares habitudines pro-
creamus. Item ex conversis superparlicularibus super-
partientes comparationes efficimus. Ponanlur enim tres
80 unitates vel tres binarii vel tres ternarii vel Iluilibet aequi
termini et sit primus primo aequus in sequenti scilicel
2 est om. h, k. o utrisque h, k. S lI.utem om. h, k.

14 sunt latera g. 21 lnscript. om. g. 26 proportiones
om. k. 30 quitlibet o; ql10tlibet f; quodlibet g, i; quo-
rumlibet h; quorumlibet et supra versum al quot k. Il aequi
numeri vel termini o. 31 terminis i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II, 7. 233
ordine conslitutlls, secundus vero primo ac secundo, ter-
tius primo, dllobus secundis ac tertio. Ila enim numero
progresso fit duplex, mllltiplicitatis prima proportio, ut
descriptio mone!:
L L L 5
I. II. IIII.
Nam unitas in secundo ordine consti tuta aequa est primae
unilati in superiore loco dispositae. Item binarius aequus
est prima e unilati ac secundae unitati; item quaternarius
aequus est unUati primae ac duabus unitalibu3 secundis lO
atque unUati tertiae, et est 1. Il. 1111. dupla proporlio.
Quod si de bis idem feceris, tripla comparatio procreabi-
tur, ac de tripla quadrupla; de quadrupla quincupla, ac
deinceps talis currit habiludinum procl'eatio. Rursus is-
dem tribus praeceptis superparticulares fient, ut uno pro- 15
bemus exemplo. Convertamus nune et priorem maiorem
numerum disponamlls un. II. 1. Ponatllr igilur primus
primo aequus, id est ·1111·, secundus primo scilicet et
secundo, id est .VI·, tertius primo. duobus secundis et
tertio, id est ·VIIn·, qui bus dispositis sesqualtera notalur 20
esse proportio.
IIII. Il. I.
IIlI. VI. VIIII.
Atque id si. de triplis fiat, sesquitertia, si de quadl'uplis,
sesquiqllarla, consimilibusque in alterutra parte vocabulis 25
proportionalilas ex multiplicitate nascclur. Ex superpar-
ticularilate vero conversa ducitur superpartiens habitudo.
Disponatur enim conversim sesqualtera comparatio VIIII.
VI. 1111. Ponatur igitur primus primo aequus, ili est ·VIIII·,
8 superiori g, h, k, o. 9 unitati primae g, h, k, o. Il

unitati post seeundae 0111. g, h, k. lO aequus est 0111. g,
h, k. 12 eomparabitur g, k; eomparabitur et 8upra ver-
8um al. proereabitur h. 13 de triplo i, i, o. Il de qua-
druplo o. Il quinquupla i, i. 14 hisdem i, k, o; idem g, h.
16 fiunt g, h, k. 18 primu8 seilieet i. Il et] ae g, h, k.
24 Adque i. 25 eonsimilibusve h, k. 26 naseitur h, k.
27 dieitur g.
DigitlZed by Google
234 INSl'. MUS. II, 8.
secundus primo ac secundo, id est ·XV·, tertius primo,

duobus secundis et tertio, id est ·XXV· Ac disponantur
in ordinem hoc modo:
VIlII. VI. 1111.
5 VI1II. XV. XXV.
Superbipartiens igitur ex conversis sesqualteris habitudo
producta est. Quod si quis ad hanc speculationem diIi-
gens scrutator accedat, ex sesquitertiis conversis su per-
tripartientem producit celerisque simiIibus vocabulis ad-
10 ac:quatis cunctas ex superparticularitate superparlieotes
s}lecies procreari mirabitur. Ex 000 conversis autem
superparticularibus, sed ila, ut ex mu)tiplici procreati
sunt, maneotibus necesse esl multiplices superparticulares
creari. Ex maoeotibu3 vero superpartientibus ila, ut ex
15 superparticularibus prodieru~t, non aHi oisi multiplices
superpartientes procreabuntur. Ac de his quidem hacte-
nus; diIigenlius enim in arithmeticis libris de hac compa-
ratione est disputatum.
Regulae quotlibet cotltinuas prop.ortiones superparticulares

2() inveniendi.
vm. Saepe autem accidil, ut tres vel qualtuor vel
quotIibet aequas superparticulal"Ìum proportiQnes de mu-
sica disputator ioquiral. Sed ne id ca su atque ioscitia
facientes error ullus difficultatis iopediat, hac regula
25 quotlibet aequas proportiones ex multiplicitate ducemus.
Uousquisque multiplex ab uoitate sciIicet computalus tot
superll3rliculares habiludioes pl'aecedil suae scilicet io
coolrariam partem denomioalionis, quotus ipse ab uoitate
discesscrit, hoc modo ut duplex sesqualteras anlecedat.
30 triplex sesquitertias, quadruplex sesquiquartas, ac deio-
1-2 tertiu8 . . . ·XXV· om. f. 9 vocabulis om. f. g.

19 Inseript. om. g. Il quodlibet g, k; quolibet f, o. 22 pro-
portiones superparticularium f. 28 inscientia g; inscien-
cia o. 29 decesserit i, f.
DigitlZed by Google
ceps in bunc modum. Sit igitur duplorum terminorum
subiecta descriptio.
1. Il. IIII. VIII. XVI.
III. VI. XII. XXIII[.
VIlII. XVIII. XXXVI. 5
XXVII. LIIll.
LXXXI.
In superiore igitur descriptione binarius primus multiplex
unum ad se ternariuni habet, qui possit fa cere sesqual-
teram proportionem. Ternarius vero non habet, qui ei lO
possit esse sesqualter, quoniam medietate deficit. Rursus
quaternarius secllndus est duplex. Hic duos sesqualteros
antecedit, senarium el novenarium, qui medietate caret;
atque idcirco nullus ei in habitudine sesqualtera compa-
l'atur. El in celeris idem est. Tripli vero eodem modo 15
sesq~iterljos creant. Sit eni~ similis in triplo descriptio:
I. IlI. VIIII. XXVII. LXXXI.

IlII. XII. XXXVI. CVIII.
XVI. XLVIlI. CXLIIII.
LXIIII. CXCII. 20
CCLVI.
In superiore igitur descriptione sesquiterlias proporliones
ita natas videmus, ul primus triplex unum sesquilerlium
anlecedat, secundus duos, lertius tres, semperque pars
lertia in ultimo numero naturali quodam fine claudatur. 25
Quod si quadruplum stalueris. eodem modo sesquiquartos
invenies, si quincuplum sesquiquintos ac deinceps. Singuli
denominalione multiplices lot superparliculares praece-
dunt, quoto loco ipsi ab unita te discesserint. Unam vero
tantum quadrupli disposilionem ponemus, ut in ea, sicut 30
in celeris, lector diligens acumen menlis exerceat.
10 non habet vero i. 11 deficit medietate i. 24 tres

tertius i. 27 sin 0.11 quinquuplus i, f. 27-28 MuItiplices
singuli denominatione h. 29 deceslIerint i, f.
DigitlZed by Google
236 INST. MUS. n, 8.
I. 1111. XVI. LXIIII. CCLVI.

V. XX. LXx..X. CCCXX.
XXV. C. CCCC.
CXXV. D.
5 DCXXV.
Haec igitur speculatio ad hanc utilitatem videtur inventa,
ut, quotienscunque quattuor vel ·V· 'vel quotlibet sesqual-
teros vel sesquitertios vel sesquioctavos vel quotlibet alias
proportiones quis investigare voluerit, nullo errore laba-
10 tur; utque non ei numero primo tales proportiones
quaerat aptare, qui, quanti sunt propositi, tot praecedere
et post se babere non possit, sed disponat potius multi-
plices videatque quantos superparticulares requirit, eum-
que multiplicem respiciat, qui eo loco ab unitate recesse-
15 rit; ut in superiori bus descriplionibus si tres sesqualteros
forlasse quaesierit, ul non a quaternario ingrediatur in-
yestigationem - bic enim, quoniam secundus est duplus,
duos tantum praecedit, tertiumque ei aptare non poterit -
sed ut ab octonario medietates temptet apponere. Hic
20 enim, quoniam tertius est, tres, quas quaerit, sesqualte-
ras proportiones efficiet. Et in ceteris eodem modo. Est
etiam alia augendi proporliones via hoc modo. Radices
proportionum dicuntur in eisdem comparationibus mini-
mae proportiones. Disponatur enim numerus naturalis
25 unitate mulctatus: II. III. 1111. V. VI. VII. Minimae igitur
proportiones sunt sesqualtera ·III· ad ·II·, sesquiterlia ·HlI·
ad ·III·, sesquiquarta ·V· ad ·1111·, et deinceps in infinitum,
et quaecunque se proportiones unitate praecesserint.
Propositum igitur sit, duas sesqualteras proportiones con-
16 quesierit g, o. " nt om. g, h, k. 19 sesqnalte-

ras medietates h, k; sesqualteras corro add. f. 20 quae-
ret i, i, O. 22 etiam] enim g, h, k. /I proportionis i, f.
26 multatDs k, o; multatus et supra versum i. privatus f, h;
multiplicatus g. 26 ut iu sesqualtera g, h, k, o; ut in corro
add. f. Il in sesquitertia • • • in sesquiquarta g, h, k, o.
28 propositiones h. " se om. O. " proportiones unitate se
g, h, k. Il praecesserint] supra versum: minimae sunt h, k.
29 igitur om. h. " propositiones g.
DigitlZed by Google
INST. MUS. Il, 9. 237
tinua comparatione producere. Sumo radicem sesqualte-
ram eamque dispono: ·ll· et ·111· Multiplico igitUl' bina-
rium per binarium, fiunt ·1111· Item ternarius per bina-
rium Cl'escat; erunl ·VI· Rursus ternarium in semet ipsum
ducemus; fiunt ·VIIII· Qui disponantur hoc modo: 5
n. m.
IIII. VI. VIIII.
Inveniemus igitur duas propositas sesqualteras proportio-
Des ·VI· ad ·1111· et ·VIlII· ad ·VI· Sit nunc propositum
tres invenire. DispODO eosdem numeros, quos supra in 10
exquirendis duabus sesqualteris babitudinibus proposue-
ram, ipsasque sesqualleras proporliones. Multiplico bi-
nario quaternarium, fiunt ·VIII·, rursus seuarium binario,
fiunt ·XlI·, rursus novenarium binario, fiunt ·XVIII., rur-
sus novenarium tel'nario, fiunt ·XXVII· Disponantur igi- 15
tur hoc modo:
Il. III.
IID. VI. VIII I.
VIII. XII. XVIIl. XXVII.
Atque bic modus erit in ceteris. Ut si sesquitertias pro- 20
porliones velis extendere, ponas sesquitertiorum radices,
quae sunt quaternarius atque ternarius ad se invicem
comparati. Atque ad hunc modum multiplices. Quodsi
sesquiquartas sesquiquartorum dispones radices, eadem-
que multiplicatione sesquiquartos quotlibet extendas. 25
Quantum autem nobis bae considerationes prosint, sequens
ordo monstrabit.
De proportione numerQrum, qui ab aliis metiuntur.

VlIlI. Si duos numeros eorum differentia integre fue-
2 et om. O; ad f. 8 Invenies f; Inveniuntur o. 15

Dovenario ternarium g, o. 11 igitur om. o. 21 pones h, k.
25 sesquiquartas f. 11 quodlibet f. \I extendes g, h, k, o.
26 autem om. i. Il prosint hae considerationes k. 27 de-
mODstrabit o. 28 lt/script. om. g. Il metuntur h, k. 29
integra i, f.
DigitlZed by Google
rit permensa, in eadem sunt proportione numeri, quos

. sua differentia mensa est, in qua erunt proportione etiam
bi numeri, secundum quos eos sua mensa est differentia.
Sint ~nim numeri ·L·LV· Hi igitur ad se invicem sesqui-
5 decima habitudine comparantur, et est eorum differentia
quinarius, qui scilicet est pars decima numeri ·L· Bic
'igitur metielur quidem .1.. numerum decies ·LV· vero un-
decies. Secundum ·X· igilur atque ·XI· numeros ·LV· et
·L· propria differentia, id est quinarius permetietur, et
lO sunt ·XI· ad ·X· sesquidecima comparatione compositi. In
eadem igitur sunt proportione numeri, quos propria dif-
ferentia integre permensa est, in qua sunt bi, secundum
quos eos propria differentia permensl! est. Quod si qua
differentia numerorum ila eos numeros, quorum est diffe-
15 rentia, metia.tur, ut eandem mensuram numerorum plu-
ralitas excedat idemque in utrisque sit excessus et sit
deminutior differentiae mensura, quam est pluralitas
numerorum, maiorem obtinebunt proportionem ad se in-
vicem numeri, si eis ilIud, quod relinquitur post mensio-
20 nem, retractum sit, quam fuerunt integri, cum eos pro-
pria differentia metiebatur. Sin t enim numeri duo ·LlIl·
et ·LVIII. Bos igitur quinarius, qui est eorum differentia,
metiatur. Metitur igilur ·LUI· numerum quinarius decies
usque ad ·L· relinquit vero ternarium. Rursus ·LVIII·
25 numerum metitur idem undecies usque ad ·LV· atque in
eo iterum ternarium derelinquit. Auferatur igitur ex
utrisque ternarius, fiunt ·L· et ·LV·, qui disponantur boc
modo:
LIII. LVIII.
30 L. LV.
In hoc igilur manirestum est, maioris esse proporlionis
inter se ·L· et ·LV· quam ·LlIl· ad ·LVllI· In minoribus
2 etiam] et g, h, k. 5 eorum dift'erentia est g, h, k.
7 metitur f. 9 permetitur f, g, h, k j metitur o. 11 pro-
portione sunt h, k. 12 integre eorr. add. fj integra i.
12 -13 in qua sunt ••.. permensa est iII margine ree. manu
additum in f. 14 dift'erentia est g, h, k. 25 idem] id es.t g.
32 ad] et g, h, k.
DigitlZed by Google
eHim numeris maior semper proportio repperitur; quod
paulo posterius demonstrabimus. Sin vero iIla differentiae
permensio numerorum multitudinem supel'Vadat eademque
utrosque numeri pluralitate praetereat, minore erunt pro-
porlione numeri superius mensi cum additione eius sum- 5
mae, qua utrosque metiens supervadit, quam fuerunt ante,
cum eos propria differenti a metiebatur. Sint enim numeri
·XLVIII· et ·LIII· Borum qllinarius differentia est. Metia-
tur igitur ·XLVIII· numerum quinarius decies, fiunt ·L·
Supervadit igitur ·L· numerus ·XLVIII· numerum binario. lO
Idem ·1..111· undecies metiatur, fillnt ·LV· qui eisdem rur-
sUS duobus ·LUI· n.umerum supervadit. Addatur utrisque
binarius et disponantur hoc modo:
XLVIII. un.
L L~ w
Minore igitur sunt proportione ·L· ad ·LV· comparati cum
additione scilicet binarii, quo differentia eos metiens super-
vadit, quam ·XLVIII· et ·LIII· numeri, quos eadem quinarii
differentia mensa est. MaiOl:es vero et minores propor-
tiones hoc modo intelleguntur. Dimidia pars maior est 20
quam tertia, tertia pars maior est quam quarta, quarta
pars maior est quam quinta, ac deinceps eodem modo.
Unde fit, ut sesqualtera proportio maior sit sesquitertia et
sesquitertia sesquiquarlam vincat. Atque idem in ceteris.
Bine evenit, ut in numeris minoribus maior semper videa- 25
tur proportio superparticularium numerorum. Quod ap-
paret in numero naturali. Disponatur enim numerus natu-
ralis I. II. III. I1II. V. Binarius igitur ad unitatem duplus
est, ternarius ad binarium sesqualter est, quaternarius
2 demonstramus i. 4 minores i, g, h, i, k, o. 1\ pro-

portiones i, o; proportiones, s pw/cto sulmotato, i. 6 qua]
quam i. 10 igilonr om. i. 11 Idem) Id est g. " Idem
quinarius g, h, k; quinarius supra versum i. il isdem i. 16
Minores g, h, k, o. Il sunt igitur o. Il proportiones g, h, k.
17 qua et supra versum l quo binario i. 19 difl'erentia qui-
narii g, h, k, o. 22 quam ante quinta om. i, g, h, k. 25
maioribus minor i. 27 natura.lis numerus h. 28 ·V· om.
g, h, k. " duplex g.
DigitlZed by Google
240 INST. MUS. II, 10. 11.
vero ad ternarium sesquitertius. Maiores vero sunt Dumati

ternarius et quaternarius, minores ternarius et binarius
et unitas. In maioriblls igitur minor et in minoriblls
maior propol·tio continetllr. Hinc apparet, quodsi aIiqui-
5 bus numeris proportionem conlinentibus superparticula-
rem aequa pluralitas addalur, maiorem esse proporlionem
ante aequae pluralitatis augmentum, quam poslea quam eis
pluralitas aequa sit addita.
Qui ex multiplicibus et superparticularibus multiplicatis

10 fiant.
X. IIIud etiam praemittendum videlur, quod I)aulo
post demonstrabitur, si multiplex intervallum binario fue-
rit muItiplicatum, id etiam, quod ex ilIa multiplicatione
nascetur, multipJex esse; quodsi id, quod ex tali multi-
15 plicatione ]>rocreatum sit, non fuerit multiplex, lune ilIud
Don esse multiplex, quod binario fuerit multipIicatum.
Item si sUI)erparticularis proporlio binario multiplicetur,
id quod fit, neque superparticulare esse oeque multiplex.
Quod si id, quod ex tali multipUcatiooe naseetur, neque
20 multiplex est oeque superparlieulare, tune iIlud, quod
binario multiplieatum est, vel superpartieularis vel alterius
generis, non vero multiplicis.
Qui superparticulares quos multiplices efficiant.

XI. Bis ilIud addendum est, duos primos superparLi-
25 culares primam ellicere multipIieem proporlionem. Ut si
S et ante unitas om. i. Il igitur om. f. 4 Hic f. 7

aeque f, g, o. Il quam fiat f. 9 [nllcript. om. g. Il Qui]
Quae k; an i, f. Il exl e h, k. il superticularibus h, k. Ii
multiplicites gj multiplicitates i, f. 14 esse constat o.
15 sit om. o. 16 esse non f. Il esse) fuerit:'"i. 18 priUII neque
videtur eSile omiltendum. 20 est om. f. Il superparticulare
est neque multiplex i; superparticulare est f, o. 21 super-
particularis] particularis i, f; fortaslle IIcribendum superpar-
tientis. Il superparticularis est h, k. 22 generis est o. 1/
non vero multiplicis am. hj addenduln videtur neque superpar-
ticularis esse. 28 lnscript. om. g. 24 duo primi i, f.
DigitlZed by Google
sesqual1er et sesquitertius coniungantur, duplicem creant.
Sint enim numeri II. IlI. 1111. Ternarius ad binarium
sesqualter, ·IIII· ad .I1I. sesquitertius, ·IIII· ad ·11· duplus.
Rursus primus multiplex primo additus superparticulari
secundum multiplieem creat. Sin! enim numeri n. 1111. I)
VI. Qualtuor namque ad ·11· duplex est, primus scUicet
multiplex, sex ad ·1111· sesqualter est, qui est primus super-
parlicularis, ·VI· ad ·11· triplus, qui secundus est multipler.
Quodsi triplum sesquitertio addas, quadruplus emcietur,
si quadruplum sesquiquarto quincuplus, atque in hunc lO
modum iunctis proportionibus multiplieium ac superpar-
tieularium in infinitum multiplices proCl·eantur.
De arithmetica geometrica armonica medietate.

Xli. Quoniam vero de proportionibus quae erant in-
terim traclanda praedirimus, nunc de medielatibus est 15
dicendum. Pro portio enim est duorum terminorum ad
se quaedam comparatio. Terminos autem voco numero-
rum summas. Proportionalitas est aequal'um pro portio-
num collectio. Proportionalitas vero in tribus termiois
minimis constato Cum enim primus ad secundum termi- 20
num eandem retinet proportionem, quam secundus ad
tertium, dieitur haec proportionalitas, estque inter .IlI·
terminos medius, qui secuodus. Has igilur proportiooes
medii termini coniuogentis trina pal'utio est. Aut enim
aequa est differentia minoris termini ad medium el medii 25
ad maximum, sed non aequa proportio, ul in his numeris
J. U. III. Inter ·1· quippe ae ·11· et inter ·11· ac ·111· tan-
lum unitas differentiam tenet; non est aulem aequa pro-
4 primus om. k i in h corro add. 6 creant f. 7 est

poal sesqualter om. f, g, h, k. 9 efficitur g, h, k. 10
quinquuplus i, f. 13 Inacript. om. g. De medietate ar. geom.
et armo h, k. o addit aupra deacriptionea hoa:
Arithmetica Geometrica Armouica
I. II. m. I. IL IIII. III. IIII. VI.
16 euim om. k. Il ad se terminorum f. 23 Bis et aupra
tlerlUml as f. 24 coniunltentis proportiones medii termini f.
27 ·1·] primos i. Il ae ·III'J et ·III· ii et tres o.
BOETll1S. 16
DigitlZed by Google
portio; ·11· quippe ad ·1· dupli sunt, ·III· ad ·11· sesqualter.

Aut est aequa in utrisque pro portio non vero aequalibus
differentiis constituta, ut in bis numeris l. 11. IlII. Nam
·11· ad ·1· ita sunt dupli, quemadmodum quaternarius ad
5 binarium. Sed inter quaternarium binariumque bina-
rius, inter binarium atque ullitatem unitas differentiam
Cacit. Est vero tertium medietatis genus, quod neque
eisdem proportionibus neque eisdem differentiis con-
stat, sed quemadmodum se habet maximus terminus
lO ad minimum, ita sese babet maiorum terminorum diffe-
rentia ad minorum differentiam terminorum, ut in bis
numeris III. IIII. VI. Nam ·VI· ad .I1I. duplus est.
inter ·VI· vero et ·1111· binarius interest, inter quaterna-
rium vero ac ternarium unitas. Sed binarius comparatus
15 ad unitatem rursus duplns est. . Ergo ut est muimus ter-
minus ad minimum, ita maiorum differentia ad minorum
differentiam terminorum. Vocatur igitur illa medietas,
in qua aequae sunt differentiae, arithmetica, ilIa vero, in
qua aequae proportiones, geometrica, iIIa aulem, quam
20 tertiam descripsimus, armonica. Quarum haec subiciamus
exempla:
Arithmetica. Geometrica. Armonica.
I. n. III. J. Il. IID. 111. IIII. VI.
Non vero ignoramus esse alias quoque proportionum me-
25 dietates, quas quidem in arithmeticis diximus. Sed ad
praesentem tractatum bae sunt interim necessariae. Sed
inter bas tres medietales proportionalitas quidem proprie
et maxime geometrica nuncupatur idcirco, quoniam aequis
proportionibus tota contesitur. Sed tamen eodem ute-
:lO mur promiscue vocabulo proportionalitates etiam celeras
nllncupantes.
l 8unt dupli f. Il sesquaItera i; sesqualteri f. 12 est
om. k. 14 vero ac] autem et k. 16 ad minorum diffe-
rentiam am. f; 8ed in margine e8t additum: ad minorum ter-
minornm differentiam. 17 igitur om. k. 20 de8cribimu8
g, h, k. 22 lnacriptione8 om. f. 24 quoque alias i.ll quo-
que om. k. 26 haec f. 27 propriae i, f. 80 propor-
tionalitatis i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II, 13 -15 . 243
.De continuis medietatibus et disiunctis.
XIII. Sed in his alia continua est proporlionalitas alia
disiuncta. Continua quidem ut superius disposuimus;
unus enim idemque numerus medius nunc quidem maiori
subponitur, nunc vero minori praeponitur. Quotiens vero 5
duo sunt medii, tunc disitlncta proportionalitas nuncupa-
tur, ut in geometrica hoc modo: 1. U. III. VI. Nam III
est binarius ad unitatem, ila senarius ad lernarium; et
vocatur haec disioncta proportionalilas. Vnde intellegi
potest, continuam quidem proportionalitatem in tribus IO
minimam terminis inveniri, disiunctam vero in quattuor.
Polest autem in quattuor et in pluribus continua esse pro-
porLionalitas, si quidem hoc modo -sit: I. II. IIlI. VlII. X VI.
Sed hic _non erunt duae proportiones, sed plures, semper-
que una minus, qua m sunt termini constituti. Iii
Cur ita appellatae sint digestae superius medietates.

XlIII. Idcirco aulem una earum medietas arithmetica
noncupatur, quod inter terminos secundum numerum
aequa est differentia. Geometrica vero secunda dicitur,
quod similis est qualitas proportionis. Armonica autem 2()
vocatur, quoniam est ita coaptata, ut in differentiis ac ter-
minis aequalitas proportionum consideretur. Ae de his
qoidem diIigentius in arithmeticis disputalum est, nune
vero, ut commemor~mos tantum, isla percurrimus.
Quemadmodum ab aequalitate supradictae processeritlt 25

medietates.
XV. Sed paulisper quemadmodum istae proportionali-
1 lnscript. om. g. Il et [RC h] disiunctis medietatibus

h, k. 4 enim] quidem k.·11 medius numerus h. /I qui-
dem] enim k. 11 et minimam f, g, h, i, k, O; minimis
correctiotle reco manus i. 16 Inscript. om. g. Il sint om. k. Il
superius digestae h. 24 commemorem, em mutato in emus, f.
25 I7I8cript. om. g. 1\ supradictae ..• medietates] medi eta-
tes istae procreentur h; medietates istae processerint k.
16*
DigitlZed by Google
244 INST. MUS. il, 15.
tates ab aequalitate procreentur dicendum est. Praedi-

clum est enim, quod in numero valet unitas, idem in pro-
portionibus aequalitatem valere, et sicut numeri caput est
unitas, ita proportionum aequalitatem esse principium.
5 Quocirca boc modo aritbmetica medietas ab aequalitate
nascetur. Positis enim tribus aequis terminis bi duo modi
sunt, quibus baec proportionalitas producatur. Ponatur
enim primus primo aequus, secundus primo ac secundo,
terlius primo secundo ac tertio. Quod boc monstratur
lO exemplo. Sint unitates tres. Ponatur igitur primus primo
aequus, id est unus, secundus primo ac secundo, id est
·11., tertius primo secundo ac tertio, id est ·111· eritque
dispositio baec:
I. I. I.
15 I. II. III.
Rursus sint ·IlI· binarii in aequalilate constituti Il. Il. II.
Ponatur primus primo aequus, id est ·11·, secundus primo
et secundo, id est ·UII·, tertius primo secundo et tertio,
id est ·VI·; et eril dispositio baec:
20 II. Il. 11.
Il. 1111. VI.
Rursus idem de ternario:
III. III. III.
III. VI. VIlIl.
15 Sed in bis boc speculandum est, quod si unitas fuerit ad
aequalitatis principium consti tuta, unitas etiam erit in diffe-
rentiis numerorum, ipsi vero numeri iuter se nullum inter- .
mitlunt. Sin vero binarius teneat aequalitatem, binarius
est differenlia et unus inter terminos semper numerus
30 intermittilur. Sin vero ternarius, idem difrerentia est,
inler numeros vero duo naturaliter constituti intermittun-
tUI', ac deinceps ad bunc modum. Est eliam. alia propor-
1 ab] cum f. 'l proportionalitas baeo i. 12 ao oorr.

add. i. 16 binarli tres k.·\1 aequitate i. 25 bis] bio in
litura i. 29 semper] super, mutatum in semper, f. 32 etiam]
enim g, h, k. .
DigitlZed by Google
INST. MUS. II. 15. 245
tionalitatem arithmeticam procreandi via. Ponantur enim
tres aequi termini, constituanturque primus primo ac
secundo aequus, secundus primo ac duobus secundis, ter-
tius primo, duobus secundis et tertio. Ut si sint tres uni-
tates. Sit primus primo ac secundo aequus, id est ·11·, 5
secundus vero primo ac duobus secundis, id est ·III·, ter-
tius autem primo, duobus secundis et tertio, id est ·IIII·
I. I. I.
Il. III. 1111.
Bic igitur terminorum differentiam unitas tenet. Inler lO
binarium enim et unitatem atque inter ternarium ac bina-
rium unitas interest. Nullus vero naturalis numerus inter-
mittitur. Post unitatem enim mox binarius e!lt, ac post
binarium ternarius naturaliter constitutus. Idem rursus
in binario fiat, sintque tres binarii et sit primus primo ac 15
secundo aequus, id est quaternarius, secundus vero primo
et duobus secundis, id est senarius, tertius autem primo,
duo bus secundis et tertio, id est octonarius.
II. II. Il.
1111. VI. VIU. 20
lIic quoque binarius tenet differentiam terminorum lino

inter eos naturaliter intermisso. Nam inter ·IIII· ac ·VI·
quinarius naturaIiter, inter ·VI· atque ·VIlI· septenariu!l
collocatur. Quod si ternarius aequalitatis prillcipium sit,
fiet ternarius differentia uno minus semper numeris inter- 25
missis. Atque idem et in quaternario quinarioque pel'-
spicitur. Et quae nos propter brevitatem tacemus, isdem
regulis ex semet ipso diligens lector inveniet.
1 arithmetieam proportionaIitatem h. 2 eonstituatur-

qua g, h, k, o. lO Bie] Sie k. Il teneat k; tenet, ara-
sura deleto. h. 10-14 Quae hic dicuntur apta sunt propor-
tionalilati J. II. III. cum praecedat II. III. IIII. Boetium in
hunc errorem incidisse via: credideris. 11 inter] in i. Il aeJ
et g, h, k. 14 eonstitutus est o. Il Idem] Id est g. 15 ut
Bit i. 21 Bie] Sie. k. 22 ae] et i. 23 naturaliter in-
mittitur i. 26 quatemario in k. 1/ pemeitur o; eonspicitur
g, h, k. 27 hisdem i, g, h, k, o.
DigitlZed by Google
Geometrica vero proportionalitas tunc quemadmodum

inveniri ab aequalitate possit ostendimus, quando, quem-
admodum ab aequalitate omnis inaequalitas protluat, mon-
strabamus. Nisi tamen fastidium est, nunc quoque bre-
5 viter repetendum est. Constitutis enim tribus aequis ter-
minis ponatur primus primo aequus, secundus primo ac
secundo, tertius primo, duobus secundis et tertio. Idem-
que fiat continue. Atque ita ex aequalitate geometrica
proportionalitas principium sumat. Sed de ba rum pro-
lO portionum proprietatibus perquam diligentissime in aritb-
meticis diximus. Quod si ad baec illis instructus lector
accedet, nullo dubitationis errore turbabitur.
Armonica vero medietas, de qua nunc paulo latius
traclandum est, bac ratione procreatur. Constituatur
15 enim, si quidem duplices curamus effingere tribus aequis
terminis positis primus primo ac duobus secundis aequalis,
secundus duobus primis et duobus secundis, tertius semei
primo, bis secundo et ter tertio. Atque boc modo sint
unitates:
20 I. I. I.
Constituatur igitur 'primus primo ac duobus secundisaequa-
lis, id est ternarius, secundus vero duobus primis et duo-
bus secundis, id est ·IIII·, tertius vero primo, duobus secun-
dis et tribus tertiis, id est ·VI· Et si in binariis aequali-
25 tas constituatur vel in ternariis eadem ratio medietatis
apparet, duplo a se terminis differentiisque distantibus,
ut subiectae descriptiones monent:
I. I. I. Il. Il. II. IU. III. III.
III. IIII. VI. VI. VIII. XU. VIIII. XU. XVIII.
30 Quodsi facienda est in extremitatibus tripla proportio tri-
bus aequis terminis constitutis primus quidem faciendus
est ex primo ac secundo, secundus vero ex primo ac duo-
2 invenire f. 9 8umet f. lO perquam] quam g, h, k.
11 instructus illis k. 13 lacius g, k. 15 si cnramus qui-
dem duplices eft"ringere o. 1\ duplices proportiones h; pro-
portiones supra versum k. 18 et om. f. 1\ ter om. i, o. 20
Onltate8 tlm. f. 29 VIIII. XII. XVIII.] VI. VIIII. XVIII. o.
DigitlZed by Google
INST. MUS. II, 16.
I
247
bus seeundis, tertius autem ex primo, dllObus seeundis
ae tribus tertiis, ut est subieeta deseriptio:
J. I. f Il. II. Il. IU. III. III.
H. III. VI. 1111. VI. XII. VI. VIlII. XVIII.
De armonica medietate et de ea uberior speculatio. 5
XVI. Sed ingressi armonicam disputationem, qllae de

ea diligentius dici possunt, tacite praetereunda esse non
arbitror. ConiocelUl' igitur armonica proportionalitas in-
que ea descriptione superiore ordine terminorum inter se
differentiae disponantur. 10
differentiae
I. Il.
III. 1111. VI.
termini.
Videsne igitur, ut ·1111· ad ·IlI· diatessaron consonantiam 15
prodant, ·VI· ad ·IIlI· dia pente concordent, ·VI· vero ad
·III· diapason misceant symphoniam ipsaeqlle earum diffe-
rentiae rursus eandem statuant consonantiam? Binarius
enim ad unitalem. duplus est, in diapason eonsonantia con-
stitutus.. Quodsi se extremitates mllitiplicent itemque 20
medius sui multiplicitate succrescat, comparati numeri toni
habiludinem concordiamque servabunt. Ter enim ·VI·
efficiunt ·XVIlI·, quater ·IIII· fiunt ·XVI· Sed ·XVIII·
numerus ·XVI· minoris parte oetava transcendit. Rursus
minimus terminus, si se ipse multiplicet, efficiet ·VIlIl· 25
Quod si maior terminus sui multipli catione concrescat,
efficiet ·XXXVI·, qui sibimet comparati quadrupIam, id est
bis diapason concinentiam servant. Quod si haec diligen-
lius inspiciamus, haec erit omnis vei dilferentiarum vel
l) 1718cript. om. g, h, k. 6 XVI. om. g, h, k. 8 in

quae ea i. ,9 superiori h. 11 differentia h. 16 pro-
ducant f. Il concordant i, k. 17 misceat i, f, o. Il ipseque
i, f, o. 18 consonantiam.] Deacriptionem luzrum conaonantia-
rum addunt h et k.' 20 se om. g, k. 21 concrescat o. 23
fient i. 24 ·XVI· numernm f. Il octava minoris parte f. Ii
()ctava om. i. 26 numerus h. 28 continentiam g, i.
DigitlZed by Google
248 !NST. MUS. II, 17.
termillorum in se invieem multiplieatio. Minimus enim

terminus medio mulliplieetur, fient igitur ·XII· Ilem mini-
mus terminus maximo D'l;ultiplieetur, fient :XVIlI· Medius
vero terminus maximi numerositate augeatur.fient ·XXllII.
5 Rursus minimus terminus.se ipso eonereseat, fient·VIIIl· ;
eodemque modo medius, fient ·XVI· Senarius vero. qui
est maximus, si se ipse multiplieet, ·XXXVI· reddet. B3ec
igitur in ordinem disponantur:
XXXVI. XXIlII. XVIII. XVI. XII. vun.
10 Sunt igitur diatessaron eonsonantiam resonantes ·XXlIlI·
ad ·XVIII· et ·XII· ad ·VIIII·. dia pente vero ·XVIII· ad ·XII·
et ·XXIUr· ad ·XVI· et ·XXXVI· ad ·XXnIl·, tripla autem,
quae est diapason el diapente ·XXXVI· ad ·XII·, quadrupla
vero, quae est bis diapason ·:XXXVI· ad ·VIlII., epogdous
15 vero, qui lonus est, ·XVIII· ad ·XVI· eomparatione servatur.
Quemadmodum inter duos terminos supradit:tae medietate$

vicissim locentur.
XVII. Solent autem duo termini dari proponique, ul
inter eos nune quidem aritllmeticam, DlIDC vero geometri-
20 cam, nune armonicam medietatem ponamus. .De quihus
in aritbmeticis quoque diximus. Id tamen ipsum nunc
etiam breviter expIieemus. Si arithmetica medietas quae-
ritur. datorum terminorum videnda est differentia eaque
dividenda ac minori termino adicienda. Sint enim ·X· el
25 ·XL· altrinsecus termini constituti horumque medietas
secundum arithmeticam proportionalitatem quaeratur.
Differentiam prius utrorumque respicio. qua e est ·XXX·
Banc divido, fiunt ·XV· Danc minori termino, id est de-
nario. appono, fiunt ·XXV· Si igitur hic inter ·XL· ac
110 ·X· medius conlocetur, fit arithmetica proportionalitas hoc
2 si medio multiplicetur f. g, h, k. Il fiunt f, h, i, k. I(

igitur om. g, h, k, o. Il Item minimus terminus] et si g, h,
k, o. 8 fiunt h, k. 6 fiunt f. 6 quae i. 7 si .fJm. i,
f, o. 8 disponentur g, h, k. 16 Inacript. om. g. 18 ·XVI·
h. Il Volent o. 21 Id tamen) Adtamen g; Attamen h, k.
24 Sunt i. 26 termino i. Il medietates i. 29 appone f.
DigitlZed by Google
modo: X. XXV. XL. Item inter eosdem terminos medie-
tatem geometriéam conlocemus. Extremos propria nume-
rositate multiplico, ut ·X· in ·XL·, fiunt ·CCCC· Borum
tetragonale latus adsllmo, fiunt ·XX· Vicies enim ·XX·
efficiunt ·ccce· Bos igitur ·XX· medios inter ·X· ac ·XL· 5
si conlocem, fit geometrica medietas subiecta descri-
ptione formata: X. XX. XL.
Si vero armonicam medietatem quaeramus, sibimet
ìpsis copulamus extremos, ul ·X· et ·XL·; fiunt ·L· Eo-
rum ditferentiam, quae est ·XXX· in minorem terminum lO
multiplicamus, scilicet in denarium, ut fiant decies ·XXX·
qui sunt ·CCC· Bos secundum ·L· partimur; fiunt ·VI·
Quos cum minori ter/Dino addiderimus, redduntur ·XVI·
Bune igitur numerum si inter ·X· ac ·XL· medium con-
locemus armonica proportionalitas expedilur: X. XVI. XL. 15
De consonantiarum merito vel modo secundum

Nicomachum.
XVIII. Sed de bis hactenus. Nunc ilIud videtur ad-
dendum, quemadmodum Pylbagorici probent consollantias
musicas in praedictis proportioraibus inveniri. In qua re 20
scilicet eis Ptolomaeus non videtur adsellsus, de quo paulo
posterius dicemus. Baec ellim ponenda est maxime esse
prima suavisque consonantia, cuius proprietatem sensus
apertior conprebendit. Quale est enim unumquodque
per semet ipsum, tale etiam deprebenditur sensu. Si igi- 25
tur èunctis nolior est ea consonantia, quae in duplicitate
consistit, non est dubium, primam esse omnium diapason
consonantiam meritoque excellere, quoniam cognitione
praecedat. Reliquae vero bunc necessario secundum
Pythagoricos ordinem tenent, quem dederint multiplicita- 80
9 fient i, f, o. 12 Supra hOB Bi reco manu h. Il fiunt
om. g. 14 Bi inter om. h. 15 et armonica i. 16 In-
,cripto om. g. 1'"8 XVII. h. Il aetenua o. Il Tune f. Il ad-
dendum videtur g, h, k, O; videtur addendum videtur i. 19
probant g, h, k. 20 Rupradietis k. 21 videntur i, o. 22
maxima f; maximae o. 23 primam eBse o. 29 relique i.
30 dederunt g, h, k.
DigitlZed by Google
250 INSl'. MUS. Il I 19.
tis augmenta et superparticularis habitudinis detrimenta.

l\fonstratllm quippe est, quod multiplex inaequalitas super-
particulares proporliones meriti antiqllitale transcendat.
Quocirca naturalis nllmerus ab unita te usque ad quater-
~ narium disponatur: I. Il. III. 1111. Igitur uni binarius
comparatus proportionem duplicem facit et reddit diapason
consonantiam eam, quae est maxima et simpliciLate notis-
sima. Si vero unitati ternarius comparetur, diapason ae
diapente concordiam persona bit. Quaternarius vero unt-
lO tali comparatus quadruplam tenel bis scilicet diapason
efficiens symphoniam. QuotI si ternarius binario compa-
retur, diapente, si vero qualernarills lernario, dialessaron
concinentiam supplet. Isque est borum ordo cunctis ad se
invicem comparatis. Namque comparalio restat. Si qua-
.15 ternarium binario comparemus, cadet in duplicem pro-
portionem, quam tenebat ad unitatem binarius comparatus.
ltaque maxime distant soni in bis~ diapason, cum a se
<Iuadrupla intervalli demensione discedunl. Minimum
vero inter se esse consonantes videntur spni, cum acutior
~ graviorem tertia gravioris parte transcendit. Ac stat dein-
ceps concinentiarum modus, qui neque ultra quadruplam
possit extendi, neque in tra partem tertiam coarlari. Et
secundum Nicomachum quidem hic consonarltiarum est
ordo, ut sit prima diapason, secunda diapason et diapente,
:25 tertia bis diapason, quarta diapente, quinta diatessaron.
J)e ordine consonantiarum sententia Eubttlidis et Hippasi.

XVIIII. Sed Eubulides atque Hippaslls alium conso-
nantiarllm ordiriem ponunt. Aiunt enim multiplicitatis
augmenta superparticularitatis deminulione rato ordine
~ l·espondere. ltaque non posse esse duplum praeler dimi-
dium, Dec triplum praeter tertiam partem. Quoniam igitur
7 ea i. lO quadruplum i. Il tenet Om. h, k. Il scilicet

bis i. 11 eificiet i. 1/ symphoniam eificiens k. 13 con-
sonantiam g, h, k, o. 14 Nam quae i, h, k, o. 18 Maxi-
mum g. 24 ordo est k. 26 lnscript. om. g. 27
-XVIII· h.
DigitlZed by Google
sit duplum, ex eo diapason consonantiam reddi, quoniam
vero sit dimidium, ex eo quasi contrariam divisionem ses-
qualteram, id est dia pente , effici proportionem. Quibus
mixtis, scilicet diapason ac diapente, triplicem procreari,
quae utramque contineat symphoniam. Sed rursus tri- 6
plici partem tertiam contraria divisione partiri, ex qua
mrsus diatessaron symphonia nascelur. Triplicem vero
atque sesquitertium iunctos quadruplam comparationem
proportionis efficere. Unde fit, ut ex diapason ac diapente,
quae est una consonantia, et diatessaron una concinentia lO
coniungatur, quae in quadruplo consistens bis diapason
nomen accepit. Secundum hos quoque bic ordo est: dia-
pason, dia pente , diapason ac diaptmte, diatessaron, bis
diapason.
Sententia Nicomachi, quae quibus consonantiis opponantur. 15
XX. Sed Nicomachus non eandem esse eis arbitratur

contrariam posilionem, sed potius ut unitas in arithmeticis
crementi eraL deminulionisque principium, ita eliam diapa-
son symphoniam reliquarum esse principium, iIIas vero sibi
in contraria divisione posse constitui. Id vero facilius 20
erit cognitu, si prius pervidealur in numeris. Constitua-
tur igitur unitasi duaeque ab ea partes fluant, una multi-
plicis alia divisionis, sitque baec formula:
I.
Dimidium/~l.
Duplum. 25
Pars tertia , IIl. Triplum.
Pars qUarla. ii 1111. Quadruplum.
Pars quinta / V. Quinquuplum.
1 duplum sit i. 2 conlrarium i. 5 quae] que i, g.11
utramque] veramque o. Il triplicis i, g, h, k; triplicem o.
9 ac] et g, h, k. 10 conaonantia i. 13 ac] ke h. 15
Inscript. 0/11. g. 16 ·XVIIII· h. 18 erat om. h, k. 21
cognitu8 i. 22 partes ab ea h, k. Il unam i. 23 sic-
que g. ~5 Duplum et sequentia vocabula om. h. 28 In g ad-
dita sunt: Pars aexta. VI. Sexcuplum. Para septima. VII.
Septuplum.
DigitlZed by Google
252 INS'f. MUS. II, 20.
Et ad bune modum ad infinita progressio est. Binariu&-

enim unitatis duplus est; contraria vero eius pars eiusdem
dimidium unitatis ostendit; tres triplus et contraria pars
tertia; quattuor quadruplus parsque contraria quarta; at-
5 que ita crescendi et decrescendi in simplici est unitate-
principium. Idem igitur nunc ad consonantias converta-
muso Erit igitur diapason quidem, quae dupla est,
supremi loco principii, quae vero reliquae sunt, in con-
traria divisione boe modo: sesqualter quidem triplo, ses-
lO quitertius vero quadruplo; quod tali argumentatione pro-
babitur. Idem enim primus est sesqualter, qui primus
triplus, sciticet principalis unitatis. Nam ternarius idem
primus triplus est, si unitati, idem primus sesqual-
ter, si binario comparetur. Rursus idem ternarius eius
15 differentiae, quam ad binarium facit, cuius natura-
Iiter positus probatur esse sesqualter, triplus est. Cum
igitur iure sesqualter triplici opponatur, diapente con-
sonantia diapente ac diapason consonantiae rationabili-
ler putatur opponi. Rursus quadruplus sesquitertii con-
20 trariam divisionem tenet. Nam qui est primus quadru-
plùs idem rursus primus sesquitertius invenilur hoc
modo. Quaternarius quippe primus est quadruplus, si uni-
tati, primus sesquitertius, si ternario comparelur. Rursus
eius differentiae, quam inter se ac ternarium tenet, ipse-
25 fit quadruplus. Unde fil, ut sesquitertia proportio, quae
est diatessaron, quadruplae proportioni, quae est bis dia-
pason, in contrarium dividatur. Dupla "ero quoniam nul-
lam habet oppositam proporlionem nec ullius ipsa ses-
qualtera est, aut exstat numerus, cui possit binarius, qui·
so primus est duplus, superparticulari proportione coniungi,.
talem formam contrariae proportionis exeedit. Atque id-
2 duplex g, h, k. 7 quidem om. h. 8 supraemi i. II)'

quadruplo! i. 12 triplus est h. Il princil'aIis s'cilicet f.
13 est triplus k. 17 consonantiam f, h, o. 19 putat -h,
o; putat; ur corro addito, i, f. 21 idem] id· est g. Il hoc
modo] k addito I. III. IIIl.
II. I.
DigitlZed by Google
-circo seeundum Nieomaebum diapason eonsonantiarum
principium teneat boe modo:
Diapason
Diapent" diapason / \ Diapente
Bis diapason / \ Diatessaron 5
Sed quamvis ita sese babeat, inquil, melius tamen omnes

multipliees proportiones eonsonantiarum praeeedere, su-
perpartieularitates sequi, sieut paulo ante d"seripsimus.
CUOI igitur sit eonsonantia du~rum voeum rata permixtio,
Bonus vero modulalae voeis easus una intentione pro- lO
duetus, sitque idem minima partieula modulationis, omnis
vero sonus eonstet in pulsu, pulsus vero omnis ex motu
sit eumque motuum alii sint aequales, alii vero inaequa-
les, inaequalium vero alli sint multo inaequales, aHi vero
minus, aUi vero medioeriter inaequales: ex aequalitate 15
quidem naseitur sonorum aequalitas, ex· inaequalitate
l'ero ea, qua seeundum mediocritatem distantiae inae-
quales sunt, manifestae primaeque ae simpliciores eve-
niunt proportiones, quae sunt seilieet multiplicis ae su-
perpartieularis, dupli, tripli, quadrupli, sesqualteri at- 20
que sesquitertii eonsonantiae. Ex bis vero -qua e in reli-
quis proportionibus vel multimodis \'el non ita c1aris vel
longe omnino a se distantibus inaequalitates fiunt, disso-
nantiae existunt, nulla autem sonorum concordia pro-
ereatur. 25
Quid oporteat praemitti ut diapason in multiplici genere

demonstretur.
XXI. Hoc igitur ila distincto demonstrabitur diapason
consonantia, qua e eunctarum optima est, in multipli ci in-
aequalitatis genere et in duplieitatis babitudine repperiri. so
3 o addit numero, cOnBonantiaB continente,. 6 omnis i.
8 paulo om. i. 9 consonantia sit g, h, k. 13 fit g.1! ali-
qui sint ~, k. Il aliqui vero k. 14 sunt i. 17 ea1 hae
o. Il quaJ quae g, h, i, o. 18 manifeste i. 19 multipli-
ces ac Buperparticulares h, i, o. 20 atque] ac k. 23 inae-
quales h. 26 ln,cript. om. g. Il Quod i, k. 28 ·Xx.. h.
DigitlZed by Google
Ac primum quidem illud demonstrandum, quemadmodum

in multiplicitatis genere diapason consonantia possit agno-
sci. Praecurrendum, est igitur ad breve quiddam, quo
prius cognito facilior demonstratio fiat. Ab omni super-
5 particnlari si continua m ei superparticularem quis aurera!
proportioDem, quae est scilicet minor, id quod relinqui-
tur minus est eius medietate, quae detracta est, propor-
tionis. Ut iD sesqualtera ac sesquitertia. Qlloniam ses-
qualtera maior est, sesquitertiam de sesqualtera detraha-
lO mus; relinquitur sesquioctava .proportio, quae duplicata
non efficit integram sesquitertiam proportionem, sed ea
dislantia minor est, quae in semitoDio repperitur. Quodsi
duplicata sesquioctava comparatio non est integra sesqui-
tertia, simplex sesquioctava non est sesquitertiae propor-
15 tionis pIena medietas. Quodsi sesquiquartum sesquitertio
auferas, id, quod relinquitur, medietatem sesquiquarti
non efficit. Idemque in ceteris.
Demonstratio per ittpossibile diapason in multiplici genere

esse.
20 XXII. Age nunc ad diapason consonantiam redeamus.

Quod si ea non est in multiplici genere inaequalitatis,
cadet in superparticulare inaequalitatis genus. SU igitur
superparticularis proportio diapason consonantia. Aurera-
lur ab ea continua consonanlia, id est diapente, relinqui-
25 tur diatessaron. Bis igitur diatessaron minus est lino dia-
pente et ipsum diatessaron non inplel diapente consonan-
tiae medietatem, quod est in possibile. Monstrabitur enim
bis diatessaron tono ac semitonio consonantiam diapente
transcendere. Quocirca ne diapason quidem in superpar-
llO ticulari inaequalitatis genere poni potest.
5 eis f. 11 sesquitertiam integram f. 18 Inacript.

om. g. 19 non esse i. 20 ·XXI· h. 22 inaequalitate i.
25 est om. g, h, k. 30 non potest g.
DigitlZed by Google
Demonstratio diapente, diatessaron et tonum in superpar-
. ticulari esse.
XXIII. Resiat igitur .. ut diapente ae diatessaron et
tonum in superparticularitate ponenda esse monstremus.
Nam etsi id in prima quoque probatione ea, qua diapason l>
in superparticulal'i genere non esse ponendam monstravi-
mus, id quoque quodam rationis modo perclaruit, singil-
latim lamen de eo ac diligentius pertractemus. Nam si in
superparticulari quis has habitudines ponendas esse non
dixerit. in multiplici genere fatebitur conlocandas. Nam 10
in superpartienti vel ceteris mixtis cur poni non possint,
superius ut arbitror explanatum est. Ponantur igitur, si
fieri polest, in mulliplici genere. Et quoniam diates-
saron consonantia minor est. diapente maior, diatessa-
ron duplici diapente vero triplici proportioni multipli- Il>
citatis aptetur. Verisimile jOim est, ut est consonan·
Ha diatessaron consonanliae diapente continua, ila si
dialessaron in duplici statuatur, diapente in continua
duplicis poni, id est triplici. Tonus autem, quoniam
in habitudinibus IDusicis post diatessaron locatur, nimi· 20
rum in ea proportione ponatUl', qua e est minor du-
plici. Haec 3utem in multiplicilatis genere non potest
inveniri. Restat igitur, ut in superparticularitatis babitu-
dinem cadat. Sit igitur prima id est sesqualtera toni pro-
portio. Nam si duplicem auferamus triplici, quod relin- 25
quilur sesqualter est. Quodsi diatessaron quidem duplex
esl, diapente vero triplum sublatoque diatessaron a dia-
pente tonus fit reliquus, nullo modo dubilari potest, qui n
tonus in sesquallera debeat propol'tione constitui. Sed
duae sesqualterae proportiones duplicem vincunt, quem- 30
admodum ex arithmelicis instructus sibi potest quisque
colligere. Duo igilur toni diatessal'on superabunt, quod
est inconveniens. Diatessaron enim duos tonos semitonii
3 ·XXII· h. Totum clIpul deest in g, ex quo duo (olia
sunI rest!cta. 6 ponenda i, i. 8 si om. i. 9 qnis] qui
i. " quis has .•• Nam in snperpartienti bis o. 16 est
eniro h, k, o. 18 alterum in om. i. 21 ponetnr i. 27 sllbla-'
tllmqlle i, h, i, k. Il a CON'. lIdditum in f; ae i.
DigitlZed by Google
256 INST. MUS. Il, 28.
spatio lranscendit. Non igilur fieri potest, ut dia pente ac

dialessaron in superparliculari inaequalitatis gener~ non
conlocenlur. Quod si quis tonum quoque in multiplici
genere esse perscribat, quoniam quidem tonus minor
5 quam diatessaron, dialessaron vero minus est quam dia-
pente, dia pente quidem ponatur in quadrupla, diatessa-
ron in tripla, tonus in duplici. Sed dia pente constat ex
diatessaron et lono, quadruplum igitl1r secundum banc
rationem eODstabit ex triplo ae duplo, quod fieri nequit.
lO Rursus statuatur diatessaron quidem in triplici et diapente
in quadruplo. Si igilur auferamus lriplum a quadruplo
sesquitertius relinquetur. Rursus si diatessaron diapente
consonantiae subtrabas, fil reliquus lonus. Tonus igitur
secundum,banc rationem in sesquitertia proportione COD-
15 stabit. Sed lres sesquitertii uno triplici fiunt minores,
tres igitur toni unum diatessaron nulla ratione supple-
bunt, quod esl falsissimum. Duo enim toni ac semitonium
minus diatessaron eonsonantiam supplent. Ex bis igitur
demonslratur dialessaroD eonsonanliam non esse multi-
20 plieem. Dico autem quoniam nee dia pente eonsonantia in
multiplici genere poterit eollocari. Nam si in eo statua-
tur, quoniam est ei minor continua, id est diatessaron,
000 loeabitur diapente in mulliplici minimo, id est in du-
plici, scilicet ut sit loeus, quo diatessaron consonantia
25 possit aptari. Sed diatessaron cODsonantia multiplicis
generis non est, quocirca nee diapente in maiore babitu-
dine multiplicis quam est dupla, quae minima est, aptari
potest. Sit igitur diapente in minima, scilicet dupla. Dia-
tessaron vero, <luae minor est, in multiplici quidem aptari
so non potest - non est enim quicquam minus a duplici -
sit igitur sesqualtera, tonns vero sesquitertia; in continua
l ut non h, k; non corro additum in f. 2 inaequalitate i.

Ilnon om. f, h, i, k. 8 collocelur i, f, o. 4: perscribat]
Videtur legendum: praescribat. 6 vero om. i. 7 triplo i.
9 ac] et k, o. 12 si om. i. 16 fiunt] sunt i. 16 uno
k. Il nulla ratione su.pplebunt om. k. 18 minus om. h, k.
22 quoniam] quod i. Il continua] consonantia i. 28 mi-
nimo multiplici f. Il in om. h, k, o. 28 Bit] Bi f, h, i.
29 quae] qui i. .
DigitlZed by Google
~nim proportione loeabitur. Sed duo sesquitertii am-
pliores sunt uno sesqualtero. Duo igilur toni unam dia-
tessaron eonsonantiam vincent, quod nulla ratione eon-
tinget. Ex his igitur approbatur, dia pente ae diatessaron
in mullipliei genere eolloeari non posse. Quocirea in 5
superpartieulari inaequalitatis genere iure ponentur.
Demonstratio diapente et diatessaron in maximis super-

particularibus esse.
XXlIlI. Illud quoque addendum est necessario, quo-

niam si dia pente ae diatessaron superpartieulares propor- lO
tiones tenent, in maximis superpartieularibus proportio-
nibus eolloeantur. Sunt autem maximae sesqualtera et
sesquitertia. Hoc vero approbatur boe modo. Nam si in
minoribus proportionibus quam sesqualtera vel sesquitertia
diapente ae diatessaron eonsonantiae eollocentur, non est 15
dubium, quin, sieut aliae quaelibet proportiones super-
particulares praeter sesqualteram ac sesquitertiam iunctae
non efficiunt unum duplum, ita diapente ae diatessaron
unum diapason nulla ratione eoncludent. Quoniam enim
diapason in duplici proportione esse monstratum est, du- 20
pIex vero proportio ex sesqualtero sesquitertioque com-
ponitur, diapason vero ex diatessaron ac diapente copula-
tur, non est dubium, quin, si tolum diapason in duplici
statuamus, diapente et diatessaron in sesquallera sesqui-
tertiaque proportione sint loeandae. Aliter enim non 25
poterunt diapason iunetae perficere, quae consonantia in
duplici proportione consistit, nisi in his duabus propor-
tionibus steterint, sesqualtera seilieet ac sesquitertia. Aliae
enim proportiones superparticulares banc nulla ratione
ro~~ 00
6 genere inaequalitatis h I k I O. 7 Inseript. om. g. Il

diatessaron] diapason h, k. 9 ·XXIII· h. 1\ necessario est
g, h, i, k. 12 autem] aut i. 1\ maxime i. 22 collocatur
g, h, k. 24 statuatur g, h, k , o. Il et] ac k, o. 29 hanc]
duplicem i; duplieem corro additurn in f.
BOETIUS. 17
DigitlZed by Google
258 INST. MUS. II, 25, 26.
Diapente in sesqualtera, diatessaron in sesquitertia else..

tonum in sesquioctava.
XXV. Dico autem, quooiam proprie diapente io ses-
qualtera, diatessaron in sesquitertia proportione consistito
5 Quoniam enim inter utrasque proportiones, sesqualteram
sciticet et sesquitertiam, sesqualtera maior est et sesqui-
tertia minor, quoniamque in consonantiis dia pente maiol',
diatessaron minor, apparet maiurem proportionem maiori,
minorem vero minori esse consonantiae aptandum. Eril.
lO igitur diapente quidem in sesqualtera, diatessaron vero in
proportione sesquitertia collocanda. Quod si diatessaron
a diapente consonantia sllbtrahamus, relinquilm' spatium,
quod dicitur tonus. Sesquitertium vero si proportioni
sesqllalterae minuamus, relinquitursesquioctava proportio.
15 Quo fit, ut tonus in sesquioctava debeat comparatione
constitui. .
Diapason ac diapente in tripla proportione esse, in

quadrupla bis diapason.
XXVI. Sed quoniam demoostratum est, diapason qui-
20 dem duplam, diapente vero sesqualteram, iunctas vero
duplam ac sesquaUeram triplicem proportionem creare, ex
his eUam illud apparet, diapente ac diapason in triplici
proportione constitui, Sed si quis triplici proportioni
sesquitertiam habitudinem iungat, quadrupla m faeit. .Igitur
25 si diapente ae diapason consonantiis diatessaron sympbonia
iungatur, fit quadruplum spatium vocum, quod bis dia-
pason supra esse monstravimus.
1 Inscript. om. g. 1/ Demonstratio diapente ceto h. 2 tonum

esse h. li ·XXV· om. h. Il propriae i, f, o; propria. g. 5 8e8-
qualtera scilicet et sesquitertia f, g,h,i. 7 quoniam quae i, o.
8 appacet minor i. Il maiori minorem vero om. f, g, i; vero
om. h. 9 minorem vero minori om. o. 12 consonantiam
g. 15 Quae o Il Bit i. 1/ ratione g, h, k. 17 blfeript.
am. g. n esse om. k. 18 bis diapason in quadrupla. h, k.
19 ·XXII· h. 23 tripli i. 24 habitudine i. Il quadruplum
g, h, k, o. 25 symphoniam i. 26 fit am. i.
DigitlZed by Google
Diatessaron ae diapason non esse seeundtlm Pythagorieos
eonsonantias.
:XXVII. Sed in bis iIlud diligens Iector agnoscat, quod
consonantiae consonantiis superpositae alias quasdam con-
sonantias effecerunt. Nam diapente ac diatessaron iunctae 5
diapason, ut dictum est, creant. Huic vero, id est dia-
pason, rursus si dia pente sympbonia iungatur, fiL con-
sonantia, qua e ex utrisque vocabulis nuncupatur, diapason
scilicet ac diapente. Cui si diatessaron addatur, fit bis
diapason, quae quadrupla m proportionem tenet. Quid lO
igitur, si diatessaron ac diapason consonanlias iungamus,
ullamoe secuntlum Pytbagoricos efficient consooantiam?
Minime. Mox enim in superpartiens inaequalitatis genus
cadit, nec servat vei multipIicitatis ordine m vei su per-
particularitatis simpIicilatem. Age enim, statuantur nu- 15
meri, quibus id facilius approbemus. Sit enim ternarius.
cuius sit senarius duplus, scilicetin diapason consistens
proportione. Huic aptelur sesquitertia, quam diatessaron
esse praediximus, ut octonarius. Is enim ad senarium
diatessaron proportionem tenet. Qui octonarius ad ter- 20
narium comparatus babet eum bis, sed, ne sit multiplex,
habet etiam eius aliquas partes neque eas simplices.
Duabus enim eum supervenit unitatibus, qua e sunt duae
tertiae partes ternarii, quem primum terminurp minimum-
que locavimus. Siot igitur termini bi III, VI. VlII. Illutl 25
quoque, quod inter duas sibi continuas consonantias cadit.
Etenim neque duplum est integrum, ut diapason consonan-
liam prodat, neque triplum, ut diapason ac diapente effi-
eial symphoniam. Cui si tonus addatur, mox lripillm
modum proportioois efficiet. Quoniam enim diapason ac 80
1 lnscript. am. g. Il .Diapason ae diatessaron h, k. Il non
am. i, f. non esse am. h, k. /I non ·eSBe eonsonantias h;
consonantias non esse k. 3 ·XXIII· h. 6 hune i. S nun-
cnpantur i. Il dia pente seilieet ae diapason k. 11 .si am. i.
12 effieiant i; effieiunt o. 18 Minimae i. 17 sit am. k.:1
proportione eonsistens f. 19-20 esse •..• ad senarium
diatessaron am. i. 21 eum] enim i. 27-28 eonsonan-
tiam prodat ..•. ut diapason am. i. 28 prodat] reddat o.
17*
DigitlZed by Google
260 INST. MUS. n, 28.
diapente sìbimet iunclae efficiunt tl'iplum, diatessaron vero

et tonus diapente consonantiam iungunt, si diapason con-
sonantiae addatur diatessaron, inconsonum fit, quoniam
inter duplicem ac triplicem nulla potest na1uraliter pro-
/; portio multiplicilatis intellegi. Quod si ei adicio tonuml
fiel diapason diatessaron et 10nus, quod nibil distabil,
utrum diapason ac diapente sit. Diatessaron enim e,
tonus diapente constituunt. Sit enim diapason quidem
·111· et ·VI·, diatessaron ·VI· et ·VIII· tonus ·VlII· et ·VUII·
lO diapente ·VI· et ·VIIII· diapason ac diapente ·III· ad ·VUIl.
Eril igitur sic tripla proportio: III. VI. VIII. VIIII. Sed
quamquam de bis multa Nicomachus, nos tamen, qua po-
tuimus bre\'itate partim ea ipsa, quae Pytbagorici affirmanl,
promentes, partim ex isdem quaedam consequentia argo-
15 menlantes probavimus, si diatessaron consooantiae dia-
pason addalur, coosonantiam ex bis cooiuogi non posse.
Quid vero de bis sentiat Ptolomaeus, posterius apponam.
Sed de bis bactenus. Nunc de semitoniis consideran-
dum est.
20 De semitonio, in quibus minimis tlumeris constet.

XXVIII. Videntur enim semitonia nuncupata, non quod
vere tonorum siot medietates, sed quod sint non integri
toni, buiusC)ue spatii, quod nunc quidem lIemitonium nun-
cupamus, apud antiquiores autem Umma vel diesis voca-
25 balur, bic modus est. Cum enim ex sesquiterlia pro-
portione, quae diatessaron est, duae sesquioctavae habitll-
dines, quae loni sunt, auferunlur, relinquitur spatium, quod
semitonium nuncupatur. Quaeramus igitllr duos tonos
continua dispositione descriptos. Sed quoniam bi , ut
30 dictum est, in sesquioctava proportione consistunt, duas-
que sesquioctavas proporliones continuas adhibere non
1 iUDcte i. 2-3 cODsoDantia g, h, i. 6 fiat g, h, k.

8 Sint ij Sunt f; Sin o. 14 hisdem ~, h, i, k. 17 Quod i.
20 [n.cript. om. g. 1\ semitoniis h, k. Il constet numeris f. Il
cODsistant h, k. 21 ·XXIIII· h. 24 limna g, hj limina
i, o. 26 duas sesquioctavas i.
DigitlZed by Google
possumus, nisi multiplex ille, a quo bae derivari possint,
repperialut·, 8it unitas prima eiusque octonarius octuplus
primus. Ab hoc igilur unum sesquioctavum potel'o deri-
vare. Sed quia duos quaerimus, flant octies octo atque
ex eo . LXIIII· explicentur. ErU igitur bic secundus 5
octuplus, a quo possumus duas sesquioctavas propor-
tiones educere. Namque octo, quae est octava pars ·LXnU·
unitatum, eisdem additi totam summam ·LXXn· perflciunt.
Bis vero si sua octava similiter apponatur, qui est noveDa-
rius, ·LXXXI· reddunt. Eruntque duo bi toni continui lO
principali dispositione conscripti: LXIIII. LXXII. LXXXI.
Nunc igitur ·LXllII· unitatum sesquitertium conquil'3mus.
Sed quoniam ·LXIIII· probantur partem tertiam non ha-
bere, si omnes bi numeri ternario multiplicentur, mox eis
pars tertia contingit et omnes in eadem proporlione dura- 15
bunt, qua ruerunl, antequam bis ternarius multiplicator
accederelo Fiant igitur ter ·LXlIIl·. id ellt ·CXCII· Borum
tertia ·LXIIII· eisdem addita ·CCLVI· reddet. Erit igitur
baee sesquitertia proportio, diatessaron consonantiam
tenens. Nune igilur duas sesquioctavas proportiolles ad 20
·CXCII·. duobus se llumeris continenles, rato ordine collo-
cemus. Fiant igitur ter ·LXXII·, id est ·CCXVI.; rursus
ter ·LXXXI·. qui sunt ·CCXLIII· Qui illter duos supra-
scriptos terminos collocentur hoc modo: CXCII. CCXVI.
CCXLIII. CCLVI. In bac igitur dispositione proportionum 25
primus numerus ad postremum diatessaron constituit con-
sonantiaìn, idem vero primus ad secundum et secundus
ad tertiuBl geminos continuant tonos.. Constat igitl1r
spatium. quod reIinquitur, ex ·CCXLIII· ad ·CCLVl·, in
quibus minimis semitonii forma consistit. so
1 hae duae g, h, k; duae corro add. f. 1\ dirivari g, k.

2 oetoplus f. 4 fient g, h, i, k, O. 5 hie om. o; hine i;
hine f. 8 summae unitatum g. Il unitatem i. 13 tertiam
partem k. 16 multiplicatus i. 17 Fient g, h, k. 23
intra k. 25 igitur om. g, h. k. 28 ad tertium] adiates-
saron et Bupra versum ad tertium f. 1\ eonstituunt g, h, k, o ;
eonstituant i; eentinuant et 8upra verBum:l: eonstituant f.
30 minimi f, g.
DigitlZed by Google
262 IN ST. MUS. II, 29.
Demonstrationes non esse ·CCXLIII· ad ·CCL VI· toni l

medietatem.
XXVIIII. Approbo igitur ·CCXLIII· ad ·CCLVI· distan-
tiam non esse integram toni medii demensionem. Etenim
5 ducentorum ·XL· trium et ducenlorum ·LVI· difTerentia
·XIll· tantum unitatibus continetur, qui ·X(IJ· minus qui-
lIem quam minoris octavam decimam, plus vero quam
nonam decimam oblinent partem. Si enim octies decies
. ·XIII· ducas, efficies ·CCXXXUII·, qui ·CCXLIIl· nullo
10 modo aequabunt, si decies novies multiplices, supervadent,
cum oporteat omne semitonium, si tamen integrum toni
dimidium tenet, inter sextam decimam partem ac septi-
mam decimam collocari, quod posterius demonstrabitur,
Nunc illud liquebit, talem semitonii distantiam sibimet
15 geminatam unum loni spatium non posse conplere. Age
enim, ut sese ·CCLVI· ad ·CCXLIII· babent, tales duas sibi-
met continuas proportiones secundum superius descriptam
regulam disponamus. ·CC· enim et ·L· et ·VI· in semet ipsos
multiplicemus et sit maximus terminus LXV. DXXXVI.
20 Item ·CCXLIII· propria numerositate concrescanl et sit
minimus terminus LVIIII. XLVIIII. Rursus ·CCLVl· ad
·CCXLIII· multitudine concrescant. Erit igitur...numerus
LXII. CCVlII. Hic igitur medius collocetur boe modo:
LXV. DXXXVI. LXU. CC.VlII. LVlJU. XLvmI.
25 In eadem igitur sunt proporlione ·CCLVI· et ·CCXLIII·, in
qua LXV. DXXXVI. ad LXII. CCVIII. Et item LXIl. CCVIII.
ad LVITif. XLVlllI. Sed maximus eorum terminus, qui
est LXV. DXXXVI., ad minimum, qui est LVIIlI.XLVIIII.,
unum integrum non efficiet tonum. Quodsi primi ad se-
llO cundum proportio, quae est aequa secundi ad tertium
11nscript. om. g. 3 ·XXV· h. 6 alterum .XIII·] ·CCXLIII·

i; ·CCXLIII· et supra ·XIII· f; scilicet O. 9 qui] quam
-et lupra reco manu qui f. 12 partem orno h, k. 13 quid i.
18 et ante L om. g, h, k. O. li et ante ·VI· orn. f, O. 28 est
om. i. 29 efficient f, g, h, k. \I Quo Bi i. \I prima O.
DigitlZed by Google
proportioni, integri esse semilonU probarelur, duo di-
midia iuncla unum necessario efficerenl tonum. Nunc
.autem cum non sit extremorum terminorum sesquioctava
proportio, manifestum est haec duo spaLia proprie tono-
rum dimidia non videri. Quicquid enim cuiuscunque est li
.(Jimidium, id si duplicetur, iIIud effidt, cuius dicitur esse
.(Jimidium. Si vero iIIud inplere non possit, geminata
particula minus est parte dimidia, si vero superfluat ac
supervadat. plus est parte dimidia. Praeterea probabun-
·tur auteip LXV. DXXXVI. non facere sesquioctavam pro- lO
portionem, si LVIIII. XLVIDI. unitatibus comparentur,
iI~,octava pars LVIUI. XLVlIlI. eisdem secundum eas, quae
in arithmeticis dieta e sunt regulas aggeratur. Quae quo-
niam in integris numeris non consistit, idcirco eandem
·octavam partem relinquimus leclorum diligentiae compu- 15
tandam. Liquet igitur eam proportionem, quae in ·CCLVI· .
-et ·CCXLHI· est constituta, non esse integrum dimidium
toni. Quocirca id, quod vere semitonium nuncupatur,
pars toni minor est quam dimidia.
De maiore parte toni, in quibus minimis .numeris constet. 20
XXX. Reliqua igitur pars, quae maior est, apotome nun-

-cupatur a Graecis, a l10bis vero polest vocari decisio. Id
enim natura fert, ut, quotiens aliquid secatur, ita ut non
.aequis partibus dividatur, quanto minor pars dimidio minor
est, tanto maior pars eademque auctior dimidium vincalo 25
Quantum igitur semitonium minus integro dimidio loni
minus est, tantum apolome toni il1tegrum superat
.(Jimidium. Et quoniam docuimus semitonium in ·CCLVI·
1 duo om. i. Il dimidia] semitonia o. 3 sit] sint f.
11 unitatibus om. g, k. 17 est] sit f. 18 toni om. g, k.
-20 In quibus numeris maior pars toni sit. h, k. 21 ·XXVI·
h. n apotomae g, h; apotoma i, k. 23 quoties g, k. 24
pars om. O. 25 eademque anctior] eadem quae est auctior
-O; eadem anctior est f, i, k; eadem auctior g, h. 26 minns
est integro i. 27 minns o,n. g. Il integram i; integri
~t 8upra ver8um l um O. 28 dimidium vincit i; dimidinm
et vincit O.
DigitlZed by Google
et ·CCXLIII· principaliter stare, nunc ea, quae apotome

dicitur, in quibus possiL minimis constare numeris ap-
probemus. Si igitur ·CCXLlII· partem recipere octavam
possent, cum ad eum sesquioctavus numerus comparare-
5 tur, tunc ·CCLVI· habitudo ad sesquioctavam summam
minimi numeri comparata apotomen necessaria ratione
monstraret. Nunc vero quoniam ei pars octava deesse-
monstratur, utriql1e numeri ocHes fiant. Et ex ·CCXLlII·
quidem ocLies multiplicatis fit numerus M. DCCCCXLUU.
lO Quibus si propria conferatur ocLava, qui sunt ·çCXLIII· ..
fient ii. CLXXXVII. Rnrsus . CCLVI· per octonarium
crescant; fient igitur TI. XLVIII. Atque hic suprascripto-
rum terminorum in medio collocetur:
M. DCCCCXLIIII. ii. XLVIII. ii. CLXXXVIl.
15 Terlius igitur terminus ad primum toni retinet propor-
tionem, secundus vero ad primum semitonii minoris, apo-
tomes vero terlius ad secundum. Atque in eisdem primis
apotomes "idetur constare proporlio, cum semitonii in
·CCLVI· et ·CCXLIII· minimis numeris spatium continea-
20 turo Idcirco aulem M. DCCCCXLIIII. et n.
XLVIIl. in
eadem proportione sunt, qua ·CCXLIII· ad ·CCLVI., quo-
niam ·CCLVI· et ·CCXLIII· octonario multiplicati sunt.
Si enim unus numerus duos quoslibet numeros multiplicet,.
qui ex ea multiplicatione nascuntur in eadem erunt pro-
25 portione, qua fuerint Ili numeri, quos prior numerus
multiplicavit.
QuibllS proportionibus diapente ac diapason constent et

quoniam diapason sex lonis non constet.
XXXI. Sed quoniam de diatessaron consonantia lalius
4 eomparetur i, k. 6 eomparatam i, f. 8 oetiens i.

9 .:M:'] ·CC· i. 14 Numero8 iteruni arcubus et inseriptionwus
ornato8 h, k. 15 pertinet g. 16 apotome o i CUnI litura in
fine g. 17 isdem i. 21 proportionem i. Il qua] quia i. 24
naseantur k; nascantur, u supra a scripto, h. 27 Inseript.
om. g.11 ae om. fi et i. Il eonstat h, eonstent f. 29 ·XXVII· h.
DigitlZed by Google
diximus, brevius et paene pUl'is numeris de diapason ac
dia pente consonantiis disseramus. Diapente enim constat
ex tribus lonis ac semitonio, id est ex dialessaron et lono.
Disponantur enim numeri, quos superior descriplio con-
prehendit: CXClI~ CCXVI. CCXLIII. CCLVl. In hac igi- 5
tur dispositione primus terminus ad secundum et secundus
ad terlium tonorum retinent proportiones, sed tertius ad
quartum semitonii minoris, uL supra monstratum est. Si
igitur ·CCLVI· octava eisdem, quorum octava est, appona-
tur, fient ·CCLXXXVIIl· qui . CXCII· comparati sesqualte- lO
rum spatium proportionis efficiunt. Quocirca lres quidem
toni sunt, si primus ad secundum, secundus ad tertium,
quinlus conferalur ad quartum. Sendlonium vero minus
tertii ad quarLum terminum comparatio tenet. Quodsi
diatessaron quidem duorum tonorum est ac semllonii mi- 15
noris, diapente vero trium tonorum ac semilonii minoris,
iunctae vero diatessaron ac diapente unum diapason vi-
dentur efficere: erunL ·V· Loni et duo spatia semitoniorum
minora, quae unum tonum non videantur inplere. Non
est igitur diapason consonantia constans sex tonis, ut 20
Aristoxenus arbill'alur. Quod in numeris quoque dispo-
situm evidenter apparet. Sex enim toni in ordinem dis-
ponantur, scilicet in sesquioctavis proporlionibus constituti.
Sex vero sesquioclavae proporliones a sexto octuplo pro-
creanlur. Disponantur igitur sex octupli hoc modo: 21'>
I. VIII. LXlIlI. DXlI. UlI.XCVI. XXXlI.DCCLXVIII. CCLXII. CXLlIII.
Ab hoc igitur ultimo numero sex toni in sesquioctava pro-

portione constituti locentur hoc modo, dispositis primum
octuplis terminis, ut octavae terminorum parles ipsorum
terminorum laleribus adiungantur. Sit autem descriptio so.
talis: '
1 pene f, g, h, k, o; bene i. 7 retinet k. 10 qui

·CXCII· .• . . efficiunt om. g. \I qui] quibus O. 11 toni
quidem g, h, k. 16 tonorum est ac f. 21 appositum g,
h, k. 24 proportionis i. \I a] ad i. 25 igitur om. g, h,
k. Il sex] sexto i. 26 Rane dispositionem om. o. 27 Ab]
Ob b.
DigitlZed by Google
Octupli.
I. \'III. LXIIII. DXII. 1111. XC\'!. XXXII. DCCLXVIlI. CCLXU. CXLIIII.
Sesquioclavae. Parles oclavae.

Ct:LXIl. CXLllll. XXXII. DCC LXVIII.
5 CCXClIll. DCCCCXII. xxxVI. DCCC. LXIlIl.
CCCXXX1. DCCLXX VI. XLI. CCCCI.XXII.
CCCLXXllI. CCXLVIII. XLVI. DCLVI.
CCCCX VIlII. DCCCC11U. LII. CCCCLXXX VIlI.
CCCCLXXII. CCCXCII. LVIIII. XL VUII.
lO . DXXXl. CCCCXLI.
Huius igitur dispositionis haec ratio est. Continuus eDim

versus, qui Iimes dicitur, octuplos numeros tenet. A sexto
vero octupio sesquioctavae proportiones -ducuntur. Ubi
vero octavas partes scripsimus I octavae sunt eorum
15 llumerorum partes qui bus adiacent. Quae si eisdem,
quibus adiacent, apponantur, posteriores numeros creant.
Ul in primo qui est CCLXn. CXLIIII., huius octava
XXXII. DCCLXVIll. Hi sibimet si coniunganlur I poste-
riorem efficiunt numerum, qui est CCXCIIII. DCCCCXII.
20 Idemque in ceteris invenitur. Si igitur ultimus numerus,
qui est DXXXl. CCCCXLl. duplus esset prioris numeri,
qui est CCLXII. CXLUIl., recte diapason sex tonis con-
stare videretur. Nunc autem si minimi numeri, id est
prioris, duplicelO conquiramus I minor erit eo numero,
25 qui est maximus ac supremus. Nam CCLXIl. CXLIIII.
numeri duplus est, qui ad eum sciticet diapason consonan-
liam tenet, DXXIIII. CCLXXXVIIl. Hic igitur minor est
co numero, qui sextum retinet tonum I eo sciticet, qui est
DXXXl. CCCCXLI. Minor est igitur diapason consonantia
1 et 3 Inscriptiones om. o. 3 Sesquioctavi i, f. Il Par.

tis i; g omis~is parlibull octavis omnium octUplOl'UlII sesfJuioctavos
disponit. 9-10 h interponit DXXIIlI.CCLXXXVIII. 12
limis i. 13 proportionis i. Il dicuntur g. 16 opponantur
g; o in a mutato h. II numeraI om. g, h, k. 20' nume-
rus ultimus f.
premus] praesumus i.
28 videtur i. n autem] vero i. 26 su-
DigitlZed by Google
INST. MUS. III, CAPITeLA. 267
sex tonis. Alque id, quod sex toni diapason eonsonantiam
supervadunt, voeo eomma, quod eonstat in minimis nu-
meris DXXlIU. CCLXXXVIII. et DXXXI. CCCCXLI. Sed
de bis, quid Aristoxenus sentiat, qui auribus dedit omne
iudieium, alias eommemorabo. Nune voluminis seriem 5
fastidii vitator adstringam.
Ea:plicit de musica id est armonica institutione liber secundlts.

lncipiunt capitula libri tertii.
I. Adversum Aristoxenum demonstratio superparticu-

Iarem proportionem dividi iu aequa non posse atque lO
ideo nec lonum.
Il. Ex sesquilertia proportione subiatis duohus tonis
toni dimidium non reIinql1i.
III. Adversum Arisloxenum demonslrationes dialessaron
consonantiam ex duobus tonis et semitonio non con- 15
stare integro nec diapason tonis seI.
1111. Diapason. consonantiam a sex touis commate excedi
et qui sit minimus commatis uumerus.
V. Quemadmodum Phi)o)aos tonum dividat.
VI. Tonum ex duobus semitoniis et commate constare. 20
VII. Demonstratio tonum duobus semiloniis comma te
distare.
VIII. De minoribus semilonio inlervallis.
VJlII. De toni partibus per consonanlias sumendis.
X. Regula semitonii sumendi. 25
XI. Demonstratio Archylae superparlicularem in aequa
dividi non posse eiusque reprehensio.
4, quique g, h; que corro add. f. Il per omne g. k. 6

astringam ~, k; asstringam h. 7 ln,cript. om. g, b. Il Ex-
plicitus k. Il armonica] aritbmetica f. 8.Incipiunt .... tertii]
Hanc inscriptionem et capitum indicem omi/tunt omne, quos
contuli codice,; quae cum mamime verBimile ,it CaBU tantum ali-
-tJUo ea:r.idi88e in eo libro manu ,cripto. ea: quo omne8 videntur
mana88e codice,. ,ecundum reliquorum librorum et singulorum
eapitum inscriptiones iple addidi.
DigitlZed by Google
268 IINST. MUS. III, 1.
XII. In qua numerorum proportione sit comma et quo-

niam in ea, quae maior sit quam ·LXXV· ad ·LXXIIII·
minor quam ·LXXIIII· ad ·LXXIII·.
XIII. Quod semitonium minus maius quidem sit quam ·XX·
5 ad ·XVlllI·, minus vero quam ·XVIIlI S· ad ·XVIIIS·
XlIII. Semitonium minus mnius quidem esse tribus comma-
tibus, minus vero quattuor. .
XV. Apotomen maiorem esse quam quatluor commata,
minorem quam quinque, lonum maiorem qua m octo,
lO minorem quam novem.
XVI. Superius dictorum per numeros demonstratio.
Erepliciunt capitula. Incipit lilJer tertiua.
Adversum Aristoxenum demonstratio superparticularem

proportionem dividi in aequa non posse atque ideo nec
15 tonum.
I. Superiore volumine demonstratum est diatessaron
consonantiam ex duobus tonis ac semitonio, diapente vero
ex tribus ac semitonio copulari, sed ea sèmitonia dimidium
toni integrum non posse perficere, si singillatim conside-
20 rata tractentur, atque ideo diapason ad sex. tonos nullo
modo pervenire. Sed quoniam Aristoxenus musicus, iu-
dici o anrium cuncta permittens, haec semitonia non arbi-
tratur esse secundum Pythagoricos contractiora dimidio,
sed, sicut semitonia dicuntur, ila esse dimidietates tono-
25 rum, de eisdem rursus paulisper est disputandum demon-
strandumque prius nullam superparticularem habitudinem
noto numero posse dividi integra medietate. Inter duos
12 Expliciunt capitula om. codicea omnes. Incipit liber

tertiua om. g, h, k. f in fine addii: id est. 13 Inscript.
Dm. g. Il Adversus h, k. 14 in aequa Dm. i, f. 18 co-
pulari] culpari i:. 22 arbitretur, a supra e acripto, k.
23 esse] Base g. 24 dimidietates] medietates h, kj fortaue
scrilJendum: dimirlias partes. 25 hisdem i, et o. \I dispu-
tandum) considerandum k. 26 que Dm. i. 27 in integra.
medietate o; integra medietate mutatum in in integrl&m me-
dietatem k.
DigitlZed by Google
INST. MUS. III, 1. 269
enim numeros superparticularem proporlionem continen-
tes, sive iIli sint principales, quorum est uniLas differentia,
sive posteriores, nullus ita poLerit medius numerus collo-
cari, ut, quam minimus proportionem tenet ad medium,
eam medius teneat ad extremum, scilicet ut in geometrica 5
proportione. Sed aut differentias aequas facere potest,
ut sit aequalitas secundum arilhmeticam medielatem, aut
"armonicam inter eosdem terminos medius numerus· col-
locatus faciet medietatem aut quamIibet aIiam, qua rum in
aritbmeticis fecimus mentionem., Quod si id demonstra- lO
bitur, ne ilIud quidem constare poterit, sesquioctavam
proportionem, quae tonus est, in dimidia posse discerni,
quandoquidem sesquiocLava omnis in superparticulari in-
aequalilatis genere consistit. Id vero melius inductione
monstrabitur. Nam si per singulas proportiones conside- 15
l'atione deducta, scilicet superparticulares, nulla prorsus
occurrit, quae interposito medio termino aequis propor-
tionibus dividatur, non est dubium, quod superparticularis
comparatio non possit in aequa partiri. Quodsi videtur
auribus consonum aliquid canere, cum cuilibet voci duos IO
tonos ac semitonium integrum distans vocula comparetur,
id non esse consonum natura monstratur; sed quoniam
sensus omnis, quae minima sunt, conprebendere nequeat,
idcirco banc differentiam, quae ultra consonum procedit,
sensum aurium non posse distinguere, fore autem ut de- 25
prehendatur, si frequentissime talis particula per eosdem
crescat errores. Nam quod in minimo baud sane cerniLur
~ompositum coniunctumque, cum iam magnum esse coe-
perit, pervidetur. A qua igitur proportione est ordien-
dum ? An compendium dabimus quaestioni, si ab eo, de so
quo quaeritur, ordiamur? Id vero est, tonus in duo possit
aequa partiri necne. Nunc igitur de lono est pertractan-
dum et quemadmodum non possit in duo aequa dividi de-
3 mediua numerus poterit b. lO monstrabitur g, h, k.

20 duo toni i, fi duobua tonis h, k, o. 21 semitonio integro
h,k,o. 26 deprehendantur g; deprehendat f, ki comprehen-
dator o. 28 ceperit gi caeperit f, k, o. 30 questioni g, h, o.
33 demonstratum f.
DigitlZed by Google
270 INST. MUS. III, 1.
monstl'andum est. Quam demonstrationem si quis ad

reliquas superparticulares comparationes transferat, simi-
liter demonstrabitur superparticularem in aequa noto at-
que integro numero separari non posse. Primi igitul"
5 tooum continenLes numeri sunt ·VIII· atque ·VlIll· Sed
quoniam se isO ita naturaliter consequuntur, ut medius
inter eos numerus non sit, eosdem binario, quo scilieet
minimo possum, multlplico. Fiunt igitur ·XVI· atque ·xvlIr·
Inter bos vero naturalis numerus cadit, qui est ·XVII·
lO Igitur ·XVIII· ad ·XVI· tonus est,.sed ·xvm·
ad ·XVII·
comparatus, habet eum totum et eius septimam decimam
partem. Seplima decima vero pars minor est sexta decima
naturaliter, maior est igitur proportio, quae sub ·XVI· ae
·XVII· numeris eontinetur, quam ea, quae sub ·XVII· ae
15 ·XVIII· Qui disponantur boc modo, et sit
·XVI· A ·XVII· C. XVIIJ. B.

)Iedietas igitur integra toni ioter ·C· ae ·B· nullo modo
cadet. Minor est enim ·CB· proportio ·CA· proportione.
Ad maiorem igitur partem medielas rata poncnda est. Sit
20 vero medietas ·D· Quoniam igitur ·DB· quidem proportio,
quod est dimidium toni, maior est ·CB· proportione, quae
est minor pal'S toni, ·AC· autem proportio, quae est maior
pars toni, ·AD· proportiooe maior est, quod est dimidium
toni, est autem . AC· proportio sesquisextadecima, ·CB·
25 autem sesquiseptimadecima.: non est dubium, quin in-
tegra medietas inter sesquisextamdeeimam ae sesquisepti·
mamdecimam cadat. Sed boc integro numero nullo modo
poterit ioveniri.
3 in aequa om. g, h, k. 6 isti se C. Il ita om. ~, k.

8 multiplieabo k. 11 tonum C, g, i. 16 A] ae i. 1\ In
h et k addita fst dispo8ltio A. D.C. B. arcubu8 iuncta. 21
quod est] integrum s. Il dimidium om. g; in dimidium f. Il
maior est om. i. 22 minor pars] dimidinm o. Il autem om. g.
26 ae] et E, g, h, k. 27 Po,t eadat addunt g, h, k: ut et
minor sit sesquisextadeeima et maior sesquiseptimadeeima.!1
in integro E, g. h, k.
DigitlZed by Google
SupersesquiXVlma SupersesquiX VlIma
X-IVI IijVu I XYIII

A
•.!.., Semiton.
D .CI
J Semilon.
B
tonus
Quoniam ve.·o ad ·XVI· numerum ·XVII· numerus com-

paralus supersesquisextamdecimam obtinel proporlionem,
si eiusdem ·XVII· numeri sextamdecimam requiramus, erit
unitas atque unitatis pars sexladecima. Banc si eidem a
·XVII· numero coniungamus, fient ·XVIII· et pars XVIma
Si igitur ·XVIII· et pus ·XVIma ·XVI· numero comparetur,
recte toni mensuram videalur exccdere, cum ad eum solus
·XVIII· numerus sesquioctavam custodiat proporlionem.
Unde fit. ut, quoniam supersesquisextadecima proportio 10
tonum bis aucta lranscendit, Don sit integrum toni dimi-
dium. Quicquid enim bis ductum transcentlit aliquid, id
ultra dimidium illius esse videbitur, quod transcelldit.
Quocirca supersesquisextadecima non erit tODi dimidium.
Ac per hoc nec ulla alia maior sesquisexladecima propor- 15
Hone toni polerit esse dimidium, cum ipsa sesquisexla-
decima integro toni dimidio sit maior. Sed quoniam
sesquiséxtamdecimam proportionem continua sequitur
sesquiseptimadecima, videamus, an ea tonum bis multi-
plicata non inpleat. ·XVII· igitur numeri sesquiseptimam- 20
decimam partem tenet lerminus ·XV([[· In eadem igitur
proporlione si ad ·XVIII· Dumerum alium comparemus,
eri t ·XVIIlI· et XVllma parso Quod si ad ·XVII· termi-
num in sesquioclava proportione positum numerumcom-
paremus, fient ·XVIllI· et pa.·s ocla\'a. Maior vero est 25
1 Disposilione711 0711. g, h, k. 3 sesquisextam decimam

. k; super rasura deleto h. 5 Hune i, f. 6 fiont g, h, k, o.
8 videtur g, h, ki vide~tur f. [I Post excedere addit g: abs-
que ·XVI· parte nnitatisj k: ·XVI· parte nnitatis. lO super
0711. k; rasura deletum h. 13 esse om. gj esse illins o.
14 super rasura deletum h. Il sopersesquideeima i. 15 Acl
Hae i. Il per] super f. 17 fit i. 19 sesqniseptima de-
cima sequitur kj requiritur i. 23 all om. g, i. 25 Post
octava in cod. g in contexlllm receplae sI/n I gloBlae, in cod. h
DigitlZed by Google
pai's oelava parte septimadecima, maior igitur est pl'O-

portio numerorum ·XVII· ae ·XVlIIl· et oelava quam ea,
quae in ·XVll· ae ·XVlIII· et parte seplimadeeima eontine-
tur, quae sunt seilieet bis sesquiseptimaedecimae propor-
5 tiones. Duae igitur sesquiseptimae deeimae unum tonum
non videntur inplere. Non est igitur sesquiseptimadecima
toni dimidium, quoniam quae duplicata non inplent in-
tegrum, non tenent dimidium. Sempel' enim dimidium
duplicatum ei, euius est dimidium, eoaequatur.
lO Ex sesquitertia proportione sublatis duobus tonis toni di-

midium non relinqui.
Il. lam vero si eos numeros disponamus, qui de ses-
quitertia proportione duobus tonis retractis relinquuntl1r,
in bis considerare possumus, utrum ea proportio, quae
15 post duos tonos relinquitur, integri loco semilonii censea-
lur. Quod si ita repertum sit, iIlud quoque est conpro-
batum, diatessaron consonantiam dnobus tonis atque in-
tegro semitonio copulari. Erat igitur superius primus ter-
minus ·CXCII·; ad bune sesquiterliam proportionem tene-
20 bant ·CCLVI· Sed ad primum terminum ·CCXVl· raciunt
tonum, ad ·CCXVI· rursus ·CCXLIII· toni obtinent locum.
Est igitur quod reIinquitur ex tota diatessaron proportione
ea seilicet babitudo, quae in ·CCXLlII· et ·CCLVI· unita-
libus eonstat. Haec igitur si prohatur integri toni esse
25 dimidium, dubitari non potest, diatessaron ex duobus
tonis semitonioque consistere. Quoniam igitur demonstra-
lum est, toni dimidium inter sesquisextamdecimam et
in margine f. 24b et 25' ad8criptae: (. 91 b : Si vis soire, quae

sit se:dadecima pars in ·XVII· ceto et f. 92': Octava pars
bis et aliquid plus maior est quam septimadecima I ceto 1
parte] para i. 2 ·XVIII· et octava O. 3 ·XVII· ac ·XVIII·
g. i et f prima manu. 4 proportiones sesquiseptimaedeci-
mae k. I) totum i. 6 sesqui om. g, h, k. 8 conti-
llent o. 9 coequatur f, g I h I k. Il o addit numero. XVI.
XVII. XVIII. et XVll. XVllI. XVIIII. arcubUB et inacriptio-
lIibUB ornatos. 10 [n.cript. om. g. 11 non corro add. f.
18 retractatio i.
DigitlZed by Google
sesquiseptimamdecimam proportionem locari, ab bac com-
paratione etiam baec proporlio metienda est. Ne enim
longius progrediamur, SUIDO ex ·CCXLIII· octavamdeci-
mam partem. Ea fit ·XIIlS· Hanc si eisdem apposuero,
fiunt ·CCLVlS· Apparet igitur minorem esse proportio- 5
nem ·CCLVI· ad ·CCXLIII· sesquioctavadecima babitudine.
Quod si dimidius tonus minor quidem èst sesquisextade-
cima, maior vero sesquiseptimadecima proportione, ses-
quioctavadecima vero minor est sesquiseptimadecima ha-
bitudine, ducentorum vero ·LVI· ad ·CCXLIII· compara- lO
lio, qua e scilicet relinquitur ex diatessaron duobus retra-
ctis lonis, minor est sesquioctavadecima: non est dubium.
quin haec duorum numerorum proportio semitonio lon-
gissime deminutior sito
Adversum Aristoxenum demonstrationes diatessaron con- 15

sonantiam ex duobus tonis et semitonio non constare inte-
gro nec diapason tonis sex.
III. Quodsi, ut ai! Aristoxenus diatessaron consonantia
ex duobus tonis semitonioque coniungitur, duae diatessa-
ron consonanliae necessario ·V· tonos efficient et diapente 20
ac diatessaron iunctae, sicut unum diapason iungunt, ita
sex toni8 continua proportione coaequantur. Et quoniam
paulo ante sex disposuimus ton08, quorum minimus erat
numerU8 CCLXII·CXLIIII., ad bune vero ultimus in sexto
collocabatur tono numerus ·DXXXl·CCCCXLJ·, quintum 25
. 2 haeo] dehao i. 3 prodiamur i. 3-5 octavam-

deoimam • . . igitur mino om. O. 4 ·XIIIS.] ·XIII· et su-
pra verBum ree. manu: et semis g. Il opposuero i. 5 S om.
g, i. 7 minor] maior g, i, o; et f, sed supra flersum minor. il
in sesquisextadecima f, o. 8 maior] minor g, i, o et f, sed
aupra flersum maior. 9 in sesquiseptimadeoima f, o. 12
tonis retraotis i. 15 lnscript. om. g. Il Adversus h, k. Ii
demonstratio h. 16 integro om. ij corro add. f. 17 sex tonis
h, k. 18 ait om. h, o; ree. manu add. g, k. 20 ·V· ne-
cessario f. Il tonus i. Il efficiunt k. 21 iunote i, o; iuncto
g, k. Il coniungunt g, h, k. 25 tono collooabatur g; tono
collocabitur h.
BOETIUS. 18
DigitlZed by Google
vero retinebant tonum ·CCCCLXXIf.-et ·CCCXCII·: dispo-

nantur hoc modo:
·CCLXfI· CXLIIlI. toni sex DXXXI ·cccexLI·

·CCLXlI· CXLIIII. toni ·V, CCCCLXXII.CCC·XCII.
5 Nunc igitur de minoribus numeris, id est quinque tonis
loquamur. Si ergo diatessaron duobus tonis ac semitonio,
bis vero diatessaron quinque consisteret tonis, cum ex
.CCLXn. CXLIIII. diatessaron intenderem cumque de
·CCCCLml·CCCXClI· aliud diatessaron remitterem, idem
. lO inter utramque intentionem remissionemve numerus in-
veniretur. Id autem fit hoc modo. A numero, qui est
·CCLXlI· CXLIIII· diatessaron intendo, id est sesquitertium.
qui fit in ·CCCXLVIIll· DXX~. Hursus de ·CCCCLXXI(·
CCCXCII. numeris remitto sesquitertiam proportionem,
15 qua e fit in ·CCCLlIlI· CCXCllII. Has igitur proportiones
disponamus hoc modo, et sit primus quidem numerus ·A·
secundus vero ·B· tertius ·C· quartus ·D·
A. R.
CCLXII. CXLIIII. CCCXLVIIII. DXX~.
20 C. D.
CCCLllIl. CCXClIIl. CCCCLXXll. CCCXCII.
Quoniam igitur ·A· lerminus ad ·D· terminum ·V· remotus
est tonis, quoniamque diatessaron in duobus tonis ac se-
mitonio iungitur, ut Aristoxenus arbitratur, unumque dia-
25 tessaron inter ·A· atque ·B·; alind vero inter ·C· atque ·D·
1 retinebat i. 3-4 Dispositionem om. g; arcubus et in-

sC7iptionibus 07'nant h, k, o. 5 minoribus] moribu8 i. \I ter-
minis g, h, k, o. 6 loquemur i. 7 consistere i. 13
Y, om. g, h, f; in g reco manus addidit: et triente, in f tri-
gens, in k tl'iens mutatum est in et triente. 16 fit i. 18-21
g, h, i, k, f dispositionem arcubus et inscriptionibus ornant; o
numeros omittit. 19 y,] triens f, h, k; ·II· i. 23 quoniam
quae i.
DigitlZed by Google
positum est, ·B· et ·C· terminos non oportet esse diver-
sos, sed unos atque eosdem, ut integre ·V· toni ex dua-
bus diatessaron consonantiis constare viderenlur. Nunc
vero, quoniam est ditTerentia ·UIl· DCCLXVIIl YS; arguitur
diatessaron minime tonis duoblls ac semitonio coniungi. 5
Diapason consonantiam a sex tonis comma te excedi et qui

sit minimus commatis numerus.
1l1I. Sed banc si quaerimus in integris numeris ditTe-
rentiam collocare, quoniam in ea parte, quae est YS, pars
tertia si addatur plenam efficit unitatem - quae pars tertia lO
eiusdem YS dimidium est - si totius ditTerentiae dimidium
eidem adiecero, quod est ·TI· CCCLXXXIIIl.~, fit omnis
summa -VII· CLlÌI., quae dudum commatis proportionem
tenebat. Comma enim est, quo sex toni superant diapa-
son consonantiam, quae in primis ·VII· CUlI. unitatibus 15
continetur. Ut igitur ditTerentiae dimidium proprium ad-
iecimus, ut in ·VII· CUlI. excrescetet, ita etiam cunctis
A. B. C. D. terminis medietates proprias adiungamus et
eadem erit in omnibus quae supra pro portio. Fiefque
eadem inter .V· tonos ac bis dialessaron differentia, quae 20
est inter sex tooos ac diapason consonantiam differentia,
scilicet ·VII· CUlI. unitates, unde colligitur, ·V· tonos bis
diatessaron I:t ·VI· tonos unum diapason tantum commate
superare, quod in primis ·VII· CLlII. unitatibus invenitur.
Id autem patefaciet subiecta descriptio. 25
4 YS] et bisse k; et bisse supra versum f, g. h. Il et ar-

guitur f. 5 ex tonis f. li o addit dispositionem, quam supra
sine numeris dedit, hic cum numeris. 6 lnscript. om. g. Ii a
om. h, k. " quis k. 8 in om. k. 9 quoniam] quo i. Il
parti i. /I YS om. f, g, b, i, o; bisse k. 10 addat g. 11
YS om. f, g, b, k; bisse o. 12 ~] et triens g, b, k, o; su-
pra versUln f. 16 Igitur ut f, g, b, k, o. 18 ·D· om. g,
b; supra ver8um k. 21 differentiae i. 25 Quod pluribus
locis differunt descriptiones, quas g, b, k continent, ab iis, quae
in f, i, o inveniuntur, satius duxi non has solum in contextU/TJ
recipere sed etiam illas in tabula adiungere.
18*
DigitlZed by Google
276 INST. MUS. m, 5.
A. B. C. D.
Quinque toni. Bis diatessaron.
CCLXII. CXLIIII. CCCXLVIlIl. DXXV~. Ceel.lIIl. eeXCIIII. CCCCLXXII. CCCXCII.
Superiorum numel'omm dimidia.

5 CXXXI. LXXII. CLXXIIlI. DCCLXIIS~. CLXXVII. CXLVII. CCXXXVI. CXC\'!.
Priores numeri eum dimidiis suis.

CCCXCIII. CCXVI. DXXIIII. CCLXXXVIII. DXXXI. CCCCXLI. DCCVIII. DLXXX"IIl
Differentia mediorum.
VII. CUli.
lO Toni sex. Duplum.
DXXXI. CCCCXLI. éCj:XTI. CXLlIIl. DXXIIIl. CCLXXX"llI.
Differentia extremorum.
VII. CLlII.
Quemadmodum Philolaus tonum dividat.

15 V. Philolaus vero Pythagoricus alio modo tonum divi-
dere temptavit, statuens scilicet primordium toni ab eo
numero, qui primus cybum a primo inpari, quod maxime
apud Pylhagoricos honorabile fuit, efficeret. Nam cum
ternarius numerns primus sit inpar, tres tertio atque id
20 ter si duxeris ·XXVII· necessario exsurgent, qui ad ·UUII·
numerum tono distat, eandem ternarii dift'erentiam ser-
vans. Ternarius enim ·XXIIII· summae oetava pars eSI,
quae eisdem addita primum a ternario eybum ·XX· ae ·VII·
1 Litteras om. f. 3 Y,]. II. i; 2. et sllpra verSll71l triens f.
4 dimidietates i. 5 S;].II.i; S. 2.. et &Ilpra versllm sextans i.; ~o.
6 dimidiis] medietatibus f. 7 DXXXI.] DXXX. i. 10 Toni
sex sunt intel' hos duos f. 11 CCLXXXVIII.] CLXXXVIII. i.
1-13 In o descriptio in dua& est divisa. Prior continet
numeros ver8US septimi et noni I aUera numeros versu& quinti,
ifCCCLXXXIIII ~ in medio collocatis. Utraqlle arcubu& et
inscriptionibu& est ornata. 14 Iliscript. om. g. 17 eibum
f, i I o; cubum h, k. 19 primuB om. i. 21 tono om. o;
tonos i. " distant i; distans est i.
ad eum f. 23 ae om. g, h, k.
n
eadem L. n
eandem
- DigitlZedbyGoogle
Deftcriptiopeg. 970 addenda.
Friofes munen. A. B. C. D. iitteris sic dispositi.
tiCLXu. CcuxLvjm. mit. DCCLX. ucuLïnj. cccuLxxu;

CXLIIII. DXXV trions. VIII et bUse. CCXCnn. CCCXCU.
Supenonun HumerormN medietates.
cxxxl. cLxjnut. h. CCCLXXX cLxxvu. ce. xxx\ t.

LXXII. DCCLXH et nu et tr:e)M). CXLVII. CXCVt.
Mmb et dimidium
trientem.
'<' Priores numer! cum dimMus suis.
UCUXCUL bxxYMt. VU. CHU. DXXXJ. UCCVUt.

CCXVL CCLXXXVm. CM.!CXH. DLXXXVUI.
diatesitaron. comma. <tiate<}ttttroM.
diatessaron. commutls proportlo. commwthproportio.
ttUCLXtt. CCUXLVUU. UH.DCCLX. CCUUtti. CCUCt.XXU. bXXtm. \'l). ))XXX).
CXLUH. DXXV trions. YIII et bisoe. CCXCtIH. CCCXCJJ. CCLXXXVm. CLUt. (JCCCXLt.
dtateoiMU'uM.
~<{!!inq!!e!c!!i~
~N0~
1 ~'<np wr~tMom. g. D. om. h. 6 numerorumom, g. 8–9 et dimidium trientem <m.g. t8 diatessarou.

comma.diateMafon. CM.h, k. 14–19 ~«oe ~<K')<p«<)Mem
ON),g. t6 tttens om. h, k.
INST. MUS. III, 6.7. 277
reddito Ex boc igitur duas Philolaus efficit partes, unam
quae dimidio sit maior, eamque apotomen vocat, reli-
quam, quae dimidio sit minor, ,eamque rursus diesill di-
cit, quam posleri semitonium minus appellavere; barum
, vero dilferentiam comma. Ac primo m diesio in ·XIII· uni- 5
tatibus constare arhitratur eo, quod baec inter ·CCLVI·
et ·CCXLlII· pervisa sit dilferenlia, quodque idem nume-
rus, id est ·XlII· ex novenario, ternario alque unitale
consistat, quae unitas puncti obtineat locum, lernarius
vero primae inparis lineae, novenarius primi inparis qua- lO
drati. Ex bis igilur causis cum ·XlII· diesin ponat, quod
semitonium nuncupatur, reliquam ·XXVII· numeri par-
tem, quae ·XIm· unitatibus continetur, apotomen esse
constituit. Sed quoniam inter ·XIII· et ·XIIII· unitas dir-
ferentiam facit, unitatem lo co commatis censet esse }l0- 15
nendam. Totum vero tonum in ·XXVIl· unitatibus locat
eo, quod inter ·CCXVI· ab ·CCXLlII·, qui inter se distant
tono, ·XXVII· sit differentia.
Tonum ex duobus semitoniis et commate constare.

VI. Ex quibus facile apparet, tonum duobus semitoniis 20
minoribus et commate constare. Nam si totus tonus ex
apotome constat ac semitonio, semitonillm vero ab apo-
tome differt commate, nibil est aliud apotome nisi semi-
tonium minus et comma. Si igitur duo semitonia minora
de tono quis auferat, comma fit reliquum. 25
.Demonstratio tonum duobus semitoniis commate distare.

VII. Idem vero boc quoque probabitur modo. Nam
si diapason ·V· tonis ac duobllS minoribus semitoniis con-
2 dimidio] medio k. 5 prius g, k; primus b. 8 id
est] idem i. \I e~ temario .g, h,k. 9 co~~istit o. 16
Tonum vero totum f; Tonum vero tonum o. 18 tono di·
stant f. 19 lnscript. om: g. 22 constet h, k. Il ac] et
g, h, k. \I vero om. h, k. 25 Bit g. 26 Inscript. om. g. !:
ex duobus h. Il et commate h, k. Il constare h, k. 28 dia-
pason diateBsaron i.
DigitlZed by Google
tinetur, superantque ·VI· toni diapason consonantiam uno

commate, non est dubium, quin tonis quinis ab utroqUE:
spatio sublatis fiant reliqua ex diapason quidem duo semi-
tonia minora, de sex vero tonis tonus. Atque hic tonus
li haec duo semitonia, qua e relinquuntur, vincet commate.
Quod si duobus eisdem semitoniis comma reponatur,
aequabunt tonum. Constat igitur unum tonum duobus
semitoniis minoribus et commate, quod in ·VII· CUlI.
primis unitatibus invenitllr aequari.
lO IJe minoribus semitollio illtervallis.

VIII. Philo)aus igitur haec atque bis minora spatia talibus
deftnitionibus includit. Diesis, inquit, est spatium, quo ma
ior est sesquitertia propol'tio duobus tonis. Comma vero
est spatium, quo maior est sesquioctava proportio duabus
15 diesibus, id est duobus semitoniis minoribus. Scbisma est
dimidium commatis, diaschisma vero dimidium dieseos, id
est semitonii minoris. Ex quibus ilIud colligitur: quoniam
tonus quidem dividitur principaliter in semitonium minus
atque apotomen, dividituretiam in duo semitonia et comma;
20 quo fit, ut dividatur in qualtuor diaschismata et comma.
Integrum vero dimidium toni, quod est semitonium, con-
stat ex duobus diaschismatibus. quod est unum semito-
nium minus, et schismate, quod est dimidium commati!!.
Qlloniam enim totus tonus ex duobus semiloniis minori-
25 bus et commale coniunctus est, si quis id integre dividere
velit, faciet unum semitonium minus commatisque dimi-
dium. Sed unum semitonium minus dividitur in duo dia-
schismata, dimidium vero commatis unum scbisma. Recte
igitur dictum est, integre dimidium tonum iII duo dia-
so schismata alque unum schisma posse partiri, quo fit, ul
integrum semitonium minore semitonio uno schismate
differre videatur. Apotome autem a minore semitonio duo-
5 vincit g. h, k. 10 Inscript. om. g. Il semitonii f, h,
k. n
14 quo] quod i. est om. i. 15 id est] vel b. Il Scis-
ma f. 16 diacbisma o. 20 quattuor] duo f, i. 26 ve-
lit] voluerit g, h, k.
DigitlZed by Google
bus sehismatibus differt; differt enim comma te. Sed duo
sebismata unum perfieiunt comma.
De toni partibus per consonantias .sumendis.-

VIIII. Sed de bis quidem baetenus. Nune vero illud
videtur esse dieendum, quemadmodum per eonsonantias 5
musieas imperata possimus spatia nune extendere nune
vero remittere. Id autem lineariter fiat, lineaeque, quas
deseribimus, voeis aeeipiantur loeo.. Sed iam sese ratio
ipsa demonstret. Sit propositum toni spatium per eonso-
nantiam sumere in aeutum seilieet atque gravem. Sit lO
sonus ·B·; ab hoe intendo .alium sonnm, qui dia pente
spatio ab eo, qnod est ·B·, distet ad eum, qui est ·C· .Ab
boe remitto diatessaron eonsonaotiam ad id, quod-est ·D·
et qnoniam inter dia pente ae diatessaron tonus differen-
liam facit ·D8· spatium. tonus repel'tus est. 15
c diapente D B
J....
diatessaron tonus
Ad gravem vero parte m ita modulabimur tonum. Ab eo,

quod est ·B·, diatessaron intendo ad ·F· et ab ·F· diapente
remitto ad ·K. Erit igitur ·KB· tonus. Animadvertet igi-
tur diligens leetor ad ·D8· quidem ad aeutam parte m ef- 20
feelum tonum, ad ·KB· autem ad gravem.
1 Sed] Bub i. 8 Inacript. om. g. Il De Bumendis toni

ceto h, k. 8 descripsimuB i. \I accipiuntur i. 1\ Bese] esse
i. 10 Sit om. O. 11 .B.] In i lineolae litteris sunt superposi-
tae, aliquot loeia etiam in i. 16 Deacriptionem om. g; B D C
inverso ordine o. 17 graviorem i, i, o. 18 ab om. i. 19
Animadvertit g, O; A. enim advertet i. 21 ad gravem in
inferiore figura o.
DigitlZed by Google
diat~ssaron
K tonus B F
I diapente
Sit propositum ,minorem toni partem per consonan-

tiam sumere in acutam partem atque gravem. Minor ver()
toni pars est spatium, quo duos -tonos diatessaron conso-
5 nantia transcendit. Sit enim sonus ·A· Intendo ab ·A-
diatessaron ad ·B· Rursus intendo a ·B· diatessaron ad ·C-
Et ab ·C· remitto dia pente ad ·D· Tonus est igitur ·BD-
Rursus a ·D· intendo diatessaron ad ·E· Remitto iterum
ab ·E· diapente ad .F· Tonus est igitur ·DF. Duo igitur
10 sunt toni ·BD· ·DF· Et erat ·BA· integrum diatessaron;
erit igitur ·FA· minor toni pars, quod semitonium nun-
cupatur.
dl.t•••• roD
/;diatessaron
c E -B ""D F A
diapente
l J)escriptionem om. g. D Sit] Si i. 7 Et ab ·C·

corro add. f. 8 al ab f, i. li intendo om. i. Il ad ·E·)
adest i. 9 ab .E.] abest i; a. b. o. 13 J)escMptionem am.
g. A F D B E C inverso ordine o.
DigitlZed by Google
Ad graviorem vero partem boc modo. Sit sonus ·A·
Intendo duos tooos per consonantiam ad ·G·, diatessaron
vero ab ·G· remitto ad ·K· Erit igitur ·KA· minor semito-
nii pars, quod oportebat efficere,.
K A- tonus tonus
G 5
I
I
II
diatessaron
Si tribus tonis diatessaron auferamus, apotome fit reli-

qua. Sint enim tres toni AB. BC. CD. Ab bis auferatur
·AE· diatessaron. Erit igitur ·EC· semitonium minus, apo-
tome igit':lr est ·ED·
lonus tonus tonus

A B C E D lO
,
I
I
.lin.tessaron s. I
~
I
Hanc igitur apolomen, si sit commodum, sic sumemu~.
Ac primum quidem adaculum. Intendo tres tonos ab ·A·
eos, qui sunt ·AB. et ab eo, quod est ·B· ad ·C· diatessa-
ron consonantiam remitto et fit ·CA· apotome reliqua.
2 tonos om. g. 6 Si igitur g, h, k, o. 1/ tribus] duo-

bug i. Il auCeram C, g, h, k. 12 ab .A,] ·a· B· a, C. 13
et ab eo] ab eo autem g, h, k.
DigitlZed by Google
B tres toni
c A
diatessaron apot. ;.
Quod si idem spatium ad gravem sonum velimus efficere,

fit hoc modo: Sit sonus ·A· Intendo semitonium minus,
id quod est ·AD·, remitto ab ·D· tonum eum, qui est ·DE·
5 Erit igitur ·AE· ea, quam requirimus, apotome. "
Apot. S.
E A D
l-n."
I I i
I I i
I tonus
'
Sit propositum ad acuta m partem comma sumere. Sit---
sonus ·A· Intendo apotomen ·AB·, remitto semitonium
minus ·BC· Et quoniam semitonium minus apotome minus
lO est commate, comma erit ·CA·
-
Il
Apot.
CA
l-l
I s, l•
I l'.
1 Ordinem sonorum invertunt g, o. 3 tonus h, et f. sed

mutatum in sonus. I) quam superius requirimus h, k. 6 Or-
dinem 8onorum invertit g. 8 torms f, g, h, i, k. 9 minor f, g, i.
10 ·CA·] ·C·C· o. 11 Ordinem sonorum invertllnt g, o.
DigitlZed by Google
, INST. MUS. III, lO. 283
Rursus ad gravem partem hoc modo. Intendo ab ·A·
sono semitonium minus, id quod est ·AD·, ab ·D· vero
remitlo apotomen, id quod est ·DE· Erit igitur comma ·EA·
Regula semitonii sumendi.

X. Oportet vero has omnes consonantias rite esse ani-
mo atque auribus notas. Frustra enim haec ratione et
scientia colliguntur, nisi fuerint usu atque exercitatione
notissima. Ut vero id, quod institutione musicae adorsi
sumus. non mox auribus, quod iam provectorum in mu- lO
sica esl, sed ratione interim censeatur, unum dabimus
exemplum inveniendi spatii. quod videtur esse paulo dir-
ficilius. scilicet semitonii minoris, ut in utramque partem.
acutam scilicet atque gravem rato possit ordine repperiri.
Sit diatessaron ·AB· Oporlet igitur circa ·AB· consonantiam 15
minus semitonium ad graviorem partem acutioremque de-
ducere. Intendo igilur .BC· diatessaron. Remitto rursus dia-
pente ·CD· Erit igitur lonus ·BD· Diatessaron enim conso-
nantia a diapente consonantia tono superatur, et ·CB· spatium
·DC· spatio ·BD· spatio transcenditur. Rursus intendo diates- 20
saron ·DE·. remitto aulem diapenle ·EF· Tonus est igi-
tur ·DF· Sed et ·BD· tonus erat. Semitonium igitur millus
est ·AF·, quod subtractis duobus tonis ·FD· ·BD· ab ·AB·
diatessaron spatio relinqllÌlur. Rursus remitto dialessa-
3 igitur om. f. Il .EA.] ·b·a· o. 4 Ordinem Bonorum in-

vertit g. 5lnscript. om. g, i, k. 6 ·X· om. g, i. 12
exeropllu f. 15 Sit] Sed i. 16 gravero g. n diducere i.
18 sonus i. 22 ·DB· i; ·d· b· 0._ 23 ab] ·AB· f, i.
DigitlZed by Google
ron ·AG·, intendo diapente ·GH· Erit igitur ·AH· tonus.

Sed erat ·AF· semitonium, erit igit.ur ·FH· apotome. Rur-
sus remitto diatessaron ·HK·, intendo diapente ·KL· To-
nus igitm· est ·HL· Erat autem tonus ·HA., semitonium
5 igitur minus est ·LD· Sed erat tonus ·DD·, erit igitur
·LD· apotome. Rursus intendo diatessaron ·FM·, semito-
nium igitur est ·Bl\I· Remitto diatessaron ·LN·. semito-
I!ium igitur est ·NA· Per consonantiam igitur sumpta
sunt circa ·AD. diatessaron duo semitonia, ·DM· quidem
lO ad acutum, ·NA· vero ad gravem partem, totumque ·MN·
minus est quam diapente; constat enim ex ·V. semitoniis
et apotome geminata, ex duobus igitur tonis et tribus
semitoniis minoribus. Et quoniam duo semitonia unum
tonum inplere nequeunt, sed relinquitur comma, lotum
15 ·MN· spatium minus est spatio diapente consonantiae uno
comma te , quod facillime diligens lector intelleget.
diatcssaron
~
G I{
~/
N A F II 11
~
L D II E
-....C
m
I
I
II
l I
s. s. s. s.
"--------------------------~ "------------------------------~
Ùi9pente.
20 Sed quoniam paululum de commalis ratione praediximus,

non est defugiendum et in quali proporlione idem ipsum
4 autem] igitur h, k. 8 igitur ante sumpta o,n. h, k, o.

10 ·NA·] Nam i. 12 duobus] tribus i 16 intelligit f, iII
lector intelligat corro add. o. 17 In codicibus plures arcua
ducti et diatessaron et· diapente unicuique arcuum atùcripta
sunt; i omittit litteras.. in o inter M et E J atiditulll. est.
DigitlZed by Google
INST. MUS. ili, 11. 285
comma contineatur ostendere - est enim comma, quod
ultimum conprehendere· possit auditus - dicendumque
est semitonium minus ac semitonium maius quantis sin-
gillatim commatibus constare videantur, ipse quoque
tonus quantis rursus commatibus coniungatur. Ac pri- li
mum binc conveniens sumatur initium.
Demonstratio Arckytae superparticularem in aequa dividi

non posse, eiusque reprehensio.
XI. Superparticularis proportio scindi in aequa medio
proportionaliter interposito numero non potest. Id vero 10
posterius firmiter demonstrabitur. Qllam enim demon-
strationem ponit Arcbytas, nimium fluxa est. Haec vero
est huiusmodi. Sit, inquit, superparticularis proportio
·A . B·, sumo in eadem proportione minimos ·C· DE· Quo-
niam igitur suot minimi in eadem proportione ·C· DE· et 15
sunt superparliculares, . DE· numerus . C . numerum
parte una sua eiusque transcendit. Sit baec ·D· Dico,
quoniam ·D· non erit numerus, sed unilas. Si enim
est nllmerus . D· et pars est eius, qui est . DE· meti-
tur ·D· numerus ·DE· numerum; quocirca et ·E· nu- 20
merum metietur, quo fil, ut· ·C· quoque metiatur. Utrum-
que igitur ·C· et ·DE· numeros metietur ·D· numerus,
quod est inpossibile. Qui enim sunt minimi in eadem pro-
portione quibuslibet aliis numeris, hi primi ad se invicem
sunt, et solam differentiam retinent unitatem. Unitas igi~ 25
tur est ·D· Igitur ·DE· numerus ·C· numerum unitate
transcendit. Quocirca nullus incidit medius numerus, qui
5 coniungetur i, i. 7 lnscript. om. g. Il divini k. 8
eiusque reprehensio om. k. 9 ·X· i. Il medio] me i. ·12
vero] cum o. 13 huiusmodi est g; est vero huiusmodi h,
k. n Sit om. i. 14 .C.D~.] ·C·E· g, o; ·C·D·E· i; Il Post
·DE· addit i: et 8unt superparticulares ·DE· 15 igitur om.
o. Il sunt om. i.n·C·DE.] ·C·E· g, o; ·C·D·E· f. 16 ·DE·]
·E· g, o. 17 una om. f. n Sit antem g, h, k, o; autem
corro add. i. 19 ·DE·] ·D·E· g; ·b· o. " metitur] mit-
titur i.· 20 .DE·] ·D·E· g; ·d· o. 21 metitur i. 22 ·DE·]
·D·E· g; ·E· o. \I numeros] numerus i. n ·D·] ·DE· i. 26
Igitur] hic igitur i. " .DE.] ·E· g, o. " .C.] est i.
DigitlZed by Google
286 !NST. MUS. III, 12.
eam proportionem aequaliter scindat. Quo fit, ut nec in-

ter eos, qui eandem bis proportiooem lenent, mediuR
possit numerus collocari, qui eandem proportiooem aequa-
liter seindat.
5 C. i ID.
l
i E.
Et secundum Archytae quidem ralionem id circo in super-
particulari nullus medius terminus cadit, qui aequalitrr
dividat proportionem, quoniam minimi in eadem propor-
lO tione sola differunt unitate, quasi vero non etiam in mul-
tipIici proportione minimi eandem unitatis differentiam
sortiantur, cum plures videamus esse multiplices praeter
eos, qui in radicibus collocati sunt, inter quos medius
terminus scindens aequaliter eandem proportionem possit
15 aptari. Sed haec, qui arithmeticos lIumeros diligenter in-
spexerit, facilius intellegit. Addendum vero est, id ita
~ evenire, u! Arcbytas pulat, in sola superparticulari pro-
portione; non autem universaliter est dicendum. Nunc ad
sequentia convertamur.
20 In qua numerorum proportione sit comma et quoniam in
ea, qua e maior sit qua m ·LXXp· ad ·LXXIIII· minor
quam ·LXXIIII· ad ·LXXIII·
XII. Primum igitur dico, quoniam bi numeri, qui
eomma continent, maiorem inter se retinent proportio-
25 nem, quam . LXXV· ad . LXXlln· minorem qua m
4 scindant h, et k prima manu. 5-6 g disponit:
A B h: k: A B.
Il. I. III. IIII. I. III. XV X
IIII. I. III
C D. E E D C E D C
o:A C D E B cum arcubus et
IIII. Il. I. III. inscriptilJnibus.
9 minime i. lO in om. g, h, k. 11 unitas i. 15 in
arithmeticos f. 16 addandum i. 17 ut] in i. 20 In-
script. om. g. Il proportione numerorum f. 20-22 et quo-
niam • . • LXXIIII. ad. LXXIII. om. k. 22 quam ante
LXXV. om. h; 23 ·XI· i.
DigitlZed by Google
.LXXIIII· ad ·LXXIII· Id vero ita demonstrabitur. Ac
primo quidem illud reminiscendum est, quod ·VI· toni
diapason commate transcendunt. Sit igitur . A· qui-
dem ·CCLXII· CXLlllI· ·B· autem diapason ad eum
continens consonantiam, in duplici scilicet constitutam, li
·DXXllII·CCLXXXVIlI· ·C· vero seI. tonis ab ·A· numero
discedat. et sit ·DXXXI· CCCCXU·, quae omnia ex secundi
voluminis tonorum dispositione ,;:unt colligenda. Inter ·B·
igitur atque ·C· commatis proportio continetur. Aufero
igitur ·B· numerum de numero ·C·, relinquitur ·D· in lO
·VII·CUlI· unitatibus collocatus, qui ·D· numerus minor
quidem est, quam ut sit septuagesima terUa pars ·B· nu-
meri, maior vero quam ut eiusdem septuagesima quarta
sito Nam si eundem ·D· numerum, qui est ·VII· CUlI·
sepLuagies tà multiplicem, fit mihi ·E· numerus in ·DXXn· 15
·CLXVIlII· unilalibus constitutus; si eum septuagies qua-
ter multiplicem, fil ·F. numerus ·DXXVIlll·CCCXXII· quo-
rum quidem ·E·, qui per .LXXIII· auclus est, minor
est ·B· numero, ·F· aulem, qui per ·LL"XIIII·, maior esl
·B· numero. Recte igitur dictum est, ·D· eius, quod est 20
·B· minorem quidem esse, quam septuagesimam terLiam
partem, maiorem vero quam septuagesimam quartam.
Quocirca et ·C· numerus ·B· numerum minore quidem
parte eius, quod est ·B· eundem ·B· superat quam septua-
gesima tertia, maiore vero quam septuagesima quarta. 25
Eius igitur, quod est ·C·,proportio ad id, quod est ·B·,
maior quidem est quam ·LXXV· ad .LXXIlII· minor vero
quam ·LXXIIlI· ad ·LXXIII· Nam in priore unitas selltua-
8 Inter .•. atque .c.] Est igitur ·B· inter atque ·C· i;
Inter ·B· atque ·C· O. lO et relinquitur g, h, k, O. 11
minor] maior i. 12 ut om. g, h, k, o. 13 maior] minor i. Il
ut om. g, h. k, o. 14 in ·VII·CLIII· h, k, o. 15 .E.] est i.
Il .DXXn.CLXVIIIIl DXXI·CLXXXVIIII· i. 16 si enim
eum f, k; in h enim rasura est delelum. Il eum corro add. f.
18 ·E.] est i. 19 ·LXXII· i. 20 ·D· om. i. 23 mino-
rem quidem partem i. 25 maiore vero quam LXX." III."
Maiora vero quam LXX." IIII." i. 28 ·LXXII· i; septuagesima
tertia f. Il N am . . . • tertia in margine superiore f. _
DigitlZed by Google
gesima quarta est minoris, in posteriore vero eadem uni-

tas septuagesima tertia.
A. B. C.
t.:CLXU. DXXIIIl. DXXXI.
5 CXLIIII. CCLXXXVIII. CCCCXLI.
D. E. F.
VII. Dxx.II·CLXVIIIl. DXXVllll·CCCXXII.
CLIII.
Idem aliter explicandum, ilIo prius praesumpto, quod.
10 si cui proportioni propria numerorum differentia aequa-
liter augeatur, minor inter eos, qui post additionem fiunt,
proportio continebitur, quam inter priores, qui ante addi-
tionem ullam quadam proportione distabant, ut sex et
quattuor, si utrisque differentia sua, id est binarius, ap-
15 ponatur, fient ·VIII· et ·VI·, sed inter ·VI· et ·UU· ses-
qualtera, inter .VIII· et .VI· sesquitertia proportio conti-
netur; minor vero est proportio sesquitertia sesqualtera
proportione. Hoc igitur Ha praedicto disponantur supe-
riores numeri, qui proportionem comm~tis continebant,
20 id est ·DXXXI· CCCCXLI· et sit ·A· Sit etiam ·B· DXXUII·
.CCLX XXVIII· Horum differentia sit ·C· VII· CLIII· ·C·
igitur numerus maiorem numerum, qui est ·A· septuagies
quinquies metiatur. Si ergo ·C· numerum septuagies quin-
quies multipIicem, fiet mihi ·D· numerus, qui est ·DXXXVI·
115 CCCCLXXV. 19itur ·D· numerus eum, qui est ·A·, nu-
mero eo, qui est ·E·, antecedit. id est ·V·XXXIIlI· Rur-
sus ·C· numerus eum, qui est ·B·, metiatur septuagies qua-
2 Post tertia addit g numeros sequentis descriptionis, h, k,

o numer08 et liUeras. 8-7 Banc dispo8itionem et sepentes
01/1. o. In h et k D inter B et C, E et F 8Upra D et C 8U1It
collocati omnesque arcubus et inscriptionibus ornati; g formam
tantum praebet, numeri et inscriptiones de8Unt. lO numero-
rum corro add. f. 15 sed inter] Si in O. Il inter ·VI· et
·1111·] ·1111· et 8Upra versum 8ec. manu inter ·VI· et ·Im· f.
22 maiorum g. 25 numerus om. g, h, k. 26 eo om. i. Il ·E· am. i.
DigitlZed by Google
ter, multipliceturque. Fiet igitur numerus ·F· DXXVllll.

cceXXlI., qui ·F· eo, qui est ·B·, maior est ~odem ·1';,
numero, qui est ·V· XXXIIll· Ergo ·D· numerus eum,
qui est ·A·, transcendit ·E· numero, ·D· autem numerus
ah eo, qui est ·F·, vincitur eodem ·E· numero. Si igitur 5
·E· numerum ·A· numero apponamus, fiet ·D·, si vero ·B·
numero eundem ·E· apponamus, fiet ·F· Sed ·D· nume-
rus septuagies quinquies auctus est, per ·e· &cilicet multi-
plicatum, ·F· autem septuagies quater multiplicato ·e·
crevit. Obtinent igitur inter se proporti~m ·D· atque ·F., lO
quam babelll ·LXXV· ad ·LXXIIII· Sed ·D· atque ·F· sunt
·A· atque ·B· uno eis addito ·E· Maiorem igitur necesse
est proportionem contineri inter ·A· atque ·11· quam inter
·D· atque ·F· Namque ·A· atque ·B· numeris uno ·E· ad-
dito effecti sunt ·D· atque ·F· Minor igitur proportio est 15
inter ·D· atque ·F· quam inter ·A· atque ·B· Sed inter ·D·
atque ·F· eadem proportio est, quae inter ·LXXV· et
. LXXIJII· Inter ·A· igitur atque ·B· maior proportio est
quam inter ·LXXV· et ·LXXIlII· At ·A· atque ·B· comma
continent; maior igilur proportio est commatis quam 20
. LXXV· ad ·LXXIIII·
A. B. e.
·DXXX1· ·DXXIlII· ·VII·
·eeeeXLI· ·eeLXXXVIII. ·eLIIl·
D. E. F. 25
·DXXXVI· V· ·DXXVIlII·
·ceeeLXXV· ·XXX1II1· ·eecxxlJ·
4 ·E· om. i. \I .B·] Fit i. 5 qui] quod i, f. Il ·F·] ·B·
i. " ·E·] est i. 6 ·E· numerum ·A· numero] ·A· numero
eundem ·E· g, h. k. 7 numeros ·D· h. 8 est om. f. 12
·E·] est i. 14 ·E.] est i. 14-16 addito •... Sed inter D om.
g. 15 igitur] vero h, k. 18-19 Inter ·A· ..•. et ·LXXIIII·
orn. f. 18 est om. g. 19 At] Atque i. 21 Post ·LXXIIII·
addit g nqmer08 sefJllentis disp08itionis, o numeros et litteras.
22-27 In h et k disp08itio arcubus et in,cripti1mibll8 est or-
nata.
BOETIUS. 19
DigitlZed by Google
Quoniam igitur ostendimus commatis proportionem

maiorem esse qua m eam, quam ·LXXV· continent ad
· LXXIlII· comparati, liunc ostendendum est, quem-
admodum minorem inter se proportionem contineant
5 numeri spatium commatis continentes quam . LXXIIII·
ad . LXxm· comparati. Id vero monstrabitur hoc
modo. Reminiscendum prius est, quid secundo volu-
mine dixerimus, cum de mensura differentiae loqueba-
muro Si enim ex qualibet proportione differentiam eorum
lO numerorum, qui eam continent, auferamus, hi, qui relin-
quuntur, maiorem obtinebunt proportionem his numeris,
qui erant ante differenliae deminutionem. Sint enim ·VIIl·
et ·VI· Ab his propria m aufero differentiam, id est ·11·,
fiunt.. VI· et ·1111· Sed in superioribus sesquitertia, in hac
15 sesqualtera pro portio continetur. Maior vero est sesqual-
tera proportio sesquitertia proportione. Sint igitur eidem
·A· atque ·B·, qui SUDt superius descripti, quorumque diC-
ferentia ·C· Multiplico differentiam ·C· numeri sept!lagies
quater, fit mihi numerus ·F· scilicet ·DXXVIIII·CCCXXIl·,
20 qui ·A· numero comparatus vincitur numero .G·, scilicet
· ii·CXVIIII· Rursus idem ·C· multiplicetur sepluagies ter;

efficienlltumerum ·K· id est ·DXXII·CLXVIIII·, qui com-
paratus ·B· numero vincitur eodem ·G· eisdem ·ll·CXVIIII.
Sublato igitur ·G· de numeris ·A· alque ·B· effecti sunt
25 • F· atque . K· Minorem igitur proportionem retinebunt
·A· atque ·B· quam ·F· atque ·K· Sed·F· atque
· K· eam retinent proportionem, qua m . LXXIIII . ad
· LXXIII· His enim multiplicato ·C· effecti sunt. Minor
est igitur proportio ·A· atque ·B· numerorum comma con-
30 tinentium, quam ·LXXIIIl· ad ·LXXIII· Sed paulo ante
1 commatis om. i. 7 quid] qui i. 8 loquebatur i.

9 differentia i. 11 obtinent k. 16 idem i, h, k, o; id
est et supra versum idem g. 17 differentiam i. 19 micbi
g. 20 qui ·A·] qUlAm i. 22 efficiunt g, o. Il ·DXXII·
CXL V i. 23 numerum i. 27 retinent proportionem om. h.
28 His] Bi i, g, b, k, o." ·C.] ·G· i. " Minor] Ma'lor i. 29
igitur est o.'
DigitlZed by Google
monstratum est, eandem commatis proportionem maio-
rem esse quam ·LXXV· ad .LXXIII!. Monstratì sunt igitur
numeri, qui comma conLinent, maìorem quidem inter se
habere proportìonem quam ·LXXV· ad ·LXXIIII., mino-
rem vero quam ·LXXIIII· ad .LXXIII., quod oportebat 5
ostendere.
A. B. C.
.nxrn: ·DXXIlII. ·VII·
·CCCCXLI· ·CCLXXXVIII. ·CUII·
F. IL G. lO
·DXXVIIII. ·DXXII. ·Il·

·CCCXXII. ·CLXVIIII· ·CXVIIII·
Quod semitonium minus maius quidem sit quam ·XX· ad

·XVIIII· minus vero quam ·XVIIII S· ad ·XVIlI S·
XIII. Quod si ad semitonium minus talis speculatio 15
convertatur, eius quoque proportionem facillime repperie-
mus, quae constat inter ·CCLVI· et ·CCXLlII· Sit igitur
·CCLVI· A., ·CCXLIlI· B. Horum differenti a .XIII· C.
Dico, quoniam ·A· ad ·B· minorem retinet proportionem,
quam ·XVIIIIS· ad ·XVIII S· )Ietiatur enim ·C· id, quod 20
est ·A·, decies novies semis, id est multiplicetur C de-
cies novies semis, fiunt ·CCLIII S., quod sit ·D·, qui sci-
licet comparatus ad . A· eodem . A· duobus semisque
transcenditur; sitque haec differentia ·F· scilicet ·IIS.
1 maiorem] minorem i; minorem et slIpra versum maio-

rem f. 6 Post ostendere addit g numeros sequentis disposi-
tionis, o numeros et litteras. 7-12 h et k ordinem F. A. C.
B. K et G Bupra C pOBitum arcubus et inscriptionibus ornant. 13
Inscript. om. g, k. 14 ·XVIII!· omi880 S f. h, i. 1\ ·XVIII·
f; decem et octo i. 15 ·XIII· om. h. ·XII· i. 16 rep-
perimus g, h, k. 19 retinent f. 21 decies novies semis
id quod est ·A· g, h, k. Il id est .••. semis om.f, g, h, k.
22 quod] qui o. 23 eundem f, g, i. 24 transcendit g, i.
i9 41
DigitlZed by Google
Rursus eadem ·C· differentia ·B· numerum metiatur octies

decies semis id est multiplicetur octies decies semis, fient
·CCXL S" quod sit ·E· 19itur ·E· comparatus ad ·B· eodem
·F· transeenditur, id est duobus semis. ·D· igitur ab eo,
5 quod est .A., et rursus ·E· ab eo, quod est ·B·, eadef!l ·F·
differentia sunt minores. Subtracto igitur ·F· ab eo, ql10d
est ·A· atque ·B., facti sunt ·D· atque ·E·; maiorem igi-
tur tenent proportionem inte!' se ·D· atque ·E· quam ·A·
atque ·B· Sed ·D· atque ·E· eandem proportionem inter
10 se retinent, quam ·XVIIJIS· ad ·XVIIIS. ·A· igitur ad ·B·
minorem retinet proportionem quam ·XVIIIIS· ad ·XVIlIS.
quod oportebat ostendere. .
CCLVI. CCXLIII. XIII. CCLIIIS. CCXLS. IIS.
A. B. C. D. E. F.
15 Videtur tamen eadem proportio ·CCLVI· ad ,CCXLIII·
maior esse ab ea, quam continent ·XX· et ·XVIlII· Sint
'enim A. B. C. idem, qui superius d~cripti sunto Metiatur
igitur ·C· differentia ·A· terminum vicies, fient ·CCLX·.
qui sint ·D· Qui comparati ad iii, quod est ·A·, eundem
. 20 quaternario transcendunt. Bic sit ·F· Rurstis idem ·C·
metiatur ·B· decies novies, fient ·CCXLVII· Bic sit ·E·
Qui comparati ad ·B· eodem ·F· lranscendunt. ·D· igitur
numerus ·A· numerum et ·E· numerus numerum ·B· eo-
dem ·F· transeendunt. Adwcto igitur ·F· bis, qui sont ·A·
25 atque ·B·, facti sunt ·D· atque ·E· Maior igitor est pro-
portio eorum, qui sunt ·A· atque ·B· quam eorum, qui
sunt ·D· atque ·E· Sed ·D· atque ·E· vicies ac decies 110-
"ies multiplicatus ·C· numerus efficit. Maior igitur' est
2 id est . • . . semis om. g, h, k. 1\ fiunt g, h, k. 5 ·F·

om. h, k. 6 dift'erentiae i. 7 maiorem] minorem corro
in maiorem i, o. 9 ·E·] ·F· i. 10 retinet om. h; retinent
f, g, i, k. 13-14 Rane dispositionem om. g; h et k A. C. B
supra D. F. E ponunt et arcubus et inscriptionibus ornant. 17
idem] id est i. 24 qui] quae i. 25 Et igitur maior h,
k; Est i&,itur minor o. 26 prius qui] quae i, i, o. 27 vi-
gies o. Il atque f. 28 est igitur h, k.
DigitlZed by Google
proportio eorum, qui sunt ·A· atque ·B·, qw scilicet semi-
tonium continent, quam ea, quae est ·XX· ad ·XVIIIl·
CCLVI. CCXLIII. XIII. CCLX. CCXLVII. un.
A. B. C. D. E. F.
Demonslratum igilur est semitonil.lm minus maiorem qw- 5
dem habere proportionem quam ·XX· ad ·XVIllI· minorem
vero quam ·XVIIIIS· ad ·XVIUS. Nunc idem minus semi-
tonium comma ti comparemus, quod est ultimum auditui
subiacens ultimaque proportio.
Semitonium minus mailiS quidem esse tribus commatibus 10

minus vero quattuor.
XlUL Igitur demonslrandum proponimus semitonium
minus maius quidem esse commatibus tribus, minus vero
(Juattuor, quod hinc facillime possis agnoscere: Sint tres
numeri ila dispositi. ut inter se proportionem contineant 15
diapason et eam, quae dicitur sex tonorum. Sit enim ·A·
CCLXII. CXLHII. Intendantur igitur ad ·B· quidem quinqtle
toni continui et sit ·B· CCCCLXXII. CCCXCII.; ad ·C·
aulem diapason consonantia referalur, et sit ·C· DXXIlU.
CCLXXXVIII.; ad ·D. autem sex toni intendantur, sitque 2(1
,D· DXXXI. CGCCXLI. Bis ita posiUs et constitulis mani-·
festum est iuter ·C· atque ·D· comma constitui, eorumque
differentiam esse VII. eLUI. Id autem sit ·K· Remittantur
igitur duo toni ab eo, quod est ·B·, ad id. quod est ·E·, et
sit ·E· CCCLXXIIL CCXLVUL Rursus ab eo, qood est ·E·, 25
intendo diatessaron, quod est ·F· CCCCXCVII. DCLXIIII.
Quoniam igitur inter ·E· atque ·B· duo sunt toni, inter ·E·
alque ·F· diatessaron, inter.B-igitur atque ·F· minus semi-
1 qui] quae i, i. U qui] quae i, i. 8-4 In h et k

D. A. C. B. E et F supra C arcubus et inscriptionwus sunt or-
nati. . 6 est igitur i. 8 aditui io lO lnscript. om. g.
12 ·XlliI· om. i. II demonstrandum est i. 16 ea i. Sint f.n
21 manifestatum est i. 28 esse differentiam f, o; e8se om. i.
24 igitur om. i. 26 alt• .E.] ·E·B· i. 27-28 ·E· autem atque f.
DigitlZed by Google
tonium repperitur. Sublatis enim de dialessaron conso-

nantia duo bus tonis fit reliquum semitonium minus, quod
in primis numeris constare praedixi ·CCLVI· et ·CCXLUl.
Quos eosdem numeros, si millies nongenties quadragies
:; quaterque multiplices,. ·B· atque ·l'· numel'OS explicabis.
Quos necesse est eandem proporlionem superius dictis
numeris continere, qui uno atque eodem numer.o, id est
M. DCCCCXLOII. pariter multiplicati crevel'unt.· Item ab
eo, quod est ·F·, iutendo diatessaron, scilicet ad ·G· et sit
lO ·G· DCLXIlI. DLIl. Rursus ab eodem ·G· remitlo ad .p.
duos tonos "et sit .p. DXXUII. CCLXXXVIlI. Quod .p. ne-
. cesse est u1 eundem sonum quem ·C· numerus exhibeat;
ad aequalitatem namque eius tali l'atione progl'essus est.
Etenim ea, quae est ·AC· diapason consonantia, qua e con-
15 stat tonis ac duobus semitoniis minoribus, ab ·VI· tonis
commate superatur. Ab eodem igitur ·A· termino nume-
rus .p. ·V· lonis ac semitoniis duobus recessit hoc modo.
Ab eo, quod est ·A·, usque ad id, quod est·B·; ·V· nimirum
colliguotul' toni. Ab eo aulem, quod est ·B·, usque ad id,
20 quod est ·F·, minus esse semitooium perootatur. ·F· vero
atque .p. idem rursus semitonium minus includunt. ·A·
igitur usque ad .p. ·V· tonos ac duo semitonia minora pro-
duxit. Iure igitur .p. alque ·C· eisdem numeris conscri-
buntur. Sed quoniam inter ·l'· atque ·C· s~mitonium mi-
25 nus est, videamus ecqua sit eorum diffel'entia, ut eam
commati comparemus. Est autem eorum differentia
. XXVI. DCXXIIIl. et sit hoc ·M· Igitur ·K· commatis dif-
ferenlia est, ·M· au1em semitonii minoris. Si igitur ·K·
numerum lertio auxerimus, fiet numerus XXI. CCCCLVllII.
so et sit hoc ·L· Si vero quater eundem numerum ·K· multi-
1 de 01/1. g, i, ò. 4 eodem i. 5 quaterque] terque io i

nlJ.mero i. n expIieabilis k. 11 alt• .p.] per i. 12 ·C· om. i. :
e:r.hibebat h. 14 Etenim ..• constat om. i. Il ·AC· supra
versum g. 18 nimirum] nume rum i. 19 quod est ·B· au-
tem f. io 21 includuntur i, o.n·Ab.A. f, o. 22 perduxit f.
24 minor i. 25 haee, quae g, h, i, k, o; quae, omisso
haee, f.
DigitlZed by Google
plicare volueris, fient XXVlII. DCXII. et sit bic ·N· Igitur
·M· maior quidem est ab ·L·, idem autem ·M· minor est
ab ·N· Sed ·N· "quater aucto comma te succrevit, ·L· alltem
tertio, ·M· vero semitonii minoris obtinet differentiam.
Iure igitur 'dictum est, minus semitonium minus quidem 5
esse, quam ·IIII· commata, maius vero quam tria.
VI. toni
A. B. C. D. 10
CCLXn. CCCCLXXII. DXXlIIl. DXXX[

CXLIIII. CCCXCII. CCLXXXVIII. CCCCXLl.
E. F. P. G.
CCCLXXIlI. CCCCXCVlI. DXXIlII. DCLXIII.
CCXLVlII. DCLXIIII. CCLXXXVIII. DLII. 15
dialessaron diatessaron
K. L. lI. N.
VII. XXI. XXVI. XXVIII.
CLlll. CCCCLHIII. DCXXIllI. DCXll.
Apotomen mai01'em esse quam quattuor commata minorem 20

quam quinque, tonum maiorem quam . VIII· minorem
quam . VlIII·
XV. Eadem hac ratione et semitonium maius, quod
apotomen dici supra retulimus, quot commatum sit, pos-
1 bic Oln. g, h, k. 6 tria om. gj ·111· h, kj tertia i.
7 -19 Dispositiollem Oln. g. In li et k arcus et inscriptiones
iungunt A. E. B. F. C. K. D. G., L supra B, N supra G, N
infra F, P infra D sunt posili. Inter A et E legitur ·CCXCIlII·
DCCCCXlI, inter E et B ·CCCXXXI· DCCLXXVI· et infra
CCCCXVIIII . DCCCCIIII· 20 Inscl·ipt. om. g, k. 23 ·XV·
om. bj ·XlIII· i. Il banc rationem g. 24 quod f, g.
DigitlZed by Google
296 INST. MUS. 1lI, 15.
sumus invenire hoc modo: Sit ·A· CCLiif. CXLIIII .• quin-

que vero ab eo distans tonis sit ·B· CCCCLXXlI· CCCXCIJ .•
sex vero distans tonis ab eo. quod est ·A·, sit ·D· scilicet
·DXXXI. C.cCCXLI. Inter ·D· igitur atque ·D· tonus est,
5 ·B· vero ab eo, quod est ,C" distet semitoniÙffi minus et
sit ·C· CCCCXCVII. DCLXIlII. Relinquitur ergo inter ·C·
atque ·D· apotome proportio. Nam cum sit tonus ·BD·, ex
eo si auferas ·BC· semitonium minus, ·CD· relinquitur
maius, quod apotomen esse supra retuIimus. Inter ·D·
lO igitur atque ·C· e,t differentia XXXIII. DCCLXXVII. Bic
autem sit ·E· Sed erat commatis differentia ·VIl· CUlI.
Bic sit ·F· Si igitur ·F·, id quod est comma, quinquies
multiplicem, fient mibi XXXV. DCCLXV. et sit hoc .G.
Si vero idem ·F· quater multiplicem, fit ·K· numerus, qui
15 est xxvm. DCXII. ·G· igitur ab eo, quod est .E·, maius
est, ·K· minus. Sed ·G· quinquies auctum est comma,
·K· vero quater. Est autem apotomes differentia ·E· Iure
igitur dictum est apotomen minorem quidem esse quam
quinque commata, maiorem vero qua m quattuor. Ex hoc
20 igitur conprobatur tonum maiorem quidem esse. qua m
sunt ·vm· commata, minorem vero quam ·VIIII· Nam si
minus semitonium maius quidem est quam tria commata.
minus vero quam ·1111·, apotome autem maior quidem est
quam ·1111· commata, minor,vero quam ,V" iunctum semi-
25 tonium minus semitonio maiori, quod est apotome, erit
omne maius quidem ·VIlI· commatibus, minus vero ·VIIII·
Sed apotome atque semitonium minus unum efficiunt
tonum. Tonus igitur maior quidem est ·VIII· commatibus.
minor vero .VIIII.
5 et] nt i. 8 ·CD· om. h, k. 14 idem F.] ·VIl·CLIII·

id est ·F· i. 15 igitnr om. g. 17 Est)· ·E· o. Il .E.]
est i I o. 19 comma i. 28 apotomen g, o. 26 mi-
nns qnidem ·VIIII· g, h, k. " tonnB maiuB et 6upra ver-
Sllm sec. manlt minnB f. Il maiua vero ·VIII· g, h, k. Il qnam
·VIIll· o.
DigitlZed by Google
VI. Ioni
semlt. m.
C. D.
CCLXII. CCCCLXXII. CCCCXCVU. DXXXI.
CXLlIII. CCCXCII. DCLXIIII. CCCCXLI.5
K. E. G. F.
XXVIII. XXXlII. XXXV. VII.
DCXII. DCCLXXVII. nCCLXV. CLlII.
Superius dictorum per numeros demonstratio.

XVI. Sed quamquam per hane ratioeinationem de- lO
monstratum sit, quemadmodum tonus eommatibus eom-
paretur, non est tamen quasi segnibus delassandum, quo-
minus per se hane contra eommata eomparalionem reti-
nere tonus ipse monstretur. Sit igitur ·A· quidem CCLXII.
CXLlllI., ·B· autem ·V· ab eo distans tonis CCCCLXXIl. 15
CCCXCII., ·C· vero diapason ad id, quod est ·A., continens
symphoniam sèilieet in numerisDXXIUl. CCLXXXVIII., ·D·
autem ab eo, quod est ·A· ·VI· 1otos dill'erens tonos
nXXD. CCCCXLI. ·D· igitur ab eo, qJ.lod est ·C·, distat
commate sexti toni ab diapason sellicet consonantia. Id 20
autem sit .E· VII. CLIlI. .n· autem ab eo, quod est ·B·
tono integerrimo distat, .VI· seilicet toni quinque' tonis.
Id autem sit ·F· LVIIII. XLVIIII. Si igitur ·E· novies
auxero, fiet mihi ·H· LXIlIL CCCLXXVII; sin vero octies,
1-8 DispoBitiollem om. g. h et k disponunt hoc modo:

K. G.
A. B. C. lo'. D.
E.
arcusque et inscriptiones addunt. 9 blscript. om. f, g. 10
·XVI· om. f, h; . XV· i. Dllbium omnino videtur Bitne hoc ca-
put Boetio tribuendllm. 18 totos] tonos f, i; et o, sed t su-
pra n. 20 sedi toni] sex tonis f; scilicet sex toni o. 23
sit] fit g, h, k, o. 24 CCCLXXVII.] CCCLXXIIII. i.
DigitlZed by Google
fient LVII. ccxxmÌ. Id sit ·G· Sed ·H· quidem ·F· nu-
mero comparatus superat, ·G· vero superatur, et est ·F·
toni differentia, ·H· autem novies multiplicatum comma,
·G· vero octies. DemonsLratus igitur est tonus minor qui-
li dem ·VUlI· esse commaLlhus, eisdem vero ·VIII· comma-
tibus maior.
Vl toni
lO A. B. C. U.
CCL,XII. CCCCLXXII. DXXIlU. DXXXI.
CXLIlII. CCCXCII. CCLXXXVIII. CCCCXLI.
E. G. F. H.
VII. LVII. LVIllI. LXnU.
15 CUlI. CCXXIIII. XLVIIII. CCCLXXVlI.
Ita his praemissis Iicet mai~s semitonium minore semitonio

commate distare monsLratum sit, tamen idem quoque per
se et per subiectos numeros tali ratione probabiLur. Sit
·A· numerus CCCCXCVII. DCLXIIII., ab eo vero minus
20 semitonium distans sil·B· numerus, qui iam supra quoque
descriptus est DXXIIIl. CCLXXXVlII. Apotomen vero distet
ah eo, quod est ·A·, is numerus, qui colIigitur unitatibus
DXXXI. CCCCXU. Et sit hic ·C· Quoniam igitur ·AB·
minus semiLonium ·AC· maius, differenLia eius, quod est
25 ·B·, ab eo, quod est ,C" perquirenda est. Ea est VII. CUlI.
3 autem] vero h, k. Il comma] omnia f. 4 octiens 0.11

Demonstratur g, h, k. \I est] ·F· g, h, k. '1-15 Dispo-
sitionem om. gj h et k disponunt hoc modo:
G. F. H.
A. B. C. E. D.
arcllsque et inscriptiones addunt. 19-20 DCLXIIII ... di-
stans in margine f. 21 distat h, k. 22 is] his g, et o prima
manlt. Il colliguntur g. 23 sit hic] hic sit o; hic est
g, h, k.
DigitlZed by Google
Id sit ·D· Sed hic numerus dudum comma monslrabal.
Inter maius igitur semitonium ac minus comma diffel'en-
tiam facit.
5
A. B. C. D.
CCCCXCVII. DXXlIII. DXXXI. VII.
DCLXlllI. CCLXXXVIlI. CCCCXLI. CLIII.
Rursus demonstrandum propono tonum duobus semitoniis
minoribus solo commate esse maiorem. Sit ·A· numerus 10
CCCCLXXII· CCCXCII. ab hoc intendatur lonus DXXXI.
CCCCXLI. et sit hoc ·D· Ab eo vero, quod est ·A·, in-
t~ndatur semitonium minus, quod est ·B·, ac sit ·B·
CCCCXCVII. DCLXIIII. ltem ab eo, quod est ·B· semitonium
aliud intendalur minus, quod est ·C·, et sit ·C· DXXIIII, 15
CCLXXXVIlI. Quoniam igitur ·AD· tonus est, :AC· vero
duo conUnet minora semitonia, videamus ecqua sit diffe-
rentia inter ·C· atque ·D· numeros consLilula. Est autem,
·E· scili!let, unitatum VII. CLIII. Demonstratum est igi-
tur, tonum duohus semiloniis minoribus commate esse 20
maiorem.
tonua
alllllil. "'"
A. n. C. D. E.
-=-CC-=-C""'C=L""""'X=X=II. CCCCXCVII. DXXIIII. DXXXI. VII. 25
CCCXCII. DCLXIlII. CCLXXXVlII. CCCCXLI. CLIII.
4-8 DispoBitionem om. gj h et k diRponunt hoc modo:
A. B. C. arcusque et inscriptiol/es addunt. 9 propono to-
D.
num] proportionum i. 10 sola i. 12 vero] au-
tem h, k. II est om:h. 17 continet duo i; continent o. l'
ecqua sit] haec quae sit i, o; enim ec qua i j quae sit g, h,
k. 18 constituta sit i. 20 comma i, i. 22-26 Dispositio-
nem Dm. g. h disponit hoc modo: A. B. C. D, omisso E, k:
A. B. C. D.; uterque codea: arcua et inscriptiones addito .
E.
DigitlZed by Google
300 INST. MUS. IIII, CAPITULA.
Sed quoniam iam omnia, quae probanda promisimus pro-

pria ratione monstrata sunt, nune quod superest musieae-
inslitutioni regularis monoehordi est faeienda partitio~
Quam rem quoniam longior traetatus extendit, in posterio-
5 ris eommentarii disputationem eensuimus transferendam.
E:z:plicit de mrlsic.a id est armonica institutione liber tertius.

l ncipiunt capitula libri quarti.
I. Vocum dilferentias in quantitate consistere.

II. Diversae de intervallis speculationes.
lO III. ~Iusicarum notarum per graecas et latinas liUeras
nuncupatio.
IIII. ~Iusicarum notarum per voces convenientes disposi ti o
in tribus generibus.
V. Monochordi regularis partitio in genere diatonico.
15 VI. Monochordi netarum hyperboleon per tria genera
partitio.
VII. Ratio superius digestae descriptionis.
VIII. Monochordi netarum diezeugmenon per tria genera
partitio.
20 VIIII. ~Ionochordi netarum synemmenon per tria genera
partitio.
X. !Ionochordi meson per tria genera parlilio.
XI. l\lonochordi hypatoll per tria genera parlitio et totius
dispositio descriptionis.
25 XII. Ratio superius dispositae descriptionis.
XIII. De stimtibus vocibus ac mobilibus.
XliII. De consonantiarum speciebus.
XV. De modorum exordiis, in quo dispositio llotarum
per singulos modos ac voces.
3 monocordi h, k. Il est] en g; em f prima manu. Il por-

tio h; proportio f. 6 lnscript. om. g. Liber ·111· explici-
tU8 k. Il Explicit om. i. Il libri tertii h. Il liber tertius ex~
plicit i; liber tertius 0711. k. 7 Incipiunt ..• quarti om. b;
Incipit liber ·1111. f. Il Capitum indicem Om. i, g, o. lO no-
tarum om. h, i, k. 12 voenm h, i, k. 15 per tria genera
parti~io om. h, k. 25 disposite i. 28 De modo rum exordiis,
in quo om. h, i, k. 29 ae voces in descriptione h, i, k.
DigitlZed by Google
INST. MUS. lITI, 1. 301
. XVI. Descriptio conlinens modorum ordinem acditrerenlias.
XVII. Ratio superius dispositae mollorum descriptionis.
XVIII. Quemadmodum indubitanter musicae consonantiae
aure diiudicari possint.
Ea:pliciunt capitula libri quarti. 5
Vocum differentias in quantitate consistere.

I. Elsi omnia. quae demonstranda erant. superiol'is
libri tractatiolle digessimus, non paenitet tamen rursus
eadem breviter memoriae recolligenda praestare cum qua-
dam diversitate tractatus. ut bis rursus ad memoria m red- lO
euntibus ad regulae divisionem quo tota tendit intentio.
veniamus. Si foret rerum omnium qui es , nullus auditum
sonus ferirel. id autem fieret, quoniam cessanti bus moti-
bus cunctis nullum inter se res pulsum cierent. Ut igilur
sit vox, pulsu est opus. Sed ut sit pulsus, motus necesse 15
est antecedat. Ut ergo sit vox. molum esse necesse est.
Sed omnis motus babe! in se tum "elocitatem tum etiam
tarditatem. Si igitur sit tardus inpellendo motus gravior
redditur sonus. Nam ut tarditas proxima stationi est, ita
gravitas contigua taciturnitati. Velox ycro motus acutam 20
voculam praestat. Praeterea quae gl'avis est intentione.
crescit ad medium, quae vero acuta, remissione decrescit
ad medium. Unde fit, ut omnis sonus quasi ex quibusdam
partibus compositus esse videatur. Omnis autem partium
coniunctio quadam prol)ortione commiUitur. Sonorum 25
igitur coniunctio proporlionibus constiluta est. Prol)or-
tiones autem principaliter in numeris considerantur. Pro-
portio vero simplex numerorum vel in multiplicibus "el
in superparlicularibus vel in superpartientibus invenitur.
l) 1nacript. om. g. i. 6 Inacript. om. g. 8 penitet g,

O; poenitet h. 12 qui est i. 13 sonum o. Il motibus om.
o. aupra I1er8um f. 14 nullae f, g, h, i, k. 17 in om. f.
19.stacioni g, o. Il est stationi h, k. 20 vero] enim h, k.
21 intencione g; intensione h, k. 22 ad medium 8upra I1er-
aum f. 28 vero] autem g, h, k.
DigitlZed by Google
302 INST. MUS. llII, 2.
Secundum multiplices vero proportiones vel superparticu-

lares consonae vel dissonae voces exaudiuntur. Consonae
quidem sunt, quae simul pulsae suavem permixtumque
inter se coniungunt sonum. Dissonae vero, quae simnl
li pnlsae non reddunt suavem neque permixtum sonum.
His igitur ita praedictis de proportioniblls pauca dicamus.
Diverscte de intervallis 'peculationes.

Il. Si intervallum multiplex binario multiplicetur, id
quod fit ex hac muItiplicatione, intervallum multiplex erit.
lO SU muItiplex intervallllm ·BC· et ·B· multiplex eius, quod
est ·C· et fiat, nt est ·C· ad ·B·, ita ·B. ad ·D· Quoniam
igitur ·B· mulliplex est eius, quod est ·C·, metitur ·C· ter-
minus id, quod est ·B·, vel bis vel tertio vel deinceps. At
est ut ·C· ad ·B· ita ·B· ad ·D· Metitur igUur ·B· terminus
15 id, quod est ·D· Quocirca etiam ·C· terminus id, quod est
·D·, metietur; multiplex est igitur ·D· eius, quod est ·C·, et
est ·DC· intervallum effectum ex composito bis copulato·
que sibimet et per binarium multiplicato ·BC· intervallo.
In numeris quoque idem probatur. Sit enim ·B· ad ·C·
20 duplum, ut binarius ad unitatem et fiat, ut ·C· ad ·B· ita
·B· ad ·D. Erit igitur ·D· quaternariu~. Multiplex est
autem ·B· ad ·C· id est binarius ad unitatem, mulliplex
igitur est ·D· quaternarius ad ·C· unitatem. Est enim
quadruplus quaternarius unitatis et binario multiplicata
25 medietas, quod est inlervallum ·BC·
1111. II. l.
D. B. C.
1 vero multiplices o. Il portiones i. 2 consone f,

g, o. Il dissone g, o. 8 pulse g. 7 Inacript. om. g.
9 erit] est g, h, k. 10 et ·B· multiplex") ETB multiplex
est i; et muItiplex ·B· o. 12 mittitur i. Il terminus ·C· b,
k. 13 vel ante tertio om. f, i. /I At] Ad g, i; Et o. 14
est om. o. 16 et metietur ·B· f; metietllr :ti. ii metitur.
cum litura i; metitur id, quod est ·D·B· b, k. 17 bis om. i.
19 In om. i. 22 alltem est g, b, k. Il .C·] ·D· f. 26-"-27
Diapositionem om. gj i, f arcna, h, k arcua et inscriptionea addunl.
DigitlZed by Google
INST. MUS. IIII, 2. 303
Si intervallum binario muItipIicatum multiplex effecerit
illtervallum, ipsum quoque multiplex erit. Sit intervallulll
·BC· et fiat ut ·C· ad ·B· ila ·B· ad ·D· et ·D· sit ad ·C·
multiplex. Dico, quia ·B· eius quod est ·C· multiplex est.
Quoniam enim ·D· eius quod est ·C· mulliplex est, metitur 5
·C· id, quod est ·D· Ostensum vero est, quoniam, si sint
proportionaliter numeri et prior naturaliter fllerit ultimo
comparatus, si primum ultimus fuerit mensus, metietur et
medium. ·C· igitur melietur id, quod est ·B· Multiplex
est igitur ·B· eius, quod est ·C· Id rursus ex numeris. 10
Sit ·C· unitas ·D· vero ex duplicata proportione ·BC· sit
quaternarius et est mlliliplex eius, quod est ·C· Est enim
quadruplus. Quoniam igitur bic quadruplus ex duplicata
·BC· proportione generatur, ·BC· proportio dimidium eius
eri l. Igitur ·BC· proportio dupla est. Sed duplum multi- 15
plex est. Erit igitur ·BC· proportio multlplex.
D. B. C.
IIII. II. J.
Superparticularis intervalli medius numerus neque unus
neque plures proportionaliter intervenient. Sit enim ·BC· 20
pro portio superparticularis et in eadem proportione mi-
nimi sint ·DF· et ·G· Quoniam ·DF· et ·G· minimi sunt in
eadem proportione, sunt eiusdem proportionis primi. Quo-
circa sola eos unitas metietur. Auferatur igitur ·G· ab ·DF.
et relinquatur ·D· Hic est igitur utrorumque mensura 25
communis. Haec igitur erit unilas. Quocirca nullus inter
·FD· atque ·G· incidet numerus, qui sit ab ·FD· quidem
minor, maior vero ab ·G· Sola enim interest unitas.
1 f lIic et Enfra capitis paragraphos numeris rubro 'colore

scriptis notato 5 metietur g. 7 naturaliter om. i. Il fuerit
ultimo naturaliter f. 8 comparatur g. 10 est om. o. Il igi-
tur om. k. Il eius om. f. 11 sit] Sit b, i, k. 14 propor-
tione i. 15 Sed quoniam duplum O. Il multiplex] dUflex
f. 16 igitur om. o. 17 -18 Dispositionem om. g; f, b, l, k
arcus addunt. 20 intervenit i. 21 minime i. 22 ·DF·
et ·G·] D. F. G. bis g. Il Quoniam ·DF· et ·G· om. f; Et quo-
niam ad ·F· et ·G· O. Il minime i. 24 eas g, b, k. 27 prills
·FD.] ·DF· h, k.
DigitlZed by Google
304 INST. MUS. IIII, 2.
Quanti vero in supel'partieularibus proportionibus propor-

tionaliter inter eiusdem proportionis minimos intereident,
tot eti3m inter eeteros eiusdem proportionis intereident.
Sed nullus inter ·FD· atque ·G· minimos eiusdem propor-
5 tionis intervenire potest; nullus igitur inter ·B· atque ·C·
proportionaliter cadet. Et in numeris. Sit qu3elibet
superpartieularis proporlio, ut sesqualtera. Hi vero sint
·X· et ·XV· In eadem vero proportione minimi ·11· et ·m·
Aurero de tribus binarium, fit reliqua unitas, eademque
lO utrosque metitllr. Nullus erit igitur inter binarium ter-
nariumque numerus, qui sit binario maior, minor vero
ternario. Alioquin unitas dividetur, quod est ineonveniens.'
Quare ne inter ·X· quidem atque ·XV· quisquam invenietur
numeros, qui talem ad ·X· obtineat proportionem, qualem
15 ad eum tenent ·XV·
D.
I.
B. C. F. G.
XV. X. III. II.
20 Si intervallum non multiplex binario multiplieetUl', nec
multiplex est, nee superparticulare. Sit enim intervllllum
non multiplex ·BC· et fiat, ut ·C· ad ·B· sie ·B· ad ·D·
Dico, quoniam ·D· eius, quod est ·C· neque multiplex est,
neque superpartieularis. Sit enim, si fieri potest, primum
25 ·D· eius, quod est ·C· multiplex. Et quoniam cognitum
est, si intervallum binario multiplieatum sit et multiplex
intervallum creatum, id quod multiplicatum est bis inter-
1 vero] enim h, k. 2 incident f, i, o. 3 ineident f,

g, i, o. 4 inter ·F· h, k; D eorr. additum est in g~ l) nuI-
HB g. 6 in om. f, g, i. 7 Rii o, hie f, i. " Bunt g. 9
eadem quae i; quae eadem f. 12 dividitur i. 13 nee h,
k, O. " quidem om. b, k. " ae h, k. 14 obtinet g. 16-19
Dispositionem om. g. f, i arcua, h, k arcua et illscriptiones
addunt. 24 neque BuperpartieuIare h, k. " h spatium reli-
quit dispositioni inscribendae aptum ò in k addita est dispositio
D B C
VIIII VI IIII
arcubus ornata et inscriptionibus a sefJuenti6 dispollitionis inserì-
ptionib1l8 dilJersis.
DigitlZed by Google
!NST. MUS. nll,2. 305
vallum esse multiplex, erit igitur .BC· multiplex. Sed non
est p08itum, non igitur erit ·D· eius, quod est ·C·, multi-
plex. Nec vero superparticulare. Nam superparticularis
proportionis medius proportionaliter terminus nullus inter-
'Venit. Inter ·D· vero et ·C· est proportionaliter terminus (;
constitutus, id est ·B· Nam ut est ·C· ad ·B· ila ·B· ad ·D·
Inposswile igitur erit, ·D· eius quod est ·C· vel mulliplicem
esse vel superparticularem, quod oportebat ostendel·e. Et
in numeris. Sit non multiplex intervallum ·VI· ad ·IDI·
f13tque ut sunt ·nn· ad ·VI· ila ·VI· ad alium quemlibet lO
numerum. Hic erit igitur novenarius, qui quaternarii ne-
.que multiplex neque superparticularis est.
D. B. C.
VlIIl. VI. IIII.
Si intervallum binario mulllplicetur atque id, quod ex ea 16
multipli catione cr~abilur, multiplex non sit, ipsum quoque
non erit multiplex. Sit enim intervallum .BC· fiatque, llt
·C· ad ·B· ila ·B· ad ·D· et non sit ·D· eius quod est ·C·
multiptex. Dico, quoniam nec ·B· eius, quod est ·C·, erit
multiplex. Si enim est, et ·D· eius quod est ·C· multiplex IO
est. At non est. Non erit igitur·B. eius, quod est ·C·,
mulliplex.
Duplex intervallum ex duobus maximis superparticu-
Jaribus coniungitur, sesqualtero et sesquitertio. Sit enim
·A· quidem eius, quodest ·8·, sesqualteF, ·B· vero eius, 115
quod est ·C·, sesquitertius. Dico, quoniam ·A· eius, quod
est ·C·, duplex est. Quoniam igitur sesqualter est ·A· eius,
quod est ·B·, igitur ·A· habet in se lcMum ·B· eiusque di-
midium. Duo igitur ·A· aequi suot tribus ·B· Rursus
6 vero Q1lI. h, k. 6 ut ·e· est f, g. '1 erit igitur f,
o. Il vel] id est f. 9 intervallum non multiplex g. 10
slium quidem quemlibet i. 18-14 Disporitionem om. gj f,
i arCUI; ii; k' arcua et i1l8criptiones addunt. 16 multiplieatur
h, k. 19 multiplex est f. \I eius] eo i, o.\I·e·] ·oe· i. 20
·e· est o. 21 est post multiplex om. g, o. 1\ Ad i. 22 i
addit A B C arcubu. functa, f D Be; g .patium vacuum
,·eliguit. 28 Suplex o. 2'1 igitur] Aut omittendllm aut in
enim videtur mulandum. " ·A· aesqualter est h, k.
BOBTlUS. 20
DigitlZed by Google
306 lNST. MUS. IDI, 2.
quoniam ·B· eius, quod est ·C· sesquiterUus est, ·B· igilur
habet ·C· et eius tertiam partem. Tres igitur ·B· aequi
sunt ad quattuor ·C· Tres autem ·B· aequi erant duobus
·A· Duo igitur ·A· aequi sunt ad quattuor ·C· Unus igitur
5 ·A· aequus est duobus ·C· Duplex erit igitur ·A· eius, quod
est ·C· Et in numeris. SU enim sesqualter ·XII· ad ·VIII·.
sesquitertius vero· ·VIU· ad ·VI·; ergo ·XlI· ad ·VI· du-
pIices sunt.
rluplus
lO A. B. . C.
XII. VIII. VI.
-- sesqualter ~--s-.s-q~ui~le"'rt~iu-s-
Ex duplici intervallo atque sesqualtero triplex nascilur
intervallum. Sit enim ·A· eius, quod est ·B·, duplex, ·B·
15 autem eius, quod est ,C" sesqualter. Dico quoniam ·A·
eius, :quod est ,C', triplex est. Nam quooiam ·A· eius,
quod est ·B·, duplex est, ·A· igitur aequus est duobus ·B·
Rursus quoniam ·B· eius, quod est ,C., sesqualter est, ·B·
igitur habet in se totum ·C· et eius dimidiampartem. Duo
20 igitur ·B· aequi sunt tribus ·C· Sed duo ·B· aequi erant
uni ·A· Et unus igitur ,A· aequus est tribus ·C· Igitur ·A·
uno ·C· triplex est. Et in numeris. Sit duplex quidem
senarius ternario, sesqualter vero teroarius binario, sena-
25
A. -
rius igitur triplex est binario.
..,.VI.
triplu.
B.
I1J.
C.
Il.
~upius sesquaHer.
Si sesqualtero inlervallo sesquilertium demplum Cuerit in-

ao lervallum, erit quod relinqui(ur sesquioctavum. Sit enim
5 quodl qui g, h, k. 6 ·XII· Be ·vm· g; ·nI· ad ·n·

f, i. 7 ·V'III· ad .VI.] ·nlI· ad ·nI· E, i. Il ad ·VI· om. gi
·nn· ad ·11· i; ·nll· ad duo f. 8 erunt o. 9-12 Dis-
positionem 081. gi f, i littertlll A. B. C i.fra numet'Os ·1111'.111·11·
arcubru iungunt. 25-28 Dispollitionem om. g. " triplus om.
f, i. 28 duplus, sesqualter om. f, i.
DigitlZed by Google
·A· quidem eius, quod est ·B·, sèsqualter, at vero ·C· eiu&.
qtiod est ·B·, sesquitertius. Dico quoniam ·A· eius, quod
est ·C·, sesquioetavus est. Quoniam enim ·A· eius, quod
est ·B·, sesqualter est, ·A· igitur habet in se ·B· èt eius di-
midiam partem. Octo igitur ·A· aequi sunt ad duodecim 5
·B· Rursus quoniam ·C· eius, quod est ·B·, sesquitertius
est, ·C· igitur habet in se ·B· et tertiam eius partem.
Novem igitur ·C· aequi sunt ad duodecim ·B· Duodeeim
autem ·B· aequi erant ad octo ·A· Et octo igitur ·A· aequi
sunt ad novem ·C· Igitur ·A· aequus est ei, quod est ·c., 10
et oetavae eius parti. ·A· igitur eius, quod est ·C·, sesqui-
ocfavus est· Et in numeris. Sesqualterum quidem inter-
vallul)} sit novenarius ad senarium, sesquitertium vero
octonarius ad senarium. Novem igitur ad oeto sesqui-
octava proportio est. 15
sesquioctavus
A- C. B.
VlllI. VIII. VI.
sesq uitertius
sesqoalter 20
Sex proportiones sesquioctavae maiores sunt uno duplici

intervallo. Sit enim quidam numerus ·A·, huius autem
sit sesquioetavus ·B·, huius autem sesquioctavus ·C·, huius
a.utem sesquioetavus ·D· et huius sesquioctavus ·F· eiusque
sesquioctavus ·G· atque huius sesquioctavus ·K· Id autem 25
fiat secundum descriptum in arithmetica modum. Et sint
numeri A. B. C. D. F. G. K. Et sit ·A· CCLXII· CXLIIII·,
huius autem sesquioctavus, qui est • B . , . CCXCIIII .
·DCCCCXII·, buillS autem sesquioctavus, qui est . C .,
1 eius quidem h, k. " ad i.· 2 eius om. i. 3 alter. est om.

g. 7 eius tertiam h, k, O. 8 duodecima autem i. 14
igitur] vero h, k. 15 est proportio h, k. 16-20 Dispo-
sitionem om. g. 16 sesquioctavus am. f, i. 17 k. diaponit
lilteras hoc modo: A. B. C. 18 VIIII. VI. VIII. k. 19 ses-
quitertius om. f, i. 20 sesqualter om. f, i. 22 qllidem
k. 24 eiusque] eiu8 quoque O. 26 Et sint numeri om. g.
27 lnter D et F E ponit g.
20·
DigitlZed by Google
308 INST. MUS. mI, 3.
·CCCXXXI·DCCLXXVI·, ·huius autemsesquioctavus, qui

est ·D·, CCCLXXIII·CCXLVIII·, huius autem sesquioctavus,
qui est ·F·, ·CCCCXVJJlI· DCCCCIIll·, huius autem ses-
quioctavus, qui est ·G·, ·CCCCLXXI1· cccxcn·, huius au-
5 temsesquioctavus, quiest.K., ·DXXXI·CCCCXLI· Et sunt
·DXXXI· CCCCXLI·, quod est ·K·, plus quam duplices a
ducentis LX duobus milibus ·CXLIIII·, quod est ·A· Sex
igitur sesquioctavae proporUones ampliores sunt uno du-
plici intervallo.
10 A. B. C.
CCLXIl. CXLIIlI. CCXCIllI. DCCCCXII. CCCXXXI. DCCLXXVl.
D.
cceLXXIll· CCXLVIlI. CCCCX Vllll. DCCCClIlI.
G. K.
15 CCCCLXXII. CCCXCII. DXXXT. ccccxu.
Musicarum notarum per graecas ac latinas litteras nun-

cupatio.
III. Restat nunc quoniam sumus nervum secundum
praedictas consonanUas per regulam divisuri, quoniam-
20 que necessarios sonos tribus generibus cantilenae exhibe-
bit ista partitio, musicas interim notas apponere, ut, cum
divisam lineam isdem notulis signaverimus; quod unicui-
que nomen sit; facillime possit agnosci. Veteres enim
3 qui est om. g. 4 qui om. i. I) qui est om. g, i, o. Il

Et 8unt ·DXXXI· CCCCXLI in margine fi Et sunt DLCXCI i.
6 al ad i. 8 sunt om. g. . 10-15 Dispolitionem om. gi
h, k litteros in uno eodem'lue versu disponunt, inter G et K
DXXIIII. VII.
CCLXXXVm. CLIII.
addunt, dÌBpoBitionem totam a"cubus et inscriptionibus ornant i
f, i scolae in modum litteras numero8'1ue disponunt. 18 nune
om. o i ut f, g, i. 19 quoniam quae g, i. 20 tribus so-
nus i. 22 hisdem g, h, i, k, o.
DigitlZed by Google
musici propLer conpendium scriptionis, ne integra sem-
per nomina nécesse esseL apponere, excogitavere notnlas
quasdam, quibus nervorum vocabula nolarentur, easque
per genera modosque divisere, simul etiam bac brevilate
captantes, ut, si quando melos aliquod musicus voluisset 5
adscribere super versum rytbmica metri compositione
distentum, has sonorum notulas adscriberet, ita miro modo
.repperientes, ut non tanlum carminum verba, quae IUte-
ris explicarentur, sed melos quoque ip$um, quod his no-
. tulis signaretur, in memoriam posteritatemque duraret. lO
Sed ex his omnibus modis unum interim Iydium eiusque
notulas per tria genera disponamus, in reliquis modis
idem facere in tempus aliud differentes. Sane si quando
dispositionem nota rum Graecarum Iitterarum nuncupa-
tione descripsero, lector nulla novitate turbetur. Graecis 15
enim IiUeris in quamlibet partem nunc inminutis, nunc
etiam inflexis tota haec notarum descriptio constituta est.
Nos vero cavemus aliquid ab antiquitatis auctorilate trans-
vertere. Eront igitur priores ac superiores not.ulae diclio-
nis, • id •est verborum, secundae
I
vero atque inferiores per- 20
CUSSIODIS.
Proslambanomenos, qui adquisitus dici potest, zeta
7
non integrum et tau iacens ..... hypate hypaton, quae est
,
principalis principalium, gamma conversum eL gamma
rectum . r., parhypate hypaton, idest subprincipalis prin- 25
cipalium, beta non integrum et gamma supinum . ~., hy-

paton enarmonios, quae est principalium enarmonios,
2 nomina lemper h, k. Il appone i. Il excogitare i. 4
per om. f. 5 aliquol i. 6 exscribere f, i; aSlcribere g,
h, k. Il rithmitica i. 7 asscriberet g, h, k; adscriberent
i, i; alcriberent o. 8 quae] quod f; quot i. 9 quot i.
13 Sanae i. 14 Graecarum Iitterarum notarum g, Il, k.
17 tota] rata g, h, k, o. 18 caveamus f. Il tranlferre i.
22 zeta] In g, h, k maa:inuzm partem non nomen .ed littera
ipsa est .cripta. 23 tau] te i. Il non integrum et tau ia-
cens] cum non integro tau iacens ii, et k prima manll. Il quae]
qua i; qui f. 26 beta] Be i. 27 enermonios, quae o.
DigitlZed by Google
310 IN ST. MUS. IIII, 8.
alpha supioum et gamma cooversum retro habeos virgu-

lam . ~., hypatoD chromatice, quae est priocipalium cbro-
matica, alpba supioum habeos lioeam et gamma coover-
or
sum duas babeos lioeas '"'' bypatoo diatooos, quae est
5 priocipalium exteota, pbi graecum et digammon . ~., by-
pate mesoo, quae est priocipalis mediarum sigma eVigma'
C·
'C', parhypate mesoo, quae est subprincipalis mediarum,
p
l'ho et sigma supinum .(,,)., mesoo enarmonios, quae est
mediarum enarmonios, pi graecum et sigma conversum
TT
10 ')" meson cbromatice, quae est mediarum cbromatica,
pi graecumbabens virgulam et sigma conversum per me-
Tl
dium habens virgulam '~" meson diatonos, quae est me·
diarum extenta, my graecum et pi graecum deductum
M I
•TT., mese, quae est media, iota et lambda iace~s . <',
15 trite syoemmenon, quae est tertia coniunctarum theta et
o
lambda supinum . V" synemmenoo enarmonios, quae est
coniunctarum enarmonios, eta graecum et lambda iacens
H
cooversum per medium habeos virgulam . ~ " synemme-
non chromatice, qllae est coniunctarum chromatica, eta
IlO graecum habens virgulam et lambda conversum babens
2 chromaticae f, o. Il chromatica om. g, h, i, k, o. 8

gamma om. g. 4 habens duas b, k. Il y. om. f. 5 bypa-
ton i. 6 sigma] ce: i, sima f, o. 7 superprincipalis g, k.
8 rho] pe i. 9 gregnm k. 10 cbromaticae g. " medio-
rum f, i, o. \I cbromatice f. 18 diductum f, g, h, i, ki
quapropter et litterae forma non deducta sed diducta est n.
o
14 labda ii lauda fi lapda o. 15-16 trite. " V oln. o.
16 paranete synemmenen o. " enarmios i. 17 coniuncto-
li
rum i." Beta i. 18 sqq. synemmenon . • .. . Bo' om. o. 19
chromaticae i. 1\ couiunctorum i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. mI, 3. 311
li'
virgulam .~., synemmenon dialònos, quae est coniun-
r
ctarulD extenta, gamma et ny . N., nete synemmenon, quae
est ultima coniunctarum ID quadratum supinum et zeta
Z., paramesos, quae .,est submed'la, zeta et pl. graecum
. Jr
iacens . ~ " trite diezeugmenon, quae est tertia divisa rum, li
•
e quadratum E
et pi graecum supinum ·u., diezeugmenon
enarmonios, quae est divisarum eDarmonios, delta et pi
11
graecum iacens conversum ':::l" diezeugmenon chroma-
lice, qua e est divisarum cbromatica, delta habens
virgulam -et pi graecum iacens conversum babens IiDeam lO
t1
aDgularem .:::sI., diezeugmcnon diatonos, quae est di-
visarum diatonos, ID quadratum supinum et zeta .~ .•
nete diezeugmeDon, quae est ultima divisarum, phi
iacens et Dy iDversum deductum .~., trite hyperbo-
leon, quae est tertia excellentium y deorsum respi- 15
ciens dextrum et semialpha sinistrum sursum respiciens
:~ ., hyperboleon enarmoDios, quae est excellentium
enarmonios, tau supinum et semialpha dextrum su-
l.
pinum . y " hyperboleon chromatice, quae est ex-
eellentium chromatica, tau supinum habens IineaOl et 20
1::;: h, k. 2 ny]en. i. 4 ·w ·Z· o. U parameses h, k.

li est om. g. 8 iacens om. o. \I chromaticae i. 10 virgul-
tam h. 11 diverlarum tonos i; diversarum diatonos o.
12 ·w ·Z· o. 18 nete zeugmenon tll phi] n o. 14, ny] en
-&
,i. \I diductum f, g, h, i, k. Il H f, g, h, i, k; .~ .H. o. 16
tertia est h. 16 semi non perfectnm alpha g. Il sursnm]
J...
rursus f. 17 '( om. k. Il enarmonico I h. 18 tan] te i.11
dextrum] sinistrum f. 19 chromaticae i. 20 chromateca.
i. Il tan om. i.
DigitlZed by Google
312 INST. MUS. UII, 4.
semialpba dexlrum supinum babens retro lineam .

byperboleon diatonos, quae est exeellentium extenta, my
i.,
graeeum babens aeutam et pi deduetum babens aeutam
M'
. 'l'., nete byperboleon iota babens aeutam et lambda
5 iaeens babens aeutam . .t..
.
Musicarum notarum per voces convenientes dispositio in
tribus generibus.
1
UII·I , ----I
7
~
Proslambanomenos
Hypate bypaton
r
10 R
ParbypaLe bypaton
L
--I
....'" Liebanos bypaton enarmonios
----I
Y.
Liehanos bypaton ebromatiee
1:
<I>
F
Liebanos bypaton diatonos
C
Hypate meson
C
P
15 (,,)
Parbypate meson
1__--1
.L.
1 . \1". f.
M'
S habens om. g. Il diductum f; diductam g.
h, i, k. 4 .n'. f, g, h, i, k. II·acutum C, i. 5 acutum
l'
i; ·Z· om. o. 6 lnll'f'ipt. om. g, h. Il conveniens k. Il No-
tas musical om. g, o. 8 Proslambanomenon h, k. 12 chro-
matica. f, g, i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. IlII, 4. 313
Ue!lllnos meson enarmonios
Tl
3-
LidlllDOS ll1eson dilllonos
)lese
o Trite synemmenon 5
v
ti
~
I-r- l
N
11'
Nete synemmenon
Z
Paramesos lO
E TeHe diezelidmenfln
I--.LJ.-
l a
l
Paranele diezeugmenon chromatice
Paranete diezeugmenon diatonos
TT H H
1· f. .1.. 7 h, .3- . U cbullba-
tkla f, ne h, i, Parnmllses k, 13 :rZHO-
matica i, g, h, o.
--I
.a- Nete diezeugmenon
'1
--I
J.. Trite byperboleon
'<
--I
.l. Paranete byperboleon enarmoDios
y
.,..1 Paranel.e hyperboleon cbromatice
M' Paranete byperboleon diatonos

5
'l'
l- Nele byperboleon.
<:
Monochordi regularis partitio in getlere diatonico.

V. Sed iam tempus est, ad regularis monocbordi divi-
sionem venire. De qua re iIIud est praedicendum, quod,
lO sive in mensura nervi, sive in numeris alque eorum pro-
portione staluatur describenda divisio, maius spatium
chordae et maior numeri multitudo sonos graviores effi-
ciel. Al si fuerit nervi Jongitudo conlractior et in numeris
non multa pluralitas, acutiores voces edi necesse est. At-
15 que ex bac comparatione, quantum unaquaeque fuerit
vel longior vel plurium numerorum aliaque vel contractior
vel paucioribus signata numeris, tanto vel gravior vel acu-
tìor invenitur.. Nec lectorem res illa conturbet, .quod in-
tendentes saepe spatia proportionum numero maiore si-
20 gnavimus, remittentes vero minore, cum intenlio acumen
1\
1 Nete diezeugmenon 0711. g. 2 V f. 8 Bune ver-
'( ,
SUIIIom. i. 4. chromatica f, g, h, k, o. 6 ~ f. 7 In-
smpt. om. g. Il diatono g. Il diatonico genere k. 8 ·IIU·
Il. 10 atque in eorum f, i. 16 plurimum i. Il vel ante
contractior om. i. 18 lectorem res illa] lectorum est spes
iIla vel res i. 20 vero om. i. Il intencio g, o.
DigitlZed by Google
INST. 1\1US. IlII, 5. 315
faciat, remissio gravitatem. Illic enim proportionum lan-
tum spatia signabamus, nihil de gravitatis aut acuminis
proprietate laboranles, atque ideo et in acumen maioribus
numeris intendimus et minoribus in 8l"avitatem saepe re-
misimus. Bic l'ero uhi chol'darum spatia sonosque me- Il
tiemur, naturam rerum sequi necesse est, maiorique lon-
gitudini cbordarum, ex qua gravitas existit, ampliores,
minori vero. ex qua voeis acumen nascitur, dare hrevio-
reso Sit chorda intensa ·AD· Buic aequa sit regula, quae
propositis partitionihus dividatur, ut ea regulachordae 10
apposita eaedem divisiones in nervi longitudine signentur, •
quas antea signaveramus in regula. Nos vero nunc ita
dividimus, quasi ipsam chordam et non regulam partia-
muro Dividatur igitur ·AB· in quattuor partes per tria
puncta, quae sunt ·C· D . E· Erit igitur lota quidem ·AD· 15
dupla ah his, quae sunt ·DD· ·AD·, singillatim vero ·AD·
·DD· duplae sunt ab bis, quae sunt ·AC· ·CD· ·DE· ED·
Erit igitur ·AD· quidem gravissima id est proslambanome-
nos, ·DD· autem mese. Elt enim dimidia totius et sicul
·AD· ab ea, quae est ·DD·, dupla est spatio, ita ·08· ab 20
ea, quae est ·AD·, dupla est acumine. Nam, ut superius
dictum est, spatii et acuminis semper ordo conversus est.
Nam tanto est cborda maior in acumine, quanto fuerit
minor in spatio. Quocirca erit et ·ED· nete byperboleon,
quoniam ·ED· eius, qua e est ·DD·, dimidia quidem est in 25
quantitate. duplavero est in acumine. Rursus quoniam
eadem ·ED· eius, quae est ·AD·, quarta pars est in spatio,
quadrupla erit ah eadem in acumine. Erit igitur, ut di-
ctum est, nete hyperboleon dupla in acumine ab ea, quae
est mese, mese autem dupla in acumine ab ea, quae est. 90
2 nihil enim i. 4 in minoribus i. 5 vero om. g, h,

k. Il metietur i. 6 insequi i, g. h, k. 7 ex quo i. 10
partionibus g; proportionibus h, k; patitionibus mutatum in
proportionibus f. 11 eadem i. cedem f. 12 signaveri-
mU8 i. i. 14 igitur om. g, h, k. 15 coe i. 17 .DB.] ·de·
i. 19 enim] autem h. k. 20 prius ab om. g, k. 25 eius
quae] eiusque i. 27 alter. est amo i. 28-29 Erit igitur
...• in acumine om. i. 80 ab ea] ad eam h, k.
DigitlZed by Google
316 INST. MUS. IIII I 5.
proslambanomenos. Nete vero hyperboleon quadrupla in

acumine ab ea. quae est proslambanomenos. Consonabit
igitur proslambanomenos ad mesen diapason, mese ad
nelen hyperboleon diapason. proslambanomenos ad neten
6 hyperboleon bis diapason. Rursus quoniam aequae partes
sunt ·AC· ·CD· ·DE· .EB·, est aulem ·AB· quattuor earun-
dem partium, ·CB· autém trium, ·AB· igitur sesquitertia
est ab ea, quae est ;CB· Rursus quoniam trium est ae-
qualium parlium ·CB·, sed ·DD· duarum, erit igitur ·CH·
lO sesqualtera eius quae est ·DB· Rursus quoniam ·CB· est
• trium parlium aequalium, qualis est una ·EB·, tripla igi-
tur est ·CB· ab ea, qua e est ·EB· Erit igitur ·CB· Jicha-
nos hypaton diatonos consonabitque proslambanomenos
quidem ad lichanon hypaton diatonon consonantiam dia-
15 tessaron, eadem vero lichanos hypaton diatonos consona-
bit ad mesell consonantiam diapente, eademque lichanos
diatonos consona bit ad neten hyperboleon 'iapason et
diapente. Rursus si de tota ·AB· nonam partem auferam
eam, quae est ·AF·, erunt partes ·VIII· ·FB· Erit igitur
20 ·FB· hypate hypaton, ad qua m sesquioctavam contineat
proportionem ·AB·, id est proslambanomenos, in musica
vero tonon.
A F C D E B
I I I - I I I
I ~ I I I, I
25
~
Superior descriptio inferiora signa quae continet eius sunt
descriptionis, ubi chordis notulas apposuimus, quoniam
earum nomina Jongum fuit adscribere.
1-2 Nete vero ... proslambanomeno8 om. i. 2 ·RQ.
consonabit i. 4 in fine netent i. 5 aeque g, o. S quia f ,
h, k, o; qua i. 9 alt. ·CB.] ·CD· i. lO ·DB·] ·CB· i. 13
consonabuntque E, i. 14 licbanos o. " diatono! i, o. 19
eruntque E., Il partes om. h, k. 22 tonum h, k. 2:1
Signa om. g; h, k arcubUl in,criptiones addunt. 27 ascrl-
DigitlZed by Google
INST. MUS. III[, 5. 317
•
Item si ·AB· tribus incisionibus partiamur, erit pars
terlia ·AG·; duae igitur eiusdem erunt ·GB· Consonabit
igitur ·AB· proslambanomenos ad ·GB·, quae est hypate
meson, diapente consonantiam in proportione sesqualtera
constitutam, ·CB· aut.em ad ·GB·.erit sesquioctava et con- li
tinebi! tonum, idque ordine éadit. . Na~.lichanos hypaton
diatonos, id est ·CB·, ad earo, quaa- est hypate meson, id
est ·GB·, continet lonum. Rursus ·AB· quidem proslam-
banomenos ad . CB· lichanon hypaton diatonon habet
consonantiam diatessaron, ·AB· aulem proslambanomenos lO
ad ·GB· bypaten meson habet consonantiam dia pente. Item
·CB· ad ·DB·, id est lichanos hypaton diatonos ad mesen,
habet consonantiam diapente. ·GB· autem ad ·DB·, id est
hypate meson ad mesen, habet consonantiam diatessaron.
Lichanos autem hypaton, id est ·CB· ad hypaten meson 16
comparata, id est ·GB·, rlistabit tono. Si autem eius,
quae est ·CB·, quarlam partem sumpsero, erit ·CK· Igitur
·CB· ad ·KB· obtinebi! sesquitertiam proportionem. ·KB·
autem ab ea, quae est ·DB·, sesquioctava proportione di~
slabit. Erit igitur ·KB· quidem diatonos meson et erit ·CB· 20
id est lichanos hypaton diatonos ad ·KB· id est diatonon
meson diatessaron continens consonantiam. Rursus si
eius quae est ·DB· nonam partem sumpsero, erit mihi
·DL· Igitur ·LB· erit paramese. Si autem eius, quae est
·DB., quartam partem sumpsero, erit ·DM· Igitur ·MB· 25
erit nete synemmenon. Si autem eius, qua e est .DB·, ter-
tiam partem sumpsero, erit ·DN· Igilur ·NB· erit nete
diezeugmenon. Si autem ·KB· in duas partes aequas fue-
rit divisa, erit ·KX· erilque ·XB· paranele hyperboleon.
bere o i asscribere g, h, k. Il ·GB.) ·G· g. 4 ses-

qualteram i. 5 constituta g, h, k. Il sesCJ.uioctavum i. o.
7 ad eam] eadem et supra versum ad eam f. 1\ hypaten f, ii
hypaton g. 8 continent i. 9 habet diatonon h, k. 11
hypate g, h, k, o. 15 hypate g, o. 16 distat g. 17 et
igitur g. 19 autem om. g, h, k. 20-22 et erit ...•
diatonon meson in margine superiore f. 21 id est om. o.
I; diatonos meson ii diatono meso o. 24 parameses h, k.
25 partem quartam i. Il erit mihi ·DM· o. 29 eritque 'l'XB i.
DigitlZed by Google
318 INST. MUS. un, 6•
A CGKDLMNX
• B
I I I I I I I I I I
I I I I I \ I I I, I
~ FCr'\<c:Z"tr'\
~~ "
Monochordi netarum hyperboleon per tria genera partitio.
VI. Nunc igitur diatonici generis descriptio facta est
l) in eo scilicet modo, qui est simplicior ac princeps, quem
lydium nuncupamus. De quibus modis nunc disseren-
dum non est. Ul vero per tria genera currat mixta descri.
ptio et in omnibus propria numerorum pluralitas appona-
tur, ad conservandas scilicet proporliones vel tonorum
lO atque dieseon, excogitatus est numerus, qui baec omnia
possit explere, ut maximus quidem ad proslambanome-
non describatur, qui sit Vllll. CCXVI., minimus vero 11.
CCCIIII., reIiquorum vero sonorum proportiones in borum
medietate texentur. Sane ab inferiore procedimus omni-
15 umque nomina cbordarum non solum nominibus, verum
etiam appositis litteris demonstramus, sell ita, ut, quo-
niam trium generum est facienda partitio nervorumque
modus litterarum numerum excedit. ubi defecerint
IiUerae, . easdem rursus geminamus boc modo. ut,
20 quando ad Z fuerit usque perventum, ila describimus
reliquos nervos, bis A, id est .AA· et bis .B· o id est ·BB·
et bis ·C·, id est ·CC· Sit igitur primus quidem numerus
maximusque, qui proslambanomeni obtineat locum, VIIII.
1 In f, i additae 8unt litterae F et E. 2 Signa om. g,
h, k; h, k addunt arcubU8 in8criptione8. 3 In8cript. om. g.
4 ·V· h. Il Hune o. I) ae] hae g. 6 disserendum non
est nune k. 9 vel tonorum om. i; 8cribendum videtur: vel
tonorum vel semitoniorum atque dieseon. 11 posset f, i. il
proslambanomenon om. g. 8patio vacuo relicto; proslambano-
menos i. 12 minimus] minus i. 18 modos i. Il nume rum
om. o. 21 id est om. f, i. Il ·B·] ·Be· i. 22 .C.] ·Ce· i.
23 proslambanomenos g, h, k, o. 11 obtinet o.
DigitlZed by Google
INST. MUS. lIII, 6. 319
CCXVI. sitque tol.ius ebordae modus ab eo, quod est ·A·,
usque ad id, quod est ·LL· Bane id est ·A· proslambano-
menon VJIII. CCXVI. divido dimidiam ad .0., ut sit tota
·A· dupla ab ea, quae est ·0· Item ·0· sit dupla ab ea,
quae est ·LL· Erit igitur ·A· quidem proslambanomenos,5
·0· autem mese, et ~LL. nete byperboleon. Babebit igi-
tur ·A· quidem VIIII. CCXVI., ·0· vero borum dimidium,
id est IIII. DCVIII., ut mese ad proslambanomenon dia-
pason consonantia eonveniat. ea vero, quae est ·LL.,
dimidium meses; ut sit proslambanomenos ab ea, quae lO
est nete byperboleon, quadrupla et bis diapason ad eam
eonsonet sympboniam, sitque ·LL· ii. CCCIIII.
A. O. LL.
I I I
I _I I
VIIII. CCXVI. lIII. DCVIII, ii. CCCIIll.
I
t- <
I L
<' 15
Si igitur ex ·II· CCCIIII· oetavam abstulero partem, id est

·CCLXXXVIII· eisdemque adieeero, flent mibi ·11· DXCII·
eritque ·KK· ·11· DXCII·, quae est paranete byperboleon
ad neten hyperboleon obtinens distantiam tonum. Rursus
eius, quae est ·KK· id est ·11· DXCII· aufero oetavam,20
2 Bane igitnr h, k. 11 id est] quidem o. Il A. om. b. Il
proslambanomenos g. 5 .LL·] bis ·LL· i; in g litura. 6
·0.] ·0· ·0· i. U et Dm. g, h, k. 9 eonsonantiam h, k, Il
.LL·] bis ·LL· i. 10 ab ea •••. eonsonet om. i. 13-15
dispollitionem om. g; h, k arcua inscriptionesque addunt; i dia-
ponit hoc modo:
Proslamb. Mese Nete
BC I IS • I XH B I TA
·VUII· CCVI· IIlI· DCVIII· II· CCCIIII·
Simili modo i disponi/. sed litteras A. O. LL. numeris anteponit.
16 elt ·II·] ·XII· i. 11 abstnlere i. 18 que om. b, k. Il .KK·]
·NN· i, g, h, i, k, o hic et infra similitudine formae decepti.11
·NN· id est ·II· DXCII· g, b, k. 18 Aniero octavam, qnae
est paranete g. I] est] sit i, i, o. 19 obstinens o.
DigitlZed by Google
320 INST. MUS. lIlI, 6.
quae est ·CCCXXIIII· eamque eis, quorum est octava,

subiungo eruntque ·II·DCCCCXVI· fietque mibi ·FF· trite
byperboleon diatonos in diatonico scilicet genere ·11·
DCCCCXVI·, tonum quidem distans ab ea, quae est para-
5 nete byperboleon diatonos, ditonum vero ab ea, quae est
nete byperboleon. Eadem vero ·FF· erit in chromatico
genere trite byperboleon cbromatica, in enarmoni'O vero
paranete hyperboleon enarmonios, quod facilius agnosce-
tur cur eveniat, cum trium generum tria prima tetra-
10 cborda a nete hyperboleon incboantia descripserimus.
Quoniam vero si a sesquitertia proportione duas sesqui-
octavas abstulero, relinquetur mibi semitonium minus,
sumo tertiam eius, quae est ·LL·, id est nete byperbo-
leon j sunt ·DCCLXVIU· Bos eisdem adi cio , fient mibi
15 ·111· LXXII·, quorum est ·DD· nete diezeugmenon conti-
nens ad triten hyperboleon semitonium minus. Naro quo-
niam nete diezeugmeBon ad neten hyperboleon diatessa-
ron continet consonantiam, trite autem hyperboleon
diatonos a nete hyperboleon ditonum distat, relinquitur
20 spatium, quod est inter neten diezeugmenon et triten
hyperboleon, semitonii minoris. Quoniam igitur tetra-
chordum hyperboleon diatonici generis explevimus, nunc
cbromalici et enarmonii tetracborda supplenda sunt boc
modo. Quoniam enim paranete byperboleon ad neten hy-
115 perboleon in diatonico quidem genere tono distat, in cbro-
matico vero tribus semitoniis, in enarmonio vero duobu!i "'0-
tonis, si distantiam paranetes hyperboleon et netes hyper-
boleon diatonici generis sumpserimus eiusque dimidium
1 eam9.ue] eam qua e i; eademque C; eisque eam o. 4

tono h, k.1I est om. g. 4-1) paranete ..• quae est om. i.
l) diatonos .•. hyperboleon om. o. Il ditonum] diatonum Cj g,
h, k. 7 trite] et rite g. Il ermonio f. 8 agnoscitur C, i.
9 veniat f. 10 a] A t 12 relinquitur h, °k. °13 neten f,
o. 14 aditio f. 16 tritem i.ll Nam om. f. i. 17 ad nete
f , g, h, i, k, o. 17-18 diatessaron - hyperboleon om. i.
18 consonantiaml symphoniam h, k , o. 19 a nete hyper-
boleon om. h, supra versum k. U ab ea diatonum g, h , k; o
ab ea ditonium i. 23 ermonÌ1 i. 27 paraneten k.
DigitlZed by Google
INST. MUS. 1111 I 6. 321
paranete hyperboleon, quae est diatonici generis, appo-
namus, habebimus numerum tribus semiloniis ab hyper-
boleon nete distantem; et erit haec in chromatico genere
paranete hyperboleon. Aufero igitur de .ij. DXCII·, id est
paranete hyperboleon diatonici generis, .ij. CCCIIII·, id li
est neten hyperboleon, relinquuntur mihi ·CCLXXXVrn·
Hosdivido, erunt ·CXLIIII· Eosdem .fi· DXCII· adiungo,
fient .ij. DCCXXXVI· ·HH· Haec erit paranete hyperbo-
leon chromatica. Rursus quoniam trite hyperboleon vel
diatonica vel cbromatica duos tonos dista t a nete hyper- lO
boleon et in enarmonio genere paranete hyperboleon
duobus tonis distat ab ea. quae est nete hyperboleon.
eadem erit in enarmonio genere paranete bypèrboleon,
quae est in diatonico vel chromatico trite hyperbo-
leon. Sed quoniam trite hyperboleon diatonici generis et 15
cbromatici ad neten diezeugmenon minus semitonium ser-
vant. constat autem tetrachordum enarmonii generis ex
duobus integris tonis et diesi ac diesi, quae sunI dimidia
spatia semitonii minoris, distantiam eam. quae est inter
neten diezeugmenon et paraneten hyperboleon enarmo- 20
nion sumo. Sed quoniam nete diezeugmenon est . III·
•LXXII· paranete autem hyperboleon ena~monios ·fi·
·DCCCCXVJ·, horum distantia erit ·CLVI· Horum sumo
dimidiam partem, qui sunt ·LXXVrn· Hos adicio ·ii·
2 ab] ad g, h, k , o. 3 haec 0lIl. g. 4 paranetes g,

h, k; de paranete o. 6 nete g, i, o. Il relinquitur h, i, k.
7 .ii·DXCII· adiungo] adiciam ·fi·DXCII· g, h, k. 1/ PolIt
·ii·DXCII· addunt g, h, k: id est paranete hyperboleon dia-
tonici feneris I guae in f in margine ree. manu adscripta Bunt.
8 nent et erunt mihi g, h, k. Il ·RR· om. g, h, i, k , o. lO
tonos Bupra verBum k. 12 duobus tonis Bupra verBUm Ii,
duobus tonis distat ab ea Bupra verBum h. 1/ distat • . . .
hyperboleon om. k. li quae est nete • • • . paranete
hyperboleon om. h. 13 eadero erit • • •• paranete hyperbo-
leon BUpr aversum k. Il erit bia o. 14 in] ·fi· i. 17 autero)
• enim i. 18 tonis Bupra versum k. 19 eam om. o. I[ eam,
quae] eamque i. 20 enarmonios h, k , o; enarmonium f.
21 quoniam om. h. k. 23 differentia h, k.
BOETlt'S. 21
DigitlZed by Google
322 INST. MUS. nn, 7.
·DCCCCXVI·, fient .jj. DCCCCXCIIII· Haee erit ·EE· trite

hyperboleon enarmonios. Deseriptum est igitur seeulI~
dum tria genera tetrachordum, quod est hyperboleon.
cuius formam subter adiecimus.
DD. FF. KK. LL.
nete llitz. trite hyperb. paran. hyperb. nete hyperb.
I diatono! diatono!
I
III LXXII. li. DCCCCXVI. iI DXCII. n: CCCIII1.
•
T
o
T T
o
I
nete diez.
I HH.
trite hypel'b. parao. hyperb.
I I
nete hyperb.
I
III. LXXII. n:
ehrolD.
DCCCC.
chrom.
iI DCC.
I
iI. CCCIIII.
5
T
XVI. •
T
XXXVI.
T
• s
T
s
T
I ER.
I
nete diez. trite parao.hyperb.
I I
nete hyperb.
I h. enano. enarmon. I
III. iI.DCCCC.lI.DCCCC. lI. CCClIII.
LXXII. XClIII. XVI. o o
T T
~ ~
I I I I
21 Ratio supcrius digcstac dcscriptionis.
VII. Tria igilUl' tell'aehol'da tali nobis ralione desel'i-
pta sunto Tetraehordum enim omne diatessar~n resonat
eonsonantiam. Igitur nete hyperboleon et nete diezeugme-
25 non in tribns generibus, id est vel in diatono vel in ehro-
male vel in enarmonio, diatessaron eontinet symphoniam.
Diatessaron autem eonsonantia constat duobus tonis et
1 ·EE· om. o; esse g. 2 igitur om. g. 3 genera
tria k. Il tetrachordum secundum tria genera o. Il tetrachor-
darum ii. 5 Di8positionem om. g; in i deaunt ·BH· ·EE·; in
f ·RH·; in i et f ·NN· loco ·KK· invenitur. In h et k. hic et in-
fra in singulia versibus numeri, litterae, chordarum nomina, .pa-
tiorum 8igna de.cripta 8unt commodius fJUIlm rectius. 21 In- •
ampt. om. g. 22 ·VI· h. Il perscripta h, k. 25 Primum
vel om. o. Udiàtonico h, k. Il chromatico O. 26 ermonio i.
DigitlZed by Google
IN ST. MUS. IIn, 7. 323
semitonio minore. Id hoe modo per tria genera in supra-
seriptis tetraehordis divisum est. In diatonico enim ge-
nere, quod est primum, paranete byperboleon, id est ·ii.
·DXCII-, ad .neten byperboleon, id est ·fi· CCCIDI· obtinet
distantiam tonum, quod tali notula inscripsimus .T.
Rur- 5
sus trit.e hyperboleon diatonici generis, quae est ·iI·
·DCCCCXVI· ad paraneten hyperboleon diatonici generis,
quae est ·ii· ·DXCII·, rursus obtinet differentiam tonum,
quam simili notula insignivimus .f. Nete autem diezeug-
menon ad triten hyperboleon, id est ·III· LXXII· ad ·fi. 10
·DCCCCXVI· semitonium refert, quod tali ootula signa vi-
mus .;.. Et est boc totum spatium netes diezeugmenon
et netes hyperboleoo duorum tonorum ae semitonii. Sed
idem duo toni ae semitonium in chromatico genere hac
ratione divisi sunt. Secundum enim genus, quod est chro- 15
maticum, hoc modo descriptum est. Paranete enim cbro-
matice hyperboleon, quae est ·ii· DCCXXXVI·, ad neten
bypet'boleon, quae est .iI:CCCIIII., comparata eoiltinet
spatium paranetes byperboleon diatonici generis ad neten
byperboleon, qui est unus tonus, id est duo semitonia, 20
maius ae minus, et divisum rursus spatium paranetes hy-
pel'boleon diatonici et netes byperboleon. Ita enim factum
est, qui est dimidius tonus, sed non integre, quia, ut su- .
pra uberrime monstratum est, non potest tonus in duo
aequa partiri. Consignavimus igitur boe sJ!atium trium 25
semitoniorum, id est toni ae semitonii boe modo .t t ;'.
1 supradictis h, O. 2 dia tono f. \I enim] a.utem i. 3

quod est om. g, h, k.
est bis g.
'I id] quod O. \I ·II·DXCII· ••••
5 toni o. , scripsimus o. 8 quae est II
id
id
est .ii·DXCII· g. n 1
rursus om. h, k, o. 9 qua m] quod
o
h,
k. \I notula id est ·T· f. \I insignavimus h, i, o. /I ·T· om.
i, i. 12 Et hoc est g, h, k, i, O. " totum] tonum i. 13
neten h, k. \I semitonio f, i. 16 chromaticae f, i. 19 dia-
tonici • • • • hyperboleon bis i. 23 integrae i. 25 con-
signabimus g, i, O. Il igitur] enim h, k.
21 *
DigitlZed by Google
324 INST. MUS. IIII I 8.
Rursus paranete byperboleon cbromatica ad triten byper-

boleon retinet parfem toni, id est semitonium, quod reli-
quum fuit ex duobus tonis, qui con,tinentur inter mten
byperboleon diatonica m et neten byperboleon. 8ub-
5 tractis. vero qualtuor semitoniis reIiquum ex loto tetra-
cbordo spatium semitonii est, quod continetur inter
neten diezeugmenon et triten byperboleon. Constat
igitur et boc tetracbordum ex. duobus tonis ac semi-
tonio, divisum in uno quidem spatio tribus semitoniis, in
lO duobus aulem spatiis duobus semitoniis. Tria vero spatia
nervis quaUuor continentur. In enarmonio vero genere
summa est id pernoscendi facilitas. Ab ea enim, qua e est
nete byperboleon. id est .II· CCCIIII·, paranete byper-
boleon enarmonios, id est ·11· DCCCCXVI· duos tonos in-
15tegros distat, quos hoe modo Dotavimus T' Relinquitur
.1-
igitur ex totius tetraebordi duobus tonis ae semitonio
unuro quidem semitonium, quod continetur inter neten
diezeugmenon et paraneten byperboleon enarmonion, quod
scilicet divisimus in duas dies~ trite byperboleon enarmo-
20 nio media interiecta, spatiumque dieseos boe modo signa-
nmus .~. Ita igitur nobis hyperboleon tetraehordum de-
scriptum est. Quo peracto ad diezeugmenon tetracbordum
veniamus, nec inmorandum est isdem commemorationibus
in ceteris, cum ab bac descriptione etiam in aliis sumi
115 possit exemplum.
Monochordi netarum diezeugmenon per tria genera parlino.

VIII. Netes igitur diezeugmenon, quae est .II1. LXXIi-,
1 chromaticae f. 2 quod] qui g. 3 tritem i. 6
continet g: 8 tetrachordarum h. Il ac] et h, k. Il semito-
nium i. 9 quidem in uno f. 11 continetur Imor i. 12
facuItas k , o; facultas. et 8upra versURI facilitas h. 14 in-
tegros tonos b I-k.--15 notabimus g. i I o; notamus h I k.
16 igitur om. o. 19 diesis et aupra a(terum i e h. 20
que] quae i. 21 ~ om. g. Il tetrachordon f I i; tetrachor-
dion g. 22 scriptum g, h, k. Il Quo pacto g, h. 23 est.
om. i, o. 1\ idem ii hisdem f,o. Il commeracionibu8 f , g.
26 1118cript. om. g.
DigitlZed by Google
INST. MUS. llII, 8. 325
si dimidium sumam, erunt ·1· DXXXVI·, qui eisdem additi
fiunt ·IIH·DCVIII·, quae est mese, quam ·0· liUera de-
signavimus. Quod si eiusdem netes diezeugmenon, id est
·DD .• scilicet ·111· LXXII·. auferam tertiam part~m. erunt
:[. XXIIII·. qui eisdem coniuncti facient ·1111· XCVI., quae5
vocabitur para mese • X IiUera subnotata. Nete igitur
diezeugmenon. id est ·III·LXXII· ad mellen id est ·1111·
·DCVIII·. quoniam in sesqualtera comparatione consistit.
diapente. consonabit symphoniam. Eadem vero nete die-
zeugmenon id est .II1. LXXII· ad paramesen, id est lO
·1111· XCVI· • quae ad eam in sesquitertia proportione
composita est, diatessaron retinet consonantiam. Si igitur
ab ea. quae est nete diezeugmenon ·fII·LXXII· octavam
auferam partem. id est ·CCCLXXXUII· eisque adiciam,
fien\ ·III· CCCCLVI· Eritque baec paranete diezeugmenon 15
diatonos ·CC· litteris pernotata, ad neten diezeugmenon
obtinens tonum. Ah bac vero si oclavam auferam partem,
id est de ·III· CCCCLVI· quae est ·CCCCXXXII· eosque
eidem adiungam, erunt ·111· DCCCLXXXVIll. Eritque ea
.y. trite diezeugmenon diatonos. Sed quoniam nete die- 20
zeugmenon ad paramesen sesquitertiam obtinebat propor-
tionem. trite aulem diezeugmenon diatonos a nete die-
zeugmenon duos tonos abest. continebitur inter triten
diezeugmenon et paramesen semitonium minus. Diatoni-
cum igitur genus in hoc quoque tetrachordo ac penta- 25
chordo ita expletum est. ut tetrachordi quidem eius, quod
est netes diezeugmenon ad paramesen, diatessaron con-
i ·1.] ·CC· i; M f. O isdem :Jt. 2 Iitteram g. \I de-
signamus f, i. 7 meson f. Il id est om. g, h. k. 9 con-
80nabit] continet g, h, k. Il con8onantiam h; consonantiam
et supra lIersum al. 8imphoniam k. 10 prius id est om. g. h, k.
11 selquitertiam g. 12 symphonialll h,k. 14 auferam octa-
vam g, h, k. \I aufero o. 16 duobus ·CC· f. 17 auferam
octavam o. Il partem auferam h, k. 19 ei addam o. \I que
om. f, g. 20 diatonos trite diezeugmenon o. 21 para-
mesel o. \I obtinebit g, h, k. 23 abest] ab ea est i.
24 paramese h, k; paramesell o; parameson i. \I DiatonuUl o.
DigitlZed by Google
326 INST. MUS. 1111, 8.
sonantia sit, pentaebordi vero' eius, quod est neles die-

zeugmenon ad mesen, dia pente sit eonsonantia. Enàrmo-
nium vero atque ehromatieum genus bae ratione texemus.
Sumo distantiam netes et paranetes diezeugmenoll diatoni,
5 id est ·III·LXXII· et ·I1I·CCCCLVI·, est eorum dilJerentia
·CCCLXXXIIlI· Bane divido; erunt . CXCII· Bane si
sumam et ei, quae est paranete diezeugmenon diatonos,
adiungam, id est ·I1I·CCCCLVI·, fient ·111· DCXLVIII.
Baee erit paranete diezeugmenon ehromatiea ·BB· gemi-
lO naUs litteris ad notata , distans a nete diezeugmenon tono
et semitonio, id est tribus semitoniis, eontinens ad triten
diezeugmenon dudum. quidem diatonieam, nune vero
chromatieam, id est ·III· DCCCLXXXVIII·, semitonium
reliquum ah eo tono, quod divisum est inter paraneten
15 diatonon diezeugmenon et triten diatonon diezeugmenon.
Et fil aliud reliquum ex tetraehordo semitonillm inter tri-
ten diezeugmenoll ehromatieam et paramesen, quod sci-
lieet ex diatessaron eonsonantia reJinquitur ea, quae est
inter neten diezeugmenoll et paramesen subtractis duohus
20 tonis, quos nete diezeugmenon et trile diezeugmenon'
-chromatica continebant. Quae autem in diatonico genere
trite diezeugmenon diatonica est, in cbromatieo autem
trite diezeugmenon chromatica, ea in enarmonio genere
paranete diezeugmenon enarmonios dicitur - integros
25 enim duos tonos distal ah ea, quae est nele diezeugmenon-
et notatur ·AA· Et inter neten diezeugmenon el paraneten
enarmonion diezeugmenon nulla interest chorda atque
ideo paranetes vocabulo nuncupatur. Semitonium vero,
quod est inter paraneten enarmonion diezeugmenon et
80 paramesen, id est inter ·AA· et ·X· hac raUone partimur,
6 si om. i. 7 et om. i. Il eique f,o. 8 fiunt g.

9 Haee] Hae ae i. 12 diatonieum i. Il nune vero ebro-
matieam om. o. 16 diatonum g, b, k. Il alt. diatonon om. h;
diatonum k. 16 aliud fit f; alium i. 17 parameson g. I:
Post paramesen addit o: subtraetis duo bus tonis quos ne te
diezeugmenon ehromatiea. 18 relinquetur f, g. 20 ne te
diezeugmenon ebromatiea f, o. Il et trite diezeugmenon om. i, o.
21 eontinebat f, o. 29 enarmonium b, k. 30 l'atimur i.
DigitlZed by Google
pag.3M«ddeada.
DeMrtptto
,<. x. Y. JT;KK.
CC.
~.hyf.rb.
"i~~ tn~i. f~ ~yp~.
'HtMM t.b.
ttittonoi,
<)!!HoM'( tthtem'
m.ixxj). KDca'cx~. !ï."xcu. Tc~uu.
iiru'cvm. niï.xcvt.m.DcccLxxx~t. m.n'a-LVt.
a ° !i T
T T! T
T T! T
–
BU. _L––
.di.rit.t.Y, t..r~.hyt..rb. ~h~b.
.––––––––––– j,
thfM. chf.m. j'"<
L xxn. u KO-'c. cccttt).
uil.o~-tt). it.i.xcv!. S).K-cc. m.ncxt.vttt. m. u.MC.
s s
e s t
~xxv.
z. A. __L––-–_–-––-
n.M(iiM.trM.pM<J..)Wb.t.).)rp.r)..
dM~,t.Mn«
~.DCCCC. cCCtul.
llll.ni.DI'Ce. 11.UCCCC.
~"S" XC\'I,Xl11.LXXXVIII. xeuu, XVI,
LXXII,
~S~iS'"
t ')~' t
_J~L~L.
u1 flant duae diesis. Sumo differentiam paranetes enarmo-
nii diezeugmenon et parameses, id est .1lI. DCCCLXXXVIII·
et ·llII·XCVI. Ea esl ·CCVllI. Bane divido; fient ·CIIII·
Bos appono ·111· DCCCLXXXVllI·, fient ·111· DCCCCXCII.
Ea erit triLe diezeugmenon enarmonios ·Z· liUera per- 5
notala. Buius igitur tetraebordi per lria genera deseriptio-
nem subter adieei superiusque dispositum byperboleon
tetraehordon adgregavi, uli esset utrorumque una de-
seriptio et paulatim iuneta dispositionis tolius forma eon-
surgeret. lO
(Vide de.C1'Ìptionem in tabula .eor.URI addita.)
Monochordi netarum synemmenon per tria genera partitio.

VIIII. Duo quidem Lelraehorda, quae sibimet quidem
coniuneta sunt. a mese vero disiuneta, trium generum
superior deseriptio quemadmodum loearentur ostendit. 15
Nune ad ilIud tetràehordum veniendum est, quod synem-
m enon vocatur, quod iunetum est ei, quae est mese.
Quoniam enim inter neten diezeugmenon et mesen dia-
pente eonsonantiam esse praediximus, est aulem diapenle
consonantia trium tonorum ae semitonii, tres vero toni 20
sunt in hoc pentaehordo, quorum unus quidem netes die-
zeugmenon ad paraneten diezeugmenon diatonon, alter
vero paraneles diezeugmenon dia toni ad triten diezeugme-
non dialonon. tertius autem parameses ad mesen, reli-
quumque semitonium triles diezeugmenon dialoni ad para- 25
mesen, quoniamquc netes diezeugmenon et parameses
tetraehordum ab ea, quae est mese eo tono disiunctum
est, quod es1 inter paramesen ae mesen: si ex eo penta-
1 nent f. 1\ dies es b. 3 Ea est] eadem f prima manlt.

4 ·111· et DCCCLXXXVIII. f. 6 igitur] autem b, k. 8 tetra-
chordum b, k. 11 De.criptionem om. g. Il ·NN· loeo ·KK·
f, h, i. Il ·HH· om. f, i. Il ·EE· om. i. Il ·BB· om. f. 12 par-
titio om. k. 14 disiuncta om. o; disiunctarum g. Il trium
om. g. 16 ilIud] aliud g, h, k. 18 inter om. g, o. 20
semitonium i. 22 diatonos g, o. 24 diatonou om. h;
Bupra "er,URI k. 28 mesen] ,emen f.
DigitlZed by Google
328 INST. MUS. DII, 9.
ehordo, quod est a nete diezeugmenon ad mesen, unum

abstulerimus tonum, eum seilieet, qui eontinetur inter
neten diezeugmenon et paraneten diezeugmenon diatonon.
poterimus aliud tetrael.lordon ad mesen iuogere, ul fiat
5 synemmenon, quod est eoniunetum, hoc modo. Quoniam
paraneteR diezeugmenon diatoni, quae est ·CC·, numerus
est ·1lI· CCCCLVI·, horum tertia eisdem addita faeiet
meseo. Hie ergo numerus in diezeugmenon tetraebordo
·CC· liUeris adnotatus tono distabat a nete diezeugmenon
lO io genere diatonico et paranete diezeugmtmon diatonos
voeabatur. In syoemmenon autem tetraebordo, id est eon-
iunetarum, sit nete synemmenon in tribus generibus eon-
stituta, ·V·liUera pernotata et ab ea oetava pars a uferatur ,
quae est . CCCCXXXII . eisque adnotatur, fieni ·111·
15 ·DCCCLXXXVIII·, quae est paranete synemmenon dia-
tonos, quae .1'. IiUera insignitur. Huius pars sumatur
oetava, quae est ·CCCCLXXXVI· Haee summa si eisdem.
quorum oelava est, adgregetur, fient· ·IIII·CCCLXXIIII·.
quae est trite synemmeoon diatonos, id est .Q. Sed quo-
20 niam nete synemmenon ad mesen, id est ·IlI·CCCCLVI·
ad ·1111· DCVIII· sesquitertiam obtinet proportionem, quae
est diatessaron, trite autem synemmenon ad neten syn-
emme non , id est ·IIll· CCCLXXIIII· ad ·Ill· CCCCLVI·,
duorum tonorum obtinet proportionem, relinquitur tri!eS
25 synemmenon diatoni ad mesen proportio semitonii et
eoniunetum est hoc tetraebordum eum mese atque ideo
1 mesen] triten. Synemmenon f, i. S et paraneten

diezeuj!"JJ\enon om. i. Il diatonum h, k. 4 tetrachordum
h, k. Il :6at] faciat g, h, k. 5 synemmenon tetracbordum o.
7 eisdem correctione additum f. Il facit gi facient f , i, o.
9 adnotatis h, et k prima manu. 15-16 quae est •.• in-
signitur om. g, i. 1/ quae est] Ea est f. Il diatonon h, k;
diatono f. 16 quae ·T· littera insignitur om. h, k. 16-17
Huius pars •.. CCCCLXXXVI] Rursus paranete sinemmenon
diaton. id est ·m·DCCCLXXXVDI· et in margine superiore
Buius p~r8 •.. ·CCCCLXXXVI· f. 16 Huius om. i. 17
ea, qua e g, i, o. 22 ad] et io 24 trite g, h, i, k! o.
DigitlZed by Google
INST. MUS. 1m, 9.· 329
synemmenon quasi continuum et coniunctum vocatur. Et
diatonici quidem generis hoc modo est facta proportio.
Chromatici vero talis divisio est. Sumo netes synemmenon
et paranetes synemmenon diatoni, id est ·III· CCCCLVI·
et .III· DCCCLXXXVm· differentiam. Ea est ·CCCCXXXII· 5
Banc divido, ut semitonium fiat; fiunt ·CCXVI· Banc
adicio ad ·111· DCCCLXXXVIll·, ut tria semitonia flant.
erunt ·1111· CIIII· , quae est paranele synemmenon cbroma-
tica. cui littera ·S· superapposila est. Ab hae igitur, id est
paranete synemmenon ehromatiea ad triten synemmenon lO
prius quidem diatonieam nune vero ebromatieam semitonium
est. a (Iua synemmenon chromatica usque ad mesen aliud
semitonium repperitur. Sed quoniam a nete synemmenon
usque ad triten synemmenon diatonon vel ehromaticam duo
Loni sunt. quae est in diatonico vel cbromatico generibus 15
trite !lynemmenon diatonos vel cbromatica. eadem in genere
enarmonio paranete synemmenon enarmonios est, babens
summam ·1111· CCCLXXIIlI· et sU ·R· A qua usque ad
mesen semitonium est. Boc partior in duas diesis boe
•
modo. Sumo differentiam pal'anetes synemmenon enar- 20
monii et meses, id est .1m· CCCLXXIIII· et ,1111· DCVIII.
Ea est ·CCXXXIIII· Bane divido. fient ·CXVII· Banl~
adicio paranete synemmenon enarmonio. id est .IIII·
·CCCLXXIIII·. fient ·UU· CCCCXCI·, quae .p. littera per-
notetl1r et sit ea trite synemmenon enarmonios. Eritque 25
semitonium, quod continetur inter paraneten synemmenon
enarmonion et mesen. id est inter .IIlI ~ CCCLXXIIII· et
·1111· DCVIII·. divisum per triten synemmenon enarmonion.
eam scilieet, quae est ·1111, CCCCXCI. Quocirca buius
1 coniunctum et continuum h. 2 facta est h, k. o.

8 est divisio h, k. " nete sumo f. 4 diatonici i. I) elt
om. i. 6 Hanc li g, h. k, o; si corro add, f. 12 quam i.
22 Hanc si g, h, k; si corro add. f. 24 littera .p. O. Il
pemotatur i 26 inter paraneten bis o. 27 enarmonium
h, k; enarmonii i. " ·1111· et om. i. 28 enarmonium h, k.
29 ea o.
DigitlZed by Google
330 INST. MUS. 1111, lO.
quoque letrachordi expedita est ratio. Nunc autem fa-

cienda est descriptio iuncta tamen cum ceteris, id est hy-
perboleon ac diezeugmenon, ut paulatim fiat dispositionis
rata progressio.
5 (Vide dellcriptionem in tabula Beorsum addita.)
Monockordi meson per tria genera partitio.

X. Ex his igitur, quae praedicta sunt, in celeris non
arhitror diulius esse laborandum; ad horum enim exem-
plar etiam reliqua tetrachorda meson atque bypaton texenda
10 sunt. Ac primum quidem diatonici generis meson tetra-
chordon boc ordine describemus. Meses enim, quae est
·0· ·IJIl·DCVIII· sumotertiam partem. Ea est :}.DXXXVI.
Danc eidem copulo, fient .VI . CXLIIII. Ea sit .D· h ypate
meson, diatessaron ad mesen continens consonantiam,
15 Haec duobus tonis ac semitonio ila dividitur. Sumo enim
meses, id est ·IIII·DCVIII· oclavam partem, quae est
·DLXXVI· Danc eidem iungo, fient ·V·CLXXXIIII· Ea est
licbanos meson dialonos. id est :M. Cuius iterum pars
sumatur oetava. Ea est ·DCXLVIU· Dane eisdem adiungo,
IO fienl ·V·DCCCXXXII· Ea sit ·1· parbypate meson dia-
tonos. !onum obtinens ad liehanon meson diatonon, duo-
bus autem lonis distans a mese. Relinquitur igitur semi-
tonium inler hypaten meson dialonon et parbypaten meson
dialonon eonstitutul&, id est inter ·VI· CXLIIII· et .".
25 ·DCCCXXXlI. Idem vero tetraebordum meses atque by-
pates meson in ebromatiCQ genere tali ratione partimur.
Sumo meses differenliam ad licbanon meson dialonon, id
1 est om. g, ii corro add. C; ratio est O. 2 descriptio

est f. 3 BC] hac g. Il dispositionum g, 11, k. 5 Dispo-
Bitionem om. g i i om. BB. DD. EE. BH. KK. LLi f. om. BB.
BH. AA. EE. FF. ponitgue D. loco O., HH. loeo KK., KK.
loco LL. 6 partitio om. k. 9 extenda f. 11 hoby-
dine i; hoc modo vel ordine o. 14 meseon h. 15 divi·
detur f. 17 fient om. i. 23 parhypaten m.sen f, i. 24
dintODum h, i, k; diatono fi diatonium o.
DigitlZed by Google
u.. -– DeMt-iptiopag.MOaddettdtt.
tUtH' tt«tt)'t«!<Mn. jMmn.tYMMtMt. nttotytttttm.
dittoM* dhtern'
)n).DCVUL
HU.CCf.'LXXOtf. m.DCCCt-XXXVt)). ))).œ:Ct.\).
)f H 0
T T T
1.J~
««« trUo t)rn«)))M.
ptrM.
tfMmm. Mto
*ytMM)m.
chfom.''hrottL
XU.OCVn).
)))t.CCC.')Ut.CUt). MLCCCCU').
t.xxtm..A x< S x
T T T T T
t\ M.
memtritet. ptftn.tynctxm. Mte

tyoemm.
en. MMm.
ttït. UU. iUt. ift.CCCCt.Yt.
ncVUt.CCCCXO.CCCLXXtttt. o
T
X. Y. CC. DD. FF. KK. ).t..
MM ptrtmtK trtMdttt. ptftc.dte:. oeMditt. tritehyporb. jXtrM.hyjx'rb. nOehypttb
'ti'ttmt diatonos dtttMM <)it)onof
i!u.M\'tu. tfff.xcvt.u).t)Ccc).xxx\')u. m.ccco.v). )().).xx)). n.Mcccx\'L ii.nxcn. n.cccttn.
T T T T T T T
BM.. HH.
_r.
'neK ptftm<K trite
ditt. pttM.
dfM. Mtc diM. trite
hyperh.jmrtn.
hyperb. tmtc
hyper)!.
chrom. ehroa). chMtn. chrom.
XÏi.CtVn). tUÏ.XCV).tii.BCCC.
UT.DCXH'ttL tiLLXXU.n.DCCM. tLDCC. H.CCCUtt.
o ,t.XXXVU).,
x t XV). XXXVL
-r T T TTT'T T T
T~TiT
X. AA. Kf!.
`. _r.
metc ptramMotrittptrm.dit!. M~diM.MtfptnnJtyperb. <)<')'hyptrb
dieï.m.camN. h.en.eottnu.
iiff.Dcvnf. inf.uf.Dcccc.m.MK'. m. u.ucccc.û.ncca. n.anu).
XCVI.Xm.LXXXVt)!. X\1.
t.XXt).XCUn.
0o o o en
iT;~),T T T $ T T
INST. MUS. lUI, 10. 331
est ·IIIl·DCVUI· ad '-\T:CLXXXIIII· Ea est ·DLXXVI· Hane
dimidiam partior, fiunt ·CCLXXXVill· Eandem adieio
numero maiori, id est ·V· CLXXXIIII· flunt ·V· CCCCLXXII·
quae sit ·N· liebanos meson ebromatiee. Relinquuntur
igitur duo semitonia, unum inter liebanon meson ebroma- 5
lieen et parbypaten meson ebromatieen, id est inter
•V· CCCCLXXn· et .V. DCCCXXXII· et aliud inter par-
bypaten meson ebromatieen el bypaten meson, id est inter
.V· DCCCXXXlI· et .VI . CXLIln· Enarmonium vero genus
hoc modo dividimus. Quoniam ea, quae erat parbypate 10
meson diatonos, vel ea, qua e erat parhypate meson ehro-
matiee, duos ton08 distabat a mese obtinens numerum
.V·DCCCXXXII·, ea in enarmonio genere erit" liehanos
meson enarmonios, ·L· littera pernotata, duos nihilominus
ad mesen obtinens tonos. Reliquum igitur semitoDium, 15
quod est inter liehanon meson eDarmonion et hypaten
meson, id est inter ·V·DCCCXXXII· et ·VI·CXLnn·, in
duas diesis hoc modo dividimus. Aufero differentiam
·V·DCCCXXXII· ad ·VI· CXLIIII. Ea est ·CCCXII· Hane
dimidiam partior, fient. ·CLVI· Hoc ad ·V·DCCCXXXII· 20
iungo, fient ·V· DCCCCLXXXVIII. Et baee sit ·K· par-
hypate meSOD enarmonios. Duae vero sunt diesis inter
liehanon meson enarmoDion et parhypaten meson enarmo-
nioD, id est inter ·V·DCCCXXXII· et ·V·DCCCCLXXXVIII·
et inter parhypaten meson enarmonioD et hypaten meson, 25
id est inter ·V·DCCCCLXXXVm· et :vI·CXLIDI. Divisum
2 fiant g; fient h, k. Il eadem i. 3 fient g, h, k. i, o.
5 unum •.. meson in margi'le k. Il ehromatiee ·N· gj ehro-
matieem i. 6 parhYl?aten meson ... meson chromatieen
et om. h. 7 et aliudl alterum k. Il parhypaten] hypaten
g, i. 8 meson matieen et in margine ehrom. k. 10 di-
viditnr h, k. 11 vel ea, qUae erat corro add. f. 13
amomio g. 14 duo i. 16 est Dm. i. Il inter om. o. 17
inter om. g, o. 20 ·Y·DCCCXXXII] ·Y·DCCCCLXXXVII·
h. 22 diesjs et e supra alterum i h. 23 enarmonium h,
k j enarmonior o. 24 Posi enarmonion addii f: et hypate
meson enarmonion guae secunda manlt suni inducla.
DigitlZed by Google
332 INST. MUS. IlIl, 11.
est igitur meson tetraelwrdum, quod ita in deseriptione

ponatur, ut superius deseriptis tetrachordis adgregetur.
(Vide descriptionem in tabllia seorsum addita.)
Monochordi hypaton per tria genera partitio et totius

5 dispositio descriptionis.
XI. Nune ergo hypaton tètraebordon per tria genera
dividendum est. Sumo hypales meson, id est· VI· CXLIIII·
dimidiam parte m, quae fit ·111· LXXn. Hane eidem si ad-
ieeero, fient .VIIU· CCXVI·, quae est proslambanomenos
. lo~ad bypaten meson diapente eonsonantiam servaos. Eius-
dem autem hypates meson, id est ·VI· CXLIIII·, si auferam
tertiam partem, quae est ·11· XLVIII· eidemque adiecero,
fient ·VIII· CXCII· et haee est ·B· hypate hypaton. 19itur
bypates meson ad proslambanomenon dia pente est eon-
15 sonantia, ad hypaten bypaton vero dialessaron. Ab hae
igitur hypate meson, id est .VI· CXLIIII· pars auferatur
oetava, erit ·DCCLXVIU. Hane eisdem si quis adiungat,
fient ·VI·DCCCCXII·, quae est ·E· liehanos hypaton dia-
tonos ad hypaten meson tooi obtioens proportionem.
20 Rursus de ·VI.DCècCXII· pars auferalur octava. Ea est
·DCCCLXnn· Haee si eidem ~opuletur, fient .' VII·
·DCCLXXVI·, quae est ·C· parhypate hypaton diatonos ad
liebanon bypatoo diatooon toni, ad hypaten meson duorum
tonorum distantiam sèrvaos. Relinquitur igitur semitonium
25 inter p~rhypaten hypaton diatonon et hypaten hypaton,
3 Dispositione,,, eodem modo descriptam praebet g, qua h

et k. Vide supra in fine capitili lIereti; i om. H. I. N. P. R. S.
AA. BB. RH . .ponitque HH. llJCO n., KK. loco LL; f om.
S. R. BB. HH. AA. ponitque HH. loco KK., KK. loco LL.
4 lmcript. om. g. Il divisio vel partitio f. Il et] ae k. 6
Hune o. Il ergo] vero i; igitnr g. Il hypaton et i. Il tetra-
ehordum li, k, o. 8 fit] sit i, o. II adieero h. 9 fiunt g.
11-12 hypates meson ... quae est om. i. 15 vero bis g, o.
16 auferamus i. 17 oetavam i. /I erunt f. Il eidem i.
18 ·E· om. g, h, i, k. 23 toni om. i.
DigitlZed by Google
"1~l_J~––––'L.J?. ]JMcr)ptM).M2t<M<-)t<h.
h]fptt< ptrhyp<M Md.M).. m.w tht~n.m. ).trtt..t)nM. MtityMmm.
txmoo tneMtt meMO dhtooo* d~)«M<
'°°'"
iuf.nn'))). jto.a'o.xxtt)). m.Mcco.xxxvul. ;ucca').).
'°' j f o 0
T T T
V).C.
t'. V.MCC. V.C.
r, S
XUUt. XXXU. t.XXXJU).– –~
t!ttK tntftyncom). j)tMo.f;'n<'mm. netft~mm.
chrotK. chruttt.
° )U).t)cnn. u)).c('c. ttn.M-cuu. jm.cccct.v).
T t ).XX)))). < t <
T T T T T
T
'0- '.u
hyp'tt ))!M-hy)<tM Uchtom mM. )nh.)~M)-t)Mtm!. Mtetynmtm.
tnemn mMto tKMm t.m. mm.
<hn. eh~m.
““ ““ ““ tn.CCCCt.Vt.
ncnn.cca'XH.a'o.xxtn). o
& T T
Vt.C.C. V.DCCC. V.CCCC. Ty y L-t Kt: tt
““
XUm. XXXU. !.XXU. '–-
j)MmeM trttediM. jtmn.dim. mtfd~ tn)t'k;-jx:rb. ~mu.hyprtb. M~hy~Hh
diatono)! dittMm <ti&tfjtt'js 'Httan~t
nit.Mvm. mt.xcvt.ttï.Mt'o.xxxvm. iif.ccccf.vt. nf.t.xxn. u.tucccxu. u.t'x'u. u.ca'ntt.
'Ï'O)! a 0a ~!<
T T T T T
L T
I3)I. T
1111.
li. L.
'h_
hyjXttt p<tr)).)i<hMO< mtK MtfdiM. mt.'huwr)..
pMMu<-M ttitcdiMt. ;)Mn.diet. <nt<-ti)-)t<-r)t.MrM.)t)-ptfh.
chro.n. c).r.m. d.r. c).M.
*°"
)))f.)'cnt). im.xcM. Iti.nccc. tn.M-xt.v))). m.Lxxn. n.f'arc. )t:n'-<. ti.mtM.
o o).XXX\'tU.t 4 < XV). < XXXVf.
T
T~T'T-TTTTTTTTT T T T T
\').C.V.DCCCC.V.!)CfC. Z
XmM.LXXX.XXXU.––––––––L–J_
MM ptrtntM<'tr)t''))M!u'.<ti<'t. n''t'hyj"-r);.
\')t). m'~t)i<!t.tnk')atMjt)~'f)).
dm.po.mann. h.t). mMm.
..L t ° nH.Mvn). nn.ttt.t)cecc.it).Mcc. tn.)[t'('r(;.)).~n«t. )i.cnun.
? T c xcvt. xcn.Lxxxvtn. o o t.xxx.xam.xv).
T T
INST. MUS. I1II, 11. 333
id est inter .VII· DCCLXXVI· et .VIII· CXCII. Et diatonici
quidem generis hypaton tale tetraehordum est, ebroma-
tieum vero tali ratione dividimus. Sumo enim dift'erentiam
hypates meson et eius, quae est liehanos hypaton diatonos,
id est ·VI·CXLIIII· et·VI·DCCCCXII. Ea est ·DCCLXVIII· 5.
Bane dimidiam partior, ut duo effieiam semitonia, fient
·CCCLXXXIIII· Bane adieio . VI . DCCCCXII, ut tria semi-
tonia fiant; erunt ·VII· CCXCVI. Baec erit ·F· liehanos
hypaton ehromatiee ab ea, quae est hypate meson. tribus
semitoniis distans.. Relinquuntur ergo duo semitonia, 10
unum quidem inter liehanon hypaton ehromatieen et par-
hypaten hypalon chromatieen. id est inter ·VII·CCXCVI·
et ·VII· DCCLXXVI·, aliud vero inter parbypaten hypaton
ehromaticen et hypaten hypaton, id est inter ·VII·
·DCCLXXVI· et ·VIII·CXCII. Restat enarmonium genus, 15
euius ad superius exemplar talis divisio est. Quoniam
enim parhypate bypalon diatonos vel parhypate bypaton
ehromatiee, qua e . VII . DCCLXXVI· unitatibus insignita
est, duubus tonis distat ab ea, quae est hypate meson, ea-
l1em erit in genere enarmonio liehanos hypaton enarmo- 20
nios, quae ab hypale meson duohus integris differat tonis.
Restat igitur ex diatessaron eonsoDantia semitonium, quod
est inter lichanon hypaton enarmonion et bypaten hypaton.
id est inter ·VIT·DCCLXXVI· et ·VIII·CXCII. Boe in duas
diesis i18 dividimus. Sumo dift'erentiam eius, quae est 25
Iiehanos bypaton enarmonios, et hypates hypaton. id est
·VII· DCCLXXVI· et ·VIU· CXCII. Ea est ·CCCCXVI·
Buius dimidiam sumo, sunt ·CCVIII· Bane adicio ·VII·
·DCCLXXVI· fient ·VII·DCCCCLXXXIIIl· quae sit·D· par-
hypate hypaton enarmonios. Sunt igitur duae diesis, una so
2 chromatici g. I) divimus g. 4 hypaton] hypaten

g. 5-7 Ea est •.• ·VI·DCCCCXII. om. h. 9 est]
suut f. 14 .Vil.DCCLXXVI.] ·VII·LXXVI· i. 15 en-
armonion f. 20 genere enarmonion f. 21 integria] in
tribus i. 24 in] inter h. 25 diesis mutatum in dieaes h.
DigitlZed by Google
334 INST. MUS. InI, 12.
quidem, quae inter Iicbanon bypaton enarmonion et par-

hypaten bypaton enarmonion, id est inter ·VII· DCCLXXVI·
et ·VII· DCCCCLXXXIIII·, altera vero, quae est inter par-
bypaten bypaton enarmonion et hypaten hypaton, id est
5 inter ·VU·DCCCCLXXXlIII· et ·VIII·CXCII· Tonus vero
ultimus inter proslambanomenon et hypaten hypaton, id
est inter .VIlU . CCXVI· et .VIII· CXCII. continetut. Divi-
sum est· igitur hypaton tetrachordum secundum tria ge-
nera, diatonicum, chromaticum, enarmonion. Quod si
lO superioribus tetrachordis byperboleon, diezeugmenon,
synemmenon, meson adiungatur, fit integra perfectaque de-
scriptio divisi per omnia [tria genera] monochordi regularis.
(Pide descriptionem in tabula seorsum addita.)
Batio superius dispositae descriptionis.

15 XII. In superiore igitur forma ohtinel quidem con-
sonantiam diapason proslambanomenos ad mesen, mese
vero ad neten hyperboleon, bis autem diapason proslam-
banomenos ad neten hyperboleon; dialessaron autem con-
sonantiam servant hypate hypaton ad hypaten meson,
20 bypate meson ad mesen, mese ad neten synemmenon,
paramese ad neten diezeugmenon, nete diezeugmenon ad
fleten hyperboleon, atque boe ila, ut in his consonantiis
integra tetrachorda numeremus. Atque ut c1arius omnis
in bac forma respiciatur ordo nervorum secundum tria
25 genera, ·V· lantum notantur esse tetracborda: primuDl at-
que gravissimum hypaton, cuius est princeps hypate by-
paton, ultima hypate meson, secundum vero meson, cuius
1 quidem om. h. 1/ hypaten g, h. 3 parhypaten] hy-

paten i. 9 enarmonium h, k, o. Il Post enarmonium in h
et k spatium tredecim vtJrsuum vacuum relictum est. 1/ si om. o.
12 [tria genera] om. c~dd. 13 Dispositionem dis,ponunt g, h, k ul
8upra est adnotatum; 10m. S.D. K.L.AA. et pOntt I I. HH. KK.
loco HH. KK. LL.; f om. S. Y. K. L. RH. AA. et ponit HH.
KK. CC. loco KK. LL. EE. 14 lnscript. om. g. Il positae
k; digestae f. 15 optinent i. 20 mese] meses g, h, k.
26 est om. o.
DigitlZed by Google
A. K. H ). M.
_`.
pr<t)M))m. hypn. jtothyp. tid.n. hyjmto ))Mh))~M ïicfn.Mi
'<<" hyt~ton. hyjMt. hyjntM, n,(.,m. i,,e<un ..MNn
~iatonot di'it~n')~ dutonot ttht~nm
~CC. VM.C.C. Vit.jUCC. \H)W. \'f.C.C. V.MCC. \.C.t'.

x~ xcu. ).xx\'t. x'). xLmt. xxxn. f.xxxnu.
0
T
<* TT T T T T
K.
j F.
pfo~ttn))*. h)'jmtc ptrhyjt. )it)mt)«t ))yp<t<- )~r!jut.' ti.'htntx
MfMOot h)j<t)M meMn mMou me~n
));jmt. hy))tton
thron!. dtrom. chro! ehrmt.
~<'c. vut.c. C. vtt.xrc. vn.'cc. \.)~'cc. \.(a'c.

\t.c. C.
x~ xcn. ).x)ivf. xcn. xutu xxxn. Lxx)).
o ~!t Ji it.-t s s as t <

T T T T T T T T
T~T~T
).M)M.).<- hiTf~ j.Mh.Mm.ot ),)-).~<- j.vh.t.chM.~

h;'t)t)M)hy)). hypaton .Kco M~ .Mm
<'tt. t'twtt). t't). t'tttntt.
"c< \))n.\u.n.n.M'c. \i.c. Y.D.v.xm.

x~ xm. K'cc.f.xxv). x).H))."r..xxxu.
'.xxx. ).\xx.
o \)~.
T T T T
(. )t. C. T- DeMrijttiopag.SM addenda.
Kehmo' "'Me trite tiyMmm. pttM. t~mmm. n<)< tyttttttm.

*j)Jhy)Mtt
,M,un meson di~Mnot ttittooot
diatonos d.tt.no< i!ff.MCV)H. UU.a'CLXXtHL fi):UCCCt.XXXV))t. iiECKW).
s uo a0
T T T
V.DCCC. e.
~C. J<
XXXtt. f-XXXtttL MU ty~mm.
t;amMm. px<a«. tyoem~.
chrom. chre'f.
o nfr.nc\m. ttn'.ccc. tUt.cm Ht.ccccu').
T T T a
Lxxnu.
N.
F.
HchMO!! '"Me trifepanm.tynt-mm. mXtyomM)..
j)tr).~m)f
mMon mtMtt <mn.
dtn)'n. chrM". m M. ttLCCCCt.V).
MVtX.CCCCX.O.M'O.XXHH. o °
T
& &
v. CCCC. T r. CL'.
IIcee. DU. 1_f_· 1\1\, 1.
XXXU. LXXtt. t~di~ Mtedttt. tnt<.h)-pefb. )mrM.H).t' ,).~r)..
-– ~ma.diM.
dmtone! dittonM dhtenot d'<t'<
111.cCt't:LVI. ru. n. D(t'CCX\'I. 11.

ii. 1'\1.11.
tt. il.
n. fmm.
('111111.
c s < im. M\IK:III,
)t). llll.
un.
1. T T TT c llll. o XC\'I. u o o
T T T ncccLXXXVtU.
j
'l' 1t1.
nT.
Ts nCt'CLXXX\ll1. T uï. ceccm. Ttu. ).xxu. Ts ~11.Btcccxn.
LXXII, T T T
IID.
13D.
T 1111.
T
1\. 1..
't'hh.<)iM. "j.MM.dit.. MMdtN. tnt.hy)Mb. )wm.h)-t..h~<rb.
mri7''iic).M. [,M.K.
~M~ chrM. chMm. chrom.
““,“
M. omn. in.t.xxn. u.m'ccc. rf.fcc. ~u'n~
Mt.fKTttt. ntf.xcn. !ii.pcc(.. ttr.ccxmji.
s & & xn. s s s
~xxx~ x~u. T
V.D.
V.D.V.M'CC. _––
_X.
C<:C< tdte j~n.d.N. ,r,t<,)~n.).yj..rb.i..).r),.
XXXtf.t.mn.t«.
).XXX. diM.m.tMnM. '< 'Wttt.
Hï.îf.ncfK'.tH'f'ccc. t).c..m).
o Iiti.ncvu<. itu:)ii:nccK.u).Mcc.
ii, T T XLVt. xc!).).xxx\tn. o <- '.xxn. xcutt. x~').
T_
INST. MUS. IIII. 13. 335
est princeps hypate meson, ex trema vero mese, tertium
synemmenon, euius est prineeps mese, finalis nete synem-
menon, quartum diezeugmenon, euius est prima para-
mesos, nete vero diezeugmenon extrema, quintum vero est •
hyperboleon, euius est quidem princeps nete diezeugme- 5
. non, ad neten vero hyperboleon terminatur extremam.
De stantibus vocibus et mobilibus.

XIII. Harum vero omnium vocum partim sunt in
totum inmobiles, partim in totum mobiles, partim vero
nee in totum inmobiles nee in totum mobiles sonant. 10
In totum inmobiles sunt proslambanomenos, hypate
hypaton, hypate meson, mese, nete synemmenon, para-
mesos, nete diezeugmenon , nete hyperboleon ideirco,
quoniam in omnibus tribus genel'ibus eaedem sunt, nee
loca nee nomina permutantes sive pentaehorda sive tetra- 15
ehorda eontineant; pentII ehorda quidem, ut proslambano-
menos ad hypaten meson et mese ad neten diezeugmenon,
tetrachorda vero, ut hypate hypaton ad hypaten meson et
hypate meson ad mesen. Mobiles vero sunt, quae seeun-
dum singula genera permutantur hoc modo, ut paraoete 20
et Iiehanos diatonici et ehromatiei, trite et parhypllte en-
armonii. Alia est enim paranllte hyperboleon diatonos,
alia paranete hyperboleon chromatiea, aUa trite enarmo-
nios. Diversae sunt etiam paranete diezeugmenon dia-
tonos atque chromatiea, nee est eadem quae in generibus 25
ceteris trite diezeugmenon enarmonios. Neque eaedem
sunt paranete synemmenon diatonos et ehromatica et trite
synemmenon enarmonios his, quae sunt in reJiquis gene-
2 principium h, k. 3 parameses g, h, i, k, o. 4 vero pOlI

nete om. g, h, k. ii quidem orn. g, h, k, o. 6 extrema g, h,
k, o. 7 InBcript. om. g. Il et] ae k. 8 Parum o: Earum
k. 9 partim vero h, k. lO lIonant] Baud Bcio an sunt
Bcribelldum Bit. 12 paramesell h, k, o. 14 eadem f, io
21 liehanae f, i. 22-23 diatonos ... hyperboleon om. i.
23 ehromaticae f. Il tritae i. 24 etiam] autem i. 25 est
om. o. Il eaedem o. 26 eadem ij eedem f.
DigitlZed by Google
336 INST. MUS. 1m, 18.
ribus trile. Distant etiam lichanos meson diatonos et licha-

nos meson chromatice, et parhypate meson eDarmonios nulli
aliorum generum parbypate similis inveniLur. Nec eosdem
• locos ac numeros servant Jichanos hypaton diatonos et li-
5 chanos bypaton cbromatice. Nam parbypate hypaton enar-
moniosaliorum generum parbypatis repperitur esse dissi-
milis. Non in totum vero inmobiles aut mobiles sunt, quae
in duobus quidem generibus manent, id est chromatico et
diatonico, sedinenarmonio permutantur. Id autem sie con-
IO sideratur. Trite byperboleon diatonos et trite hyperboleon
cbromatiee eadem in superiore forma deseripta est isdem
numeris ·11· DCCCCXVI· At vero eum enarmonium genus
aspicimus, triten aliam repperimus, id est ·11· DCCCCXClill.
Quae igitur vox duobus fuit generibus eommunis, eadem
15 in tertio permutata est. Idem est in diezeugmenon tetra-
ehordo. Nam trite diezeugmenon diatonos et trite die-
zeugmenoll cbromatiea eaedem sunt sibique consentiunt,
trite autem diezeugmenon enarmonios a superioribus di-
stato In synemmenis eliam idem est. Trite enim synem-
.20 menon diatonos et trite synemmenon chromatice eaedem
sunt, sed trite synemmenon enarmonios est diversa. Item
parbypate meson diatonos et parhypate meson ehromatica
eaedem notantur, sed in enarmonio genere, .sieut superius
trite, ila hic parhypatae iuxta hypatas meson quidem in-
25 veniuntur, vi autem ac soni acumine diversae sunt ceteris.
Rursus parhypate bypaton diatonos et parhypate bypaton
ehromatica eadem est, sed non eadem est, cum in enarmo-
nio genere quaeritur. Sed ut harum non piena mutabili-
tas eIarius eonliquescat. ad byperboleon te1.rachordon
1 liehanos meson diatonos et corro add. f. 2 ehroma-
ticae f. il parhypatis h, k, o. 6 ehromatieae· f, g. Il
Nam] FortaIBe 8cribendum lam. 8 duabus i. 9 sie om. h.
10 Trito i. 11 hisdem f, g, h, k, o. 18 tritem g, h.
i, k. 16 Idem est et f, O. 17 ehromatieae O. Il eadem i;
eedem f. 18-19 trite autem ... idem est om. o. 19 idem]
id i. 20 ehromatiea g, h, k. li eadem i; eedem f. 23
pernotantur f. 24 trite om. h. Il rarhypate f, g, h, i, k, 0.11
hyeate h; hypate et 8upra versum hipatas k. 26 vi] ·VI·
f. il ae] aut o. 27 est eadem f.
DigitlZed by Google
INST. MUS. Im, 14. 337
redeamus. In boe igitur, quàe in diatonico atque cbroma-
tico genere trite hyperboleon est, -eadem mutalur in 00.
armonio et fit paranete. ·Item quae trite diezeugmenon vel
in diatonico vel cbromat.ieo genere voeabatur, paranole in
enarmooio dicitur.. Quae trite synemmenon in cbromatieo li
vel diatonico fnit, in enarmonio in paraneten transito
Quae vero parbypate melon in c.:bromatico veldiatonlco
visebator, eadem Iichao08 melon in enarmonio repp.eritur;
quae autem parbypate hypaton vel in diMonieo. ;vel. in
ebromatieo dicebatur, fiebanol bypaton ia enarmonio nun- lO
- cupatur. Sunt igilur iDBlobiles quidem proslambanome-
nos, hypate bypaton, bypale meson. mese. nete synem-
menon, paramesos, nete mezèugmenon, nete hyperboleon;
mobiles vero, quas -licbanus vel paranetas vel diatonicas
vel chl'omaticas vel enarmonius voeaiJml; non in totum 15
mobiles aut inmobiles, quas parbypatas. tritas in dia tono
vel chromate, Jicbanui autem vel paranetas in enarmonio
genere dicimus.
De consonalitiarum' speciebus.
XlIII. Nunc de speciebus primarum consonantiarum 20
tl'actandum est. Prima e autem eonsonantiae sunt dia-
pason, diapente, diatessaron. Species aulem est quaedam
positio propria m babens formam secundum unumquodque
genus in uniuscuiusque proportionis consonantiam facien-
tis terminis .constituta; ut in diatonico genere. Nam si 25
diezeugmenon tetrachordum inter byperboleon LeLraebor-
3Item quae] Itemque O. Il vel om. f, O. 4 vocabitur h.

1) chroma~icoa i. . 9 bypaton om. h; aupra veraum k. 9-10
vel in diatonico ••• hypaton lichanos -dicebatur pOli nun-
eupatur i. 10 chromate f, i. li dicebantur h, k. 13
parameaea g, h, i, k. O. 14 vero om. h.- Il q~8 o. [llicha-
naa g, h, k; lichanos o. 1/ paranetes h.' 15 enarmonias
g,h; enarmonic08 k. _16 aut] nec in totum h, k. 1/ dia-
tonico h, k, O. 17 vel in o. Il licJJ.anas g, h, k, o; licha-
n08 f. 19 Inacript. om. g. 23 unamquodque i. Il unum
om. h; aupra versum k.
BOETIU8. 22
Di~itlZed by Google
388 IlIST. lIUS. UU, 14.
dum mesenqoe ponamus, subtracto scilieet syoemmenoQ

letramordo, eruot ·XV· nervi. At si ah bis pro.slmhano ..
meoos detrabatur, ernnt .X1I11. Di ergo disponao'ur
hoe modo. Sit ·A· bypale bypalorl. ·B· parhypale bypaton;
5 ·C· hypaton liehanos, ·D· bypate meSOD, ·E· Plrhypale
meson, ·F· lichanos melOn, ·G· mese~ ·H· paramese, ·1·
trite diezeugmeooD, ·K· paraDete diezeugmenoB, ·L· nete
diezeugm8Don•.1(. trite bYPeFboleoD, ·N· paraDet.e byper·
boleon, ·0· nete hyperboleon. Ab bypaAe igit.ur ad para~
lO mesen- diapasoB ~onBOoantia est, -ab .eadem vero param/!Ie
ad bypateo meson di8p~nte, a Illese vero ad. bypalen me. •
son diatellsaroD. -Erit igitur diapason quidem ocLQ cbor.
darum, diatessaron vero quau'uor, dia pente àulem quinque.
Ac per hoc babebit dialessaron quidem species tres ,_ dia-
15 pente autem species quattuor, diapason vero species
septem; semperque una mious species erit, quam foerioi
voces. Ul eoim a mese ceteras ordiamur, diaLessaron coo.
sonantiae species sunt tres hoc modo. Una quidem species
erit ab ·G· ad ·D·, secunda vero ab ·F· ad ·C·, tertia ab
20 ·E· ad ·B· et huc usque diatessaron species progrediuotur
id circo , quia huc usque species bioos eontioent nervos
eiusdem diatessaron, ut ~GD· quidem eos, qui sunt ·E·F·,
et ·FC· eos, qui sunt ·E·D·, et ·EB·, eos, qui sunt ·C·D· Si
\"ero his adiecero diatessal'on ·DA· diversa erit ab ea,_ quae
25 est ·GD·; unum enim solum ·GD· consonantiae oervum
~ontinebit, id est ·D· solum. Exces!lit igilur ·GD· con-
- sonantiam. Atque ideo diatessaron tres species babere
. perhibetur. El in ceteris quidem consonantiis idem est.
1 mesenque] et mesen o. 1-2 subtraeto seiUeet
synemmenon tetraehordo om. i, o; in margine IUperfure f.
6 ·I·J ·K· mc -et infra f, i, '0. 7 .K.] ·L. Mc et infrll f, i, o. i
.L·J ·ll· Ilic et infre f. i, o. 8 ·M·] ·N· /rie et i'Rfra f,
i. o. Il .N·] ·X· Mc et infra f, i, o. 9 parameaen] me.en
f, i. - lO paramese] mese f. i, o. 11 ad] a f. II hypaten
mesonJ liehanon hypaton f, i, o. 12 quideD) diapason o.
18 autem) vero f, o. 16 Be~ieB f. 19 tertia vero a~e8t
ab ·B·. i. _ 22 primae eiusdem g, k; primo. ei1!adem h. Il
ut om. g, h, k. ti .FC.] fit o. O "'file ·EB· addit g: eos
qui, qui sunto Il ·C·D·l ·ED· g, h, i; ·EO: o· 25 ·DG·g.11
alt. ·GD· ] quae elt .00. o. 26 ·D· om. i. -
DigitlZed by Google
lNST. MUS. IIII, 14._ 339
Diapente autem quaLtuor specie;; eront hoc modo. Una
quidem ab 00, quod est ·H·, ad ·D., alia vero ab eo, quod
est ·G·, ad ·C·, alla ab eG, qood est ·F·, ad ·B·, alia
autem ab eo, quod est ·E·, ad ·A· Diapason vero
consooantiae septem eront species boc modo. : Prima li
ab eo, quod est ·0·, ad ·G-, -seconda ab eo, quod est
·N·, ad -F·, tertia ab eD, quod est ·M·, ad ·E·, quarta
ab eD, quod est ·L·, ad ·D·, quinta ab eo, quod est ·K·,
ad ·C· I sexta ab eo, quod est ·1·, ad ·B·, septima
ab eD, quod est ~H·, ad ·A· Liquet igitur ex bis,lo
quae dicta sunt, diatessaron consonantiam semel tantum
inmobiJibus ac statutis voeibus continel'i. _ Nam si ab
bypate hypaton ineipiam, erit ·AD·, id est ab hypate
hypaton in meson bypaten I ea, quae est in boe ordine
prima. Nam ceterae non statutis voeibus terminantur, ut 15
·BE· ·CF· Nam et parhypatè hypaton et parhypate meson
et Iiehanos bypatoo et Iichanos meson mobiles esse mon-
stratae sunto Quod si rursus ab hypate meson diatessaron
eonsonantiam inchoemus, erit species diatessaron statutis
vocibus terminata ·DG· ea, quae est priola, id est ab- hy- 20
pate meson in meseo, reliquae minime. ot ·EH· et ·FI·
Nam parhypate mes08 et lichanos rneson et trite diezeug-
menon oon probantur inmobiles. Rurs\lS si eaodem dia-
tessaroD paramese suseipiat ordieodam, erit quae statutis
eoerceatur sonis diatessaron species ·HL·, id est a para- i5
mese io neteo diezeugmenon, quae est prima. Nam ce-
terae. quae sunt ·IM· et ·KN· mobilibus terminantur sonis.
Nam trite diezeugmenon et paranete diezeugmenon et trite
hyperboleon mobiles voces esse praediximus. Jtem dia-
2 vero ab eli. g. 6 ab eo 081. i, o.lIsecunda. vero i.ll quod

est ·N·] quod est 081. g. 9- sexta. vero· h, k. 10 ·H· ad .,A..
orn. g. 12 in immobilibus o; in corro add. h. Il si ab] sub i.
14 hoc 0111. h, o. 18 ab] a g, ad h. 20 ·GD· g, h, i, k, O.
21 minimae g, h, o. Il ·FI·] ·FK· E, ii ·FG· o; ·FL· g, h, k.
22 Po,t alt. meBoh addii E: et paramese, guae vocabula in k 8upra
1I.ersum atlBcripta 8unt. 24 erit quae] eritque i. 26 coher-
ceawr E, g, h, k. Il a om. E. 27 ·KN·] ·LX· i, Oi ·LO· E.
29 P08t hyperboleon addunt E, o: et paranete hyperboleon;
in k 8upra ver8um et paranete.
22·
DigitlZed by Google
340 !NST. MUS. IIII, 14.
pente consonantia duas tantummodo species tenet, quae

slatutis vocibus includuntur. Dt si ab hypate meson or-
diamur, una quidem est ·DH· id est ab hypate meson in
paramesen ea, qua e est prima, altera vero ·GL., id est a
D mese in neten diezeugmenon. Haec vero est quarta.
Reliquae vero, id est ·EI· ·FK· minime statutis vocibus
dausae sunt. Nam parhypate et Iichane et trite et para-
nete instabiles approbantur. Similis autem ratio erit, si a
nete diezeugmenon in graviorém partém, id est ad mesen
10 consooantiae huius species considerentur. Eisdem enim
inmobilibus vocibus, quae superius dictae sunt, contine-
buntur. Sive autem ab hypate meson seu a mese seu a
paramese sive etiam a nete byperboleon consonantias ad
graviorem partem ducamus, duarum, quae slatutis vocibus
15 coerceaotur, non poterit esse districtio. Diapason vero
consonantiae, sive ab hypate hypaton in paramesen, sive
a nete hyperboleon in mesen ordo sumalur, tres lantum-
modo species obtinebit. quae inmobilibus voci bus coercean-
turo Nam ab hypate hypaton ordientibus una est ·AH· ea,
IO qua e est prima, ab hypate hypaton in paramesen, altera
·DL· ea, quae est quarta, ab hypate meson in neten die-
zeugmenon, dehinc ·GO· - haec est septima - id est a
mese in neten Ityperboleon. Reliquarum vero specierum
voces extimae nullo modo constitutae sunto Nam par-
115 hypate et Iichane et trite et paranete, ut supra quoque
dictum est, non sunt inmobiles. Similiter autem et per
easdem voces, si ab hyperboleon nete ordiamur, specierum
2 ordiantur g. 5 Haee] IN haee ii In hae f. 1
liebanoe f, quod kaud scio an rectius Bit. Etiam parbypatae
tritae, paranetae videntur rectlus posse scribi. 8 Similea l.
12 ae a mese io 13 byperboleon et supra verslIm diezeugme-
-non k. 1\ ad om. i; in l. 15 coherceantur g, b, i, k.11
diatinctio l, i i distrinctio mutatum in distinctio k. 1'i a
nete) autem g. 1\ meson g, b, i, k. 18 in immobilibus, in
corro addito, h. I cobereeantur " g, b, i, k. 19 ab am. i.ll
·HA· h. 22 ·GD. i. 1\ e8t om. i, o. 1\ 8eptima est l, h, k.
24 vocia l. 1\ existime ii extremae o. 26 lichamae ii
Iichano li !orlasse scribendum parhypatae et lichanoe et tri-
tae et paranetae. 26 immobiles non sunt " i, o. 21 neten
f, i.n speciemur i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. nn, 15. 341
ordo contexitur. Quorum omnium intellegentiam subiecta
descriptio faciel esse notiorem.
A Uypate bypaton~
B Parbypate bypaton
C Hypaton lichanos li
D Hypate meson
E Parbypate meson
F Licbanos meson
G Mese
H Paramese 10
I I Trite diezeugmenon
K Paranete diezeugmenon
L Netti diezeugmenon
~I---
Trite byperboleon
Paranete hyperboleon 15
Nete hyperboleon.
De modorum ea;ordiis. in quo dispositio notarum per sin-

. gulos modos ac voces.
XV. Ex diapason igitur consonantiaespeciebus existun!,
qui appellantur modi. quos eosdem tropos vel tonos nomi- 20
nant. Sunt autem tropi constitutiones in totis vocum or-
dinibus vel gravitate vel acumine differentes. Constitutio
vero est plenum veluti modulationis corpu~ ex conKonan-
tiarum coniunctione consistens quale est vel diapason vel
diapason et diatessaron vel bis diapason. Est enim dia- 25
..
8 Littera, et lineu Dm. g; littera, om. O; X loeo O ponit
litteraefJue O lineam Bine nomine attribuit i; h et k inter lineaB
.. .. 80011000800800
Intervallorum Blgnaponunt T T T T T T T T T T T T T. In k
etiam altertl dispoBitio inIJenitur angulorum formiB et arcubuB
ornata. 17 Inserìpt. om. g. Il per singoloB ••. voces om. h.
21 constitutionis f. 24: PriIlB vel diapason Dm. f, g, b, i, k.
25 et] vel h, k. Il enim] autem h, k, o.
DigitlZed by Google
. INST. MUS. 1m, 15.
pasòn CODstituUo a pfoslambanomeno io meseo celeris

quae suol mediae vocibus adnomeratis, vel a mese rorsus
in neteo hyperboleon cum voci bus interiectis, vel ab by-
pate meson in nelen diezeugmenon cum bis, quas exlremae
1\ voces medias claudunt. Svnemmenon vero constitutio ea
est, quae a proslambaDomflDo in Deteo synemmenon cum
his, quae mediae inleriectae sunl, consta t. Bis diapason
aulem a proslambanomeno in nelen hyperboleon cum his,
quae in medio sunt interpositae. consideratur. Bas igitur
lO constitutiones si quis lotas faciat acutiores, vel in gravius
totas remittat secundum supradictas dillpason consonantiae
species, efficiel modos ·VII·, quorum nomina suot baec:
. bypodoriutl, bypophrygius, hypolydius, dorius, pbrygius,
Iydius, mixolydius. Borum vero sic ordo procedit. Sit in
15 diatonico genere vocum ordo dispositus a proslambano-
meno in neteo byperboleon atque bic sit hypodorius modui.
Si quis igitur proslambanomelloo in acumen intendat tono
bypatenque bypaton eodem tono adteouet ceterasque
omnes lono facial acutiores, acutior lotus ordo proveniet,
20 quam fuit priusquam toni tlusciperet intentionem. 'Erit
igilur lota constitutio acutior effeda bypopbrygius modus.
Quod si in bypopbrygio toni rur8US intentionem voces
acceperint, bypolydii modulatio nascetur. At si bypolydium
quis semilonio intendat, dorium faciet. Et in aHis quidem
25 simi"s est in acumen intentionernque processus, quorum
non ut lntellegentia solurn ratio conprebendatur, verum
ocuIis quoque forma possit agnosci, ab antiquis tradita
1 constitutio] consonanti" o. 2 medie -g, i. 4 ex-

treme E, i. 5 mediae g. Il Synemmenon vero] Diapason
vero et diatessaron o. 6 a om. i, o. lO vel graves g. k;
vel in graves o. Il vel totas graves h. 11 consonantiae
diapason h, k. 12 modus i. Il haee sunt O. 13 hypo-
lydius om. g. 14 Sic i. 15 ordo om. i. 16 in 0111. O.
19 faciet g. Il perveniet g. h, i, k. 20 sU8ciperet inten-
tionem toni li. I sUlciperet toni intentionem k. 22 ipso
pbrygio f, g, i; ipso hypophrygio o. Il vocis f, i. 23 nasci-
tur b, k, 24 quis] quoque o. Il eemitonium i. Il intendas
O. " faeies o. Il in om. b, i. 26 intellegentiae g, k; in-
tellegentiae et aupra versUIII J' a b.
DigitlZed by Google
De<t;npt!ot.pa~.M3H(tde))t!t.
'u..
<o
> ïa
3 ga M
S~ 2 s
.c
,>,t:¡:> -§
Qo i
2: &.
w V ? f~ 3 <.
J~~ _~1_ H w o- ~M.
f 1 ? 9 3
F E u H “
Hyp~-hyp~u.
r_
R P A
V F N b
nt .< !'yp~w.
2' i L i m j: n w "yp"~
n T 7 7 N
3~jF't)- E n !'yi"'<
M n c
m rn" me8Ón..
Jt 3 C F t. ? "j. E Hyi"'t<'me~n.
K
K, uu i-_u.L ~hyp~tcmMon.
u 1
H K ~1~ "< u;
'7. LMh~smtMn.
1I1eSOll.
~) l~f. F A.
15 r' H ) F 'M rr c'~ 7 w'
~< Il
~c_p_j\ J"
B
z" e A
up" _u. o
t=_V K synemmenon.
A r H X M"Tr"'T'l'nranete'
7 A q~_q synftnmcnon.
J. U r -– n
X Z N 7 < n ~3 Aetexyuontnenou. sYlll'mmennu.
u !r z'' T'r'w' b*c"

T,
Z t=J < n K C F Pai-ameM.
y .l,rite
u V Y inted~zcugmoMn.
J. U F H ) 'rnnmctc"'
Z *7 << ~3 Au'zPKgmcMou.
M' J. u "F Z i M"
M *T' Z N Z q ~fdteMugmctMn.
0' B E e A
1\' 0'
K'K, Xy y Trite hYfll'rholl'otl.
a Eu V TL'tehyp<.r),o]Mn.
M' i u r H rnranctt.
.'?' Z N -7 t'ypfT~Mt.
r' U r
q,. N NctphypMMenn.
1 :) ) & t) )i
Dexct'ij'tie II. );af{.M3 addenda.
~;x~ n M A H"' r B~ 'T ~j-.

HypennixotydiM.
IiYper~nixolydiua. M~––~–––L
1
F 'L; 3 7 N ZVU~ y T~ 7 N'
.V w 'f
:wt V; ;n0 K H Z. A 10' 0'
J. A'
1\' H'
e 1:
t"Z X
h Mixolydiu8 vol Hyperdorills.
MixotydmxvetHypcrdonus. j ~±–––––
:-<; ~~i «: 7~ ~N' K' 7
,X
~r~L ~pj ~c~u '<' ~~u z n' '2

'M: A' n.r u~ i M'"
Phrygll18. 'j\"r'7~tL 'y"j''n' -'––

m
l,
'e~ 3' M, :'<'v~
L ~VÏi e:7 r.
N,N Z Y
z'y Y ~1'
.T
,~––
¡Ni
«
K A ~7,
~°'-
~n\––F
M, jn~ ,E,mj 1~' 3' .1. !7~ 'N if y
H~l,'
~r'jc'p' 'M~T'r'zE'u'
~jV!?-–y-
!r7'–T'. nyputydiafi.
~Hh h~I t-i ,r~)- :t=j !C, .KjY', < 't='U~ Z
M'3~9TN'Tr'7iF ;w .<'Ty '"rF~'w ')'!e~ r u

u. i,
,1 ~T~p––-TT
:)' Hy·papiirygiun.
HypophrygiM.
i ''l,
j~j 'H tt Ej ~.)J.j jAo ,Fju C~u ~n < V N Z
:¡ïi' r
so! ) NlH '< !q!
IIr·podoriub.
Hypodoriuh.
j~: ~,y.––ff
au! o-ji !mj
i 'n! 1.e~! ~h ;Ib:
~IM;Fju.l
~'u.! .1'1;L: 7
7. NN.
S M M M ?
INS'f. MUS. mI., 16, 17.
musicis descriptio subponenda est. Sed quoniam per sin-

~ulo8 mod08 a Ye~eribus musieis unaquaeque vOJ: diversis
Dotulis insignita est, desc:riptio prius notolarullI videtur
esse pooenda, ut bis primum per se cognitis in modorum
~criptione facilis possit esse dispectio. Ii
(Yfde d,.C'riptiorlem J. irl ta3ula .eor.um addita.)
Descriptio continens modorum ordinetta ac ditrerentias.

XVI. Superior igitur descriptio chordarum nomill8
tenel adscripta, notulas vero iUlta positas et quae cUÌijs-
cunque sit modi sive Iydii sive pbrygii sive dorii, vocabu- lO
lorum signal adiectio. Sed quonÌam bos modos diximus
in speciebus diapason cODsonantiae repperiri, age eosdem
in diatonico tantum geDere describamus, ut, qui eorum
ordo sit, sub aspectum cadens intellegentiam non moretur.
(Vide de.eriptionem II. in tabula .eoraum addita.) 15
Ridio superius dispositae modorUffl descriptionis.

XVII. 'Septem quidem esse praediximus modos, sed
nibil videatur incongruum, quod octavus 8uper adnexU8
est. Buiu8 enim adiectionis rationem paulo posteriu8 elo-
quemur. Nunc iUud est considerandum, quod bae pagi- 20
6 diapectio] descriptio o. 6 De.eriptionem om. g, i.

Signorwn forma. guantum potui ero codicum conaenau de.eripai:
ubi nimia erat formarum varieta.. satiua dI/rei eam formam .,-
qui, guam 1J'e.tphal attutit in libro, quem de Harmonica et
Melopoeia fJraecorum .eriplil.
6, col. 7 et 8, col. 8 H loeo " f. lO, 8 H loco E f.
11, 6 et 12, 6 II et 3- loeo .,. et 2.t h, k.
1 lnteript. 0711. g. In i dee.t hoc eaput una cum descriptione.
9 cuiusque f, o. lO modis g; modo f. Il primo sive] vel h, k.
11 signet g, k et h prima manll;signata f. Il obiectio g, k
et h prima manu. 14 aspectu o. U intellegentiam om. g.
15 Deseriptionem 01". g.
16,20 :>loeo" h,k. 17,1411'oeorh,k. 20,14 D'loeo 1". h,k.
24,20 X IDeo Y f. 28, li et 32, li E luco w f.
16 lnterip,. Dm. g, io Il modorum dispositae k. 17 XVII.
Dm. i. 19 eloqnamur i. 20 quodJ quam i.
DigitlZed by Google
nulae, quas inter se redus linearum ordo distinguit, aliae

quidem babent notulas musicas, aliae vero minime veluti
in eo modo, qui -inscribilllr bypermixoJydius, prima quidem
paginula 'w', terlia .«1>. lilteris adnolatur, seconda notuUs
5 vacat. In bac igitur intercapedine notularum tonus inter-
esse monstralur. Quod vero .«1>. tertiae atque .y. quartae
paginae nolam non paginula dividil, sed versus reelo or-
dine deductus, .s~mitonium eas dift'erre pronuntiat. QUOlI
probatur hoc modo. Nam si ·w· proslambanomenos eSl,
10' .C\). bypate hypalon, .y. parbypate hypaton, necesse est
iriter proslambanomenon, quod est ·w· et inter bypaten
hypaton, quod est .«1>., toni esse distanliam, inter bypaten
autem hypaton. quodest .«1>. et parhypaten hypaton, quod
est .Y" semitonii dift'erentiam contineri. Itaque boc re-
15 gulariter in cunctis est considerandum, ut, si vocum notu-
las integra pagina disgregaverit, toni inter eas sciamus
esse distantiam, sin versus notulas ac non pagina distinguel,
semiLonii non ignoremus esse distantiam. Bis igitllr ila
praemissis si duo ordines in bis diapason consonantia con-
20 stituti sibi invicem comparenlur, ul, qui ordo sit gravior,
possit agnosci, si proslambanomenos proslambanomeno
Cuerit graviol', vel quaelibet alia vox eiusdem loci voce
gravior pernotetur, in eodem scilicet genere constituta,
totum <Juoque necesse est ordinem esse graviorem.Tamen
25 id IDelius sumetur a media, qua e est mese. Duorum enim
ordinum bis diapason consonanlium, cuius mese fuerit
gravior, eiusdem totus quoque ordo gravior erit. Nam
celerae singulae singulis comparatae, graviores nibiJo mi-
nus iO\'eniuntur. Itaque si media ab alia media tono aut
. 2 velucl f; velut o. il scribitur f, g, i, o. 4 ·1ìJ· .cp.

0111. g. hic et in{ra. 5 tonos f. i. 6 monstrabitur h, k. Il
'.CI>. Y.. orn. g. hic et in{ra. Il tertiae orn. o. Il tertiae .CI>. at-
que quarta e .y. h, k. 7 paginulam f. 8 diduetuB f, g,
h, k. lO .y.] hyo. 11 interJ in o. Il est orn. f , i. 12 inter
orn. f. 18 alt. hypaton orn. f. 16 desegregaverit l. 17 ae
non pagina notulas h, k. Il distinguat h, k; distinguit o.
21 proslambanomeno orn. g, h, i, o; 8upra I1er811rn k. 24
totum quoque] totumque i. 26 ad mediam g, h, k. 28
nichilominus g, o. 29 Itaque] Ita i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. 1111, 17. 345
acutior videatur aut gravior, omnes quoque nervi SI 18
eodem genere sint, singuli singulis sibimet comparati tono
acutiores aut graviores esse videbuntur. QuaLtuor autem
mediis si prima ad quartam diatessaron dislanliam servel,
prima vero a secunda tono differat, secunda vero a tertia 5
eodem' diil'erat tono, tertia ad quartam semitonii faciet
dift'erentiam hoc modo. Sint quatLuor mediae ·A· B . C· D·
et ·A· ei, quae est ·D., comparata servet ad eam sesqui-
tertiamproportionem, quae est diatessaron, item ·A· a ·B·
distet tono, ·B· a·C· distel tono, relinquitur, ut ·C· ad ·D· 10
semitonii distantiam serve t.
diat~••arOIl
A B C D
I I I I
Et si quinque sint mediae, eodem modo. Si enim prima
a quinta sesqualtera destiterit proportiolle, primaque a
secunda, ac secunda a tertia tertiaque a quarta singulis 15
destiterint tonis, quarta ad quintam semitonii faciet dift'e-
rentiam. Item quaecunque mediae ali,orum modorum
proslambanomenis accedunt, bae graviores modos operan-
tur, quaecunque netis, iUae acutiores efficiunt. Quoniam
igitur in superiore pagina descriptis modis partem si- 20
nislram legentis primi proslambanomeni tenent, dextera
vero legentis extremis.c1auditur lletis, erit omnibus quidem
acutior modus, qui inscribitur bypermixolydius, omnibus
vero gravi or is, qui bypodorius. Nos vero a gravissimo, id
2 sint om. O. Il sint genere ,. Il sibimet om. h, k. 3

acutiores aut 0711. l, i, O. 4- quartum i. 5 olt. vero] quoque
i, i, o. 6 aemitonium g. h, k. 7 Sint] Sin g. 8 ser-
vat h, k. 9 A. A. B. ii ·A· ab ·B· h, k, A. B. l. lO
B. A. C. ii ·B· ab ·C· h, k. 12 Deflcriptionem om. g. 13
sint] sine g. Il sint mediae om. h. 14: alt. a om. i. 15 a
utroque loeo om. i. Il tertiaque a quarta] quartaque a quinta O.
16 destiterit h et k prima manu. Il tonis om. g. Il quarta]
tertia O. Il ad] id i. Il quintam] quartam O. 18 haee li
baec g. 1\ operiantur i. 19 ille l, g, i. il Quoniam igitnr]
. Et quoniam O. 20 sinistra o; sinixtram g. 21 dextra h.
24 alt. vero] quidem h, k. Il Rom. i. Il gravissimo quidem O.
DigitlZed by Google
346 INST. MUS. lUI, 17.
est hypodorio inchoantes ceteros qua m inter se habeaot

differentiam designabimus. Namque in hypodorio modo
mese, quae est 'W', ab ea mese, quae est in modo hypo-
phrygio, tono distato Quod in hoc facile perspieietur, si
/; quis ad mesen bypophrygii, quae est .<1>., eiusdem
bypopbrygii ·w· comparet, quae est- hypodorii 'quidem
mese, in hypophrygio autem lichanos meson. Nam .<1>.
atque ·W· tono dift'erunt, quod pagina illteriecta demonstrat.
Item mese hypolydii ab ea, quae est mese bypophrygii,
10 toni differentiam facit. Namque ·C· qua e ·e&t mese hypo-
Iydii tono distat a .<1>., quae est in bypolydio quidem Jicha-
nos meson, in hypophrygio autem mese. Hem mese bypo-
Iydii ', quae est ·C·, ab ea, quae est mese dorli, semitonio
distat. Quod hinc poterit agnosci, quoniam ordinem sur-
15 sum prodeuntem eius meses, quae est hypolydii atque eum
ordinem in sursum prodeuntem eius meses, quae est dorii,
unus versiculus non pagina distinguilo Quo fit ut mese
hypodorii ab ea mese, qua e est dorii, integra dialessaron
consonantia distet. Idque probatur hoc modo. Nam quae
l!0 est mese ·W· in hypodorio, eadem est ·w· in dorio bypate
meson, ab ea, quae est mese, in quovis modo vel genere ..
diatessaron consonantia dilTerens. Item mese dorii, quae
est ·TT·, ab ea mese, quae est phrygii, id est .M., distat
tono. Nam quae est mese in dorio ·TT·, eadem in phrygio
25 Iichanos meson. Rursus mese pbrygii, quae est ·M·, ab ea
mese, quae est Iydii, id est ·1·, dista t tono. Nam quae in
phrygio est ·M· mese, in Iydio est lichanos meson. Rursus
mese Iydii modi, id est ·1·, ah ea mese, quae est mixolydii,
2 Nam h, k. 4, hoc] eo f, i, O. Il perspieeretur h.

8 a pagina g, 9-10 ab ea, quae est ... mese hypolydii
om. g, hj in margine k. l3 meae qllae est f. 14 rar-
sum i. . 16-16 hypolydii atque .. : mesee, quae est 0lIl.
g, h, k, o. 19 Idque] Id g. Il Nam quae] Namque i. 22
-consonantiam f, i. 23 hypophrygii i. 23-26 dietat tono .•.
Rursus mese om. g. 24 Nam quae] Namque i; Il hypo-
phrygio i. 25 phrygii, 9,uae est ·M· orn. g. Il quae est om. i.
26 est ante lydii om. h. Il Nam qnae] Namque i. \I quae
est f. 27 phrygii gi phrygio in litura h. \I lydii g, h et k
prfllla manu. 28 id est ·1· om. f, g, i. O. Il alterum mese om. O.
DigitlZed by Google
INST. MUS. mI, 17. 347
id est .H·" semitonio distato Etenim .is ordo, qui rectus
'Iydii continet mesen, ei ordini, qui rectus mixolydii mesen
habet, comparatus non paginula sed versu disiungitur.
Ea quoque mese, quae est mixolydii, id est ·H·, ad eam
mesen, quae est bypermixolydii, id est ·r·, toni diflerentiam 5 ..
facit idcirco, quoniam ·H·, quae in mixolydio mese est,
eadem in bypermixolydio licbanos meson. Unde fit, ul
mese dorii ab ea mese, quae est mixolydii, diatessaroll
consonantiam distet. Id probatur hoc modo. Nam mese,
quae est dorii, id est ·TI·, eadem est mixolydii, id est ·TT·, lO .
hypate meson, quae ad cuiuslibet modi mesen diatessaron
consonantiam servat. ltem mese dorii, id est TI.. ad eam
meseo, quae est bypermixolydii, quae est ·r·, diapenle
cooROoantiam servat. Ea eDim mese, quae est dorii, id est
·TI·, io ordine hypermixolydii licbanos hypaton est. Li~ha- 15
Q08 autem bypaton ad mesen in diatonico genere, in quo-
libet modo si comparetur, diapente consonantiam distat.·
Cur autem octavus modus, qui est hypermixolydius, ad-
iectus sit, binc patet. Sit bis diapason consonantia hacc:
A B CH E F GH l .K L M N oP 20
I I ,
,--I 1----'..' -' ___ ~ .. -'-_
--c' lJ, J L I ,
Diapason igitur consonantiam servat ·A· ad id, quod est

·H· Octo enim vocibus continetur. Primam igitur dixi-
mùs esse speciem diapason eam, quae est ·AH·, secundarq
vero ·BI· tertiam ·CK· quarta m ·HL· quintam ·EM· sextam
1-2 id est ·H· ... rectu8 mi:r.olydii Dm. O. n ·H·] :N.

i, i Aie et infra. U i8] his i, i. Il qui. h. 8 p.ginola g. Il
distinguitur h, k. 6 est mese h, k. 7 eadem est i, O. Il in
om. O. " ut in mese h i ut me g. lO quae est Dm. h, k.
11 meson g, h, k.. 18 est ante ·r· am. g. 14 Es ." dorii)
Etenim mese dorii g, h, k. 16 autem Dm. g, h, k. 18
adiectu8 est i, g, h, i, k, O. 20 Dupositionem Dm. gi ordinem
litterarum invertllnt h, k. 21 h Ainc initium lUmit capitu dllo-
deeiceBimi, qllod inscriptum ",: Qoomodo diapason septem species
habeat. TI igitur] autem. Il consonantia i, i. 22 ·H.] ·N· i.II
Prima i, i. 28 ·AH.] .AN- i. 24 ·BI.] ·DI· i. Il .DL·] ·DD· i.
348· !NST. MUS. 1111, 18.
·FN· seplimam ·GO· RelioquiLur igitur extra·IlP·, quae

ul lotus ordo inpleretur, adiecta est. Atque bic est octa-
'Vus modus, quem Ptolomaeus superadnexuil.
!.)uemadmodum indubitanter musica e consonantiae aure

li diiudicari possint.
XVIII. Vt vero iodubitanter consonantiarum ratio
colligatur, tali brevissimo ac simplici effici poterit instru-
: menlo. Sit regula diligenter extensa ·AD· CuI duo semi-
spheria, quas magadas Graeci vocant, insuper apponantur
lO ita, ut ab ea, quae est ·E· curvatura, ad id quod est ·B·
deducta linea rectos circum se angulos efficiat. Item ab
ea, qua e est ·F· curvatura, ad id quod est ·C· punetum
deducta linea reetos cireum se angulos reddat. Sint vero
hae aequaliter undique perpolitae et ad eosdem usus sint
Ili eisdem allae aequales paratae. Super has intendatur ner-
vus aequalis undique is, qui est ·A E F D· Si igitur diates-
saron consonantiam, qualis sit, repperire voluero, hoc
modo faeiam. Ab ·E· puneto, quo nervus semispherium
tangit, usque ad ·F· punetum, quo rursus ab alia parte
2Q nervus semispherio iuogitur, divido spatium, quod est ·EF·,
partibus septem et ad partem quattuor septimarum appono
punetum, quod est ·K· Est igitur ·EK· ad eam, quae est
·KF· sesquitertia. Si igitur ad ·K· aequum superioribus
semispberiis apposuero, atque altel'Utra vicissim ·EK· et
ili ·KF. plectro adbibito peUantur, diatellSaron distantia con-
sonabit, sin vero simul utrasque percussero, diatessaron
4 musice i. I) diiudicare i; iudicari 'i, h. 6 ·XVI· i;

·XVIIIl· h. 7 efficit i. 9 vocant om. g. " apponuntur h.
lO ita ut] aut i. " curvatnr i. 11 diducta i, g, h, k.11
circa g, h, k. 12 curvat ra i. " puncto I\'i h, k. 18 de-
ductum i, O. Il Sin vero i. 14 haec i. I hyperpoIyte i;
polite o. Il sunt i. 16 parate C, g, i, O. 16 is, qui) is-
que i. 17 sint C. 19 quo] quos h. Il parte aItero ner-
VIlS o; parte altero rursus nervus C. 20 spatio g. 20-22
·EF· ••. quod est om. i. Il .EF·] ·F· i. 22 ad earo] ab
eB C. 23 .KF.] ·F· h. " igiturJ autero h, k. 24 .EK.]
·FK. i. 26 utrasque sirouI i. '
DigitlZed by Google
INST. MUS. V. CAPITULA. 349
consonantiam ncisco. Quod si diapente efficere volumus,
quinque partibus totam divido ac tres uni portioni, duas
vero reliquae dabo atque ita posito semispberio secundum
superius dictum modum consonantias dissonantiasque per-
pendo. Item si diapason consonantiam templare voluero. Il
totam tribus partibus seco atque in unam duasque distri-
buens easdem simul vel alterutram pulsans,quid consonel
vel quid dissonet ulraque, cognosco. Tlipla vero. qua e
ex permixtis consonantiis nascitur, ila redditur, ul, si
totam quattuor partium divisionibus partiamur, alque in lO
tres et unam lota nervi prolixitas dividatur, itaque semi-
spberium tribus appositum tripla e proportionis dissonan- .
tiam et consonantiam reddat.
E K F
(:'\
Explicit de musica id est al'f'lloniea institutione liber quartus. 15
lncipit liber quintus.
I. Proemium.
Il. De vi armonicae et quae sint eius instrumenta iu-
dicii et quonam usque sensihus oporteat credi.
III. Quid sit armonica regula vel quam intentionem ar- IO
ni'bnicae Pythagorei vel Aristoxenus vel Ptolomaeus
esse dixerunt.
8 relique i. Il posito ita f.' 4, dictum om. i. 7 al-

terntrnm g, h, k. 8 vere g. 9 mixtis f. 10 totum i.
12 tribus partibus g, h, k. \I propositionis g. 18 reddet f.
14 Figuram om. g. 15 lnl/cript. om. g, h, o. 16 liber
quintus eiusdem k. 17 Capitum indicem om. f, h, k; k ta-
men in fine libri addit inllcriptiones eapitum deperditorum: nu-
meroll tantum om. g, o. Il Proemium om, O; prohemium i;
prophemium g. 18 Del ·VI· g. Il et om. g, i. \I sunt g. Il
instrnmento i. 19 quoniam g, i.ll us omi8SO que g, Il opor-
tebat i. 20 Quod g; quae o. \I Bit ut g, i. \I qua inten-
tione g, i, o. \I armonici g, i, o. 21 Pythagorici o. \I tholo-
meus veZ pholomeus veZ ptholomeus Aie et infra g.
DigitlZed by Google
350 INST. MUS. V. CAPITULA.
1m. In quo Aristoxenus vel Pythagoriei vel Ptolomaeus

gravitatem atque acumen constare posuerint.
V. De sonorum differentiis Ptolomaei sententia.
VI. Quae voces armoniae sint aptae.
Il VII. Quem numerum proportionom Pythagorici statuant.
VIII. Quod reprehendat Ptolomaeus Pythagoricos in nu-
mero proporlionum.
VIDI. Demonstratio secundum Ptolomaeum diapason et
diatessaron consonantiam esse.
lO X. Quae sit proprietas diapason consonantiae.
XI. Quibus modis Ptolomaeus consonantia! statuat.
XII. Quae sini aequisonae. quae CODsonae. quae em-
melis.
XIII. Quemadmod·um Aristoxenus intervalla cousideret.
15 XlIII. Descriptio octachordi. qua ostenditur diapason mi-
. norem esse sex tonis.
XV. Diatessaron cODsollsnlÌam tetrachordo contineri.
XVI. Quomodo Arisloxenus vel tonum dividat vel genera
eiusque divisionis dispositio.
20 XVII. Quomodo Archytas letrachorda dividat eorumque
descriptio.
XVlII. Quemadmodum Ptolomaeus et Aristoxeni et Archy-
tae tetrachordorum divisiones reprehendat.
XVIDI. Quemadmodum PtoIomaeus tetrachordorum divisio-
25 nem fieri dicat oportere.
XX. Quemadmodum ex aequalitate fiat inaequalitas pro-
portioDum.
XXI. Quemadmodum Ptolomaeus divldat diatessaron iD
duas partes.
2 pOluerunt o. 4. apte i. 5 statuat i; Itatuunt g.

6 PythagoricuB g, i. " in om. o. 8 et om. o. 9 conlonantiae
i, o. 10 BUNe tituillm om. o. 11 consonantia g. 12 equi-
Bonie gj aequisone o. " conlone o. " vel quae g, O; vel
que i. 14 intervallo g. 15 octochordi o. 17 quomodo
•.. continetur g, i, o. U consonantiae g, i, cOnlonancia, o.
18 genere g, i.. 19 eiusque ••• dispositio om. g, i, o. 20
earumque g. 22 Archita g, o; Archite i. 28 tetrachor-
damm o. 24 Quomodo g, i, o. 25 fieri om. g. 26 ex
aequalitate om. g. " inaequalitate i. 28 Quomodo g.
DigitlZed by Google
INST. :MUS. V,l. 2. 351
XXII. Quae sin t genera spissa, quae minime. et bis quo- .
modo sin l proporliones aptandae et enarmonii divi-
sio Plolomaei.
XXIU. Chromatis mollis divisio Ptolomaei
XXIllI. ChromaLis incitati divisio Ptolomaei. 5
XXV. Dispositio spissorum generum Ptolomaei cum nume-
ris et proportionibus.
XXVI. DiatoRici mollis divlsio Ptolomaei.
XXVII. Diatonici incitati Ptolomaei divisio.
xxvm. Diatonici toniaei Ptolomaei divisio. 10
XXVIIII. Dispositio divisorum generum cum numeris et pro-
portlonibu8.
XXX. Diatonici aequalis Ptolomaei divisio.
Proemium.
l. Post monocbordi regularis divisionem adicienda esse 15
arbitror ea. in quibus veteres musicae doctores sententiae
diversitate discordant. babendumque de omnibus subtUe
iudicium. Atque id, quod proposito deest operi, medio-
cris doctrinae dispensatione supplendum est. Potest enim
alia quoque esse divisio, in qua non unus Lantummodo !O
nenus adsumitur, qui positis proportionibus dividatur,
verum octo, atque huiusmodi fiat cithara, ut in pluribus
et quanti necessarii sint nervi tota proportionum· ratio
quasi oculis subiecta cernatur;
De vi armonica e et guae sinI eius instrum.enta iudicii et 25
qUonam usque sensibus oporleat credi.
Il. Sed de bis paulo post loquemur. Nunc dicendum
1 ait B' i Bunt i. 2 obtandei g j ap,tande i, k, o. etn
enarmoniiJ enarmonio g. 3 PtolomaeiJ et tholomei g, i.
k, o mc et ìn{ra. 4-6 mollis •.• Chromatis orn. k. 6
incitati bili g j incitati toni i. 9 nec divmo g. lO to-
niaei] torlÌ g, o; incitati ii toniei k. 11 Depositio g. 13
Diatonicae o. " quali. o. 14 lnscript. om. g, h, kj Pro-
heminm i i Prooemium f. 16 regularia monochordi h, k.
18 quod om. i. 22 ut] aut f. Il in om. i. 23 et quanti
8unt, necesaarii Bunt nervi g. 24 sub oculis f. 26 InBcript.
om. g, h. 27 loquimur g.
DigitlZed by Google
852 INST. MUS. V, 2.
est, quae sit vis armonicae, de qua tractare instituentes

quattuor inplevimus libro!. Naturam vero eiu! vimque
exprimendam in buius quinti volumiDis lIeri8m distulimus.
Armonica est facultas differentias acutorum et grayium
5 sonorum sensu ac raLione perpendeDs. Sensus enim ac
ratio quasi quaedam facultati! armonicae instrumentasunt.
Sensus namque confusum quiddam ae proxime tale, quale
est illud, quod sentit, advertit. Ratio vero diiudicat inte-
gritatem atqueimas persequitur dift'erentias. ltaque sen-
10 sus invenit quidem confusa ac proxima veritati, accipit
vero ntione integritatem. Ratio vero ipsa quidem inveDit
integritatem. aCCÌpit vero confusam ae proximam veri si-
militudinem. Namque sensus nibil ~oncipit integritatis,
sed usque ad proximum venit, ratio vero diiudicat. Velul
16 si quis manu circulum scribat; forLasse eum vere circu-
lum oculus-esse arbitretur, ratio vero nullo modo esse id
quod simulatur intellegit. Hoc vero idcirco est, quoniam
sensus circa materiam vertitur. speciesque in ea conpre-
bendit. quae ila sunt fluvjd~e atque inperfectae nec deter-
20 minatae atque ad unguem expolitae, sicul est ipsa mate-
ria. Quare sensum quoque confusio sequitur. mentem
vero atque raLionem quoniam materia non moralnr, spe-
cies, quas pervidet. praeter subiecti communionem i!1tue-
tur, atque ideo eam integritas comilatur ac veritas. po-
25 tiusque. quod in sensu aut peccatur aut minus est. aut
emendat aut conplet. Forlasse autem id, quod sensus
non integre sed confuse atque a veritate -minus quasi qui-
dam incallidus aestimatbr agnoscit, in singolis minus ba-
beat errati, collecta vero multiplicantur in summam atque
1 est om. g, h, k. 2 veram vero g. 6 sunt ÌDstru-

menta h, k. 7 proximae f, i. 8 advertit om. h, i; aver-
tit g. lO invenit sensus o. Il ac om. i, o. Il proximi g.
12 aocipit ao perpendit k; aooipit et supra tler8/U11 perpendit
g. perpendit in litura h. 13 oonoipit] coepit h, k. 16
yel"um g, h, k. 17 similatur g, h, k. 20 ad om. g. Il un-
guen h, k. 21 oonfusio quoque o. 22 vero] quoque b, k.
24 committatur i. 26 implet i. 28 estimator h, k, o;
eatimatur g. 29 erratil veritati i. Il colleoti o. Il col-
leeta vero in unum g, b, k. -
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 2. 353
idcirco maximam faciunt dift'erentiam. Nam si duas vocu-
las tonumsensus distare arbitretur neque distent, ror-
susque ab una earum tonum distare putet tertiam, neque
sit integra ac vera toni distantia, item tertiae quartaeque
toni .sensus dUferentiam potet, atque in eadem quoque 5
erret, neque sit di8'erentia toni, ab hac etiam quarta
quintam distare semitonium putet, neque vere atque in-
tegre aestimet: in singolis forlasse minus Tideatur erra-
tum, quod vero in primo tono sensos reliquit atq!Je id,
quod in ·secund.o et tertio atque in quarto semitonio pec- lO
catum est, in unum congregatum atque collectum efficiet,
ut prima vox ad quintam vocem dia pente non contioeat
consonantiam, quod oportebat fieri, si tres tonos ac semi-
tonium sensos integre iudicasset. Quod igitur in singulis
tonis minus pervidebatur, id coUectum in consonantia 15
evidenter apparuit. Atque ut pervideatur, sensum quidem
confusa colligere, nuDo modo auLem ad integritatem ratio-
nis ascendere, sie consideremus. Datae enim lineae maio-
rem minoremve aliam repperire, nihU est difficile sen-
sui. Proposita vero mensura, ut tanto maiorem tantove 20
minol'em reppel'iat, id non faciet sensus prima conceptio,
sed sollers rationis inventio. Vel si rursus datam Iineam
propositum sit vel duplicare vel di mi dia m secare, id
forlasse, licet paulo difficilius quam confuse maiorem mi-
noremve repperire, poteri t tamen sensus inventione con- 25
stitui. Si vero imperetur, ut propositae Iineae tripla pona-
tur vel ab ea pars tertia recidatur vel quadrupla consti-
tuatur vel pars quarta resecelur, nonne inpossibile sit
sensui, nisi integritas rationis accedat! Hoc ideo, quia
p.!lr processus quidem rationi locus adcrescit, deficit sen- so
... itemque o. 6 soni i. Il putat h, k. Il eodem h, k.

10 eBt peccatum i. 11 congregatum e8t f. 12 prima ilIa
vox h, k. 13 si et tres i. 16 consonantiam i, o. 17
colligere] diligere f. 18 adscendere f. 19 nichil 'g, o.
21 minoremve tanto h, k. 22 80lers g. 23 Becare dimi-
diam f . 2 4 qua i. 26 repperit i. ntamen] tam f. Il sen-
BUS] se risns i. 26 imperiri f. 27 vel et ab ea f. Il reci-
dantur i. 29 .nisi om. i. " integritas om. o. 30 per om. g.
BOETII:S. 23
DigitlZed by Google
354 INST. MUS. V,3.
sui. Si enim oelavam partem propositae lineae aure l're

aliquis imperetur, vel eiusdem octuplam dare eogatur,
totius quidem dimidiam sumere conpellitur dimidiaeque
dimidietatem, ut sit quarta, quartaeque dimidium, ut sit
5 oelava; rursusque totius duplam duplaeque duplam, ut sit
quadrupla, quadruplaeque duplam, ut sit octupla. ltaque
in tanta rerum numerositate nihil efficit sensus', cuius
omne iudicium subitum atque in superficie positum iDte-
gritatem perfectionemque non esplicat. Idcirco nOD est
10 aurium sensui dandum omne iudicium, sed exhibenda est
etiam ralio, quae errantem seDsum rE'.gal ac temperet,
qua labens sensus deficiensque veluti baculo innitatur.
Nam ut singulae artes habent instrumenta quaedam, qui-
bus partim confuse aliquid informent, ul acisculum, par-
15 tim vero, quod est intE'grum, deprehendant, ut circinum,
ila etiam armonica vis habet duas iudicii partes, unam
quidem huiusmodi, per quam sensu conprehendit sub-
ieclarum differentias vocum, aliam vero, per quam ipsa-
rum differentiarum inlegrum modum mensuramque con-
20 siderat.
()uid sit armonica regula vel quam intentionem armonica e

Pythagorei vel Aristoxenus vel Ptolomaeus esse dixerunt.
III. Huillsmodi igitllr instrnmentnm, in qu,? rarionis
adhibito modo sonorum differentiae perquiruntur, vocatur
25 armonica regula. In qua re mulla doctorum sententiae
discordia fuil. Quidam enim, qui Pythagoricis disciplinis
maxime crediderunt, han c intenthmem armonica e esse
dicehant, ut cuncta rationi consentanea sequerentur. Sen-
1 partem om. f. 4 que om. i, o. \I dimidium] mediam

f. 6 durlae quoque o. 7 in tanta] intenta o. 9 que]
quae i. I explicavit i. 12 labans f. 13 ut] et g. 14
confusae f, i; confusum o. \I asciculum o; adcirculum f. Il
partem f, i. 15 circinnum g. 16 duas] quas i. 17 eius-
modi g. 19 consideret f, g, h, i, k. 21 lnscript. om. g,
h. \I qua intentio i. Il armonici f, i, k. 26 multae i;
multorum o. 27 armonice g. 28 ratione i.
DigitlZed by Google
sum enim dare quaedam quodammodo semina cognitionis,
rationem vero perficere. Aristoxenus vero e contrario
rationem quidem comitem ac secundariam esse dicebat,
cuncta vero sensus iudicio terminari et ad eius modulatio-
nem consensumque esse tendendum. A Ptolomaeo autem 5
alio quodam modo armonicae· definitllr intentio, ea scili-
cet, ut nihil auribus rationique possit esse contrarium. Id
enim secundum Ptolomaeum armonicus videtur intendere,
ul id, quod sensu!! indicat, ratio quoque perpendat, et ila
ratio proportiones inveniat, ut ne sensus reelamet, duo- lO
rumque borum concordia omnis armonici intentio miscea-
turo Atque in eo maxime Aristoxenum ac Pytbagol'icos
reprebendit, quod Aristoxenus nibil rationi sed tantum
sensibus credit, Pytbagoricos autem, quia minimum sen-
sibus, plurimum tamen proporlionibus rationis invi- 15
gilent.
In quo Aristoxenus vt}l Pythagorici vel Ptolomaeus gravi-

tatem atqtce acumen constare p~suerint.
IIII. Quoniam vero sonum esse omnes consentiunt
aeris percussionem. gravitatis atque acuminis differentiam 2~
diversa ratione ponebant Aristoxenum- secuti et Pytbago-
riei. Aristoxenus quippe sonorum differentias secundum
gravitatem atque acumen arbitrabatur in qualitate consi-
stere, Pythagorici vero in quantitate ponebant. Ptolo-
maeus autem Pythagoricis proprior videtur idcirco, quo- 25
niam ipse quoque gravitatem atque acumen non in qualitate
putat sed in quantitate constitui; etenim spissiora ac sub-
tiliora corpora acumen, rariora et vastiora edere gravita-
tem; ut nihil nunc de intentionis relaxationisque modo·
2 perficere vero i. Il e contraria ratione i. o autem]
veroo. 6 quadamodo ,. Il armonica g, h, k; armonici " i.
9 quod om. i. \I et] ut g. 10 proportionis i. 12 maxi-
mae k. 1/ ac] aut O. 13 rationis i, O. \I sed om. O. Il tan-
tum] totum h, k. 14 quia] quod o. 1'1 InBcript. om. g, h.
19 esse om. g. 21 Pythagoricos l, g, h, k. 22 dift'eren-
tiam h, k. 24 vero l quidem h, k. 25 proprior] prior f.
2'1 putet i. 29 intensionis g, h, i, k.
23*
DigitlZed by Google
356 INST. MUS. V I 6. 6.
dicatur; quamquam etiam, cum relaxatur aliquid, quasi

fit rarius atque crassius, cum vero intenditur, spissius
redditur subtiliusque tenuatur.
De sonorum differenti;s Ptolomaei sententia.

li V. His ita igitur expeditis differentias sonorum Ptolo-
maeus dividit hoc modo. Vocum aUae sunt unisonae, aUae
minime. Unisonae sunt, quarum sonus unus est vel in
gravi vel in acuto; non unisonae vero, quando est aUa
gravior, alia acuti or. Harum partim ila sunt, ut earum
lO inter se dUlerentia eommuni fine iungatur. Non enim
discreta est, sed a gravi in acutum ila deducitur, ut con-
tinua videatur. Aliae vero sunt non unisonae, quarum
differentia silentio interveniente distinguitur. Ut vero vo-
ees eommuni fine iungantur, fit hoc modo. Sieut enim
15 cum in nubibus areus aspicitur ita colores sibimet sunt
proximi, ul non sit cerlus finis, cum alter ab altero dis-
gregatur, sed ~ta verbi gratiaa rubro discedit ad palli-
dum, ut per continuam mulalionem in sequentem verla-
tur colorem nullo medio eertoque interveniente, qui utros-
20 que distinguat, ita etiam fieri solet in vocibus, ut si quis
percutiat nervum eumque, dum percutit, torqueat, evenit
ut in principio pulsus gravior sit, dum torquetur vero,
vox ilIa tenuetur eontinuique fiant gravis vocis sonitus et
acutae.
25 Quae voces armoniae sint aptae.

VI. Cum igitur non unisonarum voeum aliae sint eon-
tinuae, aliae disgregata e , eontiQuae quidem tales sunt, ut
1 etiam] enim h, k. 2 phitrarius g. Il grassius i.

4 lnscript. Oln. g, h. 6 igitur Oln. h, k. 7 minimae f, i,
k, o'JI quarum] quantllm 0.11 in ante gravi Oln. i. 9 Horum i.
10 fi e f. 11 diducitur C, g, h, k. 14 iungatur C. 17
a orn. f. U discendit C. Il pallium C. 21 perllutiet g, h, k.
22 ut Oln. k. 23 continuisque f, i. 24 acute i, o. 26
Inscript. om. g, h. 27 disgregate i.
DigitlZed by Google
inter se earum dift'erentia communi fine iungalur, nec ha-
beat locum designatum vox acuta gravisque, quem teneani.
Discretae vero habent proprios locos veluti colores inper-
mixti, quorum dift'erentia visitur suo quodam loco consti-
tuta. Continuae qllidem non aequisonae voC)es ab armo- 5
nica facultate separantur. Sunt enim sibi ipsis. dissimiles
nec llnum aliquid personantes. Discreta~ vero voces ar-
monicae subiciuntur arti. Potest enim distantium sibique
dissill)ilium VOCllm dift'erenlia deprebendi, in quibus, qui
iuncti efficere melos possunt, El'l'EÀEtS dicuntur, E"I'E- lO
ÀE'S autem, quibus iunetis melos effici non potest.
Quem numerum proportionum Pytkagorici statuant.

VI[. Consonae autem vocantur, quae eopulatae mixtos
suavesque efficiunt sonos, dissonae vero, quae minime.
Et boc quidem est Ptolomaei de sono rum dift'erentia iudi- 15
cium. Nune autem quid a eeteris in eonsonanliarum posi-
tione destiterit dicendum videtur. Pythagoriei enim eon-
sonantias diapente ae diatessaron simplices arbitrantur
atque ex bis unam diapason' eonsonantiam iungunt. Esse
etiam diapente ae diapason et bis diapason, iIIam tripli, 20
bane quadrupli. Diapason vero 'ae diatessaron eonsonan-
tiam esse non aestimant id circo , quoniam non in super-
particulari vel multiplici cadit comparatione, sed in mul-
tiplici superpartiente. Est enim haec proporti9 voc~m ut
octo ad tres. Siquis enim horum in medio quattuor ponat, 25
erficiet terminos hos VIII. IIII. III. Quorum octo ad qua t-
tuor diapason erficiunt consonantiam, quattuor ad lres
diatessaron. Octo vero ~d tres in mllitiplici superpartiente
constituitur. Quae autem sit multiplex superpartiens com-
1 iungantur i. 2 gravisve f. 3 discrete i, o. 6

ab om. g; ad i. 7 nee unum om. g. '\ armonice o; armo·
niae f. 8 parti f. lO iunctis f. , meles i: U s""p.s-
1B1:oG i. 11 in quibus f. 12 lnscript. om. g, h. Il pl'opor-
tionum om. f. 14 minimae h, i, o. 18 arbitrabantur g, h, i,
k, o. 22 estimant f, g, h, k, o. 26 quattuor in medio
g. h, k. Il in om. f. Il medii i. 26 efficit g, h, k.
DigitlZed by Google
358 INST. MUS. V, 8. 9.
paratio, ex arithmeticis libris cognoscendum est, et ex

his, qua e secundo huius institutionis libro digessimus.
Pythagorici autem consonanlias in multiplicibus ac su per-
particularibus ponuni, sicut eodem libro secundo quarto-
5 que praedictum est, a superpartientibus vero ac multipli-
cibus superpartienlibus consonantias separant. Quibus
autem modis diapason quidem duplici, diatessaron vero
sesquiterlio ac diapente sesqualtero coniungant Pythago- "
rici, ex secundo huius institutionis musica e libro et quarto
lO petendum est.
Quod reprehendat Ptolomaeus Pythagoricos in numero

proportionum.
VIII. Reprehendit autem Pythagoricos Ptolomaeus
totamque eam, quam praediclis libris exposuinlUs, demon-
15 strationem pluribus modis, in quo totum iIlud etiam, quod
diatessaron ac dia pente sesqualtel'o et sesquitertio con-
iungunt, reliquis vero superparticularibus, cum eiusdem
sint generis, nullas omnino applicent consonantias..
Demonstratio secttndum Ptolomaeum diapason et diatessa-

20 ron consonantiam esse.
VIIII. Probat aulem ex diapason ac dialessaron quan-
dam fieri symphoniam hoc modo, quonial)l diapason con-
sonantia talem ,"ocis efficit coniunclionem, ut unus alque
idem nervus esse videatur, idque Pythagorici quoque con-
25 sentiunt. Quocirca si qua ei consonantia luerit addita, in-
tegra inviolataque servatur. Ila enim diapasòn consonan-
2 exstitutiones i. 3 lI.utem om h, k. Il in] igitur o.

4 secundo libro i. 8 coniungunt g, II.• i, k, o. Il Pytha-
gorici eoniungant f. 9 institutionis huius i. 11 lnscript.
Dm. g, h. \I Quid i, i. Il numeros i, k. 18 Ptolomaeus
Pythagoricos o. 15 totum) tum g, h et k prima manu. 16
sesqualteri g. II et Dm. g. 17 iungunt g. \I in reliquis
g, h, k, o. 19 Inscript. Dm. g, h. 20 consonantiae i,
.i II esse Dm. f. 24 videatur esse i. 25 ei si qua f.
DigitlZed by Google
IN8T. MUS. V, 9. 359
tiae additur tamquam uni nervo. Sit igitur diapason
consonantia. quae continea1ur inter bypaten meson et
neten diezeugmenon. Utraque baec ila sibi consentit at-
que coniungitur sono, ut una vox, quasi unius nervi non
quasi duorum mixta pellat auditum. Quameunque igitur 5'
buic diapason consonantiae consonantiam iunxerimus, ser-
vatllr integra, quia ila iungitur. tamquam uni voculae ac
nervo. Si igilur bypate meson et nete diezeugmenon duae
in aelltum diatessaron fuerint iunctae, sieut iungitur ne te
quidem diezeugmenon ea, quae est nele byperboleon, lO
bypate autem meson ea, quae est mese: ulraque ad
ulramque eonsonabit et mese ad neten diezeugmenon et
eadem mese ad bypalen meson, item nete byperboleon
ad neten diezeugmenon et ad bypaten meson. Ilem si ad
graviorem pal'lem utriusque diatessaron eonsonantiae re- 15
laxentur, erit ad meSOll quidem hypalen diatessaron reti-
nens consonantiam bypate bypalon, ad neten aulem die-
zeugmenon paramese, consonabitque et bypate hypaton,
ad bypaten meson et ad neten diezeugmenon et paramese
ad neten diezeugmenon et ad bypaten meson, sed eo 20
modo, ut gravior quae est ad sibi quidem proximam dia-
tessaron retineat eonsonantiam, ad ulteriorem vero dia-
tessaron ae diapason, ut bypate bypaton ad hypaten me-
1 additur 'consonantiae i. 1\ additur diatessaron g, h,

k. " tamquam uni om. g. Il Si igitur k. 3-8 Utraque
haec .•.. nete diezeugmenon om. o. 6 Quamcunque]
quam h. 8 Si igitur •••• duae bis f. 9 fuerant i. 11
si coniunl!'itur o i sic coniungitur g, h, k. lO ea] ei i. 11
ea] ei f.ll ad] ab i. 12-13 mese ad lIeten ••. ad hypaten
meson in h linea BUnt BUbnotata et supra ree. manu additum est:
hypate meson ad mesen et ad neten hyperboleon. 13 hy-
perboleum i.. 14-360,2 hyperboleon om. g. 16 utrisque
f, i. " relaxantnr mutatum in relaxentur h. 16 meses f, i,
o; mesen g, h, k. Il hypaton f, g, h, i, k, o. 18 parame-
ses i. " et om. i. 19-20 et ad ileten •••. ad hypaten me-
son] in margine k: al ad paramesen autem nete diezeugmenon
(supra versum: 8. dyatesssron) et ad hypate meson (supra ver-
8um: s. dyapason). 19 alt. et om. o i ad i. Il paramese
. •. et ad om. f. Il paramesen i. Il parameses autem et ad ne te
o. 20 mesos i. 22 verum i. 23 ut] et ii vel ut o.
DigitlZed by Google
360 INST. MUS. V, lO. 11.
son diatessaron, ad neten diezeugmenoD diaLessaron ae

diapason. lLem nete hyperboleon quae est acuUor ad sibi
proximam neten diezeugmenon diatessaroD consonantiam.
ad hypalen meson diatessaron ac diapason.
5 f)uae sit proprietas diapason con80nantiae.

X. Hoc vero idcirco evenire contendit, quoniam dia-
pason paene una vocula est talisque consonantia est, ut
unum quodammodo effingat sonum, et sicut denario nu-
mero qui fuerit additus intfa eum positus integer invio-
10 latusque servatur, cum in ceteris id ita minime eveniat.
ila etiam in hac consoAantia. Nam si duo tribus adieias.
quinque continuo reddis et numeri species inmutata est.
si vero eosdem denario addas, duodecim feceris et bina-
riu8 iunctus denario conservatu8 est. Item ternarius cele-
15 rique eodem modo. Ila igitur symphonia diapason quam-
cunque aIiam susceperit, eonsonantiam servat nec inmu-
tat nec ex consona dissonam reddito Nam sicut diapente
symphonia iuncta diapason eonsonantiae in tripla seilieet
proportione diapason ae diapente eonsonantiam servat, ila
20 etiam diatessaron eum sit consonantia iuncta cum diapa-
son , aliam consonantiam reddit et fil secundum Ptolo-
maeum alterius eonsonantiae additio eius. quae est dia-
pason ae diatessaron in multipIiei superpartiente consti-
tuta, estque ea proportio dupla superbipartiens ut oeto
25 ad lres. Babent enim ternarium ooto bis duasque eius
partes id est duas unitates.
f)uibus modis Ptolomaeus consonantias statuat.

XI. Et de Pythagorieorum quidem opinione Ptolo-
2 Idem i. Il in nete i. 5 11IIJcript. om. g, h. 7 uoa supra

versum ree. manu h. \I alt. est om. g, h, k. 8 ut sicut g.
k. 9 posito k. 11 duobus i. 13 duodeeim] ad ·xn· i.
14 ceterisque i. 17 ex consono dissonum h, k.lIsicut] sic
f. 24 est quae i, i. 26 id est] idem g. 27 Inscript.
orn. g, h.
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 11. 361
maeus ita diiudicat. Quibus vero modis ipse consonantia-
rum proportiones numerosqu6 vestiget, binc ordiendum
est. Voces, inquit. inter se vel unisonae sunt vel non
unisonae. Non unisonarum atiteDi vocum aUae quidem
sunt aequisonae, aUae consonae, aliae emmelis, aliae dis- 5
sonae, aliae ekmelis. Et unisonae quidem sunto quae
llDum atque eundem singillatim pulsae reddunt sonum,
aequisonae vero, qua e simul pulsae unum ex duobus atque
simplicem quodammodo efficiunt sonum, ut est diapason
eaque duplicata, quae. est bis diapason. Consonae autem 10
sunto quae compositum pel'mixtumque, suavem tamen,
effictunt sonum. ut diapente ac diatessaron. Emmelis au-
tem sunt, quaecunque consonae quidem non sunto possunt
aptari tamen recte ad melos, ut suat bae, quae consona n-
tias iungunt. Disson~e vero sunto quae non permiscent 15
sonos atque insuaviter feriunt sensum; ekmeIis vero, quae
non recipiuntur in consonantiarum coniunctione, de qui-
bus paulo posterius in divisione tetracbordorum dicemus.
Quoniam igitur univocis quidem comparationibus proxi-
mae sunt aequivocae, necesse est, ut aequis numeris ea 20
numerorum inaequalitas adiungaLur, quae est proxima
aequis. Est autem iuxta aequalitatem numerorum ea,
quae est dupla. Nam et prima multiplicitatis species est
et maior numerus, cum minore m supervenit, aequo eum
ipsi minori transcendit. ut duo unum uno transgrediun- 2Ii
LuI'. qui eidem unUati aequalis est. Iure igitlll' duplex
proportio aequisonis aptatur, id est diapason, bis diapa-
son vero bis duplici, id est quadruplo. Quae autem pro-
portiones dividunt duplicem proportionem primae ae
maximae bis aptandae sunt consonantiis, quae dividunt 30
diapason aequisonantiam. Unde fit, ut dia pente quidem
1 diiudicant f. Il modis vero f. 2 vestigiet k. 8 Vo-
cis f. Il unisoni f. 5 emelel g; emmeles h, k, o. 6 ec-
meles g; ekmeles h, k, o. 9 sonum efficiunt h, k. Il ut]
et f. lO ea quae i, o. 11 conpitum i. 14: hae, quae]
aeque i; heeque f. 21 inaequalitatis adiungantur f. pr!)- n
ximae f, i. 28 priw est om. g, h, k •. 24: maiorum g. 11 mi-
nore o. 25 ipso f. 28 quadrupli f, i. 80 [maxime?]
81 aequisonantiam] aequi consonantiam consonantiis f.
DigitlZed by Google
362 INST. MUS. v, 12.
sesqualterae, tliatessaron vero sesquiterliae comparationi

copulentur. Iunctae vero consona e cum aequisonis alias
efficiunt eonsonantias, u1, diapente ae diapason in triplo,
diatessaron ae diapason in ea proportione, quae est oeto
l) ad tres. Emmelis aulem sunt, quae diapente ae diatessa-
ron dividunt, ut tonus eeteraeque proportiones, de 'fui-
bus pau lo posterius in divisione tetraehordorum loque-
mur, simpliees earum seitieet partes.
Quae sini aeguisonae, guae consonae, guae emmelis.

lO XII. Igitur aequisonae quidem sunt diapason ae bis
diapason, quoniam earum temperamento mixturaque unus
ae simplex quodammodo effieitur sonus. Consonae autem
sunt primae quidem in superparUcularibus sesqualtera et
sesquitertia, id est dial)ente ae diatessaron; et diapason
15 ae diapente et diapason ae diatessaron. Oae sunt compo-
sitae atque coniunetae ex aequisonis et consonantibus.
Emmelis autem sunt reliqui, qui inter has poni possunt,
ut inter diatessaron ac diapente differentia tonos, iungun-
turque quodammodo aequisonae quidem eonsonantibus,
20 ot diapason ex diatessaron ae diapente, eonsonae autem
ex bis, qui emmelis soni voeantur, ut eadem diapente et
tliatessaron tonis eeterisque posterios dieendis proportio-
nibus. Sed quonam modo quidem horum omnium pro-
portio eolligi possit, ex eo loeo sumendum esl, quem
26 quarto volumine in fine deseripsimus, ubi nervus super
semispheria tendebatur. lbi enim deprehenditur aequi-
1 comparationi] comparatio non i; conparatio f. 2 copu-

lantur i; copulatur f. Il consonae] consonantiae f. 4 acl
a g. Il est om. g. 6 Emmilis k. " qua eJ qui f, i. 7 tetra-
ebordarum k et b prima manu. 8 farhl f. 9 lnscript.
orn. g I h. Il sunt f. 12 consonae consonantiae i. 16
Haec i. Il Buot orn. f, i. 16 coniuncte g, k. 18 difFe-
rentiaa i; consonantia o. \I tonol f, i. Il iunguntur CJ.,uae f.
20 ac) et o. Il eonsonae] eonsonantiae f. g. i. 21 quiJ quae
et supra versurn l qui k. \I emmelea o. Il et) ac h, k, o.
23 quonam) quo f , i. 24 quemque i. 26 hemispberia h,
k. Il Ubi i. U aequi sonantio f; aequisonaUo rnutatum in ae-
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 13. 14. 363
sonatio diapason ae bis diapason et eonsonanliae simpli-
ees diapente ae diatessaron et eonsonantiae eompositae
diapason ae diapente et diapason ae diatessaron et qui
sunt emmelis soni, ut in toni differen\ia eonsistenles.
Quemadmodum .4.rislo:,;enus intervalla consideret. 5
XIII. Quid vero de bis ArisloxeDus senliat, breviler

aperiendum esL Ille enim quoniam minime. Iractatum
rationi conslituit, sed aurium iudicio permittil, idcirco
voces ipsas nullis numeris Dotat, ut earum colligat pro-
portiones, sed earum in medio differentiam sumil, ut spe- lO
culationem DOD in ipsis vocibus, sed in eo, quod inter se
differunt, eollocet, nimls inprovide, qui differentiam se
scire arhitretur earum vocum, quarum nullam magnitu-
dinem mensuramve constituaL Hie igitur et diatessaron
eonsonantiam duorum tonorum ac semitonii esse propo- 15
nil, et diapente trium lonorum ae semitonii et diapason
sex tonorum, quod fieri non I)osse superioribus volumini-
bus demonstratum est.
Descriptio octachordi, qua ostenditur diapason minorem

esse se:,; tonis. 20
XlIII. Docet autem Ptolomaeus per cuiusdam octa-

chordi divisionem diapason intra sex 10nos cadere hoc
modo. Intendanlur enim oelo chordae, id est A. B. C. D. E.
F. G. H., fialque sesquioctava ·AK· eius, quae est ·BL·, et
·BL· eius, quae est ·CM·, et ·CM· eius. quae est ·DN·, et 25
·DN· eius, quae est ·EX·, et ·EX· eius, quae est ·FO·, et
quisonantia k. 1 simpliees ae diapente f. 4 emmeli f; em-

meles o. Ii lucript. om. g, h. 8 ratione f. 11 in ante
ipsis 0111. g, b, k. 14 mensuram vel g. 19 Iucript. om. g,
h. li octochordi k. li diapason consonanti a minor k. 21 octo-
cbordi h, k. o. 23 modo supra versulII ree. manu h. " octa-
cbordae i. li K inter A et B ponunt f, i. 24 fietque g, b,
k. 1/ sexquioctava f. 26 eius post ·EX· supra versum ree.
manu b. .
DigitlZed by Google
364 INST. MUS. V, 15.
·FO· eius, quae est ·GP. Erunt igitur sex toni. Rursus
·H· dividatur nenus medius ad ·R· Erit igitur ·AK· dupla
ab eo, quod est ·HR· Pulsae igitur simul ·AK· ·RR· dia-
pason aequisonantiam consonabunt. Si vero aliquis ·GP·
5 percutiat, semper eri t paulo acutior, quam est ·HR· ac
per boc transcendunt sex toni diapason consonantiam. Si
enim ·AK· et ·Gp· diapason pulsati resonarent, tonorum
sex esset diapason consonantia. Si vero bis non cooso-
nantibus ·AK· et ·HR· diapason consonarent, et ·HR· acu-
10 tior esse t qua m ·Gp· , diapason consonantia sex tooos ex-
cederet. Nunc vero, quia consonantibus ·AK~ et ·HR·
eadem ·HR· ab ea, quae est ·GP·, gravior invenitur, non
potest, quin sex toni diapason consonantiam excedant.
Atque ila sensu quoque potest colligi, diapason consonan-
15 tiam intra sex tonos. cadere. Sic igitur Aristoxeni error
sine dubitatione convincitur.
A B C D E F G B
I
p
o R
N
M.
L
K
Dialessaron consonantiam tetrackordo contineri.
20 XV. Nunc de tetracbordorum divisione dicendum.
2 nervus dividatur f. 1/ ad ·R·] ·ADR· g. " ·R· orn. f.
5 percutiet g. 7 pulsanti g, i. 8-9 Si vero •.•. ·BR·]
Bis vero non consonantibus si ·AK· et ·BR· g, h, k. 9 -11)
diapason consonarent •••. ·AK· et ·BR· bis i. 9 SUJ1I'a
consonarent ree. manu non h. 10· excideret i. 12 ab ea)
apta f. 13 excidant i. 17 Dispo.itionem om. g. h et k
arcUI et inscriptione. addunt. 19 lnacript. om. g, h. 1\ tetra-
chordi f. 20 de orn. g, i.
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 16. 865
Etenim diatessaron consonantia quattuor efficitur nervis,
idcirco etiam diat~saron nuncupatur. Ut igitur duobus
nervis altrinsecus positis ac diatessaron symphoniam con-
sonantibus fiat tetracbordon duos necesse est statui in
medio nervos, qui ad se invicem atque ad extremos tres 5
proportiones efficiant.
Qùomodo Aristoxenus vel tonum divida t vel genera eiusque

divisionis dispositio.
XVI. Hoc igitur diatessaron Aristoxenus per genera
tali ratione partitur. Dividit enim tonum in duas partes 10
atque id semitonium vocat. Dividit in tres, cuius tertiam
vocat diesin chromatis mollis. Dividit in quattuor, cuius
quartam cum propria medietate, id est cum octava lotius
toni appellat diesin chromatis bemiolii. Cum igitur baec
ila sint cumque generum divisio secundum eum sit duplex, 15
nnum quidem genna est mollius, aliud vero incitatius. Et
mollius quidem est enarmonium, incitatius vero diatoni-
cum. Inter baec vero consistit cbromaticum incitatione
mollitieque participans. Fiunt igitur secundum bune or-
dinem differenliae permixtorum generum sex, una qui- IO
dem enarmonii, tres autem chromatici, id est chromatici
mollis et chromatici hemiolii et chromatici toniaei, duae
vero reliquae diatonici mollis atque incitati. Quorum om-
nium talis secundum Aristoxenum divisio est. Quoniam
enim quarta pars toni diesis enarmonios nuncupari prae- 25
dieta est, quoniamque Aristox6nus non voces ipsas inter
se comparat, sed differentiam vocum intervallumque me-
titur, est secnndum eum tonus ·XII· unitatum. Huius igi-
tur erit pars quarta diesis enarmonios ·111· Quoniam vero
3 ac] ad g, k. 4 tetrachordum h, k, o. 6 efficiat f;

elficiunt, a 8upra u posito, g. 7 [nscript. om. g, h. 12
cromatis g, o. 14 apellat k. 19 mollicieque g; molli-
tiaeque i; molliciaeque h. Il hunc] hoc g. 20 trium gene:
rum g, h, k. 22 'thonici f. 25 diesin g, h, k; diesi i. Il
ermonio8 g; enarmonio f, i. Il praedictum f, g, h, i, k. 27
mittitur i. 28 est] et i. 29 quarta pars o.
DigitlZed by Google
366 INST. MUS. V, 16.
ex duobus tonis ae semitonio diatessaron eonsonantia iun-

gitur, erit tota diatessaron ex bis ·XII· ae ·VI· unitatibu8
eonstituta. Sed quoniam saepe fit, ut, si usque ad oeta-
vas velimus dedueere partes, non in integros numeros,
li sed in aliquas partieulas ineurramus, ideirco faeienda qui-
dem est tota diatessaron ·LX· at vero ·XXIIII· tonu8, semi-
tonium ·XII·, p·ars quarta, quae diesis enarmonios dieitur,
·VI·, oetava autem ·rn· Iuneta vero oetava eum quarta.
·VI· scilicet eum tribus, ut faeiat diesin ebromatis hemio-
lO Iii, erunt ·VIIII· His igitur ita eonstilutis tria genera,
enarmonium, ebromaticum, diatonicum, has Arisloxeno
videotnr habere proprietates, ut alia eorum dieantur spissa,
alia mioime. Spissa sunt, quorum duae graviores propor-
tiones uoam eam, quae ad aeutum apposita est, magnitu-
15 dine non vineunt; non spissa vero, quorum duae pl'opor-
tiones unam reliquam pot.eruot superare. Est autem eoar-
mooium et chromatieum spissum, diatonieum vero non
spissum. Itaque enarmonillm seeundum Aristoxenum di-
viditur sie VI. VI. XLVIII., ut ioter gravem nervum ae
20 prope gravem sit quarta pars toni, quae dieitur diesis
enarmonios, eum sit tOIlUS ·XXlIII· unitatibus constitlltuS.
Item seeundum intervallum inter seeundum a gravi nervo
ad terUum sit eadem quarta pars toni ·VI· Reliqui vero,
qui restant ex ·LX·, qui totius proportioois sunt, inter ter-
25 tiUITI a gravi nervo atque acutissimllm quartum ponuntur
·XLVIII· Et duae proportiones ad gravem positae, id est
.VI· et .VI·, uoam reliquam ad aeutum locatam, id est
.XLVIII· non vioeunt. Chromalis vero mollis ba ne facit
divisionem VIII. VIII. XLIIII., ut ·VIII· atque ·VIU· sint
so tertiae partes tonorum. Est eoim tonus, ut dietum est,
·XXIIII· unitatum et dieitur toni pars tertia diesis ebro-
matis mollis. Item ehromatis hemiolii diatessaron ita par-
1 ac] et h, k.1I consonantiam i.ll coniungitur o. 2 ·VI·]

·LX· i. 4 in om. f, i, o. 5 incirco f. 6 tonos f, i.
9 faciat] nat g. Il diesis f, i. 11 et chromaticum h, k.
13 et 15 quarum codd. 16 poterant i. 22 a om. i. 27
et] ad g, h, i, k, o. 30 partis i; propartes g. Il tonol i.
31 tertiae f. 32 emiolii g, o.
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 16. 367
titur VIIII. VIIII. XLII. Est enim diesis chromatis bemio-
Iii pars octava toni cum quarta, id est ex XXIUl. VI. cum
tribus. lIem chromatis toniaei talis secundum Aristoxe-
num partitio est. XII. XII. XXXVI. scilicet ut in duobus
intervallis singula semitonia constituat, et quod est reli- 5
quum in ultimo. Atque in his omnibus duae proportio-
nes, quae graviori nervo sunt proximae, relilluam, quae
ad acutum posita est, minime magnitudine superaot. Suot
enim, ut dictum est, spissorum generum. Spissa quippe
genera sunt enarmonium atque chromaticum. Diatonica 10
vero divisio ipsa quoque est duplex. Et mollis quidem
diatonici divisio est hoe modo XII. XVIII. XXX., ut XII.
semitonium sit, ·X· et ·VIII· semitonium et quarta pars
toni, ·XXX· vero quod reliquum est. Quorum ·X· eL ·VIII·
atque ·XII· efficiunt ·XXX· nee superantur ab ea parte, 15
quae reliqua est. Item diatonici incitati taUs partitio est,
ut semiLonium ac duos habeat integros tonos, idt>st XII.
XXIIII. XXIIII., ex quibus ·XXlIll· et ·XII·, id est ·XXXVI.
non superantur a reliqua parte, qua e ad aeutum est, sed
potius vincunt. Est igitur seeuodum Aristoxeoum tetra- 20
chordorum praedicla partitio, qua e subiecta descriptione
monstrabitur.
XLVIII. XLlIlI. XLII.

VI. VIII. vlln.
VI. VIII. VIUI. 25
LX. LX. LX.

Enarm. Chrom. Chrom.
molI. hemiol.
3 toni et i; toni ei f; toniei h.1I et secundum o. 4 par-

tio f. 1/ .XXXVI·] ·XXVII· f; ·XXVI· o. 5 emitonia i, g.
Il et quod est] ut quo dem g. '1 9.,uae om. i. Il proxime g.
11 et ipsa quoque h, k. 15 .XXX·J ·CCXXX· i. Il nec.om.
g. 16 partio i. 1'1 duas g; duo f, i. 18 ·XXXIIll· loco
primi ·XXIIII· f. 21 partiti o praedicta h. 23 - 28 et
DigitlZed by Google
368 INST. MUS. V, 17.
XXXVI. XXX. XXIIII.

XII. XVIII. XXIIII.
XII. XII. XII.
LX. LX. LX.
5 Chrom. Diat. Diat.
tono mollo incito
{)uomodo Arckytas tetrackorda divida t eorumque de-

scriptio.
XVII. Arcbytas vero cuncta ratione constituens non
lO modo sensum aurium in primis consonantiis observare
neglexit, verum etiam maxime in tetracbordorum divi-
sione rationem secutus est, sed ita, ut neque eam, quam
quaerebat, efficaciter expediret, Ileque sensui proposita ab
eo ratio consentiret. llIe enim tria genera esse arbitra-
15 tur, enarmonium, diatonicum. cbromaticum, in quibus
eosdem gravissimos slatuit atque acutissimos sonos, in
omnibus quidem generibu8 gravissimos sonos faciens . n·
·XVI·, acutissimos vero ·M·DXII. Inter bos in tribus ge-
neribus nervum gravissimo proximum collocat eum scili-
20 cet, qui sit ·J.nCCCC.XLIIII., ut ad eum ·n·XVI· sesqui-
vicesimam septimam obtineant proportionem. Post bune
vero infra acutum nervum, tertium vero a gravissimo,
eum collocat in enarmonio genere, qui sit J.DCCC·XC·.
ad quem .f.DCCCC·XLIIlI· sesquilricesima quinta propor-
25 tione iungalltur. Idemque ·1· DCCC·XC· ad acutissimum.
1-6 Descript. om. g. h et k ·LX· supra reliquos numeros po-

nunt. 7 Inscript. om. g, h. Il que om. i; forumque f. 18
expederet i. 14 arbitrabatur g, h, k, o. 1& chromati-
chum f, g, o. 18 ·M· om. ij ·1· h, k. Il generibu8 om. g.
19 nervo g. 21 optineat f, i. 23 in armonio g. 24
sesquivicesima o. Il sesquitricesimam quintam optinet pro-
portionem. Ingantnr f.
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 18. 369
id est J.DXIF in sesqm.quarLa proportione sit constitutus.

Item in diatonico genere tertium quidem a gravissimo
nervo, secundum vero ab acutissimo, eum ponit, qui sit
.I.DCCI., ad quos ·1· DCCCC· XLllII· sesquiseptima pro-
portione coniuncti sint, ipsi autem .j:"DCCI· ad acuti~si- 6
mum ·J.DXU· sesquioctava. In cbromatico vero genere
tertium a gravissimo et secundum ab acutissimo eum
ponit, qui ad J.DCCI·, qui est secundus in diatonico genere
eam obtineat proportionem~ quam obtinent . CCLVI· ad
·CCXLIII· Bic autem est ·1· DCCXCll· "qui est secundus 10
ab acutissimo appositus. Habetque proportionem secun-
dus ab acutissimo in diatonico genere, id est J.DCCI. ad
secundum ab acutissimo in cbromatico genere, id est .T-
·DCCXCII· eam, quam babent ·CCXLIII· ad ·CCLVl· Eo-
rumque tetracbordorum secundum Arcbytae sentenliam 15
divisorum formam monstrat subiecta descriptio.
- - I M.DXII. ~IM.DXII. --I M.DXIl.

- - I M.DCCCXC. -,--I M.DCCI. --I M.DCCXCII.
- - I M.DCCCC XLllll. - - I M.DCCCC XLllIl. - - I M.DCCCC XLlIIl.
--ln.xvI. - - I TI.XVl. --I n.XVI. 20
Enarm. Dialon. Chrom.
!)uemadmodum Ptolomaeus et Aristoxeni et Archytae tetra-

chordorum divisionem reprehendat.
XVIII. Sed uLrasque tetracbordorum divisiones Ptolo-
maeus iLa reprebendit. Arcbytae quidem primo, quoniam 25
2 a om. i. 4 unum p08t quos addit i. 8 secundus

ab acutissimo o; secundus a gravissimo i, i. 9 optinet
i, i. 10 est autem g; autem orn. k; supra ver,um ree. manu
h. 11 abpositus g; positus i. 13 ·i· om. i. 17-21 De-
,eriptionem om. g. 21 Enarm. Diaton. Chrom. om. h; ree·
manu add. k. 22 1118cript. om. g. h. 23 repl"ehendit i.
24 tetracordorum g; tetrachordarum h. n divisiones tetra-
chordorum o. n divisione i. 25 Archite o; Architem g, h,
BOETJUS. 24
DigitlZed by Google
370 INST. MUS. V, 18.
secundus ab acutissimo nervus in cbromatleo genere, id

est :r·DCCXCII· ita est collocatus, ut nec ad acutissimum
:r·DXll· nec ad proximum graviori ·{,DCCCC.XLIIII· ullam
'Superparticularemer&iat proportionem, cum Arcbytas
5 tantum superparticularibus comparationibus habuerit di-
gnilatem, ut eas etiam in consonantiarum rationesusce-
perito Dehinc, quod primam a gravissimo nervo propor-
tionem in chromatico quidem maiorem sensus esse depre-
hendat, qua m fecerit Archytas. Bic namque in chroma-
10 tico genere :r.DCCCC·XLIIII· ad ·H·XVI· distare fecit ses-
quivicesimam septimam proportionem, cum secundum
consuetam chromatici generis modulationem sesquivice-
~ima prima esse debuerit. Item enarmonH generis ea
proportio, quam pri~a· a gravissimo secundum Arcbytae
15 retinet divisionem, talis est, ut longe minor esse debeat,
quam in ceteris generibus invenitur. Bic autem clequam
eam ceteris generibus statuit, dum primas a gravi pro-
portiones in tribus generibus sesquivicesimas sepUmas
ponit. Aristoxenum vero culpat, cploniam in cbromate
20 molli et chroma~e hemiolio tales pORuerit primas secun-
dasque a gravi nervo proportiones,' quae a se minimo et
quantum sensus non possit internoscere distarent. Est
quippe proportio prima in chromalis mollis divisione se-
cundum Aristoxenum ·VIII·, at in chromale hemiolio·Vlm·
25 Sed ·VIII· ad ·VIIII· unitatis differentia distant. Est autem
totus tonus ·nUII· unitatibus secundum positionem, quo-
rum unitas vicesima quarta est. Primae igitur a gravi in-
ter se proportiones chromatis mollis et chromatis hemiolii
k; Architam f, i. 2 coUatus f, g. 5 tantam f, g, h,

k, o. " adhibuerit f. 6 rationes ceperit g. 8 esse om.
g,h, k; . 10adl a f. 11 sesquivicesima septima pro-
portione O. 13 ltem quontam O. " enarmonium genu8 f,
g, b, i, k, 0.11 ea Dm. o, eam f, g, b, i, k. 14 proportionem
f, g, h, i, k, o. Il quam om. o. Il primam f, h, i,k, o. Il
a om. g. 20 ta.Iis i. 21 semitonio et 8upra Ilersum se
minimo h. 22 in quantum k, et h prima manu. /I potest O.
24 at] et g; atque f. 26tonu8 tOt1l8 g,o. 1/ totUI om. h,
k. 11 propollitwnem g. . 27 Prime g.
DigitlZed by Google
INST. MUS. V, 19. 371
vicesima quarta parte toni distant, quod propter brevita-

tem differentiae nullo modo sentit auditus. Idem etiam
Arisloxenum reprehendit, cur diatonici generis duas tan-
tum fecerit divisiones, ut in mollem incitatumque divi-
deret, cum possint aliae quoque diatonici generis species 5
inveniri.
Quemadmodum Ptolomaeus tetrachordorum divisionem

fieri dica' oportere.
XVIIII. Ptolomaeui enim telrachorda -diversJ ratione
partitur, illud in principio statuens, ut inter duos altrin- lO
secus sonos tales voculae aptentur, - quae se superparticu-
laribus proportionibus excedant, inaequalibus tamen, quo-
niam superparticularis proportio non potest in aequa
dividi; debinc ut omnis comparatio, quae fit ad eum ~er
vum, qui est gravissimus in tribus minor sit ceteris, quae 15
aculis vocibus coniunguntur. Sed in his ea, quae spissa
nominawus, talia esse debent, ut duae proportiones, ql1ae
gravitati sunt proximae, minores sint ea proportione, qua e
relinquitur ad acutum. In non spissis vero ut in diatoni-
cis generibus nusquam una. 2()
7 lnscrlpt. om. g, h. 14 dividi] partyri f. 16 acutis]

.cutissimis f. 1\ ea] eam g. Il spissa elise f. 17 talia] alia
f. Il ut] et g. 18 sunt g, k. 19 Inconon g. Il In om. i. Il
in om. h. 20 Ulteriora demnt. h add. FINIT; k: Finit.
Haec .desunt de libro ·V· armoniae instytu. Quomodo Ptole-
maeus dividat diatessaron ictuas partes et. eetera ,eeundum
eapitum indieem.
DigitlZed by Google
BOETII
QUAE FERTUR GEOMETRIA.
NOTARUM EXPLICATIO.
e = codexEi'langensis 288 saec. XI., satis diligenter scri·
ptus et inscriptionibus et figuris ornatus. Figurarum
tamen para non parva imperiti hominis manum produnt.
!taque eas, quae nihil ad rem pertinebant, omisi, eaa,
quae addendae erant, correxi.
m=codex Monacensis 23611 (zz, 611) saec XII. continet geo-
metriam in t re s libros divisam. Figurarnm magnam par-
tem omittit. IlIe locus, qui incipit: Sed lam tempul e,t
ad geometricalis mensae traditionem usque ad ea verba,
quae post abaci figuram leguntur: ut Bi sub unitate natura/U
numeri ordinem iam dictoB caracteres alia et minus periti
hominis manu scriptus est quam reliqua. Cum maximam
partem a codice e non admodum longe recedat, sunt
tamen loci, qui de suo quaedam editorem vel autorem
buius codicis dedisse ostendunt.
n = codex principis Boucompagni 230 saec. XII •.Summa SUI
bumanitate et liberalitate Boncompagui rogatu meo eum-
plar locorum ad minutiarum figuram et abaci tabulam
pertinentium diligentissime scriptum mibi misit. Proxime
accedit bic codex ad e.
nl=cod. Vatican. 3128 saec. X.
na=cod. Barber. ' 8110 saec. XII.
Da=cod. Ottobon. Vatican. saec. XIII.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 373
Excerpt08 ex his de abaco et de minutii. looos eiua-
dem principis Boncompagni liberalitati debeo.
Pl=cod. Par. 7877. C. antiquae fundationia.
pt=cod. Par. 7185. ant. fund.
Contuli ex his, quae Woepcke edidit in quaestione de /)
Indorum arithmetica in Occidentem tran81ata. (Sur l'in-
troduction de l'arithm. Indienne en Occident Rome 1859).
q = cod. Monacensis 560 saec. XI-Xn. qui continet geo-
metriam in quattuor libros distributam ita tamen, ut
aecundus et tertius partem tantum priorem libri, qui in 10
codice e est prior t praebeant. Quae ibi leguntur de
nguris geometricis et sequentia in q omissa 8unt.
Liber primus et quartus maxime alieni 8unt 1& Boetii
geometria. Sed et ea, quae Boetii e8se credideri8, ade o
a codice e recedunt, ut aut duorum eiusdem operi815
graece conscripti interpretationem latinam aut correctio-
nem interpretationis non admodum idoneae videre te
putes.
Incipit geometria $uclidis a Boetio in latinum lucidius

translata. 20
Quia vero, mi Patrici, geometrum exercitissime Eucli-

dis de artis geometricae figuris obscure prolata le adbor-
tante exponenda et lucidi ore aditu expolienda suscepi,
inprimis quid sit mensura diffiniendum opinor.
De mensura. 25
Mensura' vero est quidquid pondere capacitale longi-

tudine latitudine altitudine animoque finitur. Prineipium
19 Anitii Mallii Severini Boetii prologlls in geometriam

incipit m; incipit liber secundua artia geometriae de nguris q.
25 Explicit prologus, incipit liber I de elementi8 m. 26 vero
0111. m. 27 animo terminatur m.'" Ante Principium in q
in'CTiptio: De nguri ••
DigitlZed by Google
874 ARS GEOMETB.
auLem mensurae punctum vocatur. Punetum esr, cuius

pars nulla ,est. Linea vero sine latitudine longitudo est.
Lineae vero tlnes puneta sunt.
De generibus linearum.
5 Recta linea est, quae aequaliter in suis protenditur
punctis. Supertlcies vero esL, quod longitudine latitlldine-
que censetur. Superficiei autem fines lineae sunt. Plana
superficies dlcitur, quae aequaliter in rettis suis lineis
continetur.
lo Planus angulus est duarum linea rum in plano invicem
sese tangentium et non in directo iacentium ad alterutram
conclusio. Quando autem quae angulum continent linea e
rectae sunt, tunc rectilineus angu.lus nominatur.
Cum vero recta linea super rectamlineam stans cir-
15 cum se aequos !libi invicem fecerit angulos, rectus est
uterque aequalium angulorum et linea super reclam li·
neam stans, perpendicularis dicitur.
Obtusus angulus maior recto est.
Acutus autem angulus recto minor est.
20 De modis figurarum.
Figura est, quae sub aliquo vel aliquibus terminis con-
tinetur, terminus vero, quod cuiusque est finis.
, 1 au~em om. q. /I punctus vocatur curo medium tenet
figurae q. [I vocatur] est m. /I Punctua q. . 2 Lineae q. Il
praeter latitudinem q. Il est om. q. 4 1118cript. om. m, q.
l) aequaliter] ex aequo q. Il protenditur punctis] punetis
iacet q. 6 vero est Dm. m. n
quod] quae m. 6-7 longi-
tudine ..• censetur] latitudinem lolam babet q. 7 autem]
vero q. [I finia q. 8 dicitur] eat q. 8-9 aequaliter •••
eontinetur] ex aequo in luia rectil lineis iacet q. 11 in
directo] directe mi directo q. 12 collusio q. 13 tune
om. m. 14 Cum vero] Quando autem q. 117 angulo8
aequos sibi invicem fecerint q. 16 et quae su.perstat linea
8uper eam, quam insistit, stans superpendiculans vocatur q.
16-17 luper ••. stana] superstana m. 18 OptUSUI q. /I est
maior recto q. 19 autem Dm. q. Il elt minor recto q. 20
In,cf'ipt: om. m. q. 21 Locus figura est quod q. \I continetur
extraclu8us sine fundo q. 22 vero] est m, vero est q. Il eat 0111. q.
DigitlZed by Google
AR8 GEOMETR. 375
[Lapides finales
.----1[ ~
~ 1_ D',[ l_P
Circulus vero est figura quaedam plana et circurnducta
et sub una linea contenta, ad quam a puncto, quod infra
figuram positum est, omnes quae incidunt rectae lineae 5
sunt invicem sibi aequales. Hoc vero punctum centrum
4lirculi nominatur. Diametrus autem circuli est quaedam
recta linea per centrum ducta et ab utraque parte in cir-
4lumferentia circuli terminata. quae in duas partes aequas
circulum dividit. '. 10
Semicirculus vero est figura plana, quae sub diametro
et ea, quam diametrus apprehendit, circumferentia con-
tinetl1r.
RectUineae figura e sunt, quae sub rectis lineis con-
tinentur. Trilatera quidem figura est, quae sub tribuB 15
rectis lineiB continetur, quadrilatera autem quae Bub
quattuor.
[Finitima vero linea mensuralis est, quae 'aut pro ali-
qua observationum aut aliquo terminorum obBervatur.]
Multilatera itaque figura est, quae Bub pluribus qua m IO
quattuor lateribus continetur,
1 Lapides tinales om. e, m. 2 Lapidum forma. 0'1l. m;

q loeo primae kabet a, [oeo quartoe [area I. 3 vero om. m,
q. Il quaedam om. q. 1\ et) quae vocatur q. 4 continetur q.~
a] ab uno q. Il quod] eorum quae q. 'o posita IllUlt q.1I ql1ae
que q. 6 aequae sibi invicem SlUlt q. '1 autem om. q.
recta quaedam q. 8 in om. q. 9 aequas partes q;
pal'tes aequales m. 11 vero om. m. 12 afiprehendit q;
comprehendit m. 14 Rect&e lineae e, q. lo quidem
om. m. Il est om. q. n tribus] duabu8 q. 16 autem om. m;
vero q. 18 Finitima vero om. m; Finitima autem q. \I pro
om. q. 19 observatione m, q. Il servatur q. 20 Multi-
latera ..• est] Multilatere vero q.
DigitlZed by Google
376 ARS GEOMETR.
De triangulis.
_ Aequilaterum igilur triangulum est, quod Iribus aequis
lateribus continetur; isosceles vero, quod duo tantummod~
latera habet aequalia; filcalenon vero, quod tria latera con-
I) tinet inaequalia.
Amplius trilaterarum figurarum orthogonium id est
rectiangulum quidem triangulum est, quod habet angulum
unum rectum.
Amblygonium vero, quod latine obtusiangulum dicitur~_
lO est quod obtusum habet angulum.
Oxygonium vero, id est acutiangulum, esI, in quo tres
sunL anguli acuti.
De fjuadrilateris.
Quadrilaterarum vero figurarum quadratum vocatur.
15 quod est aequilaterum atque rectiangulum. Parle altera
longius vero est. quod rectiangulum quidem est, sed aequi-
laterum non est. Rombos vero est, quod aequilaterum
quidem est, sed rectiangulum non est. Romboides autem
est, quod in contrarium collocatas lineas atque angulos
20 habet aequales, non autem rectis angulis, nec aequis late-
ribus contineLur. Praeter haec autem omnes quadrilaterae
figura e trapeziae id est mensulae nominantur.
Parallela e id est alternae rectae lineae nuncupanlur,
1 1711Jcript. om. m, q. 2 Aequilaterem q. 3 conti-

netur) clauditur- q. Il hisòceles e, qj hissocelel m.
etiam est e, m.
Il
vero}
4 vero om. m. Il continet inaequa ia] in-
aequalia possidebit q. 6 id om. m. 7 quidem triangu-
lum est om. m. 8 unum] undique e, q. 9 vero) enim e.
elt m. Il latine obtusianlr'llum) habet obtusum angulum q.
9-10 dicitur ••• angulumJ in quo obtusui angulus fuerit q.
10 est quod] et m. 11 vero om. m. n Alterum est om. q.
12 anguIi sunt q. 13 1711Jcript. am. m, q. 16 Parte vero
altera longius q. 16 vero om. m.n est om. q. 17 vero
om. m. Il est om. q. 18 Rombon id est q. 20 non autem)
id autem nec q. 21 Praeter omnes autem hae m. 22
figurae om. e, m. n trapizea q. n nominentur q. 23 nun-
cupantur] nominantur m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 377
qua e in eadem plana superficie collocatae atque utrimque
productae in neutra parte concurrent.
De petitionibu8. guae 8t1nt in geometria.

Petitiones vero, sive postulata, ut veteribus placnit,
dicantur, quinque sunt: 5
Prima, ul ah omni puncto in omne punctum recta
linea ducatur, postulat.
Secunda, ut definita recta linea in continuum rectum·
que producatur. admonet.
Tertia omni centro et omni spatio circulum designare lO
praecipit,
Quarta omnes rectos angulos sibi invicem aequos
esse vult.
Quinta autem, si in duas rectas lineas linea incidens
interiores et ad easdem partes duos angulos duobus rectis J5_
fecerit minores, rectas lineas in intinitum productas ad eas
partes, in quibus duo interiores anguli duobus rectis mi·
nores sunt, concurrere iubet.
De conceptionibu8, guae 8unt in geometria.

Communes igitur animi conceptiones sunt, quae a 20
1 atque utrimque produetae Dm. e, m. 2 in om. m.

eoneurrunt e, m. 8 I7IIJmpl. Dm. q; Ineipiunt petitiones
geoffi. m. 4 vero Dm. m, q. \I sive •.• dicantur Dm. q.
6 dieantur Dm. m. Il sunt quinque q. 6 Prima ut] petatur q.
In e additi BUnt .inguli. petitionibu. numeri I. II. III. IIII. V.
praeter vocabula prima et seg. \I in omnem e, m. \I rectam
lineam dueere omi880 postulat q. 8-9 Seeunda .•• ad-
monet] Item dennitam lineam in continuam reetumque pro-
dueere q. 9 ammonet e. lO Tertia] Item q. 11 prae-
eipit Dm. q. 12 Quarta] et q. Il sibi] quos ibi q. n
aequos
om. q. 18 vult Dm. q. 14 Quinta autem] Item q. 16
et ad easdem partes Dm. e, m. 16-18 reetas lineas ...
iubet) produetas innnitum reetas lineas coneurrere ad eas
quibui duobus reetis angulis sunto 19 Insmpt. Dm. q; In-
eipiunt eoneeptiones geoDi. m. 20 Minore! vero eommunes
q. 11 igitnr Dm. q; autem m. Il quae ... vocantur Dm. q.
DigitlZed by Google
378 ARS GEOMETR.
Graecis "O"""" EVVO'"''vocantur. Cum spacia et inter-

valla eidem sunt aequalia, et sibi iovicem sunt aequalia.
Et si ab aequalibus aequalia auferantur, quae relin-
quuntur, aequalia sunt.
5 Et si aequalibus aequalia addantur, tota quoque aequa-
liasunt.
Et quae sibimet ipsis conveniunt, aequalia sunto
Omne parallelogrammum rectiangulum sub his duabus
rectis tineis, quae rectum angulumcontinent, dicitur con-
10 tineri.
Omnis vero parallelogrammi spacium unumquodque
gnomo eorum quae circa diametrum eandem sunt paral-
lelogrammorum nuncupatur.
De circulis.
15 Circuii aequales sunt, quorum diametri aequales sunt;
inaequales vero sunt, qui sic se non babent.
. Circolus circulum non contiogere dicitur, qui, cum
circulum tangat, in utraque eiectus parte non secat cir-
culum. Circuli se invicem con tingere dicuntur, qui tan-
gentes sese invicem secant.
1 kenas ethnias e, m. Il Cum .•. intervalla] Raec quae
q. 2 idem e. Il sunt ante et addunt e, m. 8 auieratur q.
6 addantur aequalia q. 7 convenit animo finitionis, aequa-
li ... sunt q. 8 Ante hunc verlUm addit q: Nemo resistere
u110 tempore parti convenienti poterit. 9 rectum ambiunt
angulum q. Il continent om. e, q. 11-18 Quae in q.legulI-
tur, haec sunt: Omnis vero para11elogrammi spatii eorum quae
circa eundem diametrum sunt parallelogrammorum quotllbet
unum .cum supplementis duobus ginomo nominetur.
Ric de extracluso 10co dicit. Ric de trigono dieit.
Si sint duae rectae lineae, quamm una quidem indivisa, altera
vero quotlibet divisionibu8 Becta. quod 8ub duabus rectis
lineiB rectiangulum coutinetur, aequum erH his, quae Bub
eli., qui indivisa est et unaquaeque divisione quod recti-
angulo eontinetur habebere possessores. 12 gnomio e. 14
Inscript. QIIL e, m. 1.5 Aequales circuIi q. \I IUIlt &equa-
1e8 q'/ 16 Bunt om. q: 17 Recta linea circulum con-
tingere dicitur quae q. 18 eiecta e; eiecta egesta q.
19 se] selSe q. b tangentes] tam gentes q.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 379
Reclae Iineae in circulo aequaliter a centro distare
dicuntur, quando a ceniro in ipsas duelae perpendiculares
invicem sibi sunt aequales. Plus vero a circulo distare
dicitur linea. in qua m perpendicularis longior cadit.
Portio circuii est figura, quae sub recta linea et circuli 5
circumferentia continetur. In portione circuli angulus esse
. dicitur, quando in circumferentia sumitur aliquod punctum
et ab eodem puncto ad lineae terminos duae rectae lineae
subiunguotur. Angulus circuii dicitul', qui sub duabus
subiunctis Iineis conÌinetur, quando lineae, quae adiuD- lO
guntur, aliquam circlllDferentiae comprehendunt particu-
lam,· ut in ea angulus consistere perhibeatur.
Sector circuii est figura, quae sub duabus a centro
ductis lineis et sub circumferentia, quae ab eisdem com-
prehenditur, continetur. 15
Similes circulorum portiones dieuntur, qua e aequales,
suscipiunt angulos, vel in quibus, qui inscribuntur anguli,
,sibi invicem sunt aequales.
Figura intra figura m dicitur inscribi, quando ea, quae
inscribitur, eius, in quam inscribitur, latera uno quoque 20
suo angulo ab interiore parte contingit.
Circuii vero figura figurae circumscribi perbibetur.
quotiens ea. qua e circumscribitur, tlgurae eiu!. cui cir-
cumscribitur, suis omnibuslateribus omnes angulos tangit.
8 sibi invicem q. 4 linea om. q. 1\ perpendiculares q.

5-6 est figura .•• anglllu8 om. q. 'J dicatur q. Il circum-
ferentiam q. 8 et ab eodem) eo vero q. 9 circuii om. q.
10 subiectis m. /I lineae] autem q. 12 angulos q. 17
describuntur 9.. 19 Ante hunc ver,um addit q: Bic trigonus.ll
Figuram q. U eam q. 20 in quam scribitur q. 22 Cir-
culull 8cribi vero figura figurae q. 28 ea quae] aequa q.11
circumscribitur 01Il. q. Il figura q. Il circum inscribitur q.
24 q addiI: Intra datum, circulum datae rectae lineae, quae
in diametro mio ime maior excitat, aequam rectam lineam-
que aptare. Portio circuii est figura, quae lurrecta linea
et circuIi circumferentia continetur. In portione angnlus
esse dicatur, quando in circumferentiam lIumitur aliquod
punctum ab eo vero puncto ad lineae termino! duae rectae
lineae subiunguntur.
DigitlZed by Google
380 ARS GEOMETR.
Explicit prolegomena. lncipit scema.

Supra dalam rectam Iineam terminatam triangulum
aequilaterum consUtuere. Ad dattlm punctum datae rectae
lineae aequalem rectam lineam collocare.
l) Duabus rectis Iineis inaequalibus datis a maiore minori
aequam rectam lineam abscidere.
Si duo triangoli duo latera duobus lateribus babent
aequa, alterum alteri, et angolum angulo babent aequum
eum, qui sub aequalibus rectis lineis continetur, et basim
10 basi aequam habebunt, et triangolum triangolo aequum
erit, et reliqui anguli reliquis angulis erunt aequales, alter
alteri, sub quibus aequalia lalera subtenduntur.
. Si triangulus aequalia latera babeat, qui sub elus basi
trianguli sunt, aequales alter alteri sunt, et aequalibus
15 lineis et basibus et angulis aequalibus utrique erunt. Si
triangoli duo anguli aequi sibimet invicem sint, et qua e
sub aequalibus angulis subtenduntur latera sibi invieem,
sunt aequalia. .
Et super eandem aequalem rectam linea m duabus eis-
IO dem redis lineis aUae duae redae linea e , altera alteri,
nullo modo constituentur ad aliud atque aliud punctum
ad easdem partes eosdem fines aequalis rectae lineae pos-
sidentes.
Si duo trianguli duo latera duo bus lateribus aequa
25 possideant, alte rum alteri, et basim basi babeant aequam.
et angulo angulum babebunt aequalem, qui sub aequaUbus
1 Incipit liber I theorematum Geoiii. m; Incipit de tri-

anguli ratione et linearum q. 2-8 Supra datam .•• con-
stituere om. q. 5 inaequalibua rectis lineia q. 1\ minore q i
minorem e m. 6 ab scindere m. 'J triangula q. 8 ha-
beant m. Ilhabente cum eis q. 9 continentur q. 10 basia
ba&im q. 18-16 Si triangulus ..• utrique erunt om. ~
14 alter bis m. 15 utrim9ue m. 16 aequae q. 18 auntJ
erunt q. 19 Et om. q. " eiadem aequalibua rectis lineis
ceciderint aliae m. 20 linea m. 21 ad] . Ad q. 22
aequali ei aequales mi aequalibus q. 1\ rectis lineia q.
24 Si om. q. 26 possident q. 1\ aequa q. 26 augulum
angulo habebunt aequale q. .
DigitlZed by Google
, ARS GEOMETR. 881
rectis lineis continetur. In triangulo datam rectam linea m
terminatam in duas aequales dividere partes. Datam rectam
lineam secundum eam, quae superstat, dividere.
Et datae rectae Uneae ab eo, quod in ea est, puncto
rectam lineam secundllDl rect08 angulo! elevare non dis- li
convenit.
Super d,atam vero lineam rectam infinitam ab dato
puncto, quod ei non inest, perpendicularem reclam lineam
ducere oportet. Quaecunque super rectam lineam recta
linea consistens angulos feceri!, aut duos rectos faciet, aut lO
duobus rectis reddet aequales. Si ad aliquam rectam li-
neam atque ad eiu! punctum duae rectae lioeae non io
eandem partem ducantur et circum se angul08 duobu!
reetis feeerint aequos in direetllDl sibi eas lineas iacere
necesse est. Si duae rectae lineae sese dividant, ad ver- 16
ticem angulos sibi invicem facient aequos.
Omnium triangulorum exterior angulus utrisque inte-
rioribus et ex adverso angulis eonstitutis maior existit.
Omnium triangulorum duo anguli duo bus rectis angu-
Hs sunt minores omnifariam sumpti. IO
Omnium triangulorum maius latus sub angulo maiore
sublenditur.
Omnium triangulorum maior angulus sub latere malore
protenditur.
Omnium triangulorum duo latera ceteris maiora sunt Ili
in omnem partem suseepta. Si in uno quolibet trianguli
latere a finibu8 lateris duae rectae lineae interius con-
stituantur angulum facientes, quae constituuntur reliquis
quidem trianguli duobus lateribus sunt minores, maiorem
vero angulum continebunt. 80
2 in om. q. 2-3 Datam ..• dividere om. q. 4, in

eo e, q. 6 non diaconvenit om. q. 7 Et super q. Il vero
om. m, q. Il rectam Uneam q. 8 inest] inem q. 9 oportet
om. q. Il Quocunque q. n super) per q. lO linea om. e, q.
11 reddit m. " aliquam] aequam e; eam m. 14 fecerit m.11
aequi! q. 16 invicem om. m. 18 constitutis anguluB maior
m. 28-26 Omnium triangulorum ... suscepta om. q. 26
8uBcepta] 8umpta m. 28 constituentur m. 29 duobus
om. q. Il maiores e.
DigitlZed by Google
382 ARS GEOMETR.
Datis tribus reclis lineis, quae sunt aequales, tres in eo

qui datus est triangolo rectas Iineas oportet constituere.
Quarum duo latera celeris maiora oportet esse omnifariam
sumpta propter hoc, quod omnium triangulorum duo la-
5 tera ceteris fortiora suot in omnem partem suscepta. Ad
datam rectam Iineam et datum in ea punctum dato recli-
Iineo angolo aequales rectilineos angulos collocare ne-
cesse est.
Si duo triangula duo latera duobus lateribus aequalia
lO habuerint, alterum alteri, quod angulum angulo maiorem
babebit eum, qui sub aequali recta lioea continetur, et
b.sim basi maiorem hahebil
Si duo triangola duo latera doobus laleribus aequalia
habueriol, alterum alteri, quod basi m basi maiorem habe-
15 bit, et ansulum angulo maiorem habebit eum, qui sub
aequalibus rectis Iineis continetur.
Si duo triangoli duos angulos dnobus angulis habue-
rint aequos alterum alteri unumque latus uni lateri sit
aequale, sive. id, qnod aequis adiacet angulis, seu quod sub
20 uno aequalium tenditur angulorum, et reliqua latera reli-
quis lateribns habebunt aequa altera alteris et reliquum
angulum aequalem reliquo angulo possidebunt.
. Si in duas rectas Uneas recta linea incidens alteroatim
angulos fecerit aequos, rectas lineas alternas esse ne-
26 cesse est.
Si in duas reclas lioeas linea incidens exteriorem an-
gulum interiori et ex adverso angulo eonslituto reddat
aequalem, redas lineas aequales sub alternas esse coo-
veniel
1-5 Datistribus .•. suscep.ta om. q. 1 tres in eo

qui datus est om. m. 6 ceteria om. m. 6 rectolineo q.
7 rectilineo e, m;. relilineae q. Il neceue eat om. q. 9-16
Si duo ... continetur om. q. 9 aequa m. 11 ita et e.
17 triangula q. 19 sive id] aibi q. 20 sub uno dequa-
lium aubtenditur q. 21 aequalia m. U alteri q. 23 in-
cidens quod alternatim sit et hoa anguloB fecerint aequos q.
26 in om. q. 27 interiorem m; interi or q. \I constituta m.
28 aequales om. q.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 383
. Si in duas inter se rectas lineas recta linea incidens
alternos angulos aequales inter se fecerit, qui deintus et
contra et in eisdem partibus sunt, et quae deintus lineae
sunt duabus rectis lineil suot aequales.
Iterum ipsae rectae lineae adversus se ipsas eront 5
altera alteri.
Per datom ponctum data e rectae lineae alteram rectam
lineam designare necesse est. Omnium triangulorum ex-
terior angulus duobus intenus et ex adverso constitutil
aogulis est àequalis; interiores vero tres anguli duobus lO
rectis angulis sunt aequales. QlIae aequas et alteroas rectas
linea.s ad easdem partes rectae !ineae coniungunt, ipsae
quoque et alterna e sunt et aequales. Eorum spaciorum,
quae alterois lateribus continelltur, quae parallelogramma
nominantur, et ex adverso latera atque angoli constituti sibi 15
invicem aequales sunt; ea quoque diametrus in duo aequa
partitur. Omnia parallelogramma, quae in eisdem basibus
et in eisdem alternis lineis foerint constituta, aibi invicem
probanlur . aequalia. Nam parallelogramma in ba$lbus
aequalibus et in eisdem alternis lineis constituta aequalia 20
esse necesse est.
Aequa sibi sunt cuneta triangula, qua e in aequis basi-
bus et in eisdem allernis Iineis fuerint constituta.
Aequa triangola, quae coaequalibusbasibus, et in eis-
dem alternis lineis sunt constituta. 95
1-6 Si in dua•..• altera alteri om. q. 6 alteriu. m.

7 Per] Super m. 8 lineam om. m. Il necesse est nm. q. Il
et exterior q. 10 interiori. q. U tres anguIi] trianguli
tre. e; trii angulis q; anguIi m. 18 Prius et Dm. m, q.1I
Alterum et om. q. 14 alteribus q. Il qui q. " parallelo·
griDia q; parallelograiiiata m. 16 suut aequaies q. Il ea
quoque] eamque q. li aeque patiuntur q. 17 parallelo-
grammata m. 18 fuerint om. e, q. Il invicem bi8 m. 19-20
probantur .•• constit.uta om. m. 23 fuerint !inei. q. Il
fuerint] sunt m. 24-26 Aeq,ua .•• conltituta om. q. 24-
Aequi e. 1/ triangula lunt m. il coaequalibus balibuB] Vide-
tur 8cribendum: in aequalibus baBibuB 8unt constituta. 26
alternis om. m. 1/ P08t constituta addit e: aequalia aibi in-
vicem sunto
DigitlZed by Google
384 ARS GEOMETR.
Aequa triangula, qua e in eadem basi et in eadem parte

fuerint constituta, in eisdem quoque alternis tineis esse
pronuntianda sunt.
Aequa triangula in aequis atque in directum positis
5 basibus constituta et in eisdem partibus et in eisdem quo-
que alternis Uneis esse neCf:sse est.
Si parallelogrammum triangulumque in eadem basi
atque in eisdem alternis lineis fuerint constituta, parallelo-
grammum triangulo duplex esse convenieL
lO Omnis parallelogrammi spacii eorum quae circa ean-
dem diametrum sunt parallelogrammorum supplementa
aequa sibi invicem esse necesse est.
Dato triangulo aequale parallelogrammum in dato
rectilineo angulo constituendum est. Iuxta datam reclam
15 lineam dato triangulo dalo rectilineo angulo parallelo-
grammum aequale protendendum est.
Dato rectilineo angulo aequale parallelogrammum in
dato rectilineo angulo collocare id est diametrum oportet.
Quadratum ad datam lineam terminalam praeben-
IO dum est.
In bis triangulis, in quibus unus rectus est angulos.
quem rectiangulum nominamus, quadratum, quod a latere
rectum angulum subtendente describitur, aequum est bis
quadratis, quae a eontinentibus rectum angulum lateribus
85 conscribuntur.
Si ab uno trianguli latere quadratum quod describitur
aequum fuerit bis quadratis, quae ab reliquis duobus late-
1 Aeqni e. Il in eaadem partes q. 8 pronuntianda

sunt] pronUlitio q. 4 Aequi e. 6 lineis 0711. e, q. Il esse
om. m, q. 8 lineis om. q. 10 eandem om. q. 11 di-
metrum q. Il sublementa e.
stituere q. [ datam om. q.
14 constituendum est] con-
15 in angulo q. 16 aequa-
lem praetendere q. 17 angulo om. q. Il aequalem q. 18
id est diametrum] Raec intacta relinquere quatti corrigere ma-
lui. \I oportet om. q. 19 ad data linea terminata q. Il prae-
benitum estl coustituendum est m; discribere q. 28 sub-
tendentem iliscribitur q. 24 al ac q. Il continentibus]
8ubtendentibus m. 26 discribitur q.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 385
ribus describuntur, reclus est angulus, qui sub duobus
reliquis laleribus continetur.
Explicit ratio angulorum.

Si sint duae rectae lineae. quarum una quidem est in-
divisa, altera vero quotlibet divisionibus secta, quod sub 5
duabus recLis lineis rectiangulum continetur, aequum erit
his, quae sunt sub ea, quae indivisa est, et unaquaque di-
visione rectiangula.
Si recta linea secetur, quod sub tola et una portione
rectiangulum continelur, aequum est ei, quod sub utraque lO
portione rectiangulum clauditur, et ei quadrato, quod ad
praedictam proportionem describilur.
Si recta linea secetur utlibet, quod describitur a tota
quadratum. aequum est his, quae describuntur ab una-
quaq"ue portiolljl, quadratis et eidem bis rectiangulo, quod 15
sub eisdem est portionibus.
Si recta linea pel' aequalia ac per inaequalia Eecetur,
quod sub inaequalibus tolius sectionibus rectilineum con-
linelur, cum eo quadrato, quod ab ea describitUl', quae
inter utrasque est sectiones, ae(luum est ei, quod descri- 20
bilur a dimidia, quadrato.
Si recla linea per aequalia dividatur, aUa vero ei in
directum linea recta iungatur, quod sllb tola et ea, quae
adiecla est, rectilineum conlinetur, cum eo, .qllod descri-
2 reliquis] rectis m. 3 Inscript. om. m. \I de ratione
q. Il lnscriptioni addita sunt in q: Incipit regula rectarum
\ineamm. 4 Bunt m. Il est om. q. 8 rectian~ula con-
tinetur e, m; rectiangulum continetur 9' 9 totaJ data m.
10 rectianguli e. Il ei] eius q. Il quodJ quae e, m. 11 et
om. m. 12 describit e; discribitur q. 13 toto e, m.
14 unaquoque q. 15 eidem bis] idem hlS vel vis e; ius vel
via ei q. 16 est om. m, q. Il Post portionibus addit e con-
venit, m c\auditur. 17 ac per bis m; ac pro q. Il inae-
q~alia bis m. 20-21 ei quadrato qui describitur ab ea,
quae constat ex adiecta atque dimidia e; ei quadrato ab ea,
quae constat ex adiecta atque dimidia m. 22 per aequali
dividitur q. 23 lineam rectam iungantur q. 24 re ctili-
neam q.
BOBTIUS. 25
DigitlZed by Google
386 ARS GEOMETR.
bitur a dimidia, quadraLo aequum est ei quadrato, quod

describitur ab ea, quae consta t ex adiecta atque dimidia.
Si recta linea per aequalia ac per inaequalia secetur~
quadrata, quae ab inaequalibus totius portionibus descri-
5 bun1ur, dupla sunt bis quadratis. quae fiunt a dimidia et
ab ea. quae inler u1rasque est sectiones.
Si l'ecta linea per aequalia secetur eique in directum
quaedam linea recta iungatur, quadratum, quod describi-
tur a tota cum addita, et quadratum, quod describitur ab
lO ea, quae addita est, utraque quadrata pariter accepta, ab
eo quadrato, (Juod describitur a dimidia, et ab eo qua-
drato, quod ab ea descl'ibitur, quae ex dimidia adiectaque
consistit, utrisque qlladratis pariter acceptis, dupla esse
necesse est. '
15 Datam rectam linea m sic secare convenit, ut., quod sub
tota el una portio ne rectiIineum continetllr, aequum sit ei,
quod fit ex reliqua seclione quadratum. sive trigònum.
In bac trianguli figura, quae obtusllm habet angulum,

tanto amplius ea, qua e obtusos obtendit angulos, lateribus
20 potesl, quae obtusulII continent angulum, quantum est
quod tenelur bis sub una earum [et ea] qua e ad obtusum
angulum a perpendiculari exlra deprebenditur.
Dato reclilineo aequum necesse est collocare quadratum.
1 dimidio e, m. Il aeque q. 3-6 Si recta ..• sectio-
nes om. q. 4 portionis m. 8 iungantur q. 9 a om. q. ti
cum] eum q. lO adiecta m. 11 ad dimidia q. 12 ab
ea om. mi ab eo e. \I quae .om. m. \I ex om. qi a m. Il que]
qua c q. 15 convenit Dm. q. 16 ei om. q. 17 quodJ
quo q. Il Bive] sibi q. 18 hac] ista q. Il triangulis q. It
figura Dm. q. Piguram ip8am Dm. m. Il qui q. 19 ampliu8
om. q. 1/ obtuns08 q. 20 ampliu8 potest 9.. \I Alite quae
addullt e, m: quam ea. \I qui obtunsUJD q. \I continet e, m.
21 continetur m. \I bis Dm. e, m. Il et ea Dm. e, m, q. Il ob-
tunsum q. 22 anguli e. li a perpendiculari extra depre-
benditur om. e, m. 23 necesse est Dm. q.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 387
Si in circulo per eenLrum linea quaedam recta dirigatur
ad aequandam lineam rectam in centro positam, in duas
aequas partes reclus eam angulus secat, eL si rectus eam
angulus secet, in duas eum agrum dividet partes, quem
comportionales sibi defendunt. 5
Si in tra circulum punctum sumatur inlerius, quod est
centrum, et ab eo punclo ad circulum duae lineae vel plu-
res dirigantur, per eas lineas dantur circuii portiones, sed
ab una parte una portio, quae est circuii conclusa figura,
sub recta linea et circuli circurnferentia concluditur eL 10
cuius oportet consignari describatur in portione. Nam-
que est figura, quae hic angulos facit et sub duabus con-
iunctis lineis continelur. Quando autem adiunguntur
lineae, aliquas circumferentiae comprehendunt particulas,
ut in eis anglllis consistere perhibeatur. 15
Similes circulorum portiones dicuntur, qua e sibi in-
vicem sunt aequales, sive quadratae sive trigonae sint.
Si drculum linea reeta contingat, a contactu vero in
circumferentia quaedam circulum secans linea recta du-
catur, quoscunque angulos facit, duo anguli, qui sunt a 20
Jateribus perpendiculi ab alterna divisione circuii, pares
sunt; quas unumquemque suas intus in forma oporlet
accipere pOl'liones. Nam est eminens forma recla locorum
,.
l Bune verS/lm praecedunt in q inseriptiones: Explicit liber
geometrice artis secundus. Incipit liber ·III· Anicii }IaniIii
Severini Boetii geometricorum ab Euclide translatorum'll
pro centro e. 2 ad om. q. Il centrnm q. 3 I<equales q.
partes rectus] dividet prorectus q. Il rectus eam a~gulusJ
proporrectos angulos q. 4, secat m. Il agrum orn. m. Il di-
vidit m. Il qua e comportiones m. 6 summittatur q. 8
portiollem q. 9 qui q. 11 descfibitur. In 'p~rtione nam-
que m. Il Nam qui q. 12 quae hic] qui hos q. Il t'ecit m.ll
duobus q. 14 lineas q. Il aliquae m. 15 in eas angu-
los q. 1/ perhibeantur q. 17 seu q. Il quadrati m. Il tri.
goni e, m. Il Post sint addit q : .sicut infra monstravi et datos
possessores int'ra unum a~rum quos conportionales fieri opor·
tet, sic et ceteri. 18 Si intra circulum linea recta duca-
tur q. 18-20 a contaetu . .. ducatur om. q. 20 duo'
angula q. 21 perpendiculum q. 1\ pares Bunt] partes facit q.
22 unusquisque intus forma q.
25·
DigitlZed by Google
388 ARS GEOMETR.
divisio spectationum terra e mensura et ideo non ab bomi-

nibus sed ab aeterno creatore formata.
Ex adverso sibimet anguli constituti duobus rectis
angulis sunt aequales.
5 In aequis circulis, qui in circumferentiis aequalibus
anguli consistunt, sibimet invicem sunt aequales seu a
centro seu a circumferentia progrediantur.
Datam circumferentiam semicirculi in duo aequa divi-
dere potis est.
lO In circulo idem angulus, qui in semicirculo est, rectus
existit. Qui vero in maiore portione est, angllius maior
est recto. Qui autem in minore portione est angulus, mi-
nor est recto. Et maioris quidem portionis angulus recto
maior existit, minoris vero portionis angulus recto minor
15 existi1. .
Si circulum linea recta contingat, a contactu vero in
circumferentia quaedam circulum secans linea recta du-
catur, quoscunque angulos facit, duo anguli, qui suot in
alternis circuli portionibus, sunt aequales. Ex hoc igitm·
20 manifestum est, quoniam, si a puncto circuli duae Iineae
rectae sese contingant et sibi invicem sin t aequales, super
datas rectas lineas circuli describere partes convenit.
Intra datum circulum datae rectae lineae, quae dia-
metro minime maior existat, aequam rectam lineam co-
25 aptare oportet.
Intra datum circulum dato triangulo aequomm angu-
lorum triangulum collocare convenit.
Circa datum circulum dato triangulo aequalium angu-
lorum triangulum designandum est.
1 mensurata q. 4, anguli q. 7 seu] sibi q. 9

potis es m; possit q. 10 isdem q; id est e. - 11 maior]
minor q. 12 minor] maior q. 15 existat q. 16 in
circum omiBBo ferentia q. • 18 in alterna ante circuIi q.
21 invicem Dm. m. Il sunt q. 22 datas] dectas q. \I con-
venit Dm. q, in quo addita sunt haec: quae dato rectilineo
angulo unus quis suas intus circulo oportet RCcipere portio.
nea q. 25 oportet Dm. q. 27 convenit Dm. q. 28 da-
tae triangulo q. 29 designandum est] designare q.
DigitlZed by Google
ARS GEOHETR. 389
Intra datum circulum triangulum interdum designare
I necesse est. .
Intra datum circulum quadratum aliquando describere
utile est.
Intra propositum quadratum circulum designare et 5
intra circulum per rectas lineas triangulos fieri aliquando
praecipiendum est.
Circa datuIII circulum quinquangulum aequilaterum
et aequiangulum designare geometres praecipiunt.
Intra datum circulum quinquaogulum, quod est aequi- 10
laterum atque aequiangulum designare non disconvenit.
Nam omnia, quaecunque sunt, numerorum ratione sua
constant et proportionabiliter alii ex aUis constituuntur
circumferentiae aequalitate multiplicationibus suis quidem
excedentes atque altt:rnatim portionibus suis terminum 15
facientes.
De figuris geometricis.
Supra positarum igilur speculationibus figurarum ab
Euclide succincte obscureque prolatis et a nobis verbum
videlicet de verbo exprimentibus strictim translatis, quae- !O
dam iteranda repetendaque, u1 aoimu8 lectoris non ob-
scurilate deterreatur, sed a nobis potius alicuius exempli
luce infusa delectetur, videntur.
1 interdum om. q. 2 necesse est om. q. 8 aliqùando

om. q; aliquid e. 4, utile est om. q. 5 infra e, m. 6
circulo prorectas q. Il aliquando praecipiendum est om. q.
9 aequiangulum] qui angulum q.1I geometrell praecipiunt om.
q. 10 circulum pollt aequiangulum ponit. q. 11 non dis-
convenit om. q. 12 quaecunque] quae m. 13 proportio-
naliter m. 14 quidam q. 15 propositionibus m. 17 De
I tb.' m; Explicit liber III. Anicii Manilii Severini et Boetii
Geometricorum ab Euclide translatorum, qui continet nume-
o rum causas et divisiones circulorum et omnium figurarum
rationes extremitatium et summitatium genera, angulorum
et mensurarum expositiones. Incipit altercatio duorum geo-
metricorum de figuris, lineis et mensuris. q. Longe igitur
a/iIJ in q lIequuntur, quam in e et m leguntur; neque tamen haec
neque ilia Boetio videntur trlbuenda.
DigitlZed by Google
M ti.i
390 ARS GEOMETR.
Sunt enim a nobis quaedam huic operi inserenda,

huic arti valde necessaria et supradictis respondentia et
subsequentibus convenientia, ad quae intelligenda quicun·
que in nostrorum arithmeticorum theorematibus instruclus
5 accesserit, expeditiori intellegentia ducitur.
Supra dictum igitur est, super datam rectam lineam
terminata m triangulum aequilaterum constituere opor·
tere, sed nimis involute. Qua de re huius exempIi notam
subiecimus.
/
i
lO
:II
Sit data recta linea terminata AB. Oportet igitur super

eam, qua e est AB, triangulum aequilaterum constituere
et centro quidem A spatio vero B circulus scribatur BCED
et rursus centro B spatio autem A circulus scribatur AFCD
16 et ab E:O puncto, quod est C, quo se circuii dividunt, ad
ea puncta, quae sunt A, B, adiungantur rectae lineae CA,
CB. Quoniam igitur A punctum centrum est BCED ciro
culi, aequa est AB ei, qua e est AC. Rursus quoniam B
. punctum est centrum ACFD circuii, aequa est AB ei, quae
20 est BC. Sed et AB ei, quae est CA, aequa esse monstrata
est. Et AC igitur ei, quae est BC, erit aequalis. Tres igi·
lur, quae sunt CA, AB, BC, aequae sibi invicem sunt.
Aequilaterum igitur est CAB triangulum et constitutum
est supra datam rectam lineam terminatam eam, quae est
15 AB; quod oportebat facere.
3 sequentibns m. n ad qnae] atque m. 9 ,!ubiicimns

m. 10 Figura dee8t in m. 11 rectilinea e. 25 Poli
hUmJ verBUm addit m inscriptionem: De secnndo th.'
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 391
In superioribus vero dictum est, ad datum punctum
l1atae rectae Iineae aequalem rectam lineam collocare
oportere, sed huius artis expertibus obscure difficulter-
que. Sed nos animum lecloris quasi introducendo oble-
dantes huius subsequenlis' figura e explanationem posilis 5
literarum Iinearumque notuIis patefacimus.
Sii quidem datum punctum A, data vt'ro recta linea

BC. Oportet igitur ad punctum A rt'ctae Iineae BC ae-
quam rectam lineam collocare. Adiungatur enim ab A lO
puncto ad B punctum recta linea, qua e .est AB, et con-
stituatur super AB rectam lineam triangulum aequilate-
rum, quod est DAB et eiciantur in rectum DA, DD rectae
Iineae ad AG et BM et centro quidem B. spatio autem BC
circllius scribatur CFE. Et rursus centro D, spalio autem 15
FD circulus describatur FKL. Quoniam igitur B punctum
centrum est CFE circuii, aequa est CB ei, qua e est BF.
Rursus quoniam D punctum centrum est FLK circuli, ae-
qua est DL ei, quae est DF. Quarum quidem AD ei, qua e
est DB, aequa est. Aequilaterum eDim triangulum est, id 20
quod est DAB. Reliqua igitur AL reliquae BF existit ae-
qualis. Sed et BF ei, quae est BC, aequa esse monstrata
7 Figuro deeat in m. U. ad] AD e, m. 21 reliquiis
e; reliquia m.
DigitlZed by Google
392 .A.RS GEOMETR.
est et BC ei, qua e est AL, erit aequalis. Ad dalum igi-

tUI' punctum, id quod est A, datae rectae Iineae ei, quae
est BC aequa locata est ea, quae est AL: quod oportebat
facere, ut subiecta descriptio monet.
5 Tertio igitur loco superiu! ab Euclide prolatum est.
duabus rectis lineis ioaequalibus proposilis a maiore mi-
llorem aequam lineam abscidere convenire, sed nimis
slrictim et ob id confuse iovoluteque. Nos vero ut animus
lectoris ad enodatioris intelligentiae accessum quasi qui-
lO busdam gradiblls perducatur, huius descriptionem formu-
laI: subiecimus.
F
B
Sinl datae duae rectae lineae inaequales AB, CD et sit
maior AB. Oportet igitur a maiore AB CD minorem linea m
15 abscidere. Collocetur enim ad A punctum ei, qllae est
CD, aequa ea, quae est AE, et centro A. spatio vero AE
circulus describatur EGF. Quoniam igitur A punctum cen-
trum est EGF circuii et AE ei, quae est CD, erat aequa- ,
lis, et CD ei, quae est AG, erit aequalis. Duabus igitur
20 datis reclis lineis inaequalibus cis, quae sunt AB, CD. a
maiore. quae est AB. minori. quae est CD, aequalis ab-
sclsa est ea, quae est AG; quod oporlebat facere.
4 subiecta] facta superius m. 5 Ante lume versum ad-

dit m inscriptionem: De ·III· th.' 7 convenit m. 14 ma-
iori m. /I AB minori CD minorem e.· Yidetur scribendum:
minori CD aequam. 15 abscindere m. \I ei] ea m. 16 ae-
qua] a qua e, m.1I et om. m. 21 minor m. Il qllae est CD,
AG e.
-- DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 393
His iam compendiosis et tamen buius arlis rudibus
pernecessariis inlroductionibus lector initialus si in aliqui-
bus superius propositis vacillando abhorreat, per se simi-
les figurarum descriptiones sine omnis impedimenti re-
clamatione adinvenire potest et componere. 5
Sed iam tempus est ad geometricalis mensae traditio-
nem ab Arcbita, non sordido huius disciplinae auclore,
Latio aceommodalam venire, si prius praemisero, qUOl
sint genera angulol'um el linearum et pauca fuero prae-
loeulus de summitatibus et extremitalibus. 10
De angulis.
Rationabilium igitur angulorum genera sunt tria, hoe
est reetum, hebes, aeulum. Haee autem habent speeies
.vIIn: lres reetarum linearum, Ires aulem reetarum et
eircumferentium, tres hebetis et circumferentium. 15
Rectus angulus est ethigrammos, id est redis Iineis
eomprehensus, latine normaIis appellatus. Quotiens vero
recta linea super reclam Iineam stans circum se angulos
pares fecerit, ut singuli anguli recti sint, extans perpen-
dicularis eius lineae super qua m insistit, vertex est, cuius 20
sedem si subtendens linea perpendiculari fuerit iunda,
effieiet tl'iangu)um rediangulum.
Hebes angulus est plus normalis hoc est anguli recti
positionem excedens. quia et si triangu)ns secundum hanc
positionem constitutus fuerit, perpendieularem extra fini- 25
timas Iineas habebit. .
Acutus autem angulus est compressior recto. Qui si a
reda linea quae sedis loco fuerit, reclam linea m secun-
dum suam inclinationem emiserit, similique cohibitione
reclam lineam in occursum exceperit, efficiet triangulum, so
qui perpendicularem intra tres lineas habebit.
Rectus ergo angulus est normalis, hebes plus norma-
1 iam] etiam e. 6 Pou hunc ver,um addiI m: Explicit

Iiber I. Illcipit prologus in secundum librum. 8 quod m.
11 Jncipit Uber secundus m. 19 parens e. -
Digitlzed by Gg.egIe
394 ARS GEOMETR.
lis, acutus minus normalis. Linearum vero genera sunt

tria, rectum , eircumferens, flexuosum. .
Recta linea itaque est, qua e aequaliler in suis signis
posita est, quae aequaliter in planitie posila non con-
5 currit.
Circumferens vero linea est, cuius signa ex utraque
parte curvata et a se invicem distantia non concurrunt.
Quae signa si convenerint, circulus non eircumferens linea
debet appellari.
10 }<'Iexuosa autem linea est multiformis velu! arborum
aut fluminum ceterorllm signorum in quorum similitudi-
nem et arcifiniorum agrorllm finilur extremitas et mul-
torum quae similiter in aequali linea sunt formata natu-
raliter.
15 Summitatum igitur genera sunt duo. Summitas et
plana' summitas. Summitas est secundum geometrica m •
appellationem, quae longitudine latitudineque protendi-
turo Summitatis autem fiDes lineae sunt. Plana vero
summilas. quae aequaliler recUs Iineis undique versum
20 fioilur. Omnium summitatum in metiundo observationes
sunt duae, enormi! et liquis.
Enormis vero est, quae per omne latus recUs lineis
continelur. Liquis autem est, qua e miDuendi laboris
causa et salva rectorum angulorum ratione secundum
2l> ipsas extremilales subtenditur.
Extremitatum quippe genera sunt duo, unum, quod
pro rigore, et alterum, quod observatur pro flexuoso.
Rigor est quidquid inter duo signa veluti in modum
lineae direelum prospicitur. Flexuosum vero est, quid-
30 quid secundum naluram locorum curvatur. Nam quod in
agro a mensore operis causa ad finem directum fuerit,
rigor appellatur. Quicquid ad horum imitationem in forma
scribilur, linea appellalur.
1 vero] ergo m. 11 similitudine e. 18 autem om. m.

20 Omnium] autem m. Il meciendo m. 21 liquis] reliqua
Pl. 23 liquis] icjs m. 30 Nam] a m. 31 directum]
rectum m. ,
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 395
Bini rigores sunt, quando singulis spatiis intervenien-
tibus tendunt, ut itinera plerumque peragunt.
Nosse autem huius artis dispicientem, quid sint digiti,
quid articuli, quid compositi, quid incompositi numeri,
quid muItiplicatores quidve divisores ad huius formae 5
speculationem, quam sumus tradituri, opOl·tet. Digitos
vero, quoscunque infra primum limitem, id est omnes,
quos ab unitateusque ad denariam sùmmam numeramus,
veteres appellare consueverunt.
Articuli autem omnes a deceno in ordine positi et in lO
infinitum progressi nuncupantur.
Compositi quippe numeri sunt omnes a primo limite
id est a decem usque ad secundum limitem id est viginti
ceterique sese in ordine sequentes exceptis limitibus.
Incompositi autem sunt digiti omnes annumeratis etiam 15
omnibus limitibus.
Multiplicatol'es igitur numeri mutua in semet replica-o
tione volvuntur, id est interdum maiol' minoris inter-
dum autem minor maioris multiplicator existit, interdum
vero numerus in se excrescens multiplicationis augmenta 20
suscipit.
Divisores autem maiorum semper minores constituun-
tur numeri.
De ratione abaci.
Priscae igitur prudentiae viri Pytbagereum dogma 25
secuti, Plalonièaeque auctoritatis investigatores specula-
toresque curiosi totum philosophiae culmen in numero-
rum vi constituerunt. Quis enim musica rum modulamina
symphoniarum numerorum expers censendo pernoscat?
2 in itinera m. 3 Scisse m. Il despicientem Pio 1\ Post
dispicientem in m mia manua addidit oportet. 6 Digiti appel-
lantur quincunque n. 9 veteres appellare om. n. Il consue-
verunt. et supra verunt ruut eo 18 volventur DI. 1\ id est om. m.
24. lnscript. om. m, nl' Pao Il abici e. 25 Pythagoricum
D3' PI' Pio 26 que omo nl' 28 musicorum volumina prima
manu D. 29 expertia e; ex pericia m; expercia nl> nl; ex-
peritia n 3; sine experientia Pao 1\ censendo om. m. Il Ante
pernoscat addii PI scieDtiae.
DigitlZed by Google
396 ARS GEOMETR.
Quis ipsius firmamenti siderea corpora stellis compacta

naturae numerorrim ignarus deprehendat, ortusque signo-
rum el occasus colligat. De arithmetica vero et geome-
trica quid allinet dicere, cum si vis numerorum pereal,
5 nec in nominando appareant '! De quibus quia in arithme-
ticis et in musicis sat diclum est, ad dicenda revertamur,
Pythagorici vero, ne in multiplicationibus et partici-
pationibus et in podismis aliquando fallerenlur, ut in
omnibus erant ingeniosissimi et subtilissimi, descripserunt
lO sibi quandam formulam, quam ob honorem sui praece-
ptoris mensam Pythagoream nominabant, quia hoc, quod
depinxerant, magistro praemonstrante cognoverant; a
posterioribus appellabatur abacus, ut quod alta mente
conceperant, melius si quasi videndo ostenderent, in no-
15 titiam omnium transfundere possent, eamque subterius
habita sat mira descriptione formabant.
I
I
CMM lxMM flM CM I XM MI C x I I C
1 Sydera m, n, PI; siderea om, P2' 2 naturae om. D.

3 et de geometrica nl' 4 pareat m. 6 est om. DS' 7 et
in DI' Il partieionibus DI' Da, Pj, Pi' 10 praeeeptoris sui Dj.
11 quod 0111. m. 13 ut quod . . . eoneeperaDt om. mi' Dt·
14 aie n. Il quod in n. 16 subterius] ut subtus patet Dj'
16 sat mira habita DI> na' 17 Descriptione1ll abaci om. Pu
Pt' Buius abaci simplicis8Ì1IIa/i. tantum formam in contextum re-
cepi; quas codice8 praebeant forma8 cum cognovisse ad mathe-
se08 hf8toriam aliquantum intersit, in tabula eas ex codicum fide
addidi,
•• n
t! .a ~M8(!t~()(.? Taba~M~Mtddendit
l'th /JO 7- -r
-44.
~I~I
~SSBS~~ËE"~ in ~s~s~
"f~ S~~ S3~ U i.~J~ ~.1 'i '"L"
~F~
-c -L~
11 .)
'c~<<< ~~r~ ~––-y-– ~.(
JL-J~JL~aL-JL~,––h .~JL~i ?,
J~ .J f ~T~~
1$
's~
~-–.––––––––– <~ t.
~~tt< Mt'XjfVM~<;c!'jf<Vt!tCt~XXVn~
115t}' ––––––- -––-–––––– “. -T~T- ~m ““
y5SS~t!L
7 ) ~rf –< <f --–J
~m <~t ~t M" <" <'
-–––––––––-––––– ~i_t
Cet xlti ëé1. lit
.?~~ -1~ -T~ ~<?~'1~6~ Ift~-
'?f~ 'r r L~Î~~F~~ r

~t
'f" ~L-i J, '< r
t. J. L L <
..r~i'~
il––––.11. 'f ~–4–j-j~––
'~tt'.t t- <.r~r-t'"
:iJ. ~-< S-T-

t=-j~ ~B~n~ ïr"––T < ? t- 'a ~~1
~ëj~f~ ~7~Bld- ~<<S –-+-'
~l~~Y~J~ ~W~
r~R~ë~% i~E~S~I~I~LlL~ ? ?
-t- ? M'~M ~~rT-~T~~ .< “ !?j~
t V~'WM~ .l-~–2–.t.-Ls.-–.–~–L–t– !t- (
'Mt~ .SL~ ~L~ ~~<t-!
r _):;I"0~ !i!?~
Ii
)–[L-~n. M~ '><" M~ « ~i~ ~–– S$
i~~r~r~i tt L~ -–––~r~rTf- ~J~y-)~
LUr~L~~A A. I~ ji.i~ij"
~t~~ TT
~f~1–––~L~t~J~ T-
I~ '.C'f'––
9 i?
-––p 9 '«r -–-4––
:¡
,<, ,<
~r. t-'J )
(,
t~ ~1~' -t ..x. y 1
ARS GEOMETR. 397
Superius ,:ero digestae descriptionis formula boe modo
I1tebantur. Habebant enim diverse formatos apices vel
caracteres. Quidam enim buiuscemodi apicum notas sibi
conscripserant, ut baec notula responderet unitati l, ista
auLem binario '7) , tertia ,·ero tribus ~ ,quarta vero 5
quaternario t"\ et, baec autem quinque asscriberetur

h' .JI'
ista autem senario l!:J '
septima autem septenario
conveniret ..,l'\. , baec vero octo 8 ' ista autem nove-
nario iUngeretur~. Quidam vero in huius forma e de-
scriptione literas alfabeti sihi assumebant hoc pacto, 10

ut littera quae esset prima unita ti , secunda binario,
tertia ternario, ceteraeque in ordine naturali nu-
mero responderent naturali. AHi autem in huiusmodi
opus apices naturali numero insignitos et inscriptos
tantummodo sortiti sunt. Hos enim apices ila varie ceu 15
pulverem dispergere in multiplicando et in dividendo
consuerunt, ut si sub unitate naturalis numeri ordi-
nem, iam dictos caracteres adiungendo, locarent, non
alii quam digiti nascerentur. Primum autem nllmerum id
est binarillm, llnitas enim, ut in arithmeticis est dictum, 20
1 Supra hunc versum addit n 2 inscriptionem: De caracte-
ribu8 numeros in abico significantibus. n vero om. ns. S
karacteres nl. 5'] ~ DI. S n.. na 2V[ PI; " quvta
autem mI> DI> D2I Ds. PI. PI. 6 # ] ,a nl 0...2. DI
~ Da '\f PI Il ascriberetur Dio na, Pll P.· 7 Cf.]
1.{ Dj q PI Il 1:1 ] "}g DI ~ nlt Da. " septima vero DI·
S /\.] a. nl A. D2 r-..... DS b PI·" 8] 1" DI Cb DS·
9 ~ ] 6' DI Il depictione mlt n2' Plt P2; .depinctione D., Da·
12 l' ordiDi Da. Il naturali respoDdereDt nl. 14 naturali
numero] supra versum I. Il. III. et ceto Dj. 15 eteDim D,.
nJ' Ds. PI' PI· 17 consueveruDt m, DI. 18 iam dietos or-
dine PI. I karaeteris nl.
DigitlZed by Google
398 ARS GEOMETR.
numerus non est, sed fons et origo numerorum. sub linea

X inscripta ponentes :xx et ternarium :XXX et quateroa-
rium XL celerosque in ordine sese sequentes proprias
secundum denominationes assignare constituerunt.
5 Sub linea vero centeno insignita numero eosdem api-
ces ponentes binarium CC, ternarium CCC, quaternarium
• CCCC ceterosque certis denominationibus respondere de-
creverunt. In sequentibus vero paginularum lineis idem
facientes nullo erroris nubilo obtenebrabantur.
10 Scire autem op-ortet et diligenti examinatione discu-
tere in multiplicando et partiendo, cui paginulae digiti et
cui ,articuli sint adiungendi. Nam singularis multiplicator
deceni digitos in decenis, articulos in centenis, idem vero
singularis multiplicator centeni digitos in centenis, arti-
15 culos in millenis et multiplicator milleni digitos io mi!-
lenis et articulos in decenis millenis et multiplicator ceo·
teni milleni digitos in centellis millenis, articulos autem
in millenis milibus habebit.
Decenus autem suimet ipsius multiplicator digitos in
20 pagina C inscripta, articulos in millenis, et multiplicator
centeni digitos in millenis et articulos in i, et multipli·
cator milleni digitos in i, et articulos in CM. et multipli-
cator centeni milleni digitos in millenis milibus et articu-
los in XiI habebit.
25 Centénus "ero aeque suimet ipsius multiplicator digi·
tos in X et articulos in C et millenum multiplicans digitos
·1 sub linearum X inscriptione m. 3 in ordinem ns. i

sese] se m. 6 CC, ternarium om. n l • Il CC tis e, ns' S
insequentibus P2; insequentes pj' Il ver.o] it' m. 9 errore
e. Il obtenebrantur e; obtenebantur PJ. 11 partiendo] di-
videndo DJ' 13 de ceni] decem n. 1li et om. m, IIj. Il multipli-
cator deceni milleni digitos in decenis millenis articulos iII
centenis millenis et muItiplicator centeni nj. 17 autem
om. nj. 21 prius et 0111. m. Il X] decenis millenis m. 22 mi!-
leniI centeni m. Il X] ·C·M ns' Il et om. nl' Il centum .:M. ei
centenis j m. et om. Dj. 24 decies mille milibu8 m; deciès
millenis milibus PI' 2li suimet] sui ns.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 399
in é et articulos in X C, eL ceDteDum milleDum multipli-
cans digitos in Xes Mi et articulos in C ii I, et decenum
millenum multiplicans digitos in MI et articulos in Xes MI
subtendet.
Millenus itidem se ipsum multiplicans digitos in Xes C l)
et articulos in Ces C, et centeni milleni multiplicator di-
gitos in C MI et articulos in MM i, et· decenum milleDum
excrescere faciens digito!' in Xes MI et articulos in Ces
MI babere dinoscetur.
Decenus autem millenus multiplicator centeDi milleni lO
digitos in M Mi et articulos in Xes Mil i seque ipsum ad-
augens digitos in C ii i et articulos in MMf habere depre-
henditur.
CenteDus autem millenus se ipsum multiplicans digitos
Xii I et articulos CMI subponet. 15
De divisionibus.
Divisiones igitUi' (luantalibet iam ex parte lectol'Ì3 ani-
mus introductus facile valet dinoscere. Breviter elenim
de bis et summotenus dicturi, si qua obscura interve-
1 C] CM PIII et 0111. DI' XC] decies C milibus m; M.I. PI.1I et

ceDteDum ... C:M Ì ante subteDdet ponit PI' 2 decies mille mili-
bus m; MI D. Il et 0111. n l ' Il centies f millibus m; x·:M I ·D. Il et
decenul!l .... x·· ·M·I Oln. m, n. 2-3 mille millenum nt.
a 3ù] ·CMM· nl' Il x·, 'Mi] M'MM Dt. 5 se] semet nl. Il
X·· centum e; MM nl' 6 et Oln. n,. 1\ X"MM DI' 7 C
mille milibus m. Il milies MYn, PI' /I et decenum .•.
0111. PI' /I millenum bis e. 8 Alterum in om. n. 9 milies
c··
ii I
ceDties .M·f n. Il dinoscitl1r n. lO milleni om. nl' 11 mi-
liee milia ii n; millies MI PI' \I x'· MI e; XMf n2• PI'
Il seque •.. MMI om. na. 15 in X.MM articulos iD CMM n l •
Il X·' MI e; x·, M na; decies MI PI' 1\ c·, MI na centiea
MI PI' 16 Inscript. om. m, P.. PI' 18 facile ... dino-
scere om. na. 1\ enim m, PI, P2'
DigitlZed by Google
400 ARS GEOMETR.
nerint, diligenti lectorum exercilio adinvestiganda com-

mittimus.
Si decenus per se vel centenus p~r se vel ulteriores
per semet ipsos dividendi proponantur. minores a maio-
6 ribus quoadusque dividantur. sunt subtrahendi.
Singularem autem divisorem deceni aut centeni aut
milleni aut ulteriorum vel decenum divisorem sequentium
sumpta differentia eos dividere oportet.
Composilus autem decenus cum singulari -per secun-
lO das vel lerlias et deinceps secundum denominalionem par·
tium decenum vel simplicem vel compositum divisurus est.
Centenum vero vel millenum vel ulteriores per dece-
num compositum, si diligens investigator aecesserit, diffe-
rentia et primis artieulis dividendo vel seeundatis apposi-
15 Hs, auetis autem dividendo subposilis dividi posse per-
noscet.
Centenus autem' eum singulari eompositus centenum
vel millenum hoe paeto dividere eognoscitur. Sumpto igi-
tur uno dividendorum, quod residuum fuerit, divisori esi
20 coaequandum et quod superabundaverit sepositis reser-
vandum.
Singularis aulem vel, ut alii volunt, minutum per ae·
quationem maiorum est multiplieandum et digitis quidem
perfeeta differentia subponenda, articulis autem inper-
25 feeta est praeponenda. Et hae differentiae et si forte ali-
quis ~eclusus sit, signiHeant, quod residuum sit ex divi-
dendis.
Haec vero brevi introduelione praelibantes, si qua
obseure sunt dieta vel, ne laedio forent, praelermissa.
30 diligentis exercitio leetoris committimus. terminum huius
1 committemus na. 3 se om. n. 4 divendi ni' 6 quo-

usque m. 14 nl] vel si n. Aut omittendum videtur vel am seri·
bendum appositis vel secundatis. 1/ oppositis p~. 16 acutis
e, n. 17 positus m, D2' 19 divisiori D2; divisorem n.
est om. n. 20 8uperhabundaverit na. 22 velut n2' na. ,.
aequatioDe e; coequationem n a, Pl> PI' 26 Et hae differen-
tiae om. m. 28 His vero .•• praelibatis m. 30 diligenti Pi'
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 401
libri facieutes et quasi ad uliliora sequenlium nos conver-
tenles.
lncipit liber 11 geometriae.
Superiòre vero traclalu voluUlinis cìmnia geometricae

artis theoremata quamvis succincte lamen sunl dicla, sed 5
podismorum notitiam bic liber quasi quaestionarius et
omnium podismalium quaestionum scrupulositates incun·
clanler absolvet enodando. Veteres etenim agrimensores
omnem metlsurae quadraturam dimidio longiorem latio·
f'emve facel'e consuerunt, et quod in longitudine lon· 10
gius fuerit, striga appellare voluerunt, uL subiecla docet
formula.
scamnum
De mensuris.
Prisci igitur sophismatis cautissimi dispectOl'es duo· 15

decim mellSUl'arum genera consUtuerunt, quibus cum
vellent formarum agrorumque emetil'entur areas, quorum
haec sunt nomina: miliarium, stadium, actus, decem·
peda, quae eadem et pertica, passus. gradus,. cl1bitl1s,
pes, semipes, palmus, uncia, digitus.· 20
1 ulteriora P2' Il convertens n 2 • 3 Incipit prologus III.

libri m. 4 Superioris m. Il vero om. m. 7 scrupulosi-
tatesj noticiam m. 8 enim m. la Vocabula scamnum,
striga om. m. 14 Inscript. hanc et seqq. Dm. m. 16 di·
spectiores ·XII· n. 17 metirentur n. 20 digitus om. e.
BOETIUS. 26
DigitlZed by Google
402 ARS GEOMETR.
MiliariuOl vero quinque milia pedum protensiones ba-

bere sanccitum est; stadium autem DCXXV pedes habere
constat. Actus trifariam dividitur. in minutum. in qua-
dratum. in dupIicatum. Actus minimus UII lantum pedi-
5 bus in latitudine et CXX pedibus in lougitudine proten-
ditur. Actu!! vero quadratus ex omni latere CXX pedibus
concluditur. Actus autem duplicatus CCXL pedes explical.
Decempeda pedes X colligit. passus V, gradus Il, cu-
bitus I pedem habere dinoscitur.
lO Pes autem palmos habebit IllI. semipes Il; palmus
vero UII digitorum protensione completur:
De undali vero et digitali mensura melius, cum de
uncialibus et notis et l10minibus in sequentibus disputa-
verimus, dicemus, enodatiusque, cum de punctorum
15 minutorumque subtilitatibus praemiserimus. eloquemur;
nunc ad sequentis tractatus enarrationem re dire nos con-
,'enit, si prius quid pes porrectus, quid constratus quid-
que sit quadratlls derrumstraverimus.
Pes etiam porrectus dicitm', ubi tantum pedalis men-
20 sura in longo pernoscitur. Constratus autem pes ilIe diiu-
dicatur, in quo longitudo latltudoque consideratur. Qua-
dratus l'ero pes habetur, ubi trinae dimensionis conside-
ratio in aequalitate censetur.
Sed iam tempus est ad id, quod inslitllimus, accedere.
25 De mensura et fribus dimensionibus.
Quamvis etiam in superioris libri principio, quid sit

mensura. generaliter designaremus. Ubet tamen specia-
liter huius artis !lpeculatori salis fadendo seeundum Iulium
1 vero om. m. 2 pedibus-constat m. 6 pedlbus

om. m. 7 "utem om. m. Il pedes om. m. 9 I pedes e.
15 qua om. n. 19 etiam om. m. 20 diiudicatur om. m;
dividicatur n; dividitur e. 21 considerantur m. 25 Ex-
plicit prologus. Incipit liber IU. m. 26 etiam om. m. 28
speculator e.
DigitlZed by Google
ARS GEOMET~. 403
Frontinum geometricae artis inspectorem providissimum,
quod sit mensura, definire.
Mensura quippe est complurium et inter se aequalium
intervallorum longitudo finita. Geometricae autem artis
mensuralis speculalio trinae dimensionis id est longitudi- 5
nis, latitudinis, crassitudinis consideratione colligitur,
et ut enucleatius resolvatur, recto plano solidoque dino-
scilur.
Rectum est, quod longitudine solum mensurando ce""
setur, ut lineae, porticus, stadia, miliaria, tluminum lati- lO
tudines et alia quam plura longa protensione directa, ut
Iineae infra depictae descriptio notato
Planum est, qllod a Graecis diciLur epipedon, a nobis

allLem constrati pedes, quod per longitudinem, laLitudi- 1&
nem consideratur, ut agrorum planities el aedificiorum
areae absque tectoriis operibus, et laquearibus ac tabula-
tis et his similibus. ut sllbiecta formula (Iocel.
Solidum etiam est, quod Graeci stereon vocant, nos 20

autem quadl'atos pedes, quod longitudinem et latitudine m
crassitudinemque habere comprobatur, ul aedificiorum,
pilarllm pyramidumqlle Dee non etiam maceriae lapidum
aliaque multa. ut subiectae nolanL formulae.
5 meDsuralis om. m. 6 vel crassitudinis altitudinis m.

18 subiecta om. m. Il formula] descriptio m. 20 etiam om.
m. 21 et om. m. 22 que om. m. U probatur m. 24 ut
propria notat descriptio m.
26*
DigitlZed by Google
404 ARS GEOMETR.
Sed iam tempus est podismalium noticiam quaelitio-

num, ut promisimus, narrando attingere et de investi-
ganda pcdaturae speculatione pl'otinus dicere. Et de tri-
o gonis vero, qui, sicut ternarius naturaliter procedit qua-
ternarium, ila suut praeponendi tetragonis et pentagonis
caeterisque, inprimis dicendum esse censeo.
De trigonis.
Sunt autem trigonOl'um genera pl'incipalia VI, iso-
lO pleurus, isosceles. scalenon, orthogonium, amblygonium,
oxygonium, quorum omnium in sequentibus fOl'mas et
pedaturas explanabimus.
De isopleuro.
Trigonus igitur isoplem'us, qui in praecedentis libri
15 paene principio aequiIaterus triangulus dictus est, paria
latera habere comprobatur. Ponatur ergo isopleurus in
singulis habens Iateribus pedes XXX. Huius embadum,
id est area, tali modo est investiganda. Summa elenim
unius Iateris per se multiplicata Deeee numerum com-
Sed altera quoqu.e fi-

O
1 e addit figuras
)
n,m:
gltrarllm supra descriptarom videtltr omittenda..
5 vero] quidem m. Il qui] quia m. 7 -esse
om. m. 9 hysopleurum m. 10 hisoceles e.
m. Il scalemon e, m. 11 ozigonium e. Il for-
mam m. 13 hisopleul'o e. 14 hisopleurus e,
m. 18 modo] ratione m. li est om. m. Il etenim om. m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 405
plet. Cui si quingenta et X subtrahantur, relinquuntur
CCC XC. Tot pedes huius trigoni isopleuri embadum col-
ligit. Nam cathetum pedibus XXVI constat protendi. Qui
si per unius lateris medium id est per XV multiplicati ex-
creverint, (1mbadum complent. Aut si unius lateris pars 5
tertia per ternarium et denarium augebitur, CCC nascen-
turo Si vero summa lateris unius per eundem ternarium
multipIicabilur, nonaginla reddet, qui superioribus CCCti.
illncti CCCto." XC facient. Sit aulem praedictorum infra
facta depictio. lO
xxx
Ne aulem lector in huiusmodi investigationibus aliquo
erroris et inscitiae nubilo praepediatur, eiusdem iterum
trigoni isoplellri id est paribus lateribus solidi manifestis-
simae demonslrationis exemplar subiiciemus. Esto age 15
isopleurus, cuius lat~ra singula XXVIII pedes colligant, quo-
rum si unum per se augmenlatum excreverit, DCC.torum
LXXX·IIII· summa consurget, cui si unius lateris nume-
rum aggregaveris DCCCIi XII nascentur. Borum sumpta
medietate aream supradictiisopleuri pernotabis, ut sub- 20
ieclae descriptionis formula docet.
li
7 \ CCCCVI
9-10 Sit ..•. depictio] id est aream Bupradicti tri-

goni m. 18 uniuB de lateribus m. 20 ut est éta desori-
ptio m.
DigitlZed by Google
406 ARS GEOMETR.
Buius autem saepe iam dieti trigoni ut lateris unius-

euiusque mensuram inquisitus quis investigare valeat et
dieere, apertissimum dabimus rationis experimentum.
Proponatur itaque, si aream CCCC tis VI pedibus pro-
li tendi constiterit, quol pedum planitudines latus unum-
quodque colligere pernoscatur. Dueatur ergo suprasl~ripta
area octies et in IJI· mum ·CC·XLVIII numerum consurgit.
Buie si unum addatur, fiunl III· CCXLVIIIl. Huius sum-
mae latus si sumpsero, erit LVII, cui si unÌlas subduela
lO fuerit, LVI relinquuntur, quorum si medium adinvesti-
gavero, XXVIII fiun!. Tot namque latus quodq~e huius
isopleuri pedibus protenditur.
De ;sosceli.
Isoseeles autem, qui ab Euclide geometrieae peritis-
15 simo duo tantum latera babens aequalia est determinatus,
secundus in ordine trigonorum constituitur. Cuius si la-
tera bina inparibus numeris, id est XXV, protendantur
pedibus, XliII pedalia spacia basis babere pernotatur.
, Restat igilur, ut, quot pedes area vel cathetus eolligat.
20 reqoiramus. Si vero basis medietatem, hoc est VII, per
se multipliees, XLVIIII nascentur. Mensuram autem unios
lateris si per se, id est XXV. multiplicavel'is, DCXXV red-
des, ex quibus si XLVIIII seposueris. DLXXVI relinquun:'
tur, quorum si latus acceperis, XXIIII erunt. Tot pedi-
25 bus cathetum huius trigoni constat protendi. Area autem,
quot pedes habeat, ul· inveniantur, sic est faciendum.
Medietas mrsum basis sumenda est, id est VII, quos si
per cathetum, id est per XXlIIr, multiplices, CLXVIU effi-
cies. Tot pedum est supradicti trigoni embadum, ut
30 supter in pictura notatur.
2 quis] qui e. 6 ergo suprascripta] itaque supradicta

m. 7 consurget m. 11 quotque m. 13 hisoceli e. 14
Hisoceles e, m. Il geometricae] huiull artis m. 26 inve-
niantur] investiKare queas m. 2'1 rursum om. m. 28 mul-
tiplicaveris m. Il CLXVIIII e.
ARS GEOMETR. 407
Scalenon igitur ab Euclide tria habens latera inaequa-

lia determinatus est. Sed nos numero et fìgurae pictura
aperta dabimus exemplaria. Proponatur itaque scalenon
trigonus, qui a Latinis cuneus appellatur, cuius minol'is 5
laleris declive XV pedes obtineal, maioris protensio late-
ris XX pedes colligat, basis autem XXV pedaIia pernote-
tur habere liniamenta. Quot vero pedibuS' huius trigoni
cathetus et embadum protendatur, reslat, ut quaeratur.
Ducatur ergo minoris lateris summa multiplicando in se, lO
fiunt CCXXV .. ltem basis, si per se multiplicetur, DCXXV
excrescent, quibus in unum compactis DCCCI, nascentur.
Hac igitur semovendo seclusa maioris lateris Sllmmam in
se multiplicari conducit, quae mllllipIicatio CCCC nume-
rum adducit. Quem videIicet CCCC numerum si de prius 15
seposita summa, id est de DCCCL, abstuleri!\, CCCCL
relinquuntur. Horum si medium sumpseris, CCXXV ex-
plicabis, quibus si summa basis, id est vicesima quinta
pars, auferatur, novenarius erit. Tot pedibus huius tri-
goni continetur praecisura, vel eiectura minor. Restat, ut iO
èathetus quoL habeat pedes requiratur. Multiplicetur ergo
minus latus per se, sieut supra, et CCXXV prodeunt.
Rursus augmentata minoris praecisurae per se summula
LXXXI prodl1eit. Hos si auferes ex in se dueto latere,
CXLIIII supersunt, quorum duodenarius esse dinoscitur 95
iatus. Tot pedes buius trigoni eatbetus eolligere perbibe-
, 2 Sealemon e. S determinatur m. " pieturae figura
m. lO multiplicando om. m. 15 adducit .••• cece nu-
merum om. e. 16 posita m. 22 et. om. e. 23 Rursus
et e. 24 LXXI e. " aufera m.
DigitlZed by Google
-408 ARS GEOMETR.
turo Areae vero podismus tali modo reperietur. Metiatu ..

ergo catbetus basim, id est XII· XXV, et CCC consurgent,
quorum medietatem saepe dicti trigoni scalenos embadum
podismatur, ut in subiecta figura notatur.
~\Wl XX~
])e orthogon;o.
Quarto nimirum loeo trigonus ortbogonius ab Euclide
inseritur et undique rectum babens angulum designatur,
inaequalia continens latera. Quem nos ipso aditu diffici-
lO liorem ceteris obscurioremque esse arbitramur et ideo
prolixiorem in eius explanatione moram faciemus. Esto
modo trigonlls orthogonius, CUillS cathetus pari numero
in8ignitlls, id est VIII pediblls mensllratus, protendatur.
Cuius si latera ignorantur, hoc modo adinvestigari ab Ar-
15 chita praecipiuntur. Sumatur ergo supradicti catheti me-
dietas, id est 1111, et per se multipJjcetur, et XVI excre-
scent. Quibus si unitas subtrahatur, XV apparento Tol
pedum huius trigoni basis esse cognoscitur. Praedictae
per medietatem cathetos summae adauctae si unum ad-
20 datnr, erunt pedes hypotenusae XVII. Per eandem ilem
summam, id est per XVI, embadum est inveniendum.
Ducatur ergo huius summae medium per cathetum et
LXIIII consurgent, qui areae complent supputationem.
quod patenter in subiecta formula derlaratur.
~
~~
xv
3 scalenon m. 4 ut ... notatur orn. m. 13 proten-
ditur m. 14 investigari m. 15 ergo] itaque m. 18 no-
scetur m. Il Praedictae item m_ 20 ypotenusae e, m. 24-
quod patenter ... declaratur orn. m. .
DigitlZed by Google
ARB GEOMETR. 409
De orthogonio.
Conemur itaque huius orthogonii aperta m et ratam et
per paris et per imparis numeri quantitatem inslitllere de-
scriptionem. Asscribatur ergo inprimis par numerus ca-
theto, id est VI. Cuius medietate in se augmentata VlIII 5
proveniunt. Cui si secundum nostri praecepti normulam
superius designatam unum auferatur, octonarius erit ba-
sis huius trigoni, cuius medietas, scilir.et quaternarius,
per c'lthetum multiplicata secundum quod supra dictum
,est, aream completo Ut alltem per cathetum et hasis et lO
hypotenllsae pedaturam sine ullius impedimenti reclama-
tione inquisitus possit edicere, facillimum et apertissi-
mum nostrae auctoritatis exemplum dabimus. Multiplice-
tur etenim per suam quantitatem medietas huius trigoni
catbeti, et summ,!e, quae ex hac multiplicatione pro- 15
veneri t , unitas aggregetur, erit hypotenusae pedatura.
Eidem autem si auferatur unum, erit basis. Sitque buius
rei baec rada descriplio.
Vl~
~ VIII
Instituamus ergo hllius trigoni orthogonii per illlparem 20
numerum probabilem explanationem. Annotetur etiam
cathetus impari numero, id eFt Ul. Quem si in se duxeris,
VlllI explicabis, quibus unilate subducta VIII supersllnt.
Quorum medium si sumatur, basis orthogonii buius peda-
tura fore comprobatl1r. Buic vero basi vel medietati, id 25
est 1m, si unum aggregaveris, hypotenuslJm huius trigoni
comprobabis. Embadum al1tem, ut supra dictum est,
reperiatur, id est cathetus per medietatem basis excrescat,
ut infra cernitllr in pictllra.
8 oui e. 1"l dablmus nostrae auot. ex. m. 14 enim

m. 17 Bit huiu8 haeo. m. 29 in fra oernitur] patet m.
DigitlZed by Google
410 ARS GEOMETR .
. li '" '" V
Hl 1 n""~
1111
Ne auLem huills disciplinae curiosum indagatorem ali-

qua fallat obscuritas,' de hoc eodem ortbogonio iterato
disputare non piget. Est enim alia inveniendi cathetum
5 el basim et hypotenusllw, ratio. Ponatur ergo cathelus
V pedibns protensus. Quem si multiplices per sui quanti-
latem, XXV nota bis. Basis aulem XII babens pedes in-
scribatur, quae si sicuL catbetus in se concreverit, CXLIIII
nascentur. Hae summae, id est XXV et CXLlIII copula-
lO tae CLXVIIII restituunt. Horum latus XJII esse mani-
festum est, id est bypotenusam sl1pradicti trigoni. Deni-
que si hypotenusam per se augendo duxeris, par supra
copulalae quantitati, id est CLXVIlII, reddes. D,e qui bus
si cathelum in se duclum subduxeris, CXLUII residui
15 sunt, quorum latus, id est XII, basim restituiI. Ex bypo-
tenusa vero per se multiplicata, si quis basim in se du-
ctam, hoc est ex CLXVlIJI CXLIlIl, subtraxerit, non plus
qua m XXV remanent. Horum laLus, id est V, calhetum
constituit. Aream autem basis medielas et cathetus com-
!O mulLiplicati meLiuntnr. Item per cathelum basis edicere
pedaturam in hoc trigono conducit. Sit modo supradictus
cathetus V. llic vero in se ductus XXV constituit. Hinc
si assem abstutero, XXIIII pl'ogrediuntl1r, quorum me-
dium basim emcit. Rursus aulem si basis quantitati ean-
25 dem adiecero unitatem, hypotenusam explicabo. Si all-
tem per cathetum basis multiplicetur, LX progreditur
summa. Horum medietaR embadum compIei.
v~.
~~ XII
7 inscribitur m. 10 latus om. m.1I XVIII: e,m. 17 subdu-
xerit m. 19 commultiplicari e j multiplicandi m. 22 restituit m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 411
ltem de eodem.
Aliam insuper haec vestigia gradienti norma m huius
trigoni obiciendo proponere curamus, quatenus haec caute
indagantes cautissima ad id, quod desiderant accedere,
veritatis linea absque devio perducat. Ponatur it.em eius- 5
dem orthogonii descriptio isdem quantitatibus, quibus su-
pra, circumsignata. id est cathetus VIII, hypotenusa XVII,
basis autem XV pedibus desigoetur. Nune vero qua ra-
tione per hypotenusae podismumcathetos et basis summa
pedalis reperiri valeat, demonstrare sludeamus. Multipli- 10
cemus érgo summam hypotenusae per se et CCLXXXVIIII
numerus redundat. Cui si quater embadalis quantitas
subtrahatur, XLVIIII relinquuntur. Horum tetragonicum
latus si ioquisieris, VII esse experieris. Quos scilicet VII
si copulatis catheto et basi aggreges, :xxx efficies, quo- 15
rum dimidium basis constituit spacium. Quindecim autem
si de aggregatis id est XXIII abstuleris. VIII superesse
.cathetum sine dubio comprobabis.
nn~
ll.~"'"
X,"
ltem de eodem. IO
Designemus iterum iam mcli orthogooii forma m et

~llisnumerorum quantitatibus, ut cum aliquis vel per
maiorem vel per minorem numerum huius trigoni aper-
tam tradere disciplinam cogatur, nullo errore labatur.
Esto age trigonus orthogonius, quem circumslant par lI5
unus et duo impares numeri; par basi, id est XX, impar
unus catheto, hoc est XV, alter vero hypotenusae, id est
XXV, asscribatllr. Embadalis autem conclusio secundum
14 inquisiveris m. 17 XXIIII e, m. 21 dieta ortbo-
gonii forma m. 23 vel minorem omiuo per e.
DigitlZed by Google
412 ARS GEOMETR.
supradicti nostri praecepti regulam inquirenda est, hoc

est per ml1ltiplicationem dimidiae hasis et totius summae
catheti. Continet enim arelle spatium CL constratos pe-
des. Cathetus autem et hasis tali sunt indagandi ratione.
5 Ducatur ergo hypotennsalis summa in se et in DCXXV re-
dundat. Cui si un adiciantur embada, MCCXXV nascen-
tur, quorum tetragonale latus, id est XXXV, si exceperis,
summas utrllsque basis et catheti comprobabis. Scire au-
tem oportet et investigare, quo numero a se invicem
10 cathetus et hasis distent. Bic vero qui sit, manifestemus.
Si igitur hypotenusae in se multiplicatae UII, quae adieci
superius, embada subtrabam, in XXV summam regredi-
turo Borum quinta pars differentiam tenet, id est V.
Quam si rursus duabus iunctis summis id est :xx et XV
15 adiecero, XL pernotabo. Borum medium compiet basim.
Si autem differentiam, hoc est V, basi auferam, catbetum
constituam, ut cerni potest in subiecta figura.
De ortkogonio circulo inscripto.

20 Unum etiam, quod Archilae iudicio in hoc eodem
orthogonio approbatum est, et Euclidis diligentissima
perscrutatione prius est rationabiliter adinventum, opera e
precium duximus non esse praetermittendum. Est etiam
saepe, ut disputator in geometrica, circulus si buic ortbo-
25 gonio inscribatur, quot pedes diametrus colligat, requiral
3 enim] autem m. " spatium] septum e . o rednndant

m. 6 embada om. m. 22 rationabiliter] diligenter m. 23
etiam] enim m. 24 disputatur in geometria m. Il qui si
m. 25 requiritur m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 413
Quod De victus ignorantia refutet aliquis edicere, breviler
insinuamus rem buiusmodi. Inscribatur itaque circulus
ol'lbogonio omDes lineas eius tangens. Hoc uimirum facto
calhetus el basis aggl'egentul' in unum. Ex cuius summae
copulati ODe si bypotenusae excepel'is quantilatem. dia me- 5
trum efficies; iuncti enim XII et Vlll, id est cathetusel
basis, XX reddunt. Ex quibus si bypotenusam abstulero.
boc est XV, diametrum V p~des oblinere constituam, quod
subtus facta designat figura.
10
J)e amblggonio.
Quintus in ordine triallgulol'um aniblygonius ab Eu-
clide insel'tus obtu~um angulum babens dictus est. Quem
nos succincte aperteque explicaDdo aggredimul'. Nam si
diligens lector superioris nostri documenti praeeeptis et 15
formulis instruelus aeeessel'it, minime in boe lababit.
Constituatul' modo amblygonius, euius basis XVIII numero,
bypotenusa aulem maior X, minor vero VlIIl inscriban-
turo Calhetus autem lUI summa insigniatur. Ducatur
ergo basis pel' catheti dimidium, boe est XVIII per bina- 20
rium el XXXVI prodeunt, quae summa embadalis spalii
planitudinem adimplet. Sed Arehitas, in eunctis utens
ratione, alio modo huius amblygonii aream reperiri eon-
stituit, non ballc, quae supra scripta est, summam in hac
areae planitudine sed minol'em posse còntineri existi- 25
6 iunge m. li id est .. , basis om. m. 7 reddunt] ef-

dcies m. 12 trigonorum m. 18 autem] aut e. 21 pro-
fieunt] exibunt m. 22 archita m. 23 aream] summam m.
DigitlZed by Google
414 .ARS GEOMETR.
mans. Astrusit enim catbelum per se et per binarium..

vel per se et octonarium duplo se superantes multiplicari
oportere, et quantitatem, quae bac ex multiplicatione
proveniret, aream constituere, non ut XXXVI sed XXXII
li in se colligeret arealis iIla contemplatio. Quisquis autem
huius iam dicti trigoni formas in plano designare dispo-
nat, a basis quantitale huius modi rem ingrediatur tali
ratione, ut terminus minori~ ac maioris hypotenusae
copulalus parvo vincat terminum basis, boe est, si basis
lO :xx mensurelur pedibus, maior bypotenusa XI, minor au-
tem X insigniatur. Sed melius hoc, quod numeris dixi-
mus, ostendeò1Us, si alicuius exempli formam subiicie-
mus, sitque baec descriptionis demonslratio.
XVIU
15 De oxygonio.
Restat uL dicamus de oxygonii speculatione, qui sex-
tus in trigonorum descriptione ab Euclide, non segni geo-
metre, ponitur, acutiangulum determinatus. Eslo igilul'
oxygonius, cuius minol'is lateris terminus, id est minor
20 bypotenusa XIU pedibus lerminetur, mai or autem XV et
basis XIIU mensuretur. Cuius catheti et embadi summa
si ignoralur, tali ratione colligetur. Ducatur ergo laleris
minoris quantitas per se, CLXV1lI1 redundanl. Basis
item terminus si per se excreverit, CXCVI nascentur.
25 quas videlicet summas si iunxeris, CCCLXV erficies. Quo
facto multiplicetur eliam terminus hypotenusalis per se et
exurget CC:XXV numerus, quem si de superius copulata
summa semovero, fiunt residui CXL. Horum medieLas
7 ingrediatur] ordiatur m. 18 acuto angulo m. 22

colligitur m. 23 et in CLXVIIII m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 415
LXX esse pernotatur. Qllod per basim dispersum, quin-
quies ipsam in se retinet. Denominationis vero huius
summam minor oblinet praecisura. qua e per se adaucta
XXV conslituit. Hos si de minoris lateris summa per se
multiplicata abstuleris, CXLIIII supersunt. Quorum vero 5
tetragonale latus, quod XII est, cathetos summam ex ple-
bit. Areae autem conclusionem hoc modo investigare
curato. Basis medium ducito per cathetum, id est VII
}ler XlI et provenient LXXXIIII. Hanc summam compiere
areale huius trigoni pavimentum non ignora. Describa- 10
tur ergo huiusmodi de hac re figura.
Sed quia de trigollorum podisìnali considel'atione in

sllperioribus sat diligentium lectorum indagini explanavi-
mus, superest ut ad letragollorum speculationem transi- 15
tum faciamus, succinctllm de his habitllri tractatum. Qua-
dralorum enim ceteris faciliol' est collectio. Et prius
quidem de normali tetragono tali modo ordiamur.
Ornnis igitur tell·agonus normaliter cOllstitutus lalitu-
dine longitudinem multiplicante areàlem constituit plani- 20
tudinem et podismum sine dubio absolvit. Ponatur modo
tetragonus pari numero consignatlls, id est VIlI. Quos
per se, hoc est latitlldinem per longitudinem, multipli-
cans LXIlII efficiam, embadurn videlicet ~ubtus descripti
telragoni. 25
4 restituit m. I) Quorum vero] huius m.. 6 expli-

eabit m. 13 consideratione] ratione m. 23 hoc longitu-
din.em per latitudinem m.
DigitlZed by Google
416 ARS GEOMETR.
VIU
VIU Lxnn VIU
VIII
Iùem vero per imparem lIumerum si feceris, nullo im-
pediente obstaculo eaùem ratio consta bit. Qui videlicet
nOl'Jualis tetragonus ab Euclide aequilaterus alque recti-
li angulus nominatur, a Nicomacho autem in arithmeticis
similiter appellatur.
De parte altera longiore.
Tetragonus aulem parte allera longior ab Euclide qui-
dem recliangulum seù nOli aequilaterum definitur, a Nico-
lO macho aulem ET:E(J0I'1J"YìS dicitur. Cuius quidem longi-
tudo latitudinem multiplicans embadalis summae pedalu-
ram, sive sinl pares seu impares termini. demollstrallt.
Sit modo parte altera longior letragonus, cuius longiludo
pedes VIII, latitudo autem 1111, vel longitudo VlIll, lati-
15 luùo autem VI vel V vel III colligat. Multiplicet ergo lali-
luùo longitudinem id est IlII. VIII, XXXII nascentur, hoc
est area parte altera longioris tetragoni provenientque hae
figurarum deformationes pari numero alque impari con-
signalae.
VIII VII
m ,'--_ _X_X_I_ _--->
Bis vero iam dictis parallelogrammis adiciendos l'bom-

5 autem 0111. m. 9 rectiangulus m. 1/ aequilaterus m.
lO etromechis e, m. 11 embadis m. 12 seu) sive m.
14 autem om. m. 15 autem o,n. m. 16 longitudo latitu-
dinem m. 18 deformationis m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 417
bos et rhombon telragonos arbitramur. Quamvis enim
aut angulariter aut lateraliter a supradictis parallelogram-
mis dissideant, tamen his sunt annumerandi. Esto age
rhombos quadrilaterus, singulis lateribus decena peda-
tura e summa consignatus. Diagoni aulem, hoc est angu- 5
laris lineae, directio bissena numeretur q1lantitate. Cuius
medietas, hoc ~st VI, si per se augmentabitur, XXXVI
exsurgent. QUO!! si ex balli!! termino per se multiplicato
subtraxeris, LXIIII remanent. Horum tetragonale latus,
id est VIII, huius rhombi cathetum constituit. Diagonus 10
autem per cathetum ductus embadalis Sllmmae spatium
ostendit. Hic autem ab Euclide aequa habens latera, sed
non angulos aequos nec rectos definitur. Sit vero de hoc
huius formae processio.
15
De rhombo.
Euclides vero nec angulos aequos nec lalera aequa

habentem rhombon determinando proposuit. Quem nos
quoque patentiori aditu formando numerosque ascribendo
reserabimus. Esto age rhombon, cuius unum laluB VIII IO
pedes, secundum aulem UII, tertium vero VI, quartum
vero II. HarulJ) vero summarum maximos terminos lon-
gitudinem obtinentes, si coniungas, XliII efficies, quorum
medielatem septenarius constituit. Minores autem sum-
mulae in unum redactae senariam quantitatem perficiunt, 15
cuius medium ternarius adimplet. Quae videlicel medie-
tates,vn et III, si per se multiplicabuntur, XXI consur-
gent, id est huius tetragoni pedes areales, ut subter apparet.
1 enim] autem m. Ii hoc est] huius m. 8 exurgent e.
10 rumbi m. 13 dif6nitur m.
BOBT1US. 27
DigitlZed by Google
418 ARS GEOMETR.
VI
His enim adiciendum fore trapezium orthogonium non

incongruum ducimus, dupla et sesquialtera numero rum
proportione lateraliter consignatum. Ascribatur modo
l) vertici summa quindenaria, catheto autem tricenaria,
duplo eam transcendens, basi vero ad han c sesqualteram
servans habitudinem terminus contra datur. Per has ergo
summas area buius trapezii tali ratione constituenda est.
Adiungatur verlex basi, id est XV. XLV et LX terminus
10 exuberat, cuius pars dimidia, si per cathetum mulLiplica-
bitur, areae pandit llrotensionem, ut in subterius scripta
patet figura.
xv
,
xxx
Dccee
XLV
De diagono adinveniendo.
15 Saepe autem evenire solet, ut in buius artis specula-
tione, quOl angularis lineae protensio horum scilicet tetra-
gonorum pedes obtineat, requiratur. Quod ne ignore-
tur, facillimum apertissimumque huiusce rationis dabimus
exemplar. Ponatur iam parallelogrammus orthogonius in
2 trapezetum e j trapizetum m. 5 autem om. m. 9

vero vertelt e. Il id est om. m. Il ·XV· ad ·XLV· m. 10 si
per] super m. 11 et iam areae innntae protensionem ut in
propria huius theorematis patet figura m. 15 in om. e.
19 iam] etiam e.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 419
longitudine LXXX et in latitudine babens pedes LX. Lon-
gitudo vero per se augmentata VI CCCC explicat, latitudo
autem per se multiplicata III DC efficit. Quae videlicet
VI CCCC et III DC in unam summae cumulum redaclae
X restituunt. Horum, scilicet X, tetragonale latus si 6
sumpsero, C pernotabo. Hoc est diagonum huius paral-
lelogrammi orthogonii, ut in fra scripta perspici potest in
forma.
LXXX
r.x c
De multiangulis figuris. lO
•
Sed qui a sufficienter breviterque de tetragonorum di-
ximus rationibus, resta!, ut de pentagonis et exagonis
ceterisque disseramus. Omnis itaque pentagonus, aequis
habitus lateribus, lateris unius summa in se excrescente
ac ter ducta rursusque eadem subducta medietateque hu- 15
ius summae sumpta embadalis spatii pandit superficiem.
Esto modo pentagonus singuIis habens lateribus pedes
senos. Quos, videlicet VI, si per se duxero, XXXVI re-
slituam. Hos ter ductos in CVIII Dumerum perstringam.
Cui adiecero lateris unius summam, id est senarium, 20
CXIW explicabo, id est area infra descripti pentagoni.
3 efficit om. m. 1\ Qui m. Il videlicet.. • III· DC om.

m. 4 redaeti m. 6 parallelogrammi om. m. 7 ut in
infra 8cripta forma videre potes m. 14 habitus] constitutus
m. Il crescente m.
DigitlZed by Google
420 ARS GEOMETR.
5: CXUII :i
VI
De exagono.
Exagonus aulem ordine in subsequenti diceDdus inse-
ratur. Describafur eteDim exagonus octonario lateraliter
5:iDSigDitus. Quem, videlicet octoDarium, per se multipli-
cans LXIUI efficiam. Baec summa, scllicet LXIIII, qua-
ter ducta in CCLVI reduDdat. Bis, videlicet CCLVI, si
lateris unius' quantitas id est VIIl bis ducta adiciatur,
CCLXXII appareDt. Quorum medium si sumpseris, aream
lO huius exagoni expIicahis.
De eptagono.
Post haec ut expediamus de eptagoni !lubsequeDtis
_ratione oportet. Qui, videlicet eptagoDus, tertio bit in-
15 seritur loco, septenarius quemadmodum iD imparium nu-
merorum tertius naturaliter ordine apparet. Collocetur
etenim eptagonus senaria quantitate circumscriptus. Cuius
si lateris uDius summam per se multiplicaveris, XXXVI
pernotabis. Quae scilicet quaDtitas, hoc est XXXVI, quin-
. 3 autem om. m. U in om. m. Il dicendus om. m. 6 vi-
delicet om•. m. 16 in om. m. 17 enim m. 19 Quae . . .
XXXVI om. m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 421
quies ducta CLXXX adtlsse condueit. Quibus si senariae
quantitatis summam teS ductam subduxeris, CLXII relin-
quunlur. Borum medietas sumta LXXXI pedes emba-
dum buius eptagoni babere conducit.
VI
De octogono.
·Octogonus vero in naturali parium numerorum ordine
quartus constitutus in hoe disserendus loco naturaliter
quartus 4ssumatur. Esto age octogonus VIll per sin-
gula latera pedibus mensuratus. Bane nimirum latera- lO
lem quantitatem, id est VllJ, in se si duxeris, LXIIII effi-
cies. Quos per VI multiplicans CCCLXXXIIII explicabis.
Ex bis si qualer lateris unius summam deduxeris, non
amplius quam CCCLII residui sunto Quorum medietas si
excipitur, area buius octogoni pernotatur. l!i
De ennagono.
Erinagonus autem singula per latera VI circumscriba-
turo Quem, videlicet senarium si secundum ..superius di-
13 dempseris m. 18 enneagonuB m.
DigitlZed by Google
422 ARS GEOMETR.
ctem nostrae institutionis regulam per se multiplicaveris,

XXXVI efficies. Qui septies ducti CCLll summam pro-
.ducent. His si lateris uoius quantitatem quinquies Bub-
traxeris, CCXXII reddes. Horum medietas e.lcepta si
li fuerit, buius ennagoni embadum CXI pedibus contineri
manifestato '?
lA
De decagono.
Restat, ut de decagoni embadali dicamus podismo.
·10 Describatur itaque decagonus denario numero lateraliter
Iimitatus. Cuius si lateris unius quantitas secundum iam
saepe dictam Dostrae praeceptionis institutionem per se
multiplicando e.lcreverit, C efficiet. Bi vero octies ducti
DCCC adducunt. Quibus si lateralis una tantum s~mma,
15 id est X, sexies subducatur, DCCXL relinquuntur. Horum
vero medium si sumpseris, aream huius decagoni CCCLXX
pedibus contineri sine dubio pernòtabis.
~ X
2 XXXIII m. Il
CVIIII e i CVIII m, fJuem gralll1l8U/1Um
4, LXXVIII ei
"4Utoria errore m cave IIcribae inepto imputell.
LXXXVIIII m. 5 XXXVIII e, m. 7 CXI] ·XXXVIIIS
-e. m. 12 iostitutionis praeceptionem m. 15 s8xies am. m.
DigitlZed by Google
ARSGEOMETR. 423
Idem vero de endecagono ceterisque plurilateris figu-
rarum descriptionibus si feceris, nullius erroris obslaculo
lababis hoc pacto, ut naturali ordine io multiplicanda
. unius lat.eris summa et in hac quantitate, quae ex hac late-
rali multiplicatione nascitur, naturaliter augmeotanda ea- li
demque laterali naturaliter subducenda procedas, emba-
dumque tali raUone, ex medietatibus scilicet, adiovenias.
Sed quia de angularibus figuris studioso leclori suffi-
denter disputavimus, restat, ut breviter de circumductione
spherae vel circuii explicemus. PODatur itaque circulus lO
XLIII[ pedibus in circumductiooe designatus. Diametrus
autem XlIII pedum protensioDibus describatur. Cuius
summa si per se excreverit, CXCVI Dascentur. Hos per
XI multiplicans ii CLVI efficies. Quorum XIlU. pars, id
est CUllI, area m huius cycli pandit, ut infra potest 15
cerDi.
XLlIU
Est et alia huiu! cydi iDveniendi embadalis spatii ra-

tio. Sumator etenim circumductivae quantitatis medie-
tas, id est XXII, quae XUIII est medietas, et per medie- IO
tatem diametri, id est per VII, multiplicetur. Et quod ex
bac multiplicaLioDe provenerit, embadum pandit.
De sphera.
His vero brevibus datis iDitiamentis de circularibu!
3 naturalem ordinem m. 10 sperae e I m. Il vel cir-
culi om. m. 11 XL VIII m. 12 Cuius summa .,. nascen-
tqr om. m. 14 il CLXVI e, m. 16 in fra] in descriptione
m. 19 enim m. 21 multiplicentur m.
DigitlZed by Google
424 ARS GEOMETR.
lbeoremalibus, dicendum esse censuimus de emicyelo

protinus dieluri. Conscribitur age emicyelus XXVIII in
basi et in semidiamelro XlIII pedes babens. Cuius si
areae podismus ignorelur, tali ralione adinvesligetur.
5 Mulliplicetur ergo summa basis per semidiametri sum-
mam et in CCCXCI[ pervenitur. Haec summa undecies
aucta 1111 CCC XII producit. Quorum sumta XlIII. parte.
id est CCCVIII arealis completur superficies,. ut pl'opter
apparet.
10
~ XXVIII
Haec de epipedarum podismationibus figurarum ad

praesens dieta sufficiant. Restat, ut de montuosa suc-
cinctius aliquid . ralione lraclemus. Inscribatur etiam
mons in verLicis circuitu CCC pedibus protensus.. Pes
15 vero montis eiusdem in circuitu pedibus millenis con~
signetur. Proponatur modo inquisilum. quot iugera in boc
monle habeantur. Quod tali est ratione ordiendum. Iun-
galllur elenim pedis et cacuminis duo illi circuitus, id est
i et ccc. Quorum per medium si ascensus, hoc est
20 DCCC per DCL, multiplicabiLur, DXX pedes babere mon-
tis huius spatium comprobabitur. Hanc igitur summam
,si in XXVIII DCCC disperseris, lot enim pedum esse iu-
gerum comprobatur, XVIII iugera in boc esse. monte
eomprobabis restantibus tantum millenis et sexcentis pe-
25 dibus.
Si lautem mons in pedis circuitu II D el in medietatis
circuitione i DC, in cacuminis aulem circumductione C et
8 in am. m. Il semidiametron m. Il pedum m. 7 1111

CCXI ej quatuor CCXI m. 8 CCèXII ej CCCXCII m.
12 montuosa dimensione m. 18 tractemus] dicamu8 m. \I
etiam am. m. 16 in hac montis circuitione m. 18 etenim
am. m. 19 et am. m. 26 et am. m. 27 acuminis m.
DigitlZed by Google
ARS GEOMETR. 425
in asecnsu D pedes babens fuerit, boe paeto iugera sunt
adinvenienda. Coniuogantur ergo trium supradietorum
eireuituum summae et IIIl CC naseuntur. Quorum terlia
parte, id e~t f CCCC montis aseensionem, boe est D, mul-
tipiicanle Dc.:C prodeunt. Quos per iugera di~pertiens 5
XXIIlI efficies non plus quam ducentis pedibus residuis.
Moos aulem strabus. id est inaequalis, si fueril in pe-
dis eireumferenlia 1CCCC et in vertieis declivo CC et in
dextrae partis a.scensione DCCCL, in laevi lateris autem.
susspeclu DCCL pedes habens, iugeralis in eo sila plani- lO
ludo hoc modo est indaganda. Sumalur etenim duarum
medietas circumferentiarum in unum collalarum. id est
DCCC et ascensuum compositorum pars media, hoc est
DCCC et eaé medietates per se multiplicatae lJCXL pro- .
ducunt, podisDlum scilicet montis supradicti. EJ.peda- 15
tura autem iugeralem facile summam secundum quod
dictum est supra invenies.
Quia igitur de omnium buic arti inserendarum specu-
lalionum ralionibus breviter enodaleque sat disseruimus, .
reliquum est, ut de unciali et digitali mensura et de pun- 20
elorum tt minutorum celerisque milluliis, sieut promisi-
mus, dicamus. mirabilem el arti huie ceterisque matbe-
seos dil!ciplinis necessariam figura m , q·uam Archita prae_-
monslrante didicimus, edituri.
De minutiis. 25
Veteres igilur geomelricae artis indagatores suhtilis-

simi, maximeque Pylbagorici, cum omnia certis mensu-
rarum dividentes rationibus ad ea, quae natura ren.uere!
dividi et secari, usque pervenirent, ingenio praesignante
ea, qua e naturaliter erant indivisi bilia , posilis nolis nomi- 80
nibusque datis dispertiere. Cum ,'ero agros per actus,
4 1 ccc e; ilI·CCC m. 6 ducentis] CC m. Scriben-

dum fuil V ilI DCCC, qui error Bcrwae imputo" Requit. 9 au-
tem am. m. 11 hoc modo] sic m. 14 eae] hae m. .19
et sat m. 21 et ceteris m.
DigitlZed by Google
426 ARS GEOMETR.
per perticas, id est per radios, per passus, per gradus,

per cubitos, per pedes, per semipedes et per palmos
dispersissent, non habentes, palmum per quod dividerent,
id quod palmo esset minus, digito autem maius, unciam
5 vocare maluerunt. In secundo vero Ioco digitum sub-
scripserunt, in tertio staterem, id est semunciam, in
quarto quadrantem, in V. dragmam, io VI, scripulum, in
VII. obolum, in VIII. semiobolum, quem Graeci ceratim
nuncupant, in VUII. siliquam, in X. punctum, in XI.
10 minulum, in XII. momentum nominando posuerunt. Bis
ergo minutiis adiilventis nominibusque editis multiformes
eis notas indidere, quae, quia partim graecae parti m eran!
barbarae, nobis non videbanlur lalinae oralioni adiungen-
dae. Quapropter nos rem obscuram obscuris ignotisque
15 notarum signis involvere nolenteB Ioco earundem notarum
latinorum elementorum notaB ordine ponemus ila, ul
A unciae respondeat; B digito, C stateri, D quadranti, E
dragmae, F scripulo, G obolo, H Bemiobolo, I siliqua e,
K punclo, L minuto, M momento aBscribatur. Deseriba-
ilO tur itaque his literis, quas diximus, Ioco hoc figura minu-
tiarum hoc modo:
(Vide p. 427.)
Superius vero digestae forruulae in descriptione di-

verse formatis multifariisque utebantur caracteribui, se«!
115 nos non alios, praeter quos supra in deformatione abati
depinximus, in huiuscemodi opus assumere curamus.
Assignavimus enim primam huius formae lineam unitati-
bus, secundam X., terliam Cf' quartam I. et deinceps
ceteras lineas ceterorum numerorum limitibus limitavi-
so muso In qua si apiceB primae apposueris lineae, unitates
solae tibi occurrent, si lineae secundae, X, si tertiae,
1 perticos m, na• 3 divident n". 4 autem om. m.

8 obelum n~. Il semobelum nl' 1\ eteratem m. 9 subliqu&
nl • 10 nominando om. m. 12 eis] ei m. 17 respon-
deret e, m, nl' 18 obelo m, Dt·Il semiobelo m, n.. 20 quam
e, n, Dv. 21 hoc modo om. m. 23 diverseque n,. 24 multi·
farieque paratia m. 27 primam] plurimam na. I linea na-
DigitlZed by Google
ARS 422
iDiE IiK'L
j _~I_I __ , I I_I
I __
M A B C D E F G H I K L
- - -X- -X
- -X- -X X
-- X
-- X
-- X
-- X
-- X
-- X
--
L M A B C D E F G H I K
C C C C C C
----- -- -- -- -- -- - -C- - -
C
- . C_ - -
C
K L M A B C D E F G H I
I
-- I
-- I r r
-- r I I
M A
X
E
X
~I~i
X X
---- -- --
L M D E F
C C
--
K
-- (: "
L C D E
XC xc xc XC xc
F G H I K L M A B D E
-------------------- ----
cc CC cc cc cc
E F G H I K L M A B C D
!\IC MC !\IC
- - - MC
- - -- -
M A B
XC x2
L M A
ci"
K L M
C, si quartae mille, et deinceps. Sed quia momenti et

minuti et ceterorum quantitas in ultimo huius formae po-
sitorum non poterat, ut aliae, multipli cari , rursus a 15
secunda nolas earum linea angulariter inscribere propo-
suimus, ul, si aliquando aliquis vel C vel I diminutionem,
etiam sub M ponit ~lmc versum orn. m_

in libria manuscripfig, addunt quadratu,,,
i"_",-~"i,,m e, n, nu ns. m. 16 lineam
iguando m, Ilt, na- Il diminutione
428 ARS GEOMETR.
vel X, vel C momentorum vel minutorum vel punctorum

el deillceps proferre iuberetur, sine ullius obstaculi impe-
ditione edicerllt. Dlud etiam in divisione barum minulia-
rum non est praetereundum. Dividebant enim ·unciam in
5 XXIIlI sCI'ipulos, digitum autem in XVIII scripulos, state-
rem in XII, quadrantem in VI, dragmam in III scripulos.
Scripulum autem sex siliquis constare decreverunt. Obo-
lum vero tribus sUiquis mensurari voluerunt. Ceralim
unam et semis siliquam babere conslituerunt. Siliqùam
lO igitur vicesimam quartam partem solidi vel quadrantis
designare proposuerunt. Puncto vero XXVIIIam quadran-
tis partem significari sanxerunt In puncto autcm duo
minuta et dimidium et in minuto DII momenta esse asse-
ruerunL
15 Epilogus incipit.
Si qui "ero de controversiis et de qualitatibus et nomi- .
nibus agrorum deque limilibus et de slatibus controver-
siarum scire desideret, Iulium Frontinum nec non Urbi-
cum Aggenum lectitet. Nos vero baec ad praesens dicta
20 dixisse suffieiat.
1 vel ante minutorum om. na. 2 obstaculo impeditio-

Dem Da. 8 in om. e; de Di> Da. 5 scmpulos Da. 6 VI]
VII m. 1/ Bcripulus D" 7 decreverit Di' Il Obelum nl' lO
igitur om. m. 11 propo8uèrunt) volueruDt m. 12 autem
om. m. 18 esse asseruemDt) p08ueruDt m. 15 Finit. Da.
18 Urbicium m. 19 dicta 0111. m. 20 m addiI: Explici'
liber Geometriae Boetii viri clarissimi.
DigitlZed by Google
I.
INDEX RERUM ET VERBORUM.
Omu.a .unl I10cdula noti"i""" fJlUIUI III notare"tur ';"glliari. ca...a no"
_. etJt:slitit.
abacus 396, 13. 426, 25. {orma aciaculus 354, 14.

abaci 396,17. actua 8, 6. 186,16. 224, 7. 12.
abducere 142, 8. actu opp. virtuta et poten-
abesse 325, 23. tia pa88Un, e. g. 44, 17. 45,
abborrere 393, 3. 3. 93, 6.88.94, 11 88. 95,18.
abscedere 196, 10. 97, 12. 108, 20. mensura 401,.
abscidere 380, 6. 18. 402, 3. 425, 31. mini-
absiatere 188, 7. mus 402, 4. quadratua 402,
absolutio 4, 14. 6. duplicatua 402, 7.
absolvere 4, 1. 401, 8. 415,21. acumen pasB;m, e. g. 6-1,8. 188,
abstergere 185, 22.
abundllntia 41, 11. 17. 190,248B. 193, 6. 196,
accedere passim, e. g. 82, 29. - 26. 199, 23. 200, 3. 211, 4.
197, 7. 211, 1. 22. 234, 8. 314,208B. 342, 17 B8. 355,
246, 12. 261, 17. 390, 5. 2088.
400, 13. acuta 312, 3-5.
accendere 186, 30. Rcute 219, 14.
accessio 44 , 4. acutiangulum 376, 11. 414, 18.
accessus 392, 9. RCUtuS 188, 17. 200, 2. 201,
accidere pa88im, e. g. 13, 24. 4 88. Bonus 190, 2 88. 195,
17. 16. 22, 7. 124, 3. 195, 8. 68. 199,7. 217,20.25.314,
196,21. 227,24. 234,21. 14 88. 342, 10 8B. ceto in
accipere 3, 2. 6. 184. 2. 199, acutum 279, 1088. angulua
22. 227., 18. 251, 12. 279. 8. 374, 19. Vide angulus.
343, 23. 352, 10. 12. 386, 10. adaequare 284. 9.
13. 387,23 ceto adaugere 399, 11. 408, 19.
accomodare 55, 11. 393, 8. 415,3.
accusatio 185, 24. adcitus 181, 25.
acervatim 8, 20. adcrescere 14, 14. 59, 16. 70,
acervus 8, 21. 13, 11. 5. 353,30.
acetabulum 198, 18. 19. addere pa88Un, e. g. 9, 13. 20,
DigitlZed by Google
430 I. INDEX RERUM ET VERBORUM.
6. 48, 11. 47, 19. 60, 26. 90, adnectere 180, 20. 343, 18.'
11.21. 182,2.• 289,12. 878, adnotare 11, 11. 326, 10. 844,
6. 886, 9. lO. 4.409,21.
addiscere 69, 28. 108, 7. adnumerare 217, 19. 342, 2.
additalnentum 209, 28. 27. 417,8.
additio 190, 28. 207, 16. 289, adoriri 283, 9.
6. 17. 288,1188. 860,22. adquiescere 8, 31.
adducere 185, 12. 407, 15. adquisitus 809, 22.
422,14. adscribere pa,sim, e. g. 70, 12.
adeo; non adeo 167, 9. 72,1. 101, 15. 116,6. 117,
adesse 178, 25. 179, 8. 225, 11. 2. 131, 26. 231, 28. 397, 6.
421,1. 409,4.
adfingere 87, 8. adsentiri 249, 21.
adglomerare 85, 13. adsignare lO, 14. 87, 12. 398,
adgredi 198, 22. 413, 14. 4. 426,27.
adgregare paa,im, e. g. 42, 15 adstipulatio 3, 16.
88. 94, 11 88. 98, 6 BB. 99,19. ad stringere 66, 17. 160, 13.
102,17. 327,8.405, 19. 179,24. 187,3. 267,6.
adgregatio 42, 28. 161, 11. adsumere 218,18. 224,20. 249,
170,19.
adhibere 179, 4. 205, 20. 228, 4. 861,21. 397, lO. 421, 9.
27. 260, 31. 348, 25. ceto 426,26.
adhortari 378, 22. adsumptio 137, 9.
adiacere 266, 15. 16. 382, 19. adtemptare 223, 1.
adicere paasim, e. g. 4, 20. 15, adtenuare 842, 18.
27. 55, 5. 60, 12. 90, 14. 94, adtinere 127,17. 896,4.
adtollere 199, 23'.
15.95,2.110,7.172,7.248, adtonitus 197, 6.
23. 385, 24 ". 410, 25. adtribuere 206, 15. 219, 7.
adiectio 5, 2. 48, 25. 110, 1. 9. adulescens 185, 1 88.
127,17. 348,11. 19. adunare 8, 7.
adimere 194, 18. adunatio 126,17.
adimplere 418, 22. 417,26.
adinvenire 398, 5. 412, 22. 428, aduncus 186,28.
7. 425,2. 426, 11. adversus; ex adverso 881, 18.
adinvestigare 400, 1. 406, lO. 382, 27. 388, 9. 15. 388, 3.
408, 14. 424, 4. advertere 352, 8.
aditus 5,2. 878, 28. 408,9. aedificium 224, 21. 28. 403,
417,19. 16.22.
adiumentum 4, 8. aemuIator 41, 8.
adiungere paa,im, e. g. 20,8. aequabi1is 80, 25. 112, 4.
42, 22. 48, 13. 44, 9. 98, 18. aequalis pa,sim, e. g. 24, 25.
107, 8. 180, 1. 206, 8. 265, 25, 11. 27,25.28,4. 29,3.
80. 879,10. 887,13. 45, 12.25. 66,23 '8. 78, 22.
administrare 189, 7. 97, 7. 111, 20. 113, 19. 140,
admirabilis 27, 21. 52, 8. 67,2. 20.188,4. 190,32. 374,16.
admiratio 180, 9. 378, 2 88. in aequalia divi-
admonere137,3. 185,14.377,9. dere 18, 14. 15. 14,20. 27.
admonitio 195, 20. ' , 203, 1. in aequalem (es) re-
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUM. 431
cip ere seètionem 14, 24. 22, aereus 198, 20. concava quae-
2. def. 45, 13-17. motus dam aerea 189, lO.
253,1388. aestas 188, 23.
aequalitas p08Bim, e. g. 8, 6. aestimare 3, 3. 197, 1. 358,8.
45, 30. 87, 20. 92, 15. 114, .357,22.
2. 126,12. 132,16. 138,4. aestimator 362, 28.
139, 26. 361,22. 389,14. 402, aestuare 197, 1.
23. indivisa 45, 17-21. ma- aetas 179, 26. 180, 2. 186, 16.
ter et radix inaequalitatis 196,22. sequens167,7.
66,20-72,16.77,6.15. 148, aeternos 388, 2.
5. inaequalitas adaequalita- affectare 196, 27.
tem resolvitur 77,17-79,28. affectio 184, 9.
inter maius et minus Ioco affectos 180, 1. 186, 4.
medietatisl44,22-23. prin- afferre 3, 5. 7. 188", 22 88.
cipium proportionum 232, 225,2.
24 88. 244, 3 -4. aequali- afficere 181, 4. 186, 27. 222,
tas sonorum 253, 16. 17.
aequaIiter passim, e. g. 12,22. affirmare 260, 18.
47,14. 111, 11.24. 120,; 19". ager 887, 4. 894, 12. 31.F 401,
121, 23. 169, 23. 170, 1. 17. 403, 16. 426, 31. 428,17.
286 Il. 374, 5. 8. 879, 1. 394, agere 179,5. 181, 11. 224, 27.
3.4.19. 225, 3. age 254, 20. 259,
aequare 20, 4. 41, 19. 204, 8. 15. 262, 15. 843, 12. 405, 15.
262, lO. 278,7.9. 887, 2. 410,26 ceto
aequatio 400, 22. aggerere 263, 18.
aeque 114, 23. 179, 1. 188, 2. agnitio 196, 21.
196, 11. 898, 25. agnoscere pas8im, e. g. 5, 5.
aequianguIuB 389,_9: 11. 12, lO. 16,26. 87, 22. 38,13.
aequilaterus 376, 2. 15 '8. 380, 55,27. 162,7. 179,13.298,
3. 889, 8. lO. 404, 16. 416, 14.
4. 9. triangufus 93, 4.~ qua- agrimensor 401, 8.
dratus 113., 15. Vide trian- ait p08sim. e. g. 77, 18.80, 5.
gulum. 114,17.219,18.221,20.
aequisonantia 361, 31. 364, 4. aiunt 250, 28.
aequisonatio 362, 26. alacritas 6, 16.
aequisonus 357, 5. 361,588. alfabetum 397, lO.
aequivocu8 33,5.8. 361,20. alias 267, 5.
alienigenus 37, 4.
aequus passim, e. g. 41, 11. alienus 3, 18.4,24. 30.88, 2.
44, 16. 56, 29. 68, 1388. 78, 161, 6. 219, 1.
988. 113,2. 140,27. 181, 3. alioquin 804, 12. .
198, 18. 374, 16. 376, 2. 383, aIiquando 389, 3. 6. 396, 8.
22 88. aequus ad 306, 3 88. ·427,17.
307, 5 88. in aequa partiri aliquantus 191, 25.
17,15. 202, 17. 19. in ae- aliter 185, 11.
quas partes 25, 8. 9. aIpha 310, 1 88.
aer 189,23. 190, 6. lO. 196, 24. alter 119,8. 123,9. 24. nol-
200, 18 88. 222, 6. 355, 20. Ius alter numerU8 30, 27.
DigitlZed by Google
432 I. INDEX RERUM ET VERBO RUM.
binario adscribebatur 117, 13. 379, 17 8B. 380, 888.

1-2. 14-16. alterius na- 387, 1288. 393, 12 -394, 1.
turae 117, 23. 123, 19. 126, planus 374, 10-12. reetiti-
3. sub8tantiae 118,9. 123,6. neus 374, 12- 13. 384, 14-
alteritas 117,388. 119,6. 13l1, 18. rectus 474, 14-16. 376,
16. 26. 133,3.8. 7. 20. 377, 12.15. 378,9.
altematim pal8im, e. g. 42,7. 381, 19. 385, 1. 387,3. 388,
49,11.83,13. 116,4. 131, lO. 393. 16 88. 408, 8. ceto
22. 133, 12. 382, 23. 389, 16. ohtUSU8 37~,18. 376, lO. 386.
altemus 86, lO. 387,21. 388, 18 88. 413, 13. hebes 393, 13.
19. altemae rE'etae lineae 23.32. aeut1:!s 374, 19. 376,
376, 23. 382, 23 - 29. 383, 12.393, 13.27.394, 1. inte-
11-13. 18 III. altemi anguli rior 377. 15.17.381,17.382,
383,2. alterna latera 383, 14. 27.383,9 -11. exterior 381,
altituf\o paaaim, e. g. 88, 21 88. 17. 382, 26. 383, 8. in por-
104,21. 106, 6. 107, 24. 110, tione circuii 379, 6-9. 388,
4. 111, 19. 373, 27. lO -15. circuli 379, 9-12.
altrinsecus paa8im, e. g. 16, 887,11-15. 388,5-7. an-
lO. 16. 24, lO. 64, 7. 66, guli alterni 882,23. 383,2.
22 81/. 248, 24. ex ad .. erso 382,27. 383,9.
altus 396, 13. 388, 3. ad vertieem 381, 16.
amare 86,9. angustus 5, 1.
ambigere 6, 14. anima 77,13. 123,27. 186,3.
ambignus 139, 18. animae generatio SO, 6. par-
ambitus 123, 21. tes 189, 1. animae corporis-
amblygonius 376, 9. 404, lO. que eompago musieacoapta-
Pide triangulum. tione eoniuneta 186, 3-187,
amburere 186, 4. lO. anima mundi 180, 4.
amicitia 126,23. 126, 26. animadvertere 197,11.279,19.
amicus 46, 24. 186, 6. adi. animai 178, 26. prius homine
180,9. 10,18-20. 26-27.
amittere 181, 12. animus 3, 9. 5, 16.9, 29. 66, 9.
amor 9, 12. 180, 21. 72, 18. 179,2. 180, 12.26.
amplecti 206, 26. 181, 1 88. 184,288. 185,8.
amplius 117,16. 190, 3. 221, 186, 27 88. 188, 13. 223, 288.
3. 231, 4. 376, 6. 386, 19. 227, 17. 283, 6. 373, 27.
421,14. animi oculus lO, 3. 222, 20.
amplus 31,3. 223, 16. 257,1. conditoris mundi 12, 16.
308,8. 316,7. lectoris 389, 21. 391, 4. 392,
angi 179, 19. 8. 399, 17. quasi quidam
angularis 83, 17. 311, 11. nu- rector 66, 16. animum con-
merus 66, 1 88. linea 417, vertere 71, 24. tendere 79,
6. 418, 16-419, 9. figura 21. animi iudicium affieitur
423,8. numeris vel continua quan-
angulariter 417,2.427, 16. titate 222, 16-18. animi
angulus paa8im, e. g. 63, 2488. conceptiones 377, 20.
66, 261S. 91, 188. 96,9. 98, annumerare 395, 16.
3. 109, 14. 158, 24. 348, 11. annus 188, 12.
DigitlZed by Google
ante opp. retro 88, 26. 113, 19. 85, lO. 139, 11. 160, 28.
tempo 182, 2. 198, 14.
ante cedere 11, 13. 81, 12. 104, apte 180, 7. 213, 2. superi.
11. 234, 29. 235, 13. 24. 288, 125, 1.
26. 301,16. aptl18 195, 2. 219, 28.
antelongior 116, 22. aqua 200, 9. qu4e ad aquam
anteponere 140,7. moventur 189, 8.
anteriore parte longiores 124, arbitrari pnssim, e. g. 5, 11.
15-24. 9, 14. 104, 12. 181, 21. 184,
antiquitas12,4. 250,3.309,18. 7. 197,7. 221,22.408, lO.
antiquus 181, 13. 209, 9. lO. arbitrium 3, 18. 179,16. 196,
antiquior 12,6. 14,19.46,20. lO.
140, 14. 230, 23. antiquiores arbor, 8,17. 394, lO.
138, 26. 144, 9. 164, 16. arcifiniu8 394, 12.
260, 24. antiqlli 164, 18. arcus 356, 15.
181, 26. 186, 20. 342, 27. area 401,17. 403,17. 404,18.
405, 20 ceto
aperire 160, 11. 363, 7. arealia 414, 5. 415, lO. 20. 417,
aperte 413, 14. 28. 424,8 .
. apertu8 135, 13. 197, 9. 249, arguere 275, 4.
24. 406, 3. 407, 4. 409, 2. argumentari 260, 14.
12 ceto argumentatio 252, lO.
apex 397, 288. 426,30. argumentum 117, 12.
apotome 263,21-264,26.277, arithmetica lO, lO. 15. 28. 11,
2. 13. 22. 278, 19. 32. 281, 22. 12,4. 11.86,20.229,7.
8-283, 4. 295, 23-296, 19. 232, 25. 307, 26. 396, 3.
298, 16-299, 8. quattuormatheseos diacipli-
apparere passim, e. g. 54,17. narum prima 5, 6. 86,22-24.
96, 20. 109, 17. 140, 13. 148, 140, 13-14. ,
13. 187,8. 190,21. 208,18. arithmeticus adi. 9, 2. 137, 7.
239, 26. 396, 5. 408, 17. 192,19. 234, 17. 286, 15.
appellare passim, e. g. 8, 18. arithmetica 390, 4. in arith·
47,21.61, 27.89, 5. 105, 21. ineticia 229, 12. 230, 19.
. 191, 11. 194, 24. 393, 17. 242, 25. 243, 23. 246, lO .
396,13. 248, 20. 251, 17. 263, 13.
appellatio 394, 17. 269, 10.396, 5. 397, 20. 416,
appetere 59, 22. 5. ex arithmeticis 255, 31.
applicarc 29, 4. 358, 18. (358, 1). Vide medietas.
armonia 126, 16. 184,4. 188,
_apponere passim, e. g. 62, lO. 9. 193, 1. 200,26. der. 126,
82, 11. 87, 8. 96, 13.21. 136, 16 - 17. geometrica 158,
22. 167, 8. 182, 6. 206, 9. 18-160, 4. 169, 18. maxima
236, 19. 400, 14. et perfecta 169, 11-173, 7.
apprehendere 375, 12. armonica 352, 1. 4 - 5. 354,
approbare 257, 4. 13. 259, 16. 27. 355,6.
26~, 3. 264,2. 340,8. 412, 21. armonicu8 12,2. 80,7. 186,
aptare passim, e. g. 58, 20. 62, 11. 200,24. 247, 6. 352,6.
20. 63,6. 16.64,12.82,13. 357, 5. 7. armonica vis 854,
BOETIUS. 28
DigitlZed by Google
16-20. regula 354, 25. Vide andire 180, 13. 26. 186. 14.
medietas. 187, 6. 7. audiendi modus
armonicu8 subst. 355, 8. 11. 200,7-21.
ars 3,21. 4,3. 13. 17. 33,22. anditor 227, 17.
181,26.185,27.195,18. auditns 189, 23. 195, 18. 21.
196, 8. 223, 28. 224, 26. 354, 196, 14. 200, 20. 285, 2. 293,
18. resolvendi 77, 19. geo- 8. 301, 12. 359, 5. 371, 2.
metrica 373, 22. 890, 2. 891, auferre pa.f8im, e. g. 37, 2588.
3.393,1.395,3.401,4. 78, 13,28.79,1 .çs. 210, 14.
403, 1. 4. 425,26. 231,25. 378, 3. 407, 16.
articularis 77, 9. augere passim, e. g. 14, 11.31,
articuli 395.4. 10. 398, 12- 6. 12. 91, 5. 97, 14. 114, 14.
399, 15. 400, 14.24. 143,20. 193,13. 200, 28.
artifex 4, 5. 224, 1. corpora- 236, 22. 400, 15. .
lis 224, 15. augescere 54, 15. 112,6.
artiticium 223, 30. 224, 3. 31. angmentare 405, 17. 407, 23.
artus 4,28. 409,5 ceto
arula 114,17. augmentum 9, 15. 29, 24. 95,
as=nnitas 410, 23. 16. 98, 20. 99, 2. 240, 7. 250,
ascendere lO, 3. 110, 15. 358, 1. 29. 395,20. '
18. auloedus 224, 17.
ascensio 425, 4. 9. anrens 5, 19.
ascensus 424,19. 425,1.13. anris p08sim, e. g. 3, 15. 179,
Rsperare 180, 15. 16. 187, 4. 28. 190, 12. 195,
asper 180, 14. 29. 181, 5. 186, 8. 9. 17. 196, 1 ss. 198, 14.
14. 195,9. 220, 2.8. 221, 12. 15. 222,
aspectus 222, 17. 343.14. 8 88. 223, 25 267, 4. 283. 7.
8spicere pas8im, e. g. 54, 6. 363, 8. via ad animum 181,
05. 6. 64, 15. 135, 11. 21. 28. l. 19. eodem modo afficit.nr
140, 116. 196. 24. 336, 13. sonis. qno animi indicium
aspirare 205, 16. numeris 222, 16-18. sensns
asser 111, 14. 120, 20-121, 2. aurium 269, 25. 354, 10.
asserere 428, 13. autnmare 199, 14.
aS8uefAcere 223, 2. autumnus 188, 24.
ast 4,11. auxiliari 188, 22.
astronomia 11, 23. 25. 12, 1. axioma 231, 7.
229,6. axis 11,26.
astronomicnR9,5. 12,7.137,4.
astrllere 414, 1. baclllum 354, 12.
astrum 12. 2. 3. 7. 18. barbarns 426, 13.
atomon 89, 23. basis 380, 9 88. 382, 12. 14.
attingere 404, 3. 383, 17 S8. 406, 1888.407.
auctor 3,18. 5, 23. 393,7. 7 8S. 417, 8. 424, 3 ceto py-
fem. 229,7. ramidis 105, 4S8. -110,22.
anctoritRs 7, 21. 223, 6. 309, beRre 124,1.
18. 395.26. 409, 13. bellum 4, lO. 186, 29. 224, 21.
auutus 224, 1. 263, 25. bene 180,23.
andere 4, 26. 223, 6. benevolentia 3, 6. 5,14.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUl\I. 435
beta 809, 26. cantuB 185, 13. 20. 186, 21.
binarius passi1ll, e. g. 17, 15. capacitas 373, 26.
28, 21. 24, 28. 897, 5. adi. capax 33, 2. 87, 15.
28, 5. 20. 26 bino numerus capere 179, 17.187,4• .198, 17.
paritatis princeps 14 , 23. augmenta 29, 14. princi-
119, 8. alteritatis principium 47, 7. vocabulum 224,
pium 117,1-28. 119,3-5. 16. initium 231, 6.
primus numerus 397, 19-20. captare 179,16. 196,14.809,5.
bissena quantitas 417, 6. caput, secundi intervalli 89,
bomiscus 114, 16. 28. solidi corporis 90, 12.
bonitas 66. 8. 18. caracter 397, 8. 18. 426, 24.
bonum 5.19. carere passim, e. g. 8, 30. 9,
bonus 66, 13. 6. 41,17. 81,11. 15. 82,4.
brevis 254,8. 811>,8. 348,7. 88,4. 187, lO. 189,21.285,
400, 28. 423. 2-1-. 18.
breviter pll8sim, e. g. 53, l. carmen 224, 27 s. 225, 6 8S.
56, 2. 96, 19. 185, 18. 192, . 309, 8. tubarum 186, SO.
18. 223, 1. 248,21. 399, 18. castigatus 57,3.
ç01llp. 265, 1. slIperl. 167, lO. casua 195, 2. 234, 28. 258,
'brevitas 5, 1. 89, 19. 57, 8. lO.
2~5, 27. 260, 13. 309, 4. cathetuB 406, 8. 406, 19 8S.
871, 1. 407,9 8S. 408,12 S8. 410,48S.
417, lO ceto cathetoB genit.
cacumen 105, 7. 16. 110, lO. 408, 19. 411, 9. 415, 6.
424,18.27. causa passim, e. g. 65,6. 126,
cadere passim, e. g. 20, 6. 21, 15.27.140,6. 186,20. 187,
6. 66, 9. 79, 18. 90, l. 131,4. 29. 196, 18. 277, 11. C'. gen.
143, 20. 879, 4. id ordine 186, 8. 394, 24. 81.
cadit 817, 6. caute 62, l). 411, 3.
caedere 46, 2. cautuB 401, 15. 411,4.
caelestis 188, 6. 219, 6. cavere 180, 22. 309, 18.
caelum 12, 19. 187, 25. 27. celebrare 12, 2.
219,15. celer 190, 2 S8. 221, 15. 11.
calamus 160, 9. 198, 15. celeritas 190, 18. 229, 1.
calcare 8, 9. cense re 6, 23. 88, 22. 272, 16.
caTenlus 127.27. 277, 15. 283, 1 l. 800, 6. 874,
caligare, caligantes senten- 7. 895. 29. 402, 23 l'et.
tiae 4,22. centenarius 42,4.
canere 171. 27. 185. 15. 17.25. centenuB 398, 6 sS. 25 sS. 400,
38S.
186,25.26. 199, lO 206, 20.
221, 26. 224, 19. 269, 20. centenus millenus 898, 168s.
899,14.
cantare 218, lO. 15. centimanus 40, 26.
canticum 186, 19. 199, 18. centrum 11,25. 200,16. 875,
cantilena passim, l'. g. 180, 2. 6. 8. 377, lO. a79i 1. 13. 387,
184. 8. 185, 29. 186,13. 187, 1 8S. 890, 13 ss.
3 ss. 199, 14•. 21. 200,24. cera 4,7.
218,4. ceratis 426, 8. 428, 8.
28*
DigitlZed by Google
cernere 269,27. 351,24. 409, circumsignare 411, 7.

29. 412,17. 423,16. circumstare 411, 25.
certus lO, 2. 148,4. 196,9. cithara 187, 22. 205, 28. 224,
356, 16. 19. certiora intelle- 17. 851,22.
gentiae lO, 1. citharoedus 224, 16. SO.
cessare 301, 13. civis 186, 7.
cetera fem. 8ing. 28, 11. civitas 149, 18.
ceu 897,15. clarescere 12, 11. 52, 26. 205,
chorda ptJ88im, e. g. 160, 12. 22.
188, 15. 190, 10. 196, 25. clarns 197, 27. 253, 22. 884,
198,22. 25. 206,8. 814,1288. 28. 386,29.
chorus 8, 21. claudere 50, 21. 56, 14. 61,28.
chroma 200, 26. 212, 25-215, 130,26. 185,8. 235,25. 340,
20. 216, 24. 366, 12 8B. 870, 7. 842, 5. 885, 11 ceto
1988. coacervare pa88im, e. g. 20, 8.
chromaticos 214, 9 - 216, 15. 17. 43, 9. 98,4. 119, 14.
hypaton chromatice 810, .2. coacervatio 42,1618. 117,27 •.
meson 810, 10. synemmenon 136; 9.
810, 18. diezeugmenon 811, coaequalis 383, 24.
8. hyperboleon 311, 19. coaequare 272, 9. 273, 22'.
chromaticum 213, 20. 400,20.
chromaticus 184, 4. 810, 2 88. coalescere 220, 6.
Vide genus. coaptare paB8im e. g. 179, 18.
dere 188, 1. 200, 19. 801, 14. 180,6.207,10.209,1. 218, 15.
circa 119, 2. 888,24.
circinus 854, 15. coaptatio 186, 4. 188, 1. 29.
circuitio 424. 27. 189, 4. 193, 5.
circuitus 424, 1588.-425,8. coartare 250, 22.
circularis 428, 24. coepisse 121, 9. 122, 188. 228,
circulus 11, 25. 121, 20. 122, 21. 269, 28.
4. 9. 219, 8. 11. 228, 28. coercere 57, 17. 339, 2588.
852, 15. 377, lO. 378, 14- cogere 3, 19. 354, 2. 411, 24.
879, 24. 887, 1- 889, 16. cogitatio 188, 13.
890, 1388. 412,24. 413,2. cognatio 25, 7. 29, 26. 80, 12.
423,10-22. paralleli 11, 26. 37,14.125,23.183,1.228,2.
def121, 21-122,1.875. 8-6. cognatus 135, 14. 158', 18. 170,
circumductio 121,24. 122,2. 27.
428,9. 11. 424, 27. cognitio 9, 25. 179, 1. 224, 6.
circumductiva quantitas 428, 249,28. 355, 1.
19. cognoscere ptJ8sim, e. g. 20, 15.
circumductus 875, 8. 53,5. 59,5. 86,.24. 140,11.
circumferens 893, 15. 394, 2. 151, 22. 179, 17. 180, 9.
6-9. ~94, 19. 251, 21. 396, 12.
circumferentia 375,9.12. 879, 400,18.
6 88. 887, 14 88. 889, 14. cohibitio 398, 29.
425,8.12. colle etio 13,11. 4;3,20. 102,7.
circumsr.l'ibere 379, 22 - 24. 137, 9. 25. 241, 19. 415, 17.
420, 17. 421, 18. colligatio 12, 20.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBO RUM. 431
colligere ptll/8im e.g. 5, 1. 9,21. 30, 1~ 81, 2 88. 45, 14 88.
11, 17. 12, 8. 27, 16. 83,20. 190, 30. 208, 1.
48, 8. 96, 7. 128, 16. 150, 28. comparatio pa88im e. g. 45, 18.
179, 2. 199, 8. 200, lO. 255, 50,27. 54,9. 69,1. 62,22.
82. 852, 29. 396, 2. 185, lO. 202, 18. = propor-
collocare; vide conlocare. tio 55, 22. 24. 58, 7. 78, 17.
collocatio 210, 29. 161, 12. in comparatione
color 4. 7. 187.18. 190.17.19. poni 58, 9.
218, 9. 14. 856, 15. 19. compingere 896, 1. 407, 12.
857,8. complures 408, 3.
comes 355, 3. comites = mi- componere ptll/sim e. g. 11, 18.
nores numeri 49, 27. 50, 5. 13,4. 15,20. 16,4.7. 81,11.
51,1986.52,5.58,11.60,23. 57, 17. 66, 14. 185, 11. 220,
64, 21. 65, 2a. 138, 3. 139, 9. 393, 5. 425, 18. numerum
13. 141,2. 12, 22. 26. nihil ex simili-
comitari 197, 11. 352, 24. bus componi 12, 26.
comma 267, 2. 275. 18 -16. comportionalis 887, 5.
277, 5. 15. 21 88.- 279, 2. compos 185, 2.
282,7-283,4. 284, 20- compositi o 18, 8. 86, 16. 108,
285,6. 286.23-291,12. et 15. 111,13. 187,15. 159,19.
pa88im. 809,6.
commemorare 185, lO. 200, 29. compositus; v. secundus et
248. 24. 267, 5. compositus. numeri compo-
commemoratio 324, 28. siti 895,4.11-14. 400,9-
commendare 223. lO. 17. compositum est, qlIod
commensurabilis 37,23. 39,14. dissolvi potest 32, 21.
222.9. . compressu8 393, 27.
commensuratio 222. 11. computare 234, 26. 263, 15.
commensuratus 220. 14. conari 409, 2.
commentarins 167, 6. 800, 5. concavus 189, 9.
committere 4, 6. 164. 2. 8. conceptio 863, 21. 377,20.
188. 8. 195, 26. 400, 1. 80. conciliare 180, 21.
commode 5. 15. 8uperl. 137, 7. concilium 8, 20.
commodus 114, 13. 281. 11. concinentia ptll/8im e. g. 193, 1.
communicare 133, 14. 138, 2. 8. 197, 5. 198, 1. 202, lO.
concitatus 219, 16.
communio 37,11. 352,23, concipere 852, 18. 896, 14.
communis ~3, 4 88. 36, 26 88. concludere ptllsim, e. g. 21, 13.
70, 7. 125, 26. 172, 2. 220, 25,6. 40, 18. 105, 12. 108,
14. 336, 14. 356, lO. 14. 25. 151, 9. 257,19. 387, 9.10.
857, l. 377,20. 403,7.
communiter 137, lO. 155,9. conclusio 374, 12. 411, 28.
compactus 180, 9. 415, 7.
compages 187, 25. concordare 247, 16.
compaginare 188, 2. concordia ptll/sim, ,e. g. 10,15.
compago 186, 8. 191, 4. 197, 26. 221, 24. 26.
compar 118,17. 118,6. 247, 22. 250, 9.
comparare ptllsim e. g. 20, 17. concrescere pa88im, e. g. 9, 15.
DigitlZed by Google
438 I. INDEX RERUM ET VERBO RUM .
.21,1. 27, 1. 640,8. 96,18. conpellere 804, 8.

112, 4. 231, 13. 247, 26. conpendio8us 893, 1.
262, 20. 410, 8. conpendium 87, 4. 269, 30.
concurrere 111, 17. 189, 20. 809, 1.
377, 2. 18. 39!, 4. 7. conpetens 83, 22. 99,8. 120,1.
condicio 39, 3. conpetenter 119, 18.
Iloaditor lO, 12. 12, 16. conplacitus 189, 7.
conducere 407, 14. 410, 21. conplecti bcnevolentia 8, 6.
421, 1. 4. conplere 21, 5. 18. 117, 23.
conduplicare 86, 3. 161, 29. 262, 15. 362, 26.
conferre pa88im, e. g. M, 21. 402, 11. 404, 19 ceto
64, 10. 186, 12. 190.30. 202, conprehenderc passim, e. g. 4,
26. 26!, 10. 265, 13. 4l!6, 12. 21. 9,21. 187,12.19. 189,27.
confessu! 138,26. 190, 20. 197, 16. 379,11.14.
conficere pa,ysim, e.g.20, 22. 29. 387,14. 893, 17.
24,9. 25,5. 28,4. 143, 17. conprehensibilis 126, 11.
conformare 181, 4. conprehensioS,1. 9, 10.196, lO.
confundere 196, 13.
confuse 34,11.352,27. 363, conprobare 8, 13. 202,20. 223,
24. 354, 14. 392, 8 •. 26. 272, 16. 296, 20. 403,
confusio 186, 2. 362, 21. 22 ceto
confusu! 352, 788. conquiescere 200, 12.
congeries 90, 16. lSS, 16. 126, couquirere 185, 18. 261, 12.
21. 266,24.
conl!'loblue 119, 7. conscribere 28, 13. 192, 19.
congregare 94, 6. 96, 6. 26. 261, Il. 294, 28. 884, 25.
129, 22. 363, 11. 397,4. 424,2.
coniugare 85, 15. 10S, 4. . consecrare 5, 23.-
coniugatio 56, 16. consectari 65, 22.
coniunctio passim, e. g. 77, lO. consensio H6, 17.
89, 2. 96,26. 108, 3. 133, 6. consensus 4, 16. 126,26. 356,6.
13. 136,21. 170,15.205,12. consentaneus 188,19. 193,6.
217,588. 301,258. 35S,23. 354,28.
coniunctus 148, 7. 179, l!8. consentire 20, 14. 88,21. 117,
180,6. 181,21. Vide synem· 4. 336,17. 356,19. 368,24.
menos. 359, 8. 86S. 14.
coniungere passim, e. g. 11, 19. consequens30,26. 102,5. 192,
12, 24.28.29. 30, 11. 32, 14. 26. 260,14.
10S, 6. 166, 15. 180,8. 888, consequenter 43, 13. 47,21.
12. 387,12. consequentia 82, 11. 52, 23.
conlatio 11, 18. 202, 12. 65; 9.
conliquere 197, 9. consequi 60,17. 67,4. 94, 18.
conliquescerc 836, 29. 99,9. 231,20. 270,6.
conIo care vel collocare passinl, conserere 136, 16.
e. g. 83,22. 36,15. 78,11. conservare 46, 6. 55, 24. 147,
84,11. 96,21. 376,19. 877, 26. 149, 16. 360, 14.
1. 380,4. considerare pas8im. e. g. 8,6.
connexio 54, 11. 19, 8. 32, 26. 34, 2. 39, 23.
DigitlZed by Google
168, 13. 197, 7. 200, 25. sudore 5, 5. ratio constabit
402,21. 3,12. 131,22. 134,4. 416,3.
consideratio passim, e. g.18, 13. mensura 36, 24. ars 78, 8.
20, 1. 14. 47,24.86, 18. 131, idem 107, 3. illud ceto 269,
13. 199.22. 237,26. 402,22. 11. per se constare 8, 26.
ad aliquid 155, 12. 11, 9. 79, 24. 86,7. (ex) ali-
considere 185, 17. qlla re pas.~im, e. g. 13, 5. 14,
consignare 323, 25. 387, 11. 25. 99, 22. 109,2. 123,1.
415, 22. 416, 18 r.et. 190, 14.25. 203, 14.19. 389,
consilium 5, 17. 185, lO. 13. 428, 7. in numeris 264,
consimilis 124, 19. 219, 8. 2. 18. 272, 23 et pa8sim.
233,25. inter 291, 11.. est constans
consistere passim, e. g. 61,8. 265,20.
126, 9. 15. 140, 4. 189, 6. consti tue re pa.98im, e. g. 3, 21.
190, 28. 193, 7. 194, 22. 10,4. 13. 12,7. 16,22. 22,
217,27. 379, 12. 381, lO. 25. 49,6. 66, 18. 86, 23. 187,
consonantia pasoYim, e. g. 156, 22. 380, 3. 21. 382, 2. 389,13.
20.157,3.158,13.173,2-7. 390. 7 .~8. 395, 21.
188, 30. 192, 25. 19-1, 15 8S. constitutio 81, 18. naturalis
196,3.4. 197,2 S8. 357,16ss. _ numerorum 47, 25. 48, 2.
musica 155, 15. 171,21. 223, tropi 341, 21 88.
15. praeter sonum fieri non constratus. Vide peso
potest. 189, 15. def 191, constringere 4, 29. 114, 11.
3-4. 195,6-8. 220,2- 188,23.
222,12. 253,9. quam melio- construere 12, 15.
rem oporteat arbitrari 222, consuescere 200. 8. 395, 9.
14 - 27. consonantiarum 397,17. 401, lO ceto
ordo 249, 18-253, 25. spe- consul 206. 14.
cies337,20S8. rati0348,688. consultum 182, 4. 6. 183, 11.
subtrahere consonantiam consumere 11, 2. 86,23. 224,30.
258,12. et passim. consonan- consurgere 147. 27. 327, 9.
tiae consonantiis superpo- 405, 18. 406, 7 ceto
sitae 259,4-10. per con- contactus 387, 18. 388, 16.
sonantias spatia extendere, contemnere 9, 13.
remittere 279, 4-284, 19. contemplatio 179, 7. 414,5.
Vide symphonia. contendere 59, 18. 360, 6.
consonare 250, 19. 316, 2 S8. contexere 85, lO. 242, 29.
325,9. 344, '26. 348,25 8S. ceto 3U,1.
consonus 188, 14. 269, 2088. contiguus 301, 20.
302,2 88. 357,13. 360,17. ' continens = sequens pas8im,
361,58s. 362, 1288. e. 9 44, 4. lO. 130, 18. 23.
consortium 133, 3. 131,2.6. .'
conspicere 187, 13. continenti a 137, 15.
constans 41, 25.102,12.214,3. continere pnssim. e. g. 18,17.
constanter 197,2. 20.26 50, la. 20. 51, 13. 61,
constantia 20,1.35,15.196,27. 21. 26. 84, 12. 93.988. 183,
constare pa"im, e.g. 3,4. 7, l!2: 11. 189, 5. 191, 23 S8. 374,
9,26. 12,3.28. 13,1. 16,23. 988. 407,20. quod contine-
DigitlZed by Google
tur sub = productum, pasBim, lO. 158, 22. 179,7. 188, 19.
e. g. 24, 4. 5. 28,4. 148,15. 225, 12. 285, 6. 890, 3.
se continere, 182, 17. conveni enter 64, 15. 70, 2.
con tingere passim, e. g. 28, 19. 160,3. 180, 6. 7.
25,20.61,7.67,1.81,28. convenientia 79, 22. 82, 31.
144, 16. 267,8. 879,21. 887, 128, 1. 180, 5.
18. 888,16.21. contingere= convenire passim, e. g. 82, 7.
secare 878, 16. 18. 47, 1. 51,28. 114, 19. 129,
continuare 150, 1. 217, 7. 9. 161, 5. 188, lO. 232. 8.
261,28. 382, 28. 886, 16. 894, 8. sibi
continuatim 51, 2; 119, 26. 378,7.
140,25. conversim 188, 14. 142, 13.
continuatio 68, 22. 85, 20. 145, 20. 24. 288, 28.
continue 187,22.199,27.246,8. conversio 89, 7. caeli 12, 19.
continuo pa8sim, e. g. 15, 28. 219,16.
69, 22. 70, 4. 86, lO. convertere pa88im, e. g. 18, 28.
continuus passim, e. g. 8, 16. 19,20. 22,17. 67.5. 67.
58, 8. 68, 12. 88, 18. 189, 6 88. 71, 24. 88, 23. 105, 14.
25. 281, 1. 19 88. quan· 129, 18. 146, 13. 166, 26.
titas 198, lO 8S. 222, 18. 187,5. 190, 18. 229,2. 262.
228, 6 88. proportiones 80, 6.309,2488. 401,1. con-
11. 188,3. 141, L S8. 148, 15. verti depo1/. 286, 19.
147, 25. 284, 21-237,25. convincere 864, 16.
248,2-15. vox 199, 4 S8. copulare pa88im, e. g. 24, 28.
356, 11 88. versus 266, 11. 62,6. 98,26. 107,17. 119.
in continuum 377, 8. 16. 186, 12. 202, 13. 302, 17.
contra adv. 14, 16. 418,7. 410,9. .
contractu8 20, 12. 41, 9. 268, copul!lotio 107, 19. 26. 133, 7.
23. 314, 13 88. 168, 3. 413, 6.
contrarie 22, 7. 26, lO. 145,3. cor 186,5.
153, 28. 166, 6. cornu 186, 23.
contrarietas 102, 22. corporalis lO, 4. 224, 8. 16.
contrarius pas8im, e. g. 13, 6. corporeus lO, 7.
22. 14, 12. 17, 4. 21, 26. corpus pas,im, e. g. 8, 7. 9. 18.
113, 20. 125, 18. 22. 126, 15. 9. 18. 89,2488. 41,15.19.
164, 25. 179, 25. 180, lO. 77, 12. 112, 21. 124, 2. 126,
188,8. 219,20. 251,1788. 25. 184, 8. 187,30. 896, 1.
e contrario lO, 21. 144, 16. triplici coniunctus corpore
165, 16. in contrarium 40. 27. solidum 88, 29 88.
376,19. , 90, 11 8. 104, 22. 107, 12.
controversia 428, 16. 17. 111,18. perfectissimum 169,
contueri 222, 20. 16. animae corporisque
conturbare 187, 1. 314, 18. com pago 186, 3 -187, lO.
conus una virgola coloris anui corpus 188, 12. modu-
rubri •.. totus rubro colore lationis 341, 23.
videtur infectus 190, 16 - 21. corrumpere 196, 11.
convehere 3, 11. cosmopoeia 149, 22.
couveniens 59, 7. 60, 13. 64, crassare 41,11. 112, 7. 169,18.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUM.( 441
Cnb'§,§ltudo 3. 21. custodire pQ$sim, e. g. 8, 4.
14. 198, 22. 403, 6. 12,9. 20,11.47,3.49,6.
C'§'§,'§'§U8 356, 2. i'':i{l,23. i7'i", 18.2';. 188, l';"
cr'§,'fre par"bibn, e. g" E,n, 16. 121, 7.
19. 83,11. 85, 18. 135, cyathu8 198, 18.
28. 142, 23. 202, 15. cybicus 121, 9. 136, 11.
CK'%":a!or 3gB, c{l{l!15586, H,. 111, ~113,
cr'bznre 72, 17. 20. if'i, 5. {l. 136, 6~2{l. 15u,
27. ;i55, 14. -151, 17. 276,17.23. IÌr-
credulitas 205, 20. monia geometrica 158, 18-
crnnentum E5,24, 20, 1. H;11, 17.
,30, f'~,l, 18 C{ll!EiCUS lUi, 11.20,
crescere passim, e. g. 8, 2. 20, cyclus 423, 15. 18.
29. 23,22. 24,27. 193, 14.
14" d;sm'!are 25.
cl'll'lrum J<;rfLtùstbelllfl 33,2 i" di,ri passi"" e.g. , 14,
crudus 4,12. 18,7. 35,22. 195, 17. 380,
cubitum 45, 16. 2 811. 381, 1 8S. 406, 3.
Cl, bltU8 4Eìf, 19. 4 il, 42E;, dd'fllCe pa.!!ll,!!, e. i]. ,17.
Cflpmen 3flp, b7. 22. 134, 15. 160, 8. 194,
culmus 5, 20. 255, 29. 258, 15. 370, 13.
cldE'are 370, 19. 9.
clmmlare E'l E8. 2i, S'O. 4<, 20n, i4. 21.
cumulus 7, 24. 40, 5. 158,20. decagonus422, 9-18.
419,4. decempeda 401, 18. 402,8.
Cl, lbltatio 22. 18,
CUKH""tUS pagim, e. in 9, de'"lenus 10. 13.
388. n17,4.
lO, 11. 13. 12, 24. 15, 17.
16,24. decenus millenus 398, 16 SB.
caneolus 3. 10"
Cfl7ff"US 86 1 111,yS. 11 dn"l "nere '1, 16. 420,
11. 407,5. decerpere 4, 7. 187, 188,14.
cupere 220, 8. deeidere 213, 1.
d!!"lBio 20i5, n2.
~~~~!n;~~~ l':in, ;~~an z;"5!'11, d!lifEuare 15. 12. 14U, ii
curare 59, 10. 140, 26. 246, 15. 408,24.
411, 3. 415, 8. 426 1 26. declive 407, 6.
ClH;ù8US 27. 2. d ldivum 8.
C1W5flre 4, 10n, 221, deeBescere , lU. 193,
233, 14. 318, 7. 227, 24. 228, 16. 21. 252, 5.
C5mmS 12, l. 18cl, 187, 301, 22.
1. i99, In. n19, deblucrere 21.
curtare 41, 3. decus 66,
curtus; curtae pyramides 109, dedecus 41, 3. 66, 11.
111 dff,;cBe 19,;, 22.
cflwnre 7.30. de;1ucere 10. S;Ei'l, 16. nne
curvatura 348, 10. 12. 16. 310, 88. 344,8. 348;
custodia 18l, 20. 186, 8. 11. 356, 11. 421, 13 ceto
442 1. INDEX RE RUM ET VERBORUM.
deesse 110,24 s. 170,5. 191, 15. 41, lO. 110, 15. 227,24.
la. 264,7. 351,18. 250, 29. 251, 18. 290, 12.
defatigatus 200, 12. deminutus 80, 24. 89, 24. 238,
defectus lunae 12, 10. . 17. 273, 14. deminuti nu-
defendere 387, 5. meri 39, 21. 40,13. 41,25.
deficere 47,28. 110, 27. 235, demonstrare passim, e. g. 46,
11. 318, 18. 353, 30. 354, 12. 21. 85, 12. 87, 9. 104,12.
defigere 121,22. 227,15.277,9.402,18. segu.
definire 13,10. 15,22. 120,18. quod ,cum coni. 79, 26.
137, lO. 140,2. 189,22. 195, demonstratio 205. 22. 231, 10.
4. 355, 6. 373, 24. 403,2. 2M, 4. 270, 1. 285, 11. 358,
416,9. 417, 13. 14 405, 15 cet.
definitio 278, 12. numeri 13, demum 200, 26. 231, 8.
11-12. paris et inparis 13, denarias passim, e. g. 14,2888.
13-15, 38. sesquitertii 50, 24,23.28. 42,3. 360,888.
26. multiplicis superparti- 395, 8. 405, 6. notula 87, 1.
cularis 61, 1 ss. boni prin- Pythagoricus 139, 6-21.
ci pii 66, 13. denique 410, 11.
definitus 9,25. 66,9. 125,8. denominare passim, e. g. 18,15.
21. 126, 13. 193, 18. 377,8. 22, 8 s. 26,2 S8. 30, 18 sS.
deflere 186, 20. 193,27.
deformatio 416, 18. 426,25. denominatio 19, 20. 22, lO 88.
defugere 28i, 21. 26, 488. 70, 7. 234,28. 236,
degere 224, 9. 28. 398,4. 7. 400, lO. 415, 2.
dehinl' 214, 12. 20. 215,3. 222, denominativus lO, 30.
29. 371, 14. denantiaTe 9, 11.
deinceps possim, e. g. 23, 9. deorsum 88,28.113,18. 311,15.
35,2.8. 50, 7. 426,28. depictio 405, lO.
deintu8 383, 2. 3. depingere 396, 12. 403, 12.
del ab i 181, 20. 426,26.
delassare 297, 12. deposl'ere 9, 26. .
delectare 179, 18. 180, 8. 12. deprehendere 204, 16. 249,26.
181, 6. 186, 28. 187, 15. 269, 25. 354, 15. 357, 9. 386,
389,23. 22, 396, 2 cet.
delectatiò 180, 3.21. 186,17. deprimere 200, 4.
del ere 10, 20. depromere 16i, 24.
deligere 9, 23. deputare 15, 16. 225, lO.
delta 311,7.9. derelinquere 238, 26.
demensio passiln, e. g. 10, 12. derivare 261, 1. 3.
86, 13. 15. 88, 20. 89, lO S8. descendere 181,3. 188, 16.27.
97, 8. 169, 18. 170, 27. 223,4.
262, 4. Vide dimensio. describere passim, e. g. 31, 14.
demere 15,26. 38,21. 39,7.9. 32, 6. 50,7. 86,26. 87', 1.
132, 11. 306, 29. 97,6. 384, 23. 26. 416, 10.
demergere 10, 6. descriptio' pa8sim, e. g. 6, 4.
demetiri 22, 27. 18,8. 27,22. 28,6. 13. 19.
deminuere 31, 6. 38, 22. 63, 2. 62, 16. 90, 21. 204,
deminutio 15, 24. 26. 38, 8. 18.403,12.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUl\I. 443
desiderare 4,3. 60, 25. 411, 4. paton 310, 4. meson 310,12.
428,18. 317, 20. 21. synemmenon
designare 26, 15. 28, 3. 109, 3. 311, 1. diezeugmenon 311,
180, 16. 325, 2. 346, 2. 357, 11. hyperboleon 312, 2.
2. 377, lO. 383,8. 388,29ss. diatonum 200, 25. 212,25-
ceto 215, 11. (216, 20.)
designatio 86, 26. diazellxis 208, 6. 218, 2-16.
desinere 1:11. 14. 125, lO. dicere passim, e. g. 8, 1. 13.
desistere 185, 7. 345, 14. 16. lO, 23. 24. 26. 11, 4.6. 14,
857,17. 26. 16, 23. 66,2. 179,15.
destinare 80, 18. 374,8. ut dictum est passim,
determinare 47, 14. 54, 20. e. g. 8, 11. 30,22. 37,16.
200, 3. 406. 15. 414, 18 cel. 180,21. dico, quoniam 256,
determinatus 8, 19. 125, 12. . 20 et passim.
352, 19. dictio 309, 19.
deterrere 389, 22. dictum 5, 16.
detillere 72, 18. diesis 213, 16-17. 216,31.
detractio 38.24. 108,7. 190,24. 260, 24. 277,3 ss. 278, 1288.
detrahere passim, e. g. 37.28. 318, lO. 365, 12 ss. et passim.
38, 18 ss. 41, 2. 78, lO. 132, notata 324, 21.
18. 229,26. 254., 7 ss. 338,3. diezeugmenos 207, 26. 209,27.
detrimentllm 250, 1. 218,24. Vide tetrachordum.
deua lO, 12. 123, 27.
deviurn 411, 15. dift'erre pas8Ìm, e. g. 15, 24. 25.
dexter 311,16.18. 312,1. 345, 22,24.29. 118,12. 128,6.
21. 425, 9. 134, 11. 140, 1. 196, 4. 309,
dextera 88. 27. 113, 18. .13. 352,3.
dil.gonus 417, 5. lO. 419,6. dift'erentia passim, e. g. 104, 6.
diametrlls 122, 2. 375,7-10. 124, 21. 127, 13 ss. 128, 8.
11. 12. 378. 11. 14. 383, 16. 12. 133, 15 S8. 137, 12. 140,
384, Il. 18 [?J. 388,23. 412, 1 8s.-144, 1. 146.4 8S. 152,
25 ss. 423, 11. 21. 3 SS. 155, 4ss.-172, 13. 179,
diapason 11, 13.16. 156,23. 17. 203, 25 ss. 237, 29 ss.
bis diapason 158, 5. Vide 412, 13. dift'erentiam facere
symphonia. 23, 17. 181,19. 190,27. de!.
dia pente 11, 12. 18. 166,16.19. 137, 13. vocum 199, 2. 15.
opp. diapente' et diapason sonorum 355, 22. 356, 5.
252,17-18. Pidesymphonia. mensura differentiae 290, 8
dia pente et diapason 157, 2.11. (237,29-240,8). in divisione
159,20.24. Vide symphonia. 400,8-26.
diascbisma 278, 16 ss. difficilis 6li, lO. 20. 196, 14.
diatessaron 11, 12. 17. 156, 7. 283, 12. 853, 19. 24. 408,9.
322,27. consonanti a minima difficuItas 234, 24.
197, 24. opp. bis diapason difficulter 391, 3.
252, 26. Vide sympbonia. diffundere 179, 26. 200, 14.19.
diatonicus 215, 20. 216, 20. dift'usus 4, 31.
318, 4. Vide genua. digammon 310, 5.
diatonos 214, 8-216, 15. hy- digerere 28, 19. 51,8. 77,4.
DigitlZed by Google
226, 14. 301,8. 368, 2. 397, 16. 132, 17. 180,27. 194,3.
1. 426,23. 5. 212, 27~
digitalis 402, 12. 426, 20. discere lO, 8. 46, 2. 187, 16.
digitus 160, 11. 206, 18. 21. 223, 7. 426, 24.
208, 17. digiti numerorum discernere 8,23. 12,28.269,12.
395, 3. 6-9. 16. 397, 19. disciplina 5, 6. 7,23. 9.5. lO,
398,11-399,14. 400, 23. 7. 11, 26. 66, 6. 80, 7. 86, 22.
mell8ura 401, 20. 402, 11. 143, 13. 162, 31. 179, 21.
426,4. 6. 17. 428,6. 181, 1. 25. 200, 26. 223, 29.
digne 207, 13. 224. 15. 227,22. 393,7. 410,
dignitas 206, 16. 370, 6. 2. 411, 24. 425,23. Pytha-
dignus paBsim, e. g. 6, 7. 13. gorica 13, 19. 354, 26.
lO, 6. 18, 13. disconvenire 381, 6. 389, 11.
diiudicare 198,14. 220,3. 222, discordare 191, 2. 351,17.
43. 224,28. 352, 8. 14. 361, 1. discordia 354, 26.
402,20 ceto discrepantia 140, 27.
dila:tare 91, 1. discrepare passim, e. g. 15, 2.
diligens paBsim, e. g. 64, 8. 65, 25,7.26,9.29,7. 116,18.
21. 230, 18. 234, 7. 236, 31. 21. 118,22.
398, lO. 400, 1. 13. 30. discretus 366, 11. 357, 2 88.
diligenter 62, 10.22. 190,16. discreta quantitas 193, 888.
286, 15. 348, 8 ceto comp. 228,7 S8.
passim, e. g. 108, 14. 136,22. discriminare 47, 9.
192, 20. 218, 18. 222, 29. discurrere148, 18. 213, 18.
223, 13. superi. 246, lO. discutere 398, lO.
diligenti a 184, 6. 263, 15. disgregare 14,4. 344, 16. 356,
diligere 5, 19. 16.27.
dimensio 402, 22. 403, 6. Vide disiuncte 145, 22.
demensio. disiunctio passim, e. g. 25, 11.
dimidietas [1] 268, 24. 354, 4. 208, 6. 209, 26. 210, 12. 218,
dimidium 8,22. 154,27. 263, 2.15.
6-7.271,12-14.272,7-9. disiunctus 8,19. 125, 18. 207,
27. proportiones 138, 12.
dimidius passim. lineam dimi- 141,6 S8. 147,29. 243,5-9.
diam secare 353, 23. dimi- 11. Vide diezeugmenos.
diam sumere 1154, 3. disiungere passim, e. g. 25, 20.
diminutio 427, 17. Vide de mi- 80,6. 32,26. 88,1. 117,7.
nutio. 19. 203, 18. 221, 3.
dinoscere 399, 9. 18. 402, 9. dispar 13, 6. 188, 5.
403,7 celo dispertire 425, 5. 31.
directio 417, 6. dispectio 343, 5.
directus 394, 29. 31. in directo dispector 401, 16.
374, 11. in directum 381, 14. dispendium 41, 4.
384, 4. 385, 22. 386, 7. dilpensatio 361, 19.
dirigere 106, 4. 179, 8. 387, dispergere 397, 16. 416, 1.
1. 8. 403, 11. 424, 22. 426, 8.
disc edere passim, e. g. 21, 19. dispicere 395, 3.
80, 17. 82,17. 123,688. 125, disponere pasBim, e. g. 20, 2.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORl:M. 445
22, 24. 26, 19. 28, lO. 33, 24. 28. 269,26. 344, l. 17. 356,
96, 8. 167, lO. 202, 25. 18,20.
414,6. distribuere 8,17. 122,25.124,
dispositio paBsim, e. g. 8, 6. 14. 142, 12. 186. 16. 349,6.
16,3.24. 18, 21. 19, 1. 23,2. distributio 114, 22.
62, lO. 108, 18. 135, 14. distric~o 340, 15.
161, 2. 210, 28. ditonum 213, 16. 820, 58$. in-
dispositissimus 55, 7. compositum 216, 31.
. disputare passim, e. g. 4, 31. diu 181,26. 197, l. 6. comp .
137,8. 140, 12. 188,26. 189, 190, 8. 195, 23.
12.234,18. 248,28. 402,18. diurnus 185, 28.
410,4. diverse 897,2. 426, 23.
disputatio passim. e. g. 12, 12. diversitas 32, 25. 188, 8. lO.
77,4. 83, 22. 122, 22. 124, 197,7. 301, lO. 351,17.
9. 186, 12. 195, 19. 205, 19. diversus passim, e. g. 12, 28.
disputator 284, 23. 412, 24. 46, 1. 160, 11. 189, lO. 197,
disserere passim, e. g. 72, 16. 5. 198, 17.fs. 228,8. 275, l.
167,6. 169,12. 187,18. 189, 385,24. 336, 21.25. 338, 24.
13. 200, 7. 27. 419, 13. dividere pasM, e. g. 13, 14 SB.
dissidere 126, 17. 417,8. 14,27 BB. 91, 18. 122,25.
dissimilis passim, e. g. 13, 4. 155,5. 163,4. 193, 17. 248,
22, 1. 117, 6. 9. 123, 28. 23. 375, lO. 381, 2 s. 400,
191,3. 215, 18. 221,23. 336, 4 BS. 425, 28 BB. proportio-
6. 857,6. nem 163,24 BS. lese 381, 15.
disl!imilitudo 55, 16. 180, lO. divinitas 20, 2.
222, t. divinus 13,6. 55,28. 81,17.
dissipare 92, 4. 13. 179, 19. 197,3.
dissolvere 82, 21. 188, 21. divisibilis 126, 6.
dissonantia 253, 23. 349, 4 /lB. div~io pasBiIll, e. g. 9, 17. 14,
de/. 195,8-10. 220, 7-10. 3. 155,13. 168,4. 194,11.
dissonare 349, 8. 219, 27. 251, 23. aliae di-
dissonns 802, 2 BS. 357, 14. visiones - ipsa divisio 25,
360, 17. 361, 5 BS. 15. contraria 251, 20 BIl.
distantia 23, 14. 107,6. 150,9. numeri 13, 12. paris et in-
195,6. 196,4. 208,6. 222,7. paris 13,20-14, 17. 14,20
253,17. 254,12. 262,3.14. -15, 19. relatae ad aliquid
319, 19. 326,4 cet. quautitatis 45, 11 BS. inae-.
distare passim, e. g. 23, 25. 46, qualis quantitatis 45, 26.
1. 16. 99. 26. 114, 2. 121, totiusmundisubstantiae126,
23. 133, 16. 191, l. 211, l. 2. toni 203, 15. regnlae 801,
269, 21. 379, l. 3. 394,7. 11. monochordi 314, 8-
412, lO. 334, 13. minutiarum 428, 8.
distendere 88,9. 90,3.7. 97, locorum [?] 388, l. divisio-
15. 204, 28. 809, 7. nes (in abaco) 399, 17-
distensio 145, 7. 400,27.
distentus 158, 20. divisor 895, 5. 22. 400, 6. 19.
distinctio 219, 6. divisus 311, 68$.
distinguere 23, 5. 38, 23. 263, docere pasBim, e. g. 22,1. 46,
DigitlZed by Google
2. 63, 1. 78,23. 79, 19. 223, duodenanus passim. e. g. 40, 3.

6. 9. '263, 28. 401, 11. 48,22. 81, 13. 82. 5. 407, 25.
docis 120, 23. duplex; duplexnumerus Il,16.
doctor 361, 16. 364, 26. duplices 18.8. supersesqual-
doctrina 3, 13. 9, 27. 12, 1.. ter ceto 192,4 8S.
223, 8. 351, 19. duplicare 36,8. lO. 59, 11 88.
doctus adi. 3, 15. 6, 22. , 147,3.4. 263,6. \!72, 7. 9.
doctus 8ubst. 179, lO. 303.11.13. 353,23. 361, lO.
documentum 413, 16. duplicatio 36, 4.
dogma 395, 26. duplicatus; vide aetus.
dolere 186, 19. duplieitas 69, lO. 198, 15. 249,
dolor 186, 21. 26. 253,30.
domina 224, 4. duplum 8, 27. = bis simplum
dominus 3, 1. 221,5.
domus 185, 3. 4. 198, 11. durare 206,2. 261,16.309, lO.
donare 19, 22. dnrus 180, 20. 181, 6. 212. 26.
dorius modus 342, 13. Videmo- dux 7, 22. duces = maiores
dus. numeri 49, 27. 50, 3. 51,
dragma 426, 7. 18. 428, 6. 19 S8. 52,4. 138, 2. 139, 12.
dualitas 43, 7. 93, 14. 117, 16. 141, 2. sesquitertiorum 80,
23.27. 119,4. 123,7. 132,26. 19.
dubitabilis 179, lO. dyas 93,15.
dubitanter 187, 8.
dubitare 79, 23. 181, 3. 186, ebrins 184, lO.
9. 255,28. ecce 69. lO.
dubitatio pas8im, e. g. 11, 22. erqua 294,25. 299,17.
26, 14. 43, 5. 94, 22. 103, edere 122, 24. 190,9. 314, 14.
24. 129,16. 179,11. 246,12. 365, 28. 425, 24. 426. 11.
dubins passim. e. g. 12, 6. 19, edicere 45, 23. 409, 12. HO,
20. 413, 1. 428, 3.
U. 146,15. 170, 23. 187,1.
198, 28. 222, 11. sine dubio edisserere 223, 16.
126. lO. 161, 11. 416, 21.
educere 147, 5. 261, 7.
422. 17. effectrix 118, 17. 122, lO.
duce re 26, 19. 49, 21. 83, 16. effeotus laboris 3, 14.
188. 6. 224, 13. 23. 340, 14.
effeminatus 181, 23.
390, 6. 412, 23. 418. 3.
efferre 190, 7.
= multiplicare pa,sim, e. g. efficaciter 368, 13.
21.4. 24, 14. 17. 29, 19.
efficere passim. e. g. 13, 3. 14.--
406,6. virgulas 87,6s.,. 190, 7. 15, 27. 23, 6. 179, lO.
17. lineam 91, 15. 376, 8. 188,12. 197,8. 39a, 22. 30.
406,28.
377,7 ceto effigiare 4, 3.
ductus 90, 15. effingere 187,6.246,15.360,8.
dudnm passim, e. g. 21, 16. 26. eft'renatio 66, 16.
17. 44,2. 204,25. 209,8. egere 41, 12. 224, 12.
dulcedo 186, 27. egredi 38. 23.
dulcis 179, 18. 24. 180, 2. 186, eicere 378, 17. 391, 13.
13.20. eiectura 407, 20.
DigitlZed by Google
J. INDEX RERUM ET VERBORUM. 447
ekmeles 361, 6 88. epipedon 403, 14.
elaborare 4, 8. 5, 12.- epipedus 424, 11.
elementum 31, 18. 79,25. 104, epitritus 82, 4. epitrita con-o
13. 131,16.155,17. 187,25. latio 11, 18. proportio 155,
quattuor el. 12, 17. 77, 14. 18. 27. 198, 4.
188,7.206,6. rerum 77,688. epogdous 11, 20. 172, 1. 6.
musica e 189, 13. corporis 248,13.
189, 4. elementa latina. 426, eptachordum 207, 2488.
16. eptagonus 98, 18. 99,2. 16-
elevare 381,5. 23. 100,3. 101,23. 103,988.
elicere 3, 13. 200, 12. 23. 104,2. 420,13-421,5.
eligere 141, 13. . erigere 105, 5 sS.
eliquare 79, 13. eripere 185, 20.
eloqui 343, 19. 402, 15. errare 66, 13. 353, 6. 8. ;354,
elucubratus 227, 17. 11. erranti a sidera 12,9.
embadalis 411, 12.28.413,21. erratum 5, 15. 352, 29.
416,11 ceto error 66, 14. 94, 22. 142,8.
embadum 40.1" 17. 405, 2. 5. 195, 23. 24. 234, 24. 236, 9.
406,29. 407,9. 408,3.21 ceto 246, 12. 269, 27. 364, 15.
emendare 352, 26. 398, 9. 405, 13. 411, 24.
emetiri 401, 17. 423,2.
emicyclus 424, 1-10. erudire 181, 15. 184, 2.
eminens 387, 23. erllditus 187, 13.
eminusl03,11.121,228.200,9. esse def. 8,1-13.227,22--25.
emittere 160,11. 179,10. 221, esse desinere - esse posse
17. 222, 4. 393, 29. 125,9-10.
emmeles 195,2. 351,5-363,4. essentia 8, 14. 15. continua
emollire 180, 13. 8, 16. disiuncta 8, 19.
enarmonios 214, 11-216, 15. eta 310, 17. 19.
hypaton 309,27. meson 310, ethigrammos 393, 16.
8. synemmenon 310, 16. evadere 7, 24.
diezeugmenon 311, 6. hy- evagari .1" 29,
perboleon 311, 17. evenire passil1l, e. g. 11, 11.
enarmonium 212, 25-215, 20. 14, 16. 16, 19. 25, 2. 48, 24.
(216, 30.) 81, 15. 220, 25. 418, 15.
enarmonius 216,30. Vide genus. eventuil 4, 14.
enarratio 402, 16. evidenter 218, 13. 265, 22.
endecachordum 210, 28. 353, 16. comp. 203, 14. 218,
endecagonus 423, 1. 16.
enmusotaton theorema 80, 5. evidenti a 5, 3.
ennagonus 421,18-422,7. evolvere 199, 22.
enneachordum 208, 12. 18. exacuere 4, 11.
209,8. exaequare 149, 12.
enodare 192, 20. 401, 8. exagonus 91, 3 8S. 98, 18. 99,
enodate 425, 19. 2. 8. 100, 3. 101, :.!2. 102,
enodatusl64,17. 392,9.402,14. 22 S.f. 103, 23. 104, 1. 419,
enormis 394, 21. 22. 12. 420,2-11.
enucleatius 403, 7. examen 3, 15,. 4, 18.
DigitlZed by Google
examinare 197, 12. 198, 22. 341, 19. 381, 18. 888, 11 IIS.
examinatio 103, 1. 198, 11. 891, 21. 895, 19.
398, lO. existimare 180; 22. 418, 25.
exaudire 197, 4. 302, 2. exordium 12, 12.
excedere 199,26. 220, 29. 238, exoriri patl8im, e. g. 69, 11.
16. 252, 31. 271, 8. 318, 18. 72,7. 88,27. 85,7. 119,8.
338, 26. 364, 10. 18. 371, 12. expedire palJlJim, e. g. 4, 23.
389, 16. 893, 24. 89, 19. 86, 7. 144,27. 149,
excellens 9,29. 209, 4. 219, 1. 20. 168, 1. 199, 8. 212, 24.
311, 15,111. 420,18.
excellentia 206, 16. expeditius 280', 19.
excellere 249, 28. expeditus 390, 5.
excelsus 188, 8. expendere 3, 19.
exceSSU8 288, 16. expergisci 186, 1.
excidere 4, 4. experientia 198, 17.
excipere 48, 8. 180,7. 207, 14. experimentum 406, 3.
898, 80. 895, 14. 412, 7 ceto experiri 4, 19. 78, 23. 160, 16.
excitare 196, 25. 219, 16. 411,14
excludere 23, 13. expers 4, 26. 89, 12. 22. 90,
excogitare 309, 2. 818, lO. 9. 224,9. lO. 225, 3. 891,3.
excolere 4, 17. 895,29.
excrescere 27,13. 71,10. 107, explanare 205. 19. 218, 17.
265, 12. 404, 12. 416, 14.
28. 110, 11. 28. 275, 17.
explanatio 891, 6. 408, 11.
395, 20. 899, 8 ceto 409,21.
exemplar lO. 18. 12, 16. 14, 1. explere patlsim, e. g. 24, 24.
94, 21. 148, 4. 170, 22. 172,
82, 12. 98, 11. 104, 22. 146,
7. 219. 7. 830,8. 838, 16. 8. 208. 8. 228, 28. 818, 11.
405,15 ceto 415,6.
exemplum patl8im, e. g. 12. 24. explicabilis 179, 6.
18, 8. 27, 11. 65, lO. 11.
185, 18. 219, Il. 238, 16. explicare pa88im, e. g. 21, 15.
242, 21. 824, 25. 389, 22. 86,9. 44,14. 56,2. 67,21.
409, 13. exempla multipli- 88, 18. 186, 6. 170,8. 192,
cium superparticularium 61, 18. 200, 26. 219, 28. 261, 5.
30 811. 64, 4. exempli gratia 854, 9. 403 t 7.
78,22. explolare 196, 2.
exercere 9, 23. 224, 1. 235, 81. expolire 378, 28.
expolitns 852, 20.
exercitatio 58, 9. 283, 8. exponere 83, 21. 88, 19. 368,
exercitatus 4, 21. 14. 378,28.
exercitissimus (,?] 378, 21. exprimere 199, 8. 352, 2. 389,
exercitium 400, 1. 80. 20.
exhibere 294, 12. 808, 20. exquirere 36, 18. 237, 11.
354, lO. exspectare 4, 6.
exigere 182, 3. exstare 262, 29. 393, 19.
exinde 131, 25. exsuperare 147, lO.
existere 15, 5. 9. 20, 9. 44, 3. exsurgere 276, 20. 414, 27.
195, 19. 253; 24. 815, 7. 417,8.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUM . . 449
...
extendere passim, e. g. 6", 7. fere 4, 1.
80,8. 11. 90, 10. 94, 17. 98, ferire 179, 20. 189, lO. 190,
2.237,21. 26.260,22.300,4. 6 S8. 197, 8. 200, 20. 301,
extentus 310, 6 ss. 13. 361, 16.
exterior angulus 381, 1'1. 382, ferox 180, 29.
26. 383,8. ferre passim, e. g. 57, 15. 122,
extimus 340, 24. 3. 139,4. 160,18. 185,22.
extollere 200, 4. 186, 6. 188, 4. 196, 1. 219,
extornare 190, 16. 13. 225, 6. 263, 23.
extra adv. 64, 16. 386,22. ferreus 198, 20.
extremitas passim, e. g. 8, 22. fems 181, 23.
18, 24. 19, lO. 20, 21. 24. festinare 199, 6.
84, 9. 110, 6. 121, lO. 142, fides197,1. 198,17.205,21.
178s. 163,12.160,17.246,30. 223,9.
393, 10.394,12.26. maior 24, fieri passim, e. g. 15, lO. 17, 11.
1. gemina 26, 6. duplices.28,1. 29, 9. 179, 20.
extremus passim, e. g. 20,26. figere 97, ~13. 121,23.
21, 6 SI. 28, 4. 160, 9. figura passim, e. g. 65,6. 66,14.
extrinsecus 196, 21. 86,1288.91, 68S. 97,17.
exuberare 38, 22. 60, 10. 132, 99, 3 88. 106, 6. 109, 18.
17. 191,13. 194, 5. 418, lO. 149, 23. 378, 22. 875, 8 88.
exuberatio 61, 6. 386, 18. 389, 18. def. 374,
exundare 147,3. 21-22. ratae in numeris
105, 3. veniens ad visum
faber 4,7. 197,4. 179, 9. intra figuram 879,
fabricare lO, 14. 19-24. fig. minutiarum 425,
facere passim, e. g. 14, 5. 15, 23. 426,20. 427,1-12.
9.27. 16,11.17. 116,188. figurare 107, 13.
magni faciunt 3, 3. virgu- filius 206, 8.
las 87, 9. finalis 335, 2. 376, L
facile adv. 41, 24. 179, 12. fingere 58, 17. 61, 11. 87, 1.
221, 9. 399, 18 ceto comp. 224,27.
161, 22. 251, 20. 286, 16 ceto finire 20, 27. 208,6. 313,27.
·superl. 284, 16. 291, 16 ceto
facilis pas.im, e. g. 4, 14. 6,9.
394,12.20.
finis 8, 22. 27, 14. 38, 8. 42,
.
104, 16. 149, 22: 206, 25. 8. 85,20. 193,15.21. 199,
222, 19. 204,4. 409, 12. 25. 228, lO. 235, 26. 356,
facilitas 6, lO. 324, 12. lO 88. 357, 1. 374, 22. 394,
facinus 3, 7. 186, 7. . 31 ceto a nullo certo fine
facultas 226, 11. 352, 4. 6. generatus 42, 3. finee 8, 17.
357,6. 374, 3. 7. 380,22. 381, 27.
fallere 83, 17. 198; 28. 396, 8. 394,18.
410,3. finitimas 375, 18. 393, 25.
falsU8 256, 17. finituB 9, 16. 24. 125, 15. 126,
famulari 187,28. 224,3. 226;1. 8. lO. 193, 11 88. 228,9 n.
famulu. 196, 6. 403,4.
fastidium 246, 4. 267, 6. firmamentum 396, 1.
fateri 265, 10. firmare 86, 24.
BOETIUS. 29
firmiter 197, 2. 286, 11. fucus 4, 8.

firmus !2, 11. 179, 2. 198, 27. fuga!, 21.
206, 20, 228, 7. fundamentum 28,20. 99,8.22.
bus (2, 11. 198,27. fundare 106, 6.
1Iems 186, 18. fundere 148, 6.
ftexuosuB 394, 2. lO. 27. 29. fungi 12, 20. 46,28. 60, 2.
ftuctUB 66, 16. 200, 12. 18. furere 186, 4. 8. 17.
ftuere 251, 22. furibuudus 185, 24.
ftumen 894, 11. 408, lO. furor 186, 81.
ftuvidus 862, 19.
ftuxU8 286, 12. gamma 809, 24 s,.
fons 898,1. gaudere 180, 1481. responsione
foramen 160, 9. lO. 19,11.
fores 186, 14. gemere 4, 11.
forma pallini, e. g. 8, 6. 11, 4. geminare 184, 13. 16. 185, 8.
6. 26,6. 29,9. 54.,21. 68, lO.. 262, 16. 268, 7. 2M, 12.
lO. 66, 18. 101, 14. 131, 13. 818, 19. 826, 9.
187,13. 222,26. 227,26. geminus passim, e. g. 8, 16. 14,
251, 31. 261, 30. 337, 23. 5. 15, 19. 22, 5. 117, 19.
387,22.28. 894,82. 397,9. 122,25. 202,19. 208,17.
pariter paris numeri 24, 3. generalis 196, 3.
admirabilis inpariter paris geueraliter 402, 27.
numeri 27, 21. VI. motuum generare 42, 8. a08, 14;
88, 28-28. 113, 18-19. generatio 18, 6. 26, 15. pari-
multorum ~ngulomm 109, ter paria 18, 488. simplelt
U. 81, 19. primi et incompositi
formare passim, e. g. 4,4. 12, a8, 19 81. perfecti numeri
15. 31,19.25. 86,27. 114, 42, 11 81. multiplicitatis et
11.18. 117,22. 163,15.198, submultiplicitatis 47 , 23 81.
19. 388, 2. 894, 18. 896, 16. quadmplorum 48, 15 81.
formatio 112, 4. 230, 28. animae 80, 6. pyramidum
formidare 5, 10. 109,5.
formula pasllim, e. g. 6,3. 68, genitrix 16, 26.
. 23. 68,8. 71,27. 87,7. 188,
19. 251, 28. 892, lO. 896, lO.
genitura 18, 7~ 103, 9•
genus passim, e. g. 18, 22. 14,
forsitan 166, 2. 12. 22, lO. 22. 26,2. 33,8.
fortasse 862, 16.26. 863, 8 ceto 109, 14. genus humanum
forte 400, 25. 181, 8. inaequalitatis 191,
fortis 382, 6. lO's. genera musicae 187,
frangere 180, 18. 186, 14. 1981. 200,24. 212, 24-217,
frequens 189, 28. 2. 385,14-337,18.24. dia-
frequenter 166, 16. comp, 80, tonicum 319, 16-320, 20.
12. 190, 6. superl. 269, 26. 823,2-13. 324, 27-826,2.
frons, tis 41, 3. 328, 6-329, 2. 330,. 10-2&.
fructus 6,17. 66, 8. 188, 11. . '882, 7-888,2. 887,26. 36&.
22.26. 1781. 868, 15 ",. 371.8-&.
fmstra 180, 4. 195, 25. 224, 5. 19. chromaticum 1M, 4.
288,7. 820,6.24-821, lO. 823, 14
DigitlZed by Google
-324,11. 326,4-21. 329, graecus 310, 588. 426, 12.
3-13. 330,25-331,9. 333, gratia 5, 21. exempli gratia
2-15. 365, 1288. 368, 1588. 78,22. verbi grati a 197,27.
370,188. enarmonium 320, 356, 17.
7 88. 321, 10- 322, 2. 324, gravare 160, 14.
11-21.326,21-327,5.329, gravari 87,8.
13-29. 331,9-26. 333,15 gravis pasaim, e. g• .185, 19.
-334, 7. 365, 17 88. 368, 186, 23. 188, 15. 29. 200, 2.
15 88. 370, 13 88. genera, 201, 4 88. 206, 12. 209, 4.
quae circa artem musicam sonus 189, 29 88. 195, 68.
versantur 224, 25-225, 15. 196,26. 199,7. 314,1288.
genera angulorum 393, 12 in (ad) graviorem partem
-394,1. linearum 394,1- 208, 11.29. 340, 9 88. in gra-
14. summitatum 394, 15- vem 279, lO ss.
- 25. extremitatum 394, 26 gravitas pasllim, e. g. 181, 12.
-395, 2. trigonorum 404, 185,16. 188,16. 190,2488.
9-11. 193, 6. 199,23. 200,4.206,
gens 180, 15 8.'. 181, 5. 16. 220, 12. 301,20. 315,1
geometer [1] 373, 21. 389, 9. 88. 355, 20.88.
414,17. graviter 219, 14.
geometria 91, 8. geometrià grex 8,20.
prior arithmetica lO, 28- habere pa.,aim, e. g. habendi
11,6. 86,19. 140,13. geo- sitis 3, 8. se habere 12, 21.
metria prior astronomia 11, 102,4. 186,5. 208, 19.253,
24-12, 1. inmobiIium do- 6. 262, 16. 378, 15 et pas-
ctrina 12, 1 (9, 4) 229, 5. 8im. minores, qui habentur
geometrica 396, 3. 406, 14. toti et eorum ali qua pars
412,24. 49, 23. 58, 12. habitae par-
geometricalis mensa 393, 6. tes 60, 12. subterius habita.
géometricn8 adi. 11, 4. 6. 26. descriptio 396, 16. penta-
86,1288. 137,5. 373,22. gonue aequis habitus late-
394, 16. ceto armonia 158, ribus 419, 14.
18-160,4. Vide medietas habitndo pasaim, e. g. 8, 6. 39.
et arso 22. 57,,8. 15. 58,9.23. 59,
gerere 109, 2. 113, 21. 124, 27. 10.17. 78,17. 123,2. 124,
germanus 60, 13. 5. 133, 27. 137, 11. 227,26.
gestare 112, 17. 232, 2788. 418,7. propor-
gigas W, 26. tionis 166, 21.
'gignere 67, 10.77, 13.88, 3.4. hactenus p08aim, e. g. 72, 16.
gladiuB 185, 23. 115, 22. 199J . 2. 223, 26.
globu8 200, 11. 231,7. .
gloria 224, 13. haerere 13, 1. 38,24. 197, lO.
gnomo 378, 11. 199, 7. 219, 18.
gradatus adi. 114,7.22. haud 7,23.
gradi 411, 2. hebes 393, 13. 15. 23 32.
gradus lO, 2. 114,5.8.392, hemiolius 11, 19.50.18.127,7.
lO. 401, 19. 402, 8. 426, 1. .chroma hemiol. 365, 14 Il.'.
graece 195,4. 370, 1988.
29*
DigitlZed by Google
heree 117, 2. iacere 67,21. 82, 18. 309,2388.

heroe 199, 16. 374, 11. 381, 14.
hlare 5,15. iacere 200,9.
hieme 188, 23. ideo 353, 29. 388, 1. 408, lO.
homo 86, 25. 196, 25. 197, lO. ieiUDus 4, 22.
200, l. 388, 1. animaI prius ignarus 396, 2.
homine lO, 18-21. 24-27. ignavus; ignava pondera 3,7.
honestu8 190, 27. ignis 77, 14.
honor 396, lO. ignorantia 413, 1.
honorabilis 206, 13. 223, 29. ignorare 77, 12. 164, 23. 242,
276,18. 24. 344,18. 408,14. 414,
hospes 186, 23. 22 ceto
humanitas 179, 24. ignotus 57,3. 1840, 10.426, 14.
humanus 81, 17. 181, 9. 196, ilIabi 180, 29.
20. 199, 24. 25. humana mu- illud etiam, qnod. 45, 21.
sica 187, 21. 188, 26 - imago 4,6. 61,'12.
189, 5. imber 77, 13.
hypate 206, 12-218,23. imbuere 181, 26.
hypate hypaton 209,3-219, imitabilis 66, lO.
22. 309, 23. 312, 9. 332, imitatio 29, 26. 206, 5. 394, 32.
1388. 334, 1988. 335, 11 88. immanis 180, 29.
337, 12. 338,488. 342,18. imperare 37, 22.196,7.197,9.
344, lO 8•. 359, 17 88. 224,4. 9. 279, 6. 353,26.
hypate meson 209,23 - 219, 354,2.
23. 310, 6. 312, 14. 316, 20. imperatio 77, 19.
317, 3 88. 330, 13 88. 334, imperium 224, lO 88.
19 88. 335, 12 88. 337, 12. impetus 199, 9. 221, 17.
338,488. 342,2. 346,2088. imus 362,9.
359,288. inaequalis pas8im, e. g. 13,
hypatos 206, 13. 209, 3-5. 24. 37,26. 41, 6. 45, 12.
218, 23. Vide tetrachordum. 26 8. 72,15. 78,1. 86,16.
hyperboleos 211, 4-5. 219, 1. 114,88.190,31. 376,5.378,
Vide tetrachordum. 15. 407, 2. 425, 7. in (per)
hyperhypate 208, 13-209, 8. inaequalia partiri, dividere
bypermixolydius modds 344, 3. 14, 21 88. motus 263, 13 88.
Vide modus. inaeq:oalitas passim, e. g. 39,
hypodorius modus 342, 13. 22.57,10.66,17. 126,13.
Vide modus. 188, 6. 191, 1. 2. 194, 13.
bypolydius modius 342, 13. 220,2588. 230,22. 253,1688.
Vide modus. 361, 21. maior inaequali-
hypophrygius 'modus 342, 13. tas 46, 6. 19. minor 46, lO.
Vide modu8. omnes inaequalitatis spe-
hypotenusa 408, 20. 409,11. cies ab aequalitatis cre-
16. 26. 410, 5 88. 411, 788. visse primordiis 66, 19-72,
413,5.7. maior 413,18.414, 16. 77, 6. 16. 148, 5. ad ae-
8. 10.20. minor 413,18.414, qualitatem resolvitur 77, 17
8. lO. 19. -79,28. inaequalitatis ge-
hypotenusalis 412, 5. 414, 26. nera 191, 6 -192, 20.
DigitlZed by Google
inaequaliter 114, 5. 121, 4. 18,24.22, 6. 34, 17.26. 38,
169,24. 5. 136,3.
inbecillitas 190, 7. incus 4,11.
incallidus 352, 28. indagare 411, 4. 412, 4. 426,
incandescere 3, 8. 11.
indagator 410, 2. 426, 26.
inchoare pa8M, e. g. 9, 16. indagatrix 9, 22.
26, 20. 27, 7. 34, 23. 85, 30. indago 416, 14.
90, 14. 208,4. 228,9. 320, indefinitus 126, 14.
lO. indere 426, 12.
inchoatio 90, 21. indeterminatus 9, 19. 132, 16.
incidere 202,22. 285,27. 303,
27. 376, 5. 877, 14. 382, index (digitus) 206, 19. 21.
2388. 208,17.
indicare 356, 9.
incipere 24, 4. 63, 26. 58, 21. indicium 198, 28.
66, 18. 193, 14. 228, 23. 231, .indigere 8, 26.
6 ceto indigus 4, 1.
incisio 317, 1. indiscrepanter 136, 3.
incitare 180, 14. 185, 1. 6. 186, indiscrete 194, 27.
5. 190,22. - indissolutus 189, 23.
incitatio 188, 4. 365, 18. individuus 126, 4.
incitatus 366, 16 88. diatoni- indivisibilis 17, 12. 22, 3. 23,
cum incitatum 365,28. 867, 7.426,30.
16 88. 371, 4. indivisus 46, 18. 386, 4. 7.
inclinare 105,9. indubitanter 124, 2. 161, 22.
inclinatio 393, 29. 848,6.
includere 18, 16. 29, 20. 91, 4. indubitatus 78, 8.
199, 15. 278, 12. 294, 21. inductio 269, 14.
340,2. inerratus 6, 8.
incohaerens 179, 19. inesse 381, 8.
incommensurabilis 37, 16. inians 179,27. 186,13.
incommutabilis 83, 20. inferax 80, 13.
ineompositu8 216, 218B. 896, inferior paBBim, e. g. 27,178.
4.16. 83, 14. 120, 2. 136, 2. 188,4.
incongruus 843, 18. 418, 8. 206,26. 209,26.
inconiunctus 126, 6. inferius 16, lO. 231, 19.
inconsonans 197,22. inferre lO, 22. 26. 140, 14:.
inconsonus 206, 5. 260, 3. inficere 190, 19.
inconstantia 8, 11. 196, 23~ infigere 4, 12.
inconsuItus 196, 28. infimus 209,19. 219,17.
inconveniens 256, 33. 304, 12. infinitas 9, 18.
incorporalitas 124, 1. infinitus pauim, e. g. 9, 15.
incorporeu8 8, 8. 188, 28. 17. 20. 23. 14, 14, 16. 36,17.
incrementum 97, 17. 66,11. 125,16 B8. 132, 16.
incumbere 3, 18. 228, 21 8B. 381, 6. in infini-
incullctanter 401,7. tum (a) pa8sim, e. g. 23,1.
incurrere paslim, e. g. 10,28. 34, 10.28. 47, 7. 191,16.
DigitlZed by Google
193, 1188.228,988. 377, 16. 130,1288. 133,6. 136,14.

396,11. 136,988. 161,18-22. 276,
inflectere 186, 26. 309, 17. 17. 406, 17. 409, 3. 20. 22.
informare 124, 9. 163, 11. 364, 411, 26. 416, 2 88. eiusdem
14. naturae particeps117, 20-
informatio 126, 24. 21. 118, 3. 123, lO. 132, 26.
infundere 389, 23. inpar linea 277, lO. divisio
ingeneratus 29,28 .•117, 6. 16, 18. subdivisionos 30,6
ingenio8us 3116, 9. -40.
ingenium 6, 12. 426,29. mparitas 14, 22. 15, 2. 16.
ingredi 63, 19. 72, 18. 109, 16. 118, 17.
236, 16. 247,6. 414, 7. inpariter par 17,4. 7. def. et
'initiamentum 423, 24. ceto 26, 6-28, 16.
initiare 393, 2. inpedimentum 48, 6. 66, 26.
initium 26, 1. 66, lO. 90, 2. 393, 4. 409, 11.
lO. 92, 9. 231, 6. 285, 6. inpedire passim, e. g. 4, 23.
iniucundu8 196, lO. 20, lO. 38, 2. 85, 20. 102,22.
inlaboratus 179,2. 234,24. 416, 2. inped., no
inluminare 10,7. 30,8.
inminere 3, 21. inpeditio 428, 2.
inminutio 161, 30. inpellere 6, 16. 189, 20. 301,
inmìnutus 20, 16. 309, 16. 18. .
·inmitis 186, 14. inperfectus 352, 19. 400, 24.
inmittere 198, 19. inpermixtus 3fi7, 3.
inmobilis 9, 4. 12, 1. 125, 8. inplere pas8im e. g. 164, 22.
20. 189, 19. 219, 1888. 228, 167, 7. 204, 4. 205, 6. 254,
27 88. voces 336, 9 88. 26. 263, 7. 265, 19.
inmoderatus 39, 23. inplicare 11, 5.
inmodicu8 66, 15. inponere manum operi 4, 15.
inmorari 219, 1. 324, 23. inpossibilis 18, 7. 254, 27.
inmutabilis pasnm, e. g. 7,27. 285, 23. 306, 7.363, 28.
8,8.12. 21 5. 96, 23. 102, inprimere 66, 14.
13. 117,21. 123,4 BB. 227,26. inprimis 373, 24. 404,7.409,4.
inmutabilitas 124, 11. inprovide 126, 26. 363, 12.
inmutabiliter 161, 1. inquam lO, 6. inquit 222, 3.
inmutare 360, 12. 16. 286,13.
inniti 60,3. 364, 12. iaquirere 163, 17. 196, 27.
innotsscere 186,27. 197, 1. 6. 198,.27. 234, 23.
inoffensus 59, 26. 103,16. 127, 406, 2. 409, 12 ceto
11. inquisitor 9, 6. 37,8.
inopia 39, 26. 41, 12. iurationabilis 189, 3.
inops 39, 26. . inrepere 185, 29.
inordinate 42,2. insanus 186, 7.
"inpar passim, e. g. 13, 6. 19, inscitia 234, 23. 406, 13.
14. 96,20.135,22. 162,18. in8cribere 224 23. 323, 6. 344,
inpar numern8 def. 13, 13- 3. 346, 23, 379, 17 BB. 397,
16, 28. 117, 16. 26 88. 126, 14. 398,2.410, 7. 412,26 ceto
14 88. 126, 11. 22. 128, 6. insecabilis 22, 3. 23, 8. 89, 23.
DigitlZed by Google
inseparabilis 89, 2. 16. 137,6. 205,20. 341, 1.

insequi 90, 22. 130, 21. 30. 342, 26. 343, 14. 390, 6. 392,
167,5. _ 9. principalis 32, 16.
inserere 160, 16. 390, 1. 408, intellegere pa8Bim, e. g 6, 8.
8. 413, 13. 420,3. 14. 425. 16, 12. 66, 19. 129, 18. 161,
18. 22. 168,24. 179, 1.390,3.
inservire 199, 11. intemperantia 41, 6.
insignire 323, 9. 328, 16. 333, intendere pa8aim, e. g. 64,9.
18. 343, 3, 397, 14. 398, 6 187, lO. 190,3. 24. 220,4.
ceto 274,788. 279, 11 88. 314,
insignis 182, 4. 18 88.
insinuare 413, 2. intensio 196, 3.
insisiere 4, 30. 142, 7. 393, 20. . intentio 8, 2. 189, 7. 196, 16.
insitus 186,27. 187, 11. 212, 27. 13, 9. 227, 23. 263,
inspectio 198, 27. lO. 274, 20. 301, 11. 21. 314,
inspector 403, 1. 20. 342, 120 88.. 364, 27 88.
inspicere lO; 6. 48, 3. 63, 8. 365,29.
186, 6. 247, 29. 286, 15. intercapedo 190, 12. 344, 6.
instabilis 125, 19. 340, 8. intercedere 13, 14. 16. 134,
instinctus 226, 6. 27. .
instinguere 185, 14. intercidere 202, 24. 30,1" 2. 3.
instituere 224, 24. 352, 1.402, interdum 389, 1. 395, 18. 19.
24. 409,3.20. intere a 197,3. 205, 19.
institutio 86, 27. 192, 19. 283, interesse 88, 1. 141, 21. 143,
9 300, 3. 358, 2. 9. 422, 1. 25. 242, 13. 245, 12. 303, 28.
12. 326,27. 344,5 ceto
institutum 4, 28. intericere 98,5. 324,20.342,
instructio 208,16. 3.7. 3i6,8.
ins~ructus 3, 8. 82, 29. 246, interim paBaim, e. g. 57, 2. 187,
11. 256, 31. 390, 4. 413, 16. 18. 219, 4. 223. 2. 241, 14.
instrumentum 3, 18. 187, 23. interimere 86,23.
189, 6. 11. 196,22. 28. 224, interior 223, 3. 379, 21. angu-
16 aa. 348, 7. 352, 6. 36!l, 13. Ius 377,16.17.381,17.382,
23. bellorum 4, lO. 27. 383, lO.
insuaviter 196, 12. 361, 16. intel'iull 381, 27. 383, 9. 387,6.
insuper 191, 25. 192, 16. 194, interminabilis 9, 24. 50, 2.
4. 3i8, 9. 411, 2. 228,11.
integer pa8sim, e. g. 9, 9. 127, intermissio 36, l. 48. 25. 29.
11. 194, lO. 13. 195, 11. 198, 62, l) 88. 231, 2. 232, 19.
16. 203, 13.20.297, 22. intermittere pa8sim. e. g. 34,
iutegre 64. 6. 237, 29. 238, 12. 1388. 36,4 8B. 36,4.9. 48,
275, 2. 278, 26. 29. 352, 27 6 88. 96, 6. 230, lO.
ceto interneciere 160,27.
integritas 9,2.64,16. 66,7. interno8cere 180, 3. 370, 22.
194" 6. 203, lO. 205, 13. 352, interpolatio 70, 8.
8 BI. interponere 35. 21. 52, 7. 98,
intellectus 226, 1. 26. 99, 19. 269, 17. 286, lO.
intellegentia 6, 2. lO, 1. 66, 342,9.
./
DigitlZed by Google
456 I. INDEX BERUM ET VERBORUM.
interpretari 218, 23. iracundia 184, 8. 186, 26. 186,

interlerere 168, 2. 81. 187,2.
intervallum 80, 7. 87, 14-90, ire 220,8.
4. 104, 19. 136, 6. 160, 2 Il. Jschiadicus 186, 21.
169, 12 '8. 199,4. 13. 240, isopleuru8 404, lO• .Pide trian-
12.366, 27. 378,1.etpar~m. gulum aequilaterum.
soni acuti graviBque distan- isosceles 876, 3. 404, lO. Pide
tia 196, 6. 203, 19. 204, 12. trianguJum. •
216, 2388. et par,im. mul- iter 4, 80. 196, 1. 395, 2.
tiple:.: ceto 302, 8-308, 16. iterare 221, 16. 889, 21. 410,3.
intervenire 803, 20. ~04, 6. 306, iterum 383, 5. 405, 18. 411, 21.
4. 866,13. 19. 396, 1. 399,19. iubere 38, 13. 80, 7. 11.877,
interventui 30, 8. 18. 428, 2.
intitubanter 79, 22. iucundus 3, 6. 58, 9.
introducere 67, 3. 161.26.391, iude:.: 196, 7.
4. 399,18. iudicare 4, 26. 87, 3. 114, 21.
introdnctio 89, 18. 137, 7. 393, 153, 6. 226, 7. 16. 853, 14.
2. 400,28. ceto
iotueri par.im, e. g. 7, 26. 102; iudicium pa&~m, e. g. 3, 13.
21. 129, 9. 133, 19. 179, 13. 19. 4, 17. 24. 5,28. 179, 17.
218, 18. 228, 28. 362, 23. 195,16.26.196, l". 2!t2,
intui 387, 22. 1688. 228, 14. 25. 267,5.
inutiliter 125, 26. 351, 18. 412, 20.
invadere 186, 24. iugera1is 425, lO. 16.
invenire pal8im, e. g. 3, 5. 8, iugerum 424, 16. 22-28. 4:25,
7.9,7. 10,14.11,16.14,3. 1.5.
16, 1. 11. 18. 164, 16. 194, 2. iunctura 158, 1. 160, 28.
198, 21. 23. 406, 26. iungere par~m, e. g. 8, 16. 12,
inventi o 200, 25. 353, 22. 25. 24. 27. 13, 1.8. 16, 8 ...
inventor 206,7. ISO, 6. 197, 17 88. 386, 23.
inventum 3,17. 386, 8. 897, 9.
inverecundui lSO, 28. ius 149, 15.. iure 204, 5. 228,
inverte re 180, 25. 184, 6. 311, 26. 257,6. 294, 23 ceto
14. iuste 117,13.168,6•.
investigare 89, 4. 122, 22. 187, iuvare 78, 26.
14. 286,9. 404,8 ceto iuveni.. 179,27.
investigatio 33,20. 179,2 R'.
236, 16. 405, 12. labare 411, 24. 413, 16. 428, S.
investigator 896, 26. 400, 13. labes 180, 24.
invicem par., e. g. 12, 80. labi 236, 9. 354, 12.
18, 22. 19, 6. 20, 20. 874, 10. labor 8, 14. 4, 4. 12. 14. 20.
16.378,18. 5, 22. SO, 12. 894, 23.
invigilare 356, 15. laborare 4, 16. 11, 21. 179, 22.
inviolatus 358, 26. 860, 9. 316, 3. 380, 8.
involute 390, 8. 392, 8. laeertus 197, lO.
involvere 426, 15. laetari 198, 21.
iota 810, 14. 312, 4. laevus 426, 9.
ira 66, 55. lambda 310, 14 BI.
DigitlZed by Google
lapis 8, 17. 408, 28. finalis libentius 187, 4.
876, 1. liber, de inst. aritb. 192, 19.
laquear 408, 17. 234, 17. I. 77, 4. 140, 12.
Iascivus 180, 12. 28. 181, 8. 166, 18. de inst. mUI. 862,2.
Iateralis 421, lO. 422, 14. 428, II. 368, 2. 4. 9. 14. III. 301,
4.6. 8. 1111. 368, 4. 9, 14. art.
lateraliter 417, 2. 418,4.4:20, geom. I. 401, 1. 402, 26.
4.422,10. _ 404, 14. II.401,6. libri Pia-
Iaterculus 86, 17. 111, 14. 120, tonis de republica 161, 23.
12-20. liber Tullii de consiliis suis
latere 7, 26. 141, 8. 164, 28. 186, 10. de re publica 219,
latine 876, 9. 898, 17. 13. veterum libri 167,9.
Iatinus 426, 18. 16. liberalis 3, 4. .
libet 66,26. 136, 3. 402, 27.
Iatitudo pt188im, e. g. 27, 28.
librare 103, 1.
26.28,20.29,6.7. M, 7 '8.
83, 12. 18. 88, 14 88. 90, 988. licet pt18Rim, e. g. 4, 19. 44, 1.
108, 21. 104, 19. 111, 19. 62, 26. 68, 18. 69, 24. 186,
116,4. 878,2788. 894, 17. 16. 196, 7.
408,6. licbanos 206,18-209, 21. 336,
Iatius 66,2. 246, 13. 264,29. 21. 837,14. 17. 340, 7. 26·
latuB, eris pt18sim, e. g. 29, 28. a lingendo 206, 19.
58,28. 92, 16. 106, 12. 106, licbanos bypaton 208, 16-
5. 10. 168, 24. 265, 80. 876, 219,23. 312, 11-13. 316,
888.894,22. numeri passim, 12-17.317,61111.332,18'8.
e. g. 66, 17. 86, 16. 98, 10 336,4. 337, lO. 338, 6. 339,
88. 96, l BI. 16 S8. 96, 24 88. 17. 347,16.
97,788.'108, 2288. 111,20 lichanos meson 209, 23-219,
88. 160,16 88. 231,18 811. 410, 2,1,. 313,1-3.330,1888.
10. 18. tetragonicum 168, 336, 1. 337, 8. 338, 6. 339,
17 88. 17 BI. 346, 7 BI.
luare 188, 28. 190, 26. 199, ligneus 198, 26.
24. limes 41, 7. 266, 12. 396, 7.
laxm 190, 6. 12-18. 426,29. 428,17.
lectio 187, 6. 161, 28. 164, 18. limitem facere 19, 10.
21. limitare 422,11. 426,29.
lectitare 428, 19. limma 260, 24.
lector 6, 6. 161, 21. 228, 2. 9. linea 87, 17. 88, 1488. 89, 11
280, 18. 286, 81. 246,28. BI. 91, 13. 16. 106, 8 88. 106,
246, 11. 269, 8. 268, 16. 279, 4.7. 222, 19. 808, 22. 310,
20. 284, 16. 809, 15. 814,18. 3 88. 344, 1. 348, 11. 13. 863,
893, 2. 400, 1. 80. 405, 12. 1881. 374, 3 8•• 398, 1 l ••
418, 16. 416" 14. 423, 8. 403, 12 ceto punctum prin-
Pille animus. cipium lineae 87, 16. 89, 26
legere 199, 6. 16. 346, 21. 22. primum intervallum 88, 13
lenis 186, 29. superficiei principium 89
levil 188, 80. 27. duae lineae reetae spa-
Iex translationis 4, 29. tium non continent 91, lO.
DigitlZed by Google
in infinita dividitur 193, 16 longilaterus; longilateri nu-

st. 228, 16-20. prima inpar meri 56, 8 88.
linea 277, lO. vocia loeo longitudo p08Sim, e. g. 27.23.
279,7-8. de/o 374, 1, 39~, 28,2.29,11.28.64,688.
33. mensuralis 37ii, 18. 87,1488. 88, 11 8'. 90, 'l.
genera 394, 1-14. veritatis 104, 18. 111. 18. 198, 16. 21.
linea 411, 6. 373, 26 88.' 394, 17. 401, lO.
linearia; lineares numeri 86, 403,488.
13. 90,6-17. 107, 3. lougus pa,sim. 10ngum fuit
lineariter 279, 7. adscribere 316, 2'l. in longo
lingere 206, 19. 402,20.
lingua 182, 6. loqui 64,7. 117, 14. 195,6.
liniamentum 407,8. 198,24. 199, 5. 27.290,8.
lintenm 4, 8. 351,27 ceto
liquere 90~ 13. 166, 12. 190, Incere 194, 28.
23. 202, 18. 262, 14. 263, 16. lucidus 373, 23.
338, lO.
lucrum 4, 24.
liquidius 206,18. luctu8 186, 18. 21.
liquido 3, 4. lumen 10,6.
'liquis 394, 21, 23. luna 12, lO.
lunaris 219, 11. 17.
littera 309,8. 391,6.397, lO. lUI: 389,23.
11. litterae 3, 10.4, 26. X· lyj}ius modu8 180, 16. Vide
64, lO. 21. articularia vocia modus.
elementa 77, 9. C (sigma)
182, 6. graecae litterae mu- maceria 403, 23.
sicae notae 309, 14-312, 6. macbina 187, 27. 188, lO.
nervorum signa 318. 16 S8. macbinari 64, 17. .
minutittrum signa 426, 17- macies 4,22.
21. 427, 1-12. magas 348, 9.
locare pnsoim, e. g. 34, 12. magiater 223, 6. 396, 12.
85,9. 163,6. 206,27. 207, magnitlldo 8,5. 9,4. 26. 89,
18. 266, 20. 392, 3. 20. 196, 26.198, 25. 227, 26.
locatio 80, 25. de/o 8,15-19. 228,6-7.
locua pa8sim, e. g. 23, 26. 26, mobilia - inmobilis 8, 29 ~
6. 28, 11. 13. 35, 1. 36, 6 88. 31. 228, 27 -229, 1. modum
219, 28. 252, 8. 279, 8. 393, in divisione non recipit 9,
28. 420, 15. est locu8 veniae 16-17. 14,15.228,14-21.
6, 9. locum obtinere 17, 4. malitia 66, 11.
108, 8. 277, 9. loca 8, 6. malie 426, 5.
885, 15. 387, 28. loci 36, 3•• malleu8 197, 411s.
836,4. manere 8, 30. 87, 21. 122, 1.
10nge 22, 1. 211, 1. 230, 28. 160, 17. 167, 4. 219, 18. 234,
263,28. facilior 4, 14. anti- 13 •• 336,8.
quiu8 280, 22. multos infini- manea 186, 24.-
tosqne 42, 1. comp. 164, 17. manifestare 412, lO. 422. 6.
200, 20. 273,3. wperl. 273, manifestus paR.im, e. g. 7, 22.
13. 30, 1. 40, lO. 64, 20. 126,
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUM.; 459
12. 133, 4. 186, 29. 238, 31. 23 -26. 163,11) -28. 168,
388, 20. 405, 14. 26. - 170, 4 811. 242,2-2a.
mansuetus 181, 7. 243,19-20.246,1-12.249,
'manus 4,5.6.15. 40,26. 189, ·1-7. 269,6. una - duae
27. 223,30 ss. 352, 15. continua e 149, 23 -1M, 25.
.margo 77, 15. armonica 139, 3. 144, 15 •
marmor 4, 3. 19. 149,9. 162, 2--160,4.
masculus 181, 22. 160, 16.23. 162,3-16. 26
mater lO, 9. 30, 28. 37, 18. -30.163,29-164, 13. 169,
66,21. 79.26. 86,20. 93,7. 1. 170, 2 81. 242, 7 -23. 243,
materia 4, 9. 352, 18 III. 20-22. 246,13-248,14.
mathematicUB sublt. 179, 14. 249,8-16. 269,8.
mathesis 5, 6. 122, 22. 179, quarta 139, 6. 166, 1-20.
21. 425, 22. amat alterna 169, 2. quiuta 139, 5. 165,
probationum ratione consti- 21-166, 13. 169, 3. seda
tui 86, lO. 139, 6. 165, 21. 166,14-26.
maturare 188, 23. 169, 4. aliae quattuor 139,
maturus 5. 20. 6-9. 167,6-168,21. 169,
maxima 196, 11. spatio 13, 6-8.
21. 14,17. mediocri! 5, 2. 181, .7. 206,
mederi 186, 8. 19. 361,18.
medicus 186, 6. mediocritas 253,17.
medietas paIJsim, e. g. 11, 19. mediocriter 253, 11).
- 14, 4. 16,8 88. 40, 3. 78, 14. medium 406, lO. 407, 17. 408,
84,788. 114,22. 160, 17. 22. 409, 24 ceto
198, 15. 1302, 25. 405, 20. medius passim. e. g. 11, 26.
omnis numerus circum se 13, 14. 16. 16, 4 S8. 18, 21.
positorum ••• medietas 16, 106, lO. 196, 27. 1\19, 15.
2-3. quadam medietate con- 217,26. 301,228. 426,13.
iunctus 30, .11.=duae quar- melior consonantia 222, 16.
tae 58, 6. non lo co tantum meliua 131, 23. 263, 6. 269, 14.
verum etiam quantitate 142, 396, 14. 402, 12 ceto
19. = proportionalitas PaIJ- melos 187, 7. 309, 6. 9. 867,
Bim, e. g. 138, 26-139, 21. lO 8. 361, 14. melo 196,3.
162, 31. 164, 16-166, 1. melorum 212, 24_
167,3-:6. membrum 4t f 4. 189, 20.
arithmetica 139, 2. 139, meminisse 66,22. 161, 21.
24-144, 24. 26. 146, 4. memor 187, 7.
149,7. 152, 28. 163, 14. 156. memoria 301, 9. lO. 809, lO.
4. 160, 16. 21. 27 -161, 22.' mens 4,21. 7,22. 9, 21. 123,
162,18-21. 163,1-:-16. 168, 27. 180, 14.29. 181, 4. 186,
25. 170,388. 241,24-242, 9. 187, 2. 11. 224, 8. 236,
23.243,17-19.244,6-246, 31. 362, 21. 896, 18.
27. 248,21-249, l. 269,7. mensa geometricalis 393, 6.
. geometrica 139, 3. 142, Pythagorea 896, 11.
14. 144, 19. 26-149, 4. 149, mensio 33, l. 86, 16. 20. 288,
11. 11)3, 6 88. 1M, 8. 156, 6. 19.
160, 16. 22. 161, 23-162, 2. menaor 394, 31.
DigitlZed by Google
mt'nsu)a , 220 . mi"istra1°g 188,

mensura 36,24.45,21. 91,17. minuere pa8sim, e. g. 8, 2. 14,
193, 18. 198, 17. 228, 15. 11. 16. 39, 13. 114, 13, 193,
t'38, 2n 31i, lO. 1688. 1:3'13, 23. "licui olE3!iid
::'SY3,20, 1554, 401, cd. ,'68, ~
communis 33, 4 88. 36, 26 minutiae 425,21.426, 11.20.
88. 220, 15. 303 26. mc,,,cn· 428 :t
cam ars 80 01 ",,,cu..u.m OuO, 22. 3<>2, 16. 306,
-39, tonua 172, 2. men- 21. 426, lO. 19.427, 14.428,
sura differentiae 290,8(237, 1. 13.
n9-2n{l, 8). 373,00- minutus 17.1<>, 2. 3.
074, L 002, 26 n03, 80 t"l·· mIcabilil1 134, 426,
rae 388, 1. mensurarum ge- mirabile 83, 11.
nera 401, 15-402, 23. mirandus 80, 4. 184,9.
m"nsurn]ii 375, 403, m"ari 36. 12<>, <>6.
m",surac, 403,9, 0308,130 m2ms 3, 6, 10,120,13.
10. 21. 421, lO. 428, 8. 16. 309, T. 396, 16.
~~~tio . 269, lO. miscere passim, e. g. 14 22.
"o,can 12. ~,5, 16 i03, 18. 116, 230
m,icatoi n, 8. 19. 190, u3. 1',11, 10. 2U1,
mergere 200,9. 221,19 s.
meritum 3,8. 5 23. 224 14. mitis 185,2.
060, 30 ,,,erito 100 modm1 342 14.
04. 24~', 08. m,Uus.
mese 206, 23-219, 26. 310,14. midura 195, 7. 362, 11.
313,40 315, 19 319, 60i8. mùbi1is 8, 30. 1 }19.
1526,2 334, eiB. 335, 12 126, <>19, 229 's.
SG. 83~, 12. 338, 6 SS. 342, voces 336, 9 ss.
18. 344,268. 346,3-347, moderatio 46, 21.
il S8. m,o,deratni? 'i, 31.
m"iOS , 22. 23. m,c1estin 104, 3.
tetraohordum. modestus 180, 25. 181, 10.22.
metiri possim, e. g. 30, 27. 31, 4. 187,2.
8. 31, 20. 0:3, 6. 40, 11&. m'."C"''',H'''' 9, 3. 13. H2,
i06, 3 . .,98, 238, 395,
394, 20. 408, 1. metitur nu- modulari 186, 18. 199, 12. 279,
merua numerum 31, 4 S8. = 17.
numereiei,47, ,1'uduiatin il, 17.
mgtrum 3U,1, 6. 1~& 11.1<>8,L
migrare 196', 19. 15. 253, 341, 23.
miliarium 401, 18. 402, L 403, 23. 356, 4. 3700 12.
m'i?"uIatni u53,
mlIlena mi11a 39u, i8. 23. m",dulua ,:~4, 17. ,11.
millenarius 42, 4. modus pOBllim, e. g. 9, 17. 14,
millenua 398. 15 399 1<>. 19 100, 181 4.2.
7. 18. 1'02, meDilm11s 36, 05.
1ninima i90, 11. 198,18. audiendi 200, 7-21.
minime 388, 24. concinentiarum 250, 21-22.
I., INDEX RERlJM ET VERBO RUM. 461
modi muaici 179,19. 24. 180, motus 8, 30. 123, 3. 187, 5.
1-181 t 15. 185, 8 BB. 225, 189,1988. 200,12. 15. 206,
13. 341, 20 BB. gentium vo- 16. 221, 16. 301, 13 SB. est
cabuIo designati 180, 15. poat quietem 11, 28. astro-
dorius 342, 13. 24. 343, 10. rum 12,2.18.187,29. ·VI·
346, 13 BB • . hypodoriU8 342, motoum formae 88, 23-28.
13, 16. 345, 24 B'. lydius cordis 186, 5. velociores,
180, 16. 309, 11 BB. 318,6. tardiores 189, 24. rariorea,
342, 14. 343, 10. 346, 26 BB. apissiorea 189, 25. aequales,
bypolydiu8 342, 13. 23. 346, inaequalea 263, 13-16.
9 BB. mi:.:olydiu8 842, 14. movere 122, 1. 187, 27. 189,8.
346, 28 IB. bypermixolydiu8 219, 16.
344, 3. 346, 23. 347, 5 BB. mugire 186, 23.
347, 18-848, 3. phryghis mulctare 236, 25.
180, 16 .. 185, 6. 342, 13. 343, muliebria 186, 19.
lO. 346, 28 BB. bypophrygiua mulier 185, 14.
342, 13. 21 B. 346, 3 BI. aub- multiangulus 109, 12. 110, 2l.
pbrygiua 185, 1. 111,6. 12.
molea 4, 4. lO, 12. multifariua 426,24. '
molestia 185, 22. multiformia 394, lO. 426, 1.
mollis 180, 19. 20. 181, 8. 184, multilaterua 376, 20.
6. 218, 1. 865, 16 BB. cbroma multimodua 228, 1. 268, 22.
molle 365, 12 BB. 370, 19 88. multiplex 4, 9. 12, 10. 182, 3.
diatonicnm molle 365, 23B•• 184, 1. proportio 78, 23. 232,
871,4. 25. 29-233,14. 240, 11-
mollities 866, 19. 22. 240,26-241,12.253,7
momentum 191,7. 196,8.19. (260,2). 286,10. 801,28.
197,3. minutia 426, 10. 19.· 302, 8-803, 16. 304,20-
427, 13. 428, 1. 13. 306, 28. prima pars inae-
monere 62, 23. 146, 10. 246, qualitatia 46, 7. 19-49, 12.
27. 392,4. 52,22-67,5. 64,10.67,2.
monitio 186, 7. 4. 67,17 -68,22. 78,4.83,
monochordum 219, 27. 300, 3. 26-86,21, 124, 6. 148,6.
314, 8. 384, 12, 351, 15. 191, 10-15. 192,25. 229,14.
mons 424,12-425, 17. 18-24. 230, 21-231, 6.
mon.trare paaBim, e. g. 11,22. 234, 26 SB. 260, 2. 261, 22.
20, 16. 35, 20. 62, 26. 69, 253, 19. 29 BB. proportionum
23. 87,5. 186, 12. 890,20. principea 80, 15 BB. 83, 8.
mons\ruosus 40,28. multiple:.: superparticularis 46,
montuosa ratio 424, 12. 8. 60, 20-63, 23. 64, 15.
mora 6,17. 408,11. 67, 13. 71, 6-22.72, 13.78,
moralitaa 179, 23. 6. 191,29-192,10. 229,17.
morari 72, 19. 843, 14. 362,22. 234,13.
moratus 180, 23. 181, 21. multiple:.: auperpartiena 46, 9.
morboa 186, 19. 60,23. 66,2-66,2.67,14.
mortalis 179, 8. 71,6. 71,24-72,14.78,7.
moa 180, 11. 19. 24. 186, 5. in 192,11-17. 229,17. 284,
more 181,26. 186, 21. 223,4. 16. 367, 23 88.
"
DigitlZed by Google
462 l. INDEX RERUM ET VERBORUM.
multiplicare passi"", e. g. 20, 809, 1. 5. 343, 1. 2. def.224,

211111. 22, 26. 28, 6. 21. 28. 18-20. 225, 11-15.
202, 22. 287, 21111. 240, 18 SS. musicul adi., passim, e. g.[9.
362, 29. 897, 16. 898, 11. 8. 11, 10. 137, 4. 140, 13.
26 1111. 400, 23. in quadro- 149, 9. 155, 14. 169, 13. 180,
plum 59,28. 1 1111. 194, 14. 20. ~, 2. 396.
multiplicatio passim, e. g. 21, 28. musicA 77, 11. 896,6.
11. 27, 1. 6. 40, 28. 66, 6. mutabi1is 118, 18. 124, 1. 10.
59, 20. 64, 8. 237, 25. 240, 228,1.
, 18 SI. 889, 14.896,20.896, mutabilitas 124, 12. 336, 28.
7. una plus 69, 27. multi- mutare passim, e. g. 21, 9. 69,
plicationis 8pecieA 88, 27. 17. 125, 9. 185, 7. 197, 9.
~ultiplicator 261, 16. 895, 5.
11. 227,25. 387,2.
mutatio 182,25. 181,17. 213,
17. 19. 898, 12 SII. lO. 856,18.
muUiplicitall. passim, e. g.47, mutuare 12,17. mutuari 151,4-
22. 58,27. 55,6. 70,1. 80, mutuus 19, 22. 395, 17.
18. 85, 16. 127, 6. 128, 19. my 310, 13. 312, 2.
191,8 SS. 198,20. 281, 4.
259,14. 260,4-5. in inte- narrare 404, 3.
gritate se continel; 194, 6. nasci pasrim, e. g. 18, 6. 23,
Buperparticularitati respon- lO. 26,14. 18. 27, 15. 196.
det 250, 28 ss. 28. 202, 10. 397, 19.
multitudo passim, e. g. 8. 23 natura passim, e. g. 8, 4. 8.
-29.9, 1. 14. 28. 12, 17. 12. 9,18.10,16.11,8. ~4.
18, 20. 40, 6. 126, 21. 228, 29. 12, 4. 28. 26, 14. 66, 6.
7-14. lO. 89, 22. 96, 22. 123, 3 1111.
mundanus lO, 11. Pide mu- 263, 23. 894, 30. 425, 28.
sica. opp. usu887, 2 scientia 187,
mundus 8, 18. 123, 26. 124, lO. 11. e:xtrinsecus accidentia
126, 26. 126, 1.8. 188,20. 196, 20. hominis 10, 20. nu-
mundum corpora quattuor merorum 12, 6. 140, 8. 193,
efficere 77, 12. mundi anima ·22. 396, 2. rerum 12, 14.
180, 4. sphera 229, 1. 122, 21. 24. 126, 1. 27. 315,
munimentum 8, 21. 6. inparis 19, 16. paritatis
mnnul 8, 2. 6, 8. 22. 21,25. super nataram 40, 26.
munusculum 8, 20. longitudinis 89, 12. unius
musica 11, 6. 20. 189, 15. 205, intervalli 89, 13. eadem 117,
28. 224, 6. 81. 225, lO. 229, 3. 118, 7. 126, 3. 182, 24.
8. 2M,22. 288, 9.10. 816, 136, 8. corporis 169,16. sen-
21. 3M, 16. musicae vis Buum 179, 5 SS.· triangoli,
astrorum curSU8 praecedit quadrati 179, 14. concinen-
12, 8-4. moralitati coninn- tiae 193,8.
cta 179, 22-187, lO. mun- naturalis passim, e. g. 14, l.
dana 187,21-188, 26.206, 32, 25. 41, 4. 169, 14. 212,
5. humana 188,26-189,5. 26. 397, 12. 421, 7. dispo-
instmmentorum 189, 6-12. sitio numerorum (numeri
musicus lIublll. 160,13. 268, 21. nat.) 16, 8. 24. 28, 23. 46,
DigitlZed by Google
23. sequentia atque ordo nimirum 59, 26. 123,7. 186,2.
22.25. 15. 2&5, 20. 294, 18. 408,
natoraliter pa8sim, e ..q. 15, 20. 7 ceto
16,22. 17, 12. 41, 1. 178, nimis41,24. 149,21.390,8.
25. 394, 13. 404, 5. 425, 80. 392,7.
oomp. 87, 11. nimium 188, 18. 285, 12.
ne 259, 21. nimius 5, 17. 66, 15. 187,2.
neate 206, 25. 188,20.
necessario passim. e. g. 38, 2. Diti 3, 16. 4, 2. 8,4. 66, 12.
6.68,6.249,29.257,9.263,2. 195,11.
necessarius 41,2. 242,26. 264. nitor 4,6.
6. 308, 20. 351; 23. 390,2. nobilitas 7, 25.
425,23. nocturnus 185, 5.
necesse est passim. e. g. 4, 16. nolle 426, 15.
12, 21. 18, 20. 381, 15. nomen passim, e. g. 8,14.23.
necessitas 21, 5. 17, 18. 61, 11. 114,,688. 224,
negare 180, 23. 22. 402, 13. numerorum 11,
neglegere 117, 15. 139, 27. 5. 11. 18. nomen et nume-
140, 2i. 145, 3. 368, 11. rue 22, 22. multiplicationis
nequire 39, lO. 82, 20. 256, 9. 48,28. medietatis 160,17.
269, 23. 284, 14. nervorum citharae205, 2388.
nervos pasBim, e. g. 160, 13. chordarum 318. 15 88. men-
182,2. 188,18. 189,8. 190, Sl1rarum 401, 18 88. minu-
3. 196, 24. 308, 18. semel tiarum 425, 30. 426,4-11.
percussus ... multos effìcit agrorum 428, 16.
voces 222, 4-6. nominare passim. e. g. 8, 14.
nescire 66, 8. lO, 25. Il, 6. 19, 15. 61, 15.
nete 206, 25-211, 4. 219,6. 426;10. in nominando 396,5.
11. 345. 19. 22. norma 49, 26. 127, lO. 411, 2.
nete diezeugmenon 209,29- normalis 393, 16.23.32. 415,
216,12. 311. 13. 3a, 1. 317, 18.416,4.
27. 320, 17 BI. 334, 21 BI. normaliter 415, 19.
335,13.17. 337,13. 338,7. normula 409, 6.
339, 26 ss. 342, 6. 359, 3 BI. nascere 5, 18. 141,7. 187, 20.
nete eynemmenon 210, 27-. 202, 18. 395, 3.
216,7. 311,2. 313,9. 317, nota 390, 8; 397, 3, 402, 13.
26. 328, 12 88. 334, 20 BI. 425,30. 426,12.15.16. 427,
335, 12. 337, 12. 338, 9. 16. notae musiCRe 308,21.
342,4. 309, 17 - sa, 6.
nete hyperboleoD 211, 20- notare passim, e. g. 18,5. 29,
216, 16. 312, 4. 314, 6. 315, 6. 80, 1. 51:, 18. 54, 19. 55,
24 BI. 319,1188. 334, 1788. lO. 87,4. 403, 12. 24.
. 385, 13. 837. 18. 340, 1388. notitia 9,4. 205,25. 227,21.
342, 8 ss. 359, lO S8. 896, 14. 401, 6. 404, 2.
niger 4,11. notola 86,27. 87, 13. S08,22.
nihil 87, 19 .. 309, 211s. 816, 26. 828,5. 11.
nihilo minus 331, 14. 344, 28. 343,8 S8. 344,2 .'S. 391,6.
J)imietas 188, 21. 397,4.
DigitlZed by Google
. notus ptU8im, e. g. 13, 17. 123, non habet finem 193,14. def.
24. 188,' 26. 144, 9. 172, 4. 13, 10-12. dil1iBio 13, 12-
220, 14. 249, 26. 13. 125,16-18.126,11-
novem laterum (angulorum) 12. num. divisionis 14, 11.
figura (forma) 99,3.23-26. signa 86, 24-87, 6. 397, 3-
·novenariul ptUftm, e. g. 33, 10. 15. gemina natura 124, 4.
14. 84, 14.16. 38, 16. 277, nuncupare pa8sim, e. g. 11, 18.
lO. 397,8. solida quantitas 46, 14. 61, 16. 180, 18. 203,
170,23.. 26. 11. 206, 14. 376, 28. '878, 12.
novitas 309, 15. nuncupatio 110, 6. 309, 14.
novus 5, 20. nuptialis 151, 23.
nubes 366, 15. nutus 197, 4.
nubilum 398, 9. 405, 18. ny 311, 2. 14.
nullus (nibil) 87, 19.
numerabilis 41, 24. obicere 64, 16. 411, 3.
nnmerare 31,1. 36,16 8S. 47, oblectare 186, 14. 891, 4.
13. 207, 30. 334, 23. 895, 8. oblivio 20, 19. .
417,6. = metiri 47,15. obnoxius 4, 28. 92, 8.
numerositas ptUsim, e. g. 23, oboedire 196, 6.
18. 89, 25. 44, 16. 54, 8. 96, obotus 426, 8. 18. 428, 7.
19. 101, 17. 190,28. 248,3. obponere vel opponere ptUBim,
numerosus 25, 1. e. g. 21, 26. 43,21. 46, lO 88.
nnmeme pa8,im, e. g. 4, 31. 8, 50,17.252, 17 B8.
25. 12,29. 13,1.5. 14,8. obscure 373, 22. 889, 19. 391,
15, 8. 16, 5 BS. 125, 24. 190, 3. 400,29.
29. 228, 14 BS. 895,12 BII. obscuritas 389, 21. 410, 3.
naturalis ptUftm, e. g. 47, 28. obscums 72, 18. 399, 19. 408,
48,7. 50,8. 94,6. lM,12. lO. 426, 14. vox 200, 20.
140,11. 289, 26. 397,12.17. observare 368, lO. 375, 19.
continuul 58, 8. qui circa 394,27.
figuras geometrieas versan- observatio 4,7. 142, 3. 875,
tur 86, 11 SII. minimi in ea- 19. 39i,20.
dem proportione 285, 141ls. obst&culum 416, 3. 423, 2.
numerorum vis prior geome- 428,2.
tria, musica, astronomia lO, obtendere 386, 19.
27-12,12. omnia numero- obtenebrare 398, 9.
rum ratione formata 12, 15. obtinere pas6Ìm, e. g. lO, 9.
20. (lO, 14.) 389, 12. 895, 17, 4. 25,22.29. 41, lO. !)G,
27 S8. numerus, qui '" 21. 77, 11. 184,6. 202, 11.
omnia possit explere 318, 407,6.
lO 88. numerum in propria obtundere196, 5. 25.
semper sese babentem ae- obtusiangulum 376, 9.
qualiter substantia perma- obtusus 314, 18. Pide angulul.
nere 12,21-25. omnis num. obvius 179, 6.
circum se positomm ... me- occasid 196, 8.
dietas 16, 2 - 3. in se mul- occasus 12, 8. 396, 8.
tiplicatus efficit maiorem occludere 160, 11.
88, 6-9. 395, 20. crescendi occurrere pallftm, e. g. 16, 8.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VERBORUM. • 465
35, 4. 48, 19. 54, 9. 81, 18. 10. opere opp. vi,rtute et po- .
107,9. 221, 19. 426, 31.
occursus 393, 30.
octRehordum 207, 14. 25 ss.
tentia passim. e. q. 44, 17.
45, 3. 93, 6 S8. 94,11 ss; .
95,20. 97, 12. 108,20.
363,21. opus esse 5, 8. 301, 15.
octogonus 99, 2. 101 varo lect. oratio 3, 11. 4, 22.25. 199, 5:
421,7-16. 218, 22. 426, 13.
octonarius passim, e. g. 15,6.7. orbare 10, 6.
20, 7. 27, 3; 40, 15. 409, 7. orbis 4, 12. 200, 108.
oculus 10,4. 41, 2. 101, 16. ordinabilis 54, 22. 111, 13.
17~, 13. 222, 20. 342, 27. ordinare passim, e• .q. 48, 25.
351, 24. 352, 16. animi lO, 4!f, 12. 59, 7. 64, lO. 12. 78,
3. 6. eodem modo afficitur 9.87,7.
aspectu, quo animi iudicium ordinatim 20, 2. 26,17. 71,25.
nnmeris 222, 16 -18. 26. 107, 5.
odiosus 180, lO. ordinRtio 55, 7. 81, 66. 96,23.
offendere 108, 12. 200, 15. 102,6.
221,15. ordiri 269,29.31. 338,17.339,
offensio 48, 14. 24. 415, 18 ceto
offerre 5, 11. ordo passim, e. g. 10, 14. 18,
officere 184, 3. 195, 11. 25. 52,4. 66, 22. 126,6.
officina 197, 4. 135, 15. 163, 15. 208, 16.
offichim 3, 2. 237,27. 259,14. 897, '12.
omnifariam 381, 20. 382, 3. 406, 16. ordo chordarum
ope 181, 24. 214, 2-216, 16, consonan-
opera 224, 29. operae pretium tiamm 249, 18-253, 25. per
412,22. ordinem 18, 8.49,7. in ordi-
operari 104,17. 194,12. 199, nempassim, e.g. 26,19.27,8.
9. 224, 12. 345, 18. 33, 25. 35, 29. 42, 14. in
operosl1s 4, 8. ordine 28, 8. 34, 3. 51, 4.
opes 3,7. 397, 10. 14. ordine 34, 30.
opinal'i 186, 8. 37;l, 24. 47, 2. 140, 15. 398,3. 426,
opinio 360, 28. 16. secundllm ordinem 36,
oportere passim, e. g. 5, 12. 37, 15. ex ordine 93, 4.
26.43,22. 109, 24. 381,9.
opponere vide obponere. organum 181, 11. 224, 30.
oppositus 113, 20. 139, 6. 165, origo 61, 13. 103, 4. 164, 25.
2. 12. 23. 252, 28. 397,1.
opprimere 39, 26. oriri 60, 1. 67,5.13. 131,13.16.
optime 181, 21. orthogonius 376, 6. 404, lO,
optimates 149, lO. 418,2.19.419,7. Vide trian-
opulentia 3, 10. guIllm.
opus 3, 12. 17. 4, 5. 15. 5,20. ortus 12, 8. 33, 19. 396, 2.
189, 12. 197, 7. 219, 1. 223, ostendere passim, e. g. 11,27.
3088. 351, 18. 394,31, 397, 15,14. 53,28. 64,16. 71,7.
14. 403,17. 426,26. operis 83,8. 194,17. 203,16. 246,
sequentia 11, 21. 45, 8. se- 2. 396, 14. 414, 12.
quens series 83, 22. ordo 92, otium 4, 20. 5, 13.
BOETIUS. '30
DigitlZed by Google
.(66 I. INDEX RE RUM ET VERBORUM.
oxygonius 376, 11. 404, 11. paranete 206,27-210,14. 335,

Vide triangulum. 20. 337, 14. 17.. 340, 7. 25.
paranete diezeugmenon 209,
pacatus 185, 9. 186, 31. 29-216, lO. 218, 11. 313,
pactum 397, lO. 400, 18. 423, 12-14. 325, 1588. 335,248.
a. 425,1. 837, 4. 838, 7. 839, 28.
paene 404, 15. paranete synemmenon 210, 26
pa.enitet 301, 8. -216, 5. 219, lO. 818, 6-8.
pagina 344, 7 88. 398, 20. 328, 1588,335,27. 837,6.
paginula 343, 20 88. 898, 8.11. paranete hyperboleon 211, 19
palam 106, 11. - 216, 14. 314, 3-5. 317,
pallidus 856, 17. • 29. 319, 188•. 335, 22 •.
palmes 5,20. 337, 3. 338, 8.
palmus 401, 20. 402, lO. 426, parare 348, 15.
2-4. parere 88, lO. 188, 11. 224, lO.
palus 200, 8. parhypate 206, 16 - 209, 21.
pandere 86, 15. 95, 9. 98,3. 335, 21, 336, 8. 6. 337, 16.
129,29. 101, 6. 418, 11. 419, 340,7.24.
16. 423, 15. 22. parhypate hypaton 209, 6-
par paBsim, e.g. 13,5. 17,98s. 219, 22. 309, 25. 312, 10.
19, 1. 20,9. 47,26. 87,22. 332,2288. 336,5.26. 337,
162,17. 404,15. par nume- 9.338,4.339,16. 344,.10.13.
rus def. 13,13-15,28. 117, parhypate meson 209,23-219,
16.27 S8. 125, 19. 126, 12. 24. 310, 7. 812, 15. 330,
128, 12. 130,2688. 133, 788. 2088. 336, 2. 22. 337, 7. '338,
151, 18-22. 408,12. 409, 5. 339, 16 88.
3. 4. 411, 25. 415, 22. 416, parilitas 139, 27.
12.18. alterius naturae 117, paritas paBllim. e. g. 14,2288.
2.2. 133, 2. divisio 14, 16. 15, 15. 21, 25. 26, 9. 54, 11.
secunda divisio 39. 20 88. 117, 18. 118,8. .119,19. pa-
species 17, 2 88. ritatis nomen 22, 14. medie-
parallelae lineae 376, 28- tatis 149, .15.
377,2 pariter 294, 8. 386, lO. 13.
parallelepipedum 111, 15-17. pariter inpar 17, 3. 5. 23,2886.
parallelepipedus 115, 1. 25,18. 26,5. 1688. 27,23 ..
paralleli circuIi 11, 25. def. 21, 2488. omnes partes
parallelogrammum 378, 8-12. contrarie denominatas ha-
383, 13-21. 884,7-18. bent ceto 22, 7. procreatio
parallelogrammus 416, 21 C?] 22, 23. quinto loco a se di-
orthogonius 418, 19. 419, 6. stant 23, 24.
pariter par 17, 3. 5. 21, 26.
paramese 206, 24-218, 15. 23,2888. 25,17. 26,4.1688.
817,24. 325, 688. 384, 21. 27, 24; 28, 2. 8. 29, 26. 42,
338, 688. 359, II! 8. 14811. def. 17, 988. genera-
paramese diezeugmenon 209, tio 18, 4 88. et no mine et
28-210,8. quantitate 19, 28. minores
para.mesos 311, 4. 313, lO. summae in hoc numero CO&-
335, 8. 12. 337, 13. cervatae 20, 2 811.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERTJM ET VERBORUM. 467
pars pus8im, e. g. 4, 1. 8,16. patefacere 275, 25. 391, 6.

19. 21. 9, 6. 14, 7.9. 15, 1 88. patenter 408, 24.
16, 23. 89, 24. 113, 16 88. patentior aditl18 417, 19.
189, 1. 191, 8 1/1/. 239, 20 1/8. pater 185, 24.
251,22. 261\, 23-25. 301, patere 181,2. 347, 19. 418,12.
24. 374,2. 400,10. partes paternus 5, 21.
partium 25, lO. aequivocae pati 180, 28. 186, 16. 200, 5.
partes 33, 5.8. maioris in- patricius 3, 1.
aequalitatis 46, 6 88. sex paucitas 190, 28.
partes 113, 18-19. ad eas- paucus 302,6. 314, 17. 393,9.
dem partes 377, 15. 380,22. pau)atim 180, 24. 26. 327, 9.
383, 12. in omnem partem 330,3.
381, 26. 382, 5. in eisdem paulisper 205, 22. 243, 27.
partibus 383, 3. 384, 5. 268,25.
parte altera longior 115, 9- paulo passim, e. g. 246,13. 249,
120, 9. 124, 48g. 126, 22 S8. 21. ·253, 8. 273, 23.
128,688.-134,23. 148,15ss. pau)ulum 4, 29. 284, 20.
151, 12811. def. 115, 10-13. paupertas 39, 25.
cur ita dicantur 117, 10-12. pavimentum 415, lO.
(124,25.) 125,2-4. alteriu8 peccare 352, 25. 353, lO.
substantiae 118, 9. 125, 15. pedalis 193, 18. 228, 16. 402,
p. alt.longius 376,15. tetra- 19. 406,18.407,7.411, 10cet.
gonus 416, 8-20. pedatura' 404, 4. 11. 409, 11.
particeps 117, 21. 118, 3. 8. 16. 410, 21 ceto
123, 12. 19. 133, 2. pellere passim, e. g. 190, 1 88.
participare 17, 6. 124, 13. 197,4. 200,17118. 220,4.7.
136, 8. 365, 19. 221, 16. 302, 3. 5. 348, 25.
participatio 8, 9. 29,27. 396,7. pendere 105, 15.
particula 65, 5. 253, 11. 263, penetl'abilis149,23.
8. 269,26. 366, 5. 379,11. pentachordum 325, 25. 326,1.
387, 14. decem membrorum 827, 21. 28. 335, 15 •.
particulae 139, 20: pentagonus numerUB 91, 888.
partim passi/Ii, e. g. 190,318. 97,5-98, 16. 98,2588. 100,
196, 208. 214, 17 s. 426, 12. 2. 101, 21. 102, 13 ss. 103,
partiri paslim, e:g. 14, 10. 17, 22.s. fig. geom. 404, 6. 419,
15. 91, 18. 203, 1. 249, 12. 12-420,1.
383, 17. 398, 11. pa8s. 269, peragere 324, 22. 395, 2.
19. 32. 278, 30. perceptibilis 66, lO.
partitio pussim, e. g. 14, 5. 21. perceptio 178, 24. 179, 2.
85. 11. 193, 17. 216, 19 .. .percipere 179,3.
241, 24. 800, 3. 808, 21. perclarescere 255, 7.
315,.10. percurrere 35, 23. 199, 6. 8.
parvissimus 89, 24.181,17. 200, 243,24. •
lO. quantitate 13,21. 14, 17. percussio 189, 9. 17 ss. 195,
parvitas 8, 5. 14, 15. 196, 12. lO. 222,688. 309,20. 355,20.
passim 42, 2. percutere 190,11. 198,20. 222,
passiones 13, 23. 14, 13. 5. 348, 26. 356, 21. 364, 5.
pas8us 401, 19. 402, 8. 426, 1. perdere' 9, 27. 207, 12.
30·
DigitlZed by Google
perdiscere 197, 3. pemoscere 9, 3. 324, 12. 395,

perdocere 227, 16. 29. 400, 15. 402, 20 ceto
perdncere lO, 1. 392, 10.411,5. pernotare posBim, e. g. 29,8.
perfecte 104, 11. 54, 22. 64, 5. 82, 31. 94, 22.
perfectio 7, 24. 139, 7. 195, 99, 12. 230, lO. 294, 20.
I 21. 354,9. 405,20.
perfectns 169, 14. numerns 20, perpendere 57,2. 159,4. 197,
16. 41, 8-12. generatio 42, 21. 198, 12. 220, 3. 224, 19.
11- 45, 6. rarenter inve- 225, 8. 349, 4. 352, 5 ceto
niuntur 41, 23. perfecta py~ perpendicnlaris 374, 17. 379,
ramia 110, 1- 3. àrmonia 2. 4. 381, 8. 386, 22. 393,
169, 11-173, 7. differentia 19 SB.
400,24. perfectissimum cor- perpendiculum 387, 21.
pus 169, 16. perpetuus 66, 11.
perferre 163, 28. perpolire 348, 14.
perticere POBBim, e. g. 4, 13. 5, perquam 246, lO.
12. 20,2. 184, 9. 417, 25. perquirere4,8. 298,25. 354,24.
pergere 34, lO. perscribere 5, 7. 256, 4. C?]
perbibere 338, 28. 379, 12. 22. perscrutari 108, 14.
887, 15. 407,26. perscrutatio 412, 22.
perimere 140, 15. persequi 3, 17. 11,21. 114,20.
perire 10,17.20. 11,3. 121, 139, 21. 229, 6. 352, 9.
25. 188, 14. 596, 4. persona 151, 24.
peritia 9, 5. 225, 7. 229, 9. personare 197, 6. 198, 2. 250,
peritus 4, 25. 122, 24. 143, 18. 9. 357,7.
406,14. perspicere passim, e. g. 27, 22.
permanere 12, 22. 13,2. 22,4. 36, 14. 103, 1. 104, lO. 108,
126, 4. 6. 182, 1. 13. 143, 14. 187, 24. 419, 7.
permensio 239, 3. perspicue 187,8.
permetiri 238, 1 88. perspicuns 66, 19. 72,9.83.7.
permiscere pasBim, e. g. 131, perstringere 52, 26. 419, 19.
25. 133, 3. 13. 141, 12. 189, pertica 401, 19. 426, 1.
4. 195,9. 198, 6. 220, 5. pertinere 66, 7. 123, 7. 140,
lO. 203,15.
302, 8. 5. 361, 11. pertractare 228, 25. 255, 8_
permittere 39, 19. 57, 4. 196, 269,32.
5. 268, 22. 363, 8. pervenire passim, e. g. 16, 19.
permixte 145, lO. 181, 11. 17, 12. 25, 16. 108, 7. 110,
permixtim 138, 21. 3. 187, 28. 195, 11. 200, 21.
permixtio 225, 14. 253, 9. 424,6.
permutare pasBim, e. g. 8, 3. pervidere 188, 20. 251, 21.
lO. lO, 18. 19, 23. 123, 3. 269, 29. 277, 7. 352,23 ceto
134, lO. 141, 7. 160, lO. 180, pes 45, 16. 401, 20 BS. 402, lO.
23. 196, 21. 21. 213, 4. 404,17. 426, 2 ceto porrectus
permutatim 138,'16. 402,17.19. constratu8402,
permutatio 85, 17. 125, 20. 17. 20. 403,15.412,3. qua-
180,11. dratus 402, 18. 21. 403, 21.
pernecessarius 393, 2. montis 424, 14.18.26. 425, 7.
DigitlZed by Google
petere C{9, 6 :358, iO. podìsm',s 3'I'}, 8. Wl, 400,1.
petitio 377, 4-18. 411, 9c 415. 21 ceto
pu"dauuia lB5, . p,,,,,ma cI99, 16.
phi 310, 5. 311, 13. poeta 225, 4. 15.
phiIosliphari 9, . politu" 4, 5c
philosophia 7, 23. 9, 19. 27. polIiceri 9, 4.
785, n. B27, hO. h28, h4. p'uoduré 197, 12 - i98, 18.
395, 27. der. 9, 12. 227, 21 373,26. ignava pondera 3,7.
2hc p",uere pasc'''''', ec 'i. 1'1, 27. 16,
pfriIosophus 151, 24. 2 S8. 18, 24, 194, 16. 204,
phrygiuré mùdus 180, 16. Vide 16. d17, liS. 3'7'" 5. 404. 16.
mod"u. terminum 53, 26. non est
p~thonggos 195, 4. posit"m 305, 2.
p, culO, " ssc p'upuk"2s 1-%'1, 1~'.
pictul'a 4,6. 406, 30. 407 3. populus 8, ~1. •
409, 49. punecuiO 3u, 20c
piger 5, 16. porrectus; vide pes.'
pipd 470, pourige"e ff','"Sim, e. 39.28.
pìla 403, 23. 41, 9. 88,21. 95 11. 110,
pIn"er" 5, . 37/,4. 14. 2:14, dd. lPO,
pIane 64, 5. comp. 13. 91, porro 12, 25. 14, 7. 28.
superi ,',3, I pudic"", 40:7, 10.
pIaneta 20fr, 11. portio 15, 5. 17. 16, 5. 349, 2.
planities 394,4. 403, 16. d85. Su. 38fT. li, mutris
pIanitudo 112, 23. 118,20. 122, obtinere portìònem lO, lO.
8. 406, 5c 41;7, 22. "5. H5, ,c'irc"}; 3d9, 6. 16. '''87,
"O. 'ifr5, ss. IX88, n SS.
planum 105, 15. 403, 7. 14. positio 70, 18. 92. 13. 208. 8.
oft14, d09,10. 051, 17. d37, 23.
planus 86, 15. 90, 20. 91 6. 357, 16. 393, 24 s.
104, 16. 14;1, 2IL 1.~u, 9. puuside"e 47, l i 61, 14. c24,
374, 7 SS. 375, 3.11. 377,1. 21. 380, 22. 25. 382, 22.
:I94, pIunum facure 8L. 22. p""t ad". p11u11im. g. 113, 19.
plectrum 348, 25. 164, 1. 167, 5. 181, 18.
pTenit,,,,o 3L, 24c 41, 023,13.
plenus passim, e. g. 117, 22. posteri 139, 6. 277, 4.~
169, 18. i05. 7~. ,'13 12. prrrrteri"r pru,sim. e. 34, 23.
218, 15. 336, 28. 52, 25. 186, 12. 191, 21.
pInrurLique i4, u'I5, 200, 13. 0Pd' p,incip"lis
069, p",teriora H\ 1-%. 21.
pluralitas passim, e. 23. posteriores 396, 13c
i4, 1Ft, 26c 40, p",teri'c1is d09, 113.
190, 27. 29. 193, 13. posterius passim, e. g. 42, 18.
piurilùteru,r 423, 1. 788,1'6. ci139,13. 19". 21. 194,
podismalis 401, 7. 404,2. 415, 16.
13. p",trer"o 5, ci3.
podismari 408, 4. postremus passilll, e. 77, 14.
podismntio 424, H. 19, 15n.9. 102, 1913,21.
litlZE I~ , e
IO'
postnlare 377, 7. praescribere 4, 27.

postnlatnm 377, 4-18. pl"aesens 205, 19. 242, 26 ad
potens conponendi 13, 4. praesens 86, 5. 122, 20. 424,
potentia 9, 19. 13, 6. 132, 16. 12. 428,19.
188, 8. potentiii opp. actu praesertim 87, 7. 188, 1.
et opere 44, 16. 45, 3. 95,17. praesidinm 4, 2. 185, 20.
potestas 93, 9. 192,25. pote- praesignare 425., 29.
state pU8inz, e. g. 56,5. 93, praestans 46, 20.
12. 94,10. 96, 11. 97, 10. praestare 4, 9. 5,2. 160, 8.
107, 19. pariendi 88, 10. 301,9.21.
potis 388, 9. praesumere 108, 18. 288, 9.
potins 199, 14. 352, 24. praeterea 263, 9. 301, 21.
praebel"e 384, 19. praeterire p.assim, e. g. 34, 4.
praecedere pallim, e. g. 11, 23. 44,9. !Si, 5. 65,20. 134, 7.
24. 12, 4. 23, 20. 25. 39, 25. 164, 20. 179, 11. 197, 4.
153, 15. 189, 18. 221,14. 239,4. 247, 7. 428,4.
234,27. 404, 14. praetermittere 9, 27. 48, 9.
praeceptio 422, 12. 400, 29. 412, 23.
praeceptor 396, lO. _ pretinm 181, 25. 412, 23.
praeceptnm 67,2. 409,6. 412, primaevus 12, 14. 117,5.
1. 413, 15. tria praecepta primitiae 5, 22.
67,14-17. 68,23. 70,4. primitus J!05,25.
78, 25. 232, 24-234, 16. primordium 66, 20. 105,4. 276,
praecipere 181, 14. 185, 8. 16.
377,11.389,7.9.408,15. primus et incompositlls 30, 9.
praecipue 3, 3. 42, 16 88. def. et ceto 30, 16
praecisura 407, 20. 23. 415,3. -31,22. 37, 3. ad alios 30,
praeclarulJ 224, 6. 14. ·ad se invicem 285, 24.
praecognoscere 104, 16. (333, 23.) def. et ceto 32, 24
praecurrere 254, 3. -39, 15. omnis primus unus
praedicamenta decem 139, 14 est 36,5.
-19. princeps pusim, e. g. 14, 23.
praedicere passim, e. g. 11, 12. 53,7. 77, 5. 118, 16. 119, 3.
13, 16. 60, 25. 65, 21. 232, 155, 17. 318, 5. 334, 26 88.
1. 241,15.385, 12. 405,9. principes proportionum 80,
praedocere 14, 13. 16. latitudinis 92, 6.
praeire 186, 21. principalis 12, 16. 31,26. 32,
praelibal'e 400, 28. 14. 78,17. 218,23. 262, 12.
praeloqui 393, 9. 261, 11. 269, 2. 309, 24 8B.
praemittere 227, 17. 231, 8. 404,9.
240, 11. 298, 16. 344, 19. principaliter 77, 7. 264, 1.
393, 8. 402, 17 ceto 278, 18. 301,27.
praemonstrar'e 396,12. 425,23. principium pasrim, e. g. 10, 9.
praepedire 184, 3. 405, 13. 20, 14. 47, 7. 60,22. 66, 12.
praeponere 52, 24. 243, 5. 400, 13. 72, 16. 79,25. 87,14. 16.
25. 404,6. o88,11. 89, ~2 IIB. 90,8.91, 8.
praepositio Bub 46, 14. 47, 19. 92, 7. 104, 13. 195, 18. 20.
60, 26. 64, 21. 65, 23. 228,11. 373, 27. 402,26. in
DigitlZed oy Google
principio 140, 7. prinoipio 105, 11. 106, 3. 107, 4. 109,
187, 18. 205,28. 13. 19. 110, 2. 22. 200, 16.
prior pas8im, e. g. 12, 5. 44, 5. profiteri 8, 15.
64, 5. 65, 9. prior arithme- proHuere 13, 7. 246, 3.
tica 10, 11-12, 11. priora profundere 13, 12. 66, 22.
natura 10, 16-24; 11, 8-9. 113,6.
prior statio motu 11, 29. profllnditas pasBim, e. g. 89, 21.
priscus 7, 21. 185, 26. 395, 25. 104,21. 105,2. 107,23. 111,
401,15. 21. 112,21.
prius 122, 3. profundus 52, 3. 66, 5. 80, 4.
probabilis 409, 21. progenies 20, 10.
probare passim, e.g. 4,17. 11, progignere 71, 26.
8. 124, 13. 164, 16. 193,5. progredi pasBim, e. g. 9, 15. lO,
197, 20. 204.; 1. 224, 31. 3. 24,4. 25,11. 58,2.17.
383,19. 77,10. 121,13. 191,15. 208,
probatio 86, 10. 255, 6. 4. 213, 8. 233, 3. 273, 3. 388,
probator 5,24. 7. 395,11. ,
procedere passim, e. g. 48,5. progressio passim, e. g. 9, 15.
14. 53, 24. 77, 6. ,95, 21. 10,2. 18, 10. 24,11. 41,9.
193, 12. 213, 6. 404, 5. 135, 10. duplex 26, 18.
processio 417. 14. prolabi 181, 13. 195, 23.
processus 342, 26. 868, 30. prolatio 131, 13.
procreare paslim, e. g. 9, 29. prolixitas 88, 8. 349, 11.
15,18. 18,6. 28,12. 30,2. prolixu8 16,25. 124,23. 408,11.
232,27. promeces 124, 14.
procreatio 79, 27. 98, 24. 108, promere 260, 14.
13. pariler inparis 22, 23 88. promiscue 242, 30.
perfecti numeri 42, 11 88. promittere 300, 1. 404, 3.
nullorum 87, 19. solidorum 425,21.
corporum 107, 12. prouuntiare 37, 5. 39, 14. 79,
procreatrix 37, 18. 23. 133, 6. 344, 8. 384, 3.
prodere 247, 16. 259, 28. • pronuntiatio 4, 27.
prodesse 20, 14. 86, 8. 137, 6. , propinqltùs 79, 4. 122, 21. 150,
164, 22. 237, 26. 27. 151,4.7. 170,12.13.
prodire 126,24. 205,17. 234, proponere passim, e. 1/. 37, 22.
15. 346, 15 8. 407, 22. 413, 38, 2. 12. 39, 3. 44, 18. 52,
21. 425, 5. in a1lres publicas 26. 78, 8. 1.11, 4. 195, 16.
3,15. 200, 23. 227, 15. 279, 9.
producere /las8im, e. g. 81, 21. 389, 5.
47, 12. 69, 21. 60, 18. 71, 18. proportio passim, e. g. 11, 14.
80,8. 186,24. 19&,9. 232, 17. 54,21.59,581. 60,25.
26. 377, 2 88. 407, 24. 78, 3 S8. 133, 14 BS. 137, 2-
proemium 189, 12. 173,7. 187,16. 229.25-
proierre 27,7. 31,20. 59,,25. 231, 6. ~32, 24,s. 240, 26-
186,28.187,1. 373,22.389, 249,15. 301, 26,s. 385, 12. [?]
19. 392, 5. 426, 2. 418, 4. rationis 12, 27 (30).
proficere 80, 6. proportionum radices 60, 1.
proficisci pas8im, e. g. 77, 16. 236, 22 88. continuas pro-
DigitlZed by Google
portionell extendere 80, 4- prospicere 894,29.

83,6. 231,24-237,25. 260, protendere 49,26. 116,19. 160,
3188. 262, 17. def. 137, 13 12. 228, 18. 874, 5. 381, 24.
-16. 241, 16 -17. eadem 384, 16. 394, 17 ceto
proportio 238, 1-13. maior protensio 402, 1. 11. 408, 11.
- minor 238, 13 - 240, 8. 407, 6. 418, 11. 16. 423, 12.
contraria 262, 31. in eadem protinus 404, 4. 424, 2.
proportione durare 261, 15. provectus in musica 283, lO.
264,23-26 . provehere 5,22. 111, 21. 112,
.proportionabiliter 389, 13. 9. 113, 8. 114, 5.
proportionalitas 137, 2 -173, provenire 42, 8. 63, 22. 151,
7. 241, 18 -249, 15. der. 11. 409, 6 cct.
137,8-17. 241,18-19. providus 403, 1.
minima 137,18.241,19-20. proxime 352, 'l'.
continna 138, 1-3. 141, 1. proximus 200, 18. 219, 20. 301,
243, 2 -15. disinncta 138, 19. 362, lO 88. 356, 16 ceto
10-13.141,2.243,6-9.11. prudens 3, 20.
propol·tionalis 137, 16. prudentia 7, 24. 395, 25.
proportionaliter 78, l. 285, lO. publicull 3, 15.
303,7.20. 304,188. 305,48. pudens 180, 25. 181, lO.
propositio 49, lO. pudenter 181, 21.
propositnm 57,4. pudicus 185, 14.
proprie p08Rim, e. g. 8, 1388. puer 181, 14. 25. 184, 2.
12,6. 153,5. 155,12. 160, pugnl\re 186, 29.
3. 227,22. 242, 27. 258, 3. pulsare 849, 7.
proprietas passi/n, e. g. 27,24. pulsus passim, e. g. 186, 5. 189,
28,2. 29, 9.28. 30, 3. 31, 17. 190,5.7. 196,24. 200,
25. 143, 8. 179, 5. 187, 14. 13. 222, 8. 253, 11. 301,
193,8. 197, lO. 366, 12. 1488.
proprins pasBim, e. g. 4, 12. 8, pulvis 897, 16.
388. 12, 21. 19, 22. 122,23. puncium 105, lO 88. 108,8.
179, 24. 188, 21. 199, 24. • 110, 7. 12. 121, 2288. 277,
398, 3. proprium' arithme- 9. 315, 16. 848. 1288.374,
ticae medietatis 142, 16- 8. 875, 8. 6. 877, .7. 887, 6.
144, 24. geometricae 146, 391, 1 cct. intervalli longi-
2-149,4. armonicae 152, tudinisque principium 87,
27-154,30. 14-20. 89, 15-29. mensu·
propter adII. 424, 8. rae 374; 1. in se multipli-
prorsue 269, 16. catum 122, 4 - 6. der.
1-2. minutia 402, 14. 425,
874,
prosa 199, 5. 17.
proslambanomenos 211, 23- 20. 426. 9. 19. 428, 1.11.12.
215, 21. 219, 21. 309, 22. purgare 186, 2.
312, 8. 315, 1888. 318, 11 88. PUntS 7, 22. 66, 16. 190, 20.
332, 9 S8. 834,16 ..385,11.16. 265,1.
337, 11. 388, 2. 342, 1 88. putare passù1t, e. g. 123, 19.
344,988. 126,4. 190,9. 204,6. 222,8.
prosme)odos 211, 24. 212, 8. pyramis 105, 2-111, 7. pyra-
214,5. midis gen. 107, 23. 24. 108,
DigitlZed by Google
l. INDEX RERUM ET VERBORUM. 473
24.27. 110,9. pyramidam quadl"llplum. = quarto Bim'
107, 20. 110,3. pyramidem pium 221, 7.
111,4. pyramide 108,9. 110, qua<lruvium 7, 26. 9,28.
17. pyramides nom. 106,14. quaerertl passim, e. g. 4, 24.
109, 24. pyramidum 109, 5. 141, 19. 105, 9. 229, 25.
15. 403, 23. pyramidas acc. 236,11.16. 407,9.
107, 14. pyramidis abl. 86, quaestio 169, 14. 269, ao. 401,
17. 108,28. 111, 6. profun- 7. 404,2.
ditatis principium 105, 2. quaestionarius 401, 6.
de triangulo 106, 15. (105, qualitas 8, 5. 144,22. 227,25.
4 88.) 107, 14. 19 - 108, 12. 855, 23. 26. proportionis
de tetragono 107, 1. (105, 5. 188, 12. 142, 11. 14. 243, 20.
106,388.) 107, 15. 108,15 agrorum 428, 16.
-109, 11. 109, 19. 110, 14. quantitas passim, e. g. 8, 6. 9,
de pentagono 107,1. (105,6. 16.24. 17,19. 104,17. 137,
106, 688.) 107, 16. 109,20. 11 B8. 138, 71111. 139, 2688.
110, 16. de exagono 107, 2. 193, 7 -9. 316, 26. 3&5, 24.
(106, 8.) 107, 18. 109, 20. 27. 409,3. quantitatis acer-
110, 16. de eptagono 107, 2. vus 13, 11. partis 22, 12. 26,
18. 109, 20. perfecta 110, 1 7. in divisione 13,20-14,17.
-3. curtae 109, 24-111, 7. in infinitas piuralitates ad-
bis curtae 109,26. 110, 19- crescit 14, 14 (9, 16). 193,
24. 111,1. ter curtae 109; 2 6. 13. 228, 8 - 23. quantitas,
111,2. quater curtae 109,26. quae per se fit 45, 7. per se
constanl 79, 24. 86, 7 811.
quadrans 426, 7. 17. 428, 6. 229, 2 - 12. relata ad ali-
10.11. quid 45, 11 811. 60, 20 SII. 79,
quadratum lO, 29.11,1. 91, 26. 86,9. 124,6. 229,2-8. ,
14. 179, 12 811. 228, 28. 376, 12 ss. inaequalis quantitatis
14-15.384,19-385,2. 38&, divisio 4&, 26. minoi' 47, 11.
11-386,23. 389,3.5. multiplex 84, 18. formarum
quanratura 401, 9, 101,15. proportionisl44,18.
quadratus 91, 18. 311, 3 88. discreta, continua 193, 10Sl.
387, 17. 415,16. numerus 222, 18. 228, 5-8 BB. quan·
86, a. 91, 2. 95, 8-97, 3. titates = numeri 411, 6 (20).
98, 23. 101, 20. 102, 12 88. quantus1ibet 399, 17.
lla, 15. 119, 18. 124, 4. 26. quarta diatessaron consonan-
125, 14. 126, 22. 24. 128, 6. tia 212, 5.
11. 129, 16. 148, 15. 231, quasi quodammodo 108,4.137,
12-21. 277, lO. = tetrago· 16.
nus 98, 24 -25. 120,5. dif- quatenus 160, 8. 411, 3.
ferentiae qlladratoru'4 231, quaternarius p(l88illl, e. g. 17,
21- 232, 20. Vide pes et 14. 20, 6. 23, 14. 17. 397, 6.
actus. 404, 5. adi. 23, 18. 23.
quadrichordum 206, 7. quia; dico, qui a 803, 4.
quadrilaterus 37&, 16. 376, quies 11, 29. 301, 12.
1411s. 417,4. quietu8 186, 29. 200, 9.
quadruplicare 147, 7. quin i non ambigo quin 6, 14.
DigitlZed by Google
474 l. INDEX RERtJM ET VERBORUM.
quinarius passim, e. g. 16,988. vivacitas 188, 28. postrema

28, lO. 30, 24. 121, 12 BS. perfectio agnitionisque vis
notula 86,27. in ratione consistit 195, 21
-quineuplicare 147, 8. -196, lO. 220,3. 222, 15.
-quindenariu8 34, 22. 418, 6. 224, 4 'B. 362, 6 1111. ratio-
quinquanglllum 389, 8. lO. nem habere alicuiu, rei 114,
quinta dia pente con8onantia 12.
212,3. ra~iocinari 126, 1.
iJuippe paslim, e. g. 3, 18. 6, ratiocinatio lO, 12. 297, lO.
18. 41,24. 48,16. 66, 7. rationabilis 189,2. 393, 12.
403,3. rationabiliter 262, 18. 412, 22.
quire 10,6. 16, 11. 16,20. 160, ratus ordo 36, 27. 86,17. 188,
23. 6.7. 229, 19. 250, 29. 261,
quoadusque 400, 6. 21. 283, 14. intermissio 36,
quoniam; dico, quoniam 266, 1. detractio 108, 7. figura
20. 268, 3. 286, 18. 286, 105, 3. consideratio 146,27.
23 celo ostensum est, qu. iunctura 160, 23. coaptatio
303,6. manifestum est, qu. 189, 4. celeritas 229, 1. per-
388,20. mixtio 263, 9. medietas 270,
iJuor8um 186, 8. 19. progressio 330, 4. de-
scriptio 409, 2.
radiu8 179, lO. = pertica recedere 119,2.23-1,14.294,17.
426,1. recens 181, 18.
radix .9, 23. 60, 1. 66, 21. 86, recidere 363, 27.
20. 111,11. 120,3.7. 286, recipere pas,im, e. g. 9,17. 14,
13. radices proportionum60, 21. 24. 17,17. 22,2. 228, 15.
1-3.236,22'8. exagonorum reciprocus 38, 16.
99, 7. eptagonorum 99, 21. reclamare 365, 10.
rarenter 41, 23. reclamatio 393, 4. 409. 11.
raritas 190, 1. recognoscere 29, 27. 133, 27.
rarus 189, 258S. 365,28. 356,2. recolligtlre 301, 9.
ratio pas8illl, e. g. 3, 19. 9,22. recta linea 374,1488. 375,68'.
lO, 14. 12, 27. 22, 1. 66, 7. 377, 888. 379, 18s. 380, 2 8'.
82, 30. 84, 13. 122, 22. 140, 386, 488. 393, 14 Clt. duae
3. 223,688. 266,7. 283,7. spatium non continent 91,
368, 9. 406, 3. 413, 23. ope- 9 -lO. def. 374, 5':- 6. S94,
ris 3, 12. formandae imagi- 3 - 6. ad datum puncLum
nis 4, 6. mentis 7, 22. sub- rectam lineam collotl&re S91,
stantiae 8, 9. numerorum 1 - 392, 4. a maiore mino-
"l2, 15. proportionis 12, 30. l rem absoidere 392, 5-22.
86, 6. 194, 28. astronomica recte 3, 2. 5,19. 7,26.9,8.
12, 7. descriptionis 28, 19. 11. 105, 9. 110, 5 ceto
probationum 86, 11 super- rectiangulus 376, 7 88. 378, 8.
ficiei 90, 1. copulationi8 384,22. 386, 688. 393, 22.
107,26. bene loquendi 117, 416,4.9.
16. symphoniarum 198, 12. rectilineua 374, 13. 375, 14.
mensurarnm 425, 28. ratio- 382,7. 384, 14. 385,18".
Dia ordo 131, 8. incorporea Vide angulus.
DigitlZed by Google
rector 66, 16. relaxare 356, 1. 359, 15.
rectum 403, 7. 9. relaxatio 355, 29.
rectua 67, 11. 71, 8. 160, 16. relinquere paB8im, e. g. 34,7 8B.
180, 27. 224, 10. 309, 25. 35, 19. 24. 37, 26 8.'. 78,
, ~,1. 387, 23. 417, 13 ceto 11 8B. 153, 23. 192, 23. 196,
In rectum 377, 8. 891,13. 18. 205, 13. 378, 3. 405, 1.
redactio 187, 26. reliquus passim, e. g. 15, 2. 28,
reddere pa8sim, e; g. 21, 16. 13: 38, 20. 39, 15. 79, 3 IIB.
24,12. 29,21. 33, 12. 56,13. 89, 16. 382, 20 8B. 425, 20.
61, 1. 122, 8. 142, 20 .. 146, remanere 38, 10. 79,15. 89,7.
19. 184,2. 196,26. 381, 11. 410, 18. 417, 9.
405,8. remeare 78, 20. 79, 7.
redigere passim, e. g. 8, 20. 24, reminisci 287, 2. 290, 7.
19. 40, 17. 41, 15. 19. 79, remissio274, 10.801,22. 315,1.
5. 12. 126, 24. 154, 20. 191, remittere pas8im, e. g. 41, 10.
4. 417,25. 160,13. 179,24. 190,4.274,
redire plUlSim, e. g. 78, 22. 122, 9 118. 279, 7 8B 314, 20 118.
6. 151, 25. 221, 18. 264, 20. removere 274, 22.
301, 10. 337, 1. 402, 16. reuuere 425, 28.
reducere 31, 22. 78, 18.
redundare 40, 5. 111, 12. 412, rependere 40, 9.
5. 414, 23. 420, 7. repetere 246, 5. 389, 21.
referre 151, 1. 206, 1. 220, 26. replicatio 395, 17.
222, 11. 14. 295, 24. 296, 9. reponere 278, 6;
ad aliquid ptU8im, e. g. 8, repperire pasBim, e. g. 23, 8.
27. 28. 11, 9. 45, 881. 46, 3. 28, 22. 80, 26. 31, 18. 29.
59,5. 60,20. 138,11. 156, 182,2. 197,1888. 258,80.
8. 293,19. 408, 1. repertus 197, 13.
refutare 25,20.103,10.413,1. 272, 16. 279, 15".
regere 149,8. 189, 16. 219, 11. reprehendere 5, 15. 856, 13.
354,11. 358, 18. 869. 25. 871, 3.
regimentum 125,24. reprimere 184. 8.
regio 114, 17. repudin.re 9, 20. 23, 11.
regredi 412, 12. requirere 56,9. 168,20. 286,
regula 195, 22. 196, 5. 19. 13. 271,4. 282,5. 406,20cel.
198, 23 ~28. 229,18-230, rea ptUllim, e. g. 5,3. 7,26. 12,
12. 232, 15-20. 284, 24. 14. 18, 7. 66, 6. 77, 6. 126,
245, 28. 262, 18. 263, 13. 5. 155, 13. rationia 8, 19.
412, 1. 422, 1. reguln.e divi- res subtiles 4, 20. res varia-
sio 301, 11. 308, 19. 315, bilis 8, 10. pariter paril! nu-
9 88. 348, 8 s.. armonica. meri res proprietasque 28,
regula 354, 25. 2. rea sensibiles 179, 8 88.
regularil! 219, 27. 300, 3. 314, ex re vocabulum sumpsit
8. 334, 12. 351, 15. 198,24.
regull1riter 344, 14. resecare 5, 14. 853, 28.
reicere 9, 25. 197, 22. reserare 5,2, 417, 20.
relabi 162, 25. reservare 400. 2<ì
relatio 158, 12. residere 106, 10.
,.'
DigitlZed by Google
residuus 400,19.26. 410, 14. rite 16,25. 22, 27. 104, 10.
414, 28. 421, 14. 425, 6. 283.6.
resolutio 77, 8. 85, 7. rivalis 185, 3.
roboratas 66, 17. 223,8.
resolvere 31, 20. 32, 18. 77, robur 125, 20.
18. 19. 92, 3. 7. 185, 28. rotatio 8, 31.
403,7. rotundare 200, 17.
resonare pasBim, e. g. 1&6, 1. rotundus 200, 18.
198,7. 203,23. 206, 3. 211, ruber 190, 17 ss. 356,17.
26.28. radimentum 5, 21.
respicere pasBim. e. g. 28, 20. rudis 393, 1.
29, 11. 36, 24. 42, 28. 53, rumpere 188, 18.
2&. 96, 10. 179, 12. 189, 26. rusticus 4, 7.
236, 14. 311, 15 /f. rythmicu8 309, 6.
)'espondere pas,Ì1n, e. g. 18,18. rythmus 181, 2. 225, 8. 13.
22. 19, 4.7.17. 20,20. 21,
12.26,2. 197,14. 250,30. saepe dictus 406, 1. 408, 3.
390,2. 397,4.13. 426, 17. sagitta 4, 10.
responsio 19, 11. salvare 10, 4.
res publica 149,7. 10. 151,23. salvus 394, U.
180, 24. 181, 20. 219, 13. sancire 224, 11. 402, 2. 428, 12.
restare paBsim, e. g. 66, 5. 71, sane 269, 27. 309, 13. 318, 14.
5. 169,11. 204,1. 21. 250, sapere 9, 8.
14. 406,19. sapiens 3, 13.
restituere pa.Bim, e. g. 5, 17. sapientia 3, 12. 17. 9, 11. 12.
21, 22. 29, 25. 44, 5. 131, 3. 117, 1. 227, 20. der. 7 J 26
144, 2. 151, 3. 198, 16. 410, -8,1. 8,13-15. 9,8-10.
10.15. sat 396, 6. 16. 425, 19.
retinere passim, e. g. 30, 3. 31, satis 189, 12. .
26. 66, 15. 87, 12. 89, 5. 8. satis facere 402, 28.
180, 27. 181, 16. 202, 26. saxum 200, 9.
415,2. . scalenos 114, 6-21. 376, 4.
retractio 8, 2. 38, 1. 404, 10. scalenon trigonus
retrahere 238, 20. 272, 13. 407,2.4. Vide triangulum.
273, 11. scalenos gen. 408, 3. (Vide
retro 88, 27. 230,28. 310, 1. cathetus.)
312,1. scamnum 401, 13.
reverentia 5, 11. scenicas 181, 9.
revel'sio 121, 21 ss. schisma 278, 15 SS.
reverti 78, 16. 190, 5. 198, 11. scientia pasBim. e. g. 4,2. 8,
200, 15. 221, 16. 396, 6. 15. 9, 5. 20. 53, 9. 66, 8.
revocare 85, 7. 86, 19. 139, 1. 187, 11. 20&,
rho 310, 8. 26. 283, 8. Buh scientiam
rhomboides 376, 18. cadens 66, 9.
rhombon 417, 1. 18. 20 ss. scilicet pasBim, e. g. 102, 20.
rhombos 376, 17. 416,21. 417, 105, 15. 112, 22. 119, 23.
4S8. 120, 2. 411, 14.
rigor 394, 27 -395, 1. scindere 285, 9. 286, 1 88.
DigitlZed by Google
I. INDEX RERUM ET VBRBORUM. 477
8cire 186, 2. 224, 2. 3. 344, 16. semita 9, 11.
363, 13. 398, lO. 412, 8. semitonium 203,8-205, 16.
428,18. 213, 5 Il'. 216, 20 S8. 223,
8cortum 185, 3. 2088. 254, 12. 273, 13. 365,
8cribere 197, 28. 266, 14. 352, 11 et pas8im. DotuIa 323,
15. 390, 13 8. 391, 15. 394, 12. maius 203, 11. 223,
33 ('et. 21. 263,21. Vide apotome.
8criptio 309, 1. minus 203, 11. 223, 21. 260,
scripuIum 426,7.18.428,5-7. 21-263, 19. 277, 4. 2088.
8crupuIositas 401, 7. 280, 2-281, 5 SI. 283, 13-
8crutator 234, 8. 284, 19. 291, 15-295, 19.
secare 22, 6. 25, 29. 30, 7. 45, semovere 407, 13. 414, 28.
26. 81, 20. 228, 18. 19. 263, semum 203, 9.
23. 349, 6. 378, 17. 19. 387, semuncia 426, 6.
3. 19. 425, 29. linea secta senal'ius p08rim, e. g. 24,24.
385,5-386, 17. 28. 31, 8. 36, 11. 121, 1288.
secludere 81,11. 400,26. 407, 397,7.417,25. solida quan-
13. titas 170,23-24.
sectari 43, 22. 72, 17. .senex 179, 27.
sectio pas8im, e. g. 9, 18. 25. senior 11, 27.
14, 1.24. 17, 17. 385, 1888. sensibilis 179, 3 88. 196, 1,2.
sector 379, 13-15. sensus 9,29. lO, 7. 190, 13.
8ecundare 400, 14. 195, 12. 199, 8. 249, 23.
secundarius 355, 3. scnsuum perceptio 178, 2488.
secundum ad aliquid [1] 86,4. 195, 17-196, 15. 220, 2.
8ecundus et compositus 30, lO. 249,24-25. 269, 23. 352,5
42, 19. 44, 9. def. et ceto 31, -355, 16. 368, lO.
24-32, 21. 37, 5. per se sententia 3, 16. 222, 27. 361,
30, 13. def. et ceto 32, 24- 16. 354, 25. 369, 15. senten-
39,15. tiae caligantes 4, 23.
secUl'itas 5, lO. sentire 181, 18. 190, 12. 195,
sedecimus 8ubst. 27. 4. 24. 196, 12. 222, 7. 260, 17.
sedes 219, 18. 393, 21. 28. 267,4. 352, 8 ceto
segnis 199, 17. 221,17. 297, separare 193, 1. 218, 3. 270,4.
12. 414,17. 357, 6. 358, 6.
segregare 25,18. 92,15. 225,6. seponere 400, 20. 406, 23.
seiungere 25,27. 180,3. 225,1. 407,16.
semen 86, 21. 355, 1. septenarius p08rim, e. g. 28,12.
semiaIpha 311, 16 $$. 35, 15. 25. 36, lO. 38, 21.
semicirculu8 122, 1. 375, 11- 397,7. 417,24. adi. 43, 12.
13. 388,8. lO. (424,1-·10.) septimum (us ?) = septima pars
43, 19. (cf. 43, 17. 20)
semidiametrus 424, 3. 5. sequentia pa.r8im, e. g. 22,25.
semiobolus 426, 8. 18. 47, 2. 8.26. 49,2. 3. 51, 18.
semipes 401,20. 402, lO. 426,2. 86, 6. operis 11, 21. 45, 8.
semis 291, 21 88. 428, 9. sequi pa.rrim, e. g. 20, 3 88. 23,
semispherium 348, 8 88. 362, 4. 35, 15. 26. 42, 20. 205, 26.
26. 396,14.26.
DigitlZed by Google
seri es 36,22. 36, 16. 55, 15. 6 88. 78, 20. 80, 988. 84, 1 88.
64, 17. 83, 13. 22. 267, 6. 127,8.16. 128,1.23. 129,6.
352,3. 191,20. def. 50, 25-51. 23.
sermo 86, 12. 199, 9. 11. 23. duplex ceto 61, 20 , •. 192, 6.
servare panim. e. g. 20, 11. opp. quadruplus 252, 19-27.
35, 14. 45, 20. 51, 23. 139, sesquitricesima quinta pro-
28. 156, 25. 181, 14. 24. portio 368, 24.
418,7. . sesquivicesima prima propor-
servire 224, 3. tio 870, 12.
servitium 224, 9 ". sesquivicesima septima pro-
sesqualter paI,im, e. g. 8, 27. portio 368,20. 370, lO. 18.
49. 18. 60, 3. 18. 55,12. 67, sexllngulus 99, 17.
6 n. 78, 21. 80, 8 '8. 84, 1'.t. sexus 186, 16.
127, 14. 28. 128,.21. 129, 3. siccus 196, 25.
138, 27. 191, 19. 418, 6. sidereus 396, 1.
duplex ceto 61, 19 IS. 192, 4. sidus; sidera errantia 12, 9.
8. triplici oppouitur 252, 9 sigma 310, 6 88.
-19. = triplici ab/ato duplice signare passim, e. g. 46, 1. 110,
265,25. 6. 112, 14. 148, 18. 308, 22.
sesqualternm = bis medietas 309, lO. 314, 17 8S.
221,8. significare 400. 26. 428, 12.
sesql1iaItera proportio 418, 3. significatio 217, 6,
sesquidecima habitudo 238, 4. signum 66, 13. 135, 13. 153,
lO. 12. 316,25. 426, 15. signa
sesquioctava proportio paslilli. numerornm 86, 24-87, 6.
e. g. 197, 20. 198, 7. 202, 1. = punctum 394, 3 ss. signo-
26. 203, 24. 223, 17. 265, rum ortns et occasus 396, 2.
23 - 266, 20. 306, 30 - 308, silena 187, 27.
15. 369,6. silentium 219, 19. 20. 358,.13.
sesquioctavadecima habitudo siliqua 426,9.18. 428,7-11.
273,6 IS. similis passim, e. g. 22, 5. 44,
sesquiquartus pfJI,im, e. g. 49, 17. 51,21. 80,16.17. 117,
19. 67, 7 IS. 78, 20. 80,9 IS. 4. 137, 11. 185, 18. 336, 3.
127, 9.15. 129,7. 229,28. 403, 18. nihil ex similibus
369, l. duplex ceto 61, 20 BI. componi 12, 26. 29. similes
sesquiquintus 49, 19. 127, lO. portiones 379,16-18. 387,
149, 1.2. 230, 6. 235, 27. 16.
duplex 62, 5. similiter 30, 8. 96, 15. 101, 14.
sesquiseptima proportio 369, 4. 261, 9. 207, 2. 416, 6.
sesquiseptimadecima propor· similitudo passim, e. g. 26,17.
tio 270, 26 88. 26, 3. 36, 24. 41, 22. 49, 11.
sesquisextadecima proportio 60, 17. 126, 11. 142,7. 161,
270,24". 18. 180, 9. 19. 185, 12. 362,
sesquisextus 149, 3. 4. 230, 3. 12. 394,11. amica 180,10. 21.
sesquitertium = ter pars ter- simplex pa"im. e g. 181, 10ss.
tia 221, 8. 193, 6. 194, 12. 206, 28.
sesquitertius pa.sim, e. g. 8,28. 222, 4. 229, 13. 252, 6. 301,
49, 19. 55,22. 24. 58, 9. 67, 28. 400,11.
DigitlZed by Google
simplicitas 194, 3. 5. 250, 7. 10-12. praeter pltlsum non
259,15. redditur 189, 16. 301, 13. 19.
simplicitel' 214, 13. percussio aaris indissoluta
simul 302, 3 s. 348, 26. 349, 7. usque ad auditum 189, 22-
simulare 352, 14. 23. 855, 19. quasi composi-
sinere 190, 21. 200, 1. tus 301, 28. gravis 189, 29'8.
singillatim 46, 12. 91, 5. 255, 195, 6 8. acutus 190, 2 B8.
7. 268,19.285,3. 315, 16cet 195,6 B. maxime distante&'
singularis 17, 16. 398,12.14. 250,17-21. minimum inter
400,6 SB. se consonantes 250, 18-22.
singulns 113, 3. singula fem. sonorum dift'erentiae 355~
sing. 112, 23. neutro pl. 11, 2288. 356, l) 88. .
20. singuli = uni 135, 21. sophisma 401, 15.
141,9. sopor 185, 29.
sinister 311, 16. 345, 20.' sordidus 393, 7.
sinistra 88, 57. 113, 19. sortiri passim. e. g. 7,27. 8,12.
Bitia habendi 3, 8. 21,25.31,17.37,5.41,4.
situs 425, 10. 169,17. 397,15.
sobrius 5, 5. spargere 200, 11.
socius 136, 9. spatium pallsim. e. g. 9,26. 86.
Bolere 203, 9. 356,20.418,15. 13. 88, 1. 8. 89, 14. 90, 9.
solidare 90, 4. 91, lO. 92, 15. 109, 13. 127.
soliditas 88, 16.. 89, 14. 19. 11. 377, 10. 378, 1. 10.. 383,
125,21. 13. 395, 1. in divisione 13,.
solidum 403,7.20. 21-14,17. spatia=magni-
sQ.lidus 143, 8. 405, 14. nume- tudines 14, 14. = intervalli
rus 86, 16. 104, 17. 22. 105, longitudo 87, 25. vocum
1. 111, lO. corpus 88, 29 Il. possim. e. g. 258, 12. 26. 260,
90, 11 s. 107, 12. 111, 18. 23. 27. 261, 29. 278, 11.
figura (forma) 104,15. 114,1.
120,·13. 20. 122, 20. 150, 6. proportionis 265, 11. 314,
lO. quantitas170, 24. =qua- 19 88.· spatii et acuminis
drans 428, lO. ordo conversus ;115, l) - 9.
solitus 63, 15.- . 21-24.
sollers 78, 23. 353, 22. specialiter 402,27.
sollertia 4, 8. 7, 26. 9, 23. species p08Slm. e. g. 10,26. 15,
solutio 77, 15. 79,28. 14. 19.22. 23,27. 47,11.23.·
solutus 190, 6. 61, 15. paris numeri 17, 2.
solvere pmsim. e. g. 24, 2. 25, maioris et minoris 46, 12.
14. 27. 77, 8. 82, 8. 85, 11. antiqua.181,13. consonan-
somnus 185, 28. 186, 2. tiarum 337, 2088. 341, 19.
sonare 190, 3. 197, 16. 219, 343, 12. species in materia.
14. [335, lO?] 352, 18. 22. angulorum 393.
sonitus 196, 15. 356, 23. 13.
sonus pasBim, e. g. 11, 14. 16. spectare 3, 14. 230, 16. 231, 9.
77,11. 160, 12 B. 172,2.3. spectatio 388, 1.
179, 16. 180, 7. 185, 1. 187, speculari pallim, e. g. 9, 2. 86.
28 Il. def. 195, 2-3. 253, 5. 111,6. 133,26. 151, lO.
DigitlZed by Google
480
230, 18. pass. 134, 8. 139, 8tudio~us 5, 1lld, gd.
2'5" 227 26" 19" 188, 26, 218, 17. 423, 8,
speculatio paBsim, e. g. 9, lltudillm ,r, l'i. 5, 13T. ld9, dd.
47 27" 59 , 4. 80" 5. 81,18. 26. 185, 27. 227, 20.
8:}, 17. }6, 3&;9, 1"/\0, llturm' ld+;, l.
22'" 192,24. 224" 11.20. 225, su avis 220, 5. 8. 249, 23. 302,
3 ,",~;, 3&;[," 6. 3" ,'llCl, 3dS, lì
speculator 395, 26. 402, 28. suaviter 186, 25. 195, 7.
llpemere 10" 13" llublllldh"ll 60" SS,
sphenisco8 114, 9. 121, 3-5. subauditio 60, 12.
llphcra , 27, 11 , 17, 17 , 1mbdllre dI, 1l3,
20. 122, 4. 9. 423, lO. der. subdivisio 30, 8.
107, 1~3. mun,li 22+5, l. llubll;;ce,;; 404;,9. dn9, 2n. 410,
spherica, ae 11, 22. l,i ceto
gphedcull nUml,rUll 76, . 121, 1mbduplPox sesllualter ceto 64,
11-122,16. 2;,;, 8upcrbip;;rti;-'ls ('l"l. 66, I.
:~;~:~~~n:i9, lO, 197, 25,;00,
subduplus 47,17.20.
. ,mbl;;cerll 29;T, 9.
spissus 189, 25. 190, 2 SS. 355, subiectum 352, 23.
27 l;8. l,+;6, SB" 37 16 llub;l'ere pas"';im. e" ,i, 3, 9 ... l',
spondeus 185, 2. 15. 16. 23. 69 22. 71, 20. 203,
llpolllanlllls 1'51?, L 2fl 24r' " 35;; 8 'l90 ;;
sponte 9, 19. 178, 24. 187, 5. subi~e 3, 20. " . '" ,'"'
lltal1l;itnll 12;;, 19. lluhillllS ;;ll;4,
stndium 401,18. 402,2.403, lO. subiungere 320, 2. 379, 9. lO.
lltan, 10l" 9. IliO, ì. l ir9, llubkvan"; 10l" 7.
200, 19. 21. 2òO, 20. 257, subrnedius 311, 4.
21'r 26'1, l. l}74, ; 4. 17 llubministrare 188" 25.
stnter 426, 6. 17. 428,5. llubm'lltipiex ,J6, , 4J, lo
gtatlm 71, 1. l61, ll4. IrO, 15. 57, lO.
llubllmltiriex l,Upl',rpal'ticulr;.
statio301, 19. priormotu 11, 29. ris 46, 16. 60, 24.
lltallllll 4,1. llubmultir1ex rlllperpartl"ns
stntuere" pas.çim, e. g. 235,26. 17.60;24. "
2;;ll" lr, 25+i; lO llS. 7'5,7, ,"ub,r,ultlpliciLlls 4'/, 22"
276, 16. 314, 11. statutae sllbnotare 113, 7. 325, 6.
Vm',es rr9, 17 88" ,'ubJlPrYi;ius 1705,
status 10,18. 12, 20. 59,16. subponere28,7. ò1 5.71,;,;.
1','4;, 6 18 ' , 9. 186 lO. 2r;3, 5" l;43" 15, 400,
196, 26. controversiarum 1p. 24 ceto
4'5r, l'L llUbprincipalis 309, 25. 310, 7.
stella 18;;, 5. 188, 37i;, 1. llub;ll,adl'l;p};lll 47,18. "
stellifer 219, 15. subripere 41, l. 55, 16.
"terll"n ,;';;3 llubllll;ribl;l'e gl, IL 4p+~, 5,
;trab~s 425; 7. subsequi 20,12. 390,3. 391,5.
lltridlm ;1?2, 17, 387, 20" ~l92, 4PH, 3" 13.
striga 401, 11. 13. subsesqualter 49, 24.
lltud1lre ,I f 1, 2P"
IgillZ JY\. )C le
subsesquiquintuB 49, 25. succinctus 415,16.
BubsesquitertiuB 49, 24. succinere 185, 2.
subsidium 8,4. BuccrescerE\, pas8j1ll, e. n. 27,
subsistere 13, 3. 14. 35, 13. 36, 13. 40, 22.
substantia lO, 18. 12, 27. 13, 52, 9. 231, 4. 247, 21.
2. 26, 14. 66, lO. 125, 8. in- sudor 5,5.
mutabilis 7, 27. 8,9. 12. 12, Buetus 186, 24.
22. 125, 20. 132, 24 811. 136, sufficere 85, 5. 122, 21. 187,
8. numeri 12, 23. 15, 20. 13. 15. 202, 19. 424, 12. 428,
paritatis 21, 25. paris nu- 20. aliquid 22, 27. ad ali-
meri 30, 6. prima rerum 31, quid 4,23.
16. principalis 31, 26. in- sllfficienter 137, 2. 229, 12.
nequalitatis 77, 5. prima et 419, 11. 423, 8.
semper eadem 117, 9. 20. suggerere 119, 17.
118, 388. 123, 5 S8. 125, 12. sumere passim, e. g. 3, 11. 9,
variabiJis motus 123,4. 124, 21. 44, 18. 47, 31. 79, 16.
lO. 125, 16. definita 126, 13. 126, 28. 204, 14. 205, 21.
indefinita 126, 14. rerum 379, 7. 387, 6. 400, 8. 18.
123, 1. mllndi 126, 2. suis exordium 12, 12. initium 25,
se finibus continenB 132, 17. 1. denominationem 26, 5.
corporis 169, 16. exemplum 27, 11. princi-
subsuperparticularis 46, 15. pium 195, 18. 246, 9. voca-
57, lO. bulum 198, 24.
Bubsuperpartiens 46, 16. 58, summa passim, e. g. 14, 1.
11 811. 18,20.26. 60,3. 64,8. 86,
subtendere 380, 12. 17. 381, 26. 193, 18. 239, 5. 352, 29.
22. 384, 23. 393, 21. 394, 25. 395, 8. 404, 18. spatii 14,
399,4 cet. Il. quantitatis 18, 15.=ter-
subter 197, 28. 406,30. 4.17, minuB 19, 14-15. 241, 18.
28. partium 40,2811.
Bubterior 53, 25. 55, 5. 101, summatim 223, 1.
17. Bubterius 116, 7. 396,15. summitas 17, 5. 110,11. 393,
418,11. lO. 394, 15-21.
Bubtilis 4, 20. 122, 23. 143, 12. summotenus 399, 19.
196, 26. 351, 17. 355, 2788. Bummula 24,6. 55,4. 79, 19.
396, 9. 425, 26. 134,14.161,3.407,23.417,
subtilitas 53,8.96,23. 137,5. 24.
402,15. summU8 219, 14.
subtractio 38, 5. superabundare 400, 20.
Bubtrahere passim, e. g. 232, superadnectere 348, 3.
17. 256, 13.258,12.283,23. superapponere 329, 9.
292, 6. 326, 19. 338, 1. 400, superare passim, e. g. 12, 4.
5. 405,1. 40, U. 25. 53, 28. 54, lO. 12.
subtriplus 47,17.20. 80,23. 152,8. 194,2. 203,
subtus 413, 9. 415, 24. 6. 255, 32. 414, 2.
succensere 184, 1. superbipartiens 58, 15 sS. 67,
succincte 389, 1\).401,5.413, 9. 70, 5. 168, 17. 21. 191,
14. 424,12. 26. 230, lO. tertias 60, 6-8.
llOF:TlUS. 31
DigitlZed by Google
482 I. INDEX RERUM ET VERBOR.uM.
34-15, lhplex ifi5,12. -240 dctrai'," supero

34. 16, q? 192, 360, ila,rti('ufl::,'fis 254, 306,
54. fi9.
superbitertius 60,"16. snperparticularitns passim, e.
superesse 79, 17. 300,2.407, ,q. 70, 2. 194, 9. 231, 5. 233,
55. 40 ' 3, 5:i, 415, <lct. 26. 23r: 250, :353,7.
fili5erficififi 5assim, ~R, 255 , 259, pro-
15 s. 5 ' 3, T, S8. 90, ss. 92, prietar:",," :iervat llimtìnuae
13.99,27.104,19.107,G. qnantitatis 193, 22 8S.
158,25. 223,2. 364,,8.377, snperpartiens 46, 8. 53. 6. 57,
1. 419 corplfifi:e caput 11-60, 64, 65,5.
90, lO. permntantur, in 67,8. 70,4. ,5.24.
nlium *,ranseuntcofmTm 213, 27.,72: 78, 247,24,
13-14. def. 374, G-8. 148, 6. 191, 23-29. 192,26.
194, 3. 12. 220, 26. 229, 15.
superfll1ere 2G3, 8. 230, 8 230,';8 232,
fieperfiUlle 15. nn- 28-2i),l i6. 25 ' }, 301,
meri 40, 41, 29 et '
25. snperponere 87, 18. 94, 19.
supergredi 56, 9. G3, 15. 21. 108, 21. 26. 109, 15. 163, lO.
89, 17. 221, 1. 13. 25il,
lmpergreee2 n 65, 17,
':eperhafe:i'f: 58, 3. elir,;:1~~~~l~5:~~i;:;, !~i~:
superiacere 55, 10. tas 60,10-11.16-17. du·
superior passi1/!, e. g. 20, G. plex 65, 13. 15.
22, 29 25: 21. 27, 9, nuperqnudn'llllintus 60, 17.
eeperins e. 19. il"persesifimiter 19U,
38,7. impersesqultlilxtadel,::mil pro'
superparticnlaris 46, 7. 49, portio 271, 3 88.
15-52 19.53,6. 55,8s8. supersesqnitertins 192, 6.
G4,12, 511s. 50. 70, B:ipersta'il 381, 3.
3. 71, , 12. 5. 20. impersteil 23.
83,7 88. 15#: 127, ,mpertrif,iro t:o:ns 58, ,is.67,
10.16. 128,25. 147,24. 148, lO. 70, 6 88. 191, 28. 230, 11.
7. 17. 191 16. 192, 26. 220, qnartas 60, 8-9.15-16.
50. 22 ' 3, 229, 25~ 2aO, 7. dupleu tiilt. 65, 13, 15, 72, 8.
230,2'L 232, 25~r':l7, 25. nilpertriiiu,ili·tns 60,
240, 17 541, 12, 1 8S. fluperValll,lttll 5, 14. 114,
253, 19. 301, 29. 303, 19- 20.
304,19. 21-307,20.370, snpervadere 64, 1. 154, 15.
4 s. et dnpk', 71, 9. 211, 4, 239, 3 .ç8, 262, lO.
in i:llmeris 263,9, ,2.
perparGlllU1ares? fl4, ". 16f ', 161,
in dno aequa 1I0n 259, 23. 3Gl, 24.
potest 223, 18-19. 268,26 supinus 309, 26 88.
-272,9, 285, 988. aOf" 3-5. snpplementnm 384, 11
a71, 1;>, nume";il m:nori- flupplere 15. 25P. 256,
bus mf,:m' proportlf':3;19, 25 1688. 19.
supputatio 408, 23. dia pente et diapason 156,
supra 258,27. 24. 157, 3. 194, 26. 202, 4.
sllpradictbs 16, 5. 20, 8. 24. 222, 24. 223, 12.250,24. 251,
101, 16. 390,2. 405,20 ceto 13. 253,4.258, 19-27.357,
supra dictllS 21, 3. 2088. ceto
suprascriptlls 261, 23. 264, 12. diapason 156, 20. 159, 18.
406, 6 (413, 24). 171,27. 194,25. 197, 14 88.
sllpremus 4, 15. 252, 8. 266, 201,4-16. 205, 5-16. 206,
25. 3. 211,27. 222,23. 223, lO.
surdescere 196, 15. 22. 249, 27. 250, 6. 24. 251,
surgere 106,7. 142,27. 12. 251,18-253,25. 253,
sursnm 88,28. 113, 18. 311, 28-254, 30. 265, 14-267,3.
16. 346, 14. species 338, 15. 339, 4 -lO.
suscipere pasSilll, e. g. 5, 16. 340, 15-341, 1. 19. 25. 342,
9, 18. 22,11. 25, 17. 184,4. 11.343,12. 347, 1988.349,
373,23. 379, 17. 395.21. 5-8. 360, 6 88. 363, 2288.
suspectus 8ub8t. 425, lO. ceto
suspectus adi. 5, lO. bis diapason 157, 19. 158,
sllspendere 110, 9. 186, 15. 7.13. 159,26. 104,26.202,
199, il 88. 7. 212, 6. 223, 12. 250,25.
auspicere 130, 9. 251,13.253,5. 342,7.344,
syllaba 77, 9. 26. 357, 2088. ceto
aymphonia passilll, e• .9. 11, synaphe 217, 4-26.
16. 18. 155, 15. 159, 14. 198, synemmenos 207,25.210,15.
12. 201, 1. 247, 17. 395,20. 218, 24. 342, 5. Vide tetra-
diatessaron 155, 16. 27. chordum.
159, 15. 171, 23. 172, 4.
194, 23. 197, 16 88. 202,2. tabulatum 403, 17.
203, 18-204, 9. 204, 29- tacere 245, 27.
205, 3. 206, 4. 211, 28. 212, tacite 247, 7.
5. 213,11-12. 223, 11.19. taciturnitas 188, 16. 199, 13.
250, 25. 251, 13. 253, 5. 255, 301,20.
3-258, 11. 273, 18-275,5. tacitlls 187, 27.
species 338,14-28.339,11 taedium 400, 29.
-20.34.'>,488. 348, 16-26. tangel'e 348, IO. 374,11.378,
357, 18 88. 365, 1 ss. ceto 178. 370,24.413,3.
diatessaron acdiapason 259, tarditas 12, 9. 185, 16. 189,
10-260,16. 357,21-360, 26. 100, 1. 206, 16. 301, 18.
26. 19.
diapente 156, lO. 14. 159, tardus 189, 24. 28. 190, 7 88.
168.171,25. 172,4. 194,24. 199, 12. 14. 301, 18.
197, 17 S8. 202,2. 204, 11- tabula 4,6.
205, 3. 206, 4. 212, 1. 222, tactus 8, lO.
24. 223, 11. 21. 250, 25. 251, tau 309, 23. 311, 18. 20.
13. 253, 4. 255, 3 - 258, lO. tectorius 403, 17.
265,2-H. species 338,14. tegmen 4, 12.
339, 1-4. 340, 1-15. 340, temperamentum O, 3. 41, 7.
1-4. 357,1888. ceto 169, 13. 362, 11.
31 *
DigitlZed by Google
temperare 185, 9. 26. 354, 11. SS. ultimus 152, 20. 155, 11.
temperatio 188, 30. 167, 13. postremus 152, 16.
temperatus 66, 18. del. 374, 22.
temptare 236, 19. 276, 16. ternarius passim, e. g. 27,2 S8.
349,5. 28,8. 30,28. 48,8. 397,12.
tempus 8, 6. 31. 12, 18. 181, 404, 5. loeum obtinet pri.
7. 187,25.188, 11.24. 309, mae inparis lineae 277, 9-
13. tempus est 149, 20. 314, 10.
8. 393, 6. 402, 24. 404, 2. terra 77, 13. 219, 18. 388, 1.
tendere 97,17.123,22.125, testis 186, 21.
3. 188,18. 301,11. 355,5. tetracbordum 200,27.207,27
362, 26. 382, 20. 395, 2. ani- 88. 334, 25 SS. diatesaaron
mum 79,22. resonat 322, 23. divisio 364,
tener 186, 24. 20-371, 20. hypaton 209,
tenere passim, e. g. 82, U. 94, 3-19 ss. -218,19.332,6
1. 97, 11. 117, 21. 158, 13. - 334, 13. 26. meson 209, 21
179,26. 181,9.187, 12. 195, -24 SIl. -218, 19. 880, lO
21. 386, 21. 412, 13. -332,3. 334,27. diezeng'
tensus 190,4 menon 209,26 -29s8.-218,
tenuare 160, 13. 196, 26. 356, 20. 324, 22-327, 15.335,3.
3.23. 337, 26. synemmenon 210,
tenuis 53, 8. 15-16 SS. - 218, 19. 327,16
tenui tas 188, 18. - 330, 5. 335, 2. 338, 1. by-
tergeminus 40, 27. perboleon 211, 2 -5 S8. -
terminare passim, e. g. 8, 22. 218, 20. 319,6-324,21.
42, 6. 77, 10. 121, 10.17. 335,5. 336, 29-337, 11.
- 122,5.137,7.228,11.375, 337,26.
9. 414,20. tetragonalis; tetragonale la·
tel'minatus 125, 8. 380, 2. 381. tus249,4. 412,7.415,6.
2. 384, 19. 390, 7. 417,9. 419,5.
terminus passim, e. g. 9, 15. tetragouicus ; tetragonicnm
24. 16,9 S8. 18,24. 47,28. latus 163, 17. 20. 411, 13.
110, 23. 121, 15. 137, 14 8S. tetragonus passim, e. g. 8, 25.
199, 25 ss. 228, 14. 302, 12 56,5 ss. 100, 1. 102, 588.
ss. 374, 21. 375, 19. 389, 15. 103, 22. 108, 15 S8. 110,8 ...
= summa 19, 14 -15. 241, 111, 21 SII. 113, 7. 11. 119,
16-17. minor passim, e. g. 12 SII. 126, 28. 127, 22. 128,
24,2.25,25.26. 144, lO .YS. 16 811. -136, 3. 148, 19"·
148,11.149,8. 13.152, 28ss. 150, 11 88. 151, lO 88. 404, 6.
162, 1 S8. 241. 25 88. maior numerus def. 56, 1-8. eios·
passim, e. g. 25, 24. 26. 144, dem naturae atque inmnta·
11 8S. 148, lO. 149, 11.13. bilis substantiae 118,2- 8.
152,29 S8. 162,1.88. 242, 123, 11 S8. = quadratus 98,
10 SS. maximus 152, 4 8S. 23-24. 120, 5. fig. geom•
162, 7 SS. 241, 26 8S. parvis- der. 112, 19-20. podismos
simus 152, 48S. 162, 7. 88. -tetragonorum 415, 15-419,
minimus 242, 10 ss. 247, 25 9. tetra.gonus normali! 415,
DigitlZed by Google
18-416, 6. parte altera lon- tractare pa88im. e. g. 86, 9.
gior 41.6, 8-20. 139, 26. 164, 18. 181,12.219,
texere passim, e. g. 47, 5. 53, 28. 231, lO. 424, 13.
4. 63, 9. 68, 3. 200, 24. 229, tractatio 223, 3. 301, 8.
20.318,14. tractatus 218, 17. 223,16. 242,
textrina 4, 9. 26.300, 4. 301, 10.363, 7.
theatralis 181, 9. 401, 4. 402, 16. 415, 16.
theorema SO, 5. 390, 4. 401, 5. tradere 33, 22. 66, 6. 186, 6.
424,1. 219,9. 342, 27. 395, 6.411,
thllsaurus 3, 11. 24.
theta 310, 15. traditio 393, 6.
tibia 185, 13. 186, 21.24. 187, trahere lO, 23. 30, 13. Iongis
23. 189. 8. 224, 17. tractus otiis Iabor 4, 20.
tibicina 185, 15. participationem 29, 27. ori-
tignulum 86, 17. ginem 61, 13. 164, 25. voca-
titubare 224, 11. bulum 213, 12.
tollere passim, e. g. lO, 16. 17. transcendere passim. e. g. 23,
19. 20. 29. 11, 2. 136, 7. 140, 18. 54, 3. 58, 4. 61, lO. 108,
14.231,22. 11.153,28.191,8.205,3.
toniaeus; chroma toniaeum 418,6.
365,22. 367, 3 ss. transcurrere 5, 1. 164, 20.
tonu8 paslim, e. g. 11, 20. 172, transferre 45,9. 270,2. 300,
5. 202, 2. 208, 6. 211, 24. 5. 389,20.
80norum mensura commu- transfundere 396, 15.
nis 172, 1-3. nunquam in transgredi paslim. e. g. 42, 20.
gemina acqua. ilividitur 202, 45, 15. 62, 21. 65, 18. 138,
17- 203,11. 203, 15-204, 23. 153,27.
9. 223,17-18.269, 11-14. transire passim, e. g. 8, 11. 23,
269,31-272,9. 323, 24. in- 26. 27, 8. 36, 7. 52, 6. 55, 3.
compositus 216, 21. in su- transitus 415, 15.
perparticuIal'Ìtate ponendus translatio 4, 28,
255,4- 257,6.258,11-16. transmissio 52, 17.
divisio Pkilolai 276, 15-277, transmittere passim, e. g. 5,
18. = duo semitonia minor a 21. 34, 6. 35,3. 49,9. 52,
et comma 277,20-278,9.18 15. 195, 13. oblivione 20,19.
88. 299, 9-26. toni spatium transsilire 36, 1. 13. 55, 5. 62,
per consonantias sumptum 15.19.
279,9-280,1. maior quam transvertere 309, 18.
VIII commata 296, 20-298, trapezius 376, 22. ortbogonius
15. notula 323, 5. = modus 418,2-13.
341,20. tremebundlls 190, 11.
torax 4,11. tremere 190, 8.
tormentum 185, 21. trepidare 82, 30.
torquere 356, 21 8. trepidatio 79,23.
torrere 188, 23. triangularis 91, lO. triangu-
totum; unita ti!! 13-1, 28. bina- lares numeri 86, 14.
di 135, 1. triangulum lO, 29. 11, 1. 92, 4.
totu6 242, 29. 105, 7 S8. 179, 12 SII. 228,28.
DigitlZed by Google
380,7-18.24-381, 2.17 78B. 335, 23. 336, 10-15.

-382,22.383,22-385,2. 337, 2. 339,28.
389, 1. ceto aequilaterum triumphus 224, 23.
376,2. 380,3. 388, 26--~!9. tropus 341, 20-22.
390, 6-25. 404, 14-406, 12. tuba 186, 30.
isosceles 376,3. 406,14- turbare 246, 12. 309, 15.
407,1. scalenon. 376,4.407, turbo 190, 16.
2-408, 5. orthogonium 376, turpitudo 181, 13.
6. 408, 7 -413, lO. ambly-
gonium 376, 9. 386, 18-22. uberrime 323, 24.
413,12--414,14.oxygonium uUerior 110, 9. 359,22. 400,
376, 11. 414, 14-415, 12. 388.
Vide trigonus. ultimus 42,23 BS. 69, 3. 78, 9.
triangulus 91, 13 SS. 380, 7 S8. 10.81,19.273,24.285,2.
389,6.393,22 SB. 404,15 293, 8 s. ceto in ultimo 427,
ceto numerus 91, 1. 92, 12- 14.
95,6. 96,4. 98,21. 99,26. umbo 4,12.
101, 19. 102, 6 BB. 103, 22B8. umidus 196, 24.
105,1 8B.-I09, 22.131,14 uncia 401, 20. 426, 4. 17 .
88. omnium formarum prin- . 428,4.
cipium 103, 17. 104, 13. (92, uncialis 402, 12. 13. -125, 20.
6) 109, 17-22. unda 200, lO 88.
tricenarius 163, 12. 418, 5. Ilndique 348, 14. 16. 408,8.
triemitonium 216, 28. incom- undique versum 394, 19.
positum 216, 25-27. undula 200, 13. 16.
trifariam 402, 3. Ilnguis 352, 20.
trigonus 386,17. 387,17.404, uniformiter 115, 1. 195,7.
4-415, 14. Vide triangu- unisonus 356, 6 88. 361, 3. 4.
lum. unitas pa.sim, e. g. 13, 11. 12.
tri!aterus 375, 15. 376, 6. 14, 25. 15, 23. 25. 87, 5 SII.
tripla proportio 349, 8-13. prima cunctorum numero-
tl'Ìplicare 59, 19. 147, 6. rum et genitrix pluralitatis
triplum = tertio simplum 16, 2-26. 232, 23-24. 244,
221,6. 2-4. 397,20 s. indivisibilis
trite 206, 29-210, 14. 335, 21. 17, 12. insecabilis 23, 8.
337, 16.340, 7. 25. cunctis (numeris) mater 30,
28.37, 18.93, 7. per se con-
trite diezeugmenon 209, 28 - stantis quantitatis princi-
216,9.218, lO. 311, 5. 313, pium 79, 25. omnium nu-
11.325,208B. 335,26. 336, merorum mensura commu-
16-18.337,3.338,7.339, nis 33, 7. 37, 17-18. virtute
2288. atque potenti a perfecta 44,
trite synemmenon 210, 25- 16 88. prima 56, 26. secunda
216,4. 219,9.310, 15. 313, 56,28. tertia 56, 27. vicem
5. 328, 1988. 335, 27. 336, obtinens puncti 87, 13. 88,
19-21. 337, 5. 11. 90, 6 S8. 110, 12. 277, 9.
tl'Ho hyperboleon 211, 18- in se multiplicata nihi! pro-
216, 13. 311, 14. 314,2. 320, creat 88, 2-5. vi sna trian-
DigitlZed by Google
gulus 93, 5. 12.94, 10.107, variatio 8,2.125,9.19.228,2.
19. quadratus 95, 17. vir- lunae 12, lO.
tute pyramis 107, 20. 108, varie 181, 11. 397, 15.
19. 109, 1. 110, 3. vi et po- varietas 21, 21. 47, 3. 55, 16.
testate cybus 112, 18. 136, 133, 8. 187, 26. 188, 11. 13
14. circulus et sphera 122, 196, 23. 199, 12.
3-4. primaeva ingenerata- varius 181, 23. 195, 2G. 198,
que 117, 5_ inparitatis effe- 11.
ctrix et forma quaedam 118, vastus 355, 28.
16-18. inmobiIis ceto 125, velle 377, 13. 428, 8.
7-13.132, 23-24. minima velocitas pa8si71l. e. g. 4, 21.
in discreta quantitate 193, 12, 9. 189, 26. 190, 11. 20.
12.228, 12. crementi demi- 222, 6. 301, 17.
nutionisque principium 251, velox p08sim, e. g. 5, 1. 187,
17-18. 27. 30. 189, 24.190, 4.22.
universaliter 151, lO. 194, 27. 199,7. 221,13.
214, 6. 286, 18. vendicare 9, 6.
univocu8 361, 19. venia 5,9.
unU8 potestate 'triangulus 103, venire p08si71l, e. g. 24, 7. 25,
12. tetragonus 56, 4. 96, lO. 2. 107, 25. 110,5. 115,12.
119, 13. pentagonus 97, lO. 179,9.195,9.204,27.393,8.
in unis tribus terminis 66, ver 188,23.
26. uni 87, 3. veraciter 195, 26. 221, 22.
urgere 112, 15. verbum 182, 6. 199, 6. 8. 309,
usquedum (usque dum?) pas- 8.20. verbi gratia 197,.27.
Bim, e. g. 16,8. 17,11.200, 356, 17. verbum de verbo
12. 389,19-20.
usus 87,2. 283,8. 348,14. vere 8,13. 9,9. 153,9. 227,
22. 263, 18. 352, 15 ceto
uti I), 4. 68, 22. 185, 29. 242, vergere 198, 1.
29. 397,2.413,22.426,24.
verisimilis 186, 30. 255, 16.
utiIis 53,9. 57,2.72,18.149, veritas 8, 1. 9, 8. 22. lO, G.
21. 389, 4. 401, 1. 179,7.22. 352, lO S8. 411,5.
utilitas 164, 20. 236, 6. versari possim, e. g. lO, 30.
utriroque 377, 1. 47, 24. 86, 13. 89, 2. 122,23.
utruro 260,7. 224,26.
versiculus 346,17.
vacare 344, 5. versus pas,im, e. g. 28, lO. 50,
vacillare 893, 3. 8. 13. 51, 7. 53,3. 55, 13.
valde 390, 2. 186, 22. 309, 6.
valcns 181, 15. vertere 8,31. 68, 23. 70, 17.
valere 42,13. 199,26. 200,4. 26. 182,5. 228,2. 31>2, 18.
244, 28. 399, 18. 406, 2 ceto 356,18.
validus 4, 11. vertex 105,7. lO. 106,4. 108,
vapulare 46, 3. 8. 109, 21. 110, lO. 381, 15.
variabilis 8, lO. 123,3. 124, 1. 393, 20. 418, 5. 9. 424, 14.
125,16. 425,8.
variare 192, lO. 196,22. 214,3. vertibilis 8, lO.
DigitlZed by Google
vcrtigo 187, InlZ"icae 12, ;Y. 181, arith~

verum sllIJsl. 9, 7. 196, 10.352, meticae 12, 11. 140, 13. DU'
15, 20~ Pl'inm rerUm
ve"", 204, 17. nàturae 6. m,,~
vcstigare 7,25. 10,5, 44, 1. tris et radi cis 66, pro-
80, 14. 102,5. 163,15. 361,2. portionis 78, 3. 82, 12. gig-
ve:",;;7um 150. 1-3.' 7. 17n 88. ~L sentii·"di 19 ii.
411, quant't,.tis lOn. 16. 140
veteres 167,9.308,23.343,2. 8. altcritatis 132, 15. cle-
351. 16. 377 4. 395. 9. 401. menti 155, 17. cognitionis
gm,gl!. 1;r~~~~.;:;~t~~ '1~~;
445, 2%; •
vexare 185,
via 104, 15. 181, 1. 236, 22. 11. armonicac 352, 1.2. 3M,
1. 16 ss. opp. actu passim, e.
vian, ';:;, 28 ,5. ~ ~ 94, fiI 95, h;~
viees; tempo rum 12,18. rctra- 19. 197,
ctionis 38, 1. multiplicis visere 4, lO. 186, 8. 187, 26.
nm:fieri 26. p,mcti 87 .33.7. ,8. 3~7. ~.
1;3~ "dmo,,:f:onis 7'1:.,20. VlS,,~, • 79, .~.~ .. O. 107 72.
vicinus 45, 24. vita 196,8.

vicissim 38, 5. 188, 24. 348, vitator 267 16.
2·;.
vicI""itudo 28. ;~!i::~ta4s\7fi. 28.
vietor animus 3, 9. vivere 178, 25.
videlicet 126. 14. 389. 20. 414, vocabulum passilll, e. 11,3.
2f.~ n15, L ""l. n i9. 19 ii'? 22 26,
vi"i'"'' passi..., e.•q. g, 13. 38, 6 15. lIn, 16. 192, Ili.
4. 67,2. 69,11. 126, 25. quasi 198, 24. .
vidi,ndo ""t,:ndere 396, 14~ vocare passim, e. g. 11, 19. 17,
7. ,31, 17. 170, 17. -503,20.
Vig,:iTi 7, 28. 9.
vo"n7". 269, . '307, -51. 3&L
vigilia 5, 5. 1 ceto
vilis 3, 9. volumen 227. 14. 267, 5.268,
vin"",,: pas..ù. e. n. 7.
17~ t.5, 2 11 98, 1;,:. ,~7, 7 790, 1{52, i,
3....,20. 17. 4.
255, 30. 413,
voluptas 186, 26.
vin"lentus 185. 13. voln",H: 188: iL 395, 17~
vir 71. 3'F•• 25. vox Lassim, .q. 7-5, 187.
virga 190, . 198, 16.188, 15. 18.30. 191, 1.
virgula 87,5 SB. 190,17.310, 194, 24. 195 2. 19. 196, 13.
1 2uu. 20. • 4. 5. i,119, 20.
virt".'f 41, 181 i 2. 181. 3n, 15. lEi. 1363, 9 conti·
3. virtute opp. actu et opere nua, suspensa 199, 2 - 200,
44,16. 45,4. 107, 20. 5. lincae vocis Ioco 279, 7-
3. 12. 77, II ffi9, lfi. 8~ m"bile" 335 s.,. iD~
9, 14. numeri,· m"hiles, ", .. idae 12 SR.
rum 11,7. 395, 28.396, 4. unisonae ceto 356, 3&7,
geometriae 11, 28. 137, 5~ 14. 361, 3 sS.
II. INDEX NOMINUM. 48D
vulgaris 13, 17. vulgus; vulgum ipsa dubita-
vulgatus 184, 7. tio praeterit 170, 11.
vlllgo 34, 11. zeta 309, 22. 311, 3 .y.~.
II. INDEX NOMINUM.

Aggenus 428, 19. Graecia lU, 17.
Albinus 199, U. 218, 22. Graecus lidi. 3, lO. lU, 6.
Architas: [?] 303, 7. 408, 14. 182, 6. 309, 14. 15.
412, 20. 413, 22. 425, 23. Graecus Bubst. 206, 19. quoti
ArchytasPythagoricua 130, U. Graeci atomon vocant 89, 23.
17. 285, 12-286,18. 36R, pentagonus 91, 3. dyas 93,15.
O ss. 360, 15. 25 SS. spheniscos 114, O. parallel-
Arion Mcthymneus 185, lO. epipedus 115, 1. doeides
Aristoteles 139, 1. 18. 167, 4. 120, 23. axiomata 231, 7.
189, 2. Aristotelica decem apotome 263, 22 . .magadas
praedicamentorum descri- 348, O. epipedon 403, U.
ptio 139, 13. stereon 403,20. ceratim 426,
Al'istoxenus 265, 21. 267,,1,. 8. xolo'll(lotl ceto 110, 26-
268, :U. 273, 18. 274, 24. 111, 3. s'I:E(lop,1jxns 115, 8.
355, 2 SS. 363, 6. 364, 15. xoltl/n stltloun 378, 1.
365, 9 BS. 1170, lO S8. Graia oratio 4, 25.
Atys 206, 8. Hippasus 250, 27.
llacchus 5, :W. Hippoerates 186, 6.
lloeotii 185, 21. Histiaeus Colophonius 208,20.
lloetius 3, 1. Hyagnis Phryx 206, O.
Caelum 219, 2,1" Iones 185, 19.
(;leres 5,19. Ioniea Graeciae regio 114, 17.
Colophollius 208, :m. Iovialis circulus 210, 8.
Coroebus 206, R. Ismenias Thebanus 185, 20.
Cretensis 181, 2,1,. Iulius Prontinus 402, 8. 428, 18.
Cyclopea frona 41, 3. Iuppiter 206, 13. 219, 23.
Democritus 186, 6.7. Lacedaemollii 181, 23.
Empedocles 185, 23. Laconica 182, 3.
Eratosthenes; cribrum 33, 2088. Latini 115, 1. 407, 5.
Eubulides 250, 27. Latinus adi. 217, 5. 218, 22.
Euclidea 373, 21. 389, lO. 392, 426,13.
5.406, U. ,1,07,2. ,1,08,7. Latium 393, 8.
,1,12,21. 413, 12. ,li!, 17. Leabii 185, 19.
416,4.8. 417, 12. 17. Lesbius 206, lO.
~'rontinus 403, 1. 428, 18. Lucretius 77, 13. Vide lIar.
Geryo ,1,0, 27. leet.
Getao 181, 6. Luna 219, 21.
Gortynius 181, 25. Lyou.on Samills 207, 8. 14.
BOE'rIUS.
31 **
DigitlZed by Google
Il. INDEX
17. primlls
in libro de con- proportionc
siliis suis 185, 10-17. de re sonornm con·
publica 219, 12-l!l. cordia inngeretur 196,18-
Mars 219, 9. 23. 198, 28. primus sapientiac
Mercurius 206, 7. 21\), lO. 2:l. studium philosophiam nun'
Methymneus 185, Hl. cupavit 227, 20 s.ç. sapicn·
Milesius 182, 1. lA4, 1. 20\!, l. tiae eius heredes 117, 2.
Musae 151, 24. Pythagoreus 395, 25. 396, 11.
Ni,'ùnmf,hus HO, 5. 114, 17. Plfthafforici 194, 14. 195, 27.
22 -222,12. i ii ,7. 425, 27.
260, 12. 416. ul'ffbantur 18", 27
,ris 4, 31. qllid erat ratio ,lo·
de m'ith- fUi"ifiZ'itas 223,4-9.
mrm,',,,,'" 14:.1, 13-lR. mllsicis 24!l,
,',',ç,p,',f,ff,ffff 250, 23 - 2". 260, 13. 2GH,
Ù ,i, 'l , 1 .çs. l'S. 3:,7, 17 .•S.
Orpheus206, 2. 360, 28.
Papinius Statius 18G, 22. Pythagorieus 13\!. 17. 276, 15.
Patricius 373, 21. disciplina 13, l\!. 354, 26.
Periotes 208, 10. denal'ius 139, 15.
Philolaus 126,7-8. 276,15. Romanus. Romallae orationis
277,1. 278, 11. thesaurus 3, lO. (426,13.)
Phryx 206, 9. Samius 207, 8.
Pbto 10, 4, 126,:l. 13\!, 1. s''tturnus 206, 11). 219, 7. 24.
180, 4. 22. 181,
12-20. Plato- 5i 184. 1.
lfeneratio 80,6.
149,21.
i
26. de repu·
l'nriotcs 20!ol, 10. 1!ol. 206, 10.

193, 2. 19!, 15. Creteusis 181, :H. i
222, 27. 249, 21. 260, 17. Thebanus 185, 20.
348,3. (350,24-351,13.] Timaeus dialoglls Platoni.' 8U,
355, 5 ss. 356, 5. 357, 15. 6. 126, 2. 149, 22.
358, 13, 360, 21 ss. 363,21. Timotheus Milesins 182, 1. 7.
369, 24 ss. 371, \! SS. 183, 5. 11. 209, 1.
Pythngoras 7, 21. 117,1. 13\!, Tullins 185, lO. 219, 12. Hl.
L 7 16. 167,4. 2:l3, 5. 228, Urbiclls Aggenns 42A, 18.
l'ddidit mitiorcm ,22.
III. INDEX GRAECUS. 491
III. INDEX GRAECUS.

ayE'II'IIT} 182, 12. 1tal 182, Il. 11. 12. 16. 183,4.5.
ayc.wa 183, 1. ayoo'lloo'll 183, lO. 1taloo'll 183, 9.
alloa(> 182, 11. 1tE'IIo'ta'to(> 182, 12.
all-E1:E(>a'll 182, 8. 1tl.frIX(>I~W 182, 9.
all-0l(ja'll 182, 16. dEO(> 183, lO.
a!LqnE'II'IIv'tat 182, la. 1tOl'llai 378, 1.
a'lln 182, 13. 15. Kalov(>o'll 110, 26.
a'lln6't(>olpO'll 182, lIi. lVP.f1WETIXI 182, 10,
ct7rloa(> 182, 13. . l'EJ.EO(> 182, 12. 14.
a7f06't(>Elp0Il-E'IIO(> 182, 10. II-Ep,'I/1anat. 183, [>.
a7l:(>E7f1] 183, 1. 11-1] 183, 9.
anll-a66E 182, H. MIl1]6101;> 182, 7.
(ja(>o(> 183, 8. p.v.froo 183, 2.
~a6tlEa(> 183, 4. p,ooIX'II 182, 8. 14.
LlIXlI-a't(>o(> 183, 1. '/IEoo'll 182, 11. 'IIEool;> 183, 3.
6E 182, 16. 183,
(lE601:ftat 183, 3.
n. ° art. 182,183,7. 3.
06v'/lIX(>
61a 182, 9. 11. 07t:oo(> 183, 7.
6ta61tEVa'll 182, 15. 183, 2. 01;>00'11 183, 8.
61a6T1]lI-a'tlIlT) 199,4.10. 200,1. ovx 183, 3.
616a1t1t1] 183, 3. 7t:alIXla'll 182, 8.
61Ea1tEVIXaa't0 183, 1. 7t:IX(>aYI'/IOp,E'IIO(> 182, 7.
6txolov(>o'll 111, 1. 7t:IXI;>IXd1].frEIs 182, 16.
ftS"Yoo'll 182, lO. 7t:E(>I 183, 4.
E1taa'to(> 183, 7. 7t:E(>tnal;> 183, 6.
EXlI-dElS 357, 11. 7t:otxtla'/l 182, 12.
E1t'tall-0'll'ta(> 183, 6. 7t:ol", 182, 8. 7t:oll01;> 183, 17.
ElEVal'llla(> 183, 1. 7t:olvlpoo'llla'/l 182, lO.
EII-tidns 357, lO. 7t:olv%01;>6ta(> 182, 11.
E'II 182, 7. 16. 183, 8. 7t:o't 182,15.
E'IIa(>II-0'llloo 182, H,. 7t:OTE 183, 9.
E'II6E1ta; 183, 6. (> 182,5.
E'II611tIX 183, 3. 6 182,5.
E'II'IIOIIXt 378, 1. EEp.dal;> 183, 2.
EO'll'too'll 183, 9. X7t:IX(>'ta'll 183, 8.
E7fa'llaYlla~IXI 183, 5. aV'llEI6'tap.E'IIol;> 182, 14.
E7t:EI61] 182, 7. 6V'IIE%1]S 199, 3.
E7t:I 182, 14. 'tali- 182, 8.
E7t:llpE(>E'II 183, 8. 'ta'll 182, 8 .,.ç.
E7t:'ta 182, 9. 183, 7. 'ta(> gen. 182, 11. 12.15. 183,
E'tE(>0Il-1]1tEIS 115, 8. 124, 15. 1. 2. 7. ace. 182,11. 183,6.7.
E'tE(>0ll.7jx1]S416, lO. 'ta(>a(>(>E'tai 183, 9.
EvlafS1]'tat 183, 8. TE 182, 11.
E!JI0(>oo(> 183, 4. TEt:ayp.E'IIa(J 182, 13.
DigitlZed by Google
4D2 W. INDEX GRAECUS. - ERRA"rA E'r ADDEND=1
n 183, 9. 1:OOv 18:.l, 11. 183, 9.
T'I'o.ftEof! 182, 7. 183, il. 1:OOf!183, 3. 4.
1:0 IS3, 7. vn;oA,n;op.EvOOQ 183, 6.
1:011 182, 16. 'Pa 183, 4.
1'OV1:0W 183, 4. 'P./tEyyEo./ta, 195, 5.
1:f!,xoA.OVf!0ll 111, 3. zOQ6av gen. 182. 9. 183, 6.
1:00 182, 12. 14. 183, 2. ZQoop.a1:0Q 182, 14.
ERRATA E1' ADDENDA.
In pago 53 v. 4 varo Iect. I. ad ·C·

97 4 88. varo Iect. numeri 16. 18 cct. quinaril'
8unt minuendi.
102 :lO l. scilieet
lU lO varo leet. 1. auge~tU1'
154 O varo leet. l. 28.
160 :.lI l. huiu8wodi
180 7 l. Bonis
185 :H l. lloeotiornm
:?O!l 1\)-20 l. pal'lluete, netc
30:? !) varo lect. l. /n'('ICS
338 1 couicial! 'mesollque' esse legendum.
·15:! 3:? (suI! YOCe 'iuacqua1is ') l. 114, 1.
DigitlZed by Google
.l..I
.,,-~
AUlfllStlnuldecivitateDei(61),!9oll. li -
"'-vIP.
lIIanianu Capella (8'1). • • • 1 1b
C.eaaria eommenlarii (36) • • • - 12% Metrologoiei loridlOrea ("), I voli. l 21
_ _ d~a;:iì! ~:lji::(36) • • _ 8 O'fidii 0\)~r:;.!8 !I..~d:~· .. - 17%
- - de bello civili (36) . • • - 8 O'fidii trisll.. • • • • '%
- - eommentarii (65), VoI. I •• - 9 - - futl • • • • • r.
- - debelloGallico(65).Ed.minor.- 6 - - metam. delectlll!. Il
Catull"o (40). • • • • " 4% Perai,," (23) • • • • • . , •
Celi"" (lO) . • • • • • • • 1 - Phaedri fabnla. (14). • • • • - lI%
CensorinUl (64). . • • • • • - 12 Pla"ti eomoediae (1&), I voli. • - Il
Cieeronil opera (SO), 11 voli.. • 6 11 Jedel SUlclt einzelo " à - S%
(A".h in 37 einzeJnen Abthlgn.) Plinl apiatulae (29) • • . • - lO
Ciceroni o oratioo.. lelectae • . - 1& Plinii nato hlsl. (27), 8 voU. • 4-
Cieeronia epist. aeloet. (U) Pars J. - 9 Properlii earmina (29) • • • - 8
- - - Pars II. - 15 Qoinliliaoi ioot. (9), li voli.. 18
Cornelioo N.pol (11). • • • • - 2% SalustiUl (11) • • • • • • • - 8"
Cortina Rofo. (16) • • • • • - lO Seriptores hiol. Aog. (681, I "011. l 21
Elltropioa (11) • • • . • • • - 2% Seneeae opera philos. (19),3 voli. li 6
FJorns (21) & Ampeliu. (51). • - 9 Sialius (37), I YoU. • • • • • 1 -
Frontinua (52) • • • • • • • - 15 Suetoni08 (411 . . . . .- 15
Gajus (59). • • • • • • • . - 24 Tuili opera 21), I voli. • - 18
G.Ili ... (24), I voli. • • • • . - 27 Daraus eiOleln:
"oralii carmina (26 & 42). • . - 7% - - libri minores. • . - S~
Jnrioprudentiae anlejustinianae re- Terenti comoediae (15) • • - 9
Ii'}oiae (59) • . • • • • . l 24 Tibulll carmina (40). • .- S
I08tinoa (~). •. • • • • • . - 27 Ulpianol (59) • . • • • - 1%
7~
• l 7~
- - Ed.uo minor. • . • • - Valerills lI1aximus (21) •
lovenalia satirae (20). • • • • - <I VeUei ua Patereullla (19) • - 4
- - - ed. C. F. Hermann - 4 Virgilii opera (70) • • • - 11
Li'fii opera (49), 6 voli.. . • • 1 24 Darauo emzeln:
Lueretios (5). • • • • • • . - 12 - - Bncolica el Georgica • - S~
Martlalia epigrammata (44) • • - 12 - - Avoeis • • • • • • - 7%
e::i'" Die.e Sammlung von Textausgabcn, w.lche ilberall wo humaniotische
Studien getrieben werden, fast ausschliesS1ich im Gehrauch ist 1 wird ununlerbroehen
fottraelzl und forlwihrend dnrch nene verbesserle AuOagen 'mmer gro-rer Voli·
kommenheit entg-egengefiihrt.
B. G. Teubner's
Schulausgaben griechischer und lateinischer Classiker
mit deutschenerkllirenden .Anmerkungen.
Erschienen 8irld bio jetzt (Juli 1867):
1".1IH' 'sa....... Von Rob. Enger. • • • • • • • • • ••
- Pener. Von W. S. Teuffel • • • • . • • • • • • • • • • • • lO ..
Ili .Ap.
b ....lt«\.... d.o Lyr/kern der Cr/echrlL Von Dr. E. Bue hh 01 z. 1. Bii.4chen.
Dle E1egilr.er und Iambographell enthallend. • • • • • . . . • • lO
- - B. Biindchen. Dio Melischen und Chorischon Dichlcr und die
Bllkolilter 8nthallend • . • • • . . • . . • • . • • • . • • 15
C:.elarll A ••• atarll de ..Ua Cali/ca. Von A. Doberenz. MII Karle. 4. AuR. 20
- - i • ••110 elfill von A. Doberenz. 2. AuR. •• . . . •• 15
Chrelt•••lhI. mceroala... Von C. F. Llld ers. 1. Heft . . lO
Vlcertm d. ,rlclllll'r[1 tr... Von J. von Gruher. 2. Anll. 12
- Laellas. Von G. Lahmeler • • • . . • • . . 6
"'or.
C. . . . Von G. Lahmeler. 2. AuR ..
Tu...u ..... libri V. Von O. Reine • . 18
5
Bode fil Il.. Plueios. Von E. K ii P k e. .
Bei. rlr P. 8..1101. Von H. A. Koch • .
.... nr 8eL IINdu. Von Fr. R/chler .
Beie fDr T. &u118 1Ule. Von Fr. Richler • . .
~~::
? "
.... fii L. _ve'.rree.

.... 88811. o.
... IV. Buch. Von Fr. Hichter
Von H. A. Koch • • • . •
•• oratere. Von K. W. Pideri!. 2. AuO. • •
••
l t4 6
7 "
7% ..
6 ~,
...... Von K. W. Piderit • • • • • • • 15 ..
1nIu •• ciarli ...Itribos. Von K. W. Pidoril 22% ..
- partllltaH ...ltrla •• Von K. W. Pideri t • • lO "
- l ......... lrIeI•• Von Jo •• Frel • • • • • 18
IlerMIlu J ..... Von J. Siebeli •• 6. ull.. • • . . . • 12 ..
D.......an' UIP1I'WIe Ilei... Von C. Rehdanlz. 1. Theil.
1. Ben: T-UI: Ollnthiscbe Reden. IV: Enle Rede gegon PbUippoo.
lo Aull • • • • . • • • • • • • • . • • • • • • • • • 9 ..
9
i'
;"
DigitlZed by Google

BOETHIUS Arithmetica Et Musica PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BOETHIUS Arithmetica Et Musica PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DigitlZed by Google

ANICI I MANLII TORQUATI SEVERINI

ACCEDIT GEOMETnIA (JUAE FEHTUR nOET/I.

E LIBRIS MANU SCUIPTIS

Decem fere abhinc annos et scriptores latinos

l) Gerbert, die Geometrie des Boethius und die indischen

Haec agentem interrogavit me Halmius, vel-

,,) Cantor, Mathem. Deitrage. S. 196-197.

tamen statim, si legi posset, dirimeret codex Vero-

6) Erlii.uterllngen zu deri Schriften der rom. Feldmesser.

censui. In vocabulorum scriptura si cui parum sibi

') Vel idem vocabulum eisdem litteris ubique ut redderllm

scamni definitio. Haee tamen et alia alias fortasse

Scrib. Onoldi m. Maio a. MDCCCLXVIl.

f = codex Monacensis 18480 (Tegems. 480) saec. XI. et pul-

In dandis accipiendisque muneribus ila recle officia

1 Incipit epistola Boecii ad Simmachum patrium soce-

fere ulla sic cunctis ahsoluta partibus nuIlius indiga suis

1 indigua a. 3 eifingendis i. effigendis r. 4 est om.

I. Proemium, in quo divisio mathematicae.

1-8 quae . " reseravi c. in margine ex eorr. 1 velo-

III. Definitio et divisi o numeri et definitio paris et inparis.

1 dit'finitio hic et infra libri praeter d Il imparis hic et

I. Inter omnes pliscae auctol'itatis viros, qui Pytha-

2 eorumque a, c, r, s. earnm 1. Il generibus r. 4 eo-

3 post ad aliquid: est r, supra ad aliquid: est b. li mu-

ad intellegentiae certiora perducitur. Sunt enim quioam

1 producitur c. 7 eae a, b.1I rursum a, d, f,I. 8 post

2 geometrica a, c, d, s; in l c rasura deletuna.n ·I1I· et

astronomia, inmobilium geometria dor.trina est; vel quod

1 geometrica c, d, f, rj in l c rasura deletum. 4 proce-

Eefinitio et divisio numeri et definitio paris et inparis.

IJefinitio numeri paris et inparis secundum Pythagoram.

summas naturalis est sectio. Hoc est autem exemplar:

Alia secundum antiquiorem modum divisio paris et inparis.

.Definitio paris et inparis per alterutrum.

1 fuerit ome c. 4 tres vel in septem a, ·111· et ·VII· c,l, tres

1 Inscriptionem om. d. 3 et illi qui supra illos duos sunt f.

Divisio paris numeri.

De numero pariter pari eiusque proprietatibus.

1 Inscript.om. d. In 8 haec numerorum dispositio addita e.t

quod eius omDes partes et nomine et quantitate pares

Hoc quoque multa consideratione multaque constantia

1 constantiae divinitate a, b, fj eadem correa:it in con-

nitur. Docebitur namque, quam longe bic dissimili ratione

4 sese f. 6 detinet et supra versURl disiungit d, disiun-

numero pariter in pari sola divisionem recipit maior eJ.tre~

4, quod om. e. 5 extimis d, extimis correclum in extre-

IJe numero inpariter pari eiu8fJUe proprietatibu8 defJue

net autem, quae iIli quoque recipiunt, quod quaedam

8 secunda vero a, b, c., d, l, r. Il sexta vero ·IIII· duo-

1 Ante Bis capitis numerum ·XII· habet f. Il dispositis b.

tremitates Ivel una medietate duae duplices extremitatcs.

Descriptionis ad inpariter paris ,lQturam pertinentis [ea:-

1 duae medietates habentur f. 4 adpliearis r, appli.

eadem ratio deseriptioque notata est. Quare manifestllm

De numero inpari eiusque divisione.

1 scriptioque b. 3 proprietas c. 4 numero orn. d, l.

1 duo f. 2 tres f. 3 quattuor d, f. 7 ~rovenit a, c,

alias, quanti fuerint scilicet numeri qui bus ille compositis

De eo I qui per se secundus et compos"'us est I ad alium

De primi et in compositi et secundi et compositi et ad

XXXV. XXXVII. XXXVIIII. XLI. XLIII. XLV. XLVII.