mei 2015– jaargang 3 – nummer 18 – 5,95

MEER WERELD, MEER WETEN

MEER WERELD, MEER WETEN

Opereren
onder de schedel
NEUROCHIRURG
SASKIA
PEERDEMAN
GLUREN BIJ
FUNDA
MARCEL DE VINK
Ambassadeur
nieuwe stijl in
Pakistan
AFSHIN ELLIAN
over de sjiitische
moslims
Gaan de
Chinezen straks
echt kwaliteit

GO WITH
produceren?
SYP WYNIA
Hoe duurzaam is
THE FLOW!
mei 2015 – jaargang 3 – nummer 18

de kosmopoliet?
Het festivalseizoe
DE BESTE n is
begonnen. Hoe s
limme
IJSJES technologie waak
t over
de veiligheid van
VAN NL mensenmassa’s
AP

EMB018p001_coverMetRug2.indd 2-3 16-04-2015 14:41

w
In het heetst van de strIjd zIjn er mensen dIe vertrouwen op hun “geluksengel”
en mensen dIe een emergency prefereren, het eerste horloge ter wereld met
Ingebouwde personal locator beacon.
Uitgerust met een micro-transmitter die uitzendt op twee frequenties, wijst dit high-tech overlevings instrument zoek-
en hulpoperaties de weg in noodsituaties – ter land, ter zee of in de lucht. Het eerste horloge ter wereld met Personal
Locator Beacon, letterlijk altijd bij u, deelt uw prestaties over de hele wereld en garandeert maximale veiligheid.
Breitling Emergency: het horloge dat je leven kan redden.

B R E I T L I N G .C O M
 JUIST

INHOUD 1- 63
‘Ze geven mij de toe­ 006 Van de redactie
007 Colofon, medewerkers, reacties
stemming om in hun
hoofd te opereren. Dat is
fenomenaal’ Check in
008 Het seizoen
Saskia Peerdeman is aan het VUmc Grand Prix van Monaco
gespecialiseerd in het verwijderen 010 In de gaten houden...
van een meningeoom, een relatief Henk Jan Beltman

€
goedaardig gezwel aan het hersenvlies dat
011 Div./infographic
kwaadaardige gevolgen kan hebben. ‘Wat
Beleggen in kunst
me heel erg fascineert, is de veerkracht
van de mens.’ 012 Div./kort
Bloemen, food hall, app en barbecue

014 Wereldtoppers

14 Liesbeth Wytzes in gesprek met

hersenchirurg Saskia Peerdeman

Leef
020 Binnenkijken in... Zuid-Afrika
De familie Stuart in Paarl
024 Vrouw van de wereld
Liesbeth Wytzes over
gevoel vs kennis
026 Multiculti met Vuijsje
Scènes uit het leven
van Robert Vuijsje
Monaco-debuut van Onze man in Talibanland: 028 Wereldburger
Adriana de Ruiter in Madrid
Max Verstappen ambassadeur in Pakistan 030 Uit het leven gegrepen
Op 24 mei is de Grand Prix van Monaco – Op de zwaarbewaakte ambassade in Isla- Liquidaties in het buitenland
gezien als een van de belangrijkste en meest mabad zit de avontuurlijke Marcel de Vink,
032 Pakistan
prestigieuze autoraces in de wereld. Neder- een typische representant van de nieuwe
lander Max Verstappen rijdt mee.
8 diplomatie.
32 Nederlandse ambassadeur
Marcel de Vink

Weet
040 De wereld van morgen
Crowdmanagement
048 Een eeuwige processie van
zieligheid
Afshin Ellian over het sjiisme
054 Globaal gezien
Hoe duurzaam is
de kosmopoliet?
Go with the flow! Technologie Hoe duurzaam is de 058 Alledaagse wijsheid
bedwingt de massa kosmopoliet? & Taalsignaal
059 Moderne tijden
Hoe meer mensen op een kluitje, hoe Het zou voor de hand liggen dat, nu het bin-
gezelliger, zo lijkt het. Innovatiebedrij- nen ieders bereik ligt om de wereld over te Ruilen via internet
ven komen met slimme oplossingen om vliegen, voor de meer welvarenden de lol er 060 Europeanen van morgen
massa’s in het gareel te houden.
40 wel vanaf is. Niets is minder waar.
54 Thierry Baudet sprak
Zuhal Demir in Antwerpen

4  ELSEVIER 

EMB018p004_inhoud_def.indd 4 16-04-2015 14:49

 INHOUD 64 -122
064 Bruinvis
Menno Steketee zoekt uit waarom de
bruinvis terug is van weggeweest

Verdien
070 Bedrijf belicht
Huizenwebsite Funda
076 Financieel dilemma
Hulp in de huishouding betalen
Gissen naar de Marktkraam vol huizen: 078 Eindelijk thuis
bruinvissen Funda Geschiedenis in
Broek in Waterland
Ze lijken op dolfijnen, maar dan met een Funda is een van de populairste sites van
platte neus. De laatste decennia leken Nederland. Naast een uithangbord voor
ze uit de Noordzee verdwenen, maar de makelaars, is de site ook een slim techno- 082 Creatief China
bruinvis is terug. Waarom?
64 logiebedrijf.
70 Om te blijven groeien, moet
China zelf kwaliteitsproducten
gaan maken
China wil creatief uit het
keurslijf komen
Beleef
090 Non-fictie
Om te blijven groeien, moet de Chinese De witte vlekken in
economie innoveren. Het land moet zelf
de geschiedenis
producten gaan maken die kunnen concur-
van de bezetting
reren met die van Europese en Amerikaanse
bedrijven. Kunnen de Chinezen dat of staat 094 Leven in beeld
het communistisch verbod op anders denken Michel Houellebecq
die ambitie in de weg? 096 Klassiekers van nu
Ford Mondeo
098 Fotowedstrijd
De mooiste portretfoto’s
102 Literatuur
Jessica Durlacher over

82
Niña Weijers
103 Startpagina
Irene Start belicht boeken
op komst
104 Internationale tafel
Knoflook

106 Wat wij eisen van ijs

De beste ijsjes van Nederland

Check out
116 Cultuuragenda
Wat wij eisen van ijs: de beste Stijl: Selectie uit wereldwijd aanbod
ijsjes van Nederland buitenleven 118 Stijl
Steeds meer ijssalons kiezen voor am- Het lenteweer is gearriveerd! Met deze Alles voor in de tuin
bachtelijk bereid ijs. Het Nederlandse bol- stijlvolle producten was het werken in 120 Wijn
letje ijs is lekkerder dan ooit. Juist maakte de tuin of op het balkon nog nooit zo Nicolaas Klei over de meunier
een ijskoude Giro d’Olanda.
106 leuk.
118 121 Reis om de wereld
Inspirerende tips

ELSEVIER    5

EMB018p004_inhoud_def.indd 5 16-04-2015 14:50

 JUIST TEKST: RENÉ VAN RIJCKEVORSEL
FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER
VAN DE REDACTIE
Meer wereld,
meer weten
H
et is u ongetwijfeld niet
ontgaan. De gedrukte media
hebben het al enige tijd
moeilijk. Oplagecijfers van
print dalen alom. Dus was
het gedurfd van de uitgever van Elsevier
om in de zomer van 2013 een nieuw
maandblad op de markt te brengen – het
blad dat je nu in handen hebt. Het idee
van Juist was en is: een positief getoonzet
blad over de wereld van nu en morgen
voor intelligente lezers, maar zonder
actualiteit en opinie. Ook was het ons
voornemen om alleen diegenen aan
het woord te laten die iets te vertellen
hebben, en niet weer die stoet Bekende
Nederlanders hún zegje te laten doen
over dingen waarvan ze niks afweten.
En zie, het werkt. Het gaat goed met Juist.
Het lezersaantal groeit voortvarend, de
reacties blijven lovend. Recent onderzoek
wijst uit dat de lezers bijzonder goed
opgeleid zijn, en dat de leeftijdscategorie
35-49 is oververtegenwoordigd. Deze
lezers verdiepen zich via Juist graag in
zaken die zich buiten hun dagelijkse
blikveld afspelen.
Nu we de lezer beter denken te kennen,
proberen we ook her en der wat andere
accenten te zetten. Zo hebben we de
ondertitel ‘Weten, verdienen, beleven’
vervangen door ‘Meer wereld, meer
weten’. Dit om het kosmopolitische en
verdiepende karakter van het blad beter
naar voren te laten komen.
In plaats van knus achter de dijken te
blijven, besteedt Juist aandacht aan
ontwikkelingen in de wijde wereld.
Maar als er achter de dijken bijzondere
personen of bedrijven zijn, besteden we
aan hen uiteraard ook graag aandacht.
Zo blijven in het maandelijkse grote
6 ELSEVIER
EMB018p006_RedactColofonMedew_defb.indd 6
interview Nederlandse wetenschappers
en specialisten aan het woord komen die
op hun gebied ware wereldtoppers zijn.
In dit nummer is dat de in vakkringen
beroemde neurochirurg hoogleraar
Saskia Peerdeman, die de meest
complexe operaties onder de schedel
doet, waar zij tumoren weghaalt die met
het hersenvlies zijn vergroeid (pagina 14).
Ook bieden we een uitgebreid profiel –
van de hand van Azië-correspondent
Wilma van der Maten – van de jonge
topambassadeur Marcel de Vink. In
Talibanland Pakistan laat hij zien hoe
diplomatie 2.0 werkt, bijvoorbeeld
met een wekelijks Skypespreekuur
voor geïnteresseerde Nederlandse
ondernemers (pagina 32). De Vink krijgt
deze zomer de op papier mooiste baan
die te vergeven is. Hij wordt ‘directeur
Westelijk Halfrond’ in Den Haag.
Zeer verhelderend is het verhaal van
Afshin Ellian over het sjiisme, dat een
mooie doorkijk biedt in de historie van
de islam. Opvallend genoeg is dat meer
een dynastieke geschiedenis dan een
scholastisch religieuze (pagina 48).
Zeer instructief is ten slotte het artikel
van Ruud Deijkers over hoe we in de
wereld van morgen mensenmassa’s tegen
zichzelf in bescherming nemen. Slimme,
moderne technologie zorgt ervoor dat
al die mensen op een festival of in
Amsterdam zich niet op één moment naar
dezelfde plek dringen. Wie wel eens op
een groot festival is geweest, of recent op
een zaterdag in het overvolle centrum van
de hoofdstad, snapt tot welke catastrofes
dat zou kunnen leiden (pagina 40).
René van Rijckevorsel
Hoofdredacteur
17-04-2015 13:44
 JUIST

COLOFON
Nummer 18, mei 2015
Algemeen hoofdredacteur Elsevier  Arendo Joustra
Directeur  Rob Kolkman
Uitgever  Erwin van Luit
Hoofdredacteur René van Rijckevorsel
Redactionele coördinatie en beeldredactie Jette van Exter
Vormgeving Tom van Staveren (artdirector), Eric van den Berg
Medewerkers aan dit nummer Thierry Baudet, Nina Bogosavac, Roelof Bouwman,
Ruud Deijkers, Vincent van Dijk, Jessica Durlacher, Afshin Ellian, Bram Hahn,
Hagar Jobse, Nicolaas Klei, Heidi Klijsen, Servaas van der Laan, Arthur van
Leeuwen, Gerlof Leistra, Gerry van der List, Wilma van der Maten, Harm ten Napel,
Eefje Rammeloo, Lizanne Schipper, Irene Start, Menno Steketee, Anne Vader, Nic
Vrieselaar, Fred de Vries, Robert Vuijsje, Syp Wynia, Liesbeth Wytzes
Eindredactie  Eddy Schaafsma (chef), José Bernard, Joppe Gloerich,
Agnès Hoogendijk, Liesbeth Wiewel, Tonny van Winssen
Documentatie  Marijke Brouwer (chef), Marceline Couwenhoven, Bas Derks,
Ralph König, Astrid Westbroek
Productie & distributie  Jerry Vecht (chef), Natalie Leenstra, Loes Mes
Marketing  Marijke Houwer, Kirsten Steenvoort
Druk en afwerking  Habo DaCosta, Vianen
medewerkers
Eefje rammeloo
Studeerde journalistiek in Utrecht, en in Zuid-Afrika
onder meer politicologie. Werkt sinds 2014 als
China-correspondent voor diverse Nederlandse en
buitenlandse media. Rammeloo (35) publiceerde
in de lente van 2014 ook een roman over haar
grootouders: Titia. Voor Juist schreef ze over de
creatieve industrie in China (pagina 82).
eric van den berg
Studeerde graphic design aan de Hogeschool voor de
Kunsten in Utrecht. Werkt sinds 1990 als zelfstandig
vormgever en zorgt er samen met Thomas van
Staveren voor dat Juist er elke maand piekfijn uitziet.
Van den Berg (55) is bovendien verantwoordelijk
voor de vormgeving van Elsevier Stijl en Beleggers
Belangen.

ISSN 0922-3444
Elsevier Juist is een uitgave van 

Wat de
REDACTIE
Postadres: Postbus 152, 1000 AD Amsterdam
Bezoekadres: Radarweg 29, 1043 NX Amsterdam

lezer schrijft
Telefoon: 020-5159958
E-mail: juist@elsevier.nl
Website: www.elsevierjuist.nl
Twitter: @ElsevierJuist

ADVERTENTIES
Elsevier Media
Telefoon:
E-mail:
020-5159611
info@elseviermedia.nl
of tweet…
Stuur uw bericht naar: juist@elsevier.nl
Website: www.elseviermedia.nl
Of reageer via @ElsevierJuist
KLANTENSERVICE
Telefoon: 0314-358350 (werkdagen)
Fax: 0314-349048
Adres: Postbus 808, 7000 AV Doetinchem
De Engelse ziekte wordt idd erger en erger en het ergst is ‘het meest
Website: www.elsevier.nl/klantenservice mooi’. #gruwel #taalsignaal #ElsevierJuist @LucyBeker (Lucy Beker)
ABONNEMENTEN kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Mooi essay van @sypwynia in #elsevierjuist over hoe oud
Opgave via www.elsevier.nl/abonneer of telefonisch bij de klanten­service. (#arbeidsdeling) en nieuw (#digitalisering) verrassend samengaan
PRIJZEN #bigdata. @Esselinj (Jack Esselink)
Jaarabonnement Elsevier Juist (10 nummers, inclusief gratis iPad-editie)
in Nederland € 49,95. Jaarabonnement Elsevier Juist voor Elsevier-abonnees Bij het doorbladeren van Juist stuitte ik op de kop ‘Het meest mooie
€ 36. WK-doelpunt’. Mijn eerste reactie was: waarom doen ze dat nou, dat is
BNP Paribas 22.79.89.597 t.n.v. Reed Business Information te Doetinchem.
Elsevier Juist proberen? Nu 3 nummers voor € 10. toch geen Nederlands. Vervolgens bleek dat de column een dergelijke
Ga naar www.probeerelsevierjuist.nl constructie juist aan de kaak wilde stellen. En terecht.
PICTORIGHT Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een
Artikelen over medische ingrepen sla ik meestal over, maar gelukkig
CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. ben ik uw artikel ‘Op het snijvlak van leven en dood’ over de
© c/o Pictoright Amsterdam 2015
vaatchirurg Jacobs wel gaan lezen. Mooi en interessant verhaal van
© 2015 Reed Business Information Liesbeth Wytzes. Sam van der Zee
Copyright. Het is niet toegestaan om, zonder voorafgaande toestemming van Elsevier,
door Elsevier gepubliceerde artikelen, onderzoeken of gedeelten daarvan over te Had em niet eerder zien liggen maar Elsevier Juist is echt een supermooi
nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te ver­veelvoudigen. blad! @ElsevierJuist #zondagmiddagtip
Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Reed Business Information
zijn van toepassing de algemene voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer @TaekeReijenga (Taeke Reijenga)
van Koophandel in Amsterdam, Handelsregister Amsterdam
De algemene voorwaarden zijn in te zien op www.reedbusiness.nl/contact/voorwaarden. @taekereijenga @ElsevierJuist Vorige week een gratis proefnummer
Reed Business Information en auteurs zijn niet aansprakelijk voor schade in ver- ontvangen. Is idd een aanrader! @ColletFrank (Frank Collet)
band met gebruik van (redactionele) informatie en de inhoud en vormgeving van
advertenties. Als u geen prijs stelt op informatie of aanbiedingen per mail of per @ElsevierJuist Leuk artikel over creatieve fabrieken! Jammer wel dat
post, dan kunt u dit doorgeven aan Reed Business Information, t.a.v. Adres­
registratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem, of aangeven bij adresregistratie@ jullie @vechtclubxl in Utrecht niet hebben ‘meegenomen’...
reedbusiness.nl. Voor meer informatie zie het Privacy­statement op www.reedbusi- @MauriceHengevel (Maurice Hengeveld)
ness.nl/privacy.

ELSEVIER    7

EMB018p006_RedactColofonMedew_defb.indd 7 17-04-2015 13:45

 Tekst: jette van exter

CHECK IN

De Grand Prix van Monaco

komt onder meer langs de
haven in Monte Carlo

8  ELSEVIER 

EMB018p008_CheckIn_Seizoen_defb.indd 8 16-04-2015 11:34

 Monaco-debuut van
Max Verstappen
O
p 24 mei is de Grand Prix van Monaco – we-
reldwijd gezien als een van de belangrijkste
en meest prestigieuze autoraces. Samen
met de Amerikaanse Indianapolis 500 (die
ook op 24 mei wordt gereden) en de Franse
24 uur van Le Mans (op 13 en 14 juni) behoort de Grand
Prix van Monaco tot de Triple Crown. De race, een van
de negentien van de Formule 1, wordt gereden in de
straten van Monaco. Door de smalle wegen, de hoogte-
verschillen, de scherpe bochten en de tunnel is het een
van de moeilijkste circuits van de F1.
De Nederlander Max Verstappen, met 17 jaar de
jongste Formule-1-coureur in de geschiedenis, rijdt
deze klassieker dit jaar voor het eerst. De coureur – die
EMB018p008_CheckIn_Seizoen_defb.indd 9
uitkomt voor het satellietteam van Red Bull, Toro Rosso
– maakte zijn debuut eerder dit jaar in Melbourne.
Verstappen, zoon van oud-coureur Jos Verstappen,
wordt internationaal gezien als groot aanstormend
talent. Volgens voormalig F1-coureur Martin Brundle
is Verstappen hard op weg een megaster te worden.
‘Hij laat alle kenmerken zien van een Ayrton Senna of
een Michael Schumacher,’ zei Brundle (55) tegen de
Amerikaanse tv-zender Sky Sports.
Verstappen reed in april in China een indrukwekkende
race, maar haalde de finish niet vanwege
motorproblemen. Volgens Cyril Abiteboul, directeur
van motorleverancier Renault, zullen die problemen
zijn verholpen voor de race in Monaco.
16-04-2015 11:34
 CHECK IN TEKST: nina bogosavac

In de gaten houden...
Deze maand Henk Jan Beltman (41)

De chocoladeofficier lost het op

In september wordt de leerstoel Sociaal Ondernemerschap
gelanceerd aan de Universiteit Utrecht, in samenwerking met
Tony’s Chocolonely. Chief chocolate officer Henk Jan Beltman
kan niet wachten om de discussie aan te zwengelen over
sociaal ondernemerschap

Z
ijn functie is chief
chocolate officer,
géén directeur. ‘Ik
voel me deel van
het team, geen topje
van de berg.’ De vergelijking
met Roald Dahls Willy Wonka
is snel gemaakt. Maar een
puntig baardje en een wan-
delstok heeft de eigenaar
van chocoladebedrijf Tony
Chocolonely, dat elke dag
de afweging maakt of iets
bij het bedrijfskarakter past
(ideëel én winstgevend), niet.
En Henk Jan Beltman (41) –
glad geschoren, bruin kort
haar – vertegenwoordigt geen
verhaal, maar de realiteit. ‘Het
grootste nadeel van een so-
ciale onderneming is dat het
onder je huid gaat zitten. De
problematiek is zo veel groter
dan wij kunnen aanpakken.’
Wat Tony’s wil veranderen,
zijn de slechte omstandighe-
den waarin West-Afrikaanse
cacaoboeren en kinderen
verkeren. Volgens het bedrijf
is dat moderne slavernij.
In 2003 gaf journalist Teun
van de Keuken (verslaggever
Keuringsdienst van waarde)
zichzelf aan als chocolade-
crimineel na het eten van
chocola. In afwachting van
de uitspraak stapte hij op
chocogigant Nestlé af. Toen
die geen antwoord gaf op zijn
Henk Jan Beltman: ‘Geld staat niet voorop, maar input mag ook bij
social enterprises worden beloond’
vraag of Nestlé een slaafvrije
reep kon produceren, besloot
hij het in 2005 zelf te doen. De
eerste vijfduizend fairtrade
chocoladerepen waren een
feit. Vanwege de grote vraag
werden het er 13.000.
Beltman, die eerder werkte
voor Heineken en Innocent
Drinks, nam het over. ‘Wij
willen niet alleen onze cho-
colade slaafvrij maken, maar
alle chocolade. Geloof mij:
niemand is er trots op dat zijn
bedrijf zich schuldig maakt
aan slavernij.’
Beltman geen contradictie.
‘Geld staat niet voorop, maar
input mag ook bij social enter-
prises worden beloond.’
Beltman besteedt sinds 2013
meer aandacht aan zijn per-
soonlijke balans, nadat hij een
beroerte kreeg en tijdelijk niet
kon praten en lopen. Hij herin-
nert zich dat een week voor
het infarct het idee ontstond
voor samenwerking met een
universiteit. ‘Na mijn beroerte
besloot ik dat ik hierin mijn
tijd en energie wil steken.’
Vanaf september wordt onder
meer over sociaal onderne-
merschap gediscussieerd met
studenten aan de Universiteit
Utrecht, waar Beltman zijn best
gaat doen te promoveren als
sociaal econoom. De leerstoel
Sociaal Ondernemerschap is
Tien jaar later staat het choco- de eerste in Nederland. Welke
imperium – de repen worden hoogleraar aantreedt, is nog
geproduceerd in België – op niet bekend. Volgens Beltman
het punt te exporteren naar is de leerstoel een belangrijke
Engeland en de Verenigde Sta- stap op weg naar 100 procent
ten. De verwachte omzet voor slaafvrije chocolade. ‘Zo gaaf
dit jaar is 18 miljoen euro. Ter dat je impact kunt hebben op
vergelijking: in 2014 bedroeg de maatschappij. Het acade-
dit 11,8 miljoen euro. Beltman mische platform gaat daaraan
benadrukt dat dit niet alleen absoluut bijdragen.’
zijn verdienste is. ‘Mijn team
Tony’s Chocolonely is een van de
staat op nummer één. Daarna
genomineerden voor de Social
de consument en dan onze Enterprise Day Publieksaward.
klanten en leveranciers.’ Dat Ga voor meer informatie naar
hij de wereld wil verbeteren www.elsevierjuist.nl/
publieksaward
én geld verdienen, is volgens

10  ELSEVIER 

EMB018p010_Check In_InDeGatenHoudenBeltman_defb.indd 10 16-04-2015 14:35

 CHECK in PRODUCTIE: Harm ten napel

5
TOP-5 DUURSTE SCHILDERIJEN
OOIT VERKOCHT:
1. NA
 FEA FAA IPOIPO (1892)
(Wanneer ga je trouwen?)
DE KUNST VAN HET Paul Gauguin

BELEGGEN IN KUNST
276,1 miljoen euro (feb 2015)

2. DE KAARTSPELERS (1892/93)

Je geld op de bank levert vrijwel niets meer op. Paul Cézanne
De aandelenmarkt staat volgens sommigen op 242,1 miljoen euro (apr 2011)
knappen. Dus hang je geld aan de muur!
3.NR. 5, 1949 (1949)
Jackson Pollock
151,3 miljoen euro (nov 2006)

51.000.000.000 4. VROUW III (1953)

Willem de Kooning

€
148,7 miljoen euro (nov 2006)
In 2014 werd voor het record-
bedrag van 51 miljard euro aan 5. DE DROOM (1932)
kunst verhandeld Pablo Picasso
144,9 miljoen euro (maa 2013)

1,5% 7,5% AANDEEL IN GEVEILDE

3%
BEELDENDE KUNST

6%
19%
37%
China 37 procent
+8,9% BEHAALD
Verenigde Staten 32 RENDEMENT
Groot-Brittannië 19 IN 2014
Frankrijk 3 +4% Kunst heeft
Duitsland 1,5
+2% een reëel
Rest 7,5
32% rendement
van de van 4 procent,
kunst- minder dan

ES -
N
T

BEST VERKOCHTE
GATI S
NS

LE
OB STAAT
aandelen (8,9)
handel
KU

DE

KUNSTENAARS
maar meer

€
AAN

geschiedt LI dan staats-

2014 online obligaties (2)

Nr. 1 : Andy Warhol (1928-1987)

Nr. 2 : Pablo Picasso (1881-1973)

461.680.500
Nr. 3 : Francis Bacon (1909-1992)

De grootste kunstroof ooit had een waarde

VERDELING van bijna 462 miljoen euro
Oude meesters
VAN DE
Impressionisten 9% HANDEL
Uit het Isabella Stewart
Gardner Museum
12% IN KUNST
€
in Boston werden onder

2014
meer drie Rembrandts

25% 50% gestolen. Tot op heden

zijn ze nooit terug-
gevonden
Moderne kunst* Naoorlogse en
*W
 erk van kunstenaars hedendaagse kunst**
geboren tussen 1879
en 1910 (TEFAF) ** W
 erk van kunstenaars
geboren na 1910 (TEFAF)

Bron: TEFAF, AMMA/ARTPIECE, ARTNEWS

11  ELSEVIER  ELSEVIER    11

EMB018p011_infographic_defb.indd 11 15-04-2015 21:39

 Check in Tekst: J
 ette van Exter
DIV.

Abonneer E
lke week een verse bos,
handgeschikte bloemen bij

je op
je thuisbezorgd? Dat kan via
Bloomon. Via de website kun je

bloemen
een abonnement nemen om één
of meerdere keren per maand een
kleine, middelgrote of grote bos
bloemen te ontvangen. De bloe-
men komen direct van het land
en worden met de hand geschikt.
In plaats van een bosje tulpen
krijg je een gevarieerde en kleur-
rijke bos met diverse bloemen.

Wereld
Bovendien worden ze ’s avonds
bezorgd. Ben je niet thuis? Dan

keukens
worden ze met emmer en water
bij de buren afgegeven.
Speciaal voor Moederdag kun

je bij Bloomon voor je moeder
een bos bestellen. De bloemen
worden op 9 en 10 mei door Uber
binnen 5 minuten afgeleverd bij
moeders in Amsterdam, Utrecht,
Den Haag en Rotterdam.
→ Abonnementen zijn er vanaf
Jakob van Vliet
E
ind mei wordt in Amsterdam een bijzonder
culinair project georganiseerd: World of
Food. In de oude parkeergarage Develstein in
Amsterdam-Zuidoost zullen twintig tot dertig culi-
naire ondernemers een food hall neerzetten met een
internationaal karakter. Op de overdekte markt kun
je eten bij de kraampjes, aan lange, openbare tafels

15 euro per maand.

en op de terrassen. Je eet er zogenoemde internatio-
Moederdagactie: eenmalig nale streetfood-gerechten.
20 euro.

Een filmpje in
drie stappen
D
e makers van de presentatietool Prezi hebben een leuke app, Nut-
shell, die ervoor zorgt dat je in een paar tellen een origineel filmpje
hebt. Je maakt drie foto’s achter elkaar en de app maakt er een kort
filmpje van. De momenten tussen de foto’s neemt de app ook op, en speelt

Barbecue en
die versneld af. Door op enkele knoppen te drukken, kun je eenvoudig tekst
en animaties toevoegen. Als het af is, kun je het filmpje delen via e-mail,

vuurkorf
WhatsApp, sms, Facebook, Instagram en Twitter. Leuk, simpel en origineel.

→ De app is gratis te downloaden voor iOS.

D
e OFYR is een stijlvol vormgegeven barbecue.
Niet alleen geschikt om vlees op te grillen,
maar ook perfect voor een vuurtje als de
avond wat koeler wordt. Het Nederlands ontwerp
kan het hele jaar door worden gebruikt. Bovendien
is de OFYR eenvoudig schoon te maken, dus weinig
werk en groot plezier. 

→ De OFYR is in diverse maten te verkrijgen.

Prijs vanaf 2.890 euro.

@JettevanExter

Ga voor meer informatie naar www.elsevierjuist.nl

12  ELSEVIER 

EMB018p012_check in_div4xkort_defb.indd 12 15-04-2015 15:13

 Denk ook
eens aan uzelf.
AlpinPark Matrei, Oost-Tirol. Exclusieve vakantie appartementen te koop, met vergunning als tweede woning,
in het zomer en winter sportparadijs „Nationalpark Hohe Tauern“, Großglockner Resort, skigebied met 110 pisten-
kilometers. Hoogwaardige inrichting, zwembad, ondergrondse parkeergarage. Indien gewenst inrichting- en
verhuurservice mogelijk. Direct te betrekken, modelwoningen, bezichtiging te allen tijde mogelijk.

jaegerprojects.nl T +31 (0)33 820 02 02

130 min vliegen NUR

421
drieduizend
2500 10 x 8 110 3670 vanaf Amsterdam
DAS
60 km
BESTE
meter bergen km meter pistenkilometers Euro
in de omgeving wandelpaden zwembad voor de deur per kwadraatmeter van Kitzbühel
 wereldtoppers Tekst: Liesbeth Wytzes
Neurochirurg
Foto’s: Olivier Middendorp

‘Ze geven mij de

toestemming om in
hun hoofd te opereren:
dat is fenomenaal’
Neurochirurg Saskia Peerdeman is aan het VUmc gespecialiseerd
in het verwijderen van een meningeoom, een relatief goedaardig
gezwel aan het hersenvlies dat kwaadaardige gevolgen kan heb-
ben. ‘Wat mij heel erg fascineert, is de veerkracht van de mens.
Als ik iemand heb kunnen laten zoals hij was, dan is dat de grote
test en een heel spannend moment’

O
p tafel ligt een schematische doorsnee
van de hersenen. Daarop de bekende
kronkels, een blauwe lijn erlangs die
doorloopt tot het midden. De bijna
romantische namen: thalamus, gyrus
cinguli, pia mater. De blauwe lijn op de afbeelding
is het hersenvlies dat de hersenen geheel omhult.
Je weet dat die hersenen precies zo in je eigen
hoofd zitten, dat zij de informatie verwerken die
je op dat plaatje ziet, of die je op dit moment leest
– en toch kun je je daarbij niets voorstellen. En al
helemaal niet hoe ze er exact uitzien.
Saskia Peerdeman (53), neurochirurg, weet dat
precies. Ze is aan VUmc gespecialiseerd in het be-
handelen van een meningeoom, een over het alge-
meen goedaardig gezwel dat zich aan het hersen-
vlies hecht. Maar dat goedaardige is relatief; zo’n
gezwel in je hersens betekent hoe dan ook trouble.
Bovendien kent deze tumor allerlei verschijnings-
vormen en gedaanteverwisselingen; een figuurlijk
en soms letterlijk ongrijpbaar gezwel.
‘Goedaardig,’ zegt Peerdeman, donker haar,
mooie bruine ogen, ‘wil zeggen dat ze niet uit-
zaaien. Een klein deel zit anders in elkaar, en dat
is kwaadaardig of kan het worden. Het gedrag is sASKIA
onvoorspelbaar, en het verschil tussen een goed-
aardig en kwaadaardig gezwel is pas in het labora-
pEERDEMAN
torium zichtbaar. Sommige groeien niet en andere
1961 Geboren in Manokwari
juist heel hard, ze zitten op plekken die makkelijk
(Nieuw-Guinea)
of juist moeilijk bereikbaar zijn. Ze zitten altijd
1994 Neurochirurg
vast aan het hersenvlies, maar soms groeit er een
2004 Gepromoveerd
mee met bijvoorbeeld een zenuw. Dat is technisch
2006-2011 Lid executive board
gezien een enorme uitdaging.’
European Brain Injury
De uitdaging bij het verwijderen van deze tumoren
Consortium
is niet alleen een technische. Een ander probleem
2015 Hoogleraar
is: wanneer ga je überhaupt opereren? Soms ko-
Voorzitter Meningioma
men mensen bij Peerdeman die bijvoorbeeld door
Group Amsterdam
een scan weten dat ze een meningeoom hebben,
maar er niets van merken.
Partner (Bart) is ook
‘Je kunt monitoren om te zien of ze groeien. Maar
neurochirurg
wat als hij al 3 centimeter is? Het gaat erom dat
Twee kinderen: Wouter
je iemand niet slechter maakt door die operatie.
(26) en Sabine (25)
Want het is in principe een goedaardig gezwel.’
Jaarlijks krijgen ongeveer 800 tot 1.000 mensen
een kwaadaardige hersentumor, evenveel mannen
als vrouwen. Ongeveer 800 personen krijgen een
meningeoom: meer vrouwen dan mannen. Ook al
zo raadselachtig.

14  ELSEVIER 

EMB018p014_Interview_defb.indd 14 16-04-2015 14:29

 Saskia Peerdeman:
‘Het gaat erom
dat je iemand niet
slechter maakt door
die operatie. Want
het is in principe een
goedaardig gezwel’

ELSEVIER    15

EMB018p014_Interview_defb.indd 15 16-04-2015 14:29

 interview
Peerdeman: ‘Soms is het extreem bloederig, soms helemaal niet’
‘Ik leg de Soms willen mensen die geen last hebben het
gezwel er toch uit, omdat het nu eenmaal een naar
schedel bloot idee is. Een indringer, en dan nog wel in je hoofd.
‘Als er niets gebeurt, je hebt nergens last van, hoeft
door de huid hij er niet uit. Dat moeten wij goed uitleggen.’
met haar los Maar vaak genoeg moet er wel actie worden onder-
nomen en moet Peerdeman de schedel in om zo’n
te maken, met gezwel te verwijderen. Hoe doet ze dat? De chirurg
heeft deze operaties al zo vaak gedaan – honder-
een scherp den – dat het voor haar heel gewoon is geworden.
Geen routine, maar wel zo’n vertrouwde bezigheid
mesje. De dat ze soms moeite heeft precies onder woorden
huid wordt te brengen wat ze met haar handen doet. ‘Ja, hoe
doe ik dat,’ zegt ze dan. Nou, zo bijvoorbeeld. De
opzijgeklapt, patiënt ligt op tafel, het hoofd onbeweeglijk vast in
een klem. Je kunt maar beter heel stil liggen als er
je kijkt op de in je hersenpan wordt gewroet.
schedel’
‘Dan leg ik de schedel bloot door de huid met haar
los te maken, met een scherp mesje. Als een scalp.
Ik probeer de huidsnede altijd binnen de haarlijn
te doen, en soms is de huidlap heel groot, omdat
dat cosmetisch mooier is. De huid wordt opzijge-
klapt, je kijkt op de schedel.’
16  ELSEVIER 
EMB018p014_Interview_defb.indd 16
Bloedt dat niet heel erg? ‘Dat brand of klem je
dicht. De huid bestaat uit lagen, de buitenste laag
kun je insnijden, de binnenste laag dichtbranden,
dan is het relatief bloedarm. Het onderhuidse
vetlaagje bloedt heel erg; dat brand ik vaatje voor
vaatje dicht. Zo “droog” mogelijk opereren. Daarin
heb ik zo langzamerhand wel tempo ontwikkeld.
‘In de schedel maak je vervolgens eerst boorgaten;
gaatjes om het zaagje in te kunnen doen, afhanke-
lijk van waar die tumor zit.’
Een meningeoom zit dus altijd vast aan het hersen-
vlies, maar dat vouwt zich als het ware naar bin-
nen, onder de hersenen naar de schedelbasis. Nog
een probleem: in het hersenvlies lopen belangrijke
bloedvaten, die bloed naar de hersenen aanvoeren
en weer afvoeren.
‘Dat afvoerend bloedvat is een groot, lang ding,
driehoekig van vorm, ongeveer 1 centimeter in
doorsnee. De sinus sagittalis superior. Je moet
oppassen met hem: als je de bloedstroom onder-
breekt, kan het bloed er niet meer uit en zwelt het
brein op.’ Daarin moet je dus niet gaan boren.
Luikje
Maar zover zijn we nog niet. Eerst wordt er een
luikje uit de schedel gezaagd en in een bakje met
jodium gelegd. Dan zijn de hersenen nog bedekt
door het hersenvlies. ‘Dat is witgrijzig. Je ziet het
kloppen van de hersenen, die pulseren. Het hart
pompt bloed naar de hersenen en als er zo’n golf
bloed komt, zetten die een beetje uit.
‘Dat vlies kun je een stukje optillen. Je kunt er met
een mesje in snijden. Op een gegeven moment ben
je erdoorheen en zie je de hersenen.’
Die zijn een beetje rozig. ‘Niet bloederig. Hersenen
hebben ook geen gevoel.’
Zie je dan meteen de boosdoener? Bij haar laatste
operatie, een paar dagen geleden, was het onmis-
kenbaar. ‘Ja, ik zag het zieke deel meteen. Dat zag
er echt anders uit. Korrelig, fibreus, vezelig. Je ziet
de zwelling. Die heeft een net iets andere kleur.’
Meningeomen lijken niet op elkaar. ‘Je hebt veel
verschillende subtypes. De ene keer is het heel
vast, elastisch, lastig om weg te halen. Dan moet je
knippen en snijden. Als een soort gummibal, heel
stevig. De andere keer is het snotterig; dan kun je
het bij wijze van spreken wegzuigen. Soms is het
extreem bloederig, soms helemaal niet.’
De chirurg wordt bij het exact lokaliseren van het
gezwel geholpen door wat Peerdeman een soort
tomtom noemt, een navigatiesysteem voor in de
hersenen, in dit geval. Dat werkt zo: van tevoren
maak je een scan van het hoofd van de patiënt.
Van die scan kun je een virtueel driedimensionaal
model maken. Dat virtuele beeld zet je in de com-
puter op de operatiekamer, en die koppel je aan
16-04-2015 14:29
 je microscoop, zodat je precies weet waar je zit. Je
ziet dus behalve door de microscoop ook op een
scherm waarmee je bezig bent.
‘Als het een uitgebreide tumor is, vind ik het fijn
om af en toe even te kijken of wat ik in mijn hoofd
heb zitten, klopt met wat de navigatie zegt. Ik
gebruik het dus om mijn eigen referentiekader te
ondersteunen.’ Peerdeman vindt het geen goed
idee als je je helemaal zou laten leiden door dat
computerbeeld; ze vertelt haar neurochirurgen in
opleiding dat ze in hun hoofd een zo exact mo-
gelijk beeld moeten maken van wat ze tijdens de
operatie aantreffen. De computer is daarbij alleen
een hulpmiddel.
Dat meningeoom haal je vervolgens weg, liefst een
beetje ruim, zodat er later niets meer kan aan-
groeien. De makkelijkste plek om te opereren, is de
zijkant van het hoofd; daar is het vrij rustig. Hoe
dieper je in de schedel moet, hoe moeilijker, en
hoe dichter je bij vitale delen komt.

Naald en draad
Dan moet de boel worden dichtgemaakt. Het
hersenvlies met meningeoom gaat naar het labo-
ratorium voor verder onderzoek. Om het gat in
het hersenvlies te herstellen, gebruikt Peerdeman
een laagje beenvlies of de onderste huidlaag. Dat
wordt als een substituut gebruikt en vastgenaaid.
‘Met naald en draad, allebei heel dun. Het moet
wel waterdicht, want in je hoofd zit hersenvocht,
een waterige substantie die je hersenen beschermt
en stabiliserend werkt. Dat klotst door je brein.
Daarvan maak je dagelijks ongeveer 500 cc aan;
het loopt eruit bij een operatie, maar omdat het
weer wordt aangemaakt, geeft dat niet.’
Peerdeman maakt het vervangende deel iets
groter dan het defect, zodat er wat extra weefsel
is, dat ze over de rand van het defect laat bloezen.
‘Vervolgens moet de schedel terug en dat kan
met een soort ijzergaren worden vastgezet, of met
pop- of klinknagels. Ken je die? Dat is een rondje
en een pinnetje. Die leg je onder de schedel en
het botluikje, en klik je zo, klik klik klik, vast. Het
klinkt simpel en dat is het ook wel. Dat doe ik het
liefst, maar het is relatief duur. In het kader van
de bezuinigingen proberen we over te gaan op de
ouderwetse manier, met stevig garen. Je boort een
gaatje in de schedel en ertegenover in het luikje.
Dat doe je op bijvoorbeeld zes punten en daar haal
je de draad doorheen. Dan heb je nog de zaag-
snede en de boorgaten. Die kun je opvullen met
botzaagsel en botgruis die zijn vrijgekomen. Ten
slotte gaat de huid eroverheen.’
Het is maar goed dat Peerdeman graag knutselt en
met haar handen bezig is. Zulke operaties duren
soms zes uur – dat vindt ze snel – en soms twaalf
Peerdeman: ‘In de schedel maak je eerst boorgaten; gaatjes om het zaagje
in te kunnen doen, afhankelijk van waar die tumor zit’
uur; dan is ze vanaf acht uur ’s ochtends bezig.
Een dag na de operatie ben je natuurlijk nog ‘Het functio­
niet de oude, maar wel ‘ongeveer normaal’, zegt
Peerdeman. Voor haar is het altijd een gewel-
neren van de
dig moment als de patiënt na de ingreep weer mens en diens
gewoon kan praten en zichzelf is. ‘Wat mij heel
erg fascineert, is de veerkracht van de mens. Dan hersenen horen
heb ik mechanisch iets enorms gedaan: een gat
in iemands hersenen gemaakt. Ik heb gesneden,
bij elkaar’
stukken weggehaald. Als ik iemand heb kunnen
laten zoals hij was, dan is dat de grote test en een
heel spannend moment. Patiënten geven mij de
toestemming om in hun hoofd te opereren; dat is
fenomenaal en een grote verantwoordelijkheid,
want het functioneren van de mens en diens her-
senen horen bij elkaar.’
Peerdeman beslist dan wel, in het VUmc is een
neuro-oncologische werkgroep waarin neurochi-
rurgen, oncologen, neurologen, een bestralings-
arts, een patholoog, een radioloog en verpleeg-
kundigen zitten. Ingewikkelde kwesties worden
door hen besproken. Ook handig omdat de patiënt
dan niet langs iedere arts afzonderlijk hoeft.

ELSEVIER    17

EMB018p014_Interview_defb.indd 17 16-04-2015 14:30

 interview

Peerdeman: ‘Als alles me

enorm zou aangrijpen,
kon ik dit werk niet doen’

18  ELSEVIER 

EMB018p014_Interview_defb.indd 18 16-04-2015 14:30

 Een operatie gaat niet altijd volgens het boekje. Er
kan een bloeding ontstaan als je toch dat bloedvat
scheurt. Of een luchtembolie. ‘Op het moment
dat het hoofd omhoog ligt, kan het afvoerende
bloedvat lucht aanzuigen. Een klein belletje geeft
niet; een grote bel kan bij het hart komen en een
infarct veroorzaken. Om dat te voorkomen, moet je
een nat gaasje op het bloedvat leggen.’
Peerdeman probeert op alles bedacht te zijn, alle
scenario’s en hun oplossingen paraat te hebben.
Dat heeft ze wel geleerd. Een keer opereerde ze
een relatief klein meningeoom. ‘Ik weet nog steeds
niet wat er gebeurde. Ik was aan het opereren en
normaal gesproken zie je een deukje op de plek
waar je het gezwel hebt weggehaald. Ik had dat
ding eruitgehaald en zag dat deukje. Tot op dat
moment was er geen probleem. Vervolgens begon
ik voorbereidingen te treffen om alles dicht te ma-
ken en ineens verdween dat deukje en kwam dat
hersenweefsel zo naar me toe. Ik zag het als een
paddestoel naar buiten komen. Het was kennelijk
een reactie, net zoals je vinger opzwelt als je een
splinter hebt. Ik zie dat gebeuren en denk: o jee.
Dan begin ik die stappen te bedenken: wat kan ik
nu doen om dit tegen te gaan? Kan de anesthesist
een medicijn geven? Moet het hoofd omhoog? Als
die zwelling nog steeds te erg is, moet je de druk
van de ketel halen door het luikje groter te maken.
Dus alles opnieuw, een groter luik zagen. Dat heb
ik toen gedaan. We hebben nog een scan gemaakt,
gekeken of ergens een bloeding was, of er mis-
schien een pin van die klem tegen een bloedvat
zat. Maar ik ben er nooit achtergekomen. Na een
aantal dagen is de zwelling afgenomen. Maar het
heeft uiteindelijk wel geleid tot een verslechtering
van die patiënt. Die is minder gezond uit de opera-
tie gekomen.’
Peerdeman heeft zich talloze malen afgevraagd
hoe dit kon gebeuren. Wat er misging. Of het
vermijdbaar was. ‘Heb ik alles zorgvuldig gedaan?
Had ik een andere beslissing moeten nemen? Heb
ik alle opties afgewogen? Ben ik niet te snel gaan
opereren? Want ik ben uiteindelijk degene die zegt
dat er moet worden geopereerd.’
Wat is in dit geval haar conclusie geweest? Dat
er moest worden geopereerd, staat voor haar nog
steeds vast. ‘Sindsdien maak ik het luikje altijd
wat groter. Want hoe langer de hersenen in de pro-
blemen zijn, hoe groter de kans op uitval. Dit was
uniek en misschien overkomt het me nooit meer.
Maar ik ben er in elk geval op voorbereid.’
Met iedere patiënt maakt ze een behandelplan
waarin rekening wordt gehouden met diens werk
en bezigheden. Leeftijd, fitheid, beroep – het
speelt allemaal mee. ‘Als iemand tachtig is en het
meningeoom groeit heel langzaam, en die persoon
EMB018p014_Interview_defb.indd 19
is een jaar bezig om van de operatie te herstellen:
moet je het dan doen? Zit het in de buurt van je
gehoor en ben je musicus? Of bij een oogzenuw?
Bij de kracht van je hand? Dat laat ik allemaal
meewegen.’
Deze gezwellen kunnen heel groot worden, zeker
in de relatief stille hersengebieden. Dan groeien
ze onbekommerd door en worden soms groter dan
een tennisbal. Maar een kleine kan al verschijn-
selen veroorzaken als het bijvoorbeeld bij een
oogzenuw groeit. ‘Dan krijg je snel dat mensen
dubbel zien of niet meer goed zien. Soms zijn ze
aan de buitenkant zichtbaar, en zegt de kapper: je
hebt daar een rare bult.’
Sommige varianten komen steeds terug. Als
opereren te ingewikkeld of te riskant is, kan er ook
worden bestraald. Daardoor verdwijnt de tumor
niet, maar het remt de groei. En uiteindelijk kun
je eraan doodgaan, als ze blijven groeien op een
onbereikbare plaats. ‘Maar dan heb je het wel over
een traject van tien, vijftien jaar.’ ‘Ik ben me er
Koelbloedigheid altijd van
Later die dag gaat Peerdeman iemand onderzoeken
die ‘een aantasting’ heeft van het ruggemerg. Wat bewust wie ik
het is – een ontsteking – een gezwel, weet ze nog
niet. Ziet ze nooit tegen deze operaties op? Ver-
aan het opere-
baasde blik. ‘Nee, ik ben niet bang. Bijna vereerd, ren ben. Zelfs
als ik door de
dat mensen mij dit toevertrouwen.’
Niet iedere arts zal de koelbloedigheid hebben om
zo enthousiast en toegewijd in andermans hoofd
te snijden. Wat moet je kunnen voor dit specia- microscoop
lisme? Je moet het natuurlijk leuk vinden om met
je handen bezig te zijn. En dan nog wat. ‘Flexibel
kijk, denk ik
zijn en snel kunnen handelen. Je moet je ook vol- aan die patiënt
komen kunnen afsluiten van de buitenwereld om
met enorme gedrevenheid en precisie het optimaal en aan wat ik
chirurgische te willen en kunnen bereiken.’
Maar als je zo’n hoofd onder handen hebt, waarvan
met hem heb
alleen het te opereren stuk is ontbloot en de rest
bedekt, besef je dan nog wel dat je met een mens
afgesproken’
te maken hebt? En dat de hersenen waarin zij
aan de slag gaat, diens persoonlijkheid voor een
groot deel, misschien wel helemaal, bepalen?
Peerdeman blijkt over een dosis nederigheid te
beschikken die je niet meteen associeert met haar
vak. ‘Ik ben me er altijd van bewust wie ik aan
het opereren ben. Zelfs als ik door de microscoop
kijk, denk ik nog steeds aan die patiënt en aan
wat ik met hem heb afgesproken. Het is soms heel
aangrijpend, dit werk. Maar je leert een professio-
nele afstand te ontwikkelen zonder je empathie te
verliezen. Als alles me enorm zou aangrijpen, kon
ik dit werk niet doen.’ 
@LiesbethWytzes
ELSEVIER    19
16-04-2015 14:30
 Binnenkijken in… Zuid-Afrika TEKST: Fred de Vries in PAARL
FOTO’S: Ellen elmendorp

LEEF

20  ELSEVIER 

EMB018p020_Leef_Binnekijken_defb.indd 20 15-04-2015 21:17

 Van links af:
Aletta, Tamryn,
Beatres, Joe-
Thomas, Monique
en Joseph Stuart

‘Allemaal zelf
verbouwd. Het
voornaamste
obstakel was
tijdgebrek’
Aannemer Joseph Stuart kocht
in 2002 een ‘misbaksel’ dat om
een facelift smeekte. En dat kreeg
het huis, dat in waarde meer dan
vertienvoudigde. ‘Ik ben gelukkig
hier. We nemen het leven zoals
het is, van dag tot dag’

S
lechts één keer is er ingebroken in het huis van de
Kaapse aannemer Joseph Stuart. Hij kwam thuis en
zag een man de slaapkamer in glippen. Te laat – twee
voeten staken nog onder het bed uit. Stuart greep
buiten een spade en riep: ‘Kom tevoorschijn of ik hak
je poten eraf.’
De man kroop onder het bed vandaan. Hij bleek ooit als bouw-
vakker voor Stuart te hebben gewerkt. Een dief van middelbare
leeftijd. Hij had honger, zei hij, en liet een tas vol gestolen etens-
waar zien als bewijsmateriaal. ‘We hebben hem een pak rammel
gegeven en daarna mocht hij met zijn tas eten vertrekken,’ zegt
de vijftigjarige Stuart glimlachend.
Stuarts bezit ligt in Denneburg, een zuidoostelijke wijk van het
stadje Paarl, dat samen met Stellenbosch en Franschhoek deel uit-
maakt van Zuid-Afrika’s wereldberoemde winelands, een uurtje ten
noorden van Kaapstad. Tot het einde van de apartheid was Denne-
burg in trek bij gegoede blanken. Na de verkiezingen van 1994, die
Nelson Mandela aan de macht brachten, kwamen er steeds meer
kleurlingen wonen en vertrokken veel blanke bewoners. Nu is het
volgens Stuart een nette middenklassewijk, nog steeds heel aan-
trekkelijk met zijn nabijgelegen scholen en winkels.
Stuart kocht het huis in Uys Street in 2002. Het was een slecht

ELSEVIER    21

EMB018p020_Leef_Binnekijken_defb.indd 21 15-04-2015 09:27

 LEEF
Gaandeweg veranderde Stuart het misbaksel in een prachtig woonhuis met zwembad
Onlangs kreeg Stuart een bod van 1,8 miljoen rand op zijn huis
onderhouden huis, gebouwd in de jaren zestig, dat om een face-
lift smeekte. ‘Niemand wilde het kopen.’ Maar als aannemer en
bouwvakker (zijn vader was metselaar en nam de kleine Joseph
vaak mee naar zijn werk, zodat die op zijn zestiende al zijn eerste
huis bouwde) zag hij de potentie. Hij betaalde er 160.000 rand
voor, destijds ongeveer 16.000 euro.
Vergelijkbare huizen in de buurt gingen weg voor het drievoudi-
ge. Hij nam een hypotheek van 40.000 rand, die hij in twee jaar
afloste. Het enige probleem was dat de makelaar er met het geld
vandoor ging. Maar een doortastende advocaat wist een financi-
eel debacle te voorkomen.
Dit is Stuarts tweede huis. Het vorige, waar hij met zijn eerste
vrouw en drie kinderen woonde, eveneens in Paarl, had hij zelf
gebouwd. Met zijn nieuwe vriendin betrok hij aanvankelijk een
huurhuis. Maar huur betalen, is geld weggooien. Dus kocht hij
het misbaksel in Uys Street. Gaandeweg veranderde hij het in
een prachtig woohuis met zwembad, binnenplaats, ruime keu-
ken, drie slaapkamers en een aparte eetkamer. ‘Allemaal zelf ver-
bouwd. Het voornaamste obstakel was tijdgebrek,’ zegt Stuart.
Hij woont er met zijn vriendin Monique Rossouw (31) en hun twee
22  ELSEVIER 
EMB018p020_Leef_Binnekijken_defb.indd 22
THUIS BIJ DE FAMILIE
Stuart in Paarl
> HUISHOUDEN: 5 personen
en een chihuahua
>  VIERKANTE METERS: huis 250; erf 750
>  SLAAPKAMERS: 3
> MEEST KOSTBAAR: Mercedes C350
CHECKLIST:
STROMEND WATER
elektriciteit
VASTE TELEFOONLIJN
MOBIEL INTERNET
E
 IGENDOM
Dakterras
TUIN
zoons Tamryn (12) en Joe-Thomas (10). Omdat de jongste hulpbe-
hoevend is, woont er ook een verpleegster in, de 28-jarige Aletta,
die tevens helpt in de huishouding. Vandaag is ook Josephs 47-ja-
rige zus Beatres op bezoek.
De televisie is het altaar. De Stuarts hebben een abonnement op
DStv, dat toegang geeft tot tientallen kanalen. ‘De kleine is dol
op tv,’ zegt Monique, wijzend op Joe-Thomas die ademloos naar
het vrij worstelen op een sportkanaal kijkt. In de slaapkamer, het
lievelingsvertrek van Joseph en Monique, staat een tweede televi-
sie (er is ook nog een derde). Daar kijkt Joseph graag naar rugby
en Monique naar de seepies, de soaps, met het al veertien jaar
voortgaande 7de Laan als favoriet. De keuken, die uitkomt op de
binnenplaats en bij het zwembad, is de plaats waar de hele fami-
lie samenkomt.
Goed en lekker eten is belangrijk in de kleurlingengemeenschap,
die met gerechten als bobotie en smoorsnoek de Zuid-Afrikaanse
keuken een eigen gezicht heeft gegeven. Josephs moeder werkte
jarenlang als ontbijtchef in het chique Grande Roche Hotel in
Paarl. Op een dag in oktober 1996 kwam Nelson Mandela langs.
Hij wilde havermoutpap als ontbijt. Moeder Stuart deed haar ui-
terste best. De pap smaakte de president zo goed dat hij naar de
keuken stapte en vroeg wie dat ontbijt had gemaakt, want dit was
de beste havermout die hij ooit had gegeten. ‘Mandela pakte mijn
moeder vast en gaf haar een kus op haar wang,’ vertelt Beatres,
die verse en gedroogde vruchten, noten, kaas en tonijnsalade
voor de gasten op tafel heeft gezet.
Aan de rand van Paarl heeft Stuart nog een groot erf, waar hij
zijn bouwmaterialen heeft opgeslagen en waar bovendien twin-
tig gezinnen wonen. Daarnaast heeft hij een vakantiehuis in
het kustplaatsje Langebaan, ook door hemzelf gebouwd. Zijn
ex-vrouw, met wie hij drie kinderen heeft, woont een minuut of
twintig verderop.
Onlangs kreeg Stuart een bod van 1,8 miljoen rand op zijn huis,
pakweg 130.000 euro. ‘Als ik gezonder was geweest, had ik het
gedaan,’ zegt hij. Twee jaar geleden kreeg hij een bypass, en om-
dat hij nierproblemen heeft, moet hij drie keer per week voor een
dialyse naar het ziekenhuis. ‘Maar ik ben hier gelukkig. We ne-
men het leven zoals het is, van dag tot dag,’ zegt hij opgeruimd.
Monique aan zijn zijde is gekleed in een outfit die prachtig aan-
sluit bij het oranje interieur. Oranje, de kleur van optimisme.

15-04-2015 09:27
 BRILLIA T
“Bij NH Hotels ontdek je het
verschil tussen het kiezen van
een hotel en het maken van
de juiste keuze.”

Meer dan 375 hotels in 28 landen nh-hotels.com

 leef TEKST: Liesbeth Wytzes
vrouw van de wereld

Mensen zijn hun eigen wetenschappers

geworden. Liesbeth Wytzes vraagt zich
af waarom sommigen hun gevoel meer
vertrouwen dan andermans kennis

V
roeger kwam het nog weleens voor dat mensen zei- wetenschap iets anders aan dan waar je al jaren van overtuigd
den dat ze iets niet wisten, of geen mening hadden, bent door eigen ervaringen,’ aldus een reactie op een site over
of ergens niet voor hadden doorgeleerd. Dat hoor je voeding. Superfoods hebben geen enkel nut volgens onderzoek,
niet meer. Integendeel, iedereen weet tegenwoordig maar als je je er beter door voelt, dan gaat het daar toch om? Dan
overal alles van. Voor de moeilijkste kwesties draai- werken ze toch?
en ze hun hand niet om. En als ze iets niet weten, dan hebben ze Wetenschap is ook maar een mening, en feiten iets van vroeger.
er toch een bepaald ‘gevoel’ bij. Vandaar ook dat mensen met nul kennis maar wel heel veel ei-
In 2014 was 34 procent van de Nederlanders hoogopgeleid, maar gendunk, hun kinderen deels of helemaal niet laten inenten. Dat
als je ze zo meemaakt, zou je bijna gaan denken dat de volledige is nog wel wat erger dan dat gebazel over voeding.
bevolking minstens één grondige universitaire opleiding heeft. Want ‘het geeft toch geen goed gevoel’ om een baby te vaccine-
Als mensen hun mening wordt gevraagd op straat, dan hebben ren? Nee, een baby met difterie of tetanus, dat geeft een goed
ze die paraat en gaan ze d’r gevoel.
eens goed voor staan om die te Op de site van de Nederlandse
berde te brengen. Vereniging Kritisch Prikken
Wat zijn de mensen toch knap worden ouders toegesproken.
tegenwoordig! De werking van ‘Trekt u uw eigen plan voor
het lichaam bijvoorbeeld lijkt uw kind? Welke vaccins laat u
zonneklaar, terwijl ik die zo’n toe, en wanneer?’ Dit alles is
mysterie vind. Zo kun je bij ontstaan na publicatie van een
het hardlopen gaan ‘verzuren’. onzinnig artikel in medisch
Ik weet helemaal niet wat dat tijdschrift The Lancet, in 1998.
is. En als je aan de lijn doet, Er wordt nooit bij verteld dat
is het heel goed als je lichaam de auteur, Andrew Wakefield,
‘in ketose’ komt. Dan gaan de alle conclusies (vaccineren
ketonen aan de slag. Dit is een leidt tot autisme) heeft moeten
metabool proces, moet u we- intrekken en na publicatie van
ten, waarbij het lichaam geen dat artikel uit het doktersambt
koolhydraten verbrandt maar is gezet. Een bedrieger en op-
vet. Ik weet nog net waar kool- lichter dus – maakt niet uit,
hydraten in zitten, maar heb het kwaad was geschied.
eerlijk gezegd geen idee wat Voor mij zijn de overwegingen
het precies zijn en ook niet van Kritisch Prikken onvoor-
wat ze exact voor functie heb- stelbaar. Hoe kan een leek ooit
ben. Idem voor probiotica en Joris Driepinter staat zich ergens in een hoekje vreselijk te zoveel weten als een arts, ie-
anti-oxidanten. En bij vrije ra- schamen, want melk is helemaal niet goed voor ons, er zit mand die zich zeker tien jaar
dicalen denk ik aan krakers en namelijk te veel caseïne in intens en toegewijd op één
Maagdenhuis­bezetters. ding heeft geconcentreerd?
Ik ben nog opgegroeid met de Dat geeft toch wel even een
Schijf van Vijf en Joris Driepinter. Als je je daaraan maar hield, voorsprongetje, zou ik zo denken. Hoe kun je je gevoel meer ver-
kwam alles in orde en werd je vanzelf gezond volwassen. Maar trouwen dan andermans kennis?
Joris Driepinter staat zich ergens in een hoekje vreselijk te scha- En bovendien getuigt dat hele antiprikgedoe van akelig complot-
men, want melk is helemaal niet goed voor ons, er zit namelijk denken, waarin ‘ze’ (wie zijn dat toch?) alleen maar bezig zijn
te veel caseïne in. Of zo. Je krijgt er ook eczeem, astma, diabetes met rijk worden over de ruggetjes van in dit geval onschuldige
van. Graan? Oei oei oei. Krampen, en er zit gliadine in. Dan weet kindertjes. Ja, de wereld is slecht. 
je ’t wel.
Mensen zijn hun eigen wetenschappers geworden. ‘Soms geeft @LiesbethWytzes

24  ELSEVIER 

EMB018p024_leef_hedendaagseZeden_defb.indd 24 16-04-2015 11:39

 advertentie

UNIVERSITY
OF PROFESSIONAL
RISK MANAGERS.

PROFESSIONAL LEARNING & DEVELOPMENT

Ontwerp uw eigen visie op risicomanagement. De parttime
Master Risicomanagement helpt u de essentie van dit vakgebied
te doorgronden en betekenis te geven aan risicomanagement
in uw organisatie. U ontwikkelt een integrale visie en weet hoe
te schakelen op bedrijfsmatige en maatschappelijke risico’s.
De laatste theoretische inzichten, praktijkcases en persoonlijke
ervaringen vormen hierbij een belangrijke basis.
 
U verbreedt uw eigen horizon en levelt met andere doorgewinterde
professionals. University of Twente. Met kennis maakt u
het verschil.

UTWENTE.NL/PLD
 TEKST: ROBERT VUIJSJE
ROBERT VUIJSJE GAAT MULTICULTI

Waarom ik niet naar

Schindler’s List kan kijken
AMST
ERDA
M

(en mijn vrouw niet

naar 12 Years a Slave)
Een aantal recente scènes uit het leven van Robert Vuijsje.
Scènes die vragen bij hem oproepen. Over de betekenis van
automatische verbondenheid. En waarom er zo
weinig donkere acteurs en schrijvers zijn

H
et toneelstuk
heette De vrek,
van Molière, uit
1668. Bij deze be-
werking, in 2015,
waren de acteurs uitsluitend
van Surinaamse en Antil-
liaanse afkomst. De première
had plaats in de Rabozaal
van de Amsterdamse Stads-
schouwburg. Waarom was ik
uitgenodigd?
Een van de actrices uit het
stuk, Imanuelle Grives – ook
de hoofdrolspeelster in de
verfilming van mijn boek Al-
leen maar nette mensen – had
mij geïnviteerd. Inmiddels
geloof ik dat ik persoonlijk heb
kennisgemaakt met bijna alle
donkere acteurs, schrijvers en
andere creatieve geesten van
Nederland.
Is het nature of nurture? Zijn
er zo weinig omdat ze worden
buitengesloten? Of zijn er zo
weinig omdat de meesten van
deze mensen – de ambitieuze,
hoog opgeleide kinderen van
immigranten – wel iets beters
Robert Vuijsje met zijn vrouw Lynn bij de première van De vrek
te doen hebben dan relatief
slechtbetaald werk met een
lage sociale status? Worden
ze liever dokter of advocaat of
ondernemer? Of is het gewoon
toeval dat er zo weinig zijn?
Dat het in de Rabozaal was,
en niet in de grote zaal van de
Stadsschouwburg, zag ik pas
op de avond van de première.
Eerst zei ik tegen mijn vrouw:
aha, in het kleine achteraf-
zaaltje. De Rabozaal bleek een
grote zaal. Ik kom zelden in
het theater. En in de bioscoop
kom ik de laatste jaren alleen
voor Paddington of Spongebob:
Spons op het droge.
De zaal was gevuld met men-
sen die hierna waarschijnlijk
nooit meer met elkaar een
schouwburgzaal zullen delen:
reguliere witte theatergangers
van middelbare leeftijd en de
zwarte bezoekers die mis-
schien, net als ik, normaal niet
naar een uitvoering zouden
komen van De vrek van Mo-
lière.
De voorstelling werd ingeleid
door een andere hoofdrol-
speler uit het stuk, Kenneth
Herdigein, die vertelde dat
zwarte acteurs goedkoper
waren dan blanke, maar dat
het uitgespaarde geld weer
werd tenietgedaan door extra
kosten voor de belichting van
hun donkeren hoofden.
Daarna noemde hij de namen
van een aantal, kennelijk pro-
minente bezoekers in de zaal.
Hij noemde mijn naam en
waarschuwde dat in het stuk
van vanavond de naaktscènes
met zwarte actrices zo weer
voorbij waren. Toen voelde ik
me speciaal.
De voorstelling was vermake-
lijk. En ik had de tijd om na te

26 ELSEVIER

EMB018p026_Leef_multicultiVuijsje_defb.indd 26 15-04-2015 09:26

 Schindler’s List van regisseur Steven Spielberg
denken. Over vragen. Waarom
waren alle acteurs zwart?
Voegde het iets toe? Waarom
gingen ze aan het einde alle-
maal zingen en dansen? Moest
dat omdat ze zwart waren? In
het programmaboekje viel het
woord ‘multicultureel’. Was
deze voorstelling multicultu-
reel of juist monocultureel?
Ook dacht ik na over andere
vragen.
Plantagehouder
In de Rabozaal zat mijn vrouw
naast me. Eerder die week
hadden we thuis eindelijk de
film 12 Years a Slave gezien.
Van tevoren had Lynn gezegd
dat ze die film liever niet wilde
zien. Ik vond dat we hem wel
moesten zien en drukte mijn
wil door.
Eerst kwam de scène waarin
een jonge moeder wordt
gescheiden van haar kinde-
ren en separaat verkocht aan
een andere plantagehouder.
Daarna de eerste expliciete
scène waarin slaven worden
afgeranseld door hun meester.
Lynn stond op en ging naar
boven. Ik moest denken aan
de keer dat ik Schindler’s List
zag. Toevallig waren mijn
moeder en mijn broertje en
ik in New York toen de film in
première ging. Elke bioscoop
werd belegerd door vechtende
Joden die als eersten naar bin-
EMB018p026_Leef_multicultiVuijsje_defb.indd 27
nen wilden. De scène waarin
de zojuist gearriveerde concen-
tratiekampbewoners dachten
dat ze gezamenlijk gingen
douchen, alleen kwam er geen
water uit de kranen: sindsdien
sla ik mijn beurt over bij het
gehele film- en documentaire-
aanbod dat rond 4 mei op de
televisie wordt vertoond. Mijn
vrouw kan daar dan weer wel
naar kijken. Waarom is het
zoveel erger als het om je eigen
mensen gaat? En waarom kun
je wel de Hollywoodversie
aanschouwen van het leed dat
voelt alsof het van anderen is?
Een andere vraag. In de Ne-
derlandse Eredivisie voetbalt
bij NAC Breda een speler die
Adnane Tighadouini heet.
Hij is in 1992 geboren in Ede.
Tighadouini is veruit de beste
speler van NAC Breda. Een
snelle, behendige aanvaller
die veel doelpunten maakt.
Een speler die makkelijk had
kunnen worden aangekocht
door een club die beter is
dan NAC Breda. Alleen loopt
Adnane Tighadouini, die van
Marokkaanse afkomst is, over
het veld met een grote jihad-
baard, soms in combinatie met
een opgeschoren hoofd. Het
is een baard die, volgens mij,
uitstraalt naar andere clubs:
ik ben anders dan jullie en ik
wijs de westerse maatschap-
pij af. In de Eredivisie spelen
12 Years a Slave van regisseur Steve McQueen
tientallen Nederlanders van
Marokkaanse afkomst, maar Waarom kun
niet met zo’n opvallende
baard. Zorgt zijn jihadbaard
je wel de
ervoor dat Tighadouini niet
wordt verkocht, terwijl dat
Hollywood-
zonder die baard waarschijn- versie aan-
lijk wel zou gebeuren? En zou
hij om die reden zijn baard schouwen
moeten afscheren?
van het leed
Wim Brands
Nog een vraag. In dezelfde pe-
dat voelt
riode werd ik uitgenodigd voor
de presentatie van het boek
alsof het van
De Nederlandse literatuur van
de 21ste eeuw, samengesteld
anderen is?
door Wim Brands. Het boek
bestaat uit een bloemlezing
van het werk van de beste zes-
tig debutanten van de laatste
vijftien jaar. ‘De allereerste
staalkaart van de 21ste-eeuwse
literatuur van de lage landen’, Of is het toeval?
staat op de achterflap vermeld. De voorstelling was voor-
De dag na de presentatie zag bij. Na afloop vierden we
ik op Facebook dat een aantal de première in de foyer van
Vlaamse collega’s zich erover de Stadsschouwburg. Lynn
verbaasde dat de lijst van legde automatisch contact op
zestig schrijvers bestaat uit dezelfde manier waarop ik dat
53 Hollanders en 7 Belgen. Ik doe met mensen van wie ik
pakte het boek erbij en bekeek weet of aan wie ik kan zien dat
de lijst met zestig namen nog ze Joods zijn. Meer hebben we
een keer. Hoeveel namen ston- niet nodig om een automati-
den erop die leken op Adnane sche verbondenheid te voelen.
Tighadouini of Imanuelle Het was een mooie avond. En
Grives of Kenneth Herdigein? Kenneth Herdigein is mijn
Het waren er minder dan nieuwe beste vriend.
zeven. Minder dan de helft van
zeven. Is dat nature of nurture? @Vuijsje
ELSEVIER    27
15-04-2015 09:26
 LEEF TEKST en foto’s: hagar jobse in madrid
wereldburger

ming. ‘Want,’ zo legt ze uit,

‘Spaanse bazen zijn heel auto-
ritair. Je moet je mond houden
en gewoon doen wat er wordt
gevraagd. ’
Sinds anderhalf jaar deelt ze
met vier andere advocaten
een kantoor in de rijke wijk
Chamberí. De Ruiter: ‘Deze
wijk ligt centraal en is ook nog
eens mooi. Klanten vinden
het prettig om hier te komen.’
Zelf woont ze met haar man
en zoontje van zeven in het
bohemienachtige Lavapiés.
Een gezellige wijk die volgens
De Ruiter bovendien erg in
opkomst is. ‘Lavapiés trekt de
laatste jaren veel mensen met
een creatief beroep,’ vertelt ze.
‘Mijn zoontje zit op school met
allemaal kinderen van kunste-
naars en acteurs.’
Bijkomend voordeel: De Ruiter
Adriana de Ruiter: ‘Madrid is een open en bruisende stad. Er zijn altijd mensen woont op vijf minuten lopen
op straat en je hoort altijd geroezemoes. Je voelt je hier nooit alleen’ van het beroemde Retiropark.
Niet verkeerd, als je traint voor

‘Spaanse bazen zijn

de halve marathon. ‘Ik probeer
om drie keer per week een uur
hard te lopen, om zeven uur ’s
ochtends voordat mijn zoontje

heel autoritair’
wakker wordt.’
In tegenstelling tot haar
Spaanse collega’s gaat De Rui-
ter niet ’s middags naar huis
om uitgebreid te lunchen. ‘Ik

Adriana de Ruiter (44) kwam voor de liefde naar warm liever even snel iets op,
zodat ik om zeven uur thuis
Madrid. Bijna twintig jaar later runt ze er haar kan zijn en tijd heb voor mijn
zoontje.’ Uitgebreid eten be-
eigen advocatenkantoor. Van haar leven in de waart ze liever voor het week-
Spaanse hoofdstad geniet ze nog altijd met volle einde. ’s Ochtends struint ze
graag de vele overdekte mark-
teugen. ‘Deze wijk ligt centraal en is mooi. Klanten ten in Madrid af om tussen de
middag warm te gaan eten met
vinden het prettig om hier te komen’ vrienden. De Ruiter: ‘Daar kan
ik vervolgens gerust de hele
dag voor uittrekken, want die

‘Z
etentjes lopen meestal uit tot
ou je dit alsje- drileense is. In haar werkka- de liefde naar Madrid en is er een uur of negen ’s avonds.’
blieft even voor mer handelt ze in accentloos sindsdien niet meer wegge- Het is dan ook de gezelligheid
me willen kopië- Spaans het ene na het andere gaan. Ze specialiseerde zich in Madrid waar De Ruiter het
ren?’ Adriana de telefoontje af. ‘Dat was de ad- in internationaal familierecht, meest van houdt. ‘Madrid is
Ruiter (44) richt vocaat van de tegenpartij,’ legt werkte een aantal jaren bij ver- een hele open en bruisende
zich in rap Spaans tot haar ze uit als ze de telefoon neer- schillende Spaanse advoca- stad. Er zijn altijd mensen op
secretaresse. Wie niet beter legt. ‘We moeten tot overeen- tenkantoren, en begon in 2006 straat en je hoort altijd geroe-
weet, zou denken dat De Rui- stemming zien te komen.’ voor zichzelf. En dat is volgens zemoes. Je voelt je hier nooit
ter geboren en getogen Ma- De Ruiter kwam in 1997 voor haar een behoorlijke verade- alleen. ’

28  ELSEVIER 

EMB018p028_leef_wereldburger_defb.indd 28 15-04-2015 09:25

 SPANJE
Hoofdstad: Madrid
Regeringsvorm: monarchie
Aantal inwoners: 47.300.000
Officiële taal: Spaans

EUROPA
wijk in opkomst
De Ruiter woont in Lavapies, een bruisende wijk in
het centrum van de Spaanse hoofdstad die sinds een
paar jaar heel populair is. De wijk is erg in trek bij
kunstenaars en acteurs. Madrid

SPANJE

Vloeiend Spaans
De Ruiter reist voor haar werk het hele
land door. Rechtszaken voert ze zonder Adriana de Ruiter
problemen in het Spaans. Haar eerste (1970) werkt bij Tulp
rechtszaak in het Spaans herinnert ze Abogados in Madrid.
zich nog goed. ‘Dat was in 2002, die heb Dit kantoor zette ze
ik gewonnen.’ De Ruiter praat de hele dag in 2011 zelf op met
Spaans, maar probeert met haar zoontje een aantal collega’s.
Nederlands te spreken. ‘Hij verstaat alles, De Ruiter studeerde
maar antwoordt in het Spaans.’ Zakenlunch rechten in Groningen
De Ruiter neemt cliënten vaak mee naar het Plaza de en kwam in 1997
Olavide, een mooi plein met veel cafés en restaurants. naar Madrid. Nadat
In Spanje wordt van een advocaat verwacht dat die met ze in Spanje haar
nieuwe cliënten uitgebreid warm gaat lunchen. Een staatsexamen rechten
kopje koffie drinken volstaat niet. had gehaald, kon
ze er vanaf 2000 als
advocaat aan de slag.
Later specialiseerde ze
zich in internationaal
familierecht. De zaken
die ze doet, hebben
veelal te maken met
echtscheidingen
en ouderlijk gezag,
erfenissen en
Met de fiets kinderontvoeringen.
Madrid is geen fietsstad. Maar als
De Ruiter woont samen
Nederlandse gaat De Ruiter toch graag
met haar Spaanse man
elke ochtend op de fiets naar haar werk.
en zoontje van zeven.
Toevallig is net haar stadsfiets gestolen,
daarom gebruikt ze op dit moment de
vouwfiets van haar man. Zeker doen
Slenteren door het
mooie Retiropark. In
het weekeinde genieten
ook de Madrilenen hier
van hun vrije tijd.

Geheimtip
El Mercado de los
Mostenses in het
centrum heeft een
Markten groot aanbod.
Madrid kent veel overdekte markten.
In het weekeinde gaat De Ruiter Mooie plek
graag naar de Mercado Anton Vanaf de Vistillastuinen
Martin in de Calle Santa Isabel: een heb je het mooiste
sfeervolle straat vol leuke cafés. uitzicht over de stad.

ELSEVIER    29

EMB018p028_leef_wereldburger_defb.indd 29  15-04-2015 09:26

 LEEF TEKST: GERLOF LEISTRA
Dodenlijsten kennen geen grenzen
De lijst van liquidaties in het buitenland is lang. Of hij zich nou verstopt in
Paramaribo, Panama, Istanbul of Marbella, een crimineel is altijd vogelvrij.
Ook al waant hij zich veilig en is hij relaxed – no span
N
ederlandse cri-
minelen vliegen
de wereld over
alsof ze eventjes
een taxi pakken.
Werkelijk overal kom je ze
tegen. Aan de vooravond van
de Surinaamse verkiezingen
van mei 2010 leek het gere-
nommeerde hotel Torarica in
Paramaribo net een rovershol.
Bekende criminelen uit Neder-
land waren overgevlogen om
presidentskandidaat Desi Bou-
terse te steunen. Zo zou de Su-
rinaamse crimineel Piet Wortel
de partijkas van Bouterse heb-
ben gespekt met ‘een tonnetje’
in de hoop op een aandeel in
de drugslijnen vanuit Surina-
me als Bouterse de machtigste
man zou worden.
Op weg naar mijn kamer in
Torarica liep ik op een avond
twee beruchte criminelen te-
gen het lijf. Met de één had ik
al eerder kennisgemaakt. De
ander keek mij vorsend aan
en knikte in het voorbijgaan.
Ik herkende de Surinaamse
drugshandelaar Marlon Dal-
four.
Het was een wonder dat Dal-
four er zo ontspannen bijliep.
Sterker nog: dat hij überhaupt
liep. Op 10 augustus 2009 ont-
snapte hij voor zijn woning
in Amsterdam-West op het
nippertje aan een moordaan-
slag door de zogenoemde Tat-
tookillers. Hij werd doorzeefd
met tien kogels.
Dat Dalfour relaxed – no span
– overkwam, had twee rede-
nen. Hij waande zich veilig in
zijn moederland en runde daar
een beveiligingsbedrijf. Ik kon
niet zien of hij bewapend was,
30 ELSEVIER
EMB018p030_Leef_uithetlevengegrepen_defb.indd 30
UIT HET LEVEN GEGREPEN
Nederlandse criminelen zijn nergens ter wereld veilig
maar het zou mij niets verba-
zen: hij had immers een ver-
gunning en dat soort jongens
heeft altijd een wapen op zak.
Toch zijn Nederlandse cri-
minelen nergens ter wereld
veilig. Begin maart dit jaar
werd in een bar in Parama-
ribo-Noord de Surinaamse
crimineel Marchano Pocorni
(37) doodgeschoten door twee
onbekende mannen. Zelf werd
hij verdacht van betrokken-
heid bij de liquidatie van de
Marokkaans-Nederlandse cri-
mineel Najib Bouhbouh, in
oktober 2012 voor het Crowne
Plaza Hotel in Antwerpen. Die
huurmoord vormde het ‘start-
schot’ voor een reeks liquida-
ties die gemakshalve de Mo-
crowar wordt genoemd.
Eind vorig jaar werd de in Alk-
maar geboren Turkse crimi-
neel Ali Akgün (40) in Istanbul
geliquideerd achter het stuur
van zijn sportieve Bentley.
Akgün was verdachte in het
lopende liquidatieproces Pas-
sage en zou betrokken zijn bij
diverse liquidaties. De recht-
bank sprak hem daarvan vrij,
maar het hoger beroep loopt
nog. Voor de zekerheid had
Akgün zijn toevlucht gezocht
in Turkije.
Als geen ander wist Akgün dat
hij nergens veilig was. In au-
gustus 2014 werd zijn vriend
Samir ‘Scarface’ Bouyakrichan
in Marbella geliquideerd op
een terras. Een grote jongen
in het drugsmilieu, maar die
nacht een simpele schietschijf.
Kogelwerend vest, gepantser-
de wagen, tot de tanden bewa-
pende bodyguards: niets helpt
als de jacht is geopend.
Een andere bekende van Ak-
gün, wapenhandelaar en
medeverdachte in het Passa-
geproces Sjaak Burger (44),
raakte begin dit jaar ernstig
gewond bij een moordaanslag
in Panama. In een hambur-
gerrestaurant schoot een man
hem van achteren met één ko-
gel door zijn hoofd. Sindsdien
ligt Burger als een kasplantje
op de intensive care van het
plaatselijke hospitaal.
Zijn al die liquidaties geregis-
seerd vanuit Nederland? Wor-
den de opdrachten hier ver-
strekt en voeren lokale hitmen
de klus uit? Mogelijk hebben
die afrekeningen met elkaar te
maken, maar het kunnen ook
op zichzelf staande zaken zijn.
Het is immers niet uitgesloten
dat de heren daar nieuwe vij-
anden hebben gemaakt.
Liquidaties zijn lastiger op te
lossen dan huis-, tuin- en keu-
kenmoorden. Met een beetje
geluk wordt de schutter nog
wel gepakt, maar de opdracht-
gevers blijven doorgaans bui-
ten schot. Wellicht dat het in
het Passageproces dankzij de
inzet van moordmakelaar en
kroongetuige Fred Ros lukt om
volledige helderheid te ver-
schaffen wie er achter al die
moorden zaten. En vooral wat
de rol was van Willem Hol-
leeder.
Afgelopen maart kwamen er
plotseling voor Holleeder be-
lastende verklaringen op tafel
van zijn twee zussen en een
ex-vriendin. Mogelijk werpen
die ook licht op een andere
geruchtmakende liquidatie in
het buitenland: op John Miere-
met (45), in 2005 in Thailand.
Hij hield zich daar schuil uit
angst voor een aanslag. Er zijn
verdachten in beeld, maar die
zaak is tien jaar na dato nog
altijd niet afgerond.
De tentakels van de onder-
wereld reiken ver. Wie op de
dodenlijst staat, komt vroeg of
laat aan de beurt. Niet alleen
voor ‘topcriminelen’, ook voor
huurmoordenaars is de wereld
een dorp.
@GerlofLeistra
16-04-2015 11:40
 ik vind vervulling
op iedere plek
die mijn
verlangen stilt.

rolf-benz.com

rolf benz cara Design anita Schmidt

DRENTHE: Assen, Gerritsma Interieur · Dwingeloo, Wiechers Wonen · Rogat-Meppel, Interieurwereld van de Belt · Steenwijksmoer, Haverkort / FLEVOLAND: Dronten,
Rikken Wonen / FRIESLAND: Wolvega, Home Center / GELDERLAND: Apeldoorn, Duthler woondesign · Wijchen, Eltink Woondrome · Zaltbommel, De Graauw · Zevenaar,
Volta51 Wonen · Zutphen, Eijerkamp, de nationale wooninspiratie / GRONINGEN: Groningen, Vesta Weergaloos Wonen / LIMBURG: Heerlen, Sijben Design House · Roermond,
Sijben Wooncenter · Sittard, Berden · Venlo, Berden / NOORD BRABANT: Aalst-Waalre, Lineo Moderne Interieurs · Breda, Riant-Stoutenbeek MeubelMerkenCentrum ·
Son en Breugel, De Donjon · Oisterwijk, Koos Kluytmans Interieurs · Oosterhout, Victor Boeren Design · Tilburg, Meijs Wonen · Uden, van Oort Interieur · Walwijk, Piet Klerkx /
NOORD HOLLAND: Alkmaar, Van Til Interieur · Amstelveen, Co van der Horst · Amsterdam, Piet Klerkx / OVERIJSSEL: Oldenzaal, Van Gils · Ommen, Wiechers Wonen /
UTRECHT: Amersfoort (Hoogland), Kok Wooncenter · Amersfoort, Piet Klerkx · Mijdrecht, Gasse Wonen · Soesterberg, Mondileder · Utrecht, Piet Klerkx · Veenendaal,
Eijerkamp / ZEELAND: Axel, Pot Interieur · Heinkenszand, De Jonge Hoek van Dijke · Poortvliet, Weyts interieuradviseurs · Zonnemaire, Interieur Paauwe / ZUID HOLLAND:
Hendrik Ido Ambacht, Kauling Wonen · Benthuizen, Van Waay Interieurs · Bergambacht, Speksnijder Interieurarchitectuur · Bergschenhoek, Frans Mets/de Bedderij ·
Delft, Smits Designcenter · Gorinchem, Van der Donk Wooncenter · Naaldwijk, Troost interieurs · Papendrecht, Riske design & wonen · Ridderkerk, Plaisier Interieur ·
Rotterdam, Gulden Interieur · Rotterdam, Piet Klerkx
Rolf Benz AG & Co. KG · via Edwin Zeelte · Tel. 036-546 71 61 · edwin.zeelte@rolf-benz.com
 TEKST: Wilma van der Maten in Islamabad

Onze man
in Talibanland
De laatste serie afleveringen van de televisieserie Homeland
speelt zich af in en rond de Amerikaanse ambassade in het
levensgevaarlijke Islamabad, hoofdstad van Pakistan. Op de zwaar-
bewaakte Nederlandse kanselarij gaat het er minder spannend aan
toe. Daar is de avontuurlijke Marcel de Vink de ambassadeur,
een typische representant van de nieuwe diplomatie

32  ELSEVIER 

EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 32 15-04-2015 09:15

 Uitzicht op Islamabad
vanaf het Pakistan
Monument

O
p de strengbewaakte diploma-
tieke enclave in het hart van de
Pakistaanse hoofdstad Islamabad
woont achter hoge hekken en
met zwaarbewapende soldaten
voor de deur de Nederlandse ambassadeur
Marcel de Vink (46). Naast zijn bescheiden
ambtswoning staat de ambassade, waarvan
de voorgevel eruitziet als een Mondriaan-
schilderij. Bedoeld als visitekaartje om ‘de
indrukwekkende Pakistaanse kunstscene’
en lokale bedrijven te lokken. Maar helaas
mogen die volgens De Vink uit veiligheids-
overwegingen nauwelijks de compound op.
Toch kreeg hij als ambassadeur in de afge-
lopen twee jaar behoorlijk wat voor elkaar.
Dankzij zijn diplomatieke inspanningen lopen
er weer Hollandse koeien in de Pakistaanse
weide. Worden binnenkort de eerste Holland-
se zoute aardappelen in de provincie Punjab
gerooid. En liggen in de schappen van de
HEMA in Nederland katoenen lakens uit Pa-
kistan. Deze zomer neemt de ambassadeur
met pijn in het hart afscheid van het land met
de ‘hoogste bergen ter wereld’ en een ‘schit-
terende natuur’. De onveiligheid belette deze
jonge, ondernemende carrièrediplomaat niet
om er zo veel mogelijk op uit te trekken. ←

ISLAMABAD
Afghanistan
Noord
Waziristan

Pakistan

India

KARACHI

ELSEVIER    33

EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 33 15-04-2015 09:16

 XXX Het levensgevaarlijke
ruige noorden van
Pakistan is niet voor
iedereen toegankelijk

indrukwekkend. Er lagen kinderen die in

GEVAARLIJKSTE post. Hij liet de vrouwen en kinderen van
diplomaten vanuit Nederland overkomen.
LAND TER WERELD Na de aanval op het Mariott Hotel in 2008
hun gezicht waren geschoten. Het heeft
diepe indruk op me gemaakt.’ Hij wilde
namens Nederland een krans leggen voor
de getroffen school. ‘Dat mocht niet. Toen
ben ik naar de gouverneur gegaan. Ik zei
tegen hem dat ik een krans op de achter­
bank had en die niet mee terugnam naar
Islamabad. De bloemen zijn later wel voor
de school gelegd.’
De militairen hoorden vermoedelijk van
het voorval. Bij hoge uitzondering werd
hij een week later uitgenodigd om met
hen een bezoek te brengen aan het tribale
gebied Noord-Waziristan, waar langs de
Afghaanse grens de Taliban hun hoofd­
kwartier hebben. Het leger heeft er de

Z
ijn laatste reis gaat naar het
noordelijk gelegen Gilgit en Hunza,
waar de mooiste Pakistaanse
bergen liggen. Over schilderachtige
weggetjes langs sprookjesachtige turquoi­
seblauwe meren met het uitzicht op de
eeuwige sneeuw. Mits hij van de Pakis­
taanse autoriteiten toestemming krijgt.
Buitenlanders mogen niet overal komen.
‘Niet alle ambassadeurs hier zijn zo avon­
tuurlijk als ik,’ zegt de jonge, energieke De
Vink. Met zijn rugzak trok hij tien jaar ge­
leden al door Pakistan. Hij verplaatste zich
in lokale minibusjes. ‘Niemand stond me
toe om voor de ritten te betalen. Ik werd
overal uitgenodigd om te eten en te slapen.
De hartelijkheid van de Pakistanen zit in
hun genen.’ Nooit voelde hij zich onveilig
‘in het gevaarlijkste land ter wereld’. Bij
zijn aantreden twee jaar geleden maakte
hij van de ambassade weer een familie­
mochten ze niet meer als gezin in Pakistan
wonen. Toch verliest hij de werkelijkheid
niet uit het oog.
‘Er waren in het afgelopen jaar 1.200 bom­
aanslagen, met een dodenaantal van ruim
tweeduizend. Het zijn verschrikkelijke cij­
fers. Maar het gaat erom hoe je ernaar kijkt.
Waren er aanslagen in Islamabad? Ja. Meer
dan honderd? Nee. Gericht tegen westerlin­
gen? Nee. Ik ben de eerste om te zeggen dat
veiligheid boven alles gaat. Maar je kunt in
de bergen rond Islamabad ongestoord wan­
delen en in de stad koffie drinken.’
De Vink weet heus hoe gevaarlijk het in
Pakistan kan zijn. Hij refereert aan een
aanslag op een school in de noordwestelijke
stad Peshawar bij de Afghaanse grens. Meer
dan 140 kinderen vonden de dood, nadat
de Taliban er al schietend met hun geweren
binnenstormden. Hij bezocht de zwaarge­
wonden in het ziekenhuis die het bloedbad
hadden overleefd. ‘Dat was ongelooflijk
jacht op de extremisten geopend.
‘Sinds het leger er vorig jaar juni een
operatie begon, staat het gebied onder
militair gezag. Ik was onder meer in het
hoofdstadje Miran Shah, zenuwcentrum
van de extremisten. De Taliban hebben er
ondergrondse munitie- en explosieven­
fabrieken gebouwd. Er ligt genoeg om de
komende dertig jaar elke week een bom­
aanslag uit te voeren. De steden, maar ook
dorpen op het platteland van Waziristan
liggen nu in puin. Vanuit de lucht heeft de
luchtmacht het gezwel aangepakt. Ruim
een miljoen bewoners zijn gevlucht. Ja­
renlang werden ze geterroriseerd. Ze zijn
het leger dankbaar. Maar als de wederop­
bouw te lang uitblijft, raken deze mensen
opnieuw gefrustreerd en zijn de jongeren
in de kampen opnieuw vatbaar voor de
propaganda van de militanten. Van dat
gevaar zijn het leger en de Pakistaanse
overheid zich wel degelijk bewust.’

NEDERLANDSE KOEIEN langs de Afghaanse grens.

Kijk ook naar de keerzijde.
EN PAKISTAANSE KATOEN Met een groeimarkt van 180

D
oor de jarenlange
golf van terreuraan­
slagen verkeert het
land in een econo­
mische crisis. Pakistan snakt
naar buitenlandse investeer­
ders en kapitaal voor groei. Er
bestaat vooralsnog koudwa­
ANP
tervrees bij westerse onderne­
mers. ‘Begrijpelijk maar onno­
dig,’ stelt ambassadeur Marcel
de Vink. ‘Pakistan is geen
oorlogsgebied. Het leger is wel
degelijk begonnen het terro­
risme keihard aan te pakken.
Het grootste gevaar schuilt
miljoen mensen, van wie 70
miljoen tot de middenklasse
behoren, liggen hier ook
kansen. Die lopen bedrijven
mis door hun angst.’
Onder zijn ambassadeur­
schap wist hij verschillende
Nederlandse zakenmissies
naar Pakistan te krijgen.
Minister Lilianne Ploumen

< Pakistaans katoen, nu wellicht in de lakens van de HEMA (PvdA) voor Ontwikkelings­

34  ELSEVIER 

EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 34 15-04-2015 09:16


samenwerking en Buiten-
landse Handel kwam. ‘Ze hield
een rondetafelconferentie met
vertegenwoordigers uit de kle-
dingindustrie. De Pakistaanse
katoen staat bekend als de
beste ter wereld.
‘Maar de arbeidsomstandighe-
den in verschillende fabrieken
zijn slecht. De directeuren
beloofden beter toe te zien
op de veiligheid om grote
fabrieksbranden zoals twee
jaar geleden in Karachi en
in het buurland Bangladesh
te voorkomen. In ruil daar-
voor verlaagde de Europese
Unie de invoertarieven fors.
In zes maanden tijd is de
Pakistaanse textielexport
naar Nederland daardoor met
24 procent gestegen. Dat is
nogal wat. Grote kans dat de
HEMA-lakens nu uit Pakistan
afkomstig zijn.’
De terugkeer van de Hollandse
melkkoe in de Pakistaanse
weide beschouwt hij als zijn
grootste diplomatieke succes.
Vanwege het gevaar voor
de gekkekoeienziekte BSE
kondigde Islamabad elf jaar
geleden een importverbod
af op Nederlands vee. ‘Via
de ouderwetse diplomatie
achter de schermen is het ons
gelukt om die ban op te hef-
fen. Begin januari kwam het
eerste vliegtuig vol koeien aan.
De rest van de tweeduizend
koeien kwam per schip. Het is
pas het begin. Pakistan is de
vijfde grootste melkproducent
ter wereld. Toch moeten ze
zelfs met 60 miljoen koeien
nog steeds melkpoeder uit het
buitenland importeren. De
Hollandse koe produceert met
meer dan 30 liter per dag de
meeste melk ter wereld.’
Ondanks zijn niet-agrarische
afkomst banjerde hij als am-
bassadeur behoorlijk door de
modder. Hij gelooft heilig in de
kansen voor de Nederlandse
landbouwsector in het over-
EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 35
PAKISTAN
Marineman
maakt snel
carrière bij BZ
S
inds zomer 2013 is
Marcel de Vink (46)
ambassadeur in Is-
lamabad. Daarvoor was hij
onder meer drie jaar hoofd
van de politieke afdeling op
de ambassade in Washington
en particuler secretaris van
de CDA-ministers Ben Bot en
Maxime Verhagen. Na stu-
ANP
dies rechten en geschiedenis
begon hij zijn carrière als
De Vink met hoog bezoek uit Nederland: Lilianne Ploumen
marineofficier. Na de zomer
wegend agrarische Pakistan. 11 uur kunnen ondernemers wordt hij directeur Westelijk
‘Wist je dat 90 procent van alle tijdens deze Talk Business via Halfrond op het ministerie.
aardappels die hier worden ge- het Skype-adres NLPak­Trade De Vink is ongetrouwd.
geten, zijn oorsprong heeft in direct vragen stellen aan
Nederland? Onze zadenfabri- economische specialisten van
kanten hebben de Pakistaanse de ambassade in Islamabad.
markt ontdekt. In het zuiden ‘Het loopt nog niet storm. Het
van de Punjab verbouwt een gaat om enkele gesprekken
Nederlands bedrijf bij wijze per week. Het voorziet wel in
van proef de nog maar net de behoefte van Nederlandse
ontwikkelde zoute aardappel ondernemers die informatie
uit Texel. Binnenkort is de willen, maar nog niet zo snel
eerste oogst. Er ligt hier nogal deze kant uit komen,’ legt De
wat verzilte grond, ook voor Vink uit.
groenten.’ Behorend tot de jonge genera-
Wilma van der Maten
Het bedrijfsleven heeft volgens tie van moderne en eigentijdse
hem nog een klein zetje in ambassadeurs, twittert De
de goede richting nodig. Om Vink ook. ‘Over de positie die
die een handje te helpen, we innemen over bepaalde za-
houdt de ambassade ‘Skype- ken, zoals de aanslag recent in
spreekuur’. Elke dinsdagoch- Peshawar of het herinvoeren De Vink voor zijn Mondriaan-
tend Nederlands tijd van 10 tot van de doodstraf in Pakistan.’ achtige onderkomen
HEIBEL OM HOMELAND
D
e vierde reeks van de spannende en zeer realistische
Amerikaanse televisieserie Homeland speelt zich vrij-
wel geheel af in en rond de Amerikaane ambassade in
Islamabad. De opnames zijn niet in Islambad gemaakt, maar in
Kaapstad. De Pakistaanse regering was not amused. ‘De serie
versterkt stereotiepe beelden over de Verenigde Staten en Paki-
stan die niet in het belang zijn van de twee volkeren en landen.’
Pakistani noch ‘Amerikani’ komen er goed vanaf.
←
ELSEVIER    35
15-04-2015 14:58
 LEEF

ANP
MONDIGE
VROUWEN

Z
ijn hart gaat vooral
uit naar de gewone,
gastvrije bevolking,
die het meeste lijdt
onder de economische reces­
sie. Een ontwikkelingsrelatie
met Pakistan heeft Nederland
niet meer. Een jaar voor zijn
komst werd die na veertig jaar
beëindigd – terecht, vindt De
Vink. ‘Moet je hulp geven aan
een land dat 38 procent van
het staatsbudget besteedt aan
defensie en nog geen 2 procent
Boven:
Ongesluierd aan onderwijs en gezondheids­
demonstreren zorg?’
kan zeker Het belette hem niet om zo
niet in alle veel mogelijk Nederlandse
islamitische potjes aan te boren voor
landen bijzondere projecten waarmee
Rechts: hij de zwakkeren mondig en
Rolmodel financieel zelfstandig pro­
Ayesha
beert te maken. Een van de
Farooq,
grootste campagnes die hij
de eerste
vrouwelijke voerde samen met de Rutgers­
Pakistaanse stichting, was die tegen het
straaljager- kindhuwelijk, dat officieel is
piloot verboden, maar in de praktijk
nog bestaat. ‘Kindhuwelijken
zitten in de cultuur gebakken.
Meer dan 30 procent van de
meisjes trouwt voor haar zes­
tiende. Ze mogen daarna niet
meer naar school. Minstens de
ANP

helft van de bevolking bestaat

uit vrouwen. Hoe kun je een
land ontwikkelen waarvan 50

MOEDIGE MALALA
procent van de mensen buiten
het economische proces valt?’
Hij benoemde honderd meisjes

B
ijna iedere jonge Pakistaanse vrouw iden- uit de conservatieve provincie
tificeert zich met Malala, vertelt Marcel Sindh tot speciale ambas­
de Vink. Malala Yousafzai (17) verwierf als sadeurs. ‘We trainden ze om
elfjarige bekendheid toen ze onder het pseudo- in hun dorpen met leeftijd­
niem ‘korenbloem’ voor de BBC blogde over de genoten, ouders en religieuze
gewelddadigheden en vrouwonvriendelijkheid leiders in discussie te gaan.
van de Taliban in de Swatvallei. In 2012 pleegde Het is hun recht om niet op
een Talibanstrijder een aanslag op haar in een zo jonge leeftijd te worden
bus, waarbij ze zwaargewond raakte door een uitgehuwelijkt. De gesprekken
kogel in haar hoofd en haar hals. In 2014 kreeg slaan aan.’
ANP

Malala de Nobelprijs voor de Vrede. Maar hoe benader je als wes­

terse ambassadeur vrouwen op

36  ELSEVIER 

EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 36 15-04-2015 09:16

 PAKISTAN

het conservatieve platteland
die van hun vader niets eens
toestemming krijgen om met
de buurman te praten? ‘Ik
zocht contact met schrijfster
Bina Shah. Zij adviseerde
me om de eerste Pakistaanse
vrouwelijke straaljagerpiloot
Ayesha Farooq als rolmodel
op te voeren. Ayesha heeft
voor alle camera’s gezegd
dat het hoog tijd wordt dat
vrouwen zelf over hun leven
mogen beslissen. Haar
boodschap slaat aan. En op
het platteland in de afgele­
gen provincie Baluchistan,
waar we een meisjesschool
steunen, begonnen alle
meisjes spontaan te juichen
toen ik ze tijdens mijn bezoek
Malala’s naam noemde. Bijna
iedere jonge vrouw in Paki­
stan identificeert zich met
deze Nobelprijswinnares.’
De Vink is onder de indruk
van de kracht van Pakistaanse
vrouwen. Het wordt tijd dat
het Westen het beeld over
hen bijstelt. ‘Er zijn hier toch
heel wat sterke vrouwen die
voor zichzelf opkomen. Die
moeten de internationale
media veel meer laten horen.
Pakistan is niet uitsluitend
het land van de burqa’s.’

VERTROUWEN
OP DE NIEUWE
MENTALITEIT

M
et een enigszins optimistisch
gevoel verlaat ambassadeur
Marcel de Vink deze zomer
zijn post. Hij deelt niet de
mening van Pakistaanse en westerse poli­
tieke experts dat het land op het punt zou
staan om uit elkaar te vallen. Pakistan is
in zijn ogen ook geen mislukte natiestaat.
‘Er is een overheidsapparaat, al functio­
neert dat zwak. Maar je kunt Pakistan
niet vergelijken met landen als Somalië
of Syrië. Ik had recent een ontmoeting
met premier Nawaz Sharif. Hij heeft eerst
geprobeerd het terrorisme te beëindigen
door te onderhandelen met de Taliban.
Dat is niet gelukt. Het leger heeft nu geko­

zen voor de keiharde aanpak. Na 50.000
doden beseffen regering en leger dat er
geen goede of slechte Taliban bestaan.
Stap voor stap worden de mititante groe­
peringen uitgeschakeld. Defensiespecia­
listen zijn er voor het eerst van overtuigd
dat Pakistan de goede kant uitgaat. Voor
die ommekeer heeft de aanslag op de
school in Peshawar gezorgd. Ik heb de in­
druk dat er wat aan het veranderen is. In
het leger had je verschillende krachten.
Nu, met de nieuwe legercommandan Ra­
heel Sharif, wijzen alle neuzen dezelfde
kant op. Dit is de beste kans die Pakistan
heeft.’
Maar het is vooral de jeugd die De Vink
optimistisch stemt. Hij praat graag met
jongeren. ‘Ze willen nu eindelijk wel eens
af van de politieke familiedynastieën als
de Bhutto’s en de Sharifs die al decennia
met het leger het land bestuurden. Jonge­
ren hebben een frisse kijk. Ze dragen de
democratie een warm hart toe. Natuurlijk
Marcel de Vink: ‘Jongeren hebben een frisse kijk. Ze dragen de democratie een warm hart toe’
zijn ze teleurgesteld in de regering, die de
beloften niet is nagekomen. Pakistanen
twijfelen aan de hervormingsgezind­
heid. Politici stellen meer belang in het
ontwikkelen van grote bouwprojecten
dan aan het bestrijden van de armoede.
Het land staat nog steeds niet hoog op
de transparantie-index. Toch hoor ik van
bedrijven dat het wel minder wordt met
de corruptie.’
Naast alle problemen zijn er ook goedwil­
lende mensen die er wat van proberen te
maken. De Vink wijst op de hoog ontwik­
kele informatietechnologie, de Pakistaan­
se mode en de indrukwekkende kunst.
‘Dit land heeft wat te bieden. Belangrijk is
de vraag welke bijdrage Nederland kan le­
veren. Onlangs was hier de mensenrechte­
nambassadeur Kees van Baar op bezoek.
Het viel hem op tijdens alle gesprekken
ANP
met de overheid en het maatschappelijke
middenveld dat je alles aan de orde mag
stellen. Hoe gevoelig de onderwerpen ook
zijn, ze zijn bespreekbaar. Dat stemde Van
Baar ook positief. Het land heeft nog een
lange weg te gaan. Er zijn veel gevestigde
belangen en daar stap je niet zo maar
overheen.’
Behalve de natuur gaat Marcel de Vink
het meest de Pakistanen missen. ‘Die
enorme warmte in dit land. Het klinkt
als een cliché. Maar ik heb gezien dat
iedereen die ik in de afgelopen twee jaar
hiernaartoe haalde, is geraakt door de
hartelijkheid van de mensen. Ondanks de
keiharde kant – want die bestaat ook wel
degelijk – zal ik me Pakistan blijven her­
inneren als het best bewaarde geheim.’ 
@MarceldeVink

ELSEVIER    37

EMB018p032_repo_pakistan_defb.indd 37 15-04-2015 09:17

 bijlage van bnp PARIBAs

Het momentum van

BNP Paribas OBAM
Het wereldwijd opererende BNP Paribas OBAM heeft de wind in de zeilen. Over het
afgelopen jaar (per eind maart 2015) steeg de beurskoers van een van de grootste
en bekendste Nederlandse beleggingsfondsen flink en ook de referentie-index
werd door OBAM verslagen. Chief investment officer Sander Zondag en senior
fondsbeheerder Siegfried Kok vertellen over hun wereldwijde zoektocht naar opkomende
industrietrends en dominante ondernemingen daarbinnen als kansrijke belegging.
Aan de hand van overkoepelende trends als connectiviteit en nieuwe technologie
plaatsen zij beleggingskansen in perspectief.

Wereldwijde datanetwerken, mobiele industrieconferenties.’ Als voorbeeld

telefonie en mobiel internet hebben de
wereld in zekere zin tot een dorp geredu-
ceerd. Deze nieuwe technologie maakt het
leven makkelijker voor consumenten en
geeft ruim baan aan innovatieve internet-
bedrijfsmodellen. Traditionele retailers en
producenten of vastgoedbedrijven kunnen
hierdoor echter fors worden geraakt, weet
chief investment officer van BNP Paribas
OBAM Sander Zondag. ‘Connectiviteit
verandert onze wereld.’
Op de vraag welke aanpak hij hanteert bij
de samenstelling van de OBAM-portefeuille
zegt Zondag: ‘Alle wereldwijde onder-
nemingen worden regelmatig op kwaliteit,
waardering, momentum en groei getest
en gewogen. Onze intern ontwikkelde
screeningsmethode sluit 80 procent
daarvan direct uit. Voor de resterende
600 aandelen is een grondige fundamentele
analyse van de diverse bedrijfs­takken
en de hoog scorende ondernemingen
daarbinnen de volgende stap.’
connectiviteit
‘Daarnaast nemen we industrietrends als
connectiviteit en nieuwe technologie,
maar ook een thema als vergrijzing in
ogenschouw,’ vervolgt Zondag. ‘Als je de
drijvende krachten achter een industrie-
trend en de daaruit voortvloeiende
veranderingen begrijpt, wordt het eenvou-
diger om kansrijke aandelen te vinden.
Vaak komen we al in een vroeg stadium
nieuwe trends op het spoor door gesprek-
ken met bedrijven en analisten, of tijdens
‘Connectiviteit verandert
onze wereld. de winkel-
straten in Nederland
worden steeds leger,
e-commerce bedrijven
daarentegen groeien met
15 tot 20 procent’
Sander Zondag
noemt Zondag de opkomst van internet
en e-commerce in China. ‘Dat is een
ontwikkeling die veel en veel sneller
verloopt dan in de westerse wereld, maar
waar voorheen veel minder aandacht
naar uitging. Daar hebben we goed op
ingezet met meerdere sterk presterende
posities in het OBAM-fonds.’
Maar er zijn ook industrietrends die op de
beurs een hype worden. Zondag: ‘Denk
aan zonnepanelen, 3D-printers of internet-
beveiliging. Dit is vaak het terrein van
hoogmomentumbeleggers, iets waar wij
ons gezien de hoge risicograad altijd
verre van houden. Toch zijn er ook dan
gerelateerde ondernemingen te vinden
die bovengemiddeld profiteren van sterke
industrietrends.’
Wat is een goed voorbeeld van een
veelomvattend thema?
Zondag: ‘Connectiviteit is een van de
breedste en belangrijkste thema’s binnen
de beleggingswereld. Onze planeet is
een dorp geworden. Via internet kunnen
de prijzen van allerlei producten direct
met elkaar worden vergeleken. Dat heeft
enorme effecten. Met name buiten de
grote steden worden de winkelstraten in
Nederland steeds leger, maar goede
e-commerce bedrijven groeien met 15 tot
20 procent. Die groei is mogelijk door
breedbandinternet en doordat mensen
meer vertrouwd raken met betalen via
internet. Dat speelt creditcardmaatschap-
pijen en internetbeveiliging in de kaart.

BNP JUIST.indd 2 09/04/15 20:23

 Met het beleggen in traditionele winkel-
ketens zijn we daarentegen selectiever
geworden.’
Daarnaast is connectiviteit ook de wijze
waarop mensen toegang krijgen tot
internet. ‘Dat gebeurt,’ aldus Zondag,
‘steeds meer via de smartphone, zodat er
kansen liggen voor de makers van deze
toestellen en hun toeleveranciers. Die
laatstgenoemde groep krijgt relatief
weinig aandacht. Er is bijvoorbeeld een
Amerikaans bedrijf dat connectors – kleine
verbindingsstukjes – maakt waarmee
chips in mobiele telefoons worden
vastgezet. Als een van die verbindingen
kapotgaat, werkt het hele toestel niet meer.
En in elke smartphone zitten meer dan
honderd van die stukjes. Omdat de
telefoonfabrikant de zekerheid wil hebben
dat ze allemaal goed werken, heeft de
toeleverancier een ijzersterke positie. De
smartphonemaker zal niet snel overstap-
pen naar een andere partij als de prijs
verhoogd wordt van 10 naar 11 eurocent
per verbindingsstukje. Hoewel het maken
van deze connectors niet bepaald tot de
verbeelding spreekt, kan ik aan de hand
van het thema connectiviteit als belegger
zien dat er een uniek bedrijfsmodel met
pricing power achter schuilgaat.’
nieuwe technologie
Naast connectiviteit biedt ook de opkomst
van nieuwe technologie in de vorm van
bijvoorbeeld geavanceerde en gespeciali-
seerde robots mooie beleggingskansen.
Senior fondsbeheerder Siegfried Kok
zoekt in dit brede speelveld naar in het
oog springende ontwikkelingen voor de
OBAM-portefeuille van BNP Paribas.
‘Nieuwe technologie is voor mij een soort
van beleggingskompas. Een beweging die
daarbij steeds meer de aandacht trekt, is
de toenemende inzet van robots. Het is
weliswaar meer dan tien jaar geleden dat
robots hun intrede hebben gedaan in de
fabriekshal, maar uit veiligheidsoogpunt
konden ze die niet laten werken met mensen.
Nu komt er een volgende generatie robots
op de markt met meer sensoren en andere
mechanismen, waardoor ze veel veiliger
ingezet kunnen worden. Mensen en robots
kunnen nu ook echt gaan samenwerken.’
Robotisering komt volgens Kok niet alleen
in een stroomversnelling doordat er
een belangrijke technologische drempel
geslecht is, maar ook doordat de loon-
kosten in China de laatste jaren razendsnel
FOTOGRAFIE Jean-Pierre Jans
BNP JUIST.indd 3
zijn gestegen. ‘Voor veel productiebedrijven
is het heel aantrekkelijk geworden om
robots in te zetten voor werk dat nu nog
door mensen gedaan wordt.’
Hoe vertaalt u deze trend naar de
beleggingsportefeuille?
Kok: ‘Als BNP Paribas OBAM gaan wij
op zoek naar ondernemingen die op de
lange termijn het meest zullen profiteren
van de voortdurend toenemende inzet van
robots. Dat gaat veel verder dan het alleen
maar kopen van alle robotaandelen.
Sommige van die aandelen zijn al behoor-
lijk hoog gewaardeerd, omdat de stijgende
robotverkopen sinds enige tijd de aan-
dacht trekken van beleggers. Andere
ondernemingen slagen er niet in om naar
onze smaak voldoende waarde toe te
voegen. Een voorbeeld van dit laatste is
een Duitse robotproducent die onlangs
aankondigde een nieuwe lijn goedkopere
modellen met wat minder capaciteiten te ‘de inzet van robot-
introduceren om zo in te haken op de
groeiende vraag naar robots vanuit China.
chirurgen zal
Dat klinkt als een goede zet, maar deze verder toenemen.
producent maakt niet optimaal gebruik Ze snijden preciezer,
van de technologische voorsprong die het
bedrijf op veel van zijn concurrenten heeft.
sneller en goedkoper
In plaats daarvan kiest het concern ervoor dan een chirurg
om op korte termijn wat meer robots te
verkopen. We geven in zo’n geval dan de
van vlees en bloed’
Siegfried Kok
voorkeur aan bijvoorbeeld een belegging
in een producent van chirurgische robots.
In de Verenigde Staten voeren robots
al meer dan 80 procent van alle prostaat-
operaties uit, terwijl dat in Europa nog
maar 20 procent is. De inzetbaarheid van
robotchirurgen zal ook op andere gebie-
den steeds verder toenemen, zoals
bijvoorbeeld bij hernia- en darmoperaties.
Uiteraard zullen er altijd vakmensen nodig
zijn om de operaties te begeleiden, maar
een robot snijdt nu eenmaal preciezer,
sneller en goedkoper dan een chirurg van
vlees en bloed.’
het Beleggingsuniversum van obam
De vijf fondsbeheerders van BNP Paribas OBAM stellen een portefeuille van 60 tot 90 aandelen
samen uit een universum van ruim 3.000 aandelen uit meer dan 50 landen. Om hun zoektocht naar de
kansrijkste aandelen te vereenvoudigen, begint de selectie met het uitsluiten van aandelen die niet
voldoen aan criteria op het vlak van kwaliteit – met name rendementscriteria –, waardering, winst-
momentum en groei. Van de overgebleven bedrijven brengen de fondsbeheerders door intensieve
gesprekken op alle fronten – management, analisten, consultants, toeleveranciers, afnemers – en
door het bezoeken van industrieconferenties het beleggingspotentieel in kaart. Slechts een beperkt
aantal goed gepositioneerde ondernemingen met op termijn ruim opwaarts potentieel – oftewel met
de aantrekkelijkste risico-rendementverhouding – krijgt een plaats in de OBAM-portefeuille.
09/04/15 20:24
 WEET

40  ELSEVIER 

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 40 15-04-2015 16:52

 De wereld van morgen TEKST: Ruud Deijkers

Go with
the flow
Hoe meer mensen op een kluitje, hoe
gezelliger, zo lijkt het. Kijk naar de
populariteit van festivals. Of naar de steeds
vollere Amsterdamse binnenstad. Maar hoe
compacter en groter de menigte, hoe groter
ook de kans dat het misgaat. Innovatieve
bedrijfjes komen met slimme oplossingen om
massa’s in het gareel te houden

D
eze zomer staan elke dag
ergens duizenden festival-
gangers opeengepakt in
een weiland. Dagjesmensen
schuifelen over braderieën,
door overvolle pretparken en winkelcen-
tra. Het centrum van Amsterdam is nu
al overvol, zeker in de weekends, en vol
wordt het helemaal in augustus als hon-
derdduizenden zeilliefhebbers naar de
tallships komen kijken tijdens Sail Am-
sterdam.
Bij dit soort mensenmassa’s liggen geva-
ren op de loer: onweersbuien, salmonel-
lasaté en stroomuitval. Of erger, verdruk-
king, bommeldingen, rellen, chaos.
Via detectiepoortjes en snuffelhonden
kun je proberen bommen en drugs buiten
het feestgedruis te houden. Maar de groot-
ste dreiging komt uit de mensenmassa
zelf. Er hoeft weinig te gebeuren om chaos
te creëren. Dat bleek bijvoorbeeld in 2010
tijdens de Nationale Dodenherdenking op
de Dam in Amsterdam: in het publiek ont-
stond paniek toen tijdens de 2 minuten
stilte een man begon te schreeuwen.
Start-ups gedijen op big data en daar
barst het van in mensenmassa’s. Het is de
kunst om bruikbare informatie te destil-
leren uit alle individuele bezoekers van
een popconcert, sportevenement of dag-
markt. Met sociologisch inzicht en een
dosis creativiteit kan die informatie orde-
problemen als verdrukking, ticketfraude
en overmatig drugsgebruik oplossen.
Hoe komen de bedrijfjes aan informatie?
Het enquêteren van tienduizenden festi-
valgangers is te veel werk. Zelfs het hand-
matig tellen van bezoekers is niet te doen:
feestlocaties zijn soms letterlijk zo groot
als het centrum van Amsterdam. Het be-
drijf Glownet gebruikt polsbandjes die
alle gasten van een evenement dragen. In
de bandjes zitten microchips verstopt die
worden gebruikt bij de toegangscontrole,
en waarmee bezoekers hapjes en drankjes
kunnen betalen, eenvoudig door hun pols
tegen de smartphone van de barman te
houden. ‘Dat gaat veel sneller dan ouder-
wets betalen met geld of muntjes. Je staat
ANP

ELSEVIER    41

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 41 15-04-2015 16:52

 De wereld van morgen

groep eet graag welk broodje? Wie vindt

Glownet gebruikt polsbandjes die alle gasten
op een evenement dragen. In de bandjes
zitten microchips waarmee bezoekers hapjes
en drankjes kunnen betalen, eenvoudig door
het polsbandje tegen de smartphone van de
barman te houden
veel minder lang in de rij bij de bar,’ zegt
mede-oprichter Hamish Kirkland-Smith
(36) uit Nieuw-Zeeland. Hij demonstreert
de bandjes in een hip kantoortje onder
het treinspoor nabij Amsterdam-Centraal.
Data-jockeys
Afrekenen zonder cash geld of consump-
tiemuntjes voorkomt veel gedoe, irritatie
en gedrang. Maar de Glownet-bandjes
zijn meer dan een betaalmiddel. Op de
chips staan unieke identiteitsnummers
van de gasten. Deze nummers kunnen
worden gekoppeld aan persoonsgegevens
in de computersystemen van de organi-
sator. Daardoor is fraude met toegangs-
kaartjes uitgesloten. Ook nuttig: door de
verplichte polsbandjes weten beveiligers
precies hoeveel mensen op het terrein
zijn, waar zij zich bevinden en wat ze ko-
pen. Kirkland-Smith: ‘Onze data-jockeys
wijken niet van hun computerscherm in
het controlecentrum. Zij zien direct waar
welke muziek leuk? Waar ontstaan op-
stoppingen?
Ook Sendrato maakt polsbandjes, maar
gaat daarmee een stap verder. Het be-
drijf richtte zich aanvankelijk op bandjes
waarmee op afstand de gezondheid van
ouderen kan worden gemeten, bijvoor-
beeld met een ingebouwd hartslagmeter-
tje. Maar de techniek kan ook worden toe-
gepast door evenementenorganisatoren
die graag de vinger aan de pols houden.
Als de organisatie dat wil, kunnen extra
sensoren aan de bandjes worden toege-
voegd. Een ‘accelerometer’ registreert hef-
tige bewegingen, bijvoorbeeld als iemand
valt. Of een klap uitdeelt. Hulpverleners
zijn er snel bij als de hartslagmeter van
een bezoeker alarm slaat. Het is zelfs mo-
gelijk om lichaamstemperatuur en bloed-
suikerspiegel op afstand in de gaten te
houden.
Het bewaken van de gezondheid van
duizenden gasten kan levens redden.
Uit onderzoek van het Trimbos-instituut
blijkt dat het gebruik van ecstasy onder
geregelde party- en clubbezoekers in 2013
rond de 60 procent lag. De partydrug be-
vat steeds meer van de werkzame stof
MDMA. Levensgevaarlijk, zo blijkt: tijdens
het laatste Amsterdam Dance Event over-
leden drie bezoekers, mede als gevolg van
drugsgebruik. Het is de nachtmerrie van
elke festivalorganisator.
‘George Orwell had een vooruitziende
blik: de privacy gaat eraan. Van iedereen
worden al lang gegevens verzameld door
bijvoorbeeld telefoonaanbieders,’ zegt
een woordvoerder van Sendrato. ‘Orga-
nisatoren willen de veiligheid van bezoe-
kers garanderen. Zij beslissen welke in-
formatie zij verzamelen. Zij onderzoeken

Kirkland-Smith de vaten bier moeten worden aangevuld

of waar extra barpersoneel of beveiliging
dus ook wat zij mogen verzamelen. Wij
zijn slechts de engineers die de techniek
van Glownet: nodig is.’
Wie zich misdraagt, krijgt van beveiligers
leveren. En technisch is alles mogelijk.’

‘De toekomst een digitale gele kaart: alcohol kopen met

het polsbandje is dan niet meer mogelijk.
van festivals is Met een rode kaart kan een raddraaier
vertrekken.
awesome’ Organisatoren van grote evenementen
zijn dolblij met gegevens uit de slimme
polsbandjes, ze geven ze nuttige infor-
matie om een volgend evenement veiliger
te maken en nog meer aan te passen aan
de wensen van de bezoekers. Welke doel-
Groepsgeest
In de polsbandjes van Sendrato zitten
niet alleen sensoren, maar ook lampjes.
De dienstdoende deejay kan die lampjes
naast zijn draaitafel bedienen. Hij drukt
op een knopje en alle gasten zien op het-
zelfde moment lampjes knipperen op hun
lichaam: een ‘wow-moment’.
De lampjes kun je tegelijk aan- en uitzet-
ten, maar kun je er ook het ‘gedrag’ van

42  ELSEVIER 

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 42 15-04-2015 16:52

 een grote groep op afstand mee bestu-
ren? Kun je een mensenmassa als een
paard dresseren? De Franse socioloog
Gustave Le Bon (1841-1931) dacht van wel.
Hij beschrijft in zijn beroemde boek Psy-
chologie des foules (De psychologie van
de massa’s) dat mensen samensmelten
in een anonieme menigte. Alle mensen

Franklin Heijnen
in een massa doen en denken hetzelfde,
er ontstaat een groepsgeest. Daarbij zak-
ken zelfs de slimste en welopgevoedste
deelnemers af naar het niveau van de
De sensatie is compleet als iedereen dezelfde kleren draagt,
minst intelligenten. De onnozele massa
zoals de witte outfits tijdens een concert van de Toppers
is gevoelig voor propaganda, meent Le
Bon. Zijn theorie beïnvloedde volksmen-
ners als Adolf Hitler, Vladimir Lenin en FESTIVALLAND
N
Francisco Franco, maar ook progressieve
leiders als de Amerikaan Theodore Roose- ederland ‘festivaliseert’: alleen al het aantal kunst- en cultuurfestivals
velt. Toch zijn moderne sociaal weten- met meer dan 3.000 bezoekers nam toe van 150 in 1980 tot naar schatting
schappers er minder van overtuigd dat er 900 in 2015. Waarom komen we toch zo graag en masse samen? Mensen
een gemeenschappelijke geest bestaat die zoeken opwinding in een niet-opwindende maatschappij, legde socioloog Nor-
een massa in de greep houdt. bert Elias (1897-1990) al uit. Deelnemen aan een massabijeenkomst, zoals het
Groepsleden lijken vaak op elkaar, maar aanmoedigen van een voetbalteam of het dansen op de muziek van een wereld-
dat is doorgaans omdat ze elkaar imite- beroemde deejay, geeft een kick. De sensatie is compleet als iedereen dezelfde
ren, omdat ze te maken hebben met de- kleren draagt. Denk aan de witte outfits tijdens een concert van de Toppers of aan
zelfde omgevingsfactoren zoals muziek in oranje gehulde supporters van het Nederlands elftal.
en lichtshows of simpelweg omdat dezelf-
de typen mensen elkaar opzoeken. Uit on-
derzoek blijkt dat mensen in panieksitua-
ties nog redelijk in staat zijn om op eigen Top-5 betaalde evenementen in 2013
houtje beslissingen te nemen.
Aantal Aantal volgers
Lollig Event Plaats bezoekers sociale media
Er is niet iets als een bestuurbare groeps- 1 Amsterdam Dance Event Amsterdam 350.000 304.546
geest. Wel kun je mensen in een menigte 2 International Film Rotterdam 287.000 77.770
informatie geven en de omgevingsfac- Festival Rotterdam
toren zo aanpassen dat iedereen zo veel 3 Pinkpop Landgraaf 194.000 169.936
mogelijk dezelfde en voor hen meest vei- 4 International Documentary Amsterdam 234.503 62.813
lige beslissingen neemt. De lichtjes op de Film Festival Amsterdam
polsbandjes van Sendrato zijn niet alleen 5 Lowlands Biddinghuizen 165.000 110.116
lollig, je kunt er in geval van nood bezoe-
kers ook mee waarschuwen.
Onderzoekers van onder meer de Uni-
versiteit Twente werken aan intelligente Top-5 gratis evenementen in 2013
lantaarnpalen die met lichtsignalen
Aantal Aantal volgers
festivalgangers naar de uitgang leiden,
Plaats bezoekers sociale media
hulpverleners bijschijnen of van kleur
veranderen als er een ambulance door de 1 Vierdaagse Nijmegen Nijmegen 2.392.000 63.136
menigte moet. Ook zijn er experimenten 2 ABN AMRO Marathon Rotterdam Rotterdam 950.000 33.773
met camera’s die emoties van bezoekers 3 Uitmarkt Amsterdam 500.000 342.675
registreren. Zien ze er ongelukkig uit, dan 4 Tilburgse Kermis Tilburg 1.300.000 21.952
grijpt de organisatie in. 5 3FM Serious Request Wisselende locaties 400.000 528.716
Zogeheten crowd controllers maken han- Glazen Huis
dig gebruik van sociaal-psychologische
inzichten. Lijkt het te druk te worden op © Elsevier Juist Bron: Respons 2015
een plek, dan kun je beter niet duwen,

ELSEVIER    43

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 43 15-04-2015 16:52

 De wereld van morgen

eruit ziet als een soort buienradar – zien

zij welke plaatsen zij beter kunnen mij-
AANTAL cultuurFESTIVALS GROEIt den. De smartphones waarop de app is
geïnstalleerd, vormen samen de ‘radar’
waarmee de politie de massa controleert.
‘Wij verzamelen alleen de signalen, geen
persoonsgegevens,’ zegt Adrian Proos (29)
van het landelijke politieteam Integraal
Mediabeleid en Digitale Media.
Als het ergens te druk dreigt te worden,
kan aanvullende informatie worden ge-
stuurd naar lichtkranten of naar de app.
Proos: ‘Tijdens een evenement in Nij-
megen waarvoor we de app gebruikten,
stuurden wij een bericht naar mensen
Andreas Terlaak

op een bepaalde plaats waar het te druk

werd. Of zij wat meer langs de gevels wil-
den lopen, in plaats van midden door het
pad. Op de live-videobeelden in het con-
trolecentrum zagen wij de mensen op hun
1000 mobieltjes kijken en rustig naar de zijkan-
900 ten uitwijken.’
800 De app kan ook worden gebruikt in win-
900
kelcentra. Als er zakkenrollers in een
700
straat rondlopen, kan winkelend publiek
600 ter plaatse worden gewaarschuwd dat het
500 alert moet zijn. De politie werkt aan meer
400
innovaties om met burgers te communi-
ceren. Zo worden mogelijkheden onder-
300 150 zocht om met je smartphone livebeelden
200 te filmen en door te sturen naar de politie.
100 Geweldige uitvindingen, maar wat als de
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 netwerkverbindingen uitvallen? Tijdens
© Elsevier Juist Bron: Respons/VVEM 2015 een grote stroomstoring in maart viel ook
internet uit in een groot deel van Noord-
Holland. En tijdens grote evenementen
Politie-app legt massapsycholoog Hans van de San- zijn zendmasten al snel overbelast. Wer-
Voor grote de uit in zijn boek 11 Manieren om naar ken slimme polsbandjes dan nog? Krijgen
evenementen, massa’s te kijken. Mensen vooraan in de bezoekers berichtjes op hun app? Sprin-
zoals de massa voelen weinig noodzaak om snel gen de schermen van data-jockeys en
in­huldiging door te lopen waardoor mensen in het crowd controllers op zwart?
van koning midden worden platgedrukt. Handiger is Kirkland-Smith van Glownet: ‘Onze band-
Willem-
het om de voorhoede in beweging te krij- jes werken ook zonder internet.’ Die ga-
Alexander,
gen. Houd ze een worst voor, bijvoorbeeld rantie willen organisatoren. Niet alleen
maakte de
politie een in de vorm van een ingelast optreden van vanwege de veiligheid. Zonder bandjes
speciale een bekende zanger aan de andere kant is betalen ook niet meer mogelijk. Alle
evenementen- van het festivalterrein. Via apps kunnen transacties worden opgeslagen op de chip
app lokkertjes naar mensen op een specifieke en in de smartphones van het barperso-
plaats in het feestgedruis worden ge- neel. ‘Als de lijnen weer opengaan, lopen
stuurd. de betalings- en bezoekersgegevens direct
Voor onder meer de inhuldiging van ko- weer binnen. Op zeer grote of afgelegen
ning Willem-Alexander maakte de poli- festivalterreinen in het buitenland laten
tie een speciale evenementen-app voor wij iemand met een rugtas met ontvanger
smartphones. Via de app krijgen bezoe- en antenne over het veld lopen die alle
kers informatie over het programma en de data binnentrekt.’
feestelijkheden. Op een druktemeter – die In de bandjes van Sendrato zijn radiozen-

44  ELSEVIER 

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 44 15-04-2015 16:52

 dertjes gebouwd; samen vormen die een
eigen, gesloten netwerk.
De apps van de politie zijn wel afhanke-
lijk van internetbereik. Internetproviders
bieden tijdens een evenement vaak extra
capaciteit. En in geval van nood worden
via een sms-alert buurtbewoners opge-
roepen om hun wifiverbindingen open te
stellen. Maar bij een stroomstoring heb je
daar weinig aan. De politie kan dan wel
terugvallen op de traditionele maatrege-
len en op de aggregaten die de lichtkran-
ten voeden.

Verschillende partijen experimenteerden
de afgelopen jaren met bestuurbare dro-
nes die wifiverbindingen aanleggen. Maar
drones zijn weer niet de beste instrumen-
ten om massa’s bij te staan. Een oversche-
rend vliegtuigje tijdens een concert leidt
het publiek af. Bovendien voldoet een
simpele extra zendmast of desnoods een
goedkope heliumballon ook.
Simulatie
Verstandige organisatoren zetten vooraf
alle rampscenario’s op een rij. Dat kan
bijvoorbeeld door voorafgaand aan een
evenement sociale media in de gaten te
houden. Het uit de hand gelopen Project
X-feest in Haren was ongepland, maar er
werd druk over gekletst op sociale media.
De autoriteiten hielden vooral het soci-
ale medium Twitter in de gaten, terwijl de
meest jongeren elkaar via Facebook uit-
nodigden en opstookten.
Het zou mooi zijn als je vooraf het gedrag
van alle afzonderlijke bezoekers kunt
voorspellen. Massa’s zijn immers geen
grote, logge monsters, maar bestaan uit
de som der delen. De Crowd Simulation
Solutions van INCONTROL maken het
mogelijk. Divisiemanager Jeroen Steen-
bakkers (31): ‘Wij onderzoeken massa’s
vooraf op microscopisch niveau.’
Het bedrijf maakt 3D-modellen van plaat-
sen waar veel mensen bij elkaar komen
zoals treinstations, voetbalstadions, fes-
tivalterreinen en binnensteden. In de di-
gitale maquettes worden duizenden pop-
petjes – agents – losgelaten. De virtuele
mensenmassa wordt nauwkeurig geana-
lyseerd zodat duidelijk is waar mensen in
de werkelijke wereld waarschijnlijk vast-
lopen, waar informatiebordjes moeten
komen of hekken en wc’s moeten worden
geplaatst.
ANP
Als de huidige groei doorzet, bezoeken in 2030 mogelijk 30 miljoen toeristen Amsterdam
Pretpark Amsterdam
‘A
msterdam dis- opzicht niet ten onder gaan vindt Hodes. Dat moet wel
neyficeert,’ zegt aan ons succes: de stad zorgvuldig. ‘In Venetië
toerismedes- is er primair voor haar slagen ze er niet in om de
kundige Stephen Hodes inwoners.’ De gemeente gegevensstromen goed op
(67) van LAgroup. Als de kan volgens Hodes meer elkaar af te stemmen.’
huidige groei doorzet, doen om de drukte te Toeristen bijstaan via
bezoeken volgens hem in verminderen. Hij stelt technologie is lastig, zegt
2030 jaarlijks 30 miljoen een ‘deltaplan toerisme’ Hodes. Papieren plat-
toeristen de hoofdstad. voor, waarin verschil- tegronden zijn overzich-
Hodes: ‘Daarmee verdwijnt lende maatregelen worden telijker. Voorkeuren van
het evenwicht tussen wer- gecombineerd. ‘Als je kiest bezoekers laten zich ook
ken, wonen en toerisme, voor minder drukte, moet moeilijk sturen. Veel toe-
iets wat Amsterdam juist je gevoelige beslissingen risten blijven weg als het
zo bijzonder maakt. De nemen. Bijvoorbeeld min- ergens te druk is, het is
stad moet geen pretpark der hotelkamers, of het dan niet meer zo bijzonder.
worden, zoals Venetië.’ weren van touringcars uit Tegelijk trekken massa’s
Burgemeester Eberhard het centrum.’ meer mensen aan. Hodes:
van der Laan sprak in zijn Er moet veel meer gebruik ‘Je gaat ook geen restau-
nieuwjaarstoespraak zijn worden gemaakt van real- rant binnen waar niemand
zorgen uit over de drukte: timegegevens om bezoe- zit. Mensen jagen daar
‘We mogen ook in dit kersstromen te monitoren, waar de prooi is.’
De poppetjes worden gestuurd door algo-
ritmen. Zo kan worden aangegeven hoe- Massa’s zijn
veel agents bekend zijn met de omgeving,
hoeveel er liever de roltrap nemen of een
geen grote, logge
gewone trap, en wie waar naartoe moet.
Je zou ook kunnen aangeven hoeveel
monsters, maar
bepaalde agents drinken en hoe vaak ze
naar de wc moeten. Steenbakkers: ‘We
bestaan uit de
houden ook rekening met logische za-
ken als de kijkhoek van echte mensen, of
som der delen
met het eenvoudige feit dat mensen lie-
ver niet tegen muren of een brandhaard

ELSEVIER    45

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 45 15-04-2015 16:52

 DE WERELD VAN MORGEN

aan lopen. We houden zelfs rekening met

cultuurverschillen. Engelsen lopen liever
links in voetgangerstunnels, wij rechts.’
De simulator heeft veel weg van populaire
computerspellen zoals The Sims en Rol-
lerCoaster Tycoon waarin een volledig
pretpark moet worden gerund. Het voor-
spellen van het gedrag van massa’s is ech-
Boven Een druktemeter van de politie geeft aan waar de massa’s waren tijdens de Vierdaagse in Nijmegen ter een serieuze zaak. Ook INCONTROL
Onder INCONTROL maakt 3D-modellen van plaatsen waar veel mensen bij elkaar komen was betrokken bij de inhuldiging van de
Koning. Voorafgaand aan de plechtighe-
den is een simulatie gemaakt van de hele
feestdag. Steenbakkers: ‘Hoewel het een
simulatie is, geeft het veel inzicht in sce-
nario’s waarop je bedacht moet zijn. Wij
berekenden bijvoorbeeld ook hoe je in 8
minuten 60.000 voetbalfans uit de Russi-
sche stadions voor het Wereldkampioen-
schap van 2018 evacueert.’
Zonder dat de onbezorgd feestende men-
sen zich ervan bewust zijn, houden com-
puters hen van alle kanten in de gaten
en zorgen ervoor dat ze binnen de lijn-
tjes blijven. Organisaties, techbedrijfjes
en politie benadrukken dat feestvierders
anoniem blijven, en dat het hun alleen
te doen is om de gegevens waarmee zij
trends kunnen signaleren en op tijd kun-
nen ingrijpen als het dreigt mis te gaan.
Met de huidige technologie is het echter
wel degelijk mogelijk om meer persoon-
lijke informatie van bezoekers te verzame-
len en te bewaren. Het geven van – al dan
niet geanonimiseerde – persoonlijke in-
formatie zal steeds vaker een voorwaarde
ZOMERFESTIVALKALENDER zijn om festivals en andere besloten fees-
ten te mogen bezoeken.
Here Comes The Summer 1 t/m 3 mei Vlieland De feestende agents van INCONTROL
hebben in hun virtuele wereld weinig
Het Lente Kabinet 30 mei Oostzaan met privacy te maken. Evenementen en
Amsterdam Open Air 6 en 7 juni Amsterdam mensenmassa’s vormen een groeimarkt,
Pinkpop 12 t/m 14 juni Landgraaf volgens divisiemanager Steenbakkers.
‘Er zijn meer evenementen, de kans op
Oerol 12 t/m 21 juni Terschelling
incidenten neemt toe en de computers
Best Kept Secret 19 t/m 21 juni Hilvarenbeek zijn sneller geworden waardoor we veel
Expedition Festival 27 juni Rotterdam meer kunnen.’ Hamish Kirkland-Smith
North Sea Jazz Festival 10 t/m 12 juli Rotterdam van Glownet: ‘De toekomst van festivals is
awesome.’
Buiten Westen 18 juli Amsterdam
22Fest 18 juli Amsterdam Meer lezen
Dekmantel Festival 30 juli t/m 2 augustus Amsterdam J.P. van de Sande (2013): 11 Manieren
om naar massa’s te kijken
Lowlands 21 t/m 23 augustus Biddinghuizen G. Le Bon (2002): The Crowd (Psychologie
Into The Great Wide Open 4 t/m 6 september Vlieland des foules)
Pleinvrees Heroes Festival 5 september Amsterdam
@Ruud_Deijkers

46 ELSEVIER

EMB018p040_Weet_DeWereldVanMorgen_defb.indd 46 16-04-2015 08:41

 is d e
a t s se n
W st tu
ko m
een a g
over P anorama M esd
as.
& De Po m ec e n

nt m us ee
n
eum? dd
oor
un
s te
Beide werde n ge

Word ook mecenas en

lever een bijdrage aan de
geschiedenis van morgen.

Ga naar www.dekunstvanhetgeven.nl
en ontdek de vele vormen van geven en
nalaten aan cultuur, natuur en wetenschap.
 Het sjiisme:
een eeuwige
processie van
zieligheid
Als het rommelt in het Midden-Oosten – en dat doet het
hevig these days – is dat bijna altijd tussen verschillende
stromingen in de islam. Afshin Ellian buigt zich in dit
essay vooral over de sjiieten, maar pakt ook de alevieten
en ismaïlieten mee. Allemaal aanhangers van Ali

48  ELSEVIER 

EMB018p048_essayAfshin_defb.indd 48 15-04-2015 10:42

 TEKST: AFSHIN ELLIAN
T
er ere van Hussein sloegen he-
vig geëmotioneerde mensen
zich huilend op de borst. Als
kind liep ik mee in de processie.
Vooraan werd een zware alam
meegetorst, een soort kruis, van meestal
twaalf ijzeren pijlen. Daarop waren de na-
men van de heiligen gekalligrafeerd. De
processie van het lijden en zelfkastijding
is een emotionele festiviteit die een irra-
tionele lotsverbondenheid teweegbrengt.
Oudere jongens waren tijdens de pro-
cessie minder bezig met imam Hussein:
hun ogen zochten naar vrouwelijke leef-
tijdgenoten. Mijn vader deed nooit mee
aan deze collectieve waanzin. Hij en zijn
broers deden ten tijde van de sjah slechts
in één opzicht mee met de azadari-e Hus-
sein, de rouwende processie. Ze dronken
in deze dagen van het jaar geen wodka.
Dat zagen ze als een groot teken van so-
lidariteit met de rest van het volk en alle
imams.
Tien dagen lang, vanaf de eerste dag van
de maand Muharram (de eerste maand
van de islamitische kalender) tot de
tiende dag daarvan – Ashura, op die dag
sneuvelde Hussein – wordt gerouwd om
imam Hussein en dus veel gegeten. Overal
zijn eetpartijen waar eigenlijk iedereen
welkom is.
De Britse journalist Rudyard Kipling be-
schrijft in zijn boek On the City Wall een
Ashura-processie: ‘The drums were bea-
ting afresh, the crowd were howling Ya
Hasan! Ya Hussain! and beating their
breasts, the brass bands were playing their
loudest, and at every corner where space
allowed, Mohammedan preachers were
telling the lamentable story of the death
of the Martyrs. It was impossible to move
except with the crowd, for the streets were
not more than twenty feet wide.’
Dat is opgetekend in 1888. Sindsdien is
er niets veranderd. Wij zijn in het hart
van het sjiitische geloof beland. De soen-
nieten zijn fel gekant tegen deze bijna
katholieke traditie van rouwen, lijden en
herdenken van martelaren. Dat zien ze als
afgoderij. Tja, ik heb de sjiieten nooit een
processie zien uitvoeren voor de profeet
Mohammed, de oprichter van de islam en
de grootvader van imam Hussein.
Op dit moment vechten in Syrië, Irak en
Jemen de sjiieten tegen de soennieten. De
ANP
Houthi’s in Jemen strijden in naam van
EMB018p048_essayAfshin_defb.indd 49
het sjiitische geloof tegen de soennieten
die door Saudi-Arabië worden gesteund.
Hoe moeten we dit conflict begrijpen?
Wat is het sjiitische geloof? De gemiddel-
de westerling is intussen de draad kwijt
waaraan de islam en islamitische sektes
hangen. Als je hier als bron voor het con-
flict tussen de sjiieten en soennieten een
groot en intelligent theologisch twistpunt
verwacht, dan zul je behoorlijk worden te-
leurgesteld. Het ging en het gaat om men-
selijke zaken: de politieke macht.
Aïsja
Eigenlijk begon het conflict met Aïsja bint
Abu Bakr (614-678), de lievelingsvrouw
van de profeet Mohammed. Voor de gene-
ratie van mijn moeder was de naam Aïsja
een scheldwoord. Als een vrouw niet
deugde, dan leek zij op Aïsja. Daar begint
xxxxxx
het sjiisme.
Aïsja, de dochter van Abu Bakr (later de
eerste opvolger van Mohammed als kalief,
632-634), werd op haar zesde weggege-
ven aan de profeet Mohammed. Op haar
negende werd zij door hem ontmaagd.
Daarom gaan de meeste sharia-geleerden
ervan uit dat een meisje op haar negende
ten huwelijk kan worden weggegeven.
Toen de profeet heenging, was zij niet
ouder dan 18 of 19. Er zijn talloze hadiths
– de overlevering over en van profeet Mo-
hammed – opgetekend uit haar mond. In
een hadith zegt Aïsja over zichzelf: ‘De
profeet is met mij getrouwd toen ik zes
jaar oud was, en hij had gemeenschap
met mij toen ik negen was. Toen wij in
Medina waren aangekomen, was ik een
maand lang zwak geweest en had ik mijn
haar verloren, maar het hing alweer tot
mijn schouders. Mijn moeder kwam naar
mij toe terwijl ik op de wip aan het spe-
len was met mijn vriendinnetjes. Ze riep
iets naar me en ik liep op haar af, zonder
dat ik wist wat zij wilde. Ze pakte me bij
de hand en liet me even bij de deur staan
totdat ik wat op adem was gekomen,
want ik hijgde helemaal. Daarna bracht
ze me naar binnen, en daar trof ik een
paar vrouwen uit de Helpers aan, die mij
feliciteerden en alle goeds toewensten.
Bij hen werd ik achtergelaten: zij wasten
mijn hoofd en maakten mij in orde. De
profeet heeft mij nooit onopgemaakt ver-
rast, behalve een keer voor de middag.
Toen gaven ze mij aan hem over.’ Zo ging
ELSEVIER 49
15-04-2015 10:42

Toen Aïsja per ongeluk werd achtergelaten door de mannen van Mohammed, mocht ze op de
kameel van Safwaan zitten. Dit zou later door anderen te letterlijk worden opgevat: de vrouw
van de profeet zit op een vreemde kameel
De profeet had –
de concubines
niet meegeteld –
naar alle waar-
schijnlijkheid 24
vrouwen
het toen. Aïsja was gewoon de oogappel
van de profeet.
De profeet had, de concubines niet mee-
geteld, naar alle waarschijnlijkheid 24
vrouwen. Het is maar een getal. Maar in
deze periode was geen vrouw voor de pro-
feet zo belangrijk als Aïsja. En daar ging
het een keer mis.
Aïsja mocht met de profeet meegaan op
strooptocht bij de stam van Moestalik. Zij
zat in een draagstoel op een kameel. Op
de terugweg hield de profeet ergens halt,
terwijl Aïsja haar behoefte ging doen.
Daarbij verloor zij haar ketting van onyx
50  ELSEVIER 
EMB018p048_essayAfshin_defb.indd 50
uit Zafar. Terwijl de profeet verder trok,
ging zij terug om haar ketting te zoeken.
Tot zover een vrij onschuldig verhaal: een
vrouw op zoek naar haar ketting. Maar de
mannen van Mohammed liepen door met
haar draagstoel: een lege draagstoel zon-
der Aïsja.
Ze wachtte tot de mannen zouden ontdek-
ken dat zij was achtergebleven. Maar plot-
seling verscheen Safwaan. Waarschijnlijk
een leuke en mooie jongen, anders was
er geen gedoe geweest. Aïsja mocht op de
kameel van Safwaan zitten. Dit zou later
door anderen veel te letterlijk worden op-
gevat: de vrouw van de profeet zit op een
vreemde kameel – vermoedelijk had dat
in die tijd een seksuele connotatie. De vol-
gende dag, ’s ochtends, kwamen ze pas
aan. Medina was in rep en roer: de lieve-
lingsvrouw van de profeet bleef opzette-
lijk achter bij een vreemde man!
Implicaties
Zij werd ziek van al dat gedoe. Wie niet?
Verlies je geduld niet, lezer! De politieke
en historische implicaties van het avon-
tuur van een mooie vrouw in de woestijn
komen nog. Ook de profeet was in de war:
‘Alleen de profeet was niet zo aardig tegen
me; want als ik ziek was, had hij altijd zo
met mij te doen en was hij heel aardig te-
gen me, maar deze keer was hij dat niet en
dat vond ik wel erg.’ Vrouwen en politici!
Het volk vond dat Aïsja de profeet niet
meer waardig was en dat ze moest worden
bestraft, omdat op haar de verdenking
van overspel rustte. De profeet ontbood
Ali ibn Abu Talib, zijn neef en schoon-
zoon. Ali zei tegen de profeet: ‘Er zijn zo
veel vrouwen, u kunt makkelijk een an-
dere nemen. Vraag het maar eens aan de
slavin, die zal de waarheid wel vertellen.’
De slavin Bariera werd geroepen. Maar
voordat zij begon te praten, gaf Ali haar
een paar harde klappen. De slavin sprak
deze geruststellende woorden over de lie-
velingsvrouw van de profeet: ‘Ik heb over
Aïsja niets kwaads te zeggen, behalve dat
ze, als ik deeg heb gekneed en haar zeg
dat ze er even op moet letten, soms in
slaap valt. Dan komt het schaap en eet het
op.’
Toch vroeg de profeet aan Aïsja om be-
rouw te tonen. Maar waarvoor? Deze ern-
stige crisis werd uiteindelijk door Allah
opgelost. Allah openbaarde aan Moham-
med de onschuld van Aïsja (de Koran
24:11-15). Wat gebeurde daarna met die
jongen Safwaan? Volgens Aïsja is later
ontdekt dat hij impotent was, en hij stierf
een martelaarsdood.
Kampen
Wie hier met problemen achter blijft, is
Ali. Aïsja en Ali werden elkaars tegenpo-
len. Aïsja werd na de dood van de profeet
de Umm Al-mumineen, de moeder van ge-
lovigen. Ali beschouwde zichzelf als de
enige en legitieme opvolger van de pro-
feet Mohammed. De sjiieten geloven dat
Mohammed in de armen van Ali stierf.
De soennieten geloven dat Mohammed
zijn hoofd op de schoot van Aïsja legde
en heenging. Aan de borst van Aïsja ging
Mohammed heen met deze woorden: ‘Ja,
de hoogste vriendenschaar in het para-
dijs.’
Na de dood van Mohammed in 632 koos
de elite niet voor Ali, maar voor de vader
van Aïsja, Abu Bakr. In 634, na de dood
van Abu Bakr, kozen ze weer niet voor
Ali, maar voor Omar ibn al-Khattab. En
daarna, in 644, voor Oethman ibn Affan.
De kampen van Ali en Aïsja bestookten el-
kaar met propaganda. Maar Ali behoorde
15-04-2015 10:42
 tot de eersten die de islam aanvaardden,
en hij sliep in het bed van Mohammed
toen hij moest vluchten. De vijand trof
daar Ali aan, en niet Mohammed.
Tijdens de oorlogen tegen de ongelovigen
en ook de Joden liep Ali voorop als een
onverzettelijke commandant. Maar nu
was Ali het mikpunt van alle twisten. Hij
had zich aardiger moeten gedragen tegen-
over de oogappel van de profeet. Een voor
sjiieten onprettige maar onontkoombare
conclusie luidt: uit jaloezie en streven
naar macht werd het sjiisme geboren.
In 656 kwam Oethman, de derde kalief,
om het leven door een terreuraanslag. De
daders zouden we tegenwoordig sektari-
sche extremisten noemen. Eindelijk werd
Ali aangewezen als kalief. Maar Aïsja en
haar aanhang beschuldigden Ali van de
moord op Oethman. Het kwam tot een
oorlog. Ja, en niet zomaar een oorlog. Ali
trok zich terug in de garnizoensstad Koefa
(in het huidige Irak). Intussen keurden de
aanhangers van Ali de aanslag goed. Als
kind in Perzië heb ik vaak naar imams ge-
luisterd die in hun preek zeer lelijke din-
gen vertelden over Oethman. De imams
beschuldigen hem nog steeds van corrup-
Zaidi-sjiieten (zaïdieten) vormen bijna de helft van de bevolking in Jemen
EMB018p048_essayAfshin_defb.indd 51
tie en wanbestuur. Maar ze vergeten dat
de codificatie van de Koran te danken is
aan Oethman. Het leger van de islam be-
vond zich niet in Medina of Koefa. Ze wa-
ren al ver van het Arabische schiereiland
jihad aan het voeren. Twee metgezellen
van Mohammed, Talha en Zoebair, trok-
ken samen met Aïsja ten strijde tegen Ali,
die in het zuiden van het huidige Irak erg
populair was geworden. Niet in Mekka of
Medina maar in het zuiden van Irak lag
het machtscentrum van Ali.
Twist
Deze oorlog heet de Slag van de kameel.
Waarom de kameel? Omdat Aïsja met
haar kameel meedeed aan deze oorlog die
later de eerste fitna werd genoemd: be-
proeving, twist of burgeroorlog. De tegen-
standers van Ali verloren. Aïsja verdween
van het politieke toneel, totdat later ook
Ali werd vermoord door een groep mos-
lims die hem niet islamitisch genoeg von-
den. Deze terreuraanslag werd gezien als
de daadwerkelijke geboorte van het sji-
isme: sjia i-Ali, de volgelingen, of de partij
van Ali. De oogappel van de profeet, de
koningin van de islam, heeft in de ogen
van Ali twee keer op een vreemde kameel
gezeten. Uiteindelijk verloor de partij van
Ali en won de partij van Aïsja. In Aden en
Sanaa strijden de partijen van Aïsja en Ali
nog steeds tegen elkaar.
Na de aanslag op Ali kwam Moeawijja
(661-680) met steun van Aïsja aan de
macht. Hassan, de zoon van Ali, claimde
het kalifaatschap. Dat werd afgewezen.
Maar hij voerde geen oorlog tegen de
nieuwe kalief. Hassan sloot vrede met
hem. Zijn jongere broer dacht er anders
over. Hussein (626-680) koos ervoor om
oorlog of in dit geval jihad te voeren te-
gen de zittende kalief Yazid (680-683), de
zoon van Moeawijja.
Volgens de overlevering zou de strijd van
Hussein met 72 van zijn volgelingen tegen
de troepen van de kalief de eerste tien da-
gen van de maand Muharram van het jaar
680 duren. De tiende dag, Ashura, werd
hij onthoofd. De tweede fitna was voorbij.
Het lijden en de revolutionaire opstand
werden samen een onwrikbaar momen-
tum in de geschiedenis van het sjiitische
geloof.
Volgens de sjiieten waren er twaalf sjiiti-
sche imams, de nakomelingen van Ali. De
twaalfde zou een soort messias zijn, die
het apocalyptische einde moest inluiden.
De Iraanse, Libanese en Iraakse sjiieten
behoren tot twaalvers, de aanhangers van
twaalf imams. Zij voeren de boventoon in
de sjiitische wereld.
Maar er zijn ook andere soorten sjiieten.
Volgens de Houthi’s, de sjiieten van Je-
men, waren er vijf imams. Ze kozen bij de
vijfde imam niet voor Mohammad al-Bag-
hir, maar voor Zaid ibn Ali omdat ze dach-
ten dat een echte imam een gewapende
opstand moest leiden, en dat deed Baghir
niet. Zij behoren tot zaidi-sjiieten (zaïdie-
ten), afgeleid van Zaid ibn Ali. Ze vormen
bijna de helft van de bevolking in Jemen.
De sjiieten zijn in de loop der geschie-
denis overmand door het gevoel dat
hun onrecht is aangedaan. Doordat de
heersende elite de machtsclaim van de
familie van Ali bestreed, zouden ze in
de verdrukking zijn geraakt. De sjiieten
leren van kinds af aan dat ze zielig zijn.
En dat komt perfect tot uitdrukking in
de processies rond imam Hussein: on-
schuldig afgeslacht in de woestijn van
Karbala door mannen die hun ziel aan
rijkdom hadden verkocht. Het bloed zal
ELSEVIER    51
15-04-2015 10:42
 De oorzaak van
de gewelddadige
conflicten zit ’m in
een mix van religieus
apocalyptisch
denken en
jihadistische
expansiedrift
het zwaard overwinnen, was het motto.
Inderdaad verkeerden de sjiieten als een
minderheid in een kwetsbare positie.
Vaak zijn zij vervolgd of zelfs vermoord.
Religieus gezien zijn er weinig fundamen-
tele verschillen tussen sjiieten en soen-
nieten: de basisbeginselen zijn dezelfde.
Afgezien van een aantal kleine regels die
anders worden ingevuld, berust het groot-
ste verschil nog steeds op de machtsclaim
van de sjiieten.
Daarom moeten wij dit sektarische con-
flict in de islam niet vergelijken met de
strijd tussen protestanten en katholie-
ken. Daar ging het om de reformatie en
inhoudelijke herinrichting van het chris-
tendom. Uit de eeuwige strijd tussen de
sjiieten en soennieten komt derhalve
niets goeds voort.
Alevieten
Er zijn ook nog andere groepen sjiieten:
alevieten en ismaïlieten en diverse vor-
men van fatimiden. De alevieten vormen
de meest moderne en seculiere sekte. Zij
wonen voornamelijk in Syrië en Turkije.
President Bashar al-Assad regeert namens
de alevieten in Syrië.
Ismaïlieten zijn de ‘zeveners’. Bij de ze-
vende imam houdt voor hen het ‘imamaat’
op te bestaan. De ismaïlitische sekte der
Assassijnen vormde in de elfde eeuw een
bron van terreur. Van Assassijnen is het
Engelse en Franse woord voor moord af-
geleid: assassination.
Inmiddels behoren de ismaïlieten tot
een mystieke en overwegend vreedzame
groep. Ze zijn ook nog gemoderniseerd.
Voor de eerste keer in de geschiedenis
vormen drie type sjiieten nu een front te-
52  ELSEVIER 
EMB018p048_essayAfshin_defb.indd 52
De alevieten vormen de meest moderne en seculiere sekte. President Bashar
al-Assad regeert namens de alevieten in Syrië
gen de aanvoerder van de soennitische
wereld, namelijk Saudi-Arabië. De sjiiti-
sche Iraanse staat verenigt de twaalvers
(Iran, Libanon en Irak) met de zaïdieten
van Jemen en de alevieten van Syrië. Ove-
rigens zijn er overal in de islamitische
wereld sjiieten te vinden: ook in Afghani-
stan, Pakistan, Azerbeidzjan enzovoorts.
De twaalvers behoren tot de revolutionair-
ste en strengste religieuze beweging van
het sjiisme. De oorzaak van de geweldda-
dige conflicten zit ’m in een mix van reli-
gieus apocalyptisch denken en jihadis-
tische expansiedrift. Wat ze emotioneel
met elkaar verbindt, is het zieligheidsge-
voel.
De schrijver Kurban Said toonde dit op
overtuigende wijze aan in zijn magistrale
roman Ali en Nino: een Romeo en Julia
tussen Europa en het islamitische Azië.
De seculiere Ali werd in Iran bevangen
door het religieuze gevoel dat voortkomt
uit de processie voor imam Hussein:
‘Hij (Hussein) was de verlosser en de ge-
heimzinnige. Met zijn bloed tekende de
almachtige de dalende en de opgaande
zon. Twaalf imams heersen over de ge-
meenschap van de sjia, over ons sjiieten.
(…) En de onzichtbare gebiedt: rouw zij
het lot van de sjia! Rouw om het bloed
van Hussein, dat werd vergoten in het
ANP
zand van de woestijn bij Karbala.’
Alles verliest zich in deze bijna eeuwigdu-
rende processie van zieligheid, bloed en
martelaarschap.
Imam Hussein was radicaal. Ayatollah
Khomeini (1902-1989) was radicaal. Radi-
caliteit wordt gevoed met woede. Tegen-
over deze radicaliteit staat de radicaliteit
van salafisten die de uitroeiing van fitna
in de islam beschouwen als een belang-
rijk onderdeel van de jihad. Daarom wil-
len ze een einde maken aan de Jemeniti-
sche fitna (de sjiieten in Jemen), in Iran,
Irak, Syrië en ook Libanon. En daarna?
Niet daarna, maar tegelijkertijd, voeren zij
een gewelddadige jihad tegen het onge-
loof van het Westen.
Tot ergernis van Nino ging Ali op in de
processie voor Hussein. Hij wil niet met
Nino naar Parijs verhuizen, daar zijn im-
mers geen moskeeën: ‘Ik zou in Parijs net
zo ongelukkig zijn als jij in Perzië bent
geweest. (…) Ik zou Europa net zo slecht
kunnen verdragen als jij Azië, laten we in
Bakoe blijven, waar Azië en Europa on-
merkbaar in elkaar overgaan.’
Helaas is er in het Midden-Oosten geen
plek waar Azië en Europa onmerkbaar in
elkaar overgaan. 
@AfshinEllian1
15-04-2015 16:44
Dirkzwager
zorgt dat
u het weet.

Wij delen onze kennis graag.

Het juridische antwoord op een simpele vraag, is vaak gecompliceer-
der dan verwacht. Met gezond verstand komt u een heel eind, maar
voor een écht antwoord is meer kennis nodig. Dirkzwager deelt die
kennis graag met u. Ontdek snel hoe Dirkzwager haar kennis deelt op
www.partnerinkennis.nl
 WEET TEKST: Syp Wynia Globaal gezien

Hoe duurzaam
is de kosmopoliet?
Het zou voor de hand liggen dat, nu het binnen ieders bereik
ligt om de wereld over te vliegen, voor de meer welvarenden
de lol er wel een beetje vanaf is. Niets is minder waar.
Syp Wynia peinst in zijn weekendhuisje net buiten
Amsterdam over de verklaring

54  ELSEVIER 

EMB018p054_Weet_Politiekessay_defb.indd 54 15-04-2015 21:38

 R Door te reizen,
eizen krijgt veelal een goe-
de pers. Maar dat geldt dan
weer niet voor alle vormen
van reizen. Reizen naar het
buitenland staat er beter op
dan in eigen land blijven. Reizen naar
Frankrijk heeft een beter imago dan
reizen naar Duitsland, al kan een ste-
dentrip naar Berlijn er weer wel mee
door. Reizen naar Italië, vooral naar
Toscane, is ook goed.
Reizen naar Spanje was ook goed en was
zelfs betrekkelijk onproblematisch toen
dat land nog een dictatuur was, maar
werd wel problematisch toen iedereen
naar Spanje ging. Hetzelfde lot trof reizen
naar Griekenland: het was goed toen wei-
nigen het deden, maar raakte uit de gratie
toen Griekse eilanden all-inclusive in trek
raakten.
Ergens naartoe gaan waar veel mensen
naartoe gaan, is in het algemeen niet sta-
tusverhogend, al geldt dat weer niet voor
reizen naar New York. Want als reiziger
naar New York klamp je aan bij alles wat
bruisend en cultureel is. Maar een echte
reiziger houdt niet zo van toeristen. Toe-
risme is voor alleman en alleman wil je
als reiziger niet zijn.
Reizigers houden ook graag de stand op
dat je als reiziger graag voorkomt dat je
andere Nederlandse reizigers tegenkomt,
want dan zou je zo maar een toerist kun-
nen worden. Als reiziger begeef je je onder
de plaatselijke bevolking en adem je an-
dere culturen. Een toerist zoekt juist an-
dere Nederlanders op en wil niet in aan-
raking komen met plaatselijke gewoontes.
Een reiziger wil niet graag aangetroffen
worden in snackbar Annie in Benidorm.
EMB018p054_Weet_Politiekessay_defb.indd 55
Dat reizen zo’n goede pers heeft, zal al-
leszins te maken hebben met het feit dat
reizen traditioneel niet voor iedereen was
weggelegd. Vijf eeuwen geleden reisden
alleen geleerde monniken en priesters,
via kloosters en abdijen, van Aduard en
Rotterdam naar Rome en terug.
In volgende eeuwen was reizen zonder
zakelijk, diplomatiek of militair doel al-
leen weggelegd voor jonge mannen uit de
hogere kringen, die hun opleiding afrond-
den en hun volwassenheid voltooiden
met een Grand Tour naar Italië. Eenmaal
in Rome vonden ze het overigens geen
probleem om, vergelijkbaar met backpac-
kers van nu, de tijd te verdoen door vooral
samen met andere Grand Tourists uit
Noord-Europa rond te hangen in de Eeu-
wige Stad. Doen zoals de Romeinen doen,
was niet hun eerste doel.
Reizen bleef lang iets exclusiefs houden,
want reizen kost tijd en geld, en was daar-
om tot ver in de twintigste eeuw niet voor
iedereen weggelegd, ook toen treinen en
vliegtuigen de wereld al een stuk kleiner
hadden gemaakt. Voor wie wel tijd en
geld had, voegde het gegeven dat reizen
niet binnen ieders bereik lag juist een ex-
tra aantrekkelijk element toe. Je kon laten
zien dat je niet van de straat was, maar
een soort van wereldburger.
Het zou dus voor de hand liggen dat, nu
het binnen ieders bereik ligt om de wereld
over te vliegen, voor de meer welvarenden
de lol er wel een beetje vanaf is. Boven-
dien vliegen heel wat mensen voor hun
werk al veel de grens over en dan lijkt het
logisch dat je daar in je vrije tijd maar lie-
ver van afziet. Niets blijkt minder waar.
Favoriete weekend
Het Financieele Dagblad vraagt wekelijks
maatschappelijk geslaagde Nederlanders
hoe ze hun favoriete weekend zouden in-
richten, zonder rekening te hoeven hou-
den met beperkingen van afstand en tijd.
En wat blijkt? Het kan niet gek genoeg.
Ontbijten in een strandtentje in Kaapstad,
vervolgens golfen in Nieuw-Zeeland, lun-
chen op Sardinië, zeilen in de Cariben,
dineren in Tokio en nog een afzakkertje
halen in Istanbul. En dat is dan nog maar
één dag van zo’n droomweekend.
Als dat de droomwereld van de maat-
schappelijk geslaagden is, is het niet zo
gek dat minder geslaagden dan wel jon-
kon je laten zien
dat je niet van de
straat was, maar
een soort van
wereldburger
geren op weg naar maatschappelijke ge-
slaagdheid hetzelfde nastreven. Voor hen
maken Floortje Dessing en Patrick Lodiers
televisieprogramma’s. Ze ‘reizen de we-
reld over, op zoek naar avontuurlijke, re-
laxte, met feesten overgoten, verrassende
en bijzondere bestemmingen’.
Er is kennelijk niet veel veranderd aan
het beeld van de ideale reiziger sinds het
gelijknamige sigarettenmerk in de jaren
tachtig reclame maakte met ‘De wereld
van Peter Stuyvesant’. Daarin was te zien
hoe succesvolle, zo te zien financieel on-
afhankelijke mensen de wereld over reis-
den in stijl en luxe. De bruisende wereld
van Peter Stuyvesant werd niet begrensd
door afstanden of geld. Dat Peter Stuyve-
sant een van de eerste New Yorkers was,
zal wel geen toeval zijn.
Het was de wereld die al in de jaren vijf-
tig en zestig ‘jetset’ was gaan heten. Die
wereld ontstond toen straalvliegtuigen de
wereld ontsloten, maar vliegen nog wel
een kostbare aangelegenheid was. Klas-
sieke bestemmingen voor jetsetters waren
Londen, New York, Parijs en de Bermuda-
eilanden.
Normaal bladdert de belangstelling van
de gefortuneerden voor exclusieve zaken
wat af als die ook binnen bereik komen
van minder bevoorrechten. Maar het jet-
setten blijft dus in brede kring populair,
ook nu het massale vliegen en nieuwe
veiligheidsrisico’s vaak gepaard gaan met
gestress en gedoe. De verten blijven lok-
ken.
Intussen zijn die verten zo ver niet meer.
Met een beetje Engels kun je overal ter
wereld min of meer terecht, de telefoon is
altijd bij de hand, internet is – mobiel of
niet – bijkans overal beschikbaar. Met één
ELSEVIER    55
15-04-2015 21:38
 WEET
De kosmopoliet eet
mediterraans op
Manhattan, maar
heeft nooit een
Marokkaanse snack­
bar in Nieuw-West
van binnen gezien
pasje trek je overal ter wereld geld uit de
muur. En als de bankrekening leeg begint
te lopen, is één meelijwekkend gezicht via
Skype naar het thuisfront vaak genoeg
om die rekening op afstand volgestort te
krijgen.
De archetypische Nederlandse kosmopo-
litische wereldreiziger van de afgelopen
decennia heeft een tweede huis in Fran-
kijk of Italië, doet zo nu en dan een week-
end New York om bij te tanken, kijkt neer
op de provincie in eigen land waar als
achterlijk beschouwde CDA- of SGP-stem-
mende boeren wonen, maar gaat net zo
makkelijk wel prat op het fijne menselijke
contact met Franse provincialen die qua
levenswijze heel wat behoudender kun-
nen zijn dan de Nederlandse plattelander.
De volwassen kosmopoliet geeft hoog op
van de bruisende multicultuur van New
56  ELSEVIER 
EMB018p054_Weet_Politiekessay_defb.indd 56
York en vindt dat minder gefortuneerden
in eigen land niet moeten zeuren over im-
migranten, maar heeft geen idee hoe het
leven in een Hollandse achterstandswijk
eruitziet. Hij eet mediterraans op Manhat-
tan, maar heeft nog nooit een Marokkaan-
se snackbar in Nieuw-West van binnen
gezien. Goede kans dat deze wereldburger
zichzelf ondernemend, liberaal en pro-
gressief vindt en begaan is met mens, na-
tuur en klimaat. Maar hoe zit het met de
ecologische voetafdruk – iets waarover
zo’n betrokken wereldburger zich toch
ook zorgen zou moeten maken?
Reiskarretje
De hedendaagse adolescente Grand Tou-
rist heeft een rugzak of een ratelend reis-
karretje, heeft net de middelbare school
afgemaakt of onderbreekt de studie om de
wereld te verkennen, de wereld te verbete-
ren dan wel allebei. Voor een deel van hen
lokt naar eigen zeggen vrijwilligerswerk
in Afrika of de ondersteuning van een
verdwijnende diersoort in de oerwouden
van Latijns-Amerika. Maar hoe zit het met
de ecologische voetafdruk van deze jonge
kosmopoliet?
Dat morele ongemak lossen we op door de
reizigers van nu de gelegenheid te geven
de verbranding van fossiele brandstoffen
in vliegtuigen te compenseren met een
bijdrage voor natuurbehoud of de aan-
plant van aangetaste wouden.
Voor de rugzaktoerist die meebouwt aan
een schooltje in Afrika vult zijn vrijwil-
ligerswerk althans een deel van het mo-
rele hiaat. Dat het in Afrika barst van de
werklozen die heel wat vaardiger zijn in
het bouwen van schooltjes dan een blon-
de studente uit Bilthoven, wordt voor de
gelegenheid onder het tapijt geveegd. Het
schooltje wordt ook als doel voorgesteld,
terwijl het schooltje in werkelijkheid ook
heel goed een maatschappelijk verant-
woord alibi kan zijn.
Intussen kun je natuurlijk ook gewoon
thuisblijven, op de fiets naar de Hondsrug
of vrijwilligerswerk doen in een bejaar-
denhuis in een Hollandse achterstands-
wijk. Heel voorzichtig, zo denk ik waar
te nemen, tekent die trend zich ook af, zij
het dan zonder dat vrijwilligerswerk.
De opgeknapte boerderij in Frankrijk
blijkt toch minder praktisch dan een
tweede huis in een Nederlands krimpge-
bied. En als het weer inderdaad, als be-
loofd, warmer wordt, hoef je ook daarvoor
niet naar de Ardèche. En vliegen is toch
ook niet alles, al helemaal niet als je met
lange Hollandse benen in een stoel wordt
gepropt die op maat is gemaakt voor een
pygmee. Wereldburgers die wereldverbe-
teraars willen zijn, kunnen bovendien be-
ter als een goede klant van de inheemse
economie naar verre, arme oorden reizen
dan als vrijwilliger. En wie werkelijk vindt
dat fossiele brandstoffen de wereld ver-
nietigen, kan zich beter, fietsend of zei-
lend, terugtrekken achter de dijken dan
naar de verte vliegen om te kijken hoe het
de Papoea’s vergaat.
Zelf pak ik graag de fiets of de bus naar
mijn landgoedje buiten de stad om daar
de boot te pakken. Bij gelegenheid denk
ik met genoegen aan de vele reizen die
mij, beroepsmatig of voor eigen rekening,
naar de verre landen op menig conti-
nent brachten. Het nachtbraken, het vele
wachten, de jetlags en het gekromd sla-
pen stop ik liever weg.
Een lang weekend Rome of een tochtje
rond het Bodenmeer sla ik nog steeds
niet af. En verder wacht ik graag op het
moment dat er, zoals een jetsetter uit de
wereld van Peter Stuyvesant toekomt, een
privévliegtuig voor mij klaarstaat. Dan
pas ga ik, frequent flyerend en wel, ontbij-
ten in Kaapstad. En nog diezelfde avond
dineren in Tokio.
@SypWynia
15-04-2015 21:38
 WEET TEKST: Gerry van der List
Alledaagse wijsheid
Piep. Piep. Denkeres des Vaderlands
als spreekbuis van de muis
Het is de vraag of de Denker (m/v) des Vaderlands niet vooral
het aanzien van de wijsbegeerte schade berokkent. Na babbelaar
René Gude is het nu aan ‘tussendenker’ Marli Huijer
M
et Trouw is het tegenwoordig op-
passen geblazen. Het dagblad,
dat zichzelf graag onbeschei-
den aanprijst als ‘misschien wel de beste
krant van Nederland’, blijkt jarenlang een
fantast in dienst te hebben gehad die zijn
spraakmakende verhalen uit de duim zoog
zonder door zijn superieuren op de vingers
te worden getikt. Dus toen het blad op 27
februari op de voorpagina opende met een
verhaal over de benoeming van de filosoof
Marli Huijer tot Denker des Vaderlands,
rees vanzelf de vraag of hier niet weer de
verbeelding aan de macht was.
Maar nee, het Trouw-artikel bleek te
kloppen. Huijer is op 27 maart zelfs offi-
Beschikken zij over
superieure inzichten?
cieel geïnstalleerd in Rotterdam, waar ze
aan de plaatselijke universiteit bijzonder
hoogleraar is. Zij noemt zichzelf trou-
wens liever ‘denkeres’. Haar sekse doet
ertoe, vindt ze. Vrouwelijke filosofen
dragen andere thema’s aan, leggen afwij-
kende accenten.
In een interview met Trouw, dat samen
met Filosofie Magazine verantwoordelijk
is voor het instituut van de Denker des
Vaderlands, probeerde Huijer duidelijk
te maken wat ze allemaal van plan is.
Ze liet weten te gaan ‘tussendenken’. Ze
wil zich als filosoof graag tussen de men-
sen begeven. Maar ook tussen dieren en
planten, die te weinig zouden worden
gehoord in het publieke debat. Ze wordt
daarbij geïnspireerd door een feministi-
sche wetenschapsfilosoof die zich pro-
beert te verplaatsen in de gedachtewe-
reld van een ‘onco-muis’, een proefdier
dat wordt gebruikt voor kankeronder-
zoek. Zo krijgen we binnenkort wellicht
een piepende denkeres te horen.
58  ELSEVIER 
EMB018p058_Weet_Taal_defb.indd 58
TAALSIGNAAL
Ik herinner de
WK-finale goed
Huijer denkt met dergelijke activiteiten
de filosofische interesse te kunnen ver-
groten. Maar de vraag is of de Denker(es)
des Vaderlands niet eerder het aanzien
van de wijsbegeerte schade berokkent.
Hans Achterhuis begon er in 2011 mee.
De Twentse hoogleraar publiceerde een
reeks min of meer boeiende boeken,
maar voelde zich duidelijk niet op zijn
gemak in zijn rol als filosofisch orakel
dat zijn licht moet laten schijnen over
actuele vraagstukken. Zijn genuanceer-
de beschouwingen van weleer maakten
plaats voor tirades tegen het ‘neolibera-
lisme’.
Zijn opvolger was er nog nooit in ge-
slaagd een boek te schrijven. Maar
babbelen kon René Gude als de beste,
waarbij hij journalisten op de ene na
de andere gemeenplaats trakteerde. Hij
bood ook iedereen zijn wijsgerige dien-
sten aan. Zo wilde hij meedenken over
het vaderlandse veiligheidsbeleid. Nu
heeft de VVD door het benoemen van
Jeanine Hennis tot minister van Defensie
inderdaad de indruk gewekt dat kennis
van zaken op dit terrein niet zo belang-
rijk is, maar toch spreekt het niet voor
zich dat een wijsgerige bijdrage de be-
sluitvorming over straaljagers en tanks
verbetert.
Filosofen hebben de neiging zich met
een zeker aplomb aan de wereld te pre-
senteren. Alsof zij beschikken over supe-
rieure inzichten. Maar zij hebben nooit
aannemelijk weten te maken dat zij door
de studie van oude denkers beter kun-
nen oordelen over politiek en economie.
De opvatting van Huijer dat het plaatsen
van cartoons over Mohammed neerkomt
op pesten, wordt niet overtuigender of
aantrekkelijker door haar filosofische
achtergrond. De Denker(es) des Vader-
lands is eigenlijk niet meer dan een co-
lumnist die af en toe Plato citeert. En
columnisten hebben we al meer dan ge-
noeg in Nederland.
TEKST: RENÉ VAN RIJCKEVORSEL
De Werdegang van het
wederkerend werkwoord
I
ngewikkeld is het wel. In het
Nederlands hebben we een
wederkerig voornaamwoord
(elkaar) en een wederkerend
(zich). Een werkwoord waarin
‘zich’ voorkomt, is een weder-
kerend werkwoord. Ik beklaag
me, jij verbaast je, hij herinnert
zich, wij ontwikkelen ons. Maar
wat gebeurt er? Steeds vaker
laten luie taalgebruikers bij het
wederkerend werkwoord het voor-
naamwoord weg. Alsof het niets
is! Weermannen die zeggen dat
‘buien ontwikkelen’ bijvoorbeeld,
leraren die aanraden ‘te concen-
treren’, verslaggevers op de radio
die ‘11 september herinneren’.
De taal wordt er niet mooier op
zo, dat moge duidelijk zijn. Maar
misschien nog ergerlijker is dat
synoniemen van sommige weder-
kerende werkwoorden wél weder-
kerend worden, terwijl ze dat niet
zijn. Kun je het nog volgen? Laten
we zien wat er gebeurt met ‘zich
realiseren’: ‘Ik realiseer me dat ik
een fout heb gemaakt’ is goed Ne-
derlands. Een ander woord voor
realiseren is ‘beseffen’. Dus wat
hoor je overal? ‘Ik besef me dat ik
een fout heb gemaakt.’
Fout! Beseffen is niet wederke-
rend. Net zoiets – maar dan net
anders, het blijft Nederlands,
die fijne inburgertaal – is aan de
hand met ‘irriteren’. Vaak hoor je
in plaats van ‘wij ergeren ons’ het
incorrecte ‘wij irriteren ons’. Maar
irriteren is toch ook wederkerend?
Nee, zegt jullie taalmeester dan,
‘zich irriteren aan iets’ is weder-
kerend. Zich irriteren kan alleen
met het voorzetsel ‘aan’ worden
gebruikt. Overigens is irriteren
te prefereren als onovergankelijk
werkwoord. Zoals in: ‘Slordig taal-
gebruik irriteert ons.’ 
15-04-2015 09:14
 weet TEKST: VINCENT VAN DIJK
moderne tijden

Diensten en spullen ruilen via internet.

Het is geen nieuw fenomeen, maar het
heeft wel een prachtige toekomst, voor-
ziet trendwatcher Vincent van Dijk

W
aarom zou je zelf een drillboor aanschaffen, wel gewerkt met credits, waarmee je belastingvrij diensten of
als je weet dat je die hoogstens één keer per producten kunt kopen en verkopen. De hoogte wordt bepaald
jaar nodig hebt? Een paar jaar geleden was een door het netwerk. Soms hebben de credits de waarde van euro’s,
eigen drillboor een statussymbool waarmee je maar er zijn ook wel netwerken die werken met time-dollars, die
je zwager kon aftroeven, nu wordt zo’n eigen afrekenen in tijd. Time Banks zijn populair in Amerika en Japan
boor vooral gezien als een sta-in-de-weg. en worden gezien als hét middel om de vergrijzing op te vangen.
Nieuwe ruilplatforms als het Nederlandse Peerby spelen hierop Uit dit soort ruilhandel-initiatieven groeien vanzelf nieuwe busi-
in. Hiermee kun je zeer eenvoudig een oproep doen aan je direc- nesses, want hoe kun je beter een zaak beginnen dan met het
te buren, en er is altijd wel iemand die een boor bezit. Het is nog opbouwen van een eigen klantenbestand? Straks kan iedere spe-
sociaal ook, want je komt in contact met mensen die je daarvoor cialist, op welk terrein ook, op die manier geld verdienen. Loca-
nauwelijks groette. Binnenkort komt de nieuwe buurman jouw tion based apps brengen vraag en aanbod snel bij elkaar. Ook
ski’s lenen. Zo’n platform draait niet op geld, maar op vertrou- voor de zakelijke markt ontstaan dit soort ruilplatforms, voor het
wen en zorgt voor een hechtere community. uitruilen van zakelijke diensten. Dit gaat de komende jaren erg
Mensen worden steeds minder ‘bezit- belangrijk worden.
terig’. Natuurlijk is dit de laatste ja- Ook op financieel gebied lenen we
ren versterkt door de recessie, maar steeds meer van elkaar. Welke start-
belangrijker is dat dit een nieuwe up gaat nog naar een bank als je via
mindset is geworden. De babyboo- je eigen netwerk sneller het beno-
mers zijn opgegroeid met eindeloze digde startkapitaal kunt ophalen, al
mogelijkheden, maar de generaties dan niet tegen een mooie rente? Het
na hen realiseren zich dat geluk niet voordeel van dit soort investeerders
zit in de grotere auto of het grote uit jouw eigen omgeving is dat ze
huis, maar in de beleving, in de lief- veel meer betrokken zijn bij je onder­
de en vooral in de gezondheid. Zaken neming, wat vaak zorgt voor een
die niet in geld zijn uit te drukken. beter eindproduct. Chinezen zetten
De leenhandel maakt deel uit van de hun business al jaren op deze ma-
groeiende deeleconomie. In plaats nier op, en niet zonder succes.
van een eigen auto kiezen mensen Jarenlang hebben we als excuus ge-
voor een deelauto als Car2Go. Of voor bruikt dat het goed is voor de econo-
verdere reizen een liftservice als Bla- mie als we allemaal onze eigen boor
BlaCar, die ideaal is om de kosten Door nieuwe ruilplatforms als het Nederlandse aanschaffen. Is deze nieuwe deeleco-
van een lange autoreis te splitsen en Peerby kun je zeer eenvoudig een oproep doen nomie dus schadelijk voor onze wel-
onderweg nog een leuk gesprek te aan je directe buren voor spullen of diensten vaart? Niet per definitie. Er wordt na-
voeren. Een huis dat een paar weken tuurlijk op een andere manier geld
leegstaat, wordt aangeboden als vakantieverblijf via Airbnb. We verdiend. We kopen geen dvd’s, maar nemen een abonnement
kunnen er niet meer omheen: gebruik wordt belangrijker dan be- op Netflix, die series koopt of zelf produceert. We kopen minder
zit. In de toekomst gaan we nog meer reizen en vervaagt de vaste cd’s, maar nemen een abonnement op Spotify, die de artiesten
woon- en werkplek. Bezit wordt nog meer gezien als ballast. Het betaalt. En als je een eigen website wilt hebben, neem je een
opruimen van je huis werkt bevrijdend. abonnement op Wix.
Dankzij een ruilplatform als Noppes kun je je spullen eenvoudig Zolang er sprake is van vraag en aanbod, past het economisch
dumpen. Meubels, fietsen, foto’s. Liefst met een ferme geschie- systeem zich vanzelf aan. De economie is ooit ontstaan uit ruil-
denis, want daar is meer vraag naar dan naar een gloednieuw handel, dus misschien kun je wel zeggen dat we teruggaan naar
object. Op deze platforms kun je ook diensten ruilen. Misschien een gezondere en duurzamere economie, gebaseerd op ver­
wil jouw buurman dat gaatje in jouw muur wel komen boren en trouwen.
ben jij veel beter in belastingaangifte. Bij dit soort LETS (Local
Exchange Trading Systems) is geen geld nodig, maar wordt er @meteen

ELSEVIER    59

EMB018p059_Weet_Moderne tijden_defb.indd 59 16-04-2015 11:41

 WEET TEKST: Thierry Baudet in antwerpen

Europeanen
van morgen
Thierry en
België
04
de Europeanen
van morgen
Welke kwesties bepalen
het debat in onze

Zuhal Demir (35):

buurlanden? Wat voor
ontwikkelingen zijn
er gaande in de 21ste

‘Iedereen krijgt
eeuw? Hoe ziet de we-
reld eruit als de huidige
dertigers het straks voor
het zeggen hebben?

ongelooflijk veel kansen

In de rubriek
‘Europeanen van
morgen’ portretteert
Thierry Baudet (32) zijn

in dit land. Je moet ze

generatiegenoten in
andere Europese landen.

alleen wel pakken’

01
Douglas Murray
(Verenigd Koninkrijk)

02

Z
Paulina Neuding e was arbeidsrecht-
(Zweden) advocaat maar koos
voor de politiek. Ze
03 groeide in no time
uit tot de nummer
Jacob Mchangama twee op de Vlaams-nationa-
(Denemarken) listische lijst van Bart De We-
ver. Zuhal Demir (35) wordt
04 ‘de ijzeren dame’ genoemd
omdat ze in navolging van
Zuhal Demir de Britse premier Margaret
(België) Thatcher (1925-2013) niets
moet hebben van vakbonden
en sociaal gepamper – maar
ook vanwege haar keiharde
stellingnames in het immi-
gratiedebat.
Als kind van Turks-Koerdische
Eerdere afleveringen ouders weet ze waarover ze
zijn te vinden op praat. ‘Racisme is de ultieme
www.elsevierjuist.nl dooddoener. Het is een begrip
dat te pas en te onpas wordt
gebruikt. Iedereen krijgt
ongelooflijk veel kansen in
dit land. Je moet ze alleen wel
pakken.
‘Van beroepsallochtonen krijg
ik geen applaus. Soms zelfs
dreigmails: verrader! Ik heb
een alevitische achtergrond,
dat is een heel verlichte,
ontspannen versie van de
islam. Geen moskee, geen
hoofddoek, geen ramadan…
ik noem mezelf ook geen
moslim. Wij hebben dezelfde
waarden als Europeanen. Ba-
sisprincipes zoals gelijkheid
van man en vrouw, demo-
cratie, scheiding van kerk en
staat. Zaken die je moeilijk te-
rugvindt bij de strenge islam.
‘Mijn vader was leraar op een
basisschool in Oost-Turkije.
Hij is hier in 1974 gekomen
om in de mijnen te werken.
Hij wilde zich opofferen
om zijn kinderen kansen te
bieden. We woonden in de
Cité, zo noem je dat, een soort
getto met heel veel Turken en
Marokkanen. Kleine mijnwer-
kerswoningen, zonder warm
water en zonder badkamer.
Als mijn vader ’s avonds
thuiskwam, was hij helemaal
zwart. Mijn moeder warmde
dan een teiltje op in de keuken
om hem te wassen.
‘We leefden met zijn zevenen
van één mijnwerkersinkomen.
Ik droeg de kleren van mijn
zus, mijn moeder naaide en
maakte bloesjes. Reizen deden
we sowieso niet – behalve
één keer per jaar met een

60  ELSEVIER 

EMB018p060_Weet_Baudet_defb.indd 60 16-04-2015 11:42

 Wie: Zuhal Demir
Waar: België
Wanneer geboren: 2 maart 1980
Woont in: Antwerpen
Burgerlijke staat: ongehuwd
Opleiding: jurist, advocaat
Functie: Parlementslid voor de Vlaams-nationalistische N-VA
(Nieuw-Vlaamse Alliantie)

coupon die mijn vader kreeg.

Naar zee, boterhammetjes
gesmeerd. Als we braaf waren,
kregen we een ijsje.
‘Op mijn school had je een
A-klas voor de kinderen van
advocaten en ingenieurs, en
een B-klas voor de kinderen
van gastarbeiders. Mijn vader
eiste dat ik ook naar de A-klas
ging, “anders leert ze nooit
Nederlands”. Toch was de
bedoeling altijd: ooit gaan
we terug. Pas toen de mijnen
gingen sluiten, eind jaren
tachtig, hebben mijn ouders
besloten om hier definitief te
blijven. We trokken weg uit
het getto en vestigden ons in
een blanke buurt waar ik naar
de middelbare school ging. Ze
beseften dat integratie begint
met het nemen van verant-
woordelijkheid. Al mijn broers
en zussen hebben vervolgens
gestudeerd. We werden in de
zomer door mijn vader soms
een maand naar een fabriek
gestuurd: “Kijk wat er gebeurt
als je niet je best doet!”
‘Dus heb ik ooit racisme
meegemaakt? Nee, eerder
het omgekeerde: hoogleraren
die me complimenteerden en
verder op weg hielpen. Tegen
allochtonen zeg ik dat ook:
hou daar mee op, dat discours
van slachtofferschap. Daar
help je jezelf geen millimeter
mee vooruit. Je hebt hier heel
veel kansen, grijp die gewoon.
Wie houdt je tegen?
‘Na een paar jaar als advocaat
ben ik gevraagd om de poli-
tiek in te gaan. Ik stond op
de vierde plaats in 2010 en

ELSEVIER    61

EMB018p060_Weet_Baudet_defb.indd 61 16-04-2015 11:42

 weet
werd verkozen in het fede-
rale parlement. Mijn drive
toen was de institutionele en
sociaal-economische status-
quo waarin we ons al jaren
bevinden, te doorbreken. In
bestuurlijk opzicht is België
een totale chaos. Ik hoop echt
dat we de staatsstructuur
grondig kunnen hervormen.
Als je alles optelt, zijn er
zestig ministers en meer dan
achthonderd parlementsle-
den. Vlamingen kiezen voor
Vlaamse partijen, Walen voor
Waalse. En die moeten dan
weer samen een regering
vormen. Maar Vlamingen
zijn centrum-rechts. Wij zijn
van het vangnet – de Walen
voor de hangmat. België is de
optelsom van twee democra-
tieën. In het Zuiden domineert
een ouderwets soort socia-
lisme. In het Noorden zitten
we op de Duits-Nederlands-
Scandinavische lijn.
‘Daarom willen wij meer
autonomie. Sociale zekerheid,
de wetgeving rond arbeids-
recht, accijnzen – dat is nu
allemaal nog federaal. Ik vind
het niet meer dan normaal,
dat als Vlamingen vertegen-
woordigers kiezen, ze ook een
beleid krijgen dat daarop is
afgestemd. Ik vind dat elk volk
recht heeft op een eigen staat
met een eigen beleid.
62  ELSEVIER 
EMB018p060_Weet_Baudet_defb.indd 62
‘Voor Vlaamse onafhankelijk-
heid dus – in een soort losse
confederatie eventueel met
Wallonië, maar we willen ook
een sterkere samenwerking
met de Benelux-landen. Maar
nee, ik voel me geen Europe-
aan. Ik voel me Vlaming, met
een Koerdische achtergrond.
En ik voel me westers. Maar
nee, ook met jullie, met Ne-
derland wil ik niet samen. Dan
gaan we weer bezet worden.
Die Hollanders zijn veel te
mondig! Niet alle Vlamingen
zijn zoals ik…
‘Over demografische ontwik-
kelingen maak ik me grote
zorgen. Het gaat niet goed. In
grote steden, in buitenwijken
– de multiculturele samenle-
ving is een drama geworden.
In feite is er een soort apart-
heid.
‘Syriëstrijders moeten we hun
paspoort afpakken. Mensen
die onze cultuur en samenle-
ving zo radicaal verwerpen,
hebben hier geen plaats. Dat
we die mensen zouden moe-
ten “helpen”, zoals de linkse
partijen willen, daar begrijp ik
echt helemaal niks van.
‘Ik vind ook dat we imams zelf
moeten opleiden en ze niet uit
Marokko of Saudi-Arabië moe-
ten importeren. Het islamon-
derwijs wordt nu nog bepaald
door de “moslim-executieve”,
een raad met vetorecht over
wie op scholen mag lesgeven.
Ik spreek jonge vrouwen,
geëmancipeerd en modern,
die islamonderwijs willen
geven maar dat niet mogen als
ze geen hoofddoek en lange
kleren dragen. In plaats van
tweede- of derde-generatie-
migranten die hier hebben
gestudeerd islamonderwijs te
laten geven, doen we liever
een beroep op leraren uit
woestijnstaten. En niemand
die daar iets aan wil doen.
‘Recent hebben we een contra­
propagandateam opgezet:
men­sen die voortdurend op
inter­net zitten en de fora in
de gaten houden. Ze bieden
tegenwicht aan de fundamen-
talisten. Daarvoor is veel geld
uitgetrokken. Maar ja – naar
aanleiding van de aanslag op
Charlie Hebdo is Maaike Floor,
een journalist, naar een aantal
concentratiescholen gegaan.
Zuhal Demir:
Dat zijn scholen met hoofdza-
kelijk allochtone leerlingen,
‘Mijn vader
en ze heeft de leerlingen daar
gevraagd wat ze vonden van
wilde niet dat
de aanslag op de redactie van
dat tijdschrift. Het merendeel
zei de terreurdaden te begrij-
pen. “Moeten ze onze profeet
maar niet beledigen.” Mijn
ik naar de B-
vader is nog pessimistischer.
“Waar moet ik nu naartoe?”
klas ging, voor
vraagt hij.
‘Ik heb heel lang een relatie
kinderen van
gehad, met een piloot, een
Vlaamse jongen, een con-
gastarbeiders,
servatief. Op een gegeven
moment heeft hij mij voor de “anders leert
keuze gesteld: huwelijk of
politiek. Hij kon er niet tegen ze nooit
dat ik altijd laat thuiskwam,
dat mijn agenda onregelmatig Nederlands”’
was, dat ik er niet voor hem
was om te koken. Ik moest
me verantwoorden omdat ik
werkte. Ik ben geen feminist,
maar ik vind wel dat vrouwen
stevig in hun schoenen moe-
ten kunnen staan en niet met
zachte stem moeten praten
en voorzichtig doen omdat ze
vrouw zijn… Nee! Full force en
goed weten wat je wilt.
‘Ik denk wel dat ik nog even
in de politiek blijf – maar niet
voor altijd. Ik vind het niet
gezond om je leven lang in
de politiek te blijven. In een
parlement, in een democra-
tie moeten geregeld nieuwe,
frisse ideeën komen. Dus
het zal weer advocatuur of
bedrijfsleven worden. Je moet
niet worden vereenzelvigd met
de macht.’
@ThierryBaudet
16-04-2015 11:43
 TRENDS VOOR
BUSINESS, CITY & HOME

€15,–
KORTING*
Geldig t/m 31.05.2015
KORTINGSNUMMER:
502 271 T7

Uw voordelen bij PETER HAHN:

• exclusieve merken en materialen
• perfecte pasvorm
• meer dan 8.000 mode-items online
• achteraf betalen met acceptgiro
• retouren gratis terugsturen
• lid van

Ontdek onze zomertrends op

www.peterhahn.nl/actie

* € 15,– korting op uw eerste bestelling. Geldt alleen voor bestellingen via onze onlineshop:
www.peterhahn.nl/actie. Eénmalig inwisselbaar, geen uitbetaling in contanten. Min. bestelwaarde € 75,–. Geldig t/m 31.05.2015.
 TEKST: MENNO STEKETEE

Bruinvissen worden gemiddeld

tussen de 1,50 en 1,70 meter

Het raadsel van

de bruinvissen
Ze lijken op dolfijnen, maar dan met een platte neus. De
laatste decennia leken ze uit de Noordzee verdwenen. Maar
opeens is de bruinvis terug. Met vele duizenden. Waarom
nu? Menno Steketee zoekt een verklaring. En vindt ook uit
Ecomare

waarom zo veel bruinvissen het loodje leggen

64 ELSEVIER

EMB018p064_repo_Bruinvis_defb.indd 64 15-04-2015 17:03


I
n de verre hoek van het blikveld
knipoogt een paar keer iets zwarts
op de grijze deining van de Wadden-
zee, pal voor de Afsluitdijk bij Den
Oever. Als verkoold drijfhout, zicht-
baar, dan weer onzichtbaar tussen de gol-
ven. Als je kijkt, is het zwart alweer ver-
dwenen, naar een andere ooghoek. Dan
ineens vol in het zicht: twee glimmende
ruggen met plompe vinnetjes. Bruinvis-
sen, een moeder en een kalf. Een seconde
komen ze boven, dan zijn ze weer weg.
Oudooms vertelden weleens op verjaar-
dagen dat ze vanaf de boulevard van Vlis-
singen bruinvissen de Westerschelde op
zagen zwemmen. Maar dat waren slechts
verhalen. Tijdens mijn jeugd, die ik in de
jaren zeventig voor de helft op strand en
dijk doorbracht, liet er niet één zich zien.
Gewoon: nooit. En zeehonden evenmin.
Kom daar nu eens om.
Ook volgens Adrie Meeldijk (56), decen-
nia visser vanuit Den Oever en IJmuiden
geweest en nu schipper op een Belgisch
EMB018p064_repo_Bruinvis_defb.indd 65
peilschip, zijn er veel meer dan vroeger.
‘Als ik langs de kust vaar, kom ik ze heel
vaak tegen. Ze hebben zich verplaatst
naar plekken waar je ze vroeger minder
zag.’ Toen hij nog op langoustines viste in
de Botney Cut, een diepe trog in de steni-
ge Klaverbank, halverwege Engeland, zag
hij er ‘wel honderden’.
Tot twintig jaar geleden, zegt Arthur
Oosterbaan (55), conservator van het na-
tuurcentrum Ecomare op Texel, ‘kwamen
bruinvissen ten zuiden van de lijn van de
Deense baai Limfjord-Schotland nauwe-
lijks voor. De onderzoeksinstelling IMA-
RES van Wageningen University turfde
er een paar jaar geleden vanuit de lucht
bijna negentigduizend, alleen al op het
Nederlands continentaal plat. In de gehe-
le Noordzee zwemmen er misschien wel
vierhonderdduizend rond. Bij Ecomare
hebben ze er twee in een ruim bassin, ul-
tra wendbare beesten – om de term ‘wa-
tervlug’ te vermijden. Ze houden je met
een vief oog continu in de gaten.
In 1994 stond de bruinvis op de Rode Lijst
als ‘ernstig bedreigd’, waarna de pho-
coena phocoena met stip steeg naar de
status ‘kwetsbaar’, een plek die hij deelt
met de gewone zeehond. Vaar naar Vlie-
land en kijk bij het binnenvaren naar bak-
boord, houdt de ogen open bij de pieren
van IJmuiden, de Westkapelse zeedijk of
zelfs het strand van Noordwijk en je ziet
hoeveel zeehonden toch bij die notering
horen.
Intussen is onduidelijk waarom de bruin-
vissen zo talrijk zijn geworden, op plek-
ken waar ze voorheen waren verdwenen.
Oosterbaan: ‘De groei valt niet te verkla-
ren uit de aanwas van de nog aanwezige
populatie, daarvoor zijn het er gewoon te
veel. Migratie, waarschijnlijk vanuit het
noorden, speelt dus ook een rol.’
Maar biologen moeten ook gissen naar de
reden waarom bruinvissen uit de noorde-
lijke Atlantische Oceaan naar het zuiden
zijn opgeschoven. De visserij in Noorse
wateren kreeg aanvankelijk de schuld;
die zou de scholen prooivis wegkapen
voor de neuzen van de bruinvissen. De
bruinvissen doen het hier gewoon goed,
dus blijkbaar is er genoeg te eten.’
Skeletten
In Ecomare is een zaal ingericht die vol-
hangt met skeletten van walvissen en dol-
fijnen. De inrichting is even spectaculair
als luxe uitgevoerd, wat deels te danken is
aan de vondst van grote brokken ‘amber-
gris’ in de ingewanden van een potvis die
in 2013 op de nabije Razende Bol strand-
de. Ook daarvan hangt het geraamte aan
het plafond. De stof ontstaat doordat de
potvis deze in de darmen afscheidt bij een
slecht verteerbare maaltijd, zoals inktvis-
sen die scherpe ‘snavels’ hebben – onge-
veer zoals oesters parelmoer afzetten rond
een scherpe zandkorrel. Ambergrijs is, net
ELSEVIER    65
16-04-2015 11:37
 Grijze zeehonden pakken
bruinvissen als die
minder alert zijn
Bruinvis

Grijze
zeehond

Ecomare
Zeehonden op een zandplaat
tussen Terschelling en
Ameland

Zee-
honden
ANP

66  ELSEVIER 

EMB018p064_repo_Bruinvis_defb.indd 66 16-04-2015 11:38

 Leef-
gebied

als bijvoorbeeld natuurlijke muskus, zeer

gewild bij de parfumindustrie die er dan
ook tonnen voor neertelt.
Oosterbaan laat zijn vingers langs de tan-
den van een bruinvis glijden. ‘Spatelvor-
mig,’ zegt hij. In tegenstelling tot tuime-
laars en andere dolfijnen eten bruinvissen
vooral vingergrote grondeltjes, die ze uit
het zand scheppen. En daarvoor is een
haag van afgeplatte tanden handiger dan
het scherpe gebit van een gemiddelde dol-
fijn, die liever volwassen haringen eet. Of
zoals de halftamme tuimelaar Fungie, die In blauw is
rondzwemt in de zee bij de Ierse plaats aangegeven waar de
Dingle, keer op keer laat zien: zalm en bruinvis voorkomt
zeeforel – en geef ze eens ongelijk. op de wereld
Het dieet van vooral grondels maakt het
raadsel van de toename van de bruinvis-
sen intussen alleen maar groter. Dat soort
visjes is namelijk nooit commercieel ge-
vangen, waardoor het argument van over-
bevissing voor hun verschuivende popu-
latie komt te vervallen.
Het zou niet voor het eerst zijn dat dieren
hun gebied uitbreiden louter, lijkt het,
omdat ze daar gewoon zin in hebben.
De levensverwachting van
Neem de Turkse tortel. Eind negentiende
een bruinvis is 24 jaar, ze
eeuw kwam hij aan deze kant van de Bos- wegen ongeveer 60 kilo
porus helemaal niet voor; tot de Tweede en bij de geboorte zijn ze
Wereldoorlog had het vogeltje slechts de 70 tot 90 cm lang
Balkan veroverd en in 2015 haalde het
duifje hier de zevende plaats bij de Natio-
nale Tuinvogeltelling.
De grote zilverreiger, tot dertig jaar terug
vooral geassocieerd met snikhete moe-
wal in Duitse kustwateren terechtkomen
en via een kort bestaan als marsvin in Het zou niet
rassen in contreien waar alleen David
Attenborough zich waagde, is eveneens
Denemarken de oversteek naar Groot-
Brittannië maken. ‘Kalveren doen ze in de voor het eerst
naar onze gematigde gewesten opgerukt.
Het sierlijke dier wedijvert in Nederland
Duitse Bocht; reden waarom we hier vaak
van “Duitse bruinvissen” spreken.’ zijn dat dieren
hun gebied
in aantal inmiddels met de blauwe reiger.
Voor je het weet staan ook die grote witte Oude stek

uitbreiden
vogels op de Albert Cuyp-markt naar vis- Het verhaal over de bruinvissen die zijn
resten te schooieren. teruggekeerd naar hun oude stek, zou

Oosterbaan: ‘Bij Ecomare hebben we elk
voorjaar een bruinvisexcursie. Dan kun je
met een boot hier voor de kust van Texel
de zee op om ze te spotten. Die voorspel-
baarheid verraadt al hoeveel er zijn en dat
het goed met ze gaat.’
Dat ze hier voor de kust zitten, is sei-
zoensgebonden. Oosterbaan schetst op
een denkbeeldige kaart in de lucht hoe de
bruinvissen een lus door de Noordzee ma-
ken, tegen de klok in. In de winter zitten
de porpoises voor de Engelse en Schotse
kust, waarna de bruinvissen als Schweins-
louter omdat
hier zijn gelukkige einde kunnen berei-
ken: welkom terug. Maar duidelijk niet
iedereen leek ze welkom te heten. ‘Veel
aangespoelde bruinvissen waren kapot
gesneden leek het, waarschijnlijk door
ze daar zin
vissers,’ zegt Niels van Elk (51), zeezoog-
dierenarts in het Dolfinarium en hij duwt
in hebben
een vijftiende haring in de bek van wal-
rus Nicolai, een anderhalve ton wegende,
speelse kolos.
Van Elk gaat geregeld op missie om ge-
strande walvissen en dolfijnen van een
wisse dood te redden. Dat leek niet on-

ELSEVIER 67

EMB018p064_repo_Bruinvis_defb.indd 67 16-04-2015 11:38


Ecomare
Bij Ecomare hebben ze twee bruinvissen rondzwemmen in een ruim bassin
Rob Gellman
Oudooms vertelden weleens op verjaardagen dat ze vanaf de boulevard van
Vlissingen bruinvissen de Westerschelde op zagen zwemmen
Duizenden grijze waarschijnlijk, want er komen weleens
bruinvissen in staand want terecht en je
zeehonden en ziet zo voor je dat de vissers die bruinvis-
jes daar dan uit lossnijden waarna ze op
tienduizenden het strand aanspoelen.’ Het gaat om vele
tientallen bruinvissen per jaar.
bruinvissen
Die theorie was echter niet waterdicht.
Als vissers zoiets zouden doen, dan zou
zijn onze
dat vroeg of laat uitlekken. En vissers
ontkenden altijd dat de dieren zo vaak
wateren rijker
in hun netten terechtkwamen en hard
bewijs daarvan of directe getuigen ont-
braken ook. Het ministerie van Economi-
sche Zaken liet Wageningen University en
het Koninklijk Nederlands Instituut voor
Onderzoek der Zee daarop een onder-
zoek doen naar de exacte toedracht van
68  ELSEVIER 
EMB018p064_repo_Bruinvis_defb.indd 68
die gehavende bruinviskadavers op onze
stranden. Om referentiemateriaal voor
het onderzoek te verkrijgen, wendden de
wetenschappers zich onder meer tot het
Dolfinarium. Van Elk: ‘Ze hadden vlees
van omgekomen bruinvissen en dat heb-
ben ze aan de grijze zeehonden hier aan-
geboden. Om te zien wat voor DNA-sporen
zeehondenbeten en nagelsporen achterla-
ten. Maar dat vonden die dieren volstrekt
beneden hun stand. Ze vraten het niet.’
Determineren
Toch slaagden de onderzoekers erin om
genetisch materiaal van zeehonden uit
de wonden van de bruinvissen te isoleren
en te determineren. Daaruit bleek onom-
stotelijk dat het inderdaad om grijze zee-
honden ging. En ook die zijn spectaculair
toegenomen.
In de jaren tachtig zag je ze voor het eerst
met jongen op zandplaten in de Wadden-
zee. Vorig jaar schatte de Zoogdierenver-
eniging de totale Nederlandse populatie
in de zomer op drieduizend. Dat getal kon
niet worden verklaard door natuurlijke
aanwas. Onderzoekers concludeerden dat
elke zomer een aanzienlijk aantal van de
Engelse kusten naar onze stranden ver-
huist.
En dat dit niet altijd knuffeldieren zijn,
was al meermalen gebleken. Zo zwemt bij
Helgoland een grijze zeehond rond die ge-
regeld gewone zeehondjes – model: ‘Le-
nie ’t Hart’ – verschalkt.
We weten het nu zeker, zegt ook Arthur
Oosterbaan: ‘Grijze zeehonden pakken
bruinvissen als die minder alert zijn. De
bijtwonden aan staart en rug bewijzen
dat. We schatten dat van alle aangespoel-
de bruinvissen 20 procent in netten sterft
en de helft door aanvallen van grijze zee-
honden.’ Intussen zijn video’s opgedoken
van dergelijke aanvallen.
Duizenden grijze zeehonden en tiendui-
zenden bruinvissen zijn onze wateren dus
rijker. Dat die zeehonden er af en toe een-
tje pakken, mag dan voor de kleine dol-
fijntjes niet leuk zijn, voor onze natuur als
geheel is dat een luxeprobleem.
En je zult het maar een keer zien vanaf die
boulevard in Vlissingen: een zeehond die
een bruinvis pakt. David Attenborough
zou direct, mét zijn camera, komen. ←
@MennoSteketee
16-04-2015 11:38
 Floris van Bommel
9th generation shoemaker
since 1734

Pepijn van Bommel

9th generation shoemaker
since 1734
Reynier van Bommel
9th generation shoemaker
since 1734

In 1734 star tte de familie Van Bomme l met de produc tie van hand-
gemaakte kw aliteitsschoenen. Momenteel leiden de broer s Rey nier,
Flor is en Pepijn van Bommel als 9e gener atie het familiebedr ijf. De
van vader op zoon over gedr agen kennis wordt tot op de dag van
vandaag toegepast bij de ver vaardiging van de Van Bommel sc hoen.

w w w. v a n b o m m e l . c o m
 VERDIEN

Op Funda staan zo’n

240.000 huizen te koop

Zo’n 40 procent van het

verkeer op Funda loopt
via mobiel of tablet

70  ELSEVIER 

EMB018p070_verdien_bedrijfbelichtFunda_defb.indd 70 16-04-2015 14:28


Funda
 ebsite met te koop
W
staande huizen (240.000),
huurhuizen, zakelijk vast-
goed, agrarisch vastgoed
en recreatiewoningen
26 miljoen bezoeken
per maand
Opgericht in 2001 door
makelaarsvereniging NVM
en uitgever Wegener
Nu eigendom van NVM en
Stichting Administratie-
kantoor Funda, met 2.500
certificaathouders
3,5 miljoen euro winst
in eerste halfjaar 2014
11,4 miljoen euro omzet
in eerste halfjaar 2014
90 medewerkers
EMB018p070_verdien_bedrijfbelichtFunda_defb.indd 71
TEKST: Lizanne Schipper
Marktkraam
vol huizen
Met zowel echte zoekers als funbezoekers is
Funda een van de populairste sites van Nederland.
Maar naast een handig uithangbord voor
makelaars, is de huizensite ook een slim
technologie­bedrijf, zegt CEO Marc Duijndam
M
oderne villa in Blaricum voor
3.650.000 euro. Voorzien van vier
badkamers, bioscoopruimte en een
eigen spa met zwembad, sauna,
stoomcabine en fitnessruimte.
Zie daar het laatste pandje waarbij Funda-directeur
Marc Duijndam heeft zitten zwijmelen. Ja, hij doet
het ook, grasduinen in de 240.000 koopwoningen
die worden aangeboden op Funda (spreek uit ‘fun-
da’, want het komt van ‘fundament’ – geen ‘foen-
da’ zeggen dus). Wie nog grotere dromen heeft,
neme overigens een kijkje aan de Herengracht in
Amsterdam, waar Funda een huis in de aanbieding
heeft voor bijna 7 miljoen.
Het merendeel van de Funda-surfers is volgens
Duijndam te karakteriseren als funbezoekers, zon-
der echte verhuisplannen. Dat blijkt ook wel uit de
duizelingwekkende cijfers: meer dan 26 miljoen
bezoeken registreert de huizensite per maand. Heel
wat Nederlanders verkiezen tijdens het lunchuur
‘gluren bij de buren’, zoals Duijndam het noemt,
boven plichtmatige conversaties met collega’s, zo
blijkt uit een grafiekje dat pageviews over de dag
meet. Het aantal unieke bezoekers per maand werd
een jaar of vijf geleden geschat op zo’n 3,5 miljoen,
maar Funda is ervan afgestapt om die aantallen te
vermelden. Ze zijn onbetrouwbaar geworden door-
dat dezelfde bezoeker naast zijn pc, ook via zijn
iPhone of smartphone het huizenaanbod kan raad-
plegen en dan meerdere keren wordt geturfd.
Bedrijf belicht
Zo’n 40 procent van het verkeer op Funda loopt al
via mobiel of tablet. Hebt u een verkoopbord in de
tuin? Wees niet verrast over voorbijgangers die de
pas inhouden en op hun telefoon turen. Zij staan
ter plekke uw zithoek en wc-tegels te checken.
Sinds de komst van directeur Duijndam in 2013
profileert Funda zich ondubbelzinnig als een tech-
nologiebedrijf. Duijndam heeft een indrukwek-
kende staat van dienst bij hippe Amerikaanse tech-
bedrijven. Zo was hij directeur Benelux bij Google
en zette hij de Nederlandse poot van LinkedIn op.
In 2011 werd hij gevraagd voor de raad van com-
missarissen van Funda, twee jaar daarna maakte
hij de switch naar het bestuur.
Toen worstelde de site nog met de massale toeloop
naar de site tijdens de halfjaarlijkse NVM-openhui-
zendagen. Zijn eerste project: het verhelpen van de
vertraging die de ruim één miljoen bezoeken op die
dagen veroorzaakten. ‘Dat zijn dé dagen, die moet
je aankunnen,’ zegt hij. Het was een van de rede-
nen dat hij vorig jaar 25 nieuwe mensen in dienst
nam, merendeels softwareontwikkelaars. Van de
nu in totaal negentig meisjes en – vooral – jongens
die uitzwermen over de kantoortuin van Rivierstae-
te, beter bekend als de Apenrots aan de Amstel, is
meer dan de helft techneut.
Bij gebrek aan voldoende Nederlandse whizzkids
is een aantal van hen gerekruteerd uit het buiten-
land. Met negen medewerkers uit India, Turkije,
Spanje en Portugal heerst er toch nog een lichtjes
ELSEVIER    71
16-04-2015 14:28
 VERDIEN
Boven:
In 2014 was
funda.nl de
huisvestingswebsite
van het jaar
Midden:
Er is ook een Funda-
app voor je mobiel
Onder:
Met de Oculus
Rift 3D-bril kun je
virtueel huizen kijken
Hennie Keeris
internationale vibe in het verder volgens Duijndam
‘oer-Hollandse’ bedrijf. ‘Iemand uit India voor het
eerst op het ijs zien staan tijdens een bedrijfsuitje
is een bijzondere ervaring.’
Funda blijft een Nederlandse aangelegenheid, ver-
zekert de CEO. In het verleden zijn er pogingen ge-
daan om lokale vestigingen op te zetten in Ierland
en Polen, maar die sloegen niet aan.
Familiegevoel
Een bescheiden klopje, een vrouw steekt haar
hoofd om de deur, mompelt iets. ‘Tien minuten
nog,’ roept Duijndam. De vergaderkamer blijkt te-
vens dienst te doen als kolfruimte voor jonge moe-
ders. Bij Funda heerst een familiegevoel, zegt hij
onbewogen. ‘Een leuk, warm bedrijf, dat voelt als
thuis.’ Zijn pr-medewerker en hij sommen beurte-
lings recente uitjes op: abseilen en boogschieten
op forteiland IJmuiden, een curling workshop met
72 ELSEVIER
EMB018p070_verdien_bedrijfbelichtFunda_defb.indd 72
Rintje Ritsma, ettelijke voetbaltoernooien en –
Duijndam: ‘Dat vind ík nou leuk’ – bowlen.
Ook de bijna vierduizend makelaars van make-
laarsvereniging NVM behoren tot de Funda-fami-
lie. Samen met regionale krantenuitgever Wegener
introduceerde de NVM de huizensite in 2001. Daar-
mee kwam de kaartenbak van de makelaar, zijn ka-
pitaal, online beschikbaar voor iedereen. Een ont-
wikkeling die niet door ieder NVM-lid op gejuich
werd onthaald. Maar de vlucht naar voren was MARC
onontkoombaar. ‘Om de positie van de makelaar
te waarborgen, móest de NVM wel tegemoetko- DUIJNDAM (46)
men aan de groeiende behoefte aan transparantie.’ 1993-1997
Heao Amsterdam
Voor Wegener, dat de regionale buurtinformatie
verzorgde, was Funda een aantrekkelijk adverten- 1998
tieplatform. Salesmanager World Online
In de loop der jaren ging Funda ook andere vast- 2002
goedgebruikers bedienen. Zo werd in 2005 ‘Funda Google manager Benelux
in business’ gelanceerd, sinds vorig jaar volgens
Duijndam de grootste aanbodsite van kantoren, 2008
Partner Greenhouse
winkels en horecapanden. In 2006 volgde agra-
Innovation
risch vastgoed – landbouwgrond en boerderijen.
Wegener stapte er twee jaar geleden uit, en ver- 2009
kocht zijn belang voor ruim 15 miljoen euro aan Oprichter LinkedIn
de huidige twee aandeelhouders: de NVM en de Nederland
Stichting Administratiekantoor Funda. De stich- 2011
ting vertegenwoordigt 2.500 certificaathouders, al- Commissaris bij Funda
len NVM-makelaars. Funda hoeft niet bang te zijn 2013
voor reactionaire of wispelturige makelaars, want Algemeen directeur Funda
uitsluitend het door de NVM gekozen stichtings-
bestuur heeft stemrecht en dan nog voor slechts 10
procent. Een bijzondere constructie, aangezien het
belang in de onderneming 30 procent is.
Winststijging
Met de resultaten en bijbehorende dividenduitke-
ringen kunnen de makelaars tevreden zijn. De cij-
fers over geheel 2014 worden pas tegen de zomer
naar buiten gebracht, maar over het eerste halfjaar
boekte Funda een winststijging van bijna 38 pro-
cent tot ruim 3,5 miljoen euro, op een omzet van
zo’n 11 miljoen euro. De site had naar eigen zeggen
profijt van economisch herstel. Verkopers hadden
meer over voor royaler aangeklede profielen.
Funda haalt ongeveer 40 procent van de inkomsten
uit betaalde extraatjes, zoals een prominentere
plek voor het huis, plaatsing van een video, een
360 graden-foto of een 3D-plattegrond. Adverten-
ties van bedrijven als banken en energieleveran-
ciers leveren nog eens 20 procent omzet op, en de
rest komt van plaatsingskosten. Aan de NVM-ma-
kelaar die een simpele advertentie plaatst, verdient
Funda niets, die betaalt eenmalig 25 euro aan de
NVM. Makelaars van buitenaf – sinds 2009 welkom
op Funda – moeten per advertentie jaarlijks 160
euro aftikken. Dat laatste maakt Funda tamelijk re-
16-04-2015 14:28
 cessiebestendig. Hopeloos aanbod dat al jaren op
de site staat, blijft wel opbrengsten genereren.
De privileges van de NVM-makelaar, lage kosten en
een hogere plek op de pagina, zetten kwaad bloed
bij makelaars die zijn aangesloten bij andere bran-
cheverenigingen. Zij klagen over de monopoliepo-
sitie van Funda. Strikt genomen onheus, aangezien
er wel degelijk concurrenten zijn zoals koophui-
zensite Jaap.nl en huurhuizensite Pararius. Maar
fair is fair, in naamsbekendheid en bezoekersaan-
tallen halen zij het niet bij Funda. Makelaarsver-
eniging VBO begon in 2012 een bodemprocedure
tegen machtsmisbruik en kreeg begin dit jaar van
de rechtbank de opdracht een en ander te bewij-
zen. Dat belooft een slepend proces te worden, dat
kan uitlopen op een schadevergoeding. Duijndam
houdt zijn lippen stijf op elkaar.
Voor Funda is het balanceren tussen de verschil-
lende belangen. ‘We zijn partner van de makelaar,
ons doel is hem te ontzorgen. Maar we moeten ook
de kwaliteit van de data bewaken, zodat de consu-
ment weet dat hij op onze informatie kan vertrou-
wen.’ Makelaars die het met de waarheid niet zo
nauw nemen, wordt dan ook de toegang ontzegd.
Met nieuwe technieken wil Funda de makelaar helpen, bijvoorbeeld met analysesoftware
En dat is zeker wel eens voorgevallen, zegt Duijn-
dam. Dan klopte bijvoorbeeld het aantal vierkante
meters niet. Signalen over gesjoemel moeten ko-
men van consumenten of collega-makelaars. ‘We
lemaal elementen, zou je denken, waarmee de ma-
kelaar zich nu juist pleegt te onderscheiden. Makelaars die
kunnen niet voor 240.000 objecten politieagentje
spelen.’
Wel staan nieuwe technieken op stapel om de con-
sument weer naar het fysieke makelaarskantoor het met de
Data
te lokken. Zoals software voor de Oculus Rift, een
3D-bril die beschikbaar komt bij de makelaar, met waarheid niet
Met nieuwe technieken wil Funda de makelaar
helpen. Zo lanceerde de site vorig jaar de Marktver-
filmpjes waarmee je door huizen kunt lopen. Zo
levensecht dat proefpersonen met hun armen om zo nauw
kenner, software die de bezoekersstromen analy-
seert. Een makelaar zou uit die data bijvoorbeeld
zich heen begonnen te maaien omdat ze een kast-
deur wilden openen. nemen, wordt
kunnen opmaken dat potentiële kopers van een
huis dat hij in de aanbieding heeft, meestal zoeken
Tijd om op te breken, waarschuwt Duijndam – zijn
medewerkster kan het kolven niet langer uitstel- de toegang
naar een kamer extra. ‘Als de verkoper van zijn zol-
deretage dan twee kamers maakt, kan de prijs mis-
len. Hoewel ze op een representatieve plek zitten
zo aan de Amstel, is hij opgelucht tegen de zomer tot Funda
schien wel omhoog,’ aldus Duijndam.
Van sommige snufjes kun je je afvragen of zij niet
te verhuizen naar een moderner pand met meer
ruimte: Huys Europa, het vroegere hoofdkantoor ontzegd
juist bijdragen aan de overbodigheid van de (aan- van Ahold aan de Amsterdamse Piet Heinkade.
koop)makelaar. Zo wil Funda de zoekfunctie uit- Om inspiratie op te doen voor de aankleding van
breiden, zodat het bijvoorbeeld mogelijk wordt hun nieuwe plek zijn ze nog bij onlinewinkelketen
om huizen te vinden die vanaf kantoor binnen een Coolblue in Rotterdam langs geweest, bekend om
halfuur met de auto bereikbaar zijn. Ander voor- zijn speelse kantoorinrichting. Nee, Duijndams
nemen is om meer, wat Duijndam noemt, ‘zachte’ oude studentenkamer wordt aan de Piet Heinkade
data toe te voegen over de omgeving van een huis. niet gereproduceerd, noch komt er een ballenbak.
‘Dan kun je bijvoorbeeld uitzoeken of er in de Maar het wordt leuk, met een grote keuken aan
buurt een christelijke school is.’ Ten slotte is er het het IJ als centrale ruimte voor het personeel. ‘Wij
plan om de zoekresultaten te personaliseren: ‘Als zorgen goed voor onze mensen,’ zegt Duijndam.
jij en ik allebei aangeven een huis tussen 250.000 Met onbeperkt gratis eten en drinken als troef –
en 300.000 euro te zoeken, dan krijgen we op basis ‘salades, lekkere soepen en Nespressokoffie,’ somt
van eerder zoekgedrag verschillende resultaten die Duijndam geanimeerd op – en keukendames die
zijn toegesneden op onze specifieke interesses.’ Al- onderdeel zijn van de Funda-familie. 

ELSEVIER    73

EMB018p070_verdien_bedrijfbelichtFunda_defb.indd 73 16-04-2015 14:28

 www.elsevierjuist.nl/publieksawardOTO’S:
Marie Cécile Thijs

Meer informatie over de Social Enterprise Day?

Ga naar Socialenterpriseday.nl

74  ELSEVIER 

EMB018p074_social.indd 74 16-04-2015 15:07

 DOE
MEE EN
STEM
Op 21 mei wordt de via onze
Social Enterprise Day 2015 gehouden, website

en Juist heeft zes ondernemingen

genomineerd voor de
Publieksaward. Welk bedrijf
dat sociaal onderneemt, heeft
volgens jou de meeste potentie?

De genomineerden zijn:
Fastned, Tony’s Chocolonely,
Roetz, Ctaste, Plastic Whale en
Plastic Soup LAB

LEES MEER OVER DEZE BEDRIJVEN

ÉN STEM VIA

www.elsevierjuist.nl/
publieksaward

 
 

ELSEVIER 75

EMB017p074_social.indd 75 16-04-2015 14:36

 verdien TEKST: Heidi Klijsen
HET
DILEMMA
Elke maand legt
Elsevier Juist een
aantal experts een
lastig probleem
met geld voor
Drie kenners adviseren
over hoe je het aanpakt
als je je huishoudelijke
hulp wit wilt gaan
betalen
Dick Leeuw (36) →
belastingadviseur en
financieel planner bij Alfa
Accountants & Adviseurs
‘Als een huishoudelijke hulp minder dan
vier dagen per week werkzaamheden ver-
richt, is in beginsel de Regeling dienstver-
lening aan huis van toepassing. Op grond
van deze regeling mag u het afgesproken
bedrag gewoon uitbetalen. De hulp is ver-
antwoordelijk voor het aangeven van de
inkomsten bij de Belastingdienst. Werkt
de vaste hulp meer dan drie dagen in de
week bij jou, dan moet je opletten. Op
dat moment is zij fiscaal bezien in dienst-
betrekking. Je moet dan loonbelasting,
premie volksverzekeringen en werkne-
merspremies afdragen. De werknemers-
premies zijn voor de Werkloosheidswet
(WW), Ziektewet (ZW) en Wet werk en
inkomen naar arbeidsvermogen (WIA).
Deze mag je (deels) inhouden op het loon
van de hulp. De werkgeversverzekeringen
moet je zelf betalen.
‘Op grond van de vereenvoudigde regeling
voor personeel aan huis hoef je maar één
keer per jaar (digitaal) aangifte te doen
voor de belastingen. Zit je niet te wach-
ten op het doen van aangifte en het vol-
76  ELSEVIER 
EMB018p076_verdien_dilemma_defb.indd 76
Financieel dilemma
Wij betalen onze hulp in de
huishouding zwart. Dit voelt
niet goed, maar zij is bang er
te hard op achteruit te gaan als
ze haar geld wit ontvangt. Hoe
komen we hier uit?
doen aan de verzekeringsplicht? Je kunt
dit mogelijk voorkomen door haar maxi-
maal drie dagen bij je te laten werken.
Uiteraard moet dit praktisch in te vullen
zijn en moet de hulp dit ook willen. Een
alternatief is om verschillende hulpen in
te huren.’
Martijn Pennekamp (40) →
oprichter startersplatfom
ikwordzzper.nl
‘Een argument om je hulp te overtuigen:
stel, ze is ergens aan het werk en krijgt
een ongelukje, dan staat ze als zwartwer-
ker heel zwak. Bovendien is er altijd het
risico dat ze tegen de lamp loopt als ze
zwart werkt, waardoor ze een boete voor
haar kiezen krijgt.
‘Werkt de hulp meer dan drie dagen per
week (ofwel minstens 1.225 uur per jaar),
dan betaalt ze, mits ze aan een aantal
voorwaarden voldoet, nauwelijks be-
lasting. Ze kan dan gebruikmaken van
interessante fiscale faciliteiten als de
zelfstandigenaftrek, startersaftrek en
mkb-winstvrijstelling. Ze moet dan wel
meerdere opdrachtgevers hebben en echt
als zelfstandige haar bedrijf uitoefenen.
De criteria staan op belastingdienst.nl.
‘De meeste huishoudelijke hulpen werken
waarschijnlijk minder uren. Wijs de hulp
erop dat ze minstens 25 tot 30 procent van
haar witte inkomen reserveert voor belas-
tingen en sociale premies. Anders kan de
belastingaanslag die ze na het indienen
van de aangifte krijgt, wel eens tegenval-
len. Ze kan er ook voor kiezen om via een
payrollorganisatie (bij jou) te gaan wer-
ken. Dan wordt alles administratief goed
geregeld, maar daar levert ze uiteraard
wel een stukje inkomen voor in.’
Catelene Passchier (60) →
vicevoorzitter FNV
‘Natuurlijk hebben veel mensen het goed
voor met hun huishoudelijke hulp en be-
talen ze die ook redelijk tot goed. Maar dit
gebeurt nog vaak zwart, omdat anders de
kosten te hoog worden. Maar de Regeling
dienstverlening aan huis biedt ook geen
heel goede oplossing. Het is weliswaar
een “witte regeling”, maar wie eronder
valt, heeft in Nederland nu nauwelijks
rechten. Als deze mensen ziek worden
of arbeidsongeschikt raken, hebben ze
geen verzekering om op terug te vallen.
Zij zijn door deze regeling namelijk niet
verzekerd voor de Ziektewet, de WW of
de WIA. Ook is er geen ontslagbescher-
ming. Volgens ons horen deze mensen op
zijn minst dezelfde rechten te hebben als
mensen die in loondienst werken. De hui-
dige regeling leidt alleen maar tot meer
zwartwerken en het opzetten van schijn-
constructies.
‘Een goed alternatief zou het diensten-
chequesysteem zijn. Met een kleine subsi-
die van de overheid kun je als particulier
gewoon je hulp blijven betalen, maar wor-
den er wel belasting en premie afgedra-
gen, en heeft de hulp ook werknemers-
rechten. De ervaringen met dit systeem
zijn in België en Frankrijk erg positief.’
@HeidiKlijsen
15-04-2015 09:13
 VAN € 17,55 VOOR SLECHTS:

MAAK KANS OP 2 VAN DE

10 ELEKTRISCHE FIETSEN
T.W.V.

€ 3.000

www.zininlandleven.nl

Landleven is hét magazine voor

buitenwonen en buitenleven.
Met elk nummer 164 pagina’s vol tuintips, de
lekkerste recepten, inspirerende buitenwoon-
reportages, dieren, er-op-uit, creatieve
doe-het-zelfartikelen en nog veel meer!

Zin in Landleven gekregen? Neem dan nu

een proefabonnement.

GA NAAR WWW.ZININLANDLEVEN.NL
* HET ABONNEMENT STOPT AUTOMATISCH NA 3 NUMMERS
 VERDIEN TEKST: NIC VRIESELAAR
EINDELIJK THUIS
FOTO’S: MICHEL MEES

‘Het staat in
de geschiedenis-
boeken, en het staat
er nu nog steeds’
Bram de Jaeger en Céline Pessers
kochten vorige zomer in Noord-Holland
BEZOCHT: een houten huis uit de zeventiende
Bezocht maar niet
gekocht: niets. eeuw, dat van binnen door al zijn
Het was meteen raak.
muurschilderingen nog fraaier is
dan van buiten

E
en kwartier rijden van Amster-
dam ligt Broek in Waterland.
Meer dan tachtig rijksmonu-
GEKOCHT: menten staan in de smalle
straatjes van het kleine dorp.
Houten huis uit de zeventiende eeuw Het zijn bijna allemaal houten huizen,
Adres: Laan 28 blauw geschilderd en rijk versierd. Zo ook
Plaats: Broek in Waterland het huis dat Bram de Jaeger (33) en Cé-
Provincie: Noord-Holland line Pessers (33) in het voorjaar van 2014
Prijs: 440.000 euro kochten. Hij is bankier voor cultuurinstel-
Oppervlakte: 178 vierkante meter lingen bij ABN AMRO in Amsterdam, zij
is innovatiemanager bij dezelfde bank.
Wie bij hen binnenstapt, vergaapt zich al
snel aan het lange houten gewelf dat net
Broek in
Waterland
als veel muren in het huis is beschilderd
met landschappen van een paar eeuwen
geleden. Het stel heeft er niet lang over
hoeven nadenken.
Zij: ‘Hiervoor huurden we een bovenwo-
ning in Amsterdam, maar toen Julius werd
geboren, was het tijd om een groter huis
met een tuin te vinden. Maar dat vind je
voor een normale prijs niet meer binnen
de ring.’
Hij: ‘Intussen was ik er niet zo happig op
om uit de stad te vertrekken: ik wilde het
liefst dicht bij het theater en de opera blij-
ven. Dus toen Céline begon met zoeken op
Funda keek ik over haar schouder mee.
Maar toen we dit huis net buiten de stad
zagen, was ik ervan overtuigd dat dit het
was.’
Zij: ‘Kort erna was er een kijkavond. Bram
kon helaas niet, waarop ik alleen ben ge-
gaan. De eigenaren waren helemaal ver-
baasd dat er toch iemand kwam opdagen.
Ze hebben me wel dik twee uur lang rond-
geleid. Van hot naar her, het huis leek wel
een doolhof!’
Hij: ‘Hiervoor was het één huis, nu is het
gesplitst in twee. Maar het was dus lastig
om te zien wat nu waar was.’
Zij: ‘De locatie, een kwartier rijden van
Amsterdam, is uitstekend. Maar ik had er
dus niet direct zo’n goed gevoel bij, omdat

78 ELSEVIER

EMB018p078_verdien_eindelijkThuis_defb.indd 78 15-04-2015 09:13

 Boven: ‘Het huis voelt een beetje als een museum’ Onder: ‘Nu we er eenmaal zitten, heb ik al
helemaal het gevoel dat het óns huis is. Zo’n oude jassengevoel geeft het’

ik niet helemaal doorhad hoe de indeling

precies was.’
Hij: ‘De zaterdag erop ben ik ook gaan kij-
ken, en toen zag ik het: dit moest het zijn.’
Zij: ‘Ik was stiekem al lang blij dat er een
huis was waarmee ik Bram kon verleiden
om weg te gaan uit de stad.’
Hij: ‘En drie weken later was de deal
rond. In juni kregen we de sleutel.’
Zij: ‘Nu we er eenmaal zitten, nog niet
eens een jaar, heb ik al helemaal het ge-
voel dat het óns huis is, alsof het mijn
ouderlijk huis is. Zo’n oude jassengevoel
geeft het.’
Hij: ‘Maar dat ging niet zonder slag of
stoot: het huis gaf in eerste instantie niet
echt mee toen we het gingen opknappen
en schilderen.’
Zij: ‘Het huis moest zich even aan ons
overgeven. Dat klinkt wat zweverig, maar
er heeft jarenlang een bed and breakfast
in gezeten, met bezoekers van over de
hele wereld. Ik had het idee dat het huis

ELSEVIER    79

EMB018p078_verdien_eindelijkThuis_defb.indd 79 15-04-2015 09:13

 XXX

daardoor een bepaalde status quo had.’

Hij: ‘Daarna kwamen wij, en we begon-
nen overal aan te duwen en te trekken
en te verbouwen. Natuurlijk, met res-
pect voor het huis, maar toch met een
zekere drift, omdat we veel dingen an-
ders wilden.’
Zij: ‘En er ging van alles mis tijdens de
verbouwing: lekkages, constructiefou-
ten. We hadden al een bad en wastafels
besteld in Engeland, maar op de dag
dat alles werd bezorgd, zei de timmer-
man dat onze plannen niet door konden
Boven: Bedstee
gaan.’
en potkachel in de
kinderkamer
Hij: ‘De boog van het tongewelf in de
Midden: ‘De entree, loopt door tot in de badkamer.
schilderingen aan de Dus het hele plan dat we hadden uitge-
muren en plafonds tekend, bleek bij nader inzien helemaal
zijn zo gaaf’ niet te kunnen: het paste niet.’
Onder: ‘We zijn Zij: ‘Al het sanitair moest terug naar En-
dankbaar dat zo’n geland.’
eeuwenoud huis even Hij: ‘We hebben uiteindelijk veel meer
ons onderkomen is’
moeten doen dan verwacht. Het schil-
derwerk bleek slechter dan gedacht, er
waren een paar rotte kozijnen.’
Zij: ‘Als we alles van tevoren hadden ge-
weten, zou het maar de vraag zijn of we
het hadden gekocht. Maar gelukkig heb-
ben we het toch gedaan.’
Hij: ‘Het huis voelt een beetje als een
museum. Het is ooit een weeshuis ge-
weest, een bibliotheek, en oorspronke-
lijk zou het gebouwd zijn voor een pro-
cureur.’
Zij: ‘En de schilderingen aan de muren
en plafonds zijn zo gaaf. Vroeger was
het hele huis opgesplitst in vier huizen.
In die periode hebben ze helaas ook een
aantal van de panelen in een van de
wanden eruitgezaagd om ze te verkopen
als losse kunst.’
Hij: ‘Een bevriende collega die is ge-
specialiseerd in zeventiende-eeuwse
prenten, en zich ook heeft ingelezen in
houtschilderingen, wil binnenkort eens
kijken of hij kan terugvinden hoe het er
vroeger uitzag, toen de schildering com-
pleet was.’
Zij: ‘Ondanks de tegenslagen tijdens de
verbouwing en de missende panelen
lijkt het huis onverwoestbaar. Het staat
in de geschiedenisboeken, en het staat
er nu nog steeds.’
Hij: ‘Ik ben wel dankbaar dat wij hier
mogen wonen. Dat zo’n eeuwenoud huis
nu even ons onderkomen is.’

80  ELSEVIER 

EMB018p078_verdien_eindelijkThuis_defb.indd 80 15-04-2015 14:59

 PROBEER
nu Elsevier Juist!
WETEN, VERDIENEN, BELEVEN
Elsevier Juist biedt een unieke, positieve blik
op de wereld van nu en morgen. Gemaakt
met veel smaak en stijl biedt Elsevier Juist
evenveel verdieping als leesplezier.

3X JUIST

€10

Kies nu voor een proefabonnement. Je betaalt dan voor drie nummers slechts € 10
in plaats van € 17,85. Ga naar www.elsevierjuist.nl/abonneer. Je kunt ook profiteren
van deze aanbieding door te bellen met de klantenservice: 0314-358350.

Ga nu naar www.elsevierjuist.nl/abonneer

EMB018pxxx_AdvertorialJuist.indd 114 15-04-2015 10:52

 TEKST: Eefje Rammeloo in Sjanghai
FOTO’S: xxx xxxxx

Creatief uit het

keurslijf komen

Om te blijven groeien, moet de Chinese economie

innoveren. Het land moet zelf producten gaan maken
die kunnen concurreren met die van Europese en
Amerikaanse bedrijven. Kunnen de Chinezen dat
of staat het communistisch verbod op anders denken
die ambitie in de weg?

82  ELSEVIER 

EMB018p082_repoChina_defb.indd 82 15-04-2015 16:54

 Design Architect: Peter Schubert/Ennead International
Canteen design concept: RMJM
©Ennead Architects

Zo moet het
laboratorium van Huawei
in Wuhan eruit
gaan zien

ELSEVIER    83

EMB018p082_repoChina_defb.indd 83 15-04-2015 16:56

 Adi conet hitisci ne

I
n Cloud Nine, een enorme shopping
mall in Sjanghai, flaneren school-
meisjes langs de Chinese boetiekjes
maar ze duiken giebelend de H&M
in. Honderden winkels, verspreid
over acht verdiepingen. Maar hoewel er
ruimte genoeg is voor ‘eigen’ merken,
bepalen de grote niet-Chinese multina-
tionals het beeld: het Zweedse H&M, het
Japanse Uniqlo, Adidas en Lee. In de kel-
der heeft de Franse supermarkt Carrefour
twee verdiepingen.
In de vestiging van elektronicaketen
Suning bekijkt tijdschriftredacteur Liu
Jing (36) de telefoons. ‘Ik gebruik een
iPhone, net als al mijn collega’s. Het iOS-
systeem is beter en de kwaliteit van de te-
lefoon is beter dan van de telefoons die in
Boven: H&M in
Sjanghai
China worden gemaakt. Huawei is zeker
Midden: goedkoper, maar niet goed.’
Shopping mall Op een bankje in het atrium rust student
Cloud Nine in Chen Yidi (26) even uit. ‘Chinezen moe-
Sjanghai ten betere materialen gebruiken,’ vindt
Onder: ze. Tijdens haar studie in Duitsland was
WeChat is ze onder de indruk van wat daar te koop
de Chinese was. ‘Twintig jaar geleden was de kwa-
Whatsapp liteit van Chinese producten veel beter.
Mijn ouders kochten een ijskast en een
radio toen ze trouwden en die werken nog
steeds.’ Wat na 2000 is gemaakt, is vol-
gens Chen van mindere kwaliteit.

Laboratorium
China staat voor een nieuwe uitdaging. De
economische groei staat op een lager pitje
en de goedkope arbeid waarmee Chine-
zen jarenlang veel geld verdienden, is niet
meer zo goedkoop. Premier Li Keqiang wil
daarom dat zijn land het laboratorium
van de wereld wordt. Chinese bedrijven
moeten waardevollere producten gaan
maken om te concurreren met Europese
en Amerikaanse bedrijven. Wat de wes-
terse multinationals doen, moet China
zelf kunnen.
‘De manier waarop China innoveert, is de
manier waarop de rest van de wereld dat
over een aantal jaren ook zal doen: prag-
matisch, experimenterend.’ Alex Runne
(37) is directeur van de Chinese vestiging
van ?What If!, een innovatie-adviesbu-
reau. Zijn ogen schitteren als hij praat
over de innovatieve kant van China.
Peter Parks

Vooralsnog is er vooral veel innovatie op

internet. Runne noemt WeChat (de Chi-
nese WhatsApp): ‘Die ligt jaren voor op

84  ELSEVIER 

EMB018p082_repoChina_defb.indd 84 15-04-2015 16:56

 Logo van yy.com, de
populaire versie van
YouTube in China

alles wat we op de westerse markt ken-

nen.’ Een ander voorbeeld is het popu-
laire yy.com, op het eerste gezicht een
HET VIJFDE GENERATIE
Chinese versie van YouTube. Maar deze NETWERK VAN HUAWEI
website gaat verder. Met Portugese les,

T
een make-up-workshop of een muziek- erwijl de meeste
optreden kunnen deelnemers virtuele mobielecommuni-
rozen verdienen die in te ruilen zijn voor catiebedrijven bezig
echt geld. Leuk en soms lucratief. In een zijn met een fatsoenlijk
land met zo’n gigantische oppervlakte functionerend vierde-
biedt dit soort websites de mogelijkheid generatienetwerk, werken
de ingenieurs van Huawei
om mensen in de verste uithoeken te be-
volgens The Wall Street
reiken. Een farmaceutisch bedrijf post Journal aan een vijfde-
bijvoorbeeld elke maand een bijscho- generatienetwerk. Dat
lingssessie op yy.com. Zo hoeven de ver- moet in 2020 in gebruik
tegenwoordigers niet naar het hoofdkan- worden genomen. De
toor af te reizen. afgelopen tien jaar was
In het Westen worden Jack Ma (Alibaba) Huawei, in de jaren tach-
en Lei Jun (van YY en elektronicabedrijf tig opgericht door een in-
Xiaomi) vergeleken met Steve Jobs. Ze zijn genieur uit het Volksleger,
er dus wel, Chinese vernieuwers, maar we vooral succesvol dankzij
zijn creatieve manier om
hoeven geen ‘creative act of God’ van ze te
netwerken te verbeteren.
verwachten, denkt Runne. ‘Daarvoor heb
je meer persoonlijke vrijheid nodig.’
Niet door dure onderdelen
te vervangen, maar door
nieuwe software te instal-
leren. Daarmee streefde
het internationaal geves-
tigde namen zoals Nokia
en Alcatel-Lucent voorbij.
Bijna de helft (46 procent)
van de Huawei-werkne-
mers houdt zich bezig
met onderzoek en ontwik-
keling. Bij het R&D-cen-
trum in Sjanghai werken
meer dan 10.000 mensen,
veelal afgestudeerd in de
computerwetenschappen.
Het bedrijf laat zich erop
voorstaan dat het geen
kennis importeert, maar
vertrouwt op eigen, Chi-
nese innovaties. Sinds de
eeuwwisseling is Huawei
wel een groot aantal part-
nerschappen aangegaan
met telecombedrijven
zoals Orange, Vodafone
en Motorola. Sinds 1997
wordt het bedrijf gesteund
door de regering in
Peking, wat de ontwikke-
ling ten goede is geko-
men. Vorig jaar ontkende
Huawei dat het dankzij die
staatssteun zijn producten
tegen een lagere prijs
dan de concurrentie op
de Europese markt kon
brengen.

Onderzoek
Volgens een rapport van het Amerikaanse
Battelle Memorial Institute gaf China vo-
rig jaar 223 miljard euro uit aan onder-
zoek en ontwikkeling, 22 procent meer
dan in 2012. De Wereldbank berekende
dat China in 2012 bijna 2 procent van het
bruto binnenlands product uitgaf aan
onderzoek en ontwikkeling. Dat percen-
tage ligt een stuk hoger dan in Amerika,
Japan of Duitsland. In Nederland lag het
percentage in dat jaar op 2,16. Wereldwijd
ligt het gemiddelde in de Europese lan-
den al jaren vrij stabiel rond de 2 procent.
Je zou dus kunnen zeggen dat China niet
onderdoet voor westerse economieën. De
verwachting is zelfs dat China vanaf 2018
meer aan research & development uitgeeft
dan Europa.
Er wordt van alles zelf ontwikkeld, maar
efficiëntie blijft lastig. Bij de aanleg van Een op de twee werknemers bij telecomgigant Huawei houdt zich bezig met onderzoek
een treinverbinding wordt niet gekeken
naar bestaande sporen; er wordt dood-
leuk een spoor naast gelegd. En de kwa- daarom worden producten van eigen bo- hij. Deze collectie van ZOKE is bedoeld
liteit houdt te wensen over: druk je het dem steevast met wantrouwen bekeken; voor ‘ontspanning aan het water, in het
lichtknopje te hard in, dan breekt het af, Chinese merken – op een aantal na – zijn park of naast het zwembad’. Het draait
een nieuwe fiets roest na de eerste regen- gewoon niet cool. om luxe. De collectie aan de andere kant
bui. Dan kun je nog zo innovatief zijn, Randall Guxusu (31) wijst naar de dikke van de winkel, ontwerpen met grote stip-
gebrekkige kwaliteit kan alle vooruitgang rijen bontgekleurde bikini’s en badpak- pen in primaire kleuren, is sportiever.
tenietdoen. ken in de rekken van de winkel. Ze zijn Daarin mag je wel zwemmen.
Dat zien Chinese consumenten ook en niet bedoeld om mee te zwemmen, vertelt Hoewel de kleine winkel, achter in Cloud

ELSEVIER    85

EMB018p082_repoChina_defb.indd 85 15-04-2015 16:56

 CREATIEF CHINA
DE ELEKTRISCHE AUTO
VAN BATTERIJMAKER BYD
T
oen batterijenfabri-
kant BYD in de gaten
kreeg dat elektri-
sche auto’s de toekomst
hadden, gooiden ze het
roer om. In 2002 breidde
BYD zijn activiteiten uit
naar de auto-industrie,
met de aankoop van auto-
fabrikant Tsinchuan Au-
tomobile. Om de kennis,
ervaring en expertise van
de batterijmakers niet
verloren te laten gaan,
begon BYD ook hybride
auto’s te produceren.
Inmiddels laat de volledig
elektrische auto niet lang
meer op zich wachten. In
2010 zette BusinessWeek
het automerk op de acht-
ste plek van de lijst met
Qin, een plug-in hybride model van fabrikant BYD
86  ELSEVIER 
EMB018p082_repoChina_defb.indd 86
innovatiefste bedrijven ter
wereld. In 2013 gaf BYD
370 miljoen euro uit aan
R&D, 5,4 procent van de
totale omzet.
BYD weet zich gesteund
door de Chinese over-
heid, die echt iets aan de
luchtvervuiling moet en
wil doen. Bovendien lonkt
de Europese markt, waar
de consument milieube-
wuster is dan in China. Zo
nam Schiphol afgelopen
zomer twee van de 35 be-
stelde elektrische bussen
in gebruik.
‘Technologie is onze
prioriteit, en innovatie is
de basis van ons bedrijf,’
zegt woordvoerder Du.
Hij geeft toe dat het niet
Nine, iets anders doet vermoeden, is
ZOKE een van de grotere merken badmo-
de in China. Marketingman Guxusu wil
van ZOKE een sterker en bekender merk
in China maken. Dat kan niet zonder in-
makkelijk is om een spiratie uit het buitenland, zegt hij. ‘We
Chinees te overtuigen kijken veel naar Italië, maar we gebruiken
dat een auto met minder natuurlijk ook Chinese invloeden.’
uitstoot de verstandigste Op het scherm achter hem dansen blonde
keuze is. ‘Wij lopen voor- vrouwen in ZOKE-badpakken naast het
op in meerdere opzichten: zwembad. Waar zijn dan die Chinese in-
praktisch, kostentech-
vloeden? Guxusu zoekt tussen de bikini’s
nisch en milieuvriende-
lijk. Gelukkig wordt de aan het rek. En zoekt. En zoekt. En vindt
klant steeds rationeler.’ dan een bloempatroon waarin de stads-
In plaats van alleen naar bloem van een Chinese stad is verwerkt.
de prijs van de auto te Guxusu is trots op de stoffen waarvan de
kijken – in China geldt: badkleding is gemaakt. ‘Ons materiaal
hoe duurder, hoe beter – komt uit Italië.’ Zo’n buitenlandse route
is de klant steeds meer is dé manier voor Chinese merken om ge-
geïnteresseerd in het loofwaardigheid te verwerven, weet Ben
product. ‘Neem bijvoor- Cavender (31), analist bij de China Market
beeld de Qin,’ zegt Du.
Research Group. Li-Ning deed het al met
‘Je kunt er 70 kilometer
elektrisch mee rijden, wat sportkleren: ‘Dat merk opende winkels
in de dagelijkse behoefte in Singapore en een ontwikkelingscen-
voorziet.’ trum in de Verenigde Staten. Dat geeft een
signaal af aan Chinese consumenten: Li-
Ning is net zo goed als westerse merken.’
Het gaat om de perceptie: daarom hebben
bedrijven steeds meer budget voor R&D
en marketing.
Ook de overheid onderneemt actie. Zo zijn
in veel steden creatieve wijken aangelegd.
Jonge ondernemers worden geholpen bij
het registreren van hun bedrijf, ze kunnen
het eerste jaar gratis of goedkoop huren
en er is juridische bijstand.
Pijnpunt
Maar om het laboratorium van de wereld
te worden, is vooral meer creativiteit no-
dig. En daar zit het pijnpunt. Tina Tian
(28), opleidingsmanager van de faculteit
design aan de Donghua Universiteit, ziet
elk jaar nieuwe studenten binnenkomen
die allesbehalve creatief zijn. Op haar
computer toont ze een plaatje dat ze de
studenten bij hun eerste les laat zien:
twee werelden, de een in de vorm van een
kubus en de andere als een bol. Ze wijst
ze aan. ‘De bol is goed en de kubus is ver-
keerd, zeggen álle studenten. Ze kunnen
zich geen voorstelling maken van een an-
dere werkelijkheid. Ze hebben geen fanta-
sie, geen inlevingsvermogen.’
Voordat de studenten naar Donghua ko-
men, hebben ze geleerd wat goed en wat
15-04-2015 16:56
 fout is, maar als ze ontwerpen, moeten
ze die kennis overboord gooien. Tian wil
de studenten aan het denken zetten. ‘Er
is niet één manier om een probleem op
te lossen. Ik ben ervan overtuigd dat je je
daarvan bewust moet zijn om iets nieuws
te kunnen ontwerpen.’
En dus laat Tian een lange reeks plaat-
jes langskomen waarop de werkelijkheid
wordt uitgedaagd. ‘Wat is dit? Een koekje
toch?’ Op het scherm staat een biscuitje.
‘Maar als je het breekt, kan het ook een
helm zijn, of een bh, een jurk, een skate-
board, een vis...’
Het mooie van creativiteit is dat je niet
weet waar je gedachten je brengen, en
wat je volgende ingeving zal zijn. Die ver-
rassing is nu net het probleem waarmee
de Chinese regering in haar maag zit. Ja-
renlang zijn vrije, autonome gedachten in
de kiem gesmoord. Wie buiten de door de
overheid gestelde kaders denkt, kan im-
mers de autoriteit van de Communistische
Partij in gevaar brengen. Het is voor de re-
gering moeilijk om iets te stimuleren waar-
van ze de uitkomst niet overziet.
Een creative act of God is in dit klimaat
inderdaad wat moeilijk voor te stellen.
‘Als de overheid iets niet goed vindt, kun
je niets doen,’ weet Tian. In het bestuur
van de universiteit zit een afgevaardigde
van de Partij die in de gaten houdt of het
Partijprotocol wordt gevolgd en de stabili-
teit op de universiteit niet in gevaar komt.
Volgens die regels moet Tian bijvoorbeeld
altijd in het klaslokaal blijven als ze les Boven: Faculteit design aan
geeft, wat de creativiteit nou niet bepaald de Donghua Universiteit
Midden: Conceptstore
INHEEMSE
ten goede komt.
van Li Ning in Peking KOPLOPERS
Kwaliteit
Chinezen zijn decennialang in een korset
Onder: Advertentie op Sjanghai
Hongqiao Airport voor Weibo, de IN CHINA
Chinese twittervariant
geperst. Maar houtje-touwtjeoplossingen 1. Huawei (telefoons
zijn niet meer voldoende. ‘Bedrijven heb- en telecommunicatie­
ben in de gaten dat ze zich moeten on- systemen)
derscheiden,’ zegt analist Cavender. ‘Ze 2. Xiaomi (smartphones)
begrijpen dat consumenten meer te be- 3. Lenovo (computers
steden hebben, er niet meer alleen naar en telefoons)
4. Sina Weibo (sociale
de prijs wordt gekeken, maar ook naar de
media)
kwaliteit. Bedrijven moeten dus investeren 5. Alibaba en Taobao
in onderzoek en in de uitbouw van hun (online-Gouden Gids en
merk.’ marktplaats)
Cavender noemt het voorbeeld van de hor- 6. Tencent (chat- en mailpro­
loge-industrie. Voorheen voorzagen Chi- gramma’s WeChat en QQ)
nese bedrijven de grote, Europese merken 7. Chow Tai Fook (juwelier)
van onderdelen. Nu ontwikkelen ze een ei- 8. Li-Ning (sportkleren)
gen stijl en maken ze hun eigen horloges.

ELSEVIER    87

EMB018p082_repoChina_defb.indd 87 15-04-2015 16:57

 Voorlopig zijn
Apple en andere
westerse merken
nog erg in trek
bij de Chinese
consument

SPEELS EN STEVIG:
DE MEUBELEN VAN PUSU

O
p een kookplaatje
naast de zware
houten tafel staat
een waterketeltje te prut-
telen. Chen Yanfei (36)
schenkt thee in een tra-
ditioneel servies waarvan
de kopjes zo groot zijn
als een vingerhoedje. ‘De
theeceremonie hoort net
zo goed bij onze PUSU-
lifestyle als de kalligrafie
en het meubilair dat we
ontwerpen.’ Het is het
moderne China, geïn-
spireerd op de Ming- en
Song-dynastieën.
Yanfei’s interesse in meu-
bilair ontstond tijdens
‘Het duurt alleen even voor het resultaat zijn studie. Op de campus
zichtbaar wordt.’ Ontwerpers werken in miste hij de traditionele
meubelen. In 2011 zette
een voorhoede, gevolgd door de massa
hij zijn eigen bedrijf op.
die nog altijd denkt dat kwaliteit, luxe en
exclusiviteit uit het buitenland komen.
‘Als ontwerper begin je
met stoelen. Daarmee
kun je je handtekening
zetten. Kijk bijvoorbeeld
naar de schommelstoel.’
Yanfei wijst naar een
houten stoel met simpele
rugleuning, rotan zit-
ting en, jawel: een licht
gekromde horizontale
stoelpoot.
Hij leidt het bedrijf samen
met zijn vrouw, die ver-
antwoordelijk is voor de
marketing. PUSU is onder
meer te vinden in het Chi-
nese online-warenhuis
Taobao. ‘In het begin gin-
gen mensen daar vooral
naartoe voor de goedkope
producten, maar ook dat
verandert. Er is steeds
meer kwaliteit te vinden.’
Zijn ontwerpen zijn sim-
pel en spartaans, maar
stevig, met een enkele
speelse krul of krom-
ming op een zorgvuldig
gekozen plek. ‘Dit is een
goede tijd voor PUSU,’
zegt Yanfei. ‘China is aan
het veranderen. Ons leven
wordt beter, dus verleg-
gen we onze aandacht van
het materiële naar het
spirituele. Dat stimuleert
de kunstsector.’ Hij weet
dat de meeste Chinezen
het liefst meubelen van
grote, buitenlandse mer-
ken aanschaffen, maar
hij gelooft in zijn eigen
producten. ‘Met PUSU
probeer ik een merk neer
te zetten dat sterk is in
design en kwaliteit.’

Keukenapparatuur
Aan het eind van de dag stroomt het win­
kelcentrum vol met mensen. De roltrap
naar de restaurants staat vol met stelletjes
die na hun werk geen zin hebben om te
koken. Li Yanhong (55) kijkt naar etala­
ges van kledingwinkels. De huisvrouw is
tevreden over de kwaliteit van kleren. Het
probleem zit ’m bij de elektronica. ‘In het
buitenland worden veel betere producten
gemaakt dan in China. Als ik de keuze
heb, dan schaf ik keukenapparatuur van
buitenlandse makelij aan, maar blijf ik
Chinese kleren kopen.’
Dankzij voorkeuren zoals die van Li heeft
de regering een alternatieve strategie ont­
wikkeld: ze laat steeds meer buitenlandse
bedrijven toe, om de Chinese bedrijven op
hun tenen te laten lopen. Cavender: ‘Ze
krijgen steeds meer concurrentie. Doen China heeft een belangrijk streepje voor veel verworvenheden uit de twintigste
ze het wel goed? Hoe kunnen ze nog beter op Europese en Amerikaanse markten: eeuw overslaan en met een schone lei aan
worden? Chinese zakenmensen zijn slim, consumenten hebben weinig last van in­ de 21ste eeuw beginnen.
ze willen antwoorden, beter worden.’ gesleten gewoontes. Wie zijn product wil ‘Het is gemakkelijk om te innoveren als
Concurrentie stimuleert binnenlandse in­ verkopen, doet dat via een webwinkel – je op de bodem van de put zit,’ zegt Alex
novatie. Op het moment dat de kwaliteit er is weinig ballast zoals stenen winkels, Runne. ‘Iedereen in China gelooft dat
vergelijkbaar is met die in het Westen, vaste telefoonlijnen of oude, benzine­ morgen nóg beter wordt. Nergens op aar­
heeft de overheid haar doel bereikt. slurpende tweedehandsauto’s. China kan de is meer optimisme dan hier.’  ←

88  ELSEVIER 

EMB018p082_repoChina_defb.indd 88 15-04-2015 16:57

WIE ZIJN ER AL AGILE?
Niet alleen nieuwe spelers zoals Coolblue en Spotify zijn Agile ingericht, ook KLM en Achmea omarmen
deze innovatiecultuur. Zorg dat je niet te laat bent en begin nu met innoveren!

LEREN DOOR TE DOEN:

• Aan de slag met tools & technieken om morgen te starten met flexibel en wendbaar organiseren
• Een concept uitwerken voor een nieuw product of dienst voor jouw eigen business
• Leren van de praktijk: Agile organiseren bij ABN AMRO door Paul Iske, genomineerd voor de Innovator
of the Year-award voor zijn werk bij ABN AMRO.

BUILDING BUSINESS
Omdat wij deze dag creatief aan de slag gaan, hebben we gekozen voor een inspirerende locatie:
B-Amsterdam. B staat voor Building Business. Perfect bereikbaar & gratis parkeerplaatsen.

Powered by:
 TEKST: ROELOF BOUWMAN
NON-FICTIE

BELEEF
De witte
over de jaren 1940-1945. Hoewel je zou denken dat
het bepaald niet eenvoudig is om de oorlogsjaren
te kneden tot een artistiek bevredigend resultaat,
verscheen al vrij snel na de bevrijding een reeks

vlekken in de
oorlogsromans en -novelles die het predicaat ‘klas-
siek’ zouden verwerven. Denken we aan Pastorale
1943 (1978) van Simon Vestdijk en De ondergang
van de familie Boslowits (1949) van Gerard Reve, in

geschiedenis
de jaren vijftig gevolgd door onder meer Het meisje
met het rode haar (1956) van Theun de Vries, Het
bittere kruid (1957) van Marga Minco, De donkere
kamer van Damokles (1958) van W.F. Hermans en

van de bezetting
Het stenen bruidsbed (1959) van Harry Mulisch.
Gelet op de omstandigheid dat in het naoorlogse
Nederland lange tijd nauwelijks speelfilms wer-
den gemaakt, werden ook in die branche grootse
daden verricht. Van meet af aan kwamen de bezet-
tingsjaren in de bioscoop aan bod. Het begon met
onder meer LO/LKP (1949), De overval (1962) en Als
Vergeleken met de prestaties van schrijvers twee druppels water (de verfilming van De donkere
kamer van Damokles uit 1963). In de jaren zeventig
en cineasten, valt op dat Nederlandse en tachtig explodeerde het genre, met dank aan de
historici de verwerking van de Duitse boekverfilmingen annex kaskrakers Soldaat van
Oranje, Kort Amerikaans, Het meisje met het rode
bezetting minder energiek ter hand haar en De aanslag, tevens Oscarwinnaar.

namen, schrijft Roelof Bouwman. Drie Vergeleken met de prestaties van onze schrijvers
en cineasten valt op dat Nederlandse historici de
nieuwe boeken willen een paar lacunes verwerking van de Duitse bezetting op veel minder
energieke wijze ter hand namen. Zeker, Jacques
vullen. Of dat is gelukt? Presser schreef met Ondergang (1965) een klassiek
geworden boek over de Jodenvervolging in Neder-
land. Ook het dertiendelige, tussen 1969 en 1988
verschenen epos Het Koninkrijk der Nederlanden

A
an de Duitse bezetting, waarvan we in
mei precies zeventig jaar geleden wer-
den bevrijd, is goed te zien dat er in
Nederland geen standaardprocedures
bestaan voor het verwerken van ingrij-
pende historische gebeurtenissen.
Nemen we als voorbeeld de Nederlandse literatuur
in de Tweede Wereldoorlog van Loe de Jong mag –
ondanks allerlei gebreken – een cultuurhistorisch
monument worden genoemd. Sommige minder
bekende historici deden eveneens hun best. Maar
toch. Wat in een terugblik op zeventig jaar ge-
schiedschrijving over de Duitse bezetting veel meer
in het oog springt, is hoe enorm lang we op som-
mige boeken hebben moeten wachten.

Tony Sheldon Jos Smeets, Tommy van Es Coen Hilbrink

De verschrikking en Guus Meershoek Knokploegen
van de nacht In de frontlinie Religie en
Ooggetuigen van Tien politiemannen gewapend verzet,
de Slag om Arnhem en de Duitse bezetting 1943-1944
Kosmos Uitgevers Uitgeverij Boom Uitgeverij Boom
€ 22,50 € 19,90 € 19,90

90 ELSEVIER

EMB018p090_Beleef_Essay_Nonfictie_defb.indd 90 16-04-2015 14:27

 Zo duurde het tot 1984 – bijna vier decennia na de
bevrijding – voordat een volwaardige biografie van
Anton Mussert in de boekhandel lag (auteur was
Jan Meyers). Voor een gedegen studie over de mili-
taire verwikkelingen in de meidagen van 1940 (ge-
schreven door Herman Amersfoort en Piet Kamp-
huis) moesten we geduld hebben tot 1990. Over
Anne Frank, dankzij haar dagboek hét symbool
van de Holocaust, werden pas in 1998 twee bio-
grafieën gepubliceerd – merkwaardig genoeg niet
door Nederlandse historici, die het onderwerp ken-
nelijk niet interessant vonden, maar van de hand
van de Britse Carol Ann Lee en de Oostenrijkse Me-
lissa Müller.
Op een doorwrocht boek over de ontwikkeling van
de Nederlandse economie tijdens de oorlogsjaren,
geschreven door Hein Klemann, moesten we wach-
ten tot 2002. Een boek over de geschiedenis van
de NSB – althans het eerste deel ervan, geschre-
ven door Robin te Slaa en Edwin Klijn – verscheen
pas in 2009. Ook Dirk Jan de Geer en Pieter Sjoerds
Gerbrandy, de premiers van Nederland tijdens de
Tweede Wereldoorlog, genoten kennelijk geen
prioriteit: pas in 2007 en 2015 kregen ze een biogra-
fie, met dank aan respectievelijk Henk van Osch en

Cees Fasseur.
Slag om Arnhem
Zijn ze inmiddels verdwenen, die merkwaardige
witte vlekken in de geschiedschrijving over de
Nederlandse bezetting? Nee, zo ontdekte de sinds
1993 in Utrecht woonachtige Britse historicus en
journalist Tony Sheldon. Hij raakte geboeid door
de Slag om Arnhem en besloot er een boek over te
schrijven: ‘Een compact, maar toch veelomvattend
verslag van de strijd, van dag tot dag, door de ogen
van de burgers’. Letten we op het woord ‘burgers’:
aan militaire geschiedenissen over de mislukte be-
vrijding van de Gelderse hoofdstad in september
1944 heeft het immers nooit ontbroken. Sheldon
interviewde ‘voor het te laat zou zijn’ zestig oog-
getuigen van de slag – de meesten van hen waren
destijds tieners – en gaf het resultaat van zijn in-
spanningen de titel De verschrikking van de nacht.
Waarom werd dit boek niet geschreven door een
Nederlander? Ook Sheldon stelt in zijn voorwoord
die vraag aan de orde. ‘Ik denk,’ schrijft hij, ‘dat
de verklaring deels gezocht moeten worden in
een gevoel van gêne en zelfverloochening bij de
naoorlogse generaties. Een ongemakkelijk gevoel
om een burgergeschiedenis te schrijven die, als ze
ANP
Parachutisten tijdens de herdenking van operatie Market Garden. Er vielen meer dan
450 burgerslachtoffers bij de Slag om Arnhem
Nederlanders werd berokkend door het falen van
de geallieerden. Getuigde dat niet op de een of an-
dere manier van een gebrek aan respect voor hun
geliefde airbornes?’ Het duurde tot 1984 –
Gefaald werd er inderdaad volop door de geallieer- bijna vier decennia na de
den. Het begon al bij de bombardementen die op bevrijding – voordat een
zondag 17 september 1944 werden uitgevoerd ter volwaardige biografie
van Anton Mussert (l) in
voorbereiding van de luchtlandingsoperatie. Een
de boekhandel lag
deel van de Amerikaanse bommen viel op Wolf-
heze, ten noordwesten van Arnhem, waar ook een
psychiatrisch ziekenhuis en een blindeninstituut
werden getroffen. ‘Het terrein lag bezaaid met do-
den, gewonden en losse lichaamsdelen, gevolg
van de afgrijselijke verwondingen die scherven en
schokgolven veroorzaakten,’ schrijft Sheldon. ‘Op
het terrein van het ziekenhuis hing een jurk in een
boom. In het dorp lag een kind dood langs de kant
van de weg.’ Zesenveertig patiënten, negen perso-
neelsleden en 26 overige burgers kwamen om het
leven. Uiteindelijk waren er bij de Slag om Arnhem
ANP

eerlijk zijn, ook het leed moet beschrijven dat de meer dan 450 burgerslachtoffers.

ELSEVIER    91

EMB018p090_Beleef_Essay_Nonfictie_defb.indd 91 16-04-2015 14:27

 BELEEF
ANP
Nederlandse politie poseert in 1941 in Den Haag in nieuwe uniformen
Ad van
Een ander thema uit de jaren 1940-1945 dat Ne-
derlandse historici decennialang vrijwel volledig
negeerden, was de rol van ons politieapparaat.
Liempt Pas halverwege de jaren tachtig kwam daarin ver-
andering en begon een reeks studies over het po-
schetste
litiële oorlogsverleden te verschijnen. Het brede
publiek werd vooral bediend door journalist Ad
van Liempt, die in zijn bestsellers Jodenjacht (2011)
gitzwart en De jacht op het verzet (2013) een gitzwart beeld
schetste van de Nederlandse politie in de Tweede
beeld van
Wereldoorlog.
Guus Meershoek, die in 1999 promoveerde op een
onderzoek naar de Amsterdamse politie tijdens
politie in de Duitse bezetting en werkt aan de Universiteit
Twente en de politieacademie, heeft weinig affini-
de oorlog
teit met het ‘karikaturale beeld’ dat de ‘neomora-
list’ Van Liempt ons in zijn boeken voorschotelde.
‘Op basis van schokkende verhalen, geplukt uit de
strafdossiers van de tweehonderdtachtig politie-
mannen die het zwaarst zijn ontspoord (nog geen
anderhalf procent van het totale aantal), werd
gepretendeerd “de rol van de Nederlandse politie
tijdens de Tweede Wereldoorlog” uit de doeken te
doen. Dat die rol “onthutsend” was, mag met zo’n
aanpak niet verbazen.’
Samen met de historici Jos Smeets en Tommy van
Es, eveneens verbonden aan de politieacademie,
stelde Meershoek de bundel In de frontlinie samen,
met tien korte biografische schetsen die vooral la-
ten zien dat er grote verschillen waren in het ge-
drag van Nederlandse politiemannen tijdens de
Duitse bezetting.
We lezen over de fanatieke NSB’er Bram Harre-
bomée, korpschef in Velsen, die zelfs in zijn vrije
uren deelnam aan de jacht op ondergedoken Joden
92  ELSEVIER 
EMB018p090_Beleef_Essay_Nonfictie_defb.indd 92
en illegale werkers. Maar ook over marechaussee­
officier Pierre Versteegh, een leidende figuur bin-
nen de illegale Ordedienst (OD), die in 1942 in con-
centratiekamp Sachsenhausen werd gefusilleerd
en in 1946 postuum werd onderscheiden met het
verzetskruis.
Tussen die twee uitersten, in het grijze midden,
bevond zich het gros van de Nederlandse politie-
mannen: permanent laverend, bezig er het beste
van te maken, waarbij dikwijls de ene strategische
keus op de andere werd gestapeld. ‘Pas als je de
verschillen ziet,’ menen de auteurs, ‘valt er iets te
begrijpen van het doen, het laten en het nalaten
van deze beambten. Pas als je oog hebt gekregen
voor de complexiteit van de situatie waarin zij hun
werk moesten verrichten, kun je inzicht verkrijgen
in wat er toen is gebeurd.’
Godsdienstsociologie
Knokploegen. Religie en gewapend verzet 1943-
1944 van historicus Coen Hilbrink is helaas een
minder geslaagde aanvulling op de geschied-
schrijving over de Duitse bezetting. Dan komt
vooral doordat de auteur te veel hooi op zijn
vork heeft genomen. In zijn boek – dat met 280
pagina’s echt niet overdreven dik is – vertelt
Hilbrink namelijk niet alleen over ontstaan,
ontwikkeling en betekenis van de Landelijke
Knokploegen (LKP), de gewapende tak van de
Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onder-
duikers (LO), maar doet hij tevens een poging
tot godsdienstsociologie door zich te verdiepen
in de rol die religie speelde bij het gewapend ver-
zet.
Daarbij komt nog dat Hilbrink tussen de bedrijven
door allerlei autobiografische mededelingen doet.
Hij besluit zijn boek (‘ik weet dat het de histori-
cus eigenlijk niet past’) met een zelfgeschreven
gedicht: ter herinnering aan zijn in 1944 door de
Sicherheitsdienst vermoorde vader.
Er is allemaal niets tegen, maar als lezer raak je er
wel van in de war. Het is alsof je naar een pianist
zit te luisteren die plots begint te schaatsen en zich
daarna stort op het metselen van een muurtje. Hil-
brink had beter drie boeken kunnen schrijven: een
over de LKP, een over de intrigerende verhouding
tussen godsdienstigheid en illegaliteit en een over
het verzetswerk van Hilbrink senior, actief in de
Twentse KP.
Wellicht dat het er in de nabije toekomst alsnog
van komt. Zodat we in 2025, bij de herdenking van
tachtig jaar bevrijding, kunnen zeggen dat er op-
nieuw een paar witte vlekken in de geschiedschrij-
ving over de Duitse bezetting zijn verdwenen.
@RoelofBouwman

16-04-2015 14:27
 Voorjaarsaanbieding
2015

Boeken en
Speciale
Edities Nu tijdelijk
tot wel

70%
korting

DE
Ga BE
ST
ES
st TU
KK

★ rono
EN
UIT
EL
SE
VIE
Joh
★ mie
R
★ ann

Bestellen kan via www.elsevier.nl/aanbieding

es v
an
Da
m
 XXX
beleef TEKST: XXXrené van rijckevorsel
TEKST:
FOTO: XXX

LEVEN IN
BEELD
Michel Houellebecq
Of je van zijn stijl en provocaties houdt
of niet, hij is ontegenzeggelijk een van de
origineelste, geestigste en spraakmakendste
schrijvers van nu. Van Michel Houellebecq
(57 of 59, spreek uit ‘welbek’) verschijnt op
12 mei bij De Arbeiderspers de vertaling van
zijn laatste roman, Soumission (Onderworpen)

ANP
1998: Doorbraak 2008: Regisseur
Volgens de als landbouwdes­ In 2008 gaat de door Houellebecq geregisseerde film La
kundige opgeleide Houel­ possibilité d’une île in première, gebaseerd op zijn roman
lebecq (echte naam: Michel Mogelijkheid van een eiland (2005). Dat boek beschrijft de
Thomas) moet de moderne wereld die is vergaan en waar slechts klonen de mensheid
roman ‘alles’ bevatten: van hebben overleefd. Zijn meest extreme boek sluit keurig aan
filosofische theorieën tot op zijn terugkerende thema: het individualisme en de sek­
suele vrijheid van de jaren zestig en zeventig hebben geleid
pure emotie en van we­
tot desintegratie van de samenleving en de enige hoop is
tenschappelijke debatten
technologische vooruitgang, die het mogelijk zal maken dat
tot l­ iteraire kritiek. Daarin
de mensen zichzelf zonder seks vermenigvuldigen.
slaagt hij in zijn doorbraak­
roman Elementaire deeltjes,
waarin hij onder meer de ze­
ANP

geningen van de genetische

manipu­latie predikt.
2002: Rechtszaak
Vlak voor de aanslagen
van 11 september 2001
verschijnt zijn roman
Platform, die aan het slot
uitmondt in een enorme
islamitische aanslag in
Thailand. ‘De islam is de
stomste godsdienst ter
wereld,’ schrijft hij onder
meer. Franse moslim­
organisaties en moskeeën
dagen Houellebecq voor
het gerecht. De affaire
eindigt voor de auteur in
een vrijspraak voor de
rechtbank op 17 septem­
ber 2002.

94  ELSEVIER 

EMB018p094_Beleef_levenInBeeld_defb.indd 94 15-04-2015 09:12

 TEKST: XXX
XXX
FOTO: XXX

2010: Prix Goncourt

Voor De kaart en het gebied ontvangt hij de
prestigieuze Franse literaire onderscheiding
Prix Goncourt. Een groot schrijver? Zijn schrijf-
stijl is volgens velen zakelijk en vlak, en de
compositie van zijn romans wordt doorzichtig
en kinderachtig gevonden. Probeert de auteur
zo ook de vloer aan te vegen met al die schrij-
vers die graag een doorwrocht en intelligent
ogend product afleveren? Inderdaad, zeggen
kenners: wat Houellebecq-haters aanzien voor
ANP

lelijkheid en onvermogen, is juist zijn brille.

2015: Tunesische kruidenier

Daags voor de aanslag op Charlie Hebdo verscheen
Soumission. Op 12 mei komt de vertaling uit: On-
derworpen. Frankrijk staat in 2022 aan de rand van
een burgeroorlog tussen Fransen en immigranten.
In de tweede ronde van de presidentsverkiezingen
neemt Marine Le Pen (Front National) het op tegen
een kandidaat van de Fraternité Musulmane. Met
steun van links en klassiek rechts haalt de zoon van
een Tunesische kruidenier de meeste stemmen. De
nieuwe Franse president is Mohammed Ben Abbes...

2014: Ontvoering
Als Michel Houellebecq in september 2011 niet verschijnt op een promotietour door
Nederland en België, doen de wildste geruchten de ronde. Een daarvan is dat de
Franse schrijver zou zijn ontvoerd, misschien zelfs door Al-Qa’ida. Het komische
drama L’enlévement de Michel Houellebecq is gebaseerd op deze ‘ontvoering’.
Houellebecq vertolkt zichzelf. Hij wordt in zijn appartement, waar hij zijn dagen
ANP

wijndrinkend doorbrengt, ontvoerd door drie pseudo-criminelen zonder plan van

aanpak. De mockumentary is een aaneenschakeling van conversaties tussen de vier
in een plattelandsbungalow, waar een van de kidnappers woont met zijn ouders. @Rijckevorsel

ELSEVIER    95

EMB018p094_Beleef_levenInBeeld_defb.indd 95 15-04-2015 09:12

 BELEEF TEKST: ARTHUR VAN LEEUWEN
klassiekers van nu

ford mondeo was gebouwd. Een weekje rijden in de ui-

Limousine voor de
terst hedendaagse hybride-versie had je,
zo merkten we in ons fully dressed proef-
exemplaar, de middenklasse-Nederlan-
ders uit de jaren zestig graag gegund. En

middenklasse
hun kinderen al helemaal, want die wer-
den op de bank boven het zwabberende
achtereind bij elk uitje straalmisselijk.
Daarbij vergeleken is de Mondeo van nu
een rotsblok. Ongelofelijk wat een halve
Met vier Fords op zijn cv was Arthur van Leeuwen eeuw vooruitgang heeft gebracht. De hy-
nieuwsgierig naar de nieuwe Mondeo. Hoe rijdt de bride doet feilloos en geraffineerd alle
werk, de achterwielophanging houdt
afstammeling van de aloude Ford Taunus, ooit de geruisloos koers. Een ‘remcoach’ op een
trots van een opkomende middenklasse? Een weekje zinsbegoochelende display helpt je extra
stroom op te wekken bij het remmen, en
uit rijden met de geraffineerde hybride-versie eigenlijk zit je de hele tijd te gamen om de
zuinigste variant te vinden van rijden en

M
et zijn Taunus 17M was de
buurman midden jaren
zestig de koning te rijk.
Als je destijds de snel was-
sende middenklasse wilde
aanschouwen, dan was de parkeerplaats
in een van de vele hagelnieuwe groene
buitenwijken the place to be.
Daar stond de Taunus, met de overigens
weinig vleiende bijnaam ‘badkuip’, trots
naast de Opel Rekord. De goedkopere Ka-
dett begon net aan zijn zegetocht. Vroege
Italië-gangers demonstreerden hun Fiat
1500 en pioniers die de levensgevaarlijke
Franse routes nationales aandurfden, ko-
zen natuurlijk voor een Renault 8 of Peu-
geot 403. Wie nog niet zo in de bus kon
blazen, hield het op een Volkswagen Ke-
ver, een Renault Dauphine, Citroën Ami
of de beginnersauto’s bij uitstek: Eend en
Renault 4. Als het maar een auto was.
Nostalgie, dat is niet aan de nieuwste Ford
Mondeo besteed. Weliswaar is die in rech-
te lijn een nazaat van de Taunus, maar
dat is het dan ook. De naam ‘Mondeo’
bestaat pas sinds 1993, zo gekozen omdat
Ford toen ambitieus het eerste model op
de weg zette dat voor de hele wereldmarkt
optrekken. Daarnaast is een safety pack
de bestuurder te vlug af, mocht hij even
minder opletten: van active city stop om
aanrijdingen met voertuigen en voetgan-
gers in de bebouwde kom te voorkomen,
tot achtergordels met airbags. Intussen
weet je je aangenaam omhuld in de mens-
vriendelijk ontworpen stoelen.
Met die ‘grote middenklassers’ gebeurde
nog iets: de nazaat van de Taunus groei-
de, net als de Opel Insignia bij de Rekord,
de oorspronkelijke doelgroep boven het
hoofd. Te duur, te groot, ze zijn nu bij
uitstek het vervoer voor de leaserijder en
werkpaarden van de economie. Niemand

96  ELSEVIER 

EMB018p096_klassiekersVanNu_defb.indd 96 15-04-2015 21:36

 Gereden met: Ford Mondeo
Motor: 2.0 EVCT Hybrid, 187 pk
Prijs: 43.645 euro (fully dressed), maar er is al een Mondeo voor 28.895 euro (met 1.0 EcoBoost motor)
Bijzonder: Aston Martin-grille
Zoek de verschillen: de Aston Martin...
in de autowereld spreekt trouwens nog
van ‘grote middenklassers’, wel van ‘D-
segment’. Particuliere nieuwkopers – een
op de drie – kiezen meestal voor kleinere
en compacte auto’s. Zo luidt de bestem-
ming van de Mondeo: eerst zakelijk en
dan een tweede leven bij de particulier.
Zou de doelgroep van toen nu naar de
dealer stappen voor een nieuwe auto,
dan zou het eerder uitdraaien op een Ford
Fiesta. Waarvan ze niet chagrijnig hadden
hoeven worden. Daarin zit je rianter en
rijd je lekkerder dan in een Taunus 12M P4
uit 1965. Eén vaste waarde van Ford bleef
al die jaren bewaard: de koper krijgt veel
auto voor zijn geld.
Dat laatste kunnen we beamen. In de ja-
ren tachtig verplaatsten wij ons per oer-
degelijke, zij het lichtgroene Taunus, ge-
volgd door drie Sierra’s. De Sierra zorgde
bij de lancering in 1982 voor ophef van-
wege het gedurfde design in een segment
waar de klant conservatief kiest. Alles
naar de waarden van het tijdsgewricht:
als je er nu nog een ziet, denk je meteen
aan een omgekeerde boot op wielen.
Aan de wieg van de Sierra stonden twee
legenden uit de auto-industrie: de Zwit-
serse Amerikaan Bob Lutz, destijds in
charge bij Ford Europa, en de Franse ont-
werper Patrick le Quément. De eerste is
een van de meest flamboyante boegbeel-
den uit de naoorlogse auto-industrie en
was ook topman bij BMW, Chrysler en Ge-
neral Motors. Le Quément maakte met de
EMB018p096_klassiekersVanNu_defb.indd 97
1939
Oudste Taunus, bijnaam ‘Buckel’ of bochel
1952
...en de Ford Mondeo
Sierra zijn debuut als designer en verwierf
daarna grote faam bij Renault met de ‘uit-
vinding’ van Twingo, Espace en Mégane. Taunus 12M, ‘Weltkugel’ of wereldbolletje
Beiden zijn nu met pensioen.
Zo komt zowel de kracht als de zwakte
van Fords grote middenklassers boven-
drijven. Telkens als een opvolger werd
gepresenteerd, klonk eerst bewondering 1957
voor het design, en het laatste decennium
vooral het onderstel – terecht, ervoeren
we maar weer eens, want dat zorgt voor
de spannende variant van rijden zonder
verrassingen. Maar de uiterste houdbaar-
Taunus 17M (P2), een beetje Amerikaans
heidsdatum was toch altijd eerder verstre-
ken dan je aanvankelijk had gedacht. Het
gebeurde bij de badkuip, bij de P4, en bij
de – derde generatie – Sierra.
Deze Mondeo kwam bijna drie jaar later
op de markt dan oorspronkelijk was ge- 1960
pland. De crisis en recessie kwamen er-
tussen, waaruit Ford overigens als enige
Amerikaanse fabrikant zonder overheids-
steun tevoorschijn kwam. Nu staat er dan
een kloeke verschijning, strak gelijnd en Taunus 17M (P3), de ‘badkuip’
in aansprekende kleuren als robijnrood,
deep impact blue of het chique bruingrijze
lunar sky. Hoe zal dat gaan?
Ontspringt deze Mondeo straks de tradi-
tionele dans rond de houdbaarheidsda-
tum, dan weten wij wel waarom: de grille 1982
is sprekend die van een Aston Martin –
ooit eigendom van Ford trouwens – en die
grille is voor eeuwig de mooiste.
@LeeuwenArthur Sierra, de eerste generatie
1965 Taunus 12M (P4), de
‘M’ staat voor Meisterstück
1993
Mondeo, Fords eerste ‘wereldauto’
ELSEVIER 97
15-04-2015 21:37
 FOTO’S: Marie Cécile Thijs
WINNAARS
FOTO-
WEDSTrIJD

Bijzonder
ongewoon
Naar aanleiding van de
fotoreportage van het werk van
Marie Cécile Thijs in het vorige
nummer, organiseerde Juist een
fotowedstrijd. De opdracht: maak
een portret van mensen, eten
of dieren – gewoon mooi of een
tikkeltje absurd. Juist koos uit de
vele inzendingen de tien beste foto’s
Boven: Meisje met de Mona Lisa-blik van H. Gerritsen
Onder: Chaos van R. Schuiling

98  ELSEVIER 

EMB018p098_repo_fotowedstrijd_def.indd 98 16-04-2015 14:54

 Boven:
Let me think
van R. de Hoog
Geheel links:
Yvi van
F. van Schaik
Links:
Staren van
I. Hoekstra

ELSEVIER    99

EMB018p098_repo_fotowedstrijd_def.indd 99 16-04-2015 14:54

 REIZEN

Boven: Drie generaties van M. Parijs

Links: Freeke van S. Luiken
Onder: Thaise mahout van R. Wouters

100  ELSEVIER 

EMB018p098_repo_fotowedstrijd_def.indd 100 16-04-2015 14:54

 DE JURY

René van Rijckevorsel

Hoofdredacteur Juist

Jette van Exter

Beeldredacteur Juist

Sake van Delden

Chef fotoredactie
Elsevier

Boven:
Zuster Helianthe
in de achtertuin
van A. Jongejan
Links:
Tweeling van
H. Prijs Tom van Staveren
Artdirector Juist

De winnaars
ontvangen het
prachtige fotoboek
Characters van
Marie Cécile Thijs

Meer foto’s zien?

Ga naar
www.elsevierjuist.nl/
fotowedstrijd
voor een grotere
selectie van de
ingezonden
portretten

ELSEVIER    101

EMB018p098_repo_fotowedstrijd_def.indd 101 16-04-2015 14:54

 BELEEF TEKST: JESSICA DURLACHER
LITERATUUR

Doorlezen, al is het maar om te zien hoe

de jonge schrijfster het huzarenstukje tot
een bevredigend einde brengt. Jessica Dur-
lacher over het debuut van Niña Weijers

H
et gebeurt me wel vaker: als een boek in de media ste poging tot oplossing, totale verdwijning. Maar de ironie is dat
erg wordt geprezen, dan laat ik het – vast uit een- het haar juist uiterst aanwezig maakt, want vanaf dit project is
kennigheid – nog even liggen. Ook De consequen- Panis’ naam als kunstenaar gevestigd. Ze bestaat meer dan ooit.
ties van Niña Weijers, die er nota bene de Anton Een van de manieren waarop we erachter komen dat Minnies ge-
Wachterprijs voor kreeg (beste debuut). De roman schiedenis, handelen en denken een systeem vormen met haar
staat op de shortlist van de Librisprijs en het kind is pas 27 jaar! wezen, en dat haar behoefte om te verdwijnen in haar aard is ver-
Onlangs kreeg ik het boek ineens in handen en het spijt me – ankerd, is het gegeven dat ze veel te vroeg is geboren. Waarmee
hoe mosterd na de maaltijd ook – ik moet er gewoon iets over ze aangeeft er eigenlijk al vandoor te willen nog voor ze goed en
zeggen. Want ik heb het gelezen en wel aan het leven was begonnen.
ik vind het meesterlijk. Niet dat ik Ze groeit op tot een mal stil kind dat
zoveel van moderne kunst afweet (en er bij tijd en wijle niet helemaal bij
het draait grotendeels om moderne is. Ze geeft in elk geval geen kik als
kunst, vooral performance art), niet haar moeder zich genoopt voelt om
dat ik alle krankjoreme logica erin zich met een nogal experimenteel
even goed begrijp (de consequenties aangelegde neonatoloog in verbin-
dus) of dat ik me heel erg met de the- ding te stellen die haar leert reage-
matiek identificeer (verre van). Maar ren, en het nauwelijks flakkerende
dit is een van die zeldzame boeken leven in haar wakker maakt door
waarin het de logica van het verhaal middel van muziek en films. Van de
zelf is, de wereld die het boek op- neonatoloog krijgt ze vele jaren later,
roept, die je verleidt tot een verbaasd ergens rond een bepaald moment
maar gretig geloof. Die logica wordt in de cyclische Mayakalender, een
met een zodanige eigenwijze stellig- brief met allerlei verwijzingen naar
heid, met zo veel overtuigingskracht water en vissen. En na een strakke
en vooral met zo veel plezier in stel- afspraak met de fotograaf om haar,
ling gebracht, dat je doorleest – al voor haar volgende project, drie we-
was het maar om erachter te komen ken lang stil te volgen, stapt ze in een
hoe de schrijfster zo’n huzarenstukje vlaag van afwezigheid op een vlakte
tot een bevredigend einde brengt. half gesmolten ijs en verdwijnt…
En dat doet ze dus ook nog. bijna.
Hoofdpersoon is een jonge kunste- Het mag duidelijk zijn dat er in
naar, Minnie Panis, en het ‘onder- dit verhaal vrij veel merkwaar-
zoek’ in de kunst die ze maakt, richt De consequenties van Niña Weijers dige en ongewone factoren een
zich op af- en aanwezigheid, op be- (uitgeverij Atlas Contact € 19,99) rol spelen, maar ook – en dat is
staan en niet bestaan, waarbij de zo fijn, geheimzinnig en onge-
kunst en het leven in Minnies geval looflijk spitsvondig aan dit boek
zo’n beetje lijken samen te vallen. Het is een idee dat doet den- – dat die allemaal met elkaar in verband blijken
ken aan Charlotte Salomons werk en leven (Leben oder Theater). te staan. Een beetje zoals Mulisch’ De ontdekking van de hemel
Kunst als noodzaak, als bron, als enig doel. Als consequentie. (sowieso al Mulisch’ beste romans) fantastisch consequent is in
Een van haar ‘projecten’ is dat ze, na de breuk met een geliefde, zijn gekte, en van de gecreëerde werkelijkheid een prikkelend,
afscheid neemt van al haar spullen, letterlijk van alles wat ze haast onnavolgbaar maar toch logisch systeem maakt.
heeft. Dat doet ze uit een gevoel, een intuïtie die ze consequent
doorvoert – want dat is deze soort kunst: het consequent door- → Op 11 mei 2015 maakt juryvoorzitter Wim Pijbes bekend wie de
voeren van een gedachte, nauwgezet en volledig. Dat hele pro- Librisprijs heeft gewonnen.
ces, dat maanden in beslag neemt, legt ze vast in foto’s. Nothing
personal heet het project en je kunt het beschouwen als een eer- @DurlacherYess

102 ELSEVIER

EMB018p102_Beleef_Literatuur_Durlacher_defb.indd 102 15-04-2015 09:12

 START
PAGINA
MAGISCH
REALISME
De Chileense succesauteur
Isabel Allende, vooral
geliefd onder lezeressen
met een voorkeur voor
magisch realisme, kwam
vorig jaar op haar 71ste met
de thriller Ripper, over een
grimmig moordspel. En nu
is er alweer een nieuwe ro-
man: De Japanse minnaar.
Centraal staat de bejaarde
Alma, die in 1939 vanuit
Polen naar familie in de
Verenigde Staten wordt
gestuurd om aan de nazi’s
te ontkomen. Het meisje
sluit vriendschap met twee
andere met wantrouwen
bekeken jongens, de Jood
Nathaniel en de Japanner
Ishimei. Verteller is Alma’s
kleinzoon, op zijn beurt
verstrikt in een ingewik-
kelde relatie.
Isabel Allende: De Japanse
minnaar (Wereldbibliotheek),
320 pagina’s, € 19,95 ← kunstenaars van zijn generatie
EMB018p103_beleef_boekenStart_defb.indd 103
TEKST: IRENE START
BOEKEN
Een keuze uit veelbelovende boeken die net
zijn verschenen of binnenkort verschijnen
HISTORISCH & VERZONNEN
Ingrediënten als in een Tom Clancy-thriller en geschreven als het script
voor een Amerikaanse misdaadfilm. Ging Leon de Winter al los in zijn
roman VSV (2012), nu presenteert hij een nieuw what if-scenario. Net als
voor VSV boetseert De Winter historische en verzonnen gebeurtenissen
tot één geheel. Het verhaal speelt zich af in de Pakistaanse stad Abbot-
tabad, waar op 1 mei 2011 Osama bin Laden werd doodgeschoten door
Amerikaanse Navy Seals. Wat gebeurde ervoor en – belangrijker – erna?
De plot is spannend, tikje vergezocht wellicht, met een sleutelrol voor
het meisje Apana, wier oren zijn afgesneden en handen zijn afgehakt
vanwege haar ‘goddeloze’ liefde voor Bach.
Leon de Winter: Geronimo (De Bezige Bij), 368 pagina’s, € 19,90 ←
LEVENSWERK
De Arbeiderspers raakte de gelauwerde stilist Paul Auster kwijt aan De
Bezige Bij. In het najaar verschijnt zijn nieuwe roman, maar als dank
voor de overstap zal Austers nieuwe uitgever de komende tijd zijn oudere
werk opnieuw uitbrengen. Begin april verscheen Levenswerk, een door
Auster zelf samengestelde bundel met onder meer verhalen over zijn
jeugd, zijn schrijverschap en zijn geliefde typemachine.
Paul Auster: Levenswerk (De Bezige Bij), 688 pagina’s, € 49,90 ←
MISKENDE
KUNSTENAAR
Deze nieuwe roman van
Esther Freud, bekend van de
verfilmde bestseller Hideous
Kinky, stond op de lijst beste
boeken 2014 van diverse Britse DE HUIS-
HOUDSTER
kwaliteitskranten. Freud
schetst het portret van een ge-
meenschap aan het thuisfront was, architect Charles De voormalige huishoudster
tijdens de Eerste Wereld- Rennie Mackintosh. van barones Karen Blixen
oorlog, en van een man die Esther Freud: Meneer Mac (1885-1962), Caroline Carlsen,
een van de meest miskende en ik (De Bezige Bij), is de bron voor dit boek over
320 pagina’s, € 19,90 ← Blixen. Na de dood van haar
vriend Denys Finch Hatton en
het debacle met de koffiefarm
OOK DE MOEITE WAARD in Kenia verlaat Blixen in 1931
Afrika en keert ze terug naar
→ Robert McCarter: Herman Hertzberger (nai010 publishers), haar geboorteland Denemar-
524 pagina’s, € 69,90. Rijk geïllustreerde monografie van ken. Terug op Rungstedlund,
één van ’s werelds invloedrijkste architecten. het landgoed van haar familie,
→ Lola Lafon: De kleine Roemeense die nooit glimlachte (A.W. probeert ze een nieuw leven op
Bruna), 208 pagina’s, € 19,90. Roman vertelt het tragische te bouwen.
verhaal van ex-turnster Nadia Comăneci die ondanks Dolores Thijs: Het huis aan de
haar verbetenheid en discipline werd verraden door haar Sont (Marmer), 247 pagina’s,
lichaam en de buitenwereld. Hit in Frankrijk. ← € 19,95 ←
@Irene_Start
ELSEVIER 103
15-04-2015 21:35
 beleef TEKST: BRAM HAHN
De wereldkeuken

Knoflook

De smaak van
Centraal-Azië
Inmiddels heeft knoflook een
plaats in alle keukens van de
wereld veroverd. Op een veldje in
het midden van het land teelt Kees
Huijbregts zo’n zestig rassen

‘E
en leek zal niet veel verschil zien,’
zegt Kees Huijbregts (62) als hij
wijst naar tientallen bedden waar-
uit kleine plantjes hun koppen
boven de grond steken. Maar ver-
schil is er wel degelijk, zo is ook af te lezen aan
de bordjes bij elk bed. Oosterdel, morado, mes-
sidrome Red Janice. Wonderlijke namen die niet
meteen duidelijk maken wat hier groeit.
Het gaat om soorten knoflook. Huijbregts en zijn
vrouw Els telen op hun bedrijf Eemlook zo’n zes-
tig variëteiten van het geslacht Allium (look) –
sinds een jaar of acht op een stukje grond dat ze
pachten van een boer met een gemengd bedrijf
net buiten Leusden.
Naast het perceel knoflook staat een woonwagen
Typisch Aziatisch die dienstdoet als hoofdkantoor van Eemlook,
bijgerecht: en waar vrijwilligers af en aan lopen. Zelf wonen
komkommer ze in Amersfoort. Huijbregts vertelt er hoe hij,
met knoflook
met een agrarische opleiding op zak, in de ja-
ren tachtig terechtkwam in Portugal en daar een
tijdje groente verbouwde, onder meer knoflook.
‘Toen het geld op was, ging ik terug naar Neder-
land en nam ik wat knoflook mee. Het is een ge-
was dat je best een tijd goed kunt bewaren.’
Zijn interesse in knoflook was inmiddels gewekt,
maar veel informatie kon hij er niet over vinden.
Nog steeds weet de gemiddelde consument wei-
nig van knoflook. Dat er honderden soorten zijn,
dat knoflook oorspronkelijk uit Centraal-Azië
komt en niet uit Zuid-Europa, of dat uit één teen-
tje dat je in de grond stopt weer een hele bol kan
groeien, is weinig bekend.
Huijbregts ging experimenteren met knoflook-
teelt in Nederland, op bescheiden schaal, en
ontdekte dankzij internet allerlei nieuwe we-
tenswaardigheden. ‘Als ik zocht op “knoflook”
vond ik haast niks, maar met de zoekterm “gar-
lic” ging er een wereld open.’ Amerikaanse we-
tenschappers bleken te hebben gezocht naar de
oorsprong van de knoflook en uit Centraal-Azië
tientallen variëteiten te hebben meegenomen.
Onderzoek naar het DNA leidde tot de conclusie
dat er twee hoofdgroepen bestaan, bloeiende
en niet-bloeiende knoflook met daaronder weer
tien subgroepen met elk tientallen rassen.
Huijbregts had op zeker moment zo’n 200 soor-
ten, maar hij heeft dat aantal teruggebracht tot

104  ELSEVIER 

EMB018p104_beleef_wereldkeuken_defb.indd 104 15-04-2015 21:33

 RECEPT
Gerecht voor
4 personen

Ingrediënten
bruiken ze dan ook voor een van de producten 2 bollen knoflook,
die ze op markten verkopen: onder de niet aan- schoongemaakt
lokkelijke, maar wel duidelijke naam ‘knoflook- 2 dikke uien, grof
prut’ verkopen ze een soort pesto van gemalen gesneden
knoflookstengel met olijfolie. De blaadjes zijn 2 courgettes in flinke
ook zo vers erg lekker: een zweem van knoflook, dobbelstenen
maar dan zachter en frisser. Restaurants in de 2 takjes tijm
omgeving nemen ze nu en dan af. 2 blaadjes laurier
Maar het echte werk begint eind juni, met de 2 bouillonblokjes
oogst. De bollen worden dan nog een week of Wat citroensap
vier tot zes gedroogd en zijn dan geschikt voor
de verkoop. Sommige rassen kun je daarna nog
maar een maand of drie bewaren, andere lan-
ger; tot circa driekwart jaar zijn ze prima. Maar
zeker geen twee jaar, zoals gebeurt met veel van
de knoflook uit China, de bulk van wat je in de
supermarkt treft.
Daar komt ook het advies vandaan om de kern
uit knoflook te snijden, omdat die bitter zou zijn.
‘Die kern is aan de top groen en eigenlijk juist
weer een frisse uitloper,’ zegt Huijbregts, ‘maar
het is inderdaad een teken dat de knoflookbol te Bereiding
oud is. ‘Gewoon nooit oude knoflook eten, dan
is die kern ook nog goed.’ Verwarm de oven voor
Heeft de knoflookkenner nog een wijs oordeel op 150 graden Celsius.
over persen, knijpen, wrijven of snipperen? Er is Leg alle gesneden
niet één ideale methode. Maar Huijbregts wijst groenten in een
erop dat een bol knoflook, met de tenen nog in metalen bakblik, giet
hun vliesjes, bijna niet ruikt. Knoflook bevat alli- er royaal olijfolie over,
ine en allinase, twee stoffen die met elkaar reage- kruid met peper en
ren zodra de cellen van de knoflook kapotgaan. zout en schep om. Bak
Met de ene methode (persen, knijpen) komt er gedurende ongeveer
meer vrij dan met de andere (snipperen), dus 1,5 uur.
Persen, knijpen, wrijven of snipperen? verschil is er wel. Belangrijker is hoe je knoflook Breng 800 milliliter
Er is niet één ideale methode in de pan behandelt. Ui moet je veel langer frui- water aan de kook in
ten dan knoflook, maar ze gaan vaak tegelijk de een soeppan, doe er
circa zestig om het overzichtelijk te houden. Hij pan in, zodat de knoflook verbrandt. Lang mee- twee bouillonblokjes
teelt het liefst bloeiers, rassen knoflook die een trekken geeft weer een diep, warm aroma; knof- (van paddenstoelen
bloem krijgen aan het uiteinde van de groene look die kort voor het eind van de bereidingstijd of groenten) bij en
stengel. ‘De grote telers hebben dat liever niet, wordt toegevoegd, geeft een gerecht iets scherps schep de inhoud van
want stengel en bloem moeten ze verwijderen, en fris. Een teen knoflook geeft zo veel geur dat het bakblik behalve
een handeling die tijd en geld kost. Maar ik vind hij een hele pan soep ophaalt. ‘Op de markt ko- de kruiden in de soep.
die rassen wat specialer van smaak.’ men de mensen direct op de geur af.’  Pureer de soep met
De blaadjes die boven het maaiveld uitpiepen, een staafmixer of, in
zijn al heerlijk om te eten. De Huijbregtsen ge- @BramHahn porties, in een blender
en breng op smaak met
wat citroensap. Voeg
voor een extra ‘kick’
Kees Huijbregts (62) nog wat versgeperste
knoflook toe. Serveer
Heeft zich met zijn bedrijf Eemlook volledig toegelegd op de teelt en de met stokbrood met
verkoop van knoflook. Op zijn perceel verbouwt hij circa zestig soorten, die gruyère, even onder de
hij verkoopt op markten in een straal van 50 kilometer rond Leusden en via grill gesmolten.
de webshop www.levenvanhetland.nl

ELSEVIER    105

EMB018p104_beleef_wereldkeuken_defb.indd 105  15-04-2015 21:32

 TEKST: Servaas van der Laan

106  ELSEVIER 

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 106 16-04-2015 14:21

 WAT WIJ
EISEN 1: Huupkens
IJS

VAN IJS
→ Weert
→ ijsmakers sinds 1941
→ Aantal filialen: 3

Juist kiest: superfood

Drie keer was scheeps-
recht voor Wil (56) en Gerty
(49) Koppen. Na twee keer
tweede te zijn geworden,
werd hun ijssalon Huupkens
Steeds meer ijssalons komen dit jaar uitgeroepen tot beste
hun kieskeurige klandizie ijssalon van het jaar. De
opa van Wil kwam in 1941
tegemoet met ambachtelijk op het idee om in de krui-
denierszaak ook ijs te gaan
bereid ijs. Het Nederlandse verkopen. De mokka parfait
bolletje ijs is lekkerder dan (vanille-ijs met gekarame-
liseerde notencrumble) uit
ooit. Redacteur en Italiëkenner die tijd staat nog altijd op de
kaart. Maar je kunt er ook
Servaas van der Laan maakte superfoodijs met gepocheer-
een ijskoude Giro d’Olanda de bloedsinaasappel krijgen.
Alles vers en als het kan met

T
lokale producten.
rots staat de kleine Mesut ­Demir
(39) achter het glinsterende
glas van de ijsvitrine. Vandaag
opent hij ijssalon Doppio in
de Lusthofstraat in Rotterdam.
‘Hiervan heb ik vroeger gedroomd, een
eigen zaak in Kralingen. Ik ben hier gebo-
ren en getogen, dit is mijn thuis.’
Voorbijgangers kijken nieuwsgierig naar
binnen. Kinderen trekken hun moeders
de zaak in. Met Doppio heeft het chique
Kralingen weer een ijssalon van statuur. Florence
De zoon van een Turkse bakker leerde
het vak van ijsbereider Robin Alting van 2: Florence
De IJssalon in Rotterdam. ‘Toen ik vijftien → Nederweert
jaar geleden bij Robin solliciteerde, zei → IJsmakers sinds 1984
ik: “Luister, ik ga keihard voor je werken, → Aantal filialen: 1
maar je moet weten dat ik uiteindelijk
voor mezelf ga beginnen.” Ik werd meteen Juist kiest: lambertus
aangenomen.’ Een paar jaar later nam hij IJssalon Florence uit Neder-
een kleine vestiging van De IJssalon van weert mag zich de meest be-
Robin over in Crooswijk. En nu maakt hij kroonde ijssalon van Neder-

ELSEVIER    107

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 107 16-04-2015 14:21

 IJS

IJSTOUR
DOOR
NEDERLAND land noemen. Drie keer werd
de zaak van Marcel (52) en
Marjo Janssen (51) uitgeroe-
01: Huupkens IJS
pen tot IJssalon van het Jaar.
Weert
Bakkerszoon Marcel leek
02: Florence voorbestemd om het am-
Nederweert 06 bacht van zijn vader voort te
07 zetten, maar een plotselinge
03: TALAMINI meelallergie gooide roet in
DEVENTER 03 04
het eten. Tegen alle adviezen
04: VAN DER POEL 09 in kocht zijn vader een ijsma-
05
ENSCHEDE chine voor zijn zoon. Na drie
jaar won hij direct de prijs
05: LUCIANO’S 08
voor het lekkerste ijsje van
WASSENAAR Nederland. ‘Een toevalstref-
06: GARONNE fer,’ zegt Janssen beschei-
HAARLEM den. Ruim dertig jaar later
heeft de meesterijsbereider
07: IJSCUYPJE 02 zijn klasse ruimschoots be-
AMSTERDAM wezen. De bakkerij van zijn
08: DOPPIO vader bestaat niet meer.
ROTTERDAM
09: Roberto Gelato 01
UTRECHT

verse vruchteniJS
Vers fruit op een stokje. Dat is simpel-
weg waar de ijsjes van NICE (Nina’s
ijs) op neerkomen. Nina Weerman (44)
vond dat het tijd werd voor een kant-
en-klaarijsje op een stokje dat ‘echt’
naar fruit smaakt. Eind 2011 begon ze
in haar keuken te experimenteren met
het maken van ijsjes van vers fruit.
Het resultaat liet ze proeven aan haar
vriendin Elisabeth Weerman (39) (bei-
den zijn getrouwd met een Weerman,
neven van elkaar). De twee geloofden
in het product en intussen werken ze
fulltime voor NICE. ‘Van ijs moet je blij
worden,’ zegt Elisabeth. ‘Onze ijsjes zijn
gemaakt van puur fruit. Het zijn eigen-
lijk bevroren smoothies van biologisch
fruit.’ Volgens haar passen de ijsjes
van NICE in de huidige tijd waarin
mensen willen weten wat ze eten. ‘We
zijn nu veel bewuster met eten bezig.
Mensen zijn op zoek naar iets “echts”.
Onze aardbei-ijsjes bestaan voor het
grootste deel gewoon uit aardbeien en
dat proef je ook.’ De ijsjes van NICE
zijn er in diverse fruitsmaken, op een
stokje en als knijpijsje. De ijsjes zijn
bij verschillende strandtenten, musea,
sportclubs, en (biologische) winkels te
krijgen en sinds kort ook bij AH to go.
Prijzen: fruitijsjes op een stokje 2,50
euro. Knijpijsjes 1,50 euro.
De gezusters
Weerman
van NICE
Talamini
3: Talamini
→ Deventer
→ IJsmakers sinds 1892
→ Aantal filialen: 7
Juist kiest: Sisi’s citroenijsje
Lopend kwam Giovanni
­Talamini vanuit Vodo di
Cadore in de Italiaanse
Dolomieten halverwege
de negentiende eeuw naar
Wenen, waar hij citroenijs
leverde aan keizerin Sisi. Dit
citroenijsje is nog altijd te
koop in Deventer, de plaats
waar deze tak van de Tala-
mini’s in 1932 neerstreek.
Giovanni’s kleinzoon Elio (88)
woont nog boven het filiaal
aan de Brink. Elio’s zoon
Pietro (50) en zijn drie zus-
sen zetten de traditie voort.

108  ELSEVIER 

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 108 16-04-2015 14:21


Van der Poel werd vorig jaar voor de vierde keer Ijssalon van het Jaar
met zijn eerste echte grote eigen zaak zijn
droom waar.
Het verhaal van Demir sluit aan bij de ijs-
revolutie die zich voltrekt. Nederlanders
kunnen op steeds meer plekken een ijsje
halen. Naar schatting zijn er zeshonderd
ijssalons. Twee keer zo veel als tien jaar
geleden. Daarmee is er per 33.000 Neder-
landers een ijssalon. Nog altijd een stuk
minder dan in ijsjesland Italië, waar er
per 3.000 inwoners één staat, maar de
trend is onmiskenbaar.
Volgens Jacques Vos (60) van het IJscen-
trum in Wageningen is de kwaliteit van
het Nederlandse ijs de afgelopen tien jaar
flink toegenomen. ‘De consument is veel
bewuster en wil weten wat hij eet. Dat
zet de ijsbereider aan het denken over de
grondstoffen die hij gebruikt. Je komt er
niet meer mee weg om allerlei kunstma-
tige stoffen in je ijs te stoppen. De con-
sument wil vers, ambachtelijk ijs: van de
machine direct in de vitrine.’
De kentering kwam vijftien jaar geleden
met een ijstest van dagblad AD. ‘De uit-
slagen waren dramatisch. Branchevereni-
EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 109
‘Als familiebedrijf denk je
aan continuïteit. Dat doe je
door kwaliteit te leveren.
In onze zaak is alles vers.
Als het aardbeienijs roder
is dan normaal, dan ligt dat
aan de aardbei, niet aan de
kleurstoffen.’
Van der Poel
4: Van der
Poel
→ Enschede
ging Koninklijke Horeca Nederland sloeg → IJsmakers sinds 1945
alarm en wilde weten wat er aan de hand → Aantal filialen: 3
was. Er was toen nauwelijks kennis over
ambachtelijke ijsbereiding, er waren geen Juist kiest: cookie caramel
opleidingen. Het werd tijd om te zorgen Het ijs van Van der Poel is
dat mensen hun vakkennis konden bij- een begrip in Twente. Vorig
schaven. Zo is het IJscentrum ontstaan.’ jaar werd de zaak voor de
De cursussen in Wageningen worden vierde keer IJssalon van
steeds drukker bezocht. ‘Het is mooi dat het Jaar. Banketbakker Piet
er zo veel aandacht is voor het vak, maar van der Poel ging wegens
er zitten ook gelukszoekers tussen die gebrek aan grondstoffen
denken snel geld te kunnen verdienen. aan het eind van de Tweede
Wij moeten hen teleurstellen. Wie ijsbe- Wereldoorlog ijs verkopen.
reider wil worden, moet keihard werken. Er zijn drie ijssalons, die door
Zonder passie en ondernemersgeest red je Piets kleinkinderen worden
het niet.’ gerund. Meike (37) staat in de
nieuwste, aan het Wilmink-
Familiebedrijven plein in Enschede. ‘Het vak
Dat het keihard werken is, hoef je Meike is me met de ijslepel ingego-
van der Poel (37) niet te vertellen. Zij ten. Het is hollen of stilstaan.
groeide op in een echte ijsmakersfamilie IJs is een way of life.’ Op
in het oosten van het land. Zomervakan- drukke dagen staan ze tot op
ties zaten er voor haar als kind niet in. ‘Als het plein in de rij. Hard­loper
ik geluk had, gingen we op een regenach- is de cookie caramel. ‘Daar-
tig dag naar de dierentuin,’ zegt Van der van verkopen we op drukke
Poel, die de ijssalon aan het Wilminkplein dagen rustig 80 liter.’
ELSEVIER    109
16-04-2015 14:21
 IJSMAKERS

5: Luciano’s
→ Wassenaar
IJscentrum → IJsmakers sinds 1996
­Wageningen → Aantal filialen: 6
heeft negen
tot tien Juist kiest: Griekse yoghurt
cursusgroepen met pijnboompitten en honing
per jaar van
Op z’n vijftiende ging Luc
ongeveer 25
Blok (47) rond in Wassenaar
personen
met de ijskar van zijn ouders.

IJscentrum
Nu is hij meesterijsbereider
en eigenaar van zes filialen.
Tweemaal was hij IJssalon van

Wageningen het Jaar. Zijn liefde voor het

vak is wat hem zo ver bracht.
‘Een echte ijsbereider is 24/7
Het aantal cursisten bij het ijscentrum neemt nog steeds elk jaar toe. Op dit met zijn passie bezig. Koeke-
moment heeft het centrum negen tot tien cursusgroepen per jaar van onge- bakkers die aan het eind van
veer 25 personen. Soms moet het centrum zelfs ‘nee’ verkopen aan cursis- de dag de kas komen ophalen,
ten. Het type deelnemers is heel divers. Ze komen zowel uit de ijsbranche als redden het niet.’ Voor echt
uit allerlei andere branches. Boeren die hun melk willen leren verwerken tot ambachtelijk ijs zit je goed bij
ijs, koks, patissiers, bakkers, IT’ers, medewerkers van toeleveringsbedrijven Luciano’s. Aan gekke smaken
voor de ambachtelijk ijsbranche, mensen die van baan willen veranderen.  doet Blok niet. ‘Zie jij het voor
In elke groep zitten ook wel één of meerdere deelnemers uit België. Daar je, dat iemand je zaak binnen-
bestaat geen korte opleiding zoals in Nederland. loopt en zegt: “Doe mij maar
lekker een ijsje met aardbei,
vanille en bloemkool.”’

in Enschede runt. Ze is de vierde gene- accountant verklaarde hem voor gek,

ratie. ‘Het is me letterlijk met de ijslepel
ingegoten. Je leert het al heel snel: in ons
vak is het hollen of stilstaan. IJs is echt
een way of life.’
Dit jaar bestaat het familiebedrijf Van
der Poel negentig Jaar. Vier keer werden
ze IJssalon van het jaar. Begonnen als
bakker, ging Van der Poel in de Tweede
Wereldoorlog schepijs verkopen. Veel
ijsmakers kennen een bakkersgeschiede-
nis en dat is geen toeval. ‘Bakkers en ijs-
bereiders hebben veel raakvlakken,’ zegt
Marcel Janssen (52) van ijssalon Florence
in Nederweert. ‘Het zijn allebei ambachte-
lijke beroepen waarin je veel kunt knutse-
len met recepturen. Voor beide beroepen
geldt dat je er een bepaalde feeling voor
moet hebben. Daarnaast moet zowel een
bakker als een ijsbereider keihard wer-
ken.’
Ook voor bakkerszoon Janssen leek een
carrière in brood en taartjes te zijn weg-
gelegd. Maar een meelallergie gooide roet
in het eten. ‘Tegen alle adviezen in kocht
mijn vader een ijsmachine voor me. Onze
maar ik vond het leuk en na drie jaar won
ik met mijn citroenijs de Gouden Spatel.
Een toevalstreffer, want van ijsmaken wist
ik nog niet veel. Dat kwam pas later.’
Voor de Limburgse ijsbereider zouden
nog vele prijzen volgen. De prijzenkast in
zijn ijssalon zou in geen enkele voetbal-
kantine misstaan, maar is alweer te klein
om de bekers van dit jaar te kunnen her-
bergen. Dit jaar werd Florence tweede in
de strijd om IJssalon van het Jaar. ‘Heb je
gezien hoe klein het verschil was?’ zegt
Janssen met fanatieke ondertoon. Het we-
reldje van de ijsbereiders is er een van ons
kent ons, maar er is wel degelijk sprake 6: Garrone
van een gezonde rivaliteit onderling. → Haarlem
→ IJsmakers sinds 1949
Gezonde toer → Aantal filialen: 1
De winnaar, Huupkens IJs uit Weert,
zit nog geen 5 kilometer verderop. Ook Juist kiest: mandarijn
Huupkens is een familiebedrijf, maar an- Als klein meisje uit Duitsland
ders dan bij Florence was oprichter Wiel bezocht Beate Perpeet (66)
Koppen (die zijn zaak vernoemde naar in de zomer ijssalon Giraudi
opa Huup) kruidenier. En er zijn meer ver- aan de Grote Houtstraat. Daar
schillen. Terwijl het ijs van Florence met stond Rinaldo Garrone achter

110  ELSEVIER 

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 110 16-04-2015 14:22

 Voor echt
ambachtelijk
ijs zit je goed
bij Luciano’s.
Aan gekke
smaken doen
ze niet

ELSEVIER    111

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 111 16-04-2015 14:22

 XXX
Er is voor iedere 33.000 Nederlanders één ijssalon in het land
banketbakkerssmaken als Bossche bol,
bokkepoot en cupcake vooral de bourgon-
dische liefhebber trekt, gaat Huupkens
helemaal op de gezonde toer.
Trots laat Gerty Koppen (49) haar super-
food-ijs proeven waarin kokosbloesem-
suiker ‘gewone’ suiker vervangt. Iedere
ijsbereider weet dat suiker het anti-vries
van een ijsje is. Te weinig suiker betekent
een te hard ijsje, terwijl te veel suiker een
zacht en stroperig resultaat geeft. ‘Maar
dat betekent niet dat je niet kunt experi-
menteren,’ zegt Koppen. In haar vitrine is
naast suikerarm ijs ook vruchtensorbet-
ijs uitgestald dat tot 70 procent uit verse
vruchten bestaat. ‘In onze biologische
banaan zit wel 6 procent meer vitaminen
dan in een sinaasappel. Dat is niet alleen
gezond, maar vooral ook erg lekker.’
Volgens Jacques Vos van het IJscentrum
is het gebruik van verse producten type-
rend voor de laatste jaren. ‘De tijd van
makkelijk en snel is echt voorbij. Mensen
willen verse vruchten en verse melk.’ Dat
ijsbereiders verplicht zijn om allergenen-
informatie bij het ijsje te vermelden, heeft
112  ELSEVIER 
EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 112
een positieve impuls aan de kwaliteit ge-
geven. ‘Het zet de ijsbereider aan het den-
ken over de grondstoffen. Hij gaat kijken
naar alternatieven voor de kunstmatige
smaakstoffen en conserveermiddelen.’
Volgens Vos moet de gezondheidstrend
niet worden overdreven. ‘IJs moet vooral
ook een traktatie blijven. Suiker hoort er-
bij, omdat het vriesverlagend werkt. Daar-
om moet elk ijsje een suikergehalte van
ongeveer 20 procent hebben. Maar er zijn
veel soorten suikers. Honing werkt anders
dan kristalsuiker. Daarmee experimen-
teren, is wat ijsbereiding zo leuk maakt.
Soms is het net wiskunde.’
Hollands product
Zo min mogelijk suiker, dat is ook wat
Edwin de Koeijer (44) met zijn Amster-
damse IJscuypje beoogt. En al zijn zuivel
komt van een biologische boerderij. Maar
het ijs dat de Koeijer in zijn 35 vestigingen
verkoopt, moet vooral lekker zijn. ‘Vroe-
ger wilde ik Italiaan zijn, maar ik heb
ontdekt dat ijs ook echt een ambachtelijk
Hollands product kan zijn. Ik vind het
de toonbank. ‘Ik weet niet
meer wat eerder kwam: de
liefde voor het ijs of voor
hem.’ Ze trouwden en doop-
ten de zaak Garrone. Beate
leerde het vak van haar man
die in 1994 overleed. Sinds-
dien is Garrone in handen
van Beate en haar zoons. Ze
schopte het tot meesterijs-
bereider en werd onlangs
zelfs koninklijk onderschei-
den. Nog altijd staat ze in de
ijskeuken. Als het ijs in de
winkel opraakt, stuurt haar
zoon of een werknemer een
‘liefdesbrief’, zoals Beate het
noemt, met de smaken die
moeten worden aangevuld.
7: IJscuypje
→ Amsterdam
→ IJsmakers sinds 1990
→ Aantal filialen: 35
Juist kiest: rabarber
Zijn ouders zaten in de
vishandel, maar dat vond de
Zeeuw Edwin de Koeijer (44)
maar stinken. Op de hotel-
school raakte hij enthousiast
over het ijsbereiden. Tijdens
een bezoek aan de hoofdstad
viel het hem op dat er nauwe-
lijks ambachtelijke ijssalons
waren. Hij besloot er acht jaar
geleden zelf een te beginnen
in de Albert Cuypstraat. Het
werd een daverend succes.
Om te voorkomen dat anderen
zijn gouden idee zouden kopi-
16-04-2015 14:22
 IJS

ëren, bouwde hij er snel flink

wat zaken bij. Dagelijks fietst
hij van filiaal naar filiaal. ‘IJs
is zo’n cool product. Je kunt
blijven variëren, het stopt
nooit. Dit is echt mijn grote
passie.’

Arjen Veldt
IJscuypje Westergasfabriek Amsterdam

prachtig om nieuwe recepten te bedenken noten van Piëmonte,’ zegt meesterijsbe-

en uit te proberen.’ In elke vestiging wordt
de ijsmix aangeleverd vanaf een centrale
locatie waarna het vers wordt ‘gedraaid’
in de machine. De Koeijer wijst naar zijn
verticale ijsmachine waarin een donker-
bruine massa tot ijs wordt gedraaid. ‘Dat
is gewoon pure chocolade, hoe gaaf is
dat. IJs is zo’n cool product.’
De ambachtelijke ijsbereiders hebben al-
lemaal een passie voor het vak. ‘Ik ga elke
winter op zoek naar de lekkerste pistache-
reider Luc Blok (47) van Luciano’s in Was-
senaar. ‘IJs is een vrolijk product, je geeft Doppio
mensen hun happy moment.’
Die vrolijkheid werkt volgens Blok mislei- 8: Doppio
dend voor andere ondernemers. ‘Tegen- → Rotterdam
woordig denkt iedere videotheekhouder → IJsmakers
of sigarenboer dat hij ook ijs erbij kan sinds 2000
verkopen, maar zo werkt het niet. Ik zou → Aantal filialen: 2
miljonair kunnen worden als het twaalf
maanden in het jaar juni is. Maar ik moet Juist kiest: lemon
in vier maanden tijd de huur voor het hele cheesecake
Als zoon van een Turkse
bakker heeft Mesut Demir
(39) de voorliefde voor

Italiaanse
zoete dingen van huis uit
meegekregen. Dat in com-

ijsfamilies
binatie met een gezonde
haat voor school zorgde
ervoor dat Demir vijftien
jaar geleden aanklopte bij
Veel ambachtelijke ijssalons in Nederland worden gerund door families die de de Rotterdamse ijsberei-
recepten generatie op generatie doorgeven. Bekend zijn de Italiaanse ijsfamilies der Robin Alting. Van hem
als De Lorenzo en Talamini die uit dezelfde vallei in de Dolomieten blijken te leerde hij de fijne kneep-
komen. De ‘valle del gelato’ (ijsvallei) noemen de Italianen dit gebied. Ernest van jes van het ijsbereiden.
der Kwast schreef er onlangs een boek over. In 2005 nam hij een klein
Wie in de winter langs de plaatsjes Pieve di Cadore, Zoldo of Longarone rijdt, filiaal van De IJssalon
kan de mannetjes op de bankjes rustig in het Nederlands aanspreken. Want in over in Crooswijk. Dit jaar
het laagseizoen keren de meeste Italiaanse ijsmakers ‘naar huis’, ondanks dat kwam met een grote zaak
ze vaak gewoon in Deventer of in Rijswijk zijn geboren en in het dialect van hun in het chique Kralingen
geboortestreek beter uit de voeten kunnen dan in het Italiaans. zijn grote droom uit. Koffie
Zo is de Deventerse tongval van Pietro Talamini (50) onmiskenbaar. Zijn over- met ijs is volgens Mesut
grootvader liep vanuit Vodo di Cadore naar Wenen waar hij het citroenijs mocht een gouden combinatie.
leveren aan de zieke keizerin Sisi. Via omzwervingen kwamen de Talamini’s in Naast de imposante vitrine
Deventer terecht. Volgens Pietro Talamini kun je aan zijn ijs proeven dat het een met ambachtelijk ijs kon
familiebedrijf is. ‘Wij gaan niet voor het snelle geld, maar voor continuïteit. Dat daarom een Kees van der
betekent dus dat je ijs van een hoge kwaliteit moet zijn en blijven.’ Westen-espressomachine
zeker niet ontbreken.

ELSEVIER    113

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 113 16-04-2015 14:22

 Nederlands ijs
is in vergelijking
met Italiaans ijs
wat romiger

114  ELSEVIER 

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 114 16-04-2015 14:22

 IJS

9: Roberto
Gelato
→ Utrecht
→ IJsmakers
sinds 1900
→ Aantal filialen: 1
Juist kiest: bloed-
sinaasappel
Roberto Coletti (49) en
Carlina De Lorenzo (48)
komen uit een geslacht van
ijsjesmakers. Coletti’s fa-
milie had al rond 1900 een
IJs is een vrolijk product, het geeft mensen hun happy moment ijssalon in Polen en groot-
vader opende tachtig jaar
geleden in Utrecht de eer-
jaar betalen. Wat denk je dat een ijsma- ders maken een ander ijsje dan de Itali- ste ijssalon. Samen runnen
chine kost? Al gauw 30.000 tot 40.000 aan. Het ijs van de Italianen is wat minder zij nu Roberto Gelato in de
euro. En zo’n glinsterende vitrine? Gerust vet, dat van ons juist romiger. Daarmee Poortstraat. Het is de enige
een halve ton. En dan moet je ook nog een hebben we de afgelopen jaren een enorme ijssalon in Nederland die in
op goede locatie zitten.’ slag gemaakt. Wij, en dan bedoel ik ook een Italiaanse top-50 van
de Nederlandse ijsmakers van Italiaanse beste ijssalons buiten Italië
Italianen origine, maken hier stiekem een verdomd staat. Samen reizen ze de
Er zijn ook uitzonderingen. Roberto Ge- lekker ijsje. Ik durf zelfs te beweren dat wereld over op zoek naar
lato (@ijsgek op Twitter) zit op een on- ons ijsje misschien wel beter is dan het nieuwe smaken. Dat levert
vindbare plek in Utrecht. Zijn zaak is so- ijsje in Italië, maar dat mag je natuurlijk soms verrassende keuzes
ber ingericht. ‘Maar Roberto Coletti is heel niet zeggen. De Italianen staan als tradi­ op als haring- of geiten-
handig met marketing en zijn ijs is echt tioneel ijsland sowieso met 1-0 voor.’  ← kaas-framboosijs. Zelfs
bijzonder,’ zegt Blok. Behalve met het tra- aan de trouwe viervoeter
ditionele Italiaanse schepijs experimen- Roberto Gelato wordt gerund door Roberto Coletti
heeft de ijssalon met zijn
teert Coletti met varianten als haring-, en Carlina De Lorenzo, allebei uit een geslacht van
blafijs gedacht.
ijsjesmakers
spekkoek- en sigarenijs. Voor de hond is
er een diervriendelijk ‘blafijsje’. Roberto
Gelato is de enige Nederlandse ijssalon
die op de internationale ranglijst van 50
beste ambachtelijke ijssalons buiten Italië
staat.
Gek genoeg staan op Nederlandse rang-
lijsten de laatste jaren nauwelijks nog Ita-
liaanse namen. Vroeger streden de Itali-
aanse ijsfamilies in Nederland volop mee
om de prijzen, maar de meesten doen al
een tijdje niet meer mee. Sommigen heb-
ben er gewoon geen zin meer in, zoals
Beate Garrone (66) uit Haarlem. De mees-
terijsbereider won vele prijzen en kreeg
onlangs een koninklijke onderscheiding.
‘Ik voel niet meer de drang om mee te
doen. Bovendien ben ik het niet eens met
de huidige opzet. Het is veel te ingewik-
keld geworden,’ zegt Garrone, die het vak
leerde van haar man Rinaldo en de zaak
overnam toen hij in 1994 overleed.
Volgens Luc Blok van Luciano’s is er ook
nog wat anders aan de hand. ‘Nederlan-

ELSEVIER    115

EMB018p106_repo_IJs_defb.indd 115 16-04-2015 14:22

 Samenstelling: Jette van Exter

cultuuragenda

CHECK OUT
Een selectie van de interessantste
tentoonstellingen, concerten
en voorstellingen in binnen- en
buitenland de komende periode

Nederland groot openluchtrestaurant

Vanaf 5 mei is het open-
luchttheater in het Vondel-
park geopend. In mei is er
een voorprogramma met
evenementen als het Sum-
mer Breeze Latin Festival en
de ClubVondelTalentShow,
en vanaf 7 juni zullen er,
verspreid over de weekends,
honderdvijftig unieke voor-
stellingen in het park worden
gepresenteerd.
verenigen. Gastronomische
bussen, rijdende pizzakar-
ren, campers met organi-
sche gerechten en nog veel
meer bijzondere ‘rollende
keukens’.
Op 30 mei is voor de vier-
de keer het festival Lente
Kabinet in natuurgebied Het
Twiske (Oostzaan). Het ge-
bied is de hele dag ingericht
met podia waar eigentijdse
elektronische muziek, kunst
Het schilderij Caféterras bij nacht dat Vincent van Gogh in 1888 maakte in Arles
en cultuur te horen en

Van 13 tot en met 17
mei is het Weekend van
de Rollende Keukens in de
Westergas­fabriek in Amster-
Van Gogh op
te zien zijn. Het muziek-
programma biedt diverse
stijlen, variërend van disco
en house tot elektronica en

de Veluwe
dam. Tijdens dit weekend techno. Met optredens van
zullen tientallen mobiele dj’s als Nicolaas Jaar en
eetgelegenheden zich tot één Moodymann.

'Rollende keukens' van 13 tot en met 17 mei in Amsterdam

Tot en met 27 september presenteert het Kröller-Müller
Museum op de Hoge Veluwe de tentoonstelling Van Gogh & Co.
Dwars door de collectie. Er zijn meer dan vijftig schilderijen en
tekeningen van Vincent van Gogh (1853-1890) te bewonderen,
en eenzelfde aantal werken van kunstenaars als Charley Toorop
(1891-1955) en Paul Cézanne (1839-1906).

Op 31 mei en 1 juni staat De tentoonstelling bevat

de legendarische band Fleet-
wood Mac in de Ziggo Dome.
Na hun succesvolle tour in
2013 keert de band, bekend
van hits als Don’t Stop en Go
Your Own Way, terug. Ditmaal
in de volledige bezetting, mét
Christine McVie.
Tot en met 21 juni is de
persfotowedstrijd World
Press Photo te zien in De
Nieuwe Kerk Amsterdam.
indrukwekkende persfoto’s
van 42 prijswinnaars uit
zeventien landen, in acht
categorieën.
Tot en met 16 augustus is
de tentoonstelling De Oase
van Matisse te zien in het
Stedelijk Museum Amster-
dam. Met meer dan honderd
werken is het de grootste
tentoonstelling van Henri
Matisse ooit in Nederland.

116  ELSEVIER 

EMB018p116_check out_cultuuragenda_defb.indd 116 15-04-2015 09:11

 Buitenland
Van 4 tot en met 10 mei
is de London Coffee Week.
Tijdens deze week zijn er tal
van evenementen rond koffie.
Nog voor de week begint, is
er het London Coffee Festival
(van 30 april tot en met 3
mei). Het is het grootste fes-
tival op het gebied van koffie
én ambachtelijk eten.
Van 13 tot en met 24 mei
is het Festival de Cannes.
Tijdens dit internationale
filmfestival wordt de Palme
d’Or (Gouden Palm) uitge-
reikt voor de beste film. De
Nederlandse korte film Het
Cadeau van Hanna Verboom
is een van de films die zullen
draaien tijdens het festival.
Vincent van Gogh
Tot en met 21 mei is
Monet en de geboorte van
het impressionisme te zien
in het Städel Museum in
Frankfurt. De tentoonstelling
is gewijd aan het ontstaan
Dries Van Noten
in Antwerpen
Luc Boegly
Tot en met 31 mei is het oeuvre van ontwerper Dries Van Noten te zien in het Mode
Museum in Antwerpen. De tentoonstelling is een tocht door zijn artistiek universum. Aan
de hand van tal van thema’s wordt er inzage gegeven in zijn werk, zijn creatieproces en
zijn inspiratiebronnen.
EMB018p116_check out_cultuuragenda_defb.indd 117
High Society
in Londen
Vanaf 30 april komt Cole Porters klassieke musical High
Society naar theater The Old Vic in Londen. De musical is
gebaseerd op de gelijknamige musicalfilm uit 1956, waarin de
hoofdrollen werden vertolkt door Bing Crosby, Grace Kelly en
Frank Sinatra. Die film was gebaseerd op de film The Phila-
delphia Story (1940) en vertelt het verhaal van Long Island
socialite Tracy Lord, die haar extravagante zomerbruiloft aan
het plannen is als haar ex-man terugkomt in haar leven en
probeert haar opnieuw voor zich te winnen.
en de vroege ontwikkeling Tot en met 2 augustus is foto’s te achterhalen. Een
van het impressionisme en de tentoonstelling Magnum – inzicht in welke beslissingen
focust op Claude Monet (1840- Contact sheets te zien in het wereld-beroemde fotografen
1926), sleutelfiguur binnen de Instanbul Modern. Zoge- als Henri Cartier-Bresson,
stroming. Daarnaast hangt noemde contactafdrukken Robert Capa en Martin Parr
er werk van onder anderen uit de collectie van Magnum namen.
Pierre-Auguste Renoir, Édou- Photos zijn als basis geno-
ard Manet, Edgar Degas en men om het creatieve proces Tot en met 8 augustus
Camille Pissarro. achter enkele iconische presenteert de Zero founda­
tion de grootste Zero-
tentoonstelling sinds haar
oprichting in de vroege jaren
vijftig van de vorige eeuw.
Tijdens deze tentoonstelling
in het Martin-Gropius-Bau
in Berlijn zijn ongeveer 175
werken te zien van de Zero-
groep, met kunstenaars als
Yves Klein, Jan Schoonhoven,
Otto Piene, Armando en Her-
man de Vries.
Handige links naar de
websites van de verschillende
evenementen en tentoonstel-
lingen kun je vinden op
www.elsevierjuist.nl.
Op deze website vind je elke
vrijdag ook vijf originele uit-
gaanstips voor het komende
weekeinde. 
@JettevanExter
ELSEVIER    117
15-04-2015 09:11
 STIJL PRODUCTIE:
JETTE VAN EXTER

HEMA
Lampion op
zonne-energie
€8

Weber
Barbecue Smokey
Joe Premium
€ 100

Officina Nove
Kruiwagen
€ 595

Aan de slag gaan in de tuin of op het

balkon was nog nooit zo leuk

Sneeboer XALA
Potschepje Kweekkas
€ 39 Biosphere
€ 24
Florian Tools
Grote takkenschaar
€ 180

De genoemde prijzen zijn adviesprijzen

EMB018p118_stijl_Tuin_defb.indd 118 15-04-2015 09:10

 Royal Well
Hobbykas Classic 86
€ 2.675

IKEA Betakut
Tuinhandschoenen Bloemenschaar
€2 € 20

HKliving
Hangstoel
€ 200

Haws
Gieter
€ 100

IKEA
Zaden
€2

IKEA
Bloembak
€8

ELSEVIER    119

EMB018p118_stijl_Tuin_defb.indd 119 15-04-2015 09:11

 CHECK OUT TEKST: NICOLAAS KLEI
wijn

Welke druiven ooit waar zijn ontstaan,

is vaak onduidelijk, en waarom ze heten
zoals ze heten al helemaal. Nicolaas Klei
staat stil bij een stiefkindje, de meunier

E
en gebrekkig geheugen heeft zo z’n voordelen, ontdek siteit Davis met het nieuws kwam dat met DNA-onderzoek de af­
ik van tijd tot tijd. Zoals toen ik een proeffles schwarz­ komst van cabernet sauvignon in kaart was gebracht.
riesling op keuringbezoek kreeg en geen idee had. Druif meunier herken je aan de witte haren onder op de blade­
Niks met riesling te maken, dacht ik te weten, maar ren, vertelt Robinson. De bladeren ogen alsof ze met meel zijn
was het nou een Duitse naam voor een andere druif, bestoven. Vandaar de naam: meunier is Frans voor molenaar.
of toch een vermomd obscuur rood neefje van de witte majesteit Je vindt ’m onder z’n schuilnaam zwarte riesling hier en daar
riesling zelf? Lui zijn helpt ook: eerst maar eens proeven. Als het in Duitsland, maar verder bijna nergens – op één uitzondering
wat is, kan er altijd nog worden gezocht in de druivenbijbel. na: de Champagne. Daar heeft niemand het ooit over ’m, al
De wijn geurde zacht, verleidelijk, deed denken aan eenvou­ staat er meer meunier dan chardonnay aangeplant. Toch wordt
dige, wulpse pinot noir. Boerenmeiden-pinot noir. Geen spoor hij behandeld als een lomp neefje dat geen manieren heeft ge­
van riesling. En kijk aan, Wine leerd, slechts geduld omdat hij nu
Grapes van Jancis Robinson meldt eenmaal familie is van die twee be­
wat ik weer weet nu ik het lees: roemdheden in de Champagnewijn­
schwarzriesling is het Duitse pseu­ gaarden met hun zo veel verfijndere
doniem voor pinot meunier, een geuren en smaken: pinot noir en
pinot waarover altijd wat schamper chardonnay.
wordt gedaan, en die je dan ook Slechts een handvol champagne­
bijna nergens ziet. Maar mooi dat huizen is te spreken over meunier.
deze overtuigend naar pinot noir Maar als je dan hoort wie bij de fan­
geurt, zoals ik dankzij kreupel ge­ club horen (Egly-Ouriet, Bruno Pail­
heugen en luiheid blind rook. lard, Prévost, Krug...) realiseer je je
Waarom pinot meunier ook als dat meunier verborgen verdiensten
schwarzriesling door het leven moet hebben. En inderdaad: hij rijpt
gaat, weet niemand. Zo gedoopt goed waar pinot noir dat niet doet,
door een wijnboer met een fles rijpt vroeg, wat handig is in dit noor­
meunier te veel op? Of door iemand delijke wijngebied waar de herfst
met aanleg voor marketing? ‘Geen vroeg kan invallen, heeft mooie zu­
idee wat voor druif dit is, maar ries­ In de omgeving van Orléans maken Bénédicte en ren en veel zacht fruit. Pinot noir en
Hubert Montigny-Piel een pinot meunier puur
ling verkoopt al een paar eeuwen chardonnay zijn verfijnder, maar de
goed. Dus weet je wat, ik noem hem meunier mixt mooi met ze.
schwarzriesling.’ Behalve bij de champagneboer in de kelder, voor het mengen van
Welke druiven ooit waar zijn ontstaan, is vaak volstrekt ondui­ de druiven, kun je nergens pinot meunier puur proeven. Hoewel,
delijk, en waarom ze heten zoals ze heten al helemaal. Pas vanaf hier en daar langs de Loire – ook al zo’n noordelijk wijngebied,
midden negentiende eeuw bogen botanici zich serieus over de staan nog wat meunierranken – en een zeldzame enkeling heeft
wijndruiven, bestudeerden bladvorm, trosvorm, kleur, grootte, er zelfs genoeg om er wijn van te maken. Rond Orléans maken
beharing van de steel, proefden na een lange dag in het veld de Bénédicte en Hubert Montigny-Piel een pinot meunier puur. Nou
wijnen en probeerden zo stambomen op te zetten. ja, 80 procent meunier, met de rest pinot noir. Maar dankzij de
Niet altijd met succes: bourgogneboeren werden bespot omdat ze geproefde schwarzriesling weet ik dat dit echt naar meunier
chardonnay ook wel pinot blanc of pinot chardonnay noemden smaakt. Net zo vrolijk, fruitig, dezelfde frisse zuren en een piep­
– dankzij DNA-onderzoek weten we nu dat pinot en chardonnay klein fijn bittertje. Net als z’n Duitse verwant licht en lichtvoetig,
naaste familie zijn. En ook bij die andere jetsetdruif, cabernet dus koelen is een goed idee. Heeft geen rosé van terug. 
sauvignon, merk je dat die wijnboeren flink wat inzicht hadden
in de populatie van hun wijngaarden: cabernet sauvignon heet Hofmann franken, schwarzriesling 2013, € 12,95 winterbergwijnen.nl
naar z’n ouders cabernet franc en sauvignon blanc. Die wijnboe­ Clos Saint Fiacre, orléans rouge 2013, € 9,50 bolomey.nl
ren dachten het, al noemden ze ’m ook wel petit cabernet, maar
we weten het pas zeker sinds 1996, toen de Californische univer­ @NicolaasKlei

120  ELSEVIER 

EMB018p120_check out_wijn_defb.indd 120 15-04-2015 09:10

 CHECK OUT TEKST: jette van exter

REIS OM DE WERELD
Hoe laat is het
Nu in Calcutta?
De 11+ World Clock is de perfecte gadget voor frequente reizi-
gers. De prachtig vormgegeven klok heeft een cilindervormige
body die met een slim rolmechanisme 24 tijdzones toont. Op
de rand staan de namen van grote wereldsteden; wanneer je
de klok zo zet dat de stad waarvan je de lokale tijd wilt weten,
bovenaan in het midden staat, verspringen de wijzers om de
Francesc Guillamet

tijd aldaar te tonen. Handig, maar vooral ook heel leuk.

Prijs: 40 euro

smikkelen bij de chefs

van El bulli

In een straatje in het oude centrum van de Spaanse stad
Cadaquès ligt achter een grote poort een prachtige en sfeer-
volle binnentuin. Hier is restaurant Compartir gevestigd, wat
letterlijk ‘delen’ betekent. Op de kaart staan grote en kleine,
heerlijke, originele gerechten om te delen, of om gewoon zelf
te eten natuurlijk. Dat de kwaliteit hoog is, is geen toeval: het
restaurant is opgericht door drie voormalige chefs van El Bulli –
het Catalaanse restaurant van topchef Ferran Adrià, dat als een
van de beste restaurants ter wereld werd beschouwd, maar in
2011 zijn deuren sloot.
Prijs: een hoofdgerecht kost rond de 20 euro
Tobias Groenland
Sunman Kwon
STARCK in ISTANBUL
In 2008 verbaasde de Franse ontwerper Philippe Starck
iedereen met het openen van Mama Shelter, een stijlvol en
chic hotel in het niet zo chique twintigste arrondissement in
Parijs. Bovendien pasten de prijzen ook niet bij een chic hotel:
89 euro per nacht. Het succes was groot en al snel verschenen
er meer Mama Shelters: in Marseille en Lyon. En daarmee
stopt het niet. Onlangs opende Starck de eerste Mama Shelter
buiten Frankrijk, en wel in Istanbul. Boven op een warenhuis
in een van de levendigste straten van de Turkse stad, in de wijk
Beyo lu, staat het hippe hotel met een zwembad op het dak.
Prijs: vanaf 89 euro per nacht←

opladen in de Smart bag

We leven in een tijd waarin je vaak veel onderweg bent en
altijd bereikbaar moet zijn. Helaas gaat dat niet altijd samen:
smartphones, laptops en tablets raken meestal snel leeg.
Francis Amiand

Daarom ontwikkelde Phorce de eerste smart bag: een tas die

tegelijkertijd drie usb-apparaten kan opladen, van smartphone
tot smartwatch en van GoPro tot laptop. Bovendien is de tas zo
krachtig dat een iPhone wel acht keer achter elkaar kan worden
opgeladen. Ook handig: je kunt de tas binnen enkele seconden
omtoveren van rugzak naar schoudertas of aktetas. Ga voor meer informatie
Prijs: vanaf 199 euro naar www.elsevierjuist.nl

ELSEVIER    121

EMB018p121_checkOut_ReisOmDeWereld_defb.indd 121 15-04-2015 09:10

 Elsevier Juist MEER WERELD, MEER WETEN

Juist nu
een brede Probeer
Elsevier Juist
of geef Elsevier

horizon Juist cadeau.

LEEF WEET

Elsevier Juist is een maandblad met een brede horizon. Juist We hebben er bij Juist bewust voor gekozen om weg te blijven
laat op positieve wijze zien hoe het leven is en kan zijn. Met van de ‘waan van de week’. Geen artikelen over actueel
een ander ritme dan zusterblad Elsevier: lange verhalen, ander getinte zaken dus, maar wel stukken die handige inzichten en
formaat en meer ruimte voor beeld. verrassende vergezichten bieden.

VERDIEN BELEEF

Nieuwsgierigheid, feitelijkheid en geloof in vooruitgang en Juist heeft vertrouwen in de toekomst en is er voor de lezers
ondernemerschap zijn net als in weekblad Elsevier de pijlers die positief durven denken. Want in deze hectische tijd van
van Juist. Met speciale aandacht voor ondernemende mensen internet en smartphones ontnemen hypes en trending topics
en bedrijven die er zelf wat van maken. te vaak het zicht op dat wat er goed gaat in de wereld.

Maak gebruik van de antwoordkaarten hiernaast of ga naar www.elsevierjuist.nl/abonneer

EMB017pAdvertorialSlotpagina_defb.indd 114 16-04-2015 14:33

Twee eeuwen een
Oranje als staatshoofd

200 jaar monarchie is een rijk geïllustreerde

Speciale Editie over het Koninkrijk der
Nederlanden. In deze prachtige uitgave wordt
uitgebreid stilgestaan bij de geschiedenis
van de Nederlandse monarchie in de twee
eeuwen die volgden op de terugkeer in 1813
van prins Willem Frederik, de latere koning
Willem I, op vaderlandse bodem.

MET ONDER MEER:

• Het Weens congres: diplomatiek
krachtenspel
• Wat kenmerkt de monarchie? Oorsprong
en betekenis van de symbolen
• Historische familiefoto’s van de koninklijke
familie
• Binnenkijken in belangrijke gebouwen voor
de geschiedenis van de monarchie
• Oranjeliedjes
• Zes Nederlanders vertellen over hun
contact met de Oranjes

Deze Speciale Editie telt 100 pagina’s.

€ 8,95*

Bestel Elsevier Speciale Editie 200 jaar monarchie

via www.elsevier.nl/200jaarmonarchie of bel
0314-358350 (tijdens kantooruren)
Dit aanbod geldt alleen in Nederland

*Exclusief € 1,95 verzendkosten

VERRASSEND NUCHTER
Sydonia.it

GIORGIO1958.COM