Kırmızı Et Rapor Tüm Detaylarıyla PDF PDF

TÜBİTAK TÜRKİYE SANAYİ SEVK VE İDARE ENSTİTÜSÜ
TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
KIRMIZI ET ÜRETİM VE İŞLENMESİNDE

İŞBİRLİĞİ SÜREÇLERİ ANALİZİ PROJESİ
Şubat 2018
[Bu sayfa boş bırakılmıştır.]
Kırmızı Et Üretim Ve İşlenmesinde
İşbirliği Süreçleri Analizi Projesi
2018
GTHB Proje Ekibi TÜSSİDE Proje Ekibi Proje Koordinatörü
Tahsin TÜFEKÇİ Barış CARIKÇI Tülin TEKER

baris.carikci@tubitak.gov.tr tulin.teker@tarim.gov.tr
Tülin TEKER
Can Batuhan DEMİR
Hülya BİLGİÇ
batuhan.demir@tubitak.gov.tr Proje Danışmanı
Seda ÇINAR Ayşe Nurbanu ŞAHAN Doç. Dr. Sertaç
DOKUZLU
ans.tusside@tubitak.gov.tr
Ahmet Zeki ÖNDER
sdokuzlu@uludag.edu.tr
Hande Gül HAS
Mustafa KUZU Prof. Dr. Mehmet Akif
Alperen AÇIKOL
YÖRÜK
Orhan SAYGILI
yoruk@ataun.edu.tr
Yusuf TORUN Prof. Dr. Mehmet
ERTUĞRUL
mertugrul@ankara.edu.t
r
İşbu rapor, TÜBİTAK Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) tarafından, “Kırmızı Et Üretim Ve
İşlenmesinde İşbirliği Süreçlerinin Analizi Projesi kapsamında hazırlanmıştır. Bu projenin yararlanıcısı
olan T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, raporun basım, çoğaltım, yayım ve işleme haklarına
sahiptir.
[Bu sayfa boş bırakılmı
TEKNİK KOMİTE ÜYELERİ
No Ad Soyad Kurum
1 Ahmet Çağrı BİRDAL Erzurum Büyükşehir Belediyesi Hayvancılık Şube Müdürlüğü, Veteriner Hekim
2 Alper PEKİN Hayvancılık Genel Müdürlüğü, Yük. Zooteknist
3 Cengiz CEYLAN Erzurum İl Müdürlüğü, Veteriner Hekim
4 Emrullah AKPUNAR Erzurum İli Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği
5 Ferit YILDIZ Erzurum Kırmızı Et Üreticileri Birliği, Akyıl Tarım ve Hayvancılık İşletme A.Ş
6 Hakan GÜNLÜ DOKAP Planlama ve Proje Geliştirme Koordinatörü
7 Hakan ORAL OR-AL Et Entegre A.Ş.
8 Haydar KAVURMACI Aziziye İlçesi S.S. Alaca Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatif
9 Mehmet CEYLAN Ceylan Besi İşletmesi A.Ş.
10 Mete ERTÜRK Nail Cinisli Tarım Hayvancılık Gıda San. Ve Tic. A.Ş.
11 Osman AKSOY DAP İdaresi Tarım ve Kırsal Kalkınma Koordinatörlüğü, Veteriner Hekim
12 Selahattin YASDİMAN Erzurum Et ve Süt Kurumu, Veteriner Hekim
[Bu sayfa boş bırakılmı
Kırmızı Et Üretim Ve İşlenmesinde
İşbirliği Süreçlerinin Analizi Projesi
Literatür Araştırması Raporu
 Yurtiçi İyi Uygulama Örnekleri
 Yurtdışı İyi Uygulama Örnekleri
Uluslararası Canlı Hayvan ve Kırmızı Et Ticareti Raporu

Türkiye ve Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü Arzı Raporu
Ulusal, Bölgesel Politikalar ve Stratejileri Raporu
Hayvancılık Sektörü ile ilgili Mevzuat ve Yasal Atyapı Raporu
Hayvancılık ile İlgili Destekler
Gelecek Öngörüleri
Yağış ve Topoğrafya
Tarım Alanlarının Değerlendirilmesi
Yemlerin Sınıflandırılması ve Yem Bitkileri Üretimi Raporu
Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Irkları, Yaş ve Cinsiyete Göre Adlandırılmaları
Ulusal Fiyatlar Raporu
Sektör Paydaşları ve Faaliyetleri Raporu
Birlikler, Kooperatifler ve Hayvan Pazarları Raporu
İşletme Profili Raporu
Kesimhane ve İşleme Tesisi Raporu
Kırmızı Et Sektörü Erzurum İli ve Hinterlandının Belirlenmesi ve Üç Yıldızı
Analizi Raporu
Değer Zinciri Raporu
SWOT, Rekabetçilik, Karşılaştırmalı Rekabetçilik ve İhtiyaç Analizi Analizi
Raporu
Karşılaştırmalı Rekabetçilik Analizi Raporu
İhtiyaç Analizi Raporu
Erzurum İli ve Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Stratejisi ve Eylem Planı
Raporu
Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Model Önerileri Raporu
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1: Yurtiçi İyi Uygulama Örnekleri Raporu
Bölüm 2: Yurtdışı İyi Uygulama Örnekleri Raporu
Bölüm 3: Uluslararası Canlı Hayvan ve Kırmızı Et Ticareti
Bölüm 4: Türkiye ve Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü Arzı
Bölüm 5: Ulusal, Bölgesel Politikalar ve Stratejiler
Bölüm 6: Hayvancılık Sektörü İle İlgili Mevzuat ve Yasal Altyapı
Bölüm 7: Hayvancılık ile İlgili Destekler
Bölüm 8: Gelecek Öngörüleri
Bölüm 9: Yağış ve Topoğrafya
Bölüm 10: Tarım Alanlarının Değerlendirilmesi
Bölüm 11:Yemlerin Sınıflandırılması ve Yem Bitkileri Üretimi
Bölüm 12: Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Irkları, Yaş ve Cinsiyete Göre

Adlandırılmaları
Bölüm 13: Ulusal Fiyatlar
Bölüm 14: Sektör Paydaşları ve Faaliyetleri
Bölüm 15: Birlikler, Kooperatifler ve Hayvan Pazarları
Bölüm 16: İşletme Profili

Bölüm 17: Kesimhane ve İşleme Tesisi
Bölüm 18: Erzurum İli ve Hinterlandı Belirlenmesi ve Üç Yıldız Analizi
Bölüm 19: Değer Zinciri
Bölüm 20: SWOT, Rekabetçilik Analizi
Bölüm 21: Karşılaştırmalı Rekabetçilik
Bölüm 22: İhtiyaç Analizi
Bölüm 23: Erzurum İli ve Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Stratejisi ve Eylem
Planı
Bölüm 24: Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Model Önerileri

YÖNETİCİ ÖZETİ
Tarımın ulusal ekonomideki ve istihdamdaki payı giderek azalsa da tarım temel olarak
vazgeçilmez bir sektördür ve hayvancılık bu sektörün lokomotifidir.
Ülkemizin toplumun besin güvenliğini sağlamak, sanayisinin gelişen ihtiyaçlarını karşılamak,

ithalatı önlemek, kendine yeterlilik ve dış pazarda yarışabilmek adına yeni bir üretim ve
destekleme anlayışına ihtiyacı vardır. Destekleme anlayışımız siyasetten uzak, kırmızı et
sektörünün gelişimine yönelik, üretim deseni çerçevesinde, teknolojik gelişim doğrultusunda
olmalıdır.
Bugün ülkemizde kırmızı et üretiminde hammadde temininden, son tüketiciye kadar çözüm
bekleyen pek çok sorun mevcuttur. Oluşturulacak sistemde başlıca girdiden nihai gübreye
kadar her hususun dikkatle incelenerek ekonomiye katılması düşünülmelidir.
Kırmızı et sektörü için yerelde tüm tarafları içine alan yerel ve ulusal rekabetçilik
çerçevesinde yapısal sorunlar ve ihtiyaçların iyi analiz edilerek, ihtiyaçlara yanıt verecek bir
politikanın geliştirilmesi, değer zinciri yaklaşımı ile yüksek katma değerli ve marka değere
ulaşmış bir üretimin sağlanması önem arz etmektedir.
Ülkemizde hayvancılık denilince akla gelen ilk bölgelerden biri Doğu Anadolu Bölgesidir.
Bölgede bulunan halkın başlıca geçim kaynaklarından biri olan hayvancılık faaliyetleri,
bölgede yer alan hayvan varlığı ve yıllardır süren hayvancılık geleneği kayda değer bir
potansiyel sunmasına karşın, sektördeki temel faaliyetlerin endüstriye kazandırılamaması ve
katma değer yaratılamaması dolayısıyla istenilen seviyede olmadığı ortadadır.
Bu Bölgenin kalkınma açısından kritik rol oynayan ve bölgenin rekabet edebilirliği açısından
üzerinde dikkatle durulması gereken kırmızı et sektörüne ilişkin yer şekilleri ve iklim
koşullarının etkisiyle bitkisel üretim çeşitliliği sınırlı kalmış, Erzurum Platosunun zengin çayır
ve mera alanlarının da katkısıyla hayvancılık bölgenin en önemli geçim kaynağı haline
gelmiştir. Kırmızı et ve ürünleri sektörü, küresel tarım ve gıda içinde en hızlı gelişen alt
sektörlerden biri olması ve kırmızı et ithalatının gündeme geldiği günümüzde, Erzurum iline
yönelik kırmızı et sektörü rekabet edebilirliği ve kümelenme faaliyetleri ile ülke ekonomisine
fayda sağlaması düşünülmektedir.
Proje ile birlikte, kırmızı et konusunda Erzurum ili ve hinterlandının, üretici örgütleri,
sözleşmeli üretim ve işbirliği süreçleri açısından mevcut potansiyelinin tespit edilmesi, uygun
destekleme stratejisinin belirlenmesi ve destek mekanizmasının oluşturulması
amaçlanmaktadır. Proje, merkezden belli projelere verilen daha küçük çaplı mali destekler
yerine sektörün, yerel de tüm tarafların güçlendirilmesine yönelik, geniş tabanlı, uzun vadeli
ve sistemli çalışmalara kaynak sağlanması, başarılı çalışmalara örnek teşkil etmesi
açısından da önemlidir.
Türkiye’de son dönemlerde özellikle sektörel yoğunlaşma olan bölgelerde işbirliği
yaklaşımlarının benimsenmesi ve uygulanması yönünde çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Söz
konusu çalışmalar, Türkiye’de işbirliği potansiyeli taşıyan sektörler ve aktörler arasında
işbirliği modellerine ciddi merak ve istek olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir.
Bu raporda yurtiçi ve yurtdışı iyi işbirliği örnekleri, başarılı uygulamaların kırmızı et sektörüne
örnek olması açısından incelenmiş ve Türkiye’de kırmızı et sektörüne yönelik verilen
destekler ile birlikte başarılı örneklerin uygulanabilirliği değerlendirilmiştir. Sektör, literatür
taramaları, çalıştaylar ve birebir görüşmelerle detaylı olarak analiz edilmiş ve ulusal analiz
kapsamında firma profili, sektör paydaşları ve faaliyetleri, Erzurum ili ve hinterlandına yönelik
SWOT analizleri ve değer zinciri analizleri çalışmaları yürütülmüştür. Sektörün pazar analizi
hem ulusal hem uluslararası boyutta yapılmıştır. Belirtilen tüm saha ve analiz çalışmaları
sonucunda elde edilen çıktılarla yapılan sektörün rekabetçilik ve ihtiyaç analizleri “Kırmızı Et
Üretim ve İşlenmesinde İşbirliği Stratejileri ve İşbirliği Modelleri”nin tanımlanmasında
kullanılmıştır.
Raporda öncelikle yurtiçi ve yurtdışı başarılı işbirliği örneklerinin analizine değinilmiştir.

Yurtiçinden başarılı 9 adet işbirliği organizasyonu ziyaret edilerek birebir görüşmeler ile
yurtdışından başarılı 9 adet işbirliği organizasyonu ise detaylı faaliyet taramaları ile analiz
edilmiş, kuruluş amacı, faaliyet alanları, finans kaynakları, işbirliği süreçleri ve işbirliğinin
getirdiği avantajlar hakkında bilgi alınmıştır. Yurtiçi örneklerin analizleri aşamasında nde
anlaşılmıştır ki işbirliği süreçlerinin başlarında genel olarak katılım az iken işbirliğinin getirdiği
faydaları görünce firmaların ortak bir yapının ya da organizasyonun parçası olabilmek adına
uğraş gösterir hale geldiği görülmektedir. Yurtdışındaki işbirliği organizasyonlarında
Bakanlıkların sunduğu özel proje destekleri oldukça önemli yer tutmaktadır. Türkiye’deki
başarılı örnekler ise faaliyetlerini genellikle Ur-Ge desteği, çatı kuruluşun verdiği finansal
destek ya da firmalardan toplanan aidatlarla yürütmektedirler. Bunların dışında Avrupa Birliği
fonlarının da finansal destekte kullanıldığı görülmektedir. İşbirliğinin getirdiği avantajlar
incelendiğinde genel olarak firmaların tek başına ulaşamayacakları noktalara, işbirliği
organizasyonu sayesinde ulaşabildikleri görülmektedir. Bu yapı tüm firmaların sesi olmakta
ve sorunları ya da talepleri alıcı firmalara ya da üst yetkililere ulaştırabilmekte ve yurtiçi ve
yurtdışı müşteriler, bu yapı sayesinde firmalara tek bir noktadan ulaşabilmektedir. Bu
organizasyona dahil olan firmalar işbirliğinin sağladığı veri tabanı erişimi sayesinde yapılan
pazar analizi çalışmaları gibi sonuçlara da ulaşabilmekte ve pazar stratejilerini bu
dokümanlara göre belirleyebilmektedir. Rakip firmalar ortak bir amaç için aynı masanın
etrafına oturmakta ve sosyal sermaye güçlenmektedir. Aynı zamanda işbirliği organizasyonu
tarafından sağlanan yurtiçi ve yurtdışı fuar destekleri, ihtiyaçlara yönelik eğitim ve
sertifikasyon programları, firmaların yetkinliklerini ve rekabetçiliklerini arttırmaktadır. Yurtiçi
başarılı örneklerin analiz sonuçları kırmızı et sektöründe işbirliği için çatıyı oluşturacak
kuruluşlar ve bir araya gelmeyi düşünen firmalara işbirliği süreçleri, bu süreçte karşılaşılan
sıkıntılar ve işbirliğinin kazandırdığı avantajlar noktasında ışık tutmaktadır.
Başarılı uygulama örneklerinin incelenmesinin ardından Kırmızı Et Sektörü Erzurum İli ve

Hinterlandının belirlenmesinde, işbirliği ve kümelenme potansiyellerinin belirlenmesi
çalışmalarında yoğun olarak kullanılan analiz yöntemlerinden biri olan üç yıldız analizinden
esinlenilmiştir. 2016 yılı verileri kullanılarak öncelikle büyükbaş/küçükbaş hayvan sayıları,
sonra mera varlığı ve bu meraların kalitesi, daha sonra ise işletme, kesimhane ve hayvan
pazarı gibi kırmızı et sektörünü ilgilendiren altyapıların varlığı ve yoğunluk parametresi
dikkate alınmıştır. Bölge genelindeki hayvan sayıları ve hayvan hareketleri de dikkate
alınarak Erzurum ve sınır komşu illeri hinterland olarak kabul edilmiş; Ağrı, Ardahan, Artvin,
Bayburt, Bingöl, Erzincan, Erzurum, Kars illeri analize dahil edilmiştir. Teknik komite görüşleri
doğrultusunda nihai olarak büyükbaş için hinterland olarak Erzurum ili ve ilçeleri, Ağrı’dan
Eleşkirt ile Ağrı Merkez, Kars’tan Kars Merkez, Selim ve Sarıkamış, Bingöl’den Karlıova,
Erzincan’dan Merkez ve Tercan, Bayburt’tan Merkez, Artvin’den Ardanuç ve Şavşat ilçeleri
belirlenmiştir. Küçükbaş için hinterlanda dahil edilen ilçeler ise Erzurum’dan, Çat,
Palandöken, Tekman, Hınıs, Köprüköy, Karayazı ve Karaçoban, Bingöl’den Karlıova ve
Erzincan’dan Tercan ilçeleridir.
Hinterlandın belirlenmesi çalışmasını takiben ulusal ve bölgesel analiz çalışması da

yürütülmüş ve bu başlıkta ülkemizdeki firmaların genel profilinin incelenmesi, ulusal pazar
analizi, sektör paydaşları ve sektöre yönelik faaliyetleri, sektörün Erzurum ili ve hinterlandına
yönelik SWOT analizi ve değer zinciri analizi çalışmaları yapılmıştır. SWOT analizi çalışması
için Erzurum’da sektörün tüm paydaşlarının dâhil olduğu 2 adet çalıştay yapılmış olup, ayrıca
sektörü bölgede temsil eden 7 ilde (22 ilçe) bölgesel paydaşlar, firmalar ve yetiştiriciler ile
toplamda 66 birebir görüşme gerçekleştirilmiştir. Çalıştay ve görüşmelerle sektörün mevcut
durumu analiz edilmiş ve sektöre ve sektörün işbirliği modelleriyle güçlenmesine dair önerileri
alınmıştır.
Sektörün ulusal analizinde bir aşama da ulusal pazar analizi olup TÜİK verilerine bakılarak
Türkiye pazarı büyükbaş ve küçükbaş hayvan çerçevesinden analiz edilmiştir. Bu kapsamda
yıllık ulusal ve Erzurum ili özelinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı, kesilen hayvan
sayısı, hayvansal üretim, et üretimi ve buzağı ölümleri verileri incelenmiştir. 2012-2016
dönemi küçükbaş ve büyükbaş hayvan sayıları incelendiğinde hinterlantta yer alan büyükbaş
hayvan sayısının, Türkiye’de bulunan toplam büyükbaş hayvan sayısının %15’ini kapsadığı
görülmektedir. Küçükbaş hayvan sayılarına bakıldığında ise hinterlantta yer alan küçükbaş
hayvan sayısının Türkiye’de bulunan küçükbaş hayvan sayısının %9’unu kapsadığı
görülmektedir. Bu oranların incelenen son 5 yıllık veride değişkenlik göstermediği tespit
edilmiştir. 2016 yılı verileri küçükbaş hayvan için incelendiğinde Türkiye genelinde
41.329.232 adet küçükbaş hayvan olduğu, Erzurum ili ve hinterlandında ise toplamda
3.828.219 adet küçükbaş hayvan olduğu, büyükbaş hayvan için incelendiğinde Türkiye
genelinde 14.080.155 adet büyükbaş hayvan olduğu, Erzurum ili ve hinterlandında ise
toplamda 2.090.881 adet büyükbaş hayvan olduğu tespit edilmiştir.
Sektör detaylı olarak incelenip, mevcut durum analizi yapıldıktan sonra, elde edilen
çıktılardan Michael Porter’ın Elmas Modeli başlıkları kullanılarak sektör için rekabetçilik
analizi yapılmıştır. Rekabetçilik analizinde Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı, Girdi Koşulları,
Talep Koşulları, İlgili ve Destekleyici Aktörler ve Devlet başlıklarında değerlendirmeler
yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucu özellikle markalaşma, kalite, kurumsallaşma,
fiyatlardaki dengesizlik, mera kalitesi, nitelikli işgücü, yem maliyetleri, iklim şartları, hayvan
niteliği, Ar-Ge ve inovasyon konularında eksiklikler olduğu, ayrıca hali hazırda var olan
ithalatın da ulusal kırmızı et sektör rekabetçiliğini olumsuz etkilediği görülmüştür. Bunun
dışında bölgedeki mera alanlarının varlığı, hayvan varlığı, kamu desteklerinin olması ise
rekabetçilik analizinde güçlü olduğumuz konular olarak belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen rekabetçilik analizinden sonra rekabetçilik faktörleri açısından Erzurum ili ve

hinterlandı yurtiçinde Afyon, Balıkesir ve Konya illeriyle karşılaştırılmış ve toplamda 360
yetiştirici ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Erzurum ili ve hinterlandının, bu illere kıyasla
güçlü ve zayıf yanları rekabet bağlamında ortaya konulmuş ve projenin ihtiyaç analizi
safhasına girdi oluşturulmuştur.
Rekabetçilik analizinde çıkan eksiklikleri gidermek için sektörün hangi eylemlere ihtiyacı
olduğu ve bu eylemlerden hangilerinin kümelenme desteği ile yerine getirilip hangilerinin
mevcut desteklerle ve güçlü olduğumuz noktalardan yararlanma yolu ile karşılanabileceğini
kapsayan çalışma ise İhtiyaç Analizi aşamasında yürütülmüştür. Sektörün ihtiyacı olan
eylemler “(1) Eğitim (2) Ar-Ge (3) Kurumsallaşma (4) Planlama (5) Pazarlama” olmak üzere 5
ana Ortak Rekabet Alanında toplanmıştır. Her bir ortak rekabet alanı altında yapılacak olan
eylemler için mevcut desteklerden karşılanabiliyorsa hangi destekten karşılandığı, eylemin
yeni işbirliği desteği kapsamına alınıp alınmayacağı ve eylemin gerçekleştirilmesinden
sorumlu kurum/kuruluşun kim olacağı ilgili paydaşların yer aldığı toplantılarla belirlenmiştir.
Çalışma sonucunda sektör için Erzurum ili ve hinterlandına yönelik bir strateji belgesi ile
işbirliği modeli tasarımları elde edilmiştir. (1) Asil-Vekil İşbirliği (2) Proje Bazlı İşbirliği (3)
Ortak Pazarlama Ajansı (4) Bilimsel Araştırma – Eğitim İşbirliği ve (5) Değer Zinciri
Destekleme ve Kümelenme Modeli, işbirliği modelleridir. Değer Zinciri Destekleme ve
Kümelenme modeli dışındaki diğer dört model uygun bir işbirliği ekosistemi ile desteklenmez
ise verim alınamayacağı ortadadır. Değer Zinciri Destekleme ve Kümelenme Modeli ihtiyaca
göre her birinin ilgili kesim ve kurumlara uygulanmasını sağlayacak, kapsayıcı ve destekleyici
bir modeldir. Bölgedeki kırmızı et sektörü ile ilgili tüm işbirliği kuruluşları (Birlikler,
Kooperatifler, İşletmeler vb) destekleyici kuruluşlar (GTHB, Valilik, İl Gıda Tarım Ve
Hayvancılık Müdürlüğü, Belediye vb) ve Eğitim ve Araştırma Kurumları (Üniversite, Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü, Uygulama ve Araştırma Merkezi vb.) küme yönetimini teşkil
edeceklerdir.
Değer Zinciri Destekleme ve Kümelenme Modelinde, paydaşlarla ilişkilerin en kapsamlı

olacağı, uygulamada faaliyet bazında izleme ve değerlendirmenin yapılacağı bir yapıdan
bahsedilmektedir. Kümelenme destek programı çerçevesinde, kırmızı et sektörü için
ihtiyaçların belirleneceği, sürecin her safhasında izleme ve değerlendirmenin yapılacağı,
başarısız olan projelerin zamanında tespit edildiği ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli
kullanıldığı pilot uygulama projesi gerçekleştirilecektir.
Kırmızı et sektörünün rekabet gücünü artırmak amacıyla tasarlanan kümelenme destek

programının otoritesinin T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve nihai yararlanıcılarının
ise hayvancılığa dayalı ve bağlı üretim yapan işletmeler, kooperatifler, birlikler, tedarikçiler ile
yetiştiriciler olması planlanmıştır. .
Bölüm 1: Yurtiçi İyi
Uygulama Örnekleri
İÇİNDEKİLER
YURTİÇİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ
1. BEYPİLİÇ
2. KONYA ŞEKER
3. TİRE SÜT KOOPERATİFİ
4. BURDUR İLİ KÖY KALKINMA KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (KÖY-KOOP)
5. AKŞEKER GROUP
6. SULUOVA TDİ BESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ
7. BADEMLİ FİDANLIK KOOPERATİFİ
8. GAP ORGANİK TARIM KÜME PROJESİ
9. TARIM SİGORTALARI HAVUZU (TARSİM)
EKLER
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Literatür Araştırması Raporu
İşbirliği Süreçleri Analizi Projesi Yurtiçi İyi Uygulama Örnekleri
YURTİÇİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Sahada yapılan iyi uygulama örneklerinin incelenmesinde, görüşülen kurumun hukuki
statüsüne bakılmaksızın her birinin başarıya giden yolda benzer sorunlarla karşı karşıya
kaldığı görülmüştür. Bunlar; beş ana eksende toplanmaktadır;
 Finansman sorunu
 Güven sorunu
 Yönetim/ liderlik sorunu
 Kalite sorunu
 Karşılıklı fayda sağlama sorunu
Esasen incelenen örneklerin tümünde yönetim sorununun çözüme ulaşması ile birlikte diğer
sorunlarında iyi bir yönetim kabiliyeti ile çözülebildiği görülmektedir.
İşbirliklerinin odak noktası kurumlar değil, insanlardır. Kurumları yöneten kişileri ve üreticileri
işbirliğine yöneltmenin ve temel koşulu güven yaratmaktır. İşbirliği kurulması istenen
herhangi bir sektörde yer alan paydaşların hiç biri güven duymadıkları bir yönetici ekibin
peşinden gitmeyecek, sabır göstermeyecek ve risk almayacaktır. İyi uygulama örneklerinden
de görülebileceği gibi özellikle üretici organizasyonlarının kuruluş yılları ile gelişme
gösterdikleri yıllar arasında önemli bir fark bulunmaktadır. Her biri “yönetim ile birlikte” ya da
“yönetimin değişmesi ile” ifadelerini kullanmışladır. Bu durumda saha görüşmelerinden
yapılacak ilk çıkartım;
“Liderlik vasıflarına sahip, tecrübeli ve şeffaf bir yönetim ekibinin kurulması” gerektiğidir.
İşbirliği süreci ancak vizyon sahibi, profesyonel ve güvenilir bir yönetim ekibi ile başlatılıp
sürdürülebilecektir. İyi bir yönetim ile güven sorunu çözülecektir.
İşbirliği yapısının doğru ve sağlam kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için doğru

ekibi kurmanın yanı sıra bu ekibin hangi organizasyon çatısı altında faaliyet göstereceğinin
ve diğer kurumların söz konusu çatı organizasyon ile hangi yasal düzlemde ve ne katkılar/
taahhütler ile çalışacağına karar verilmesi gerekmektedir.
İncelenen iyi uygulama örneklerinde, özellikle üretici organizasyonlarının başlangıçta ciddi bir
finansman sorunu ile karşı karşıya oldukları ve bu sorunlarını büyük ölçüde proje
hazırlayarak çözdükleri görülmüştür. Bu sorunun çözümünde organizasyonların sadece hibe
kullanmadıkları, aynı zamanda finansmana katkı sağladıkları da görülmüştür. Genellikle
organizasyonlar yatırım ya da girişimlere az ya da çok kendi öz kaynakları ile katkı
sağladıklarında yeni yatırımı/ girişimi sahiplenme düzeyi de artmaktadır. Burada üzerinde
dikkatle durulması gereken hususlar; çalışmanın yapılacağı alanda hibe desteği veren
kurumlarla yakın diyaloğa girerek ilgili konuda çağrıya çıkılmasının sağlanması ve projelerin
profesyonel olarak hazırlanmasıdır. Saha görüşmelerinden elde edilen ikinci çıkartım;
“Finansman sorununun çözümü için hibe desteği veren tüm paydaşlarla yakın diyalog
içerisine girilmesi ve başvuru yapılacak projelerin profesyonel bir ekip tarafından
hazırlanmasıdır.”
1
İyi uygulama örneklerinin tümünde pazarlara giriş yapmak, pazarlarda kalıcı olmak ve
markalaşmak için kalitenin standart hale getirilmesi gerektiği görülmüştür. Örnek olayların
tümünde ilgili sektör için kalite kriterleri belirlenmiş ve söz konusu kriterlere uyum için eğitim,
ekipman yatırımı (soğutmalı araçlar vb) ceza ve prim uygulamaları yapılmıştır. Söz konusu
durumdan elde edilen üçüncü çıkartım;
“Sektörde, pazarın talep ettiği kalite standartlarının belirlenmesi ve bu standartlara uyum için
bir eylem planı hazırlanması” gerekliliğidir.
Son olarak iyi uygulama örneklerinden elde edilen önemli sonuçlardan biri de işbirliği
sürecinde elde edilecek faydanın tüm paydaşlara adil ve dengeli bir şekilde dağıtılması
gerektiğidir. Bu bağlamda, hukuki yapısı ne olursa olsun tüm kurumların sözleşmeli ilişkiler
kurduğu ve kooperatiflerin elde edilen karın paylaşımında ortak karar verdikleri görülmüştür.
İncelenen modellerin çoğunda elde edilen kar yatırımlara dönüştürülmektedir. Sözleşmeli
ilişkiler; profesyonel bir ticari hayatın oluşmasına zemin hazırladığı gibi, elde edilen
faydaların çıkarları çatışan iki tarafa da adil dağılımını sağlamakta aynı zamanda kaliteyi de
güvence altına almaktadır.
İşbirliği süreci belli bir gruba fayda sağlar ya da belli bir grubu kayırırsa, fayda elde
edemeyen ya da elde ettiği faydayı tatminkar bulmayan grup/ gruplar süreçten kopacaktır.
İncelenen iyi uygulama örneklerinden elde edilen son çıkartım;
“İşbirliği sürecinde elde edilecek faydaların taraflar arasında adil ve dengeli bir şekilde
dağıtılmasını sağlayacak yöntemler geliştirilmelidir” şeklindedir.
2
Ziyaret Edilen İyi

Genel Değerlendirme
Uygulama Örneği
 İrtibat ofisleri yetiştirici ile birebir iletişime geçmektedir ve
çiftçiye, ihtiyaç duyduğu tüm girdiler bu ofisler kanalı ile
BEYPİLİÇ sağlanmaktadır.
 Firma piyasaya süreceği ürünün tedariği konusunda garanti
sağlamaktadır.
 Yetiştiriciler satış ve pazarlama süreci ile ilgilenmedikleri için
sadece üretime odaklanmaktadırlar.
 Yetiştiricinin çeşitli ihtiyaçları doğrultusunda avans sistemi de
işletilmektedir.
 Firma kendi lojistik ağını kullanmaktadır.
 Değer zincirini baştan sona kendisi oluşturmakta ve böylece
katma değeri kendi bünyesinde tutup üreticinin ihtiyaçları
doğrultusunda kullanmaktadır.
 Fiyat garantisi sağlanmaktadır.
 Yan ürünler dahil, çiftçilerin tüm ürünleri değerlendirilmektedir.
KONYA ŞEKER
 Bir kooperatif olarak çiftçi ile kar paylaşımı yapılmamaktadır.
 Elde edilen karlar yatırımlara çevrilmektedir ve çiftçiye yeni
çalışma alanları sunulmaktadır.
 Çiftçiye tek ürün üretmektense çeşitli ürün üretme imkânı
sağlanmaktadır.
 Ekolojik denge mücadele noktasında ağaçlandırma çalışmaları
yürütülmektedir.
 Ürün çeşitlendirme ile yurtiçi ve yurtdışı yeni pazar araştırmaları
yapılmaktadır.
 Profesyonel ve şeffaf bir yönetime sahiptir, ortaklar kooperatifin
TİRE SÜT finansal verilerine istedikleri an erişebilmektedir.
KOOPERATİFİ  Et ve süt işleme tesisleriyle Tire Süt markasıyla üretim yaparak
katma değeri arttırmaktadır.
 Elde edilen geliri kar payı olarak dağıtmak yerine kooperatife
yatırım yapmaktadır böylece ortaklara sunduğu hizmet sayısını
arttırmaktadır.
 Üniversite, Kamu ve Özel sektörle yapılan iş birlikleriyle kalite
standartlarında üretim yapılmaktadır.
BURDUR  Bütün kooperatifleri bir merkeze toplayan çatı kuruluş olarak
KÖY-KOOP hizmet vermektedir.
 Üretici ve sanayici arasında güveni ve alışverişi sağlayan aracı
görevini görmektedir.
 Köylünün ürettiği bütün sütü hem fabrikada hem de büyük
firmalarda değerlendirerek üreticinin pazarlama sıkıntısını
ortadan kaldırmaktadır.
3
 Hizmet bedellerinden elde ettiği karlarla ve projelerle kooperatif

tarafından verilen hizmetler sürekli arttırılmaktadır.
 Üreticinin en temel girdilerinden biri olan yemi altı ay vade ile
verebilecek bir sistem oluşturmuştur.
 Projeler aracılığıyla üretimde belli bir kalite ve standardın
yakalanmasını sağlamıştır.
 Türkiye’nin sakatat ürün grubundaki kaybolan katma değerinin
geri kazanımını sağlamaktadır.
 Bölgesindeki diğer küçük ölçekli firmalar ile sakatat grubunda
bir araya gelerek yüksek hacimli ithalat taleplerini karşılayarak,
ihracatı gerçekleştirmektedir.
 Yetiştiriciler ile yaptığı sözleşmelerin cezai koşullar bakımından
esnek olması, yetiştiricilerin piyasa koşullarına göre özgürce
hareket edebilmesini sağlamaktadır.
 Rendering tesisi ile bölge genelinde entegre üretim
AKŞEKER GROUP
gerçekleştirilmesine katkı sağlaması
 Irk seçimi ve veterinerlik hizmetleri bakımında yetiştiricilere
destek olmaktadır.
 Firmanın Türkiye’nin diğer bölgelerinde de Adana, Gaziantep,
İstanbul, Konya, Karaman, Nevşehir, Denizli, Antalya, Kayseri
ve Bursa et kesim, işleme ya da depolama tesislerinin olması
pazar hakimiyeti sağlamaktadır.
 Hayvan atıkları (gübre) ekonomiye kazandırılamamaktadır.
 Yetiştiriciler ile vadesiz çalışması sayesinde yetiştiriciler
parasını hemen alabilmektedir.
 Hayvanlarını getiren yetiştiriciler için tesislerinde dinlenme
alanları yer almaktadır.

SULUOVA TDİ BESİ  Yatırım şartı olarak istenen Tip proje uygulama zorunluluğu
ORGANİZE SANAYİ girişimciler açısından yüksek maliyetler oluşturmaktadır. Bu
BÖLGESİ durum yatırımcıları OSB’den uzaklaştırmaktadır.
 Karantina bölgesinin aktif olarak kullanılamaması, karantina
bölgesi için ayrılan alan kapasitesi OSB’deki mevcut kapasiteye
göre çok düşük kalmaktadır.
 Altyapı hizmetleri açısından gerekli imkanlar sağlanmaktadır.
 Kuruluş aşamasında yerel yönetimler kamu kurum/kuruluşlar ve
STK’lar bir araya gelmiştir.
4
 Yönetim faaliyetlerinde kurucu üyelerden oluşan Müteşebbis

heyeti aktif rol almış, birlikteliği sağlanmıştır.
 Biyoenerji tesisi ile birlikte tam entegre üretim
sağlanabilmektedir.
 ISO 9001:2008 kalite yönetim sertifikası ve ISO 22000:2005
BADEMLİ gıda güvenliği sertifikalarına sahiptir.

 Üniversiteyle iş birliği yaparak taze fasulye üretiminden fidan
KOOPERATİFİ
üretimine geçiş yapılmıştır.
 Ortakların bütün girdilerini temin etmektedir.
 Ortakların üretimini pazarlanmasını üstlenmektedir, özellikle
yurtdışı pazarlarına odaklanmaktadır.
 Farklı meyve fidanlarını yetiştirebilmek için Ar-Ge yapmaktadır.
 Elde edilen kar kooperatife yatırım olarak geri dönmektedir.
 Projenin temelleri öncelikle GİDEM projesi (girişimcilik

destekleme merkezleri) kapsamında yürütülen fizibilite ile
atıldıktan sonra Rekabet Gündemi oluşturulup Organik Tarım
sektörü bölgede öne çıkan sektörler arasında yer almıştır.
 GAP BKİ başkanlığında yapılmış olan, Geniş Eylem Planı
kapsamında organik tarım küme yol haritası, değer zinciri ve
küme analizinin temel taşları oluşturulmuştur.
GAP BKİ ORGANİK  Küme Yol Haritası; “ölçeklendirilebilir ve tekrarlanabilir başarı
TARIM KÜME hikayelerinin geliştirilmesi”, “üretim ve pazarlama yeteneklerinin
PROJESİ ve kabiliyetlerinin geliştirilmesi” ve “aktörler arası işbirliğinin
geliştirilmesi” olmak üzere 3 ana unsuru kapsamaktadır.
 Ana küme oluşturulmadan önce örnek teşkil etmesi adına pilot
uygulamalar gerçekleştirilmiştir.
 Değer zinciri analizi sonucu yapılan filtrasyon yöntemi ile
kümede üretilmek üzere 8 temel ürün seçilmiştir.
 Küme grubuna üreticiler bireysel yerine örgütlü yapılar şeklinde
dâhil edilmiştir.
 Küme yönetişim yapısı; çatı kurul olarak kamu aktörlerinden
oluşan bir yönlendirme kurulu, bu kurulun altında bir yürütme
kurulu oluşturulup yürütme kurulunun da altında çalışma
gruplarına yer verilmiştir.
TARIM  Tüm branşlarda (7 branş) devlet %50 destek vermektedir.
SİGORTALARI  Herhangi bir zaiyat durumunda sigortalı çiftçi, sigorta ile
HAVUZU masraflarının ve emeğinin karşılığını alarak, yıllık geçimi için

gerekli olan gelirini garanti altına almaktadır ve üretimine
devam edebilmesi mümkün olmaktadır.
 Çağrı merkezleri 7/24 hizmet vermekte ve çiftçiler istedikleri
5
zaman ihbarda bulunulabilmektedir.

 Tarım sigortaları alanında kamu özel ortaklığıdır.
6
SÖZLEŞMELİ ORGANİZE SANAYİ
İYİ UYGULAMA ÖRNEĞİ KOOPERATİF KÜME
ÜRETİM BÖLGESİ
1 Beypiliç 
2 Torku  
3 Tire Süt Kooperatifi 
Burdur İli Köy Kalkınma
4 
Kooperatifleri Birliği (Köy-Koop)
5 Akşeker Group 
Suluova Tdi Besi Organize Sanayi
6 
Bölgesi
7 Bademli Fidanlık Kooperatifi 
8 GAP Organik Tarım Küme Projesi 
9 Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM)
7
8
1. BEYPİLİÇ
Kurum ile İlgili Genel Bilgiler
Beyyem A.Ş. Ankara'nın Beypazarı İlçesinde karma yem üretmek amacı ile 1979 yılında
kurulmuştur. Karma yem üretimi yapan fabrika, 1981 yılı Ekim ayında üretime başlamıştır.
Beyyem A.Ş. öncülüğünde piliç eti üretimi yapmak üzere 1986 yılında Beypi A.Ş.
kurulmuştur. İlk kuruluşu toplamda 300 ortağı olan çok ortaklı anonim şirketi şeklindedir.
İlerleyen yıllarda sermaye arttırımı sonucu ortakları azalmıştır.
Beypi A.Ş. 1987 Ağustos ayında Bolu-Göynük'te kurduğu kesimhane ile piliç eti üretimine
başlamıştır. Damızlık kümesleri, kuluçkahane ve üretim kümesleri yatırımları yapılarak
faaliyetin tam entegre olması sağlanmıştır. Beypazarı İlçesinde başlayan yatırımlar daha
sonraki yıllarda Bolu İlinde devam ettirilmiştir. Başlangıçta 10.000 kesim kapasiteli olan
kesimhane günümüzde 400.000 kesim kapasitesine ulaşmıştır. Kesimhane genel olarak tam
kapasite ile çalışmaktadır ancak dönemsel değişimler (talep, kuş gribi vb.) kapasitede
dalgalanmalara sebep olabilmektedir.
Yapılan yatırımlar ile piliç eti üretiminden pişirilmiş ürünlere kadar geniş bir ürün portföyü
sağlanmış, tam yağlı soya üretimi gibi karma yem üretimine destek yan yatırımlar da
gerçekleştirilmiştir.
1995 yılında şirket merkezi Bolu'ya alınmıştır.
2004 yılında ise Beyyem A.Ş. tüm varlıkları ile Beypi A.Ş. ye katılmıştır. Böylece Beypi A.Ş.
çok güçlü bir yapıya kavuşturulmuştur.
Sürekli olarak en büyük ilk 500 kuruluş arasında yer alan Beypi A.Ş. %12’lik pazar payı ile
sektörde üçüncü sırada yer almaktadır.
9
Kurumsal Yapı
Toplamda 3000 çalışanı olan Beypi A.Ş. genel müdür, genel müdür yardımcıları, 13 birim
müdürlüğü ve Canlı Üretim Müdürlüğü ile etlik piliç yetiştiricilerine hizmet vermektedir.
Beypi A.Ş. etlik piliç üretiminde sözleşmeli yetiştiricilik modelini benimsemiştir.
Sözleşmeli yetiştiricilik firma ile yetiştiriciler arasında yetiştirme dönemi öncesinde yapılan,
yetiştiriciye bazı giderlerin ve yetiştirme sorumluluğunun yüklendiği, firmanın da üretilen
ürünleri belirlenen koşullarda almayı ve ödemesini yapmayı taahhüt ettüğü anlaşmaya dayalı
bir üretim modelidir.
Beypi A.Ş.’nin etlik piliç üretiminin %90’ı sözleşmeli yetiştiriciler tarafından %10’u ise kendi
kümeslerinde yapılmaktadır.
Beypi A.Ş. ile sözleşmeli yetiştiricilik yapan 800 işletme/ 1200 kümes, 11 il ve 55 ilçe
merkezine dağılmış durumdadır. Bu iller Bolu, Düzce, Zonguldak, Sakarya, Kocaeli, Bartın,
Ankara, Çankırı, Karabük, Bilecik-Osmaneli ve Eskişehir şeklinde sıralanmaktadır.
Merkez ofiste Canlı Üretim Müdürlüğüne bağlı; Üretici İşleri Şefliği, Canlı Üretim Şefliği
bulunmaktadır. Bu bölümlerde sözleşmeli yetiştiricilik yapan işletmeler için civciv giriş tarihinin
belirlenmesi, yem tedarikinin sağlanması, kesim programının planlaması ve üretici hesapları
işleri yapılmaktadır. Sözleşmeli üretim açısından böyle bir genel planlama merkezinin
mevcudiyeti elzemdir.
Yem fabrikasında günlük 2.000 ton yem üretilmektedir. Piliçlerin gelişim aşamalarında
kullanılacak uygun yemler yem fabrikasında hazırlanmaktadır. Toplamda 4 çeşit yem
bulunmaktadır; başlangıç, büyütme, geliştirme ve kesim öncesi. Yem hammaddesi bölgede
var ise bölgeden temin edilmektedir, soyanın %90’ı ithal edilmektedir. Yemde sözleşmeli
model uygulanmamaktadır, getiren herkesin ürünleri belirli kriterleri sağlaması durumunda
alınmaktadır.
Beypiliç, bütün yetiştirme çiflikleriyle sektöründe "İyi Tarım Uygulamaları" sertifikasını alan ilk
markadır.
10
Merkez
Ofis İrtibat
Büroları
İrtibat Büroları
Etlik piliç yetiştiricileri ile daha yakın ilişki içerisinde bulunmak, yetiştirme faaliyetlerini kontrol
altında tutabilmek, yetiştiricilerin üretimlerini planlama ve diğer konulardaki taleplerini
organize etmek amacıyla 10 bölgede yetiştirici irtibat bürosu bulunmaktadır. Bu irtibat
büroları; Bolu, Adapazarı, Beypazarı, Çaycuma, Devrek, Düzce, Dörtdivan, Kazan, Mudurnu,
Nallıhan bölgelerindedir. İhtiyaç durumuna göre büro sayısında artışa gidilmesi
planlanmaktadır.
Bu sistem diğer büyük piliç yetiştiricilerinde bulunmamaktadır.
Her irtibat bürosunda Veteriner Hekim (Bölge Şefi), merkez ile irtibatı kuran Büro Memuru ve
kendine bağlı kümesleri yıkandıktan sonra dezenfekte eden Dezenfeksiyon Görevlileri
bulunmaktadır.
Sözleşmeli Yetiştirici Nasıl Olunur?
Etlik piliç kümesi sahipleri Beypiliç irtibat bürolarına veya merkeze gelerek koşulları
öğrenebilmekte ve istenen koşulları yerine getirmeleri durumunda sözleşmeli yetiştiricilik
yapabilmektedirler. Kümes inşasında firma herhangi bir rol almamaktadır ancak birlikte
çalışılacak kümeslerden belirli koşulları sağlaması beklenmektedir. Bu koşulların denetimi
noktasında çeşitli formlar (Kümes Bilgi Formu (Ek-2), Kümes Seçiminde Biyogüvenlik
Uyumluluk Formu (Ek-3)) kullanılmaktadır. Sistem içerisine dahil olmak isteyenler için
kümesin nasıl yapılması gerektiği noktasında teknik yardımda (hangi aşamaları vardır, resmi
olarak hangi işlemlere tabi tutulur, nasıl yapılır, eni-boyu ne olmalıdır, yemleme-ısıtma-
soğutma sistemleri nasıl yapılmalıdır vb.) bulunulmaktadır. Kümeste istenen koşullar aynı
zamanda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının istemiş olduğu biyogüvenlik talimatı
koşullarını da kapsamaktadır.
Bölge şefleri işletmeye ilk ziyaretlerinde, kümesin yapısal ve ekipman durumunu belirleyen
Kümes Bilgi Formunu ve yetiştiricinin etlik piliç bakım-büyütmesi için gerekli asgari hijyen
şartlarının yer aldığı Biyogüvenlik Uyumluluk Formunu doldurmakta ve onaylamaktadır.
11
Etlik piliç bakım- büyütmesi uygun olan işletme ile sözleşme yapılmaktadır. Yapılan fason
yetiştirici sözleşmesinde Beypiliç, yetiştiricilik yapan en az iki işletme sahibinin sözleşme
yapan kümes sahibine kefil olmasını istemektedir. Yapılan denetimler ile belirlenen teknik
parametrelere uyum dışında, beraber çalışılacak kümes sahiplerinin seçiminde kümes
sahibinin önceden çalıştığı firmalar da önemli rol oynamaktadır. Çoğunlukla beraber
çalışılmaya karar verilen yetiştiriciler bu işe yeni girenlerden ziyade daha önceden bu iş ile bir
teması olmuş, bilgisi olan kişilerden seçilmektedir.
Sözleşme süresi standardı 1 yıldır. Sözleşme bir ay öncesinden karşılıklı haber verilerek
feshedilebilmektedir. Sözleşme 3 nüsha olarak imzalanmaktadır. Bir örneği yetiştiricide, biri
firmada bir diğeri de tarım il müdürlüğünde kalmaktadır.
Yetiştirme Süreci
Kümes
Temizlik
Yetiştirme
Bakım
Atık Yönetimi
Yetiştirici
Beypiliç
Program Oluşturma A.Ş.
Dezenfekfyon
Civciv Temini
Yem Temini
İlaç Temini
Aşı Temini
Kontrol
Nakliye
Kesim
Satış/ Pazarlama
Kesime kadar olan bir yetiştirme süresi minimum 35 maksimum 45 gündür. Pazarın canlı
ağırlığı düşük hayvan talebini karşılamak için 35 günde de kesim gerçekleştirilmektedir.
İrtibat bürolarındaki Büro Memurları, yetiştiricilerden gelen yem taleplerini, civciv ve kesim
programını Bölge Şefi ile koordineli olarak, Beypi A.Ş. merkez ofis ile iletişim kurarak
12
organize etmektedir. Kümes kapasitesine göre hayvan sayısı değişkenlik göstermektedir.

Kapasite için herhangi bir sınır bulunmamaktadır. Kümesler tamamen doldurulmaktadır
(15.000’lik kümes için 12.000’lik hayvan verilmemekte, tam kapasite olan 15.000 hayvan
verilmektedir).
Civciv kümese gelmeden önce yetiştirici; altlığı çıkartıp, kalıntıları süpürüp yıkayarak
kümesini dezenfeksiyona hazırlamaktadır. Yetiştirici hazırlıklarını tamamladığında Bölge
Şefliği ile irtibata geçmekte ve kümes Beypi A.Ş. dezenfeksiyon görevlileri tarafından
uygulama bedeli alınmadan dezenfekte edilmektedir. Uygulanacak dezenfektanın seçimi,
uygulama yöntemleri ve uygulama zamanını belirleme ile ilgili hususlar veteriner hekim ile
koordineli bir şekilde yürütülmektedir.
Dezenfektasyon sonrası civcivler kümese gönderilmektedir. Yapılan civciv programı uyarınca

kümeslere yem gönderimi gerçekleştirilmektedir. Kesim öncesi yemi gönderimi arınma
süresine göre değişkenlik göstermektedir. Veteriner; civcivler kümese girdikten sonraki ilk 3
gün boyunca kümeslerin durumunu, bakımını, idari yönünü kontrol etmekte ve aşı programını
yapmaktadır. Bir dönem içerisinde de habersiz 3 ziyaret daha gerçekleştirmektedir. Eğer bir
problem olursa (yem yemiyor, çok yemiyor, hastalık var vb.) yetiştirici kendi bölgesindeki
veteriner hekime haber vermektedir. Bu gibi durumlarda veteriner hekim o kümese 3
seferden daha fazla gitmektedir.
Bürolar kendilerine bağlı olan işletmelerin sağlık hizmetleri ile ilgilenmektedir. Sunulan sağlık
hizmetlerinin standartları bulunmaktadır. Sözleşme dahilindeki işletmelere verilen hizmetler
için ücret talebinde bulunulmamaktadır. İşletme bu hizmetleri direk Beypi A.Ş.’den
sağlayabileceği gibi kendi tercih ettiği başka bir firmadan da sağlayabilmektedir.
İlaç ve aşı işletmelere firma tarafından ücretsiz sağlanmaktadır. Kümese gönderilen civcivler
için aşı programı (13. Gün yapılacak aşı, 20. Gün yapılacak aşı vb.) yapılmakta ve aşılar
kümes sahibine bırakılmaktadır. Sözleşmeli işletmeler firma bilgisi dışında ilaç veya aşı satın
alımı gerçekleştiremez.
Etlik piliç işletmelerinde, hem yetiştirme dönemindeki hem de kesime gönderildikten sonraki
tüm uygulamalar veteriner hekim sorumluluğunda yürütülmektedir. Veteriner hekimler
temelde hayvan ile ilgilenmelerine rağmen, halk sağlığına uygun ürün yetiştirilmesinden de
sorumludur. Yetiştirici kümeslerine periyodik ziyaretler gerçekleştirilmektedir. Bu ziyaretler ile
işletmelerde tutulması ve bulundurulması zorunlu kayıtların tutulması, kontrolü ve düzeni
sağlanmaktadır. Kümeste sağlık problemi dışında, kümesten kaynaklanan üretim problemleri
olduğunda da bölge şefi işletmeyi ziyaret etmektedir.
13
Her kümes için kümes kartı bulunmaktadır. Bu kartta kümeste gerçekleştirilen tüm işlemlere
yer verilmektedir. Ayrıca kartta hangi gün ne kadar hayvan öldüğü bilgisi de tutulmaktadır.
Toplam yetiştiricilik süresinde %5 ölüm oranı, haftalık %1 kayıp normal kabul edilmektedir.
Dördüncü haftadan sonra ölüm oranları artış göstermektedir.
Kesim için hayvanların yüklenmesi Beypi A.Ş. tarafından yapılmaktadır. Herhangi bir nakliye
ücreti alınmamaktadır. Hayvanlar plastik kasalara yerleştirilerek taşınmaktadır. Kesim öncesi
kümes ziyaret edilerek gramajlar alınmaktadır. Bu gramaja göre hayvanların plastik kasalara
kaçar adet yükleneceği üzerine program yapılmaktadır. Genellikle akşam vakti yükleme
gerçekleştirilmektedir.
Yetiştiriciler etlik piliçlerinin kesimi gerçekleştiğinde, hafta içi her gün Bolu merkez ofisten
ve/veya irtibat bürolarından hesap görerek alacaklarının %20’sini peşin, kalanını da bir ay
içerisinde almaktadır. Yetiştiricinin çeşitli ihtiyaçları doğrultusunda avans sistemi de
işletilmektedir. Üreticinin talebi doğrultusunda kalan miktar çek olarak da verilebilmektedir.
Atık yönetimini yetiştirici üstlenmektedir.
Yetiştiricilik Bedelinin Hesaplanması
Yetiştiricilik bedelinin hesaplanması havuz sistemine dayalı olarak gerçekleştirilmektedir. Bu

sistemde hayvanın kesilmeden önceki son 4 hafta ortalama değerleri alınmaktadır. Bu 4
haftalık değerler karma yapılıp haftalık yetiştiricilik puanı belirlenmektedir. Yetiştiricilik
puanının belirlenmesinde yem dönüşüm oranı, ortalama canlı ağırlık, ölen hayvan sayısı ve
kesim yaşı dikkate alınmaktadır.
Yetiştiricilik Puanı aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır.
YP= (A x A) / (B x C x D) x (10.000 / 3)
Burada:
YP: Yetiştiricilik Puanı
A: Canlı Ağırlık Toplamı (kg)
B: Kesim Yaşı (gün)
C: Kullanılan Yem (kg)
D: Civciv Giriş Sayısı (adet)
Bu puanın altında veya üstünde olmasına göre yetiştiricinin kazancı belirlenmektedir.
14
“Ortalama Yetiştiricilik Bedeli” şirket tarafından belirlenerek yetiştiricilere duyurulmaktadır.

“Ortalama Yetiştiricilik Bedeli” ilgili hafta için belirlenen “Yetiştiricilik Puanı” için ödenecek
paradır. Yetiştirici kümese civciv koymadan önce “Ortalama Yetiştiricilik Bedeli”nin ne kadar
olduğunu bilmektedir.
Yetiştirici için hesaplanan puan “Yetiştiricilik Puanı”nın üstünde ise, her bir puan için
“Yetiştiricilik Puanı”nın belirli bir yüzdesi kadar “Ortalama Yetiştiricilik Bedeli”ne ilave
yapılmaktadır.
Yetiştirici için hesaplanan puan “Yetiştiricilik Puanı”nın altında ise, her bir puan için
“Yetiştiricilik Puanı”nın belirli bir yüzdesi kadar “Ortalama Yetiştiricilik Bedeli”nden düşme
yapılmaktadır.
Yetiştiricilere ayrıca “Kapasite Primi” adı altında ek ödeme de yapılmaktadır.
“Ortalama Yetiştiricilik Bedeli”, bu bedele ilave ve düşme ile ilgili oranlar ve “Kapasite Primi”
ile ilgili rakamlar Şirket tarafından belirlenmekte ve bilgiler anında yetiştiricilere
duyurulmaktadır. Yetiştiriciler kümese civciv koymadan önce bu bilgileri bilmektedir.
Eğitim
Yılda bir defa üniversite salonunda tüm yetiştiricilere belirlenen 2 konu (havalandırma,
mevzuat, ilk hafta bakımı vb.) üzerine eğitim verilmektedir. Yıl içerisinde çeşitli dönemlerde
bölgesel seminerler düzenlenmektedir. Ayrıca yetiştiriciler çeşitli dokümanlar ile
desteklenmektedir. Bu dokümanlardan bazıları; Yetiştirici El Kitabı, Kanatlı Hayvan
Yetiştiriciliğinde Biyogüvenlik ve Aşı Uygulamaları.
Şekil 1: Yetiştirici El Kitabı Şekil 2: Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliğinde

Biyogüvenlik ve Aşı Uygulamaları
15
Ar-Ge
12.000 kapasiteli bir Ar-Ge kümesi bulunmaktadır. Burada, etlik piliçlerin et kalitesi, tadım
testleri yapılmakta, yem ile ilgili çalışmalar ve yeni ürün geliştirilmesi üzerine çalışmalar
yürütmektedir. İstanbul’da bir laboratuvar bulunmaktadır.
Satış Pazarlama
Tüm Türkiye’de -Şırnak’tan Edirne’ye- bayilik statüsü ile çalışılmaktadır. Büyükşehirlere

(Ankara, İstanbul) birden fazla bayilik verilirken, diğer illerde plakaya tek bir bayilik
verilmektedir. Ancak il nüfusları dikkate alınarak Ankara’da 4, İstanbul’da 9 bayii
bulunmaktadır.
Üretim planlama bir önceki günden kesimhaneye verilen siparişler ile şekillenmektedir.
Bayilerden gelen talep ve siparişler doğrultusunda hangi üründen ne kadar üretilmesi
gerektiğini kesimhane müdürlüğü planlamaktadır. Bu doğrultuda üretim planlama
departmanı ve satış departmanı birbiri ile eş güdümlü çalışmaktadır.
Siparişler birebir karşılanmaya çalışılmamaktadır. Temel sebep canlı hayvan ile uğraşılan bir
sektör olmasından kaynaklı gramajların çok değişkenlik gösteriyor olması şeklinde
açıklanmaktadır.
İstenen ürünlerin üretimi tamamlandıktan sonra Türkiye genelindeki bayilere, en uzak

bayiden en yakın bayiye doğru yükleme işlemine başlanmaktadır (Van ilk çıkan araba
olmaktadır).
Beypi A.Ş. kendi lojistik ağını kullanmaktadır. Tüm araçlar kendisine ait olup herhangi bir
taşeron firma kullanılmamaktadır. Ancak güvenlik problemi yaşanan illerde yer alan bayilere
yerel dağıtıcılar ile teslimat gerçekleştirilmektedir. Filonun %98’i firmaya aittir.
Yüklenen araçlar gerekli veteriner kontrollerini tamamladıktan sonra mühürlenmektedir.

Araçlara, gelen taleplere göre yüklenen ürünler bayilerin depolarına sevk edilmektedir. Mühür
bayi tarafından açılmaktadır. Bayiler ürünleri rampalarına indirmektedirler. Ürünler bayiliklere
ait depolarda stoklanmaktadır. Depoların gerekli kalite belgeleri tamamlanmış durumdadır.
Bayiler ana merkezin küçük bir modeli olarak işlemekte olup, kendi müşterilerinden gelen
talepleri toplamaktadırlar. Dağıtım araçları daha ufaktır (tır vs. kamyonet). Araçların hepsi
soğuk zinciri koruyacak şekilde frigo (soğutmalı) araçlardır. Bayiler gelen ürünleri
kamyonetlere yükleyerek sevkini gerçekleştirmektedirler.
Herhangi bir problem ile karşılaşmamak amacıyla bölgede temsilcilikler bulunmaktadır.

Bayiler temsilcilikler tarafından birebir kontrol edilmektedir. Ayrıca temsilcilikler perakende
16
noktalarına gidip dolap ısılarını da kontrol etmektedirler. Ülke genelinde her geçen gün iyiye
giden seyir ile artık kapaklı dolapların kullanımı yaygınlaşmış durumdadır. Böylece ısı
kayıpları önlenmektedir.
Üretilen ürünlerin soğuk zincirden koptuğu tek an, ana yükleme tırlarından çıkıp daha küçük
kamyonetlere yüklendiği an olarak belirtilmektedir. Bu kaybı tolere etmek adına ürünlere,
kesimhane müdürlüğünde yapılan raf ömrü testlerinde çıkan süreden daha kısa raf ömrü
girilmektedir (10 gün tespit edilmesine rağmen 8 gün raf ürün tanınmaktadır).
Piliç eti sektöründe iade modeli bulunmamaktadır. Kalan ürünler atılmaktadır. Satışı
gerçekleştirecek dükkanlar kendi müşteri profiline göre sipariş vererek bu kayıpları minimize
etmektedir. Dayanıklı bir tüketim maddesi olamamasından kaynaklı olarak firmaya büyük bir
yük yüklenmektedir, kesimhaneden her gün her noktaya sevkiyat yapılmaktadır. Bu durum
ciddi bir lojistik maliyeti doğurmaktadır.
Ziyaret
Belirtilen tüm sistemi gözlemlemek adına Beypi A.Ş. ile ve firmanın sözleşmeli yetiştiricisi
olan bir çiftçi ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Sonuçlar
Yapılan görüşmeler sonucu, sözleşmeli üretim modelinin yetiştiriciye sağladığı en büyük

faydanın yetiştiriciyi satış pazarlama sürecinin zorluklarından kurtarıyor olması olarak tespit
edilmiştir.
Firma çoğu yetiştirici ile uzun soluklu çalışmaktadır. Firma ve yetiştirici arasındaki temel
güven unsuru, firma açısından; üreticinin istikrarlı ve iyi üretim yapıyor olması, yetiştirici
açısından; firmanın bölgelere birebir hizmet verebilmek adına kurduğu irtibat ofisleri ve fiyat
listelerini önceden paylaşılıyor olması şeklinde tespit edilmiştir.
Yapılan gözlemler sonucu değer zinciri oluşturulmuştur.
17
Merkez Ofis
İrtibat Bürosu
Kuluçka Ücretin Tahsil
Veteriner
Merkezi Edilmesi
Hekim
Aşı
İlaç
Kümes/ Dezenfeksiyo
Civci Yetiştirici n
v Ücretin Tahsil
Edilmesi
Yem
Fabrikası Yem
Kesimhane
Etlik
Piliç
18
2. KONYA ŞEKER
PANCAR EKİCİLERİ KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (PANKOBİRLİK)
1951 yılında mevcut 4 şeker fabrikasının, (Alpullu,

Uşak, Eskişehir ve Turhal) ülkenin artan şeker
ihtiyacını karşılayamaması nedeniyle, şeker
sanayiinin genişletilmesine karar verilmiştir. Bu
amaçla yeni pancar ekim sahaları meydana getirilerek
şeker fabrikalarının sayısı artırılmış ve bu suretle artan tüketimin karşılanması sağlanmıştır.
Bu işin hayata geçirilebilmesi için en uygun yolun, pancar çiftçilerinin kooperatifler halinde
teşkilatlanması olduğu düşünülerek, Pancar Ekicileri Kooperatiflerinin kurulmaları
sağlanmıştır.
1163 sayılı kooperatifler kanununun kabulü sonrası pancar ekicileri kooperatifleri, birlik
kurmak üzere teşebbüse geçmiş ve Raiffeisen modeli benimsenerek, ülkemiz
19
kooperatifçiliğinde önemli bir kilometre taşı olan PANKOBİRLİK 31.03.1972 tarihinde

kurulmuştur.
Çiftçilerin kooperatifleri kanalıyla yeni kurulan Şeker Fabrikalarının sahibi olması 1953 - 1956
yılları arasında yeni kurulan 11 şeker fabrikasının hepsinin özel A.Ş. olarak kurulmasına
neden olmuştur. Ancak, üreticilerin ve kooperatiflerinin o zamanki ekonomik şartları buna
müsaade etmemiş ve Adapazarı, Amasya, Kayseri, Konya ve Kütahya Şeker Fabrikaları
Pancar Kooperatiflerinin sermayelerine iştirak ettikleri kuruluşlar olmuştur.
PANKOBİRLİK’in mevcut durumu;
~1,5 milyon
ortak
50'nin
üzerinde 31 pancar
tarımsal kooperatif
amaçlı iştirak
64 il
5 kooperatif
şeker 315 şubesi
fabrikası
13.750
yerleşim
biriminde
pancar
üretimi
PANKOBİRLİK’in kuruluşunu devlet gerçekleştirmiştir. Devlet, şeker fabrikalarının ziraat

müdürlerini kooperatif kurmak üzere görevlendirmiştir. Atanan müdürler kooperatifin
kuruluşunu ve idaresini üstlenmişlerdir. İlerleyen süreçte ziraat müdürleri çiftçiyi yetiştirmiş,
kendi kendilerine yetecek hale geldiklerinde yönetimi devralmaları noktasında onları teşvik
etmişlerdir. Devamında kooperatifler, üst birliklerini de kendileri yürütecek yetkinliğe
ulaşmışlardır. 1972 yılında PANKOBİRLİK’in yönetimini de alarak birliği kendileri yönetmeye
başlamışlardır. İlerleyen dönemde yönetsel kabiliyetleri gelişen kooperatiflere, devletin
işletmek üzere teslim aldığı, parası çiftçiler tarafından ödenen Adapazarı, Amasya, Kayseri,
Konya ve Kütahya Şeker Fabrikaları devlet tarafından iade edilmiştir.
20
Bunlar içerisinde insan faktörünü en iyi kullanan Konya Şeker olduğu için başlangıçta bir adet
fabrika sayısı 44 fabrikaya çıkarılmıştır.
Bir kooperatif birlik yöneticisinde olması gereken özellikler;
 Yenilikçi- Teknolojiyi kullanmada hızlı davranan, yenilikçi yatırım yapan
 Tasarrufu bilen
 Girişimci
 Çağdaş düşünebilen- bilime, bilgiye önem veren
olarak tanımlanmıştır. Oluşturulan bu sistemin, uzun süre aynı yönetici tarafından

yönetilmesine rağmen yöneticinin ayrılması durumunda bozulmadan devam edeceği
belirtilmektedir. Yöneticilerin sisteme bakış açısı şu şekildedir;
“Bu sistem, sistem içerisinde yer alan fabrikalar, Türkiye’nin milli güvenlik unsuru
2
haline dönüşmüştür. Seferberlikte 25 km ’lik bir alanda herkesin temel gıda
ürünlerinin karşılanabileceği, patronu olmayan tek şirketin burası olduğu
belirtilmektedir. Burası çiftçilerindir. Çiftçilerin demek devletin demektir.”
21
TORKU
Torku markası, bir üretici kooperatifi olan

Konya Şeker’in vizyoner bakış açısının
sonucu olarak 2007 yılında ortaya
çıkmıştır.
“Torku bir çiftçi kooperatifi markasıdır.”
Torku, 2007 yılında piyasaya girmiş yeni bir markadır. 900 bin çiftçi ortağıyla Konya Şeker’in
“Torku Güvenilir Gıda Zinciri” nin iki temeli bulunmaktadır. Bu temellerin ilki ve en önemlisi,
sertifikalı çiftçilerden oluşan hammadde tedarik modeli, diğeri ise yüksek teknolojinin
kullanıldığı en üst düzeyde hijyenin sağlandığı Akıllı Üretim Tesisleridir.
Konya Şeker “Torku” markası altında günümüzde şekerden çikolataya, unlu mamullerden,
çikolata kaplamalı ürünlere, şekerlemeye, dondurulmuş patatesten süt ve et ürünlerine,
bulgurdan meyve suyuna sirkeden şalgama kadar geniş bir yelpazede ürün üretmektedir.
Konya Şeker’in Torku markası altında üretime başlamasının iki amacı vardır. Bunlar;
ortaklarının refahını artırmak ve tüketicilere güvenilir ve kaliteli ürünler sunmaktır.
Konya Şeker günümüzde günlük 18.000 ton pancar işleyerek yaklaşık 3.000 ton şeker
üretmektedir. Bu rakam polar oranına (pancar içerisindeki şeker oranı) göre değişkenlik
göstermektedir. Ortalama polar oranının 16 olması istenmektedir. Gece gündüz ısı farkı
yüksekliği bu noktada büyük bir avantaj sağlamaktadır.
Kurumun Gelişimi
Konya Merkez Kampüsü Karaman Kampüsü

 Konya Şeker Fabrikası  Helva Üretim Tesisi
 Gıda ve Tarım Üniversitesi  Lokum Üretim Tesisi
 Uydu Destekli Tarım Kontrol Merkezi  Tahin Üretim Tesisi
 Susam Üretim Tesisi
Çumra Kampüsü Cihanbeyli Kampüsü (Panplast
 Çumra Şeker Fabrikası Tesisleri)
 Küp ve Paketli Şeker Üretim Tesisi  Damla Sulama Sistemleri Üretim
 Sıvı Şeker Üretim Tesisi
 Baklava ve Tatlı Şerbeti Üretim Tesisi Tesisi
 Tatlı Şerbeti Üretim Tesisi  Pvc ve Korige Boru Üretim Tesisi
 Çikolata Üretim Tesisi  Çuval – Balya İpi Fabrikası
 Şekerli Mamüller, Sert Şeker, Tofi, Jeli  Enjeksiyon Tesisi
 Film ve Baskı Tesisi
Şeker, Şekerleme Üretim Tesisi  Plastik Geri Dönüşüm Tesisi
22
 Unlu Mamüller Bisküvi, Kek, Gofret Üretim

Tesisi
 Un Fabrikası
 Biyoetanol Üretim Tesisi
 Süperetanol Üretim Tesisi
 Kuru buz Üretim Tesisi Meram Kampüsü (Panagro Et ve Süt
 Sıvı Karbondioksit Üretim Tesisi
 Organik Gübre Üretim Tesisi Entegre Gıda Kompleksi)
 Yem Fabrikası  Et–Süt Ürünleri Entegre Üretim
 Buharlı Küspe Kurutma Tesisi
Kompleksi
 Paketli Küspe Tesisi
 Bordo – Şalgam Suyu Fabrikası
 Arı Yemi ve Sıvı Arı Yemi Üretim Tesisi
 Taşağıl Besi Çiftliği,
 İlaç Şekeri Üretim Tesisi
 Şekersüt Süt Üretim Çiftliği
 Çobanyıldızı Termik Santrali
 Çumpaş Danabank Süt Üretim
 Fidan Üretim Merkezi
 Ultra Klima Modern Seralar Çiftliği
 Doku Kültürü Laboratuvarı  Göçü Besi Çiftliği
 Trijen Santrali  Çumra Erentepe Süt Üretim Çiftliği
 Endüstriyel Atık Su Arıtma Tesisi  Seydişehir Gevrekli Süt Üretim
 Balık Üretim Tesisi Çiftliği
 Embriyo Üretim Merkezi
Altınekin Kampüsü (Beta Ziraat

Tohumculuk ve Ham Yağ Tesisleri)
 Tohum Üretim ve İşleme Tesisi
Ham Yağ Fabrikası
Karapınar Kampüsü Sivas – Kangal Kampüsü (Kangal

 Pangev Karapınar Bulgur Fabrikası Enerji Kampüsü)
 Kangal Termik Santral
Seydibey Kampüsü (Tarım Ürünleri İşleme Bozkır Kampüsü

Entegre Tesisi)  Torku Meyve Suyu, Sirke ve
 Dondurulmuş Parmak Patates Üretim Tesisi
Pekmez Üretim Tesisi
 Biyogaz Üretim Tesisi
 Doğal Depolar Manisa – Soma Kampüsü (Soma
 Patates Nişastası Üretim Tesisi
Enerji Kampüsü)
 Soma Termik Santral
23
2000 yılında fiilen işe başlanmış ve 17 senede 44 fabrika kurulmuştur. Her üretim grubu
içerisinde kalite kontrol grubu bulunmakta olup bunlar içerisinde de Ar-Ge birimi mevcuttur.
Biyoekonomik Sistem
Tüm fabrikalar birinin atığı diğerinin hammaddesi olacak şekilde tasarlanmıştır

(Biyoekonomik sistem=Çumra Kampüsü) Örnek; Melas atığından etanol üretilmekte,
etanolden çıkan atıklarda ise organik gübre üretilmektedir.
Sonuçlar
Görüşmeler boyunca desteklerin havza modeline göre sağlanmasının daha doğru olacağı
vurgulanmıştır. Hangi havzada hangi ürün çok iyiyse o ürünün desteklenmesi gerektiği
böylece maliyetlerin dengeleneceği ve uluslararası rekabet edilebilir aralıkta ürünlere
kavuşulabileceği belirtilmektedir.
24
PANAGRO ET-SÜT GIDA KOMPLEKSİ
Konya Şeker, bölge çiftçisinin bitkisel

üretiminin yanı sıra hayvansal üretimini de
değerlendirmek amacı ile Konya’da tek
kampüs içinde dünyanın en büyük üretim
kapasitesine sahip Et-Süt Entegre tesisini
kurmuştur.
Süt ve süt ürünleri üretimi 2013 yılının ikinci yarısında başlarken, et ve et ürünleri üretimi
2014’ün ilk ayında başlamıştır.
Toplam 343.143 bin metrekare açık alan üzerinde 85.978 bin metrekare kapalı ve son
teknolojiye sahip tesis, yapacağı üretimle ülkemizin taze et ve şarküteri ürünleri ihtiyacının
%15’ini tek başına karşılamaya hazırlanmaktadır.
Panagro Et-Süt Entegre Tesisi, son teknolojik donanımıyla hijyenik bir ortamda üretim
gerçekleştirmektedir, kurulan üretim zinciriyle bölge ve ülke hayvancılığının da gelişiminde
önemli bir rol oynamayı, katma değerli üretimle, üreticinin refahını daha da arttırmayı
hedeflemektedir.
Tam kapasiteye ulaştığında günlük 2.000 ton çiğ süt ve 1.200’ü büyükbaş, 3.000’i küçükbaş
olmak üzere toplam 4.200 baş besi hayvanı işleyebilecek olan tesis, süt üreticiliği ve
besicilikle 50.000 üretici aileye hayvancılıkla geçimini sağlama imkânı sunacaktır.
Tesis helal sertifakasına sahiptir.
25
PANAGRO SÜT ENTEGRE TESİSİ
Tesis 2 milyon litre/gün süt üretimine göre dizayn edilmiştir.
Mevcut durumda günlük 1 milyon litreye yakın süt işlenmektedir. İşlenen sütün %50’si Torku
çiftliklerinden, %50’si bölge çiftliklerinden toplanmaktadır.
Sertifikalı Süt Üreticiliği
Tesisin sektöre getirdiği yeniliklerden biri de “sertifikalı süt üreticiliği” uygulamasıdır. Tesis
işleyeceği çiğ sütü bir program çerçevesinde, eğitim vererek sertifikalandırdığı lisanslı
üreticilerden temin etmektedir.
Sözleşmeli çiftçiler eğitimlerini üniversite işbirliği ile almaktadır. Çiftçiler ile protokol
yapılmaktadır. Yüksek kapasiteli işletmelere sahip olan sözleşmeli çiftçilerin işletmelerine
soğutma tankı konulmaktadır. Bazı yetiştiricilerinde kendi tankları bulunmaktadır.
Panagro bu uygulamasıyla hijyen ve sağlıklı ürün yaklaşımını daha ilk üretim aşamasından
itibaren kontrol altında tutmayı hedeflemektedir.
Bu tedarik modeline “Tarladan Sofraya Torku Güvenilir Gıda Zinciri” ismi verilmektedir.
Bu yaklaşım beraberinde gelen soğuk hijyen eğitimleri ile, fabrika ilk kurulduğunda çok düşük
olan Konya süt kalitesinde yüksek oranda iyileşme sağlanmıştır. Mikrobiyel seviyesi
1.000.000 bakteriden 500.000 bakteriye düşürülmüştür.
Mikro filtrasyon
Tesis günlük süt üretiminde de Türkiye için yeni bir teknoloji olan “mikro filtrasyon”
teknolojisini kullanmaktadır. Bu teknoloji ile üretilen günlük sütte zararlı mikroorganizmalar
fiziksel olarak sütten temizlenmekte, işlem esnasında süt yüksek ısıya maruz kalmadığından
26
besin değerini ve lezzetini korurken, standart pastörizasyon işlemiyle üretilen pastörize

sütlere göre tazeliğini daha uzun süre korumaktadır.
Ürün Gamı
İçme Sütü Yoğurt

 Pastörize süt – 18 gün raf ömrü  Homojonize ve kaymaklı yoğurt
 Uzun ömürlü süt – 6 aya kadar raf ömrü  Sert yoğurt - Süt suyunun uçurulması ile
üretilen yoğurt
Toz ürünler Peynir Çeşitleri
 Endüstriyel süt tozu- susuz süt  Beyaz peynirden labneye birçok peynir
çeşidi bulunmaktadır
Ayran  Klasik peynir - salamurada 4 ay
bekletilmektedir
Aromalı ve kahveli sütler  Peynir altı suyundan elde edilen lor
peyniri
Tereyağı  Köy peyniri
Fiyat Belirleme
Ulusal Süt Konseyi’nin belirlediği fiyat 1.21TL/kg’dir. Torku üstlendiği rol uyarınca bu fiyat
altında alıma izin vermemektedir. Arz fazlası olunca rakip firmalar fiyatı düşürmekte ancak
Torku ulusal süt konseyinin belirlediği fiyattan süt alımına devam etmektedir. Böylece
rakiplerinin üretici fiyatlarını düşürmelerini engellemektedir. Zarar etmemek kaydı ile
piyasaların düzenlenmesi işlevini korumaktadır.
Sütü satın alırken prim uygulaması yapılmaktadır. Prim uygulamasında dikkat edilen
unsurlar;
 kuru madde oranı
 yağ oranı
 protein oranı
Süt alımı yapılırken çapraz kontroller yapılmaktadır. Ayrıca nakliye firmaları da kontrol
işlemleri gerçekleştirmektedir.
27
PANAGRO ET ENTEGRE TESİSİ
Panagro Et Entegre Tesisi modern altyapıya ve son teknolojiye sahiptir. Tesiste Avrupa
standartlarına uygun filtre edilmiş hava kesimhaneye üflenmekte, dolayısıyla deri
soyulduktan sonra karkas yüzeyine kirli hava temas etmemektedir.
Türkiye’ de bir ilk olan vakumlu buhar sterilizasyonu uygulaması ile de 100°C lik buhar birkaç
saniye süre ile yüzeye verilmekte ve aynı zamanda da vakum ile yüzey temizlenmektedir. Bu
sayede hem karkas yüzeyindeki kirlilikler alınmakta, hem de bakteriler öldürülmektedir.
Kesim sonrası karkaslar ön soğutma depolarında hızlı soğutma işlemine tabi tutulmaktadır.
Bu yöntemin amacı; karkas yüzeyindeki nemi hızla uçurarak bir film tabakası oluşturmak ve
mikroorganizmaların gelişimini engellemektir. Bu yöntem başka bir kesimhanede
uygulanmamaktadır.
Tüm bu işlemlerden sonra diğer işletmelere göre binde bir oranında bakteri yükü azaltılmış
etler elde edilmektedir.
Soğutulmuş etler işleme ünitelerine alınarak, ileri teknoloji kullanılarak ve maksimum hijyen
kuralları uygulanarak işlenmektedir. Piyasaya çıkan tüm ürünler metal dedektörlerinden
geçirilmektedir.
Sütte sözleşme üretim bulunmaktadır ancak canlı hayvanda bulunmamaktadır.
28
Ürün Gamı
Ürünler %100 dana etinden üretilmektedir. Et Entegre Tesislerinde işletme verimliliği

açısından en önemli unsurlardan biri tüm ürün gruplarının üretilebiliyor olmasıdır.
Şarküteri ürünleri; Taze ve dondurulmuş olarak İleri işlenmiş ürünler;

 Sucuk perakende dışı tüketim Pişmiş, taze ve dondurulmuş
 Salam noktalarına;  Burger
 Sosis  Köfte
 Jambon  Karkas et
 Kol  Döner
 Pastırma
 Kavurma  But
 Bonfile
 Antrikot
 Kontrfile
 Tüm parça et çeşitleri
Renklendirme (Karmin  | Bitkisel Renklendirici )
Salam ve sosis ürünlerinin normal halinde rengi et renginden çok çok daha açıktır. Bu ürünler
tüketiciye sunulurken renklendirilerek mamul ürün haline getirilmektedir ve genellikle ürünün
renklendirilmesinde karmin kullanılmaktadır. Panagro, “karmin” kullanımı konusunda hem
tüketici sağlığını olumsuz etkilemeyecek hem de tüketicilerin diğer endişelerini giderebilecek
alternatif bitkisel bazlı doğal renklendiriciler üzerinde çalışmıştır. Ar-Ge biriminin yaptığı
çalışmalar sonucu hem renk hem de tat açısından pazardaki diğer salam ve sosisler ile
farklılık göstermeyecek şekilde pazara sunumu sağlayacak, bitkilerden elde edilen bir
karışım elde edilmiştir. Bitkisel kökenli bu çözüme ulaşılmasının ardından Panagro karminsiz
sosis ve salam üretimine başlamış ve bu guruptaki ürün çeşitlerini pazara sunmuştur. Karmin
yerine üretilen bu bitkisel içerikte narçiçeği ve hibiskus bulunmaktadır.
Hayvan Tedariği
Hayvanlara sahada kesim günü verilmektedir. Kesime gelen hayvanlar padoklarda

dinlendirilmektedir. Dinlenme süresince hayvanlara padokta sadece su verilmektedir. Kesime
alınmadan hayvan ilk olarak devlet muayenesine girmekte, devamında veteriner
muayenesine girmektedir. Kontrollerden geçen hayvanlar kesime alınmaktadır.
Kesime gelen hayvanların %45’i kendi çiftliklerinden, %55-60’ı piyasadan tedarik

edilmektedir. Küçükbaş hayvanların ise tamamı dışarıdan tedarik edilmektedir. Hayvan
bulanamaması gibi bir durum ile karşılaşılmamaktadır.
Kapasite
29
100.000 m2 kapalı alan bulunmaktadır. Bu yapı kurumun kendi özvarlıkları ile kurulmuştur.
Kooperatif ana sermayeyi, dağıtmamış olduğu kar paylarından elde etmekte ve yatırım
yaparak değerlendirmektedir.
Tesis saatte 60 büyükbaş, 150 küçükbaş kesim kapasitesine sahiptir. Fiiliyatta 48 büyükbaş,
125-130 küçükbaş kesilmektedir.
Aylık 1000 adet karkas satılmaktadır
Kesim Fiyatı
Et fiyatı haftalık olarak değişmektedir. Fiyat aralığı 24- 25 TL/kg civarında seyretmektedir.
Torku fiyat regülasyonu rolü üstlenmektedir. Tüccarın vermiş olduğu fiyatın üstünde fiyat
verilmektedir.
Haftanın 3 günü büyükbaş, 1 günü küçükbaş kesilmekte ve 1 günü paketleme yapılmaktadır.
Sosyal Tesisler
Kampüs içerisinde kesime hayvan getiren işletme sahipleri için sosyal tesis/ misafirhane
mevcuttur.
Çalışan Sayısı
Panagro Et Entegre Tesisi üretim & paketleme kısmında 120 kişi çalışmaktadır. Kesimhane
ve parçalama dahil edildiğinde toplamda tesiste 240-250 civarında çalışan bulunmaktadır.
Et ve süt birimine hizmet vere mikrobiyoloji laboratuvarı bulunmaktadır.
Kurum içerisinde kurumsal kaynak planlama programları kullanılmaktadır..
30
TORKU ÇİFTLİĞİ
Ana faaliyet alanını en çok destekleyen yan sektör olan hayvancılığa da büyük yatırım yapan
Konya Şeker, Türkiye’nin et-süt hayvancılığında en hızlı büyüyen kurumlarından biridir.
Konya Şeker, hayvancılık faaliyetlerini 7 ayrı çiftlikte yürütmektedir. Seydişehir ve Çumra da
inşaatı devam eden çiftliklerle de yeni üretim alanlarına yönelik projelendirme faaliyetleri
sürdürülmektedir. Konya Şeker, 50 bin büyükbaş damızlık kapasitesi hedefine emin adımlarla
ilerlemektedir.
Çiftliklerden 4 tanesinde süt hayvancılığı yapılmaktadır. Kendi bünyesinde yer alan

çiftliklerden günlük 50-60 ton süt elde edilmektedir. Ortalama hayvan süt verimi 30 lt olarak
belirtilmektedir.
Süt hayvancılığına yönelik damızlıkları bünyesinde barındıran şeker süt çiftliği 2006 yılında
kurulmuştur. 4 bin 500 büyükbaş kapasiteli tesiste süt verimi yüksek damızlık ırkların
yetiştirilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca bu tesis bünyesinde kurulan embriyo üretim merkezi ile
et-süt verimi yüksek pedigrili erkek ve dişi hayvanlardan üretilecek embriyoların transferiyle
yüksek verimli etçi ırkların yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla 2010 yılında faaliyete
geçen Taş Ağıl Besi Çiftliği angus ırkı ağırlıklıdır ve kuruluş kapasitesi 4 bin 860 büyükbaştır.
Çiftlikte yapılan yeni yatırımlarla kapasite 10 bin büyükbaşa çıkarılmış ve tam kapasite ile
besi faaliyetine devam etmektedir. 2013 yılında faaliyetine başlayan ve damızlık angusların
doğal ortamlarında yetiştirilmesi amacı ile 6 milyon metrekarelik alanda Aslım Damızlık
Angus Çiftliği kurulmuştur.
2013 yılında faaliyetine başlayan Göçü Çiftliği ise 750 baş kapasiteye sahiptir. Düçük
kapasiteye sahip olan bu çiftlikte besi hayvanlarının daha iyi geliştirilmesi ile alakalı çeşitli
besleme denemeleri yapılmakta, deneme sonucu başarılı olan formüller diğer besi
işletmelerinde de uygulanmaktadır.
31
Konya Şeker'in, bir diğer çiftlik modeli de Dana Kreşi’dir. Üreticiler arasında uygulanan model
nedeniyle Danabank olarak adlandırılan çiftlikteki büyükbaşlar üreticilere aittir ve toplu
bakımla yüksek verim hedeflenmektedir. Bu model projede, üreticiler büyükbaş hayvanlarını
tesise teslim etmekte veya üretici adına kaliteli hayvanlar satın alınmaktadır. Üreticilere ait bu
hayvanların bakımı, veterinerler ve beslenme uzmanlarının nezaretinde topluca
yapılmaktadır. Sağım ve şoklama ünitelerinin yer aldığı tesiste teknolojik üstünlükler
sayesinde ürün kaybı yaşanmamakta, toplu girdi temini ve önleyici hekimlik sayesinde girdi
maliyetleri de azalmaktadır. Çiftlik sütü en iyi fiyatla işleme tesislerine satmaktadır. Pazarlık
gücünü de arttıran model, her bir büyükbaş için yapılan masraflar düşüldükten sonra kalan
bakiyeyi üreticiye ödeyecek şekilde kurulmuştur.
32
Aslım Angus Üretim Çiftliği
Çiftlik 600 hektarlık bir alana konumlandırılmıştır.
Toplam 6000 adet canlı hayvan kapasiteli çiftlikte günümüzde 4000 adet hayvan
bulunmaktadır;
 2000 angus damızlık
 2000 uruguay ithal besi hayvan
Anguslar hayvan ırkını değiştirebilmek için getirilmiştir. Angus ırkının tercih edilmesindeki
temel etmenler;
 (-50) °C açık havada yaşayabiliyor olmaları,
 Karkas verimi yüksek bir ırk olması,
 Kemik oranının az, et oranının çok olması
şeklinde belirtilmektedir.
Çiftliklerde besi hayvanı olarak hereford yetiştirilmektedir.
Çiftliklerde ortalama buzağı ölümleri %3 oranındadır.
Çiftliğin kurulduğu alanda yer alan toprak bor ağırlıklıdır. Bu alanda 3000 dekar ekilmiş (üç
gün, korunga, İtalyan çimi) ve mera alanı bulunmaktadır.
33
KONYA GIDA VE TARIM ÜNİVERSİTESİ
Üniversite 2013 Haziran’da kurulmuştur.

Kanun gereği 3 yıl içerisinde kurulan
üniversitenin eğitim öğretime başlamış
olması gerekmektedir. Selçuk Üniversitesi,
Konya Gıda Tarım Ünivesitesi’nin hami
üniversitesidir.
Konya şekerin faaliyet alanı ile uyumlu
olarak adı gıda ve tarım olarak seçilen
Üniversitenin temel amacı araştırma, geliştirme ve ülkeye hizmet olarak belirlenmiştir. Bu

amaç doğrultusunda araştırma üniversitesi olarak kurulmuştur. Bilim toplum içindir anlayışını
benimsemiş ve bunun da somut çıktısı olan ürün üzerine odaklanmıştır. Torku, temel felsefesi
olan katma değeri yüksek ürün zincirini oluşturabildiği için bugün bu konumda yer aldığını
belirtmektedir. Fonksiyonel ürün üretilmesi hedeflenmektedir. Böylece katma değerin
arttırılması planlanmaktadır. Öğretim üyelerinin %80’i yurtdışı doktoralıdır (Genelde Amerika
ve Kanada).
Sloganı: Bilgiyi ürüne dönüştüren üniversite.
Tarım ve gıdanın önemini anlatmak adına öğrencilerden para alınmamasına karar verilmiş ve
tüm bölümler tam burslu yapılmıştır. 7 bölüme 10’ar öğrenci alımı yapılarak 70 öğrenci ile
eğitim öğretime başlanmıştır. Türkiye’de ziraate girenlerin ortalaması düşük olduğundan ilk
hedef 100.000 dilimden öğrenci almak olarak belirlenmiş ancak 40.000 sıralama ile
kontenjanlar tamamlanmıştır. Bu sonuç kendilerini iyi anlattıklarının bir göstergesi olarak
kabul edilmektedir.
Üniversitenin ana teması gıda, tarım ve onu destekleyen bilim dallarıdır. Üniversite
bünyesinde 3 adet fakülte bulunmaktadır;
 Tarım ve doğa bilimleri fakültesi
o Bitkisel Üretim ve Teknolojileri Bölümü – Ziraat Mühendisliği
o Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü
 Mühendislik Fakültesi
o Gıda Mühendisliği
34
o Biyomühendislik
o Endüstri Mühendisliği
o Elektrik Elektronik Mühendisliği
o Bilgisayar Mühendisliği
 Sosyal ve Beşeri İlimler Fakültesi
o Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Bölümü
o Ekonomi Bölümü
İleriki dönemlerde genetik ıslah ve paketleme, malzeme mühendisliği ile ilgili bir bölüm
açılması planlanmaktadır.
Üniversitenin diğer ziraat fakültelerinden ve gıda mühendisliklerinden temel farkı; son

teknoloji ile donanmış olması ve ürün odaklı çalışmalar yürütüyor olmasıdır. Tüm çalışmaların
hepsi hemen hemen bu yönde yürütülmektedir.
Üniversite, herhangi bir bitkinin ekim sıklığı, dönüme atılacak tohum miktarı ile verim
arasındaki ilişkinin incelenmesi v.b. konular üzerine çalışmalar yürütmek istememektedir, bu
konuda zaten çiftçilerin yeterli birikime sahip olduğunu vurgulamakta, bunun yerine bitkilerin
genleri ile oynanarak daha kaliteli, verimi daha yüksek ürünlerin geliştirilmesi üzerine
çalışmalar yürütülmektedir. Problemler ne ise onlara odaklanmayı planlamaktadır. Üniversite
kapsamında tıbbi aromatik bitkiler ve fide üretimi üzerine çalışmalar yürütülmektedir.
Kit Ar-Gem Projesi
Kit kişinin hızlı ve pratik kullanımı için hazırlanan içeriklerdir. Proje kapsamında bu konu
üzerine çalışılması, analiz cihazı üretilmesi planlanmaktadır. Kitler yardımıyla bazı analizlerin
çok kısa sürede ve pratik bir şekilde yapılması beklenmektedir. Örneğin; sütte antibiyotik
tayini, ette farklı ırk eti veya GDO tayini gibi analizler.
Böyle bir altyapı için Kalkınma Bakanlığı’ndan 15 milyon destek alınmıştır. Söz konusu
desteğe 10 milyon üniversite bünyesinden eklenmiş ve 25 milyonluk bir altyapı kurulmuştur.
Bu kapsamda 3 yıllık bir çalışma ile 8 ayrı birim kurulması planlanmaktadır.
35
3. TİRE SÜT KOOPERATİFİ
Tire Süt Kooperatifi 1967 yılında kurulmuş olup, 2002 yılına kadar günlük 28-30 ton süt
toplanmıştır. 2002’de yeni yönetim göreve geldiğinde ortakların ürettiği her ürünü
değerlendirebilecek, üreticiyi koruyacak profesyonel bir yapının kurulması hedeflenmiş ve bu
yönde çalışmalara başlanmıştır. 2008 yılında kurumsallaşma süreci başlamış, birimler
belirlenerek organizasyon şeması oluşturulmuştur. Bütçe finansman müdürlüğü ve ticaret
müdürlüğü kurulmuş, satın alma yönetmeliği hazırlanmış ve iş süreçleri tanımlanmıştır. İnsan
kaynakları müdürlüğü kurularak iş yeri disiplin yönetmeliği hazırlanmış, çalışanların görev
tanımları yapılmış ve hizmet akitleri oluşturulmuştur, kurumsallaşma süreci hala devam
etmektedir.
Fabrika Kurma, Markalaşma ve Kurumsallaşma Süreci
Kooperatif yöneticilerine göre Türkiye’nin kooperatifçiliğe uygun olmadığı ve kooperatifçiliğin

komünizmin bir ürünü olduğu fikri topluma dayatılmaya çalışılmıştır. Fakat Tire Süt
Kooperatifine göre Türkiye’nin kooperatifçiliğe ihtiyacı vardır ve var olan kooperatifler
sanayicinin tedarikçisi olarak görülmektedir. Bu yüzden, kooperatifçiliğe gereken önem hiçbir
zaman verilmemiştir. Kooperatiflerin en önemli görevi üreticiyi korumak ve üretimin
devamlılığını sağlamaktır. Küçük aile işletmelerinin az sayıda hayvanla süt üretimi yapıp
geçimini sağlayabileceğinin gösterilmesi gerekmektedir. Kooperatiflerin büyük bölümünün
kendi tesisi olmaması da diğer bir problemdir. Kendi tesisi olmayan kooperatifler sanayiye
tedarikçi olmaktan öteye gidememektedir.
Türkiye’de 17 adet tarım satış kooperatifi ve birliği vardır. 2000 yılında 4572 sayılı yasa ile bu
yapılar özerkleştirilmiş ve devletin müdahalesi “Yeniden Yapılandırma Kurulu”nun görevleri ile
sınırlandırılmıştır. Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri 2000 yılında yürürlüğe giren 4572 sayılı
yasaya kadar devlet adına destekleme alımlarını yürütmüştür. Bu nedenle çok uzun yıllar
boyunca bu kooperatifler kendi amaçlarının dışına çıkmış ve birer devlet kurumu gibi
çalışmıştır. Yeniden yapılandırma süreci ile birlikte birlikler daha fazlı bir boyut kazanmaya
başlamış olsa da, bu aşamada birliklere eski borçlarının yapılandırılması dışında destek
verilmemiş olması, gelişmelerinin hızını kesmiştir.
Tire Süt Kooperatifi sanayiciye süt temin etmekten öteye gidebilmek için Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığının Kırsal Kalkınma Fonlarından faydalanarak süt işleme tesisi
kurmuştur. Süt işleme tesisinden sonra Kırsal Kalkınma Fonundan faydalanılmaya devam
edilmiş, 9. etapta 3.000.000 TL’lik fon alınıp fabrika binası büyütülmüştür, 10. etap fonlarıyla
süt ve yoğurt pastörizörleri ayırılmış, inkubasyon ve soğutma odaları yapılmıştır. Yönetim
diğer etaplara başvurarak 11. etapta da tesislerine yatırım yapmaya devam etmeyi
planlamaktadır. Bu yatırım sürecinde Tire Süt Kooperatifi alınan fon ve hibeleri etkin bir
şekilde kullanarak sonuç elde edebildiği için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından
desteklenmiş olup söz konusu bu destek devam etmektedir. Ortakların bütün ürünlerini
değerlendirme hedefi kapsamında İzmir Kalkınma Ajansından alınan hibeyle et işleme tesisi
kurulmuştur. Et işleme tesisinde sadece ortakların hayvanları kesilmektedir. Sözleşmeli
üretim yapılmamaktadır, ortakların hayvanlarını başka yerlere satma hakları vardır, 200 kg.
altında hayvan kesimi yapılmamaktadır ve karkas bedeli olarak kg başına 27 TL
ödenmektedir.
Tire Süt Kooperatifi merkezi, kooperatifçilik modelini savunmaktadır ve her köye bir
kooperatif kurmayı ön gören ihtisas kooperatifçiliği yaklaşımının günümüz koşullarında uygun
bir model olmadığını, üretim verimliliği ve etkin yönetim açısından merkezi kooperatifçilik
modelinin uygulanması gerektiğini savunmaktadır. Ayrıca kooperatiflerin sanayicilerin
manipülasyonuna karşı korunması gerekmektedir. Geçtiğimiz yıllarda sanayiciler süt arzında
fazlalık varmış algısı yaratmaya çalışarak süt alım fiyatlarını düşürmeye çalışmıştır. Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tire Süt Kooperatifinin tavsiyesiyle süt üreticilerini
koruyabilmek için Et ve Süt Kurumu üzerinden süt tozu alımı yapmaya başlayarak
çıkartılmaya çalışılan süt krizi engellenmiştir. Et ve Süt Kurumu süt tozu üretimi yapan
tesislerle anlaşma yaparak üretilen süt tozunun kurum tarafından alınacağını garanti etmiş,
süt kooperatiflerine günlük kotalar tanınmış bu sayede kooperatifler ve üreticiler korunmuştur.
Süt tozu üretimi sonucunda ortaya çıkan kremayı Tire Süt Kooperatifi, süt tozunu da Et ve
Süt Kurumu almaktadır. Tire Süt Kooperatifi Kremayı değerlendirebilmek için tereyağı
üretimine başlamıştır.
Şeffaf yönetim ilkesi doğrultusunda İzmir Kalkınma Ajansıyla iş birliği yaparak bilgi paylaşım
sistemi kurulmuş ve ortakların kooperatifle ilgili bilgilere kolaylıkla erişimi sağlanmıştır Bu
sistem sayesinde ortaklar kooperatifin finansal verilerine kolaylıkla erişebilmektedir. Ayrıca
Turkcell ile iş birliği yapılarak sağımdan şişeye sütte takip isimli bir program kurulmuştur. Bu
program sayesinde bütün süreç takip edilebilmektedir. Yönetim kurulu tarafından ortaklara
kar payı dağıtmak yerine yatırım yapılma kararı alınmış ve elde edilen karla 43 bin m 2’lik bir
arazi alınmıştır. Bu araziye entegre tesis kurulması için gerekli çalışmalar yapılmaktadır.
Ayrıca Bizim Çiftlik isimli bir projeyle ortakların kesilecek hayvanlarının tek çatı altında
toplanıp yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu proje kapsamında üniversitelerle iş birliği
yapılarak çiftliğin bir araştırma çiftliğine dönüştürülmesi de planlanmaktadır. Kooperatif
ortaklarının arasında zeytin üreticileri de bulunmaktadır. Tire Süt Kooperatifi ortaklarının
zeytinini değerlendirmek için Tire Süt markasıyla yurtdışına zeytinyağı satışı yapmayı
planlamaktadır. Tire Süt Kooperatifi sadece ortaklarının ürettiği ürünler üzerinden
markalaşmayı hedeflemekte, ortaklarının üretmediği ürenler haricinde bir üretim ve
markalaşma planı bulunmamaktadır.
Tire Süt Kooperatifi 2013 yılında BM Gıda Tarım Örgütü (FAO) tarafından örnek kırsal
kalkınma modeli olarak seçilmiştir, Sabancı Vakfı’ndan fark yaratan kuruluş olarak “en iyi
gelişen kooperatif” ödülünü almıştır. Ege Bölgesi Sanayi Odasından marka yaratma,
istihdama katı ve üretim kalitesi dallarında 1.lik ödülü almıştır. 2015 yılında Avrasya Tüketici
Derneğinin yaptığı tüketici araştırması sonucunda yılın markası ödülünü almıştır yine aynı
yılda FAO Tire Süt Kooperatifine “üreticiye sosyal koruma sağlama ve kırsalın refahını
arttırma” ödülü vermiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tire Süt Kooperatifine
“güvenilir gıda üretim” ödülü vermiştir.
2001 yılında yönetimin değişmesiyle başlayan kurumsallaşma, üreticiyi koruma ve üretimin

devamlılığını sağlamaya yönelik atılan adımların sonucunda 580 ortağı olan Tire Süt
Kooperatifi 16 yıl içerisinde üye sayısını 2093’e, personel sayısını 11’den 330’a çıkartmıştır,
toplanan günlük süt miktarı ise 28 tondan 320 tona çıkmıştır. 2017 itibariyle Tire Süt
Kooperatifi süt işleme tesisinde günde 50 ton süt işleyebilmektedir. Toplanan sütün 170 tonu
Pınar Süt Mamulleri San. A.Ş.’ye, 30 ton ise yerel mandıralara verilmektedir. Tire Süt
Kooperatifinin yıllık brüt kazancı 200.000.000 TL, net karı ise 6.5000.000 TL’dir.
Kooperatif Yapısı
Tire Süt Kooperatifinin 2001’den sonra geçirdiği dönüşümün esas hedefi üreticiyi korumak ve
üretimin devamlılığını sağlamaktır. Bu sebeple yeni sistem, ortaklarının bütün ihtiyaçlarını
karşılayabilecek şekilde kurulmuştur. Bölgede süt hayvancılığı daha çok kadınlar tarafından
yapıldığından dolayı kooperatifin yapısı, bölgenin sosyal yapısı göz önüne alınarak
düzenlemiştir. Bu durum belli ürünler de dikkate alınmıştır. Örneğin, kadınların taşımasını
kolaylaştırmak için 40 kg’lık silaj paketleri hazırlanmaktadır.
Kooperatif ortakları, belli kalite standartlarında üretim yapmaları için teşvik edilmektedir, süte
ödenen ücret sütün yağ oranına, kuru madde miktarına ve bakteri oranına göre
değişmektedir kalitesi yüksek süt veren ortaklara yapılan ödemeler daha yüksek
miktarlardadır. Toplam 62 noktada süt soğutma tankı bulunmaktadır. Bu tanklar Turkcell’le
yapılan iş birliği ile takip edilmektedir. Sahada mühendis ve veteriner hekimlerden oluşan 4
kişilik bir ekip bu toplama tanklarını gezip toplanan sütlerin testlerini yapmaktadır. Ayrıca
çiftlikleri ve üreticileri ziyaret edip süt verimi düşerse ya da bakteri oranı yükselirse müdahale
edip gerekli önlemleri almaktadırlar.
Tire Süt Kooperatifi ortakların hem üretimde ihtiyaç duyduğu bütün girdileri hem de
hayatlarını idame ettirebilmeleri için gereken temel ihtiyaç maddelerini temin etmektedir:
Tohum, gübre, kesif yem gibi ihtiyaçların hepsi kooperatif tarafından temin edilmektedir.
Ayrıca ortaklar Tire Süt Kooperatifinin marketinden ev ihtiyaçlarını giderebilmektedir.
Ortakların kooperatifin kendi ürettiği yemi almaları zorunluluğu bulunmamaktadır. Kooperatif
satış merkezinde Tire Süt markalı yemin haricinde piyasada kendini kanıtlamış kaliteli yem
markalarının yemleri de satılmaktadır. Ortakların mazot ihtiyacını karşılayabilmek için bir
benzin istasyonu kurulmuştur, ortaklar bu istasyondan 25 krş. indirimle yakıt alabilmektedir.
Tarımsal mekanizasyon aracı olmayan ortakların faydalanabilmesi için müşterek kullanıma
açık tarım araçları bulunmaktadır. Ortaklar bu araçlardan ihtiyaçları doğrultusunda
faydalanabilmektedir. Yakın zamanda ortakların ihtiyaçlarını görebilmek için kazıcı-kepçe
alımı yapılmış olup, bunların kullanım fiyatı ortaklar için 70 TL, ortak olmayanlar için 90 TL
olarak belirlenmiştir, ilerleyen tarihlerde kazıcı-kepçe kullanımının ortaklara ücretsiz
yapılması planlanmaktadır. Makine kullanımı masrafı, market masrafları ve girdi masrafları
ortaklardan vadeli olarak tahsil edilmektedir, ortaklara tohum temininde ve makine
kullanımında 6 aya kadar vade uygulanmaktadır. Ortaklar Tire Süt Kooperatifinin tarım
marketinden ihtiyaçları olan bütün makinaları temin edebilmekte. Kooperatif Ziraat
Bankasıyla anlaşmalı olduğu için, makine alımında 18 ay vadeli kredi kullanabilmekte ayrıca
kooperatif kendi imkânlarıyla 6 ay vade yapabilmektedir. Bu masraflar, bir sonraki ayın süt
parası ödenmeden önce ortakların hesaplarından düşülmektedir. Ortaklara ödemeler Ziraat
Bankası aracılığıyla yapılmaktadır.
Kooperatif ve ortaklar arasındaki güvenin tesis edilmesi hem üreticinin korunması hem de
piyasanın regüle edilmesi açısından önem teşkil etmektedir. Tire Süt Kooperatifi bölgedeki
çiftçiler arasındaki güvenden dolayı kooperatif silaj alımı fiyatlarını açıklamadan silajlık
materyal üreten çiftçiler tüccarlara satış yapmamaktadır. Oluşan güven tüccarların avans
sistemiyle çiftçiyi borçlandıran yapısına büyük bir darbe indirmiştir. Ayrıca kooperatifin
satmaya başladığı ürünler, aradaki güvenden dolayı ortaklar tarafından hemen
benimsenmektedir. Ortaklar kooperatifin gerekli araştırmayı yapıp üretici için en iyi ürünü
getirmiş olduğuna güvenmektedir.
Sonuç
Kooperatiflerin ortaklarının bütün ihtiyaçlarını karşılayabilen ve ortaklarının ürettikleri ürünleri

değerlendirebilen bir yapıya sahip olması esastır. Kooperatifin kar payı dağıtmak yerine
yatarım yapabilmesi için yönetim ve ortaklar arasındaki güven tesis edilebilmeli bu güvenin
tesisinde yönetimin profesyonelleşmesi ve kooperatiflerin şeffaflaşması önemli bir rol
oynamaktadır. Sanayinin tedarikçisi konumundan çıkıp kendi ürünlerini üretebilmesi için
kooperatiflerin desteklenmesi gerekmektedir, ayrıca ilgili kurumların kooperatifleri büyük
firmaların piyasa manipülasyonuna karşı koruyacak mekanizmalar geliştirmesi
gerekmektedir. bu konuda özellikle Et ve Süt Kurumunun kooperatiflere süt tozu için kota
vermesi ve üretilen süt tozunu satın alması kooperatifler için can simidi görevi görmektedir.
Değer Zinciri
Ortaklar
Sanayi ve Yerel
Tire Süt Kooperatifi
Mandıralar
Tire Süt Kooperatifi Süt Ulusal ve Yerel Pazar

ve Et İşleme Tesisi
ESK’yla Anlaşmalı
Süt İşleme Tesisleri
Et ve Süt Kurumu
Tire Süt Kooperatifine Göre Türkiye’nin Tarımsal Durum Analizi
Güçlü Yönler Zayıf Yönler
Tarıma uygun iklim ve Kooperatifçiliğin

toprak yapısı gelişmemesi
Tarımsal ürün Plansız üretim
zenginliği ve çeşitliliği İthalat
Fırsatlar Tehditler
Genç nüfus Tarım arazilerinin imara
Dünyada gıda sektörünün açılması
öneminin artması Su kaynaklarının azalması
Terör
Köyden kente göç
Tire Süt Kooperatifinin İdeal Süt Yem Paritesi Grafiği
4. BURDUR İLİ KÖY KALKINMA KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (KÖY-
KOOP)
Köy-Koop, Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerin merkezi niteliğinde bir
kuruluş olmasından kaynaklı olarak tarıma ait oldukça farklı alanlarda etkinlik göstermektedir.
Hayvancılık/süt üretimi ile işlenmesi, seracılık, halı/kilim, zeytin, bal, çeltik üretimi, çiçekçilik,
fidan, salça, reçel, konserve üretimi gibi çeşitli alanlardaki kooperatifleri kapsamaktadır. Köy-
Koop merkez birliğine bağlı 21 bölge birliği, 28 il birliği ve toplam 2.700 birim kooperatif
bulunmaktadır. Burdur’da bu bağlı illerden bir tanesidir. İlk olarak 1974 yılında Burdur’da yer
alan yedi kooperatifin bir araya gelmesi ile kurulmuş fakat 1980 sonrası birlik aktif bir şekilde
çalışmayı durdurmuştur. 2000’li yıllara kadar da kooperatifin tek aktivitesi saman alıp onları
kooperatif üyelerine dağıtmak olmuştur. Kooperatifin süt ile ilgili çalışmaları ise ilk olarak
1992 yılında üyelerin sütlerinin ihale yoluyla satılması ile başlamıştır. İlk ihalenin hizmet
bedeli üzerinden bir kar elde edilip bu kar ile de kooperatifin daha iyi hizmet vermesi
sağlanınca üç ayda bir süt ihaleleri yapılmaya başlanmıştır. Bu dönemde kooperatifin
kadrosu veteriner ve ön muhasebe müdürü olmak üzere iki kişiden oluşmaktadır. Süt
ihalelerinin sürekli bir hale gelebilmesi için de köylere gidilip sürecin anlatılması
gerektiğinden, bir araç alınarak Burdur’daki köyler tek tek gezilip hem köylüye kooperatif
tanıtılmış hem de kooperatif aracılığıyla neden daha güçlü olacakları anlatılmıştır.
Süt üzerine sanayicilerle yapılan bu üç aylık sözleşmelere caydırıcılık unsurunun olması için
çeşitli ceza maddeleri konulmuştur. Bu maddelere göre eğer sanayici üç gün üst üste süt
almazsa bir daha süt verilmemesine rağmen bir ayın ücretini ödeme ile cezalandırılmıştır.
Aynı şekilde kooperatif sanayiciye üç gün üst üste süt veremezse bir ay ücretsiz süt verme ile
cezalandırılmıştır. Kooperatifin köylere giderek kendisini tanıtması ve sözleşmedeki maddeler
aracılığıyla modelde herhangi bir aksama olmadan sistemin ilerlemesi üzerine hem köylünün
hem de sanayicinin kooperatife duyduğu güven artmıştır. Zaman içerisinde sütteki sözleşmeli
üretimden artan paralarla kooperatif çeşitli yatırımlar yaparak verdiği hizmetleri arttırmıştır.
Öncelikle süt soğutma tankları alınıp köylere bu tanklar götürülmüş ve üreticiden kullanımına
dair herhangi bir ücret talep edilmemiştir. Sadece köydeki tankta herhangi bir arıza durumu
yaşandığı zaman bakım ücretini üretici karşılamaktadır. Günümüzde köylerde bulunan süt
soğutma tankı sayısı 35’dir. Ardından kooperatif mali açıdan yeterli derecede güçlenince bir
bina satın alarak faaliyetlerini burada gerçekleştirmeye devam etmiştir. Bunların yanı sıra
ilerleyen zamanda kooperatif tarafından yem ve tohum mağazası da açılarak üreticilere altı
ay vade ile yem ve tohum temin edilmeye başlanmıştır. Ayrıca kooperatif sadece süt ile sınırlı
kalmayıp köylünün nohut, fasulye gibi süt dışında ürettiği ürünlerin satılmasında da yardımcı
olmaktadır. Kooperatif, üreticilere veterinerlik hizmeti vermeyi de birkaç kez denemesine
rağmen her üreticinin mevcut bir veterineri olması dolayısıyla bunun gerekli bir hizmet
olmadığına karar verilerek vazgeçilmiştir. Kooperatiflere yönelik bağış hizmetleri yerine yeni
kurulan kooperatifin giderlerinin yarısının ödenmesi, vergi nedeniyle nakit ihtiyacının faizsiz
bir şekilde karşılanması gibi hizmetler mevcuttur
Kooperatifin bu yapıdan süt üreten ve pazarlayan bir işletme modeline dönüşümündeki

motivasyon ise ilk başta zorunluluktan kaynaklanmıştır. 2008 krizinde 11 köy, ürettikleri süte
alıcı bulamayınca kooperatif devreye girmiş ve 6-7 ay gibi bir süre sütlerin pazarlanmasını
sütlerin pazarlanmasını üstlenince şuan ki sistem şekillenmeye başlamıştır. Böyle bir
aşamaya geçişte başka bir kooperatif modelini örnek almaktan ziyade kişisel tecrübelerden
yola çıkılmıştır. Bu model de temel hedef, köylünün ürününe sahip çıkarak bölgeye ait bir
marka çıkarmak olmuştur. Genel ilerleyişe bakıldığı zaman Köy Koop’un kuruluşu her ne
kadar 1974 olsa da bugün gerçekleştirdiği faaliyetlere başlaması ve markalaşması 2010
yılından sonra gerçekleşmiştir.
Şimdiye kadar üyelere herhangi bir kar payı dağıtılmamıştır. Kar payı yerine kazanç yatırıma
dönüştürülmektedir. Zaten Kooperatifler Kanunu’na göre sermaye payları dağıtılmadığı
takdirde kooperatifin gelişmesine yarayacak işlerde kullanılmak üzere özel bir fonda
toplanabilmektedir.
Köy-Koop’un Fabrika Kurma ve Markalaşma Süreci
TKDK süt toplama merkezleri için çeşitli illerde projeler yaparken belli bir süre Burdur bu
illere dâhil edilmemiş, fakat kooperatif, Burdur da TKDK kapsamına girdiği takdirde merkezin
yeri hazır olsun düşüncesi ile bir arsa satın almıştır. 2013 yılında Burdur TKDK projelerine
eklendiğinde proje, süt toplama merkezi yerine fabrika kurma olarak değiştirilip kabul
alınmıştır. Fabrikanın toplam maliyeti yaklaşık 3 Milyon 600 Bin TL olmuş ve proje
kapsamında bu tutarın %50’si hibe tarafından karşılanırken kalan yarısı için bankalardan
kredi çekilmiştir. Kredi ödemeleri şuan düzenli olarak devam etmektedir. Fabrika kurulurken
Burdur’daki Damızlık Birliği, Süt Birliği, Ticaret Borsası ve TSO gibi çeşitli STK’lar ile birlikte
hareket edilmesi konusu görüşülmüş ama hiçbiri dâhil olmak istemeyince Köy-Koop tek
başına projeye devam etmiş ve 2014 yılında fabrika kurulmuştur. Şu an fabrikada 22 kişi,
merkezde de 5 kişi istihdam edilmektedir.
Sadece fabrikanın kurulması ile süreç bitmemiş bunun yanında marka, ambalaj, logo,
dağıtım, ekipman, eleman gibi çeşitli problemlerle de karşılaşılmıştır. Başlarda yaşanan
önemli sıkıntılardan bir tanesi gıda mühendisi, süt konusunda uzmanlaşmış mühendisler gibi
kalifiye eleman bulma zorluğu olduğundan şu an yeni bir elemanın KOSGEB destekli
alınarak eğitilmesi düşünülmektedir. Markalaşma sürecinde de Köy-Koop’un genel
merkezinin logosu kullanılmıştır. Bu süreçte gerekli olan ürün dizaynı, barkod gibi prosedürler
için ise kişisel ilişkilerle dışarıdan destek alınmıştır.
Merkez Birliğin Logosu Burdur Köy-Koop’un Logosu
Sütün köyden işletmeye getirilebilmesi ardından dağıtımın gerçekleşebilmesi ve pazarlama

ağının oluşturulabilmesi için bir araç alınmış fakat bu yetersiz kalınca dışarıdan da bir araç
kiralanmıştır. Ürünlerin dağıtımı ise Antalya, Afyon, Burdur ve Burdur’un merkez ilçeleri
şeklinde gerçekleşmektedir. Dağıtım konusunda bayiler aracılığıyla çalışılmaktadır.
Burdur Merkez Bayisi
Ürünler ilk piyasaya çıktığı zaman büyük ölçekli süt üreticilerinin Köy-Koop’u pazara
sokmamak için direnç göstermesi fabrikanın yaşadığı sıkıntılardan birisi olmuştur. Büyük
firmalar yeni bir ürün piyasaya girdiği zaman 2-3 ay süre ile fiyatlarını düşük tutarak yeni
firmanın pazara girişini engellemektedir. Bu nedenle ürünle ilk piyasaya girdiğinde fiyat
oldukça aşağıda tutulmuştur. Zamanla ürünün kalitesi tüketici tarafından anlaşılınca ürün
satın alınmaya başlanmıştır. Ayrıca büyük market zincirleri de %30 gibi bir karla çalıştıkları ve
dönemsel indirimlerinde firma zararı kendi karşıladığı için bu marketlerde satış
gerçekleştirilmemektedir. Onun yerine yerel market zincirleri ve otellerle çalışılmaktadır. İlk
baştaki süreçler dikkate alındığı zaman yeni bir ürün çıkartıp onun pazarlanma sürecinde
ciddi bir sermaye gerekmektedir. Fakat markanın kuruluşundan bu yana pazarlama
konusunda yaklaşık %700’lük bir satış artışı yakalanmıştır. Şuan fabrikada süt ile ilgili her
türlü ürün üretilmekte olup (kaymaklı yoğurt, süzme yoğurt, ayran, kaşar peyniri, taze peynir
vb.) hangi üründen ne kadar çıkacağı haftalık programlara göre belirlenmektedir.
Kooperatif alınan sütlerin denetimini, araçla toplanırken sütün asitliğine bakarak ve antibiyotik
çubuğu ile gerçekleştirmektedir. Sütler denetlenirken GTHB’nin kriterleri baz alınmaktadır.
Kontrolden geçemeyen süt alınmamakta, fakat çok az miktarda sorun olan sütler üreticiyi
mağdur etmemek için beyaz peynir ve kaşar yapımında kullanılmak üzere alınmaktadır. Süte
su katan üreticiler cezalandırılmaktadır. Kaliteli süt üreticilerine de teşvik için prim
verilmektedir. Böylece kalitenin muhafaza edilmesi amaçlanmaktadır. Aynı şekilde kooperatif
kendi iç denetlenmesine de önem verdiği için sürekli teftiş kurumlarından müfettiş isteyerek
bunu sağlamaktadır.
Köy-Koop’un Değer Zinciri
Projeler
Köy-Koop’un temel faaliyetlerinden bir tanesi de AB, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve
diğer kuruluşlar tarafından yapılan proje tekliflerini bağlı birliklere duyurmak, gerektiğinde de
proje hazırlamaktır. Bu kapsamda Burdur Köy-Koop tarafından da çeşitli projeler yapılmıştır.
Gerçekleştirilen projelerden birisi AB destekli sağlıklı süt üretimi ve denetimi başlıklı projedir.
Proje karşılığında AB’den 180 Bin € hibe alınarak kalan %10 kooperatif tarafından
karşılanmıştır. Proje ile birlikte köylere laboratuvar araçları giderek, süt köyden çıkmadan
önce denetim yapılmış ve sorunun üreticiden mi sanayiciden mi kaynaklı olduğu
belirlenmiştir. Projeden önce sütte herhangi bir sorun çıktığı zaman üretici sorunun kendi
sütünde olduğunu kabullenmek istememiş, sanayicinin bunu fiyatı aşağı çekmek için
yaptığını düşünmüştür. Proje ile birlikte yapılan denetim sistemi, bu karışıklığın çözülmesini
sağlamıştır. Laboratuvar araçlarının 5-6 yıl boyunca sürekli çalışması sonucunda sütün
kalitesi tam anlamıyla oturmuş, ardından köylerdeki araçlar geri çekilmiştir. Sütteki
denetimlerin yapılması amacı ile laboratuvarlar, merkezde, ilçede ve fabrikada şuan aktif
olarak kullanılmaktadır. AB ile yapılan bir diğer proje ise AB’nin çiftçi örgütlerinin
güçlendirilmesine yönelik verdiği eğitim projesi olmuştur. Bu proje sayesinde kooperatifçilik
mevzuatları, uygulama ve denetim hususları detaylı bir şekilde öğrenilmiştir.
Bu projenin ardından Dünya Bankası’nın köylere yaptığı yatırım projelerinden biri Burdur’da
gerçekleştirilmiştir. Bu proje ile birlikte Dünya Bankası’ndan %50 hibe alınarak 19 adet köye
süt soğutma tankı alınmıştır.
Bir diğer eğitim projesi ise Alman Kooperatifler Birliği Federasyonu (DGRV) ile birlikte
yapılmıştır. Proje kapsamında Çanakkale, Burdur, Denizli ve Balıkesir illeri pilot olarak
seçilmiştir. Alman Kooperatiflerindeki sistem oturduğu için federasyon, pilot illerdeki merkez
kooperatiflere eğitim vermiştir. Projenin temel hedefi, bölge ve merkez kooperatif birliklerini
güçlendirmeye yönelik olmuştur. Projenin en önemli katkısı ise kooperatif muhasebeleri ile
ilgili bilinen yanlışların ortadan kaldırılması, çeşitli süreçlerde nasıl davranılması gerektiğinin
öğretilmesi şeklinde olmuştur. Bunun yanı sıra projede kurulan ilişkilerin hala devam etmesi
de bir diğer katkı olmuştur.
Kooperatifin Yönetimi
Köy-Koop içinde toplam 262 adet kooperatif bulunmaktadır. Kooperatifin yönetimi seçimler
aracılığıyla belirlenmekte ve seçimde de delege sistemi ile çalışılmaktadır. Mevcut delege
sayısı 640’tır. Hangi kooperatiften kaç delege katılacağı ise kooperatifin büyüklüğüne göre
belirlenmektedir. 50 üyelik bir kooperatifin 2, 50-100 üyeliğin 3, 100-200 üyeliğin 4 ve
200’den fazla üyesi olanların 5 delege çıkarma hakkı bulunmaktadır. Her delegenin hem oy
hakkı hem de yönetim kurulu için aday olma hakkı bulunmaktadır.
Yönetim kurulu, kooperatifin faaliyetlerini yöneten ve onu temsil eden icra organı olarak
belirlenmiştir. Tabi olunan 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’na göre yönetim kurulunda yer
alacak kişilerin kooperatif ortağı olmaları gerekmektedir ve yönetim kurulu üyeleri kooperatif
adına her türlü hukuki işlemi yapabilme ile yetkilendirilmiştir. Kurul toplamda beş kişiden
oluşmakta ve seçimler dört yılda bir gerçekleştirilmektedir.
Denetim konusu ise ana sözleşme gereğince kooperatifin işlemleri, hesapları ve varlıkları
ilgili bakanlık olan Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından müfettişlere veya
kooperatif kontrolörlerine denetlettirebilmektedir.
Burdur Köy-Koop Organizasyon Şeması
Sonuç
Kooperatifin düzgün bir şekilde işleyişinin devam etmesindeki temel unsur, hem köylünün
hem sanayicinin güven duyduğu bir mekanizma haline gelerek aracılık görevini başarılı bir
şekilde sürdürmesidir. Bu şekilde hem onları bir araya getiren unsur olmakla birlikte onların iş
yapabilmelerinde sözleşmenin sağladığı güven etkili olduğu için kooperatif işlerin sürekliliğini
sağlayan temel neden olmaktadır. Kooperatifin bir diğer önemli özelliği ise elde ettiği kar
payları ile üreticinin ihtiyaçlarını karşılamaya ve üretim süreçlerin kolaylaştırmaya yönelik
hareket etmesidir. Süt soğutma tankları, denetim laboratuvarları ve yem bayisinde vadeli yem
tedarik etmesi yaptığı hizmetlerden bir kısmıdır. Köy-Koop’u başarılı bir kooperatif haline
getiren en önemli unsur ise iş süreçlerin tanımlanması, kalite sürecinin yakalanması ve
gençlerin kooperatif içinde yetiştirilmesi ile devamlılık faktörünün sağlanmasıdır.
5. AKŞEKER GROUP
İşletme ile İlgili Genel Bilgiler
Ticaret hayatına 1986 yılında sığır

bağırsağı üretimi ve yağ işleme ile
başlayan Akşeker Group, önce Antep Et
ve Balık kurumuna bağlı işletmeyi daha
sonrasında ise Ereğli’deki mezbahaneyi
özelleştirme ile satın alarak mezbaha
işletmeciliğine başlamıştır. INSCA üyesi
olan Akşeker Group, Türkiye içerisinde
Adana, Gaziantep, İstanbul, Konya,
Karaman, Nevşehir, Denizli, Antalya, Kayseri ve Bursa illerinde faaliyet gösteren toplam 13
tesisi ile Almanya, Avusturya, İsviçre ve İspanya başta olmak üzere tüm Avrupa ve Uzakdoğu
(Çin) ülkelerine ürün ihraç etmektedir. Firmanın ürün portföyünde; sığır grubu ürünler, kuzu
gurubu ürünler, tavuk grubu ürünler, kırmızı et, bağırsak, kokoreç vs. yer almaktadır. Sakatat
bölümünde küçükbaş ve büyükbaş hayvanların iç yağları, böbrek yağları, işkembe, kırkbayır,
ayak siniri, boyun siniri, penis, böbrek, kalp borusu, testis, paça, dil, vb. ürünler işlenmektedir.
Grup şirketleri;
Konya tesisi; 9.391 metrekare açık alan üzerinde kurulu 3.500 metrekare kapalı alanda
faaliyetlerine devam eden tesis; bünyesinde 4 adet ana soğuk hava deposu ile toplam 400
ton ürün soğutma kapasitesine sahiptir. Tesislere 125 milyon TL lik bir yatırım yapılmıştır.
İşletme; Gaziantep, Ereğli, Denizli şubelerinden ve diğer illerden tedarik edilen yağların
depolanmasının yanı sıra, AKŞEKER GROUP tedarik zincirinde üretim birimleri ve satış
birimleri arasındaki ürün akışının lojistik merkezi olarak hizmet vermektedir.
Gaziantep tesisi; Gaziantep Et Kombinası A.Ş. 01.03.2010 tarihinde özelleştirildikten sonra

firmanın bünyesine dahil olmuştur. 82.000 metrekare açık alan üzerinde kurulu 15.000
metrekare kapalı alanda işletilen Gaziantep Et Kombinası'nda büyükbaş ve küçükbaş
hayvanların mezbahada kesimiyle başlayan üretim süreci gıda üretim izin belgesi alınmış
üretim birimlerinde devam etmekte olup toplam 17 adet soğuk hava deposuna sahiptir.
Adana tesisi; Adana’da bulunan tesis 14.415 metrekare açık alan üzerinde kurulu 4.800
metrekare kapalı alanda üretim faaliyetlerine devam etmektedir.
İstanbul tesisi; 6.200 metrekare açık alan üzerine kurulu toplam 4.000 metrekare kapalı
alanda 1.000 ton kapasiteli soğuk hava depolama sahasına sahip olan AKŞEKER GROUP
bölgede kokoreç satışına yönelmiştir. Ayrıca Kıraç'ta bulunan İşleme ve Depolama
Merkezi’nde karkas etler parçalanarak pazara sunulmaktadır.
Denizli tesisi; AKŞEKER GROUP Denizli'deki faaliyetlerine 2011 yılı itibariyle Eskihisar'da
2.222 metrekarelik alan üzerine kurulu 542 metrekare kapalı alana sahip yeni tesisinde
devam etmektedir.
Ereğli tesisi; Tesis; 8.200 metrekare açık alanda kurulu olup, 3.800 metrekare kapalı alanda
faaliyet göstermektedir. Kesimhane içerisinde 3 adet soğuk hava deposu bulunan tesiste
ayrıca mezbaha dışında küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar için ayrı olmak üzere canlı hayvan
barınakları mevcuttur.
Ürün Gamı
Kasaplık & Besilik Sığır Grubu

Kokoreç
Sığır Ürünleri
Kuzu Grubu
Kırmızı Et Bağırsak
Ürünleri
Tavuk Grubu Dondurulmuş Ürünler

Poşetli tavuk karkas İç yağları, Böbrek yağları, İşkembe,
Dökme tavuk karkas Kırkbayır, Ayak/Boyun siniri, Böbrek,
Tavuk but, kanat, ayak, ibik Kalp borusu, Testis, Paça, Dil, Sakatat
Firma et ve et ürünleri ile ileri işlenmiş ürünler ile birlikte piyasada yer almaktadır. Özellikle
ileri işlem ürünlerinde 15 yıldır ihracat yapmakta olup, ağırlıklı olarak Çin ile ticaret
gerçekleşmektedir. Firmanın halihazırda ellerinde güçlü bir ürün portföyü bulunmaktadır. Bu
kapsamda fuarlara katılmamaktadırlar. Çoğu mezbahada yer alan kendi çalışanları ile
çalışmaktadırlar. Kendi kesimleri aylık ancak 1 konteyner yükleyebilirken, dış tedarik ile
hayvan sahiplerinden sakatat satın alarak ürün miktarı 12 konteynıra kadar çıkabilmektedir.
Uzak doğuda kültürel olarak et tüketiminin olmaması, gönderilen ürünlerin yoğun talep
görmesi ve etten pahalı fiyatlandırılması ciddi bir fırsat oluşturmaktadır.
Et parçalama tesislerinde etin beşli set veya talebe göre alternatif setler halinde parçalaması
yapılmaktadır. Bağırsaklar; salam sosis kılıfı olarak verilmektedir. Diğer yan atıklar (kemik,
kırıntı yağlar vs.) renderingde değerlendirilmektedir. Rendering tesisi hem Konya’da hem de
İç Anadolu’da sadece kendi bünyelerinde bulunmaktadır. Buradan çıkan ürünler örnek olarak;
Kemik – kemik unu yem sanayisine gitmekte, yağlar ise sabun fabrikalarına gitmektedir.
Dışkı haricinde tesislerinin herhangi bir atığı bulunmamaktadır. Bununla ilgili olarak Ar-Ge
çalışmaları bulunmaktadır ancak biogaz hususunda henüz faaliyete geçmemişlerdir.
Dışkıların gübre olarak değerlendirilmesi ya da biogaz tesisinin kurulması için yerleşim
bölgelerinden uzak bir arazi tahsisi gerektiğinden firma henüz böyle bir yatırım yapma
şansına erişememiştir. Hayvan atıkları 250 metre boyunca pompalanmakta ve biyolojik
arıtma ile belediyelerin belirlediği bölgelerde bertaraf edilmektedir.
İşletmenin kesim kapasitesi; günlük 500 büyükbaş, 1000 küçükbaş olmakla birlikte son
dönemde ortalama günlük 100-120 büyükbaş ve 200 küçükbaş hayvan kesilmektedir.
Konya’da et fiyatlarının pahalı olmasından dolayı son dönemde kesim miktarlarında düşüş
yaşanmıştır. Konya canlı hayvan sayısı bakımından Türkiye’de başı çekmesine rağmen
yerelde sahip olunan hayvanı bekletme, yağlandırmadan vermeme kültüründen dolayı et
miktarında %7-8 civarından fireler yaşanmaktadır. Türkiye’de özel işletmelerin kesim
standardı olmaması ve yağlı ya da yağsız et tanımının net olmaması verimliliği olumsuz
yönde etkilemektedir. Konya’da yeni yeni açık besinin hareketlenmesinin bu fire miktarlarını
düşürmesi beklenmektedir.
Şirket, Türkiye’nin %80 yan ürünlerini toplamakta ve işlemektedir. Dondurulmuş ürün olarak
8-9 farklı çeşit yurtdışına doğrudan gönderilmektedir (dana işkembe, kuzu işkembe, ligament,
ayak tendonu vs.).
Firmanın mevcutta besi çiftliği yoktur. Önümüzdeki dönemde bu yönde bir yatırım hedefleri
bulunmaktadır. Üreticiler, besiciler ile sözleşme yapılmaktadır. Fakat bu sözleşmeler esnek
olmakla birlikte, üreticilerin hayvanlarının illa Akşeker’de kesilmesi gibi bir madde
bulundurmamaktadır.
Veterinerler sözleşme yapılan üreticilere hastalıklar konusunda yardımcı olmaktadır. Konya İl

Tarım Md. sahada yeterli, iyi hizmet verdiğinden firmanın üzerine bu konuda düşen yük
hafiflemektedir.
Şirket üreticilerin üretim sürecine dahil olmamaktadır. Herkesin kendi üretim yöntemini
uyguladığı vurgulanmıştır. Ancak, ırk seçiminde ve yem rasyonunda yardımcı olunmaktadır.
Yönlendirme ve danışmanlık bu iki hususta yapılmaktadır.
Hayvanların tesise getirilme aşamasında yapılan anlaşmaya göre nakliye yetiştiricinin

sorumluluğunda ya da firmanın sorumluluğunda olabilmektedir. Canlı hayvan tesise geldikten
sonra muayeneden geçirilerek otomasyon sisteminde ön kayıta alınır ve etiketleme
sisteminde etiketlenir. Hayvanın cinsi, sahibi, çiftliği bilgilerinin hepsine bu etiket üzerinden
ulaşılabilmektedir.
Kurban döneminden belediyeler halka hizmet olarak sadece kesimhaneler kurmakta ancak
yan ürünlerin değerlendirilmesine yönelik olarak hiçbir altyapı ya da hazırlık yapmamaktadır.
Burada çıkan ürünlerin hemen yerinde işlenmesi gerekmektedir. Katma değer oluşturacak bu
ürünler çöpe gitmektedir. Kurulan çardaklarda yapılan kaçak kesim miktarı da çok fazla olup
bu durum katma değer kaybına yol açmaktadır. Şirketin tesisinde kesilen hayvanların kanı
kan tankına alınıp kurutulup renderinge belirli oranlarda verilmektedir. Kurbanda firma olarak
Migros ve birkaç vakıf ile birlikte çalışılmakta ve tesiste kesim yapılmaktadır.
Kesilen hayvanlar önce sakatat yan grubu olarak değerlendirilirken daha sonrasında da
parçalamaya geçilir ve talebe göre 5’li set (kontrafile, bonfile, antrikot vs.) halinde vakumlanır
hazırlanır ve piyasaya sunulur. Ayrıca karkas satışı da bulunmaktadır. Türkiye genelinde
çalışılan diğer firmalara, marketlere ya da bölgedeki kasaplara karkas et olarak satış
yapılmaktadır. Konya’da 100’den fazla üzerinde kasaba doğrudan ürün verilmektedir.
Konya’da et satış şekilleri (yağlı, yağsız, sırt traşlı vs.) farklı olduğu için müstahsiller (kasap
veya firma yetkilisi) kesimhaneye girmek istemektedirler. Bu da hijyen koşullarında risk
oluşturmaktadır. Kesimlerde standart bulunmamaktadır.
Satışlarda Akşeker’in prensibi doğrultusunda genel olarak nakit çalışılmakta, vade süreleri de
1 haftayı pek aşmamaktadır.
Firma yetkililerinin görüşüne göre Et ve Süt Kurumu ya da birlik tarafından ithal getirilen
hayvanlar için belirli bir oranda ESK’da kesilme şartı (kota) getirilirse ve fiyat önceden
sözleşme imzalanıp belirlenirse, ESK piyasada fiyat istikrarını oluşturabilir.
İşbirliği; Migros ve Metro ile yoğun çalışılmaktadır. Bu firmalara karkas et tedariği

yapılmakta olup, etin işlenmesi bu iki firmanın kendilerince yapılmaktadır.
İleri işlem gerçekleştiren diğer firmalar ile özellikle sakatat grubunda yurtdışı yüksek hacimli
talepleri karşılamak adına bir araya gelinmektedir.
Şirket, aynı zamanda et üretimine yönelik çalışan küçük müstahsillerle de işbirliği

gerçekleştirilmektedir. Konya’da hiçbir firma diğer bir firmanın malına müdahale edememekte
veya fiyat verememektedir. Örneğin Akşeker’e mal lazım olduğunda bile diğer bir firmanın
padoktaki malına fiyat verememektedir. Konya’nın kendi içinde etik bir durum oluşmuştur.
Akşeker’in hayvan alımcıları kesinlikle telefon üzerinden fiyat vermemekte, hayvanları
çiftliğinde görüp ona göre fiyat vermektedir.
Konya’da kemik toplayan 2 adet fason firma bulunmaktadır. Bu firmalar Konya’yı ikiye
bölmüş olup günlük olarak kasapları dolaşmakta ve teze kemikleri toplayıp buraya
getirmektedir. Kemikler Akşeker tesislerinde işlenmektedir.
Selçuk Üniversitesi zaman zaman sakatat ürünlerinde analizler yapmak için numune talep
etmektedir. Aynı zamanda öğrenciler için Akşeker tesislerine gezi düzenlenmektedir.
Karaman, Mersin ve Aksaray, Afyon illerinde büyükbaş hayvan alımı olup, kesimleri
Konya’daki Akşeker tesislerinde yapılmaktadır. Küçükbaşta ise Diyarbakır ve Gaziantep’ten
hayvan alınmakta ve kesimler Gaziantep’teki entegre tesiste yapılmaktır.
6. SULUOVA TDİ BESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ
Mevcut hayvancılık potansiyelini daha da artırmak ve Türkiye’nin et ihtiyacının
karşılanmasına katkıda bulunmak amacıyla: Amasya İl Özel İdaresi (%59), Suluova
Belediyesi (29), Suluova Ticaret ve Sanayi Odası (%6) ve Suluova Tarımsal Kalkınma
Kooperatifi (Besi)’nin (%6) katılımıyla 2004 yılında Suluova Tarıma Dayalı İhtisas Besi
Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur. Müteşebbis heyeti de bu kuruculardan oluşmakta olup
heyette toplam 15 kişi bulunmaktadır.
OSB’nin kuruluş aşamasında ortakların hepsi hissesi kadar sermaye yatırımı yapmıştır.
OSB’nin arazisi mera olduğu için devlet hazinesi olarak gözükmekte iken sonrasında OSB’ye
çevrilmiş ve devlet tapuyu devretmiş, tekrar ek bir ücret talep edilmemiştir. OSB’nin altyapısı
da tamamen Sanayi Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı tarafından yapılmıştır. Yatırımın şuan
dışarıdan bir finansmanı bulunmamaktadır. İç yapılanmasında ise kendi hazırladıkları iç
tüzük ve yönetmeliğe göre hareket edilmektedir.
Bu güne kadar Alt yapı inşaatı tamamlanmış ve mevzi imar planında yer alan toplam 39 besi
ve 11 adet sanayi parseli olmak üzere toplam 50 parselin tamamı katılımcılarına tahsis
edilmiş ve 8 adet besi ve 1 adet sanayi tesisi üst yapı inşaatları tamamlanmıştır. Bununla
birlikte, besi projesi için kritik olan karantina bölgesine: “24 adet hayvan padoku, silaj deposu
ve gübre çukurları”nın da bakanlık kredisi ile yapılabilmesi için çalışmalar devam etmektedir.
Mevzi İmar Planına göre: 50 başlık 4 adet, 100 başlık 7 adet, 150 başlık 8 adet, 200 başlık 9
adet, 250 başlık 9 adet, 550 başlık 1 adet ve 750 başlık olmak üzere toplam 39 adet besi ve
11 adet sanayi parseli mevcut olup, bu güne kadar parsellerin tamamı katılımcılarına tahsis
edilmiştir.
Günümüze kadar katılımcılardan 9 besici ve 1 sanayici olmak üzere toplam 10 adet Üst Yapı
ruhsatı tanzim edilmiş olup, bunlardan 7 besici işletme TKDK’dan almış oldukları teşvikle ve
1 besici işletme de kendi imkanları ile inşaatlarını tamamlamıştır.
9 Katılımcı, Besi tesislerinin yapım inşaatlarına fiilen başlamış ve bu güne kadar 8 katılımcı
inşaatlarını tamamlamış olup, 1 tesis inşaatının yapımı devam etmektedir. Halen işletmlerde
1600 büyükbaş hayvanın beslenmesine başlanmıştır.
Biyoenerji tesisi inşaatı:
Besi OSB. Mevzi İmar Planı içerisinde Sanayi parselleri olarak ayrılan 11 adet sanayi
parselinden, 1 adeti üzerine BİYOGAZ-BİYOENERJİ tesisi yapılması için SİGMA Elektrik,
Müh. Ltd. Şti.ne tahsis edilmiş ve tesisin inşaatı kısmen tamamlanmıştır. Ekim 2014 ayı
itibariyle üretime geçilmiş olup, şimdilik saatte 1000KW elektrik üretimi
gerçekleştirilmektedir. OSB’deki parsellerin tam olarak tahsis edilememesi, tahsis edilen
parsellerdeki yatırımların tamamlanamaması ve aktif olan besi işletme sayısının az
olmasından dolayı biogaz tesisi henüz verimli çalışamamaktadır.
Et entegre tesisi inşaatı:
Ata Holdinge bağlı EKUR Et Entegre Sanayi ve Tic. A.Ş. tarafından yapımı sürdürülen
günlük 400 büyükbaş hayvan kesim kapasiteli Et Entegre tesisi inşaat seviyesi %70´lerde
olup; 2016 yılının ilk yarısında inşaatı tamamlanmış ve faaliyete geçmiştir.
7. BADEMLİ FİDANLIK KOOPERATİFİ
Bademli Kooperatifi 1967-68 yılları arasında 20 taze fasulye üreticilerinden 20’sinin bir araya
gelmesi ile kurulmuştur, Bademli 1970 yılından itibaren yerel yönetimin desteğiyle kooperatifi
daha etkin bir şekilde çalışmaya başlamıştır. Ortakları için tarım araçları ve zirai mücadele
ilaçları gibi girdiler temin etmeye başlayan kooperatif, 45. Hükümet döneminde Devlet-Millet
iş birliği modeli altında bölgenin yol ve okul problemini çözebilmek için fon oluşturmuştur. Bu
girişimin ardından mülki idare, kooperatifin şu anki idari ofisini ve deneme bahçesi için araziyi
kooperatife tahsis etmiştir. Kooperatif bölge çiftçilerinin küçük çapta yaptığı meyve fidanı
üretimini ova geneline yayabilmek için, Ege Üniversitesiyle iş birliği yaparak taze fasulye
üretiminden meyve fidanı üretimine geçiş için çalışmalar yürütmeye başlamıştır.
Sulama sistemiyle ve bitki köklerinden bulaşan ve bölgeyle anılacak kadar yaygın görülen bir
hastalık olan nemotod, bölgenin en büyük problemi olmuştur. İlçe Tarım Müdürlüğünün ve
Bademli Kooperatifinin etkin mücadelesinin ve çiftçilerin bilinçlendirilmesinin sonucunda
hastalık ciddi oranda azalmıştır. Günümüzde 1 yıl önceden ekilecek araziler belirlenmektedir
arazi ölçümleri yapılmakta ve sonuçlara göre ekim yapılmaktadır. Ayrıca söküm zamanına
yakın bitkilerden numune alınıp nemotod olması durumunda bitkiler imha edilmektedir. Bu
çalışmaların sonucunda nemotodu engellemek için yapılan izolasyonun derinliği 5 metreden
2 metreye kadar düşürülmüştür.
Kurumsallaşma ve Markalaşma Süreci
Bademlinin esas açılımı 1984 yılında Suriye Tarım Bakanlığının 2 milyon meyve fidanı alımı
için yurtdışına açtığı ihaleye verdiği teklifin kabul edilmesiyle olmuştur. Piyasa değerinden
daha fazla teklif verilmesine rağmen teklif kabul edilmiştir. Elde edilen gelirin bir kısmı
ortaklara dağıtılmış bir kısmı da kooperatife yatırılmıştır, bu satışla Bademli Kooperatifinin
üretim kapasitesi artmıştır. Şu anda Bademli Kooperatifinin 116 çalışanı ve 355 ortağı
bulunmaktadır. Ayrıca damızlık anaç ve kalem tesis alanı, soğuk hava tesisi, çelik
köklendirme tesisi, zeytinyağı fabrikası ve süt ve süt ürünleri merkezi vardır.
Kooperatif Merkezi ve Çiftçi Eğitim Merkezi Damızlık Anaç ve Kalem Tesis Alanımız
Fidan Satış Merkezi Soğuk Hava Tesisi
Zeytinyağı Fabrikası Süt ve Süt Ürünleri Merkezi

Başlıca problemlerden biri, devletin Ar-Ge kurumlarının pazarın ihtiyaçlarını karşılamaya
yönelik hareket etmemesidir. 1950’lerde meyvecilik için kurulan araştırma kurumları,
günümüzde TAGEM adıyla faaliyet göstermektedir ve bu kurumlar 2 bin dönüme yakın
araziye sahiptir. Ancak üreticilerin katma değerini arttıracak Ar-Ge faaliyetinde
bulunmamaktadır. Kooperatifler bu araştırma kurumlarıyla iş birliği yapamamaktadır. Bu
yetersizlikten dolayı Bademli Kooperatifi İspanya’da yetişen şeftali çeşitlerini Türkiye’de
yetiştirebilmek için 10 yılda 3 milyon Euro’ya yakın para harcamıştır. Kooperatiflerin
önündeki en büyük engellerden biri finansman kaynağıdır, kooperatifler Ziraat Bankasından
kolay kredi alamamaktadır. Bademli Kooperatifi yatırım yapabilmek için özel bankalardan
kredi alıp ağır bir geri ödeme planının altına girmek durumunda kalmaktadır.
AB uyum programı kapsamında yürürlüğe giren tohumculuk yasası, meyve fidanı üretimi ve
pazarını kökten değiştirmiş ve büyük oyuncuların pazara girmesine uygun ortam
hazırlamıştır. Ayrıca yurtdışında AB desteklerinden dolayı Avrupalı üreticiler daha avantajlı
durumdadır, daha ucuza fidan satışı yapabilmektedir. Devletin kooperatifler için benzer
desteklerinin olmaması yurtdışı pazarlarında Türkiye’deki kooperatifleri dezavantajlı duruma
düşürmektedir.
Meyve fidancılığı pazarının daralacağını ön gören yönetim kurulu, süt üreten ortaklarının da
talebi doğrultusunda bir süt toplama merkezi kurmaya karar vermiştir. Öncelikli olarak
ortakları bilinçlendirmek için bir zooteknist getirtilip ortaklara hayvan sağlığı ve rasyon
hazırlanması konularında eğitim verilmiştir. Kalite standardını yakalayabilmek için ortaklara
sağım üniteleri ve toplama merkezinde soğuk zincir kurulmuştur, sütler krom kaplarda
toplanmaya başlanmıştır. Ayrıca düşük kalitede ya da bozuk süt veren ortaklara süt
kalitelerini yükseltmeleri için ceza kesilmeye başlanmıştır. Bu uygulamaların neticesinde son
3-4 yıl içerisinde bölgedeki süt kalitesinde ciddi bir artış gözlenmiş ve soğuk zincir bölgede
standart uygulama haline gelmiştir. Ayrıca kuru madde oranı ve bakteri sayısı 100.000’in
altında olan süt üretimi gibi ölçütler standart hale gelmiştir.
Bademli Kooperatifi, süt üreten ortakları için bütün girdileri sağlamaktadır, mısır silajı ve
yonca alımını toplu yapılmaktadır, alım yapmadan önce ortaklardan ihtiyaçları olan miktarı
bildirmeleri istenmektedir ve bildirilen miktarda iyi, kaliteli kaba ve kesif yem üreticilerden
alınıp, ortaklara verilmektedir.
Bademli Kooperatifi üniversitelerle yakın iş birliği içerisindedir. Teknik Danışma Kurulu farklı
üniversitelerden akademisyenleri kapsamaktadır, ayrıca sektördeki diğer paydaşlarla da aktif
iş birliği yapılmaktadır. ISO 9001:2008 kalite yönetim sertifikası ve ISO 22000:2005 gıda
güvenliği sertifikalarına sahiptir. Bütün çalışanlarının iş tanımı yapılmıştır. Ortaklara kar payı
dağıtımı yapılmamaktadır, genel kurulda alınan kararlar doğrultusunda elde edilen karla
kooperatife yatırım yapılmaktadır.
Bademli Biyoteknoloji
Çiftçi ihtiyacı olan girdileri kooperatif üzerinden temin etmekte, ürünü satıldıktan sonra
mahsuplaştırmaktadır. Bademli Kooperatifi ortaklarının ürünlerinin satış ve pazarlamasını
üstlenmektedir, Kamu İhale Kurumunun 3a maddesinden muaf olduğu için ihale olmadan
kamu kurumlarına satış yapabilmektedir, ayrıca özel sektöre de satış yapılmak olup, son 2
yıldır yurtdışı pazarlarına da odaklanılmaktadır.
Değer Zinciri
Ortaklar
Fidan + Süt + Zeytin Girdi Temini
Bademli Kamu Kurumları + Özel

Kuruluşlar + Yurtdışı Pazarı +
Kooperatif Perakende (İnternet) Satış
Satış + Pazarlama
Meyve Fidanı + Süt ve Süt Ürünleri +
Zeytinyağı
8. GAP ORGANİK TARIM KÜME PROJESİ
GAP Organik Tarım Küme Projesi
GAP Organik Tarım Küme Projesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Güneydoğu Anadolu Projesi
Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (GAP BKİ) tarafından, Birleşmiş Milletler Kalkınma
Programı’nın (UNDP) teknik desteğiyle 2009-2017 döneminde yürütülmektedir. Projenin
bütçesi 6.5 milyon TL’dir.
Projenin Arka Planı
Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) nihai hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde

sürdürülebilir bir insani gelişmeyi sağlamaktır. Gerçekleştirilmekte olan fiziki yapılar insani
gelişmenin tabanını oluşturacaktır. GAP Bölgesi’nde sürdürülebilir kalkınma ile erişilmek
istenen ekonomik büyümenin insani gelişme perspektifi kapsamında ele alınması; Bölge’nin
tümünü içerecek bir sosyal değişimi ekosistem, kültür ve yöre özellikli katılımcı çözümlere
çevirecek gelişmelerin sağlanmasıdır.
Bölgede toprak, su, doğal kaynaklar gibi üretimin çeşitli faktörlerinde potansiyeller olmasına
rağmen, üretim faaliyetlerinin çoğu değer zincirlerinin düşük katma değer bölümlerinde
yoğunlaşmıştır. Organik tarım, katma değeri yüksek ürünlerin üretimi ve sürdürülebilir bir
şekilde Bölgesi'nin gelişimine katkıda potansiyeline sahiptir.
Yapılan projenin temelleri, GAP İdaresinin Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı kapsamında
yürütülen GİDEM (girişimci destekleme merkezleri) projesiyle atılmıştır. Temeller atıldıktan
sonra bölge genelini kapsayacak nitelikte yabancı uzmanlar ekibinin de içinde olduğu
stratejik plan çalışmalarında, bölgede rekabetçi olan sektörlerin neler olduğuna
odaklanılmıştır. Bu rekabet gündeminde GAP bölgesinin rekabetçi olması ve geleceğe
yönelik adımlar atabilmesi için 3 ana sektör öne çıkmıştır. Bu sektörler; organik tarım,
yenilebilir enerji ve enerji verimliliği ve turizmdir. GAP İdaresi özellikle eylem planı
çerçevesinde bu sektörlerin üzerinde durarak bu sektörlere yönelik hangi kurumlarla ne gibi
işbirlikleri yapılabilir noktasında geniş bir eylem planı çerçevesinde bu sektörleri öncelikli
olarak ele almaktadır.
Organik tarım, Güneydoğu Anadolu Bölgesi için geliştirilen “Rekabet Gündemi”, içinde
öncelik olan önemli sektörlerden biri olmuştur. Bu nedenle, organik tarım 2008 yılında
açıklanan GAP Eylem Planı içine dâhil edilmiştir. GAP Organik Tarım Küme Projesi eylem
planında önerilen öncelikler doğrultusunda uygulanmaktadır.
Genel Hedef ve Amaç

GAP İdaresinin, BM Kalkınma Programının teknik desteğiyle proje, Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nde organik tarım sektörünün rekabet edebilirliğinin arttırılmasını ve Bölge’nin
sürdürülebilir bir biçimde ve sosyal eşitlik ilkesine paralel olarak kalkınmasına katkıda
bulunmayı hedeflemektedir.
GAP Bölgesi için Rekabet Gündemi
Projenin amacı ve katkıda bulunduğu genel hedef; Avrupa Birliği’nin mali ve UNDP’nin teknik
desteğiyle, GAP BKİ tarafından 2002-2007 döneminde uygulanmış olan Girişimci
Destekleme Merkezleri Projesi (GAP GİDEM) kapsamında geliştirilen Güneydoğu Anadolu
Bölgesi için Rekabet Gündemi çalışmasının Bölge için ortaya koyduğu “Sürdürülebilir
Medeniyetler Beşiği” vizyonuna katkı sunmaktır.
GAP Eylem Planı
Güneydoğu Anadolu Bölgesi için Rekabet Gündemi çalışmasında yer alan öncelikli
eylemlerin önemli bir bölümü, Hükümet tarafından 2008 yılında açıklanarak yürürlüğe konan
GAP Eylem Planı kapsamına alınmıştır. Bu bağlamda, GAP Eylem Planı’nın öncelikleri ile
paralel olarak, GAP Organik Tarım Küme Projesi ile Bölge’de organik tarım sektörünün
rekabet edebilirliğinin arttırılması sürecinde teknik, fiziki, bilgi ve kurumsal altyapıların
geliştirilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Küme Yol Haritası ve Ortak Vizyon
Proje çerçevesinde Küme Yol Haritası, Değer Zinciri ve Küme Analizleri bir yılı aşan saha
çalışmaları sonucunda hazırlanmış olup, çalışmada tabandan tavana katılımcı bir yaklaşım
izlenmiştir. Rapor, GAP Organik Tarım Kümesi’ni harekete geçirecek stratejik yol haritasını
sunmaktadır.
Analiz aşamasında, Bölgedeki 9 ilden ilgili kurum ve kuruluşların katkı ve katılımı ile 7 ilde 11
adet çalışma toplantısı; tanıtım, bilgilendirme ve odak grup toplantıları düzenlenmiştir. Ayrıca
organik tarım sektörü ile doğrudan veya dolaylı olarak Bölge’den 100’ü aşkın kurum/kuruluş
ve kişi, bölge dışından ulusal ve uluslararası 50 kurum/kuruluş ve kişi ile görüşmeler
yapılmıştır. Saha çalışmalarına Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ek olarak Türkiye’nin diğer
bölgeleri ve Avrupa’daki bazı ülkeler de dâhil edilmiştir.
Öncelikle katma değeri yüksek ürünlerin rekabet üstünlüğü yaratabilmesi adına neler olduğu
ve neler üretilebileceği konusunda bir önceliklendirme çalışması yapılmıştır. Proje
kapsamında hazırlanan değer zinciri analizinde 45 ürün ele alınmış olup, bu ürünler üçlü bir
“filtreleme” sonucunda 8 ürüne indirilmiştir. Filtreleme yöntemi ile mevcut bilgiler
değerlendirilerek mevcut koşullar altında organik üretim açısından en şanslı ürünlerin tespit
edilmesi amaçlanmıştır. Bu ürünlerin içerisinde nar, bal, pamuk, kabuklu kuru meyveler gibi
ürünler de yer almaktadır. İleriki dönemlerde bu ürünlerin çoğaltılması da öngörülmektedir.
Proje kapsamında organik tarım sektörüne ilişkin ilgili tüm paydaşların katkıları ile katılımcı
bir süreç dahilinde 2011 yılında hazırlanan GAP Organik Tarım Küme Yol Haritasında,
Bölge’nin “2023’te geniş ve verimli sulanabilir tarım alanları ile Türkiye’nin önde gelen
organik tekstil ve gıda hammadde tedarikçisi, yenilikçi ve rekabetçi organik üretim cazibe
merkezi olması”, ortak vizyon olarak belirlenmiş ve anılan vizyon paydaşlarca sahiplenilmiştir.
Uygulanan Metodoloji Kümelenme

GAP Eylem Planı kapsamında belirlenen dört stratejik gelişme ekseninden birisi olan;
“Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi” başlığı altında Organik Tarım Faaliyetlerinin
yaygınlaştırılmasına atıfta bulunulmuştur. Bu çerçevede GAP Bölgesinde organik tarımın
geliştirilmesi için günümüz yerel ekonomik kalkınma modellerinden biri olan entegre
yaklaşımı, yenilikçiliği ve rekabet gücünü arttırmayı öngören “Kümelenme Metodolojisinin”
uygulanmasına karar verilmiştir.
Kümelenme; aynı bölgede ve aynı iş kolunda, aynı değer zincirinde faaliyet gösteren,
birbirine rakip olan aynı zamanda birbiriyle işbirliğinde bulunan ve onları destekleyici
kurumların (üniversiteler, kamu kuruluşları, araştırma kuruluşları, mesleki dernekler, teknoloji
ve yenilikçilik merkezleri, bankalar, sigorta şirketleri, lojistik firmaları vb.) bir araya gelerek
örgütlendikleri modeldir.
GAP İdaresi, küme grubuna dâhil ettiği üreticileri bireysel olarak ele almak yerine, mutlaka
örgütlü yapı olması yönünde teşvik etmektedir. Örneğin; her bal üreticisini çağırıp direkt
olarak kümeye dâhil etmekten ziyade özellikle birlik başkanı düzeyinde olan birinin katılması
talep edilmektedir. İdarenin yapmış olduğu tüm projelerde önemsenen en önemli unsurlardan
birisi budur. Her zaman için “örgütlü yapılar” baz alınmaktadır.
Proje Bileşenleri
Bileşen1:Ölçeklendirilebilir ve Tekrarlanabilir Başarı Hikâyelerinin Geliştirilmesi
1.1. Pilot uygulama havza ve ürünlerinin belirlenmesi
1.2. Pilot uygulama iş planlarının hazırlanması ve uygulanması
1.3. Tekrarlama ve ölçeklendirme modelinin geliştirilmesi ve uygulanması
Bileşen2: Üretim ve Pazarlama Yeteneklerinin ve Kabiliyetlerinin Geliştirilmesi
2.1. Organik Tarım Danışmanlık ve Yayım Merkezi (OTADAM) iş modelinin belirlenmesi ve iş
planı’nın hazırlanması
2.2. İş planının uygulanması
2.3. GAP Organik Tarım Portalının oluşturulması
Bileşen 3: Aktörlerarası İşbirliğinin Geliştirilmesi
3.1. Küme yönetişim yapısının kurulması
3.2. Çalışma gruplarının oluşturularak faaliyetlerinin tasarlanması ve uygulanması
Ana Başarı Unsurları

Ortak vizyonda belirtilen hedefe ulaşmada, aktörlerarası işbirliğinin güçlendirilmesi, güçlü
üretim ve pazarlama altyapısının kurulması ve Bölge genelinde organik tarım
uygulamalarının yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak amacıyla tekrarlanabilir ve
ölçeklendirilebilir başarı hikayelerinin yaratılması ana başarı unsurları olarak benimsenmiştir.
 Ölçeklendirilebilir ve Tekrarlanabilir Başarı Hikâyeleri:
Bölgede yapılacak olan örnek uygulamalarla ilgili tüm kurum-kuruluşların, özel
sektördekilerin ve diğer paydaşların da bu uygulamaları kendilerine entegre edebilecekleri
modellerin oluşturulmasına dayanmaktadır. Oluşturulacak olan bu örnek uygulamalar ise
şeffaf ve analitik analizler sonucunda ortaya konmaktadır.
 Güçlü Üretim ve Pazarlama Altyapısı:
Oluşturulan projeyle, çevreye duyarlı, kaynakların sürdürülebilirliğini dikkate alan bir
yapıyla organik üretimin nasıl artırılabileceğine, destekleneceğine, artırılan ürün kapasitesinin
pazarlama yöntemlerine odaklanan faaliyetleri içermektedir.
 Aktörler Arası İşbirliğinin Geliştirilmesi:
Paydaşlardan gelecek olan ihtiyaçlar şeffaflık ilkesi çerçevesinde ortaya konulurken bir
yandan da dünya pazarının ne yöne gittiğini de göz önünde bulundurarak paydaşlar
arasındaki işbirliğinin özendirilmesine yönelik çalışmaları içermektedir. Oluşturan kümedeki
üyelerin bu işbirliğine olan inançları konusunda hem düzenlenen eğitimler, fuarlar hem de
küme üyelerinin eşit haklara sahip olmalarını hissetmeleri de etkili olmaktadır.
Küme Yönetişim Yapısı

Ortak vizyon çerçevesinde Küme Yol Haritası'nda belirtilen faaliyetlerin planlanması,
uygulanması ve koordinasyonunu sağlamak adına, kamu, özel sektör, akademi ve sivil
toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan bir yönetişim yapısı da geliştirilmiş olup, Proje
kapsamında bir Yönlendirme Kurulu, bir Yürütme Kurulu ve beş tematik Çalışma Grubu
kurulmuştur.
Çatı kurul olarak Yönlendirme Kurulu bulunmaktadır ve bu Kurula, etkinliğine bakılmaksızın
organik tarımla ilişkili olan tüm aktörler dahil edilmiştir. Tarım İl Teşkilatları, Üniversiteler, Sivil
Toplum Kuruluşları, Organik Tarımla Uğraşan Çiftçiler, Birlikler, Kalkınma Ajansları,
Belediyeler vb. hepsi bu kurulun kapsamındadır.
Bu Kurula Merkezi Kurul’dan da gelen temsilciler vardır. Aynı şekilde, Organik Tarım Daire
Başkanlığından şube müdürü seviyesinde idareciler de vardır. Yaklaşık 100 kişiden
oluşmaktadır.
Yönlendirme Kurulu içerisinden, yaklaşık 14 kişiden oluşan Yürütme Kurulu seçilmiştir.

Buradaki önemli nokta ise bu işin, yapın içerisinde özel sektörün ağırlıklı olarak yer alması
gerektiğidir. Çünkü bu yapının sürdürülebilir olması adına konu önem arz etmektedir. Özel
sektörden olan firmaların içerisinde ölçek olarak ulusal çapta büyük olanlar da küçük olanlar
da bulunmaktadır.
Proje kapsamında alınacak kararlar mutlak suretle Yürütme Kurulunun gündeminde

incelenmektedir ve yürütme kurulunun kararları onaylaması gerekmektedir. Bu toplantılar
genellikle 2-3 aylık dönemler şeklinde yapılmaktadır, önemli durumlarda acil toplantılar da
yapılabilmektedir. Sekretaryayı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı yürütmektedir. 5 tane
de çalışma grubu bulunmaktadır.5 çalışma grubunun da kendi içerisinde başkan ve başkan
yardımcıları vardır.
Çalışma grubu üyeleri bir araya getirilerek içinde bulunulan yıl neler planlanacağının
üzerinde durulmaktadır. Sorunların nasıl çözülebileceğine yöntem açısından
odaklanılmaktadır. İlerleyen zaman içerisinde 5 çalışma grubu 2 çalışma grubuna
düşürülmüş ve organik tarım kümesi çok genel bir küme olduğu için daha spesifik alt kümeler
oluşması için kendi içlerinde kararlar alınmıştır.
Mali destek programından artan bir miktar fon ile bunlar desteklenmeye çalışılmaktadır.
- Tematik İhtisaslaşma çerçevesinde beş olan çalışma grubu ikiye indirgenmiştir.

o Organik Gıda Çalışma Grubu
o Organik Tekstil Çalışma Grubu
Pilot Projeler
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde organik tarım yapan çiftçi ve organik ürün işleyen çeşitli
işletmeler bulunmakla beraber, bugüne kadar bölge sathında organik tarımın getireceği
ekonomik ve sosyal faydaları net bir şekilde göstererek organik tarımı yaygınlaştıracak
başarı hikâyelerinin oluştuğunu iddia etmek güçtür. Bu noktada, proje kapsamında
ölçeklendirilebilir ve tekrarlanabilir başarı hikayeleri yaratmak suretiyle, organik tarım
uygulamalarının Bölge’de yaygınlaştırılmasına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Proje
kapsamında öncelikle birtakım pilot projeler belirlenip, bu pilot projelerde de özellikle bölge
açısından stratejik ürünlerin hangileri olduğu, dezavantajlı bölgelerin nereler olduğu, hangi
ürünlerde uzmanlaşılabileceği, pazarlanma kabiliyeti yüksek olan ürünlerin neler olduğu gibi
konularda birçok kriteri göz önünde bulundurarak pilot projeler uygulamaya konulmuştur. Bu
pilot projelerden bir tanesi de Diyarbakır Ilgın Köyünde organik çeşitlilik artan verim ve
yükselen katma değer projesidir.
1. Diyarbakır Eğil İlçesi, Ilgın Köyü’nde Organik Üretimde Artan Verim ve Yükselen
Değer Projesi,
Diyarbakır/Eğil/Ilgın Köyü’ndeki pilot proje kapsamında, organik mercimek ve nohutun fason
olarak işlenmesi ve paketlenmesi için çalışmalar tamamlanmıştır. Fason işleme yapılan
tesisin sertifikalandırılması, logo tasarımı ve “Eğil Organik” olarak birlik adına marka tescili ve
barkod alınması sağlanmıştır. Birliğin manuel dolum yapabilmesi için kapama makinası ve
etiketler de temin edilerek birliğe teslim edilmiştir. Birlik üzerinden pazarlamanın
yapılabilmesini teminen Kontrol ve Sertifikasyon firması ile görüşülerek daha önce Ilgın Köyü
Muhtarlığı adına alınan üretim sertifikası Birlik adına değiştirilmiş, Birliğin pazarlama
yapabilmesine yönelik ayrı bir sertifika alımı da yaptırılmıştır. Ürün gamının zenginleştirilmesi
ve üretim miktarının arttırılması amacıyla üç adet su kuyusu açılmış
Coca Cola ve UNDP işbirliğinde yürütülmekte olan “Yeni Dünya: Sürdürülebilir İnsani
Kalkınma Girişimleri Projesi” kapsamında Diyarbakır/Eğil pilot projesinin geliştirilmesi
amacıyla bir proje hazırlanarak sunulmuş ve kabul edilmiştir. Proje kapsamında su
depolamak üzere bir havuz yapılması ve suyun buradan birlik üyeleri çiftçilerin arazilerine
ulaştırılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda uygulama alanında projelendirme çalışmaları
tamamlanmış teknik şartname hazırlanmış ve Mart 2016 itibari ile ihaleye çıkılmıştır.
Projenin açılışı 2017yılı içerisinde Kalkınma Bakanlığının da katılımıyla gerçekleşmiştir.
2. Kilis İli’nde Organik Zeytinyağının Rekabet Gücünün Artırılması Projesi,
Proje kapsamında Kilis Kocabeyli Köyü’nde birliğin mülkiyetinde olan 12.000 m 2’lik bir alan
üzerine 600 m2 kapalı alana sahip bir Entegre Organik Zeytin İşleme, Paketleme ve
Depolama Tesisi kurulmuştur. Proje altyapı, üst yapı ve teknik destek olmak üzere üç ana
eksende ve bütüncül bir çerçevede modellenmiştir. Projenin en başında çiftçilere, hem
tarımsal örgütlenme kültürünü oluşturabilmek için hem de bu örgütlenme sağlandıktan sonra
nerelerde ve nasıl kaynak bulabilecekleri hususunda destek olunmuştur.
Proje’nin toplam tutarı yaklaşık olarak 1,2 Milyon ABD Dolarıdır. Proje; GAP İdaresi
Başkanlığı, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve Birliğin finansal katkıları ile
yapılmaktadır. Birlik ayrıca, İpekyolu Kalkınma Ajansı’na sunduğu projeler ile de günlük 80
+80 ton zeytin işleyecek iki adet kontinü sistem zeytin sıkma işletmesi desteği almaya hak
kazanmıştır. Böylece organik zeytinin organik müteşebbis sertifikasına sahip, modern bir
işletmede işlenmesi, depolanması, paketlenmesi ve pazarlanması mümkün olabilmektedir.
Türk Patent Enstitüsüne “Kilis Organik Zeytinyağı” coğrafi işaret başvurusu yapılmıştır. Proje
kapsamında ayrıca, 5, 10 ve 17 kg’lık teneke ambalajlar için yeni Kilizi logolu etiket tasarım
çalışması tamamlanmıştır. Tesisin ve elde edilen zeytinyağının TR ve AB standartlarına göre
organik üretim açısından kontrol ve sertifikasyonu tamamlanmıştır.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, İpekyolu Kalkınma Ajansı, Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ve Kilis İli Organik Zeytin Üreticileri Birliği’nin finansal
katkıları ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) teknik desteği ile kurulan Kilizi
Entegre Organik Zeytinyağı Tesisi ve Birlik için, web tasarımı (www.kilizi.org) tamamlanmıştır.
Gerekli güncellemeler birlik uzmanlarınca yapılmaktadır. Broşür tasarımı ve içeriği
tamamlanarak basımı gerçekleştirilmiştir.
Kasım 2016 sonu itibari ile tesisin ISO Kalite Güvence Belgelendirmesi (14000, 18000,
22000) tamamlanmıştır.
Yapılan proje ile üretim alanlarının artması sayesinde üretici sayısı da artarak, 27 üyesi olan
birliğin üye sayısı 305’e yükselmiştir.
3. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Organik Bitki Besleme ve Organik Girdilerin

Kullanımı ile Bitki Koruma ve Biyolojik Mücadele Pilot Projesi
Projenin koordinasyon kurulu ile proje hazırlama ve kurumsal kapasite çalışma grupları
kurularak proje yönetişim yapısı oluşturulmuştur. GAP Bölgesi ve Adana’daki ilgili tüm kurum
ve kuruluşlar ile bütünleşmiş bir şekilde çalışılmaktadır. Bu proje ile bu konudaki
koordinasyon, organik girdi, bitki besleme, bitki koruma ve biyolojik mücadele konularındaki
eksikliğin giderilmesi için imkân sağlanması planlanmaktadır. Bu kapsamda GAP Bölgesi’nin
ihtiyacı olan eğitimler verilmeye başlanmış ve temel konularda projeler hazırlanarak fon
bulunması için çalışmalar başlatılmıştır.
UNDP uzmanları ve Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü tarafından İpekyolu KA’na sunulan

yaklaşık 331.000 TL’lik “Antepfıstığında Biyolojik Mücadele Alt Yapısının Geliştirilmesi:
Anthocoris minki Dohrn yetiştirilmesi tesis kurulumu” Projesi başarılı bulunmuştur.
Karacadağ KA’na UNDP uzmanlarının da destek verdiği projeler hazırlanarak sunulmuştur.

Bu projelerden; Dicle Organik Birliği tarafından sunulan Organik Nohut, Buğday, Üzüm
Bitkilerinden Elde Edilen Taze Doku Suyunun Paketlenmesi ve Organik Mamül Haline
Dönüşüm Projesi başarılı bulunmuştur.
4. Diyarbakır İlinde Organik Pamuk Üretimi Eğitim, Yayım ve Yaygınlaştırma Projesi

Diyarbakır ilindeki pamuk üreticilerine organik pamuk üretiminin ekimden hasata kadar tüm
safhalarını uygulamalı olarak göstererek üreticilerin doğru uygulamalar konusunda
bilgilendirilmesi ve üreticiler ile konu ile ilgili teknik personelin eğitimlerinin sağlanarak
organik pamuk tarımının ve doğru uygulamaların bölgede yaygınlaştırılması amacıyla proje
uygulanmıştır. Ayrıca kurumlar arası işbirliği ve kurumsal kapasitenin artırılması
hedeflenmiştir. Proje, bir tarımsal eğitim ve yayım projesi niteliğinde olduğundan Tarımsal
Eğitim ve Yayım Projesi (TEYAP) projesi ile işbirliği içerisinde yürütülmüştür. Her biri 25 dekar
olarak iki farklı lokasyonda çalışılmıştır.
Özellikle Diyarbakır ilinde bulunan ilgili tüm kurum ve kuruluşların projeye katkısı sağlanmış,
kurumlar arası işbirliği arttırılmış, teknik personeller, çiftçiler ve öğrencilere yoğun eğitimler
(13 adet ve 618 kişiye ulaşılarak) verilmiştir.
GAP BKİ ve UNDP arasında GAP OTK Projesi kapsamındaki işbirliğinin boyutu ve derinliği
artmıştır. Böylece, hem yerel ekonomik kalkınma/yeniden yapılanmaya katkıda bulunulması
hem de GAP OTK Projesi Organik Tarım Küme Yol Haritası kapsamında öngörülen hedefler
doğrultusunda hazırlanan proje teklifleri (Kilis Pilot Projesi-UNHCR- 1.200.000 ABD Doları ile
Diyarbakır Eğil İlçesi, Ilgın Köyü Pilot Projesi-Coca Cola-110.000 ABD Doları, ulusal ve/veya
uluslararası kaynaklar tarafından finanse edilebilmelerine yönelik fon geliştirme çalışmalarına
güzel bir örnek teşkil etmiştir.
GAPMDP ve OTADAM
Projenin en önemli çıktılarından birisi tüm Bölge illerinde organik tarım değer zincirinde yer
alan ekonomik aktörlere ve küme üyelerine organik tarım alanında bilgilendirme, yönlendirme
ve danışmanlık hizmetleri sunmak ve Bölgede organik tarım uygulamalarının
yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak amacıyla bir “Organik Tarım Danışmanlık ve Yayım
Merkezi”nin (OTADAM) kurulmasıdır. Özellikle nitelikli başvuruların geliştirilmesi ve projelerin
uygulama süreçlerinin başarıyla tamamlanabilmesi adına, proje sahiplerine yönelik bir tek
durak ofisi niteliğinde OTADAM’ın nüvesinin 2015 yılı içerisinde kurulumu ve bu yapının mali
destek programına entegre edilmesi öngörülmüştür.
Bölgede GAP OTK Projesi başta olmak üzere, çeşitli projeler ve girişimler ile organik tarım
sektörü desteklenmekte ve güzel gelişmeler yaşanmaktadır. Bununla birlikte Bölge’de
organik sektörü ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet üstünlüğüne sahip bir konuma
henüz ulaşamamıştır. Mevcut kurumsal yapıların (Özel firmalar, STK’lar, Üretici ve Yetiştirici
Birlikleri vb.) desteklenerek rekabet güçlerini bir üst seviyeye çıkarmak gerekmektedir.
Buradan hareketle ve sektörel fırsatları dikkate alarak Bölge Kalkınma Ajansları da; 10.
Kalkınma Planı, Organik Tarım Ulusal Eylem Planı (2013-2016), Organik Tarım Stratejik Planı
(2012-2016), GAP Eylem Planı (2014-2018) ve GAP Organik Tarım Küme Geliştirme Yol
Haritası’nda belirtilen önceliklerle uyumlu olarak, organik sektörünün rekabet edebilirliğinin
geliştirilmesine ve kalkınmada bir araç olarak kullanılmasına yönelik çeşitli tedbirleri 2014-
2023 Dönemi Bölge Planları’na dâhil etmişlerdir.
GAP Organik Tarım Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı (GAPMDP) ile üst
ölçekte GAP Bölgesi’ndeki organik tarım değer zincirinin güçlendirilmesine ve ulusal ve
uluslararası rekabet edebilirliğinin arttırılmasına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Programın özel amaçları GAP Bölgesi’nde Organik Tarım Değer zincirinin güçlendirilmesi ve
Organik Tarım Değer zinciri aktörleri arasında sürdürülebilir nitelikte bölgesel, ulusal ve
uluslararası işbirliklerinin geliştirilmesi; Bölgesel Organik Tarım Değer zincirinin rekabet
edebilirliğinin ve etkinliğinin arttırılması ve organik sektöründe faaliyet gösteren ekonomik
aktörler (üretici birlikleri, işleyiciler, perakendeciler vb.) arasında sürdürülebilir nitelikte ve
pazar odaklı Bölge içi ve/veya bölgelerarası ticari işbirliklerinin geliştirilmesine katkı
sunulmasıdır.
2015 Yılı GAP Organik Tarım Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı, GAP
İdaresi Başkanlığı koordinasyonunda İpekyolu Kalkınma Ajansı (TRC1) ve Karacadağ
Kalkınma Ajansı (TRC2) ile işbirliği ve eşgüdüm içerisinde uygulanmaktadır.
Yukarıda belirtilen bölgesel ve sektörel hedeflerle uyumlu olarak GAP Organik Tarım Değer
Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı çok yıllı bir programlama çerçevesinde,
İpekyolu Kalkınma Ajansı ve Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından GAP İdaresi ile
koordinasyon içerisinde aşağıda belirtilen Bölge illerini kapsayacak şekilde yürütülmektedir.
GAP BKİ ile İpekyolu ve Karacadağ Kalkınma Ajansları arasında 25 Ocak 2015 tarihinde
imzalanan protokoller gereği İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından 17 Şubat 2015, Karacadağ
Kalkınma Ajansı tarafından da 20 Mart 2015 tarihinde “GAP Organik Değer Zinciri Pilot
Projeler Mali Destek Programı” şeklinde çağrıya çıkılmıştır.
Kalkınma Ajansı Düzey II Bölgesi / İller Bütçe (TL)

İpekyolu Kalkınma Ajansı TRC1: Gaziantep, Kilis, Adıyaman 2.250.000
Karacadağ Kalkınma Ajansı TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa 2.250.000
İKA tarafından çağrıya çıkılan “GAP Organik Değer Zinciri Pilot Projeler Mali Destek
Programı” 12 adet başvuru almış, değerlendirme sonunda 10 adet proje teklifi başarılı
bulunmuştur. İKA kapsamında başarılı bulunan ve sözleşmesi imzalanan proje teklifleri
aşağıdaki tabloda verilmiştir;
İl Başvuru Sahibi Proje Adı

Adıyaman İl Gıda, Tarım ve Adıyaman İlinde Organik Bal Üretiminin
1
Hayvancılık Müdürlüğü Yaygınlaştırılması
ADIYAMAN
2 Adıyaman Tut Ziraat Odası Dutta Ekofile Uygulaması

3 Adıyaman Arı Yetiştiriciler Birliği Tatlı Hayat
Gıda Tarım ve Hayvancılık Besni Organik Kuru Besni Üzümünün
4
İlçe Müdürlüğü Markalaşması
5 Adıyaman Ziraat Odası Organik Tarımın Yaygınlaştırılması
Gaziantep Üniversitesi Nurdağı
6 Organik Biber Fidesi Yetiştirme Projesi
Meslek Yüksekokulu
GAZİANTEP
Antepfıstığında Biyolojik Mücadele Alt

Antepfıstığı Araştırma İstasyonu
7 Yapısının Geliştirilmesi:A nthocoris minki
Müdürlüğü
Dohrn yetiştirilmesi tesis kurulumu
En Doğalından Nizip Organik Zeytini
8 Nizip Ticaret Odası
Projesi
Organik Tarıma Uygun Zeytin Çeşitlerinin
9 Kilis 7 Aralık Üniversitesi Biyoteknolojik Yöntemlerle Geliştirilmesi ve
KİLİS
Yaygınlaştırılması
Kilis İli Merkez İlçe Organik Zeytin Organik Zeytinle Gelen Sağlıklı Lezzet
10
Üreticileri Birliği Projesi
Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından çağrıya çıkılan program kapsamında da 11’i kar
amacı gütmeyen toplam 13 proje başvurusu yapılmıştır. Program kapsamında Karacadağ
Kalkınma Ajansı tarafından başarılı bulunan ve sözleşme imzalayan projeler listesi aşağıdaki
tabloda verilmiştir;
İl Başvuru Sahibi Proje Adı
1 Siverek Kaymakamlığı Organik Karacadağ Pirinci Paketleme
Projesi
2 GAP Ekolojik Tarımsal Kalkınma Organik Narın Değerlendirilmesi ve
ŞANLIURFA
ve Sosyal Dayanışma Derneği Çekirdek Yağı Prototipleri Eldesi Projesi

3 Yusuf Can Tarım Ür. Gübre İnş. GAP Bölgesinde Organik Tahıl Üretiminin ve
Nak. Zirai İlaç San. Tic. Ltd. Şti. Rekabet Gücünün Arttırılması Projesi
4 Harran Üniversitesi Şanlıurfa’da Organik Zeytin Üretiyor
Geleceğe Umutla Bakıyorum Projesi
5 Eyyübiye Belediyesi Organik Üzürn Semt Pazarı Projesi
6 Diyarbakır Büyükşehir Belediye Diyarbakır Lice İlçesinde Organik Tarımın
Başkanlığı Geliştirilmesi Projesi
7 Lice Sosyal Dayanışma ve Organik ve Yağlık Ürünler Ekiliyor Lice
DİYARBAKIR
Yardımlaşma Vakfı Başkanlığı Kazanıyor Projesi

8 Dicle Organik Meyve Üreticileri Organik Nohut Buğday Üzüm Bitkilerinden
Birliği Elde Edilen Taze Doku Suyunun
Paketlenmesi ve Organik Mamul Haline
Dönüşüm Projesi
9 Dicle Üniversitesi Diyarbakır İlinde Organik Üzüm
Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması Projesi
GAP Organik Değer Zinciri Pilot Projeleri Mali Destek Programı 2. Etap protokollerinin
yapılması ve rehberlerin güncellenmesi çalışmaları da tamamlanmıştır. GAP Organik Değer
Zinciri Pilot Projeleri Mali Destek Programı 2. Etap protokolleri 7 Ekim 2015 tarihinde GAP
Bölgesindeki üç kalkınma ajansı ile imzalanmıştır. Böylece her kalkınma ajansına 1.500.000
TL bütçe aktarımı gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda ilk olarak 18 Mart 2016 tarihinde İpekyolu
Kalkınma Ajansı tarafından çağrıya çıkılmıştır. Dicle Kalkınma Ajansı 25 Mart 2016 tarihinde
ve Karacadağ Kalkınma Ajansı da 04 Nisan 2015 tarihinde çağrıya çıkmış bulunmaktadır.
Kalkınma Ajansı Düzey II Bölgesi / İller Bütçe (TL)
İpekyolu Kalkınma Ajansı TRC1: Gaziantep, Kilis, Adıyaman 2.250.000
Karacadağ Kalkınma Ajansı TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa 2.000.000
Dicle Kalkınma Ajansı TRC3: Mardin, Batman, Siirt, 1.500.000
Şırnak
TOPLAM 5.750.000
Mali destek programlarında ortaya çıkan durumlardan biri de eş finansmandır. Çünkü küme
içerisinde yer alan tüm paydaşların mali yapıları genel itibariyle farklılık gösterdiğinden
öncelikle eş finansman sorunu çözülerek yola devam edilmiştir.
Projeler kapsamında Kalkınma Ajanslarıyla birlikte hareket edilmesindeki en temel amaç,

üyeler ve ajanslar arasındaki işbirliğini artırmaktır. Kalkınma Ajanslarıyla yürütülen Mali
Destek Programları dışında işbirliğini tetikleyici bir eylem olarak “birlikte fuarlara katılım”
yaklaşımı da benimsenmiştir. Örneğin; Almanya’nın Nürnberg kentinde her yıl gerçekleştirilen
dünyanın en büyük organik fuarı olan “BİOFACH”’da 2016-17 yıllarında 3 Kalkınma Ajansının
küme üyeleriyle ortak katılım gerçekleşmiştir.
GAP Mdp Kapsamında Öne Çıkan Hususlar

OTADAM teknik hizmetleri çerçevesinde görüşme talep eden proje sahipleri ile görüşülmüş
ve projelerin tasarımında yardımcı olunmuştur. GAP Organik Tarım Küme Yol Haritası;
Bölge’de kümelenme yaklaşımı temelli organik tarım sektörünün rekabet edebilirliğinin
geliştirilmesi sürecinde ayrıca ölçeklendirilebilir ve tekrarlanabilir başarı hikâyelerinin
yaratılmasını, güçlü üretim ve pazarlama altyapısının geliştirilmesini ve yerel ekonomik
aktörler arası işbirliğinin arttırılmasını ana başarı unsurları olarak ön plana çıkarmaktadır. Bu
kapsamda ilk etapta uygulanan dört pilot projenin yanısıra GAPMDP kapsamında
uygulamaya başlanılan 19 adet pilot proje ile ölçeklendirilebilir ve tekrarlanabilir başarı
hikâyelerinin yaratılmasına çok önemli katkıda bulunulmuştur. Yine bu pilot proje yürütücüleri
ile önceki küme üyelerinin biraraya geldiği bilgilendirme, eğitim ve yönelendirme toplantıları
ile küme üyeleri (yerel ekonomik aktörler) arasındaki işbirliği artmıştır.
Değer zinciri analizi çalışmasında öne çıkan ürünler içerisinde bölgede pek üretilmeyen
ancak Pazar olanaklarının yüksek olduğu uzmanlarca belirtilen soya fasulyesi ve ayçiçeği
gibi yeni ürünlerin çiftçilerimizce üretilmesi mümkün olmamıştır. Yine analizde öne çıkan
pamuk, zeytin ve nar gibi ürünler de ise ciddi bir yoğunlaşma olmuştur.
Öncelikle, ülkemizdeki tüketicilerin organik tarım konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

Bunun için de, medya ve diğer iletişim araçlarını kullanarak toplum bilgilendirilmelidir. Bu
kapsamda GAP Organik Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı (GAP MDP)
nın çok önemli katkıları olmuştur. Özellikle iki belediye (Şanlıurfa/Eyyübiye ve Diyarbakır
Büyükşehir) tarafından sunulan organik semt pazarları odaklı projeler kapsamında hem
fiziksel mekânların oluşturulması mümkün olmakta hem de bölge halkına organik tarımsal
ürünlerin sunumu ve tüketimi sağlanmıştır. Ayrıca yine bu ve benzeri projelerde yerel halkı
bilgilendirici birçok eğitim ve etkinlikler gerçekleştirilmektedir.
GAP MDP çerçevesinde yürütülen pilot projeler kapsamında GAP OTK Projesi
uygulamalarına ek olarak, yurt içi ve yurt dışı fuarlarda stand açılması, heyetlerle teknik
çalışma gezileri düzenlenmesi çalışmaları başlamıştır. Kurumsal yapıların (birlik vb.)
sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik yerel proje paydaşları tarafından gereksinim
duyulan daha uzun süreli ve yoğun bir teknik desteğin (markalaşma ve pazarlama gibi) de
sağlanmasına da imkân tanımaktadır.
Kurumsallaşma
GAP OTK Projesi ve GAP BKİ tarafından, küme yönetişim yapısının işleyişine ilişkin
sağlanan teknik desteğin, söz konusu yönetişim yapısının ve kurumsallaşma çalışmalarının
sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi adına, daha yoğun ve mümkün mertebe daha uzun süreli
bir nitelikte olması gerekmektedir.
Kümeleri ve küme yönetimlerini kıyaslayan uygulamalar incelendiğinde;

I. Hukuki statü kazanmış olmanın, kümelerin kurumsallaşması ve başarısı için bir ön
şart olduğunu görülmektedir.
II. Kümelerin kurumsallaşmaları ve mali sürdürülebilirliklerinin el ele gittiği ve
birbirlerini destekleyen unsurlar oldukları görülmektedir.
GAP Organik Tarım Kümelenme Girişimi Yürütme Kurulu Toplantısında (15 Haziran 2015)
alınan karar gereği olarak;
- GAP OTK Projesinin kurumsallaşma ve sürdürülebilirliği için bir tüzel kişiliğin

kurulmasına,
- Bu tüzel kişiliğin yapılan görüşmeler neticesinde Dernek olmasına, adının da “GAP
Organik Küme Derneği” olmasına karar verilmiştir.
Böylece ileride oluşması planlanan alt kümelere
yönelik olarak bir evrilme mümkün olabilecektir.
Alt Kümelerin Oluşması
Genel olarak kümeler yaşayan varlıklar olarak değerlendirilmekte ve yaşam döngüleri
boyunca farklı evrelerden geçtikleri kabul edilmektedir. Kümeler konusunda yapılan
çalışmalarda bu döngüyü; Kuruluş – Gelişme – Olgunlaşma – Gerileme olduğu söylenebilir.
Bununla birlikte OTK örneğinde olduğu gibi kümelerin kendi içlerinde bölünerek yeni kümeler
oluşturdukları örneklere de rastlanabilmektedir.
OTK’nın “Kuruluş” aşamasından “Gelişme” aşamasına geçtiği ve kısmen “Genişleyen” bir
küme olduğu kabul edilebilir. Kümenin yaşam döngüsünün bu aşamasında Çalışma Grupları
bazında; Gıda ve Tekstil olarak iki ayrı kümeye bölünmesi kararı alınmış olup bu konuda
çalışmalar devam etmektedir. OTK’nın tabii gereksinimler sonucu iki alt kümeye ayrılması,
hatta giderek Gıda Kümesinin de belki Zeytin/Zeytinyağı ve Arıcılık/Bal gibi alt kümelere
ayrılabilecek olması, ihtiyaçtan doğan gelişmeler olduklarından, olumlu bir aşama olarak
kabul edilmektedir.
Bir kümenin kuruluş safhasında ortaya konan stratejinin veya tedbirlerin kümenin gelişme
veya olgunlaşma safhalarında da tümüyle geçerli olması beklenmeyebilir. Burada önemli
olan OTK için hazırlanan Değer Zinciri Analizi, Küme Yol Haritası ve diğer çalışmaların
oluşmakta olan alt kümeler için ne derece uygulanabilir olduğudur. Bu konuda hızlıca yapılan
bir değerlendirme, bu çalışmaların büyük ölçüde alt kümelerin işleyişlerinde de yol gösterici
olmağa devam edecekleri yönündedir. Bunlara ilaveten daha evvelce OTK için gündeme
getirilen bazı başlıkların, alt kümeler için de gözden geçirilmesi yararlı olabilir.
Alt Kümelerin Projelendirilmesi Süreci
GAP OTK Projesi kapsamında, bölgede kurulu bulunan üç (İKA, DİKA ve KARACADAĞ)
Kalkınma Ajansı ile yakın bir işbirliği (GAP MDP ve Biofach Fuarı) içerisinde çalışılmakta
olup, alt kümelerin tespiti, küme haritalanması ve yol haritalarının hazırlanması sürecinde
işbirliği yapılarak ajansların “doğrudan faaliyet destekleri” ne başvuru yapılabilir.
Özellikle kurulması düşünülen alt kümeleri (organik tekstil ve organik gıda) oluşturacak yerel
paydaşların; kurumsal yapı, sahiplenme, finansal katkı, işbirliğine yatkınlık gibi hususlar
çerçevesinde incelenmesi, biraraya getirilerek odak grup toplantıları yapılmasında yarar
bulunmaktadır. Bu konularda en azından temel seviyede bir konsensusa varıldıktan sonra
aşağıda belirtilen Porter’in Elmas Modelinde belirtilen aşağıda belirtilen başlıklarda
analizlerin yapılması beklenebilir.
9. TARIM SİGORTALARI HAVUZU (TARSİM)
Tarım Sigortaları Havuzu devlet destekli tarım sigortaları sistemidir. Üstü açık fabrika olarak
kabul edilen tarımsal üretim, sigorta konusu olabilen diğer mal ve hizmetlere nazaran doğal
afetlere ve iklimsel risklere çok daha fazla maruz kalmaktadır. Tek bir olay ile aynı anda
binlerce hatta yüzbinlerce sigortalının zarara uğraması ihtimali tarım ürünlerinin
sigortalanmasını zorlaştırmakta, diğer alanlara oranla hasarların tespitini ve yönetimini de
farklı kılmaktadır.
Çiftçilerin doğal afetler yüzünden yaşadıkları gelir kayıpları, zarar gören üreticilerin
desteklenmedikleri takdirde tarımdan kopması ve şehre göç etmeye başlaması gibi risklerin
transferinde en etkin araç sigorta sistemi olarak gösterilmektedir. Ancak tarımsal ürünlerde
üstlenilen risklerin büyüklüğü nedeniyle özel sigortacılık tek başına çözüm üretememektedir.
Dolayısı ile tarımsal ürünlerin sigortalanabilmesinin ancak risklerin yaratacağı yükün
paylaşılması ile mümkün olacağına karar verilmiştir. Bu yükün küçük bölümünü üretici, büyük
bölümü ise sigorta sistemi ve devlet üstlenmektedir. . Ülkemizde de tarım sektörünü tehdit
eden risklerin teminat altına alınabilmesi amacıyla bir sigorta mekanizmasının devreye
sokulması düşünülmüş ve bu amaçla 14/06/2005 tarihli 5363 Sayılı "Tarım Sigortaları
Kanunu" çıkarılmıştır. Kanun kapsamına alınan riskler ile ilgili olarak yapılacak sigorta
sözleşmelerinde standardın sağlanması, riskin en iyi koşullarda transferi için uygun ortam
oluşturulması, oluşacak hasarlarda tazminatın tek merkezden ödenmesi ve tarım
sigortalarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması amacına yönelik olmak üzere bir Sigorta
Havuzu kurulmuştur. Bu Havuz'a ilişkin tüm iş ve işlemler, bu Havuz'a katılan sigorta
şirketlerinin eşit hisselerle ortak oldukları Tarım Sigortaları Havuz İşletmesi A.Ş. tarafından
yürütülmektedir.
Sigorta şirketleri, tarım sigortası sözleşmelerini Havuz adına ve Havuz tarafından belirlenen
standart poliçeler üzerinden yapmaktadır ve prim ile riskin tamamını Havuz'a devretmektedir.
Devlet, bu Kanun kapsamında yapılacak sigorta sözleşmelerine münhasır olarak çiftçi adına
sigorta primine destek sağlamaktadır. Devlet prim desteğinin miktarı her yıl için ürün, risk,
bölge ve işletme ölçekleri itibariyle, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenmektedir.
Kurumun tabi olduğu kanunlar; Hayvan sigortaları – 5684 Sigortacılık Kanunu, 5363 Sayılı
Tarım Sigortaları Kanunu, Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği, Tarım Sigortaları Havuzu
Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, İlgili Bakanlar Kurulu Kararları, Türk Ticaret
Kanunu, Borçlar Kanunu, Medeni Kanun, Belediyeler Kanunu şeklindedir.
Kurum Hazine Müsteşarlığı, Sigortacılık Genel Müdürlüğü tarafından anonim şirket

statüsünde denetime tabi tutulmaktadır.
Mevcut durumda sistemde 400.000 üretici yer almaktadır. Üye sayısının büyüme oranı %20
civarında seyretmektedir. Poliçe bedeli 15.000 TL’yi geçmemektedir. Tüm branşlarda (7
branş) devlet %50 destek vermektedir.
Havuz Uygulamasının Hedefi
Havuz Uygulaması ile; bir sigorta şirketinin tek başına üstlenemeyeceği kuraklık ve don gibi
afetlerin risk teminatı kapsamına alınabilmesi, reasürans katılımının teşvik edilerek reasürans
kapasitesi ve kapsamının genişletilmesi, sigorta şirketlerinin bilgi, personel ve mali
kaynaklarının ortak olarak daha verimli bir şekilde kullanılması, devletin prim ve hasar fazlası
desteğinin etkin şekilde kullanılması, fiyatlarda haksız rekabetin önlenmesi ve sigortaya
katılımın artırılmasının sağlanması hedeflenmiştir.
Havuz Yönetim Kurulu
Kurul, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı'ndan ikişer, Türkiye

Sigorta Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve Tarım Sigortaları Havuz İşletmesi A.Ş'den birer
olmak üzere toplam yedi üyeden oluşmaktadır (Devlet + STK + İşletici Şirket).
Kurulun görevleri arasında: Havuz'un işleyişine ilişkin uygulama esaslarını, hasar tespit
işlemlerine ilişkin esas ve usulleri belirlemek, kanun kapsamında tarım sigortaları alanında
faaliyet göstermek isteyen sigorta şirketleri ve Tarım Sigortaları Havuz İşletmesi A.Ş ile
sözleşme yapmak bulunmaktadır. Ayrıca Kapsama alınacak riskler ve prim desteğinin
belirlenmesi için çalışmalar yaparak önerilerde bulunmak, uygulamada karşılaşılan sorunları
tespit etmek ve bunların çözümüne yönelik çalışmalar yapmak da kurulun görevleri
arasındadır.
Tarım Sigortasının Yararları
Tarım sigortası yaptırıp, doğal afetten etkilenen üreticinin;

 Masraflarının ve emeğinin karşılığını alarak, yıllık geçimi için gerekli olan gelirini
garanti altına alması ve üretimine devam edebilmesi mümkün olmaktadır.
 Gelir istikrarı dolayısıyla yapacağı tasarruf ile modern tarım için gerekli olan
yatırımlara yönelerek üretiminde verimliği ve böylece gelirini artırması
sağlanmaktadır.
 Düzenli bir işi olması nedeniyle kente göç etmesine gerek kalmamaktadır.
 Geliri ve yaşam standardı yükselmektedir.
Devlet Destekli Sigortalar
Arıcılık
Bitkisel
(Arılı
Su ÜrünleriSeraÜrün
Kovan)
HayatSigortaları
Sigortası
Sigortası
Sigortası
Kümes Hayat
Hayat Sigortası
Küçükbaş Hayvan HayatSigortası
Büyükbaş
Hayvanları
Hayvan Sigortası
Hayvan Hayat Sigortaları
Çiftçiler çağrı merkezini arayıp 7/24 ihbarda bulunulabilmektedir. İhbar alındıktan sonra
eksper bölgeye gönderilir ve inceleme yapar. İncelemeler sonucu rapor hazırlar ve tazminatı
hesaplar. Raporlamalarda eksperin alanı ve kendisini gösterecek şekilde öz çekiminin
bulunması zorunludur. İşlem mobil imza ile tamamlanmaktadır. İnceleme tablet üzerinden
raporlanmaktadır. Eksperlerin yerlerinin tespitinde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
kullanılmaktadır.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından düzenlenen temel eksper eğitimi programına
katılan eksper adayları sayısı 1.142’dir. Aktif eksperlik yapan kişi sayısı 852’dir. Yetişmiş
eksper sayısındaki eksiklik kurumun büyümesine bir engel teşkil etmektedir.
Mevcut durumda sigortalılık oranı tarım bölümünde %18-20, hayvancılık bölümünde ise
%4,5-5’dir. Hayvancılıkta 16.000 poliçe hayvan bazında takip edilmektedir. Tarım sigortası
yaptırılması genç çiftçi projesinde zorunlu tutulmuştur.
Büyükbaş Hayvan Hayat Sigortası
 Kapsam:
Süt Sığırları ve Mandalar (8. günden itibaren 7 yaşına kadar) ile Erkek Besi Sığırları (8.
günden itibaren 3 yaşına kadar) Ölüm Riski
 Riskler (Tehlikeler):
• Sığır vebası, tüberküloz, brucelloz, şap ve BSE hastalıkları ile 5996 Sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’na göre ihbarı mecburi tüm bulaşıcı
hastalıklar hariç (şarbon ve kuduz teminat kapsamına dahildir) olmak üzere, her türlü
hayvan hastalıkları, (dar kapsamlı tarifede, her türlü hayvan hastalığı teminat dışıdır.)
• Hastalıktan Ari İşletme Belgesine sahip işletmeler için sigortalanabilir tüm hayvanlarını
sigortalatmak koşulu ile isteğe bağlı şap hastalığı,
• İsteğe bağlı olarak hırsızlık,
• Gebelik, doğum veya cerrahi müdahale,
• Her türlü kaza ile yılan ve böcek sokması,
• Zehirli çayır otları ve yeme bağlı zehirlenmeler,
• Her türlü doğal afetler ve güneş çarpması,
• Yangın veya infilak,
Sebebiyle meydana gelen ölümler, mecburi kesimler ile yavru atma ve yavru ölümü sonucu
sigortalının doğrudan uğradığı zararlar.
 Koşullar:
Hayvancılık Bilgi Sistemi’ne (HAYBİS’ e) kayıtlı olmak.
Küçükbaş Hayvan Hayat Sigortası
 Kapsam:
Koyun ve keçi ile koç ve tekeler (3. aydan itibaren, 5 yaşına kadar, 5 yaş dâhil)
 Riskler (Tehlikeler):
•Koyun ve keçi vebası (PPR), koyun ve keçi brucellozu, şap, mavi dil, koyun-keçi çiçeği
hastalıkları ile 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’na göre
ihbarı mecburi tüm bulaşıcı hayvan hastalıkları kapsam dışıdır. Bu hastalıklar haricinde
(şarbon ve kuduz teminat kapsamına dâhil), her türlü hayvan hastalıkları sigorta
kapsamındadır (Dar Kapsamlı Tarifede, her türlü hayvan hastalığı teminat dışıdır).
• Hastalıktan Ari İşletme Belgesine sahip işletmeler için sigortalanabilir tüm hayvanlarını
sigortalatmak koşulu ile isteğe bağlı Şap hastalığı,
•İsteğe bağlı olarak hırsızlık,
• Gebelik, doğum veya cerrahi müdahale,
• Her türlü kaza ile vahşi hayvan saldırısı, yılan ve böcek sokması,
• Zehirli çayır otları ve yeme bağlı zehirlenmeler,
•Her türlü doğal afetler ve güneş çarpması,
•Yangın veya infilâk,
Sebebiyle meydana gelen ölümler ve mecburi kesimler sonucu sigortalının doğrudan

uğradığı zararlar.
 Koşullar:
Hayvancılık Bilgi Sistaemi’ne (HAYBİS’e) kayıtlı olmak.
Sigorta Nasıl Yaptırılıyor?

Sigorta Şirketleri
Toplam 24 şirket bulunmaktadır. Şirket sayısının çok olması istenen bir durumdur. Şirket
sayısı arttıkça yaygınlık ve sahada satılan poliçe sayısı artmaktadır.
1. Aksigorta A.Ş. 13. Halk Sigorta A.Ş.

2. Allianz Sigorta A.Ş. 14. HDI Sigorta A.Ş.
3. Anadolu Sigorta T.A.Ş. 15. Bereket Sigorta A.Ş.
4. Ankara Sigorta T.A.Ş. 16. S.S. Koru Sigorta Kooperatifi
5. Axa Sigorta A.Ş. 17. Mapfre Sigorta A.Ş.
6. S.S. Doğa Sigorta Kooperatifi 18. Neova Sigorta A.Ş.
7. Ergo Sigorta A.Ş. 19. Ray Sigorta A.Ş.
8. Liberty Sigorta A.Ş 20. SBN Sigorta A.Ş.
9. Eureko Sigorta A.Ş. 21. Sompo Japan A.Ş.
10. Generali Sigorta A.Ş. 22. Unico Sigorta A.Ş.
11. Groupama Sigorta A.Ş. 23. Ziraat Sigorta A.Ş.
12. Güneş Sigorta A.Ş. 24. Zurich Sigorta A.Ş.
Sonuçlar
Uzmanlar tarafından belirtilen en temel problemlerden ilki ithal edilen hayvanların yabani
hayvanlar olmasıdır. Hayvanlarda genel bir hastalık tespiti bulunmamaktadır.
Tespit edilen bir diğer sıkı ise hayvan kontrolleri gerçekleştirilirken sahada görülen hayvan ile
küpede yazan hayvanın farklılık göstermesidir.
Uzmanlar bölgelere uygun ırkın belirlenmesi gerekliliği önemle vurgulamaktadır.

EKLER
EK-1 Görüşülen Kişiler
GÖRÜŞÜLEN KİŞİLER
BEYPİLİÇ
Nihat Altınok – Genel Müdür Yardımcısı (Veteriner Hekim) – Canlı Üretimden
Sorumlu
Bülent Yüksel – Satış Müdürü
Recep Özel – Veteriner Hekim
Burhanettin Özkan – İşletme Sahibi
TORKU
Dr. Mikdat Çakır – Mütevelli Heyet Başkanı
Abdullah Oğul – Süt Üretim Müdürü
Murat Sakallı – Et Üretim Müdürü
Ali Gökçe – Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi İdari Bölüm
Prof. Dr. Tayyar Şen- KTGÜ
Prof. Dr. Hasan Kürşat Güleş- KTGÜ
Prof. Dr. Münevver Söluman- KTGÜ
Yrd. Doç. Dr. Ayça Gedikoğlu- KTGÜ
Yrd. Doç. Dr. Haluk Gedikoğlu- KTGÜ
Yrd. Doç. Dr. Kübra Sultan Özdemir- KTGÜ
Prof. Dr. Zümrüt Ögel- KTGÜ
Prof. Dr. Atalay Sökmen- KTGÜ
TİRE SÜT KOOPERATİFİ

Turgay Batman – Genel Koordinatör
Seda Kara – Et Tesisi Fabrika Müdür, Veteriner Hekim
Burçin Yörük – Halkla İlişkiler Memuru
Can Sarıyar - Grafiker
BURDUR İLİ KÖY KALKINMA KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (KÖY-KOOP)

Yakup Yıldız- Başkan
AKŞEKER GROUP
İbrahim İNAL – İşletme Müdürü
SULUOVA TDİ BESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ

İdris Yavuz – Yönetim Kurulu Üyesi
BADEMLİ FİDANLIK KOOPERATİFİ
Mehmet Selçuk Bilgi – Yönetim Kurulu Başkanı
TARSİM
Zeki Karakurt – Genel Müdür Yardımcısı
Erol Yalçınkaya – Teknik Müdür Yardımcısı
Ertuğrul Çelik –Bitkisel Ürün Sigortaları Müdürlüğü
Ümit Dalan – Hayvan Hayat Sigortaları Müdür Yardımcısı
Elif Yüce - Hayvan Hayat Sigortaları Müdür Yardımcısı
EK-2 Kümes Bilgi Formu
EK-3 Kümes Seçiminde Biyogüvenlik Uyumluluk Formu
Şekil 4: Panagro - TORKU Toplu Fotoğraf
92
Şekil 5: Konya Şeker - TORKU Toplu Fotoğraf
93
Şekil 6: Amasya Suluova Besi OSB Toplu Fotoğraf
94
Şekil 7: GAP Organik Toplu Fotoğraf
95
Şekil 8: Burdur KÖY KOOP Toplu Fotoğraf
96
Şekil 9: Akşeker Group Toplu Fotoğraf
97
Şekil 10: Tire Süt Kooperatifi Toplu Fotoğraf
98
Bölüm 2: Yurtdışı İyi Uygulama
Örnekleri
İÇİNDEKİLER
YURTİÇİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ........................................................................1

1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
3.TİRE SÜT KOOPERATİFİ........................................................................................36
4.BURDUR İLİ KÖY KALKINMA KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ (KÖY-KOOP).............45
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
6.SULUOVA TDİ BESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ..............................................57
7.BADEMLİ FİDANLIK KOOPERATİFİ.......................................................................59
8.GAP ORGANİK TARIM KÜME PROJESİ................................................................63
9.TARIM SİGORTALARI HAVUZU (TARSİM).............................................................79
EKLER.........................................................................................................................86
YURTDIŞI İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ.....................................................................1
1.LIMESTONE KIRMIZI ET KÜMESİ............................................................................3
2.PEPSICO FRITOLAY...............................................................................................21
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
4.ONTARIO GIDA KÜMESİ.........................................................................................48
5.KANADA SIĞIR ETİ BİLİM KÜMESİ........................................................................57
6.FOODREGIO............................................................................................................62
7.ILLINOIS SIĞIR ETİ ÜRETİMİ KÜMESİ..................................................................70
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
9.İSKOÇ SIĞIR VE KUZU BİRLİĞİ.............................................................................78
CANLI HAYVANLAR; HAYVANSAL ÜRÜNLER............................................................1
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
1. 1 Dünyada Canlı Hayvan İhracatı.....................................................................................................1
1. 2 Dünyada Canlı Hayvan İthalatı.....................................................................................................7
1.3 Türkiye’nin Canlı Hayvan İthalatı.................................................................................................11
1.4 Türkiye’nin Canlı Hayvan İhracatı................................................................................................17
1.5 Dünyada Canlı Büyükbaş Hayvan İhracatı...................................................................................22
1.6 Dünyada Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı....................................................................................28
1.7 Türkiye’de Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı..................................................................................32
1.8 Dünyada Canlı Küçükbaş Hayvan İhracat ve İthalatı....................................................................36
2) ETLER VE YENİLEN SAKATAT..............................................................................45
2.1 Et ve Yenilen Sakatat İhracat ve İthalatı.......................................................................................45
2.2 Dünyada Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş) İhracat ve İthalatı.................................58
2.3 Dünyada Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracat ve İthalatı.................................................69
2.4 Dünyada Koyun ve Keçi Eti (Taze, Dondurulmuş veya Soğutulmuş) İhracat ve İthalatı................80
TÜRKİYE HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ –TÜİK.......................................................1
1.Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim..........................................................1
2.Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim..........................................................7
3.Yıllık Kesilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı.........................................................................14
4.Yıllık Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Et Üretimi..............................................................................17
5.Erzurum’da Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim....................................20
6.Erzurum’da Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim.....................................29
7.Erzurum’da Yıllık Kesilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı.....................................................36
8.Erzurum’da Yıllık Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Et Üretimi..........................................................41
9.Ulusal ve Hinterland Bölgesi Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları.............................................37
10.Türkiye’de ve Erzurum’da Buzağı Ölümleri...................................................................................41
Tarımsal Destekler.........................................................................................................1
Ulusal Tarımsal Destekler....................................................................................................................1
Erzurum İli Tarımsal Destekler............................................................................................................3
Uluslararası Et Tüketimi ve Mahsul Üretimi Üzerine Gelecek Öngörüleri....................7
Uluslararası Et Tüketimi Üzerine Gelecek Öngörüleri..........................................................................7
Uluslararası Mahsul (Tahıl, Soya, Pirinç, Mısır) Üretimi Üzerine Gelecek Öngörüleri........................13
Türkiye’nin ve Erzurum’un İklim ve Yağışlar Açısından Değerlendirilmesi...................1
Ulusal Düzeyde İklimin Değerlendirilmesi...........................................................................................1
Erzurum İklim ve Coğraf Şartlarının Değerlendirilmesi......................................................................5
TÜRKİYE’NİN VE ERZURUM’UN TARIM ALANLARI AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ.................................................................................................1
Ulusal Düzeyde Tarımsal Alanların Envanteri......................................................................................1
Erzurum Tarımsal Alanlar ve Bitkisel Üretim.....................................................................................10
YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI.................................................................................2
1. KAYNAKLARINA GÖRE YEMLER.......................................................................................................2
2. KAPSADIKLARI BESİN MADDE YOĞUNLUĞUNA GÖRE YEMLER.......................................................7
3. YEM KANUNUNA GÖRE YEMLER.....................................................................................................8
DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE HAYVAN BESLEME.............................................13
ERZURUM İLİ YEM BİTKİLERİ ÜRETİMİ...................................................................15
102
Erzurum’da Toplam Ekilen Alan.........................................................................................................15
Erzurum’da Toplam Hasat Edilen Alan..............................................................................................15
Erzurum’da Toplam Üretim...............................................................................................................16
Erzurum’da Toplam Verim.................................................................................................................16
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
BÜYÜKBAŞ HAYVAN FİYATLARI........................................................................................................8
KÜÇÜKBAŞ HAYVAN FİYATLARI......................................................................................................11
ET......................................................................................................................................................14
BÜYÜKBAŞ KÜÇÜKBAŞ ET FİYATLARI.............................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SÜT FİYATLARI........................................................................19
BİRLİKLER ve KOOPERATİFLER................................................................................1
HAYVAN PAZARLARI....................................................................................................5
HAYVANCILIK İŞLETMESİ...........................................................................................8
1.Ulusal Hayvancılık İşletme Profli.....................................................................................................8
2.Erzurum İli Hayvancılık İşletme Profli............................................................................................18
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
1.Ulusal Yem İşletmeleri...................................................................................................................21
2.Erzurum İli ve Hinterlandı Yem İşletmeleri.......................................................................................1
KESİMHANE VE İŞLEME TESİSİ.................................................................................2
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
Erzurum İlinde Yer Alan Kesimhaneler............................................................................................2
Erzurum İli Hinterlandında Yer Alan Kesimhaneler.........................................................................7
İŞLEME TESİSLERİ................................................................................................................................8
Erzurum İlinde Yer Alan İşleme Tesisleri..........................................................................................8
Erzurum İli Hinterlandında Yer Alan İşleme Tesisleri.......................................................................8
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan Değer Zinciri...........................................................................................................1
Küçükbaş Hayvan Değer Zinciri...........................................................................................................8
SWOT ve REKABETÇİLİK ANALİZİ..............................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Rekabetçilik Analizi.............................................................................................................................7
Kök Neden Analizi...............................................................................................................................9
103
KARŞILAŞTIRMALI REKABETÇİLİK ANALİZİ.............................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
1.Anket Yapılan İşletmelerin Demografsi.......................................................................................1
2.İllere göre anket yapılan işletmeler..............................................................................................1
3.İllere göre İşletme tipi..................................................................................................................3
4.İllere göre Hayvan sayısı...............................................................................................................4
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
6.İllere göre Öğrenim durumu........................................................................................................7
7.İllere Göre Mesleki Tecrübe.........................................................................................................8
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
9.Kooperatif/ Örgüt Üyelik Sayısı..................................................................................................10
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
11.Yıllık Masraflar..........................................................................................................................13
12.Hayvan Piyasası Bilgileri...........................................................................................................18
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
1.Anket Yapılan İşletmelerin Demografsi.....................................................................................23
2.İllere göre anket yapılan işletmeler............................................................................................23
3.İllere göre İşletme tipi................................................................................................................24
4.İllere göre Hayvan sayısı.............................................................................................................25
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
6.İllere göre Öğrenim durumu......................................................................................................28
7.İllere göre Mesleki tecrübe........................................................................................................31
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
MODEL I. Asil – Vekil İşbirliği...............................................................................................................5
MODEL II. Proje Bazlı İşbirliği............................................................................................................12
MODEL III. Ortak Pazarlama Ajansı...................................................................................................22
MODEL IV. Bilimsel Araştırma – Eğitim İşbirliği.................................................................................31
104
MODEL V. Değer Zinciri Destekleme ve Kümelenme Modeli.............................................................37
105
İşbirliği Süreçleri Analizi Projesi Yurtdışı İyi Uygulama Örnekleri
YURTDIŞI İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ
İncelenen İyi Uygulama Örneği Genel Değerlendirme

 Kapsamlı bir mevcut durum analizi
yapıp strateji belirlemiş olması.
 Stratejinin belirlenmesinde bütüncül
bakış açısı.
 Bölgesel ihtiyaçlara yönelik olarak
innovasyonu yönlendirmesi.
 Bölgese bir kalkınma projesinin bir
parçası olması.
 Sözleşme şartlarının hukuki
bağlayıcılığının olması.
 Çiftçinin yüksek kalitede tarımsal
girdilerle desteklenmesi (Tohum,
ekipman, eğitim)
 Ulusal bir kamu bankasının
finansman konusunda kolaylık
sağlamaktadır.
 Ürünü garantileyen tarım
sigortalarının sisteme dâhil olması.
 Üretici ve firmanın piyasada
rasyonel karar alması.
 İnovasyona yönelik nitelikli insan
gücünü barındırması.
 Bölgedeki farklı paydaşları bir araya
getirebilme gücü.
 Bölgenin de dışına yayılan iş birliği
yapılanması.
 Gelecek trend ve ön görüleri
üzerinden inovasyon stratejisini
yönlendirmesi.
 Kararlı, yetenekli, motive edilmiş
işgücünün olması.
 Kuzey Amerika pazarına (NAFTA)
ve AB pazarına (CETA) erişim
imkânları.
 Ontario’nun, Kanada'nın ekonomik
anlamda kilit noktasını oluşturması.
 Dünya çapındaki araştırma
kurumlarının bu kapsamda yer
alması.
 Tüm üretim girdileri, makine ve
teçhizat için tarifesiz bir bölge
konumunda olması.
 İş teşviklerinin olması, çok uluslu
gıda üreticilerinin bölgede
yoğunlaşması.
 Düşük riskli iş ortamı sunulması.
1
 Kanada’nın ihtiyaçları doğrultusunda

inovasyon sürecini yönlendirmesi.
 Kamu ve özel sektör tarafından
finanse ediliyor olması.
 Kapsamlı bir stratejik eylem planının
olması.
 Diğer kümelerle sıkı iş birliği
kurması.
 İhtiyaçlara yönelik tasarlanan
eğitimler.
 Çalışma grupları varlığı.
 Bölgesel tanıtıma ve markalaşmaya
liderlik yapması.
 Mesleki yeterlilik standartlarını
oluşturması.
 Ürün standartlarını belirlemesi ve
standartları uygulamaya sokması.
 Bölgesel olarak sektörün gelişimi
için farklı kurum ve kuruluşlarla iş
birliği yapması.
 Gelecek nesillerin sektöre sahip
çıkması için yetiştirilmesi.
 Özel sektörü, araştırma kuruluşlarını
ve eğitim kurumlarını tek bir çatı
altında toplaması.
 Eğitim merkezinin olması.
 Farklı fonlardan yararlanıyor olması.
 Coğrafi işaretinin olması.

 Kaliteli İskoç eti olarak adlandırılan
bir kalite standart sistemlerinin
bulunması.
 Kendi eğitim kurumuna sahip
olması.
2
1. LIMESTONE KIRMIZI ET KÜMESİ
Logo
Web Sitesi
http://Limestonecoastredmeat.com.au
Konum
Üyeler
Çiftçiler, Üretici Birlikleri, Üniversiteler,
Araştırma Merkezleri, Sektör Paydaşları,Et
İşleme Tesisleri
Limestone Sahili Avusturalya’nın en önemli kırmızı et üretim bölgelerinden biridir. Toprağın

verimli ve suyun bol olmasından dolayı işletmeler bölgede yaşamaya devam etmektedir.
Sonuç olarak bölge sığır, koyun, yün, süt, ormancılık, tahıl gibi farklı birçok tarımsal ürünün
üretildiği ve birbiri ile rekabet ettiği bir bölgeye dönüşmüştür. Limestone Sahili bölgesi için
2015-2016 yılında hali hazırda devam eden bir kırmızı et kümesi yapılanmasına gidilmiştir.
Kırmızı et kümesi bölgesel yenilik ve gelişimi sağlamaya çalışan PIRSA tarafından
desteklenmektedir. PIRSA bölgede yetişen bütün ürünler için bölgesel bir marka
oluşturmuştur.
Bölgesel Marka
Sektörün Bölgeye Katkısı
3
Mevcut durum analizi çalışmaları çerçevesinde hem küçükbaş hem de büyük baş için
bölgeye sağladıkları gelir açısından analizler yapılmıştır. Kırmızı et sektörünün
bölgeye toplam katkısı 613 m $ olarak bulunmuştur.
Limestone Büyükbaş Hayvan Değer Akışı

Bölgeden Sığır Eti Ürünü
İhracatı 73 m $
Yerli Üretim 208 m $
90 bin sığır eti
235 bin et sığırı 190 m $ Yerli İşleme 244 m $

Bölgeden İşlenmiş Sığır
40 bin süt sığırı 18 m $ 180 bin sığırdan 50.000 ton Eti Satışları 234 m $
sığır etine 244 m $
48.000 ton sığır eti
Bölge İçinde Sığır Eti

Tüketimi 31 m $
Gıda Perakendesi: 1.875 ton 25
m$
Yemek Servisi: 200 ton 4 m $
Ciro 336 m $
Limestone Küçükbaş Hayvan Değer Akışı
Yerli Üretim 257m $ Bölgeden Ürün Satışları
320 bin koyun 21,5 m $ 16 m $
1.2 m prime kuzusu* 151 m $

Yerli İşleme 266 m $ 237 bin koyun
10 m kg yün 61,6 m $  80 bin koyundan 2,200 ton +

1.6 m deri 23 m $ koyun etine 9m $
Bölgeden İşlenmiş Et
Satışları 276 m $
+ 2.000 ton koyun eti 9 m $

 1.5 m prime kuzusundan
Bölgeye Ürün İthalatı 36.000 ton kuzu 267 m $
36.000 ton kuzu etine
27 m $ 257 m $ +
294 bin kuzu +
Koyun Kuzu Eti Tüketimi
+ 9,8 m $
Gıda Perakendesi: 590 ton koyun
Bölgeye İşlenmiş Et Satın
ve kuzu 9m$
Alışları
Yemek Hizmeti: 30 ton kuzu eti
0m$ 0,8 m $
4
= Toplam İthalat 24 m $ Ciro - Toplam İthalat

Mevcut Durum
= 301 m $ - 24 m $ = 277 m $
Mevcut Durum
Küme ile ilgili bir yol haritası çizilmeden önce bölgede hayvancılık ve kırmızı et işleme
sektörüne yönelik bir mevcut durum analizi yapılmıştır. Mevcut durum analizi değer zincirinde
yer alan ekosistem paydaşlarını kapsayacak ve ana problem alanlarını tespit edecek şekilde
gerçekleştirilmiştir. Bu noktada dikey ve yatay 4 ana grup ve bu konuların işbirliği koşullarının
mevcut durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Yetiştiriciler
Et İşbirliği ve Hayvan
İşletmeleri
Koordinasyon Stoku
İşletme
Yönetimi
Şekil 1: Mevcut Durum Analizi Temel Başlıklar
Şekil 2: Limestone Kümesi Değer Zinciri
5
Yetiştiriciler ve Besiciler: Bölgede kırmızı et üreticileri genellikle sığır, koyun ve yün

yetiştiriciliğini aynı anda yapan işletmelerden oluşmaktadır. Çiftçilerin üretimi zaman içinde
fiyatlardaki değişimlere göre değişmektedir. Bölgede kırmızı et üreticilerine girdi sağlayan
işletmeler orta ve küçük boy işletmeler olup, temel olarak küçük lojistik işletmeleri,
hayvancılık araç – gereç sağlayıcıları ve veterinerlik hizmeti verenlerden oluşmaktadır.
Et İşleme: Değer zincirinin et işlenmesi aşamasına bakıldığında, kırmızı et üreticilerinin

padoktan tüketicinin sofrasına kadar uzanan süreci sözleşmeli üretimle yönettiğine dair az
sayıda da olsa örnekler mevcuttur. Ürünlerine daha yüksek değer kazandırıp pazarlamasını
yapan üreticiler, ürünlerini farklılaştırmayı 1 başarmışlar ve kendi aralarında dikey
entegrasyonu sağlayabilmişlerdir. Genel olarak et işleme sektörü, et işleme tesislerine büyük
miktarda ve bazı durumlarda birden fazla sermaye yatırımının yapıldığı büyük ölçekli
operasyonların etkinlik alanıdır. Bölgede küçük ölçekli et işleme tesisleri olsa da bölgedeki et
işleme tesisleri ağırlıklı olarak büyük firmalardan oluşmaktadır. Bu büyük et işleme firmaları,
kırmızı et hayvanlarını gelenekselleşmiş satış kanalı olan hayvan pazarlarından almak yerine
doğrudan çiftliklerden almayı tercih etmektedir.
Hayvan Stoku: The Limestone Coast kırmızı et sektörü ticarileşmiş bir sektördür ve
genellikle üreticiler ticarette verilen fiyatı kabul eden durumundadır. 2014 yılı Ağustos ayında
bölgenin yeterli miktarda yağış almaması yem bitkisinde arz açığına neden olmuş ve bu
durum 2014-2015 sezonu boyunca kuzu fiyatlarının yüksek seyretmesini beraberinde
getirmiştir. Et işleme firmaları kırmızı et arzında sıkıntı yaşanan mevsimin dışında da
işlenecek kırmızı et bulmakta uzun süre sıkıntı çekmişler ve Limestone Coast’un canlı
hayvan stoklarının genellikle bölge ihtiyacının altında olduğu yönünde görüş bildirmişlerdir.
İşletme Yönetimi: Güney Avusturalya’nın güneydoğusundaki çiftliklerin yüksek yatırımlara

ihtiyaç duyması, et işleme operasyonunun yüksek maliyetlerle yürütülmesi, tüketicinin
gözünde kırmızı et ürünün farklılaştırılmasındaki zorluklar ve sözleşmeli kesim hizmetlerine
erişimin sınırlı olması çiftliklerin değer zincirinde aşağıya doğru hareket edebilmesi önünde
büyük engeller oluşturmaktadır. Bu yüzden bölgedeki çiftlikler yoğun üretim ve modern tarım
metotlarını ve yenilikçi çiftlik işletmeleri modellerini yakından takip etmektedir.
Çiftlik yönetimi ve gerekli beceriler bölgede iyileştirmede odaklanılması gerekilen önemli

temalar olarak tespit edilmiştir. Çiftlikler tıpkı diğer işletmeler gibidir, ancak maliyet baskısı ve
sermaye harcamaları ile ilgili olan yönetmelik ve uyumlulukla ilgili zorunluluklar, günümüz
çiftçilerinin Avusturalya tarım tarihinin gördüğü en iyi yöneticiler olmasını gerektirmektedir.
Modern çiftlik faaliyetlerinin yürütülmesinde yer alan zaman ve maliyet gereklilikleri nedeniyle
çiftçiler büyük baskı altındadır.
1 Ürünü farklı işleme ve paketleme ile yüksek fyatla satabilmek.
6
7
Koordinasyon ve İşbirliği: Kırmızı et sektörünün bu şekilde bölünmüş olması, özellikle

üreticiler ve et işleme firmaları arasında iletişim ve koordinasyon yetersizliğine sebep
olmaktadır. Gelişmiş iletişim araçları ile tüketici ve et işleme firmaları tercihleri üzerine geri-
bildirimin artması ve üretim teknikleri ile fiyat mekanizmaları üzerine birlikte yapılan
araştırmalar, odağın yenilendiği ve devam ettiği noktalar olarak öne çıkarılması gerektiği
ortaya çıkmıştır. Bölgesel düzeyde üreticiler eğitim ve öğretim, iş modeli geliştirme,
geliştirilmiş üretim teknikleri ve katma değeri arttıracak fırsatlar gibi iş birliğinin kar payı
sağlayabilecek alanlarda iş birliğine yapmaktadır. Üreticileri, ürün ve hizmet tedarikçilerini,
acenteleri, satış alanlarını, ulaşım ve lojistik hizmet sağlayıcılarını ve et işleme firmalarını
içeren bir değer zinciri boyunca işbirliği, nihai hedeftir. Böylece değer zincirindeki tüm
katılımcılar, statik veya daha küçük bir pastanın daha büyük bir dilimi için yarışmak yerine
ortak çıkarların paylaşıldığı bir sektörün çıktılarını büyütebilirler.
Bulgular
Mevcut durum analizi çerçevesinde aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır.
Beceri eksiklikleri değişik alanlarda kendini göstermektedir, özellikle sektördeki

işletmelerde:
Finans, yönetim ve idare,
Çiftlik ve bilimsel tarım becerileri,
Mekanik beceriler ve
Satış ve pazarlama becerileri.
Katılımcı firmalar içinde özelikle çiftliklerin sonraki nesillere nasıl devredileceği

hususu bir konu olarak tanımlanmıştır, özellikle:
 Çiftlik sahipleri/çiftçiler
Büyümenin Önündeki Engeller

Büyümenin önündeki başlıca engeller altı ana tema altında tanımlanıştır:
8
Beceri eksiklikleri
Sermayeye erişim
İşletme maliyetleri
Uyumluluk/mevzuat/politika
Piyasa ve ekonomi koşulları
Girdi bulma durumu (besi materyali)
Bölgesel kırmızı et tedarik zincirinde tedarik zinciri etkileşimi ve değer zincirine

katılım:
 Tedarik zinciri bölgede entegredir ancak değer zinciri güçlü ilişkiler üzerine
kurulmamıştır.
 Tedarik zincirleri, toptan ve/veya perakende olarak müşterilerine ürün
sağlayan(downstream) büyük alıcılar tarafından belirlenmektedir.
 Kırmızı et üretimi yapan yerli firmaların çok azı değer zincirinde tam anlamıyla dikey
entegrasyon gerçekleştirebilmektedir.
 Değer zincirinde dikey entegrasyon sağlayıp katma değerini arttırmak isteyen firmalar,
yatırım maliyetleri, pazara dair bilgi ve pazar erişimi, ürünlerini farklılaştırma ve uyum
maliyetleri konularında ciddi engellerle karşı karşıya kalmaktadır.
Firmalardaki yönetim sistemleri:

 İşletmelerin yönetim yaklaşımları farklılıklar taşımaktadır. Yönetim göstergeleri
açısından, uygulanan yönetim sistemleri işletme büyüklüklerine göre değişmektedir.
İşletmeler büyüdükçe yönetimsel açıdan daha kurumsal oldukları belirlenmiştir.
 Küçük ölçekli firmaların yönetim modellerine ve sistemlerine yaklaşımları “ihtiyaç”
çerçevesinde şekillenmektedir.
Satış, Pazarlama ve İş Geliştirme

Pazarlama Kanalları
 Üreticiler tarafından kullanılan pazarlama kanalları oldukça sınırlıdır. Pazarlama
kanallarının hızlı değişmesi ve bunun büyük bir kırılganlığı neden olmasına rağmen
kırmızı et endüstrisi hala büyük kurumsal et işleme firmaları ve perakendeciler
egemen olduğu geleneksel bir sektördür. Ancak halka açık mezatlar (geleneksel
olarak güçlü bir pazarlama kanalı) önceki dönemlere göre daha az piyasada
9
görülmektedir. Maliyet baskısı (nakliye, aracı komisyonu, transit garantisi, barınak

maliyetleri gibi…) birincil üreticileri yeni, doğrudan satış metotlarını değerlendirmeye
yönlendirmektedir.
 E-Ticaret pazarlama kanalı olarak yeterli gelişimi gösterememiş durumdadır.
İş Geliştirme
 Çiftlikler cirolarını arttırmak için, çiftlik içinde kilit personele (bu kişiler özelikle satış
pazarlama ve işe geliştirme yapmaktadır) büyük yatırımlar yapmaktadır.
Avusturalya’da sektörün genelinde, özellikle Avusturalya’nın kırsal kesiminde ortak bir
zayıflık olarak “kilit isim riski” kırmızı et tedarik zinciri içindeki işletmeler için bir
zayıflıktır. Kilit personelin işten ayrılması durumunda firmaların sürdürülebilirliği
belirsiz hale gelmektedir. Bu kilit isimlere alternatif veya yerine geçecek birini bulmak
da önemli bir sorundur.
o Katılımcı firmaların toplam satışlarının %67’si CEO/Sahibi/Genel Müdür veya
eşdeğeri ile ilişkilendirilmekte.
o Katılımcıların %48’inde genel müdür veya eşdeğeri satışların %70’inden
sorumlu.
o Katılımcıların %41’inde CEO veya eşdeğeri satışların %100’ünden sorumlu.
Karlılığı arttırmak için düşünülen faaliyetler

Mevcut durum analizi aşamasında işletmelerde karlılığı arttırmak için belirlenen faaliyetler
dört önemli tema altında toplanmıştır.
İş geliştirme/pazarlama
Yeni pazar değerlendirmek,
Bölgesel ve bireysel marka tanınırlığı.
Uygulamalı araştırma
Arz ve üretim engellerinin araştırılması
Yenilik
İyileştirilmiş uygulamalar, teknikler
Artan üretim
İlişki yönetimi
İyileştiirilmiş müşteri ilişkileri (tüketiciler)
Gelişmiş geri bildirim döngüleri (değer zinciri çerçevesinde müşteriden üreticiye geri dönüş)
İşbirliği
Diğer işletmeler ve kurumlarla bölgesel iş birliği
10
Bölgesel Kırmızı Et Endüstrisinin Büyümesindeki Tehditler

Limestone Sahili kırmızı et endüstrisinin büyümesinin önündeki sınırlamalar aşağıda belirtilen
geniş kategorilere ayrılmıştır:
Sermayeyi başka yerde çalıştırmanın fırsat maliyetinin yüksek
olması ve düşük yatırım getirisi
Özellikle sezon dışında, işleme ve yetiştirme için besi hayvanı
yetersizliği
Çiftçiliğe aile içinde devam edilmemesi ve ekilebilir arazinin az
kullanılması
Yenilik algısının düşük olması
Beceri eksikliği
Fiyat hassasiyeti ve belirsiz fiyatlar
Sürekli olamayan geri bildirim ve pazar bilgisi
Bölgesel ürün kalitesini/markasını farklılaştırma zorluğu
Pazar yapısı ve pazara sınırlı erişim
Yönetmelikler ve standartlar
Devletin yatırımları
Endüstrinin çok parçacıklı yapısı
Sarmal girdi maliyetleri (direkt olarak işletmeden kaynaklanmayan,

örneğin nakliye)
Hava ve mevsimsellik
Bölgesel Kırmızı Et Endüstrisi İçin Büyüme Fırsatları

Limestone Sahili kırmızı et endüstrisinin büyümesi için belirlenen fırsatlar aşağıda belirtilen
geniş kategorilere ayrılmıştır:
11
Kırmızı etin bölgesel pazarlanması/markalaşması
Gelişmiş tarım uygulamaları/sistemleri
İhracat
Et işlemenin gelişmesi, rekabet ve sermayeyi geliştirme
Kırmızı et üretiminin arzın sürekliliği
İşbirliği
Sektöre yönelik danışmanlık
Yeni çiftlik modelleri
Niş pazarlar
Genetik ıslah çalışmaları
Kırmızı et endüstrisinde yüksek kaliteli ürünleri ödüllendirme
Bilgi paylaşımını artırma
Nesiller arası çiftliklerin aktarılması ve üreticinin sürekliliği
Stratejiler
Mevcut durum analizi çerçevesinde bölgesel olarak sektör aşağıdaki önerileri hayata
geçirmeye karar vermiştir.
eğitim ve
yetiştirme
uygulamalı geleceğin iş
araştırma modelleri
mükemmel
bölgesel
tedarikçi
işbirliği
seçimi
Eğitim ve Yetiştirme
Tarım işletmelerinin ve tarım ürünlerini işleyen işletmelerin girdilerini ve faktörlerini giderek
daha aktif bir şekilde yönetmeleri, değerlendirmeleri ve uygulamaları gerekmektedir. Bu
girdiler ve faktörler şunlar içermektedir:
12
 Alternatif fonlama araçları

 Uyum ve mevzuat rejimleri
 Gelişmiş bilimsel tarım uygulamaları ve genetik
 Sözleşmeli ve vadeli satış seçenekleri
 Firma bazlı pazarlama
 Lojistiğin, iş modellerinin ve fiyatlamanın karşılaştırmalı analizi
Firmaların ayakta kalabilmesi için maliyeti, harcamaları ve geliri bütünsel olarak yönetmek ve
izlemek.
Özellikle aşağıda belirtilen alanlarda eksiklikler tespit edilmiştir:
 Finans, yönetim ve idare
 Çiftlik ve bilimsel tarım becerileri
 Teçhizat becerileri ve
 Satış ve pazarlama becerileri
Yukarıda sayılan eksiklikler, bölgesel eğitimin koordinasyonu yolu ile kırmızı et ile ilgili işletme
yöneticilerinde tespit edilen beceri sıkıntısının Endüstri Becerileri Fonu programı altında
mevcut fonlamalarla ortadan kaldırılabileceğini gösterdi. Mali yönetim becerileri ve uygunluk
denetimi ile ilgili muhasebe kayıtlarının tutulması sektörde artan bir şekilde gerekli
görülmektedir.
Şekil 3: Tarımsal İşletme Yönetimi Eğitimleri

Geleceğin tarımı için iş modelleri
Bölgesel kırmızı et üreticileri göz önünde bulundurularak mera kullanımını arttırmayı
amaçlayan birçok iş modeli düşünülmektedir. Araziye bağlanmış sermayenin geri dönüşünü
kolaylaştıran yoğun tarım yöntemleri kullanılması gereklidir:
- İş birliği odaklı iş ortaklığı modelleri kullanmak
(http://www.collaborativefarmingaustralia.com) veya taraflar arasında iş modelleri
oluşturmak
13
- Kırmızı et işleyen firmaların hayvan arzında yaşadıkları problemi çözebilmek için

rekabet avantajı sağlayan tarım modelleri tercih edilmelidir. Böylece mevsim dışı
dönemde hayvan stokun korunması için ve son işlem/yem padoku/yem toplama
işlemleri için büyük ölçekli ahırlardan yararlanılabilir
- İşletmeleri yaşayan yaşlı çiftçileri desteklemek ve devamlılıklarını sağlamak için harici
çiftlik yönetimi desteğinin sağlanması
- Kurumsal tarım yatırımlarının artırılması gereklidir. Özellikle doğrudan yabancı
yatırımların kolaylaştırılması ile Avusturalya genelinde tarımda büyük ölçekli şirket
yatırımları giderek belirgin hale gelmektedir. Bu yatırımlar, bölge sakinlerine
çiftliklerde alternatif kariyer yolları sunar ve genellikle kurumsal çiftçilik yatırımlarını
geliştirmek için bölgesel ortaklıkları hedefler.
- Kırmızı et üretiminin niş pazarlara yönlendirme ve itibar kazandırma. Dikey olarak
bütünleşmeyi sağlayan bir pazar farklılaştırmasını kuran tarım faaliyetlerinin örnekleri
Avusturalya ve bölgesi etrafında açıkça görülmektedir. Tarımsal faaliyetlerde pazar
fırsatlarının nasıl analiz edildiği, doğrudan tedarik ilişkisinin nasıl geliştiği, üretim-
işleme-tedarik zincirindeki zorlukların nasıl yönetildiği ve müşteri beklentilerini nasıl
karşıladığı üzerine vaka analizi çalışmaları değerli bilgiler sağlayacaktır.
Katma değeri maksimize etmek için tercih edilen tedarikçiler

Kırmızı et hayvan tedarikçisi;
- İşleme tesislerinin beklentilerini karşılayan veya beklentilerin üzerinde kaliteli hayvan
sağlayan
- Yıl içinde üretimin arzında dalgalanmalarda bile kırmızı et için hayvan sağlayan
- Büyük miktarda hayvan sağlayan
- Beklenen teknolojilere, üretim yönetimine ve genetiğe erken adapte olan
İşletmeler için “Tercih Edilen Tedarikçi” olarak ifade edilmiştir. Ayrıca bu tedarikçiler aynı
zamanda ürün için bir prim alabilecek ve/veya ileri tedarik sözleşmeleri yapabilecek
tedarikçilerdir.
Bölgesel işbirliği (pastayı büyütmek)

Bölgedeki kırmızı et endüstrisi oldukça ticarileşmiştir. İşleme kapasitesindeki ve çiftlik ürünleri
tedarikindeki yoğunlaşma nedeniyle müşteriler ve tedarikçilerin pek çok bağlantıya sahip
olmasına rağmen ilişkileri yeterince güçlü değildir.
İlişkilerin güçlü olmamasından ve satıcıların besi hayvanlarını kolaylıkla satabilmesinden
dolayı müşteriler ve tedarikçiler birbirinden kolayca vazgeçebilmektedir. Et işleme firmaları,
doğrudan tedarik edebilme, maliyet ve öngörülebilirlik avantajlarından yararlanan üreticilerle,
14
düzenli olarak yüksek kaliteli kırmızı et hayvanı sağlayabilecek satıcılarla bağlantılarını

güçlendirme çabası içerisindeler.
Tedarik zinciri (ve tedarik zincirinin çeşitli bileşenleri dahilinde) boyunca gelişen ilişkiler,
işbirliği ve işlevsel bir geri bildirim döngüsü, gelişmiş uygulama ve verimlilik için ortak ilgi
alanları oluşturmak amacıyla fırsatlar sağlayabilir.
Uygulamalı araştırma
Bilirkişilerle ve araştırma kurumlarıyla işbirliğinin talep ve üretimle ilgili engelleri ortadan
kaldıracağını ya da yenilikçi yaklaşım ile bir ileri düzeye taşınacağı hem bölgede elde edilen
veriden hem de konuyla ilgili deneysel veriler tarafından ortaya konulmuştur.
Hedefe yönelik araştırma:
- Gelişmiş üretim ve mera kullanımı
- Değer zinciri boyunca izlenebilirlik
- Geliştirilmiş genetik
- Modern tarım için iş modelleri
- Geliştirilmiş geri bildirim döngüsü
- Sezon uzatma yöntemleri ve cinsin uygunluğu
- Sofradan padoka geri bildirim metodunun daha etkili kurulabilmesi için tüketici analizi
Limestone Kırmızı Et Kümesinde İnovasyon: Koyu Kesim Problemini Aydınlatma
Koyu kesim Dünya çapında et kalitesini etkileyen en önemli konulardan bir tanesidir. Sadece
Avusturalya’da 2012- 2013 yılları arasında Avustralya Et Standartları (Meat Standards
Australia - MSA) tarafından derecelendirilen 2,4 milyon karkasın %5’i koyu kesim ve MSA
stadartları uyuşmayan et olarak belirlenmiştir. Karkas başına zarar üretici başına 7-8
Avusturalya $ olarak görülmüş, et işleyicisinin maliyetleri ise maliyetler içinde belirtilmemiştir.
Kırmızı ette yüksek pH ya da koyu kesim (dark cutting) et kalitesi ve raf ömrünü düşüren
ayrıca etin pişmesinde anormallikler yol açan ciddi bir problem olarak tanımlanmaktadır. MSA
Derecelendirme Sistemi çerçevesinde koyu kesim karkas ette düşük kaliteye neden olan en
önemli nedendir. Koyu kesim kırmızı et daha düşük dereceli et olarak kabul edildiğinden
dolayı genel olarak kıymalık olarak değerlendirilmektedir. Avusturalya’da bazı bölgelerde
kesilen hayvanların %30’nda rastlanan bir durumdur. Kilogram başın 0,2 – 0,5 Avusturalya $
düşük değer bulmaktadır. Koyu kesim et MSA derecelendirmesinde 3. sınıf ve daha kötü
seviye derecelendirmeye tabi olmaktadır. Buda üretici açısından 300 kilogramlık bir
hayvanda gelirde 150 $ varan azalmalara yol açmaktadır.
15
Şekil 4: Ette Koyu Kesimin Görünüm Üzerindeki Etkisi
Limestone Kırmızı Et Kümesi, güney Avustralya’da ortalamanın üzerinde rastlanan koyu

kesim problemine yönelik olarak Adelaide ve Murdoch üniversiteleri ile beraber güney bölgesi
sığır eti uygunluk projesine (Southern Beef Compliance Project) başlamıştır.
Şekil 5: Koyu Kesim İçin Araştırma İnisiyatifi Grubu
Bu projede temel amaç mera hayvancılığında karşılaşılan MSA uyumsuzluklarını

araştırmaktır. Limestone Kırmızı Et Kümesi ile Bölgesel iki üniversitenin ortaklaşa çalışması
bölgede ortalamanın üzerinde görülen koyu kesim problemine karşı besicileri koruyarak bir
besi standardı ve eğitim programının oluşturulmasını sağlamıştır.
Şekil 6: MSA Logosu
Araştırma ve Örneklem
Geçmiş et derecelendirme verilerine bakarak mevsimsel olarak koyu kesim sıklığının

değiştiği ortaya konmuştur. Koyu kesimin özellikle Şubat ve Haziran ayları arasında olduğu
16
görülmüştür. İstatistiksel veriler ayrıca Güney Avustralya Sahil Bölgesinin diğer bölgelere
göre anlamlı şekilde koyu kesimin görüldüğü bir bölge olduğu sonucuna varmıştır.
Temmuz 2014 ve Aralık 2016 tarihleri arasında 5800 sığıra ait çeşitli bilgiler toplanmıştır.
Toplanan bilgiler arasından kesim 4 hafta öncesi hayvan ile ilgili bilgiler, beslenme yapılan
meraya ait niteliksel ve niceliksel özelikler bulunmaktadır. Ayrıca kesim sonrası karaciğer
örnekleri ve MSA derecelendirme sonuçları da araştırma içinde kullanılmıştır.
2 senelik 30'a yakın

5800 sığır
araştırma farklı veri
Şekil 7: Araştırma Kapsamı

Bulgular
24 aydan daha büyük hayvan sürülerinde 24 aydan küçük olan hayvanlara göre koyu
kesimin daha sık görüldüğü tespit edilmiştir. Koyu kesimin sık olduğu 24 aydan büyük
sığırların çoğunluğunun geçmiş baharda (16-18 aylık) kesim ağırlığına ulaşamamış sığırlar
olduğu görülmüştür. Bu sonuç özelikle sütten kesilme sonrası kilo artışının kesim kilosuna
ulaşmada önemini ortaya koymaktadır. Bahar döneminde kesim kilosuna ulaşamayan
hayvanların yaz dönemi boyunca beslenip sonrasında kesiminin maliyeti hesaplanması
gereken önemli bir konudur. Bu noktada kilo artışından elde edilecek gelirin, bakım maliyeti
ve koyu kesim maliyeti ile karşılaştırılması önemli bir araştırma konusudur.
Kesim Ağırlığına 16 - 18 Ayda Ulaşamamış Hayvan
24 Ayda Kesim Ağılığına Ulaşıyor
Yüksek Oranda Koyu Kesim
Şekil 8: Koyu Kesime Yönelik Takvimsel Bulgular
17
18
Kök Nedenlerin Tespit: Beslenme Değişiklikleri ve Mineraller
Koyu kesim riskinin kesim öncesi hayvanın otlağının değiştirilmesi ile bir artış gösterdiği
ortaya çıkmıştır. Hayvanın kesim öncesi yer değişimi ile rotasyona bağlı otlatma veya
hayvanın kesim öncesi yükleme merkezine götürülmesi olarak ifade edilmektedir. Bu
hayvanın kesim öncesi beslenme düzenini değiştirmekte ve hayvanın kesim öncesi
taşınması için gerekli enerjiyi depolamasını engellemektedir. Bu noktada kesim öncesi
hayvanın otlakta en az 2 hafta kalmasının ve taşıma öncesinde gerekli enerjiyi toplayabilecek
seviyeye gelmesi önerilmektedir.
Koyu kesim ayrıca otlakta bulunan magnezyum miktarı ile yakın ilişkilidir. Magnezyumun
yüksek olduğu otlaklarda otlayan hayvanlarda koyu kesimin daha az olduğu ortaya çıkmıştır
bununla beraber magnezyum seviyesi yüksek olsa bile otlakta yüksek potasyum ve protein
var ise magnezyum alınımını engellemektedir. Magnezyum çok sayıda enzim, metabolizma
düzenleyicisi ve stres için önemli bir mineraldir. Magnezyum ve koyu kesim arasındaki
ilişkinin temel kaynağının uzun dönemli enzim fonksiyonlarında kısıtlılık, enerji
metabolizmasının düzenlenmesindeki bozukluklar, glikojen depolanması, adrenalin seviyesi
veya yüksek enerji kullanımı olup olmadığı henüz bilinmemektedir. Bu noktada besicilerin
otlaktaki magnezyum ve potasyum seviyelerin ölçerek olası magnezyum eksikliği riskini
hesaplaması gerekmektedir.
Proje boyunca alınan karaciğer parçalarında yapılan biyopsi sonuçlarında kesilen

hayvanlarda %90-99 arasında bakır ve çinko eksikliği olduğu görülmüştür. Her ne kadar bakır
ve çinko eksikliğinin koyu kesim ile istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkisi olmamakla birlikte,
her iki element et içinde mermerleşme ve kaburga yağlanmasında önemli rol
oynamaktadırlar. Dolayısıyla kesim sırasındaki enerji seviyesi ve koyu kesim eğilimi bu
eksiklerinden etkilenecektir. Bu nedenden dolayı besicilerin mineral eksikliğine karşı,
otlaklarında gerekli ölçümleri yapmaları ve hatta kesim sonrası karaciğer örneklerinden
faydalanarak mevcut mineral durumunu takip etmeleri önerilmektedir. Bu tür eksikliklerin
olduğu yerlerde içme suyuna eklemeler ile eksikliklerin bertaraf edilmesi önerilmektedir.
Sonuç
Koyu kesimin yoğun yaşandığı bölgelerde hayvanların maruz kaldığı risk faktörleri dikkatli bir
şekilde analiz edilmesi gerekmektedir. Kesim öncesi koşullar ve ot kalitesi kesime kadar olan
süreçte hayvanın enerji kaynaklarının toplanması ve tüketilmesi gücünü önemli şekilde
etkimektedir. Kesim öncesi tutarlı beslenme en önemli konudur (özelikle kesim öncesi 2
hafta). Limestone Kırmızı Et Kümesi söz konusu araştırma bulguları çerçevesinde kesim
öncesi şartları, beslenme sistemi, enerji ve enzim düzenleyici mineral katkıları bölgede
19
kullanımı için bir yaklaşım oluşturmuş pilot uygulamalarda koyu kesimde %50’ye yakın
düşme izlenmiştir. Söz konusu yaklaşımların bölgede yaygınlaşması için bir besi standardına
ve eğitim programına dönüştürülmeye başlanmıştır.
1. “The incidence of dark cutting in southern Australian beef production systems

ﬂuctuates between months”
2. Michael Wilkes, Shedding Light on the Limestone Coast Dark CuttingIssue
3. https://www.facebook.com/pg/LimestoneCoastRedMeat/posts/?ref=page_internal
20
2. PEPSICO FRITOLAY
Logo
Web Sayfası
http://www.pepsicoindia.co.in/index.html
Coğrafi Konum
Üyeler
Sözleşmeli tarım çeşitli bölgelerde;
 48.562.277 m2‘nin üstünde alanda
 14.000 çiftçi
İle yürütülmektedir.
Vaka Çalışması: PepsiCo Patateste Sözleşmeli Tarım
PepsiCo
PepsiCo, 1965 yılında Pepsi Cola ve Frito Lay’ın birleşmesi ile kurulmuştur. 1998 yılında
dünyanın en büyük taze meyve suyu üretim ve pazarlama şirketi olan Tropicana’yı satın
almıştır, 2001 yılındaysa sporcu içeceği olarak bilinen Gatorade ve pirinç çerezleri, meyveli
ve yulaf ezmeli barlar üreten Quaker firmasıyla birleşmiştir.
Dünyanın lider yiyecek-içecek şirketi olan PepsiCo, bünyesinde yer alan Frito Lay, Quaker,
Pepsi, Tropicana ve Gatorade şirketleri ile 215’den fazla ülkede faaliyet göstermektedir. Yıllık
cirosu 65 milyar doları aşan PepsiCo, sürdürülebilir büyümeye odaklandığı “Fayda Gözeten
Performans” vizyonu etrafında birleşen 250 binden fazla çalışanıyla birlikte gıda ve içecekler
üretmektedir. PepsiCo, her biri yıllık 1 milyar doları aşan perakende satışına sahip 22 ayrı
markasının yanı sıra diğer onlarca markasıyla gıda ve meşrubat alanında dünyanın en geniş
portföyünü sunmaktadır.
21
Frito Lay
Elmer Doolin tarafından kurulan Frito ile Herman Lay tarafından kurulan H. W. Lay
şirketlerinin 1961 yılında birleşmesiyle Frito Lay oluşmuştur. 1965 yılında PepsiCo markası
haline gelen Frito Lay, bugün dünyanın en büyük tuzlu çerez şirketi konumunda yer
almaktadır. 40’tan fazla ülkedeki operasyonlarıyla, perakende çerez cips satışlarının dörtte
birini gerçekleştirmektedir.
Sözleşmeli Tarım
Sözleşmeli tarım, alıcı ve çiftçi arasındaki bir anlaşmaya göre, bir çiftlik ürününün veya
ürünlerinin üretimi ve pazarlanması için şartlar sağlayan tarımsal üretimdir. 20. yüzyılın
sonunda, sözleşmeli tarım gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tarım ve gıda endüstrilerinde
daha önemli hale gelmiştir. Rekabetteki (uluslararası), tüketici taleplerindeki, teknolojideki ve
hükümet politikalarındaki değişiklikler ile tarımsal sistemler; üretim, işleme ve dağıtım
faaliyetlerinin koordinasyonunun yakından yönetildiği sıkıca düzenlenmiş zincirler ve ağlar
halinde giderek daha organize hale gelmiştir.
Sözleşmeli tarım, çiftçilerin girdilere erişim sorununu çözebilmektedir (Key and Runsten,
1999). İyi yönetilen bir sözleşmeli tarım, tarımda üretim ve pazarlamayı koordine etmek ve
teşvik etmek için etkili bir yoldur. Sözleşmeli tarım, hem çiftçilerin gelirini arttırmasına hem
de sponsor işletmelerin kârlılık oranını yükseltmesine katkıda bulunabilecek bir yaklaşımdır.
 Pazar Perspektifi
Üretici ve alıcı, gelecekteki bir ürünün satışı ve satın alınması koşullarını kabul eder.
 Kaynak Perspektifi
Pazarlama düzenlemeleri ile bağlantılı olarak alıcı, arazi hazırlığı ve teknik tavsiyeler de dahil
olmak üzere ürün ekimi için tohumlar, gübreler gibi seçilmiş girdileri tedarik etmeyi kabul
eder.
 Yönetim Spesifikasyonu Perspektifi
Üretici, önerilen üretim yöntemlerini, girdi rejimlerini ve firmalardan ekim ve hasat
şartnamelerini takip etmeyi kabul eder
Sözleşmeli Tarımın Hedefleri
 Bireysel çiftçi seviyesinde istikrarlı gelir kaynaklarını desteklemek

 Tarım sektöründe özel sektör yatırımlarını genişletmek
 Kırsal toplumlarda finansal açıdan cazip istihdam olanaklarını canlandırmak
 Merkezi ve devlet seviyesinde tedarik sisteminin yükünü hafifletmek
22
 Kırsaldan kente göçü minimize etmek
 Hintli çiftçilerin ürün seçiminde Pazar odağı yaratmak
 İşleme ve değer yaratmaya teşvik etmek
 İstihdam gibi herhangi bir sezonsallığı mümkün olduğu kadar düşürmek
 Yerel olarak mümkün olan tüm imkanları birleştirerek ve yeni zorluklar ile karşılaşıldığında
uzman görüşü sunarak kırsalın özgüvenini arttırmak
Sözleşmeli Tarım İş Modelleri
Gayriresmi/ Resmi Olmayan Model
Bu model, hem üretici hem de çiftçi tarafından temerrüde düşme riski taşıması sebebi ile,
tüm sözleşmeli çiftçilik modellerinin en geçici ve spekülatif olanıdır. Ancak, duruma bağlıdır:
Sözleşmeli tarafların karşılıklı bağımlılığı veya uzun vadeli güvenilir ilişkiler, fırsatçı davranış
riskini azaltabilir. Bu sözleşmeli tarım modelinin diğer özellikleri şunlardır;
 Küçük firmalar, küçük çiftlik sahipleri ile basit, gayri resmi mevsimlik üretim sözleşmeleri
imzalamaktadır.
 Başarı genellikle harici yayım hizmetlerinin kullanılabilirliği ve kalitesine bağlıdır.
 Gömülü hizmetler, eğer sağlanırsa, temel girdilerin dağıtımı, nadiren de kredi ile sınırlıdır.
 Tipik ürünler: minimum işleme - paketleme, dikey koordinasyon gerektiren; örneğin yerel
Pazar için taze meyve/ sebzeler, bazen de temel gıda ürünleri.
Aracı Model
 Bu modelde alıcı, çiftçilerle resmi veya gayri resmi olarak sözleşme imzalayan bir
aracıdan (tahsildar, toplayıcı veya çiftçi organizasyonu) taşeronluk hizmeti almaktadır.
(Merkezi / gayrı resmi modellerin birleşimi). Bu sözleşmeli tarım modelinin diğer özellikleri
şunlardır;
 Aracı, gömülü hizmetler (genellikle alıcının sunduğu hizmetleri ücret karşılığı çiftçilere
ulaştırır/sunar) sunar ve ürünü satın alır.
 Bu model, eğer iyi tasarlanmışsa ve teşvik yapıları yeterliyse ve kontrol mekanizmaları

mevcutsa çalışır. (Alıcılar, üretim süreçlerinde, kalite güvencesinde ve tedariğin düzenliliği
noktasında kontrolünü kaybedebilir; çiftçiler teknoloji transferinden faydalanamayabilir;
ayrıca çiftçiler için fiyat bozulması ve gelir düşüş riski de vardır).
23
Çok Partili/ Çok Parçalı Model
 Bu model merkezi veya çekirdek emlak modellerinden geliştirilebilir, örneğin kısmen veya
tamamen devletin sahip olduğu veya yönettiği kuruluşların özelleştirilmesi. Özel
şirketlerin yanı sıra resmi yasal organlar ve bazen de finansal kuruluşlar gibi çeşitli
organizasyonları içerir. Diğer özellikler;
 Bu model işlemek için, yerli / yabancı yatırımcılar ile işleme için parastatallar (kısmen
veya tamamen devletin sahip olduğu veya yönettiği kuruluşların) / tüzel kişilik şirketlerinin
şeklinin ortak girişimleri özelliği taşıyabilir. Bu model ayrıca, üçüncü parti hizmet
sağlayıcılarıyla yapılan anlaşmalarla tamamlanan çiftlik-firma düzenlemesi olarak da
görülebilir. (Örn. genişleme, eğitim, krediler, girdiler, lojistik)
 Ayrı örgütler (örneğin kooperatifler) çiftçileri organize edebilir ve gömülü hizmetler

sağlayabilir. (Örneğin, krediler, uzatma, pazarlama, bazen de işleme).
 Bu model, üreticiler için hisse senedi paylaşım planlarını içerebilir.
Merkezi Model
 Bu modelde, alıcıların dahil oluşu, minimal girdi koşullarından (örn. spesifik çeşitler), çoğu
üretim yönünün (örn. arazi hazırlığından hasada kadar) kontrolüne kadar değişkenlik
gösterebilir. Bu en yaygın sözleşmeli tarım modeli, şu şekilde karakterize edilebilir:
 Alıcı, çok sayıda küçük, orta ve büyük çiftçiden ürün alır ve bunlara hizmet verir.
 Çiftçiler ve yüklenici arasındaki ilişki / koordinasyon kesinlikle dikey olarak organize

edilmiştir.
 Miktarlar (kota), nitelikler ve teslimat koşulları sezon başında belirlenir.
 Üretim ve hasat süreçleri ve nitelikleri sıkıca kontrol edilir, bazen de doğrudan alıcının
personeli tarafından uygulanır.
 Tipik ürünler: Genellikle işlemek için büyük hacimlerde tek tip kalite; örneğin şeker
kamışı, tütün, çay, kahve, pamuk, ağaç bitkileri, sebzeler, süt, kümes hayvanları.
Çekirdek Emlak/ Çekirdek Mülkiyet Modeli
 Bu modelde, alıcı hem kendi arsalarından hem de sözleşmeli çiftçilerden kaynak

bulmaktadır. Emlak sistemi, alıcı tarafından arazi, makine, personel ve yönetime önemli
yatırımları içermektedir. Bu sözleşmeli tarım modeli, şu şekilde karakterize edilebilir:
24
 Çekirdek mülkiyet genellikle, sırasıyla kurulu işlem kapasitelerinin maliyet etkin bir şekilde
kullanılmasını sağlamak için arzı ve firmanın satış yükümlülüklerini sağlamayı garanti
eder.
 Bazı durumlarda çekirdek mülkiyeti araştırma, üreme veya pilotluk ve gösteri amacıyla
ve/ veya toplama noktası olarak kullanılır.
 Çiftçilere bazen çekirdek çiftliğiyle bağlantılarını gösteren 'uydu çiftçileri' denmektedir.
 Bu model geçmişte sıklıkla arazileri eski işçilere yeniden tahsis edilen devlete ait çiftlikler
için kullanılmıştır. Günümüzde bu model özel sektör tarafından bir sözleşmeli tarım türü
olarak kullanılmaktadır.
 Bu model genellikle " sözleşme yapılan üreticiler modeli" olarak adlandırılmaktadır.
 Tipik ürünler: Çok yıllık bitkiler
Gayriresmi/ Çekirdek Emlak/

Çok Partili/ Çok
Resmi Olmayan Aracı Model Merkezi Model Çekirdek
Parçalı Model
Model Mülkiyet Modeli
Alıcı yatırımında artma
aAlısı risklerinded artma
İstikrarsız tedarik riskinde artma
Girdi/ Kredi
Genişletilmiş
hizmetler
Sözleşmenin
kullanımı
Çiftçi gruplama
Yetiştirici
yönetimi
Merkezi
üretim/ işleme
Hasat sonrası
lojistik
(paketleme/
nakliyat)
Özet: Özet: Özet: Özet: Özet:
-Spekülatif, geçici -Alıcılar -Alıcı çiftçi veya -Alıcı; teknik -Alıcı merkezi
25
veya yarı resmi tarafından, çiftçi gruplarından destek ve girdi üretim ve işleme
bir temelde sözleşme yapılan kaynak tahsis eder sağlar, ürünü ile çalışmaktadır,
mevsimlik kaynak üreticileri -3. taraflar satın alır, birçok sözleşme yapılan
sağlama ve spot yöneten ve kanalıyla teknik hasatsonrası üreticiler ile
piyasa işlemleri hizmet sağlayan yardım/ girdi/ aktivite yürütür yaptığı direk
-Eğer çiftçilere partner aracılara kredi sağlama ve -Çiftçi; işgücü ve sözleşmeler
girdi/ hizmet (önder çiftçiler, yetiştirici yönetimi arazi sağlar kanalıyla
sağlanıyorsa az çiftçi grupları, -Sınırlı frma/ çiftçi -Yüksek derecede hammadde
-Minimal frma/ satın alma koordinasyonu frma/ çiftçi tedarik eder
çiftçi acentaları) yarı -Daha yüksek ürün koordinasyonu -Alıcı genellikle iş
koordinasyonu resmi-resmi alt spesifkasyonu, -Sıkı üretim gücünü sağlayan
-Alıcı tarafından sözleşme üretimin yakından spesifkasyonları, çifçinin kullandığı
ürün - Doğrudan takip edilmesini/ kurum içi arazinin sahibidir
spesifkasyonu frma/ çiftçi denetlenmesini personel ve araziyi kontrol
yok denecek etkileşimi sınırlı gerektirir tarafından izlenir eder
kadar az -Gelişmiş ancak -Genellikle -Alıcı; teknik
sınırlı ürün işleme ile ilişkili yardım/ girdi/
spesifkasyonu kredi sağlar
-Yakın izleme/
gözetim
Artıları:
Artıları: Artıları: Artıları: -Ürün kalitesi ve Artıları:
-Alıcının teknik/ -Azaltılmış risk, -Ortak maliyet hacimleri - Tedarik zinciri
fnansal desteğe etkili yönetim paylaşımı üzerinde yüksek üzerinde yüksek
yaptığı yatırım varsayımı; nedeniyle sınırlı düzeyde kontrol seviyede kontrol;
yok denecek - Alıcı teknik/ yatırım ve düşük sağlar -Sadeleştirilmiş
kadar az fnansal desteğe lermaliyet; -Çiftçiyle sık teknik yardım,
-Düşük minimal düzeyde -Sözleşme yapılan etkileşim, genişletmeler,
operasyonel yaptığı yatırım üreticilerin coğraf sözleşmedışı çiftçi gözetimi
maliyetler yapar dağılımı nedeniyle açıktan satışı -Tedarikte kopma
-Yüksek düzeyde -Çok az (ticari üretimle engeller riski düşük
kaynak esnekliği geliştirişmiş karşılaştırıldığında)
tedarik zinciri daha az risk
yönetimi
-Yeni ortaklara
geçmek düşük
maliyet
Eksileri:
Eksileri: Eksileri: Eksileri: -Kurum içi teknik Eksileri:
-Üretim (yani -Çiftçiler arasında -Sözleşme dışı yardım ve hasat -Üretimde ağır
ürün, çeşit, kalite alıcının açıktan satış riski öncesi ve sonrası yatırımlar (arazi,
vb.) üzerinde görünürlüğü daha yüksek logistik ilgili iş gücü) gerektirir
sınırlı kontrol düşük -Çekirdek üretim altyapıya yüksek -Bitki kaynaklı
-Tedarikte kopma -Üretim(hacimler, yok, küçük çiftlik oranda yatırım riskler yüksek
riski yüksek kalite) üzerinde sahiplerinin (gerekliliği) -Sözleşme
-Alıcı rekabeti kontrol çok az üretimine yapılan
güçlü güvenme üreticilerin
-Yüksek nakliye seçiminde
masrafları esneklik ve
seçenek kısıtı
26
Asla Nadiren Ara sıra Sık sık Herzaman
İşlem
Girdi Çıktı e
27
Sözleşmeli Tarım Sözleşme Çeşitleri
Pazar Belirleme (Pazarlama) Sözleşmesi
Çiftçilerin üretim kararlarında çok önemli olan teslim şartlarında (örneğin çeşitler, nitelikler,
miktarlar/ kota, teslim süresi) hasat öncesi çiftçi-yüklenici anlaşması
 Çiftçiler, tarım faaliyetleri ve çiftlik varlıkları üzerindeki karar haklarının çoğunu muhafaza
ederler.
 Çiftçiler üretim riskine katlanmaktadır; pazarlama riski kısmen alıcıya aktarılmaktadır.
Üretim Yönetimi Sözleşmesi
 Çiftçiler, yüklenicinin tarım şartnamesini izlemeyi kabul ederek alıcılara üretim/ hasat
uygulamaları üzerindeki karar haklarının önemli bir bölümünü devretmektedir.
 Yüklenici üretim süreçlerini belirler ve denetler ve pazarlama riskinin çoğunu taşır.
Kaynak Sağlama Sözleşmesi
 Yüklenici, ürün teslimatında maliyetler/masraflar karşılandığı zaman, ayni kredi gibi

girdiler sağlar.
 Çiftçiden alıcılara verilen karar verme ve risk transferi seviyesi, çiftçilerin üretim
yönetiminden, yüklenicinin tam üretim yönetimine kadar uzanmaktadır.
PepsiCo - Patateste Sözleşmeli Tarım
1987 de Frito Lay, PepsiCo grup şirketi ilk patates cipsi fabrikasını Punjab, Sangrur bölgesi
Channo’da kurmuştur. Devamında biri Ranjangaon, Pune, diğeri Batı Bengal’de yer alan
Howrah da olmak üzere iki adet fabrika daha kurulmuştur. Bu fabrikalardaki operasyonları
gerçekleştirebilmek için PepsiCo şirketi, yıllık 100.000 metrik tondan fazla işlenmiş
sınıflandırılmış patatese ihtiyaç duymaktadır. Hindistan, Çin ve Rusya’dan sonra üçüncü en
büyük üretici olmasına rağmen yıllık 25 milyon tona yakın patates üretmektedir, dolayısı ile
işlenmiş sınıflandırılmış patates ihtiyacının karşılanabileceğinden emin olunamamaktadır.
Patates yaygın bir şekilde elde edilebilir ancak zorluğu cips üretimi için gerekli olan işlenmiş
kaliteli patatesin tedariğinin yıl boyu sağlanabilmesidir. Bu boşluğun arkasındaki asıl faktör
işleme tabii tutulmuş sınıf çeşidinin mevcut olmamasıdır. Merkezi Patates Araştırma
Enstitüsü (Central Potato Research Institute, Shimla) nün K.Chipson-1, K.Chipson-2 ve
K.Chipson-3 çeşitlerini ortaya çıkarılmasından hemen sonra bu fark azaltılmıştır. Sezonsallık
işlenmiş sınıf patates talebini karşılamada çok önemli bir diğer kısıtlayıcı faktördür.
28
Bunun sonucu olarak işlenmiş patates talebini karşılamak için, Frito Lay PepsiCo grup şirketi
Batı Bengal, Maharashtra, Punjab, Jharkhand ve Karnataka bölgelerinde sözleşmeli tarıma
başlamıştır. Yıllarca süren birden fazla bölgede gerçekleştirilen denemeler sonunda, kabul
edilebilir çeşitler tespit edilmiştir.
PepsiCo, patateste sözleşmeli tarımı çeşitli bölgelerde 48 562 277.1 m2 ‘nin üstünde alanda
14.000 çiftçi ile yürütmektedir. Çiftçiler ile ilişkiler uzun sürelidir, çiftçilerin %90’nından fazlası
uzun süredir bu sistem içerisinde yer almaktadır.
PepsiCo sözleşmeli tarım sözleşmeli tarım modeli bölgeden bölgeye nispeten değişiklikler
göstermektedir. Ancak temel operasyon modeli; kendi, kendini idame ettirecek fırsatlarla
bağlantılı kazan-kazan pazarı elde etmek için sarf edilen eforları kapsayan “Ortaklar
İlerlemekte Modeli (Partners in Progress Model)”dir. “Ortaklar İlerlemekte Modeli (Partners in
Progress Model)” nde, Frito Lay kooperatifler veya bölgesel olarak gelişmiş çitçi
organizasyonları kurmaktadır. Önceden kabul edilen gereksinimlerdeki kalite ve miktarı
üretebilecek uygun çiftçiler bu kooperatif ve çiftçi organizasyonları tarafından tespit
edilmektedir.
PepsiCo şirketi önceden kabul edilen birim fiyat, miktar ve kalite üzerinden mahsulleri temin
etmektedir. Yüksek standartları yakalamış ürünlere sahip çiftçilerin, teşvik aldığı performans
sistemine göre ödeme, PepsiCo tarafından yürütülmektedir. PepsiCo şirketi tarafından bu
sistem kalite ve devamlı bol tedariğin sağlanması için uygulanmaktadır. Gelişmiş nesil
29
standart tohumluk yumrular (seed tuber) çiftçilere dağıtılmaktadır.
Şekil 9: Frito-Lay Tarafından Benimsenmiş Olan "Gelişen Ortaklar " Modeli
Şirket, agronomlar ve bilim adamları aracılığıyla dereceli tarım uygulamaları için hizmetleri
genişletme noktasında çiftçilere doğrudan yardım da sunmaktadır.
Agronomlar ayrıca takip edilen tarım uygulamaları ve ürünün aşamaları hakkında da bilgi
toplamaktadır.
Hasat kaldırmada, kalite standartları kontrol edilmekte ve sınıflandırma, çuvala doldurma ve

çiftlik kapısından ürünün transferi ayarlanmaktadır. Son olarak çiftçilere kalite temelli geri
satın alma oranı sabit ürünün havale işlemi gerçekleştirilmektedir. Şirket tarafından sağlanan
diğer destekler ve yardımlar; indirimli oranlarla girdi tedariki yapılabilecek girdi şirketlerinin
tespit edilmesi ve direk olarak çiftçiye geçecek faydaları içermektedir.
Düşük faiz oranları mahsul sigortası ve kredisi de ilgili acenteler kanalı ile firma tarafından
sağlanmaktadır.
30
Küçük ve marjinal çiftçilerin gelirlerini yükselterek hayatlarında değişime yol açan 360 derece
çiftçi irtibat programı PepsiCo tarafından ortaya çıkarılmıştır.
360 Derece Çiftçi İrtibat Programı aşağıda belirtilen noktaları içermektedir;
 Önceden belirlenen fiyatlar ile ürettikleri mahsulleri geri satın alma garantisi vererek
çiftçileri serbest piyasa fiyatlarının değişkenliğinden korumaktadır.
 Çiftçilere gelişmiş tohum çeşitlerini de kapsayan yüksek kalite ekim materyalleri

sağlanmaktadır.
 Hindistan Devlet Bankası (State Bank of India) ile ulusal seviyede ortaklık kurularak
kolay finansman sağlamaktadır.
 Çiftçilerin kazancını garantileyen mahsul/ hava durumu risk sigortasını sağlamak için
sigorta şirketleri ile ortaklık kurulmuştur.
 Bayer, BASF ve DuPont gibi tarımsal girdi (sağlayan) şirketlerin katkılarıyla formüle
edilen teknik uzmanlık ve bitki koruma planı oluşturulmaktadır.
PepsiCo Patates Sözleşmesinin Profili
Vs1. PepsiCo tarafından, firmanın sözleşme dâhilinde önceden belirlenen fiyat üzerinden ve
belirlenen zamanda üretilen ürünü temin etmeyi kabul ettiği ve tohum gibi girdileri çiftçilere
sağladığı, satın alma ve girdi temelli sözleşmeler önerilmektedir/ sunulmaktadır.
Vs2. PepsiCo tarafından, firmanın sözleşme dâhilinde önceden belirlenen fiyat üzerinden ve
belirlenen zamanda üretilen ürünü temin etmeyi ve tohum gibi girdileri çiftçilere sağlamayı
kabul ettiği, satın alma ve girdi temelli sözleşmeler önerilmektedir/ sunulmaktadır.
Bunun karşılığında çiftçiler işin başında sözleşmeye dâhil edilen yüzölçümüne oranla firmaya
belli bir miktar ödeme yapmaktadır.
Firma çiftçilere girdi olarak çeşitlerden iki tip tedarik etmektedir. Bu iki çeşitten biri LR tipi ve
diğeri CHI tipidir. LR çeşidinin zaman periyodu 60 gün, CH1’in ise 120 gündür. Mahsulün
hasat edilme süreci sadece mahsul olgunlaşma seviyesine eriştiğinde başlatılmaktadır.
Genel olarak ekim gününden 90 ila 120 gün sonra mahsul hasat edilebilmektedir.
Ürünü sınıflama ve sıralama çok önemlidir. Bu çiftçilere daha yüksek kazancı

garantilemektedir. Çiftçiler tarafından yapılan sınıflandırma sürecinden sonra patatesler, firma
tarafından aşağıdaki tabloda belirtilen farklı kategoriler altında derecelendirilmekte ve
sınıflandırılmaktadır. Firma sadece patates için tavsiye edilen boyut olan 45mm patatesleri
almaktadır.
31
Ektra büyük
Ektra büyük boyut:
boyut: 75 gramdan fazla
75 gramdan ağırlık
fazla ağırlık
Büyük boyut:
Büyük boyut: 50-75
50-75 gram
gram ağırlık
ağırlık
Orta
Orta boyut:
boyut: 25-50
25-50 gram
gram ağırlık
ağırlık
Küçük boyut: 25
Küçük boyut: 25
gramdan az
gramdan az ağırlık
ağırlık
Şekil 10: Patates Boyutları
PepsiCo ayrıca üreticilere, mahsullerde sıvı sprey ile kullanılan kimyasal gübre ve böcek
ilacını içeren bir kit sunmaktadır.
Buna ek olarak, firma sözleşmeli tarımı teşvik etmek için çiftçilere; tarla yetkilisi tarafında 15
günlük aralıklar ile düzenli gözlem hizmeti ve köylerde teknik personel aracılığıyla seminerler
ve toplantılar düzenleyerek eğitim ve teknik tavsiyeler vermektedir. Seminerlerde sözleşmeli
tarımdan kaynaklı problemler ve çözüm önerileri tartışılmaktadır. Bu olanakların yanında,
PepsiCo ayrıca patates mahsulü için olumsuz olan yağmur ve don durumuna ilişkin hava
durumu yayını yapmaktadır. Firma kontratı şekillendirirken; zaman, kalite ve üretim miktarını
çiftçiye sunmaktadır. Sözleşilen ürünün sözleşme fiyatı firma tarafından en başta
belirlenmektedir.
Üretim değerlendirme ve kalite testi fonksiyonları da firma tarafından ileri teknoloji ekipmanlar
ile yürütülmektedir.
Ödeme teslimattan sonra bir hafta içerisinde çiftçinin banka hesabına çek ile yapılmaktadır.
PepsiCo çiftçilerin serbest piyasada ürün satmalarına izin vermemektedir. Aynı zamanda
belirli durumlarda eğer yeterli üretim varsa ve mahsul arzu edilenden fazla ise, şirket çiftçinin
yüzölçümünün bir parçasındaki üretimi dışarıda satmasına izin vermektedir. Eğer şirket,
çiftçinin şirketi aldattığını, şirkete karşı negatif bir tutum içerisinde bulunduğunu ve ürünlerini
serbest piyasada sattığını veya başka durumları keşfederse, bu çiftçiyle sözleşmeyi iptal edip
kara listeye eklemektedir.
32
Girdi
Odaklı
Sözleşme
Minimum
Ödeme PepsiCo
5 dönüm
Çizelgesi Tesisi arazi
Çiftçiler
için
olanaklar
Şekil 11: PepsiCo Tesislerinin Profili

PepsiCo Sözleşmeli tarım Kabul ve Elde Tutulan Arazi Boyutuna Dair Hüküm ve
Koşulları
Hüküm ve koşullar anlaşmayı imzalamadan önce PepsiCo tarafından çiftçiler için

belirlenmektedir. Marjinal çiftçilerin sözleşmeli tarıma katılması firma tarafından tamamen
reddedilmektedir. Sözleşmeli tarım da yarı-orta, orta ve büyük çiftçilerle kıyaslandığında
küçük çiftçiler ile sözleşme çok az yapılmaktadır. PepsiCo şirketi sözleşmeli tarım şemasının,
patates üretimi için yüzölçümünün 5 dönümden az olmaması gibi bir takım kuralları ve
düzenlemeleri bulunmaktadır. PepsiCo şirketi ayrıca küçük çiftlik sahiplerine nazaran büyük
çiftlik sahiplerini teşvik etmektedir. Bunun arkasındaki temel sebep firmanın ekonomik
hedefidir. Şirketin fikri; küçük çiftçiler modern girdiler hakkında, modern girdilerin uygun
kullanımı ve modern teknoloji hakkında bilgisizdir ve arazilerinin az olması sebebiyle de
zordur. Yani PepsiCo için küçük ölçekli çiftçiler ile çalışmak zordur.
Küçük çiftçiler ile yapılan birebir görüşmelerden elde edilen çıktılar doğrultusunda küçük
çiftçilerin tarım yapaktansa arazilerini kiraya vererek daha fazla kazandığı tespit edilmiştir.
Çiftlik dışı ve diğer olasılıklar onları tarımsız sektörlere yönlendirmektedir.
Sözleşme Nedir?
Çiftçi toprağını ve işçiliğini vermektedir. PepsiCo görevlileri tohum-Atlanta ve Chipsona

çeşitleri- gibi girdileri sağlamaktadır. Üretim denetlenmekte ve zaman zaman çiftçilere
tavsiyelerde bulunulmaktadır. Ürün vermeden sonra tarımsal mahsuller firmanın depolarına
33
götürülmektedir. Çiftçi, her bir kilo patates için Rs 6 almaktadır. Çiftçiler için avantaj, tohum
ekmeye başladıklarında tedarik fiyatını biliyor olmalarıdır. Çiftçiler mahsul sigortası, tohum ve
PepsiCo acentelerinden ürün verme tamamlandıktan sonra ödemek koşuluyla kredi
alabilmektedirler.
Panahar köyünden Tarun Pramanick, PepsiCo ile birlik çalışmaktadır. Pramanick’in

düşüncesi: “Beş yıl önce kazandığım karla iki kızımı da evlendirdim. Şimdi Chandernagore
Devlet Üniversitesi’nde okuyan oğlumu bile destekleyemiyorum. Bu riski – tekrar bireysel
yetiştirici olma riskini- göze alamam.” Şeklindedir.
PepsiCo Holding, Hindistan yıllık olarak belirlenmiş 5.000 dönüm arazi içinde 9000 çiftçiyi işe
alma hedefinin iki katına ulaşmıştır.
Sözleşmeli Tarım: Üretkenliği Artırmanın Anahtarı
Hint Hükümeti 'Hindistan'da olun' programını imalatla sınırlı tutmayıp tarıma da yaymayı
hedeflemektedir. Daha az toprak, su ve zararlı kimyasallarla daha fazla üretebilmek için
tarım, tarımsal uygulamalar ile teknolojiyi birleştirmeye odaklanılmaktadır.
Modern tarım, tüketicinin istediği şeyleri üretmekle ilgilidir; bu, çataldan tarlaya geriye doğru
çalışmak demektir.
Büyük şirketler ve Batı Bengal'in Burdwan Bölgesi'ndeki çiftçilerle Gujarat'taki Palanpur

arasındaki işbirliğine öncülük eden sözleşmeli tarım, üretkenliği ve çiftlik gelirlerini
arttırmaktadır.
34
Sözleşmeli Tarım Modelinin Unsurları
PepsiCo, Frito Lay'ın sözleşme modeli, sözleşmeli tarım programının doğada sürdürülebilir
olması için gerekli olan üç bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler şunlardır:
1. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri:
 Uygun çeşitlerin değerlendirilmesi
 Çoklu lokasyon testlerine dayanarak sezon ve coğrafyaya uygun çeşitlerin seçilmesi
 Yerel koşullardaki analiz sonrasında ortaya çıkan iyi uygulama paketleri için çeşit ve
yerleşim düzeni belirlenmesi
 Örnek çiftçilik
 Çiftçi ekonomik modelinin değerlendirilmesi
2. Teknoloji Transferi:
 Mahsul zamanlamasını ve çoklu lokasyon potansiyelini değerlendirmek için çiftçilerin

arazilerinde, arazi testi yapılması
 Grup toplantıları düzenleyerek, teknik bildirimler sağlayarak ve işitsel görsel desteği

kullanarak çiftçilere eğitim programı
 Ek hizmet ekibinin seçimi ve eğitimi
3. Ticarileştirme:
 Zamanında çiftçi ödeme sistemi
 Çiftçilerin seçimi, arazi hazırlığı ve ekimi
 Büyüme periyodu boyunca sürekli bitki gözetimi
 Satın alma, taşımacılık ve lojistik
Sözleşmeli Tarım Koşulları
Sözleşmeli tarım de ile ilgili en geleneksel maddeler:
 Standart ortak yükümlülükler: sözleşme yapan ortakların genel sorumluluğu.
 Tohum çeşitliliği, toprak hazırlama ve yetiştirme tekniği, taşıma yöntemi, depolama ve

kalite standartları gibi bileşenleri içeren üretim teknolojisinin kullanılması.
35
 Sözleşmeye dayalı olarak üretilecek ve satılacak tarımsal ürünün detaylandırılması.
 Genellikle ürün kalitesindeki farklılıkların etkilerini ve girdi/hizmetlerin tedarikine

karşılık gelen uygun kredi geri ödemelerini göz önünde bulundurarak çiftçiler için nihai
fiyatlara değer biçme süreci
 Satın alma, ödeme anlaşması, zamanlama ve teslimat metodu ile ilgili koşullar.
36
Sözleşmeli Tarımın Avantajları
a. Üretici, ürettiği ürün için ön fiyat ve pazar yeri temin etmektedir.
b. Yatırımları ve uzun süreli planlamayı cesaretlendirmektedir.
c. Şirket, önceden kararlaştırılmış fiyatlarla gerekli nitelikteki malzemeleri düzenli olarak

temin etmektedir.
d. Çiftçiler, en iyi sınıf ekim materyalleri ve mahsul kontrolü teknik önerileri gibi girdileri
ücretsiz almaktadır.
e. Öncelik, (çiftçinin önceliği) kısa dönemde mahsul alınan çeşitler ve verimlilik artışı
sebebiyle fiyattan, alan/mevsim başına alınan ürünün fazlalığına dönmüştür.
Sözleşmeli Tarımın Dezavantajları
 PepsiCo Şirketi Açısından
1. Yükümlülüğünü yerine getirmeyen çiftçileri vazgeçirmek için hiçbir yöntem mevcut değildir.
Büyük ölçekte sözleşme ihlaliyle karşı karşıya kalan şirket için hukuki olarak başvurabileceği
bir yer bulunmamaktadır.
2. Çiftçi tarafından küçük boyutlu toprak tutma: Çok sayıda çiftçiyi yönetmek zahmetlidir.
3. Doğal felaket durumunda kapsamlı bitki koruma için sigorta programı yetersizdir.
 Çiftçiler Açısından
1. Büyük bir tarımsal sanayi, tekelci pazar gücü ve sömürücü şartlara karşı pazarlık yapma
kabiliyetini kaybetmek.
2. Daha önce ekilmemiş yeni ürünler ekmenin ve beklentileri karşılamama ihtimali olan
pazarlar için ürün ekmenin getirdiği risk ve belirsizlik.
3. Piyasa koşullarındaki olağanüstü değişiklikler, üretim komplikasyonundan kaynaklanan

borçlar, zayıf teknik tavsiyeler veya şirketlerin sözleşmelerindeki şartları yerine getirememesi
4. Satın almaları azaltmak için şirket tarafından kalite standartlarının değiştirilmesi.
37
Değerlendirme ve Sonuç
Çiftlikleri Ve Satın Alma Firmalarını Buluşturmada Sözleşmeli Tarım Gerçekten Faydalı

mıdır sorusunun cevabı;
Sözleşmeye dayalı herhangi bir ticari ilişkide olduğu gibi sözleşmeli tarımda da muhtemel
dezavantajlar, riskler ve belirsizlikler vardır. Sözleşmenin koşulları, taraflardan biri tarafından
yerine getirilmediği takdirde, diğer taraf mağdur olacaktır.
Sözleşmeye dayalı tipik aksilikler; çiftçinin yan satış veya extra-sözleşmeli pazarlama yoluyla
ürününü farklı bir alıcıya satması, şirketin önceden kararlaştırılmış fiyatlarla ürün satın
almaktan vazgeçmesi veya şirket tarafından üretilen kalitenin düşürülmesi olarak
saptanmaktadır.
Çiftçiler ve alıcıları arasındaki ticari birliktelikteki eşitsizlik, sözleşmeli tarım düzenlemelerinde

genellikle eleştirilmektedir.
Çiftçiden kaçınılmaz olarak daha baskın olan satın alma firmaları, kısa vadeli finansal
kazançları için pazarlık güçlerini kullanabilmektedirler; bununla birlikte, uzun vadede bu,
çiftçilerin onlara üretim yapmaktan vazgeçmeleri durumunda firmalar için verimsiz ve
dezavantajlı olmaktadır. Bu zorluklara rağmen, firmalar ve çiftçilerin buluşturulmasında
avantajlar ve dezavantajlar arasındaki denge olumlu tarafta olma eğilimindedir: günümüzde
tarımda sözleşmeye bağlı düzenlemeler dünya çapında daha sık kullanılmaktadır.
Hem Endüstriye Hem de Yetiştiricilere Karşılıklı Avantaj Sağlayacak Sözleşmeli

Tarımın Uygulanmasında Hükümet Tarafından Yapılacak Çalışmalar aşağıda belirtildiği
gibi tespit edilmiştir;
I. Hakemlik ve anlaşmazlıkların derhal giderilmesi amacı ile ilçe yönetimi seviyesinde,

sözleşmelerin uygulanması için bir yasal yargı sistemi oluşturulmalıdır. Şirket ile
çiftçiler arasındaki sözleşme her iki tarafça geri çevrilemez ve uygulanabilir olmalıdır.
Sözleşmeyi yapan şirket, satın almaları azaltmak için kalite standartlarını manipüle
etmemelidir. Çiftçilerde, tohumları ve diğer girdileri satmamalı ve/ veya başka bir
şirkete veya kişiye ürün üretmeli veya açık pazarda satmamalıdır.
II. Hükümet sözleşmeli üretime geçen şirketlerin vereceği eğitimlere destek sağlayabilir.
Hükümet'in altyapısını genişletmesini desteklemek ve geliştirmek için verimli bir
sistem şirketler tarafından oluşturulabilir.
III. Yetiştiricilere tohum ve diğer girdiler için verilen kısa vadeli ürün kredisine yardımcı
olmak için mahsul sigortası düzenlemeleri geliştirilmelidir.
38
39
3. FOOD VALLEY NL
LOGO Web Siteleri

www.worldfoodinnovations.com,
www.foodvalleysociety.com,
www.foodvalleyupdate.com,
www.foodvalleyexpo.com
Üyeler
Konum 148 aktif üye (Kamu Kurumları, Şirketler,
Üniversiteler, Araştırma Kuruluşları,
Kooperatifler, Sivil Toplum Kuruluşları)
Food Valley NL 2004 yılında tarım ve gıda endüstrisinin karşılaştığı zorluklarla ilgili çözüm
önerileri geliştirmek için Hollanda’nın Gelderland bölgesinde kurulmuştur. Temel olarak
misyonu bilgi ağlarını optimal olarak kullanarak inovasyon gücünü geliştirmektir. Bu nedenle
Food Valley NL firmaların yenilik performansını arttırmak için sonuç odaklı, uygulanabilir ve
hızlı çözümler üretmeye odaklanmaktadır. Problemlere çözüm üretebilmek için tarım ve gıda
endüstrisinde faaliyet gösteren firmaları ve bilgi merkezlerini bir araya getiren geniş bir ağ
oluşturmuştur ve kümeleşme hareketini başlatmıştır. Hollanda Gelderland ili yönetimi Food
Valley NL’nin eş finansörüdür. Ayrıca bölgedeki 8 belediye (Barneveld, Ede, Nijkerk,
Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal, Wageningen) ile yakın işbirliği içindedir.
Toplamda bölgesel 135 firma yer almakta olup, kendilerinin altın üçgen olarak tanımladığı
akademi dünyası, destekleyici kuruluşlar, endüstriyi temsil eden kuruluşların geniş katılım
sağladığı bir bilgi ağını barındırmaktadır. Food Valley’nin uluslarası olarak başarısı ve
bilinirliği Tayland, ABD, Danimarka ve Japonya gibi ülkelerden de bilgi ağına katılımı teşvik
etmiştir. Merkezi Gelderland bölgesinde bulunan Wageningen şehrindeki Wageningen
üniversitesindedir. Gelderland bölgesi tarım ve gıda konusunda oldukça uzman bir bölge
olup, 70 Ar-Ge odaklı şirketi ve 20 araştırma enstitüsünde 8.000 araştırmacıyı
40
barındırmaktadır. Araştırma ortamının niteliği dışında bölgede girişimcilik alt yapısı, tarım ve
gıda alanında yeni şirketlerin ve girişimlerin doğmasına müsait olacak şekilde biçimlenmiştir.
Food Valley ayrıca Hollanda’da Seed Valley, Food Connection Point, Greeport Venlo gibi
işbirliği kümelerle yakın işbirliği bulunmaktadır. Food Valley uluslararası olarak tarım ve
gıdanın Silikon Vadisi olarak tanınmaktadır.
Şekil 12: Food Valley Temel Bilgi Tedarikçileri
Food Valley NL’nin Sunduğu Hizmetler
Food Valley hizmetleri 6 ana grupta tanımlanmaktadır.
Sürdürülebilir Yenilikçilik
Küme Geliştirme
Yenilikçi Küme
World Food Innovations
Etkinlik ve Gezi Organizasyonu
Eğitim Progrmları
Sürdürülebilir Yenilikçilik
Firmaların yenilik sürecinin hızını ve etkinliğini arttırabilmesi için ilgili kaynaklara erişim
kullanabilmesi önem arz etmektedir. Food Valley NL yıllar içerisinde iş birliği kurduğu geniş
bilgi merkezleri ağı sayesinde tarıma dayalı sanayi alanında faaliyet gösteren firmalara
gerekli desteği verip, yenilik konusunda rehberlik edebilmektedir. Sürdürülebilir yenilikçilik
kapsamında Food Valley NL aşağıdaki hizmetleri sunmaktadır:
41
Tarıma dayalı sanayiyi yakından ilgilendiren en yakın

Bilimsel ve Teknolojik Trendler teknolojik gelişmeler, ulusal ve AB düzeyinde yürütülen
araştırmalar hakında bilgi sağlanmaktadır.
Piyasada mevcut olan ya da piyasaya çıkmak üzere olan

Alternatif Yenilikler
alternatif çözümler hakkında bilgi sağlanmaktadır.
Sektörle ilgili konuların önemli uzmanları, öncü enstitüleri

Uzmanlık ve Yetkinlik Eşleme
ve uzmanlaşmış frmalar bir araya getirilmektedir.
Food Valley NL’nin hizmet sunduğu bilgi alanları:
Azaltma Stratejisi Üçlemesi
Ürünlerdeki şeker, tuz ve yağ oranını azaltmaya yönelik çözümler
Döngüsel Değer ve Tedarik Zinciri
Gıda kalitesi ve güvenliği konularındaki gelişmeler
Yeni ekin çeşitleri
İleri hasat ve üretim sistemleri
Kişiselleşmiş beslenme konusundaki fırsatlar
Hazır gıda işleme teknolojileri
Küme Geliştirme
Food Valley NL’ye göre tarıma dayalı sanayinin geleceğini garanti altına almanın ve
başarısının devamlılığını sağlamanın yolu, birbiriyle bağlantılı unsurları bir bütün halinde
çalışabilecekleri bir yapının altında bir araya getirmekten geçmektedir. Bunun için küme
geliştirme çalışmalarına önem vermektedir. Food Valley NL. Küme geliştirme aşamaları
aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır:
42
Fırsat Değerlendirmesi: Kümenin potansiyelinin araştırılması
Küme için gereken alt ve üst yapının tanmlanması
Küme yönetimi için ihtiyaç duyulan organizasyonla ilgili

gereksinimler
Uygulamaya geçiş, eğitim faaliyetleri, paydaşlar arası iş birliğini

inşaası
Food Valley NL kendi deneyimlerinden, uzmanlardan, uzman kuruluşlarda ve diğer kümelerle

kurduğu ağın sağladığı bilgi akışından faydalanarak küme yöneticilerine ve ilgili kamu
kuruluşlarına atölye ve danışmanlık hizmeti vermektedir.
Yenilikçi Küme
Food Valley NL, her yıl düzenlediği etkinliklerle üyelerinin hem Hollandalı hem de yabancı
paydaşlarla etkileşime girmesini sağlamaktadır. Çeşitli sunumlar, yayımlar ve etkinliklerle
uluslararası medya görünürlüğü sağlayabilmektedir. Bu sayede, üyeler, uzmanlıklarını ve
yeniliklerini yurt dışına daha kolay duyurabilmektedir. Food Valley NL, üyelerini en son
gelişmeler ve yenilikler hakkında düzenli olarak bilgilendirmektedir.
World Food Innovations
Food Valley NL sürekli artan nüfusu besleyebilmenin ve beslenmeyle ilgili zorlukların

üstesinden gelebilmek için küresel iş birliğinin ve yenilikçiliğin kilit bir rol oynadığını
savunmaktadır. World Food Innovations girişimi, Tarıma dayalı endüstriyle ilgili bilgiyi,
kaynakları ve çözümleri kullanarak küresel tarıma dayalı endüstrinin yenilik hızını arttırmayı
hedeflemektedir.
World Food Innovations, tarıma dayalı sektöre ait çözümleri tek çatı altında toplayan ve
küresel bir yenilik merkezi görevi görmeyi amaçlamaktadır. World Food Innovations çatısı
altında firmalar, üniversiteler, araştırma merkezleri, kümeler, yatırımcılar ve kamu kurumları
bir araya gelerek etkileşme girmektedir.
43
Eğitim Programları
Firma ihtiyaçlarına göre hazırlanmış gıda yeniliği üstüne eğitim programları.
Teknolojik trendlere yönelik bilgilendirme: Gıda yeniliğiyle ilgili alanlardaki gelişmeler yönelik iç görüler
Gıda yeniliği süreçleriyle ilgili saha ziyaretleri
Projeler
Avrupa Gıda İttifakı - European Food Alliance
Avrupa Gıda İttifakı, tarıma dayalı sanayi sektöründe faaliyet gösteren 7 kümenin bir araya
gelmesiyle kurulmuştur. Proje, son teknolojiyi Avrupa’daki en iyi uzmanlarla bir araya
getirerek Avrupa düzeyinde yeni fikirleri, ürünleri ve bileşenleri test edip piyasaya sürmeyi
hedeflemektedir.
Vizyon
Avrupa Gıda İttifakı, Avrupa tarıma dayalı sanayisinin değer zincirinin önde gelen iş
birliği platformu olmayı hedeflemektedir.
Misyon
Avrupa Gıda İttifaki, tarıma dayalı sanayi sektöründe faaliyet gösteren kümeler
tarafından, bu sektörde faaliyet gösteren paydaşların etkileşimini arttırarak sektörü
ilgilendiren büyük problemleri çözmeyi hedeflemektedir.
Hedefler
AGİ üyesi kümeler arasında iş birliği kurarak, kümelere üye olan frmalara fayda
sağlamak.
Tarıma dayalı sanayi değer zincirinde yer alan paydaşları ortak projeler aracılığıyla bir
araya getirmek ve iş birliği yapmalarını sağlamak
44
Yeşil Protein Hızlandırıcısı – Green Protein Accelarator
“Yeşil Protein Hızlandırıcısı” projesi, bitkisel proteinler için deney merkezleri kurarak bitkisel
proteinlerden üretilmiş ürünlerin pazara girişini hızlandırma amacıyla başlatılmıştır. Projeye
dahil olan firmalar;
Bobeldijk Food Group
Ruitenberg Ingredients
ABC Kroos
Duplaco and LaBeij Food Products
Food 2020
Food 2020 programı, AB’nin yerel yönetimlerin birbirleriyle olan iş birliklerini arttırmak için
kurulmuş INTERREG programı kapsamında desteklenmektedir. Projenin amacı, Alman ve
Hollandalı firmaların iş birliğini arttırarak teknoloji transferinin ve yeni gelişmelerin sınır ötesi
aktarımını hızlandırmaktır.
45
Proje Kapsamı;
Yeni üretim süreçlerinin kullanılması
Gıda üretiminde sürdürülebilirlik
Çalışma koşullarının iyileştirilmesi
Uluslararası Staj Programı

Almanya ve Hollanda arasında staj hareketliliği
Food Valley Temsilci Programı
Temsilci programı; sektörün iyi eğitimli personel, ürün ve süreç geliştirme ile
uluslararasılaşma ihtiyaçlarına cevap verebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Wageningen
Üniversitesi iş birliğiyle yürütülen program, aynı üniversitede Gıda Güvenliği, Gıda
Teknolojileri ve Gıda Kalitesi alanlarında yüksek lisansının 2. yılına girmiş öğrenciler
arasından öne çıkan öğrencilere Hollanda’da faaliyet gösteren çok uluslu firmalarda staj
yapabilme imkânı tanımaktadır. Program, Gelderland yerel yönetimi tarafından
desteklenmektedir.
Bir yıllık staj boyunca stajyerler firma bünyesindeki büyük projelerde yer almakta, ayrıca
program süresince stajyer öğrenciler Food Valley NL’nin temsilcileri olarak da eğitilmektedir.
10 yıldır devam eden program sektörde öne çıkan çalışanlarla öğrencileri bir araya
getirmektedir.
46
Birleşik Çin Danimarka

A.B.D Almanya Avusturya Belçika
Krallık
Litvanya Meksika Peru Romanya
Endonezya Ermenistan Fransa
Tayland Türkiye Vietnam Yunanistan

Singapur
Şekil 13: Temsilci programının kapsadığı ülkeler
47
4. ONTARIO GIDA KÜMESİ
Logo
Web Sitesi
http://ontariofoodcluster.com/
Kümenin Coğrafi Yayılımı Üyeler (3000’den fazla üye)
Ontario Food Cluster (OFC), küresel ticaret ve yatırım için yarattığı imkânların yanı sıra
küresel tarımsal - gıda sektöründe de dünya çapında önemli fırsatlar sunmaktadır. OFC bu
kapsamda, hem Kuzey Amerika’nın 3. en büyük gıda ve içecek işleme bölgesi olarak hem de
bu alanda Kanada’nın en büyüğü olarak sektörde öne çıkan bir firmadır. Merkezi yerleşkesi
Kuzey Amerika’da bulunmaktadır. Ontario, gıda kalitesi, güvenlik standartları ve işleme
yöntemleri konusunda bugün bakıldığında dünya çapında bir üne sahiptir. Ayrıca OFC,
ülkenin her bölgesine tarımsal gıda ve içecek sektöründe ticaret ve yatırım ortamı
oluşturmada ve bu ortama hızlı erişim konusunda imkânlar sunmaktadır.
İşletmeleri bu bağlamda, tarımsal gıda konusunda başarı sağlanması için en iyi fırsatları
sunan Ontario bölgesine yönlendirerek ve “işimiz, işinizi kolaylaştırmaktır” felsefesiyle teşvik
edici rol oynamaktadır. Bu kapsamda; 12 bölge, şehir ve topluluk üyeleri, 3 eyalet ve federal
hükümet ortağı yer almaktadır.
Bu küme, 3000 yiyecek ve içecek şirketinin gelişen kümelenmesiyle uluslararası yatırım

ortamı oluşturmaktadır. Bu gelişen tarım-gıda kümesi uluslararası odaklı şirketleri
içermektedir. Ontario'nun 3.000 tarımsal gıda şirketi, tarım, gıda bilimi, beslenme bilimi ve
mutfak sanatları üzerine yoğunlaşan 25 kurumdan alınan 55'ten fazla üniversite ve
yüksekokul programından mezunların yenilenebilir bir kaynağına olarak tanımlanmaktadır.
Küme dâhilindeki şirketler, 200’den fazla tarım ürününe ve 460 milyon tüketiciye yakın bir
pazara sahip olduklarından burada yer almaktadırlar.
48
49
Ontario Bölgesi’nin seçilmesindeki nedenler ise; Beş uluslararası hava limanı, 80 bölgesel
havaalanı ve 15 karayolu, demiryolu ve deniz sınır geçişinden oluşan kapsamlı bir ulaşım
ağı, eyaleti Kuzey Amerika'daki ve dünyadaki pazarlarla birleştirmektedir.
Ontario Gıda Kümesi toplulukları, ABD'den iki saat uzaklıkta olup ve eyaletteki ekonomik
kalkınma görevlileri, Ontario Gıda Kümelenmesiyle, en stratejik uyumu sunan yerleri
araştırmaktadırlar. Onların görevi, tarımsal gıda işinin büyümesi ve refahı için karar verme
noktasında yardımcı olmaktır.
Ontario Gıda Grubu, Kanada'nın yüksek Ar-Ge ve ekonomik profilinden yararlanmaktadır.

Kanada, girdiler, makine ve teçhizat tarifelerini ortadan kaldırarak, üreticilere kendisini tarife
dışı bir alan haline getiren ilk G20 üyesidir.
Ontorio’da Gıda
Ontario, sahip olduğu özellikler nedeniyle öne çıkmaktadır. Bu özellikler ise şöyle
sıralanabilir;
 Kanada'nın nüfusu itibarıyla en büyük ilidir.
 Tarım-gıda ve içecek sektörü olarak, 740.000 iş imkânıyla en iyi işverendir.
 Tarım-gıda endüstrisinden elde edilen üretim gelirleri şu anda toplam 36,9 milyar
dolardan fazladır.
 Tarımsal gıda ihracatı toplam 12,5 milyar dolardır.
 86 milyar doları marketlerden oluşan 106 milyar dolarlık perakende bakkal satışları,
15 milyar dolar geleneksel olmayan gıda mağazaları ve 5 milyar dolar etnik gıda
mağazalarından oluşan gelirler mevcuttur.
 Araştırmacılar, endüstri çalışanları ve tarımsal yenilikçiler; güvenilir, sürdürülebilir
hammadde kaynakları, en son teknolojili otomatik gıda işleme yöntemleri ve dünya
standartlarına uygun gıda güvenliği standartları için mükemmel bir üne sahiptir.
 669’u sertifikalı organik çiftlik olmak üzere 52.000 çiftlik mevcudiyetiyle, zengin tarım
arazileri 230'dan fazla tarımsal ürün üretimi yapmaktadır.
 Kanada’nın işletme faaliyet giderleri, G-7 ülkeleri içerisinde en düşük fiyat aralığına
sahip olup, Amerika’ya göre de bu giderler %5 daha düşük bir orana sahiptir. Ontario
gıda ve içecek işleme endüstrisinin kapsamına baktığımızda; üretilen mallardan
yaklaşık olarak 34 milyar dolar gelir elde edilmekte olup bu tutarda Kanada'nın toplam
tarımsal gelirlerinin yaklaşık% 40'ını oluşturmaktadır. İhracat satışlarından ise
yaklaşık 7 milyar dolar elde edilmektedir.
 Küresel rekabet gücü potansiyeline sahip sektörleri kapsamında Ontario’nun en
rekabetçi gıda endüstrileri ise şunlardır:
50
Sütten yapılan
Et ürünleri
mamuller
Tahıl ve
Fırın
yağlı
ürünleri(ekmek,
tohum
Şeker işlenmesi
pasta
ve şekerlemelerİçecekler
vb)
Tüm bunları Ontario’nun ihracatının %60’ndan fazlasını oluşturmaktadır.
İhracat yaptığı ülkeler ise: %78 ABD, %6 AB, %3 Japonya, %1 Meksika ve %12 diğer ülkeler.
Ontario Kanada için bir ticaret bölgesi niteliğindedir. Belirlenmiş tarım-gıda araştırması ve
işgücü geliştirme enstitüleri ve firmalar;
Enstitüler, Araştırma Merkezleri, Destekleyicler Firmalar (300 civarında)

University of Guelph General Mills Canada
Food Institute Kraft Heinz
Centre for Nutritional Modeling Royal Canin Canada
Canadian Research Institute for Dr. Oetker Canada
Food Safety George Weston Ltd.
Programs in Food Safety, Nutrition Maple Leaf Foods
and Regulatory Affairs Kellogg Canada
University of Toronto Cargill Canada
McMaster University Purdy Fisheries
Ryerson University Saputo Inc.
University of Waterloo Unilever
Conestoga College Dare Foods
Institute of Food Processing Technology McCain Foods
Western University Parmalat Canada
NSF-Guelph Food Technology Centre Ardent Mills
Laurier University (Brantford) Ventura Foods
51
Greater Toronto Marketing Alliance Grissin Bon

City of Hamilton Ferrero Canada Ltd. / Ltée
City of London ConAgra Foods Inc.
Windsor-Essex Vincor Canada
City of Guelph – University of Guelph Sleeman Breweries Ltd.
Sarnia-Lambton
County of Elgin
County of Middlesex
Wellington County
Southwestern Ontario Marketing Alliance (SOMA)
Ontario East Economic Development
Ontario Ministry of Agriculture, Food and Rural
Affairs
Dept of Foreign Affairs Trade and Development
Agriculture and Agri-Food Canada
Waterloo Region Economic Development
Corporation
Ontario Gıda Kümesi heyetleri, Ontario'nun Kanada'daki en büyük tarımsal gıda

yeteneği havuzundan başarı elde etmek için 3.000 yiyecek ve içecek şirketi kümesine
uluslararası yatırım çekmek için 2015 yılında Brezilya, ABD ve Almanya'daki
uluslararası fuarlara katılım göstermiştir.
52
Ontario Gıda Kümesi’ne Rekabet Gücünün Ana Kaynakları
Kararlı, yetenekli, motive edilmiş işgücünün olması
Kuzey Amerika pazarına (NAFTA) ve AB pazarına (CETA) erişim

imkânları
Ontario’nun, Kanada'nın ekonomik anlamda kilit noktasını oluşturması
Dünya çapındaki araştırma kurumlarının bu kapsamda yer alması
Yedi yıl üst üste dünyanın en sağlıklı bankacılık sistemine sahip

olunması
Tüm üretim girdileri, makine ve teçhizat için tarifesiz bir bölge

konumunda oluş
İş teşviklerinin olması
Düşük riskli iş ortamı sunulması
Çeşitlilik / çok kültürlülük için açıklık, geniş alan imkânları
Yaşam kalitesinin yüksekliği
Kanada'nın en büyük ili olan Ontario, Kanada ve ABD arasındaki ticareti neredeyse üçe
katlayan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) aracılığıyla, gıda kalitesi ve 460
milyondan fazla Kuzey Amerika tüketicisine ulaşım konusunda ve Kanada, Meksika ve ABD
genelinde 18,7 trilyon dolarlık bir GSYİH’ya erişime sahip olmasıyla dünya çapında bir üne
sahiptir. Tarım, tarımsal gıda ve içecek sektörü, 740.000 iş imkânı olan Ontario'nun en iyi
işverenlerinden biridir. Ontario'daki 110.000'den fazla kişi direkt olarak tarımsal gıda işlemede
çalışmaktadır.
Vergisel teşvikler de bu ticari anlaşma da önemli bir yere sahiptir. 2014 yılında Kanada,
dünyanın en büyük ekonomisi olan Avrupa Birliği ile bugüne kadarki gündeme gelen en
büyük ticaret anlaşmasını imzaladı. 2016'da CETA yürürlüğe girdiğinde, AB tarım tarife
hatlarının neredeyse %94'ü gümrük vergisinden arındırılmış olarak ve yedi yıl sonra da bu
rakam %95'in üzerine çıkacaktır. Üretilen gıdaları Ontario'dan Avrupa'ya ihraç etmek isteyen
Avrupalı yatırımcılar için de bu durum büyük bir fırsat yaratmaktadır.
Kanada, Ar-Ge vergi teşvik programı ile dünyada vergi avantajı sağlayan en önemli
ülkelerden biri olarak öne çıkmaktadır. Vergi kredileri hesaba katıldığında, Ar-Ge
53
harcamalarının 100 dolarının vergi sonrası maliyeti 41 dolar' dan daha düşük bir değere
indirilebilmektedir.
Kanada, Federal Bilimsel Araştırma ve Deneysel Gelişim (SR & ED) programı ve ilgili il vergi
teşvikleri yoluyla özel sektör yenilikleri desteklenmektedir. Sonuç olarak, Kanada'daki
işletmelerin Ar-Ge maliyetlerinin G-7-10.7% 'si ABD'dekinden daha düşüktür.
Ontario Gıda Grubu'na yatırım yapma konusundaki diğer bir artı nedenler ise Kanada'nın
istisnai ekonomik temelleridir. Kanada iş yaratma, ekonomik büyüme, gelir artışı ve borç-
GSYH oranı açısından G-7’deki diğer eş ülkelerden daha iyi performans göstermeye devam
etmektedir. Forbes Magazine Dergisi, Kanada’nın iş dünyası için G-20'deki en iyi ülke
olduğunu ve Dünya Ekonomik Forumu'da ülkenin bankacılık sisteminin son yedi yılda
dünyanın en sağlıklı bankacılık yapısına sahip olduğunu belirtmiştir..
Ayrıca Kanada’nın AAA kredi notuna sahip olması, işletme yatırımcılarına Ontario Gıda
Grubu'na doğrudan yatırımlarının güvenliği konusunda da güvenceler sağlamaktadır.
Kanada'nın üstün ekonomik performansındaki kilit faktör, kurum gelirleri vergilerini düşürmek
için yapılması hedeflenen ve on yıl süren bir plandır. 2012 yılında Kanada federal ve
eyaletlerin toplam olarak aldığı kurumlar vergisi oranını %26’yaa çekerek, en gelişmiş 7 ülke
ortalamasının bir hayli altına indirmiştir.
Ontario Gıda Kümesi için diğer bir rekabetçiliği artırıcı unsur ise; Kanada’nın en zorlu
projelere bile en iyi ve en akıllı insanları çekebilmesidir. Bu konudaki yeni bir örnek; Nisan
2013'te başlatılan Başlangıç Vizesi olarak bilinen yeni bir göç programıdır. Program, girişim
sermayesi kapsamında yatırımcılar tarafından seçilen göçmen girişimcileri, Kanada'da yeni
girişimler başlatmak için aday olarak kabul etmeyi amaçlamaktadır. Programa destek olarak,
Hükümet, girişimciler ve aileleri için 2018 yılına kadar yılda 2750 vize tahsis edecektir.
Ontario Bölgesi ve Kanada Federal Hükümet Teşvik Programları

Kanada Küresel Devlet İşleriyle birlikte, Ontario Hükümeti eyaletin genelinde gıda ekonomisi
bazında aktif bir rol oynamaktadır. Ontario'daki yiyecek ve içecek şirketleri için mali
yardım ve vergi teşvik programları, “Tarım ve Tarımsal Gıda Kanada ” ve “Ontario
Tarım ve Gıda ve Köy İşleri Bakanlığı ” dâhil olmak üzere çok çeşitli kurumlardan
sağlanmaktadır.
Ontario Gıda Kümesi Bölgesinde Destekler ve Teşvikler

Ontario’da gıda sektörüne yönelik olarak kapsamlı federal ve eyalet düzeyinde teşvik ve
destekler bulunmaktadır.
54
Teşvikler ve Destekler
Eyalet Merkezi Hükümet
Tarımsal
Nitelikli Bilimsel Endüstriyel
İhracat Nitelikli Büyüme İş Gıda
Eleman Araştırma Araştırma
Piyasası Eleman Programı İnovasyonu Danışmanlı
Kredisi Programı Programı
ğı
Ontario Bölgesindeki Hükümet Programları:
1. İhracat Piyasası Erişimi: Küresel bir Genişleme Programı: Ontario Hükümeti ve Ontario
Ticaret Odası (OCC) tarafından ortaklaşa desteklenen, 5 milyon dolarlık girişim, küçük ve
orta ölçekli işletmelerin küresel pazarlara erişimlerini artırmalarına yardımcı olmak için
tasarlanmıştır. Program, belirlenen dört alanda uygun maliyetlerin % 50'sini karşılaması
üzerine tasarlanmıştır.
2. Ontario Çıraklık Eğitim Vergisi Kredisi (ATTC): Değirmen yapan ustalar ve gıda işleme
operatörleri de dâhil olmak üzere vasıflı işlerde çırak tutan ve yetiştiren uygun şirketler,
yılda 10.000 dolara kadar bir vergi kredisi almaktadırlar.
Federal Hükümet Programları:
1) İleriye Yönelik Büyüme Programı 2: Tarım-gıda sektörünün rekabet gücünü

artırmak üzere oluşturulan bu program 3 milyar dolarlık bir girişim şeklinde 2013’te
başlatılmış olup 2018’e kadar devam edecektir.
a) Tarımsal Yenilik Programı: Bu program, sektörde yeni ürün ve teknolojileri
geliştiren ve pazarlama kapasitesini artırıcı yatırımlara odaklanmaktadır.
b) Tarımsal Pazarlama Programı: Endüstrinin gıda güvenliği ve izlenebilirlik gibi

güvence sistemlerini kabul etme kapasitesini geliştirmesine yardımcı olur.
c) Tarımsal Rekabet Edebilirlik Programı: Tarımı ve tarım-gıda endüstrisinin yerli

ve yabancı pazarlarda uyum ve kar etme kapasitesini güçlendirmeye yardımcı
olan yatırımları hedef almaktadır.
55
2) İş İnovasyonuna Yatırım: FedDev Ontario girişimi olarak, yeni ürünlerin, süreçlerin

ve uygulamaların geliştirilmesini hızlandırmak için yeni işletmeye açılan özel sektör
yatırımlarını artıran ve piyasaya arz eden bir girişimdir.
3) Tarımsal Gıda Ticaret Hizmeti(ATS): Piyasa bilgileri, ticaret danışmanlığı ve ihracat
destek faaliyetlerine merkezi bir erişim sağlamaktadır.
4) Çıraklık İş Yaratma Vergisi Kredisi(AJCTC): İşverenlerin, çırakların işe alınması
ve eğitim masraflarının karşılanması için tasarlanmıştır. Maksimum sağlanan
kredi: Uygun çırakların her biri için yılda 2.000 ABD dolarıdır.
5) Bilimsel Araştırma ve Deneysel Gelişim Vergi Teşvik Programı (SR&ED): Hak
kazanan şirketler, Kanada'da gerçekleştirilen SR & ED için ilk 2 milyon dolarlık
harcamada % 35'e kadar bir yatırım vergi kredisi (ITC) kazanabilir ve 2
milyonun üzerinde olan harcama miktarı %20’lik avantaj sağlar. Program
Kanada'daki tüm işletmeleri ve her sektördeki Ar-Ge çalışmalarını Kanada'da
teşvik etmektedir.
6) NRC Endüstriyel Araştırma Yardım Programı(IRAP): IRAP programı,
Kanada'da nitelikli küçük ve orta ölçekli işletmelerin, teknoloji yeniliklerini
üstlenmelerine yardımcı olmak için 500'den az çalışana maddi destek
sağlamaktadır.
56
5. KANADA SIĞIR ETİ BİLİM KÜMESİ
Logo
Web Sitesi
http://www.beefresearch.ca/
Coğrafi Konum
Üyeler
Temel Amacı
Kanada’da sığır eti sektörünün geliştirilmesi için ulusal düzeyde kurulmuş bir küme
bulunmaktadır. Bu kümenin diğer kümelerden farkı özellikle sığır eti üzerine çalışma yapan
araştırma kurumlarını bir araya getirerek bilimsel çalışma kümesi oluşturulmuş olmasıdır.
Kanada Sığır Eti Bilim Kümesi; Kanada Tarım ve Gıda Bakanlığı ve Sığır Eti Araştırma
Konseyi’nin (BCRC) ortaklığı ile kurulmuştur. Kanada Sığır Eti Bilim Kümesinin amacı;
mevcut fonların Kanada’nın sığır eti sektörünün rekabet edebilirliğini en fazla artırabilecek ve
en yüksek faydayı yaratabilecek araştırma alanlarına aktarabilmektir. Burada hedef araştırma
alanlarının en yüksek fayda potansiyeline sahip olandan başlanarak desteklenmesidir. Söz
konusu kümenin ana iki ortağından biri olan Bakanlık ve sektörde yer alan işleteler fonların
temini ve dağıtımı ile ilgilenirken, kümenin uygulayıcı ortağı Sığır Eti Araştırma Konseyi’dir.
BCRC; Kanada Sığır Üreticileri Birliği’nin (CCA) kapsamında faaliyet gösteren bir birimdir.
Küme için hazırlık çalışmaları 2009 yılında endüstri öncelikleriyle uyumlu, uygulamalı bilim ve
teknoloji araştırma planlarının geliştirilmesi ve yönetilmesinde sektöre liderlik etmek amacıyla
başlamıştır.
Temel Hedefleri
İşbirliği ve yatırımlar özellikle üç temel araştırma amacının etrafında şekillenmiştir;
 Üretim etkinliğinin arttırılması; yem ve silaj üretiminin geliştirilmesi, yemleme

etkinliğinin artırılması ve hayvan sağlığı ve refahının geliştirilmesi
 Sığır eti talebinin ve kalitesinin geliştirilmesi; gıda güvenliği ile ilgili sorunların
azaltılması, kalite ve verime yönelik göstergelerin Kanada’nnın avantajına olacak
57
şekilde düzenlenmesi, sığır eti kalitesinin iyileştirilmesi, kesim sonrası işleme

aşamalarının geliştirilmesi, pazarlama çalışmalarının desteklenmesi
 Kamunun Kanada sığır etime olan güveninin artırılması; gıda güvenlik

koşullarının geliştirilmesi, antimikrobiyal kullanımını azaltmak ve hayvan direncini
güçlendirmek, yeni üretim teknolojilerinin güvenilirliğini ve etkinliğini kamuya
göstermek, hayvan bakım koşullarını iyileştirmek ve sığır eti endüstrisinin çevresel
faydalarını ortaya çıkartmak
Öncelikli Araştırma Konuları
Kümenin öncelikli araştırma alanları aşağıdaki şekilde belirtilmiştir;
Sığır eti kalitesi
Gıda güvenliği
Hayvan sağlığı ve refahı
Antimikrobiyal kullanımı azaltmak ve hayvan direncinin artırılması
Yem materyalleri ve yemleme etkinliği
Silaj ve mera verimliliği
Çevresel sürdürülebilirlik
Kümenin Tarihçesi
İlk Küme (1 Nisan 2009 – 31 Mart 2013)
Endüstri ve hükümetin fonları ile ilk küme 2009 yılında 10,5 milyon dolarlık bir fon ile
kurulmuş ve 32 farklı araştırma projesi desteklenmiştir. Araştırma faaliyetlerinde konusunda
uzman 51 araştırmacı, 7 farklı eyalet ve 6 ilin 5 farklı üniversitesi yer almıştır. Bunların yanı
sıra bazı kamu kurumları ve sanayi işletmeleri de çalışmalara destek vermiştir.
Bilim kümesinin oluşturulması ile kaynakların miktarı ve araştırma alanlarına aktarılmasındaki

etkinlik artırılmıştır. Farklı şehirleri ve farklı araştırma kurumlarının bir araya getirilerek işbirliği
ortamı yaratılması sektörün gelişmesi açısından kritik öneme sahip olan alanlarda araştırma
kapasitesinin gelişmesini ve yaratılan faydanın artırılmasını sağlamıştır.
58
İkinci Küme (2013 – 31 Mart 2018)
İlk kümenin çok başarılı olması, ikinci kümenin oluşturulmasına neden olmuştur. Sektördeki
işletmeler ve hükümetin karşılıklı anlaşması ile ikinci bilim kümesinin fonları 20 milyon dolar
olarak belirlenmiştir. Bu fonun 14 milyon doları Kanada Tarım Bakanlığı tarafından, 1 milyonu
eyaletlerin bütçesinden ve 5 milyon doları ise her bir ilin sığır eti üretici/işleyici grupları
tarafından karşılanacaktır. Toplanan fon 2018 yılı Mart ayı sonuna kadar 26 farklı araştırma
projesinin tamamlanmasında kullanılacaktır (BCRC, 2017).
Kanada Sığır Eti Bilim Kümesi araştırmalarını uygulamalı olarak yapmakta ve sonuçlarını
sektörün tüm ilgilileri ile paylaşmaktadır. Araştırmalarda sektör ile ilgili tüm uzmanlar işbirliği
içerisinde ve hiyerarşik bir sıra ile çalışmaktadır. Örnek verilecek olursa; 1. Kümelenme
çalışmasında bir grup araştırmacı üreme verimliliğinde %2’lik bir iyileşme olmasının buzağı
üretim maliyetini buzağı başına 16,50 dolar azaltacağını ve sütten kesim dönemi öncesi ölüm
oranındaki %1’lik düşüşün de buzağı üretim maliyetini 7,45 dolar düşüreceğini tespit etmiştir.
Diğer bir araştırma ekibi söz konusu ekonomik araştırma sonuçlarından hareketle üreme
verimliliğini arttırma ve sütten kesme dönemi öncesi hastalıklara odaklanmıştır. Özellikle
buzağı ölümlerinde en fazla görülen 2 hastalık etkenine odaklanılmış ve bu konuda iyi bir
ilerleme kaydedilmiştir.
Diğer bir örnek ise; yapılan araştırmalar ile yemleme etkinliğinin artırılması ve bu konunun
kamuoyu ile paylaşılması ile ilgilidir. Araştırmalar ile yemleme etkinliği ve çevre göstergeleri
test edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre meralardaki yemleme verimliliğinin %20 artırılması
ile hayvan gübresi üretimi %30 oranında düşürülmüş ve böylece havaya metan gazı salınımı
da %30 oranında azaltılmıştır. Söz konusu bulgu kamuoyunun dikkatini çekmek ve özellikle
Kanada sığır etinin talebini arttırmak için tanıtım faaliyetlerinde kullanılmıştır (BCRC, 2014).
59
Kanada
Sığır Eti Bilim Kümelenmesinde oluşturulan ilk kümede fonların en fazla aktarıldığı 3 öncelikli
araştırma konusu ve kullanılan fonların oranı;
 Sığır eti kalitesinin artırılması (%26)
 Hayvan sağlığı ve refahı (%22)
 Silaj ve meralar (%19)
İlk küme çalışmasındaki sonuçlara göre et kalitesinin yemleme ve hayvan refahı ile yakından
ilişkili olduğunun bilinen bir gerçek olduğundan hareket ile öncelikli araştırma konularına
ayrılan fonların oranları değişmiştir. İkinci küme çalışmasında fonların dağılımı aşağıdaki
şekilde olmuştur;
 Silaj, mera ve çevre (%30)
 Yemler ve yemleme etkinliği (%29)
 Hayvan sağlığı ve refahı (%22)
İkinci kümelenme çalışmalarında et kalitesinin artırılması konusuna ayrılan fonların oranı

%9’a düşürülmüştür. Fonların aktarımında ulusal sığırcılık stratejisinde tanımlanan öncelikler
dikkate alınmıştır.
60
Object 3
Object 5
Şekil 14: Sığır Bilimi Kümesinin 1. ve 2. Dönem fon kullanımlarının alanlara göre dağılımları
61
6. FOODREGIO
Logo
Web adresi
https://foodregio.de
Üyeler
Coğrafi Konumu
67 aktif üye (Kamu Kurumları, Şirketler, Üniversiteler,
(Lübeck – Hamburg arası yoğunluklu olmak üzere
Araştırma Kuruluşları, Kooperatifler, Sivil Toplum
Kuzey Almanya)
Kuruluşları)
Kümenin Tarihçesi
foodRegio 2005 yılında Almanya’nın Lübeck bölgesinde gıda sektöründe faaliyet gösteren 14
firmanın gönüllü olarak bir araya gelmesiyle kurulmuştur. 2006 yılında iş ağı olarak
resmiyette faaliyete başlamış ve kamudan ilk fonunu almıştır. 2007 yılında foodRegio ismiyle
küme yapılanmasına geçilmiş ve kar amacı gütmeyen Lübeck İş Geliştirme A.Ş’nin
(www.luebeck.org) bünyesindeki ana ofisinde faaliyete başlamıştır. foodRegio’nun Yönetim
Kurulu sekiz kişiden oluşmaktadır, bunların 6’sı özel sektörden, 1’i araştırma kurumundan ve
1’i kar amacı gütmeyen kurumdandır. foodRegio’nun 1 genel müdür, 1 proje lideri, 4 proje
yöneticisi ve 3 proje asistanı olmak üzere toplamda 9 çalışanı vardır. foodRegio net bir
stratejiyle açıkça belirlenmiş hedeflere ulaşmayı amaçlamaktadır. foodRegio Almanya
genelinde bölgesel anlamda en verimli ve yenilikçi organizasyonlar arasında gösterilmektedir.
Kümelenme aktiviteleri Avrupa Küme Mükemmellik Merkezi tarafından “Gümüş” ödülüne
layık görülmüştür.
62
2005
2006 2011
Lübeck bölgesinde 15 2007
Resmi olarak iş ağı olarak foodRegio 2015 Master
firma iş birliği için bir foodRegio kuruldu
faaliyete başlandı Planı oluşturuldu
araya geldi
2011 2014 2015

Lübeck Uygulamalı Almanya Ekonomi ve 2014 Schleswig-Holstein eyaleti
Bilimler Üniversitesinde Teknoloji Bakanlığı foodRegio European foodRegio'yu gıda
foodRegio'nun foodRegio'yu Almanya'nın Cluster Excellence'den kümelerinin eğitimi ve
himayesinde Gıda İşleme en yenilikçi 5 bölgesinden gümüş ödül aldı desteklenmesiyle
dersi açıldı biri olarak görevlendirdi.
Şekil 15: foodRegio’nun Tarihsel Aşamaları
Şekil 16: foodRegio’nun Ödülleri
Eylem Planı
2011 yılında foodRegio’nun daha şeffaf ve anlaşılabilir olması ve yapılan işlerin prensiplerin
üstüne oturtulabilmesi amacıyla 2015 Master Planı hazırlanmıştır. Eylemlerin harekete
geçirilmesinde 2015 Master Planı takip edilmektedir. Master Plan katı bir plan olmaktan
ziyade üyelerin çıkarları doğrultusunda değişen bir doküman niteliğindedir. Master Plan,
foodRegio’nun bütün faaliyetlerini kapsayan odağına geleceği almış bir belgedir ve
foodRegio’nun stratejisini 6 eylem alanı başlığı altında toplamaktadır ve bunlar geleceğe
yönelik eylemler için yol haritası görevi görmektedirler.
Master Plan bölgesel olarak gıda sektörünün güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koyarken
foodRegio’nun gelecekte gelişiminin önündeki engelleri ve fırrsaatları da tanımlamıştır. Bu
sonuçları dikkate alarak sürdürülebilir foodRegio için takip edilmesi gereken stratejiler ve
stratejilerin uygulama ayağı olan aksiyonlar Master Plan içinde yer almıştır. Master Plan
temel olarak bölgesel ve ulusal seviye de çalıştaylar, birebir görüşmeler ve saha
araştırmalara dayandırılmıştır.
SWOT, Diamond Stratejik Alanlar Faaliyetler ve

Vizyon
Analysis ve Stratejiler Projeler
63
kültür
tanınırlık
yapı
- tanıtım
foodRegio
yeterlilik
- bilgi
yetenek
yenilik
Şekil 17: foodRegio Master Planı ve Eylem Alanları
vizyon misyon
foodRegio Kuzey Avrupa’da yiyecek foodRegio 2015 yılı vizyonunu
sektörünün bir bütün olarak Master Plan gerektirdiği paydaş
uluslararası rekabet gücünü katılımını ve entegrasyonu
artırmak için önde gelen bir sağlayarak gerçekleştirmek.
network merkezi olacak ve ortak
rekabetin artırılması için işbirliği
çerçevesinde Kuzey Almanya’da
kaynakları, bilgiyi, bilimi ve ticareti
bir arada yürütmek.
foodRegio Hedefler
FoodRegio üyesi firmaların rekabetçiliğini arttırmak.
FoodRegio olarak karlı ve sürdürülebilir büyümeyi desteklemek.
Ulusal ve uluslararası düzeyde foodRegio’yu önemli bir cazibe merkezi

haline getirmek.
Mevcut kaynakları açısından foodRegio’yu güçlendirmek ve geleceğini

garanti altına almak için bu kaynakları optimum kullanmak.
64
foodRegio Prensipler
Projeler ve proje teklifleri belli prensiplere göre teklif edilir ve kabul edilir.
foodRegio bünyesindeki bütün projeler üyeler tarafındna başlatılır

ve projeyi geliştiren üye projenin sorumluluğunu üstlenir
Teklifi yapılan ya da talep edilen projeler dört kritere göre

değerlendirilir.
Endüstri çapında fayda sağlayacak bir proje mi?

foodRegio'nun katkısı etkili olacak mı?
Projenin sağlaması ön görülen fayda(lar) ulaşılabilir mi?
Ek kaynak isteyen projeler kamu-özel sektör iş birliğiyle gerçekleştirilebilir mi?
foodRegio Aktiviteler
Aktiviteler dokuz çalışma grubu tarafından planlanır, koordine edilir ve gerçekleştirilir. Etkinlikler sadece üyelerin
katılabildiği ve herkese açık etkinlikler olarak ikiye ayrılır:
Üyelerin katılabildiği etkinlikler:
Çalışma grupları
Eğitimler/semineler/atölyeler
Proje toplantılar
Genel toplantılar
Yönetim kurulu toplantıları
Şirket ziyaretleri
Tüm sektöre açık etkinlikler:
Uygulanabilir konularda forumlar
Eğitimler/seminerler/atölyeler
Trend günü
Pazarlama günü
Pazarlama menüsü
65
Çalışma grupları:
foodRegio altında uzmanlık esaslı olarak 8 adet çalışma grubu kurulmuş olup, stratejinin
hayata geçirilmesi ve eylemelerin planlanmasında bu çalışma grupları aktif rol oynamaktadır.
Satın alma
Pazar ve iletişim
İnsan kaynakları/Genel
İnsan kaynakları/Eğitim
Ürünler ve yenilik
Süreç ve yenilik
Kalite ve sertifikalandırma
Paketleme
Düzenlenen/Düzenlenecek Etkinlikler:
Çalışma gruplarının belirlediği konular ile ilgili bölgesel olarak etkinlikler düzenlenmektedir.
8. foodRegio Pazarlama Menüsü etkinliği

Müşterilerle birlikte ürün geliştirmek: Marka için
şans mı risk mi?
foodRegio eğitim programı: Yenilik yönetimi
Eğitim: Ürün mevcudiyetini garanti altına almak için

envanter optimizasyonu
foodRegio Eğitim
Eğitim, gıda endüstrisi için ihtiyaç odaklı bilgi transferinin ana odağını oluşturmaktadır.
foodRegio üyesi olan işletmelerin çalışanları için yoğun ve endüstri odaklı eğitimler talep
66
edilmektedir. Gıda endüstrisindeki değişiklikler bu sektörde faaliyet gösteren firmaların

çalışanlarına düzenli olarak eğitimler aldırmalarını gerektirmektedir. foodRegio üyeleri
çalışanlarına bu eğitimleri daha düşük maliyetle aldırabilmekte ayrıca eğitim gereksinimleri,
çalışma grupları tarafından belirlendiği için üyelere eğitim içeriklerinin belirlenmesinde
esneklik tanınmaktadır. Belirlenen eğitim içeriği foodRegio’nun bağlantıları aracılığıyla
yüksek kaliteli eğitime dönüştürülmektedir. foodRegio’nun eğitimleri Kuzey Almanya’da gıda
sektöründe faaliyet gösteren bütün işletmelere açıktır. Bu hususta üyelerin avantajı eğitimler
için daha düşük ücret ödemeleridir.
Üyelerin Avantajları:
Eğitim ihtiyaçları çalışma grupları tarafından belirlenmektedir.

Eğitim içerikleri, gereksinimleri karşılamak için özel olarak hazırlanmaktadır
Planlama ve organizasyonu foodRegio yapmaktadır
Çalışanlar eğitim almak için bölge dışına çıkmak zorunda kalmamaktadır
Eğitimlerin Fiyat/Fayda performansı oldukça yüksektir
Eğitim Başlıkları
Genel olarak ihtiyaç duyulan her alanda eğitim sağlanmaktadır, ancak dönem dönem kalite
ve sertifikalandırma gibi çok önemli başlıklarda da eğitimler verilmektedir.
Mevcut Eğitimler:
KAIZEN®-Prozessmanagementsystem (Süreç Yönetimi Sistemi)
Sensör Teknolojisi Eğitimi
Geçmiş Dönem Eğitimleri:
Stratejik İK eğitimi
Fuarlara hazırlık eğitimi
Satın alma müzakeresi eğitimi
İhracat için gümrükleme eğitimi
İç denetim eğitimi
Enerji yönetimi eğitimi
Çin'e uygunluk- Çin'in gıda güvenliği ve gıda yönetmeliği hakkında eğitim
67
foodRegio ve Uluslararası İşbirlikleri
foodRegio üyesi olan firmaların markaları yalnızca Almanya’da değil yurtdışında da tanınır
hale gelmeye başlamıştır. Uluslararası işbirlikleri ve uluslararası rekabet Kuzey Almanya’nın
Baltık ülkelerine yakın olmasından dolayı özellikle foodRegio tarafından savunulmaktadır.
BELTFOOD – Danimarka
Alman-Danimarka iş birliği olan BELTFOOD’un üzerinden foodRegio Danimarkalı

Fodevareplatform ile iş birliği kurmuştur. İş birliği Danimarka’nın Lolland adası ile
Almanya’nın Fehrman adasını bağlayacak olan tünel projesiyle ortaya çıkacak ekonomik
potansiyeli değerlendirmeye odaklanmaktadır. Bu girişim kar amacı gütmeyen Lübeck İş
Geliştirme A.Ş tarafından başlatılmıştır ve desteklenmektedir.
Baltfood – Kuzey Avrupa
Baltık bölgesinde faaliyet gösteren baltfood gıda kümesi gıda sektöründe bilgi, trend ve
teknoloji transferi için standartları belirlemektedir. Küme; 6 Baltık ülkesinden akademi, çeşitli
kurumlar ve kuruluşlardan oluşan 13 paydaşla kurulmuştur. Kümenin amacı, Baltık bölgesini
gıda sektöründe trend ve yenilikçilik açısından uluslararası düzeyde ilk sıraya taşımaktır.
Baltfood kümesinin genel sekreterliği Lübeck İş Geliştirme A.Ş bünyesinde bulunmaktadır.
foodRegio Bölgesel ve Ulusal İş Birlikleri:
foodRegio bölgesel ve ulusal düzeyde rekabetçilik ve inovasyonu güçlendirmek amacı ile

işbirliği içindedir. Bu işbirlikleri araştırma kuruluşlarını, diğer kümeleri, destekleyici kuruluşları,
danışmanlık firmalarını, medya kuruluşlarını, paketleme ve lojistik endüstrisini
kapsamaktadır.
68
Deutsche Verpackunginstitut e.V Alman

Paketleme Enstitüsü, paketleme
sektöründeki bütün paydaşları bir araya
getiren ulusal bir çatı organizasyonudur.
foodRegio 2014’ten beri üyedir.
Alman Gıda Kümesi, gıda sektörünün

yenilikçi projelerle gelişmesini sağlayan bir
çatı örgütüdür. foodRegio 2012’den beri
üyedir.
“go-cluster” Almanya Ekonomi ve Teknoloji

Bakanlığının girişimidir ve foodRegio bu
girişimin üyesidir.
Hanseatic İşletme, Ekonomi ve Yönetim

Bilimleri Meslek Okulu ve foodrRegio
arasındaki iş birliği öğrencileri iş hayatına
hazırlamaya yöneliktir.
Lebensmittel Technik dergisi foodRegio’nun

düzenlediği “Trend Günlerinin” medya
ortağıdır.
MarkenTechnik danışmanlık
foodRegino’nun düzenlediği “Pazarlama
Menüsü” isimli etkinlikte iş birliği ortağıdır.
Schleswig-Holstein Eyaleti Enerji, Tarım,

Çevre ve Kırsal Bölge Bakanlığı
foodRegio’nun proje ortağıdır ve Pazarlama
Günlerinin organizasyonuna destek
vermektedir.
İsveç, Malmö’da faaliyet gösteren
Packbridge uluslararası paketleme ve
lojistik kümesidir, foodRegio’nun 2013’de
düzenlediği “Trend Gününden” beri ortaklık
içerisindedirler.
Lübeck İş Geliştirme Merkezi destekleyici

kuruluş olarak foodRegio’ya hem ofis yeri
sağlamakta hem de destek vermektedir.
69
7. ILLINOIS SIĞIR ETİ ÜRETİMİ KÜMESİ
Logo
Web Sayfası
https://www.illinoisbeef.com/
Küme Üyeleri
Kümenin Coğrafi Sınırları
Illinois sığır yetiştiricileri tarafından kurulan kümelenme girişimi eyalet içinde sığır üretiminin
sosyal ve fnansal katkılarını daha iyiye ulaştırmak için gerekli olan eğitim, tanıtım ve kalite
faaliyetlerini yürütmek üzere odaklanmıştır. Kümenin 5 yıllık dönem için tanımladığı temel
stratejik alanlar ve amaçlar aşağıdaki gibidir.
Eğitim, iletişim ve
pazarlama üzerinden
eyaletin sığır
endüstrisindeki
rekabet gücünü
artırmak
Eyalet Sığır
Küme Sektörel
Sektörünün
Gelişimi Katılım
Gelişimi
Gönüllü İnsan Finansal Üniversiteler ve Üyeler Arası

Araştırma Standardizas
Liderlik Kaynakları Kaynakları İletişimi Pazarlama
Kuruluşları İle İlişki yon
Programı Geliştirme Geliştirme Geliştirme
Geliştirme
70
Mesleki Yeterlilik Standartlarının Oluşturulması
Illinois’deki sığır yetiştiricileri ve kırmızı et sektörü bir küme haline getirilmiş ve bu küme için
de belli başlı standartlar tanımlanmıştır. Bu standartlardan birisi de mesleki yeterlilik
standartları olmuştur. Söz konusu standartlar Amerika Birleşik Devletlerindeki (ABD) “Mesleki
Yeterlilik Standartları Yasası” esas alınarak Illinois Mesleki Yeterlilik Standartları ve
Kimliklendirme Konseyi (IOSSCC) tarafından ilgili tüm mesleki kurumlar ve eğitim kuruluşları
ile işbirliği yapılarak belirlenmiştir. Çalışmalar IOSSCC tarafından oluşturulan Tarım ve Doğal
Kaynaklar Alt Konseyi tarafından yürütülmüştür. Buradaki amaç sektöre nitelikli işgücünün
kazandırılması ve kümenin daha güçlü bir yapıya kavuşmasının sağlanmasıdır. Yapılan
çalışmalarda; “Besi sığırlarının beslenme ihtiyacı” ve “Besi sığırlarının bakımı” konularında
rehberler hazırlanmıştır. Et üretiminin her aşamasında yer alan; işletme sahipleri, işçiler,
bakıcılar vb. tüm elemanlar için görev tanımlamaları yapılarak tüm işlemlerin standardı
oluşturulmuştur. Bu standartların ana başlıkları aşağıda belirtilmiştir;
Yuk
Kaza ve acil durum prosedürleri
Yemleme ve su verme
Sanitasyon
Doğum
Yeni doğan ve genç hayvan bakımı
Hayvanların kontrolü ve hayvanlara karşı davranışlar
Sağlık ve üretim prosedürleri
Sığırların kimliklendirilmesi
Hayvan parazit ve zararlıları
Kuş / sinek / böcek ve kemirgenlerin kontrolü
Hayvanların nakliyesi
Hayvanların beslenmesi
Kayıt tutma
arıda ana başlıkları verilmiş olan ve alt başlıklarında daha detaylı unsurları bulunan kriterlerin
her biri için üç kademedeki çalışanlara yönelik sorumluluk ve görev tanımlaması yapılmıştır.
71
Söz konusu üç kademe;
 İşletme sahibi
 Yönetici
 Yardımcı
Standardizasyon
Illinois sığır işletmeleri Konsey tarafından verilen belli bir kimlik numarasına sahip olup, her
biri Konsey’in yetkilendirdiği kurumlar tarafından denetlenmektedir. Temelde tüm bu
standartlar ve denetlemeler daha kaliteli bir sığır eti üretiminin sağlanması ve pazarlamada
kolaylık amacı ile yapılmaktadır. Tarım ve Doğal Kaynaklar Alt Konseyinin önerisi ile kümenin
genelinde bir pazarlama planı hazırlanmaktadır. Söz konusu planın hazırlanmasında
profesyonel iş adamları, pazarlamacılar ve akademisyenler ile bir arada çalışılmakta ve
ürünlerin nasıl işleneceğine, nasıl paketleneceğine, tanıtım çalışmalarının ne şekilde
yapılacağına ve hangi kanallar ile pazara çıkılacağına karar verilmektedir (Schwarz et al.,
2002).
Küme Yönetimi
Illinois’deki sığır eti kümesinin idari organizasyonu Illinois Sığır Eti Birliği’dir (Illinois Beef
Association – IBA). IBA; sektörün karlı ve sürdürülebilir bir şekilde çalışması için hizmet
esasına göre kurulmuş kar amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşudur (STK). IBA, 1995
yılında Illinois Sığır Eti Konseyi ve Illinois Kadın Sığır Yetiştiricileri ile birleşerek bugünkü
halini almıştır. IBA farklı bölümlerden oluşmaktadır. Politika Bölümü üyelerine ekonomik ve
hukuki konularda destek olurken Kontrol Bölümü (Checkoff Division), Illinois’deki Eyalet Sığır
Eti Kalite Konseyi’nin hem eyalet hem de ülke genelindeki kontrol işlerini yönetmektedir.
Kontrol Bölümünün görevleri; üreticilerin eğitimi, tüketici farkındalığının artırılması ve
ürünlerin tanıtımıdır. Ayrıca, üyeleri Illinois üniversitelerinin akademisyenlerinden ve tarım
işletmelerinden oluşan ve bağımsız olarak kurulmuş ilave bir kurul da bulunmaktadır.
IBA’nın oluşumunda öncü olan organizasyonlar; Illinois Yem Üreticileri Birliği (1959 – 1978)
ve Cornbelt Hayvan Yemi Üreticileri Birliği (1955 – 1958) olmuştur. IBA’nın Kontrol Biriminin
öncü organizasyonları ise; Illinois Sığır Eti Konseyi (1986 – 1995) ve Illinois Sığır Eti
Endüstrisi Konseyi (1971 – 1985) olmuştur. (IBA, 2017).
Illinois’deki sığır eti sektörünün örgütlenme yapısının geneline bakıldığında; sektörün gelişimi
için en eskisi 1955 yılında kurulmuş bulunan pek çok organizasyonun 1995 yılından itibaren
tek bir çatı altında faaliyet göstermeye başladığı görülmektedir. IBA, temelinde sektörün tüm
72
aktörlerinin bir arada çalıştığı ve yüksek kaliteli sığır eti üretilmesini sağlayan bir ağdır.
IBA’nın içerisinde besi materyali üreticiler, yem üreticileri ve işleme endüstrisi temsilcileri
bulunmaktadır. Bu organizasyonlardan bazıları varlıklarını yitirerek yeni çatı organizasyon
olan IBA’nın bünyesine katılmış olmasına karşılık, bazıları da hem IBA’nın çatısı altında
faaliyet hem de kendi bünyelerinde faaliyetlerine devam etmektedir. Bu şekilde sektördeki
tüm organizasyonların bir araya gelmesi ile hem lobi oluşturmak hem de finansal güç
bakımından daha güçlü kurumsal bir yapı ortaya konmuştur.
IBA, ABD Et İhracatçıları Federasyonu ve Ulusal Sığır Eti Üreticileri Birliği’nin; IBA’nın Kontrol
Bölümü ise ayrıca Eyalet Sığır Konseyinin üyesidir.
IBA Politika Bölümünün Misyonu: “Üyelerimize hizmet etmek ve Illinois'de sığır eti
endüstrisinin yaşayabilirliğini arttırmak”
IBA’nın Kontrol Bölümünün Misyonu: “Eğitim, iletişim ve pazarlama yoluyla sığır eti için talep
oluşturmak” (IBA, 2017).
IBA’nın iki ayda bir yayınlanan bir dergisi bulunmaktadır. Dergide sektörle ilgili bilgi ve
gelişmelere yer verildiği gibi, aynı zamanda çeşitli makaleler ve köşe yazıları
yayınlanmaktadır. Derginin içeriği özellikle üreticilerin işletme yönetimi ve pazarlama
konularında daha iyi kararlar almalarını sağlayacak şekilde hazırlanmaktadır.
IBA sektörle ilgili çalışan çeşitli şirket ve uzmanlar ile ikili işbirliği anlaşmaları yaparak
üyelerine daha uygun fiyattan hizmet, ürün ve ekipman temin etme olanağı sağlamaktadır.
Söz konusu anlaşmalar ve kısaca kapsamları aşağıda belirtildiği gibidir;
 Air-Evac; tıbbi yardım ve ambulans hizmetleri sağlayan bir firmadır. IBA üyeleri bu
hizmetlerden öncelikli ve daha düşük fiyattan yararlanabilmektedir.
 Sektördeki işletmelere çevresel danışmanlık hizmeti verecek çeşitli uzmanlar ile

anlaşılmıştır.
 Sloan Implement adlı şirket ile yapılan bir anlaşma ile John Deere ekipmanlarını daha
uygun fiyata satın almak mümkündür.
 Verdesian adlı şirket tarafından “Çiftlik Gübresinden Fazlası” (More than Manure)
kapsamında hazırlanan ürünler ile hayvancılık işletmelerinde üretilen çiftlik
gübrelerinin daha yarayışlı hale gelmesi sağlanmaktadır.
https://www.youtube.com/watch?v=YDDM_bb7kD0
73
 Summit Livestock Facilities adlı şirket bir sermayeye erişim programı hazırlamış olup,
IBA’nın üyeleri şirket danışmanları ile projelerini tartışabilmekte ve bu projelere
finansman sağlayacak yatırımcılar bulabilmektedir.
IBA’nnın aynı zamanda genç üreticilere yönelik olarak kurulmuş Illinois Genç Sığır Eti
Birliği (IJBA – Illinois Junior Beef Association) bulunmaktadır. Birliğin genç üreticilere
yönelik olarak çıkarttığı “The Vision” (Vizyon) adlı ayrı bir dergisi vardır. IJBA’nın üyeleri
en küçük 8, en büyük ise 21 yaşında olabilmektedir. Gençlerin 25 $’lık üyelik aidatının
harçlıklarından ödenmesi istenmektedir. IJBA’nın üyeleri için geziler, konferanslar ve
yarışmalar (sığır eti ve sığırcılık ile ilgili fotoğraf, toplum içerisinde konuşma yarışmaları
vb.) düzenlenmekte olup, özellikle liderlik eğitimlerine büyük önem verilmektedir.
Üniversitedeki gençler için işletmelerde staj olanağı sağlanmakta ve bazı üniversitelilere
burs verilmektedir (IBA, 2017).
IBA’nın gençlik birliği olan IJBA, özellikle yeni neslin hayvansal üretimi bilinçli yapması,
sevmesi, babadan kalma yöntemleri değil de bilimsel yöntemleri kullanması ve liderlik
vasıflarının geliştirilmesi açısından çok önemli bir organizasyondur. Neredeyse daha çocuk
yaşta verilen eğitimler ile gelecekteki sığır eti üretiminin daha bilinçli bir nesle devredilmesi
sağlanacağı gibi, aynı zamanda genç üreticileri hayvansal üretimde tutmak mümkün
olacaktır.
74
8. VEGEPOLYS
Logo
Web Sitesi
https://www.vegepolys.eu/
Üyeler
Konum
350 ‘den fazla aktif üye (kamu kurumları, şirketler,
üniversiteler, araştırma kuruluşları, kooperatifler,
sivil toplum kuruluşları)
VEGEPOLYS, üretimin tarihsel bir gelenek olduğu “Pays de la Loire” bölgesinde kurulmuştur.
Fransa’daki 27 bölgeden biri olan Pays de la Loire ülkenin batısında bulunmaktadır.
Bölgedeki toprakta bulunan uygun su içeriği, sıcaklık ve havalandırma koşulları ile birlikte
canlılık ve bölgedeki şirketlerin sahip olduğu know-how ulusal ve yerel hükümetlerin
desteğini yıllarca çekmiştir. Bu durum bölgenin özel bitkiler alanında lider olmasını ve
kümelenmenin gerçekleşmesini sağlamıştır. Bölgenin bir diğer özelliği ise tek bir coğrafi
alanda hem özel sektörü (girişim) hem araştırma bazında kamu kuruluşlarını hem de eğitim
kurumlarını bir araya getirmesi ve bitki dünyasında Avrupa’da büyük bir güç oluşturmasıdır.
Dünya çapında rekabetçi bir küme olarak VEGEPOLYS, dünyaya açık olmakla birlikte kendi
uluslararası ağını geliştirmekte olup hem Fransa’daki hem de dünyadaki diğer kümelerle
ortaklıklar yapmaktadır.
Kümenin Ortakları ve Çalışma Alanları
Kümenin odak noktasını ya da çalışma alanını, işgücü ve ekipman gibi üretim faktörlerindeki
gereksinimlerin karakterize edilmesiyle birlikte, metrekare başına yüksek bir ciro sağlayan,
katma değeri yüksek bitkisel üretim olarak açıklamak mümkündür. Kümedeki şirketlerin
çalışma alanlarına bakıldığında; bahçe bitkileri, tohumlar, tarla bitkileri, fidancılık, bağcılık,
75
mantarlar, tütüncülük ile birlikte ekipman üreticileri, servis sağlayıcıları, tedarikçiler gibi bitki
üretiminde önemli bir yer olan dolaylı iş alanları bulunmaktadır.
Kümedeki şirketler ve faaliyetleri rakamlarla birlikte incelendiğinde, bahçe bitkilerinde; saksı
bitkileri, çiçek soğanı, dikilmeye hazır mevsimlikler, bodur bitkiler üretiminde ülkede lider
konumda bulunmaktadır. Buna ilave olarak yaklaşık 3.400 hektarlık bir alanda
gerçekleştirilen bahçe bitkileri üretiminin %90’ı yerel ve ulusal pazara sunulmaktadır.
Üretimin %10’u ise çoğunluğu Avrupa olmak üzere ihraç edilmektedir. Bu alanda küme
bünyesinde 280 şirket faaliyet göstermekte olup tam zamanlı 3.300 işçi bulunmaktadır.
Tohumculuk alanında küme rekabet karşısında dinamik araştırma algısıyla hareket
etmektedir. Ulusal üretimin %25’i ve 60 milyon avroluk ciro ile sebze ve çiçek tohumlar
üretiminde ulusal düzeyde lider konumdadır. Hacim bakımında Avrupa’daki ilk, dünyanın ise
3 üncü ihracatçı tohum üreticisidir. Ulusal düzeyde ülkenin kenevir tohumu üretiminde %95’lik
payı oluşturmaktadır. 1.330’un üzerinde işletme sayısı ile birlikte yaklaşık 3.000 kişi bu
alanda çalışmaktadır.
Sebze üretiminde, ulusal üretimin %80’ini oluşturan marul ile ulusal üretimin %27’sini
oluşturan pırasa diğer önemli ürünlerdir. Bu alanda Anjou Bölgesi’ndeki üreticileri %20-30’u
cirolarını sadece ihracattan oluşturmaktadır. Şirketlerin %41’i kooperatiflere grup olarak
dağılmış olup, 4.300’ü tam zamanlı olmak üzere toplamda 20.200 işçi bu alanda
çalışmaktadır.
Küme, fidancılık alanında siyah frenk üzümü ve elma üretiminde ulusal düzeyde lider
konumdadır. Anjou Bölgesi elma üretiminde alan ve tonaj bakımından en büyük üreticidir.
Fidancılıkta ihracat hacminin %50’si Loire Valley’de üretilmektedir. Kümede bu alanda
faaliyet gösteren 471 uzman şirket, 3.600’ü tam zamanlı 22.700 kişi çalışmaktadır.
Bağcılıkta, üretimin %75’i Fransa’da tüketilmekte olup geri kalan %25’i Büyük Britanya,
Belçika, Almanya, Hollanda ve Amerika Birleşik Devletleri’ne ihraç edilmektedir. Kümedeki
üzüm bağları yaklaşık 42.000 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Kümede bu alanda faaliyet
gösteren 4.100 işletmede toplam 2.200 tam zamanlı işçi bulunmaktadır.
Sağlık ve güzellik alanında kullanılan şifalı bitkilerin üretiminde, diğer tüm alanlarda olduğu
gibi kümenin çok önemli bir payı bulunmaktadır. 700 hektarlık alanda 70 ‘in üzerinde farklı
türün üretimi yapılmaktadır. Bu alanda ulusal ve uluslararası düzeyde lider konumda olan
20’inin üzerinde işleme ve ticaret şirketi Pays de Loire bölgesinde bulunmaktadır.
76
Kümenin Rekabet Gücü

Kümenin önemli özelliklerinde biri işletmelerin ihtiyaçları, talepleri ve kümenin faaliyet
gösterdiği sektördeki trendler doğrultusunda faaliyet gösteren kamu kuruluşlarının ve
araştırma merkezlerinin bulunmasıdır. Bu kapsamda kamu tarafında bulunan, INRA (Institut
national de la recherche agronomique), INH (Institut national d'horticulture) , Angers
Üniversitesi (UA), Ziraat Yüksek Okulu (ESA), Batı Katolik Üniversitesi (UCO) örnek olarak
gösterilebilir. Bu kuruluşlardan INRA, UA ile birlikte Agrocampus Quest’in birlikte oluşturduğu
“Federative Research Structure” kurumu 360 araştırmacı ve teknisyenin faaliyet gösterdiği
bitki kalitesi ve sağlığına odaklanan bir merkez olarak kümeye katkı sağlamaktadır.
Ek olarak kümenin faaliyet gösterdiği tüm alanları kapsayan ve bu alanlarda gerçekleştirdiği
Ar-Ge uygulamalarıyla işletmelerle işbirliği gerçekleştiren teknik enstitüler ve merkezler
bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak;
Tohum: Tohum ve Çeşitleri Test Ajansı (GEVES), Ulusal Tohum Deneme İstasyonu (SNES),
Meslekler arası Tohum ve Fide Grubu (GNIS)
Süs-bahçe bitkileri: Bölgesel Bahçe Bitkileri Bürosu (BAD), Süs Bahçe Bitkileri Uygulama
Birliği (AEHO)
Sebzecilik: Pays de la Loire Bölgesel Sebze Uygulama Birliği (ARELPAL)
Bağcılık: Şarap Teknik Enstitüsü (ITV)
Mantarcılık: Mantar Teknik Merkezi (CTC)
VEGEPOLYS kümesini diğerlerinden bir adım öne taşıyan diğer etken Valcampus Eğitim
merkezidir. 2006 yılında kurulan Valcampus, kamu ve özel kuruluşlar arasında gerçek bir
işbirliği geliştirilmesine katkı sunmaktadır. Bununla birlikte Valcampus bünyesinde 2
mühendislik okulu (Agrocampus Quest, Groupe Esa), 2 üniversite (Université d'Angers,
Université catholique de l'Ouest), 3 teknik ve özel kolej (Campus de Pouillé, Lycée du
Fresne, Lycée de Montreuil Bellay) ve bir araştırma merkezi (INRA Angers) bulunmaktadır.
Vegepolys Kümesi’nin başlıca fon kaynaklarını Avrupa Birliği Bölgesel kalkınma fonları, Yerel
hükümetin destek ve teşvikleri ve Fransa Cumhuriyeti hükümetinin bölgeler için ayırdığı
fonlar oluşturur.
77
9. İSKOÇ SIĞIR VE KUZU BİRLİĞİ
Logo Web Sitesi
https://www.scotchkitchen.com/
Konum Üyeler
Çiftçiler
İskoç sığır ve kuzu eti, adından da anlaşılabileceği gibi İskoçya’da yetiştirilen sığır ve
kuzuların etlerinden elde edilen ve İngiltere genelinde oldukça eski dönemlerden beri lezzeti
ile ün yapmış etlerdir. İskoçya Kalite Sığır ve Kuzu Birliği (İSKB), hem sığır ve kuzu
yetiştiricilerini hem de işleyenleri kapsayan bir birliktir. İskoç Sığır ve Kuzu Etleri 2004 yılında
her ikisi de PGI (Mahreç İşareti) olmak üzere AB’de tescil edilmiştir. Tecile ilişkin bilgiler Tablo
10’da verilmiştir.
Tablo 1. İskoç Sığır ve Kuzu Eti Coğrafi İşaretine İlişkin Genel Bilgiler
Coğrafi İşaret Adı İskoç Sığır ve Kuzu Eti (iki ayrı tescil)
Tescil Türü PGI (Mahreç İşareti)
Scotch Quality Beef and Lamb Association (İskoçya Sığır ve Kuzu
Tescil Sahibi
Birliği)
Yayın Tarihi 21/06/1996 (Her iki tescil)
Mainland Scotland
Western Islands
Coğrafi Sınırları
Orkney Islands
Shetland Islands
78
Kullanım Biçimi
Etiketleme/Markalama
Ayırt Edici İskoç kuzu ve sığır eti, İskoçya’da yetiştirilen, kesilen ve işlenen
Özelliği kuzu ve sığırlardan elde edilen etlerdir.
Kaynak: Anonymous 2004 ve 2004a, Scotch Beef ve Scotch Lamb Tescilleri,
UK/PGI/0117/0275; UK/PGI/0117/0274
İskoç Sığır ve Kuzu Eti, tüm Avrupa’da ün yapmış ve İskoç tarım ekonomisi açısından çok
önemli olan bir üründür. İskoç Sığır ve Kuzu Eti, özellikle pazarlamada ve kalite sisteminin
kurulmasında büyük bir başarı göstermiştir. AB sınırlarında taze et olarak ilk tescil alan ürün
olması ve coğrafi işareti başarılı bir şekilde kullanması bu ürünü hem AB genelinde yaşanan
hem de diğer ülkelerden gelen ithal etlerin rekabetine karşı korumuştur (Giha ve ark. 2009).
İlk tanıtım çalışmaları coğrafi işaret tescilinden çok daha önceki dönemlere gitmektedir. İskoç
Birliği söz konusu önemli yöresel ürünlerinin tanıtımını 1974 yılında yapmaya başlamıştır
(Anonymous 2004; Anonymous 2004a).
2007 ve 2009 yılları arasında AB genelinde Orkney Sığır Etleri (PDO), Shetland Kuzu Etleri
(PDO) ile Welsh Sığır (PGI) ve Welsh Kuzu etleri (PGI) de coğrafi işaret almış ve AB
piyasasında oldukça yoğun bir rekabet yaşanmaya başlanmıştır. Buna rağmen Birleşik
Krallıkta İskoç etlerinin perakende satış değeri %21 oranında (300 milyon sterlin) artmıştır.
İskoçya’daki artış ise %18 oranında (76 milyon sterlin) olmuştur. İskoç etleri aynı dönemde
hem Birleşik Krallık hem de İskoçya genelinde en fazla satılan et markası olmuş ve
perakende sektöründeki satış miktarını Birleşik Krallık genelinde %12, İskoçya genelinde ise
%22 oranında artırmıştır (Giha ve ark. 2009). İskoç etlerinin ekonomiye katkısı hakkında
herhangi bir kaynak bulunamamakla birlikte sadece coğrafi işaretin kullanımı ve kaliteli et
üretim sürecinin işletilmesi ile yaşanan değer artışları dikkate alındığında, toplam değerin çok
daha yüksek olduğu net bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
İskoç sığırları bölgenin yerli bir ırkı olup en önemli özelliği doğal ortamda ve istedikleri kadar
beslenmeleri, yem kısıtlamasına gidilmemesi ve yaz – kış sürekli olarak açıkta besicilik
yapılmasıdır. Özetle, etlerin kalitesi doğal üretim sistemlerinin uygulanmasından
kaynaklanmaktadır. İskoç sığırlarının yetiştirilmesi esnasında sadece genç hayvanlar belli bir
süre korunmak adına kapalı sistemde tutulmakta daha sonra onlar da açıkta beslemeye
alınmaktadır. Bu hayvanların hiç birine büyüme hormonu verilmemektedir. Hayvanların
kesimine de ayrı bir özen gösterilmektedir. Kesim ağırlığına ulaşan hayvanlar için en yakın
kesimhane kullanılmaktadır. Bu özellikle hayvanların kesime giderken stresini azaltmak
79
açısından son derece önemlidir. Kesim aşamasında strese giren hayvanların etleri daha sert
olmakta ve et kalitesi bozulmaktadır. Kesilen hayvanlar en az üç hafta askıda tutulmaktadır.
İskoç Sığır ve Kuzu Birliği (İSKB) İskoç etlerini pazarlarken en fazla üzerinde durdukları
konuların başında etin lezzetinin yanı sıra hayvan refahı ve ekosistemin korunması
gelmektedir. Günümüzde gelişmiş ülkelerin pek çoğunda tüketicilerin yöresel ürünlere ilgisi
olduğu kadar doğal üretilmiş, doğa ile uyumlu ve herhangi bir kimyasal kullanılmamış
ürünlere olan ilgisi de oldukça yüksektir. İSKB tüketicilerin tüm duyarlılıklarını dikkate alan
temalar üzerinden pazarlama çalışmalarını yapmaktadır.
Birlik, coğrafi işaret tescili dışında kendi kalite kriterlerini belirlemiş ve ortaya QMS (Quality
Meat Scotland - Kaliteli İskoç Eti) adını verdikleri bir kalite güvence sistemi koymuşlardır
(Simpson ve ark. 1998). Söz konusu sistem 1990’lı yılların başında şekillendirilerek hayata
geçmiş olup, günümüzde halen etkili bir şekilde uygulanmaktadır. İskoç Sığır ve Kuzu
Birliğinin ortaya koyduğu kalite güvence sistemi 1999 yılında İskoç Kırsal Kalkınma Planı
içerisinde desteklenecek konuların arasına girmiştir (RDP, 2005).
QMS sisteminin geliştirilmesi sayesinde İngiltere’de baş göstererek dünyaya yayılan ve pek
çok ithalat yasağını da beraberinde getiren Deli Dana Hastalığının İskoçya’dan yapılan
ihracatı tıkamasının önüne geçilmiş ve coğrafi işaret sınırları içerisinde kalan bölge krizi daha
hafif atlatmıştır (Simpson ve ark. 1998).
Birlik, QMS kalite güvence sistemi ile İskoçya’da coğrafi işaret ve İskoç Eti logosu altında
satılacak olan tüm etler için hayvanların yetiştirilmesinden, etin satışa sunulmasına kadar ki
tüm aşamalar için kalite kriterleri belirlemiştir. QMS sisteminin üyeleri aşağıdaki gibidir;
 Hayvan Pazarları Sahipleri
 Hayvan Üreticileri
 Yem Üreticileri
 Nakliyeciler
 Mezbahalar, Paketleme ve İşleme Tesisleri
Sistem içerisinde hayvan yetiştiriciliği ile ilgili tüm birimler bulunmaktadır. İskoç etlerinin
pazarlama başarısının altında yatan en önemli unsur, kalitenin tüm tedarik zincirindeki
aktörler ile birlikte bir bütün olarak korunmasıdır. Sektör temsilcilerinin her biri İskoç etlerinin
80
pazar payının ve değerinin artması ile kendi katma değerlerinin de artacağının bilincinde
olarak ortak hareket etmektedir.
81
Kalite Güvence Sistemini Oluşturan Standartlar ve Lisans;
 Sığır ve Koyun Yetiştiriciliği Standartları
 Yem Standartları
 Taşıma Standartları
 Hayvan Pazarı Standartları
 Kesim ve İşleme Standartları
 Lisanslama Kuralları
Yukarıda sıralanmış olan standartların her biri İSKB’nin web sitesinde yayınlanmakta ve belli
aralıklar ile güncellenmektedir.
Özellikle hayvan pazarlarındaki ortam şartları ile taşıma araçlarının nitelikleri hayvanlardaki
stresi minimuma indirmek için hazırlanmıştır. Hayvanların taşınması esnasında kullanılacak
olan araçlar QMS standartlarına uymadığı takdirde etler için logo kullanımına izin
verilmemektedir. Aynı durum diğer tüm standartlar için geçerlidir. Bu nedenle araçlar,
yetiştiriciler ve pazar yerlerinin İSKB tarafından onaylanması gerekmektedir (QMS 2015).
Etlerin piyasada İskoç Eti olarak satılabilmesi için hayvanların İskoçya’da doğup büyümesi,
kesilmesi ve kalite standartlarını karşılaması şart olmakla birlikte hayvanların aşağıdaki
kriterlere de uyması beklenmektedir;
 Kesilecek hayvanlar 12 ayın üzerinde olmalıdır
 Genç boğaların ise 16 aylıktan küçük olması gerekmektedir
 Steer ya da Heifer ise 48 ayın altında olmalıdır
 Buzağısı varsa ya da gebe ise kesilmemelidir (QMS 2014).
QMS kesim ve işleme standartları da aşağıdaki ana başlıklardan oluşmaktadır;
 Kesimhanelerin ve işleme tesislerinin yerleşimi ve gıda hijyen kurallarına uyumu
 Canlı hayvanların taşınması ve kesim için bekletilmesi
82
 Kesim, soyma, sınıflandırma ve soğutma
 Et kesimi
 Paketleme
 Etiketleme, pazarlama ve promosyon malzemeleri
 Depolama ve Dağıtım
OMS işleme standartlarında aynı zamanda HACCP kuralları da uygulanmaktadır (QMS

2013).
83
İSKB, coğrafi sınırlar içerisindeki tüm hayvan yetiştiricilerini ve et üreticilerini denetlemektedir.

Denetlemeler yıllık olarak yapıldığı gibi aynı zamanda şikayet ya da istenmeyen bir durum
meydana geldiği zaman da yapılabilmektedir. Denetlemelerden sonra logo kullanımına izin
verilmektedir.
İSKB, coğrafi işaret tescilinde kullandığı logoları da zaman içerisinde değiştirmiş ve yeni bir
logoya geçiş yapmıştır. Standartlara uygun üretilen etlerin her birinde aşağıda verilen logolar
kullanılmaktadır. Logo kullanımının da yukarıda belirtildiği gibi standartları bulunmaktadır.
Logolar mutlaka coğrafi işaret logosu ile birlikte kullanılmalı ve coğrafi işaret logosunun çapı
en az 15 mm olmalıdır.
İskoç sığır ve kuzu etinin tanıtılıp yayılması amacıyla çok çeşitli faaliyetler uygulanmaktadır.
Aşağıda söz konusu faaliyetler verilmiştir:
1999 yılında İSKB tarafından denetlenen 15.000’den fazla hayvan çiftliği ve 30 et işletmesi
bulunmaktayken, bu sayının günümüzde kaç olduğuna dair herhangi bir bilgiye
rastlanılamamıştır. Aynı dönemde 2.000 kadar kasap ile de iletişim içerisinde bulunulmuştur.
2000’li yılların sektör açısından en büyük sorunlarından biri olan Deli Dana Hastalığı ile
mücadelede İSKB tarafından yürütülen kaliteli ve kontrollü et kampanyaları oldukça işe
yaramıştır. Aynı dönemde yerel televizyon kanalları aracılığıyla İskoç Etleri ve coğrafi
işaretleri ile ilgili reklam kampanyaları yürütülmüştür (Simpson 1999).
İSKB, kendi web sitesinde düzenli olarak İskoç sığır ve kuzu eti, coğrafi işareti ve QMS
sistemi hakkında bilgiler aktarmakta, aynı zamanda web sayfasında oldukça geniş bir şekilde
ve farklı kategorilerde hazırlanmış etli yemek tarifleri sunmaktadır.
İskoç Hükümeti, Gıda Standartları Ajansı, gıda etiketlerinde ülke orijini belirtilmesi konusunda
tüketicileri bilgilendirecek bir rehber hazırlamıştır. Söz konusu tüketici rehberinde, ürünlerin
izlenebilirliği, yöresel nitelikleri, nasıl takip edilebilecekleri, coğrafi işaretlerin ne anlama
geldiği vb. bilgiler bulunmaktadır (FSA 2010).
İskoçyalı Kasaplar Kulübü (Scotch Butchers Club) 2015 yılının İskoç Yiyecek ve İçecek Yılı
olması nedeniyle İskoçya okullarında sadece PGI coğrafi işaretli İskoç sığır ve kuzu etleri
kullanılarak hazırlanmış hamburger yarışması düzenlemiştir. #tasteScotland hashtagleri ile
sosyal medya aracılığıyla da paylaşımda bulunmaktadırlar (SBC 2015). Söz konusu kulübün
2.000’den fazla üyesi vardır.
QMS, gıda hizmetleri ile yakın bir ilişki içerisinde çalışmaktadır. Bu kapsamda “İskoç Sığır Eti
Kulübü” kurulmuş olup, 300 restoran bu Kulübe üyedir. Avrupa genelinde ise 1.000’e yakın
84
üyesi bulunmaktadır. Söz konusu restoranlarda İskoç Sığır ve Kuzu Eti ve coğrafi işaretinin
amblemleri bulunmakta ve aşçılar sürekli olarak eğitime ve bilgilendirmeye tabi tutulmaktadır
(QMS 2015).
İSKB, endüstrinin de desteği ile İskoçya Yiyecek-İçecek Koleji’ni (Scotland Catering College)
kurarak özellikle yemek yapmaya hevesli genç şefler için kurslar düzenlemektedir. Bu
kursların ana teması İskoç sığır ve kuzu etlerinin kullanıldığı yöresel İskoç yemekleridir.
İskoç Sığır ve Kuzu Eti ile ilgili afişler pek çok restorana, reklam panolarına, duraklara
asılmakta, coğrafi işaretleri tanıtıcı broşürler kullanılmaktadır.
Şekil 18: İskoç Sığır ve Kuzu Eti Tanıtım Çalışmalarında Kullanılan Afiş ve Broşür Örnekleri
85
İSKB en önemli faaliyetlerinden biri süpermarket zincirleri ile anlaşmalar yapmaktır.

İskoçya’da yapılan bir araştırmaya göre tüketicilerin %70’i taze et ve et ürünlerini
süpermarketlerden almaktadır. Aynı zamanda gün geçtikçe süpermarketlerin perakende
sektördeki ağırlığı artmaktadır. Ayrıca süpermarketten alışveriş eden tüketicilerin birçoğu A,
B, C ve C1 sosyo-ekonomik statüye sahiptir. Esas olarak et ürünleri de yüksek fiyatlı ürünler
olduğu için yüksek sosyo – ekonomik statüdeki tüketicilere hitap etmektedir. Bu nedenle
pazarlamada stratejik öncelik süpermarketlere yoğunlaşmak olarak görülmektedir. Bu
kapsamda pek çok perakendeci ile anlaşma sağlanmıştır. En önemli anlaşmalardan biri ise
özellikle Avrupa’da önemli bir yeri olan Tesco zincir marketleri ile yapılmıştır. Tesco,
İskoçya’daki marketlerinde sadece coğrafi işaretli ve logolu İskoç Sığır ve Kuzu Etini
satacağını açıklamıştır. Söz konusu satış Tesco’nun kendi markası altında (own-brand)
ancak logolu olarak yapılacaktır. Mevcut durumda İskoçya’daki 160 et tesisi yine İskoçya’daki
200’e yakın Tesco marketlerine et tedarik etmektedir (Taverner 2014).
AB Komisyonu 2015 yılında İSKB’nin başarılı QMS uygulamalarından dolayı, bu

uygulamalarını geliştirebilmesi için kırmızı et endüstrisine 1,2 milyon Euro hibe desteği
sağlamıştır. Söz konusu destek 2 yıl için verilmiş olup, hibe desteğinin amacı İskoç Sığır ve
Kuzu Eti coğrafi işaretinin Birleşik Krallık dışında beş önemli Avrupa pazarında daha
tanıtılması ve yaygınlaştırılmasıdır. Bahsi geçen ülkeler; Danimarka, Belçika, Almanya,
Hollanda ve İsveç’tir. Bahsi geçen ülkeler 2011 yılında yapılan bir araştırmaya göre QMS’in
uygulamaları açısından İSKB’nin ihracat potansiyeli yüksek olan ülkelerdir. Bu nedenle
promosyon çalışmalarının bu ülkelerde uygulanması uygun görülmüştür. Programın tamamı
2,4 milyon Euro tutmakta olup, hibe dışında kalan tutar İskoç et sanayi tarafından
karşılanacaktır (Anonymous 2015).
86
Bölüm 3: Uluslararası Canlı Hayvan ve
Kırmızı Et Ticareti
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Dış Ticaret Raporu
İÇİNDEKİLER
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1


ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1

Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41

TABLOLA
Tablo 1.1. Dünyadaki Toplam Canlı Hayvan İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı
Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)..............................................................................3
Tablo 1.2. Dünyadaki Toplam Canlı Hayvan İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin
İthalat Değerleri (1.000$)...............................................................................................7
Tablo 1.3. En Çok İthalat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Hayvan İthalatı
(1.000$) 10
Tablo 1.4. En Çok İhracat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Hayvan İhracatı
(1.000$) 14
Tablo 1.5. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatı ve Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$).............................................................18
Tablo 1.6. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatında Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış Yapanlar)...............20
Tablo 1.7. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatında Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış Yapanlar).............20
Tablo 1.8. Dünyadaki Toplam En Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı ve Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)...............................................................23
Tablo 1.9. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İthalatında Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış Yapanlar).................25
Tablo 1.10...........Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İthalatında Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış Yapanlar)...............25
Tablo 1.11. En Çok İthalat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Büyükbaş Hayvan
İthalat Değerleri (1.000 $)............................................................................................27
Tablo 1.12............Dünyanın Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatı ve Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)............................................................32
Tablo 1.13............Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatı ve Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)...............................................................34
Tablo 1.14..........Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatında Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış Yapanlar)...............36
Tablo 1.15..........Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatında Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış Yapanlar).............36
Tablo 1.16...........Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatında Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış Yapanlar).................37
Tablo 1.17...........Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatında Önde Gelen
İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış Yapanlar)...............37
Tablo 1.18. Dünyadaki Toplam Et ve Yenilen Sakatat İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı
Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)...........................................................................41
Tablo 1.19...Dünyadaki Toplam Et ve Yenilen Sakatat İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı

Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)............................................................................43
Tablo 1.20.....En Çok İhracat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Et ve Yenilen Sakatat
İhracatı (1.000 $).........................................................................................................45
Tablo 1.21..Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İhracatı
ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)...................................50
Tablo 1.22.. .Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İthalatı
ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $).....................................52
Tablo 1.23..............Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş)
İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri...........................54
Tablo 1.24..............Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş)
İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri.............................55
Tablo 1.25.. .Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracatı ve Önde
Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)..................................................59
Tablo 1.26... .Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İthalatı ve Önde
Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000$).....................................................61
Tablo 1.27..Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracatında Önde
Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri........................................................63
Tablo 1.28.. .Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İthalatında Önde
Gelen İthalatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri.........................................................64
Tablo 1.29.....................Dünyadaki Toplam Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya
dondurulmuş) İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)
68
Tablo 1.30.....................Dünyadaki Toplam Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya
dondurulmuş) İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $). .70
Tablo 1.31..............Dünyadaki Toplam Küçükbaş Hayvan Eti İhracatında Önde Gelen
İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri..................................................................72
Tablo 1.32. Dünyadaki Toplam Küçükbaş Hayvan Eti İthalatında Önde Gelen İthalatçı
Ülkelerin İthalat Birim Değerleri...................................................................................73
ŞEKİLLER
CANLI HAYVANLAR; HAYVANSAL ÜRÜNLER

Temel gıdalardan et ve et ürünleri, insan beslenmesindeki yeri ve özellikle gelişmiş ülkelerde
tüketici taleplerinin karşılanmasının zorunluluğu nedeniyle, dünya ticaretinde büyük bir önem
taşımaktadır. Bu çerçevede aşağıda GTİP kodları ile verilen ürünler ile ilgili uluslararası
ticaret verileri incelenmiştir.
Hayvansal Ürünler
02_Etler ve Yenilen
01_Canlı Hayvanlar
Sakatat
0201_Soğutulmuş ve
0102_Büyükbaş
Taze Büyükbaş
Hayvan
Hayvan Eti
0104_Küçükbaş 0202_Dondurulmuş
Hayvan Büyükbaş Hayvan Eti
0204_Dondurulmuş,
Soğutulmuş ve Taze
Küçükbaş Hayvan Eti
1) CANLI HAYVANLAR
1. 1 Dünyada Canlı Hayvan İhracatı
Dünya canlı hayvan ihracatı kapsamında sadece büyükbaş ve küçükbaş hayvan ticareti ele
alınmamış olup, dünya genelindeki bütün canlı hayvan ticareti (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı,
toynaklı, domuz) verileri üzerinden analiz yapılmıştır. Dünyada yıllık bazda gerçekleştirilen
toplam canlı hayvan ihracat değeri son 5 yılda (2012-2016) ortalama 22 milyar $
düzeyindedir. Bu yıllar arasında en büyük canlı hayvan ihracatçısı ülke olan Hollanda,
dünyadaki toplam ihracatın yaklaşık %9’unu gerçekleştirmiş ve ortalama olarak yılda 2 milyar
546 milyon $ değerinde ihracat yapmıştır. Hollanda ile birlikte diğer önemli canlı hayvan
ihracatçısı ülkeler olan Fransa, Kanada, Almanya ve Avusturalya pazarın yaklaşık %44’üne
sahiptir.
1
Ele alınan söz konusu beş yıllık süreçteki dünya ihracat rakamları incelendiğinde, 2012-2014
döneminde ihracatta bir artış trendinin gözlenmesine karşın son yıllarda küçük de olsa bir
düşüş yaşandığı anlaşılmaktadır. Bu süreçte ciddi bir pazar kaybı yaşayan ülke olan
Brezilya’nın, 2013 yılındaki 782 milyon $ olan ihracat rakamı %63 azalışla 2016 yılında 284
milyon $ seviyesine gerilemiştir. 2014 ve 2016 yıllarına ait veriler karşılaştırıldığında, canlı
hayvan ihracatında oransal bakımdan en büyük azalış Brezilya’da gerçekleşmekle birlikte en
büyük 5 ihracatçı ülkenin tamamının ihracat gelirlerinin azaldığı, Kanada’nın 830 milyon $ ile
en yüksek tutarda ihracat gelir kaybı yaşadığı görülmektedir. Canlı hayvan ihracatında ilk
beşte yer alan ülkeler, incelenen 2012-2016 döneminde konumlarını korumakta olup, bu
ülkelerin hayvancılık verileri incelendiğinde sadece ihracatta değil büyükbaş hayvan
üretiminde de lider ülkeler olduğu görülmektedir. Bunun temel sebepleri arasında sahip
oldukları iklimsel ve coğrafi avantajların yanı sıra bu ülkelerin hayvancılık sektöründe doğru
politikalar belirlemeleri ve hayata geçirmelerinin önemi büyüktür.
Dünyadaki toplam canlı hayvan (GTİP Kodu 01) ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ihracat yapılan ürün grubunun %39,89 oranla canlı
büyükbaş hayvan (GTİP Kodu 0102) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası ile
%18,85 oranında canlı domuz (GTİP Kodu 0103), %13,98 oranında canlı kümes hayvanı
(GTİP Kodu 0105), %11,98 canlı at, eşek, katır ve bardo (GTİP Kodu 0101), %9,75 oranında
canlı koyun ve keçi (GTİP Kodu 0104) ve %5,55 oranında diğer canlı hayvan (GTİP Kodu
0106) ihracatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 1’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı hayvan ihracatçısı ülkelerin yıllık ihracat
değerleri ve beş yıllık döneme ait ortalama ihracat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 1’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı hayvan ihracatçısı ülkelerin yıllık ihracat
değerleri ve beş yıllık döneme ait ortalama ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Şekil 1. 2’de dünyada toplam canlı hayvan ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı grafik
şeklinde verilmiştir.
2
Tablo 1.1. Dünyadaki Toplam Canlı Hayvan İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

ÜLKELER 2012 2013 2014 2015 2016
) ) ) ) ) Ortalama Ortalama(%)
Toplam İhracat 22.261.26 23.310.30 24.512.07 21.143.70 20.252.60 22.295.988
2 3 4 1 2
1 Hollanda 2.651.424 11,91% 2.989.661 12,83% 2.659.391 10,85% 2.128.152 10,07% 2.302.073 11,37% 2.546.140 11,42%
2 Fransa 2.490.415 11,19% 2.433.659 10,44% 2.413.288 9,85% 2.216.184 10,48% 2.152.628 10,63% 2.341.235 10,50%
3 Kanada 1.621.261 7,28% 1.824.440 7,83% 2.444.771 9,97% 1.916.658 9,06% 1.613.877 7,97% 1.884.201 8,45%
4 Almanya 1.792.173 8,05% 2.033.958 8,73% 2.017.449 8,23% 1.727.484 8,17% 1.641.291 8,10% 1.842.471 8,26%
5 Avustralya 1.094.706 4,92% 1.015.387 4,36% 1.475.970 6,02% 1.355.205 6,41% 1.427.248 7,05% 1.273.703 5,71%
6 Danimarka 1.178.110 5,29% 1.246.174 5,35% 1.312.477 5,35% 1.016.614 4,81% 1.078.614 5,33% 1.166.398 5,23%
7 ABD 1.189.530 5,34% 1.019.525 4,37% 944.407 3,85% 757.361 3,58% 784.223 3,87% 939.009 4,21%
8 Meksika 754.685 3,39% 543.053 2,33% 772.414 3,15% 880.889 4,17% 661.038 3,26% 722.416 3,24%
9 Birleşik Krallık 578.096 2,60% 618.258 2,65% 669.022 2,73% 674.895 3,19% 675.399 3,33% 643.134 2,88%
1 İspanya 581.068 2,61% 635.762 2,73% 643.230 2,62% 649.300 3,07% 693.376 3,42% 640.547 2,87%
0
1 Çin 582.866 2,62% 580.625 2,49% 585.572 2,39% 597.731 2,83% 646.748 3,19% 598.708 2,69%
1
1 Belçika 513.801 2,31% 627.981 2,69% 583.405 2,38% 482.555 2,28% 526.986 2,60% 546.946 2,45%
2
1 Brezilya 642.567 2,89% 782.598 3,36% 742.199 3,03% 278.156 1,32% 283.753 1,40% 545.855 2,45%
3
1 İrlanda 423.331 1,90% 583.460 2,50% 528.211 2,15% 477.476 2,26% 375.889 1,86% 477.673 2,14%
4
1 Somali 376.922 1,69% 509.063 2,18% 493.075 2,01% 544.228 2,57% 448.301 2,21% 474.318 2,13%
5
1 Macaristan 460.626 2,07% 448.669 1,92% 392.569 1,60% 339.040 1,60% 372.378 1,84% 402.656 1,81%
6
1 Romanya 388.978 1,75% 417.267 1,79% 422.563 1,72% 356.883 1,69% 409.735 2,02% 399.085 1,79%
7
3
1 Çek 356.624 1,60% 374.762 1,61% 388.362 1,58% 364.759 1,73% 377.921 1,87% 372.486 1,67%
8 Cumhuriyeti
1 Diğer 4.584.079 20,59% 4.626.001 19,85% 5.023.699 20,49% 4.380.131 20,72% 3.781.124 18,67% 4.479.007 20,09%
9
Kaynak: www.trademap.org
4
Şekil 1.1. Önde Gelen Canlı Hayvan İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Canlı Hayvan İhracatı (1.000$)
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
a sa a ya a k a D a lık a
nd an nad an ra
ly ar AB s ik
r al any
ll a r t ek p
o F Ka Al
m us im K
İs
H
Av an M şi
k
D ri le
B
2012 Toplam 2013 Toplam 2014 Toplam

2015 Toplam 2016 Toplam 2012-2016 Ortalama
5
Şekil 1.2. Dünyadaki Toplam Canlı Hayvan İhracatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
2016 İhracat Değeri (1.000$)
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
6
1. 2 Dünyada Canlı Hayvan İthalatı

Dünyanın en büyük canlı hayvan ithalatçısı ABD’dir. ABD’yi sırasıyla Almanya, İtalya ve
Hollanda izlemektedir. 2012-2016 yılları arasında ortalama 22 milyar $ değerinde olan dünya
ithalatının yaklaşık %42.06’sini bu dört ülke gerçekleştirmektedir.
Dünyanın en büyük canlı hayvan ihracatçısı olan Hollanda, en büyük ithalatçılar arasında da
olmasına rağmen ithalat ve ihracat değerleri karşılaştırıldığı zaman net ihracatçı ülke olduğu
görülmektedir. Fakat ABD, Almanya ve İtalya net ithalatçı ülkeler arasında yer almaktadır.
Canlı hayvan ithalatındaki son beş yıla ait verilerin ortalaması dikkate alındığında Türkiye
değer bazında 14. sırada bulunmaktadır. Özellikle 2014 yılında, Türkiye’nin canlı hayvan
ithalatında ciddi bir azalma görülse de 2015 ve 2016 yıllarında yeniden bir artış yaşanmıştır.
Bu artışın temel sebebi, 2015 ve 2016 yıllarında hayvancılık sektöründe yaşanan çeşitli
sıkıntılar nedeniyle yükselen et fiyatlarının, ithalat yoluyla düşürülmesine yönelik izlenen
politikalardır. Artış sonucu Türkiye 2016 yılı canlı hayvan ithalatında dünya genelinde 9.
sıraya yükselmiştir.
Dünyada canlı hayvan ithalat ve ihracat rakamları benzerlik göstermektedir. Dolaysı ile ürün
bazlı ithalat rakamlarına yer verilmemiştir.
Tablo 1. 2’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı hayvan ithalatçısı ülkelerin ithalat
değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 3’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı hayvan ithalatı en fazla olan on ülkenin
ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
7
Tablo 1.2. Dünyadaki Toplam Canlı Hayvan İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000$)
2012-2016
2012-2016
İthalatçılar 2012 2013 2014 2015 2016 Ortalama(
Ortalama
%)
Toplam İthalat 22.426.36 23.280.24 24.218.20 21.831.45 20.277.94 22.406.842
5 6 3 3 5
1 ABD 2.642.888 11,78% 2.672.100 11,48% 3.572.882 14,75% 3.323.897 15,23% 2.826.081 13,94% 3.007.570 13,42%
2 Almanya 2.293.650 10,23% 2.695.076 11,58% 2.582.371 10,66% 1.960.518 8,98% 2.292.039 11,30% 2.364.731 10,55%
3 İtalya 1.993.322 8,89% 1.904.077 8,18% 1.904.875 7,87% 1.556.839 7,13% 1.578.000 7,78% 1.787.423 7,98%
4 Hollanda 1.384.512 6,17% 1.403.052 6,03% 1.262.822 5,21% 1.222.660 5,60% 1.301.294 6,42% 1.314.868 5,87%
5 Suudi Arabistan 779.559 3,48% 968.280 4,16% 998.260 4,12% 1.107.352 5,07% 898.585 4,43% 950.407 4,24%
6 Belçika 756.884 3,37% 848.501 3,64% 747.975 3,09% 579.743 2,66% 650.990 3,21% 716.819 3,20%
7 Polonya 541.557 2,41% 798.426 3,43% 802.195 3,31% 553.016 2,53% 606.096 2,99% 660.258 2,95%
9 Venezüella 1.121.632 5,00% 1.198.214 5,15% 616.087 2,54% 163.089 0,75% 17.233 0,08% 623.251 2,78%
1 Hong Kong, Çin 625.335 2,79% 593.150 2,55% 620.222 2,56% 634.319 2,91% 596.925 2,94% 613.990 2,74%
0
1 Çin 499.523 2,23% 432.743 1,86% 835.153 3,45% 551.594 2,53% 409.261 2,02% 545.655 2,44%
1
1 Endonezya 286.587 1,28% 342.045 1,47% 682.356 2,82% 553.233 2,53% 616.128 3,04% 496.070 2,21%
2
1 İspanya 394.077 1,76% 479.808 2,06% 564.851 2,33% 459.741 2,11% 445.395 2,20% 468.774 2,09%
3
1 Türkiye 852.074 3,80% 346.448 1,49% 139.891 0,58% 322.768 1,48% 603.822 2,98% 453.001 2,02%
4
1 Rusya Federasyonu 662.298 2,95% 413.415 1,78% 259.306 1,07% 236.034 1,08% 169.032 0,83% 348.017 1,55%
5
1 Lübnan 286.454 1,28% 292.958 1,26% 367.596 1,52% 357.778 1,64% 310.655 1,53% 323.088 1,44%
6
1 Fransa 318.631 1,42% 370.763 1,59% 321.610 1,33% 270.512 1,24% 247.953 1,22% 305.894 1,37%
7
1 İrlanda 243.714 1,09% 294.874 1,27% 330.089 1,36% 353.276 1,62% 304.480 1,50% 305.287 1,36%
8
1 Diğer 6.107.723 27,23% 6.587.820 28,30% 6.993.945 28,88% 6.850.564 31,38% 5.801.098 28,61% 6.468.228 28,87%
8
9
9
Şekil 1.3. En Büyük Canlı Hayvan İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Canlı Hayvan İthalatı (1.000$)
4,000,000
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
D ya a a an ka a lık la in
ly nd st çi ny al el
AB an tİ a la i l lo r ü g,
Ç
m ol ra
b Be Po
K z n
Al H A şi
k
ene Ko
udi ir le V g
Su B on
H
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
10
1.3 Türkiye’nin Canlı Hayvan İthalatı

Türkiye’nin canlı hayvan ithalat değeri 2012 yılında 852 milyon $ seviyesinde iken, bu rakam
2015 yılına kadar azalan bir seyir izlemiş, 2015 yılından sonra artarak 2016 yılında toplam
603 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
2012-2016 döneminde Türkiye’ye en çok ihracat yapan ülkeler arasında Uruguay, Fransa ve
Macaristan ilk üç sırada yer almaktadır. Dünyanın en büyük et ihracatçısı olan Hollanda,
Türkiye’nin ithalat yaptığı ilk 16 ülke arasında bulunmazken, dünyanın ikinci en büyük et
ihracatçısı olan Fransa’dan son beş yılda yaklaşık 60 milyon $ değerinde ithalat yapıldığı
görülmektedir.
Fransa, ABD ve Macaristan’ın Türkiye’ye gerçekleştirdikleri canlı hayvan ihracatı 2012

yılından bu yana genel itibarıyla azalan bir seyir izlerken, pazardaki bu boşluğu Uruguay’ın
doldurduğu görülmektedir. Uruguay 2012’deki 73,5 milyon $ olan Türkiye ihracatını 2016
yılında 143 milyon $’a çıkarmıştır.
Genel olarak Türkiye’nin ithalat verilerinin sabit olmadığı ve kısa bir zaman dilimi olan beş
yıllık süreçte bile çok büyük değişkenlikler gösterdiği 1. 3 numaralı tabloda görülmektedir.
Örneğin 2012’de 55 milyon $ değerinde ithalat yaptığı Meksika’dan son üç yılda canlı hayvan
alımı yapmazken, 2012’de 6 milyon $ değerinde Türkiye’ye canlı hayvan ihracatı yapan
Almanya 2016’da bu değeri 78 milyon $’a çıkarmıştır.
Türkiye'deki toplam canlı hayvan (GTİP Kodu 01) ithalatının ürün gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ithalat yapılan ürün grubunun %97,28 oranla canlı
büyükbaş hayvan (GTİP Kodu 0102) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası ile
%1,70 oranında canlı kümes hayvanı (GTİP Kodu 0105), %0,56 oranında diğer canlı hayvan
(GTİP Kodu 0106), %0,29 canlı at, eşek, katır ve bardo (GTİP Kodu 0101) ve %0 oranında
canlı domuz (GTİP Kodu 0103) ithalatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 3’te 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin canlı hayvan ithalat değerleri
verilmiştir.
Şekil 1. 4’te 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin en fazla canlı hayvan ithalatı yaptığı
ülkeler grafik şeklinde verilmiştir.
Şekil 1. 5’te Türkiye’deki toplam canlı hayvan ithalatının ürün gruplarına göre dağılımı grafik
11
12
Tablo 1.3. En Çok İthalat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Hayvan İthalatı (1.000$)
2012-2016
2012-2016
ÜLKELER 2012 2012(%) 2013 2013(%) 2014 2014(%) 2015 2015(%) 2016 2016(%) Ortalama(%
Ortalama
)
Toplam İthalat 852.074 346.448 139.891 322.768 603.822 453.001
1 Uruguay 73.556 8,63% 55.571 16,04% - 67.417 20,89% 143.342 23,74% 67.977 15,01%
2 Fransa 172.309 20,22% 9.938 2,87% 3.811 2,72% 64.230 19,90% 51.375 8,51% 60.333 13,32%
3 Macaristan 142.111 16,68% 56.246 16,24% 16.454 11,76% 17.251 5,34% 37.632 6,23% 53.939 11,91%
4 ABD 96.004 11,27% 60.812 17,55% 34.327 24,54% 16.706 5,18% 11.859 1,96% 43.942 9,70%
5 Avusturya 58.942 6,92% 33.030 9,53% 28.416 20,31% 27.984 8,67% 38.252 6,33% 37.325 8,24%
6 Brezilya 62.759 7,37% 35.931 10,37% 1.230 0,88% - 80.477 13,33% 36.079 7,96%
7 Almanya 6.717 0,79% 6.107 1,76% 20.965 14,99% 61.295 18,99% 78.926 13,07% 34.802 7,68%
8 Avusturalya 78.816 9,25% 38.896 11,23% 58 0,04% 1.204 0,37% 26.170 4,33% 29.029 6,41%
9 Çek Cumhuriyeti 32.833 3,85% 9.606 2,77% 9.326 6,67% 21.811 6,76% 47.418 7,85% 24.199 5,34%
1 Slovakya 17.008 2,00% 3.368 0,97% 6.301 4,50% 12.736 3,95% 34.490 5,71% 14.781 3,26%
0
1 Meksika 55.495 6,51% 6.850 1,98% - - - 12.469 2,75%
1
1 Estonya 5.791 0,68% 4.491 1,30% 2.646 1,89% 6.736 2,09% 5.493 0,91% 5.031 1,11%
2
1 Letonya 4.934 0,58% 4.048 1,17% 2.137 1,53% 3.075 0,95% 10.730 1,78% 4.985 1,10%
3
4
1 İtalya 976 0,11% 385 0,11% 1.770 1,27% 8.537 2,64% 9.048 1,50% 4.143 0,91%
5
1 Bulgaristan 12.114 1,42% 5.054 1,46% 1.674 1,20% 196 0,06% 154 0,03% 3.838 0,85%
6
1 Diğer 26.389 3,10% 13.216 3,81% 7.366 5,27% 7.563 2,34% 23.432 3,88% 15.593 3,44%
7
13
14
Şekil 1.4. Türkiye’nin 2012-2016 Yıllarında En Fazla Canlı Hayvan İthalatı Yaptığı On Ülke (1.000$)
200,000
180,000
160,000
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
i
a y sa ta
n D ya ily
a ya ly
a et ya
gu an ris AB t ur z an ra riy ak
Ur
u Fr a us Br
e m tu hu ov
ac Av Al us Sl
M Av um
C
k
Çe
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
15
Şekil 1.5. Türkiye’deki Toplam Canlı Hayvan İthalatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
2016 İthalat Değeri (1.000$)
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
16
1.4 Türkiye’nin Canlı Hayvan İhracatı

Canlı hayvan ticaretinde net ithalatçı konumunda olan Türkiye’nin son beş yıl içindeki
ortalama ihracat değeri 22 milyon $ gibi oldukça düşük bir seviyededir. Fakat son yıllarda
ihracat değerlerinin bir artış gösterdiğini söylemek mümkündür. Türkiye toplam 8 milyon $
değerindeki canlı hayvan ihracat rakamını 2016 yılında 27 milyon $’a çıkarmıştır.
Bu artıştaki en önemli unsur son yıllarda Suriye ile gerçekleştirmiş olduğu ihracat
rakamlarıdır. 2016 yılı toplam canlı hayvan ihracatının %76,37’sini Suriye ile yapmış olduğu
ihracat oluşturmaktadır. Kısaca Suriye, Türkiye’nin değer ve miktar olarak en büyük canlı
hayvan ithalatçısı olan ülke konumundadır. Bunun yanı sıra Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan
ve Arnavutluk ile hemen hemen stabil rakamların olduğu bir ihracat kanalına sahiptir.
Türkiye'deki toplam canlı hayvan (GTİP Kodu 01) ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ihracat yapılan ürün grubunun %88,18 oranla canlı
kümes hayvanı (GTİP Kodu 0105)olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası ile
%11,10 oranında diğer canlı hayvan (GTİP Kodu 0106), %0,60 oranında canlı at, eşek, katır
ve bardolar (GTİP Kodu 0101), %0,12 canlı koyun ve keçiler (GTİP Kodu 0104) ve %0
oranında canlı büyükbaş hayvan (GTİP Kodu 0102) ihracatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 4’te 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin canlı hayvan ihracat değerleri
verilmiştir.
Şekil 1. 6’da 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin en fazla canlı hayvan ihracatı
yaptığı ülkeler grafik şeklinde verilmiştir.
Şekil 1. 7’de Türkiye’deki toplam canlı hayvan ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı grafik
17
Tablo 1.4. En Çok İhracat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Hayvan İhracatı (1.000$)
2012-2016
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016
İthalatçı Ülkeler 2012 2013 2014 2015 2016 Ortalama(%
) ) ) ) ) Ortalama
)
Toplam İthalat 8.142 13.464 26.720 34.473 27.974 22.155
Suriye Arap - 4.521 33,58% 15.321 57,34% 27.256 79,06% 21.363 76,37% 13.692 61,80%
1
Cumhuriyeti
2 Azerbaycan 1.253 15,39% 2.568 19,07% 1.462 5,47% 1.625 4,71% 1.235 4,41% 1.629 7,35%
3 Gürcistan 1.558 19,14% 1.230 9,14% 1.691 6,33% 1.097 3,18% 1.157 4,14% 1.347 6,08%
4 Arnavutluk 1.216 14,93% 687 5,10% 606 2,27% 589 1,71% 811 2,90% 782 3,53%
5 Serbest Bölgeler - - 1.348 5,04% 1.114 3,23% 476 1,70% 588 2,65%
6 Fransa 591 7,26% 628 4,66% 628 2,35% 490 1,42% 474 1,69% 562 2,54%
7 Türkmenistan - 410 3,05% 1.978 7,40% 8 0,02% 297 1,06% 539 2,43%
8 İtalya 435 5,34% 683 5,07% 581 2,17% 449 1,30% 495 1,77% 529 2,39%
9 Irak 761 9,35% 633 4,70% 245 0,92% 143 0,41% 592 2,12% 475 2,14%
1 Kıbrıs 1.286 15,79% 997 7,40% - - - 457 2,06%
0
1 Lübnan - - 1.381 5,17% 864 2,51% 8 0,03% 451 2,04%
1
1 Belçika 258 3,17% 360 2,67% 407 1,52% 438 1,27% 596 2,13% 412 1,86%
2
1 Katar 126 1,55% - 459 1,72% - - 117 0,53%
3
1 Almanya 173 2,12% 114 0,85% 59 0,22% 35 0,10% 25 0,09% 81 0,37%
4
1 Diğer 485 5,96% 633 4,70% 554 2,07% 365 1,06% 445 1,59% 494 2,23%
5
18
19
Şekil 1.6. Türkiye’nin 2012-2016 Yıllarında En Fazla Canlı Hayvan İhracatı Yaptığı On Ülke (1.000$)
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
i r
et an ta
n lu
k le sa a n
ly
a
Ir a
k r ıs
riy yc is ut e n st İta Kı
b
hu ba rc a v öl
g
F ra
e ni
er ü n B
um Az
G Ar es
t km
C
r b T ür
a p
Ar Se
e
r iy
Su
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
20
Şekil 1.7. Türkiye’deki Toplam Canlı Hayvan İhracatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
21
1.5 Dünyada Canlı Büyükbaş Hayvan İhracatı

Dünya canlı büyükbaş hayvan ihracatı 2012-2016 döneminde 7,7 milyar $ ile 9 milyar $
arasında değişmektedir. Söz konusu dönem içerisinde yer alan 2014 yılında 9,5 milyar $’a
kadar yükselen dünya büyükbaş hayvan ihracatı rakamı %19,6 oranında azalarak 2016
yılında yaklaşık 7,7 milyar $’a gerilemiştir.
Canlı hayvan ihracatında ilk beş ülke arasında yer olan Fransa, Kanada ve Avusturalya canlı
büyükbaş hayvan ihracatında da öne çıkan ülkeler arasında yer almaktadır. Hatta bu
ülkelerin canlı hayvan ihracat değerlerinin büyük bir kısmının büyükbaş hayvan ihracatından
geldiğini söylemek mümkündür. Meksika ile birlikte bu üç ülke, 2016 yılı itibarıyla dünyada
canlı büyükbaş hayvan ihracat pazarının yaklaşık %57’sine sahiptir.
2012-2016 yılları arasında Brezilya, ABD ve Kolombiya ciddi anlamda bir pazar kaybı
yaşamıştır. 2012 yılı ihracat verilerine göre Brezilya 593 milyon $, ABD 403 milyon $,
Kolombiya ise 350 milyon $ değerinde ihracat yaparken 2016 yılında bu değerler sırasıyla
208 milyon $, 77 milyon $ ve 50 milyon $’a düşmüştür. Pazarda oluşan bu boşluktan en iyi
şekilde yararlanan ülke olarak Avusturalya gösterilebilmektedir. Avusturalya incelenen
dönemde ihracatını 638 milyon $ seviyesinden 1 milyar $’a yükseltmeyi başarmıştır.
Dünyada toplam canlı büyükbaş hayvan (GTİP Kodu 0102) ithalatının ürün gruplarına göre
dağılımı incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ithalat yapılan ürün grubunun %77,61 oranla
damızlık olmayan canlı sığırlar (010229)olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası
ile %11,97 oranında damızlık canlı sığırlar (010221), %8,77 oranında diğer canlı büyükbaş
hayvanlar (GTİP Kodu 010290), %1,55 damızlık olmayan canlı bufalolar (GTİP Kodu
010239), %0,06 damızlık olan canlı sığırlar (GTİP Kodu 010210) ve %0,04 damızlık canlı
bufalo (GTİP Kodu 010231) ithalatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 5’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ihracatçısı ülkelerin
ihracat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 8’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ihracatı en fazla olan on
ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 6’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ihracatçısı ülkelerden
ton üzerinden satış yapanların ihracat birim değerleri verilmiştir.
Tablo 1. 7’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ihracatçısı ülkelerden
birim üzerinden satış yapanların ihracat birim değerleri verilmiştir.
22
Şekil 1. 9’da Dünyadaki toplam büyükbaş canlı hayvan ihracatı ürün bazlı dağılımı grafik
olarak verilmiştir.
23
Tablo 1.5. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)
İhracatçılar 2012 2012(%) 2013 2013(%) 2014 2014(%) 2015 2015(%) 2016 2016(%) 2012-2016 Ortalama 2012-2016 Ortalama(%)
Toplam İhracat 8.962.416 8.700.868 9.547.935 8.317.638 7.676.488 8.641.069
1 Fransa 1.841.786 20,55% 1.690.788 19,43% 1.642.115 17,20% 1.522.769 18,31% 1.533.654 19,98% 1.646.222 19,05%
2 Kanada 1.110.463 12,39% 1.317.571 15,14% 1.819.579 19,06% 1.375.101 16,53% 1.092.017 14,23% 1.342.946 15,54%
3 Avustralya 638.259 7,12% 732.806 8,42% 1.125.849 11,79% 1.034.538 12,44% 1.108.168 14,44% 927.924 10,74%
4 Meksika 749.496 8,36% 539.546 6,20% 766.808 8,03% 871.545 10,48% 652.678 8,50% 716.015 8,29%
5 Brezilya 593.858 6,63% 723.996 8,32% 680.933 7,13% 210.601 2,53% 208.863 2,72% 483.650 5,60%
6 Almanya 314.332 3,51% 299.967 3,45% 366.952 3,84% 365.566 4,40% 340.742 4,44% 337.512 3,91%
7 Hollanda 204.467 2,28% 266.232 3,06% 267.262 2,80% 254.847 3,06% 249.472 3,25% 248.456 2,88%
8 İspanya 216.350 2,41% 185.856 2,14% 167.166 1,75% 228.195 2,74% 236.103 3,08% 206.734 2,39%
9 ABD 403.558 4,50% 280.603 3,23% 150.157 1,57% 98.771 1,19% 77.239 1,01% 202.066 2,34%
10 Çek Cumhuriyeti 195.093 2,18% 196.861 2,26% 195.248 2,04% 203.480 2,45% 218.308 2,84% 201.798 2,34%
11 Romanya 183.253 2,04% 174.264 2,00% 154.125 1,61% 140.398 1,69% 176.233 2,30% 165.655 1,92%
12 Kolombiya 350.004 3,91% 289.801 3,33% 54.508 0,57% 45.640 0,55% 50.518 0,66% 158.094 1,83%
13 Etiyopya 95.985 1,07% 215.168 2,47% 216.031 2,26% 174.831 2,10% 1.108 0,01% 140.625 1,63%
14 Macaristan 178.664 1,99% 130.648 1,50% 101.307 1,06% 133.487 1,60% 158.446 2,06% 140.510 1,63%
15 İrlanda 162.120 1,81% 159.993 1,84% 168.398 1,76% 99.587 1,20% 75.505 0,98% 133.121 1,54%
16 Avusturya 173.468 1,94% 135.686 1,56% 129.598 1,36% 111.858 1,34% 112.860 1,47% 132.694 1,54%
17 Belçika 153.466 1,71% 155.400 1,79% 136.528 1,43% 108.798 1,31% 106.945 1,39% 132.227 1,53%
18 Uruguay 78.553 0,88% 30.008 0,34% 140.149 1,47% 145.584 1,75% 191.673 2,50% 117.193 1,36%
19 Diğer 1.319.241 14,72% 1.175.674 13,51% 1.265.222 13,25% 1.192.042 14,33% 1.085.956 14,15% 1.207.627 13,98%
24
Şekil 1.8. Önde Gelen Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatı (1.000$)
2,000,000
1,800,000
1,600,000
1,400,000
1,200,000
1,000,000
800,000
600,000
400,000
200,000
0
Fransa Kanada Avustralya Meksika Brezilya Almanya Hollanda İspanya ABD Çek Cumhuriyeti
2012 2013 2014
2015 2016 2012-2016 Ortalama
25
Tablo 1.6. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016 2016
İhracat İhracat İhracat İhracat İhracat 2016 İhracat
İhracatçılar İhracat Miktar
Birim Birim Birim Birim Birim Değeri (1.000 $)
Miktarı Birimi
Değeri Değeri Değeri Değeri Değeri
1 Fransa 3.705 3.852 3.854 3.276 3.123 1.533.654 491.062 Ton
2 Meksika 487 2.054 3.117 3.335 2.804 652.678 232.787 Ton
3 Almanya 4.157 3.870 3.705 3.370 3.250 340.742 104.839 Ton
4 Hollanda 2.375 3.354 3.979 3.570 3.922 249.472 63.616 Ton
5 İspanya 3.309 3.455 3.456 2.747 2.876 236.103 82.094 Ton
Tablo 1.7. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016 2016
Miktarı Birimi
1 Avusturalya 1.010 849 861 850 945 1.108.168 1172933 Birim
2 Kanada 1.328 1.240 1.598 1.385 1.091.738 788512 Birim
3 Belçika 869 881 829 3.399 749 106.945 142837 Birim
4 ABD 2.107 1.742 1.359 1.106 77.239 69834 Birim
5 Tayland 83 210 219 245 130 48.665 373412 Birim
26
Şekil 1.9. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İhracatı Ürün Bazlı Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
27
1.6 Dünyada Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı

2012-2016 yılları arasında ortalama 8,7 milyar $ değerinde olan dünya ithalatının yaklaşık
olarak %23’ünü gerçekleştiren ABD en büyük canlı büyükbaş hayvan ithalatçısıdır. ABD’yi
sırasıyla İtalya, Venezüella ve Endonezya izlemektedir.
Son 5 yıl içinde ithalat değerlerinde genel olarak bir azalma eğilimi görülmekle birlikte bu
azalışı en fazla yaşayan ülke Venezüella olmuştur. 2012 yılında 1 milyar $ değerinde olan
ithalatını 2016 yılında 8 milyon $’a indirmiştir. Buna karşılık Endonezya, Türkiye ve Vietnam
2014 yılından itibaren ithalat değerlerini yükseltmiştir.
Amerika besilik/ kasaplık sığırda ithalatçı, damızlıkta ihracatçı konumundadır.
Dünyada canlı büyükbaş hayvan ithalat ve ihracat rakamları benzerlik göstermektedir.

Dolaysı ile ürün bazlı ithalat rakamlarına yer verilmemiştir.
Tablo 1. 8’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerin
ithalat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 10’da 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ithalatı en fazla olan
on ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 9’da 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerden
ton üzerinden satın alan ülkelerin birim ithalat fiyatları verilmiştir.
Tablo 1. 10’da 2012-2016 yılları verilerine göre canlı büyükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerden
birim üzerinden satın alan ülkelerin birim ithalat fiyatları verilmiştir.
28
Tablo 1.8. Dünyadaki Toplam En Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)
İthalatçılar 2012 2012(%) 2013 2013(%) 2014 2014(%) 2015 2015(%) 2016 2016(%) 2012-2016 Ortalama 2012-2016 Ortalama(%)
Toplam İthalat 9.363.970 8.633.324 9.826.700 8.617.747 7.277.212 8.743.791
1 ABD 1.812.269 19,35% 1.819.831 21,08% 2.542.284 25,87% 2.261.715 26,24% 1.678.377 23,06% 2.022.895 23,14%
2 İtalya 1.536.639 16,41% 1.475.768 17,09% 1.443.729 14,69% 1.165.458 13,52% 1.183.815 16,27% 1.361.082 15,57%
3 Venezüella 1.118.803 11,95% 633.872 7,34% 602.605 6,13% 153.029 1,78% 8.413 0,12% 503.344 5,76%
4 Endonezya 285.912 3,05% 341.422 3,95% 682.130 6,94% 545.576 6,33% 601.463 8,27% 491.301 5,62%
5 Türkiye 775.413 8,28% 300.758 3,48% 110.333 1,12% 298.797 3,47% 587.384 8,07% 414.537 4,74%
6 Çin 364.476 3,89% 266.416 3,09% 622.432 6,33% 385.551 4,47% 242.991 3,34% 376.373 4,30%
7 Lübnan 270.319 2,89% 277.294 3,21% 342.726 3,49% 332.206 3,85% 291.873 4,01% 302.884 3,46%
8 İspanya 229.765 2,45% 269.452 3,12% 313.154 3,19% 238.892 2,77% 251.087 3,45% 260.470 2,98%
10 Vietnam 22.703 0,24% 85.225 0,99% 268.811 2,74% 453.876 5,27% 165.599 2,28% 199.243 2,28%
11 Hollanda 268.430 2,87% 209.781 2,43% 174.690 1,78% 153.859 1,79% 107.610 1,48% 182.874 2,09%
12 Belçika 127.207 1,36% 189.989 2,20% 186.423 1,90% 156.876 1,82% 169.216 2,33% 165.942 1,90%
13 İsrail 104.178 1,11% 131.821 1,53% 101.355 1,03% 182.843 2,12% 224.661 3,09% 148.972 1,70%
14 Avusturya 160.287 1,71% 172.820 2,00% 146.079 1,49% 142.315 1,65% 122.928 1,69% 148.886 1,70%
15 Cezayir 100.332 1,07% 155.527 1,80% 130.146 1,32% 78.559 0,91% 81.685 1,12% 109.250 1,25%
16 Mısır 83.246 0,89% 45.178 0,52% 90.615 0,92% 133.485 1,55% 141.935 1,95% 98.892 1,13%
17 Libya 67.906 0,73% 102.080 1,18% 79.038 0,80% 97.366 1,13% 142.530 1,96% 97.784 1,12%
18 Somali 44.640 0,48% 138.714 1,61% 133.846 1,36% 108.123 1,25% 0,00% 85.065 0,97%
19 Almanya 99.043 1,06% 100.297 1,16% 84.863 0,86% 57.245 0,66% 49.803 0,68% 78.250 0,89%
20 Diğer 1.400.943 14,96% 1.623.874 18,81% 1.589.291 16,17% 1.496.665 17,37% 1.119.576 15,38% 1.446.069 16,54%
29
Şekil 1.10. Önde Gelen Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı (1.000 $)
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
D a la a e in n a u m
AB
ly el ez
y iy Ç na ny on na
İta z ü rk b a y t
ne on Tü Lü İs
p
ra
s
Vi
e
Ve
E nd de
Fe
y a
us
R
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
30
Tablo 1.9. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016
İthalat İthalat İthalat İthalat İthalat 2016 İthalat 2016 İthalat
İthalatçılar Miktar
Birim Birim Birim Birim Birim Değeri (1.000 $) Miktarı
Birimi
1 İtalya 3.765 3.773 3.722 3.115 3.017 1.183.815 392.326 Ton
2 Endonezya 2.819 2.616 2.764 2.761 3.072 601.463 195.764 Ton
3 Türkiye 4.289 4.881 5.968 4.485 3.911 587.384 150.205 Ton
4 Lübnan 2.855 2.698 2.399 2.446 2.429 291.873 120.158 Ton
5 İspanya 2.080 3.867 3.854 3.252 3.161 251.087 79.433 Ton
Tablo 1.10. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016
İthalatçılar Miktar
Birimi
1 ABD 788 887 1.123 970 1.678.377 1.731.133 Birim
2 Belçika 843 927 878 3.576 740 169.216 228.602 Birim
3 Mısır 3.714 991 289 3.838 984 141.935 144.309 Birim
4 Tayland 132 108 429 424 435 57.929 133.036 Birim
5 Meksika 1.719 3.283 2.048 3.754 1.703 53.390 31.354 Birim
31
1.7 Türkiye’de Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı

Dünya canlı büyükbaş hayvan ithalatında 2012-2016 yılları ortalamasına göre beşinci sırada
bulunan Türkiye’nin ithalatı ortalama 414 milyon $ değerindedir. 2014 yılında 110 milyon $
gibi bir rakama düşse de 2016 yılında bu rakam 587 milyon $ gibi bir değere yükselmiştir.
Son beş yıl içinde canlı hayvan ithalatında olduğu gibi büyükbaş ithalatında da en çok ithalat
yaptığı ülkeler Uruguay, Fransa ve Macaristan’dır. Son yılları incelediğimiz zaman Fransa,
Macaristan ve ABD Türkiye ihracat pazarındaki payını kaybederken Uruguay, Brezilya ve
Almanya ihracattaki paylarını önemli ölçüde yükseltmiştir.
Tablo 1. 8’e bakıldığı zaman Türkiye 2016 yılı içerisinde toplam 150.205 ton büyükbaş canlı
hayvan ithalatı ile dünyada en çok büyükbaş canlı hayvan ithalatı yapan 6. ülkedir. 2016
ithalat birim değerleri ton üzerinden hesaplanan ülkeler arasında da ton başına verdiği 3.911
$ ile eti en pahalıya ithal eden ülkeler arasında yer almaktadır.
Türkiye'deki toplam canlı büyükbaş hayvan (GTİP Kodu 0102) ithalatının ürün gruplarına
göre dağılımı incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ithalat yapılan ürün grubunun %71,21
oranla damızlık olmayan canlı sığırlar (GTİP Kodu 010229) olduğu göze çarpmaktadır. 2016
yılı içerisinde sırası ile %28,79 oranında damızlık canlı sığırlar (GTİP Kodu 010221) ithalatı
gerçekleştirilmiştir. 010229 GTİP kodlu damızlık olmayan canlı sığırlar ürün etiketi 2012
yılında devreye girmiştir. Daha öncesinde bu kategorideki hayvanlara 010210 GTİP kodlu
damızlık olan canlı sığırlar ürün kategorisinde yer verilmiştir. 010210 GTİP kodu hala
devrededir ve bazı ülkeler bu kod üzerinden işlemlerine devam etmektedir. Türkiye 010229
GTİP kodunu kullanmaktadır.
Tablo 1. 11’de 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin canlı büyükbaş hayvan ithalat
Şekil 1. 11’de 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin en fazla canlı hayvan ithalatı
Şekil 1. 12’de Türkiye’de toplam büyükbaş canlı ithalatının ürün bazlı dağılımı grafik olarak
verilmiştir.
32
Tablo 1.11. En Çok İthalat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Canlı Büyükbaş Hayvan İthalat Değerleri (1.000 $)
İhracatçı Ülkeler 2012 2012(%) 2013 2013(%) 2014 2014(%) 2015 2015(%) 2016 2016(%) 2012-2016 Ortalama 2012-2016 Ortalama(%)
Toplam İthalat 775.413 300.758 110.333 298.797 587.384 414.537
1 Uruguay 73.529 9,48% 55.571 18,48% - 67.417 22,56% 143.342 24,40% 67.972 16,40%
2 Fransa 167.150 21,56% 3.402 1,13% - 61.186 20,48% 49.626 8,45% 56.273 13,57%
3 Macaristan 134.744 17,38% 52.263 17,38% 14.869 13,48% 17.056 5,71% 37.411 6,37% 51.269 12,37%
4 ABD 93.515 12,06% 57.627 19,16% 26.525 24,04% 13.990 4,68% 10.895 1,85% 40.510 9,77%
5 Avusturya 58.805 7,58% 33.028 10,98% 28.416 25,75% 27.983 9,37% 38.250 6,51% 37.296 9,00%
6 Brezilya 59.048 7,62% 33.982 11,30% - - 80.477 13,70% 34.701 8,37%
7 Almanya 309 0,04% 1.752 0,58% 17.831 16,16% 58.618 19,62% 76.119 12,96% 30.926 7,46%
8 Çek Cumhuriyeti 32.279 4,16% 9.361 3,11% 9.147 8,29% 21.506 7,20% 47.112 8,02% 23.881 5,76%
9 Avustralya 58.880 7,59% 32.458 10,79% - 1.204 0,40% 26.170 4,46% 23.742 5,73%
10 Slovakya 16.998 2,19% 3.364 1,12% 6.291 5,70% 12.641 4,23% 34.438 5,86% 14.746 3,56%
11 Meksika 55.495 7,16% 6.850 2,28% - - - 12.469 3,01%
12 Letonya 4.934 0,64% 3.829 1,27% 2.137 1,94% 3.075 1,03% 10.730 1,83% 4.941 1,19%
13 Estonya 5.709 0,74% 3.643 1,21% 2.644 2,40% 6.736 2,25% 5.493 0,94% 4.845 1,17%
14 İtalya - - 1.709 1,55% 6.745 2,26% 8.604 1,46% 3.412 0,82%
15 Şili - - - - 11.676 1,99% 2.335 0,56%
16 Diğer 14.018 1,81% 3.628 1,21% 764 0,69% 640 0,21% 7.041 1,20% 5.219 1,26%
33
Şekil 1.11. Türkiye’nin 2012-2016 Yıllarında En Fazla Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı Yaptığı On Ülke (1.000 $)
180,000
160,000
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
i
ua
y
ns
a
ta
n D ry
a
ily
a ya et ly
a y a
g a ir s AB tu z an riy rt a ak
ru Fr a us re m hu us
v
U ac Av
B Al um Sl
o
M C Av
ek
Ç
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
34
Şekil 1.12. Türkiye’de Toplam Büyükbaş Canlı Hayvan İthalatı Ürün Bazlı Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
35
1.8 Dünyada Canlı Küçükbaş Hayvan İhracat ve İthalatı

Canlı hayvan ihracatında büyükbaşa oranla daha küçük bir pazar payına sahip olan
küçükbaş hayvan ihracatı 2016 yılında toplam 1 milyar 787 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Somali ve Sudan 2016 yılı toplam dünya küçükbaş hayvan ihracatının yaklaşık %44’üne
sahip olan ülkelerdir. Büyükbaş hayvan ihracatında önemli bir ülke olan Avusturalya
küçükbaş hayvan ihracatında da 210 milyon $ gibi önemli bir paya sahiptir.
Küçükbaş hayvanda ihracat pazarını arttırmasıyla öne çıkan ülkeler lider konumundaki
Somali ve Sudan’ın yanı sıra İspanya ve Umman’dır. Buna karşılık 2016 yılında Ürdün ve
Suriye 2012’ye kıyasla ciddi bir kayıp yaşamıştır.
2012-2016 yılları arasında ortalama 1 milyar 944 milyon $ değerindeki küçükbaş hayvan
ithalatının 817 milyon $’ını gerçekleştiren Suudi Arabistan en büyük ithalatçıdır. İlk üç ithalatçı
ülke olan Suudi Arabistan, Libya ve Kuveyt’in son beş yıl içinde ithalat rakamlarında çok
büyük bir artma veya azalma söz konusu değildir. Fakat Umman ve İsrail bu süre içinde
ithalat rakamlarını arttırmıştır. Bunlara rağmen son beş yılda ithalatçı 24 ülkenin ithalat
değerlerini genel olarak incelediğimiz zaman birkaç istisna ülke dışında çok büyük
dalgalanmaların yaşanmadığını görmekteyiz. İthalatçı ülkeler arasında 24. sırada yer alan
Türkiye ise özellikle son yıllarda kırmızı et ihtiyacının karşılanmasında daha çok büyükbaş
canlı hayvan ihracatını tercih ettiğinden 2012 yılında 42 milyon $ tutarında olan ithalatını 976
bin $’a düşürmüştür. Buna karşın, kurban bayramı dönemlerinde canlı hayvan ihracatının
yoğun yapıldığı yıllarda Türkiye’nin küçükbaş canlı hayvan ithalatının yüksek gerçekleştiği
görülmektedir. Bu kapsamda, Türkiye canlı küçükbaş hayvan ithalatının 2017 yılı içerisinde
bir önceki yıla göre daha yüksek seviyede gerçekleşebileceği değerlendirilmektedir.
Dünyada toplam canlı küçükbaş hayvan (GTİP Kodu 0104) ithalatının ürün gruplarına göre
dağılımı incelendiğinde; 2016 yılında ithalat yapılan ürün gruplarının oransal dağılımı %78,39
oranla koyun (GTİP Kodu 010410) ve %21,62 oranla keçi (GTİP Kodu 010420) şeklindedir.
Tablo 1. 12’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ihracatçısı ülkelerin
Şekil 1. 13’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ihracatı en fazla olan
on ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 13’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerin
Şekil 1. 14’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ithalatı en fazla olan on
ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
36
Tablo 1. 14’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ihracatı yapan
ülkelerden ton üzerinden satış yapanların ihracat birim değerleri verilmiştir.
Tablo 1.15’te 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ihracatçısı ülkelerden
birim üzerinden satış yapanların ihracat birim fiyatları verilmiştir.
Tablo 1.16’da 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerden
ton üzerinden satış yapanların birim ithalat fiyatları verilmiştir.
Tablo 1.17’de 2012-2016 yılları verilerine göre canlı küçükbaş hayvan ithalatçısı ülkelerden
birim üzerinden satış yapanların birim ithalat fiyatları verilmiştir.
Şekil 1. 15’te dünyada toplam küçükbaş canlı hayvan ithalatının ürün bazlı dağılımı grafik
37
Tablo 1.12. Dünyanın Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)
Toplam İhracat 1.908.578 2.080.130 2.117.497 2.068.992 1.787.161 1.992.472
1 Somali 254.759 13,35% 355.549 17,09% 353.255 16,68% 400.877 19,38% 369.907 20,70% 346.869 17,41%
2 Sudan (Sudan ve Güney Sudan) 284.070 14,88% 497.293 24,04% 422.689 23,65% 240.810 12,09%
3 Avusturalya 293.605 15,38% 172.953 8,31% 223.940 10,58% 192.759 9,32% 170.529 9,54% 210.757 10,58%
4 Romanya 173.892 9,11% 199.325 9,58% 221.998 10,48% 169.469 8,19% 185.432 10,38% 190.023 9,54%
5 Ürdün 137.024 7,18% 217.969 10,48% 205.968 9,73% 200.135 9,67% 54.655 3,06% 163.150 8,19%
6 İspanya 64.676 3,39% 102.326 4,92% 116.770 5,51% 140.868 6,81% 164.981 9,23% 117.924 5,92%
7 İran İslam Cumhuriyeti 70.720 3,71% 84.715 4,07% 90.662 4,28% 77.602 3,75% 65.419 3,66% 77.824 3,91%
8 Suriye Arap Cumhuriyeti 98.382 5,15% 95.616 4,60% 32.185 1,52% 9.418 0,46% 632 0,04% 47.247 2,37%
9 Macaristan 53.745 2,82% 50.983 2,45% 50.381 2,38% 39.873 1,93% 37.632 2,11% 46.523 2,33%
10 Fransa 49.505 2,59% 48.480 2,33% 46.667 2,20% 41.743 2,02% 38.057 2,13% 44.890 2,25%
11 Etiyopya 26.170 1,37% 52.086 2,50% 49.270 2,33% 85.107 4,11% 86 0,00% 42.544 2,14%
12 Umman 25.167 1,32% 35.168 1,69% 23.013 1,09% 27.402 1,32% 75.391 4,22% 37.228 1,87%
13 Suudi Arabistan 93.892 4,92% 21.834 1,05% 3.178 0,15% 2.301 0,11% 14.697 0,82% 27.180 1,36%
14 Hollanda 28.885 1,51% 33.455 1,61% 17.050 0,81% 17.505 0,85% 12.965 0,73% 21.972 1,10%
15 Namibya 17.974 0,94% 21.458 1,03% 17.055 0,81% 18.807 0,91% 22.291 1,25% 19.517 0,98%
17 Cibuti 22.822 1,20% 20.052 0,96% 21.915 1,03% 16.093 0,78% 6.489 0,36% 17.474 0,88%
18 Gürcistan 18.040 0,95% 15.547 0,75% 21.040 0,99% 19.678 0,95% 10.195 0,57% 16.900 0,85%
19 Hindistan 5.559 0,29% 10.371 0,50% 10.832 0,51% 9.264 0,45% 36.138 2,02% 14.433 0,72%
20 Birleşik Arap Emirlikleri 22.502 1,18% 14.153 0,68% 9.565 0,45% 7.376 0,36% 16.392 0,92% 13.998 0,70%
21 Diğer 159.417 8,35% 516.968 24,85% 574.576 27,13% 69.277 3,35% 58.680 3,28% 275.785 13,84%
38
Şekil 1.13. Önde Gelen Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatı (1.000 $)
600,000
500,000
400,000
300,000
200,000
100,000
0
i i i
al n) ya ya ün a et et n a
m da
r al an rd any ir y ir y ir s
ta
ans
So Su tu om
Ü
İs
p hu hu a F r
ey us R um um ac
ün Av C C M
G m p
la ra
ve İs e
A
n n
uda İra uriy
( S S
dan
Su
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
39
Tablo 1.13. Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)
İthalatçılar 2012 2012(%) 2013 2013(%) 2014 2014(%) 2015 2015(%) 2016 2016(%) 2012-2016 Ortalama 2012-2016 Ortalama(%)
Toplam İthalat 1.754.270 1.950.095 2.105.730 2.149.016 1.761.944 1.944.211
1 Suudi Arabistan 676.700 38,57% 825.252 42,32% 860.813 40,88% 974.191 45,33% 752.768 42,72% 817.945 42,07%
2 Libya 108.733 6,20% 176.450 9,05% 204.839 9,73% 152.920 7,12% 177.344 10,07% 164.057 8,44%
3 Kuveyt 152.575 8,70% 127.492 6,54% 143.962 6,84% 137.964 6,42% 108.909 6,18% 134.180 6,90%
4 Umman 67.995 3,88% 90.904 4,66% 125.042 5,94% 129.161 6,01% 161.062 9,14% 114.833 5,91%
5 Ürdün 86.517 4,93% 121.957 6,25% 107.280 5,09% 136.507 6,35% 98.531 5,59% 110.158 5,67%
6 İtalya 104.343 5,95% 92.359 4,74% 94.442 4,49% 76.300 3,55% 68.488 3,89% 87.186 4,48%
8 Katar 67.381 3,84% 66.099 3,39% 87.644 4,16% 39.885 1,86% 64.257 3,65% 65.053 3,35%
9 Bahreyn 77.051 4,39% 28.101 1,44% 48.435 2,30% 55.853 2,60% 9.677 0,55% 43.823 2,25%
10 Fransa 40.026 2,28% 42.735 2,19% 43.783 2,08% 32.218 1,50% 27.833 1,58% 37.319 1,92%
11 İspanya 23.615 1,35% 28.213 1,45% 29.320 1,39% 21.484 1,00% 17.054 0,97% 23.937 1,23%
12 İsrail 12.870 0,73% 6.882 0,35% 18.083 0,86% 19.256 0,90% 44.818 2,54% 20.382 1,05%
13 Güney Afrika 18.335 1,05% 20.704 1,06% 15.970 0,76% 19.202 0,89% 22.994 1,31% 19.441 1,00%
14 Malezya 17.088 0,97% 17.216 0,88% 17.050 0,81% 24.042 1,12% 21.316 1,21% 19.342 0,99%
15 Yunanistan 14.342 0,82% 16.193 0,83% 17.203 0,82% 12.822 0,60% 14.055 0,80% 14.923 0,77%
16 Lübnan 12.192 0,69% 11.272 0,58% 18.099 0,86% 19.702 0,92% 12.562 0,71% 14.765 0,76%
17 Belçika 16.097 0,92% 16.623 0,85% 15.584 0,74% 10.061 0,47% 11.075 0,63% 13.888 0,71%
18 Nepal 11.305 0,64% 9.595 0,49% 16.866 0,80% 20.231 0,94% 10.167 0,58% 13.633 0,70%
19 Türkiye 42.605 2,43% 15.687 0,80% 3.745 0,18% 959 0,04% 976 0,06% 12.794 0,66%
20 Bulgaristan 15.576 0,89% 11.836 0,61% 14.073 0,67% 11.950 0,56% 5.440 0,31% 11.775 0,61%
21 Somali 2.082 0,12% 8.152 0,42% 3.385 0,16% 40.373 1,88% 0,00% 10.798 0,56%
22 Almanya 7.732 0,44% 10.122 0,52% 10.166 0,48% 9.693 0,45% 14.949 0,85% 10.532 0,54%
23 Yemen 15.775 0,90% 15.758 0,81% 13.728 0,65% 5.925 0,28% 4 0,00% 10.238 0,53%
24 Çin 276 0,02% 5.273 0,27% 8.580 0,41% 22.813 1,06% 10.156 0,58% 9.420 0,48%
25 Diğer 95.772 5,46% 108.162 5,55% 74.293 3,53% 71.714 3,34% 59.454 3,37% 81.882 4,21%
40
Şekil 1.14. Önde Gelen Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Canlı Küçükbaş İthalatı (1.000 $)
1,200,000
1,000,000
800,000
600,000
400,000
200,000
0
an a t
an ün a ri r n a
st by ey rd ly le ata ey ns
i Li v m İta irl
ik K r a
ra
b Ku U
m Ü
Ba
h F r
A Em
udi ap
Su Ar
k
eşi
ir l
B
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
41
Tablo 1.14. Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016 2016
Miktarı Birimi
1 Sudan 3.202 3.521 423.028 120.129 Ton
2 Somali 2.413 3.501 3.290 3.538 4.312 375.589 87.101 Ton
3 Romanya 3.226 3.091 3.254 2.610 2.266 185.432 81.846 Ton
4 İspanya 3.465 3.496 3.729 3.223 3.141 164.981 52.523 Ton
5 Ürdün 338.331 324.359 324.359 349.276 319.320 139.543 437 Ton
Tablo 1.15. Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

2016 İhracat 2016 2016
İhracat İhracat İhracat İhracat İhracat
İhracatçılar Değeri (1.000 İhracat Miktar
Birim Birim Birim Birim Birim
$) Miktarı Birimi
1 Avusturalya 124 83 92 93 83 170.529 2.062.875 Birim
2 Lesoto 3.089 10.700 49 41 559 13.791 Birim
3 Tayland 149 613 37 29 34 528 15.667 Birim
4 Bruney 5.300 106 20 Birim
Darüsselam
5 Svaziland 857 1.333 3.000 27 14 510 Birim
42
Tablo 1.16. Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Ton Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

İthalat İthalat İthalat İthalat İthalat 2016 İthalat 2016 İthalat 2016 Miktar
İthalatçılar
Birim Birim Birim Birim Birim Değeri (1.000 $) Miktarı Birimi
1 Suudi Arabistan 2.917 3.574 3.450 3.514 3.626 752.768 207.617 Ton
2 Libya 3.360 3.052 177.344 58.110 Ton
3 Umman 6.064 6.356 5.003 4.663 4.619 161.062 34.871 Ton
4 Ürdün 113.094 135.058 122.746 111.434 131.605 156.347 1.188 Ton
5 Kuveyt 2.770 2.388 2.747 2.157 2.228 108.909 48.887 Ton
Tablo 1.17. Dünyadaki Toplam Canlı Küçükbaş Hayvan İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri (Birim Üzerinden Satış
Yapanlar)
2012 2013 2014 2015 2016

İthalat İthalat İthalat İthalat İthalat 2016 İthalat 2016 İthalat 2016 Miktar
İthalatçılar
Birim Birim Birim Birim Birim Değeri (1.000 $) Miktarı Birimi
1 Güney Afrika 4.608 44 47 22.994 485.850 Birim
2 Malezya 200 150 5.704 182 180 21.316 118.264 Birim
3 Belçika 152 155 3.356 135 138 11.075 80.131 Birim
4 ABD 1.946 1.972 2.621 2.673 77 1.641 21.223 Birim
5 Meksika 123 104 3.374 238 142 1.074 7.556 Birim
43
Şekil 1.15. Dünyada Toplam Küçükbaş Canlı Hayvan İthalatçı Ürün Bazlı Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
44
2) ETLER VE YENİLEN SAKATAT

2.1 Et ve Yenilen Sakatat İhracat ve İthalatı
Dünya et ve yenilen sakatat ihracatı 2016 yılında 113 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. En
büyük ihracatçı ülke konumundaki ABD ise 2016 yılında 14 milyar $ değerinde ihracat
yapmıştır. Et ve yenilen sakatat ihracat değerleri bakımından ABD’yi sırasıyla Brezilya,
Hollanda, Almanya ve Avusturalya takip etmektedir. Söz konusu 5 ülke toplam dünya
ihracatının yaklaşık %47’sini gerçekleştirmektedir.
Burada en dikkat çeken unsurlardan birisi canlı hayvan konusunda net ithalatçı ülke olan
ABD’nin et ve sakatat konusunda ihracatçı bir ülke konumda bulunmasıdır. Bunun da temel
sebebi ABD’nin hayvan varlığı birçok gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeye oranla az olsa
da, teknolojiyi iyi derecede kullanmasından dolayı hayvansal üretim konusunda daha iyi bir
konumda bulunmasıdır. Hollanda, Almanya ve Avusturalya gibi diğer ülkeler hem hayvan
varlığı hem de teknoloji açısından ileride oldukları için her iki kategoride de net ihracatçı
ülkelerdir.
Et ve yenilen sakatat konusunda dikkat çeken unsurlardan bir diğeri son beş yıl içinde toplam
rakamlarda veya ülkelerin ihracat değerlerine göre sıralamalarında çok büyük değişimlerin
yaşanmaması, genel olarak oturmuş bir pazarın hâkim olmasıdır. Ancak Almanya ve
Fransa’nın ihracatında 2014’ten itibaren ciddi bir düşüş yaşanmıştır. Bunun temel sebebi AB
ülkeleri tarafından Rusya’ya uygulanan ambargonun neticesinde Rusya’nın da AB
ülkelerinden gıda ithalatını yasaklamasıdır. Bu yasaklar sonucu Rusya’nın AB ülkelerinden
gerçekleştirdiği et ve yenilen sakatat ithalatı 2013 yılında 2.125.261.000 $ iken 2014 yılında
363.356.000 $’a düşmüştür.
2012-2016 döneminde ortalama 120 milyar $ değerinde olan et ve yenilen sakatat

ihracatında Türkiye yaklaşık olarak 524 milyon $’lık bir paya sahiptir. Türkiye’nin en önemli
ihracat pazarı Irak’tır. 2012-2016 yılı ihracat verileri dikkate alındığında Türkiye, et ve
yenilebilir sakatat ihracatının %65’ini Irak’a yapmıştır. Irak’ın ardından en çok ihracatın
gerçekleştirildiği ülkeler Hong Kong ve Libya’dır. Ele alınan dönemde Birleşik Arap Emirlikleri,
Suriye ve Vietnam’a yapılan ihracatın değeri her bir ülke için 10 milyon $ kadar artarken,
Azerbaycan ve İran’a yapılan ihracatta önemli bir gerileme gerçekleşmiştir. 2012 yılında 42
milyon $ seviyesinde İran’a yapılan ihracatın 2016 yılında 1,8milyon $ seviyesine gerilemesi
dikkat çekicidir.
45
Son beş yıl ortalamasına göre dünyanın en büyük et ve yenilen sakatat ithalatçısı olan
Japonya, 2016 yılında 9 milyar $ değerinde ithalat yapmıştır. Fakat Çin, 4 milyar $ olan
ithalatını 10 milyar $’a yükselterek 2016 yılının en büyük ithalatçısı olmuştur.
Bu ülkelerin ardından en fazla ithalat yapan ülkeler ABD ve Almanya’dır. Fakat her iki ülkenin
de ithalat ile ihracat rakamları karşılaştırıldığı zaman net ihracatçı pozisyonunda oldukları
görülmektedir. Dünya ihracat değerlerinde de söylendiği üzere genel olarak beş yıl içinde
rakamların çok büyük değişiklik göstermediği bir et ve sakatat pazarı mevcuttur.
Dünyada toplam et ve yenilen sakatat (GTİP Kodu 02) ithalatının ürün gruplarına göre
dağılımı incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ithalat yapılan ürün grubunun %24,59 oranla
taze, soğutulmuş veya dondurulmuş domuz eti (GTİP Kodu 0203) olduğu onu takip eden
ürünün ise %20,81 oranında taze, soğutulmuş veya dondurulmuş kümes hayvanlarının etleri
ve yenilen sakatatı (GTİP Kodu 0207) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde ithalatı
gerçekleştirilen diğer ürün grupları sırası ile, %18,45 taze veya soğutulmuş büyükbaş
hayvan eti (GTİP Kodu 0201), %18,17 dondurulmuş büyükbaş hayvan eti (GTİP Kodu 0202),
%7,48 oranında taze, soğutulmuş veya dondurulmuş büyükbaş hayvan, domuz, koyun, keçi,
at, eşek, katır veya bardoların, yenilen sakatatı (GTİP Kodu 0206), %5,18 taze, soğutulmuş
veya dondurulmuş koyun ve keçi etleri (GTİP Kodu 0204), %3,64 tuzlanmış, salamura
edilmiş, kurutulmuş, veya tütsülenmiş et ve yenilen sakatat; et veya sakatatın yenilen un ve
kaba unları (GTİP Kodu 0210), %0,73 taze, soğutulmuş veya dondurulmuş diğer etler ve
yenilen sakatat (GTİP Kodu 0208), %0,60 domuz yağı (etli kısımları içerenler hariç) ve
kümes hayvanlarının, yağları (eritilmemiş veya başka suretle çıkarılmamış) (taze,
soğutulmuş, dondurulmuş, tuzlanmış, salamura edilmiş, , kurutulmuş veya tütsülenmiş)
(GTİP Kodu 0209) ve %0,36 oranında taze, soğutulmuş veya dondurulmuş at, eşek, katır
veya bardo etleridir (GTİP Kodu 0205).
Tablo 1. 18’de 2012-2016 yılları verilerine göre et ve yenilen sakatat ihracatçısı ülkelerin
Şekil 1. 16’da 2012-2016 yılları verilerine göre et ve yenilen sakatat ihracatı en fazla olan on
ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 19’da 2012-2016 yılları verilerine göre et ve yenilen sakatat ithalatçısı ülkelerin
Şekil 1. 18’de 2012-2016 yılları verilerine göre et ve yenilen sakatat ithalatı en fazla olan on
ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 20’de 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin et ve yenilen sakatat ihracat
46
Şekil 1. 18’de 2012-2016 yılları verilerine göre Türkiye’nin et ve yenilen sakatat ihracatı
Şekil 1. 19’da dünyadaki toplam et ve yenilen sakatat ithalatının ürün gruplarına göre
dağılımı grafik şeklinde verilmiştir.
47
Tablo 1.18. Dünyadaki Toplam Et ve Yenilen Sakatat İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İhracatçılar 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam İhracat 117.630.55 124.630.79 131.683.74 114.205.18 113.270.81 120.284.218
7 5 0 1 5
1 ABD 16.096.227 13,68% 16.276.932 13,06% 17.570.517 13,34% 14.278.381 12,50% 14.636.735 12,92% 15.771.758 13,11%
2 Brezilya 13.702.959 11,65% 14.786.231 11,86% 15.417.191 11,71% 13.077.586 11,45% 12.655.793 11,17% 13.927.952 11,58%
3 Hollanda 10.141.575 8,62% 10.507.390 8,43% 10.814.980 8,21% 8.952.480 7,84% 9.193.637 8,12% 9.922.012 8,25%
4 Almanya 10.032.341 8,53% 10.379.202 8,33% 10.003.401 7,60% 8.071.275 7,07% 8.501.358 7,51% 9.397.515 7,81%
5 Avusturalya 7.483.383 6,36% 8.386.323 6,73% 10.476.659 7,96% 9.933.829 8,70% 8.261.097 7,29% 8.908.258 7,41%
6 İspanya 4.920.312 4,18% 5.200.052 4,17% 5.598.357 4,25% 5.101.762 4,47% 5.820.961 5,14% 5.328.289 4,43%
7 Kanada 4.597.583 3,91% 4.582.895 3,68% 5.250.222 3,99% 4.590.926 4,02% 4.701.621 4,15% 4.744.649 3,94%
8 Yeni Zelanda 4.183.654 3,56% 4.332.401 3,48% 4.932.754 3,75% 4.788.433 4,19% 4.147.850 3,66% 4.477.018 3,72%
9 Danimarka 4.812.339 4,09% 4.841.272 3,88% 4.512.733 3,43% 3.566.668 3,12% 3.640.754 3,21% 4.274.753 3,55%
1 Hindistan 3.147.475 2,68% 4.770.622 3,83% 5.075.625 3,85% 4.342.028 3,80% 3.972.055 3,51% 4.261.561 3,54%
0
1 Polonya 3.759.941 3,20% 4.440.347 3,56% 4.385.936 3,33% 4.239.064 3,71% 4.284.166 3,78% 4.221.891 3,51%
1
1 Fransa 4.506.560 3,83% 4.530.397 3,64% 4.176.463 3,17% 3.454.841 3,03% 3.296.963 2,91% 3.993.045 3,32%
2
1 Belçika 4.202.314 3,57% 4.655.691 3,74% 4.188.148 3,18% 3.407.328 2,98% 3.459.168 3,05% 3.982.530 3,31%
3
1 İrlanda 3.109.675 2,64% 3.229.140 2,59% 3.457.892 2,63% 3.044.390 2,67% 3.201.367 2,83% 3.208.493 2,67%
4
1 İtalya 2.403.031 2,04% 2.446.754 1,96% 2.527.071 1,92% 2.251.794 1,97% 2.345.437 2,07% 2.394.817 1,99%
5
1 Birleşik Krallık 2.135.466 1,82% 2.290.053 1,84% 2.384.422 1,81% 1.930.128 1,69% 1.916.584 1,69% 2.131.331 1,77%
6
1 Hong Kong, Çin 1.410.877 1,20% 1.453.196 1,17% 1.853.358 1,41% 2.037.601 1,78% 2.561.736 2,26% 1.863.354 1,55%
7
1 Arjantin 1.801.809 1,53% 1.891.045 1,52% 1.836.590 1,39% 1.368.876 1,20% 1.461.449 1,29% 1.671.954 1,39%
8
1 Uruguay 1.588.675 1,35% 1.496.296 1,20% 1.675.129 1,27% 1.584.380 1,39% 1.614.658 1,43% 1.591.828 1,32%
9
2 Meksika 1.240.962 1,05% 1.185.224 0,95% 1.437.335 1,09% 1.550.927 1,36% 1.598.681 1,41% 1.402.626 1,17%
0
2 Avusturya 1.401.775 1,19% 1.465.419 1,18% 1.529.965 1,16% 1.194.894 1,05% 1.205.031 1,06% 1.359.417 1,13%
1
2 Macaristan 1.272.288 1,08% 1.283.232 1,03% 1.289.406 0,98% 1.064.028 0,93% 1.126.547 0,99% 1.207.100 1,00%
48
2
2 Paraguay 795.565 0,68% 1.059.130 0,85% 1.369.840 1,04% 1.180.630 1,03% 1.156.050 1,02% 1.112.243 0,92%
3
2 Çin 980.500 0,83% 988.524 0,79% 1.182.002 0,90% 1.057.537 0,93% 902.452 0,80% 1.022.203 0,85%
4
2 Şili 949.132 0,81% 851.618 0,68% 934.854 0,71% 975.224 0,85% 932.978 0,82% 928.761 0,77%
5
2 Beyaz Rusya 1.005.321 0,85% 992.502 0,80% 860.883 0,65% 671.781 0,59% 690.898 0,61% 844.277 0,70%
6
2 Diğer 5.948.818 5,06% 6.308.907 5,06% 6.942.007 5,27% 6.488.390 5,68% 5.984.789 5,28% 6.334.583 5,27%
7
49
Şekil 1.16. Önde Gelen Et ve Yenilen Sakatat İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Et ve Yenilen Sakatat İhracatı (1.000 $)
20,000,000
18,000,000
16,000,000
14,000,000
12,000,000
10,000,000
8,000,000
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
ABD Brezilya Hollanda Almanya Avusturalya İspanya Kanada Yeni Zelanda Danimarka Hindistan
2012 2013 2014
2015 2016 2012-2016 Ortalama
50
Tablo 1.19. Dünyadaki Toplam Et ve Yenilen Sakatat İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İthalatçılar 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam İthalat 113.220.74 117.946.31 124.155.62 110.918.82 112.186.37 115.685.576
7 0 5 9 0
1 Japonya 9.892.929 8,74% 8.762.419 7,43% 9.605.656 7,74% 8.596.791 7,75% 9.116.191 8,13% 9.194.797 7,95%
2 ABD 5.781.030 5,11% 6.021.621 5,11% 8.433.931 6,79% 9.361.156 8,44% 7.911.916 7,05% 7.501.931 6,48%
3 Almanya 7.616.722 6,73% 8.019.642 6,80% 8.053.962 6,49% 6.709.402 6,05% 6.946.510 6,19% 7.469.248 6,46%
4 Çin 4.107.752 3,63% 5.929.656 5,03% 5.843.857 4,71% 6.798.207 6,13% 10.259.495 9,15% 6.587.793 5,69%
6 Hong Kong, Çin 4.434.943 3,92% 5.484.499 4,65% 6.840.599 5,51% 5.297.160 4,78% 5.816.753 5,18% 5.574.791 4,82%
7 İtalya 5.882.110 5,20% 6.111.564 5,18% 6.094.263 4,91% 4.938.616 4,45% 4.719.128 4,21% 5.549.136 4,80%
8 Fransa 5.759.336 5,09% 6.006.912 5,09% 5.925.339 4,77% 4.780.989 4,31% 4.520.764 4,03% 5.398.668 4,67%
9 Rusya Federasyonu 7.385.304 6,52% 6.748.157 5,72% 5.527.833 4,45% 3.106.053 2,80% 2.281.691 2,03% 5.009.808 4,33%
1 Hollanda 4.984.790 4,40% 5.041.191 4,27% 5.168.219 4,16% 4.673.056 4,21% 4.528.338 4,04% 4.879.119 4,22%
0
1 Meksika 3.547.917 3,13% 3.957.462 3,36% 4.596.523 3,70% 3.820.475 3,44% 3.587.517 3,20% 3.901.979 3,37%
1
1 Kore 2.870.726 2,54% 2.690.509 2,28% 3.373.276 2,72% 3.673.067 3,31% 3.876.446 3,46% 3.296.805 2,85%
2
1 Suudi Arabistan 2.530.701 2,24% 2.779.457 2,36% 2.554.244 2,06% 2.799.728 2,52% 2.139.502 1,91% 2.560.726 2,21%
3
1 Kanada 2.452.688 2,17% 2.370.094 2,01% 2.346.486 1,89% 2.243.292 2,02% 2.004.726 1,79% 2.283.457 1,97%
4
1 Belçika 1.759.914 1,55% 1.885.969 1,60% 1.890.152 1,52% 1.475.905 1,33% 1.493.455 1,33% 1.701.079 1,47%
5
1 Polonya 1.656.692 1,46% 1.878.656 1,59% 1.820.489 1,47% 1.521.850 1,37% 1.516.175 1,35% 1.678.772 1,45%
6
1 Birleşik Arap 1.498.701 1,32% 1.604.824 1,36% 1.614.089 1,30% 1.663.314 1,50% 1.382.468 1,23% 1.552.679 1,34%
7 Emirlikleri
1 Mısır 1.355.711 1,20% 1.214.163 1,03% 1.622.832 1,31% 2.013.832 1,82% 1.411.738 1,26% 1.523.655 1,32%
8
1 İspanya 1.434.669 1,27% 1.508.995 1,28% 1.511.227 1,22% 1.338.476 1,21% 1.437.113 1,28% 1.446.096 1,25%
9
2 Yunanistan 1.385.524 1,22% 1.382.844 1,17% 1.356.439 1,09% 1.105.909 1,00% 1.136.249 1,01% 1.273.393 1,10%
0
2 İsveç 1.315.137 1,16% 1.396.054 1,18% 1.282.171 1,03% 1.083.207 0,98% 1.070.423 0,95% 1.229.398 1,06%
1
2 Danimarka 1.237.583 1,09% 1.294.499 1,10% 1.309.776 1,05% 1.102.564 0,99% 1.065.261 0,95% 1.201.937 1,04%
51
2
2 Venezüella 1.240.866 1,10% 1.387.266 1,18% 1.863.604 1,50% 1.087.789 0,98% 373.168 0,33% 1.190.539 1,03%
3
2 Diğer 27.365.695 24,17% 28.374.125 24,06% 29.035.270 23,39% 25.872.727 23,33% 28.133.685 25,08% 27.756.300 23,99%
7
52
Şekil 1.17. Önde Gelen Et ve Yenilen Sakatat İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Et ve Yenilen Sakatat İthalatları (1.000 $)
12,000,000
10,000,000
8,000,000
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
a D ya in lık in a sa u a
ny al ly on nd
po AB an Ç
K r g,
Ç
İta r an s y ll a
m n F o
Ja Al şi
k
Ko era H
d
ri le g Fe
B on a
H y
us
R
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
53
Tablo 1.20. En Çok İhracat Yapılan Ülkelere Göre Türkiye’nin Et ve Yenilen Sakatat İhracatı (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İthalatçı Ülkeler 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam İhracat 532.48 614.69 659.43 444.44 370.87 524.389
9 8 5 8 7
Irak 351.41 65,99% 428.89 69,77% 421.42 63,91% 272.20 61,25% 230.38 62,12% 340.864 65,00%
1
5 4 1 7 4
2 Hong Kong, Çin 15.913 2,99% 34.728 5,65% 56.285 8,54% 32.459 7,30% 23.040 6,21% 32.485 6,19%
3 Libya 27.841 5,23% 21.645 3,52% 21.513 3,26% 26.709 6,01% 18.206 4,91% 23.183 4,42%
4 Suriye Arap Cumhuriyeti 899 0,17% 21.725 3,53% 22.286 3,38% 19.330 4,35% 11.298 3,05% 15.108 2,88%
5 İran 42.864 8,05% 10.797 1,76% 2.170 0,33% 3 0,00% 142 0,04% 11.195 2,13%
6 Kongo 15.663 2,94% 8.805 1,43% 10.993 1,67% 7.213 1,62% 5.891 1,59% 9.713 1,85%
7 Demokratik Kongo Cumhuriyeti 6.345 1,19% 9.255 1,51% 13.776 2,09% 11.043 2,48% 5.159 1,39% 9.116 1,74%
8 Tacikistan 8.324 1,56% 10.263 1,67% 11.337 1,72% 8.080 1,82% 5.753 1,55% 8.751 1,67%
1 Gürcistan 5.175 0,97% 8.921 1,45% 11.554 1,75% 5.467 1,23% 5.893 1,59% 7.402 1,41%
0
1 Azerbaycan 10.961 2,06% 11.022 1,79% 8.682 1,32% 2.995 0,67% 1.787 0,48% 7.089 1,35%
1
1 Rusya Federasyonu 695 0,13% 2.807 0,46% 23.130 3,51% 8.632 1,94% - 7.053 1,34%
2
1 Angola 5.562 1,04% 7.368 1,20% 9.169 1,39% 9.044 2,03% 3.453 0,93% 6.919 1,32%
3
1 Vietnam 7.944 1,49% 1.320 0,21% 693 0,11% 3.162 0,71% 18.203 4,91% 6.264 1,19%
4
1 Lao Demokratik Halk 2.559 0,48% 3.913 0,64% 4.333 0,66% 1.313 0,30% 1.978 0,53% 2.819 0,54%
5 Cumhuriyeti
1 Suudi Arabistan 2.001 0,38% 1.952 0,32% 2.077 0,31% 2.290 0,52% 4.687 1,26% 2.601 0,50%
6
1 Bosna-Hersek 3.786 0,71% 2.489 0,40% 2.731 0,41% 1.636 0,37% 1.248 0,34% 2.378 0,45%
7
1 Diğer 22.953 4,31% 24.472 3,98% 28.716 4,35% 20.764 4,67% 21.962 5,92% 23.774 4,53%
54
8
55
Şekil 1.18. Türkiye’nin 2012-2016 Yıllarında En Fazla Et ve Yenilen Sakatat İhracatı Yaptığı On Ülke (1.000 $)
500,000
450,000
400,000
350,000
300,000
250,000
200,000
150,000
100,000
50,000
0
i i ri
Ira
k in
by
a et İra
n
ng
o et an le an
g,
Ç
Li ir y ir y ist ik st
hu K o
hu k irl ci
on ci ür
K um um Ta Em G
g C C ap
on ap o Ar
H
Ar ng k
e K o
eşi
riy ik ir l
S u r at B
ok
em
D
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
56
Şekil 1.19. Dünyadaki Toplam Etler ve Yenilen Sakatat İthalatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
57
2.2 Dünyada Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş) İhracat ve İthalatı
Dünyada 2012-2016 döneminde yıllık bazda taze veya soğutulmuş büyükbaş hayvan eti
ihracatı ve ithalatı incelendiğinde ortalama 21 milyar $ seviyesinde bir ticaret hacmi olduğu
görülmektedir. Dünyada 2012-2016 döneminde ortalama 21 milyar $ seviyesinde taze veya
soğutulmuş büyükbaş hayvan eti ihracat ve ithalatı gerçekleştirilmiştir. İncelenen dönemde
taze veya soğutulmuş büyükbaş hayvan eti ihracat ve ithalat rakamlarında yıllık değişimin
%10 seviyesinin altında kaldığı göze çarpmaktadır. Buradan söz konusu ürünlerin ticaretinde
oturmuş bir piyasa yapısının olduğu anlaşılmaktadır.
En büyük ihracatçı ülke olan ABD, 2016 yılında 2 milyar 673 milyon $’lık bir büyükbaş hayvan
eti ihracatı yapmıştır. ABD’den sonra en fazla ihracat yapan ülkeler Hollanda, Avusturalya,
İrlanda ve Almanya’dır. Bu ülkeler dünyadaki toplam taze veya soğutulmuş büyükbaş hayvan
eti ihracatının %51,05’ini gerçekleştirmektedir. İrlanda canlı hayvan veya et ile yenilebilir
sakatat ihracatında öne çıkan ülkeler arasında yer almazken büyükbaş hayvan etinde 1
milyar 810 milyon $ değerinde bir ihracat payına sahiptir.
Son beş yıl içinde Fransa 1 milyar 304 milyon $ değerindeki ihracatını 927 milyon $’a
düşürürken, Kanada yaklaşık 400 milyon $ değerinde, Meksika ise 500 milyon $ değerinde
ihracat pazarında artış yaşamış ve önemli büyükbaş hayvan eti ihracatçıları arasında yer
almaya başlamışlardır.
Dünyanın en büyük ithalatçısı 2016’da 2 milyar 738 milyon $ değerindeki ithalatı ile ABD’dir.
ABD ile birlikte İtalya, Almanya, Hollanda ve Japonya ithalat pazarında %51,81’lik bir paya
sahiptir. ABD 1 milyar 200 milyon $ değerindeki büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş)
ithalatını arttırırken, son beş yılda ihracat oranını arttıran Kanada ithalat alanında 400 milyon
$ değerinde bir azalma yaşamıştır.
Dünyada 2016 yılında gerçekleşen toplam 20.424.861.000 $ taze veya soğutulmuş

büyükbaş hayvan eti (GTİP Kodu 0201) ithalatının ürün gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde; en yoğun ithalat yapılan ürün grubunun %71,56 oranla taze veya soğutulmuş
kemiksiz büyükbaş hayvan eti (GTİP Kodu 020130) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı
içerisinde sırası ile %19,38 oranında taze veya soğutulmuş kemikli parçalar (karkas ve yarım
karkas hariç) büyükbaş hayvan eti (GTİP Kodu 020120) ve %9,06 oranında taze veya
soğutulmuş karkas ve yarım karkas büyükbaş hayvan eti (GTİP Kodu 020110) ithalatı
gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 21’de 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş)
ihracatçısı ülkelerin ihracat değerleri verilmiştir.
58
Şekil 1. 20’de 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş)
ihracatı en fazla olan on ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 22’de 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya
soğutulmuş)ithalatçısı ülkelerin ithalat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 21’de 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya
soğutulmuş)ithalatı en fazla olan on ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 23’te 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş)
ihracatçısı ülkelerin ihracat birim değerleri verilmiştir.
Tablo 1. 24’te 2012-2016 yılları verilerine göre büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş)
ithalatçısı ülkelerin birim ithalat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 22’de dünyada toplam büyükbaş hayvan eti (taze veya soğutulmuş) ithalatının ürün
bazlı dağılımı verilmiştir.
59
Tablo 1.21. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)
Toplam İhracat 20.905.638 21.509.477 22.734.944 21.222.495 21.132.369 21.500.985
1 ABD 2.618.806 12,53% 2.937.634 13,66% 3.089.972 13,59% 2.652.365 12,50% 2.673.501 12,65% 2.794.456 13,00%
2 Hollanda 2.740.454 13,11% 2.674.539 12,43% 2.722.364 11,97% 2.429.435 11,45% 2.464.887 11,66% 2.606.336 12,12%
3 Avusturalya 1.975.705 9,45% 1.957.354 9,10% 2.334.634 10,27% 2.503.061 11,79% 2.268.484 10,73% 2.207.848 10,27%
4 İrlanda 1.817.405 8,69% 1.900.885 8,84% 2.026.580 8,91% 1.758.784 8,29% 1.810.203 8,57% 1.862.771 8,66%
5 Almanya 1.741.280 8,33% 1.691.096 7,86% 1.585.498 6,97% 1.297.349 6,11% 1.204.999 5,70% 1.504.044 7,00%
6 Fransa 1.304.649 6,24% 1.225.561 5,70% 1.114.201 4,90% 950.373 4,48% 927.130 4,39% 1.104.383 5,14%
7 Kanada 841.857 4,03% 837.116 3,89% 1.169.280 5,14% 1.168.269 5,50% 1.202.453 5,69% 1.043.795 4,85%
8 Polonya 883.022 4,22% 996.286 4,63% 903.161 3,97% 1.018.149 4,80% 1.009.044 4,77% 961.932 4,47%
9 Brezilya 820.337 3,92% 854.746 3,97% 834.025 3,67% 690.721 3,25% 757.207 3,58% 791.407 3,68%
1 Meksika 491.175 2,35% 523.239 2,43% 770.808 3,39% 975.883 4,60% 981.768 4,65% 748.575 3,48%
0
1 Belçika 708.455 3,39% 779.919 3,63% 777.683 3,42% 678.546 3,20% 682.611 3,23% 725.443 3,37%
1
1 Arjantin 688.739 3,29% 656.492 3,05% 663.055 2,92% 506.894 2,39% 600.566 2,84% 623.149 2,90%
2
1 İspanya 475.241 2,27% 517.036 2,40% 494.599 2,18% 518.187 2,44% 546.171 2,58% 510.247 2,37%
3
4
1 Avusturya 461.568 2,21% 484.083 2,25% 469.910 2,07% 411.640 1,94% 368.414 1,74% 439.123 2,04%
5
1 İtalya 422.043 2,02% 413.811 1,92% 441.954 1,94% 438.387 2,07% 432.452 2,05% 429.729 2,00%
6
1 Uruguay 384.679 1,84% 360.961 1,68% 401.778 1,77% 364.587 1,72% 380.757 1,80% 378.552 1,76%
7
1 Beyaz Rusya 377.977 1,81% 432.982 2,01% 413.404 1,82% 342.475 1,61% 314.475 1,49% 376.263 1,75%
8
1 Paraguay 100.781 0,48% 233.175 1,08% 453.751 2,00% 462.570 2,18% 518.612 2,45% 353.778 1,65%
9
2 Danimarka 403.903 1,93% 395.678 1,84% 347.123 1,53% 273.316 1,29% 274.135 1,30% 338.831 1,58%
0
2 Yeni Zelenda 216.815 1,04% 214.088 1,00% 233.490 1,03% 237.094 1,12% 238.856 1,13% 228.069 1,06%
1
2 Nikaragua 83.342 0,40% 94.967 0,44% 117.708 0,52% 162.481 0,77% 158.446 0,75% 123.389 0,57%
2
2 Pakistan 97.364 0,47% 106.049 0,49% 95.747 0,42% 131.767 0,62% 78.939 0,37% 101.973 0,47%
60
3
2 Diğer 719.023 3,44% 721.056 3,35% 748.329 3,29% 801.218 3,78% 810.187 3,83% 759.962 3,53%
4
61
Şekil 1.20. Önde Gelen Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 İhracatı (1.000 $)
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
ABD Hollanda Avusturalya İrlanda Almanya Fransa Kanada Polonya Brezilya Meksika
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
62
Tablo 1.22. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İthalatçılar 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam İthalat 19.998.94 20.720.37 22.171.46 20.884.38 20.276.42 20.810.317
8 0 2 5 1
1 ABD 1.535.499 7,68% 1.597.372 7,71% 2.406.802 10,86% 2.904.276 13,91% 2.738.642 13,51% 2.236.518 10,75%
2 İtalya 2.389.099 11,95% 2.351.367 11,35% 2.345.213 10,58% 1.954.212 9,36% 1.840.722 9,08% 2.176.123 10,46%
3 Almanya 1.910.962 9,56% 1.927.179 9,30% 1.953.340 8,81% 1.807.401 8,65% 1.763.150 8,70% 1.872.406 9,00%
4 Hollanda 1.673.565 8,37% 1.622.854 7,83% 1.699.060 7,66% 1.635.062 7,83% 1.575.803 7,77% 1.641.269 7,89%
5 Japonya 1.514.632 7,57% 1.454.515 7,02% 1.596.675 7,20% 1.506.924 7,22% 1.656.324 8,17% 1.545.814 7,43%
6 Fransa 1.427.674 7,14% 1.519.751 7,33% 1.421.345 6,41% 1.142.453 5,47% 1.024.693 5,05% 1.307.183 6,28%
8 Meksika 802.156 4,01% 864.484 4,17% 912.840 4,12% 820.922 3,93% 689.145 3,40% 817.909 3,93%
9 Şili 780.983 3,91% 831.282 4,01% 821.164 3,70% 754.617 3,61% 818.443 4,04% 801.298 3,85%
1 Kanada 937.321 4,69% 933.351 4,50% 774.113 3,49% 663.904 3,18% 566.741 2,80% 775.086 3,72%
0
1 İspanya 619.462 3,10% 622.456 3,00% 607.742 2,74% 513.044 2,46% 585.306 2,89% 589.602 2,83%
1
1 Danimarka 537.777 2,69% 562.132 2,71% 577.096 2,60% 503.000 2,41% 483.074 2,38% 532.616 2,56%
2
1 Yunanistan 522.171 2,61% 497.627 2,40% 487.684 2,20% 404.574 1,94% 415.849 2,05% 465.581 2,24%
3
1 Portekiz 378.502 1,89% 442.577 2,14% 473.410 2,14% 390.782 1,87% 420.750 2,08% 421.204 2,02%
4
1 Kore 316.707 1,58% 329.707 1,59% 401.755 1,81% 452.159 2,17% 547.061 2,70% 409.478 1,97%
5
6
1 İsveç 356.789 1,78% 384.396 1,86% 352.472 1,59% 311.075 1,49% 299.467 1,48% 340.840 1,64%
7
1 Belçika 240.670 1,20% 258.215 1,25% 295.146 1,33% 254.703 1,22% 224.632 1,11% 254.673 1,22%
8
1 Birleşik Arap 213.690 1,07% 220.860 1,07% 250.017 1,13% 270.967 1,30% 179.353 0,88% 226.977 1,09%
9 Emirlikleri
2 Avusturya 212.437 1,06% 208.901 1,01% 229.754 1,04% 197.390 0,95% 210.137 1,04% 211.724 1,02%
0
2 Tayvan 113.258 0,57% 171.760 0,83% 210.828 0,95% 242.116 1,16% 264.357 1,30% 200.464 0,96%
1
63
2 Diğer 2.123.479 10,62% 2.291.907 11,06% 2.559.468 11,54% 2.501.375 11,98% 2.552.724 12,59% 2.405.791 11,56%
2
64
Şekil 1.21. Önde Gelen Büyükbaş Hayvan Eti (taze veya soğutulmuş) İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 İthalatı (1.000 $)
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
a ya a a a lık a li a
D ly nd ny ns al ik Şi ad
AB tİ a an la o a r s n
m ol p Fr K ek Ka
Al H Ja şi
k M
le
B ir
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
65
Tablo 1.23. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş) İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

2016 İhracat 2016 İhracat
İhracatçılar İhracat İhracat İhracat İhracat İhracat Değeri (1.000 $) Miktarı
Birim Değeri Birim Değeri Birim Değeri Birim Değeri Birim Değeri
Dünya 6.248 6.275 6.419 5.838 5.604 21.172.334 3.778.046
1 ABD 7.202 7.264 8.217 8.567 7.558 2.673.501 353.748
2 Hollanda 7.193 7.620 7.521 6.370 6.248 2.464.887 394.499
3 Avusturalya 7.487 7.154 7.543 7.579 8.056 2.268.484 281.587
4 İrlanda 7.219 7.329 7.202 6.693 6.368 1.810.203 284.257
5 Almanya 5.936 6.138 5.565 4.802 4.642 1.204.999 259.603
6 Kanada 4.542 4.559 5.588 5.463 4.867 1.202.259 247.042
7 Polonya 4.206 4.319 4.221 3.671 3.622 1.009.044 278.610
8 Meksika 5.794 5.994 6.996 7.127 6.263 981.768 156.746
9 Fransa 5.757 6.017 5.979 5.054 4.959 927.130 186.959
10 Brezilya 6.538 5.958 6.400 5.916 5.501 757.207 137.650

66
Tablo 1.24. Dünyadaki Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Taze veya Soğutulmuş) İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

2016 İthalat Değeri 2016 İthalat
İthalatçılar İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim (1.000 $) Miktarı
Dünya 6.277 6.332 6.507 5.993 5.668 20.424.862 3.603.726
1 ABD 5.283 5.398 6.488 6.743 5.769 2.738.642 474.724
2 İtalya 6.645 6.672 6.371 5.506 5.471 1.840.722 336.458
3 Almanya 7.337 7.445 7.525 6.319 6.318 1.763.150 279.051
4 Japonya 7.130 6.851 7.282 7.363 7.229 1.656.324 229.110
5 Hollanda 5.146 5.526 5.504 5.099 4.853 1.575.803 324.698
6 Birleşik Krallık 6.669 6.931 7.050 6.516 5.895 1.129.552 191.617
7 Fransa 6.276 6.639 6.691 5.911 5.912 1.024.693 173.316
8 Şili 6.304 5.070 5.823 4.559 4.142 818.443 197.608
9 Meksika 5.469 5.450 6.633 7.132 5.759 689.145 119.660

İspanya 7.099 7.748 7.502 6.070 5.808 585.306 100.779
10
67
Şekil 1.22. Dünyada Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Taze ve Soğutulmuş) İthalatı Ürün Bazlı Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
68
2.3 Dünyada Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracat ve İthalatı

Dünyada son beş yıl içinde ortalama 21 milyar $ değerinde olan dondurulmuş büyükbaş
hayvan eti ihracatının 4 milyon $’ı Brezilya tarafından gerçekleştirilmiştir. İlk beş ihracatçı
ülke arasında hayvansal gıda üretimi konusunda önemli bir yeri olan ABD ve Avusturalya’nın
yanı sıra Hindistan ve Yeni Zelenda’da da yer almaktadır. 2016 yılı dondurulmuş büyükbaş
hayvan eti ihracatının %74,93’ü bu beş ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.
2016 yılında toplam ihracattaki 1 milyar $ seviyesinde yaşanan düşüş nedeniyle ilk beş
ülkenin ihracat değerlerinde de bir azalma görülse de 2012’den itibaren bir artma trendinin
mevcut olduğu söylenebilmektedir.
2012-2016 yıllarındaki ithalat ortalamalarına göre dünyanın en büyük dondurulmuş büyükbaş

hayvan eti ithalatçısı ABD’yi sırasıyla Rusya Federasyonu, Çin ve Hong Kong takip
etmektedir. Son beş yılda toplam ithalatta yaklaşık 4 milyar $ değerinde bir artış yaşanmıştır.
Fakat ülkelerin ithalat değerleri yıllara göre incelendiği zaman çok büyük dalgalanmaların
yaşandığı görülmektedir. Örneğin 2012 ve 2016 rakamları kıyaslandığında Rusya
Federasyonu 1 milyar 800 milyon $, Venezüella ise 600 milyon $ değerinde ithalatını
azaltmıştır. En dikkat çekici ithalat artışları ise Çin, Hong Kong ve Vietnam’da yaşanmıştır.
Çin 2 milyar 200 milyon $, Hong Kong 900 milyon $ ve Vietnam 2 milyar 130 milyon $
değerinde bir ithalat artışı gerçekleştirmiştir.
Dünyada 2016 yılında gerçekleşen toplam 20.117.654.000 $ dondurulmuş büyükbaş hayvan

eti (GTİP Kodu 0202) ithalatının ürün gruplarına göre dağılımı incelendiğinde; en yoğun
ithalat yapılan ürün grubunun %91,51 oranla dondurulmuş kemiksiz büyükbaş hayvan eti
(GTİP Kodu 020230) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası ile %7,73 oranında
dondurulmuş kemikli parçalar (karkas ve yarım karkas hariç) büyükbaş hayvan eti (GTİP
Kodu 020220) ve %0,76 oranında dondurulmuş karkas ve yarım karkas büyükbaş hayvan
eti (GTİP Kodu 020210) ithalatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 25’te 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ihracatçısı
ülkelerin ihracat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 23’te 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ihracatı en
fazla olan on ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 26’da 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ithalatçısı
ülkelerin ithalat değerleri verilmiştir.
69
Şekil 1. 24’te 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ithalatı en
fazla olan on ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 27’de 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ihracatçısı
ülkelerin ihracat birim değerleri verilmiştir.
Tablo 1. 28’de 2012-2016 yılları verilerine göre dondurulmuş büyükbaş hayvan eti ithalatçısı
ülkelerin birim ithalat değerleri verilmiştir
Şekil 1. 25 dünyada toplam büyükbaş hayvan eti (dondurulmuş) ithalatının ürün bazlı
dağılımı grafik şeklinde verilmiştir.
70
Tablo 1.25. Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Değerleri (1.000$)
2012-2016
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016
İhracatçılar 2012 2013 2014 2015 2016 Ortalama(%
) ) ) ) ) Ortalama
)
Toplam 18.487.89 21.762.93 24.836.36 22.605.94 19.886.75 21.515.978
İhracat 3 2 3 7 4
1 Brezilya 3.674.543 19,88% 4.503.918 20,70% 4.960.235 19,97% 3.973.388 17,58% 3.587.608 18,04% 4.139.938 19,24%
2 Hindistan 2.962.563 16,02% 4.410.954 20,27% 4.719.091 19,00% 4.030.559 17,83% 3.680.676 18,51% 3.960.769 18,41%
3 Avusturalya 2.994.660 16,20% 3.588.918 16,49% 4.707.325 18,95% 4.561.775 20,18% 3.297.113 16,58% 3.829.958 17,80%
4 ABD 2.038.788 11,03% 2.309.332 10,61% 2.956.973 11,91% 2.522.547 11,16% 2.559.180 12,87% 2.477.364 11,51%
5 Yeni Zelenda 1.466.796 7,93% 1.508.665 6,93% 1.825.099 7,35% 2.055.851 9,09% 1.720.081 8,65% 1.715.298 7,97%
6 Uruguay 1.017.640 5,50% 939.713 4,32% 1.037.185 4,18% 1.057.882 4,68% 1.075.592 5,41% 1.025.602 4,77%
7 Paraguay 654.731 3,54% 771.482 3,54% 831.115 3,35% 659.285 2,92% 582.041 2,93% 699.731 3,25%
8 Arjantin 304.781 1,65% 336.807 1,55% 375.735 1,51% 357.000 1,58% 427.189 2,15% 360.302 1,67%
9 Kanada 212.104 1,15% 271.329 1,25% 327.047 1,32% 337.464 1,49% 291.789 1,47% 287.947 1,34%
1 Nikaragua 368.012 1,99% 288.870 1,33% 330.327 1,33% 291.845 1,29% 149.359 0,75% 285.683 1,33%
0
1 Polonya 201.093 1,09% 258.514 1,19% 279.132 1,12% 289.050 1,28% 240.647 1,21% 253.687 1,18%
1
1 Almanya 270.753 1,46% 244.658 1,12% 245.127 0,99% 183.195 0,81% 167.533 0,84% 222.253 1,03%
2
1 Hollanda 219.904 1,19% 211.693 0,97% 218.696 0,88% 214.566 0,95% 218.932 1,10% 216.758 1,01%
3
1 İtalya 255.247 1,38% 242.379 1,11% 195.086 0,79% 162.941 0,72% 162.304 0,82% 203.591 0,95%
4
1 İrlanda 192.880 1,04% 180.270 0,83% 219.473 0,88% 192.496 0,85% 204.842 1,03% 197.992 0,92%
5
1 Hong Kong, 97.009 0,52% 155.974 0,72% 140.320 0,56% 288.624 1,28% 208.715 1,05% 178.128 0,83%
6 Çin
1 Meksika 256.289 1,39% 125.512 0,58% 136.516 0,55% 115.589 0,51% 111.643 0,56% 149.110 0,69%
7
71
1 Beyaz Rusya 146.784 0,79% 196.133 0,90% 117.836 0,47% 115.495 0,51% 151.416 0,76% 145.533 0,68%
8
1 İspanya 147.870 0,80% 116.367 0,53% 118.648 0,48% 113.064 0,50% 128.901 0,65% 124.970 0,58%
9
2 Diğer 1.005.446 5,44% 1.101.444 5,06% 1.095.397 4,41% 1.083.331 4,79% 921.193 4,63% 1.041.364 4,84%
0
72
Şekil 1.23. Önde Gelen Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti
İhracatı (1.000 $)
6,000,000
5,000,000
4,000,000
3,000,000
2,000,000
1,000,000
0
Brezilya Hindistan Avusturalya ABD Yeni Zelenda Uruguay Paraguay Arjantin Kanada Nikaragua
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
73
Tablo 1.26. Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Değerleri (1.000$)
2012-2016
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016
İthalatçılar 2012 2013 2014 2015 2016 Ortalama(%
) ) ) ) ) Ortalama
)
Toplam İthalat 16.922.19 18.788.76 21.338.63 20.826.54 20.130.98 19.601.425
4 0 4 8 8
1 ABD 1.951.932 11,53% 1.953.054 10,39% 3.034.266 14,22% 3.500.740 16,81% 2.235.594 11,11% 2.535.117 12,93%
Rusya 2.645.002 15,63% 2.452.515 13,05% 2.249.478 10,54% 1.161.016 5,57% 830.977 4,13% 1.867.798 9,53%
2
Federasyonu
3 Çin 243.218 1,44% 1.202.804 6,40% 1.269.036 5,95% 2.270.799 10,90% 2.458.241 12,21% 1.488.820 7,60%
4 Hong Kong, Çin 692.949 4,09% 1.537.887 8,19% 2.059.416 9,65% 1.400.648 6,73% 1.585.046 7,87% 1.455.189 7,42%
5 Kore 943.410 5,57% 1.065.973 5,67% 1.271.560 5,96% 1.363.510 6,55% 1.544.476 7,67% 1.237.786 6,31%
6 Japonya 1.245.451 7,36% 1.274.573 6,78% 1.295.543 6,07% 1.276.965 6,13% 993.402 4,93% 1.217.187 6,21%
7 Mısır 911.096 5,38% 834.748 4,44% 1.196.322 5,61% 1.445.259 6,94% 1.004.781 4,99% 1.078.441 5,50%
8 Venezüella 776.837 4,59% 865.415 4,61% 1.073.325 5,03% 673.054 3,23% 137.534 0,68% 705.233 3,60%
9 Vietnam 43.741 0,26% 51.901 0,28% 84.599 0,40% 130.565 0,63% 2.175.000 10,80% 497.161 2,54%
1 Malezya 409.902 2,42% 470.568 2,50% 493.161 2,31% 535.492 2,57% 475.116 2,36% 476.848 2,43%
0
1 Tayvan 379.224 2,24% 441.822 2,35% 478.793 2,24% 452.809 2,17% 491.303 2,44% 448.790 2,29%
1
1 İsrail 418.421 2,47% 477.187 2,54% 397.033 1,86% 408.222 1,96% 486.047 2,41% 437.382 2,23%
2
1 İran 464.261 2,74% 403.591 2,15% 324.561 1,52% 402.729 1,93% 407.008 2,02% 400.430 2,04%
3
1 Suudi Arabistan 380.799 2,25% 360.240 1,92% 377.376 1,77% 393.366 1,89% 244.068 1,21% 351.170 1,79%
4
1 Fransa 363.528 2,15% 355.961 1,89% 320.037 1,50% 267.347 1,28% 261.188 1,30% 313.612 1,60%
5
1 Diğer 5.052.423 29,86% 5.040.521 26,83% 5.414.128 25,37% 5.144.027 24,70% 4.801.207 23,85% 5.090.461 25,97%
74
6
75
Şekil 1.24. Önde Gelen Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti
İthalatı (1.000 $)
4,000,000
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
D nu in in re a ır la m a
AB yo Ç ,Ç Ko ony ıs üel na ez
y
s g p M z et al
era on Ja ene Vi M
d K V
Fe g
a on
y H
us
R
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
76
Tablo 1.27. Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

2016 İhracat Değeri 2016 İhracat
İhracatçılar İhracat Birim İhracat Birim İhracat Birim İhracat Birim İhracat Birim (1.000 $) Miktarı
Dünya 4.089 4.041 4.389 4.165 3.896 19.960.122 5.122.756
1 Hindistan 2.884 2.861 3.213 3.162 2.952 3.680.676 1.246.721
2 Brezilya 4.481 4.326 4.518 4.129 3.823 3.587.608 938.392
3 Avusturalya 4.013 4.093 4.610 4.537 4.237 3.297.113 778.096
4 ABD 4.935 5.586 6.720 6.159 5.573 2.559.180 459.170
5 Yeni Zelanda 4.319 4.294 4.724 4.793 4.384 1.708.658 389.734
6 Uruguay 4.933 4.780 5.059 4.819 4.210 1.060.346 251.845
7 Paraguay 4.146 4.086 4.252 3.694 3.502 582.041 166.224
8 Arjantin 6.392 5.311 4.996 4.669 4.680 427.189 91.275
9 Kanada 4.082 5.250 5.705 5.491 4.693 291.779 62.167
10 Polonya 4.160 4.500 3.996 3.527 3.474 240.647 69.277

77
Tablo 1.28. Dünyadaki Toplam Dondurulmuş Büyükbaş Hayvan Eti İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

2016 İthalat 2016 İthalat
İthalatçılar İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim İthalat Birim Değeri (1.000 $) Miktarı
Dünya 4.429 4.389 4.626 4.517 4.022 20.117.658 5.002.123
1 Çin 4.018 4.252 4.301 4.863 4.291 2.458.815 573.002
2 ABD 4.596 4.635 5.174 5.401 4.621 2.235.594 483.804
3 Vietnam 4.773 5.319 4.873 3.121 2.186.085 700.539
4 Hong Kong 4.122 4.770 5.133 4.982 4.516 1.585.046 350.998
5 Kore 4.211 4.693 5.437 5.578 5.041 1.544.476 306.357
6 Mısır 4.812 8.396 19.241 4.893 4.543 1.004.781 221.154
7 Japonya 4.127 3.959 4.326 4.414 3.624 993.402 274.116

Rusya 4.424 4.294 4.231 3.492 3.057 830.977 271.841
8
Federasyonu
9 Tayvan 5.352 5.842 6.092 6.128 5.781 491.303 84.984
10 İsrail 6.497 4.787 5.692 6.358 5.984 486.046 81.222

78
Şekil 1.25. Dünyada Toplam Büyükbaş Hayvan Eti (Dondurulmuş) İthalatı Ürün Bazlı Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
79
2.4 Dünyada Koyun ve Keçi Eti (Taze, Dondurulmuş veya Soğutulmuş) İhracat
ve İthalatı
Dünya 2016 yılı koyun ve keçi eti ihracatı toplam 5 milyar 804 milyon $ değerindedir.
Dünyadaki toplam küçükbaş et ihracatının son 5 yılı incelendiğinde 2013-2014 yılları
arasında bir artış yaşansa da son iki yılda bir azalma trendinin yaşandığı görülmektedir.
2016’ya kadar en büyük ihracatçı ülke konumunda bulunan Yeni Zelenda’nın yerini 2016
yılında 1 milyar 990 milyon $ değerindeki ihracatı ile Avusturalya almıştır. Her iki ülkenin
toplam ihracat değeri pazarın %66,61’ine denk gelmektedir. Onları izleyen diğer iki ülke ise
451 milyon $ ile Birleşik Krallık ve 292 milyon $ ile İrlanda’dır.
Son beş yıl içinde genel ihracat rakamları ve ülkelerin sıralaması incelendiğinde çok büyük
değişimler görülmemektedir. Fakat bu durumun tek istisnası ihracatını beş yılda 64 milyon $
arttıran Pakistan’dır.
2012-2016 yılları ithalat ortalamalarına göre en büyük küçükbaş hayvan eti ithalatçısı
büyükbaşta da önemli bir yere sahip olan Çin’dir. 5 yılda ortalama 762 milyon $ değerinde
ithalat gerçekleştirmiştir. Fakat 2015-2016 yıllarında Çin’den daha fazla ithalat yapan ülke
ABD olmuştur. Genel ithalat rakamlarında dünyada 2014 yılında ciddi bir artış yaşanmakla
birlikte 2016’da yaklaşık 2 milyar $ değerinde bir azalma gözlemlenmektedir.
Dünyada toplam taze, soğutulmuş veya dondurulmuş koyun ve keçi eti (GTİP Kodu 0204)
ithalatının ürün gruplarına göre dağılımı incelendiğinde; 2016 yılında en yoğun ithalat yapılan
ürün grubunun %31,12 oranla dondurulmuş kemikli diğer parçalar (karkas ve yarım karkas
hariç) koyun eti (GTİP Kodu 020442) olduğu göze çarpmaktadır. 2016 yılı içerisinde sırası ile
%18,15 taze veya soğutulmuş kemikli parçalar (karkas ve yarım karkas hariç) koyun eti
(GTİP Kodu 020422), %13,59 dondurulmuş kemiksiz koyun eti (GTİP Kodu 020443), %12,91
oranında taze veya soğutulmuş karkas ve yarım karkas kuzu eti (GTİP Kodu 020410), %8,72
taze veya soğutulmuş kemiksiz koyun eti (GTİP Kodu 020423), %6,50 taze veya soğutulmuş
karkas ve yarım karkas koyun eti (GTİP Kodu 020421), %5,28 taze, soğutulmuş veya
dondurulmuş keçi eti (GTİP Kodu 020450), %2,39 dondurulmuş karkas ve yarım karkas
koyun eti (GTİP Kodu 020441) ve %1,34 oranında dondurulmuş karkas ve yarım karkas
kuzu eti (GTİP Kodu 020430) ithalatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. 29’da 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ihracatçısı ülkelerin ihracat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 26’da 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ihracatı en fazla olan on ülkenin ihracat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
80
Tablo 1. 30’da 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ithalatçısı ülkelerin ithalat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 27 ’de 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ithalatı en fazla olan on ülkenin ithalat değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
Tablo 1. 31’de 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ihracatçısı ülkelerin ihracat birim değerleri verilmiştir.
Tablo 1. 32’de 2012-2016 yılları verilerine göre koyun ve keçi eti (taze, dondurulmuş veya
soğutulmuş) ithalatçısı ülkelerin birim ithalat değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 28’de dünyada toplam koyun ve keçi eti ithalatının ürün bazlı dağılımı grafik şeklinde
verilmiştir.
81
Tablo 1.29. Dünyadaki Toplam Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) İhracatı ve Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat
Değerleri (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İhracatçılar 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam 5.975.21 6.505.34 7.383.03 6.388.95 5.804.65 6.411.440
İhracat 9 1 3 7 0
1 Yeni Zelanda 2.135.50 35,74% 2.240.08 34,43% 2.494.35 33,78% 2.147.97 33,62% 1.851.36 31,89% 2.173.856 33,91%
8 1 2 0 8
2 Avusturalya 1.728.97 28,94% 2.062.49 31,70% 2.575.08 34,88% 2.126.27 33,28% 1.990.66 34,29% 2.096.699 32,70%
0 7 5 9 3
4 İrlanda 272.014 4,55% 292.687 4,50% 263.812 3,57% 257.956 4,04% 292.267 5,04% 275.747 4,30%
5 Hollanda 221.084 3,70% 232.795 3,58% 240.134 3,25% 217.129 3,40% 250.671 4,32% 232.363 3,62%
6 İspanya 159.231 2,66% 165.276 2,54% 177.184 2,40% 151.603 2,37% 163.763 2,82% 163.411 2,55%
7 Hindistan 59.476 1,00% 120.995 1,86% 131.643 1,78% 128.285 2,01% 125.345 2,16% 113.149 1,76%
8 Belçika 100.093 1,68% 111.196 1,71% 114.700 1,55% 110.605 1,73% 114.204 1,97% 110.160 1,72%
9 Uruguay 73.822 1,24% 92.116 1,42% 94.929 1,29% 54.979 0,86% 48.356 0,83% 72.840 1,14%
1 Etiyopya 69.718 1,17% 70.518 1,08% 84.088 1,14% 103.627 1,62% 34.980 0,60% 72.586 1,13%
0
1 Fransa 74.064 1,24% 70.162 1,08% 76.018 1,03% 68.499 1,07% 69.043 1,19% 71.557 1,12%
1
1 Almanya 63.208 1,06% 65.741 1,01% 62.294 0,84% 59.470 0,93% 57.518 0,99% 61.646 0,96%
2
1 Pakistan 86.949 1,46% 57.717 0,89% 59.538 0,81% 58.293 0,91% 32.678 0,56% 59.035 0,92%
3
1 Çin 42.510 0,71% 31.349 0,48% 43.212 0,59% 33.719 0,53% 35.267 0,61% 37.211 0,58%
4
1 Namibya 56.403 0,94% 42.974 0,66% 28.912 0,39% 15.176 0,24% 15.145 0,26% 31.722 0,49%
5
1 Diğer 274.975 4,60% 247.461 3,80% 309.320 4,19% 392.814 6,15% 271.874 4,68% 299.289 4,67%
6
82
83
Şekil 1.26. Önde Gelen Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) İhracatçısı On Ülkenin 2012-2016 Koyun ve Keçi Eti
İhracatları (1.000 $)
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
da ya lık a a a an ka y a
en r al r al and nd ny ist lçi gua py
l l ll a a o
Ze tu K İr o İs
p in
d Be ru
Et
iy
ni us şi
k H H U
Ye Av ri le
B
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
84
Tablo 1.30. Dünyadaki Toplam Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) İthalatı ve Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat
Değerleri (1.000 $)
2012(% 2013(% 2014(% 2015(% 2016(% 2012-2016 2012-2016

İthalatçılar 2012 2013 2014 2015 2016
Toplam İthalat 6.054.27 6.526.55 7.399.01 6.373.45 5.621.66 6.394.990
3 2 4 0 3
1 Çin 421.514 6,96% 954.660 14,63% 1.133.07 15,31% 729.719 11,45% 573.830 10,21% 762.560 11,92%
5
2 ABD 650.429 10,74% 662.636 10,15% 798.838 10,80% 793.277 12,45% 786.269 13,99% 738.290 11,54%
3 Fransa 684.234 11,30% 669.777 10,26% 714.753 9,66% 567.226 8,90% 519.991 9,25% 631.196 9,87%
5 Almanya 339.313 5,60% 339.340 5,20% 345.232 4,67% 332.319 5,21% 346.454 6,16% 340.532 5,32%
6 Birleşik Arap 288.828 4,77% 286.935 4,40% 334.830 4,53% 334.393 5,25% 236.851 4,21% 296.367 4,63%
Emirlikleri
7 Suudi Arabistan 258.996 4,28% 246.628 3,78% 311.812 4,21% 309.355 4,85% 229.363 4,08% 271.231 4,24%
8 Hollanda 251.685 4,16% 234.558 3,59% 260.850 3,53% 236.916 3,72% 255.754 4,55% 247.953 3,88%
9 Belçika 217.745 3,60% 242.520 3,72% 225.944 3,05% 196.146 3,08% 197.602 3,52% 215.991 3,38%
1 İtalya 172.529 2,85% 163.594 2,51% 164.215 2,22% 148.312 2,33% 142.613 2,54% 158.253 2,47%
0
1 Kanada 137.424 2,27% 142.852 2,19% 161.284 2,18% 145.170 2,28% 130.591 2,32% 143.464 2,24%
1
1 Ürdün 161.193 2,66% 131.207 2,01% 151.073 2,04% 159.633 2,50% 100.025 1,78% 140.626 2,20%
2
1 Japonya 127.895 2,11% 124.465 1,91% 161.018 2,18% 135.324 2,12% 134.158 2,39% 136.572 2,14%
3
1 Malezya 95.883 1,58% 113.993 1,75% 152.172 2,06% 134.089 2,10% 120.113 2,14% 123.250 1,93%
4
1 Katar 128.354 2,12% 93.427 1,43% 123.549 1,67% 144.112 2,26% 101.861 1,81% 118.261 1,85%
5
1 İsviçre 117.441 1,94% 109.052 1,67% 115.496 1,56% 111.755 1,75% 114.572 2,04% 113.663 1,78%
6
1 Diğer 1.418.46 23,43% 1.409.60 21,60% 1.572.26 21,25% 1.294.03 20,30% 1.163.24 20,69% 1.371.521 21,45%
7 2 2 8 4 3
85
86
Şekil 1.27. Önde Gelen Koyun ve Keçi Eti (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) İthalatçısı On Ülkenin 2012-2016 Koyun ve Keçi Eti
İthalatı (1.000$)
1,200,000
1,000,000
800,000
600,000
400,000
200,000
0
i
Çi
n D sa llık ya le
r a n
nd
a
çi
ka ly
a
AB n a an ik st l İta
F ra Kr m irl a bi lla Be
şik Al Em Ar Ho
i
ri le a p u d
B Ar Su
ik
rl eş
Bi
2012 2013 2014

2015 2016 2012-2016 Ortalama
87
Tablo 1.31. Dünyadaki Toplam Küçükbaş Hayvan Eti İhracatında Önde Gelen İhracatçı Ülkelerin İhracat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

İhracat İhracat İhracat İhracat İhracat 2016 İhracat 2016 İhracat
İhracatçılar
Dünya 5.636 5.323 5.829 5.316 5.055 5.875.256 1.162.332
1 Avusturalya 4.932 4.652 5.257 4.697 4.582 1.990.663 434.494
2 Yeni Zelenda 5.824 5.373 6.001 5.135 4.770 1.847.980 387.384
3 Birleşik Krallık 5.902 5.788 6.138 5.818 5.732 451.508 78.773
4 İrlanda 6.253 6.569 6.638 6.074 6.061 292.267 48.221
5 Hollanda 9.915 9.182 9.947 8.815 9.415 250.671 26.624
6 İspanya 5.045 4.806 5.284 5.098 4.701 163.763 34.839
7 Hindistan 4.958 5.646 5.772 5.936 5.887 125.345 21.291
8 Belçika 9.865 8.885 10.039 8.504 8.723 114.204 13.093
9 Etiyopya 5.038 5.202 5.067 5.307 5.411 89.738 16.583
10 Fransa 7.161 7.414 7.670 6.688 6.424 69.043 10.747
88
Tablo 1.32. Dünyadaki Toplam Küçükbaş Hayvan Eti İthalatında Önde Gelen İthalatçı Ülkelerin İthalat Birim Değerleri
2012 2013 2014 2015 2016

İthalatçılar
Dünya 6.152 5.676 6.136 5.546 5.142 5.731.841 1.114.711
1 ABD 8.275 7.766 8.178 7.663 7.564 786.269 103.947
2 Çin 3.401 3.690 4.005 3.275 2.608 573.885 220.063
3 Fransa 6.394 6.456 6.996 5.989 5.870 519.991 88.592
4 Birleşik Krallık 6.799 6.079 7.237 6.436 5.206 468.373 89.961
5 Almanya 10.667 9.555 10.022 8.636 8.841 346.454 39.185
6 Birleşik Arap 5.595 5.448 5.806 5.705 5.158 305.478 59.228
Emirlikleri
7 Hollanda 9.917 8.520 9.393 8.288 8.275 255.754 30.905
8 Suudi 4.915 4.808 5.451 5.052 4.928 229.363 46.545
Arabistan
9 Belçika 10.062 9.407 10.000 8.751 8.625 197.602 22.911
10 İtalya 7.156 6.595 6.628 5.990 4.849 142.613 29.413
89
Şekil 1.28. Dünyada Toplam Koyun ve Keçi Eti (Taze, Dondurulmuş, Soğutulmuş) İthalatı Ürün Bazlı Dağılımı
90
Bölüm 4: Türkiye ve Erzurum
Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü Arzı
İÇİNDEKİLER

1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
TABLOLA
Tablo 1.1. Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim (2005-2016 yılları
arasındaki değerler 2000 yılı hayvan varlığı 100 kabul edilerek hesaplanmıştır).........2
Tablo 1.2. Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri............3
Tablo 1.3. Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim (2005-2016 yılları
arasındaki değerler 2000 yılı hayvan varlığı 100 kabul edilerek hesaplanmıştır).........8
Tablo 1.4. Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri............9
Tablo 1.5. Kesilen Hayvan Sayısı (Baş)...............................................................................14
Tablo 1.6. Yıllık Et Üretimi (Ton)...........................................................................................17
Tablo 1.7. Erzurum Hayvancılık İstatistikleri (Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş
Hayvansal Üretim).....................................................................................................20
Tablo 1.8. Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri
21
Tablo 1.9. Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim...........26
Tablo 1.10. Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri
27
Tablo 1.11. Erzurum’da Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı (Baş)...................................................32
Tablo 1.12. Erzurum’da Yıllık Et Üretimi (Ton)........................................................................35
Tablo 1.13. Ulusal ve Hinterland Bölgesi Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları................38
Tablo 1.14. Türkiye’de İllere Göre Buzağı Ölümü Rakamları ve Sağılan Hayvan Sayısına
Oranı 42
ŞEKİLLER
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Türkiye ve Erzurum Hinterlandı
İşbirliği Süreçleri Analizi Projesi Kırmızı Et Sektörü Arzı
TÜRKİYE HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ –TÜİK

1. Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim
Büyükbaş hayvan sayısı ve hayvansal verilerini 2000’lerden günümüze kadar incelediğimiz
zaman göze çarpan en önemli değişimlerden birisi, yerli sığır sayısındaki azalmadır. 2000
yılında yerli sığır sayısı 4 milyon 217 bin iken, 2010 yılında bu rakam 1 milyon 733 bine
düşmüştür. Özellikle genç-yavru yerli sığır rakamlarında ciddi bir azalma yaşanmıştır. 2000
ve 2005 yıllarında toplam genç-yavru sığır sayısının %30’unu yerli ırk oluştururken 2014
yılından itibaren bu oran %12’lere düşmüştür. Buna karşılık kültür ırkında büyük bir artış
yaşanmıştır. 2000’deki 1 milyon 806 bin kültür ırkı rakamı 2016 yılında 6 milyon 588 bine
yükselmiştir. Bu rakam 2016’daki toplam sığır rakamının yaklaşık %46’sına denk
gelmektedir.
Süt üretimi açısından yıllar bazlı rakamlar incelendiği zaman bir verim artışının yaşandığını
ve bu verimin de kültür ırkındaki artıştan kaynaklandığını söyleyebiliriz. 2000 ile 2016 yılları
arasında yerli sığır rakamlarında büyük bir azalma yaşanmasına rağmen yerli ırktan alınan
süt tonunda büyük bir farklılık yaşanmamıştır. Örneğin; yerli sığır sayısının en fazla olduğu
2000 yılında yerli ırktan sağılan süt 1 milyon 501 bin ton iken 2016 yılında bu rakam 859 bin
ton şeklindedir. Hayvan sayısında yaklaşık 3 milyon bir azalma yaşanmasına rağmen sütteki
kayıp o kadar fazla olmamıştır. Fakat kültür ırkındaki sayının artışı ile paralel olarak kültür
ırkından sağılan süt rakamında bir artma yaşanmış ve 2016’da kültür ırkından elde edilen süt
miktarı toplam sütün %58’ini oluşturmuştur.
Tablo 1. 1’de 2000/ 2005/ 2010-2016 yılları arasındaki büyükbaş hayvan sayıları ve
hayvansal üretim verileri verilmiştir.
Tablo 1. 2’de 2000/ 2005/ 2010-2016 yılları arasındaki büyükbaş hayvan sayılarının ve
hayvansal üretimin yüzdeleri verilmiştir.
Şekil 1. 1’de Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
Şekil 1. 2’de Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan
Irklarına Göre Dağılımı
Şekil 1. 3’te Büyükbaş Hayvanda Yıllık Süt Üretiminin ve Sağılan Hayvan Sayısının Irklara
Göre Yüzdesel Dağılımı
1
Tablo 1.33. Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim (2005-2016 yılları arasındaki değerler 2000 yılı hayvan varlığı 100 kabul edilerek
hesaplanmıştır)
Sağılan Hayvan
Yıl Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Süt (Ton)
Sayısı (baş)
Sığır (Kültür) 4.882.373 (424,02) 1.706.154 (260,66) 6.588.527 (364,81) 2.542.163 (280,95) 9.825.300 (372,30)
2016
Sığır(Melez) 4.352.477 (144,32) 1.405.859 (81,63) 5.758.336 (121,54) 2.235.501 (95,73) 6.101.826 (132,88)
Sığır(Yerli) 1.337.438 (48,25) 395.854 (27,39) 1.733.292 (41,10) 654.051 (32,07) 859.137 (57,24)
Sığır (Kültür) 410,22 253,89 353,56 276,39 366,51
2015
Sığır(Melez) 145,64 77,91 121,02 99,10 137,53

Sığır(Yerli) 52,66 28,74 44,46 35,34 62,99
Sığır (Kültür) 396,09 247,19 342,12 268,32 355,57
2014
Sığır(Melez) 153,90 82,42 127,92 104,01 144,35

Sığır(Yerli) 55,65 30,51 47,03 36,90 65,73
Sığır (Kültür) 380,92 239,60 329,70 255,76 338,98
2013
Sığır(Melez) 154,35 84,63 129,01 102,60 142,24

Sığır(Yerli) 65,18 37,49 55,69 43,98 78,43
Sığır (Kültür) 365,56 224,61 314,48 244,38 324,14
2012
Sığır(Melez) 146,04 79,64 121,91 96,93 134,30

Sığır(Yerli) 68,71 38,40 58,32 46,91 83,72
Sığır (Kültür) 306,94 198,97 267,80 206,47 274,32
2011
Sığır(Melez) 127,39 74,26 108,08 84,05 116,32

Sığır(Yerli) 67,02 39,54 57,60 45,60 81,38
Sığır (Kültür) 267,76 170,31 232,44 179,74 239,06
2010
Sığır(Melez) 118,79 65,31 99,35 76,53 105,88

Sığır(Yerli) 68,80 38,58 58,45 46,50 83,12
Sığır (Kültür) 153,08 90,50 130,40 102,30 136,26
2005
Sığır(Melez) 113,58 64,61 95,78 73,54 101,20

Sığır(Yerli) 100,50 58,65 86,16 66,44 118,80
Sığır (Kültür) 1.151.453 (100) 654.547 (100) 1.806.000 (100) 904.849 (100) 2.639.113 (100)
2000
Sığır(Melez) 3.015.796 (100) 1.722.204 (100) 4.738.000 (100) 2.335.119 (100) 4.591.861 (100)
Sığır(Yerli) 2.771.982 (100) 1.445.018 (100) 4.217.000 (100) 2.039.601 (100) 1.501.067 (100)
*Kesilen hayvan, et ve deri ile ilgili değerler 2007 yılına kadar bulunmaktadır, 2007 yılından sonraki dönemler için hesaplamalar halen devam ettiği için
girilmemiştir.
*Türkiye Hayvancılık İstatistikleri
2
Tablo 1.34. Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri
Yıl Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Sağılan hayvan sayısı (baş) Süt (Ton)
Sığır (Kültür) 46,18% 48,64% 46,79% 46,80% 58,53%
2016
Sığır(Melez) 41,17% 40,08% 40,90% 41,16% 36,35%

Sığır(Yerli) 12,65% 11,28% 12,31% 12,04% 5,12%
Sığır (Kültür) 44,67% 48,61% 45,63% 45,18% 57,12%
2015
Sığır(Melez) 41,53% 39,24% 40,97% 41,80% 37,30%

Sığır(Yerli) 13,80% 12,15% 13,40% 13,02% 5,58%
Sığır (Kültür) 42,45% 46,52% 43,44% 43,28% 55,20%
2014
Sığır(Melez) 43,20% 40,81% 42,61% 43,30% 38,99%

Sığır(Yerli) 14,36% 12,68% 13,95% 13,42% 5,80%
Sığır (Kültür) 40,43% 43,96% 41,31% 41,27% 53,71%
2013
Sığır(Melez) 42,91% 40,85% 42,40% 42,73% 39,22%

Sığır(Yerli) 16,66% 15,19% 16,29% 16,00% 7,07%
Sığır (Kültür) 40,02% 43,28% 40,82% 40,71% 53,54%
2012
Sığır(Melez) 41,87% 40,38% 41,51% 41,67% 38,60%

Sığır(Yerli) 18,11% 16,34% 17,67% 17,62% 7,87%
Sığır (Kültür) 38,28% 41,31% 39,05% 39,24% 52,45%
2011
Sığır(Melez) 41,61% 40,57% 41,34% 41,22% 38,70%

Sığır(Yerli) 20,12% 18,12% 19,61% 19,54% 8,85%
Sığır (Kültür) 35,96% 39,86% 36,92% 37,29% 50,80%
2010
Sığır(Melez) 41,79% 40,21% 41,40% 40,97% 39,15%

Sığır(Yerli) 22,25% 19,93% 21,68% 21,74% 10,05%
Sığır (Kültür) 22,10% 23,21% 22,37% 23,15% 35,87%
2005
Sığır(Melez) 42,96% 43,59% 43,11% 42,95% 46,35%

Sığır(Yerli) 34,94% 33,20% 34,52% 33,90% 17,79%
Sığır (Kültür) 16,59% 17,13% 16,78% 17,14% 30,22%
2000
Sığır(Melez) 43,46% 45,06% 44,03% 44,23% 52,59%

Sığır(Yerli) 39,95% 37,81% 39,19% 38,63% 17,19%
*Kesilen hayvan, et ve deri ile ilgili değerler 2007 yılına kadar bulunmaktadır, 2007 yılından sonraki dönemler için hesaplamalar halen devam ettiği için
girilmemiş
3
Şekil 4.1: Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
%50
%45
%40
%35
%30
%25
%20
%15
%10
%5
%0
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli)
4
Şekil 4.2: Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
5
Şekil 4.3: Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinde Sağılan Hayvan Sayısı Ve Süt Üretiminin Irklara Göre Oransal Dağılımı
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
-10%
Sığır (Kültür) Sığır (Melez) Sığır (Yerli)
6
2. Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim

2000’den 2016’ya kadar küçükbaş hayvanda hemen hemen her türde rakamsal bir artışın
yaşandığı görülmektedir. Sadece genç-yavru tiftik keçisi ile yerli koyun sayısında bir azalma
yaşanmıştır. 2000 yılında 98 bin olan tiftik keçisinin sayısı 2016 yılında 41 bine; 7 milyon 800
bin yerli koyun sayısı ise 6 milyon 502 bine düşmüştür.
Küçükbaş hayvanın toplam sayısındaki artışa bağlı olarak küçükbaşlardan elde edilen süt
miktarında da bir artma yaşanmıştır. Bütün küçükbaş hayvanlardan elde edilen süt 1 milyon
ton civarındayken 2016 yılında 1 milyon 638 bin tona çıkmıştır. Elde edilen sütlerdeki en
büyük paya ise yerli koyun sahiptir. 2016 yılındaki toplam sütün yaklaşık %68’i yerli
koyundan elde edilmiştir.
2000 yılına göre kırkılan hayvan sayısında 2005 ile 2012 yılları arasında bir düşüş yaşansa
da 2012’den itibaren bu sayı artmış ve 2016 yılında kırkılan toplam küçükbaş hayvan sayısı
40 milyon 445 bine yükselmiştir. Rakamsal olarak yıllara göre kırkılan toplam hayvan sayısı
bir değişim gösterse de bütün yıllarda ortak olan özellik küçükbaş hayvan türleri içinde en
fazla kırkılan hayvanın yerli koyun olmasıdır. Yün açısından da son yıllarda bir verim
yaşanmıştır. 2000’li yılların başında 46 bin ton yün elde edilirken 2014 yılından itibaren bu
rakam 64 bin tona çıkmıştır.
Tablo 1. 3’ te 2000/ 2005/ 2010-2016 yılları arasındaki küçükbaş hayvan sayıları ve

hayvansal üretim verileri verilmiştir.
Tablo 1. 4’ te 2000/ 2005/ 2010-2016 yılları arasındaki küçükbaş hayvan sayılarının ve

hayvansal üretimin yüzdeleri verilmiştir.
Şekil 1. 4’te Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
Şekil 1. 5’te Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan
Irklarına Göre Dağılımı
Şekil 1. 6’da Küçükbaş Hayvanda Yıllık Süt Üretiminin ve Sağılan Hayvan Sayısının Irklara
Göre Yüzdesel Dağılımı
7
Tablo 1.35. Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim (2005-2016 yılları arasındaki değerler 2000 yılı hayvan varlığı 100 kabul edilerek
hesaplanmıştır)
Sağılan hayvan
Yıl Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Süt (Ton) Kırkılan hayvan sayısı (baş) Yün kıl tiftik (ton)
sayısı(baş)
Keçi(Kıl) 7.624.998 (155) 2.512.536 (132) 10.137.534 (148) 4.466.406 (124) 476.234 (220) 9.265.915 (188) 5.518 (205)
Keçi(Tiftik) 166.210 (61) 41.555 (42) 207.765 (56) 88.699 (47) 3.167 (82) 195.273 (71) 340 (81)
2016
Koyun (Yerli) 22.330.533 (112) 6.502.136 (83) 28.832.669 (104) 14.160.816 (91) 1.113.469 (147) 28.832.669 (104) 51.523 (127)
Koyun(Merinos) 1.650.932 (294) 500.332 (237) 2.151.264 (278) 988.598 (230) 46.943 (324) 2.151.264 (278) 6.645 (273)
Keçi(Kıl) 156 132 150 124 221 190 206
Keçi(Tiftik) 60 43 55 50 86 69 77
2015
Koyun (Yerli) 114 85 106 93 149 106 129

Koyun(Merinos) 300 246 285 236 331 285 281
Keçi(Kıl) 154 136 149 120 213 186 202
Keçi(Tiftik) 49 44 48 41 71 59 67
2014
Koyun (Yerli) 110 91 105 88 141 105 127

Koyun(Merinos) 286 236 272 218 307 272 267
Keçi(Kıl) 137 121 133 108 191 167 182
Keçi(Tiftik) 46 40 45 35 59 56 62
2013
Koyun (Yerli) 107 80 99 87 140 99 121

Koyun(Merinos) 241 211 233 185 267 233 228
Keçi(Kıl) 122 115 120 95 170 122 132
Keçi(Tiftik) 43 40 42 33 57 43 48
2012
Koyun (Yerli) 99 80 93 80 128 93 114

Koyun(Merinos) 205 180 198 161 230 198 197
Keçi(Kıl) 105 102 104 82 147 105 114
Keçi(Tiftik) 42 37 41 35 60 42 46
2011
Koyun (Yerli) 89 79 86 71 114 86 105

Koyun(Merinos) 165 140 158 131 188 158 158
Keçi(Kıl) 90 88 90 70 125 90 97
Keçi(Tiftik) 42 37 41 35 60 42 48
2010
Koyun (Yerli) 82 72 79 65 104 79 97

Koyun(Merinos) 148 119 141 119 170 141 141
Keçi(Kıl) 90 97 92 65 116 90 98
Keçi(Tiftik) 65 57 62 51 90 65 72
2005
Koyun (Yerli) 87 92 89 64 102 89 108

Koyun(Merinos) 100 90 97 76 107 97 97
Keçi(Kıl) 4.922.793 (100) 1.905.207 (100) 6.828.000 (100) 3.604.719 (100) 216.328 (100) 4.922.793 (100) 2.697 (100)
Keçi(Tiftik) 274.019 (100) 98.981 (100) 373.000 (100) 187.988 (100) 3.883 (100) 274.019 (100) 421 (100)
2000
Koyun (Yerli) 19.866.661 (100) 7.852.339 (100) 27.719.000 (100) 15.489.474 (100) 759.875 (100) 27.719.000 (100) 40.706 (100)
Koyun(Merinos) 562.051 (100) 210.949 (100) 773.000 (100) 430.685 (100) 14.504 (100) 773.000 (100) 2.435 (100)
8
Tablo 1.36. Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri
Yı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Sağılan hayvan sayısı (baş) Süt (Ton) Kırkılan hayvan sayısı (baş) Yün kıl tiftik (ton)
Hayvan Adı
l Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzdesi Yüzde yüzde
Keçi(Kıl) 24,00% 26,29% 24,53% 22,67% 29,04% 22,91% 8,62%
Keçi(Tiftik) 0,52% 0,43% 0,50% 0,45% 0,19% 0,48% 0,53%
2016
Koyun (Yerli) 70,28% 68,04% 69,76% 71,87% 67,90% 71,29% 80,47%

Koyun(Merinos 5,20% 5,24% 5,21% 5,02% 2,86% 5,32% 10,38%
)
Keçi(Kıl) 23,90% 25,84% 24,35% 22,48% 28,81% 22,77% 8,56%
Keçi(Tiftik) 0,51% 0,44% 0,49% 0,48% 0,20% 0,46% 0,50%
2015
Koyun (Yerli) 70,34% 68,41% 69,89% 71,95% 68,09% 71,39% 80,44%

Koyun(Merinos 5,25% 5,31% 5,26% 5,09% 2,89% 5,37% 10,51%
)
Keçi(Kıl) 24,28% 25,21% 24,51% 22,84% 29,20% 22,65% 8,51%
Keçi(Tiftik) 0,43% 0,42% 0,43% 0,41% 0,17% 0,40% 0,44%
2014
Koyun (Yerli) 70,14% 69,52% 69,99% 71,79% 67,81% 71,74% 80,91%

Koyun(Merinos 5,15% 4,85% 5,08% 4,96% 2,82% 5,20% 10,14%
)
Keçi(Kıl) 22,96% 25,35% 23,52% 21,27% 27,26% 21,88% 8,18%
Keçi(Tiftik) 0,43% 0,43% 0,43% 0,36% 0,15% 0,41% 0,43%
2013
Koyun (Yerli) 72,00% 69,33% 71,37% 74,00% 70,04% 72,94% 82,13%

Koyun(Merinos 4,61% 4,88% 4,67% 4,37% 2,55% 4,77% 9,25%
)
Keçi(Kıl) 22,36% 24,59% 22,91% 20,76% 26,68% 17,92% 6,50%
Keçi(Tiftik) 0,44% 0,44% 0,44% 0,38% 0,16% 0,35% 0,36%
2012
Koyun (Yerli) 72,91% 70,70% 72,36% 74,68% 70,73% 77,16% 84,43%

Koyun(Merinos 4,29% 4,26% 4,28% 4,19% 2,43% 4,57% 8,71%
)
Keçi(Kıl) 21,72% 23,01% 22,06% 20,34% 26,23% 17,08% 6,14%
Keçi(Tiftik) 0,48% 0,43% 0,47% 0,45% 0,19% 0,38% 0,39%
2011
Koyun (Yerli) 73,92% 73,07% 73,70% 75,36% 71,33% 78,51% 85,75%

Koyun(Merinos 3,88% 3,48% 3,78% 3,86% 2,25% 4,02% 7,72%
)
Keçi(Kıl) 20,48% 22,08% 20,90% 19,11% 24,82% 16,11% 5,71%
Keçi(Tiftik) 0,53% 0,48% 0,52% 0,50% 0,21% 0,42% 0,44%
2010
Koyun (Yerli) 75,15% 74,14% 74,88% 76,48% 72,70% 79,55% 86,33%

Koyun(Merinos 3,84% 3,30% 3,70% 3,90% 2,27% 3,93% 7,52%
)
Keçi(Kıl) 19,73% 19,80% 19,75% 18,51% 23,98% 14,83% 5,40%
Keçi(Tiftik) 0,79% 0,60% 0,73% 0,76% 0,34% 0,59% 0,61%
2005
Koyun (Yerli) 76,98% 77,57% 77,15% 78,12% 74,20% 82,07% 89,15%

Koyun(Merinos 2,50% 2,03% 2,36% 2,61% 1,49% 2,51% 4,83%
)
20
Keçi(Kıl) 19,21% 18,92% 19,13% 18,29% 21,75% 14,61% 5,83%
9
Keçi(Tiftik) 1,07% 0,98% 1,05% 0,95% 0,39% 0,81% 0,91%

Koyun (Yerli) 77,53% 78,00% 77,66% 78,58% 76,40% 82,28% 88,00%
00
Koyun(Merinos 2,19% 2,10% 2,17% 2,18% 1,46% 2,29% 5,26%

)
10
Şekil 4.4: Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Keçi(Kıl) Keçi(Tiftik) Koyun (Yerli) Koyun(Merinos)
11
Şekil 4.5: Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
12
Şekil 4.6: Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinde Sağılan Hayvan Sayısı Ve Süt Üretiminin Irklara Göre Oransal Dağılımı
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
13
3. Yıllık Kesilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı

TÜİK 2002-2016 dönemi yıllık kesilen hayvan sayıları verileri incelendiğinde, kesilen
büyükbaş hayvan sayısında yaklaşık üç kat kadar bir artış olduğu gözlemlenmektedir. 2010
yılına kadar kesilen büyükbaş hayvan sayısında istikrarlı bir artış bulunmazken 2010 yılı
itibari ile düzenli bir artışın yaşandığı görülmektedir.
Belirtilen dönem içinde kesilen küçükbaş hayvan sayılarında ise sürekli dalgalanmaların
yaşandığı göze çarpmaktadır. En fazla küçükbaş hayvan 2010 yılında kesilirken (8.093.130
baş) 2015 yılında 7.007.652 olan kesilen toplam küçükbaş hayvan sayısı ise 2016 yılında
5.839.980 başa düşmüştür.
2016 toplam kesilen hayvan sayısı 9.741.786 baş olarak tespit edilmiştir. 2016 yılı kesilen
hayvan sayısı toplamı içerisinde kesilen büyükbaş hayvan oranı %40 ve kesilen küçükbaş
oranı %60’tır. Bu oranlar 2002 yılı için %28 büyükbaş ve %72 küçükbaş şeklinde dağılım
göstermektedir. 2016 yılında büyükbaş hayvanda toplamda 3.900.307 baş sığır ve 1.499 baş
manda, küçükbaş hayvanda ise toplam 4.083.620 baş koyun ve 1.756.360 baş keçi kesildiği
belirtilmektedir.
Tablo 1. 5’ te 2002-2016 yılları arasındaki yıllık kesilen büyükbaş hayvan ve küçükbaş

hayvan verileri verilmiştir.
Şekil 1. 7’ de 2002-2016 yılları arasındaki yıllık kesilen büyükbaş hayvan ve küçükbaş

hayvan yüzdeleri grafik üzerinden gösterilmiştir.
14
Tablo 1.37. Kesilen Hayvan Sayısı (Baş)
BÜYÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (Baş) KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (Baş) GENEL

YIL
SIĞIR MANDA TOPLAM KOYUN KEÇİ TOPLAM TOPLAM
2002 1.774.107 10.110 1.784.217 3.935.393 757.465 4.692.858 6.477.075
2003 1.591.045 9.521 1.600.566 3.554.078 607.006 4.161.084 5.761.650
2004 1.856.549 9.858 1.866.407 3.933.973 570.512 4.504.458 6.370.865
2005 1.630.471 8.920 1.639.391 4.145.343 688.704 4.834.047 6.473.438
2006 1.750.997 9.658 1.760.655 4.763.394 803.063 5.556.457 7.317.112
2007 2.005.140 9.534 2.014.674 6.456.552 1.269.228 7.725.780 9.740.454
2008 1.736.107 7.251 1.743.358 5.588.906 767.522 6.356.428 8.099.786
2009 1.502.073 4.857 1.506.930 3.997.348 606.042 4.603.390 6.110.320
2010 2.602.246 15.720 2.617.966 6.873.626 1.219.504 8.093.130 10.711.096
2011 2.571.765 7.255 2.579.020 5.479.546 1.254.092 6.733.638 9.312.658
2012 2.791.034 7.426 2.798.460 4.541.122 926.799 5.467.921 8.266.381
2013 3.430.723 2.403 3.433.126 4.958.226 1.340.909 6.299.135 9.732.261
2014 3.712.281 2.176 3.714.457 5.197.289 1.570.239 6.767.528 10.481.985
2015 3.765.077 1.391 3.766.468 5.008.411 1.999.241 7.007.652 10.774.120
2016 3.900.307 1.499 3.901.806 4.083.620 1.756.360 5.839.980 9.741.786
Kaynak: TÜİK
15
Şekil 4.7: Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı (Baş) Yüzdeleri Grafiği
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Sığır Manda Koyun Keçi
16
4. Yıllık Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Et Üretimi
2002-2016 et üretim miktarları incelendiğinde sığır eti üretiminde ciddi bir artış yaşandığı,
manda eti üretiminde ise keskin bir düşüş yaşandığı gözlemlenmektedir. Koyun ve keçi eti
üretiminde yıllara sari dalgalanmalar görülmektedir.
2010 yılına kadar toplam et üretimindeki payı %20’lerde seyreden küçükbaş hayvan eti
üretiminin, 2011 yılı itibari ile düzenli olarak düştüğü görülmektedir. Son 5 yılda toplam
üretimdeki payı %87’den aşağı düşmeyen büyükbaş hayvan eti üretimi ise giderek daha
fazla önem kazanmış ve toplamdaki payını arttırmıştır. Büyükbaş hayvan eti üretiminde ise
sığır eti üretimi manda eti üretiminden çok daha üstte seyretmektedir. Ülkenin et tüketim
ihtiyacı, yoğunluklu olarak sığır ve koyun etinden karşılanmaktadır. Üretimde genel toplama
bakıldığında 2016 yılı ile 2002 yılı arasında yaklaşık üç katlık bir artış yaşandığı
gözlemlenmektedir.
2016 yılı incelendiğinde, toplam 1.173.042 ton olan et üretiminin %90’ının büyükbaş
hayvandan, %10’unun küçükbaş hayvandan temin edildiği göze çarpmaktadır. Toplam
büyükbaş hayvan eti üretiminin alt başlıkları eli alındığında ise 1.059.195 ton sığır eti, 351
ton manda eti üretimi gerçekleştirildiği görülmektedir. Küçükbaş hayvanda ise rakamlar,
82.485 ton koyun eti üretimi, 31.011 ton keçi eti üretimi şeklindedir.
2002-2016 yılı kesilen hayvan sayısı ve üretilen et miktarları incelendiğinde ise hem
büyükbaş hayvanda hem de küçükbaş hayvanda kesilen hayvan sayısı ve üretilen et
rakamlarının dağılımlarının birbirleri ile benzer olduğu görülmektedir. Veriler dikkate
alındığında büyükbaş hayvanda, hayvan başına et üretiminde bir artış olduğu tespit
edilmektedir. Küçükbaş hayvanda, hayvan başına et üretiminde ise net bir artış
gözlemlenememekle beraber yıllar itibari ile dalgalanmalar yaşandığı görülmektedir.
Büyükbaş hayvandaki birim hayvan başına et üretimindeki artışında ırkta yapılan ıslah
çalışmalarının etkili olduğu düşünülmektedir.
Tablo 1. 6’ da 2002-2016 yılları arasındaki yıllık büyükbaş hayvan ve küçükbaş hayvan et

üretimi verileri verilmiştir.
Şekil 1. 8’ de 2002-2016 yılları arasındaki yıllık büyükbaş hayvan ve küçükbaş hayvan et

üretimin yüzdeleri grafik üzerinden gösterilmiştir.
17
Tablo 1.38. Yıllık Et Üretimi (Ton)
BÜYÜKBAŞ HAYVAN KÜÇÜKBAŞ HAYVAN GENEL

YIL
SIĞIR MANDA TOPLAM KOYUN KEÇİ TOPLAM TOPLAM
2002 327.629 1.630 329.259 75.828 15.454 91.282 420.541
2003 290.454 1.709 292.163 63.006 11.487 74.493 366.656
2004 365.000 1.950 366.950 69.715 10.301 80.016 446.965
2005 321.681 1.577 323.258 73.743 12.390 86.133 409.391
2006 340.705 1.774 342.479 81.899 14.133 96.032 438.511
2007 432.406 1.989 434.395 118.075 24.360 142.435 576.830
2008 370.619 1.334 371.953 96.738 13.753 110.491 482.444
2009 325.286 1.005 326.291 74.633 11.675 86.308 412.621
2010 618.584 3.387 621.971 135.687 23.060 158.747 780.718
2011 644.906 1.615 646.521 107.076 23.318 130.394 776.915
2012 799.344 1.736 801.080 97.334 17.430 114.764 915.845
2013 869.292 366 869.658 102.943 23.554 126.497 996.155
2014 881.999 526 882.525 98.978 26.770 125.748 1.008.272
2015 1.014.926 326 1.015.252 100.021 33.990 134.011 1.149.262
2016 1.059.195 351 1.059.546 82.485 31.011 113.496 1.173.042
Kaynak: TÜİK
18
Şekil 4.8: Yıllık Et Üretimi Yüzdeleri Grafiği
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Sığır Manda Koyun Keçi
19
5. Erzurum’da Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal

Üretim
Erzurum genelindeki büyükbaş hayvan sayısı 2000 yılında toplam 545 bin adet iken 2016
yılında bu rakam 649 bin 473’e yükselmiştir. Büyükbaş hayvan ırkındaki değişimleri 2000’den
2016’ya kadar incelendiği zaman ülke genelinde olduğu gibi il özelinde de yerli sığır
sayısında ciddi bir azalma yaşandığı görülmektedir. 2000 ve 2005 yıllarında yerli sığır sayısı
300 binlerdeyken 2010’dan itibaren bu sayı azalmaya başlamış ve 2016 yılında 49 bine
düşmüştür. 16 yıl içinde yerli sığır sayısında büyük bir azalma yaşanırken toplam hayvan
sayısının yükselmesinin temel nedeni, kültür ve melez ırk sayılarındaki artıştır.
2000-2016 dönemi için özellikle melez sığır sayısında ülke genelinde azalan bir trend takip
ederken, Erzurum’da genel olarak artış yaşandığı görülmektedir. Erzurum ilinde 2000 yılında
165.400 baş ile ilin toplam büyükbaş hayvan varlığının %33’üne denk gelen melez ırkı, 2016
yılında ciddi bir artış göstererek 504.869 baş ile %76’lık bir orana sahip olmuştur. Erzurum’un
sahip olduğu melez sığırı rakamları ülke geneli ile oranlandığında; ilin Türkiye’ye melez sığır
toplamındaki payının 2000 yılında %3,5 olduğu, 2016 yılında ise %8,8’e yükseldiği
görülmektedir.
İncelenen dönem için Erzurum bölgesindeki büyükbaş hayvansal üretim verilerinde dikkat
çeken noktalardan bir diğeri ise süt veriminde yaşanan artıştır. Yerli sığır sayısının
azalmasına bağlı olarak yerli sığırdan sağılan süt miktarında 100 bin tonluk bir düşüş
yaşanmıştır. Fakat melez ırktan sağılan süt miktarında ise büyük miktarda bir artış
yaşanmıştır. 2000 yılında melez ırktan sağılan süt miktarı 279 bin tonken 2016 yılında 729
bine çıkmıştır. Toplam hayvan sayısında da büyük bir orana sahip olan melez ırk benzer
şekilde sağılan sütte de %79’luk bir orana sahiptir. 2016 yılı il genelinde toplamda 729.637
ton süt üretilmiştir ve bu rakam ülke genelindeki üretimin %4,35’ine denk gelmektedir.
Tablo 1. 7’ de 2000/ 2005/ 2010-2016 yılları arasında Erzurum’daki büyükbaş hayvan sayıları
ve hayvansal üretim verileri verilmiştir.
Tablo 1. 8’ de 2000/2005/2010-2016 yılları arasında Erzurum’daki büyükbaş hayvan

sayılarının ve hayvansal üretimin yüzdeleri verilmiştir.
Şekil 1. 9’da Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel
Dağılımı
Şekil 1. 10’da Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde
Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
20
Şekil 1. 11’de Erzurum Büyükbaş Hayvanda Yıllık Süt Üretiminin ve Sağılan Hayvan
Sayısının Irklara Göre Yüzdesel Dağılımı
21
Tablo 1.39. Erzurum Hayvancılık İstatistikleri (Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Büyükbaş Hayvansal Üretim)
Sağılan hayvan
Yıl Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam Süt (Ton)
sayısı (baş)
Sığır (Kültür) 68.593 26.971 95.564 33.861 125.758
2016
Sığır(Melez) 376.351 128.518 504.869 199.114 579.422

Sığır(Yerli) 36.510 12.530 49.040 18.698 24.457
Sığır (Kültür) 61.098 23.706 84.804 31.101 115.509
2015
Sığır(Melez) 369.658 131.547 501.205 190.951 555.668

Sığır(Yerli) 40.921 13.290 54.211 21.058 27.544
Sığır (Kültür) 59.264 22.897 82.161 29.667 110.185
2014
Sığır(Melez) 371.947 144.642 516.589 197.716 575.353

Sığır(Yerli) 41.332 14.486 55.818 21.953 28.715
Sığır (Kültür) 56.438 19.975 76.413 30.011 111.460
2013
Sığır(Melez) 374.717 151.862 526.579 198.285 577.010

Sığır(Yerli) 48.683 17.849 66.532 26.853 35.124
Sığır (Kültür) 50.757 17.568 68.325 24.955 92.683
2012
Sığır(Melez) 312.754 135.037 447.791 164.226 477.899

Sığır(Yerli) 86.338 21.415 107.753 46.741 61.137
Sığır (Kültür) 38.083 14.244 52.327 18.183 67.530
2011
Sığır(Melez) 284.818 119.162 403.980 140.051 407.549

Sığır(Yerli) 105.594 24.990 130.584 53.900 70.501
Sığır (Kültür) 34.321 13.080 47.401 15.808 58.712
2010
Sığır(Melez) 258.714 85.188 343.902 120.302 350.079

Sığır(Yerli) 116.666 29.013 145.679 58.861 76.991
Sığır (Kültür) 12.119 4.274 16.393 6.519 24.212
2005
Sığır(Melez) 131.346 46.386 177.732 53.265 155.000

Sığır(Yerli) 258.406 76.266 334.672 119.227 155.949
Sığır (Kültür) 11.201 4.459 15.660 8.343 23.186
2000
Sığır(Melez) 102.133 63.267 165.400 73.108 130.570

Sığır(Yerli) 239.355 124.615 363.970 170.328 125.702
22
Tablo 1.43. G
e
n
ç
-
Tablo 1.44. To
Y
Tablo 1.40. pla Tablo 1.45. Sağılan
Tablo 1.42. Yetişki a Tablo 1.46.
Tablo 1.41. Hayvan m hayvan
Erzurum Yıllık Adı
n v
Yü sayısı (baş)
Süt (Ton)
Yüzde r
zd Yüzde
u
e
Y
ü
z
d
e
Tablo 1.48. Sığır Tablo 1.49. 14% Tablo 1.50. 1 Tablo 1.51. 15 Tablo 1.52. 13% Tablo 1.53.
(Kültür) 6 % 17%
Tablo 1.47.
%
Tablo 1.55. Sığır(Mele Tablo 1.56. 78% Tablo 1.57. 7 Tablo 1.58. 78 Tablo 1.59. 79% Tablo 1.60.
z) 6 % 79%
%
Tablo 1.62. Sığır(Yerli) Tablo 1.63. 8% Tablo 1.64. 7 Tablo 1.65. 8% Tablo 1.66. 7% Tablo 1.67.
% 3%
(Kültür) 4 % 17%
Tablo 1.68.
%
z) 8 % 80%
%
% 4%
(Kültür) 3 % 15%
Tablo 1.89.
%
z) 9 % 81%
%
23
% 4%
(Kültür) 1 % 15%
Tablo 1.110. %
z) 0 % 80%
%
Tablo 1.125. Sığır(Yerli) Tablo 1.126. 10% Tablo 1.127. 9 Tablo 1.128. 10 Tablo 1.129. 11% Tablo 1.130.
% % 5%
(Kültür) 0 % 15%
%
Tablo 1.131.
z) 8 % 76%
%
2 % 10%
%
Tablo 1.153. Sığır Tablo 1.154. 9% Tablo 1.155. 9 Tablo 1.156. 9% Tablo 1.157. 9% Tablo 1.158.
(Kültür) % 12%
Tablo 1.152.
z) 5 % 75%
%
6 % 13%
%
(Kültür) 0 12%
%
Tablo 1.194. Tablo 1.173.
z) 7 % 72%
%
3 % 16%
%
(Kültür) % 7%
24
z) 7 % 46
%
0 % 47%
%
(Kültür) % 8%
Tablo 1.215.
z) 3 % 47%
%
5 % 45%
%
Tablo 1.236.
25
Şekil 4.9: Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
26
Şekil 4.10: Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
27
Şekil 4.11: Erzurum Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinde Sağılan Hayvan Sayısı Ve Süt Üretiminin Irklara Göre Oransal Dağılımı
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
28
6. Erzurum’da Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal

Üretim
Erzurum ilinde 2000’den 2016’ya küçükbaş hayvan sayısında genel bir azalma yaşanmıştır.
956 bin olan küçükbaş hayvan sayısı 705 bine düşmüştür. Belirtilen yıllar arasındaki en
önemli değişimlerden birisi 2011 yılından itibaren merinos koyunun bölgede
yetiştirilmemesidir. 2000 yılında 20 adet merinos koyunu bulunurken 2013’te bu rakam
292’ye yükselmiş ve 2014’ten itibaren ise tamamen sıfırlanmıştır. İlgili dönemde il özelinde
tiftik keçisi istatistiklerine ise rastlanmamıştır. İlde sadece kıl keçisi bulunmaktadır. Kıl keçisi
sayısında 2010-2015 yılları arasında düzenli bir artış gözlemlenmiştir.
Hayvan sayısındaki azalmaya bağlı olarak sağılan süt miktarında da düşüş yaşanmıştır.
Küçükbaştan elde edilen süt 2000 yılında 34 bin ton iken 2016 yılında bu rakam 28 bin tona
gerilemiştir. Bu yıllar arasında süt açısından değişmeyen tek unsur ise küçükbaş hayvanda
en fazla süt elde edilen türün yerli koyun olmasıdır. Sağılan sütün yaklaşık olarak %80’i yerli
koyundan elde edilmektedir.
İncelenen dönem için Erzurum’un, ülke genelindeki toplam küçükbaş hayvan varlığının 2000
yılında %2,6’sına sahip iken, 2016 yılında sadece %1,7’sine sahip olduğu tespit edilmiştir.
2000 yılından 2016 yılına kadar küçükbaş hayvancılığı açısından genel bir azalma eğilimi
olsa da kırkılan hayvan sayısında bir artış yaşanmıştır. 2000 yılında kırkılan toplam hayvan
sayısı 784 bin iken 2016 yılında bu sayı 921 bine yükselmiştir. Fakat elde edilen yün
miktarında da bir azalma yaşanmıştır. Yün miktarında dikkat çeken nokta ise 2016 yılına
kadar yünün %90’ından fazlası kıl keçisinden elde edilirken 2016’da tam tersi şekilde yerli
koyundan elde edilmiştir.
Tablo 1. 9’ da 2000/2005/2010-2016 yılları arasında Erzurum’daki küçükbaş hayvan sayıları

ve hayvansal üretim verileri verilmiştir.
Tablo 1.10’ da 2000/2005/2010-2016 yılları arasında Erzurum’daki küçükbaş hayvan

sayılarının ve hayvansal üretimin yüzdeleri verilmiştir.
Şekil 1. 12’de Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel
Dağılımı
Şekil 1. 13’de Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde
Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
Şekil 1. 14’de Erzurum Küçükbaş Hayvanda Yıllık Süt Üretiminin ve Sağılan Hayvan
Sayısının Irklara Göre Yüzdesel Dağılımı
29
30
Tablo 1.237. Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim
Sağılan Kırkılan
Yün kıl tiftik
Yıl Hayvan Adı Yetişkin Genç-Yavru Toplam hayvan sayısı Süt (Ton) hayvan sayısı
(ton)
(baş) (baş)
Koyun (Yerli) 497.727 119.539 617.266 318.343 23.876 860.320 1.079,70
2014 2015 2016
Keçi(Kıl) 68.161 20.526 88.687 38.656 4.175 61.534 39,382

Koyun (Yerli) 569.119 128.420 697.539 364.489 27.337 20 0,039
Keçi(Kıl) 71.596 21.332 92.928 39.508 4.267 734.713 1.469,43
Koyun (Yerli) 497.022 136.368 633.390 308.344 23.126 55.883 38
Keçi(Kıl) 64.135 20.318 84.453 34.756 3.754 285 0,855
Koyun (Yerli) 448.270 116.809 565.079 284.236 21.318 457.078 914,156
2013
Keçi(Kıl) 49.938 13.756 63.694 27.418 2.961 25.935 17,636

Koyun(Merinos) 162 130 292 62 4 81 0,243
Koyun (Yerli) 416.751 97.259 514.010 265.062 19.880 514.010 1.028,02
2012
Keçi(Kıl) 44.338 15.732 60.070 24.368 2.632 44.338 30,15

Koyun(Merinos) 88 45 133 77 5 133 0,399
Koyun (Yerli) 404.696 109.706 514.402 263.346 19.751 514.402 1.028,80
2011
Keçi(Kıl) 34.998 12.756 47.754 19.952 2.155 34.998 23,799

Koyun(Merinos) 86 0 86 71 5 86 0,258
Koyun (Yerli) 354.474 102.604 457.078 232.878 17.466 565.079 1.130,16
2010
Keçi(Kıl) 25.935 13.256 39.191 13.002 1.404 61.022 41,495

Koyun(Merinos) 81 0 81 68 4 292 0,876
Koyun (Yerli) 476.073 258.640 734.713 261.931 19.645 633.390 1.266,78
2005
Keçi(Kıl) 55.883 28.091 83.974 31.312 3.382 76.988 52,352

Koyun(Merinos) 156 129 285 107 7 697.539 1.395,08
Koyun (Yerli) 577.489 282.831 860.320 472.699 30.253 85.698 58,275
2000
Keçi(Kıl) 61.534 34.766 96.300 48.494 3.783 617.266 1.234,53

Koyun(Merinos) 15 5 20 9 1 81.660 55,529
31
Tablo 1.238. Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısı ve Küçükbaş Hayvansal Üretim Yüzdeleri
Sağılan
Kırkılan
Yetişkin Genç-Yavru Toplam hayvan Süt (Ton) Yün kıl tiftik
Yıl Hayvan Adı hayvan sayısı
Yüzde Yüzde Yüzde sayısı (baş) Yüzde (ton) Yüzde
(baş) Yüzde
Yüzde
Koyun (Yerli) 87,96% 85,35% 87,44% 89,17% 85,12% 93,32% 96,48%
2014 2015 2016
Keçi(Kıl) 12,04% 14,65% 12,56% 10,83% 14,88% 6,68% 3,52%

Koyun (Yerli) 88,83% 85,76% 88,24% 90,22% 86,50% 0,003% 0,003%
Keçi(Kıl) 11,17% 14,24% 11,76% 9,78% 13,50% 99,997% 99,997%
Koyun (Yerli) 88,57% 87,03% 88,24% 89,87% 86,03% 99,49% 97,80%
Keçi(Kıl) 11,43% 12,97% 11,76% 10,13% 13,97% 0,51% 2,20%
Koyun (Yerli) 89,95% 89,38% 89,83% 91,18% 87,79% 94,61% 98,08%
2013
Keçi(Kıl) 10,02% 10,53% 10,13% 8,80% 12,19% 5,37% 1,89%

Koyun(Merinos) 0,03% 0,10% 0,05% 0,02% 0,02% 0,02% 0,03%
Koyun (Yerli) 90,37% 86,04% 89,52% 91,56% 88,29% 92,04% 97,11%
2012
Keçi(Kıl) 9,61% 13,92% 10,46% 8,42% 11,69% 7,94% 2,85%

Koyun(Merinos) 0,02% 0,04% 0,02% 0,03% 0,02% 0,02% 0,04%
Koyun (Yerli) 92,02% 89,58% 91,49% 92,93% 90,14% 93,62% 97,72%
2011
Keçi(Kıl) 7,96% 10,42% 8,49% 7,04% 9,84% 6,37% 2,26%

Koyun(Merinos) 0,02% 0,00% 0,02% 0,03% 0,02% 0,02% 0,02%
Koyun (Yerli) 93,16% 88,56% 92,09% 94,69% 92,54% 90,21% 96,39%
2010
Keçi(Kıl) 6,82% 11,44% 7,90% 5,29% 7,44% 9,74% 3,54%

Koyun(Merinos) 0,02% 0,00% 0,02% 0,03% 0,02% 0,05% 0,07%
Koyun (Yerli) 89,47% 90,16% 89,71% 89,29% 85,29% 44,99% 46,67%
2005
Keçi(Kıl) 10,50% 9,79% 10,25% 10,67% 14,68% 5,47% 1,93%

Koyun(Merinos) 0,03% 0,04% 0,03% 0,04% 0,03% 49,54% 51,40%
Koyun (Yerli) 90,37% 89,05% 89,93% 90,69% 88,88% 10,92% 4,32%
2000
Keçi(Kıl) 9,63% 10,95% 10,07% 9,30% 11,11% 78,67% 91,56%

Koyun(Merinos) 0,002% 0,002% 0,002% 0,002% 0,003% 10,41% 4,12%
32
Şekil 4.12: Erzurum Yıllık Küçükbaş Hayvan Sayısının Hayvan Irklarına Göre Yüzdesel Dağılımı
100.00%
90.00%
80.00%
70.00%
60.00%
50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Keçi(Kıl) Koyun (Yerli) Koyun(Merinos)
33
Şekil 4.13: Erzurum Yıllık Büyükbaş Hayvan Sayısının Genç ve Yetişkin Hayvan Özelinde Hayvan Irklarına Göre Dağılımı
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Keçi(Kıl) Koyun (Yerli) Koyun(Merinos)
34
Şekil 4.14: Erzurum Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinde Sağılan Hayvan Sayısı Ve Süt Üretiminin Irklara Göre Oransal Dağılımı
100.00%
90.00%
80.00%
70.00%
60.00%
50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Koyun(Merinos)
35
7. Erzurum’da Yıllık Kesilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı

2002-2016 dönemi Erzurum’da yıllık kesilen hayvan sayıları verileri incelendiğinde, hem
büyükbaş hayvan hem de küçükbaş hayvan kesimlerinde sürekli bir dalgalanma olduğu
görülmektedir. Yıllar içerisinde en keskin düşüş 2003 yılından 2004 yılına geçerken
yaşanmıştır. 2003 yılında toplam kesilen hayvan sayısı 206.249 baş iken yaklaşık %50’lik bir
azalış ile 2004 yılında 103.780 başa düşmüştür. Ülke geneline bakıldığında ise bu yıllar
arasında toplam kesilen hayvan sayısında artış olduğu görülmektedir.
Erzurum’da 2004-2009 yılları arasında kesilen küçükbaş hayvan sayısı, kesilen büyükbaş
hayvan sayısından fazla olup, 2009-2014 döneminde kesilen büyükbaş hayvan sayısının
kesilen küçükbaş hayvan sayısından fazla olduğu gözlemlenmektedir.
Bu seyir 2014-2015 yılları için tekrardan değişim göstermiştir. Erzurum’da 2014 yılında
30.333 baş küçükbaş, 59.075 baş büyükbaş kesilirken; 2015 yılında 67.819 baş küçükbaş,
44.169 baş büyükbaş hayvan kesilmiştir.
2016 yılında ise kesilen büyükbaş hayvan sayısında ülke genelinde artış gözlemlenirken, il
genelinde azalış görülmüştür. Aynı şekilde 2016 yılında ülke genelinde kesilen küçükbaş
hayvan rakamlarında düşüş gözlemlenirken, il genelinde de düşüş yaşandığı tespit edilmiştir.
2016 yılı kesilen toplam hayvan sayısı içerisinde, kesilen büyükbaş hayvan oranı ülke
genelinde % 40, kesilen küçükbaş hayvan oranı ise %60’tır. Belirtilen yıl için bu oranlar il
genelinde sırası ile %36 ve %64’tür. 2002 yılı incelendiğinde ise kesilen toplam hayvan sayısı
içerisinde, kesilen büyükbaş hayvan oranı ülke genelinde % 28, kesilen küçükbaş hayvan
oranı ülke genelinde %72’dir. Yine aynı yıl için oranlar sırasıyla il genelinde %58 ve %42’dir.
Erzurum’da kesilen toplam hayvan sayısı ülke genelinde kesilen toplam hayvan sayısına
oranlandığında; bu oran 2002 yılı için %1,59 iken 2016 yılı için %0,99’a gerilemiştir.
Tablo 1. 11’ te 2002-2016 yılları arasındaki Erzurum’da yıllık kesilen büyükbaş hayvan ve
küçükbaş hayvan verileri verilmiştir.
Şekil 1. 15’ de 2002-2016 yılları arasındaki Erzurum’da yıllık kesilen büyükbaş hayvan ve
küçükbaş hayvan verileri grafik üzerinden gösterilmiştir.
Şekil 1. 16’ de 2002-2016 yılları arasındaki Erzurum’da yıllık kesilen büyükbaş hayvan ve
küçükbaş hayvan yüzdeleri grafik üzerinden gösterilmiştir.
36
Tablo 1.239. Erzurum’da Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı (Baş)
Yıllar Büyükbaş Hayvan (Sığır, Manda) Küçükbaş Hayvan (Koyun, Keçi) Toplam Kesilen Hayvan
2002 59.630 43.448 103.078
2003 122.709 83.540 206.249
2004 41.302 62.478 103.780
2005 39.332 61.217 100.549
2006 41.082 57.214 98.296
2007 49.343 81.051 130.394
2008 41.398 74.988 116.386
2009 42.060 43.488 85.548
2010 38.806 31.819 70.625
2011 51.164 43.475 94.639
2012 44.915 28.995 73.910
2013 57.517 36.769 94.286
2014 59.075 30.333 89.408
2015 44.169 67.819 111.988
2016 35.091 61.592 96.683
37
Şekil 4.15: Erzurum’da Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı (Baş) Grafiği
38
250,000
200,000
150,000
100,000
50,000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Büyükbaş Hayvan (Sığır, Manda) Küçükbaş Hayvan (Koyun, Keçi) Toplam Kesilen Hayvan
39
Şekil 4.16: Erzurum’da Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı (Baş) Yüzdeleri Grafiği
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Büyükbaş Hayvan (Sığır, Manda) Küçükbaş Hayvan (Koyun, Keçi)
40
8. Erzurum’da Yıllık Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Et Üretimi
2002-2016 dönemi Erzurum’da et üretim miktarları incelenmiştir. İl özelinde yalnızca toplam

et üretim verilerine ulaşılabilmiştir, küçükbaş veya büyükbaş özelinde et üretimi rakamlarına
ulaşılamamıştır.
Erzurum’da yıllık büyükbaş ve küçükbaş hayvan toplam et üretimi rakamları incelendiğinde, il

özelinde kesilen hayvan sayısında olduğu gibi 2003 yılından 2004 yılına geçerken keskin bir
düşüş yaşandığı görülmektedir. 2013 yılında 20.173 ton olan et üretimi 2004 yılına
gelindiğinde 10.993 tona düşmüştür.
Ülke genelinde 2003 yılında toplam 366.656 ton et üretildiği bilinmektedir. Erzurum ilinin
2003 yılında 20.173 ton et üretimi ile ülke genelinde üretilen et miktarının %5,5’ini
karşılamakta olduğu tespit edilmiştir.
2016 yılına gelindiğinde ise bu oran, ülke genelindeki 1.173.042 tonluk üretim göz önünde
bulundurulduğunda, il özelinde gerçekleşen 9.498 tonluk et üretimi ile %0,81’lere gerilemiştir.
Tablo 1. 12’ da 2002-2016 Erzurum’da yılları arasındaki yıllık büyükbaş hayvan ve küçükbaş
hayvan et üretimi verileri verilmiştir.
Şekil 1. 17’ de 2002-2016 Erzurum’da yılları arasındaki yıllık büyükbaş hayvan ve küçükbaş
hayvan et üretimin verileri grafik üzerinden gösterilmiştir.
Tablo 1.240. Erzurum’da Yıllık Et Üretimi (Ton)

YIL Yıllık Et Üretimi (Ton) (Büyükbaş ve
2002 Küçükbaş Hayvan)
9.174
2003 20.173
2004 10.993
2005 9.157
2006 9.275
2007 10.647
2008 9.360
2009 10.421
2010 9.431
2011 12.468
2012 10.955
2013 11.738
2014 11.892
2015 11.085
2016 9.498
41
Şekil 4.17: Yıllık Et Üretimi (Ton) Grafiği
25,000
20,000 20,173
15,000
12,468
11,738 11,892
10,993 11,085
10,647 10,421
10,000 10,955 9,498
9,174
9,157 9,275 9,360 9,431
5,000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
42
9. Ulusal ve Hinterland Bölgesi Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları
2012-2016 dönemi küçükbaş ve büyükbaş hayvan sayıları incelendiğinde hinterlandda yer

alan büyükbaş hayvan sayısının, Türkiye’de bulunan toplam büyükbaş hayvan sayısının
%15’ini kapsadığı görülmektedir. Küçükbaş hayvan sayılarına bakıldığında ise hinterlandda
yer alan küçükbaş hayvan sayısının Türkiye’de bulunan küçükbaş hayvan sayısının %9’unu
kapsadığı görülmektedir. Bu oranların incelenen son 5 yıllık veride değişkenlik göstermediği
tespit edilmiştir.
2016 yılı verileri incelendiğinde Türkiye genelinde 41.329.232 adet küçükbaş hayvan olduğu,
Erzurum ili ve hinterlandında ise toplamda 3.828.219 adet küçükbaş hayvan olduğu tespit
edilmiştir. Türkiye genelinde 2012-2014 yılları arasında artış gösteren küçükbaş hayvan
sayısı 2014-15 yıllarına gelindiğinde düşük bir değişim göstermiştir. İlgili dönemde
hinterlandda bulunan toplam küçükbaş hayvan sayısında büyük bir değişim
gözlemlenmemiştir.
2016 yılı verileri incelendiğinde Türkiye genelinde 14.080.155 adet büyükbaş hayvan olduğu,
Erzurum ili ve hinterlandında ise toplamda 2.090.881 adet büyükbaş hayvan olduğu tespit
edilmiştir. Türkiye genelinde 2012-2013 yılları arasında büyükbaş hayvan sayısında artış
görülürken 2013 yılı itibari ile bir azalma olduğu görülmektedir. İlgili dönemde hinterlandda
bulunan toplam büyükbaş hayvan sayısında büyük bir değişim gözlemlenmemiştir.
Tablo 1.13’ de 2012-2016 yılları arasında ulusal ve hinterland bölgesi ve hinterland

bölgesinde yer alan iller özelinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayılarının değerleri
verilmiştir.
Şekil 1. 12’de 2012-2016 yılları arasında ulusal, hinterland bölgesi ve hinterland bölgesinde
yer alan iller özelinde küçükbaş hayvan sayılarının dağılım grafiği verilmiştir.
Şekilde iki temel eksende hayvan sayıları kıyaslanmıştır. Birincil eksende hinterland
içerisinde yer alan illere ait veriler tutulurken, ikincil eksenle ulusal ve hintarland bölgesi
toplam hayvan sayısı değerlerine yer verilmiş olup kıyaslamaya gidilmiştir.
Şekil 1. 12’de 2012-2016 yılları arasında ulusal, hinterland bölgesi ve hinterland bölgesinde
yer alan iller özelinde büyükbaş hayvan sayılarının dağılım grafiği verilmiştir.
Şekilde iki temel eksende hayvan sayıları kıyaslanmıştır. Birincil eksende hinterland
içerisinde yer alan illere ait veriler tutulurken, ikincil eksenle ulusal ve hintarland bölgesi
toplam hayvan sayısı değerlerine yer verilmiş olup kıyaslamaya gidilmiştir.
37
Tablo 1.241. Ulusal ve Hinterland Bölgesi Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları
Küçükbaş Hayvan Sayıları Büyükbaş Hayvan Sayıları
İller 2012 2013 2014 2015 2016 2012 2013 2014 2015 2016
Ağrı 1.307.422 1.362.475 1.452.572 1.387.490 1.338.007 321.032 291.510 322.307 327.067 321.892
Ardahan 42.573 44.647 48.013 51.972 72.736 315.238 331.469 288.118 296.564 303.619
Artvin 102.030 112.863 114.082 102.194 105.852 64.987 70.324 66.484 55.388 57.842
Bayburt 57.450 70.983 53.283 55.282 48.200 86.438 76.804 67.045 85.459 87.032
Bingöl 437.800 466.495 485.599 545.342 575.840 106.960 143.618 143.784 114.954 125.089
Erzincan 280.435 300.453 318.148 445.071 417.704 91.192 95.170 101.009 95.036 93.076
Erzurum 574.213 629.065 717.843 790.467 705.953 624.982 670.683 655.836 641.811 650.963
Kars 363.212 346.821 499.500 567.148 563.927 488.252 519.645 518.722 442.575 451.368
Hinterland
3.165.135 3.333.802 3.689.040 3.944.966 3.828.219 2.099.081 2.199.223 2.163.305 2.058.854 2.090.881
Toplamı
Türkiye 35.782.519 38.509.795 41.485.180 41.924.100 41.329.232 13.914.912 14.415.257 14.223.109 13.994.071 14.080.155
38
Şekil 4.18: Ulusal ve Hinterland Bölgesi Küçükbaş Hayvan Sayıları Dağılımı
1,600,000 45,000,000
1,400,000 40,000,000
35,000,000
1,200,000
30,000,000
1,000,000
25,000,000
800,000
20,000,000
600,000
15,000,000
400,000
10,000,000
200,000 5,000,000
0 0
2012 2013 2014 2015 2016
Ağrı Ardahan Artvin Bayburt Bingöl
Erzincan Erzurum Kars Hinterland Toplamı Türkiye
39
Şekil 4.19: Ulusal ve Hinterland Bölgesi Büyükbaş Hayvan Sayıları Dağılımı
800,000 16,000,000
700,000 14,000,000
600,000 12,000,000
500,000 10,000,000
400,000 8,000,000
300,000 6,000,000
200,000 4,000,000
100,000 2,000,000
0 0
2012 2013 2014 2015 2016
Ağrı Ardahan Artvin Bayburt Bingöl
Erzincan Erzurum Kars Hinterland Toplamı Türkiye
40
10. Türkiye’de ve Erzurum’da Buzağı Ölümleri
Türkiye’de buzağı ölümleri özelikle besi materyali bulunmasında yaşanan sıkıntıların temel
nedenleri arasında yer almaktadır. Net ve doğru bir istatistiğe tam olarak ulaşılamadığı için
bazı tahminlerden yola çıkılarak %15-%25 arası bir buzağı kaybı yaşandığı düşünülmektedir.
GTHB’den alınan veriler incelendiğinde 2016 yılında ölen yaklaşık 349 bin buzağının büyük
kısmı ishalden dolayı ölmüştür. İller arasında ölüm nedenleri arasından anlamlı bir fark
görünmemektedir. Ölüm nedenleri açısından il bazındaki değerler Türkiye ortalamasına
oldukça yakındır. Ancak iller açısından ölen buzağı sayısı/sağılan hayvan sayısı oranına
bakıldığında ciddi farklılıklar göze çarpmaktadır. Özelikle batı bölgesinde bulunan illerimizde
oranın çok yüksek olduğu dikkate çarparken doğu illerimizde oranın düştüğü görülmektedir.
Kırklareli %16,43 ile en yüksek değerdir. En düşük ile ise %0,27 ile Van iline aittir.
Şekil 4.20: Türkiye’de Buzağı Ölümlerinin Nedenleri
16.85%
5.62% 4.49%
11.24%
61.80%
Septimesi Pnemoni İshal

Doğum Anomolisi Diğer
Tablo 1.14.’de Türkiye’de illere göre buzağı ölümü rakamları, sağılan hayvan sayısı ve
buzağı ölümlerinin sağılan hayvan sayılarına oranları verilmiştir.
Şekil 1.21.’de Buzağı ölümlerinin sağılan hayvan sayısına oranının dağılımı belirlenen ölçek
doğrultusunda Türkiye haritasında renklendirilerek gösterilmiştir.
41
Tablo 1.242. Türkiye’de İllere Göre Buzağı Ölümü Rakamları ve Sağılan Hayvan Sayısına Oranı
(A) (B) (C) (D) (E) (F) (G) G/A

Sağılan Septimes Pnemoni İshal Doğum Diğer Toplam Oran
Hayvan i Anomalisi
Adana 86.670 746 498 2.736 249 199 4428 5,11%
Adıyaman 46.814 189 126 692 63 50 1120 2,39%
Afyon 106.078 1.686 1.124 6.184 562 450 10006 9,43%
Ağrı 117.824 102 68 375 34 27 606 0,51%
Aksaray 99.049 1.518 1.012 5.567 506 405 9008 9,09%
Amasya 61.229 759 506 2.784 253 202 4504 7,36%
Ankara 89.630 633 422 2.322 211 169 3757 4,19%
Antalya 61.836 828 552 3.037 276 221 4914 7,95%
Ardahan 88.727 261 174 957 87 70 1549 1,75%
Artvin 24.957 100 67 367 33 27 594 2,38%
Aydın 15,48
121.864 3.179 2.120 11.658 1.060 848 18865
%
Balıkesir 12,51
189.080 3.988 2.659 14.623 1.329 1.063 23662
%
Bartın 18.586 226 151 830 75 60 1342 7,22%
Batman 28.356 34 23 125 11 9 202 0,71%
Bayburt 35.995 150 100 549 50 40 889 2,47%
Bilecik 12.442 175 117 643 58 47 1040 8,36%
Bingöl 40.723 154 103 565 51 41 914 2,24%
Bitlis 25.877 44 29 162 15 12 262 1,01%
Bolu 10,82
47.101 859 573 3.149 286 229 5096
%
Burdur 13,83
88.314 2.058 1.372 7.546 686 549 12211
%
Bursa 13,68
68.111 1.570 1.047 5.758 523 419 9317
%
Çanakkale 11,66
81.439 1.601 1.067 5.869 534 427 9498
%
Çankırı 47.225 400 267 1.466 133 107 2373 5,02%
Çorum 78.632 868 579 3.182 289 231 5149 6,55%
Denizli 14,30
86.524 2.085 1.390 7.644 695 556 12370
%
Diyarbakır 128.428 144 96 527 48 38 853 0,66%
Düzce 19.906 125 83 458 42 33 741 3,72%
Edirne 14,05
68.220 1.616 1.077 5.925 539 431 9588
%
Elazığ 64.356 221 148 812 74 59 1314 2,04%
Erzincan 36.014 267 178 978 89 71 1583 4,40%
Erzurum 251.673 401 268 1.472 134 107 2382 0,95%
Eskişehir 54.486 689 459 2.526 230 184 4088 7,50%
Gaziantep 56.240 367 245 1.345 122 98 2177 3,87%
Giresun 34.572 167 111 611 56 44 989 2,86%
Gümüşhane 28.519 167 112 613 56 45 993 3,48%
Hakkari 17.192 12 8 45 4 3 72 0,42%
Hatay 40.926 223 149 819 74 60 1325 3,24%
42
Iğdır 47.491 64 43 236 21 17 381 0,80%

Isparta 55.910 686 457 2.515 229 183 4070 7,28%
İstanbul 31.374 331 221 1.215 110 88 1965 6,26%
İzmir 12,59
237.721 5.045 3.363 18.498 1.682 1.345 29933
%
Kahramanmaraş 78.089 197 131 723 66 53 1170 1,50%
Karabük 14.052 49 33 179 16 13 290 2,06%
Karaman 30.224 462 308 1.695 154 123 2742 9,07%
(D) (E) (F) (D) (E) (F) (G) G/A
Sağılan Septimes Pnemoni İshal Doğum Diğer Toplam Oran
Hayvan i Anomalisi
Kars 206.629 243 162 893 81 65 1444 0,70%
Kastamonu 101.544 1.397 932 5.123 466 373 8291 8,16%
Kayseri 99.729 898 599 3.293 299 240 5329 5,34%
Kırıkkale 17.759 51 34 188 17 14 304 1,71%
Kırklareli 16,21
54.581 1.492 994 5.469 497 398 8850
%
Kırşehir 27.899 252 168 925 84 67 1496 5,36%
Kilis 24.263 45 30 166 15 12 268 1,10%
Kocaeli 32.722 462 308 1.694 154 123 2741 8,38%
Konya 10,67
274.113 4.929 3.286 18.074 1.643 1.314 29246
%
Kütahya 67.779 895 597 3.283 298 239 5312 7,84%
Malatya 52.855 293 195 1.074 98 78 1738 3,29%
Manisa 13,43
77.382 1.752 1.168 6.423 584 467 10394
%
Mardin 44.638 28 19 104 9 8 168 0,38%
Mersin 46.963 573 382 2.100 191 153 3399 7,24%
Muğla 78.134 1.178 785 4.318 393 314 6988 8,94%
Muş 124.782 193 129 709 64 52 1147 0,92%
Nevşehir 13,05
28.084 618 412 2.264 206 165 3665
%
Niğde 70.286 1.038 692 3.806 346 277 6159 8,76%
Ordu 55.924 288 192 1.055 96 77 1708 3,05%
Osmaniye 29.451 422 281 1.547 141 112 2503 8,50%
Rize 8.783 13 9 49 4 4 79 0,90%
Sakarya 56.549 885 590 3.245 295 236 5251 9,29%
Samsun 104.864 883 589 3.239 294 236 5241 5,00%
Siirt 10.437 34 23 124 11 9 201 1,93%
Sinop 42.338 276 184 1.010 92 73 1635 3,86%
Sivas 128.791 512 341 1.876 171 136 3036 2,36%
Şanlıurfa 88.633 91 61 333 30 24 539 0,61%
Şırnak 15.481 27 18 99 9 7 160 1,03%
Tekirdağ 14,67
53.887 1.333 888 4.886 444 355 7906
%
Tokat 90.849 480 320 1.758 160 128 2846 3,13%
Trabzon 60.388 82 55 302 27 22 488 0,81%
Tunceli 13.363 60 40 221 20 16 357 2,67%
Uşak 45.337 957 638 3.507 319 255 5676 12,52
43
%
Van 66.853 30 20 110 10 8 178 0,27%
Yalova 3.373 67 45 247 22 18 399 11,83
%
Yozgat 69.733 516 344 1.891 172 138 3061 4,39%
Zonguldak 27.940 119 80 437 40 32 708 2,53%
Türkiye 5.451.592 58.858 39.246 215.824 19.617 15.698 349243 6,41%
44
Şekil 4.21: Türkiye’de Buzağı Ölümlerinin Sağılan Hayvan Sayısının %
0 - 2,5 2,5 - 5 5 - 7,5 7,5 - 10 10 ve Üstü
KIRKLAREL
İ
BARTIN KASTAMON
EDİRN SİNOP
U
E TEKİRDAĞ İSTANBUL
ZONGULDA
KARABÜK SAMSUN
KK
KOCAELİ ARTVİN
DÜZCE
BOLU ARDAHAN
YALOVA SAKARYA ÇANKI ORDU
RI ÇORUM TRABZON RİZE
AMASYA GİRASUN
BURSA
ÇANAKKALE BİLECİ
TOKAT GÜMÜŞHAN KARS
K
E BAYBURT
ANKARA
BALIKESİR
KIRIKKAL ERZURUM
ESKİŞEHİR IĞDIR
E YOZGAT
KÜTAHYA ERZİNCAN
AĞRI
SİVAS
KIRŞEHİR
MANİSA
TUNCELİ BİNGÖL
UŞAK AFYON
NEVŞEHİ MUŞ
MALATYA VAN
İZMİR KONYA R KAYSERİ ELAZIĞ
AKSARAY
ISPARTA BİTLİS
AYDIN DENİZLİ
NİĞDE DİYARBAKIR
K.MARAŞ
BURDUR SİİRT
BATMAN
MUĞLA ADIYAM
AN HAKKARİ
ANTALYA KARAMAN OSMANİY ŞIRNAK
ADANA E GAZİANTEP MARDİN
ŞANLIURFA
KİLİS
MERSİN
45
HATAY
Bölüm 5: Ulusal, Bölgesel
Politikalar ve Stratejiler
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Ulusal, Bölgesel Politikalar ve Stratejiler
Ulusal ve Bölgesel Politikalar ve Stratejiler
Ulusal ve bölgesel anlamda hayvancılık, et ve işbirliği yapılarına yönelik temel politika ve

stratejiler incelenmiştir. Politika ve stratejilerin kurgulandığı sorun alanları ve genel çözüm
eksenleri belirtilmiştir.
Ulusal Politikalar
Şekil 1’de kırmızı et sektörünü etkileyen ulusal planlar ve programlar verilmiştir.
10. Kalkınma Planı
65. Hükümet Programı
GTHB Stratejik Planı
GTHB Kırmızı Et Strateji Belgesi
Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme Ulusal

Stratejisi
1
10. Kalkınma Planı
10. Kalkınma Planında aşağıda geçen ifadeler hayvancılık sektörü ve değer zincirinde
işbirliğine yönelik tespitler ve öneriler aşağıda 18 maddede verilmiştir. Koyu olarak
yazılmamış metinler 10. Kalkınma Planından değiştirilmeksizin alınan ifadelerdir. Koyu olarak
yazılmış olan ifadeler ise 10. Kalkınma Planı metninden yapılan çıkarımlardır. Parantez
içinde belirtilen tespit veya önerinin niteliği ve projeye olan katkısı değerlendirilmiştir.
Tespitler
Örgütlenmenin ve dolayısı ile pazara ulaşımın kısıtlı olması (-)
Tarımsal işletmelerin küçük ve dağınık yapıda olması, pazara erişim ve örgütlenmedeki

yetersizlikler ile eğitim-yayım hizmetlerinin yaygınlaştırılmamış olması önemli sorun alanlarını
oluşturmaktadır.
Örgütlenmede çok başlılığın olması (-)
Tarım sektöründe aynı işlev ve çalışma konularına sahip farklı türlerde üretici örgütlerin
bulunması, bu örgütlerin etkinliği önünde engel oluşturmaktadır. Üretici örgütlerinin pazara
erişiminde görülen sorunlar ürün piyasalarında sürekli kamu müdahalesi beklentisinin doğmasına
neden olmaktadır.
Tarım alanlarının korunamaması (-)
Tarım dışı sektörden gelen talep dikkate alındığında tarım, orman, mera ve çayır alanlarında
koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi önemini korumaktadır.
Tarımsal üretimde mekanizasyon ile verimlik artışı sağlanması (+)
Son on yıllık dönemde, birim alan ve hayvandan elde edilen verimler ile tarımsal işgücü verimliliği
artmıştır. TİGEM başta olma üzere kamu kesimi ve özel kesimin sertifkalı tohum ve damızlık
hayvan üretimine dönük yatırımları ile kırsal kalkınma destekleri aracılığıyla yapılanlar dâhil
mekanizasyon yatırımlarının olumlu sonuçları etkili olmuştur.
İşletme ölçeğinin küçüklüğü, koruma ve ıslahta yetersizlik (-)
Türkiye’de hayvancılık işletmeleri genelde küçük ölçekli olup yem bitkileri üretimi ile çayır ve
meraların korunma ve ıslahı yetersiz, suni tohumlama sayısı uluslararası ortalamaların altında ve
hayvan hareketleri ile hayvan sağlığına yönelik önlemler yeterlilikten uzak bir durumdadır.
Desteklerde çeşitlilik ve bölgesel programların ortaya çıkması (+)
Plan döneminde hayvancılık desteklemeleri miktar ve çeşit olarak arttırılmış ve bölgesel projeler
uygulamaya konulmuş, bu destekler son yıllarda et ve süt üretiminde artış getirmiştir.
Tarımsal Ar-Ge faaliyetlerinde artış olması (+)
Tarımsal Ar-Ge faaliyetlerinde gen bankalarının kurulması, yeni ürün çeşitleri ile biyoteknoloji ve
nanoteknoloji alanlarındaki faaliyetlerin geliştirilmesi, tarımsal teknoparkların oluşturulması ile
yenilenebilir enerji kullanımı konularında gelişmeler kaydedilmiştir.
2
Politikalar
İşletme büyüklüğünü dikkate alan politikalar oluşturulması (+)

Tarımda sosyal yapı gözetilerek üretim türüne göre yeter gelirli işletme büyüklüğü temelinde
işletmelerin etkinlikleri arttırılacaktır.
Arazinin toplulaştırılması (+)
Çok sayıda ve dağınık yapıdaki parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün
sağlanması, arazi parçalanmasının önüne geçilmesi ve iyi işleyen bir tarım arazisi piyasasının
tesis edilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemeler yapılacaktır.
Çevre ve insan sağlığı faktörlerinin gözetilmesi (+)
Desteklerde çevre ve bitki, hayvan ve insan sağlığı dikkate alınacak, tarımsal desteklerin
etkinliği izlenerek değerlendirilecektir.
Geleneksel ve yerel ürünlerin yükseltilmesi (+)
Tarım ve sanayi işletmelerinin işbirliği ve entegrasyonu sağlanacak, yerel ve geleneksel
ürünlerin katma değeri ve ihracata katkısı arttırılacaktır.
Mesleki ve teknik eğitimde teknolojinin kullanılması (+)
Tarım sektörüne yönelik mesleki ve teknik eğitim ile yayım konularında bilgi ve iletişim
teknolojilerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır.
Tarımsal üretimi destekleyecek ileri araştırma merkezleri kurulacaktır (+)
Katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesine, gen kaynaklarının korunmasına, ıslah
çalışmalarına, nanoteknoloji ve biyoteknolojiye yönelik araştırmalara öncelik verilecek, tarım
ve gıda odaklı teknoparklar ile sektörel teknoloji platformlarının tesis edilmesi sağlanacaktır.
Katma değeri yüksek, farklılık içeren ürünler geliştirilecektir (+)
Gıda sanayiinde yerli hammaddenin rekabetçi fyat ve kalitede sürdürülebilir temini
amaçlanacak; iç ve dış Pazar için katma değeri yüksek ve özel tüketici gruplarının ihtiyaçlarını
karşılayan ürünler geliştirilecek; sektörde çevre duyarlılığı gözetilecek; taklit, tağşiş ve kayıt
dışılığın önlenmesi sağlanacaktır.
Hayvancılıkta etçi tipler önem verilecektir (+)
Hayvancılıkta etçi tip sığır ve koyun yetiştiriciliğinin geliştirilmesine ağırlık verilecek, bölgesel
uygulanmasına devam edilecektir.
İşletme odaklı koruyucu hekimlik ile hayvan refahında yükseliş sağlanması (+)
İşletme Odaklı Koruyucu Veteriner Hekimlik Sistemi ile hayvan refahını içerecek şekilde tek
sağlık politikası hayata geçirilecektir.
Arazinin daha iyi kullanımına yönelik olarak eylemler yapılması (+)
Çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin ve
verimli kullanımı sağlanacak, yem bitkisi üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla karşılanacaktır.
Tüketicinin gıda bilincinin yükseltilmesi (+)
Tüketiciler yeterli ve dengeli beslenme hakkında bilinçlendirilerek, hayvansal ürünler ve su
ürünlerinin tüketimi yaygınlaştırılacaktır.
3
65. Hükümet Programı
65. Hükümet Programı tarımda temel hedefi “Tarımda gerekli yapısal dönüşümlere, öncelikli
alanlarda rasyonel ve çağdaş üretim modellerini esas alıyoruz. Bu yaklaşım ve prensiplerle
nüfusunu yeterli, kalite ve güvenilir gıda ile besleyen, tarım ürünlerinde net ihracatçı
konumunu daha da geliştiren, rekabet gücünü arttırmış, dünyada ve bölgesinde tarım
alanında söz sahibi bir ülke olmak” olarak belirlemiştir.
Arz - Talep, Dış Ticaret verileri kapsamında tarımsal destekleme politikası

Tarımsal desteklerimizi şekillendirirken, ülkemizin arz dengesi ve dış ticaret politikamızı da
dikkate alacağız.
Tarım Sigortlarının Kapsamı
Tarım sigortalarının kapsamını genişleterek yaygınlaştıracağız.
İşletme Büyüklüğü
İşletmeleri ekonomik ölçek büyüklüğüne ulaştıracak projeler yürüteceğiz.
Bölgesel Projeler
DAP Eylem Planı’nda tarım ve hayvancılığın geliştirilmesine öncelik vereceğiz. 14 ilimizi kapsayan
Doğu Anadolu Projesi’yle 2019 yılı sonuna kadar 2,3 milyon dekar araziyi daha sulamaya açmayı
hedefliyoruz.
Küçükbaşa önem
Koyun ve keçi yetiştiriciliğine yönelik teşvikleri arttıracağız. Koyun ve keçilerin kayıt altına alınarak
izlenmesi ve hayvan hastalıklarının kontrol altına alınmasını sağlayacağız.
Sözleşmeli üretim
Süt ve et üretiminde sözleşmeli model geliştireceğiz.
Uygulamaya yerel destek

Belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve özel sektörün kuracağı hayvan bakım merkezlerini ve
hastaneleri teşvik edeceğiz.
4
GTHB Stratejik Plan 2013-2017
GTHB stratejik planının temel hedefi “nüfusunu yeterli, kaliteli ve güvenilir gıda ile besleyen,
tarım ürünlerinde net ihracatçı konumunu daha da geliştiren, rekabet gücünü artırmış,
bölgesinde ve dünyada tarım alanında söz sahibi bir ülke olmaktır” şeklinde belirtilmiştir. Bu
çerçevede farklı alanlarda aşağıda geçen politikaların uygulamaya alınacağı ifade edilmiştir.
Hayvancılığa Yönelik Politikalar

.
Büyükbaş
Hayvansal üretimde arz dengesinin sağlanması amacıyla hedeflenen uygulama yüksek
verimli etçi, sütçü, kombine ırkların yaygınlaştırılması
Küçükbaş
Küçükbaş hayvancılığa yönelik üretim teşvik edilmesi,
Kanatlı ve Su Ürünleri
Kanatlı et ürünleri ve su ürünleri ihracatının geliştirilmesidir.
Meralar
Meraların ıslahı ve kullanımında yaşanan sorunları çözecek ve hayvancılık yatırımlarına
imkân tanıyacak düzenlemeler gerçekleştirilerek meralarımızın verimli ve sürdürülebilir
kullanımı sağlanacaktır
Fiyat İstikrarına Yönelik Politikalar
Düzenleme mekanizmalarının kurulması
Tarım ürünlerinde fyat istikrarının sağlanması, et ve süt başta olmak üzere tarım ürünlerinde
fyat dalgalanmalarının olumsuz etkisinin ortadan kaldırılması için piyasa düzenleme
mekanizmaları oluşturulacak,
Düzenleyeci kuruluşların kapasitesinin güçlendirilmesi
Düzenleyici niteliği olan kurum ve kuruluşların idari ve teknik kapasiteleri güçlendirilecektir.
Sözleşmeli üretim ve lisanslı depoculuğun özendirilmesi
Ürün arzı ile çiftçi gelirlerinde istikrarın sağlanması amacıyla lisanslı depoculuk ve sözleşmeli
üretim geliştirilecektir.
5
Politikalara uygun olarak aşağıda belirtilen başlıklarda tedbirlerin alınması öngörülmüştür.
Hayvan Refahı ve Hastalıkları Alanında Tedbirler

.
Hayvan nakli ve taşımacılık
Hayvanların yetiştirildiği işletmelerde, naklinde ve kesiminde uluslararası kabul gören hayvan
refahı koşulları tam anlamıyla uygulanacaktır.
Hastalıklarla mücadele
Hayvan ve hayvansal ürün ticaretine engel olan hastalıklar yok edilerek ülkemiz ihracat üssü
haline getirilecektir.
Karantina hizmetlerinin etkinliği
Ticarete konu olan tarımsal ürünlerde karantina hizmetlerinin etkinliği artırılacak, böylece
ticaret kolaylaştırılırken karantinaya tabi organizmaların ülkemize bulaşması ve yayılması
önlenecektir.
Üreticinin Yapısı
Örgütlü çiftçilik
Kırsal kalkınma çalışmaları ile pasif üreticiden, katılımcı ve planlama sürecine dahil örgütlü ve
üretken üretici modeline geçiş sağlanmaktadır.
Yaşam Koşulları
Kırsal nüfusun iş ve yaşam koşulları iyileştirilerek refah seviyesi yükseltilecektir.
Arazi Toplulaştırma
Tarım arazilerinin miras yoluyla bölünmesi sonucunda ortaya çıkan yapısal sorunların
çözümü için arazi toplulaştırma çalışmalarına hız verilerek her yıl 1 Milyon Hektar
seviyesinde arazilerin toplulaştırılması gerçekleştirilecektir.
Endüstriyel Hayvancılık
Tarımsal üretim ve tarım-sanayi entegrasyonunun sağlanması için, küçük ve orta ölçekli
işletmeler desteklenecek, tarıma dayalı sanayileşmenin düzenli ve sağlıklı bir şekilde
yapılandırılması amacıyla da Organize Tarım ve Hayvancılık Bölgeleri kurulacaktır.
Yem ve Mera
Gıda ve yem işletmelerinin altyapılarını güçlendirmek ve standartlara uyumunu sağlamak.
Meraların botanik kompozisyonları korunarak ıslah ve amenajman planları uygulanacaktır.
6
Hayvancılık Genel Müdürlüğü Kırmızı Et Stratejisi
10. Kalkınma Planına uygun olarak aşağıdaki hedefler ve politikalar önerilmiştir.
Arazi bütünlüğü
Çok sayıda ve dağınık yapıdaki parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün

sağlanması, arazi parçalanmasının önüne geçilmesi ve iyi işleyen bir tarım arazisi piyasasının
tesis edilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemelerin yapılması,
Etçi ırklar ve ölgesel programlar
Hayvancılıkta etçi tip sığır ve koyun yetiştiriciliğinin geliştirilmesine ağırlık verilmesi, bölgesel
programların uygulanmasına devam edilmesi,
Koruyucu hekimlik
İşletme odaklı koruyucu veteriner hekimlik sistemi ile hayvan refahını içerecek şekilde tek
sağlık politikasının hayata geçirilmesi,
Çayır ve mera alanları, yem bitkileri
Çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin
ve verimli kullanımının sağlanması, yem bitkisi ihtiyacının üretim ve ürün çeşitliliğindeki
artışla karşılanması
Söz konusu strateji belgesinden Doğu Anadolu bölgesi aşağıdaki şekilde hayvancılık
açısından değerlendirilmiştir. “Doğu bölgelerimizde geniş mera alanlarımızın olması ekstansif
koşullarda yetiştiriciliğe daha elverişli olan yerli ve melez hayvan varlığımızın artmasına
neden olmuştur. Özellikle Erzurum, Kars ve Ardahan illerimiz mera hayvancılığının en yoğun
yapıldığı illerimizdir. Bu iller ülkemizin besi hayvanı tedarik merkezi durumundadır. Doğu
Anadolu ile batı ve diğer bölgeler arasındaki iklim farklılıkları, yetiştirici gelenekleri ve
eğilimlerinde görülen farklılıklar, hayvan materyalinin genotip farklılıkları göz önünde
bulundurularak besi materyali üretim modelleri geliştirilmelidir. Doğu’da etçi ve kombine
ırklarla kullanma melezi yetiştirme teknikleri uygulanmaktadır. Erzurum-Kars-Ardahan gibi
illerimizde özel teşvikler uygulanmalıdır.”
7
Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 2013-2023
2023 yılında güçlü bir küresel oyuncu olma hedefine yönelik ulusal kalkınma hedeflerini ve
yeni bölgesel politikaları içeren strateji raporunda tarım, hayvancılık ve kırsal alanda yapısal
dönüşüm yapılması ve sektörün iyileştirilmesine yönelik yapılması planlanan stratejiler şu
şekildedir:
Kırsal nüfus başına düşen tarımsal üretim değerinin ülke ortalamasının altında olduğu ve
tarımsal verimliliğin düşük olduğu bölgelerde tarımsal yapı modernize edilecektir.
Kırsal alanın yeniden örgütlenmesini sağlayacak, göçü önleyecek ve mekânsal yapının

değişmesine sebep olacak üretim teknikleri ve modern yöntemler geliştirilecektir.
Hayvancılık ve sulu tarıma dayalı alanlarda meyve-sebze ve katma değeri yüksek sınai
bitkilerinin yetiştirilmesi sağlanacak ve bunları işleyecek kırsal sanayilerin kurulması
desteklenecektir.
Bölgede üretilen ancak bölge dışına gönderilen tarımsal ürünleri bölgede işleyerek katma
değer yaratacak tesislerin kurulmasına önem verilecektir.
Hayvancılığın öncelikli faaliyet dalı olduğu illerde, mera ıslahı ve mera yönetimine önem
verilecek, meralarda kapasitelerinin üzerinde hayvan otlatılmayacaktır.
Sözleşmeli çiftlik ve hayvancılık özendirilecek, yem bitkilerinin ekimi arttırılacaktır.
8
Bölgesel Politikalar
Ulusal politikalara ek olarak sektörü etkiyene bölgesel politikalarda incelenmiştir.
DAP Eylem Planı
GTHB İl Tarım Strateji Belgesi
Kalkınma Bakanlığı- Erzurum İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması
KUDAKA Bölge Planı
KUDAKA Et ve Et Ürünleri Sektörü Raporu
KUDAKA Süt ve Süt Ürünleri Raporu
KUDAKA Tarım Sektörü Raporları
KUDAKA Yem Bitkileri Sektörü Raporu
Doğu Anadolu Projesi (DAP) Eylem Planı 2014-2018
DAP eylem planında hayvancılığın bölge için alternatifsiz olduğu, çayır-mera alanlarının
genişliğinin ve kaba yem üretimi açısından geniş araziye sahip olmasının kilit unsur olduğu
belirtilmiştir. Bölgede hayvancılık sektöründen sağlanacak olan sermaye birikimi vasıtasıyla
orta dönemde diğer ekonomik sektörlerin de gelişimine katkı sağlanması beklenmektedir.
Bu çerçevede aşağıdaki konularda eylemler planlanmıştır.
Çayır - Mera Islahı

Çayır-mera alanında ıslah çalışmaları yapılacaktır
Uygun Yem Bitkileri

Bölgeye uygun yem bitkileri tohumu üretimi arttırılacak ve çiftçiler tarafından kullanımı sağlanacaktır.
İçme Suyu Göletleri

Mera hayvancılığı faaliyetlerini daha verimli kılmak üzere hayvan içme suyu göletleri yapılacaktır.
Pazarlama Altyapısını Geliştirme

Hayvan hastalıklarının yayılmasının engellenmesi ve hayvan hareketlerinin kontrolünün sağlanması içi
hayvancılıkta üretim ve pazarlama altyapısı iyileştirilecektir.
9
Hedefler kapsamında belirlenen eylem planında aşağıda verilmiştir.
- Meralarda Hayvan İçe Suyu: Meralarda hayvanların içme suyu ihtiyacını gidermek
üzere küçük göletlerin yapımı desteklenecektir: hayvan içme suyu (HİS) göleti inşa,
bakım-onarım ve yenileme projeleri ve sıvat yapımları için büyükşehir belediyelerine
ve il özel idarelerine finansman desteği sağlanacaktır.
- Mera Islahı: GTHB tarafından 5 yılda toplam 7000 ha alanda mera ıslahı yapılacaktır.
- Yem Bitkileri Üretim Çeşidi: TİGEM tarafından başta yonca ve mısır olmak üzere
bölge şartlarına uygun yem bitkileri tohumlarının sertifikalı üretimi yapılacak ve elde
edilen tohumlar DAP BKİ finansmanı ile çiftçilere ulaştırılarak bölgede kullanımı
yaygınlaştırılacaktır. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından bölgenin
ekolojik şartlarına adapte olmuş yem bitkileri çeşitlerinin geliştirilmesi sağlanacaktır.
Yem bitkileri üretiminin arttırılması ve çeşitlendirilmesi amacıyla bölge illerine özel
destekleme politikaları oluşturulacaktır. Bölgede lisanslı yem depoları kurulabilmesi
için uygun alanlar araştırılarak, kurulması desteklenecektir.
- DAP Bölgesi Hayvancılık Yatırım Havzaları Master Planı: Hayvancılık alt sektörlerinin
her biri için uygun havzalar tespit edilecek ve her bir havzanın sorunlarına yönelik
stratejiler geliştirilecektir.
- Hayvan Pazarları: canlı hayvan potansiyeli yüksek olan ilçelerde ruhsatlı canlı hayvan
pazarı için etüt-proje ve yapım işleri desteklenecektir.
- Hayvan Islah Çalışmaları: belli sayıda büyükbaş anaç hayvana sahip olan işletmelere
damızlık boğa ve damızlık koç/teke dağıtımı yüzde 80 oranında hibe, ahır ve ağılların
onarım veya yeniden yapımı için yüzde oranında hibe destek sağlanacaktır.
- Hayvan Sağlığı ve Kayıt Sistemi: bunun etkin bir şekilde yürütülebilmesi için başta
koruyucu aşılamalar, paraziter ilaçlamalar olmak üzere, sağlık taramaları, küpeleme
işlemlerinin desteklenmesi ve hayvan hareketlerinin izlenmesi amacıyla altyapı
güçlendirilecektir.
- Bölgedeki Üniversitelerin Altyapısı: Erzurum’da 50 büyükbaş hayvan kapasiteli ahır ve

müştemilatı yapılacaktır.
- Et Ticareti: Karkas et ticaretinin gelişmesi için gerekli altyapı ihtiyaçları

desteklenecektir:
- Tesisler: Erzurum’da Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmakta olan et entegre

tesisi tamamlanarak Et ve Süt Kurumu’na teslim edilecektir.
10
- Süt Kalitesi: KKYDP ile makine ve ekipmanların desteklenmesi kapsamında soğuk

zincir altyapısına yönelik desteklemelere devam edilecektir.
11
GTHB Erzurum Tarım Strateji Belgesi (2014-2017)
GTHB Stratejik Planına uygun olarak hazırlanan planda, Erzurum ilinin tarımsal kapasitesinin
mevcut durumu ele alınmış ve GTHB Stratejik Planına uygun olarak Erzurum bazından
hedefler ve eylemler tanımlanmıştır. Ayrıca GTHB Stratejik Planında belirtilen temel stratejik
amaçlar çerçevesinde Erzurum ilinin SWOT analizi bu çalışmada oluşturulmuştur.
Tarım Üretim ve Arz Güvenliği
Güçlü Yönler
İlin geniş tarım ve mera arazilerine sahip olması,
Tarımla uğraşan işletme sayısının 92 bin’e ulaşmış olması
Erzurum’un Türkiye’nin büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı bakımından önemli yer tutması,
İç su balıkçılığı açısından uygun akarsu ve baraj göletlerinin bulunması
Farklı iklim özellikleri gösteren arazi dağılımı,
Yaylacılık/ göçer kültürünün varlığı,
Arıcılık için bitki, iklim ve flora zenginliği,
Arı yetiştiriciliği ve gezginci arıcılığın yaygın olarak yapılması,
Halk Elinde Hayvan Islah Projelerinin ilimizde de uygulanması,
Kaba yem ihtiyacı açısından yem bitkileri üretiminin yaygın üretimi,
Eğtim yayım ve danışmanlık hizmetlerinin yaygınlığı,
Kirlenmemiş toprak, su ve hava kirliliği,
Organik tarım için uygun alanların bulunması ve mevcut işletme sayısı
Üretici örgütleri sayısının yeterli olması,
İlimizin farklı bitki desenlerine sahip olması
Kurum çalışanlarının kırsal kesimle iç içe olması
Birçok sektörde bakir yatırım olanaklarının bulunması
Çoruh, Vangölü ve Karasu-Aras havzalarının varlığı
İlimizdeki tarımla ilgili kurumların (TKDK İl Koordinatörlüğü, Toprak Mahsülleri Ofisi Şubesi, Tarım
Kooperatifleri Erzurum Bölge Birliği, D.A. Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ESK Erzurum
Et Kombinası Müdürlüğü, ÇAYKUR İşletme Ödürlüğü, Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü, Gıda
Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü) varlığı ve ORKÖY desteklemeleri
Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri’nin bölge müdürlüklerinin ilimizde bulunması
İlimizde 2 üniversitenin bulunması ve Atatürk Üniversitesibünyesinde Ziraat, Veteriner ve Su
Ürünleri Fakülteleri yanında Meslek Yüksekokullarında tarım ile ilgili bölümlerin bulunması
Coğrafi işaret almış tarımsal ürünlerin bulunması (Erzurum civil peyniri, Oltu cağ kebabı, Karnavas
dut pekmezi, İspir kuru fasülyesi, Erzurum kadayıf dolması, Erzurum küflü civil peyniri (göğermiş)
Zayıf Yönler
Markalaşmanın yeterli düzeyde olmaması
İşletmelerin küçük ölçekte olması
AB standartlarında modern işletme yapısının çok az olması
Pazarlama kanallarının yeterince gelişmemesi
Girdi temini zorlukları ve maliyetinin yüksek olması
Lisanslı depoculuk uygulamasının yapılmaması
Sermaye yetersizliği ve finansman sorunu
İklim koşullarıın elverişsiz olmasından dolayı konvansiyonel tarımda ve hayvancılıkta verim
düşüklüğü
12
Fırsatlar
İlimizdeki mikroklima alanlarının varlığı ve örtüaltı yetiştiriciliği için uygun olması

Doğal ve organik ürünlerin daha yüksek fiyatlarla alıcı bulması
Havza bazlı ürün desenlerinin oluşturulması
Ticari kavşaklarda yer alması ve kara, hava ve demiryolu ulaşım imkanlarının yeterli olması
Miras kanunu değişikliği ile arazi parçalanmasının engellenmesi, arazi toplulaştırma ve tarla
içi geliştirme hizmetleri gibi çalışmalar
Sermayenin tarıma ilgisinin artması
Toprak ve su kaynaklarının korunması, çevre bilincinin giderek artması
Sılamada yeni sistemlerin ve teknolojilerin kullanılması
Bakanlığın tüm tarımsal üretim alanlarına yönelik desteklemeleri
Hibe ve destek veren fon kaynaklarının varlığı (KUDAKA, DAP, TKDK vb.)
İlimizin kırsal turizm potansiyelinin yüksek olması
İlimizin kakınmada öncelikli iller arasında yer alması
Bölgesel desteklemeler kapsamındaki iller içerisinde yer alması (DAP kapsamındali illerde
etçi ve kombine ırklarla kurulacak damızlık sığır işletmesi yatırımlarının desteklenmesi ayrıca
GAP, DAP, KOP, DOKAP illerinde hayvancılık yatırımlarının desteklenmesi projeleri)
İlimizin Çoruh Nehri Havza Rehabilitasyon Projesi kapsamında yer alması ve ORKÖY proje
uygulamaları
Ulusal ve uluslar arası düzeyde yoğun gıda talebi
Sözleşmeli tarım modelinin yaygınlaşmaso
Süt, et ve bal ürünleri gibi hayvansal ürünlerin birincil ürünler ve tarıma dayalı sanayi
hammaddesi açısından yüksek bir potansiyele sahip olması
Tehditler
Tarım ve mera arazilerine yönelik amaç dışı kullanım taleplerinin fazlalığı,

Bazı tarımsal girdilerde dışa bağımlılık ve maliyetlerin yüksekliği
Köylerde genç nüfusun azalması ve gençlerin tarımla uğraşmak istemeyişi
Tarımın profesyonel olarak yapılmayıp, ana geçim kaynağı olarak görülmemesi,
DTÖ, AB ve diğer uluslararası kuruluşların politikaları
Yerel ürünlerin ucuz ithal ürünlerle rekabet edememesi
Pazarlamada aracı sektörlerin çokluğu ve tüketici fiyatını olumsuz etkilemesi
Çiftçinin ürünü elinde bekletememesi ve hemen tüccara satmak zorunda kalması
Hastalık ve zararlılardan ari, sertifikalı tohum, fidan ve fidenin üretimde az kullanılması
Bitkisel ve hayvansal ürün fiyatlarındaki dalgalanmalar
Üretim planlamasının olmaması
Mera hayvancılığında ortak mera kullanımı ve köy sürüsü tarzı hayvancılığın hayvan ıslahı,
hastalılarla mücadele ve organik hayvancılık açısından dezavantaj oluşturması
İklim değişiklikleri, su kaynaklarının azalması ve kuraklık
13
Gıda Güvenilirliği
Güçlü Yönler
Güçlü mevzuat altyapısı ve AB gıda ve gıda güvenilirliği mevzuatuna uyum çalışmalarının
devam etmesi
Merkezden ilçelere uzanna güçlü bir denetim ve kontrol mekanizmasının varlığı
Türk Gısa Kodeksinin kurum içinde iyi bilinmesi ve uygulamaların en iyi şekilde yapılması
İlimizdeki Atatürk Üniversitesi bünyesinde Ziraat, Veteriner ve Su Ürünleri Fakültelerinin
bulunması
İlimizde Veteriner Kontrol Enstitüsü ve Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüklerinin bulunması
İlimizdeki Organize Sanayi Bölgesinin bulunması ve 2. Organize Sanayi Bölgesinin kuruluş
aşamasında olması
Etkin olarak çalışan Gıda Güvenilirliği Bilgi Sisteminin varlığı
Alo 174 hattının kullanıma açılmasıyla tüketicilerin gıda güvenlik sistemine dahil edilmesi
Kayıtlı işletme sayısındaki artış
Tüketicinin ve üreticinin haksız rekabete karşıkorunması için taklit ve tağşiş yapan firma/
üreticilerin kamuoyuna açıklanabilmesi
Gıda kontrol ve denetim yetkisinin tek otoritede toplanmış olması
Zayıf Yönler
Denetim ve kontrol faaliyetleri için donanımlı araç yetersizliği,
Bilinçli tüketicilerin sayılarının az olması
İşletmelerin küçük ölçekli olması
Gıda hammaddeleri üreticilerin pestisit ve hayvansal ilaç kullanımı sonucunda kalıntı tehdidi
konusunda bilinçsiz olması
Konu uzmanı teknik personel sayısının azlığı , bölgede yetişen personelin kısa sürede başka
bölgelere tayini
Güncel mevzuat hakkında sektör çalışanlarının bilgi eksikliği
Gıda üretim yerlerinin AB standartlarında henüz yetersiz üretim yapması
Fırsatlar
Genç ve eğitimli, bilinçlendirmeye açık bir nüfusun varlığı
Gıda sektörünün tüketici taleplerini dikkate alması
Ulusal ve uluslararası pazarlarda kaliteli ve güvenilir gıda talebinin sürekli artması
Teknolojik gelişmeler
Yetişmiş genç ve dinamik işgücü
Gıda üretim ve işleme tesislerinin KKYDP ve IPARD vb. hibe programlarıyla destekleniyor
olması
AB’ye katılıcım süreci
Gıda üretim potansiyeli ve gelişen gıda sanayi
14
Tehditler
Yerleşmiş olan tüketim ve satış alışkanlıklarının kolay değiştirilememesi
Gıda üretim sektöründe eğitim düzeyinin düşük olması
Gıda üretim sektörünün teknik ve mali açıdan yetersiz olması
Gıda üretim sektöründe taklit ve tağşişe bağlı haksız rekabetin yapılması
İşletmelerin mevcut alt yapı eksiklikleri ile kişisel hijyen anlayışının yerleşmemiş olması
Halen kayıt dışı üretimin varlığı
Tüketicinin bilgi eksikliği, işletmelerin küçük ölçekli olması
Gıda güvenirliği konusunda bilgi kirliliği ve bu yolla oluşan güvensizlik
Tüm gıda işletmelerinde henüz izlenebilirliğin sağlanamaması
Bitki ve Hayvan Sağlığı ve Refahı
Güçlü Yönler
Hayvan refahı, hayvan ve bitki sağlığı mevzuatının varlığı
Bitki ve Hayvan Sağlığı teşhis ve tedavilerinde Araştırma Enstitülerinden, Ziraat ve
Veteriner Fakültelerinden faydalanılabilmesi
Veteriner ve bitki sağlığı kayıt sistemlerinin etkin olarak kullanılıyor olması
Serbest veteriner hekimlerden yararlanılabilmesi
Yeterli deneyim ve bilgi birikimini içeren mesleki alt yapının olması
Hayvancılığımızı tehdit eden hastalıklara karşı mücadele eylem planlarının olması ve
kitlesel aşılama kampanyalarının bulunması
Salgın ve zoonoz hastalıklarla mücadelede tazminat ödemelerinin bulunması
Bitki hastalık ve zararlarıyla entegre mücadele yöntemlerinin varlığı
Zayıf Yönler
Bitki sağlığının sadece kimyasal mücadele olarak görülmesi, biyolojik mücadele ve
entegre mücadeleye önem verilmemesi
Bitki sağlığı ile ilgili yaptırımların yetersiz olması
Zirai mücadele uygulama talimatlarına çiftçi tarafından yeterince uyulmaması
Hayvan hareketlerinin ve hayvan pazarının kontrolünde yaşanan sıkıntılar
Kaçak hayvanlar için karantina merkezlerinin olmaması
Hayvan barınaklarının asgari sağlık ve teknik şartları barındırmaması
Hayvan pazarlarının, süt toplama merkezlerinin, mandıra ve kesim yerlerinin yetersiz ve
modern olmaması
Hayvan nakillerinde hayvan refahı için uygun araç ve gerekli dinlenme merkezlerinin
olmaması
15
Fırsatlar
Doğal yapısı ciddi tahribatlara uğramamış alanların fazla olması
Hayvan sağlığı sigortasının yaygınlaşmaya başlaması
Organik ve iyi tarım uygulamalarındaki gelişmeler
Aşı ve biyolojik madde üretiminde gelişmeler
Büyük ölçekli hayvancılık işletmelerinin sayısındaki artış
Kaliteli, hibrit , hastalıklara dayanıklı ve sertifikalı tohumlarının kullanımının yaygınlaşması
Artan nüfus nedeniyle gıda güvenliği ve gıda güvenirliği açısından bitki ve hayvan
sağlığının korunmasının en önemli unsur halinde gelmesi
Özel hayvan hastalıkları teşhisi yapan klinik sayısının fazla olması
Hayvan ve bitki sağlığında ilaç satış bayilerinin yeterli sayıda olması
Suni tohumlama ve işletme bazında hastalıktan ari damızlık materyal temini
desteklemelerinin varlığı
Tehditler
Hayvan pazarları ve mezbahalarının alt yapılarının yetersiz olması
Denetim ve kontrollerdeki zorluklar
Kimyasalların yanlış kullanımından dolayı tarım ürünlerindeki kalıntılar ve çevre kirliliği
Geliştirilmiş entegre mücadele yöntemlerine yeterince uyulmaması
Doğal ekosistem dengesindeki bozulmalar
Kayıt dışı üretim ve tüketim
Yüksek girdi maliyetleri
Üreticilerin bilinçli ve eğitimli olmaması
Mevcut hayvancılık işletmelerindeki barınakların uygun olmayan koşullara sahip olması
Göçer küçükbaş hayvancılık ve gezginci aracılığın yaygın olması
Yaban hayatındaki bulaşıcı hastalıklar (kuduz, şap )
Önemli zoonoz ve bulaşıcı hastalıların varlığı
Mera hayvancılığında ortak köy sürüsü tarzı hayvancılık açısından dezavantaj oluşturması
Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma
Güçlü Yönler
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nun varlığı
Bölgesel ulaşım ağı üzerinde bulunması
DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ve TKDK İL Koordinatörlüğünün varlığı
Bölgesel ve Kırsal Kalkınma Proje deneyimleri
Kırsal Kalkınma desteklerinin bütçedeki payının artması, kırsal sanayinin ve tarım dışı
istihdamın destelenebilmesi
İlimizde her alanda yetiştirici birliklerinin bulunması, sektörel bazda üretici birliklerinin de
kurulması
Miras Kanunu ile arazi parçalanmasının engellenmesi, arazi toplulaştırma çalışmalarının
hızlandırılması
16
Zayıf Yönler
Tarıma ve kırsal alana özgü veri tabanın ve envanter bilgilerinin yetersizliği

Kırsal alana hizmet götüren kamu kuruluşları arasındaki koordinasyon eksikliği
Tarım – sanayi entegrasyonu ve pazarlama faaliyetlerinde etkinlik sorunları
Kırsal altyapı yetersizlikleri ve mevcut altyapının modernizasyon ihtiyacı
Kırsal kalkınma sürecinde STK’ların etkin bir şekilde dahil edilememesi
Üretim yerlerinin önemli bir kısmının halen modernizasyonunu tamamlamamış olması
Sektördeki örgütlerin amacına uygun faaliyet göstermedeki yetersizlikleri
Fırsatlar
Üreticilerin tarımsal sigorta uygulamalarına ilgi göstermesi

Tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi için coğrafi konum itibariyle uluslararası pazarlara
yakınlık
Marka olabilecek yöresel ürün çeşitliliği
AB ve uluslararası kaynaklı fonlara erişebilirlik
Dünyada gıda fiyatlarındaki artış eğilimi
Tüketici bilincinin gelişmesi ve sağlıklı, kaliteli ve organik ürünlere olan talebin artması
Özel sektörün, kırsal alanda yatırım yapma eğiliminin artması ve buna yönelik teşvikler
Kırsal turizme artan talep
Yaygın üretici örgütlenmesi ve STK yapılanması
Flora ve fauna zenginliği, çevre kirliğinin az olması ve organik tarım potansiyelinin bulunması
Bölgesel kalkınma projelerinin varlığı ve uygun projeler için hibe ve destek veren fon
kaynakların varlığı ( KUDAKA,DAP,TKDK vb.)
Tehditler
Kırsal alanlarda, sermaye birikimi eksikliği ve mali kaynak yetersizliği

Tarım sektöründe gizli işsizlik ve kayıt dışılığın yaygınlığı
Genç ve nitelikli işgücünün kırsal alanlardan göçü
Geleneksel davranış eğilimleri ve üretim alışkanlıkları
Küçük ölçekli işletmelerin tarım – sanayi entegrasyonuna katılmalarının güçlüğü
Yerleşim birimlerinin sayıca fazla, plansız, dağınık ve küçük olması
Kadın üreticilerin örgütlenmesinin yetersizliği
Tarım alanlarının amaç dışı kullanılması
Kullanılmayan tarım alanlarının artması
17
Kurumsal Kapasite
Güçlü Yönler
İl genelinde yayılmış, yerinde hizmet veren teşkilat yapılanması

Genel anlamda kapsamlı mevzuat varlığı
Katılımcı paydaş odaklı yönetim anlayışı
Kurumsal kapasitenin geliştirilmesine yönelik çalışmalarının hız kazanması
TUKAS, TBS ve TÜRKVET başta olmak üzere tüm faaliyet alanlarına ilişkin kapsamlı veri
tabanlarının olması
İl geneli metro Ethernet altyapısı ve ilçeleri kapsayan video konferans sisteminin kurulmuş
olması
Eğitim, yayım, bilgilendirme faaliyetlerine yönelik kurumsal altyapının oluşturulmuş olması
Zayıf Yönler
Genel anlamda bölgenin ilk atama yeri olması ve personel rotasyonun olmaması nedeniyle
deneyimli teknik ve idari personel eksikliği
İl ve ilçe müdürlükleri faaliyetlerine uygun hizmet binaları ve araç yetersizliği
İnsan kaynakları planlamasının etkin olarak yapılamaması
Mevcut bütçe imkanlarının sınırlı olması
Personelin yabancı dil seviyesinin düşük olması
Personele yönelik hizmetçi eğitim yetersizliği
Başta ilçeler olmak üzere lojman, misafirhane gibi tesis eksikliği
Sosyal aktivitelerin yetersiz olması
Fırsatlar
Uluslararası kaynak ve fonların kapasite geliştirmede kullanım imkanları

Etkin bir kamu anlayışının benimsenmiş olması
Bilgi teknolojileri yardımıyla tarımsal üretim sistemlerinin gelişmiş ve bilgi teknolojilerine ilginin
her geçen gün artması
Tehditler
Tarımsal envanter ve kayıt sisteminin arzu edilen seviyede olmaması

Üreticilerin geleneksel davranış özellikleri
Eğitim eksikliğinden kaynaklanan iletişim, eşgüdüm ve kaynak kullanımı sorunları
STK’ların ve meslek kuruluşlarının eğitim ve yayım çalışmalarında yeterli düzeyde faaliyet
gösterememeleri
Zorunlu ilk atama haricinde, tayinle deneyimli personelin bölgeye gelmemesi
İlçeler bazında çalışma bölgelerinde gelişmişlik farkının yüksekliği
Personel sıkıntısı yaşayan bölgelere ilişkin özlük hakları noktasında teşvik edici farklılıkların
olmaması
18
Kalkınma Bakanlığı- Erzurum İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması- 2017
Çalışmada bölgenin kapasitesine yönelik olarak yapılan tespitler aşağıdaki belirtilmiştir.
İl hayvancılığına genel olarak ilkel yöntemler egemendir ve büyük ölçüde mera hayvancılığı
yapılır.
Yaylalarda yaşam, ot zenginliği ve temiz hava bakımından çok elverişli olmakla birlikte, su ve
barınma olanaklarının sınırlılığı, veteriner kontrolünden uzaklık, birlikte otlayan hayvanlar
arasında hastalıkların kolayca yayılması gibi olumsuzlukları da taşımaktadır.
Son yıllarda giderek artan sayıda kültür ırkı hayvan sayısı, kırsal kalkınma destekleri besiciliğin
gelişmesini sağlamış, geçmiş yıllara oranla çok daha yaygın et ve süt besiciliği yapılmasına yol
açmıştır.
İleriye yönelik bölgenin kapasitesini geliştirme amaçlı stratejiler şu şekilde belirtilmiştir.
Erzurum’da her yönüyle

Kars, Ağrı ve Erzincan'ı da avantajlı olan hayvancılık Entegre tesislerde et/süt
içeren ve dünyanın belli faaliyetleri, özellikle yem işleme tesislerinin de
başlı hayvancılık alanları bitkisini de kendisi üretecek kurulması hayvancılıktaki
arasında sayılan Kuzeydoğu entegre büyük işletmeler katma değerin tamamının
Anadolu Bölgesi’nin ticaret olarak kurulacak tesislerde içerde kalmasını
merkezi, Erzurum'dur. yapılırsa, önemli ve kârlı bir sağlayacaktır.
yatırım olacaktır.
19
Erzurum’da Bölgesel Teşviklerden Yararlanabilen Sektörlerden Hayvancılıkla İlgili Olanlar

aşağıda belirtilen teşviklerden faydalanacaklardır:
Erzurum’da OSB’de yapılan

yatırımlar ve kümelenme
özelliği taşıyan yatırımlar 6. Erzurum’da yapılacak
Bölge teşviklerinden yatırımlarda, yatırım henüz
yararlanacaktır. Bu durumda devam ederken yatırımcının
31.12.2016 tarihine kadar diğer faaliyetlerinden elde
başlanan yatırımlarda 10 yıl, edilen gelirlerden büyük
01.01.2017 tarihinden sonra ölçekli ve stratejik
başlanan yatırımlarda 7 yıl yatırımlarda %50 vergi
boyunca kurumlar ve gelir indirimi söz konusu olacaktır.
vergisinde %90 indirim
uygulanacaktır.
20
KUDAKA Bölge Planı 2014-2023
KUDAKA Bölge Planında bölge ile ilgili tespitler tarımsal üretimin bölge için önemini belirtmiş
olup problem alanların ulaşım ve ürün pazarlamasına odaklı olarak bir yapıda ele almıştır.
Bölgede tarım sektörü içerisinde, hayvancılık (kırmızı et ve süt ürünleri), organik tarım,
su ürünleri, yem bitkileri, tıbbi ve aromatik bitkiler, arıcılık ve arı ürünleri ile
tohumculuk sektörleri faaliyet yoğunluğu ve potansiyeli olan alt sektörlerdir.
Bölgede kuzey-güney bağlantısı doğu-batı Bölge Planı içerisinde yer alan bölgede
aksı kadar gelişmemiştirBölge geniş sosyal altyapının iyileştirilmesi, katma
yüzölçümü ve engebeli arazi yapısıyla değerli ürün üretimi ve pazarlaması,
ulaşım imkânları bakımından dezavantajlı bölgenin yakın coğrafyası için cazibe
bir konuma sahiptir. Ulaşım altyapısı yıllar merkezi haline gelmesi ve yaşanabilirliğin
itibari ile iyileşiyor olsa da pazara artırılmasına yönelik yapılan vurgular
erişilebilirlikte yaşanan zorluklar, bölgenin örtüşmektedir. Bölgede geleneksel
sosyoekonomik gelişmişliğine etki eden hayvancılıkla uğraşan kişilerin yaş
önemli faktörlerdendir. ortalaması 43 civarındadır.
Buna uygun olarak hedefler aşağıda belirtilmiştir.
Başta nitelikli ve ayırt edici özellikteki ürünler olmak üzere tarımsal

üretimin miktar ve kalitesinin arttırılması,
Bölgede üretilen hammaddenin işlenerek katma değerli ürün haline

getirilmesi,
Sunduğu kaliteli ve çeşitli hizmetler ile bölgenin yakın ve uzak

coğrafyası için bir sunum merkezi haline gelmesi,
Bölgenin yaşanabilirliğinin arttırılması şeklindedir.
21
Bu hedeflerinin gerçekleşmesi için öncelikli hale getirilen konular:
Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal altyapının iyileştirilmesi
Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için teknik altyapının iyileştirilmesi
Bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi
Bölgenin sermaye birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesinin

sağlanması
Bölgenin Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji kullanım seviyesinin yükseltilnesi
Katma değeri yüksek ürünlerin değerinde pazarlanması
Bu çerçevede tedbir başlıkları:
Üreticinin teknik kapasitesinin ve niteliğinin arttırılması
Örgütlenmenin ve işbirşiği kültürünün geliştirilmesi
Bölgede tarımsal girişimciliğin ve girişim sayısının artırılması
Tarımsal hammaddenin üretilmesi, toplanması, taşınması ve işlenmesine yönelik alt yapı ve

organizasyon eksikliklerinin giderilmesi
Tarımsal üretime yönelik araştırma, fizibilite, envanter ve strateji geliştirme çalışmalarının yapılması
Sözleşmeli tarımsal üretimin bölgede yaygınlaştırılması
Bölgede markalaşma kültürünün geliştirilmesi ve marka ürünler oluşturulması
Bölge için alternatif pazar ağlarının ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilmesi
22
KUDAKA Et ve Et Ürünleri Sektörü Raporu
Bölgede et üretim sektöründeki sorunlar sırasıyla; girdi maliyetlerinin yüksekliği, sermaye

yetersizliği, barınak koşullarının yetersizliği, yeterli kalite ve miktarda hammadde temininin
yapılamaması, kaliteli karkas veren ırkların kullanılmaması, ürün fiyatlarının düşüklüğü,
sektörde yaşanan rekabet, entansif (profesyonel) besi hayvancılığı yapılmaması, verim
düşüklüğü, kalifiye eleman ve bilgi yetersizliği, veteriner hizmetlerinden yeterince
faydalanamama ve yüksek teknolojinin kullanılamaması olarak belirtilmiştir.
Et sektörü için yapılması gerekenler aşağıda belirtilmiştir:
- Bakım ve besleme şartlarının iyileştirilmesi kısa vadede
- Orta vadede ise; kademeli olarak kaliteli karkas veren hayvanlara geçilmelidir. Böylece
birim girdi başına verim artırılmalıdır. Mera hayvancılığının hangi yörelerde, hangi işletme
tiplerinde ve hangi ırk hayvanlarla yapılacağı planlanmalı ve mera yönetimi
düzenlenmelidir. İşletmelerdeki ırkların homojen olması sağlanmalıdır. İlgili personellerin
eğitilmesi, sektörle ilgili denetimlerin yaygınlaştırılması kalite ve verimde etkili olacaktır.
Besiye alınacak hayvanın yaşı ve kesim zamanı iyi tespit edilmelidir. Besi hayvanları
entansif besiye tabi tutulmalıdır. Üretim, hastalıklar, rasyon hazırlama ve hayvanların
sağlık takipleri konularında teknik destek ve danışmanlık hizmetleri verilmelidir. Kaliteli
kaba yem temin edilmesi garanti altına alınmalıdır. Et üretim tesisleri için alet ekipman
desteği verilmelidir. Bölgede hızlı bir şekilde sözleşmeli üreticilik modeli
yaygınlaştırılmalıdır. Besi yeminin teminine destek verilmelidir. Ticari et üretimi yatırımları
desteklenmelidir.
- Orta-Uzun vadede ise; Büyük ölçekli işletmelerin kurulumunun teşvik edilmesi ve ülke
çapındaki büyük yatırımcının bölgeye çekilmesi gerekmektedir. Bölgede üretilen etin
kalitesi vurgulanarak markalaşma çalışmaları başlatılmalıdır. Beraber çalışma kültürünü
geliştirecek faaliyetler yürütülerek, üretici birliklerinin kurulması, kooperatifçiliğin
yaygınlaştırılması ve buna bağlı etkin pazarlama ağının organize edilmesi gerekmektedir.
Ülkede ve bölgede üretilen etin arz-talep analizi yapılarak pazar stratejisi belirlenmeli,
ihracatı hedefleyen üretim planlaması yapılmalıdır. Üreticiye pazar garantisi ve teşviki
verilmelidir. Et üretiminde koyun-keçi etinin oranı yükseltilmelidir.
- Et sektörüne verilecek desteklerde genç çiftçi yetiştirme ve bunların teşvik edilmesi,

ekonomik olarak desteklenmesi gerekmektedir. Gençlerin çiftçiliğe özendirilmesi ile
sektörün gelişmesine ve geleceğine katkıda bulunulmuş olacaktır.
23
KUDAKA Süt ve Süt Ürünleri Sektörü
Raporda mevcut duruma yönelik aşağıdaki tespitler yapılmıştır
Süt üretimi 2006 yılında 483 bin ton iken 2011 yılı süt üretimi 720 bin tona çıkmıştır. Bölgede
uygulanan ıslah ve suni tohumlama çalışmaları ve eğitimler günümüzde etkilerini göstermeye
başlamış, kalite ve verimi yükseltmiştir. Sağılan hayvan sayısındaki %26,32’lik artışa karşılık
süt üretiminde %48,96’lık bir artışın yaşanması kültürel ve melez ırklarla birlikte gelen verim
artışına bağlıdır. Ancak bu değerler Türkiye ortalamasından (2011 yılı için Türkiye ortalaması
2,88 ton/yıl) düşüktür. Süt ürünleri üretiminde Erzurum Bölge üretiminin büyük bir kısmını
karşılamaktadır.
Çözüm önerileri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:
Sütün modern imkanlarla sağımı ve hijyenik depolanması
Sözleşmeli üretici modelinin uygulanması
Süt toplama organizasyonlarının yapılması
Üretici örgütlenmelerinin teşvik edilmesi ve desteklenmesi
Barınakların teknik yetiştiriciliğe uygun olarak elden geçirilmesi
Üretilen sütün en kısa sürede dayanıklı ürünlere çevrilmesi
İşletmelerin kurumsallaşma, markalaşma, pazarlama ve Ar-Ge konularında

desteklenmesi
24
KUDAKA Tarım Sektörü Raporları
TRA1 Düzey 2 Bölgesi tarım sektörü incelenirken bölgede et ve et ürünleri, süt ve süt
ürünleri, organik tarım, su ürünleri, yem bitkileri üretimi, tıbbi aromatik bitkiler, arıcılık ve arı
ürünleri ile tohumculuk sektörü ayrı ayrı ele alınarak üniversite, STK ve kamu kurumlarının
temsilcilerinin ve uzmanlarının katıldığı 8 adet sekörel komisyon oluşturularak yapılan
çalışmaların sonucunda ortaya çıkan bir rapordur. Et üretimine yönelik sorunlar aşağıdaki
gibi tanımlanmıştır
Bölgede Et Üretim Sektörünün Öncelikli Sorunları
Önceli
Tespit Edilen Sorun
k Sırası
1 Girdi maliyetlerinin yüksekliği
2 Sermaye yetersizliği
3 Barınak koşullarının yetersiz olması
4 Yeterli kalite ve miktarda hammadde temini
5 Kaliteli karkas verecek ırk kullanılmaması
6 Ürün fiyatlarının düşüklüğü
7 Sektörde yaşanan rekabetteki sorunlar
8 Entansif besi hayvancılığı yapılmaması
9 Verim düşüklüğü
10 Kalifiye eleman ve bilgi yetersizliği
11 Veteriner hizmetlerinden faydalanma imkânlarının düşük olması
12 Yüksek teknoloğinin kullanılmaması
25
Bölgede Et İşleme Sektörünün Öncelikli Sorunları

Önceli
Tespit Edilen Sorun
k Sırası
1 Sermaye yetersizliği
2 Girdi maliyetlerinin yüksekliği
3 Tesislerin düşük kapasite ile çalışması
4 Yeterli kalite ve miktarda hammadde temini
5 Ürün pazarlamasında karşılaşılan güçlükler
6 Bilinçsiz tüketici
7 Sektörde yaşanan rekabetteki sorunlar
8 Ürün fiyatlarının istikrarsız olması
9 Kalifiye eleman yetersizliği
10 Yüksek teknolojinin kullanılamaması
11 Denetim yetersizliği
12 Piyasadaki ürün gamının geniş ve standartların belirsiz oluşu
13 Verim düşüklüğü
Et sektöründeki sorunların kategorileri aşağıdaki gibi şekillenmiştir:
- Girdi maliyetine bağlı sorunlar
- Satış ve pazarlama sorunları
- Bilgi eksikliğinden kaynaklanan sorunlar
- İşletme yapısına bağlı sorunlar
Bu sorunların temel sebebi olarak, “bölgede profesyonel ve entansif hayvancılıktan ziyade
çayır-meraya veya yaylacılığa dayalı geçimlik hayvancılık yapılmasına dayanması ve
hayvanların sürekli gezmesi de et veriminde düşüş” belirtilmiştir.
Tarımın diğer alt sektörlerini de etkileyecek olan et sektörüne yönelik tarım politikalarının
uygulanması hızlı bir şekilde bölgedeki et sektörünü yeniden canlandıracak ve çarpan
etkisiyle tarımın diğer alt sektörleri de nispi gelişim göstereceklerdir.
26
Raporda süt sektöründeki sorunların kategorileri:
- Fiziki şartların yetersizliğine bağlı sorunlar
- Örgütlenme sorunları,
- Satış ve pazarlama sorunları
- Beşeri sermaye yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar
Çoğu barınakta yem deposu ve gübrelik olanakları bulunmamakta, hayvanların temiz hava,
sıcaklık ve nem gibi çevre isteklerinin en iyi biçimde karşılanmasına dikkat edilmemekte,
sağım, gübre temizliği ve yemleme gibi bakım işlerine yönelik uygun bir ortam
bulunmamaktadır.
Raporda mera ve çayır alanlarına yönelik sorunlar:
- Üretici bilinçsizliği
- Nadas alanlarının daraltılması
- Yem bitkileri yetiştiriciliğindeki sorunlar
- Tohumluk-çeşit sorunu
- Pazarlama sorunları
Mera vasıflı alanların zamansız ve aşırı otlatılması, erozyona maruz kalması ve yerleşim
amacıyla kullanılması uygun ve yeterli mera yönetimlerinin sağlanmasına engel olmakta ve
bu potansiyelin yeterince kullanılmasına olumsuz etki yapmaktadır.
Ekim nöbeti ve topraksu korumanın önemi eğitimlerle bölge üreticisine kazandırılmalıdır.
Nadas alanlarının azaltılması konusunda bilgilendirme çalışmaları oldukça önemlidir.
Bölgede fiğ-tahıl nöbet sistemine fiğin dâhil edilmesi ile 1/3 oranında nadas alanlarının
daraltılması mümkün olabilecektir. Bölge şartlarına uygun geliştirilecek yem bitki çeşitlerinin
nadas-buğday sistemine sokulmasıyla verimlilik artırılabilir.
Kaba yem ofisinin kurulması ve bunun devamında kaba yem borsası kurularak bölgenin
uluslararası rekabet gücünün artırılması mümkündür.
Kurulacak yem borsası piyasadaki spekülatif fiyat dalgalanmalarını önleyecektir, bu durum
bölge hayvancılığının gelişmesi için önemlidir.
27
Süt ve süt ürünleri ile ilgili sorunlara çözüm önerileri:
Sağım ve Depolama
Sütün modern olarak sağımı ve sağılan sütün uygun depolama şartlarında pazara
ulaştırılması.
sözleşmeli Üretim
Süt işleme sektöründe sözleşmeli üretim modeli uygulanmalı.
Organizasyon
Süt toplama organizasyonlarının yapılması.
Örgütlenme
Üretici örgütlenmelerinin teşvik edilmesi ve desteklenmesi.
Barınaklar
Barınakların teknik yetiştiriciliğe uygun olarak elden geçirilmesi.
İşleme
Üretilen sütün en kısa sürede dayanıklı ürünlere çevrilmesi.
İşletme Yapısı
İşletmelerin kurumsallaşma, markalaşma, pazarlama ve Ar-Ge konularında desteklenmesi.
Et ve et ürünlerine yönelik sorunların çözüm önerileri:
 Üretim yapılan ahır şartlarının iyileştirilmesi ve hastalıklara karşı daha etkin
mücadeleyle başlanmalıdır.
 Kademeli olarak kaliteli karkas veren hayvanlara geçilmelidir. Böylece birim girdi
başına verim artırılmalıdır.
 Mera hayvancılığının hangi yörelerde, hangi işletme tiplerinde ve hangi ırk
hayvanlarla yapılacağı planlanmalı ve mera yönetimi düzenlenmelidir.
 İşletmelerdeki ırkların homojen olması sağlanmalıdır.
 İlgili personellerin eğitilmesi, sektörle ilgili denetimlerin yaygınlaştırılması kalite ve
verimde etkili olacaktır.
 Besiye alınacak hayvanın yaşı ve kesim zamanı iyi tespit edilmelidir.
 Besi hayvanları entansif besiye tabi tutulmalıdır.
 Üretim, hastalıklar, rasyon hazırlama ve hayvanların sağlık takipleri konularında
teknik destek ve danışmanlık hizmetleri verilmelidir.
 Kaliteli kaba yem temin edilmesi garanti altına alınmalıdır.
 Et üretim tesisleri için alet donanım desteği verilmelidir.
28
 Bölgede hızlı bir şekilde sözleşmeli üreticilik modeli yaygınlaştırılmalıdır.
 Besi yeminin teminine destek verilmelidir.
 Ticari et üretimi yatırımları desteklenmelidir.
 Bölgede üretilen etin kalitesi vurgulanarak markalaşma çalışmaları başlatılmalıdır.
 Beraber çalışma kültürünü geliştirecek faaliyetler yürütülerek, üretici birliklerinin
kurulması, kooperatifçiliğin yaygınlaştırılması ve buna bağlı etkin pazarlama ağının
organize edilmesi gerekmektedir.
 Ülkede ve bölgede üretilen etin arz-talep analizi yapılarak pazar stratejisi belirlenmeli,
ihracatı hedefleyen üretim planlaması yapılmalıdır.
 Üreticiye pazar garantisi ve teşviki verilmelidir.
 Et üretiminde koyun-keçi etinin oranı yükseltilmelidir.
29
KUDAKA Yem Bitkileri Sektörü Raporu
Bölgede yem bitkilerinin mevcut durumu: Bölgemiz genelde dağlık ve engebeli bir coğrafyaya
sahiptir. Bu coğrafya dolayısıyla karlı tarımsal üretim alanı daralmaktadır. Yem bitkileri, tarla
arazisinin %33,5’ini oluşturmaktadır. Bölgesi’nde de mera alanlarının fazlalığına rağmen
Türkiye geneline benzer olarak bu alanlardan yeterince faydalanılamamaktadır. Dolayısıyla
da bölgede hayvansal üretimde ihtiyaç duyulan yem kaba yemden karşılanmak zorundadır.
Bölgede yem bitkileri ile ilgili sorunlar: Yem bitkileri sektöründe sorunların öncelik durumu
sırasıyla; mera ve çayır alanlarına dönük problemler, üretici bilinçsizliği, nadas alanlarının
daraltılması (ekim nöbeti), yem bitkileri yetiştiriciliğindeki sorunlar, tohumluk - çeşit sorunu ve
pazarlama sorunları olarak tespit edilmiştir. Hayvancılık sektöründeki sorunların çözümü
yem bitkileri sektörünün gelişmesine ve sorunlarının çözümüne katkı sağlayacaktır.
Dolayısıyla hayvancılık sektöründeki tüm problemler yem bitkileri sektörü için de birincil
öncelikli sorunlardır.
Mera alanlarının uygun otlatma sistemleri, gübreleme, yapay tohumlama, yabancı ot

mücadelesi gibi ıslah yöntemleriyle mera alanlarından ot veriminin %20 artacağı tahmin
edilmektedir.
Çözüm önerileri:
- Özellikle ekim nöbeti ve toprak-su korumanın önemi eğitimlerle bölge üreticisine

kazandırılmalıdır. Nadas alanlarının azaltılması konusunda bilgilendirme çalışmaları
oldukça önemlidir.
- Bölge şartlarına uygun geliştirilecek yem bitki çeşitlerinin nadas-buğday sistemine

sokulmasıyla verimlilik artırılabilir. Ayrıca bölgede sertifikalı tohum kullanımı, silajlık
yem bitkisi yetiştirme, henüz teşvik kapsamına alınmamış sorgum, sudan otu, hayvan
pancarı, yem bezelyesi, bakla, mürdümük gibi baklagiller teşvik sistemine dâhil
edilmelidir.
- Kaba yem ofisinin kurulması ve bunun devamında kaba yem borsası kurularak
bölgenin uluslararası rekabet gücünün artırılması mümkündür.
- Meraların özel sektördeki profesyonel yatırımcılara sürdürülebilir yöntemlerle

kiralanması (uzun yıllık) bölge hayvancılığının gelişimi açısından da önemli olacaktır.
Ayrıca meralarda su hasadı yapılarak, su kısıtı olan alanlarda iyileştirmeler
sağlanmalıdır.
30
- Tohum, mazot, sulama gibi girdilerden dolayı kaba yem üretim maliyetleri yüksek
olmakta, maliyetlerin aşağıya çekilmesi ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca
yapılan desteklemelerin devam etmesi rekabet konusunda önem taşımaktadır.
31
Bölüm 6: Mevzuat ve
Yasal Altyapı
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Mevzuat ve Yasal Atyapı
Hayvancılık ve kırmızı et gıda sektörüne ilişkin kanun ve yükümlülüklerin amaç, kapsam ve içerikleri hakkında Tablo aşağıda sunulmuştur.
Hayva Kırmızı
ncılık Et ve
Kanu
Kanun Adı Sektör Gıda Açıklama Durumu/Etkisi/Faydası
n No.
ü Sektör
Genel ü
Çiftçi olabilmek için birliklere üyelik
Amaç & Kapsam: Ziraat odaları, bu Kanunda yazılı esaslar
gerekmektedir. Çiftçi belgesi ziraat
uyarınca meslek hizmetleri görmek, çiftçilerin müşterek
odası tarafından verilir, sonrasında il
ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini
müdürlüğü üzerinden ÇKS (arazi
kolaylaştırmak, çiftçilik mesleğinin genel menfaatlere uygun
miktarı ve ürünün kaydı) kullanılarak
Ziraat Odaları ve Ziraat olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının
6964 X çifti kayıt altına alınıyor. Ayrıca kendi
Odaları Birliği Kanunu birbirleri ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni
üyelerine (başta hayvan hastalıkları ve
hâkim kılmak, meslek disiplin ve ahlâkını kollayıp
makine/ekipman konusunda)
gözetmek, çiftçilikle iştigal edenlerin meslekî hak ve
danışmanlık hizmeti vermektedir. Hem
menfaatlerini korumak amacıyla kurulan, tüzel kişiliğe sahip
ulusal hem bölgesel olarak etkinlikleri
kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarıdır.
düşüktür.
Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa,
On Dört İlde Büyükşehir Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ, Trabzon, Köylerin mahalleye dönüştürülmesi ile
Belediyesi ve Yirmi Yedi Şanlıurfa ve Van illerinde, sınırları il mülki sınırları olmak hayvancılık işletmeleri tamamen
İlçe Kurulması ile üzere aynı adla büyükşehir belediyesi kurulmuş ve bu illerin belediyelerin iznine tabii olmuştur.
Bazı Kanun ve Kanun il belediyeleri büyükşehir belediyesine dönüştürülmüştür. Ayrıca mera alanlarının hak sahipliği
6360 X
Hükmünde köy tüzel kişiliklerinden büyükşehir
Kararnamelerde Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, belediyelilerine geçmiştir. Kanun
Değişiklik Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, hayvancılığı mera alanlarından çok
Yapılmasına Dair Kanun Sakarya ve Samsun büyükşehir belediyelerinin sınırları il yem hayvancılığına yönlendirmektedir.
mülki sınırlarıdır.
6343 Veteriner Hekimliği X Kapsam: Yüksek veteriner okulları ile veteriner Hayvan hastalıkları ve zararlıları ile
Mesleğinin İcrasına, fakültelerinden veya muadeleti Maarif Vekaletince tasdik mücadele de serbest hekimlerin
Türk Veteriner Hekimleri edilmiş veteriner okullarından diploma almış olanlara çalışmasının önünü açmaktadır. Devlet
Birliği İle Odalarının (Veteriner hekim) denir. elinden sektörün serbestleşmesini
Teşekkül Tarzına ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve sahip oldukları sağlamıştır.
Göreceği İşlere Dair diplomalarını Ziraat Vekaletine tescil ettirilmiş bulunan her
Kanun (Veteriner hekim) meslekini bu kanun hükümleri dahilinde
serbestçe icra edebilir.
Yabancı memleketler yüksek veteriner okul veya
1
fakültelerinden diplomalı olup da tahsil muadeleti Maarif

Vekaletince tasdik edilmiş bulunan (Veteriner hekim) lerin
Türkiye'de mesleklerini icra edebilmeleri için Türkiye
üniversiteleri veteriner fakültelerinden birisinde yapılacak
"Collegium" imtihanını kazanmaları şarttır.
Hakiki şahıslar veya hususi hukuk hükmi şahısları
tarafından istihdam edilen (Veteriner hekim) ler de bu
kanun hükümlerine tabidir.
Amaç: Bu Kanunun amacı; 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı
Orman Köylülerinin
Orman Kanununun 2 nci maddesi gereğince, Hazine adına
Kalkınmalarının
orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin değerlendirilmesi,
Desteklenmesi ve Orman içindeki hazine arazilerinin
yeni orman alanlarının oluşturulması, nakline karar verilen
Hazine Adına Orman tarımsal üretime yönelik olarak
Devlet ormanları içinde veya bitişiğinde bulunan köyler
Sınırları Dışına Çıkarılan sahiplendirilmesini sağlamaktadır.
6292 X halkının yerleştirilmesi ve orman köylülerinin
Yerlerin Orman köylülerin verilen tarımsal
kalkındırılmasının desteklenmesi ile Hazineye ait tarım
Değerlendirilmesi ile desteklerinin dayanağını
arazilerinin satışına ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.
Hazineye Ait Tarım oluşturmaktadır.
Kapsam: Bu Kanun, 6831 sayılı Kanunun 2 nci maddesine
Arazilerinin Satışı
göre Hazine adına orman sınırları dışına çıkarılan yerler ile
Hakkında Kanun
Hazineye ait tarım arazileri hakkında uygulanır.
5996 Veteriner Hizmetleri, X X Amaç: Bu Kanunun amacı, gıda ve yem güvenilirliğini, halk Gıda, hayvancılık ve tarım ile ilgili
Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, temel kanun niteliğindedir.
Kanunu tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması da dikkate Et ve et ürünlerinde gıda güvenliğinin
alınarak korumak ve sağlamaktır. sağlanması bakımından uyum
Kapsam: Bu Kanun, gıda, gıda ile temas eden madde ve gösterilmesi zorunlu olan bir kanundur.
malzeme ile yemlerin üretim, işleme ve dağıtımının tüm Ayrıca sektörü etkileyecek pek çok
aşamalarını, bitki koruma ürünü ve veteriner tıbbî ürün yönetmeliğin çerçeve kanununu
kalıntıları ile diğer kalıntılar ve bulaşanların kontrollerini, oluşturmaktadır.
salgın veya bulaşıcı hayvan hastalıkları, bitki ve bitkisel
ürünlerdeki zararlı organizmalar ile mücadeleyi, çiftlik ve Hayvancılık sektörüyle doğrudan ilişkili
deney hayvanları ile ev ve süs hayvanlarının refahını, çok önemli bir kanundur. Yem ile ilgili
zootekni konularını, veteriner sağlık ve bitki koruma tüm süreçleri kapsamaktadır. Sektörde
ürünlerini, veteriner ve bitki sağlığı hizmetlerini, canlı sağlıklı yem temini açısından önemlidir.
hayvan ve ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış işlemlerini ve bu
konulara ilişkin resmî kontrolleri ve yaptırımları kapsar. Bu kanuna ilişkin söz konusu usul ve
Kapsam Dışı: Kişisel tüketim amaçlı birincil üretim ile kişisel esaslar ile çıkarılacak yönetmelikler
tüketim amacıyla hazırlanan gıdalar bu Kanunun kapsamı yürürlüğe girinceye kadar, bu Kanunla
dışındadır. yürürlükten kaldırılan 5179 sayılı
2
Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve

Denetlenmesine Dair Kanun
Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek
Kabulü Hakkındaki Kanun, 1734 sayılı
Yem Kanunu, 3285 sayılı Hayvan
Sağlığı ve Zabıtası Kanunu, 4631 sayılı
Hayvan Islahı Kanunu ve 6968 sayılı
Ziraî Mücadele ve Ziraî Karantina
Kanununa dayanılarak çıkartılan
yönetmelik ve diğer mevzuatın, bu
Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin
uygulanmasına devam olunmuştur.
Amaç: Bu Kanunun amacı; bilimsel ve teknolojik gelişmeler

çerçevesinde, modern biyoteknoloji kullanılarak elde edilen
genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar ve ürünlerinden
kaynaklanabilecek riskleri engellemek, insan, hayvan ve
bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması,
sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla biyogüvenlik
Sektörde biyoteknoloiik ürünlerin
sisteminin kurulması ve uygulanması, bu faaliyetlerin
kullanımını düzenlemektedir. Özellikle
denetlenmesi, düzenlenmesi ve izlenmesi ile ilgili usul ve
gen transferi ve genetik yapısı
esasları belirlemektir.
5977 Biyogüvenlik Kanunu X X değiştirilmiş organizmalarda araştırma,
Kapsam: Bu Kanun; genetik yapısı değiştirilmiş
geliştirme, ticareti, kullanımı gibi
organizmalar ve ürünleri ile ilgili olarak araştırma,
faaliyetlere dair hükümleri
geliştirme, işleme, piyasaya sürme, izleme, kullanma,
kapsamaktadır.
ithalat, ihracat, nakil, taşıma, saklama, paketleme,
etiketleme, depolama ve benzeri faaliyetlere dair hükümleri
kapsar.
Kapsam Dışı: Veteriner tıbbî ürünler ile Sağlık Bakanlığınca
ruhsat veya izin verilen beşeri tıbbî ürünler ve kozmetik
ürünleri bu Kanun kapsamı dışındadır.
5648 Tarım Ve Kırsal X Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı; ulusal kalkınma plan, IPARD hibe desteklerinin (kırsal
Kalkınmayı Destekleme program ve stratejilerinde öngörülen ilke ve hedefler kalkınma programı) nasıl
Kurumu Kuruluş ve çerçevesinde, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlardan kullanılacağını tanımlamaktadır.
Görevleri Hakkında sağlanan kaynakları da kapsayacak şekilde, kırsal kalkınma
Kanun programlarının uygulanmasına yönelik faaliyetleri
gerçekleştirmek üzere Tarım ve Kırsal Kalkınmayı
3
Destekleme Kurumunun kuruluş, görev, yetki ve

sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Kaçak hayvan ve hayvan ürünlerin giriş
Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı, kaçakçılık fiilleri ve
Kaçakçılıkla Mücadele ve çıkışlarının izleme, araştırma ve
5607 X X yaptırımları ile kaçakçılığı önleme, izleme, araştırma usul
Kanunu önleme açısından usul ve esasları
ve esaslarını belirlemektir.
tanımlar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; bitkisel üretimde verim ve
kaliteyi yükseltmek, tohumluklara kalite güvencesi
sağlamak, tohumluk üretim ve ticareti ile ilgili düzenlemeleri
yapmak ve tohumculuk sektörünün yeniden
yapılandırılması ve geliştirilmesi için gerekli olan Hayvan beslemede kullanılan her türlü
düzenlemeleri gerçekleştirmektir. yem materyalinin üretimine yönelik
5553 Tohumculuk Kanunu X olarak sertikasyon işlemleri, ıslahçı
Kapsam: Bu Kanun; tarla bitkileri, bağ-bahçe bitkileri, hakları ve tüm mülkiyet haklarını
orman bitki türleri ve diğer bitki türleri çoğaltım materyaline belirler.
ait çeşitlerin ve genetik kaynakların kayıt altına alınması,
tohumlukların üretimi, sertifikasyonu, ticareti, piyasa
denetimi ve kurumsal yapılanmalar ile ilgili düzenlemeleri
kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; tarım sektörünün ve kırsal
alanın, kalkınma plân ve stratejileri doğrultusunda
geliştirilmesi ve desteklenmesi için gerekli politikaların tespit
edilmesi ve düzenlemelerin yapılmasıdır.
Kapsam: Bu Kanun, tarım politikalarının amaç, kapsam ve
Sektörde politikaların belirlenmesi,
konularının belirlenmesi; tarımsal destekleme politikalarının
sektörün finansmanı, idari
5488 Tarım Kanunu X X amaç ve ilkeleriyle temel destekleme programlarının
yapılanmanın tespit edilmesine ilişkin
tanımlanması; bu programların yürütülmesine ilişkin piyasa
hususlara dayanak oluşturur.
düzenlemeleri, finansman ve idarî yapılanmanın tespit
edilmesi; tarım sektöründe uygulanacak öncelikli araştırma
ve geliştirme programlarıyla ilgili kanunî ve idarî
düzenlemelerin yapılması ve tüm bunlarla ilgili uygulama
usul ve esaslarını kapsar.
5403 Toprak Koruma ve Arazi X Amaç: Bu Kanunun amacı; toprağın korunması, Yem girdilerinin temin edildiği tarım
Kullanımı Kanunu geliştirilmesi, tarım arazilerinin sınıflandırılması, asgari arazilerinin amaç dışı kullanımı ve
tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin tahribatının önlenmesi, ıslahı ile birlikte
belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi, tarımsal arazi ve sürdürülebilir kullanımının
yeter gelirli tarımsal arazilerin çevre öncelikli sürdürülebilir sağlamaktadır.
4
kalkınma ilkesine uygun olarak planlı kullanımını

sağlayacak usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam: Bu Kanun; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel
esaslara uygun olarak sınıflandırılması, tarımsal arazi ve
yeter gelirli tarımsal arazilerin asgari büyüklüklerinin
belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi, arazi kullanım
planlarının hazırlanması, koruma ve geliştirme sürecinde
toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarının katılımcı
yöntemlerle değerlendirilmesi, amaç dışı ve yanlış
kullanımların önlenmesi, korumayı sağlayacak yöntemlerin
oluşturulması ile görev, yetki ve sorumluluklara ilişkin usul
ve esasları kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; üreticilerin bu Kanunda belirtilen
riskler nedeniyle uğrayacağı zararların tazmin edilmesini
temin etmek üzere, tarım sigortaları uygulamasına ilişkin
usul ve esasların belirlenmesidir.
Tarımsal risklerin paylaşılması ve zarar
Kapsam: Bu Kanun; Havuzun kuruluşu, Havuz tarafından
5363 Tarım Sigortaları Kanunu X meydana geldiğinde tazmin edilmesi
teminat altına alınacak riskler, Havuzun gelir ve giderleri,
açısından sektör için önemlidir.
prim ve hasar fazlası desteği, sigorta sözleşmeleri,
reasürans sağlanması ve sigorta şirketlerinin görev, yetki
ve sorumlulukları ile katkı ve katılımlarının esas ve
usullerini kapsar.
5300 Tarım Ürünleri Lisanslı X Amaç: Bu Kanunun amacı; tarım ürünleri ticaretini Standartları belirlenmiş olan yem
Depoculuk Kanunu kolaylaştırmak, depolanması için yaygın bir sistem maddelerinin devlet güvencesinde
oluşturmak, ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlıklı koşullarda depolanması ve
sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve ticaretinin güvenli bir şekilde yapılması
derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını açısından önemlidir.
sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo işleticilerinin kişiler
arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul
etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve
finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi
çıkartmak ve standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin
ticaretini geliştirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı depoculuk
sisteminin kuruluş, işleyiş ve denetimine ilişkin usul ve
esasları düzenlemektir.
Kapsam: Bu Kanun; tarım ürünlerinin standartları
belirlenerek emniyetli ve sağlıklı koşullarda depolanması ile
5
ürün senetleri vasıtasıyla ticaretinin kolaylaştırılması

amaçlarıyla, lisanslı depo işletmelerinin ve yetkili
sınıflandırıcıların kuruluş, işleyiş ve denetimine ilişkin usul
ve esaslar ile lisanslı depoculuk sistemine dair diğer
hususları kapsamaktadır.
Amaç: Bu Kanunun amacı; tüketiciye güvenilir, kaliteli
ürünler sunmak üzere organik ürün ve girdilerin üretiminin
geliştirilmesini sağlamak için gerekli tedbirlerin alınmasına
ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Organik hayvansal ürün üretiminin ve
5262 Organik Tarım Kanunu X
Kapsam: Bu Kanun, organik tarım faaliyetlerinin sertifikasyonunun usul ve esaslarını
yürütülmesine ilişkin kontrol ve sertifikasyon hizmetlerinin belirleme açısından önemlidir.
yerine getirilmesi ve Bakanlığın denetim usul ve esasları ile
yetki, görev ve sorumluluklara dair hususları kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; üretimi talebe göre plânlamak,
ürün kalitesini iyileştirmek, kendi mülkiyetine almamak
kaydıyla pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün
sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte
pazarlama gücünü artırıcı tedbirler almak üzere tarım
Tarımsal Üretici Birlikleri Üreticilerin örgütlenmesi ve üretim
5200 X X üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında bir araya
Kanunu planlaması açısından önemlidir.
gelerek, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birlikleri
kurmalarını sağlamaktır.
Kapsam: Bu Kanun; tarımsal üretici birliklerinin kuruluşu,
işleyişi, yönetimi, görevleri ve denetimine ilişkin hükümleri
kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; hayvanların rahat yaşamlarını
ve hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin
etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı
Hayvanlara iyi ve uygun muamele
en iyi şekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin
Hayvanları Koruma yapılarak hayvanların korunması ve
5199 X önlenmesini sağlamaktır.
Kanunu rahat yaşamlarına ilişkin temel ilkeleri
Kapsam: Bu Kanun, amaç maddesi doğrultusunda
ifade etmektedir.
yapılacak düzenlemeleri, alınacak önlemleri, sağlanacak
eşgüdümü, denetim, sınırlama ve yükümlülükler ile tâbi
olunacak cezaî hükümleri kapsar.
5179 Gıdaların Üretimi, X Amaç: Bu Kanunun amacı, gıda güvenliğinin temini, her Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Tüketimi ve türlü gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve satış aşamalarında gıda
Denetlenmesine Dair ve malzemelerin teknik ve hijyenik şekilde üretim, işleme, güvenliğinin sağlanması, standart ürün
Kanun muhafaza, depolama, pazarlama ve halkın gereği gibi üretiminin garanti altına alınması ve
6
beslenmesini sağlamak, üretici ve tüketici menfaatleriyle

halk sağlığını korumak üzere gıda maddelerinin üretiminde
kullanılan her türlü ham, yarı mamul ve mamul gıda
maddeleri ile gıda işlemeye yardımcı maddeler ve gıda ile
temasta bulunan madde ve malzemelerin güvenliğine ilişkin
özelliklerinin tespit edilmesi, gıda maddeleri üreten ve satan
işyerlerinin asgari teknik ve hijyenik şartlarının belirlenmesi,
gıda maddeleri ile ilgili hizmetler ile denetimine dair usul ve
esasları belirlemektir. toplum sağlığının korunması ve
Kapsam: Bu Kanun; gıda güvenliğinin teminine, her türlü denetlenmesi
gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve
malzemelerin hijyenik ve uygun kalitede üretimine,
tasnifine, işlenmesine, katkı ve gıda işlemeye yardımcı
maddelere, ambalajlama, etiketleme, depolama, nakil, satış
ve denetim usulleri ile yetki, görev ve sorumlulukları ile risk
analizine, ihtiyatî tedbirlere, gıda ile tüketici haklarının
korunmasına, izlenebilirlik ve bildirimlere dair hususları
kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı; ticaret ve sanayi odaları, ticaret
odaları, sanayi odaları, deniz ticaret odaları, ticaret
borsaları ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin kuruluş ve
işleyişine ilişkin esasları düzenlemektir.
Kapsam: Bu Kanun; ticaret ve sanayi odaları, ticaret
Türkiye Odalar Ve Et Borsalarının çalışma usul ve
odaları, sanayi odaları, deniz ticaret odaları, ticaret
5174 Borsalar Birliği ile Odalar X esaslarını belirlemekte, piyasaları
borsaları ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin
ve Borsalar Kanunu regüle etme potansiyeline sahiptir.
kuruluşlarına, organlarının nitelikleri ve seçim usulleri ile
organlık vasfını yitirme hâl ve usullerine, görev ve yetkileri
ile çalışma usullerine, üyeleri ile olan karşılıklı hak ve
yükümlülüklerine, gelir ve harcamaları ile bütçelerine ilişkin
esasları kapsar.
4857 İş Kanunu X Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş Kanunda belirtilen istisnalar dışında
sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma sektörün tümünde çalışanları
şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını ilgilendirmektedir.
düzenlemektir.
Bu Kanun, 4 üncü Maddedeki istisnalar dışında kalan bütün
işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine
ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
7
İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü

maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun
hükümleri ile bağlı olurlar.-
4734 Kamu İhale Kanunu X Amaç: Bu Kanunun amacı, kamu hukukuna tâbi olan veya KİK’in istinasları dışında bazı
kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kurumların uyması gereken kurallar
kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları belirlenmiştir. Girdi ve ürünlerin (et,
ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemektir. yem, tıbbi malzemeler, ilaç vb.) alım-
Kapsam: Kapsam satım işlemlerini düzenlemektedir.
Madde 2- Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan
her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile
yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine göre
yürütülür:
a) (Değişik: 1/6/2007-5680/1 md.) Genel bütçe
kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel
idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli
kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde faaliyet
gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç), tüzel kişiler.
b) (Değişik: 30/7/2003-4964/1 md.) Kamu iktisadi
kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu
iktisadi teşebbüsleri.
c) (Değişik: 30/7/2003-4964/1 md.) Sosyal güvenlik
kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine
kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî
kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) ile
bağımsız bütçeli kuruluşlar.
d) (Değişik: 12/6/2002-4761/10 md.) (a), (b) ve (c)
bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak
birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına
sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik,
işletme ve şirketler.
e) (Değişik:13/2/2011-6111/176 md.) 4603 sayılı Kanun
kapsamındaki bankalar ile bu bankaların doğrudan veya
dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin
yarısından fazlasına sahip bulundukları şirketlerin yapım
ihaleleri. (Değişik ikinci fıkra: 13/2/2011-6111/176 md.)
Ancak, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bu Fonun
8
hisselerine kısmen ya da tamamen sahip olduğu bankalar,

4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar ve bu bankaların
doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı
sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları
şirketler ( (e) bendinde belirtilen yapım ihaleleri hariç) 4603
sayılı Kanun kapsamındaki bankaların 2499 sayılı Sermaye
Piyasası Kanununa tabi gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile
enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon sektörlerinde
faaliyet gösteren teşebbüs, işletme ve şirketler bu Kanun
kapsamı dışındadır.
Amaç & Kapsam: Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün
konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm
yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa
kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse
ona göre karar verir. Hâkim, karar verirken bilimsel
görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.
Hukukî ilişkilerin kapsamı: Miras hukuku nedeniyle
1) Dürüst Davranma: Herkes, haklarını kullanırken ve 660 maddesi tarımsal, miras bölünmesi
borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak ile ilgili sınırlandırmaları bulunmaktadır.
4721 Türk Medeni Kanunu X zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk Tarım arazilerinin çok parçalı olmasının
düzeni korumaz. ve tarım işetmelerinin bütünlüğünün
2) İyi Niyet: Kanunun iyi niyete hukukî bir sonuç bağladığı bozulmasının önüne geçmekte
durumlarda, asıl olan iyi niyetin varlığıdır. Ancak, durumun sürdürülebilirliği sağlamaktadır.
gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen
kimse iyi niyet iddiasında bulunamaz.
3) Hâkimin Takdir Yetkisi: Kanunun takdir yetkisi tanıdığı
veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde
tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete
göre karar verir.
Amaç: Bu Kanunun amacı, yurt içi talebin yurt içi üretimle
karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik
Melas ve pancar posası gibi yem
olarak Türkiye’de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve
4634 Şeker Kanunu X materyallerinin üretim ve temini
esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini
düzenlemektedir.
düzenlemektir.
Kapsam: -
4572 Tarım Satış Kooperatif X Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı; tarım satış kooperatif Sektörün girdi maliyetlerini düşürmek,
ve Birlikleri Hakkında ve birliklerine ilişkin hükümleri düzenlemek, bu kuruluşların ölçek ekonomilerinden yararlanmak,
9
kooperatifçilik ve kurumsal yönetim ilkelerine uygun olarak

yönetilmelerini, özerk, güçlü ve bağımsız mali yapıyla
piyasa koşullarında etkin, verimli ve sürdürülebilir bir
şekilde faaliyet göstermelerini sağlamak ve tarım satış
kooperatifçiliğini güçlendirmektir. satış ve pazarlama organizasyonlarını
Üreticiler; karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle gerçekleştirmek amacıyla faaliyette
meslekî faaliyetleri ile ilgili ihtiyaçlarını sağlamak, ürünlerini bulunan üretici organizasyonlarının
daha iyi şartlarla değerlendirmek ve ekonomik menfaatlerini çalışma usul ve esaslarını
Kanun
korumak amacıyla, aralarında sınırlı sorumlu, değişir sayıda belirlemektedir. Bu örgütlerin temel
ortaklı ve değişir sermayeli, tüzel kişiliği haiz tarım satış amacı aracıları ortadan kaldırarak
kooperatifleri kurabilirler. üretici gelirlerini artırmak ve tüketici
Bir tarım satış kooperatifinin kurulabilmesi için en az otuz fiyatlarını düşürmektir.
üreticinin, bir tarım satış kooperatifleri birliğinin
kurulabilmesi için en az üç tarım satış kooperatifinin bir
araya gelmesi şarttır.
Amaç: Bu Kanunun amacı organize sanayi bölgelerinin

kuruluş, yapım ve işletilmesi esaslarını düzenlemektir.
Kapsam: Bu Kanun, organize sanayi bölgelerinin ve OSB
Üst Kuruluşunun oluşumunu, organlarını, işleyişini, yönetim
İlgili kanun hayvan osblerinin çalışma,
Organize Sanayi ve denetimini düzenleyen hükümler ile bunlarla ilgili kişi ve
4562 X usul ve esaslarını belirtmesi sebebiyle
Bölgeleri Kanunu kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarını belirleyen
önemlidir.
hükümleri kapsar.(1)
(1) 18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanunun 38 inci
maddesiyle bu fıkrada yer alan “üst kuruluşlarının” ibaresi
“OSB Üst Kuruluşunun” şeklinde değiştirilmiştir.
4342 Mera Kanunu X Amaç: Bu Kanunun amacı; daha önce çeşitli kanunlarla Özellikle Erzurum hinterlandı gibi
tahsis edilmiş veya kadimden beri kullanılmakta olan mera, meraya dayalı hayvancılığın yoğun
yaylak, kışlak ve kamuya ait otlak ve çayırların tespiti, olduğu yerlerde çok daha önem
tahdidi ile köy veya belediye tüzel kişilikleri adına kazanmaktadır. Meraların tahsisi,
tahsislerinin yapılmasını, belirlenecek kurallara uygun bir ıslahı, kullanımı vb. tüm hususlar bu
şekilde kullandırılmasını, bakım ve ıslahının yapılarak kanun kapsamında yer almaktadır.
verimliliklerinin artırılmasını ve sürdürülmesini,
kullanımlarının sürekli olarak denetlenmesini, korunmasını
ve gerektiğinde kullanım amacının değiştirilmesini
sağlamaktır.
Kapsam: Bu Kanun, mera, yaylak ve kışlak alanları ile
10
umuma ait çayır ve otlak alanları kapsar.

Amaç: Bu Kanun, yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki
yapılaşmaların; plan, fen, sağlık ve çevre şartlarına uygun
Hayvancılık işletmelerinin kuruluş
teşekkülünü sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.
3194 İmar Yasası X yerine etki ettiği gibi aynı zamanda
Kapsam: Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve
ahırların inşasını da etkilemektedir.
dışında kalan yerlerde yapılacak planlar ile inşa edilecek
resmi ve özel bütün yapılar bu Kanun hükümlerine tabidir.
Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı sulama alanları ile
Bakanlar Kurulunca gerekli görülen alanlarda;
a) Toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin
korunmasını, birim alandan azami ekonomik verimin
alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırılmasını,
değerlendirilmesini ve buralarda istihdam imkânlarının
artırılmasını,
b) Yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai
aile işletmeleri kurabilmeleri için Devletin mülkiyetinde
bulunan topraklarla topraklandırılmalarını,
desteklenmelerini, eğitilmelerini,
c) Ekonomik üretime imkân vermeyecek şekilde parçalanan
Sulama Alanlarında tarım topraklarının gerektiğinde ve imkânlar ölçüsünde Hayvancılık işletmelerinin kuruluş
Arazi Düzenlenmesine genişletilmesi suretiyle de toplulaştırılmasını, tarım yerlerine ve yem bitkileri üretimine,
3083 X
Dair Tarım Reformu arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü verimliliğine ve maliyetine etki
Kanunu değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede etmektedir.
parçalanmasını ve küçülmesini önlemeyi,
d) Yeni yerleşme yerleri kurmayı, mevcut yerleşme yerlerine
eklemeler yapmayı,
e) Zorunluluk halinde tarım arazisinin diğer amaçlara
tahsisini düzenlemeyi,
f) Dağıtılmayan tarım arazisinin değerlendirilme şeklini
belirlemeyi,
g) Bakanlar Kurulunca gerekli görülen diğer bölgelerde
gayrimenkullerin Milli Güvenlik nedeniyle mülkiyet ve
tasarruf şekillerinde ve yerleşim yerlerinde düzenlemeler
yapmayı, sağlamaktır.
2886 Devlet İhale Kanunu X Kapsam: Genel bütçeye dâhil dairelerle katma bütçeli Kamu ihale kanunundaki gibi – not:
idarelerin, özel idare ve belediyelerin alım, satım, hizmet, kamu ihaleden farkı nedir?
11
yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve Özel idare ve belediyelerin alım-satım,
taşıma işleri bu Kanunda yazılı hükümlere göre yürütülür. hizmet yapım, kira mülkiyetinin hak
(1) Birinci fıkrada sayılan daire ve idarelere bağlı döner taşıma tesis işlemleri bu kanuna göre
sermayeli kuruluşlar ile özel kanunlarla veya özel yapılmaktadır.
kanunların vermiş olduğu yetkiyle kurulmuş bulunan
fonların yukarıda belirtilen işlerinin nasıl yapılacağı Maliye
Bakanlığınca hazırlanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılacak
yönetmelikte belirtilir.
(1) Dış memleketlerden satın alınacak eşya ve
hizmetler hakkında Artırma Eksiltme ve İhale
Kanunun ile Muhasebei Umumiye Kanununun 83
üncü maddesinin (H) bendinin uygulanmaması
halinde ne gibi işlem yapılacağını hükme bağlayan
10/2/1954 ve 6246 sayılı Kanunla getirilmiş ve
17/4/1975 tarih ve 1891 sayılı Kanunla değiştirilmiş
olan ve yürürlükteki hükümlerin tek metin haline
getirilmesi çalışmaları gereği olarak 1050 sayılı
Kanuna ek 6ncı madde olarak ilave edilmiş olan
hükme bakınız.
İlkeler: Bu Kanunun yürütülmesinde, ihtiyaçların en iyi
şekilde, uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve
ihalede açıklık ve rekabetin sağlanması esastır.
Başka başka istekliler tarafından karşılanması mutat olan
muhtelif işler bir eksiltmede toplanamaz. Ancak, ihalelerinin
ayrı ayrı yapılacağı açıklanmak suretiyle ilanları bir arada
yapılabilir. Bu Kanunda yazılı hallerden yararlanmak
amacıyla ihale konusunu oluşturan işler kısımlara
bölünemez. Ancak, istekli çıkmadığı takdirde, alım
şekillerini değiştirecek mahiyette olmamak üzere önemli
işlerin kısımlara ayrılması mümkündür. İhaleler kesin
zaruret olmadıkça işin mahiyetine göre en uygun fiyatla
temini mümkün olan mevsimlerde yapılır. Arsası temin
edilmemiş, mülkiyet ve kamulaştırma işlemleri
tamamlanmamış olan ve gerekli olduğu halde imar durumu,
tip yapılarda tatbikat, diğerlerinde avan projeleri ve bunlara
dayalı keşifleri bulunmayan yapım işlerinde ihaleye
çıkılamaz. Ancak, arsa temin edilmesi, mülkiyet ve
12
kamulaştırma işlemlerinin tamamlanması şartı; bina ve

benzeri mahiyetteki inşaatlar dışındaki ihalelerde aranmaz.
Özellikle hayvancılık işletmelerinin
Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak
atıkları (sıvı ve katı gübre) ve metan
2872 Çevre Kanunu X varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir
gazı çevre kanuna uyumu daha önemli
kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır.
bir hale getirmektedir.
Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı; yangın, yersarsıntısı,
yer kayması, fırtına, taşkın, sel, don, dolu, kuraklık, haşere
Tarım sigortaları dışında kalan
ve hastalık gibi nedenlerle tarımsal ürünleri, canlı - cansız
Tabii Afetlerden Zarar zararların tazmini için hem yem bitkileri
(toprak dahil) üretim araçları ve tesisleri zarar gören veya
Gören Çiftçilere üretimi hem de hayvancılık işletmelerini
2090 X yok olan ve bu yüzden çalışma ve üretme imkanları önemli
Yapılacak Yardımlar olumsuz etkileyen her türlü doğal afet
ölçülerde bozulan çiftçilere, köylünün kurmuş olduğu
Hakkında Kanun sonucunda yapılacak yardımların usul
tarımsal amaçlı üretim kooperatiflerine, Devletçe gerekli
ve esaslarını belirlemektedir.
yardımların yapılmasını sağlamak ve yapılacak yardımlara
ilişkin usulü ve esasları belirlemektir.
Amaç & Kapsam: Gıda Maddeleri hariç olmak üzere dâhili
ve harici ticaret menfaatlerini korumak ve ticaret malları
üzerinde tağşiş ve hilelere mani olmak üzere menşei
nebati, hayvani, madeni bilumum mevat ile bunların nim
mamul ve mamullerini veyahut bunların terkibinden husule
gelen mevaddın ihrazına, imaline, tathirine muayyen sınıf
ve nevilere tefrikına, ambalajlarına, zarflarına, alım satım ve
nakil ve muhafazalarına ve bu hususlarda tabi olacakları
usul ve şartlara ve bu gibi mevat için hususi veya milli
Ticarette Tağşişin Men'i muayyen alamet ve izahat istimali mecburiyetine müteallik İçeriğine bir bakalım
Ve İhracatın Murakabesi tedbirler almaya Sanayi ve Ticaret Bakanlığı mezundur. (2) 5728 sayılı kanuna git bak. Hem
1705 X
Ve Korunması Hakkında Bakanlık bu mezuniyet dâhilindeki tedbirleri tatbike, hayvancılık sektörünü hem de gıdayı
Kanun alakadar teşekküllerin mütalaasını aldıktan ve beynelmilel ilgilendirdiği için ortaklıklar var.
teamülleri tetkik ettikten sonra, ihraç mallarımızın en
müsaitlerinden başlar, 1593 numaralı Umumi Hıfzıssıhha
Kanununun l82 ve l83 üncü maddeleri hükümleri
mahfuzdur.
(2) Bu maddenin başına, 24/6/1995 tarihli ve 560 sayılı
KHK'nin 21 inci maddesiyle "Gıda maddeleri hariç olmak
üzere" ibaresi eklenmiş ve bu değişiklik 27/5/2004 tarihli ve
5179 sayılı Kanunun 33 üncü maddesiyle aynen kabul
edilerek Kanunlaşmıştır.
13
Amaç & Kapsam: Bu kanunda yazılı hükümlerden

faydalanılmak suretiyle üreticiler, aralarında ekonomik Üreticilerin ayni ve nakdi kredi
menfaatlerini korumak ve özellikle meslek ve geçimleriyle ihtiyaçlarını daha kolay temin etmek
ilgili ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla karşılıklı yardım amacıyla kurulmuştur. Özellikle
ilkesine dayanan ve tüzel kişiliği olan değişir ortaklı, değişir girdilerin temininde vadeli uygulamalar
sermayeli Tarım Kredi Kooperatifleri kurabilirler. yapmaları, üreticilere üretim
Tarım Kredi Tarımsal amaçlı kooperatifler hariç olmak üzere; ortak aşamasında finansal olarak yardımcı
1581 Kooperatifleri ve Birlikleri X ürünleri üzerinde ticaret ve komisyonculuk yapanlar, faizle olmaktadır.
Kanunu para veya mal olarak kredi verenler bu kooperatiflere Üretici, kredi karşılığı olarak ayni
giremezler. Bu esaslara göre kurulan bir veya birkaç il ödeme yapabilmektedir. Aynı zamanda
dâhilindeki kooperatifler bölge birliklerini, en az 5 bölge bankaların istediği teminat gösterme
birliği de, merkez birliğini kurarlar. zorluğu olduğu durumlarda üreticiler
Merkez birliği tek üst kuruluş olup Ankara'dadır. daha az prosedür ile ayni kredi
Kooperatiflerin ve bölge birliklerinin çalışma alanı içinde kullanabilmektedir.
birden fazla kooperatif ve bölge birliği kurulamaz.
Amaç: Bu Kanunun amacı, belediyenin kuruluşunu, Gerek hayvan işletmelerinin kuruluş

organlarını, yönetimini, görev, yetki ve sorumlulukları ile yerlerine gerekse hayvanların kesim ve
1580 Belediye Kanunu X
çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir. ürünlerin işlenme kurallarına etki eden
Kapsam: Bu Kanun belediyeleri kapsar. bir kanundur.
TANIMI: Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli

ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya Yem üreten üreticiler, hayvancılık
geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla işletmeleri ve hayvansal ürünleri
1163 Kooperatifler Kanunu X X karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp işleyen üreticilerin kuracakları
korumak amacıyla kooperatiflerin de çalışma usul ve
gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve esaslarını düzenlemektedir.
değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.
Hayvancılık işletmeleri ve yem üretimi
için gerekli olan suyun çıkartılması ile
Kapsam: Yeraltı suları umumi sular meyanında olup
ilgili usul ve esasları belirlediği gibi aynı
Yeraltısuları Hakkında Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bu suların her türlü
167 X zamanda hayvancılık atıkları nedeniyle
Kanun araştırılması, kullanılması, korunması ve tescili bu kanun
yer altı sularının kirlenmesini
hükümlerine tabidir.
önlemektedir. (Kontrol edilip revize
edilecek!)
Kamu İktisadi X Amaç: Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin Amacı; Sektöre girdi ve materyal temin eden,
14
a) İktisadi devlet teşekkülleri ile kamu iktisadi kuruluşlarının

ve bunların müesseselerinin, bağlı ortaklıklarının
kurulmasını, iştiraklerinin teşkilini, özerk bir tarzda ve
ekonominin kurallarına uygun olarak yönetilmelerini,
b) İktisadi devlet teşekküllerinin ekonomik gereklere uygun
olarak verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda kendi
aralarında ve milli ekonomi ile uyum içinde çalışarak
sermaye birikimine yardım etmelerini ve bu suretle daha
fazla yatırım kaynağı yaratmalarını, c) Kamu iktisadi
kuruluşlarının kendilerine verilen görev ve kamu
hayvan kesimi yapan, hükümet
Teşebbüsleri Hakkında hizmetlerini ekonomik ve sosyal gereklere uygun olarak
politikalarının uygulanmasını sağlayan,
Kanun Hükmünde verimlilik ilkesi doğrultusunda yürütmelerini,
tarım ürünleri piyasalarını regüle eden,
Kararname (Et Süt d) İktisadi devlet teşekküllerinde ve kamu iktisadi
tüketicilere sağlıklı et ve süt ürünleri arz
Kurumu, TMO ve kuruluşlarında ve bunların müesseseleri ile bağlı
eden kurumların çalışma usul ve
TİGEM) ortaklıklarında 17/4/1984 tarih ve 2983 sayılı Tasarrufların
esaslarını belirlemektedir.
Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkında
Kanun'un uygulanması ile ilgili işbirliği ve koordinasyon
esaslarını,
e) İktisadi devlet teşekküllerinin, kamu iktisadi kuruluşlarının
ve bunların müesseseleri ile bağlı ortaklıklarının amaçlarına
ulaşabilmelerini sağlamak için denetlenmelerini
düzenlemektir.
Kapsam: Bu Kanun Hükmünde Kararname, iktisadi devlet
teşekkülleri ile kamu iktisadi kuruluşlarını ve bunların
müesseselerini, bağlı ortaklıklarını ve iştiraklerini kapsar.
Bu kanun hükümleri ikinci maddede yazılı olanlar dışında,
Diğer sektörlerde olduğu gibi
genel bütçeye giren vergi, resim ve harçlar ile il özel
hayvancılık sektöründe de kazançların
idarelerine ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar
vergilendirilmesi, vergi muafiyetleri,
213 Vergi Usul Kanunu X hakkında uygulanır. Yukarıda yazılı vergi, resim ve harçlara
KDV vb. uygulamalar işletmelerin
bağlı olan vergi, resim ve zamlar da bu kanuna tabidir. Bu
maliyet ve karlılığına doğrudan etki
kanunun hükümleri kaldırılan vergi, resim ve harçlar
etmektedir.
hakkında da uygulanır.
Canlı hayvan ve kırmızı et ithalat ve
Amaç: Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve
ihracatı (alım-satım) izne tabi ürünler
çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük
4458 Gümrük Kanunu X kapsamındadır. Kanun, canlı materyal
kurallarını belirlemektir.
ve ürünlerin dış ticaretini
düzenlemektedir.
15
Türk Ticaret Kanunu, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk

Medenî Kanununun ayrılmaz bir parçasıdır. Bu Kanundaki
hükümlerle, bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiillere
6102 Ticaret Kanunu X Sektördeki tüm ticari faaliyetleri
ilişkin diğer kanunlarda yazılı özel hükümler, ticari
etkileyen bir kanundur.
hükümlerdir.
Amaç: ülke içindeki sperma, ovum, embriyo hariç olmak

üzere hayvansal ürünler ve canlı hayvan nakillerinde
uygulanacak kuralları belirlemektir.
Kapsam: ülke içindeki sperma, ovum, embriyo hariç olmak
üzere hayvansal ürünler ve canlı hayvan nakillerini,
Yurtiçinde Canlı Hayvan nakillerde kullanılacak belgeleri, hayvanların yüklenmesi, Canlı hayvan ve hayvansal ürün
ve Hayvansal Ürünleri X boşaltılması ve taşınmasını, hayvan sürülerinin hareketini, nakilleri sırasında uygulanacak kuralları
Nakilleri Yönetmeliği hayvan alım ve satımlarını, hayvanların hastalıklı yerlerden belirlemektedir.
geçirilmesini, hayvan nakil araçları ve hayvanla nakliyecilik
yapanlar ile ilgili hususları, nakil araçlarının
dezenfeksiyonunu, görevlilerin yükümlülüklerini, belgesiz ve
tanımlanmamış hayvanların nakilleri ile nakillerle ilgili diğer
işlemleri kapsar.
Kapsam: Tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen ağaç
Orman mera alanlarının düzenlemesini
6831 Orman Kanunu X ve ağaççık toplulukları yerleriyle birlikte orman
sağlamaktadır.
sayılır.
Amaç: Bu Tebliğin amacı, çiğ et, kıyma, hazırlanmış et
karışımları ve et ürünlerinin tekniğine uygun olarak
üretilmesi, ambalajlanması ve piyasaya arzına ilişkin
hususları belirlemektir.
2012/ Türk Gıda Kodeksi Et Ve Et ürünlerinin piyasaya arzında temel
X Kapsam: Bu Tebliğ, çiğ et, kıyma, hazırlanmış et karışımları
74 Et Ürünleri Tebliği alınacak dokümandır.
ve et ürünlerini kapsar.
Kapsam Dışı: Bu Tebliğ, et özütleri, eritilmiş hayvansal yağ,
donyağı tortusu, jelatin, tuzlanmış veya kurutulmuş kan,
tuzlanmış veya kurutulmuş kan plazmasını kapsamaz.
5253 Dernekler Kanunu X Amaç & Kapsam: Bu Kanunun amacı; dernekler, dernek ?? Araştırılacak
şube veya temsilcilikleri, federasyonlar, konfederasyonlar
ve yabancı dernekler ile merkezleri yurt dışında bulunan
dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşların
Türkiye'deki şube veya temsilciliklerinin yasak ve izne tâbi
faaliyetlerini, yükümlülüklerini, denetimlerini ve uygulanacak
16
cezalar ile derneklere ilişkin diğer hususları düzenlemektir.

Amaç: Bu Kanunun amacı; marka, coğrafi işaret, tasarım,
patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin
hakların korunması ve bu suretle teknolojik, ekonomik ve Et ürünleri sektöründe ürün geliştirme,
sosyal yeni işleme teknikleri, ambalaj tasarımı,
6769 Sınai Mülkiyet Kanunu X ilerlemenin gerçekleştirilmesine katkı sağlamaktır. yeni satış teknikleri, coğrafi işaretler vb.
Kapsam: Bu Kanun; marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, fikri mülkiyet haklarının korunmasına
faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.
başvuruları, tescil ve tescil sonrası işlemleri ve bu hakların
ihlaline dair hukuki ve cezai yaptırımları kapsar.
Amaç: Memleketin sıhhi şartlarını ıslah ve milletin sıhhatine
zarar veren bütün hastalıklar veya sair muzır amillerle
mücadele etmek ve müstakbel neslin sıhatli olarak
yetişmesini temin ve halkı tıbbi ve içtimai muavenete
mazhar eylemek umumi Devlet hizmetlerindendir.
Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Umumi Hıfzıssıhha Kapsam: Umumi sıhhat ve içtimai muavenet hizmetlerine
1593 X ve satış aşamalarında toplum
Kanunu ait Devlet vazaifi Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti
sağlığının korunması ve denetlenmesi
tarafından ifa ve hususi idarelerle belediyelere ve sair
mahalli idarelere bırakılan hizmetlerin sureti icrası
murakabe olunur. Milli Müdafaa teşkilatına ait sıhhi işler
müstesna olmak üzere bütün sıhhat ve içtimai muavenet
işlerinin mercii ve murakıbı bu Vekalettir.
Et ve Et Mamulleri
Sektörde kalite standartlarının
TS (Kırmızı Etler) -
X sağlanması için gerekli olan analiz
1069 Laboratuvar Analiz
yöntemlerini tanımlamaktadır.
Yöntemleri - Genel
Kırmızı Etler - Soğutma,
Bu standard, kırmızı etlerin soğutulması, dondurulması,
TS Dondurma, Muhafaza,
X soğuk veya donmuş muhafazası, taşınması, dondurulmuş
6160 Taşıma Ve Çözdürme
etlerin çözdürülmesi ile ilgili kuralları kapsar.
Kuralları
Hayvansal Gıdalar İçin X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, hayvansal gıda üreten gıda Hayvansal ürünlerin üretim
Özel Hijyen Kuralları işletmecisinin Gıda Hijyeni Yönetmeliğinde belirtilen aşamasında uyulması gereken hijyen
Yönetmeliği kurallara ek olarak uyması gereken özel hijyen ve sanitasyon kurallarını belirleyen
gerekliliklerini belirlemektir. yönetmeliktir.
Kapsam: Bu Yönetmelik; işlenmemiş ve işlenmiş hayvansal
gıda üreten gıda işletmecisinin uyması gereken özel hijyen
17
gerekliliklerini, sorumluluklarını ve yürüttüğü otokontrollere

ilişkin usul ve esasları kapsar.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, gıda güvenliğinin ve

kalitesinin temini için gıda işyerlerinin asgari teknik ve
hijyenik şartları ile gıda ve gıda ile temasta bulunan madde
ve malzemelerin Türk gıda mevzuatına uygunluğunun
denetim ve kontrol hizmetleri ile işyeri sorumluluklarına dair
Gıda Güvenliği ve ve satış aşamalarında gıda
usul ve esasları belirlemektir.
Kalitesinin Denetimi ve güvenliğinin sağlanması, standart ürün
X Kapsam: Bu Yönetmelik; gıda güvenliğinin ve kalitesinin
Kontrolüne Dair üretiminin garanti altına alınması ve
temini için gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve
Yönetmelik toplum sağlığının korunması ve
malzemelerin birincil üretim aşaması dâhil olmak üzere
denetlenmesi
üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında asgari teknik ve
hijyenik şartları gözeterek, gıda denetim ve kontrol
hizmetleri ile izlenebilirlik, işyeri sorumluluğu ve itiraz
hakkına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, brusellozun kontrol ve Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
eradikasyonu ile ilgili hususlar ile resmi olarak ve satış aşamalarında gıda
“Brusellozdan Ari Sürü” statüsünün kazanılması için güvenliğinin sağlanması, standart ürün
Bruselloz ile Mücadele uygulanacak kuralları belirlemektir. üretiminin garanti altına alınması ve
X
Yönetmeliği Kapsam: Bu Yönetmelik; sığır, koyun ve keçi cinsinden toplum sağlığının korunması ve
hayvanların brusellozdan korunması ile ilgili hususlar ile denetlenmesi
ulusal bir eradikasyon programının kuralları ve koşullarını
kapsar.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, gıda işletmelerinin kayıt
veya onay işlemlerine dair usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik;
a) Kurban bayramında kesim yapılan yerler, Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
b) Köylerdeki kişisel ihtiyaç amaçlı kesim yerleri, ve satış aşamalarında gıda
Gıda İşletmelerinin Kayıt
c) Kişisel tüketim amacıyla birincil üretim yapılan yerler, güvenliğinin sağlanması, standart ürün
ve Onay İşlemlerine Dair X
ç) Kişisel tüketim amacıyla gıdanın hazırlandığı, işlendiği ve üretiminin garanti altına alınması ve
Yönetmelik
depolandığı yerler, toplum sağlığının korunması ve
d) Gıdanın; geçici olarak, zaman zaman ve küçük ölçekte denetlenmesi
kermes, kültürel etkinlikler gibi bireysel gönüllüler tarafından
yardım amaçlı hazırlandığı, depolandığı ve sunulduğu
yerler, haricindeki gıda işletmelerini kapsar.
Sığır Cinsi Hayvanların X X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, hayvan hareketlerinin ve Ette geriye dönük takibin yapılması
18
hayvan hastalıklarının daha etkin kontrolünü sağlamak,

ülkesel ya da bölgesel eradikasyon programlarının etkin
yürütülmesini desteklemek, ilgili birimlerce gerekli sağlık,
ıslah, istatistik ve destekleme ödemeleri kayıtlarının daha
düzenli tutulması ve değerlendirilmesi amacıyla hayvancılık
işletmelerinin belirlenmesi, tescili ile bu işletmelerde
bulunan sığır cinsi hayvanların tanımlanması, kayıt altına
alınması ve hayvan hareketlerinin takibi ile ilgili esas ve
usulleri düzenlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik, her yaş grubunda bulunan sığır

Tanımlanması, Tescili ve açısından önemlidir. TÜRKVET
cinsi hayvanların bireysel olarak tanımlanmasını,
İzlenmesi Yönetmeliği (HAYBİS)
tanımlamada kullanılacak yöntemi, malzeme tipi ve
özelliklerini, numaralama sistemine dair teknik özellikleri,
tanımlanan hayvanlar ile bunların bulundukları işletmelerin
ve hayvan sahiplerinin kayıt altına alınmasını, bilgisayar
destekli veri tabanının kurulması ve işletilmesini,
tanımlanan hayvanlar ve bunların barındırıldığı işletmelerle
ilgili bilgi ve verilerin değişimini, sistem içerisinde söz
konusu hayvanların hareketlerinin takip ve kontrolünün
sağlanmasını, sürü sağlığına ilişkin bilgiler ile destekleme
ödemeleriyle ilgili bilgilerin kaydedilmesini, tanımlanan
hayvanlar ve işletmelerin kontrol ve denetimlerini kapsar.
Koyun ve Keçi Cinsi X X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı; hayvan hareketlerinin ve Ette geriye dönük takibin yapılması
Hayvanların hayvan hastalıklarının daha etkin kontrolünü sağlamak, açısından önemlidir. OCTÜRKVET
Tanımlanması, Tescili ve ülke veya bölgesel eradikasyon programlarının etkin (HAYBİS)
İzlenmesi Yönetmeliği yürütülmesini desteklemek, ilgili birimlerce gerekli sağlık,
ıslah, istatistik ve destekleme ödemeleri kayıtlarının daha
düzenli tutulması ve değerlendirilmesi amacıyla hayvancılık
işletmelerinin belirlenmesi, tescili ile bu işletmelerde
bulunan koyun ve keçi türü hayvanların tanımlanması, kayıt
altına alınması ve hayvan hareketlerinin takibiyle ilgili usul
ve esasları düzenlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik; her yaş grubunda bulunan koyun
ve keçi türü hayvanların bireysel olarak tanımlanmasını,
tanımlamada kullanılacak yöntemi, malzeme tipi ve
özelliklerini, numaralama sistemine dair teknik özellikleri,
19
tanımlanan hayvanlar ile bunların bulundukları işletmelerin

ve hayvan sahiplerinin kayıt altına alınmasını, bilgisayar
destekli veri tabanının kurulması ve işletilmesini,
tanımlanan hayvanlar ve bunların barındırıldığı işletmelerle
ilgili bilgi ve verilerin değişimini, sistem içerisinde söz
konusu hayvanların hareketlerinin takip ve kontrolünün
sağlanması için nakil belgesi düzenlenmesini, sürü
sağlığına ilişkin bilgiler ile destekleme ödemeleriyle ilgili
bilgilerin kaydedilmesini, tanımlanan hayvanlar ve
işletmelerin kontrol ve denetimleri ile idari yaptırımlara
ilişkin hususları kapsar.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, ülke içindeki sperma, ovum,
embriyo hariç olmak üzere hayvansal ürünler ve canlı
hayvan nakillerinde uygulanacak kuralları belirlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik; ülke içindeki sperma, ovum,
embriyo hariç olmak üzere hayvansal ürünler ve canlı
Yurt İçinde Canlı Hayvan ve satış aşamalarında gıda
hayvan nakillerini, nakillerde kullanılacak belgeleri,
ve Hayvansal Ürünlerin güvenliğinin sağlanması, standart ürün
X hayvanların yüklenmesi, boşaltılması ve taşınmasını,
Nakilleri Hakkında üretiminin garanti altına alınması ve
hayvan sürülerinin hareketini, hayvan alım ve satımlarını,
Yönetmelik toplum sağlığının korunması ve
hayvanların hastalıklı yerlerden geçirilmesini, hayvan nakil
denetlenmesi
araçları ve hayvanla nakliyecilik yapanlar ile ilgili hususları,
nakil araçlarının dezenfeksiyonunu, görevlilerin
yükümlülüklerini, belgesiz ve tanımlanmamış hayvanların
nakilleri ile nakillerle ilgili diğer işlemleri kapsar.
Gıda ve Yemin Resmi X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı; insan ve hayvanlara yönelik Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Kontrollerine Dair doğrudan veya çevre aracılığıyla oluşabilecek risklerin ve satış aşamalarında gıda
Yönetmelik önlenmesine, bertaraf edilmesine veya kabul edilebilir güvenliğinin sağlanması, standart ürün
seviyelere indirilmesine, gıda ve yemin etiketlenmesi ile üretiminin garanti altına alınması ve
tüketicileri bilgilendirmeye yönelik diğer bilgi şekilleri de toplum sağlığının korunması ve
dâhil olmak üzere tüketici menfaatlerinin korunmasına ve denetlenmesi
haksız rekabetin önlenmesi ile gıda ve yemin resmi
kontrollerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik; resmi kontroller, izlenebilirlik, hızlı
uyarı sistemi, acil durumlar, ihtiyati tedbirler, kriz yönetimi,
kamuoyunun bilgilendirilmesi, resmi sertifikasyon, yıllık ve
çok yıllık ulusal kontrol planları, sorumluluklar ve itirazlara
ilişkin usul ve esasları kapsar.
20
Kapsam Dışı: Bu Yönetmelik, tarımsal ürünlerin ortak

piyasa düzenlemelerine ilişkin kurallara uygunluğun
doğrulanması için uygulanan resmi kontrolleri kapsamaz.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, gıda güvenilirliği açısından
tüketicinin korunmasını sağlamak amacıyla gıda
işletmecisinin, gıdanın birincil üretiminden son tüketiciye
arzına kadar uyması gereken gıda hijyenine ilişkin genel
kuralları belirlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik; gıda işletmecisinin birincil üretim
aşaması dahil üretim, işleme ve dağıtımın tüm
aşamalarında gıda hijyenini sağlamak üzere uyması
gereken genel hijyen kuralları ile sorumluluklarına ilişkin
usul ve esasları kapsar. Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Bu Yönetmelik, ithalat ve ihracat kontrolleri ile Hayvansal ve satış aşamalarında gıda
Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğinin güvenliğinin sağlanması, standart ürün
Gıda Hijyeni Yönetmeliği X
uygulandığı gıda işletmecileri için de geçerlidir. üretiminin garanti altına alınması ve
Kapsam Dışı: Bu Yönetmelik; toplum sağlığının korunması ve
a) Kişisel tüketim amacıyla birincil üretime, denetlenmesi
b) Kişisel tüketim amacıyla gıdanın hazırlanması, işlenmesi
ve depolanmasına,
c) Üreticisi tarafından küçük miktarlardaki birincil ürünlerin
son tüketiciye veya son tüketiciye doğrudan satışını yapan
yerel perakendecilere doğrudan arzına,
ç) Sadece, jelatin ve kolajen üretimi için hammadde
sağlayan ve tanım gereği gıda işletmesi kapsamında olan
toplama merkezleri ve tabakhanelere, uygulanmaz.
Genetik Yapısı X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, bilimsel ve teknolojik Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Değiştirilmiş gelişmeler çerçevesinde, modern biyoteknoloji kullanılarak ve satış aşamalarında gıda
Organizmalar ve elde edilen genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar ve güvenliğinin sağlanması, standart ürün
Ürünlerine Dair ürünlerinden kaynaklanabilecek risklerin engellenmesi, üretiminin garanti altına alınması ve
Yönetmelik insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik toplum sağlığının korunması ve
çeşitliliğin korunması için; denetlenmesi
a) Gıda ve yem amaçlı genetik yapısı değiştirilmiş
organizma ve ürünleri ile ilgili başvuru, değerlendirme,
karar, ithalat, işleme, ihracat, etiketleme, izleme, piyasaya
sürme, denetim ve kontrole,
21
b) Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar ile ilgili

araştırma, geliştirme ve deneysel amaçlarla yapılacak
faaliyetlerin, harici çevre ile temasını önleyecek şekilde,
kontrollü şartlar altında, sınırlandırılmış belirli bir alanda
denemelerinin yapılmasına,
c) Genetik yapısı değiştirilmiş mikroorganizmalar ve ürünleri
ile ilgili araştırma, geliştirme, başvuru, değerlendirme, karar,
ithalat, ihracat, işleme, etiketleme, piyasaya sürme, izleme,
denetim, kontrol ve kapalı alan faaliyetlerine dair usul ve
esasları belirlemektir.
Kapsam: Bu Yönetmelik;
a) Gıda ve yem amaçlı genetik yapısı değiştirilmiş
organizma ve ürünleri ile ilgili başvuru, değerlendirme,
karar, işleme, ambalajlama, etiketleme, muhafaza,
depolama, taşıma, piyasaya sürme, ithalat, ihracat, transit
geçiş, izleme, denetim ve kontrole,
b) İthal edilecek veya yurt içinde geliştirilen GDO ve
ürünlerinin araştırma, geliştirme ve kontrollü şartlar altında
deneme çalışmalarına,
c) GDM’ler ile ilgili başvuru, değerlendirme, karar, ithalat,
ihracat, işleme, etiketleme, piyasaya sürme, izleme,
denetim ve kontrol faaliyetleri ile kapalı alan faaliyetlerinin
yürütüleceği laboratuvar, tesis gibi kapalı alan koşullarına
dair hükümleri kapsar.
Zoonozlar, Zoonatik X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı; ilgili bakanlıklarla işbirliği

Etkenler, İlgili içerisinde zoonozların, zoonotik etkenlerin ve ilgili
Antimikrobiyal Direnç ve antimikrobiyal direncin uygun bir biçimde izlenmesini ve
Gıda Kaynaklı gıda kaynaklı salgınların uygun epidemiyolojik
Salgınların İzlenmesi araştırmalarla incelenmesi ile mevcut durum ve kaynakların
Yönetmeliği değerlendirilmesi için gerekli olan bilgilerin toplanmasını
sağlamaktır.
Kapsam: Bu Yönetmelik, hayvan sağlığı, hayvan
beslenmesi, gıda hijyeni, zoonoz hastalıklar, işyerinde
sağlık ve güvenlik, gen teknolojisi ve nakledilebilir
süngerimsi ensefalopatiler ve bulaşıcı hastalıkların kontrolü
konularındaki özel mevzuat hükümlerine engel olmayacak
22
şekilde uygulanır. Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde belirtilen

zoonozlar ve zoonotik etkenlerin, ilgili antimikrobiyal
direncin izlenmesi, gıda kaynaklı salgınların epidemiyolojik
incelenmesi ile Bakanlık ve ilgili bakanlıklar arasında
zoonoz ve zoonotik etkenlerle ilgili bilgi alış verişini ve
kontrol politikalarının oluşturulmasını kapsar.
Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı, kasaplık küçükbaş ve
büyükbaş hayvanların teknik ve hijyenik şartları uygun
tesislerde kesilmesi, kasaplık hayvanlardan elde edilecek
etlerin ve sakatatların; muayenesi, gerekli teknik ve hijyenik
şartlarda üretilmesi, soğutulması, muhafazası,
parçalanması, mamul madde haline getirilmesi,
ambalajlanması, paketlenmesi, nakledilmesi ile güvenli et
ve ürünlerinin üretilmesini sağlamaktadır.
Kapsam: Bu Yönetmelik, kırmızı et ve et ürünlerini üreten
Kırmızı Et ve Et Ürünleri gerçek ve tüzel kişiler ile resmi kuruluşlar tarafından
ve satış aşamalarında gıda
Üretim Tesislerinin kurulmuş ve kurulacak olan tüm kombina, mezbaha, soğuk
güvenliğinin sağlanması, standart ürün
Çalışma ve Denetleme X depo tesisi, parçalama tesisi, mamul madde üretim tesisi,
üretiminin garanti altına alınması ve
Usul ve Esaslarına Dair ambalajlama ve/veya paketleme tesisi ve buralarda
toplum sağlığının korunması ve
Yönetmelik çalışanların sahip olması gereken teknik, hijyenik ve sağlık
denetlenmesi
şartları ile bu yerlerin çalışma ve denetleme usul ve
esasları ile bu Yönetmelik hükümlerine uyulması
durumunda uygulanacak işlemleri kapsar.
Kapsam Dışı: Bu Yönetmelik, gıda satış yerlerinde müşteri
talebi üzerine reyonda yapılacak olan et parçalama işlemi
ve bu işlemin yapıldığı reyondaki et parçalama masalarını
ve bu iş yerlerine parçalanmak üzere getirilen etlerin
muhafaza edildiği soğuk oda veya soğutucu dolapları
kapsamaz.
Türk Gıda Kodeksi X Amaç: Bu Yönetmeliğin amacı; son tüketiciye ve toplu Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Etiketleme Yönetmeliği tüketim yerlerine arz edilen gıdaların genel ve belirli özel ve satış aşamalarında gıda
etiketleme kurallarını, beslenme yönünden etiketleme güvenliğinin sağlanması, standart ürün
kurallarını, tanıtımı ve reklâmına ilişkin belirli kuralları ve üretiminin garanti altına alınması ve
gıdalardaki beslenme ve sağlık beyanlarına ilişkin kuralları toplum sağlığının korunması ve
belirlemektir. denetlenmesi
Kapsam: Bu Yönetmelik; son tüketiciye ve toplu tüketim
yerlerine arz edilen gıdaların genel ve belirli özel etiketleme
23
kurallarını, beslenme yönünden etiketleme kurallarını,

tanıtımı ve reklâmına ilişkin belirli kuralları ve gıdalardaki
beslenme ve sağlık beyanlarına ilişkin kuralları kapsar.
Amaç: Bu Kanunun amacı, gıda güvenliğinin temini, her
türlü gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde
ve malzemelerin teknik ve hijyenik şekilde üretim, işleme,
muhafaza, depolama, pazarlama ve halkın gereği gibi
beslenmesini sağlamak, üretici ve tüketici menfaatleriyle
halk sağlığını korumak üzere gıda maddelerinin üretiminde
kullanılan her türlü ham, yarı mamul ve mamul gıda
maddeleri ile gıda işlemeye yardımcı maddeler ve gıda ile
temasta bulunan madde ve malzemelerin güvenliğine ilişkin Kırmızı et ve ürünlerinin üretim, işleme
Gıdaların Üretimi, özelliklerinin tespit edilmesi, gıda maddeleri üreten ve satan ve satış aşamalarında gıda
Tüketimi ve işyerlerinin asgari teknik ve hijyenik şartlarının belirlenmesi, güvenliğinin sağlanması, standart ürün
5179 X
Denetlenmesine Dair gıda maddeleri ile ilgili hizmetler ile denetimine dair usul ve üretiminin garanti altına alınması ve
Kanun esasları belirlemektir. toplum sağlığının korunması ve
Kapsam: Bu Kanun; gıda güvenliğinin teminine, her türlü denetlenmesi
gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve
malzemelerin hijyenik ve uygun kalitede üretimine,
tasnifine, işlenmesine, katkı ve gıda işlemeye yardımcı
maddelere, ambalajlama, etiketleme, depolama, nakil, satış
ve denetim usulleri ile yetki, görev ve sorumlulukları ile risk
analizine, ihtiyatî tedbirlere, gıda ile tüketici haklarının
korunmasına, izlenebilirlik ve bildirimlere dair hususları
kapsar.
Amaç: insan sağlığı ve güvenliği ile hayvan ve bitki varlığı
ve sağlığı yönünden Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığının kontrolüne tâbi eklerdeki listelerde belirtilen
ürünlerin ithalatına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin
Ürün Güvenliği ve
X Kapsam: Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi, Dahilde İşleme ithalatına ilişkin usul ve esasların
Denetimi Tebliği
Rejimi, Hariçte İşleme Rejimi, Gümrük Kontrolü Altında düzenlenmesi
İşleme Rejimi ve Geçici İthalat Rejimine tâbi tutulmak
istenen eklerdeki listelerde yer alan ürünler ile 5 inci
maddenin üçüncü fıkrası dahilindeki ürünleri kapsar.
24
25
Bölüm 7: Hayvancılık ile İlgili
Destekler
Tarımsal Destekler
Ulusal Tarımsal Destekler
Türkiye’de tarımsal üretimi yaygınlaştırmak, verimi ve kaliteyi yükseltmek, uygulanan
politikaların etkinliğini sağlamak, sektörün problemlerine çözümler getirmek ve
sürdürülebilirliği sağlamak için tarımsal destekler verilmektedir. Bu çerçevede tarımsal
destekler 2000 yılından 2014 yılana kadar 2,5 Milyar TL’den 10 Milyar TL’ye yükselmiştir.
Hayvancılık ile ilgili desteklerinin toplam tarımsal destekler içindeki oranı başlangıçta çok
düşük iken 2016 yılında %28,5’a ulaşmıştır. 2016 yılında yapılan 10,3 Milyar TL’lik tarımsal
desteğin yaklaşık 3 Milyar TL’si hayvancılık desteği olarak gerçekleşmiştir.
Yıllar İtibariyle Tarımsa Destekler ve Hayvancılığın %
Object 112
Doğrudan 237 milyon
Dolaylı 2053 milyon
Hibe Destekler 530 milyon
GTHB Hayvancılık 2589

2589 milyon
milyon
Destekleri
Desteklerin tamamı işletmelere yönelik

2014 Yılı İtibariyle Hayvancılık Destekleri
Hayvancılık
Destekleri
Doğrudan Dolaylı Hibe Destekler
Besilik Erkek Besilik Materyal

IPARD
Sığır Desteği
Buzağı Desteği KKYDP
Kalkınma
Süt Desteği
İdareleri
Yem Bitkisi
Desteği
Koyun/Keçi
Desteği
2
Erzurum İli Tarımsal Destekler
Erzurum açısından bakıldığında 2016 yılında alınan yaklaşık 88 milyon TL’lik desteğin 43
Milyon TL’si hayvancılık destekleri olarak verilmiştir. Bu rakam toplam desteğin %49’na denk
gelmektedir.
Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarafından Uygulanan Hayvancılık Projeleri ve Yapılan

Destekler açısından 2015 yılından önce Tarımsal Amaçlı Kooperatifler tarafından yatırım
programından (faizli) veya Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonundan (KASDP)
(faizsiz) desteklenmek üzere hayvancılık projeleri uygulanmaktaydı. KASDP Projeleri 2010
yılında Bakanlığımızca sonlandırılmıştır.
Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerce uygulanan hayvancılık projelerinin uygulaması ise 2015 yılı
itibariyle Bakanlığımızca sonlandırılmıştır. Bu kapsamda 2002-2011 yılları arasında 19 İlçede
67 KASDP, 12 Yatırım Programı olmak üzere Toplam 79 Proje uygulanmıştır.
Uygulanan hayvancılık projeleri ile 3.847 aileye 10.158 büyükbaş (572 adet Holştayn –
5.588 adet Montofon – 3.998 adet Simental) - 13.000 küçükbaş dağıtılmıştır. Toplamda
65.555.006 TL kredi ahır inşaatları, işletme binası yapımı, makine ekipman ve hayvan alımı
için ödeme yapılmıştır.
Ekonomik Yatırımlar
2006 Yılında başlayan ve uygulaması devam eden Kırsal Kalkınma Yatırımlarının

Desteklenmesi Programı gerçek ve tüzel kişilerin ekonomik yatırımları %50 oranında hibe ile
desteklenmektedir.
Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programında bugüne kadar toplam 70 proje

uygulanmış, toplam 13.895.230,87TL.hibe ödemesi yapılmış ve 464 kişiye iş istihdamı
sağlanmıştır.
3
Tablo 1.1. Ekonomik Yatırımlar Proje Maliyetleri
Toplam Proje Hibeye Esas Hibe Tutarı Ödenen Hibe

Yılı Etaplar Adedi
Tutarı(TL) Proje Tutarı(TL) (TL) Tutarı(TL)
2006 I. ETAP 5 1.650.730 1.634.730 817.365 817.016

2006 II. ETAP 11 3.373.364 3.170.332 1.585.166 1.519.196
2007 III. ETAP 11 3.605.944 3.605.944 1.802.972 1.761.507
2008 IV. ETAP 8 3.916.000 3.916.000 1.958.000 1.783.000
2009 V.ETAP 8 3.428.600 3.396.600 1.698.300 1.693.500
2010 Program açılmadı. 2009 projelerinin uygulaması devam etmiştir.
2011 -12 VI. ETAP 8 4.500.000 4.250.000 2.125.000 1.924.800
2013 VII. ETAP 4 1.957.500 1.800.000 900.000 855.000
2014 VIII. ETAP 4 2.373.000 2.123.000 1.061.500 1.017.000
2015 IX. ETAP 6 4.800.000 4.800.000 2.400.000 2.261.211,87
2016 X. ETAP 1 adet proje sahibi hibe sözleşmesi imzalamadı ve proje uygulamaktan
vazgeçti
2017 XI. ETAP 5 4.162.210 4.162.210 2.081.105 263.000
TOPLAM 70 33.717.348 32.858.816 16.429.408 13.895.230
Tablo 1.243. Ekonomik Yatırım Projelerinin Sektörel Bazda Dağılımları
Sektör Adı Adedi

Süt Toplama, İşleme ve Paketleme 22
Et İşleme ve Paketleme 6
Arı Ürünleri İşleme ve Paketleme 6
Pekmez İmalatı ve Paketleme 2
Reçel İmalatı ve Paketleme 1
Meyve Suyu Üretim ve Paketleme 1
Muz Sarartma ve Depolama 1
Tohumluk Patates Ambalajlama ve Depolama 1
Yem–Silaj Paketleme ve Depolama 2
Bakliyat Ambalajlama ve Depolama 2
Soğukhava Deposu 6
Çelik Silo 6
Yağ Rafinasyonu 3
Tahıl Ürünleri İşleme ve Depolama 1
İspir Kuru Fasulyesi Eleme ve Paketleme 1
Koyun-Keçi Yetiştiriciliği 1
Tohum İşleme Paketleme Depolama 3
Ayçekirdeği Eleme ve Seleksiyonu 1
Alternatif Enerji Üretimi (güneş enerjisi) 1
Çiftlik Faaliyetlerinin Geliştirilmesi 3
TOPLAM 70
4
Tablo 1.244. Ekonomik Yatırım Projelerinin İlçeler Üzerinden Dağılımı
İlçe adı Proje sayısı Proje tutarı (tl) Hibe tutarı (tl)
AZİZİYE 27 13.370.950 7.162.767
AŞKALE 1 150.000 75.000
ÇAT 1 305.000 152.500
İSPİR 2 820.972,38 396.500
HORASAN 1 900.000 450.000
KARAYAZI 3 1.429.200 694.000
NARMAN 2 691.800 345.700
OLTU 3 1.063.000 514.100
PASİNLER 11 5.721.688 2.722.594
PALANDÖKEN 1 162.210 81.105
ŞENKAYA 1 152.182 76.090
TORTUM 1 157.022 78.354
YAKUTİYE 16 6.395.409 3.100.415
TOPLAM 70 31.319.433 15.849.125
Tablo 1.245. Yıllar itibari ile basınçlı sulama proje durumu
Yıl Proje Sayısı Hibe Tutarı (TL) Sulanan Alan (da)

2013 (Uygulamaya
10 geçen) 78.327 451
2014 3 36.164 166
2015 2 63.864 240
2016 8 90.462 215
2017 5 33.102 143
TOPLAM 28 301.920 1.215
Tablo 1.246. Erzurum İli Dap Kapsamında Etçi/Kombine Irkı Damızlık Sığırcılık Projelerine Yıllar
İtibariyle Yapılan Müracaaatlar
Destekleme Konuları
Müracaat Sağım
Yıllar Hayvan Alımı Soğutma Tankı Yeni İnşaat
Sayısı Sistemi
Hayvan Sayısı (Baş) Adet Adet Adet
2010 19 1995 16 16 18
2011 31 3835 30 33 30
2012 9 940 9 9 9
2013 1 100 - - -
2014 1 130 - - -
2015 4 400 3 3 3
GENEL 65 7400 58 61 60
TOPLAM
5
Tablo 1.247. Erzurum İli Hak Edişi Yapılan Yatırımcılar
Yatırım Yılı Yatırımcı Sayısı Hayvan Sayısı Proje Tutarı (TL) Ödenen Hibe Miktarı (TL)
2010 7 919 15.892.041,20 3.683.846,80
2011 2 200 5.124.917,20 979.646.69
2012 1 195 2.932.195,65 849.245,04
2013 1 92 626.672,25 220.800,00
2014 1 125 808.121,16 300.000,00
2015 1 86 862.000,00 206.400,00
TOPLAM 13 1617 26.245.947,46 6.239.938,53
4 Haziran 2014 tarih ve 29020 sayılı resmi gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile
2014 – 2018 yılları arasında uygulanacak olan Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Konya
Ovası ve Doğu Karadeniz Projeleri kapsamındaki illerde mevcut damızlık sığır ve koyun
işletmelerinin yenilenmesi ve damızlık erkek materyal alımlarının desteklenmesi (ahır yapımı-
tadilatı, boğa ve koç alımı) projesi uygulamaya konulmuştur.
Bu proje ile Türkvet sistemine göre işletmesi aktif olan yetiştiricilere; büyükbaş için en az 10
baş anaç, en çok 49 baş anaç kapasiteli, küçükbaş için en az 100 Baş anaç, en çok 200 baş
anaç kapasiteli yeni ahır ve ağıl yapımı, tadilatı ve kapasitelerine uygun damızlık erkek
materyal (boğa, koç, teke) alımına hibe desteği uygulanır. Yeni inşaat veya tadilatına %50,
hayvan alımına (damızlık boğa, koç ve teke alımına) %80 oranında hibe desteği uygulanır.
26.02.2016 tarih ve 29636 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Kırsal Kalkınma Destekleri
Kapsamında Genç Çiftçi Projelerinin Desteklenmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı (Karar
Sayısı: 2016/8540) doğrultusunda 31.03.2017 tarih ve 30024 sayılı Resmi Gazete de
yayımlanan 2017/10 sayılı tebliğ doğrultusunda Kırsal Kalkınma Destekleri Kapsamında
Genç Çiftçi Projelerinin Desteklenmesi Programı sürecinde İlimizde 4900 başvuru yapılmış
olmakla birlikte; hibe ödemeye esas 258 proje onaylanmıştır.
Bu projelerden 214 proje büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık projesi, 44 proje ise; ‘’arıcılık,
bitkisel üretim, kanatlı, mantarcılık ve coğrafi işaretli ürün’’ projeleri olarak uygulanmıştır.
Hayvancılık projelerinden 128 proje büyükbaş hayvancılık, 68 proje küçükbaş hayvancılık
projesi (64 proje koyun, 4 proje keçi), 11 proje Büyükbaş hayvancılık tesis ve hayvan alımı ve
7 proje ise; küçükbaş hayvancılık tesis ve hayvan alımı olarak gerçekleştirilmiştir.
28 proje Arıcılık projesi, 8 proje Bitkisel Üretim (7 Kontrollü Örtü Altı Tesisinde Sebze
Yetiştiriciliği, 1 proje ise; Coğrafi İşaretli Gıdaların Üretimi Projesi), 7 proje Kanatlı Yetiştiriciliği
6
(4 proje Kaz Yetiştiriciliği, 3 proje ise; Yumurta Tavukçuluğu) ve 1 proje Mantarcılık Projesi
tamamlanmıştır.
2017 yılında Genç Çiftçi Projesi kapsamında 258 projeye karşılık toplam 7.740.000,00 TL
hibe ödemesi yapılmıştır. Erzurum İli bu ödenek miktarı ile Türkiye’de en fazla ödenek
kullanan 10. İl konumundadır.
Proje kapsamında bugüne kadar Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) tarafından 127
çiftçimiz için; 762 BB hayvan dağıtımı yapılmıştır.
Havza bazlı üretim ve destekleme modeli kapsamında verilen destekler tahıl ve yem bitkileri
üzerine odaklanmıştır. Bazı ilçelerde bazı yöresel ürünlerin desteklendiği görülmektedir.
Ayçiçeği
Fasulye
Buğday
Patates
Tritkale
Çavdar
Yulaf
Arpa
Yem
1. Aşkale √ √ √ √ √ √
2. Aziziye √ √ √ √ √ √
3. Çat √ √ √ √ √
4. Hınıs √ √ √ √ √
5. Horasan √ √ √ √ √
6. İspir √ √ √ √ √ √
7. Karaçoban √ √ √ √
8. Karayazı √ √ √ √ √
9. Köprüköy √ √ √ √ √
10. Narman √ √ √ √ √ √
11. Oltu √ √ √ √ √
12. Olur √ √ √ √
13. Palandöken √ √ √ √ √
14. Pasinler √ √ √ √ √ √ √
15. Pazaryolu √ √ √ √
16. Şenkaya √ √ √ √
17. Tekman √ √ √ √ √
18. Tortum √ √ √ √ √ √
19. Uzundere √ √ √ √
20. Yakutiye √ √ √ √ √ √
7
Bölüm 8: Gelecek Öngörüleri
İçindekiler

1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
1
2
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
3
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
4
Tablola
Şekil 1: Mevcut Durum Analizi Temel Başlıklar.......................................................................................5
Şekil 2: Limestone Kümesi Değer Zinciri.................................................................................................5
Şekil 3: Tarımsal İşletme Yönetimi Eğitimleri.........................................................................................13
Şekil 4: Ette Koyu Kesimin Görünüm Üzerindeki Etkisi..........................................................................16
Şekil 5: Koyu Kesim İçin Araştırma İnisiyatif Grubu..............................................................................16
Şekil 6: MSA Logosu..............................................................................................................................16
Şekil 7: Araştırma Kapsamı....................................................................................................................17
Şekil 8: Koyu Kesime Yönelik Takvimsel Bulgular...................................................................................17
Şekil 9: Frito-Lay Tarafından Benimsenmiş Olan "Gelişen Ortaklar " Modeli........................................30
Şekil 10: Patates Boyutları....................................................................................................................32
Şekil 11: PepsiCo Tesislerinin Profli......................................................................................................33
Şekil 12: Food Valley Temel Bilgi Tedarikçileri.......................................................................................41
Şekil 13: Temsilci programının kapsadığı ülkeler...................................................................................47
Şekil 14: Sığır Bilimi Kümesinin 1. ve 2. Dönem fon kullanımlarının alanlara göre dağılımları...............61
Şekil 15: foodRegio’nun Tarihsel Aşamaları..........................................................................................63
Şekil 16: foodRegio’nun Ödülleri..........................................................................................................63
Şekil 17: foodRegio Master Planı ve Eylem Alanları..............................................................................64
Şekil 18: İskoç Sığır ve Kuzu Eti Tanıtım Çalışmalarında Kullanılan Afş ve Broşür Örnekleri..................85
Tablo 1. İskoç Sığır ve Kuzu Eti Coğraf İşaretine İlişkin Genel Bilgiler....................................................78
Şekiller
5
Şekil 6: MSA Logosu..............................................................................................................................16
6
Uluslararası Et Tüketimi ve Mahsul Üretimi Üzerine Gelecek
Öngörüleri
Uluslararası Et Tüketimi Üzerine Gelecek Öngörüleri
2004-2016 dönemine ait yıllık ortalama kişi başı et tüketim rakamları BRICS ülkeleri, Avrupa
Birliği ülkeleri, OECD ülkeleri ve Türkiye özelinde incelenmiştir.
Belirtilen dönemde kişi başı et tüketim ortalaması incelenen ülkeler arasında en yüksek
seyreden grup OECD ülkeleridir. OECD ülkelerindeki ortalama tüketim miktarını, Avrupa
Birliği ülkeleri kişi başı ortalama tüketilen et miktarı takip etmektedir. 2004 yılında Avrupa
ülkeleri ortalamasını BRICS ülkeleri takip eder konumda iken, 2016 yılına gelindiğinde
Avrupa ülkeleri ortalamasını Türkiye tüketim ortalaması takip etmektedir.
OECD ülkeleri 2004 yılı ortalamaları incelendiğinde kişi başı 15.814 kilo et tüketimi olduğu
görülmektedir. 2016 yılına gelindiğinde ise bu ortalamanın 14.090 kiloya düştüğü tespit
edilmiştir.
Avrupa Birliği ülkeleri et tüketim ortalaması 2004 yılında 12.129 kilo iken 2016 yılında kişi
başı tüketim ortalaması yaklaşık 2 kilo düşmüş olup 10.892 kilo olmuştur.
BRICS ülkeleri ortalaması ise 2004 yılında 4.271 kilo iken 2016 yılına gelindiğinde bu
ortalama 4.345 kiloya olarak belirlenmiştir.
Türkiye ortalaması incelendiğinde ise 2004 yılında kişi başı tüketim 3.929 kilo iken, 2016
yılında bu rakam 8.405 kilo olduğu görülmektedir. 2 katına yakın bir artış olduğu
gözlemlenmektedir.
Geçmiş veriler dolayınca yapılan 8 yıllık öngörü değerleri incelendiğinde ise 2025 yılına
gelindiğinde Türkiye’de yıllık kişi başı ortalama et tüketiminin 8.560 kilo olması
beklenmektedir.
2025 yılı için gerçekleştirilen tahminlerde OECD’nin yıllık kişi başı ortalama et tüketiminin
14.315 kilo, Avrupa birliği ülkelerinin 10.488 kilo ve BRICS ülkelerinin ise kişi başı ortalama et
tüketiminin 4.727 kilo olması beklenmektedir.
Tablo 1. 1’de 2004-2016 yılları verilerine göre yıllık kişi başı ortalama et tüketimi değerleri
verilmiştir.
Şekil 1. 1’de 2004-2016 yılları verilerine göre yıllık kişi başı ortalama et tüketimi değerleri
grafik şeklinde verilmiştir.
7
Tablo 1. 2’de 2015-2025 yılları için gelecek dönemler et tüketimi tahmini değerleri verilmiştir.
Şekil 1. 2’de 2015-2025 yılları için gelecek dönemler et tüketimi tahmini değerleri grafik
BRICS üyesi ülkeler: Brezilya, Çin, Güney Afrika, Hindistan ve Rusya
Avrupa Birliği üyeleri: Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti,

Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Hırvatistan, Hollanda,
İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta,
Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan
OECD: Avustralya, Avusturya, Belçika, Kanada, Şili, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,

Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İsrail,
İtalya, Japonya, Lüksemburg, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Polonya,
Portekiz, Slovakya, Slovenya, Güney Kore, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, Birleşik
Krallık, Amerika Birleşik Devletleri
8
Tablo 1.1. Yıllık Kişi Başı Ortalama Et Tüketimi (kg/ kişi)
ÜLKELER 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
BRICS 4.271 4.228 4.193 4.403 4.477 4.548 4.443 4.303 4.341 4.372 4.375 4.289 4.345
AVRUPA
BİRLİĞİ(28 üye 12.129 12.048 12.109 12.144 11.654 11.542 11.407 11.149 10.801 10.462 10.611 10.761 10.892
ülke)
OECD-TOPLAM 15.814 15.573 15.613 15.706 15.230 14.879 14.908 14.413 14.311 14.210 14.008 13.969 14.090
TÜRKİYE 3.929 3.375 3.526 4.349 3.731 3.164 6.063 5.978 7.338 7.794 8.125 8.279 8.405
9
Şekil 1.1. Yıllık Kişi Başı Ortalama Et Tüketim Grafiği
Object 114
10
Tablo 1.2. Et Tüketimi Gelecek Dönemler Tahmini Değerleri (kg/ kişi)
ÜLKELER 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
BRICS 4.289 4.345 4.397 4.426 4.475 4.525 4.571 4.614 4.653 4.685 4.727
AVRUPA BİRLİĞİ(28 ÜYE ÜLKE) 10.761 10.892 10.864 10.870 10.861 10.817 10.729 10.659 10.574 10.523 10.488
OECD-TOPLAM 13.969 14.090 14.044 14.147 14.261 14.265 14.293 14.322 14.301 14.320 14.315
TÜRKİYE 8.279 8.405 8.488 8.482 8.409 8.368 8.405 8.486 8.552 8.574 8.560
11
Şekil 1.2. Et Tüketimi Gelecek Dönemler Tahmini Değerler Grafiği
Object 117
12
Uluslararası Mahsul (Tahıl, Soya, Pirinç, Mısır) Üretimi Üzerine Gelecek
Öngörüleri
2004-2016 dönemine ait yıllık ortalama hektar başı üretilen mahsul (tahıl, soya, pirinç, mısır)
miktarları BRICS ülkeleri, Avrupa Birliği ülkeleri, OECD ülkeleri ve Türkiye için incelenmiştir.
İncelenen dönemde ilgili ülkelerdeki üretim miktarlarında yüksek sapmalara rastlanmamıştır.
Belirtilen dönemde hektar başı üretilen mahsul miktarlarının ton cinsinden ortalaması
incelenen ülkeler arasında en yüksek üretim miktarına Avrupa Birliği ülkeleri sahiptir. 2016 yılı
hektar başı üretilen mahsul miktarı 5.651 tondur. Avrupa Birliği ülkelerinin ortalama mahsul
üretim miktarını, OECD ülkeleri takip etmektedir. OECD ortalamasını BRICS ve Türkiye
üretim ortalaması takip etmektedir.
Avrupa Birliği ülkeleri 2004 yılı ortalaması incelendiğinde hektar başına mahsul üretiminin
5.603 ton olduğu görülmektedir. 2016 yılına gelindiğinde ise bu ortalamanın 48 ton fark
ederek 5.651 tona çıktığı tespit edilmiştir.
OECD ülkeleri mahsul üretim ortalaması 2004 yılında 3.511 ton iken 2016 yılında hektar başı
üretim ortalaması 234 ton artmış olup 3.745 ton olmuştur.
BRICS ülkeleri ortalaması ise 2004 yılında 2.861 ton iken 2016 yılına gelindiğinde bu
ortalama 3.482 ton olarak belirlenmiştir. 2004 ve 2016 yılı üretimleri arasındaki artış 621
tondur.
Türkiye ortalaması incelendiğinde ise 2004 yılında hektar başı üretim 2.258 ton iken, 648
tonluk bir artış yaşanarak 2016 yılında bu rakamın 2.906 ton olduğu görülmektedir. İncelenen
ülkeler arasında en yüksek hektar başına üretilen ekim miktarında artış gözlenen ülke
Türkiye’dir.
Geçmiş veriler dolayınca yapılan 8 yıllık öngörü değerleri incelendiğinde ise 2025 yılına
gelindiğinde Türkiye’de yıllık hektar başına ortalama mahsul üretiminin 3.289 ton olması
beklenmektedir.
2025 yılı için gerçekleştirilen tahminlerde Avrupa birliği ülkelerinin yıllık hektar başına
ortalama ekim üretimlerinin 5.785 ton, OECD’nin 3.936 ton ve BRICS ülkelerinin ise hektar
başı ortalama mahsul üretiminin 3.751 tona yükselmesi beklenmektedir.
Tablo 1. 3’de 2004-2016 yılları verilerine göre yıllık hektar başı mahsul üretimi miktarı
Şekil 1. 3’de 2004-2016 yılları verilerine göre yıllık hektar başı mahsul üretimi miktarı
değerleri grafik şeklinde verilmiştir.
13
Tablo 1. 4’de 2015-2025 yılları için mahsul üretimi gelecek dönem tahmini değerleri
verilmiştir.
Şekil 1. 4’de 2015-2025 yılları için mahsul üretimi gelecek dönem tahmini değerleri grafik
14
Tablo 1.3. Yıllık Hektar Başı Mahsul Üretimi Miktarı (Ton/Hektar)
ÜLKELER 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
BRICS 2.861 2.835 2.991 3.060 3.231 3.156 2.986 3.285 3.197 3.402 3.562 3.467 3.482
AVRUPA
BİRLİĞİ(28 üye 5.603 5.123 5.079 4.835 5.680 5.403 5.284 5.319 5.193 5.593 5.896 5.682 5.651
ülke)
OECD-
3.511 3.437 3.182 3.076 3.579 3.490 3.588 3.631 3.544 3.856 3.738 3.677 3.745
TOPLAM
TÜRKİYE 2.258 2.324 2.357 2.128 2.199 2.543 2.428 2.693 2.669 2.837 2.399 2.866 2.906
8
Şekil 1.3. Yıllık Hektar Başı Mahsul Üretimi Miktarı Grafiği
Object 120
9
Tablo 1.4. Mahsul Üretimi Gelecek Dönem Tahmini Değerler (Ton/Hektar)
ÜLKELER 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
BRICS 3.467 3.482 3.518 3.537 3.567 3.597 3.627 3.660 3.691 3.723 3.751
AVRUPA BİRLİĞİ
5.682 5.651 5.663 5.668 5.691 5.703 5.717 5.741 5.758 5.774 5.785
(28 üye ülke)
OECD-TOPLAM 3.677 3.745 3.769 3.780 3.803 3.822 3.843 3.870 3.894 3.918 3.936
TÜRKİYE 2.866 2.906 2.950 2.990 3.029 3.070 3.112 3.155 3.199 3.244 3.289
10
Şekil 1.4. Mahsul Üretimi Gelecek Dönem Tahmini Değerler Grafiği
Object 122
11
Bölüm 9: Yağış ve Topoğrafya
Türkiye’nin ve Erzurum’un İklim ve Yağışlar Açısından
Değerlendirilmesi
Ulusal ve bölgesel boyutta hayvancılığın sürdürülebilirliği bitkisel üretim yapısına doğrudan
bağlı bulunmaktadır. Bitkisel üretimin varlığını etkileyen en önemli faktör ise iklim koşullarıdır.
İklim koşulları başta su olmak üzere bitkisel üretimin çeşitliğin, niteliğini ve niceliğini
etkilemektedir. Ülkemizde yem ile ilgili temel problemlerden biri de silajlık mısır ve yonca için
yeterince su bulunmaması, bulunsa bile suyun kullanımı için gerekli elektrik maliyetinin çok
yüksek olmasıdır.
Ulusal Düzeyde İklimin Değerlendirilmesi

Türkiye’de yarı kurak iklim özellikleri görülmektedir. Buna karşın Türkiye’nin üç tarafının
denizlerle çevrili olması, yüksek sıradağların kıyılar boyunca uzanışı, ani yükselti
değişiklikleri ve denize olan uzaklık, iklim özelliklerinin kısa mesafelerde farklılaşmasına
neden olmaktadır. Sıcaklık, yağış ve rüzgârlar da iklim özelliklerine bağlı olarak farklılıklar
gösterir. Kuzey ile güney arasındaki enlem farkı da (6°) sıcaklık değişiminde önemli bir rol
oynamaktadır. Bu yüzden güney bölgeleri, subtropikal iklimlere benzer Akdeniz ikliminin etkisi
altındadır. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu yerlerde yazlar kurak ve çok sıcak, kışlar yağışlı ve
ılık geçer. Kuzeyde ise her mevsim yağışlı olan Karadeniz iklimi yaşanmaktadır. İç bölgeler
step iklimi karakterindedir ve sıradağlarla çevrelenmiş olduğundan az yağış alır. Yıllık ve
günlük sıcaklık farkları çoktur. İç ve Doğu Anadolu’da kışlar uzun ve soğuk, kıyı
bölgelerindeyse kısa ve ılıktır. “yağış bölgeye ve zamana göre büyük farklılıklar
göstermektedir.
Türkiye’nin özellikle dağlık olan kıyı bölgelerinde yağış boldur (1.000~2.500 mm/yıl).
Kıyılardan iç bölgelere gidildikçe yağış azalır. Marmara ve Ege bölgelerinde, Doğu
Anadolu’nun yaylalarında ve dağlarında yağış 500~1.000 mm/yıl’dır. İç Anadolu’nun birçok
yerinde ve Güneydoğu Anadolu’da yağış 350~500 mm/yıl'dır. Tuz Gölü çevresi Türkiye’nin en
az yağış alan yerlerinden biridir (250~300 mm/yıl).
Türkiye’nin hemen hemen her yerinde kar yağışı görülmektedir. Fakat kar yağışının
görüldüğü gün sayısı ve karın yerde kalma süresi bölgesel farklılıklar göstermektedir.
Akdeniz Bölgesi’nde kar yağışı yılda 1 gün ve daha az, Doğu Anadolu’da 40 günden fazladır.
Karın yerde kalma süresi Akdeniz ve Ege kıyılarında 1 günden az, Marmara ve Karadeniz
kıyılarında 10~20 gün, İç Anadolu’da 20~40 gün ve Doğu Anadolu’da Erzurum-Kars
bölümünde 120 gün civarındadır. Yüksek dağlarda yılın her mevsimi karla örtülü alanlara
1
rastlamak mümkündür. Dağlarda bulunan karlar yavaş yavaş eriyerek akarsular ve yeraltı
sularını besler. Türkiye coğrafi konumu sebebiyle dört mevsimin belirgin özellikleriyle
yaşandığı bir ülkedir. Ayrıca yükseltinin deniz seviyesinden 5.000 m’ye kadar değişkenlik
göstermesi, aynı dönemde hava şartlarının da bölgeden bölgeye farklılaşmasına yol açar.
Türkiye iklim ve coğrafi yapısı nedeni ile su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık
su miktarına göre ülkemiz su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Kişi başına düşen yıllık
kullanılabilir su miktarı 1.519 m3 civarındadır. Ülkemizde birçok yer (Başta İç Anadolu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesi olmak üzere) iklim ve coğrafi sebeplerden dolayı çölleşme riski
altındadır.
2
Türkiye Yıllık Sıcaklık Dağılım Haritası Türkiye Yağış Haritası
Türkiye Çölleşme Risk Haitası Türkiye Yükselti Haritası
3
Dünya Kaynaklar Enstitüsünün yaptığı araştırmada 2050 yılında su kullanımı konusunda
stres altında yer alacak ülkeler arasında ülkemizde gösterilmektedir. Hali hazırda çölleşme
riski yaşayan Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda daha da zor bir aşamadan geçeceği
görünmektedir.
Bu koşullar altında Türkiye’nin bitkisel üretim deseninin ihtiyaçları karşılamakta zorlanacağını

ve özelikle hayvancılık için çok önemli olan yem bitkileri veriminin ve mera/çayır alanlarının
negatif yönde etkileneceği söylemek yanlış bir değerlendirme olmayacaktır.
Su Stresi İndeksi
Düşük Normal Yüksek
4
Erzurum İklim ve Coğrafi Şartlarının Değerlendirilmesi
Erzurum’da karasal iklim etkilidir. Kışlar uzun ve sert, yazlar kısa ve sıcak geçer. Genel
olarak Erzurum’da sert karasal iklim etkilidir. İl topraklarının kuzey kesiminde yüksekliği
yaklaşık 1000-1500 metrelere inen vadi içleri ve çukur sahalarda iklim sertliğini yitirmektedir.
Erzurum meteoroloji istasyonlarında 1929’dan beri gözlem yapılmaktadır ortalama 70 yıllık
gözlem sonuçlarına göre ilde en soğuk ay ortalaması -8.60 derece iken en sıcak ay
ortalaması 19,6 derece; En düşük sıcaklık -35 derece, en yüksek sıcaklık 35 derece
ölçülmüştür. Yıllık yağış miktarı 453 mm kadardır. En fazla yağış ilkbahar ve yaz mevsiminde,
en az yağış kış mevsiminde düşer. Kışın yağışlar genelde kar biçiminde olup; Kar yağışlı gün
sayısı 50 ama karın yerde kalma süresi 114 gün kadardır. Bu coğrafi konumu ile Erzurum
Türkiye’nin damı niteliğinde bir konumda bulunmaktadır.
Erzurum Aylık Ortalama Yağış ve Sıcaklık Değerleri
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Ortalama Sıcaklık (°C) -7 -5.7 -1.2 5.3 10.1 14.1 18.4 18.4 14.3 8.1 2 -3.7
En Düşük (°C) -11.4 -10.2 -5.5 0.2 4.1 7.1 10.8 10.4 6.4 1.8 -2.8 -7.4
En Yüksek (°C) -2.6 -1.1 3.1 10.5 16.1 21.1 26 26.4 22.2 14.5 6.8 0
Yağış (mm) 29 33 42 62 77 49 24 17 20 48 44
Erzurum platolarının denize göre yüksekliği 2000 metreyi bulur. Bunların üstünde bulunan
dağların yüksekliği ise 3000 metreyi bulur. Erzurum’un güneyi Karasu- Aras Dağları’ndan
dolayı engebelidir. Bunlardan en önemlileri güneyde bulunan Palandöken Dağları (Büyük
5
Ejder 3176 metre), Şahvelet Dağları( Çakmak Dağı 3063 metre) ve Bingöl Dağları’nın kuzey
yarısıdır. Erzurum’un kuzeyini engebeli yapan dağlar ise Kuzey Anadolu Dağları’nın ikinci
sırasına bağlı yüksekliklerdir. Bunlardan en önemlileri İspir ve Erzurum arasında bulunan
Mescid Dağları (3239 metre) bu dağların doğusundaki Kargapazarı Dağları ( Dumlu Dağı
3169 metre) ve bir kısmı da Kars Sınırı’nda bulunan Allahu Ekber Dağları’dır. Bu kuzey ve
güney dağları arasına Depresyon Ovalar yerleşmiştir. Bunlar Erzurum Ovası ve Pasinler
Ovası’dır. Erzurum Ovası’nın en alçak yeri 1850, Pasinler Ovası’nın ise 1650 metredir.
Ortalama yükseltinin 1132 metre olduğu Türkiye’de Erzurum ülke ortalamasının bir hayli
üstündedir. Bu coğrafi durumu ile Türkiye’nin damı olarak nitelendirilen bir bölgede yer
almaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde 15 il bulunmaktadır. 7 bölge içerisinde
rakımı en yüksek illerin olduğu bu bölgedir. Bölge ortalaması 1400 metre olup, rakımı en
fazla olan il sıralamasına göre: 1900 metre ile Erzurum ilk sıradadır. Ardahan 1810; Kars
1755; Hakkari 1755; Van 1727; Ağrı 1630; Bitlis 1535; Şırnak 1356; Muş 1335; Erzincan
1215; Bingöl 1159; Elazığ 1070; Malatya 966; Tunceli 919 ve Iğdır 860 metre ile rakımı en
düşük il, sıralamasına girmektedir. Bu özelliği ile Erzurum ili Türkiye’nin damı niteliğinde bir
ildir.
6
Bölüm 10: Tarım Alanlarının
Değerlendirilmesi
TÜRKİYE’NİN VE ERZURUM’UN TARIM ALANLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ulusal Düzeyde Tarımsal Alanların Envanteri

Türkiye’nin toplam yüzölçümü 783.562 km2 alanın yaklaşık %48’i (383.800 km2) tarımsal
arazi niteliğindedir. Çayır ve mera alanlarının Türkiye’nin yüzölçümü içindeki payı %18
civarındadır. Ancak 2001 yılından beri mera ve çayır istatistikleri güncellenmemiştir. İşlenen
ve işlenmeyen tarım alanlarının Türkiye’nin yüzölçümü içindeki oranı ise %30 civarında olup,
bunun %5’i sebze ve meyve üretimini kapsamaktadır. %25’lik geri kalan tarım arazisinin ise
%20’si ekilmekte, diğer kısmı nadasa bırakılmaktadır.
Çayır Türkiye’de yıllar itibariyle toplam tarım alanları (5 milyon hektar) sanayi ve şehirleşme
ile tarım alanı olmaktan çıkmıştır. Özelikle tek yıllık bitkilerin işlendiği toprak alanı son 30
yılda Hollanda’nın toplam yüzölçümü kadar azalmıştır. 2001 yılındaki tarım alanları için temel
yıl olarak alındığında (100) 2016 yılında tarımsal arazi alanında %6,6’lık bir azalma olduğu
görülmektedir (93,4). 100 Sadece meyvecilik yapılan tarım alanlarında %10’luk bir artış
olmuştur. Toplam mera ve çayır ile ilgili envanter 2001 yılından beri güncellenmediğinden
dolayı aynı kalmıştır. Ayrıca mevcut tarım alanlarının %49’u orta dereceli, %8’i yüksek
erozyona maruz kalmaktadır.
Türkiye’de Tarımsal Arazilerinin Kullanımı (1000 hektar)
Object 124
1
Türkiye’de Tarımsal Arazilerinin Dağılımı (1000 hektar)
Tahıllar ve Diğer
Bitkisel Ürünlerin Sebze Süs Meyveler, İçecek ve Çayır ve
Toplam Tarım
Alanı Bahçeleri Alanı Bitkileri Baharat Bitkileri Mera
Tarım Alanı Alanı %
Ekilen Alanı Alanı Arazisi
Alan Nadas
2001 40.967 100% 17.917 4.914 909 - 2.610 14.617
2002 41.196 100,56% 17.935 5.040 930 - 2.674 14.617
2003 40.644 99,21% 17.408 4.991 911 - 2.717 14.617
2004 41.210 100,59% 17.962 4.956 895 - 2.780 14.617
2005 41.223 100,62% 18.005 4.876 894 - 2.831 14.617
2006 40.493 98,84% 17.440 4.691 850 - 2.895 14.617
2007 39.504 96,43% 16.945 4.219 815 - 2.909 14.617
2008 39.122 95,50% 16.460 4.259 836 - 2.950 14.617
2009 38.912 94,98% 16.217 4.323 811 - 2.943 14.617
2010 39.011 95,23% 16.333 4.249 802 - 3.011 14.617
2011 38.231 93,32% 15.692 4.017 810 4 3.091 14.617
2012 38.399 93,73% 15.463 4.286 827 5 3.201 14.617
2013 38.423 93,79% 15.613 4.148 808 5 3.232 14.617
2014 38.558 94,12% 15.782 4.108 804 5 3.243 14.617
2015 38.551 94,10% 15.723 4.114 808 5 3.284 14.617
2016(*) 38.265 93,40% 15.574 3.936 804 5 3.329 14.617
2
Tablo 1.1. Türkiye’de İllere GöreTarımsal Arazilerinin Dağılımı (dekar)
Süs
Toplam Meyve,
Alan Ekilen Nadas Sebze Bitkiler
Tarım Alanı Baharat
i
Türkiye 780.048.000 237.111.37 155.746.39 39.982.95 8.041.41 33.292.166 48.438
1 1 7 9
Adana 13.844.000 4.914.333 3.831.221 89.352 309.269 683.976 515
Adıyaman 7.337.000 2.408.394 1.851.472 6.212 58.968 491.742 -
Afyonkarahisar 14.016.000 4.737.469 3.640.445 851.058 69.379 176.581 6
Ağrı 11.099.000 3.606.013 2.397.950 1.200.476 6.844 743 -
Aksaray 7.659.000 4.113.194 2.560.099 1.405.361 107.964 39.770 -
Amasya 5.628.000 2.304.130 1.793.943 332.559 110.155 67.473 -
Ankara 25.632.000 12.060.160 8.131.326 3.175.394 426.622 326.499 319
Antalya 20.177.000 3.650.115 1.846.305 543.762 506.674 747.868 5.506
Ardahan 4.934.000 281.824 240.991 40.224 81 528 -
Artvin 7.393.000 307.595 55.162 52.007 9.450 190.976 -
Aydın 8.116.000 3.649.119 1.344.690 33.339 107.406 2.163.581 103
Balıkesir 14.583.000 4.131.253 2.708.666 204.021 276.883 941.187 496
Bartın 2.330.000 395.189 304.766 - 17.414 73.006 3
Batman 4.477.000 1.015.878 885.177 3.742 29.453 97.506 -
Bayburt 3.746.000 1.043.802 845.937 190.956 6.374 535 -
Bilecik 4.179.000 851.803 520.020 117.046 68.908 145.829 -
Bingöl 8.004.000 319.428 200.880 72.091 11.730 34.727 -
Bitlis 8.294.000 1.330.516 1.099.038 146.465 30.105 54.908 -
3
Tablo 1.15. Türkiye’de İllere GöreTarımsal Arazilerinin Dağılımı (dekar) (Devam)
Süs
Toplam Meyve,
i
Bolu 8.313.000 1.175.044 933.534 192.575 10.880 38.055 -
Burdur 7.175.000 1.499.678 1.199.980 89.763 63.473 146.436 26
Bursa 10.813.000 3.005.335 1.459.167 226.498 430.652 886.145 2.873
Çanakkale 9.817.000 2.907.479 1.960.148 190.353 205.862 551.116 -
Çankırı 7.542.000 2.150.182 1.303.163 756.268 66.050 24.701 -
Çorum 12.428.000 5.328.519 3.524.715 1.621.685 97.351 84.768 -
Denizli 12.134.000 3.586.742 2.399.987 195.664 132.909 858.065 117
Diyarbakır 15.168.000 5.898.369 5.376.360 126.753 137.945 257.311 -
Düzce 2.492.000 741.638 104.077 - 8.178 628.973 410
Edirne 6.145.000 3.199.653 3.074.252 6.454 57.538 58.909 2.500
Elazığ 9.383.000 1.744.410 1.039.202 377.384 64.052 263.586 186
Erzincan 11.815.000 1.313.311 936.920 308.036 34.521 33.834 -
Erzurum 25.006.000 3.467.066 2.368.873 1.070.891 9.588 17.697 17
Eskişehir 13.960.000 5.746.228 3.579.652 2.013.798 110.620 42.124 34
Gaziantep 6.803.000 3.538.547 1.384.598 22.428 89.573 2.041.948 -
Giresun 7.025.000 1.604.864 234.539 145.303 27.343 1.197.678 1
Gümüşhane 6.668.000 668.066 430.106 212.858 8.313 16.789 -
Hakkâri 7.095.000 354.286 288.127 20.388 14.229 31.542 -
4
Süs
Toplam Meyve,
i
Hatay 5.524.000 2.434.839 1.274.823 10.760 286.641 862.585 30
Iğdır 3.664.000 686.567 534.427 40.994 57.902 53.244 -
Isparta 8.946.000 2.053.140 1.321.407 263.214 54.964 413.003 552
İstanbul 5.461.000 729.757 670.835 1.624 29.647 27.136 515
İzmir 11.891.000 3.274.230 1.349.383 30.420 393.090 1.485.156 16.181
Kahramanmara 3.445.394 2.357.385 429.712 97.183 561.095 19
ş 14.520.000
Karabük 4.142.000 513.581 258.078 238.904 10.079 6.520 -
Karaman 8.678.000 3.338.759 2.645.710 238.438 133.328 321.271 12
Kars 10.193.000 2.021.935 1.993.835 19.193 19 8.888 -
Kastamonu 13.064.000 1.513.748 1.100.691 243.487 54.629 114.899 42
Kayseri 16.970.000 5.944.373 3.506.086 1.941.996 335.296 160.972 23
Kırıkkale 4.791.000 3.076.476 1.692.661 1.329.832 24.720 29.263 -
Kırklareli 6.459.000 2.369.660 2.306.113 17.481 22.513 23.553 -
Kırşehir 6.584.000 3.975.192 2.329.553 1.591.462 19.046 35.131 -
Kilis 1.412.000 1.046.018 425.912 43.318 63.824 512.964 -
Kocaeli 3.397.000 824.919 571.581 97.015 31.852 123.806 665
Konya 40.838.000 19.636.340 13.993.433 4.980.662 232.786 428.517 942
Kütahya 11.634.000 3.017.231 2.405.253 435.285 72.722 103.965 6
5
Süs
Toplam Meyve,
i
Malatya 12.259.000 2.866.278 1.105.196 795.202 49.957 915.865 58
Manisa 13.339.000 4.926.085 2.418.992 118.634 337.342 2.050.249 868
Mardin 8.780.000 3.137.586 2.565.793 72.414 102.720 396.659 -
Mersin 16.010.000 3.823.003 1.951.936 264.686 315.608 1.290.306 467
Muğla 12.654.000 2.333.834 765.743 181.566 182.251 1.203.926 348
Muş 8.650.000 2.600.541 2.125.752 428.150 36.787 9.852 -
Nevşehir 5.485.000 3.349.386 2.248.724 688.558 191.826 220.278 -
Niğde 7.234.000 2.729.822 1.580.816 754.176 66.810 328.020 -
Ordu 5.861.000 2.537.890 143.089 105.041 13.223 2.276.526 11
Osmaniye 3.320.000 1.195.253 985.800 5.098 35.500 168.850 5
Rize 3.835.000 534.865 2.827 - 2.832 529.158 48
Sakarya 4.824.000 1.689.517 729.616 1.692 80.637 866.882 10.690
Samsun 9.725.000 3.768.449 2.290.188 215.255 289.082 973.286 638
Siirt 5.717.000 887.503 516.592 115.332 22.619 232.960 -
Sinop 5.717.000 790.399 451.021 279.098 30.391 29.889 -
Sivas 28.164.000 8.011.426 4.776.724 3.188.469 11.248 34.985 -
Şanlıurfa 19.242.000 11.552.265 8.401.216 1.544.997 196.550 1.409.477 25
Şırnak 7.078.000 778.838 718.347 27.370 9.815 23.306 -
6
Süs
Toplam Meyve,
i
Tekirdağ 6.190.000 4.006.527 3.852.707 364 44.500 108.891 65
Tokat 10.042.000 3.018.914 2.326.531 355.054 187.548 149.420 361
Trabzon 4.628.000 981.213 136.582 - 25.535 819.081 15
Tunceli 7.582.000 592.152 281.090 284.384 4.341 22.337 -
Uşak 5.555.000 2.170.447 1.981.063 22.175 74.244 92.965 -
Van 20.921.000 3.180.744 2.131.177 977.526 17.808 54.233 -
Yalova 798.000 107.163 27.081 11.120 6.465 59.757 2.740
Yozgat 13.690.000 6.057.045 4.402.174 1.543.318 32.483 79.070 -
Zonguldak 3.342.000 532.435 236.960 8.317 30.300 256.858 0
7
İllere Göre Tarımsal Alan (1000 ha)
800 ve
0-100 100-225 225-375 375-600 Üstü
KIRKLAREL
İ
BARTIN KASTAMON
EDİRN U SİNOP
E TEKİRDA İSTANBUL
ZONGULDA KARABÜK
Ğ SAMSUN
KK
KOCAELİ ARTVİN
DÜZCE ARDAHAN
SAKARYA BOLU ÇANKI
YALOVA ORDU RİZE
RI ÇORUM TRABZON
AMASYA GİRASUN
BURSA
ÇANAKKALE BİLECİ TOKAT GÜMÜŞHAN KARS
K
ANKARA E BAYBURT
BALIKESİR
KIRIKKAL ERZURUM
ESKİŞEHİR IĞDIR
E YOZGAT
KÜTAHYA ERZİNCAN
AĞRI
SİVAS
KIRŞEHİR
MANİSA TUNCELİ BİNGÖL
UŞAK AFYON MUŞ
NEVŞEHİ VAN
İZMİR MALATYA
KONYA R KAYSERİ ELAZIĞ
AKSARAY
ISPARTA BİTLİS
AYDIN DENİZLİ
NİĞDE DİYARBAKIR
K.MARAŞ
BURDUR SİİRT
BATMAN
MUĞLA ADIYAM
AN HAKKARİ
ANTALYA KARAMAN OSMANİY ŞIRNAK
ADANA E GAZİANTEP MARDİN
ŞANLIURFA
KİLİS
MERSİN
HATAY
8
İllere Göre Tarımsal Alanların İlin Yüzölçümü
İçindeki %
%50 ve
%0-15 %15-30 %30-40 %40-50 Üstü
KIRKLARELİ
BARTIN KASTAMON
EDİRN U SİNOP
E TEKİRDAĞ İSTANBUL
ZONGULDA
KARABÜK SAMSUN
KK
KOCAELİ ARTVİN
DÜZCE
BOLU ARDAHAN
YALOVA SAKARYA ÇANKI ORDU
RI ÇORUM TRABZON RİZE
AMASYA GİRASUN
BURSA
ÇANAKKALE BİLECİ
TOKAT GÜMÜŞHAN KARS
K
E BAYBURT
ANKARA
BALIKESİR
KIRIKKAL ERZURUM
ESKİŞEHİR IĞDIR
E YOZGAT
KÜTAHYA ERZİNCAN
AĞRI
SİVAS
KIRŞEHİR
MANİSA
TUNCELİ BİNGÖL
UŞAK AFYON
MUŞ
NEVŞEHİ VAN
İZMİR MALATYA
KONYA R KAYSERİ ELAZIĞ
AKSARAY
ISPARTA BİTLİS
AYDIN DENİZLİ
NİĞDE DİYARBAKIR
K.MARAŞ
BURDUR SİİRT
BATMAN
MUĞLA ADIYAMA
N HAKKARİ
ANTALYA KARAMAN OSMANİYE ŞIRNAK
ADANA GAZİANTEP MARDİN
ŞANLIURFA
KİLİS
MERSİN
9
HATAY
Erzurum Tarımsal Alanlar ve Bitkisel Üretim
Erzurum 25.330 km2’lik alanı ile Ankara’nın ardından Türkiye’nin en büyük 4. ili
konumundadır. Bu yüzölçümü ile Türkiye’nin %3,23’nü kaplamaktadır. Ancak tarımsal alan
açısından Türkiye’nin 23. en büyük ili konumundadır.
Erzurum ili 346.706 ha tarım alanı ile Türkiye’de toplam tarım alanları içinde %1,46’lık paya
sahiptir. Erzurum’da işlenmeyen tarım alanlarının oranına bakıldığında (117.000 ha) Türkiye
ortalamasının bir hayli üzerinde olduğu görülmektedir. Türkiye’de işlenemeyen tarım arazisi
oranı %17 civarında iken Erzurum’da bu oranın %29 civarında olduğu görülmektedir.
Erzurum kapladığı geniş alana rağmen arazinin tarımsal kullanımı Türkiye genelinin oldukça
altındadır.
Örneğin Türkiye’nin sebze üretiminin sadece %0,12’si Erzurum’da yapılmaktadır. Mera

alanları açısından bakıldığında 1.591.784 ha mera alanı ile Türkiye’nin toplam mera alanın
%11’ni Erzurum ilinde olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber mera alanlarının ilçeler
bazında miktar ve kalitesi büyük farklılıklar göstermektedir. Mera alanları açısında en büyük
ilçeler Karayazı ve Tekman’dır.
Bitkisel üretim son yıllar içinde 350.000 hektarlık bir alanda varlığını sürdürmektedir. Yaklaşık
100.000 hektarlık alanda ise yem bitkileri üretimi için kullanılmaktadır. Bitkisel üretim açısında
en dikkat çekici husus 2005’li yıllarda Türkiye’nin toplan ot üretiminin %10’dan fazlasını
yapan Erzurum ilinin 2013 yılında bu oranı %4’e düşmesidir. Bitkisel üretim değeri 2013
yılında 437 Milyon TL olarak gerçekleşmiş olup, Türkiye’de 53. sıradadır.
Erzurum Tarım Arazisi (ha)
Erzurum Erzurum İçindeki %

Toplam Tarım Arazisi 460.259 %18
İşlenen Tarım Arazisi 346.000 %14
İşlenmeyen Tarım Arazisi 114.000 %5
Çayır - Mera 1.591.000 %63
Erzurum ve Türkiye Karşılaştırması (dekar)
Toplam
Tahıllar ve Diğer Çayır ve Toplam
Tarım Sebze Meyve
Mera Alan
Alanı Ekilen Nadas
237.111.3 155.746.3 39.982.9 8.041.4 33.292.1 146.170.0 783.562.0
Türkiye 71 91 57 19 66 00 00
1.070.89 15.910.00 25.330.00
Erzurum 3.467.066 2.368.873 1 9.588 17.697 0 0
10
Erzurum/Türki
ye 1,46% 1,52% 2,68% 0,12% 0,05% 10,88% 3,23%
Erzurum’da Çayır ve Mera Alanları, Kullanımı ve Mera Kalitesi
İlçe Adı Mera Alanı İl Tahsis Tahsis Otlayan

(Ha) İçindeki Edilen Mera Oranı Büyükbaş Küçük Baş
Oranı Alanı (Ha) Hayvan Sayısı Hayvan
Sayısı
1. Aşkale 1.095.000 6,87% 48.847,73 4,46% 31.065 15.392
2. Aziziye 1.265.752 7,95% 16.650,07 1,32% 37.079 10.002
3. Çat 1.005.959 6,32% 27.537,92 2,74% 46.087 88.563

4. Hınıs 876.455 5,50% 16.072,71 1,83% 39.711 68.825
5. Horasan 831.145 5,22% 46.590,90 5,61% 58.185 26.437
6. İspir 1.246.700 7,83% 63.623,89 5,10% 20.180 12.690
7. Karaçoban 327.613 2,06% 1.939,64 0,59% 36.706 63.145
8. Karayazı 1.906.340 11,97% 66.775,76 3,50% 46.271 72.152
9. Köprüköy 298.455 1,87% 17.619,53 5,90% 28.700 19.759
10. Narman 480.200 3,01% 28.542,69 5,94% 29.480 2.700
11. Oltu 567.260 3,56% 19.575,21 3,45% 20.207 19.411
12. Olur 484.224 3,04% 18.695,10 3,86% 13.151 9.511
13. Palandöken 414.732 2,60% 20.455,51 4,93% 21.704 8.649
14. Pasinler 547.020 3,43% 26.084,98 4,77% 53.122 23.750
15. Pazaryolu 291.000 1,83% 29.717,88 10,21% 4.557 4.434
16. Şenkaya 752.610 4,72% 23.334,68 3,10% 51.954 40.262
17. Tekman 1.906.010 11,97% 51.977,79 2,73% 56.185 159.689
18. Tortum 991.673 6,23% 64.921,20 6,55% 25.226 13.817
19. Uzundere 134.931 0,85% 10.963,24 8,13% 1.799 16.162
20. Yakutiye 506.551 3,18% 27.387,13 5,41% 35.084 15.221
TOPLAM 15.929.630 627.313,56 3,94% 656.453 690.571
11
Mera Alanları Açısından (Hektar)
0-500,000
500,001-1,000,000
1,000,001-1,500,000
1,500,000+
12
Hayvan Otlama Baskısı Açısından (Hektar/Baş)2
0-15,000
15,001-30,000
30,001-40,000
40,000+
2 Mera hayvan otlama baskısının hesaplanmasında 4 küçük baş hayvan 1 büyükbaş hayvan olarak kabul edilmiştir.
13
Erzurum Tarım Alanlarının Yıl İtibariyle Değişimi (hektar)
Object 127
Erzurum’un Tarımsal Üretiminin Yıllar İtibariyle Türkiye İçindeki %
Object 130
14
1995 Yılı Üretim Değerlerine Göre Temel Tarım Ürünlerinin Erzurum ve Türkiye’deki Üretimleri
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Erzurum
Tohumlar
100% 95% 111% 85% 98% 102% 111% 105% 90% 43% 62% 88% 41% 26% 71% 64% 68% 55% 11%
Patates, kuru
baklagiller 100% 92% 83% 84% 101% 67% 71% 69% 63% 61% 56% 58% 45% 36% 33% 38% 50% 39% 50%
Saman ve ot 217 302

100% 96% 80% 82% 86% 89% 103% 96% 154% 153% 86% 109% 99% 83% 261% 307% 226%
% %
Şeker pancarı 117
100% 152% 170% 193% 151% 176% 111% 179% 114% 137% 76% 89% 70% 78% 100% 105% 58% 98%
%
Tahıllar 148 168
100% 102% 101% 115% 123% 86% 110% 197% 147% % 144% 131% 140% 140% 122% 121% 126% 140% %
Yağlı tohumlar 128
100% 115% 80% 91% 114% 106% 76% 154% 55% 95% 137% 22% 88% 51% 127% 77% 58% 76%
%
Türkiye
Tohumlar
100% 90% 95% 92% 87% 79% 81% 81% 92% 80% 79% 109% 55% 63% 92% 88% 80% 65% 79%
Patates, kuru
100% 103% 103% 104% 112% 102% 98% 104% 105% 97% 86% 90% 86% 79% 86% 90% 90% 93% 79%
baklagiller
Saman ve ot 247 749
100% 104% 98% 102% 100% 103% 106% 113% 118% 283% 350% 379% 410% 398% 579% 612% 662%
% %
Şeker pancarı 121 148
100% 130% 165% 199% 153% 168% 113% 148% 113% 136% 129% 111% 139% 155% 161% 144% 134%
% %
Tahıllar 121 133
100% 104% 106% 118% 102% 114% 105% 109% 109% 129% 123% 104% 104% 119% 116% 125% 118%
% %
Yağlı tohumlar 105 139
100% 91% 94% 101% 97% 94% 91% 105% 100% 101% 117% 98% 97% 100% 124% 135% 131%
% %
15
16
Erzurum ve Türkiye Temel Tarım Ürünleri Açısından Ton/Hektar Verimlilik Değerleri
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Erzurum
Tohumlar 0,23 0,19 0,18 0,16 0,21 0,18 0,19 0,21 0,14 2,17 1,71 1,58 1,95 1,67 1,25 1,22 1,26 1,03 1,89
Patates, kuru
13,5 12,6 11,7 13,0 16,1 12,3 14,1 14,0 12,8 13,4 13,2 13,9 14,40 14,1 14,0 17,3 17,5 11,7 18,1
baklagiller
Saman ve ot 22,9 20,4 17,3 18,6 19,4 19,5 22,8 23,6 22,9 21,9 12,7 6,26 8,84 6,30 6,13 19,1 21,7 13,1 20,1
Şeker pancarı 20,8 21,1 22,5 25,6 26,3 28,7 22,3 30,5 24,4 24,6 28,7 22,2 30,61 26,1 33,0 36,9 36,8 28,9 41,1
Tahıllar 1,15 1,17 1,16 1,35 1,37 1,10 1,31 1,18 1,29 1,23 1,27 1,30 1,56 1,50 1,43 1,54 1,47 1,60 1,92
Yağlı tohumlar 1,33 1,48 1,05 1,53 1,73 1,44 1,39 1,50 1,05 1,76 1,60 2,09 1,67 1,83 1,46 2,76 1,68 1,43 1,87
Türkiye
Tohumlar 0,60 0,63 0,64 0,61 0,52 0,60 0,54 0,54 0,50 1,17 1,19 1,18 0,91 1,03 1,11 1,13 1,09 1,03 1,15
Patates, kuru
3,61 3,63 3,89 4,17 4,65 4,41 4,18 4,32 4,64 4,46 4,15 4,58 4,56 5,22 5,88 6,07 6,60 6,44 5,50
baklagiller
Saman ve ot 17,1 17,1 16,9 16,52 15,4 14,9 15,6 16,8 15,4 15,9 15,6 15,0 12,43 13,9 14,0 20,7 21,2 17,9 20,9
Şeker pancarı 36,1 34,9 39,4 44,48 41,2 46,1 35,4 44,4 40,1 42,9 45,2 44,6 41,54 48,3 53,3 54,6 54,9 53,3 56,7
Tahıllar 2,06 2,11 2,15 2,39 2,10 2,37 2,18 2,24 2,31 2,48 2,63 2,66 2,41 2,60 2,81 2,73 2,97 2,96 3,26
Yağlı tohumlar 3,33 3,09 3,34 3,43 3,32 3,55 3,61 3,84 3,71 3,95 3,77 4,19 3,74 3,43 3,41 3,86 4,17 4,20 4,26
17
Bölüm 11: Yemlerin
Sınıflandırılması ve Erzurum Yem
Bitkileri Üretimi
İçindekiler
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI
Normal miktarda verildiğinde hayvan sağlığına zararlı etki yapmayan hayvanların yaşama ve
verim payı gereksinimlerini karşılayabilen organik ve inorganik besin maddelerinden bir veya
birkaçını kapsayan bitkisel veya hayvansal kökenli ya da doğada serbest halde bulunan
maddelere yem denir. Yemler;
Yem
Kanununa
Kapsadıkları Göre
Besin Madde Yemler
Yoğunluğuna
Göre Yemler
Kaynaklarına
Göre Yemler
şeklinde sınıflandırılır.
1. KAYNAKLARINA GÖRE YEMLER

1.1. Kaba Yemler (İşletme Yemi)
Besin maddeleri yoğunluğu az, sindirilebilirliği düşük ve kuru maddesinde %18 ‘den fazla
ham selüloz içeren yem maddeleridir.
Örnek: Yonca otu, korunga otu, mısır silajı vb.
1.1.1. Yeşil Yemler: Yaprak ve filizlerini üzerinde bulunduran, genellikle otlatılarak

veya biçilerek hayvanlara yedirilen tüm bitkilere verilen isimdir.
- Çayır ve meralar
- Hasıl yemler ( buğday hasılı, yulaf hasılı vb.)
- Kök ve yumru yaprakları
1.1.2. Kök ve Yumru Yemler
Kök Yemler: Yedek besinlerini köklerinde depo eden, azotsuz öz maddelerinin önemli
bir kısmı şeker, geri kalanı da nişasta, dekstrin ve pektinden oluşan, bu nedenle enerji
kaynağı olarak değerlendirilen yemlerdir.%75-90 oranlarında su içerirler. Selüloz
bakımından fakirdirler. Organik maddenin büyük bir kısmını nişasta ve şeker
2
oluşturur. Bu yüzden sindirilme dereceleri yüksektir. Ham protein bakımından
fakirdirler.
Örnek: Yemlik pancar, şeker pancarı, hayvan pancarı, havuç ve şalgam
Yumru Yemler: Toprak altındaki dallarında besin maddelerini depo eden yemlere
denir. Nişasta bakımından zengindir. Proteini az olmasına rağmen yüksek değerdedir.
Selüloz miktarı düşüktür. Sindirilme derecesi yüksektir. Minerallerden sadece K
bakımından oldukça zengindir. Kaliteli baklagil kuru otları ile birlikte yedirilirse besin
maddeleri açığı kapatılabilir.
Örnek: Patates, tapioka ve yer elması
1.1.3. Dolgu Maddesince Zengin Yemler: Sindirim sistemini mekaniksel olarak

dolduran, hayvana tokluk hissi veren ve kuru maddesinde % 18'den fazla ham selüloz
içeren saman, kavus ve kabuk ve koçan gibi yemlerdir.
- Samanlar
- Kavus ve kabuklar
- Koçanlar
1.1.4. Konserve Yemler:
- Kuru otlar
- Silajlar
1.2. Konsantre Yem ( Kesif- Konsantre Yem)
Besin maddeleri yoğunluğu fazla sindirilebilirliği yüksek ve kuru maddesinde %18’in altında
ham selüloz içeren yem maddeleridir.
1.2.1. Tane Yemler: Yemlik olarak kullanılan tahıl tohumları, hububatlara verilen
isimdir.
- Buğdaygil tohumları: Arpa, Buğday; Mısır, Darı vb

- Baklagil tohumları: Bakla, Fiğ, Mürdümük vb
- Yağlı tohumlar: Soya Fasulyesi, Keten Tohum vb
1.2.2. Endüstri Yan Ürünleri
- Değirmencilik Endüstrisi Yan Ürünleri: kepek, razmol, rüşeym vb

- Şeker Endüstrisi Yan Ürünleri: posalar, melas, pancar yaprağı vb
- Yağ Endüstrisi Yan Ürünleri: küspeler
3
- Nişasta Endüstrisi Yan Ürünleri; glüten, embriyo küspesi vb
- Fermentasyon Endüstrisi Yan Ürünleri: bira mayası, şilempe, malt çili vb
- Biyoetanol ve Biyodizel Endüstrisi Yan Ürünleri (Propileglikol, gliserol)
1.2.3. Hayvansal Kökenli Yemler: Mezbahanede hayvanların karkasından

yenilebilen kısımların ayrılıp rendering işlemine tabi tutulması ile elde edilen ve
hayvan beslemede kulanılan yemlere denir. Bu yem maddelerinin bir kısmının
kullanımı yasaklanmıştır.
- Süt ve Süt ürünleri (Peynir altı suyu)

- Et unları
- Et-kemik unları
- Kadavra unları
- Kan unu
- Tüy unu
- Balık unu
- Tavuk mezbaha unu
- Hayvansal yağ
1.2.4. Mineral Yemler
-Makro elementler
-Mikro elementler
-Karma mineral yemler
1.2.5. Yem katkı maddeleri:
-Besin madde niteliğindeki preparatlar (Vitamin, mineral, aminoasit, NPN vb )

-Yem teknolojisiyle ilgili preparatlar (Antioksidanlar, Antifungaller, Antimikrobiyeller vb)
-Duyusal Yem Katkı Maddeleri (Renklendiriciler, Tatlandırıcılar)
-Zooteknik Yem Katkı Maddeleri (Enzimler, Probiyotikler, Prebiyotikler, Organik asitler
vb )
Örnek: Antikoksidiyaller ve Histomonastatlar
4
Kaynaklarına Göre Yemler
Çayır ve meralar Samanlar
Dolgu
Hasıl yemler
Yeşil Yemler Maddesince Kavus ve kabuklar
Kök ve yumru Zengin Yemler
yaprakları Koçanlar
İŞLETME
(KABA YEMLER)
YEMLERİ
Yemlik pancar Kuru otlar
Konserve Yemler
Şeker pancarı
Silajlar
Kök yemler Hayvan pancarı
Havuç
Patates
Şalgam
Kök ve Yumru
Yumru yemler Tapioka
Yemler
Yer elması 5
Süt ve süt
ürünleri
Et unları
Buğdaygil
Makro elementler
tohumları
Et-kemik unları
Baklagil
Tane Yemler Mineral Yemler Mikro elementler
tohumları
Kadavra unları
Yağlı Karma mineral
TİCARİ tohumla yemler
Hayvansal
(KESİF-KONSANTRE) Kökenli Yemler
Kan unu
YEMLER Süt ve süt Değirmencilik end
ürünleri kal
Tüy unu
Et unları Şeker end kal
Balık unu
Endüstri
Et-kemik unları Yağ end kal
Kalıntıları
Tavuk mezbaha
unu
Kadavra unları Nişasta end kal
Hayvansal yağ
Hayvansal Fermentasyon
Kan unu
Kökenli Yemler end kal
Tüy unu
Balık unu
Tavuk mezbaha
unu
Hayvansal yağ
6
2. KAPSADIKLARI BESİN MADDE YOĞUNLUĞUNA GÖRE YEMLER
2.1. Protein Bakımından Zengin Yemler: Kuru maddesinde %30’dan fazla ham protein
bulunan yemlerdir
Örnek: Küspeler ve hayvansal kökenli yemlerin birçoğu (hayvansal yağ ve kemik unu hariç)
2.2. Enerji Bakımından Zengin Yemler: Kuru maddesinde en az 9 MJ/kg ME veya 5 MJ/kg
NEL içeren yemlerdir.
Örnek: Tahıl taneleri, bitkisel ve hayvansal yağlar
2.3.Dolgu Maddesince Zengin Yemler: Sindirim sisteminin mekanik olarak dolumunda etkili
olan ve hayvana tokluk hissi veren, KM de %18 den fazla ham selüloz bulunan yemlerdir.
Örnek: Saman ve kuru ot
2.4. Mineral bakımından zengin yemler: Yapısında bir veya daha fazla mineral maddeyi
yüksek düzeyde bulunduran yemlerdir.
Örnek: Kemik unu ve mono kalsiyum fosfat
2.5. Vitamin bakımından zengin yemler: Yapısında bir ya ad daha fazla vitamini yüksek
düzeyde bulunduran yemlerdir.
Örnek: Balık karaciğer yağı
7
Protein
Bakımından
Zengin
Yemler
Vitamin Enerji
bakımından Bakımından
zengin Zengin
yemler Kapsadıkları Yemler
Besin Madde
Yoğunluğuna
Göre Yemler
Mineral Dolgu
bakımından Maddesince
zengin Zengin
yemler Yemler
3. YEM KANUNUNA GÖRE YEMLER

3.1. Kökeni Bitkisel Olan Yemler: Yaş ve kuru olarak doğrudan doğruya kullanılmaya
elverişli olan her nevi otlar ile öğütülmemiş tane yemler, kök, yumru, meyve, saman, silaj
yemleri ve benzeri bitkisel yemlerdir.
Bunların grupları ve adları aşağıda gösterilmiştir:
3.1.1. Yeşil Yemler: Taze olarak, doğrudan doğruya veya parçalanarak hayvan
beslenmesinde kullanılan aşağıda yazılı buğdaygil, baklagil ve diğer familyalara ait
yeşil yemler bu gruba girerler.
Örnek: Buğday hasılı, yonca, korunga, yemlik lahana ve yaprakları,şeker pancarı

yaprakları vb
3.1.2. Kuru Otlar: Buğdaygil, baklagil ve diğer familyalara ait yeşil yemlerin tabii
yollarla kurutulmalarıyla elde edilen ve doğrudan doğruya veya parçalanıp kıyılarak
hayvan beslenmesinde kullanılan sap ve yapraklardır.
3.1.3. Sun’i Kurutulmuş Otlar: Buğdaygil, baklagil ve diğer familyalara ait değerli
yeşil yemlerin körpe halde biçilip, sıcak hava akımında kurutulmasıyla elde edilen
yemlerdir.
3.1.4. Saman, Kavuz, Kılıf ve Kabukları: Kültüre alınan ve alınmayan buğdaygil,

baklagil ve diğer familyalara ait bitkilerin tohum ve meyveleri elde edilirken
8
harmandan arta kalan aşağıda adları yazılı saman, kavuz, kılıf, kabuk v. b.
kalıntılardır.
Örnek: Arpa samanı, buğday samanı ve kavuzu, Mısır samanı ve koçanı, bakla
samanı ve kılıfı, pamuk tohumu kabuğu (çiğit kabuğu = kapçık), keten samanı ve
kavuzu, kolza samanı vb gibi saman, kavuz, kılıf ve kabuklar bu gruba girerler.
3.1.5. Sap ve Yapraklar: Yeşil yemlerin kurutulmuş olan sap ve yaprakları bu gruba
girerler.
3.1.6. Ekşitilmiş (silaj = silo) Yemler: Yeşil yemlerin ve suca zengin diğer yemlerin
uzun süre muhafazasını sağlamak üzere, belirli şartlarda bir fermantasyon devresi
geçirmeleri sonucu elde edilen aşağıda gösterilen yemlerdir.
Örnek: Yonca silajı, mısır silajı vb gibi silaj yemler
3.1.7. Kök veya Yumru Yemler: Yedek besin maddelerini köklerinde veya toprak altı
dallarında depo eden ve doğrudan doğruya veya parçalanarak hayvanlara yedirilen,
suca zengin yemler ile insan yiyeceği özelliğini kaybetmiş aşağıda gösterilen kök ve
yumrulardır.
Örnek: Hayvan pancarı, şalgam, patates, tatlı patates v.b. kök ve yumru yemler.
3.1.8. Tane Yemler ve Meyveler: Doğrudan doğruya, kırılarak veya öğütülerek

hayvanlara yedirilen buğdaygil, baklagil ve diğer familyalara ait tohum, tane ve
meyveler ile insan yiyeceği olarak kullanılma özelliğinde olmayan aşağıda gösterilen
tohum, dane ve meyveler bu gruba girerler.
Örnek: buğday, arpa, çavdar, mısır vb
3.2. Kökeni Bitkisel Olan Sanayi Kalıntıları: Bunlar; Bazı bitkisel ürünlerin işlenmesi
sırasında elde olunan un, nişasta, bira, şeker, bitkisel yağ ve benzeri sanayinin kalıntıları
olarak ortaya çıkan ve yem olarak kullanılabilen maddelerle öğütülmüş her türlü bitkisel
yemlerdir.
3.2.1. Değirmencilik Kalıntıları: Değirmenlerde işlenen tanelerin eleme ve

soyulmalarında başlayarak un haline gelinceye kadar geçen safhalarda elde edilen
yem maddeleridir.
Örnek: kepek, razmol, bonkalite vb.
9
3.2.2. Nişastacılık Sanayii kalıntıları: Nişastaca zengin ürünlerden nişasta elde
edildikten sonra arta kalan aşağıda adları yazılı kalıntılar bu gruba girerler. Bunlar
taze olarak veya kurutularak hayvanlara yedirilirler.
Örnek: Posa, gluten vb.
3.2.3. Fermantasyon Sanayii kalıntıları
3.2.3.1. Biracılık sanayii kalıntıları: Biranın yapımı sırasında elde olunan

aşağıda adları yazılı kalıntılardır.
Örnek: Malt çimi, malt posası, bira mayası vb. biracılık kalıntıları.
3.2.3.2. Alkol sanayii kalıntıları: Alkol ve alkollü içkilerin elde edilmesi

sırasında arta kalan, doğrudan doğruya veya kurutularak hayvanlara yedirilen
posalar bu gruba girerler.
Örnek: Melas mayası (ispirto mayası) v.b. alkol sanayii kalıntıları gibi.
3.2.3.3. Şarapçılık sanayii kalıntıları: Şarap imalatı sırasında elde edilen ve

hayvan beslemede kullanılan ürünlerdir.
Örnek: Üzüm cibresi, şarap mayası, elma posası vb. posa ve cibreler gibi.
3.2.3.4. Şeker sanayii kalıntıları: Şeker pancarı veya kamışından şeker

üretilirken elde edilen kalıntılardır.
Örnek: Şeker pancarı melas gibi şeker sanayii kalıntıları bu gruba girerler.
3.2.3.5. Yağ sanayii kalıntıları: Yağlı tohumlardan yağ elde edildikten sonra
arta kalan aşağıda adları yazılı kalıntılardır.
Örnek: Ayçiçeği tohumu küspesi, pamuk tohumu (çiğit) küspesi, soya

fasulyesi küspesi gibi yağ sanayii kalıntıları gibi.
3.2.3.6. Diğer Bitkisel sanayii kalıntıları: Marmelat, meyve suyu, salça vb.
mamuller elde edildikten sonra arta kalan kalıntılardır.
Portakal ve turunçgil posaları, elma posası, çilek posası, domates posası vb.
gibi diğer bitkisel sanayii kalıntıları bu gruba girerler.
3.3. Kökeni hayvansal olan yemler: Kadavraların, hayvan organlarının ve hayvansal

ürünlerin özel surette kurutulması ve öğütülmesinden elde olunan et unu, et-kemik unu,
10
kemik unu, kadavra unu ve balık unu ile süt ve süt sanayii kalıntıları, mezbaha kalıntıları,
deniz hayvanlarından elde edilen yemlerdir.
3.3.1. Süt ve süt sanayii kalıntıları:
3.3.2. Mezbaha kalıntıları:
Örnek: Kan unu, et unu, et - kemik unu, kemik unu gibi mezbaha kalıntıları bu gruba
girerler.
3.3.3. Deniz, Göl, Nehir Hayvanlarından elde olunan yemler:
Örnek: Balık unu vb
3.4. Mineral yemler: Yalnız yem sanayiinde ve hayvan beslenmesinde kullanılan belli
başlıları aşağıda gösterilen kalsiyum, fosfor, sodyum gibi makro elementlerin ve demir, bakır,
çinko gibi iz elementlerin tuzları veya diğer bileşikleri ile amonyum tuzları ve benzeri
maddeler veya bunların karışımlarıdır.
Sentetik bir madde olan organik yapılıştaki üre de bu grupta yer almaktadır.
Örnek: Sodyumklorür, sodyum bikarbonat, kalsiyum laktat, kireç taşı, mermer tozu gibi
mineral yemler.
3.5. Yemlik preparatlar: Kimyasal analiz, sentez veya ekstrasyon yolları ile fabrikasyon
şeklinde elde edilen ve yemin değerini, organizmada değerlendirilmesini arttırmaya yardım
edebilecek nitelikteki müstahzarlar ile antibiyotik, hormon ve vitaminler gibi katkı maddelerini
ihtiva eden yemlerdir.
Hayvan hastalıklarının tedavisi veya önlenmesi maksadı ile kullanılan sülfamit, antibiyotik,
hormon ve vitaminler gibi ilaç ve benzeri maddeler bu grup dışında sayılırlar.
3.6. Karma Yemler
Örnek: Sığır Besi Yemi, Sığır Süt Yemi, Yumurtacı Tavuk Yemi vb
Hayvan beslemede ayrıca; tapioka, tavuk dışkısı, işkembe içeriği, mısır koçanı, yer elması,
üre, DDGS, pamuk tohumu kapçığı, badem kabuğu ve narenciye posası gibi yemler hayvan
beslemede alternatif olarak kullanılmaktadır. Alternatif kaynak arayışı gün geçtikçe
artmaktadır.
11
Yem Kanununa Göre Yemler
Yeşil Yemler
Kuru Otlar
Sun’i Kurutulmuş Otlar
Saman, Kavuz, Kılıf ve
Kabukları Kökeni Bitkisel
Sap ve Yapraklar Olan Sanayi Mineral Yemler Yemlik Preparatlar
Ekşitilmiş (silaj = silo) DeğirmenciKalıntıları
lik Kalıntıları Süt ve süt sanayii Sodyumklorür Sığır Besi Yemi
Yemler Nişastacılık Sanayii kalıntıları Sodyum bikarbonat Sığır Süt Yemi
Kök veya Yumru Yemler kalıntıları Mezbaha kalıntıları Kalsiyum laktat Yumurtacı Tavuk Yemi
Tane Yemler ve Fermantasyon Sanayii Deniz, Göl, Nehir Kireç taşı vb
Meyveler kalıntıları Hayvanlarından elde Mermer tozu gibi
olunan yemler
Kökeni Bitkisel Kökeni Hayvansal

Karma Yemler
Olan Yemler Olan Yemler
12
DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE HAYVAN BESLEME
Doğu Anadolu Bölgesinde büyükbaş hayvan beslemede hayvanların fizyolojik dönemlerine
ve verim düzeylerine göre rasyon hazırlamak yerine, gelişigüzel geleneksel yöntemlerle
hayvanlar beslenmektedir.
Bölgede kış uzun sürmekte ve hayvanlar bazen 7-8 ay boyunca kapalı alanda
beslenmektedir. Bölgede yetiştiricilerin önemli bir kısmının gelir düzeyleri düşük ve yeterli
sermayeye sahip değildirler. Bu nedenle kış döneminde hayvanlarının ahırda sağlıklı bir
şekilde beslenmeleri için gerekli kaba ve konsantre yemleri yeterince temin
edememektedirler. Besleme daha çok samana dayalı yapılmaktadır. Saman besin madde
içeriği düşük dolgu maddesi olarak görev yapmaktadır. Samanla beslenen hayvanlar
mekanik olarak doygunluk hissetmelerine karşılık fizyolojik olarak açtırlar. Yeterince bakılıp
beslenemediği için hayvanların et, süt ve döl verimleri düşük düzeyde kalmaktadır. Kış
beslemesinin yeterince yapılamaması kaba ve konsantre yem sıkıntısı nedeniyle inekler
gebeliğin son döneminde yavrularını besleyememekte, doğan buzağıların yaşama gücü
azalmakta, bölgede buzağı ölüm oranları normalin (%3) üstünde olmaktadır.
Büyükbaş hayvanların kışın beslenmesinde kaba yem olarak samanın yanı sıra yonca,
korunga, çayır otu, yulaf kuru otu, fiğ kuru otu, şeker pancarı posası, düşük düzeyde de mısır
silajı ve tritikale kuru otu kullanılmaktadır. Yetiştiricilerin kuru ot olarak kullandıkları yonca,
korunga ve çayır otları uygun bir zamanda biçilmiş ve iyi muhafaza edilmişlerse, protein
bakımından oldukça zengin olup, iyi kaliteli olarak kabul edilirler.
Yem bitkilerinde biçim zamanı ot verimini ve otun besleme değerini çok yakından etkileyen
önemli bir faktördür. Genellikle üreticiler daha fazla ot verimi almak için yem bitkilerini geç
hasat etmektedirler. Biçim zamanı geciktirilince verim bir miktar artar. Fakat gecikme ile
birlikte otun besin değeri hızla düşer, lezzetleri azalır ve kartlaşan ot hayvanlara daha az
yarayışlı olur. Hem verimin hem de besin değerinin yüksek olması için yonca ve korunga
çiçeklenmeye başladığı dönemde, fiğ gibi yumuşak saplı bitkileri daha yavaş kartlaştıkları için
biraz geciktirerek alttaki baklalarının dolduğu dönemde biçilmelidir.
Kaba yem kaynağı olarak kullanılan silajlar diğer yemlere göre lezzetli sulu ve besleyicidir.
Silajlık mısırlar koçandaki tanelerin süt olum veya hamur olum kıvamına geldiği dönemde
hasat edilmelidir. Silajlar çok ucuz olup et ve süt maliyetindeki yem girdisinin payını
düşürürler. Et ve süt fiyatlarının yeterli olmadığı dönemlerde işletmede sadece silaj yedirerek
12-13 litreye kadar süt veren sığırlar ile günlük canlı ağırlık artışı 650-750 grama kadar olan
besi sığırları yemlenebilir. Silajın sindirimi kolay, besin değeri yüksektir. Otları kuruturken
13
meydana gelen yağmur çürümesi, balyalama zayiatı, taşıma zayiatı gibi kayıplar silajda
yoktur. Baklagil otlarıyla birlikte verilmesi daha iyi olur. Bir süt ineğine günde 25-30 kg silaj
yedirilebilir.
Kış beslemesinde konsantre yem maddeleri olarak arpa, buğday, çavdar gibi buğdaygillerin
yanında fiğ gibi baklagiller, değirmencilik yan ürünü kepekler ve pamuk tohumu küspesi,
ayçiçeği tohumu küspeleri kullanılmaktadır.
Büyükbaş hayvan beslemede yem fabrikalarından tedarik edilen farklı enerji protein
değerlerine sahip besi yemi, süt yemi, düve yemi, gebe düve yemi gibi karma yemler
kullanılmaktadır.
Doğu Anadolu bölgesinde büyükbaş hayvanlar kış beslemesini takiben yoğun olarak
ekstansif şartlarda meraya dayalı olarak beslenmektedir. Bölgede doğan buzağıların
anneleri ile meraya çıkabilmeleri için doğumlar kış mevsiminin sonlarında yoğunlaşmaktadır.
Bölge çok geniş mera alanlarına sahip olmasına karşın ülkemizin birçok bölgesinde olduğu
gibi meraların kullanımın bilinçsizce olması ve usulüne uygun olarak otlatılmaması nedeniyle
kaliteleri her geçen gün azalmaktadır. Mera kullanımının 4 temel kuralı vardır.
- Uygun hayvan sayısı ile otlatmak
- Uygun zamanda otlatmak
- Uygun hayvan türü ile otlatmak
- Münavebeli otlatmak
Doğu Anadolu bölgesinde meraların en önemli sorunu fazla hayvan sayısı ile erken dönemde
yapılan otlatmadır. Hayvan sahipleri istedikleri kadar hayvanı istedikleri dönemde köy malı
olan bir meranın herhangi bir yerinde otlatabilmektedir. Kış dönemi için yeterli kaba yem
stoklaması yapılmadığı için kar kalkar kalkmaz hayvanlar meraya salınmaktadır. Bu da henüz
otlatma olgunluğuna ulaşamamış bitkilerin yeterince kuvvetlenemeden koparılması ve
çiğnenmesi anlamına gelmektedir. Meraların bilinçsiz kullanılması ile kalitelerinin azalması,
hayvancılığın büyük ölçüde meraya dayalı yapıldığı bölgede hayvancılığı tehdit etmektedir.
Merada beslenen hayvanlara meradayken her akşam veya mera döneminin sonunda
konsantre yemlerle ek besleme yapılmaktadır. Konsantre yem olarak yoğunlukla arpa
kırması, değirmencilik yan ürünlerinden buğday kepeği kullanılmaktadır. Bu dönemlerde yem
fabrikalarından temin edilen karma yemlerde kullanılmaktadır.
14
ERZURUM İLİ YEM BİTKİLERİ ÜRETİMİ
Erzurum’da Toplam Ekilen Alan
Erzurum ilinde toplam ekilen alan arpa, fiğ, korunga, mısır, tritkale, üçgül, yonca ve yulaf için
incelendiğinde 2016 yılında belirtilen yem bitkileri özelinde 1.089.792 dekar dikim yapıldığı
görülmektedir. Bu miktar 2012 yılında 1178551 dekardır.
Toplam Ekilen alan (dekar)
Yem Bitkileri 2012 2013 2014 2015 2016

Arpa (Diğer) 376954 354257 313188 318759 304254
Fiğ (Dane) 7465 808 — — —
Fiğ (Diğer ) (Dane) — — 3360 3160 3160
Fiğ (Diğer) (Yeşil Ot) — — 124209 122011 130792
Korunga (Yeşil Ot) 288714 275726 275384 240365 238587
Mısır (Silajlık) 14865 24760 25991 22459 21612
Tritikale (Dane) 4800 4853 3684 3134 3804
Üçgül (Yeşil Ot) 24 100 100 — —
Yonca (Yeşil Ot) 473662 396264 407678 371152 344004
Yulaf (Dane) 300 1218 11721 5800 4706
Yulaf (Yeşil Ot) 11767 19659 20064 29299 38873
Erzurum’da Toplam Hasat Edilen Alan

Erzurum ilinde toplam hasat edilen alan arpa, fiğ, korunga, mısır, tritkale, üçgül, yonca ve
yulaf için incelendiğinde 2016 yılında belirtilen yem bitkileri özelinde 1089792 dekar hasat
yapıldığı görülmektedir. Bu rakam ekilen alan ile birebir örtüşmektedir. 2012 yılı için
incelendiğinde ise toplam hasat edilen alan 1170338 dekardır. 2012 yılında ekilen alan ile
kıyaslandığında belirtilen miktar 8213 dekar kadar daha azdır.
Toplam Hasat edilen alan (dekar)
Yem Bitkileri 2012 2013 2014 2015 2016

Arpa (Diğer) 376954 354257 311589 318759 304254
Fiğ (Dane) 7396 808 — — —
Fiğ (Diğer ) (Dane) — — 3260 3160 3160
Korunga (Yeşil Ot) 286015 274491 273884 240115 238587
Mısır (Silajlık) 13965 24760 25991 22459 21612
Tritikale (Dane) 4800 4853 3598 3124 3804
Üçgül (Yeşil Ot) 24 100 100 — —
Yonca (Yeşil Ot) 469227 396264 405453 371152 344004
Yulaf (Dane) 300 1218 11721 5800 4706
Yulaf (Yeşil Ot) 11657 19659 20064 29299 38873
15
Erzurum’da Toplam Üretim
Erzurum ilinde toplam üretilen yem bitkisi miktarı arpa, fiğ, korunga, mısır, tritkale, üçgül,
yonca ve yulaf için incelendiğinde 2016 yılında belirtilen yem bitkileri özelinde 1.563.615 ton
üretim yapıldığı görülmektedir. Bu miktar 2012 yılında 1.142.611 tondur.
Toplam Üretim (ton)
Yem Bitkileri 2012 2013 2014 2015 2016

Arpa (Diğer) 57322 78714 66094 65260 61517
Fiğ (Dane) 763 153 — — —
Fiğ (Diğer ) (Dane) — — 799 767 765
Korunga (Yeşil Ot) 276448 393222 372170 341603 349168
Mısır (Silajlık) 50939 106852 112404 95233 91944
Tritikale (Dane) 1193 1395 992 826 1154
Üçgül (Yeşil Ot) 50 150 100 — —
Yonca (Yeşil Ot) 745196 934647 817809 778304 751245
Yulaf (Dane) 28 138 1362 820 629
Yulaf (Yeşil Ot) 10672 35079 35469 52885 75755
Erzurum’da Toplam Verim

Erzurum ilinde yem bitkileri üretiminde toplam verim arpa, fiğ, korunga, mısır, tritkale, üçgül,
yonca ve yulaf için incelendiğinde 2016 yılında belirtilen yem bitkileri özelinde dekar başına
elde edilen yem bitkisi ortalaması 1389 kg’dır. Yem bitkisinin cinsine göre ortalama
değişkenlik göstermektedir. 2012 yılı ortalama toplam verim incelendiğinde ise dekar başına
ortalamanın 1088,78 kg olduğu görülmektedir.
Toplam Verim (kg/da)
Yem Bitkileri 2012 2013 2014 2015 2016

Arpa (Diğer) 152 222 212 205 202
Fiğ (Dane) 103 189 — — —
Fiğ (Diğer ) (Dane) — — 245 243 242
Korunga (Yeşil Ot) 967 1433 1359 1423 1463
Mısır (Silajlık) 3648 4316 4325 4240 4254
Tritikale (Dane) 249 287 276 264 303
Üçgül (Yeşil Ot) 2083 1500 1000 — —
Yonca (Yeşil Ot) 1588 2359 2017 2097 2184
Yulaf (Dane) 93 113 116 141 134
Yulaf (Yeşil Ot) 916 1784 1768 1805 1949
16
Bölüm 12: Büyükbaş ve Küçükbaş
Hayvan Irkları, Yaş ve Cinsiyete
Göre Adlandırılmaları
BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN IRKLARI, YAŞ VE CİNSİYETE GÖRE
ADLANDIRILMALARI
BÜYÜKBAŞ
Manda
Camış: Asya mandası, Türkçede camız,

camış, kömüş ya da dombay gibi adlar ile
anılmaktadır. Boynuzlugiller familyasının
sığırlar alt familyasına ait bir türdür. Sığıra
göre daha geç gelişen bir hayvandır ve
gelişimleri 6. yaşlarına kadar devam eder,
ömürleri 30 yıla yakındır. Değişik çevre
koşullarına uyum kabiliyeti olan ve verimi
yüksek bir hayvandır. Bataklık ve sazlık
meralarda, ucuz kaba yemlerin bulunduğu
bölgelerde manda yetiştirmenin ekonomik
olduğu tespit edilmiştir.
Gırdan: Manda boğası yani erkek manda

anlamına gelmektedir. Erkek mandalar 20-
21 aydan sonra boğa olarak 5-6 yaşa kadar
kullanılabilirler. Boğaların damızlıkta kalma
yaşı ise 2 ile 15 yıldır.
Dombey: Mandanın dişisine denmektedir.

13-14 aylıkken cinsi olgunluğa ulaştığı için
22-24 aylıkken tohumlanabilmektedirler.
1
Malak: Manda yavrusu anlamına
gelmektedir. Malağın canlı ağırlığının %10’u
kadar süt içmesi gerekmektedir. 8-10 günlük
iken de geviş getirmeye başlayabildikleri
için 10. günden itibaren karma yem ile
kuru/yaş ot yiyebilmektedirler.
Sığır
Buzağı: Henüz sütten kesilmemiş sığır

yavrusu anlamına gelmektedir. Bir süt sığırı
işletmesinin gelirinin yaklaşık %40’ını
buzağılardan sağladığı kabul edilmektedir.
Bu nedenle buzağı ölümlerine bağlı
ekonomik kayıpların önüne geçmenin yanı
sıra iyi bir buzağı dönemi geçirmemiş sığırın
da verimi düşük olacağı için bu dönemdeki
beslenmelerine dikkat edilmesi büyük önem
taşımaktadır.
Dana: Altı aylıktan bir yaşına kadar olan dişi

ve erkek sığır yavrularına dana
denmektedir. Süt danası ise 5 aylığa kadar
olan ve sadece sütle beslenmiş buzağıya
verilen isimdir.
Mozik: 1 yaşındaki erkek danaya verilen

isimdir.
2
Düve: 1 ila 2,5 yaş arasında henüz doğum
yapmamış ve gebe kalma sürecine kadar
dişi sığıra düve denmektedir. Düvelerin bu
süreçte beslenmesi oldukça önemlidir.
Çünkü sonraki dönemlerdeki süt ve döl
verimliliklerini düve dönemindeki
beslenmeleri doğrudan etkilemektedir.
Tosun: Dana kategorisinden yeni çıkmış, 1

yıllıktan babalık dönemine (genelde 15 aylık
ve 2 yaş arası) kadar sığırın erkeğine tosun
denmektedir.
İnek: 2 yaş ve üzerinde olan, yavrulamış ve

düvelikten çıkmış dişi sığıra denilmektedir.
Boğa: 2 yaş ve üzerinde olan, tosunluktan

çıkmış erkek sığıra denilmektedir.
Öküz: Kısırlaştırılmış (kastre ya da iğdiş

edilmiş) erkek sığırdır. Çift sürmekte, kağnı
ve arabada kullanılır. Aynı zamanda etinden
ve derisinden de faydalanılmaktadır.
3
KÜÇÜKBAŞ
Koyun
Kuzu: Koyunun bir yaşına kadar olan dişi

ve erkek yavrusuna denmektedir. Süt
kuzuları 1-2 aylıkken kesilmektedir.
Ağırlıkları ise 7 ila 15 kg arasında
değişmektedir. Erkek ve dişi kuzu eti
arasında lezzet olarak bir farklılık
bulunmamaktadır.
Toklu: Bir yıllık dişi ve erkek kuzuya

denmektedir.
Şişek: İki yaşındaki dişi ve erkek koyuna

denmektedir. Kuzulama dönemine girmiş ya
da kuzulamış koyun anlamına gelmektedir.
Öveç: İki-üç yaşındaki erkek koyun

anlamına gelmektedir.
Marya: Beş yaşından büyük ve damızlıktan

çıkarılmış dişi koyun anlamına gelmektedir.
4
Koç: Damızlık erkek koyun anlamına
gelmektedir.
Yapağı: Koyun ve kuzudan ilkbaharda

kırkılan tüye denmektedir.
Yün: Kışın koyundan kırkılan tüy anlamına

gelmektedir.
Oğlak: Yavru dişi ve erkek keçi anlamına

gelmektedir.
Çebiç: Henüz keçi denilemeyecek kadar

küçük olan, bir yaşındaki keçi yavrusuna
denilmektedir.
5
Gezdan: Bir yaşından iki yaşına kadar olan
ve doğurmayan dişi keçi anlamına
gelmektedir.
Erkeç: Üç yaşından büyük ve

kısırlaştırılmış (kastre edilmiş) erkek keçiye
denmektedir.
Teke: Bir yaşından büyük erkek keçi

anlamına gelmektedir.
Kıl Keçisi (Kara Keçi): Türkiye keçi

varlığının önemli bir kısmını
oluşturmaktadır, genellikle siyah olmakla
birlikte diğer renklerde de görülebilir. Erkek
ve dişileri genellikle boynuzludur. Yetersiz
beslenme ve her türlü iklim şartlarına uyum
gösterebilen dayanıklı bir ırktır.
Tiftik Keçisi (Ankara Keçisi): Türkiye’de

en çok yetiştirilen ikinci keçi ırkıdır. Esas
elde edilen ürünü olan tiftik, tekstil sanayii
için önemli bir hammadde niteliğindedir.
6
HAYVAN IRKLARI
BÜYÜKBAŞ
Yerli Irklar Melez Irklar Kültür Irklar
o Doğu Anadolu Kırmızısı Süt ırkı melezler; Sütçü kültür ırkı;
o Güney Doğu Anadolu Kırmızısı
o Holştayn Melezi o Holştayn (Siyah Alaca)
o Boz Irk
o Jersey
o Yerli Kara Kombine verimi melezler;
o Zavot Kombine verimi kültür ırkları;
o Simental Melezi
o Yerli Güney Sarısı o Esmer ( Montafon) Melezi o Simental (Kırmızı Alaca, Sarı
Etçi Melezler; Alaca)
o Esmer (Montafon - İsviçre
o Limuzin Melezi
o Şarole melezi Esmeri)
o Angus melezi
Etçi Kültür Irkları;
o Hereford melezi
o Türk Siyah Alacası o Limuzin
o Charollais (Şarole)
o Angus
o Hereford
o Belçika Mavisi
o Brangus
7
KÜÇÜKBAŞ - KOYUN
Melez Irklar Kültür Irklar
Yerli Irklar
o Akkaraman o Anadolu Merinosu o Romanov
o Morkaraman o Karacabey Merinosu o Dorper
o Dağlıç o Tahirova o Ile de France
o İvesi o Malya o Suffolk
o Kıvırcık o Karya
o Karayaka o Bandırma Koyunu
o Sakız o Menemen Koyunu
o Gökçeada o Orta Anadolu Merinosu
o Tuj o Polatlı
o Karagül o Acıpayam
o Hemşin o Ramlıç
o Güney Karaman o Bafra
o Pırıt o Kapıdağ Koyunu
o Kamakuyruk
o Herik
o Ödemiş
o Kangal Akkaraman
o Norduz
o Çine Çaparı
o Şavak Akkaramanı
o Koçeri
o Karakaş
o Eşme
o Zom –sadece günaydoğu
Anadolu bölgesinde
o Pırlak
o Hamdani- konyada var
KÜÇÜKBAŞ - KEÇİ
Yerli Irklar Melez Irklar Kültür Irklar
o Kıl Keçisi (Kara Keçi) o Akkeçi o Saanen Keçisi
o Ankara Keçisi (Tiftik Keçisi) o Türk Saaneni (Zana) o Damaskus Keçisi (Şam Keçisi)
o Kilis Keçisi o Balcalı Keçisi o Alpin
o Malta Keçisi (Maltız) o Toros Keçisi o Toggenburg
o Norduz Keçisi o Boer
o Honamlı Keçisi
o İspir Keçisi
o Kaçkar Keçisi
o Abaza Keçisi
o Gürcü (Osmanlı) Keçisi
8
HAYVAN ÜRÜNLERİ
Süt ve Süt Et ve Et
Deri
Ürünleri Ürünleri
Kemik ve Kan,
Sakatat Gübre
Unu/ Jelatini
Boynuz ve
Tırnak
9
KAYNAKÇA
Et ve Süt Kurumu: http://www.esk.gov.tr/
İstanbul İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü: https://istanbul.tarim.gov.tr/
Kelimeler.: https://kelimeler.gen.tr
Sözce: http://www.sozce.com
Türk Dil Kurum:. http://www.tdk.gov.tr
Türkçe Bilgi: https://www.turkcebilgi.com
10
Bölüm 13: Ulusal Fiyatlar
İÇİNDEKİLER

1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
TABLOLAR
ŞEKİLER
ULUSAL FİYATLAR
CANLI HAYVAN
BÜYÜKBAŞ HAYVAN FİYATLARI
TÜİK 2005-2016 dönemi yıllık büyükbaş hayvan fiyatları verileri incelendiğinde büyükbaş
canlı hayvan fiyatlarında sürekli bir değişim görülmektedir.
İncelenen dönem içerisinde bütün ırklarda en yüksek canlı büyükbaş hayvan fiyatları manda
hariç 2011 yılında gözlemlenmektedir. 2005 ve 2011 yılları arasında artış gösteren fiyatlar
2011 yılı itibari ile düşüşe geçmiştir. 2014 yılı itibari ile tekrardan fiyatlarda bir artış
yaşanmıştır.
Büyükbaş canlı hayvan ırkları arasında en pahalı olan kültür sığırıdır. Kültür sığırını, kültür
melezi sığır devamında manda ve yerli sığır takip etmektedir. En ucuz büyükbaş hayvan
fiyatı dönem dönem değişkenlik gösterse de yerli danada görülmektedir.
2016 yılı verileri incelendiğinde kültür sığırı 5.161 TL/Baş iken kültür melezi sığırı 4.015
TL/Baş’tır. Manda 3.532 TL/Baş ve yerli sığır 3.126 TL/Baş’dır. TÜİK’ten elde edilen verilerde
2016 yılı için kültür dana, kültür melezi dana, yerli dana ve manda yavrusu fiyatlarına
ulaşılamamıştır.
Tablo 1.1’de Büyükbaş hayvan fiyatları (TL/Baş) verilmiştir.
Şekil 1.1’de Büyükbaş hayvan fiyatları (TL/Baş) dağılımı grafik üzerinden gösterilmiştir.
8
Tablo 1.1. Büyükbaş Hayvan Fiyatları (TL/Baş)
BÜYÜKBAŞ 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
SIĞIR
Sığır(Kültür) 1.949 2.110 2.297 2.390 2.534 3.891 4.614 4.251 3.475 3.379 4.134 5.161
Sığır(Kültür melezi 1.481 1.580 1.767 1.833 2.028 3.091 3.623 3.281 2.614 2.636 3.203 4.015
Sığır(Yerli) 994 1.072 1.163 1.197 1.391 2.258 2.580 2.383 1.944 2.024 2.474 3.126
Dana(Kültür) 943 998 1.062 1.165 1.280 1.937 2.260 2.092 1.929 - - -
Dana(Kültür melezi) 744 788 868 908 1.045 1.601 1.856 1.682 1.353 - - -
Dana(Yerli) 537 557 593 628 725 1.146 1.680 1.603 1.488 - - -
MANDA
Manda 1.175 1.267 1.371 1.471 1.722 2.490 2.955 3.083 2.406 2.467 2.795 3.532
Manda yavrusu 609 643 697 749 868 1.200 1.486 1.527 1.432 - - -
*TÜİK
9
Şekil 1.1. Büyükbaş Hayvan Fiyatları (TL/Baş) Dağılım Grafiği
Object 204
10
KÜÇÜKBAŞ HAYVAN FİYATLARI
TÜİK 2005-2016 dönemi yıllık küçükbaş hayvan fiyatları verileri incelendiğinde trend eğrisi
küçükbaş canlı hayvan fiyatlarında genel seyirde bir artış yaşandığı görülmektedir.
İncelenen dönem içerisinde bütün ırklarda en yüksek canlı büyükbaş hayvan fiyatları 2016
yılında gözlemlenmektedir.
Büyükbaş canlı hayvan ırkları arasında en pahalı olan merinos koyunudur. Merinos
koyununu, yerli koyun devamında kıl keçisi ve merinos kuzusu takip etmektedir. En ucuz
büyükbaş hayvan fiyatı tiftik keçisi oğlağıdır görülmektedir.
2016 yılı verileri incelendiğinde merinos koyunu 687 TL/Baş iken yerli koyun 539 TL/Baş’tır.
Kıl keçisi 503 TL/Baş ve merinos kuzusu 481 TL/Baş’dır.
Tablo 1.2’de Küçükbaş hayvan fiyatları (TL/Baş) verilmiştir.
Şekil 1.2’de Küçükbaş hayvan fiyatları (TL/Baş) dağılımı grafik üzerinden gösterilmiştir.
11
Tablo 1.2. Küçükbaş Hayvan Fiyatları (TL/Baş)
KÜÇÜKBAŞ 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
KOYUN
Koyun(Merinos) 228 232 258 264 304 455 573 576 605 552 598 687
Koyun(Yerli) 203 203 210 219 275 449 541 517 487 432 463 539
Kuzu(Merinos) 128 130 145 178 210 334 396 412 417 398 421 481
Kuzu(Yerli) 101 103 113 145 187 311 371 357 338 337 371 430
KIL KEÇİSİ
Kıl keçisi 147 150 168 180 233 385 470 470 463 426 450 503
Kıl keçisi oğlağı 79 80 87 112 143 245 304 301 292 280 306 346
TİFTİK KEÇİSİ
Tiftik keçisi 153 154 165 180 221 303 395 391 356 361 364 449
Tiftik keçisi oğlağı 87 87 92 108 134 198 268 269 271 260 270 301
12
Şekil 1.2. Küçükbaş Hayvan Fiyatları (TL/Baş) Dağılım Grafiği
Object 206
13
ET
BÜYÜKBAŞ KÜÇÜKBAŞ ET FİYATLARI
TÜİK 2005-2016 dönemi yıllık büyükbaş ve küçükbaş et fiyatları verileri incelendiğinde 2005
ve 2016 yılları arasında net bir artış yaşandığı görülmektedir.
İncelenen dönem içerisinde büyükbaş ve küçükbaşta en yüksek et fiyatları 2016 yılında

gözlemlenmektedir.
Büyükbaş ve küçükbaş et fiyatları arasında zaman zaman değişkenlik gösterse de en pahalı

olan et koyu etidir. 2016 yılında sığır eti fiyatı koyun eti fiyatını geçerek ilk sırayı almıştır.
2006 yılına kadar rastlanan tiftik keçisi eti 2007 yılı itibari ile görülmemektedir. Büyükbaş ve
küçükbaş hayvan eti fiyatları arasında manda etinin 2015 yılına kadar en ucuz olduğu
görülmektedir.
2016 yılı verileri incelendiğinde sığır eti kilogram fiyatı 25,03 TL iken koyu eti kilogram
fiyatının 24,24 TL’dir. Manda eti kilogram fiyatı 22,69 TL ve kıl keçisi eti kilogram fiyatı 22,22
TL olarak tespit edilmiştir.
Et kilogram fiyatı yanı sıra etin perakende satış fiyatları da incelenmiştir. ESK’dan elde edilen
et ürünleri perakende kilogram satış fiyatları incelendiğinde ise en pahalı ürünün ekstra
pastırma dilimi olduğu görülmektedir. Bunu dana biftek stragonof takip etmektedir.
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan eti perakende fiyatlarını karşılaştıracak olursak dana pirzola
50 TL iken koyun pirzolanın 28,50 TL olduğu ve kuzu pirzolanın ise 48 TL olduğu
görülmektedir. Bir başka ürün çeşidinde kıyaslama yapılacak olunursa; dana şiş 38 TL iken
koyun but şiş 26,74 TL ve kuzu but şiş 40,82 TL’dir.
Tablo 1.3’de Büyükbaş ve küçükbaş hayvan et fiyatları (TL/Kg) verilmiştir.
Şekil 1.13’de Büyükbaş ve küçükbaş hayvan et fiyatları (TL/Kg) dağılımı grafik üzerinden
gösterilmiştir.
Tablo 1.4’de Et ürünleri perakende satış fiyatları (TL/Kg) verilmiştir.
14
Tablo 1.3. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan et fiyatları (TL/Kg)
200
HAYVANSAL ÜRÜNLER/ ET 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
5
10,1 10,5 11,1 13,2 18,9 20,3 19,6 18,1 18,2 20,7 24,2
Koyun eti 9,57
2 0 3 7 3 6 4 4 8 2 4
10,0 12,5 18,3 18,8 18,7 17,0 17,0 18,8 22,2

Kıl keçisi eti 9,07 9,53 9,30
7 7 2 7 8 0 0 5 2
Tiftik keçisi eti 8,74 9,97 - - - - - - - - - -
10,2 11,1 11,7 13,4 18,4 18,5 17,5 15,8 17,1 21,1 25,0
Sığır eti 9,56
9 6 2 1 1 4 1 3 0 4 3
10,4 11,2 16,6 16,8 15,9 15,5 15,2 19,1 22,6

Manda eti 8,44 9,57 8,83
0 9 5 0 7 7 5 7 9
*TÜİK
15
Şekil 1.3. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan et fiyatları (TL/Kg) Dağılım Grafiği
Object 208
16
Tablo 1.4. Et ürünleri perakende satış fiyatları (TL/Kg)
ÜRÜN ADI SATIŞ FİYATI( ₺ )

DANA KIYMA 28,75
DANA KUŞBAŞI 31,00
DANA BİFTEK-ROSTO 36,00
DANA PİRZOLA 50,00
DANA KONTRFİLE 50,00
DANA BONFİLE 65,00
DANA BİFTEK STRAGONOF 38,00
DANA BİFTEK SOTE 38,00
DANA GULAŞ 38,00
DANA ŞİŞ 38,00
ISIL İŞLEM GÖRMÜŞ SUCUK (ACISIZ) 35,65
ISIL İŞLEM GÖRMÜŞ SUCUK (ACILI) 35,65
TÜRK SUCUK 39,80
SOSİS 29,35
FISTIKLI SALAM 30,40
MACAR SALAM 29,15
PASTIRMA 63,95
EKSTRA PASTIRMA 68,50
PASTIRMA DİLİMLİ 65,95
EKSTRA PASTIRMA DİLİMLİ 73,50
JÖLE İŞKEMBE 16,80
FÜME DİL 38,85
GÖVDE KOYUN 21,50
KOYUN BUT 23,25
KOYUN KOL 22,00
KOYUN GERDAN 19,50
KOYUN PİRZOLA 28,50
KOYUN GÜVEÇ (KABURGA) 18,00
KOYUN BUT ŞİŞ 26,74
KOYUN BUT FIRIN 25,00
KOYUN BUT KÜLBASTI 26,74
GÖVDE KUZU ETİ (KUYRUKSUZ) 28,00
KUZU ÇATAL BUT 32,00
KUZU KOL 29,50
*ESK
17
Tablo 1.4. Et ürünleri perakende satış fiyatları (TL/Kg) (Devam)
ÜRÜN ADI SATIŞ FİYATI( ₺ )

KUZU GERDAN 27,00
KUZU GÜVEÇ 26,00
KUZU PİRZOLA 48,00
KUZU BUT FIRIN 36,92
KUZU KOL KUŞBAŞI KEMİKSİZ 40,82
KUZU BEYTİ-KIYMA 43,13
KUZU BUT KÜLBASTI 43,13
KUZU BUT ŞİŞ 43,13
KUZU ÇORBALIK KEMİK 4,50
GÖVDE TOKLU 27,00
TOKLU BUT 29,50
TOKLU KOL 27,00
TOKLU PİRZOLA 40,00
TOKLU GERDAN 24,50
TOKLU GÜVEÇ (KABURGA) 23,50
TOKLU BUT ŞİŞ 33,40
TOKLU BUT FIRIN 28,70
TOKLU BUT KÜLBASTI 33,40
KUYRUK YAĞI 16,20
*ESK
18
SÜT
BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SÜT FİYATLARI
TÜİK 2005-2016 dönemi yıllık büyükbaş ve küçükbaş süt fiyatları verileri incelendiğinde 2005
ve 2016 yılları arasında net bir artış yaşandığı görülmektedir.
İncelenen dönem içerisinde büyükbaş ve küçükbaşta en yüksek süt fiyatları 2016 yılında
gözlemlenmektedir.
Büyükbaş ve küçükbaş süt fiyatları arasında 2007 yılı itibari ile de en pahalı olan süt manda
sütüdür. 2007 yılına kadar rastlanan tiftik keçisi sütü 2008 yılı itibari ile görülmemektedir.
Büyükbaş ve küçükbaş hayvan sütü fiyatları arasında inek sütünün en ucuz olduğu
görülmektedir.
2016 yılı verileri incelendiğinde manda sütü litre fiyatı 3,56 TL iken koyun sütü litre fiyatının
2,24 TL’dir. Kıl keçisi sütü litre fiyatı 2,27 TL ve inek sütü litre fiyatı 1,15 TL olarak tespit
edilmiştir.
Süt kilogram fiyatı yanı sıra Ulusal Süt Konseyi çiğ süt fiyatlarının dönemlik değişimi de
incelenmiştir. Ulusal Süt Konseyi’nin 2018 yılı 1 Ocak- 28 Şubat dönemi için duyurduğu litre
süt fiyatı 1.4 TL’dir. 2017 yılı incelendiğinde 3 periyoda bölündüğü görülmektedir. Çiğ süt litre
fiyatı 1 Ocak – 31Temmuz dönemi için 1,21 TL/ Litre, 1 Ağustos – 30 Eylül dönemi için 1,3
TL/ Litre ve 1 Ekim – 31 Aralık dönemi için 1,4 TL/ Litre şeklinde belirlenmiştir.
Tablo 1.5’de Büyükbaş ve küçükbaş hayvan süt fiyatları (TL/Litre) verilmiştir.
Şekil 1.4’de Büyükbaş ve küçükbaş hayvan et fiyatları (TL/Litre)dağılımı grafik üzerinden

gösterilmiştir.
Tablo 1.6’de Ulusal çiğ süt fiyatları (TL/Litre) verilmiştir.
19
Tablo 1.5. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan süt fiyatları (TL/Litre)
HAYVANSAL ÜRÜNLER/ SÜT 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Koyun sütü 0,76 0,87 0,94 1,06 1,17 1,29 1,40 1,48 1,69 1,82 2,01 2,24
Kıl keçisi sütü 0,76 0,86 0,96 1,09 1,14 1,36 1,45 1,56 1,65 1,70 1,89 2,27
Tiftik keçisi sütü 0,86 0,89 1,00 - - - - - - - - -
İnek sütü 0,63 0,71 0,72 0,80 0,79 0,91 0,80 0,89 0,93 1,04 1,16 1,15
Manda sütü 0,65 0,73 0,73 1,22 1,58 1,79 1,77 2,02 2,40 2,59 3,17 3,56
*TÜİK
Şekil 1.4.
20
Şekil 1.4. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan süt fiyatları (TL/Litre) Dağılım Grafiği
Object 210
21
Tablo 1.6. Ulusal Çiğ Süt Fiyatları (TL/Litre)
Döneml Fiyat Fiyat Döneml Fiyat Döneml Fiyat Döneml Fiyat Döneml Fiyat Döneml Fiyat Döneml Fiyat
Dönemle
er – (TL/Litr (TL/Litr er – (TL/Litr er – (TL/Litr er – (TL/Litr er – (TL/Litr er – (TL/Litr er – (TL/Litr
r – 2017
2018 e) e) 2016 e) 2015 e) 2014 e) 2013 e) 2012 e) 2011 e)
Ocak –
Şubat –
1 Ocak – Ocak – Ocak –
1 Ocak – 1 Ocak – 1 Ocak – 1 Ocak – Mart –
1,4 31Temmu 1,21 1,15 1,15 1 Şubat – 0,9 0,8 Şubat – 0,735
28 Şubat 30 Eylül 31 Mart 31 Ocak Nisan –
z Mart Mart
Mayıs –
Haziran
1 Nisan 1 Temmuz
1 Şubat Nisan –
1Ağustos 1 Ekim – – Ağustos –
1,3 1,15 1,15 -30Hazir 1,05 1 0,8 Mayıs – 0,64
– 30 Eylül 31 Aralık 30Hazira – Ağustos
an Haziran
n 31Aralık – Eylül
1Temmu 1Temmu Ekim – Temmuz
1 Ekim –
1,4 z – 30 1,15 z– 1,15 Kasım – 0,90 – 0,64
31 Aralık
Eylül 31Aralık Aralık Ağustos
1 Ekim – 1 Eylül –
1,15 0,74
31 Aralık 14 Ekim
15 Ekim
– 31 0,8
Aralık
*Ulusal Süt Konseyi
18
Bölüm 14: Sektörel Paydaşlar ve
Faaliyetleri
SEKTÖR PAYDAŞLARI VE SEKTÖRE YÖNELİK FAALİYETLERİ
1. Küresel Ölçekte Faaliyet Gösteren Kurum ve Kuruluşlar
Açlığı yok etmek ve beslenme şartlarını iyileştirmek

amacıyla 1943’te kurulmuştur. 1946’ da Birleşmiş Milletler’
in uzmanlık kuruluşu haline gelen bir örgütüdür. Dünyadaki
Birleşmiş Milletler Gıda ve
tarımsal ürünlerin üretimi, tüketimi, ticareti ve depolanması,
Tarım Örgütü
tabii kaynakların geliştirilmesi, ağaçlandırma gibi konularda
danışmanlık yapmakta, istatistikler tutmakta ve bültenler
yayınlamaktadır. Merkezi Roma’dadır. 1960’lardan sonra
çalışmalarını daha çok tarım ürünlerinin geliştirilmesi ve
protein eksikliğinin giderilmesi konularında
yoğunlaştırmıştır. Hayvancılık alanındaki çalışmalarını daha
çok ‘’Tarım ve Tüketici Korunması’’ dairesi altındaki
‘’Hayvan Üretimi ve Sağlığı Şubesi’’ gerçekleştirmektedir.
AB Komisyonu Tarım ve AB Komisyonu’nun, Avrupa çapındaki tarım ve kırsal
Kırsal Kalkınma Genel kalkınma politikalarını belirleyen kuruluşudur. Birliğin
Müdürlüğü 2006’da yürürlüğe giren Ortak Tarım Politikasını (CAP)
gerçekleştirmekle sorumlu olan kuruluştur. Bu politika
uyarınca birlik ülkelerine yapılacak destekleri ve
uygulanacak politikaları düzenler.
IDF, dünya genelindeki 1.200’den fazla uzmanı ile süt

zincirinin tüm halkalarına bilimsel ve teknik konularda
danışmanlık sağlamaktadır. Federasyon tarafından çalışma
International Dairy gerçekleştirilen alanlar; beslenme ve sağlık, gıda
Federation (FIL-IDF) / standartları, analiz ve örnekleme yöntemleri, hayvan sağlığı
Uluslararası Süt ve refahı, gıda güvenliği ve hijyen, çiftlik yönetimi, çevre, süt
Federasyonu bilim ve teknolojisi, süt Politikaları ve ekonomisi ve

pazarlama şeklindedir. Federasyonun 53 ülkede ve Orta
Afrika’da yer alan 7 ülkenin oluşturduğu birlik bünyesinde
ulusal komiteleri bulunmaktadır. Uluslararası Süt
Federasyonunun Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesinde
temsilciliği bulunmaktadır.
1
European Dairy EDA, 21 AB üyesi Avrupa ülkesinde bulunan süt derneği ve
Association (EDA) / birliğinin üyeliğinde kurulmuş olup, Avrupa’nın süt
Avrupa Süt Birliği konusundaki çıkarlarını uluslararası arenada korumayı
amaçlamaktadır. Ülkemizde birlik üyesi herhangi bir kuruluş
bulunmamaktadır.3
Kuruluş tarihi 12 Haziran 1954’tür. Merkezi Roma’ da

bulunur. Şap hastalığı bütün çift tırnaklı hayvanların duyarlı
olduğu çok bulaşıcı ve tehlikeli bir hastalıktır. Hastalığın
doğrudan sebep olduğu ekonomik kayıplar özellikle süt ve
Şap Hastalığı Avrupa et veriminde düşme, genç hayvan ölümleri, üreme
Komisyonu (EUFMD) performansında düşmedir. EUFMD, Avrupa Bölgesinde Şap
hastalığını önlemek için Avrupa Komisyonu Sağlık ve Gıda
Güvenliği Genel Müdürlüğü (DG-SANTE), FAO ve Dünya
Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) ile koordineli olarak Sınırı
Aşan Hayvan Hastalıkları Küresel Çerçevesi (GFTADs)
altında hareket eden, şu anda 37 üye ülkesi bulunan ve
Şap hastalığını kontrol etmek isteyen ülkelere destek veren
bir kuruluştur.4
Uluslararası Tarımsal BM bünyesinde uzmanlık kuruluşu olarak yer alan ve özel
Kalkınma Fonu anlaşmalar ile BM’ye bağlı bulunan bir kuruluştur.
Gelişmekte olan ülkelerde açlık ve kırsal alanda yoksullukla
mücadele için gıda üretiminin, yeni iş ve gelir imkanlarının
arttırılarak kırsal kalkınmanın sağlanması amacını taşır.5
EUROFISH, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü

Orta ve Doğu Avrupa’da
tarafından 1970’lerin sonunda oluşturulan bir iletişim ağı
Balıkçılığın Geliştirilmesi
olan FISH INFO Network’ ün bir parçasıdır. Özellikle
Örgütü
gelişmekte olan ülkelere balıkçılık sektörüyle ilgili konularda
yardımcı olma amacıyla kurulan FISH INFO Network, özel
sektör ve hükümetlere destek sağlamaktadır. 6
Dünya Hayvan Sağlığı Dünya çapında hayvan sağlığının, refahının ve veteriner
Örgütü (OIE) halk sağlığının geliştirilmesi, hayvan hastalıklarının durumu
3 Şanlıurfa Büyükbaş Hayvancılık ve Hayvansal Gıda Ürünleri Kümelenme Yol Haritası, s.31,32
4 AB ve Tarım Alanında Faaliyet Gösteren Uluslararası Kuruluşlar (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) , s.42
5 Şanlıurfa Büyükbaş Hayvancılık ve Hayvansal Gıda Ürünleri Kümelenme Yol Haritası, s.70
6 Küresel ve Bölgesel Uluslararası Kuruluşlar (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) 2013, s.88
2
üzerine gerçek zamanda, güvenilir bilginin paylaşılması,
veteriner hekimliğe ait bilimsel bilgilerin toplanması, analiz
edilmesi ve yayılması ve hayvan hastalıklarının daha iyi
kontrol altına alınması için uluslararası dayanışmanın
geliştirilmesi ana amaçlarıdır. Kuruluş tarihi 25 Ocak
1924’tür7.
UNDP Birleşmiş Milletlerin küresel kalkınma ağı olan BM Kalkınma
Programı (UNDP), insanlara bilgi, deneyim ve daha iyi bir
yaşam kurmaları için kaynak ulaştıran ve değişimi savunan
bir kuruluş. UNDP, 177 ülke ve bölgede, çeşitli ortakları ile
birlikte, toplumlara kendi buldukları çözümlerde yardımcı
olarak, onların ulusal ve küresel kalkınma çabalarına
destek veriyor.8
Uluslararası Organik Tarım Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu dünya

Hareketleri Federasyonu çapında organik tarım hareketini kapsayan, 108 ülkede 750
IFOAM üye örgütü yöneten bir şemsiye organizasyonudur.
Japan International Japon Hükümetinin iki taraflı ODA ajansıdır. JICA'nın

Cooperation Agency JICA Türkiye'de iki faaliyet alanı vardır. Teknik işbirliği, kalkınma
kredisi ve yatırım. JICA'nın üzerinde çalıştığı konular barış
tesisinden sürdürülebilir sosyo-ekonomik büyümeye kadar
uzanmaktadır. JICA’nın merkezi Tokyo’dadır ve Japonya’da
15 yurtiçi merkezi vardır. Tüm dünyada 91 denizaşırı
ofisiyle JICA, 150’den fazla ülkede faaliyet göstermektedir.9
7 http://www.tarim.gov.tr/ABDGM/Menu/88/Dunya-Hayvan-Sagligi-Orgutu-_oie_ ( Son erişim: 24.08.2017)

8 http://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/ourwork/overview.html ( Son erişim: 24.08.2017)
9 https://www.tarim.gov.tr/BSGM/Belgeler/Uluslararas%C4%B1%20Kurulu%C5%9Flar/JICA.pdf
3
4
2. Ulusal Ölçekte Faaliyet Gösteren Kurum ve Kuruluşlar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık

Gıda ve tarım alanında; üretici ve tüketici memnuniyetini
Bakanlığı
en üst düzeyde sağlamak, Türkiye’yi bölgesinde lider,
Dünyada küresel aktör haline getirmek.
Süt sektörü ile ilgili stratejilerin ve politikaların

geliştirilmesine zemin sağlayacak Ulusal Süt Konseyi’ nin
oluşturulması amacıyla; “Ulusal Süt Konseyi Kuruluş ve
Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik” 23.09.2008 tarih
ve 27006 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
Ulusal Süt Konseyi
girmiştir. Ulusal Süt Konseyi; 5488 sayılı Tarım Kanununda
belirtilen ulusal tarım politikaları çerçevesinde çalışmalar
yapmak üzere kurulmuştur. Konsey, süt üreticilerin ve
sanayicilerin oluşturdukları birlikler, dernekler,
kooperatifler, süt ile ilgili çalışmalar yapan araştırma ve
eğitim kurumları, meslek odaları, tüketici örgütleri ile kamu
kurum ve kuruluşlarının bir araya gelmeleriyle
oluşturulmuş, tüzel kişiliği haiz bir kuruluştur. Merkezi
Ankara’dır.
Et ve Süt Kurumu, veteriner hekimlerin kontrolünde

Et ve Süt Kurumu
kasaplık hayvan alım ve kesimlerini yaparak, hijyenik
şartlarda kaliteli et üretmek için et kombinalarını faaliyete
geçirmiş ve hayvancılığın bir ticari emtia haline gelmesini
sağlayarak et ve et ürünleri üretim sanayisini
oluşturmuştur. Böylece ülke hayvancılığın geliştirilmesi ve
verimliliğinin arttırılması hedeflenmiştir.
5
Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği; 5200 sayılı
Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunun kapsamında il ve
Türkiye Kırmızı Et
ilçelerde kurulu Kırmızı Et Üretici Birliklerinin talebi ve bir
Üreticileri Merkez Birliği
araya gelmesi ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının
28.01.2008 Tarih ve 459 Sayılı onayı ile tescili yapılarak
kurulmuştur. Kırmızı Et Üretici Birlikleri en az ilçe
seviyesinde ve her ilçe de yalnızca bir tane olmak kaydıyla
kurulabilirler. Bir Üretici Birliğinin kurulabilmesi için en az
16 tarımsal üreticinin bir araya gelmiş ve yıllık
pazarlanabilecek et üretimlerinin asgari 320 ton olması
gerekmektedir.10
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı olarak
Destekleme Kurumu kurulmuştur. Kurum tarafından 2. Uygulama döneminde 22

ilde koordinatörlük kurulması ve IPARD programının
devam edecek diğer fazlarında ülkede uygulanacak süt
üreten işletmeler ile süt işleyen işletmelere yönelik %50-
%65 oranlarında hibe desteği sağlamaya yönelik
faaliyetlerini sürdürecektir.11
1951 yılında Ankara Keçisi ve tiftik ıslahı çalışmaları

Uluslararası Hayvancılık yapmak üzere Çifteler Harasına bağlı olarak kurulan
Araştırma ve Eğitim Enstitümüz, 1957 yılında doğrudan Tarım Bakanlığına
Merkezi Müdürlüğü bağlı bir Enstitü haline gelmiş ve çalıştığı konuları
genişletmiştir. Zaman içinde alt yapısını tamamlayarak
Suni Tohumlama, Embriyo Transferi, Yapağı-Tiftik ve
Hayvan Besleme laboratuvarlarını kurmuş, Sığır
Yetiştiriciliği, Koyun Yetiştiriciliği, Ankara Keçisi
Yetiştiriciliği, Tavuk Yetiştiriciliği ve Tavşan Yetiştiriciliği
konularında çalışmalarını sürdürmüştür.12
10http://www.tuketbir.org.tr/sayfa.asp?gidenID=MQ== ( Son Erişim:14.08.2017)

11 Şanlıurfa Büyükbaş Hayvancılık ve Hayvansal Gıda Ürünleri Kümelenme Yol Haritası, s.57, 58, 59.
12 http://arastirma.tarim.gov.tr/lalahanhmae/Menu/1/Kurumumuz ( Son Erişim: 13.08.2017)
6
Kamu ve özel sektör işbirliği içerisinde, sektörün
gelişmesine, üreticinin desteklenmesine, piyasada fiyat
istikrarının sağlanmasına ve tüketicilerin daha kaliteli,
sağlıklı ve güvenilir kırmızı et ve et ürünleri tüketmesine
Ulusal Kırmızı Et Konseyi katkı sağlayacak faaliyetlerde bulunmaktır.
Amaçları:
- Kişi başına düşen yıllık kırmızı et tüketiminin gelişmiş
ülkeler seviyesine yükseltilmesine destek vermek,
- Karkas et veriminin gelişmiş ülkeler seviyesine
getirilmesine katkı sağlamak,
- Kırmızı et ve et ürünlerinin ihracat içerisindeki payının
Türkiye’nin genel ihracatının %1’ine ulaştırılmasına katkı
vermek,
- Kombine ırkların ülke genelinde yaygınlaştırılmasına
katkıda bulunmak,
- Bakanlık ile işbirliği içerisinde üreticilerimizin girdi
maliyetlerini düşürecek projeleri hayata geçirmek,
- Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların karkaslarının
sınıflandırılması sisteminin hayata geçirilmesine katkı
sağlamak.
19 Ekim 1998 tarihinde kurulan ETBİR ( Kırmızı Et

Sanayicileri ve Üreticileri Birliği Derneği ) sektörün en etkin
ve önemli sivil toplum kuruluşlarındandır. Kırmızı et
sanayii, ticareti ve işletmeciliği yapan kişi ve kuruluşları bir
Kırmızı Et Sanayicileri ve
araya getirerek et ve hayvan üreticilerinin sorunlarına
Üreticileri Birliği Derneği
çözüm üretmeyi amaçladığı gibi; halkımıza sağlıklı, hijyen
koşullarda besin değeri yüksek et ve et ürünleri sunmayı
görev edinmiştir. ETBİR, yeni dönemde de üyelerimiz ve
sektörde faaliyet gösteren besiciden mamul madde
üreticilerine kadar tüm yelpazedeki paydaşlarına etkinlikler
ve yayınlarıyla hizmet edecektir. Merkezi ve yerel yönetim
birimleriyle iş birliğiyle uluslararası standartlarda, rekabet
edebilir bir ülke profili hedefimizdir.13
TOBB Türkiye Hayvancılık

Türkiye Gıda Sanayi Meclisi, TOBB Yönetim Kurulu
13 http://www.etbir.org/hakkimizda.html (Son erişim: 13.08.2017)
7
Başkan Yardımcısı Ali Kopuz’un ev sahipliğinde ve Meclis
Başkanı Necdet Buzbaş başkanlığında, İstanbul Ticaret
Sanayi Meclisi Borsası Hizmet Binasında toplandı. Gündem maddesi
kapsamında ilk olarak, Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı tarafından sektörün görüşüne açılan, Türk Gıda
Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği’nin yerine geçecek Türk
Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme
Yönetmelik Taslağı ile Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve
Sağlık Beyanları Yönetmelik Taslağı görüşüldü.14
Derneğin adı Haziran 1987’de “Süt ve Et Sanayicileri

Birliği Derneği”, Mayıs 1992’de de “Süt, Et ve Gıda
Sanayicileri ve Üreticileri Birliği Derneği” olarak
değiştirildi. 15.01.1993 tarihli bakanlar kurulu kararı ile
“Türkiye” adını da taşımaya hak kazanan derneğin adı bu
Türkiye Süt, Et, Gıda
tarihten itibaren “Türkiye Süt, Et, Gıda Sanayicileri ve
Sanayicileri ve Üreticileri
Üreticileri Birliği Derneği” oldu. SETBİR en başında
Birliği
“Türkiye’ de süt, et ve gıda sanayiinin gelişmesine katkıda
bulunmak” amacıyla kurulmuştu. Derneğin bugünkü
misyonu ise “Avrupa Birliği (AB) seviyesindeki
düzenlemeler çerçevesinde hareket ederek Türkiye et ve
süt endüstrisinin sesi olabilmek, Türkiye’de üretilen et ve
süt ürünlerinin değerini ve imajını yurt dışında
tanıtabilmek, tüm et ve süt üreticilerini, Türkiye ve AB
mevzuatı hakkında bilgilendirmek ve et ve süt
endüstrisinin koordinasyonunu sağlamak, Türkiye ve
Dünya et ve süt endüstrisinin pazar büyüklüğü ve eğilimleri
hakkında bilgi toplamak.”15
Türkiye Yem Sanayicileri
1974 yılında 1734 sayılı Yem Kanunu’nun yürürlüğe
Birliği
girmesini müteakip, yem sanayicisi 7 kişi tarafından “Yem
Sanayicileri Birliği Derneği” ismi ile kurulmuştur. 1998
yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile İsminin başına Türkiye
ibaresi alarak, “Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Derneği”
olmuştur. Birlik 15 kişilik yönetim kurulu, 3 kişilik denetim
kurulu ve 3 kişilik meslek disiplin kurulu tarafından idare
14 http://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Detay.php?rid=6854&lst=Haberler (Son Erişim:14.08.2017)

15 http://www.setbir.org.tr/setbir/tanitim/ ( Son Erişim: 13.08.2017)
8
edilmektedir. Türk Yem Sanayicisinin Sivil Toplum Örgütleri
bazında tek temsilcisi olan Türkiyem-Bir, hükümet,
bakanlıklar ve ilgili genel müdürlükler nezdinde çeşitli
girişimlerde bulunmakta ve Ülkemiz Yem Sanayicisinin tek
temsilcisi olarak muhatap kabul edilmektedir. Birliğe şu an
itibariyle 162 adet yem fabrikası üyedir, Türkiye’de üretilen
toplam karma yemin %85’i Türkiyem-Bir üyelerince
üretilmektedir. 16
Canlı Hayvan ve Et Şubesi, Sütlüce (Haliç) ' de 1954

yılında hizmete girmiş ve Haliç 'in temizleme projesi
çalışmaları nedeniyle 26 Ocak 1989 tarihinde Tuzla
İstanbul Ticaret Borsası Aydınlıköy'de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mezbahası
(İSTİB) Canlı Hayvan ve Et (İSMER) yanında işletmeye açılmıştır. Toplam olarak 132
Şubesi dönüm üzerinde kurulan Canlı Hayvan ve Et Şubesi'nde
25.680 m2 kapalı alan bulunmaktadır. Bu tesisler 15.000
adet küçükbaş, 1.500 adet büyükbaş hayvan kapasitesine
sahiptir. Canlı Hayvan ve Et Şubesi, Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı'nın "Hayvan Pazarlarının
Ruhsatlandırılması ve Denetleme Usul ve Esasları"
hakkında 2000/34 no'lu Tebliği gereği ruhsatlandırılmış
olup, bu haliyle Türkiye ve Avrupa'nın en modern ve en
büyük hayvan pazarı özelliğini taşımaktadır.17
16 http://www.yem.org.tr/Birligimiz/GenelBilgi_ve_Tarihce ( Son Erişim:13.08.2017)

17 http://www.istib.org.tr/hizmetlerimiz/canli-hayvan/1 ( Son Erişim: 13.08.2017)
9
Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği ülke
Tüm Süt, Et ve Damızlık
hayvancılığının geliştiği ve sektörleşmeye çalıştığı
Sığır Yetiştiricileri Derneği
günümüzde; işletmelerimizin sağlam alt yapı, temellerle
oluşması için kurulmuş bir dayanışma derneğidir. Verilen
ana hizmet; Tarım ve Hayvancılık sektöründe doğru,
objektif ve güncel bilgiye ulaşım hizmetidir. 18
Türk tarım sektörünün mevcut yapısının, ihtiyaçlara cevap

veremiyor hala gelmesi ve uluslararası standartlara
gelmesi için AB uyum yasaları çerçevesinde 5200 sayılı
kanun kapsamında yedi (7) kurucu süt üretici birliği bir
Süt Üreticileri Birliği araya gelerek Türkiye Tarımsal Süt Üreticileri Merkez
Birliği Merkez Birliği kurularak 2005 yılında faaliyete
başlamıştır. Türkiye genelinde 71 ilde 730 ilçede merkez
birliğimize üye 305 adet süt üreticileri birliği ve 450 bin kişi
üreticisi ile faaliyet göstermektedir. 5200 sayılı Tarımsal
Üretici Birlikleri Kanunu kapsamında kurulan SÜTBİR,
ürün kalitesini iyileştirmek, pazarlama gücü arttırmak,
üretici haklarını koruma altına alınmak ve kayıt dışı süt
üretimini engellemek gibi konulardaki sorunların çözüm
noktasında tarım ve hayvancılık sektörünün umut ışığı
olmuştur.19
Türkiye Tarım Kredi
Tarım Kredi Kooperatifleri, çalışanlarıyla birlikte, bir
Kooperatifleri
milyonun üzerindeki çiftçi ortaklarımızın tarımsal
faaliyetlerinde kullanmak üzere her türlü ihtiyaçlarını
sağlayarak üretimlerine katkıda bulunmayı, kooperatifçilik
ilkeleri çerçevesinde dayanışmayı ve Türk tarımı ile
ekonomisine hizmet etmeyi amaçlar. Çiftçilerimizin
tarımsal girdi ihtiyaçlarını karşılamak, beklentilerine kalite
ve istikrarla karşılık vermek ilk önceliğimizdir. Ortak
çiftçilerimize sahip çıkmak ve her an yanlarında olmak
görevimizdir. Hizmetlerimizin sürekliliğini sağlamak üzere,
gerekli yatırımları gerçekleştirebilmek; çiftçilerimize
kullanabilecekleri kredi kaynaklarını sağlamak;
18 http://www.tusedad.org ( Son Erişim:14.08.2017)

19 http://www.sutbirlik.com/2015/site/hakkimizda.php (Son Erişim:16.08.2017)
10
çalışanlarımızın ve toplumun ekonomik ve sosyal
gelişmesine yardımcı olmak üzere, tüm kaynakların akılcı
kullanımını sağlayarak savurganlığa ödün vermemek, ana
ilkelerimizdendir. Tüm ilişkilerimizde adilane davranmak,
yasalara ve ahlak kurallarına daima uymak ilkemizdir.
Çalıştığımız alanda yaptığımız her işte dürüst olmak
vazgeçemeyeceğimiz bir başka temel ilkemizdir.20
Merkez Birliğinin amacı; üstün verimli hayvanlar

Türkiye Damızlık Koyun yetiştirmesi için gerek yurt içinde yetiştirilen gerek yurt
Keçi Yetiştiricileri Merkez dışından ithal edilen ve gerekse yerli ırkların genetik
Birliği potansiyellerinin geliştirilmesi amacıyla Bakanlıkça
belirlenecek bölgesel ya da ülkesel düzeyde ıslah
programlarının uygulanması, verimlerinin artırılması,
bunların soy kütüğü, ön soy kütüğü kayıtlarının tutulması,
toplanan verilerin değerlendirilmesi ve sigorta işlemlerinin
yapılması, birlik personelinin eğitimlerinin sağlanması,
bölgesel ve ulusal düzeyde yarışmalar düzenlenmesi, birlik
ihtiyaçlarının temin ve tedariki ile üretimin yurt içi ve yurt
dışında pazarlanması, ürünlerin değerlendirilmesi için
gerekli tesislerin kurulması, diğer ülkelerle ilişkilerin
düzenlenmesi, geliştirilmesi ve işletilmesi gibi hususlar ile
Bakanlıkça belirlenecek her türlü hayvan ıslahı
çalışmalarını yapmak, hayvancılık politikaları üretmektir."21
Türkiye Damızlık Sığır
4631 Sayılı Hayvan Islahı Kanunu çerçevesinde kurulan
Yetiştiricileri Merkez Birliği
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri, Islah Amaçlı Yetiştirici
Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkında Yönetmelik
çerçevesinde kurulmuş yetiştirici örgütleridir. Bu amacı
gerçekleştirmek için il bazında Soy kütüğü Sistemi
yürütülmekte, sığırlarda pedigriye esas teşkil edecek
ebeveyn ve verim kayıtları takip edilmektedir. Türkiye’de
soy kütüğüne katkı sağlayacak nitelikte kayıt tutma
20 http://www.tarimkredi.org.tr/index.php/tr/hakkimizda/ilkelerimiz.html ( Son Erişim:16.08.2017)

21 http://www.turkiyekoyunkeci.org/tr/Kurumsal (Son Erişim: 13.08.2017)
11
çalışmaları İtalya ve Almanya hükümetleri ile ortak
yürütülen projelerle başlamıştır. İtalya hükümetinin
desteklediği Türk Anafi-Süt Sığırcılığını Geliştirme Projesi
(ANAFI) 1989-1994 yılları arasında 9 ilde (Aydın, Balıkesir,
Burdur, Isparta, İzmir, Denizli, Manisa, Muğla ve Uşak)
yürütülmüştür. 1995 yılında başlayan ve Almanya
Hükümeti ile ortak yürütülen Sığır Yetiştiriciliği
Enformasyon Sistemi Projesi (GTZ) ise 7 ilde (Bursa,
Edirne, Kırklareli, Konya, Sakarya, Samsun ve Tekirdağ)
yürütülmüş ve 2000 yılında sona ermiştir.22
Tarım Sigortaları Havuzu

Tarım Sigortaları Kanunu ile amaçlanan tarım
sigortalarının tanıtılması ve yaygınlaştırılmasının
sağlanması ile üreticilerin doğal afetlerden ve diğer
oluşabilecek risklerden korunması amacına yönelik gerekli
uygulamaları hatasız ve hızlı bir şekilde yürütmektir.23
Türkiye Hayvancılık
Merkez Birliği’nin amacı, ortak birliklerinin ve bunlara
Kooperatifleri Merkez
bağlı kooperatiflerin, ortaklarının küçük ve büyük baş ile
Birliği
kanatlı, arı, hayvan ve bunlara ait ürünlerinin üretimi,
işlenmesi, pazarlanması ve verimlerinin artırılması için
ıslah çalışma yapmak. Hayvansal üretimin ekonomik
olmasını, sektörün rekabet gücünü arttırmak için bu
hususlarda ilgili faaliyetleri ve soy kütüğü kayıtlarının
yapılması ile hayvan ırklarının ıslahını damızlıkların
sağlıklı ve hijyenik koşullarda yetiştirilmesini ve
hastalıklardan ari bir şekilde üreticilere intikali ve
korunmasını Bölge birlikleri aracılığı ile sağlamaktadır.24
22 http://www.dsymb.org.tr/hakkimizda/ ( Son Erişim: 17.08.2017)

23https://web.tarsim.gov.tr/havuz/subPage?
_key_=0C006981E0842E8D6235913E60C5E967765670V8063VS7H8G201EW7V4Z16062015 ( Son
erişim:24.08.2017)
24 http://www.haykoop.org.tr/hakkimizda.html ( Son erişim:24.08.2017)
12
Türk Veteriner Hekimleri
Odalar, Merkez Konseyi kararıyla açılır. Türkiye sınırları
Birliği
içerisinde meslek ve sanatlarını icra eden bütün veteriner
hekimlerin katıldığı Türk Veteriner Hekimleri Birliği;
veteriner hekimler arasında meslekî deontolojiyi ve
dayanışmayı korumak, veteriner hekimliğin kamu ve kişi
yararına uygulanıp geliştirilmesini sağlamak ve meslek
mensuplarının hak veya yararlarını korumak amacı ile
kurulmuş, tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde
meslekî bir kuruluştur.25
Etlik Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsünün

başlangıcı kabul edilen Sığır Vebası Serum Kurumu
Etlik Veteriner Kontrol ve
(Veba-i Bakari Seromu Dar-ül-istihzarı) Kurtuluş savaşı
Merkez Araştırma Enstitüsü
sırasında Eskişehir'de faaliyet göstermekte iken savaş
nedeni ile önce Ankara'ya daha sonrada Kırşehir ilimizin
Bozkaya yöresine nakledilmiştir.
Kurumumuz Sakarya savaşından sonra 1921 yılı Aralık
ayında Ankara Serum Üretim Kurumu adıyla Etlik'te
bulunan bugünkü yerine taşınmış ve sığır vebası serumu
üretimine başlanmıştır.
Enstitümüz Türkiye'de bulunan 7 bölgesel Veteriner
Kontrol Enstitülerinden birisi olup İç Anadolu Bölgesi ve
civarında 14 ile hizmet vermektedir. Ayrıca Merkez enstitü
konumunda olması nedeniyle Türkiye genelinde hizmet
vermektedir.
25 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/09/20060913-9.htm (Son erişim: 24.08.2017)
13
Ziraat Bankası
1863 yılında Mithat Paşa tarafından kurulmuştur. 1923’de
tarımda çalışanlara yardım etmekle görevli olan Ziraat
Bankası şube ve sandıklarının sayısı 110’dan 300’e
çıkartılmıştır. Bankaya bu dönemde 2 milyon TL’ye yakın
bir sermaye sağlanmış ve banka özellikle düşmandan
kurtarılan vatan bölgelerine geniş bir şekilde kredi
vermeye başlamıştır.26
4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu çerçevesinde kurulan

Manda Yetiştiricileri Birlikleri, "Islah Amaçlı Yetiştirici
Türkiye Damızlık Manda
Birliklerinin Kurulması Ve Hizmetleri" hakkındaki
Yetiştiricileri Birliği
yönetmelik kapsamında kurulmuş yetiştirici
örgütlerindendir. Merkez Birliğimiz 05.10.2012 tarihinde
1.Olağan Genel Kurul Toplantısını yaparak halen 18 üye il
birliği ile birlikte çalışmalarına devam etmektedir.
Kuruluş amacımız son yıllarda sayısı azalmakta olan

manda popülasyonunun ıslah edilerek arttırılması, birim
hayvandan sağlanacak verim artışıyla yetiştiricilerimizin
refah seviyesinin yükseltilerek halkımıza sağlıklı, besin
değeri yüksek ve güvenilir manda ürünleri sunabilmektir.
26 http://www.ziraat.com.tr/tr/Bankamiz/Hakkimizda/Pages/BankamizTarihcesi.aspx ( Son erişim: 24.08.2017)
14
3. Bölgesel Ölçekte Faaliyet Gösteren Kurum ve Kuruluşlar
1969 Yılında Tarım Bakanlığına bağlı Zirai Araştırma

Enstitüsü olarak Erzurum da kurulan enstitü, daha sonra
birçok düzenlemeden geçmiş ve nihayet Tarım ve Köy
işleri Bakanlığının 1987 Yılındaki re-organizasyonu ile
havza kuruluşu haline getirilerek Doğu Anadolu Tarımsal
Araştırma Enstitüsü olarak isimlendirilmiştir. En son
düzenlemede tarımsal araştırma enstitülerinin,
“aralarındaki iş bölümünün ülke ihtiyaçlarına cevap
verecek konuları kapsayacak ve duplikasyonları önleyecek
Doğu Anadolu Tarımsal tarzda yeniden düzenlenmesini” amaçlayan Bakanlık
Araştırma Enstitüsü Olurları ile ülkemiz ekolojik karakterleri bakımından 5 ana
Tarımsal Araştırma Yayım Bölgesine ayrılmış ve
enstitümüze bu bölgelerden biri olan Doğu Anadolu
(Soğuk Kara İklimi) Tarımsal Araştırma-Yayım Bölgesinde
araştırma yapma görevi verilmiştir. Enstitümüz, bu iklim
kuşağı içerisinde yer alan 4 farklı agro-ekolojik zonda çiftçi
problemlerine yönelik araştırmalar yapmakla yükümlü hale
gelmiştir. Enstitümüzün sorumluluk bölgesinde yer alan
iller. Doğu: Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Bayburt, Ağrı,
Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Van, Hakkari ile Siirt ve
Şırnak’ın yüksek yerleri; Doğu-Kuzey Geçit: Kars,
Ardahan, Artvin (yüksek yerleri), Rize, Trabzon ve
Giresun’un iç kesimleri; Doğu-Güney Geçit:
Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya ve Elazığ illerinin
yüksek kesimleri; Mikro klimalar: Iğdır ve Artvin (Çoruh
Vadisi).
15
Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi 30.05.1997 tarih ve
97/9535 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle
ERZURUM da kurulmuş olup, 04 Ağustos 1999 tarihinde
de kurucu Dekan olarak Prof. Dr. İsmet PAMİR atanarak
kuruluş çalışmalarına başlamıştır. Yükseköğretim Kurulu
Başkanlığının 25.01.2000 tarihli Yürütme Kurulu
toplantısında 2547 sayılı Kanun’un 2880 sayılı Kanun’la
değişik 7/d-2 maddesi uyarınca 3 Bölüm, 19 Anabilim Dalı
kurulması uygun görülmüştür. Söz konusu bölüm ve
anabilim dalları; Veteriner Hekimlik alanlarında gerek
lisans ve gerekse yüksek lisans eğitim ve öğretiminde söz
sahibi olan Avrupa Birliği’ne Akreditasyon çalışmalarını
Atatürk Üniversitesi Avrupa Birliği adına yürüten Avrupa Veteriner Eğitim
Veteriner Fakültesi Kurumları Birliği (EAEVE) (European Association of
Establishments for Veterinary Education) ve Avrupa
Veterinerler Federasyonu (FVE) (Federation of
Veterinarians of Europe)’nin önerileri doğrultusunda
Dekanlığımızın teklifi ile 13.04.2007 tarihli Yükseköğretim
Genel Kurulu toplantısında incelenmiş ve 2547 sayılı
Kanun’un 2880 sayılı Kanun’la değişik 7/d-2 maddesi
uyarınca Fakültemiz bünyesinde 3 olan bölüm sayısı 5, 19
olan Anabilim Dalı sayısı ise 20 olmuştur. Ayrıca
Besin/Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü bünyesinde Halk
Sağlığı ve Gıda Güvenliği Anabilim Dalı’nın açılmasıyla
Fakültemizde Anabilim Dalı sayısı 21’e çıkarılmıştır.
Avusturya’nın Viyana kentinde 19-21 Mayıs 2010 tarihinde
yapılan EAEVE ’nin 23. Genel Kurul Toplantısında
Üniversitemiz Veteriner Fakültesi’nin tanıtım sunumu
sonrası yapılan oylamada Üniversitemiz Veteriner
Fakültesi oybirliği ile EAEVE’ye üye olarak kabul
edilmiştir.27
27 https://atauni.edu.tr/veteriner-fakultesi ( Son Erişim:16.08.2017)
16
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi 17 Kasım 1958
tarihinde öğretime açılmıştır. Land-grant tipi üniversite
misyonuna uygun olarak, 1961 yılında Fakülte bünyesinde
“Zirai Araştırma Enstitüsü” adıyla, 1984 yılında “Tarımsal
Araştırma ve Yayım Merkezi” adını alan özel bir birim
oluşturulmuştur. Diğer taraftan kuruluşundan kısa bir süre
sonra ABD-Nebraska Üniversitesi ile 10 yıllık işbirliği
yapan fakülte, çok sayıda öğretim elemanının karşılıklı
değişiminde büyük bir başarı sağlamış, özellikle Nebraska
Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyeleri, fakültemizin
gelişmesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Son
dönemlerde ise ABD Ohio State Üniversitesi ve New York
Üniversiteleri (SUNY) ile benzer bir program başlatılmış ve
her yıl belli sayıda öğretim elemanımızın kısa dönemlerle
Atatürk Üniversitesi Ziraat bu üniversitelerde bilimsel çalışmalar yapmasına fırsat
Fakültesi sağlanmıştır. Fakülte, kuruluşundan günümüze kadar
aralıksız eğitim-öğretim, araştırma ve yayım faaliyetleriyle
önemli hizmetler sunmuş ve sunmaya devam etmektedir.
Kuruluşundan kısa bir süre sonra da lisansüstü öğrenime
başlayarak ülkemizin ihtiyacı olan ihtisaslaşmış meslek
adamı ve özellikle daha sonra kurulmuş olan
üniversitelerde görev alan çok sayıda bilim adamının
yetiştirilmesinde önemli bir hizmet yapmıştır. Fakülte
10.000’in üzerinde Ziraat Yüksek Mühendisi, Ziraat
Mühendisi, Gıda Mühendisi ve Peyzaj Mimarı mezun
etmiş; çok sayıda ders notu, ders kitabı ve makale
yayınlamış; bilimsel kongre ve sempozyumlar
düzenlemiştir. Lisans düzeyindeki mühendislik öğretiminin
yanı sıra, lisansüstü düzeyde yüksek lisans ve doktora
öğrenimini Fen Bilimleri Enstitüsü bünyesinde
sürdürmektedir. Fakülte, yaklaşık 12.500 dekarlık arazi
üzerinde kurulan Uygulama Çiftliğinde modern tarımsal
faaliyetleriyle yöre çiftçilerinin, uygulama ve stajlarla da
öğrencilerin yeni bilgi ve yöntemlerle donatılmasını
sağlamaktadır.28
28 https://atauni.edu.tr/ziraat-fakultesi ( Son Erişim:16.08.2017)
17
1999 yılında kurulan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Tarafından Onaylı Özel Gıda Kontrol Laboratuvarımızda
Erzurum Ticaret Borsası üyelerimize 2 gıda mühendisi ile hizmet vermektedir.
Borsanın Şubeleri;
1-Kasaplık Canlı Hayvan Şubesi
2-Merkez Tartı Şubesi
Kasaplık canlı hayvan şubesi; 50 dönümlük alan üzerine
kurulmuş olup, burada da 5 ton kapasiteli elektronik canlı
hayvan kantarımız mevcuttur. Bu şubemiz et kombinaları
ile iç içe olduğundan dolayı genelde kasaplık hayvanların
alım ve satımları yapılmaktadır. Öte yandan, Merkez Tartı
Şubemiz de ise, yüksek tonajlı araçların ve bunlara bağlı
emtiaların tartımı gerçekleştirilmektedir.29
08 Haziran 2011 tarih ve 27958 sayılı Resmi Gazete ’de
yayımlanan 642 numaralı Kanun Hükmünde Kararname ile
kurulmuş 17. 08. 2011 tarih ve 28028 sayılı Resmi Gazete’
de yayımlanan 649 KHK ile İdare’nin işleyişi ile ilgili
Doğu Anadolu Projesi esaslar yeniden düzenlenmiştir.
Bölge Kalkınma İdaresi Doğu Anadolu Projesi (DAP) Bölge Kalkınma İdaresi
Başkanlığı Başkanlığı hinterlandında 14 (Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis,

Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkâri, Iğdır, Kars, Malatya,
Muş, Tunceli, Van) il bulunmakta iken, Bakanlar Kurulunun
8 Haziran 2016 tarihli 29736 Sayılı Resmi Gazete ‘de
yayınlanan kararıyla bu illere Sivas'ta eklenmiş olup, sayı
15'e yükselmiştir. DAP İdaresi merkez teşkilatı olup, İdare
yeri Erzurum'dur. Doğu Anadolu Projesi’ nin genel amacı
uygulandığı illerdeki yatırımların gerektirdiği araştırma,
planlama, programlama, projelendirme, izleme,
değerlendirme ve koordinasyon hizmetlerinin yerine
getirilmesi suretiyle Doğu Anadolu Bölgesi’nin
kalkınmasını hızlandırmaktır.30
29 http://www.erzurumtb.org.tr/site/outpost.asp?bs=3&icerik=31&lang=tr (Son Erişim:16.08.2017)

30 http://www.dap.gov.tr/kurumsal/hakkimizda/ ( Son Erişim:16.08.2017)
18
Kuzey Doğu Anadolu Amaçları; ajansımızın sorumluluk alanını oluşturan
Kalkınma Ajansı Erzurum-Erzincan-Bayburt illerini kapsayan bölgenin
sürdürülebilir kalkınmasını sağlamak üzere, sosyal
sermayeyi ve inovasyonu geliştirmek suretiyle yerel
potansiyeli harekete geçirmek ve Erzurum-Erzincan-
Bayburt illerini kapsayan bölgenin kalkınmasında en etkin
ve öncü rol oynayan, Türkiye’nin en modern ve en verimli
kurumlarından biri olmak.
SERKA Serhat Kalkınma Ajansı; özel sektör ve sivil toplum

kuruluşları arasında koordinasyon ve işbirliğini geliştirerek
kalkınmaya yön veren, yerel sorunlara yine yerel odaklı
çözümler sunan, kaynakların yerinde ve etkin kullanımıyla
sürdürülebilir kalkınmaya hizmet eden bir kurumdur. Temel
amacımız kamu kesimi, özel sektör, sivil toplum ve
üniversiteler arasındaki koordinasyon ve işbirliğini
sağlayarak bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmaktır.31
2002 yılında kurulmuştur. Amaç; Doğu Anadolu’da tarım

Doğu Anadolu Tarımsal
ve hayvancılık potansiyelini değerlendirerek üretimi ve
Üreticiler ve Besiciler
çiftçilerin gelir seviyelerini artırmak böylece bölgesel
Birliği
kalkınmaya katkı sağlamaktır. Bu amaçla kuruluş
tarihinden itibaren projeler hazırlandı ve uygulandı.
Projelerimizi çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlardan ve
T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı hibe fonlarından aldığımız
destekler ile gerçekleştirdik.
31 http://www.serka.gov.tr/kurumsal/54/hakkimizda.html ( Son erişim:24.08.2017)
19
Doğu Anadolu İhracatçılar Doğu Anadolu İhracatçıları Birliği, 4 Mart 1937 tarih ve
Birliği 2/6107 sayılı Kararname ile kurulmuş olup, yaklaşık 4.000
aktif üyesi bulunmaktadır. Bölgemiz ürünlerinin mevcut ve
hedef pazarlarda tanıtımın sağlanmasına, imajının
geliştirilmesine ve ihracat potansiyelinin arttırılmasına
yönelik faaliyetlerde bulunarak sektörün gelişimine katkı
sağlamak, ihracatçı üye firmalarımızın her çeşit
problemleriyle ilgilenip bunlara çözüm bulmak ve bu
firmalara rehberlik yapmaktır.32
Erzurum Ticaret ve Sanayi

Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası, Anadolu’da kurulan en
Odası
eski meslek kuruluşlarındandır. Resmi kuruluş tarihi 1919
olarak belirlenmesine rağmen, ilk kuruluş çalışmaları 1838
yılında yayınlanan kanuna dayanmaktadır. Amacımız 5174
sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İle Odalar ve
Borsalar Kanunu kapsamında tanımlanmış görevleri,
bölgenin sürdürülebilir kalkınmasını sağlamak için dadaş
ruhunu canlandırarak yapmak ve üyelerimiz, Bölgemiz ve
Ülkemizin hizmetine sunmaktır.33
32 http://www.daib.org.tr/vizyon-misyon (Son erişim: 24.08.2017)

33 http://www.erzurumtso.org.tr/erzurum-tso/politikalar-misyon-ve-vizyonumuz/ ( Son erişim: 24.08.2017)
20
Şekil. 1. 1. Küresel, Ulusal Ve Bölgesel Ölçekte Kırmızı Et Sektör Paydaşları
21
Bölüm 15: Birlikler, Kooperatifler
ve Hayvan Pazarları
İçindekiler
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
Tablolar
Şekiller
BİRLİKLER ve KOOPERATİFLER
Mevcut durumda Örgütler konusunda toplam 103 Tarımsal Kalkınma Kooperatifi,14 sulama
kooperatifi, 21 üretici birliği ve 3 yetiştirici birliği bulunmaktadır.
Tablo 1.248. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununa Göre Kurulmuş Tarımsal Amaçlı Kooperatifler (2017 )
İlçesi Sulam Tarımsal Pancar Toplam Üretic Örgütlü Tarımsal Birlik Birlik Üye
a Kalkınm Ekiciler i Üretici Yetiştirici Bir. Sayısı
Aşkale - a
7 -i 7 Birliği
1 Say.
58 Say.
- -
Aziziye 1 10 - 11 1 260 - -
Çat - 6 - 6 1 381 - -
Hınıs - 4 - 4 2 240 - -
Horasan - 5 - 5 - - - -
İspir 1 6 - 7 1 173 - -
Karaçoban - 2 - 2 1 341 - -
Karayazı - 5 - 5 1 370 - -
Köprüköy - 10 - 10 - - - -
Narman - 5 - 5 2 136 - -
Oltu - - - - 2 231 - -
Olur - 2 - 2 - - - -
Palandöke 1 1 - 2 - - - -
n
Pasinler 8 14 - 22 2 760 - -
Pazaryolu - 1 - 1 - - - -
Şenkaya - 5 - 5 2 371 - -
Tekman - 7 - 7 1 214 - -
Tortum - 5 - 5 1 119 - -
Uzundere - 4 - 4 1 16 - -
Yakutiye 3 4 1 8 1 224 - -
İl Merkezi - - - - 1 393 3 14.546
TOPLAM 14 103 1 118 21 4287 3 14.546
Tablo 1.249. Erzurum ili ve Hinterlandı Kırmızı Et ve Süt Üretici Birlikleri Sayısı
Kırmızı Et Üretici Süt Üretici

İller İller
Birlikleri Sayısı Birlikleri Sayısı
Ağrı 1 Ağrı 1
Erzincan 1 Ardahan 1
Erzurum 1 Bingöl 1
Muş 2 Erzincan 1
— — Erzurum 12
— — Kars 2
— — Muş 3
Toplam 5 Toplam 21
1
Tablo 1.250. 4631 Sayılı Kanuna Göre Kurulmuş Olan Yetiştirici Birlikleri
Birliğin Adı Kuruluş Yılı Çalışma Bölgesi Üye Sayısı
Erzurum İli Damızlık Sığır Yetiştiriciler Birliği 2001 Erzurum 2091

Erzurum İli Damızlık Koyun-Keçi Yetiştiricileri
2006 Erzurum 12050
Birliği.
Erzurum İli Arı Yetiştiriciler Birliği 2003 Erzurum 405
TOPLAM 3 adet yetiştirici birliği 14.546 Üye
Erzurumda 2 adet 4631 Sayılı Kanuna göre kurulmuş Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği ve
Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliğinin toplam 14.141 üyesi mevcuttur.
Bu sayıya 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile kurulmuş olan kooperatifler eklendiğinde
toplam üretici organizasyonu sayısının oldukça fazla olduğu görülebilmektedir.
Tablo 1.251. Erzurum’da Faal Olan Kooperatif Listesi
Tablo 1.252. İl İlçe Kooperatif Türü

1 Erzurum Aşkale Erzurum Aşkale Ortabahçe Köyü TKK Ort.Mülk.Dam.Sığ.Yet.
2 Erzurum Çat Erzurum Çat TKK Ort. Mülk. Dam.
Şeyhhasan Koyun Yet.
3 Erzurum Horasan Erzurum Horasan Dönertaş Hacıahmet A TKK Ort. Mülk. Besi Sığ.
Çamlıkale
4 Erzurum Horasan Erzurum TKK Ort. Mülk. Dam.
Horasan Koyun Yet.
Y.Horum
5 Erzurum Horasan Erzurum Horasan Yeşilöz TKK Besi Sığ.
6 Erzurum Ilıca Erzurum Ilıca TKK Ort.Mülk.Dam.Sı
Atlıkonak ğ.Yet.
7 Erzurum Horasan Erzurum Horasan Y.Horum TKK Ort. Mülk. Dam. Koyun Yet.
8 Erzurum Ilıca Erzurum Ilıca TKK Ort.Mülk.Dam.Sı
Atlıkonak ğ.Yet.
9 Erzurum Ilıca Erzurum Ilıca Eskipolat TKK Ort. Mülk. Dam. Koyun Yet.
10 Erzurum Ilıca Erzurum Ilıca TKK Ort. Mülk. Dam.
Kayapa Koyun Yet.
11 Erzurum Köprüköy Erzurum Köprüköy Emre TKK Ort.Mülk.Dam.Koyun.Yet.
12 Erzurum Köprüköy Erzurum TKK Ort.Mülk.Dam.Sı
Köprüköy İlçe ğ.Yet.
Merkezi Ve
Yukarısöğütlü
13 Erzurum Merkez Erzurum Merkez Dadaş Beldesi SULAMA Ort.Mülk.Dam.Sığ.Yet.
14 Erzurum Merkez Erzurum Merkez TKK Ort. Mülk. Dam.
Dereboğazı Koyun Yet.
15 Erzurum Narman Erzurum Narman Merkez TKK Ort.Mülk.Dam.Sığ.Yet.
16 Erzurum Narman Erzurum TKK Ort.Mülk.Dam.Sı
Narman Yoldere ğ.Yet.
Yanıktaş
17 Erzurum Oltu Erzurum Oltu Çengelli TKK Ort. Mülk. Dam. Koyun Yet.
18 Erzurum Oltu Erzurum Oltu TKK Ort. Mülk. Dam.
Güzelsu Koyun Yet.
19 Erzurum Oltu Erzurum Oltu Tekeli İriağaç Tuzla TKK Ort.Mülk.Dam.Sığ.Yet.
20 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler TKK Ort.Mülk.Dam.Sı
2
Altınbaşak ğ.Yet.
21 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler Alvar Beldesi * * TKK Ort.Mülk.Dam.Sığ.Yet.
22 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler TKK Ort. Mülk. Dam.
Esendere Koyun Yet.
23 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler İlçe Merkezi TKK C133:D133
24 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler TKK Ort. Mülk. Dam.
Kevenlik Koyun Yet.
25 Erzurum Pasinler Erzurum Pasinler Porsuk TKK Ort. Mülk. Dam. Koyun Yet.
3
Erzurum ili ve hinterlandında yer alan iller sıralama bakımından diğer illere göre daha
aşağılarda yer almaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde en fazla kooperatife sahip olan il Van
(156) olup, ikinci sırada Erzurum (148) yer almaktadır.
Şekil 1.29. Doğu Anadolu Bölgesinde Yer Alan Kooperatiflerin Dağılımı
Object 213
Bununla birlikte, Bölge geneli bakımından da Doğu Anadolu Bölgesi, toplam kooperatif varlığı
içerisinde % 9,8’lik dilimiyle diğer bölgelere göre daha az kooperatife sahiptir. En fazla
kooperatife sahip bölgeler Marmara Bölgesi (%21,2) ve Ege Bölgesi (%16,8)’dir.
Tablo 1.253. Bölgelere Göre Kooperatif Sayıları
Bölge Adı Adet Pay

Marmara Bölgesi 2705 21,2%
Ege Bölgesi 2144 16,8%
Akdeniz Bölgesi 2022 15,8%
İç Anadolu 1986 15,6%
Karadeniz Bölgesi 1850 14,5%
Güneydoğu Anadolu
1066 8,3%
Bölgesi
Doğu Anadolu Bölgesi 998
7,8%
100,0
Genel Toplam 12771
%
Kaynak: Gümrük Ticaret Bakanlığı, 2016
4
HAYVAN PAZARLARI
Mevcut durumda Erzurum ili ve hinterlandındaki hayvan pazarları ve borsaların sayısına
bakacak olursak; Ağrı’da 2 adet, Ardahan’da 2 adet, Artvin, Bayburt, Erzincan, Erzurum ve
Muş’ta 1’er adet olmak üzere toplamda 9 adet hayvan pazarı bulunmaktadır. Bununla birlikle
ilgili hinterlantta 1 adet Ağrı’da olmak üzere canlı hayvan borsası bulunmaktadır.
Tablo 1.254. Hinterlandda Yer Alan İl ve İlçelere Göre Hayvan Pazarları
Niteliği
İl İlçe Adı
(Pazar- Borsa)
Patnos Belediyesi Canlı Hayvan
AĞRI PATNOS Hayvan Borsası
Borsası
AĞRI TAŞLIÇAY Taşlıçay Belediyesi Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı

AĞRI MERKEZ Ağrı Belediyesi Canlı Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı
ARDAHAN MERKEZ Ardahan Belediyesi Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı
Ardahan Hanak Belediyesi Hayvan

ARDAHAN HANAK Hayvan Pazarı
Pazarı
YUSUFEL
ARTVIN Yusufeli Belediyesi Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı
İ
BAYBURT MERKEZ Bayburt Belediyesi Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı
ERZİNCA Erzincan Ticaret Borsası Hayvan

MERKEZ Hayvan Pazarı
N Pazarı
Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri

ERZURUM MERKEZ Hayvan Pazarı
Birliği Hayvan Pazarı
MUŞ MERKEZ Muş Belediyesi Hayvan Pazarı Hayvan Pazarı
5
Bölüm 16: İşletme Profili
İçindekiler
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
Tablolar
Şekiller
HAYVANCILIK İŞLETMESİ
1. Ulusal Hayvancılık İşletme Profili
Ulusal işletme profiline ait tablo aşağıda paylaşılmış olup tabloda il bazlı verilere yer
verilmiştir.
Ulusal işletme profili incelendiğinde toplam büyükbaş ve küçükbaş işletme sayısının en fazla
olduğu il toplamda 67.195 işletmesi ile Konya ilidir. Konya’yı takip eden iller sırası ile
Samsun, Balıkesir, Erzurum ve İzmir’dir. Türkiye geneli toplam işletme sayısı 1.905.466’dır.
Erzurum ili ve hinterlandı (Proje kapsamında hinterland içerisinde yer aldığı tespit edilen iller;
Ağrı, Kars, Ardahan, Erzincan, Artvin, Bingöl ve Bayburt’tur.) incelendiğinde ise hinterland
içerisinde toplamda 189.734 adet büyükbaş ve küçükbaş işletmesi bulunduğu görülmektedir.
Ulusal çapta küçükbaş hayvan bulunan işletmelerin illere göre dağılımı incelendiğinde en
fazla küçükbaş işletmesinin bulunduğu ilin 33.527 işletme ile Van olduğu görülmektedir. Van’ı
takip eden iller sırası ile Balıkesir (23.771 işletme) ve Çanakkale’dir (18.714 işletme).
Erzurum ise 7.900 işletme ile yirmi üçüncü sırada yer almaktadır.
Ulusal çapta büyükbaş hayvan işletmelerinin illere göre dağılımı incelendiğinde ise 57.235
işletme ile ilk sırada Samsun yer almakta, devamında 55.235 işletme ile Konya ikici sırada ve
50.651 işletme il Erzurum üçüncü sırada gelmektedir.
Toplam işletme sayısının iller özelinde dağılımının yanı sıra ülke genelinde işletme
büyüklüğüne göre dağılımı da incelenmiştir. TÜİK’ten elde edilen verilerde işletme büyüklüğü
“1-4”, “5-9”, “10-19”, “20-49”, “50-149”, “150-299” ve “300+” baş hayvan sayısına sahip
işletmeler şeklinde tanımlanmıştır. Yukarıdaki sınıflandırmaya göre büyükbaş ve küçükbaş
hayvan işletmelerinin Türkiye’deki payları incelenmiştir.
Türkiye’deki büyükbaş işletmelerinin %59,7’si “1-4 baş” hayvan, %21,3’ü “5-9 baş” hayvan,
%12,8’i “10-19 baş” hayvan, %5,4’i “20-49 baş” hayvan ve %0,7’si “50-149 baş” hayvan
sayısına sahiptir.
Ülkenin toplam büyükbaş hayvan varlığının bu işletme tiplerine göre kırılımı incelendiğinde
ise 1-4 baş hayvan varlığına sahip olan işletmelerde büyükbaş hayvan varlığının %21,6’sının
bulunduğu görülmektedir. Ülkenin büyükbaş hayvan varlığının %21,3’ü 5-9 baş hayvan
varlığına sahip işletmelerde, %25,4’ü 10-19 baş hayvan varlığına sahip işletmelerde, %22,9’u
oranında 20-49 baş hayvan varlığına sahip işletmelerde, %7’si 50-149 baş hayvan varlığına
8
sahip işletmelerde, %1,2’si oranında 150-299 baş hayvan varlığına sahip ve son olarak %0,6
oranında 300+ baş hayvan varlığına sahip işletmelerde yer aldığı tespit edilmiştir.
İstatistiklerden de görüldüğü gibi ülke genelinde büyükbaş hayvan varlığının %81’i küçük
ölçekli işletmelerde (1-4, 5-9) bulunmaktadır.
Türkiye’deki küçükbaş işletmelerinin %18,6’sı “1-4 baş” hayvan, %10,8’i “5-9 baş” hayvan,
%17,2’si “10-19 baş” hayvan, %25,3’ü “20-49 baş” hayvan, %21,1’i “50-149 baş” hayvan,
%5,6’sı 150-299 baş hayvan ve %1,5’i 300+ baş hayvan sayısına sahiptir.
Ülkenin toplam küçükbaş hayvan varlığının bu işletme tiplerine göre dağılımı incelendiğinde
ise 1-4 baş hayvan varlığına sahip olan işletmelerinde küçükbaş hayvan varlığının %1’inin
bulunduğu görülmektedir. Ülkenin küçükbaş hayvan varlığının %1,6 oranında 5-9 baş hayvan
varlığına sahip işletmelerde, %,4,9’u 10-19 baş hayvan varlığına sahip işletmelerde, %16,8’i
oranında 20-49 baş hayvan varlığına sahip işletmelerde, %36,1’si 50-149 baş hayvan
varlığına sahip işletmelerde, %24,1’si oranında 150-299 baş hayvan varlığına sahip
işletmelerde ve son olarak %15,6 oranında 300+ baş hayvan varlığına sahip işletmelerde yer
aldığı tespit edilmiştir.
İstatistiklerden de anlaşılacağı üzere ülke genelinde küçükbaş hayvan varlığının %60’ı 50-
149 baş ve 150-299 başlı büyük işletmelerde yoğunlaşmıştır.
Tablo 1.31’ de Türkiye ve Erzurum hinterlandının iller bazında işletme sayısı verilmiştir.
Şekil 1.22’de Küçükbaş hayvan bulunan işletmelerin illere göre dağılımı grafik üzerinden
gösterilmiştir.
Şekil 1.23’te Büyükbaş hayvan bulunan işletmelerin illere göre dağılımı grafik üzerinden
gösterilmiştir.
Şekil 1.24’te Toplam işletme sayısı en fazla olandan en az olana doğru sıralanmış illerde
küçükbaş ve büyükbaş yetiştiricilerinin dağılımı grafik üzerinden gösterilmiştir.
Tablo 1.32’de Türkiye’de hayvan sayısına göre işletme büyüklüklerinin dağılımı verilmiştir.
Şekil 1.25’de Büyükbaş hayvan işletmelerinin hayvan sayısına göre Dağılımı grafik üzerinden
gösterilmiştir.
Şekil 1.26’da Küçükbaş hayvan işletmelerinin hayvan sayısına göre Dağılımı grafik üzerinden
gösterilmiştir.
9
10
Tablo 1.255. Türkiye ve Erzurum Hinterlandının İller Bazında İşletme Sayısı
İL KÜÇÜKBAŞ BULUNAN BÜYÜKBAŞ BULUNAN TOPLAM İŞLETME

ERZURUM 7.900 50.651 55.734
AĞRI 17.435 22.372 36.643
KARS 4.331 31.026 33.624
ARDAHAN 691 14.499 15.692
ERZINCAN 2.452 9.195 12.394
BAYBURT 676 5.911 6.518
ARTVIN 1.103 9.391 12.087
BINGÖL 3975 13.381 17.042
ERZURUM VE
40.635 162.608 189.734
HİNTERLANDI
KONYA 16.141 55.235 67.195
SAMSUN 3.536 57.623 60.395
BALIKESIR 23.771 39.059 56.682
IZMIR 18.119 38.141 51.256
VAN 33.527 19.323 48.115
MANISA 21.555 28.907 46.172
ORDU 2.060 39.128 44.310
AYDIN 9.806 36.181 43.719
AFYONKARAHISAR 10.952 35.451 42.203
MUĞLA 10.670 30.685 40.937
DIYARBAKIR 7.838 30.226 38.079
KAHRAMANMARAŞ 8.590 30.235 37.382
TRABZON 1.603 32.358 36.141
ANTALYA 11.371 24.556 35.601
DENIZLI 12.368 25.141 34.600
TOKAT 4.541 32.472 34.016
ADANA 8.676 23.620 32.359
ÇANAKKALE 18.714 16.913 31.510
SIVAS 4.141 27.004 31.158
KÜTAHYA 8.216 23.800 29.867
ŞANLIURFA 9.222 18.784 28.835
SAKARYA 1.887 24.313 27.912
KAYSERI 3.933 24.334 27.590
MALATYA 2.500 24.756 27.255
ANKARA 9.029 19.720 26.988
MUŞ 6.894 21.384 26.824
ADIYAMAN 4.379 20.337 26.330
BURSA 9.559 17.309 26.197
ÇORUM 2.274 23.260 25.320
HATAY 4.614 19.805 24.819
KASTAMONU 1.388 22.450 24.395
MERSIN 9.823 11.753 24.089
YOZGAT 3.389 20.303 23.244
GIRESUN 1.724 20.488 22.918
ELAZIĞ 2.519 18.769 22.469
ZONGULDAK 666 19.406 21.243
BURDUR 4.914 16.732 20.565
AKSARAY 4.725 17.021 20.267
GAZIANTEP 5.385 15.145 19.837
EDIRNE 6.409 14.249 18.720
ISPARTA 4.914 14.535 18.336
11
Tablo 1.31. Türkiye ve Erzurum Hinterlandının İller Bazında İşletme Sayısı (Devam)
İL KÜÇÜKBAŞ BÜYÜKBAŞ BULUNAN TOPLAM

BULUNAN İŞLETME
MARDIN 9.148 9.352 18.297
BITLIS 8.512 10.744 18.261
UÇAK 7.028 13.126 17.667
NIĞDE 3.658 14.862 17.552
AMASYA 1.887 15.036 16.081
TEKIRDAĞ 5.958 11.245 16.079
OSMANIYE 2.912 12.794 15.712
BOLU 2.134 12.558 15.563
ESKIŞEHIR 8.039 9.063 14.965
DÜZCE 269 13.260 14.775
KOCAELI 2.429 11.758 14.363
SINOP 1.449 13.283 14.049
IĞDIR 5.631 9.499 13.104
BARTIN 159 12.683 13.067
KIRKLARELI 4.565 8.239 12.195
HAKKARI 7.080 4.133 11.946
NEVŞEHIR 1.122 10.433 11.334
ISTANBUL 2.957 6.578 10.979
RIZE 256 7.570 10.812
SIIRT 5.932 4.098 10.510
KIRŞEHIR 1.665 9.005 10.069
KARAMAN 4.777 4.926 9.845
GÜMÜŞHANE 749 8.888 9.802
ÇANKIRI 965 8.243 9.508
BATMAN 4.750 3.500 8.511
TUNCELI 1.827 4.131 6.229
ŞIRNAK 3.464 2.309 6.092
KARABÜK 457 5.071 6.033
BILECIK 2.309 3.124 5.447
KIRIKKALE 1.140 4.237 5.213
KILIS 2.510 1.443 3.844
YALOVA 472 1.248 1.978
TOPLAM 481.115 1.473.776 1.905.466
12
Şekil 1.30. Küçükbaş hayvan bulunan işletmelerin illere göre dağılımı
Object 215
13
Şekil 1.31.
14
Tablo 1.256. Türkiye’de Hayvan Sayısına Göre İşletme Büyüklüklerinin Dağılımı
Büyükba Küçükba
Büyükbaş Küçükbaş
ş hayvanı Büyükba ş hayvanı Küçükba
hayvan sayısına hayvan sayısına
olan ş hayvan olan ş hayvan
göre işletme göre işletme
işletme oranı (%) işletme (%)
büyüklüğü (baş) büyüklüğü (baş)
oranı (%) (%)
1-4 59,7 21,6 1-4 18,6 1,0
5-9 21,3 21,3 5-9 10,8 1,6
10-19 12,8 25,4 10-19 17,2 4,9
20-49 5,4 22,9 20-49 25,3 16,8
50-149 0,7 7,0 50-149 21,1 36,1
150-299 0,0 1,2 150-299 5,6 24,1
300 + 0,0 0,6 300 + 1,5 15,6
Şekil 1.33. Büyükbaş Hayvan İşletmelerinin Hayvan Sayısına Göre Dağılımı (%)
70
60
50
40
30
20
10
0
1-4 5-9 10-19 20-49 50-149 150-299 300 +
Şekil 1.34. Küçükbaş Hayvan İşletmelerinin Hayvan Sayısına Göre Dağılımı (%)
40
35
30
25
20
15
10
0
1-4 5-9 10-19 20-49 50-149 150-299 300 +
16
2. Erzurum İli Hayvancılık İşletme Profili
Erzurum ili işletme profiline ait tablo aşağıda paylaşılmış olup tabloda ilçe bazlı verilere yer
verilmiştir. İl genelinde işletme tipi dağılımı %42,85 oranında 1-5 baş hayvan varlığına sahip
işletmeler, %20,36 oranında 6-10 baş hayvan varlığına sahip, 20,13% oranında 11-20 baş
hayvan varlığına sahip, 8,44% oranında 21-30 baş hayvan varlığına sahip, 3,76% oranında
31-40 baş hayvan varlığına sahip, 1,90% oranında 41-50 baş hayvan varlığına sahip, 2,21%
oranında 51-100 baş hayvan varlığına sahip, 0,29% oranında 101-200 baş hayvan varlığına
sahip, 0,04% oranında 201-500 baş hayvan varlığına sahip, 0,02% oranında 500+ baş
hayvan varlığına sahip işletmeler şeklindedir.
200 baştan fazla hayvan varlığına sahip işletmeler en çok Yakutiye ilçesinde yer almaktdır.
Yakutiye ilçesi 500+ baş hayvan sayısına sahip işletme sayısı 4 iken 201-500 baş hayvana
sahip işletme sayısı 9’dur. Yakutiye ilçesini takıben en çok 200-500 baş hayvan varlığına
sahip işletmenin yer aldığı üç ilçe sırasıyla Aziziye, Tekman, Palandöken’dir.
Tüm işletme tiplerinin iller bazında toplam rakamı incelendiğinde en çok işletmenin yer aldığı
ilçeler Karayazı (8240), Horasan (8131), Şenkaya (6469), Tekman (6175)’dır. Tüm işletme
tiplerinin iller bazında toplam rakamı incelendiğinde en az işletmenin yer aldığı ilçeler Merkez
(3), Uzundere (866), Pazaryolu (980), Olur (2089), Palandöken (2660), Oltu (3559), İspir
(3781) ve Aşkale (3927)’dir.
Tablo 1.33’te Erzurum ili işletme profilleri verilmiştir.
Şekil 1.27’de Erzurum ili işletme profilleri ilçe bazlı dağılım grafik üzerinden gösterilmiştir.
17
Tablo 1.257. Erzurum İli İşletme Profilleri (Büyükbaş Hayvan)
İlçe 1-5 6-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-100 101-200 201-500 500+
Aşkale 1682 808 827 299 137 74 84 14 2 0
Aziziye 2066 1121 1217 535 234 122 151 26 6 0
Çat 2200 990 1050 406 165 92 83 11 2 1
Hınıs 2727 1236 1047 360 145 75 65 5 1 3
Horasan 2641 1586 1962 961 444 220 285 28 1 3
İspir 2096 772 573 179 74 44 37 6 0 0
Karaçoban 2352 1195 965 386 152 75 77 6 1 0
Karayazı 3413 1651 1719 741 319 164 207 23 1 2
Köprüköy 1790 990 1130 401 202 99 88 6 0 0
Merkez 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Narman 1646 809 926 436 201 100 94 7 0 0
Oltu 2106 616 451 181 86 46 64 8 1 0
Olur 955 406 374 191 78 38 43 4 0 0
Palandöken 965 471 509 289 154 88 149 29 3 3
Pasinler 1860 1176 1240 582 288 153 193 19 1 1
Pazaryolu 633 197 110 23 10 3 4 0 0 0
Şenkaya 3025 1290 1252 515 186 101 89 11 0 0
Tekman 2650 1348 1259 473 208 81 119 32 4 1
Tortum 1802 897 798 334 166 59 66 7 1 0
Uzundere 719 98 29 15 3 0 1 1 0 0
Yakutiye 1749 908 922 386 178 103 114 20 9 4
Toplam 39080 18565 18360 7693 3430 1737 2013 263 33 18
Not: Erzurum ili küçükbaş işletme profiline dair herhangi bir veriye rastlanmamıştır.
18
Şekil 1.35. Erzurum İli İşletme Profilleri İlçe Bazlı Dağılım Grafiği
19
YEM İŞLETMELERİ
1. Ulusal Yem İşletmeleri
5996 sayılı kanun gereği işletmeler faaliyet alanlarına göre kayıt ve onaya tabi olmak üzere
ikiye ayrılmıştır. İşletmenin kayıt kapsamında mı, yoksa onay kapsamında mı olduğunu
öğrenmek için “Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik”ine bakmak
gereklidir.
Bu kapsamda Türkiye’deki yem ve yem sanayine bağlı ürün üreten onay kapsamındaki
işletmeler ile birlikte kayıt kapsamındaki işletmelerin toplam sayısı 13.577’dir. Bu rakamın
1.635’i onay kapsamındaki işletmeler olup içlerinde doğrudan karma yem üreten işletmelerin
payı yaklaşık %26,2’dir. Kayıt kapsamındaki işletmelerin sayısı ise 11.924 olup bu
işletmelerin çoğu “Perakende Depolama ve Satışa Arz Yerleri” (11.237) kategorisinde yer
almaktadır. Kayıt kapsamındaki doğrudan yem üreten işletmelerin sayısı ise toplam kayıtlı
üretim işletmelerinin sayısı ise 636’dır.
20
Kaynak: GTHB, 2017
Tablo 1.258. Türkiye Yem İşletmeleri Dağılımı
İşletme Tipi İşletme Sayısı (Adet)

Onay Kapsamındaki İşletmeler Karma Yem Üreten İşletmeler
Gıda Amaçlı Hayvanlar için Karma Yem Üreten
322
İşletmeler
Kendi Yemini Üreten İşletmeler 108
Toplam 430
Yem Katkı Maddesi Üreten İşletmeler 15
Premiks Üreten İşletmeler 100
Kedi - Köpek Maması ve Çiğneme Ürünü Üreten
29
İşletmeler
Yem Amaçlı Hayvansal Yan Ürün İşleyen Tesisler
77
(Rendering)
Yem Katkı ve Premiks Satış Yerleri 1.002
Toplam 1.635
Kayıt Kapsamındaki İşletmeler Kayıtlı Üretim İşletmeleri
Gıda Amaçlı Hayvanlar için Karma Yem Üreten
193
İşletmeler
Kendi Yemini Üreten İşletmeler 443
Blok Mineral Yem (Yalama Taşı) Üreten İşletmeler 23
Yem Katkı Maddesi ve Premiks Üreten İşletmeler 28
Toplam 687
Perakende Depolama ve Satışa Arz Yerleri 11.237
Toplam 11.924
Genel Toplam 13.577
21
Kaynak: GTHB, 2017
2. Erzurum İli ve Hinterlandı Yem İşletmeleri
Türkiye’deki yem işletmelerinin dağılımına bakıldığında Erzurum ili ve hinterlandında yer alan
işletme sayısı diğer bölgelere göre az olup doğrudan yem üreten kayıt ve onay kapsamındaki
işletmelerin listesi aşağıda paylaşılmıştır. Bölgede yer alan işletmelerin ortalama
kapasitelerine bakıldığında 12,58 (Ton/Saat) iken Erzurum’daki işletmelerin kapasitesi 16,60
(Ton/Saat), Türkiye genelindeki işletmelerin ortalama kapasitesi ise 22,41 (Ton/Saat) ‘dir.
Tablo 1.259. Erzurum İli ve Hinterlandındaki Yem İşletmeleri Listesi
Kapasit
e
İl İlçe İşletme Adı
(Ton/Saa
t)
Binaş Hayvancılık Gıda Turizm
Bingöl Merkez - Bingöl İnşaat Petrol Ürünleri Sanayi ve 7,00
Ticaret A.Ş.
Onay Kapsamındaki Gıda Amaçlı Hayvanlar için Karma Yem Üreten İşletmeler
Fırat Yem Sanayi Tarım

Erzinca Ürünlerini Üretme
Merkez - Erzincan 10,00
n Değerlendirme Tic. A. Ş. Yem
Fabrikası
Erzinca Kavakyolu Beldesi Merkez - Baş Yem Gıda İnşaat Sanayi ve
10,00
n Erzincan Ticaret A.Ş.
Erzinca Büyük Çakırman Köyü Merkez - Hiraoğulları Tavukçuluk Yem
10,00
n Erzincan Sanayı Ve Ticaret A.Ş.-Yem
Etüdaş Yem Gıda Taşımacılık
Erzinca
Merkez - Erzincan İnşaat Sanayi ve Ticaret A. Ş. 8,00
n
Yem Fabrikası
Hatemoğlu Tarım Ürünleri Canlı
Erzuru
Merkez Aziziye - Erzurum Hayv. Nak. San. ve Tic. A.Ş. 20,00
m
Yem Fabrikası
Erzuru Beşler Gıda San. ve Tic. Ltd. Şti.
Merkez Aziziye - Erzurum 10,00
m Yem Fabrikası
Birlik Un ve Gıda Sanayi
Erzuru
Merkez Aziziye - Erzurum Pazarlama ve A.Ş. Yem 20,00
m
Fabrikası
Erzuru Korkmaz Yem Gıda ve Un
m San.Tic A.Ş. Yem Fabrikası
Erzuru Bayramoğlu Yem San. ve Tic.
m A.Ş. Yem Fabrikası
Ofis Acay Gıda Tarım
Kars Merkez - Kars Hayvancılık San. ve Tic. 8,00
A.Ş.Yem Fabrikası.
Hasel Yem San. Tic. A.Ş. Yem
Kars Merkez - Kars 15,00
Fabrikası
Erzinca
Tercan - Erzincan AKIN-2 Ali AKIN —
n
Okuyan İnş.
Merkez Yem İmalat
Erzincan Çayırlı - ve Satış —
Erzincan Yem
İşletmesi
Hayvanlar için Karma Yem Üreten Tablo 1.35. Erzurum İli ve Hinterlandındaki Yem İşletmeleri Listesi (Devam)
Kayıt Kapsamındaki Gıda Amaçlı
Kapasite
İl İlçe İşletme Adı (Ton/Saa
İşletmeler
t)
Halitbabaoğulları Can Gıda
Tarım Ürünleri Nakliyat İnşaat
Muş Karaağaçlı Merkez - Muş 1,00
Sanayi ve Dış Tİcaret Limited
Şirketi
Bala Yem Nakliyat İnşaat Gıda

Muş Çöğürlü Köyü Merkez - Muş Hayvancılık San. ve Tic. Ltd. 20,00
Kendi Yemini Üreten
Kayıt Kapsamındaki
Şti.Yem Fabrikası
İşletmeler
Oktaş Tarım Sanayi ve Ticaret-

Bayburt Merkez - Bayburt —
Tahir ÖKSÜZ-Yem Üretimi
Erzinca Kayaoğlu Tavuk Çiftliği-Metin
Merkez - Erzincan —
n KAYAOĞLU ( YEM )
Erzuru Erdoğu Entegre Tarım
Merkez Aziziye - Erzurum —
m Hay.Tic.San.A.Ş.-Çiftlik
Erzuru Er Palan Organik Hay. Gıda İnş
Merkez Aşkale - Erzurum —
m Taah. Tic. San. A.Ş.
Bölüm 17: Kesimhane ve İşleme Tesisi
İçindekiler
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
Tablola
Şekil 6: MSA Logosu..............................................................................................................................16
KESİMHANE VE İŞLEME TESİSİ
KESİMHANELER
Erzurum İlinde Yer Alan Kesimhaneler
2015-2017 yılları arası Erzurum ili ve hinterlandında yer alan kesimhaneler incelenmiştir.
Erzurum ili 2017 yılı verileri incelendiğinde toplamda aktif olarak faaliyet gösteren 9
kesimhanenin olduğu tespit edilmiştir. Kesimhanelerin yıllık kesim sayıları ve ürettikleri et
miktarları değişkenlik göstermektedir. Erzurum ilinde aktif olarak faaliyet gösteren
kesimhaneler sırasıyla; Sukaş Kesimhanesi, Narman Açık Ceza İnfaz Kurumu Kesimhanesi,
Erzurum Büyükşehir Belediyesi Oltu Kesimhanesi, Şenkaya Belediyesi Merkez Kesimhanesi,
Şenkaya Belediyesi Akşar Kesimhanesi, Uzundere Belediyesi Mezbahanesi, Tema
Mezbahanesi, Oral Et AŞ. Mezbahanesi, Et ve Süt Kurumu Mezbahanesi şeklindedir.
2016 yılı verileri incelendiğinde ise Erzurum’da aktif olarak faaliyet gösteren
kesimhanelerden bazılarının 2017 yılı itibari ile faaliyet göstermediği tespit edilmiştir. Aşkale
Belediye Mezbahanesi 2015 ve 2016 yıllarında aktif olarak çalışırken 2017 yılı itibari ile
faaliyetlerini durdurmuştur. Aynı Şekilde Horosan Belediye Mezbahanesi 2015 ve 2016
yıllarında aktif olarak çalışırken 2017 yılı itibari ile faaliyetlerini durdurmuştur. Buna ek olarak
2015 yılında faaliyet gösteren ancak 2016 yılı itibari ile faaliyetlerine son veren
kesimhanelerin olduğu da tespit edilmiştir. Hınıs ve Ufuk Nil Mezbahanesi bu kategoriye
giren kesimhanelerdir.
Tespit edilen kesimhanelerde gerçekleşen büyükbaş ve küçükbaş hayvan kesim sayıları ve

üretilen et miktarlarına ait veriler incelendiğinde toplam kesilen büyükbaş hayvan sayısı,
2015 yılında 20.552 adet iken, 2016 yılında 14.108 adet, 2017 yılına gelindiğinde ise bu
rakamın 9.212 adete düştüğü görülmektedir. Yıllara sari toplam kesilen küçükbaş hayvan
sayılarının ise; 2015 yılında 53.002 adet, 2016 yılında 45.877 adet ve son olarak 2017
yılında 12.016 adet olduğu görülmektedir.
Kesimlerden elde edilen toplam karkas miktarı kilogram cinsinden incelendiğinde; büyükbaş
hayvandan 2015 yılında elde edilen karkas miktarının 4.043 ton olduğu, 2016 yılında bu
miktarın 2.795 ton kilograma düştüğü, 2017 yılına gelindiğinde ise 2015-2016 yılları arasında
ki düşüşe nazaran daha az bir düşüş ile 2.389 ton olduğu tespit edilmiştir. Küçükbaş hayvan
karkas miktarlarına bakıldığında ise 2015 yılında 1.166 ton olan toplam küçükbaş karkas
miktarı 2016 yılına gelindiğinde 339 ton düşüş göstererek 827 ton olmuştur. 2017 yılında bu
miktar 482 ton düşüş göstererek 345 ton olmuştur.
2
Tablo 1. 1’de 2017 yılı verileri kesim sayıları ve üretilen et miktarları verilmiştir.
3
Tablo 1.1. 2017 Yılı Kesim Sayıları Ve Üretilen Et Miktarı
KARKAS MİKTARI KARKAS MİKTARI
BÜYÜKBAŞ KÜÇÜKBAŞ
KESİMHANE ADI (Kilogram) (Kilogram)
(ADET) (ADET)
SUKAŞ
3.632 4.918 984.890 143.260
KESİMHANESİ
NARMAN AÇIK
CEZA İNFAZ
314 - 107.166
KURUMU
KESİMHANESİ
ERZURUM
BÜYÜKŞEHİR
313 191 86.817 4.830
BELEDİYESİ OLTU
KESİMHANESİ
ŞENKAYA
BELEDİYESİ
11 22 1.791 387
MERKEZ
KESİMHANESİ
ŞENKAYA
BELEDİYESİ
8 18 1.570 348
AKŞAR
KESİMHANESİ
UZUNDERE
BELEDİYESİ 53 86 10.180 1.535
MEZBAHANESİ
TEMA
190 - 55.500
MEZBAHANESİ
ORAL ET AŞ.
4.161 6.881 1.013.609 194.807
MEZBAHANESİ
ET VE SÜT
KURUMU 530 127.764
MEZBAHANESİ
TOPLAM
9.212 12.016 2.389.287 345.167
4
KESİMHANE ADI (Kilogram) (Kilogram)
(ADET) (ADET)
AŞKALE
BELEDİYESİ 480 445 107.347 10.161
MEZBAHANESİ
SUKAŞ
1415 1265 310.448 25.330
KESİMHANESİ
HOROSAN
BELEDİYESİ 293 193 40.094 4.246
MEZBAHANESİ
NARMAN
BELEDİYESİ 303 - 80.723 -
MEZBAHANESİ
OLTU BELEDİYESİ
490 733 108.062 16.126
MEZBAHANESİ
ŞENKAYA
BELEDİYESİ 81 203 14.488 4.466
MEZBAHANESİ
UZUNDERE
BELEDİYESİ 58 37 11.058 814
MEZBAHANESİ
TEMBA
284 - 75.408
MEZBAHANESİ
ORAL ET A.Ş
7.435 32.587 1.313.976 559.076
MEZBAHANESİ
ET VE SÜT
KURUMU 3.269 10.414 733.495 207.160
MEZBAHANESİ
TOPLAM
14.108 45.877 2.795.099 827.379
5

KÜÇÜKBAŞ
KESİMHANE ADI BÜYÜKBAŞ (ADET) (Kilogram) (Kilogram)
(ADET)
AŞKALE
BELEDİYESİ 328 240 49.513 5.280
MEZBAHANESİ
SUKAŞ
808 2.290 169.931 50.380
KESİMHANESİ
HINIS 78 12.390
HORASAN
BELEDİYESİ 996 155.802
MEZBAHANESİ
NARMAN
MEZBAHANESİ
OLTU BELEDİYESİ
MEZBAHANESİ 735 147.559
ŞENKAYA
MEZBAHANESİ
UZUNDERE
MEZBAHANESİ
UFUK NİL
124 22.183
MEZBAHANESİ
TEMA
224 61.045
MEZBAHANESİ
ORAL ET A.Ş.
11.877 33.651 2.197.176 740.322
MEZBAHANESİ
ET VE SÜT
KURUMU 4.851 16.821 1.128.131 370.062
MEZBAHANESİ
TOPLAM
20.552 53.002 4.043.408 1.166.044
6
Erzurum İli Hinterlandında Yer Alan Kesimhaneler
Erzurum ili hinterlandında (Ağrı, Ardahan, Kars, Bingöl, Erzincan, Bayburt, Artvin) yer alan 2017 yılında
faaliyet gösteren kesimhaneler incelendiğinde ise illere göre tespit edilen aktif kesimhane sayısı
farklılık göstermiştir.
Ağrı ilinde aktif olarak faaliyet gösteren Patnos Belediyesi Canlı Hayvan Borsası ve Kesimhane Tesisleri
kamuya aittir.
Ardahan ilinde Ardahan Belediyesine ait Merkez'de mezbahane bulunmaktadır. Ayrıca Göle'de de
Mera Tarım-Hayvancılık A.Ş'e ait (özel) kesimhane ve parçalama tesisi bulunmaktadır.
Artvin ilinde 50 baş kapasiteli Artvin Birlik Et Kesimhanesi bulunmaktadır.
Bayburt ilinde Bayburt Belediye'ye ait mezbahane faaliyet göstermekte olup özel sektörden olan bir
kesimhane kapatılmıştır.
Bingöl ‘de il merkezinde 2 adet kesimhane bulunmakta olup, bu kesimhaneler özel işletmelere aittir.
Tespit edilen kesim haneler sırasıyla; Bingöl Et Hayvancılık Et Ürünleri Gıda. İnş. Tic. Ve San. Ltd. Şti.,
Bin-Yak Yakıt İnşaat Gıda Temizlik Tekstil Tarım Hayvancılık Ticaret ve San. Ltd. Şti. (parçalama tesisi)
seklindedir.
Kars ilinde ise il merkezinde yer alan Kars Belediyesine ait bir mezbahane bulunmaktadır. Yine il
merkezinde özel sektöre ait bir işletme olan Kars Kar-Et kesimhanesi bulunmaktadır.
7
İŞLEME TESİSLERİ
Erzurum İlinde Yer Alan İşleme Tesisleri
Erzurum ili 2017 yılı verileri incelendiğinde toplamda aktif olarak faaliyet gösteren 5 işleme tesisinin
olduğu tespit edilmiştir. Tesislerinin altyapısı sucuk, pastırma, kavurma, salam ve sosis işlenmesine
uygundur. İşleme tesislerinin üretim kapasiteleri ve gerçekleşen üretim miktarları değişkenlik
göstermektedir. Erzurum ilinde aktif olarak faaliyet gösteren işleme tesisleri sırasıyla; Sukaş, Oral Et
A.Ş., Et ve Süt Kurumu, Karakoç ve Kadakçıoğlu şeklindedir.
İl özelinde tespit edilen işleme tesislerinin yıllık üretim miktarı 593.081 ton olarak tespit edilmiştir.
Erzurum ili yıllık et üretimi verileri incelendiğinde 2016 yılı toplam et üretim miktarının 9.498 ton
olduğu tespit edilmektedir. Kesimhanelerden elde edilen toplam karkas miktarı ve işleme tesislerinde
işlenen et miktarı toplamının bu rakam ile birebir örtüşmediği ve bu aradaki farkın kurban kesimleri ve
geçici olarak kurulan kesimhanelerden kaynaklandığı tespit edilmiştir.
Erzurum İli Hinterlandında Yer Alan İşleme Tesisleri

Erzurum ili hinterlandında (Ağrı, Ardahan, Kars, Bingöl, Erzincan, Bayburt, Artvin) yer alan 2017 yılında
faaliyet gösteren işleme tesisleri incelendiğinde illere göre tespit edilen aktif tesislerin sayısı farklılık
göstermiştir.
Ardahan ilinde Öz Ardahan Et işleme tesisi bulunmaktadır. Tesis özel sektöre aittir.
Artvin ili Arhavi ilçesinde Lider Kavurma Et İşleme tesisi bulunmaktadır. Tesis özel sektör bünyesinde
faaliyet göstermektedir.
Bingöl ilinde işlemet tesisleri olarak 2 adet özel işletme bulunmaktadır. Bunlar; Asilkan Et İşleme
Kavurma Üretim Paketleme Tesisi ve Koç Soğukçeşme Kavurma İşleme Tesisi, Soğuk Çeşme Soğuk
Kavurma Paketleme Tesisi’dir.
Erzincan ili Üzümlü ilçesinde Öz Erdem Et Gıda Tar. Hay. İnş. Nak. San. ve Tic. Ltd. Şti. işleme tesisi
bulunmaktadır. Tesis özel sektöre aittir.
Kars ilinde ise il merkezinde 1 adet özel işletme, Boy Et ve Et Ürünleri, parçalama tesisi
bulunmaktadır.
8
Bölüm 18: Erzurum İli ve
Hinterlandı Belirlenmesi ve Üç
Yıldız Analizi
Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde Erzurum İli ve Hinterlandı Seçimi
ERZURUM İLİ VE HİNTERLANDI
Projenin teknik komite toplantılarında üyelerden kırmızı et sektörü için Erzurum İli ve
hinterlandının belirlenmesine yönelik görüş ve öneriler alınmış ve ilgili çalışmada hangi
kriterlere bakılması gerektiği tespit edilmiştir. Hinterland belirleme çalışması yapılacaktır. Bu
kapsamda hinterland belirlenmesinde il ve ilçe bazlı hem birincil hem de ikincil verilerden
yararlanılmıştır.
Kırmızı Et Sektörü Erzurum İli ve Hinterlandının belirlenmesinde, işbirliği ve kümelenme

potansiyellerinin belirlenmesi çalışmalarında yoğun olarak kullanılan analiz yöntemlerinden
biri olan üç yıldız analizinden esinlenilmiştir. Kantitatif yöntemlerden biri olan “Üç Yıldız
Analizi”, saha çalışmalarında paydaşlarla yapılan birebir görüşmelerle desteklenerek
hinterlandın belirlenmesi için kullanılmıştır. “İstihdam, Ciro, Bitkisel/Hayvansal Üretim Değeri,
İşletme Sayısı” gibi verilerin baz alınarak yapılabildiği bir analiz yöntemi olan üç yıldız analizi;
bu proje kapsamında “Küçükbaş/büyükbaş hayvan sayıları, Mera Varlığı ve Kalitesi, Altyapı
(et işleme tesisi, hayvan pazarları ve kesimhaneler) Durumu ve Hayvan Hareketleri” dikkate
alınarak gerçekleştirilmiştir. Bu kriterlerden yola çıkılarak temel bir gösterge olan yoğunluklar
ve teknik komitenin görüşleri dikkate alınmış ve hinterland belirlenmiştir.
2016 yılı verileri kullanılarak öncelikle büyükbaş/küçükbaş hayvan sayıları, sonra mera
varılığı ve bu meraların kalitesi, daha sonra ise işletme, kesimhane ve hayvan pazarı gibi
kırmızı et sektörüne ilgilendiren altyapıların varlığı dikkate alınmış ve yoğunluk parametresi
dikkate alınmıştır. Bölge genelindeki hayvan sayıları ve hayvan hareketleri de dikkate
alınarak Erzurum ve çevresindeki iller bölge olarak kabul edilmiş; Ağrı, Ardahan, Artvin,
Bayburt, Bingöl, Erzincan, Erzurum, Kars illeri analize dahil edilmiştir. Teknik komite görüşleri
doğrultusunda nihai olarak büyükbaş için hinterland olarak Erzurum ili ve ilçeleri, Ağrı’dan
Eleşkirt ile Ağrı Merkez, Kars’tan Kars Merkez,Selim ve Sarıkamış, Bingöl’den Karlıova,
Erzincan’dan Merkez ve Tercan, Bayburt’tan Merkez, Artvin’den Ardanuç ve Şavşat ilçeleri
belirlenmiştir. Küçükbaş için hinterlanda dahil edilen ilçeler ise Erzurum’dan, Çat,
Palandöken, Tekman, Hınıs, Köprüköy, Karayazı ve Karaçoban, Bingöl’den Karlıova ve
Erzincan’dan Tercan ilçeleridir.Bu çalışmada, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Proje
Ekibi’nin sağladığı veriler baz alınmıştır.
Analiz Eşik Değerleri;
Kriterler kapsamında, ölçümsel verilerin yer aldığı alanlarda ölçü değerlerini daha rahat
okuyabilmek adına histogramdan yararlanılmış olup, her kriter için belirlenen aralık sayısı
5’tir. Bu kapsamda iller küçük ve büyükbaş hinterlandı ayrı ayrı olacak şekilde 20 yıldız
üzerinden değerlendirilmiş olup hinterland belirlenmiştir.
1
2
Hinterland Seçimi Kriterler – Büyükbaş Değerler Tablosu
Büyükbaş
Büyükbaş İl
Bölge Mera Değer Altyapı Büyükbaş
İl İlçe Geneli
Geneli Yoğunluk Değeri Toplam
Yoğunluk
Yoğunluk
Ağrı Ağrı (il merkezi) 5 5 1 2 13
Ağrı Patnos 2 2 1 2 7
Ağrı Eleşkirt 3 3 1 0 7
Ağrı Tutak 3 3 1 0 7
Ağrı Doğubayazıt 2 2 1 0 5
Ağrı Hamur 2 2 1 0 5
Ağrı Taşlıçay 1 2 1 1 5
Ağrı Diyadin 1 1 1 0 3
Ardaha
Ardahan (il merkezi) 5 5 5 2 17
n
Ardaha
Göle 4 5 5 1 15
n
Ardaha
Hanak 2 2 4 1 9
n
Ardaha
Çıldır 2 2 4 0 8
n
Ardaha
Posof 1 1 3 1 6
n
Ardaha
Damal 1 1 1 0 3
n
Artvin Ardanuç 5 1 1 2 9
Artvin Şavşat 5 1 1 0 7
Artvin Yusufeli 3 1 1 0 5
Artvin Artin (il merkezi) 1 1 1 2 5
Artvin Borçka 2 1 1 0 4
Artvin Murgul 2 1 1 0 4
Artvin Hopa 1 1 1 0 3
Artvin Arhavi 1 1 1 0 3
Bayburt Bayburt (il merkezi) 5 3 3 2 13
Bayburt Aydıntepe 1 1 1 0 3
Bayburt Demirözü 1 1 1 0 3
Bingöl Bingöl (il merkezi) 5 3 2 5 15
Bingöl Karlıova 3 1 3 0 7
Bingöl Solhan 2 1 3 0 6
Bingöl Adaklı 1 1 2 0 4
Bingöl Genç 2 1 1 0 4
Bingöl Kiğı 1 1 1 0 3
Bingöl Yayladere 1 1 1 0 3
Bingöl Yedisu 1 1 1 0 3
Erzincan Erzincan (il merkezi) 5 2 1 4 12
Erzincan Tercan 4 2 1 0 7
Erzincan Kemah 1 1 3 0 5
Erzincan Kemaliye 1 1 2 0 4
Erzincan Çayırlı 2 1 1 0 4
Erzincan Refahiye 2 1 1 0 4
3
Erzincan İliç 1 1 1 0 3
Erzincan Üzümlü 1 1 1 0 3
Erzincan Otlukbeli 1 1 1 0 3
Hinterland Seçimi Kriterler – Büyükbaş Değerler Tablosu
Büyükbaş
Büyükbaş İl
Bölge Mera Değer Altyapı Büyükbaş
İl İlçe Geneli
Geneli Yoğunluk Değeri Toplam
Yoğunluk
Yoğunluk
Erzurum Tekman 5 3 2 0 10
Erzurum Çat 4 3 2 1 10
Erzurum Horasan 5 3 2 0 10
Erzurum Şenkaya 4 2 2 1 9
Erzurum Pasinler 5 3 1 0 9
Erzurum Karayazı 4 3 1 0 8
Erzurum Tortum 3 2 3 0 8
Erzurum Aziziye(Ilıca) 3 2 1 2 8
Erzurum Yakutiye 3 2 1 2 8
Erzurum Hınıs 4 2 1 0 7
Erzurum Narman 4 2 1 0 7
Erzurum Köprüköy 3 2 1 1 7
Erzurum Karaçoban 3 2 1 0 6
Erzurum Aşkale 3 2 1 0 6
Erzurum İspir 2 1 2 0 5
Erzurum Palandöken 2 2 1 0 5
Erzurum Oltu 2 1 1 0 4
Erzurum Uzundere 1 1 1 1 4
Erzurum Olur 1 1 1 0 3
Erzurum Pazaryolu 1 1 1 0 3
Kars Kars (il merkezi) 5 5 1 3 14
Kars Selim 5 5 1 0 11
Kars Sarıkamış 3 4 1 0 8
Kars Kağızman 2 3 1 0 6
Kars Arpaçay 2 3 1 0 6
Kars Digor 2 3 1 0 6
Kars Akyaka 1 2 1 0 4
Kars Susuz 1 2 1 0 4
4
Hinterland Seçimi Kriterler – Küçükbaş Değerler Tablosu
Küçükbaş İl Küçükbaş
Geneli Bölge Geneli Mera Değer Altyapı Küçükbaş
İl İlçe Yoğunluk Yoğunluk Yoğunluk Değeri Toplam
Ağrı Doğubayazıt 5 5 1 0 11
Ağrı Patnos 2 2 1 2 7
Ağrı Diyadin 2 3 1 0 6
Ağrı Ağrı (il merkezi) 1 1 1 2 5
Ağrı Taşlıçay 1 1 1 1 4
Ağrı Eleşkirt 1 1 1 0 3
Ağrı Tutak 1 1 1 0 3
Ağrı Hamur 1 1 1 0 3
Ardaha
n Ardahan (il merkezi) 3 1 5 2 11
Ardaha
n Çıldır 5 1 4 0 10
Ardaha
n Göle 1 1 5 1 8
Ardaha
n Hanak 1 1 4 1 7
Ardaha
n Posof 1 1 3 1 6
Ardaha
n Damal 1 1 1 0 3
Artvin Ardanuç 5 1 1 2 9
Artvin Artin (il merkezi) 2 1 1 2 6
Artvin Hopa 4 1 1 0 6
Artvin Şavşat 2 1 1 0 4
Artvin Yusufeli 2 1 1 0 4
Artvin Borçka 1 1 1 0 3
Artvin Murgul 1 1 1 0 3
Artvin Arhavi 1 1 1 0 3
Bayburt Bayburt (il merkezi) 5 1 3 2 11
Bayburt Aydıntepe 1 1 1 0 3
Bayburt Demirözü 1 1 1 0 3
Bingöl Bingöl (il merkezi) 2 1 2 5 10
Bingöl Karlıova 5 2 3 0 10
Bingöl Solhan 3 2 3 0 8
Bingöl Adaklı 1 1 2 0 4
Bingöl Genç 1 1 1 0 3
Bingöl Kiğı 1 1 1 0 3
Bingöl Yayladere 1 1 1 0 3
Bingöl Yedisu 1 1 1 0 3
Erzincan Erzincan (il merkezi) 5 1 1 4 11
Erzincan Kemah 3 1 3 0 7
Erzincan Tercan 4 1 1 0 6
Erzincan Kemaliye 2 1 2 0 5
Erzincan İliç 3 1 1 0 5
Erzincan Üzümlü 2 1 1 0 4
Erzincan Çayırlı 1 1 1 0 3
5
Erzincan Refahiye 1 1 1 0 3
Erzincan Otlukbeli 1 1 1 0 3
6
Hinterland Seçimi Kriterler – Küçükbaş Değerler Tablosu (Devam)
Küçükbaş İl Küçükbaş Bölge Mera

Altyapı Küçükbaş
İl İlçe Geneli Geneli Değer
Değeri Toplam
Yoğunluk Yoğunluk Yoğunluk
Erzurum Tekman 5 2 2 0 9
Erzurum Çat 3 1 2 1 7
Erzurum Şenkaya 1 1 2 1 5
Erzurum Karayazı 3 1 1 0 5
Erzurum Tortum 1 1 3 0 5
Erzurum Aziziye(Ilıca) 1 1 1 2 5
Erzurum Yakutiye 1 1 1 2 5
Erzurum Hınıs 3 1 1 0 5
Erzurum Karaçoban 3 1 1 0 5
Erzurum Horasan 1 1 2 0 4
Erzurum Köprüköy 1 1 1 1 4
Erzurum İspir 1 1 2 0 4
Erzurum Uzundere 1 1 1 1 4
Erzurum Pasinler 1 1 1 0 3
Erzurum Narman 1 1 1 0 3
Erzurum Aşkale 1 1 1 0 3
Erzurum Palandöken 1 1 1 0 3
Erzurum Oltu 1 1 1 0 3
Erzurum Olur 1 1 1 0 3
Erzurum Pazaryolu 1 1 1 0 3
Kars Kağızman 5 2 1 0 8
Kars Kars (il merkezi) 2 1 1 3 7
Kars Arpaçay 2 1 1 0 4
Kars Digor 2 1 1 0 4
Kars Selim 1 1 1 0 3
Kars Sarıkamış 1 1 1 0 3
Kars Akyaka 1 1 1 0 3
Kars Susuz 1 1 1 0 3
7
Üç Yıldız Analizi (Büyükbaş) Eşik Değerler Aralıkları
Eşik Değer Aralıkları Puan Eşik Değer Aralıkları Puan

Ağrı Erzurum
0,031 0,080 1 0,003 0,021 1
0,081 0,130 2 0,022 0,039 2
0,131 0,179 3 0,040 0,056 3
0,180 0,228 4 0,057 0,074 4
0,229 0,277 5 0,075 0,092 5
Ardahan Kars
0,049 0,108 1 0,065 0,095 1
0,109 0,168 2 0,095 0,126 2
0,169 0,228 3 0,126 0,157 3
0,229 0,287 4 0,157 0,188 4
0,288 0,347 5 0,188 0,218 5
Artvin Bölge Geneli
0,025 0,081 1 0,000 0,010 1
0,082 0,137 2 0,011 0,020 2
0,138 0,193 3 0,021 0,030 3
0,194 0,249 4 0,031 0,040 4
0,250 0,305 5 0,041 0,051 5
Bayburt
0,097 0,217 1
0,218 0,336 2
0,337 0,456 3
0,457 0,576 4
0,577 0,695 5
Bingöl
0,018 0,090 1
0,091 0,163 2
0,164 0,235 3
0,236 0,308 4
0,309 0,381 5
Erzincan
0,005 0,075 1
0,076 0,145 2
0,146 0,215 3
0,216 0,285 4
0,286 0,355 5
8
Üç Yıldız Analizi (Küçükbaş) Eşik Değerler Aralıkları
Eşik Değer Aralıkları Puan Eşik Değer Aralıkları Puan

Ağrı Erzurum
0,039 0,107 1 0,007 0,053 1
0,108 0,175 2 0,054 0,098 2
0,176 0,244 3 0,099 0,143 3
0,245 0,312 4 0,144 0,189 4
0,313 0,380 5 0,190 0,234 5
Ardahan Kars
0,014 0,147 1 0,038 0,100 1
0,148 0,280 2 0,101 0,162 2
0,281 0,414 3 0,163 0,224 3
0,415 0,547 4 0,225 0,286 4
0,548 0,681 5 0,287 0,348 5
Artvin Bölge Geneli
0,002 0,074 1 0,000 0,029 1
0,075 0,146 2 0,030 0,058 2
0,147 0,218 3 0,059 0,087 3
0,219 0,290 4 0,088 0,116 4
0,291 0,362 5 0,117 0,145 5
Bayburt
0,178 0,270 1
0,271 0,361 2
0,362 0,453 3
0,454 0,544 4
0,545 0,636 5
Bingöl
0,005 0,088 1
0,089 0,171 2
0,172 0,254 3
0,255 0,337 4
0,338 0,420 5
Erzincan
0,006 0,063 1
0,064 0,119 2
0,120 0,176 3
0,177 0,233 4
0,234 0,290 5
Üç Yıldız Analizi (Mera Değeri) Eşik Değerler Aralıkları
Eşik Değer Aralıkları Puan

Bölge Geneli
0,000 0,038 1
0,038 0,075 2
0,075 0,113 3
0,113 0,151 4
0,151 0,188 5
9
Hinterland İl ve İlçeleri
İl - İlçe Adı Büyükbaş Küçükbaş

Aşkale Çat
Aziziye Palandöken
Çat Tekman
Yakutiye Hınıs
Tortum Köprüköy
Palandöken Karayazı
Tekman Karaçoban
Erzurum Pasinler ─
Narman ─
Hınıs ─
Köprüköy ─
Karaçoban ─
Karayazı ─
Horasan ─
Şenkaya ─
Eleşkirt ─
Ağrı
Ağrı Merkez ─
Ardahan Merkez ─
Ardahan
Göle ─
Kars Merkez ─
Kars Selim ─
Sarıkamış ─
Bingöl Karlıova Karlıova
Erzincan Merkez Tercan
Erzincan
Tercan ─
Bayburt Bayburt Merkez ─
Ardanuç ─
Artvin
Şavşat ─
10
HAYVAN HAREKETLERİ
Erzurum ili ve Hinterlandının belirlenme aşamasında 2015 ve 2016 yılı hayvan hareketleri dikkate
alınmış olup “Erzurum’dan sevk edilen” ve “Erzurum’a gelen” büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayıları
incelenmiş, bölgedeki illere göre yoğunlukları grafklere yansıtılmıştır. 2016 yılında, Erzurum’dan sevk
edilen büyükbaş hayvan sayılarına bakıldığında en çok hayvan sırasıyla Ardahan (%38), Kars (%20) ve
Ağrı (%19) illerine gönderilmektedir. 2015 yılında da bu illere gönderilen büyükbaş hayvan sayısında
yoğunluk göze çarpmaktadır. Sevk edilen küçükbaş hayvan sayılarına bakıldığında ise 2016 yılı için
Erzincan (%35), Artvin (%26) ve Bingöl (%19) illeri, 2015 yılı için de yine bu 3 il gönderilen hayvan
sayısı bakımından çoğunluğu temsil etmektedir.
Erzurum’dan Sevk Edilen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan
9
Erzurum’a Gelen Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan
Erzurum’a hayvan gönderen bölgedeki illere bakıldığında ise 2016 yılı verilerine göre büyükbaş için en
çok hayvan sevkiyatı sırasıyla Ardahan (%22), Artvin (%21), Kars (%18) illerinden yapılmaktadır. 2015
yılında ise sırasıyla Artvin (%29), Ardahan (%18) ve Kars (%17) şeklinde gerçekleşmiştir.
Küçükbaş hayvan gönderen illere bakıldığında ise 2016 yılı için sırasıyla Erzincan (%28), Bingöl (%17),
Kars (%16) illeri göze çarpmaktadır. 2015 yılında da yine bu üç il sıralamada başı çekmektedir.
10
Bölüm 19: Değer Zinciri
DEĞER ZİNCİRİ
Büyükbaş Hayvan Değer Zinciri
Ülkemizde büyükbaş süt ve et sığırcılığı işletmeleri için ana materyaller farklı şekillerde elde
edilebilmektedir.
 Et ve Süt Kurumu (ESK) işletmeleri
 Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü İşletmeleri (TİGEM)
 Yurt dışından ithalat
 Canlı hayvan pazarı
 Damızlık sığır işletmeleri (sadece besi işletmeleri için geçerli)
ESK yurt dışından canlı hayvan ithal etme yetkisine sahip olan bir kurumdur. ESK aynı
zamanda TİGEM’lere de yurt dışından hem besi hem de damızlık hayvan ithal yetkisi
vermektedir. Bunun dışında yetiştiriciler kendi adlarına T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı’ndan (GTHB) özel izin alarak;
 Damızlık dişi sığır (4 – 13 aylık)
 Damızlık gebe düve
 Damızlık manda (12 – 24 aylık)
 Damızlık gebe manda
 Damızlık dişi manda
İthalatı yapabilmektedirler. Büyükbaş hayvan ithalatına yönelik işlemler GTHB Hayvancılık

Genel Müdürlüğü (HAYGEM) tarafından 19.06.2017 tarih ve E.1513845 sayılı Olur’u ile
yürürlüğe giren talimat çerçevesinde yürütülmektedir. Hayvan ithalatında GTHB tarafından
sağlanan hibe desteği kapsamındaki projeler haricinde yapılacak olan ithalatlarda hayvan
sayısı sınırlaması bulunmaktadır. Bu kapsamda etçi ırklar, Holstein ve Avrupa Kırmızısı
ırklarından en az 100 baş, diğer ırklardan ise en az 60 baş ithal edilmesine izin verilmektedir.
Canlı materyal ithal etmek isteyen gerçek ve tüzel kişiler GTHB’nın prosedürlerini yerine
getirmek zorundadırlar.
1
Ülkemizde besi sığırcılığı yapmak için yurt dışından ya da TİGEM ve ESK işletmelerinden
canlı materyal temin edilebildiği gibi aynı zamanda damızlık işletmeler (süt sığırcılığı
işletmeleri) de çok önemli bir canlı materyal temin kaynağıdır. Süt sığırcılığı işletmeleri dişi
hayvanları doğal ya da suni tohumlama yöntemleri ile yetiştirmekte ve elde edilen erkek
buzağılar besi işletmelerine besi materyali olarak satılmaktadır. Bazı besi işletmeleri besi
materyallerini canlı hayvan pazarlarından da elde edebilmektedir. Süt sığırcılığı
işletmelerindeki canlı materyal temini de besi işletmelerindeki gibi olmaktadır.
Ticari besi işletmeleri ile küçük aile işletmelerinin hayvan hareketleri farklılık göstermektedir.
Ticari besi işletmelerinde ortalama 50 baş ve üzeri sayıda hayvan bulunurken, aile
işletmelerindeki hayvan sayısı 1 – 9 baş arasında değişmektedir.
Küçük aile işletmelerinde iptidai yaşam koşulları söz konusudur. Hayvan barınakları ilkel
olup, yem temininde yaşanan güçlükler ve yem fiyatlarının yüksekliği nedeniyle hayvanlar
kapalı beside mümkün olan en kısa zaman süresinde tutulmaya çalışılmaktadır. Küçük aile
işletmeleri hayvanlarını genellikle Nisan ayında meraya çıkartmakta, eylül ayı geldiğinde de
ahırlara almaktadır. Merada besleme süresi hava koşullarına göre 6 ile 7 ay arasında
değişmektedir. Küçük aile işletmeleri meradan dönen hayvanlarının bir bölümünü ya da
tamamını hayvan pazarında satmakta bir kısmını da eğer imkânları var ise istedikleri canlı
ağırlığa ulaşana kadar ahırda besiye almaktadır. Bölgeden karkas yerine canlı hayvan
çıkışının olmasının en önemli nedeni meradan dönen ve istenilen canlı ağırlığa gelmemiş
olan hayvanları beslemenin zor ve maliyetli olmasıdır. İşletmeler bazı hayvanlarını doğrudan
kesimhaneye de yollayabilmektedir. Eğer bayram dönemi ise besi hayvanlarının bir bölümü
kurbanlık pazarlarında satılmaktadır.
Ticari besi işletmeleri ise hayvanlarını meraya çıkartmamakta kapalı besi uygulamaktadır.
Hayvanlar istenilen canlı ağırlığa ulaştıklarında doğrudan kesimhaneye gönderilmektedir.
Hinterlant genelinde hem kamu hem de özel kesimhaneler bulunmaktadır. Kesimhanelerden

elde edilen karkaslar et işleme tesislerine ve yemek fabrikalarına, toptancılara ya da kasap,
market ve şarküteri gibi perakende sektörüne çıkmaktadır.
Gıda, tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, belediyeler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile
veteriner hizmetleri ve ilaç ile nakliye sektörü bir bütün olarak büyükbaş kırmızı et üretimi
değer zincirinin her bir halkasını etkilemektedir.
Aşağıdaki tablolarda farklı hayvan yaş ve ırklarında farklı besi tiplerindeki maliyet hesabı
verilmiştir.
2
3
Tablo 1.260. Et ve Süt Kurumundan Temin Edilen Kültür Irkı (Simmental) Maliyet Tablosu
Et ve Süt Kurumundan Temin Edilen Kültür Irkı (Simmental)

Hayvanın Yaşı (ay) Açıklama Canlı Açıklama Masraflar Açıklama
Ağırlığı (TL)
(CA)
(kg)
8 - 12 ay 320 300 - 320 kg 6.000 5.500 - 6.000
TL/baş
8 ay besi Kapalı - 408 1,7 kg/gün CA 2.640 11 TL/gün yem ve
240 gün artışı bakıcı masrafı
16 - 20 ay 728 700 - 730 kg CA 1.000 Genel Giderler
Karkas randımanı 55%

(%)
Elde edilen Karkas 400
(kg)
Karkas Birim Fiyatı 30
(TL/kg)
Toplam Gelir (TL) 12.012 Toplam Masraf 9.640
(TL)
Kar (TL/baş) 2.372
Maliyet (TL/kg) 24,08
Fiyat (TL/kg) 30,00
Kar (TL/kg) 5,92
Tablo 1.261. Melez / Yerli Irk Maliyet Tablosu
Melez / Yerli Irk

Ağırlığı (TL)
(CA) (kg)
10 ay 250 7.000 6.500 - 7.000

TL/baş
6 - 7 ay besi Merada - 90 0,5 kg/gün CA
180 / 210 artışı
gün
7 ay besi Kapalı - 294 1,4 - 1,5 kg/gün 2.310 11 TL/gün yem
210 gün CA artışı ve bakıcı
masrafı
24 ay 634 650 - 700 kg CA 1.000 Genel Giderler
(%)
(kg)
(TL/kg)
(TL)
Kar (TL/baş) 151
Fiyat (TL/kg) 30,00
Kar (TL/kg) 0,43
4
5
Tablo 1.262. Kültür Irkı Maliyet Tablosu
Kültür Irkı
Ağırlığı (TL)
(CA)
(kg)
10 ay 250 7.000 6.500 - 7.000
TL/baş
10 ay besi Kapalı - 450 1,5 kg/gün CA 3.300 11 TL/gün yem
300 gün artışı ve bakıcı masrafı
1.000 Genel Giderler
20 ay 700

(%)
(kg)
(TL/kg)
(TL)
Kar (TL/baş) 250
Fiyat (TL/kg) 30,00
Kar (TL/kg) 0,65
Tablo 1.263. Hızlandırılmış Besi - Kültür Irkı Maliyet Tablosu
Hızlandırılmış Besi - Kültür Irkı

Hayvanın Yaşı (ay) Açıklama Canlı Açıklama Masrafla Açıklama
Ağırlığı r (TL)
(CA) (kg)
10 - 12 ay 365 5.500 6.500 - 7.000
TL/baş
28 ay 821 1.000 Genel Giderler

(%)
(kg)
(TL/kg)
(TL)
Kar (TL/baş) 1.287
Fiyat (TL/kg) 30,00
Kar (TL/kg) 2,85
6
Şekil 1.36. Büyükbaş Hayvan Değer Zinciri
Diğer damızlık işletmelerden

materyal temini
Ülke Dışı Nisan Ayı

Aile İşletmesi
TİGEM
Damızlık İşletmesi (1 – 9 baş) Eylül
Erkek/Diş Ayı Mera
i Hayvan
Erkek
Hayvan
ESK Hayvan/Kurban
Hayvan Temini + Besi İşletmesi Pazarı
Kesimhane (Ortalama 50 Baş)
Perakende Kesimhane
(Özel + Kamu)
Et İşleme
Kasap
Market
Şarküteri
Yemek Fabrikaları
7
Küçükbaş Hayvan Değer Zinciri
Girdi Sağlayanlar
Yem Sanayii: Kesif yem sağlıyor, Erzurum Şeker Fabrikası

Yem Tedarikçileri: Kaba yemi sağlar
Bitkisel Ürün Yetiştiricileri: Kaba yemi sağlar, yem sanayine hammadde sağlar
GTHB İl Müdürlüğü: Meraların tahsisi, kiralanması, ıslahı (Mera Komisyonu) sağlar
Çobanlar: İnsan kaynağı sağlar
İlaç Sanayi: Aşı ve ilaç sağlar
Veteriner Hekimler: Aşılama, tedavi, korunma, kontrol ve yönlendirme sağlar
Bankalar: Ziraat Bankası, Bazı Özel Bankalar fnansal hizmet sağlar
Nakliyeciler: Hayvan taşıma hizmeti sağlar
Medikal: Medikal Malzeme Teçhizat sağlar
Danışmanlık, Mühendislik ve Mimarlık: Barınak ve kuruluş aşaması ve sonrasında destek sağlar
TARSİM: Sigorta hizmeti sağlar
Diğer: Makine, Ekipman ve Yapı Malzemeleri sağlar
Üreticiler
Besiciler: Kesim için yetiştirenler, aile ya da büyük işletme

Damızlıkçılar: Kuzu üretimi yapanlar, aile ya da büyük işletme
Kombine İşletmeler: Besi ve üretim yapanlar, aile ya da büyük işletme
Göçerler: Mevsimsel olarak yaylalarda ve meralarda hayvan besleyenler
Aracılar
Celepler: Büyük çaplı hayvan ticareti yapar (ticaret odasına bağlı)

Cambazlar: Hayvan alım-satımında komisyonculuk yaparlar (esnaf odasına bağlı)
Destekleyici Kuruluşlar
Ticaret Borsası: Alım- Satım kotasyonlarını ve alım-satımı yapar,

Üniversiteler: Teknik destek ve araştırma hizmeti sağlar(Atatürk Üniversitesi)
Laboratuvarlar: GTHB, Özel, Üniversite, Ticaret Borsası (Akredite) analiz hizmeti sağlar
Birlikler: Damızlık Keçi ve Koyun Yetiştiricileri Birliği, Kırmızı Et Üreticileri Birliği koordinasyon sağlar
Tarım ve Kredi Kooperatifleri: Kredi kuruluşu, ayni ve nakdi kredi sağlar
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Üyelerin fnans kaynağı bulmasını sağlar
Denetleyici Kuruluşlar: Yerel Yönetimler, ÇŞB İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, GTHB İl Müdürlüğü,
Veterinerlik Kontrol Araştırma Enstitüsü denetim hizmeti sağlar
DAP BKİ: Kesimhane ve hayvan pazar kurulması, sektöre fnansal destek (kamu kurum ve
kuruluşları) sağlar
Kalkınma Ajansı: Bireysel destek sağlıyorlar
TKDK: Sabit yatırım ve ekipman desteği, İPARD desteği
TANAP: Sabit yatırım, ekipman ve canlı hayvan desteği
GTHB: KKYDP (Kırsal Kalkınma Yatırımı Destekleme Programı), Bakanlık Desteği
Sözleşmeli Üretim Yapanlar: ESK
ORKÖY: Canlı hayvan desteği
KOSGEB: Finansal destek
BTC: Bakü – Tiflis – Ceyhan geçtiği bölgelere destek sağlıyor
8
Sanayi ve İşletmeler
Kesimhaneler: Özel, ESK, Yerel Yönetimler

Kaçak Kesim Yapanlar
Süt ve Peynir Üreticileri (geleneksel)
Talep Gösterenler
Yurtlar, Kamu Yemekhaneleri, Askeriye ve Catering Şirketleri

Lokantalar (özelikle cağ kebapçıları)
Hane halkı tüketicileri
Kasaplar
Marketler
Pastaneler (dondurma ve süt)
Seramik Sanayi: Kemikler kullanılıyor
Yün sanayi: Mevcutta yok
Deri Sanayi: Mevcutta yok
Süt sanayi: Çok az
9
Şekil 1.37. Küçükbaş Hayvan Değer Zinciri
Yetiştirici
DOLAYLI GİRDİLER KESİM ÜRÜNLER
İL İÇİ TÜKETİM
Finansal Destek, DAP, TKDK, Sigorta, TARSİM Finans, Karkas Et
Kayıt Dışı Kesim
GTHB, Tarım-Kredi Banka Market
Kesimhane Sakatat Tüketici

Eğitim Sağlayanlar AR-GE Hizmetleri
Üniversite, GTHB, Birlikler GTHB, Üniversite Kasap YAN ÜRÜNLER Yemek Sanayi
Deri
Besici TİCARET
Yün
Cambaz, Celep
Kasap İL DIŞI KATMADEĞER
Veterinerlik Hizmetleri Yem Sanayi Kaba Yem

ve Tedarik Hayvan Pazarı İl Dışı Deri Sanayi
Kesif Yem
Çoban Mera
İl Dışında
DİREKT GİRDİLER Tüketim
Taşıma Hizmetleri, Nakliyeciler, Lojistik Şirketleri
10
Piyasa
Maliyet Açıklama
Değeri
Yeni
Doğmuş 275 TL 3-5 Kg olarak kuzunun piyasa fiyatı 225 TL’dir. 275 TL
Kuzu
Kuzu genel olarak Mart – Haziran döneminde

4 ay beslenir. Aşı, bakım ve çoban gideleri bu
Kuzu 10 TL 350 TL
dönemde kuzu başına yaklaşık 10 TL’dir. Bu
safhada kuzunun ağırlığı 15 Kg’a gelir.
Haziran – Ekim döneminde kuzu 4 ay

beslenerek 40 Kg’a çıkartılır. Bu aşamada Aşı,
Yetiştirici 90 bakım ve çoban gideleri bu dönemde kuzu 600 TL
başına yaklaşık 90 TL’dir. Koyun statüsüne
giren hayvanın Kg fiyatı yaklaşık 16 TL’dir.
Ekim – Mart arasından 4 ay yem ile beslenen

Besici 250 TL koyun 60 Kg’a ulaşır. Koyun statüsüne giren 960 TL
hayvanın Kg fiyatı yaklaşık 16 TL’dir.
200 adet koyun barındıran sürüler ile taşınır.

Piyasa fiyatı 16 TL’den alıcı bulur. Özelikle il
Satış 30 TL 1020 TL
dışına satış yapılırsa 18 TL/Kg fiyatı
yakalanabilir.
Kesim sonrası karkas et 33 Kg civarında

Kesim 30 TL 1090 TL
karkas elde edilir ve 33 Tl/Kg fiyatı
1320 TL
Karkas etin piyasaya ortalama satış fiyatı 40

Satış 45 TL
TL/Kg olarak gerçekleşir.
11
Bölüm 20: SWOT, Rekabetçilik Analizi
SWOT ve REKABETÇİLİK ANALİZİ
SWOT Analizi
SWOT Analizi geniş katılımlı iç ve dış durum analizinin yapılarak Erzurum ili ve hinterlandı
için Kırmızı Et Sektörü Ekosistemi’nin iç çevresi, yakın çevresi ve dış çevresinde bulunan
taraflar ve unsurlar odağında kapasitenin ortaya çıkarılmasını ve geleceğe yönelik stratejiler
geliştirilmesini sağlamaktadır.
Şekil 32’de SWOT Analizi’nin genel yapısı verilmiştir. SWOT Analizi’nde olumlu ve olumsuz
değerlendirmeler iki ayrı boyutta düşünülebilir. Birinci kısım olan olumlu değerlendirmelerde
Kırmızı Et Sektörü’ndeki güçlü yönler ve ilgili ekosistemdeki avantaj yaratan fırsatlar
belirlenirken; olumsuz değerlendirmelerde zayıf yönler ile sektörün kendini geliştirmesinde
karşılaştığı engeller, sorunlar ve tehditler belirlenir.
OLUMLU OLUMSUZ
Güçlü Gelişmeye
Alanları Açık Alanları

KIRMIZI ET SEKTÖRÜ
Fırsatları Tehditleri
Şekil 1.38. SWOT Analizi
Sektörün Ulusal ve Bölgesel SWOT Analizleri çıkartılırken, Sektörü temsil eden 7 ilde,
bölgesel paydaşlar, il paydaşları ve çiftçilerden olmak üzere toplamda 66 derinlemesine
görüşme gerçekleştirilmiştir. Derinlemesine görüşmelerden elde edilen çıktılar ile birlikte
sektörün önde gelen paydaşlarıyla birlikte gerçekleştirilen 2 adet çalıştayın çıktıları konsolide
edilmiş SWOT Analizi ortaya konmuştur.
1
Tablo 1.264. SWOT Analizi – Güçlü Yönler
Güçlü Yönler
Geniş mera varlığı
Kaba yem ve ot kaynaklarının çeşitliliği
Erzurum ve çevresinde besi ve damızlık materyal sayısının çok olması
Araştırma kurumlarının varlığı
Büyük tüketim merkezlerinde doğal ürünlere daha fazla bedel ödemeye hazır tüketicilerin
olması
İyileştirilebilir ve desteklenebilir küçük aile işletmelerinin varlığı
Bölge üreticilerinin sektörlerini geliştirme konusundaki hevesli/istekli tutumu
Et süt kurumun Erzurum’da olması
Mevcut hayvan kalitesinin geçmiş yıllara göre yüksek olması
Erzurumlu üreticilerin hayvan yetiştirme konusunda uzun yıllardır belli bir tecrübeye sahip
olması
Besiciliğin süt üreticiliğinden daha az riskli olması
Bölgeye özgü ırklar ve otlar nedeniyle etlerin lezzetli olması
Bazı STK’ların yöneticilerinin kendi sorunlarının farkında olması
Ahır şartlarının geçmişe göre iyileşmeye başlaması
Son yıllarda hayvan varlığı yüksek sayıda ve modern işletmelerin kurulmaya başlanmış
olması
Fırsat maliyetinin düşük olması nedeniyle bölgenin en karlı iş sektörü olması
Suların temiz olması
Erzurum’da et ürünleri işleyen tesis sayısında artış olmaya başlaması
Bazı dış pazarlara yakınlık
Organik alanalrın çok olması
Rakımın yüksek olması – kalite ilişkisi
Merada besleme olanakları olduğu için üretim maliyetlerinin düşürülme şansı
bulunmaktadır
Üretimde kullanılan hayvan ırkının bölge şartlarına uygun seçiliyor olması
Üretime katkı sağlayacak. Projeler için arazi şartlarının müsait olması
Yem fabrikaları sağladığı faydanın yüksek olması
Bazı işletmelerin yem ve silaj konusunda kendilerini geliştirdiği bunu geniş kitlere
yaygınlaştırabilmesi
Üretilen sütün organize yönünün olması
STK’ların sektöre yön vermesi
Geçmiş yıllardan ihracat tecrübesi bulunması (Canlı hayvan ihracatçılar birliği)
Kırsalda kaba yem ihtiyacının karşılanmasının kolay olması
Kullanılabilir, ekilebilir tarım arazisinin çok olması
Ağır sanayi olmadığından organik tarım ve hayvancılığa elverişli olması
Hayvancılığa yatkın nüfusun yeterli olması
Hayvan mevcudunın yeterli olması
Atatürk Üniversitesinde Ziraat, veteriner Fakültelerinin bulunması
Tarım ve hayvancılığın sevilerek yapılması, yaşan tarzı olması. Yüksek hayvancılık
kültürünün olması
Yeterli genotip çeşitliliği var olması
Hayvancılık sektörüne destek veren kurum/kuruluşların varlığı
Bölge ulaşım alt yapısının olması
Eleman vasıfları hayvan bakım ve beslenme eğitimi almış makine ekipman kullanmasını
2
bilen
Devletin özel de Erzurum’a bakışının iyi olmasını sağlayacak Erzurumlu üst yönetici ve
parlementer sayısı yüksek olması
Sıcaklık stresi olmayacak entansif hayvancılığın uygun olması (iklim)
Bölgenin yapacağı başka işi olmaması
Hayvancılığı yapabilecek genç nüfus potansiyelinin olması
Bölgede hayvancılık kültürünün köklü oluşu
Bölgede veteriner fakültesi, veteriner kontrol enstitüsü müdürlüğü ve ziraat fakültesinin
bulunması
Kırsal alanın yem bitkileri üretimine uygun olması
Bölgede organik gübrelemenin yapılması
Pazar sorunun olmaması bölgeye ait merkezler mevcut
Yapılan Suni tohumlama uygulama mevcutları ilen karkas ağırlığının arttırılmış olması
Coğrafya (meralar-şehirlerarası geçiş noktaları)
Organik ve kalite et üretiminin yapılması
Kümelenmeye uygun bölgelerin olması. Örnek yeni et-süt alanları + Pazar yerleri
Aile çiftçiliğinin varlığı
Kaliteli üretimin (organik) mümkün olması
Hayvan yetiştirme konusunda bilgi ve becerisi olan ciddi bir nüfus bulunması
Yöre halkının bilgilendirmeye aç olması
İşletme sanayi alanında çalışan nüfusun az olması
Nüfusun genellikle hayvancılıkla uğraşması
Az verimli de olsa materyal olması
Kooperatifçilik faaliyetlerinden yararlanılıyor olması (Tarım Kredi Kooperatifleri)
Erzurum iline olan ilgi (organik) ürün, doğal şartların varlığı
Mera varlığı fazla. Yem bitkilerinin ihtiyacı bu anlamda karşılanabilir hayvan beslemeye
büyük katkısının olması
Tablo 1.265. SWOT Analizi – Fırsatlar
Fırsatlar
Bölgenin hayvancılık konusunda adını tüm ülkeye duyurmuş olması (marka değeri)
Erzurum kırmızı et sektörünün sorunları ile ilgilenen ve çözmek isteyen kurumların var
olması
Et ve et ürünleri temel gıda maddelerinden olduğu için her zaman talebi var
Yöre halkının ete düşkün olması
Teşvik edici desteklerin artması, buna yönelik çiftçilerin besiciliğe yönelmesi
Yeni yol-ulaşım alternatifleri (Ovit Tüneli) pazarla daha kolay entegrasyon olması
Sıcaklık stresinin olmaması
Hava kirliliğine sebep olan sanayinin olmaması
Devletin tarım ve hayvancılığa destek vermesi
Aile işletmelerinin sağladığı istihdamda çalışanın sosyal güvenlik çatısı altına alınması
3
Tablo 1.266. SWOT Analizi – Zayıf Yönler
Zayıf Yönler
Üretilen etin katma değer sağlanarak sunulmasından ziyade doğrudan arz edilmesi
bölgeye ekonomik katkının potansiyelden daha az olması
Girdi maliyetlirin yüksek olması
Üreticilerin uzun vadeli yatırım planından ziyade kısa vadede şehri beklentisi bulunması
Hayvan varlığı ve dağınık coğrafyaya karşın yetersiz teknik personel sayısı
Koruyucu hekimlik konusunda üreticilerin yeterince bilgi sahibi olmaması
Üretici örgütlenmesinin, dolayısıyla üretimde kaynak kullanım etkinliği ve ekonomik
verimliliği sağlayan birlikte hareket etme anlayışının zayıf olması
Otlatma periyodunun kısa olması nedeniyle meralardan yeterince yararlanılamaması
Hayvan hastalıklarının teşhis ve tedavisinin yapılacağı hayvan hastanelerinin her il ve
ilçede olmaması
Hayvan sağlığı giderlerinin temel tarım sigortaları kapsamında desteklenmemesi
Pazarlama sorunu var
Üreticilerin yenilikçi fikirlere kapalı olması nedeniyle düşük verimlilik olması
İşletmelerin ihtiyaç duyduğu nitelikli iş gücü (Bakıcı, Çoban) ucuz olmasına rağmen
eğitimsiz olması
Sektörün aktörleri olan üretici, sanayici, araştırma kuruluşları ve üniversiteler arasında
yeterli işbirliğinin bulunmaması
Hayvancılık işletmelerin fiziki şartlarının yetersiz olması
Hayvancılıkla uğraşan insanların yaş ortalamasının yüksek olması
Sektördeki işletmelerde kurumsallaşmanın olmaması
Meraların nitelik açısından istenen kalitede olmaması
Bölge üreticilerinin tam manasıyla (reel ekonomik manada) kar ve zararlarının farkında
olmamaları
Nüfusun fazla olması dolayısıyla talebin fazla olduğu pazarlama alanlarına kentin uzak
oluşu
Et ürünlerine katma değer sağlayacak işleme tesislerinin az olması dolayısıyla rekabet
ortamının oluşmaması
İşletmeden elde edilen katma değerinin ve gelirin sektör dışı yatırıma aktarılması. İşletme
büyüklüğü hedeflenmemesi
Erzurum ilinde markalaşmada yaşanan sıkıntılar
Bölgede üretilen hayvansal ürünlerin diğer bölgelere göre daha yüksek kalitede olmasına
rağmen bu durumun pazarlama avantajına dönüştürülememesi
İşletmelerin önemli bir bölümünün küçük ölçekli aile işletmesi olması, ticari nitelikli
işletmenin azlığı (%5-10 ticari işletme)
Kaba yem üretiminin istenen düzeyde olmaması
Kaçak hayvan girişlerinin tam olanak engellenememiş olması
İhbarı mecbur olan hayvan hastalıklarında devlet tazmininin yetersiz olması, vade sıkıntısı
Modern hayvancılık metotlarının kullanılmasının çok az düzeyde olması
Hayvan sürkülasyonunun fazlalığından dolayı hastalık yaygınlığı
Barınak şartlarının hayvan ve insan sağlığına uygun olmaması
Toplu otlatma (K.baş, B.baş hayvan, ayrı yerde otlatma)
Ortak girdi temini ve ortak pazarlama mantığının yok denecek kadar az olması
Tarım ürünlerini işleyecek tarımsal sanayinin yeterince gelişmemiş olması
Yeterince eğitimli kişilerin sektörde olmaması veya az olması
Hayvancılıkla uğraşan kesimin sosyal güvence sorunlarının olması
Gerek hammadde olsun gerekse işlenmiş et, aracılarının bazı durumları fırsata
4
dönüştürmesi
Bölgede üniversite gibi eğitim veren kurumların sahadan uzak olması birebir çigtçiler ile
saha görüşmelerinin yapmaması
Sürdürülebilirliğin olmaması. Fiyat, hayvan, yem
İşletme maliyetlerinin mevsim koşullarından dolayı yüksek olması
Çiftçinin kendi ahırı içinde dahi hayvanını besi hayvanı veya sıra malı diye ayıklaması
Mera tahsislerinin yapılmaması
Küçük işletmelerin yeterli gelir elde edememesi optimum işletme tesbitinin iyi yapılmaması
İşletmelerin finansal yapıların zayıf olması, kredi ve desteklerden yeterince
yararlanamaması
İlgili kurumlar tarafından köy toplantılarının yeterince yapmamsı ve besicideki bilgi eksikliği
İşletmelerin daha çok küçük aile işletmeleri olması
Devlet garanti mantığının yetiştiricilerde çok yoğun olması özel sektöre güven eksikliği
Yazılı ve görsel borsanın konuya bakış açısı (Spekülasyonlar çok olması)
Genel ekonomik politikalar neticesinde hayvancılığın iyi gelir getirmemesi ve sektörden
kaçış ithalat yoluyla önünü görememe
Doğru yemin doğru hayvan için kullanılmaması
Tek tip hayvancılık değil karma hayvan işletmelerin çokluğu (besin süt – damılık)
Kullanılmayan tarım arazilerin tarıma elverişli arazilerin açılması
Tarım sektöründe çalışanların SGK primlerinin devlet tarafından karşılanmaması
Bilinçsizce besleme yapılması
Kalifiyeli ve bilinçli çiftçinin yetersizliği (eğitim programlarının olması)
Köylerde sosyal ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik yetersiz (insan kaynağı)
Arazi sahiplerinin büyükşehirlerde yaşayıp toorağı işlemeden destek alması, gerçekten
toprağı işleyenin destek alamaması
Yem fiyatlarının pahalı olma nedeni yem ham maddellerinin pahalı olması
Bölge halkının yeni uygulamalara (suni tohumlama vs.) kapalı oluşu
Hayvan refahı yetersiz
Hayvanların aşılarının K.Baş ve B.Baş devlet tarafından yapılmaması
Bayanların sektörde yeterli yaklaşımı yok. Hayvancılığa karşı bir tepkileri var
Yerli hayvan ırkının fazla oluşu
Küçükbaş hayvan sayısının üretim ve tüketim için istenilen seviyede bulunmaması (Kutu
kesimlerinin yüksek olmasından dolayı)
Ulusal bağda etkili markalaşma yapan firma olmaması
Buzağı ölümlerinin yüksek olması
Su ürünleri üretimi ve tüketimi yeterli değil. Bu durum protein ihtiyacını sadece et mecbur
kılıyor
Teşkilat sorunu ilçe müdürlüğünün Gıda Tarım ve hayvancılık alanında yardımı idareci yok.
Bu durum yönetim boşluğunun ve yetersizliğini oluşturuyor
Sektöre yönelik birlik, vb. kuruluşların teknik ve fiziki yetersizliği
Erzurum tarım il Ticaret borsanı, Besiciler odası, Kasap odasını yok sayarak kayıt dışı
işlemlerin yapıldığı hayvan pazarları ruhsatı vermektedir
Sahada teknik elemanların eksikliği
Sektörde Ar-Ge faaliyetlerinin yetersiz olması
Damızlık hayvan ithalatı dışında et ve besi hayvanı ithal edilmemeli, ithal fiyatları
düşürülmeli
Hayvan üretimi yapan ilde ilçeler’e göre harita çıkartılması. Kesimhane, hayvan borsası ve
pazarlama yerlerini bu haritaya göre maliyetleri düşürecek yerlere yapılması
Hayvan pazarlarının yetersizliği ve kontrol hayvan hareketleri (belediye tarafından ve özel
sektör tarafından yapılan)
5
Hasat makinaların yokluğu
Çiftçiye indirimli mazot desteği olmaması
Et balık kurumunun kesim yapması ve et fiyatlarının taban fiyatını belirlemesi
Tarımda desteklemesi yer sahibi yerine üreticinin kazanması ve ürüne destek verilmesi
İl ve ilçe tarımlarda yeterli ve donanımlı danışmanların olmaması
Şap ve buzağı ölümleri
Organik tarım da ürünün değerlendirilmesi
Hem et de, hem de bitkisel ürünlerin pazarda fiyat farkı olamaması
Tablo 1.267. SWOT Analizi – Tehditler
Tehditler
Süt fiyatları düşük oluşu istikrarsız olması
Devletten direk meraların kiralanması
Lojistik hizmetlerinin yeterince gelişmiş olmaması
Bölge potansiyel üreticilerinin (yeni bölge penalerinin) dünyanın gelmiş olduğu son duruma
(iletişimin sınırsızlığı) göre algılarını inşaa edecek eğitim siteminin olmaması
İklim koşulların kışın olumsuz ve uzun (sürmesi) olması
İthal hayvanlarla birlikte hayvan hastalıklarının yayılması
Tarım ve hayvancılık çalışanlarına bağlı SSK olmaması
Karkas et fiyatlarında yaşanan dalgalanmalar
Sektörel güven endeksi yetersiz (sektördeki oyuncular arasında)
İthal hayvanlarla birlikte hayvan hastalıklarının yayılması
Aracı sayısının fazla olması ve işletmelerini hayvan pazarına yönelmemesi
Tarım ve hayvancılık ilaç sektörü, makine ekipman sektörü ve yem sektörünün insafına
bırakılması
İklim koşulları rakımdan dolayı yem bitkisi değerlerinin düşük olması (enerji protein değeri)
İklim şartı ağır olması
Kırsalda sosyal gereksinimlerin karşılanamaması (okul, hastane gibi)
Keşif yemlerin nakliye hammadde olarak pahalılığı
Pazarlamada tüketici alışkanlıklarının kolay değiştirilememesi (koyun eti tüketme gibi)
Fabrika yemine ilaveten hammadde katılması hayvanın yemden yararlanmasını olumsuz
etkilemektedir
6
Rekabetçilik Analizi
Proje kapsamında paydaşlar ile yapılan SWOT Analizinin ardından çıktılar üzerinden gidilmiş,
proje ekibi ve teknik komite ile rekabetçilik analiz gerçekleştirilmiştir. Proje ekibi ile yapılan
toplantı sonucunda Rekabetçilik İfadeleri son haline getirilmiştir.
Literatürde rekabet gücünü anlamaya yönelik oluşturulmuş pekçok stratejik model

mevcuttur. Ancak Micheal E. Porter’ın Elmas Modeli, rekabet gücünün ulusal temellerini
ayrıntılı ele alışı ile en etkili ve kapsamlı model olarak bilinir. Porter, oluşturduğu modelde
“neden bazı gruplar ya da uluslar uluslararası rekabet gücüne sahip dev firmalar
yaratabilmektedir?” sorusuna cevap arar. Porter’a göre, bir ulusun başarısı uzun dönemde
rekabet avantajı yaratıp onu koruyabilmesine bağlıdır.34
Elmas Modeli, 10 ülkeden 100’ü aşkın sektörün incelenmesi sonucu oluşturulmuş ve

zamanla bir ülkede endüstri ya da firmaların rekabet gücünü analiz edebilmek amacıyla
sıklıkla kullanılır hale gelmiştir. Söz konusu analizde dört ana koşula bakılır;
 Faktör koşulları
 Talep koşulları
 İlişkili ve destekleyici sektörler
 Firma stratejisi, yapısı ve rekabettir.
Devlet ve şans faktörü bu dört ana unsuru yakından etkilemektedir. Şekil 33, Porter’ın Elmas
Modeli’ni vermektedir. Bu model, dinamik olup tüm bileşenler birbirini etkilemektedir.
Şekil 1.39. Ulusal Rekabet Avantajının Belirleyicileri (Porter’ın Elmas Modeli)
Kaynak: Porter, M. The Competitive Advantage of Nations, MacMillan Business,

Hampsire, 1998.
34 Bakoğlu, Refka (2010). Çağdaş Stratejik Yönetim. Beta Yayınları, İstanbul
7
İşletme Yapısı ve Stratejisi
(-) İşbirliği ve bilgi paylaşımı
(-) Finansal durum
(-) İşleme tesisleri
(-) Kalite standartları
Girdi Koşulları
(+) Mera alanları İŞLETME YAPISI VE
(+) Hayvan varlığı STRATEJİSİ
(-) Mera kalitesi
(-) Nitelik ve nicelik olarak işgücü Talep Koşullar
(-) Yem maliyetleri (-) Markalaşma
(-) İklim şartları (-) Fiyatlarda dengesizlik
(-) Coğraf konum
(-) Hayvan niteliği
Kırmızı Et Sektörü
GİRDİ KOŞULLARI TALEP KOŞULLAR
Rekabetçiliği
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar

İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ
(-/+) Kooperatiflerin varlığı
KURULUŞLAR DEVLET
(-/+) Odalar ve Birlikler
(-) Araştırma kuruluşları
Devlet
(-/+) Kamu destekleri
(-) Kamu politikaları / müdahalesi
(-) İthalat
(-) Bürokrasi
8
Kök Neden Analizi
9
*Sarı renk kamunun elinde olan unsurları ya da doğal unsurları temsil etmektedir.
10
*Sarı renk kamunun elinde olan unsurları ya da doğal unsurları temsil etmektedir.
Bölüm 21: Karşılaştırmalı Rekabetçilik
İçindekiler
1.BEYPİLİÇ....................................................................................................................9
2.KONYA ŞEKER........................................................................................................19
5.AKŞEKER GROUP..................................................................................................52
EKLER.........................................................................................................................86
3.FOOD VALLEY NL...................................................................................................40
6.FOODREGIO............................................................................................................62
8.VEGEPOLYS............................................................................................................75
1) CANLI HAYVANLAR.................................................................................................1
ULUSAL FİYATLAR.......................................................................................................8
CANLI HAYVAN....................................................................................................................................8
ET......................................................................................................................................................14
SÜT...................................................................................................................................................19
YEM İŞLETMELERİ....................................................................................................21
KESİMHANELER...................................................................................................................................2
DEĞER ZİNCİRİ............................................................................................................1
SWOT Analizi.......................................................................................................................................1
Büyükbaş Hayvan................................................................................................................................1
5.İllere Göre Yaş..............................................................................................................................6
8.Aile Yapısı.....................................................................................................................................9
10.Mera Kirası...............................................................................................................................11
13.Arazi Bilgileri............................................................................................................................21
14.Barınak.....................................................................................................................................21
Küçükbaş Hayvan..............................................................................................................................23
5.İllere Göre Yaş............................................................................................................................28
8.Aile Yapısı...................................................................................................................................32
10.Mera Kirası...............................................................................................................................34
12.Arazi Bilgileri............................................................................................................................41
13.Barınak.....................................................................................................................................41
KARŞILAŞTIRMALI REKABETÇİLİK ANALİZİ
Büyükbaş Hayvan
1. Anket Yapılan İşletmelerin Demografisi

Toplamda 188 işletme ile gerçekleştirilen anket katılımcılarının genel dağılımı şu şekildedir.
Anketi cevaplandıranların %17 si besi işletmesine sahiptir, %45,7’si süt işletmesine sahiptir
ve son olarak %37,2’si besi ve süt işletmesine sahiptir.
İşletme Tipi
Besi işletmesi Süt işletmesi Besi Süt işletmesi
Frekan Frekan Frekan
% % %
s s s
32 17,0% 86 45,7% 70 37,2%
2. İllere göre anket yapılan işletmeler

Karşılaştırmalı rekabetçilik analizinin gerçekleştirilmesine karar verilen iller özelinde Afyonda
toplam 45, Balıkesir’de toplam 46, Erzurum’da toplam 49 ve son olarak Konya’da toplam 48
işletme ile görüşme gerçekleştirilmiştir.
İl
Afyon Balıkesir Erzurum Konya
Frekan Frekan Frekan Frekan
% % % %
s s s s
45 23,9% 46 24,5% 49 26,1% 48 25,5%
1
Object 226
2
3. İllere göre İşletme tipi
İller özelinde görüşülen işletme tiplerini incelediğimizde Afyon’da görüşülen işletmelerin
%22i2’sinin besi işletmesi, %37,8’inin süt işletmesi, %40’ının ise besi ve süt işletmesi olduğu
tespit edilmiştir. Balıkesir incelendiğinde ise bu oranlar %13 besi işletmesi, %65’2 süt
işletmesi ve %21’7 besi ve süt işletmesi şeklindedir. Erzurum incelendiğinde ise oranlar
%20,4 besi işletmesi, %26,5’i süt işletmesi ve %53,1’i besi ve süt işletmesi şeklindedir. Son
olarak Konya genelinde görüşülen toplam 48 işletmenin dağılımı %12,5 besi, % 54,2 süt,
%33,3 besi ve süt işletmesi olarak tespit edilmiştir.
İller bazında;
İşletme Tipi
Besi işletmesi Süt işletmesi Besi Süt işletmesi
Frekans % Frekans % Frekans %
Afyon 10 22,2% 17 37,8% 18 40,0%
İl Balıkesir 6 13,0% 30 65,2% 10 21,7%
Erzurum 10 20,4% 13 26,5% 26 53,1%
Konya 6 12,5% 26 54,2% 16 33,3%
Object 232
Object 229
3
Object 234 Object 236
4. İllere göre Hayvan sayısı

Anket kapsamında görüşülen işletmeler incelendiğinde; Afyon ilinde yoğunluklu olarak 10-49
hayvan sayısına sahip işletme olduğu görülmektedir.%40 oranında olan bu hayvan sayısını
%35,6 gibi yakın bir yüzdelik ile 1-9 hayvanı olan işletmeler takip etmektedir. En az rastlanan
%24,4 ile 50 baş üstü hayvana sahip işletmelerin olduğu görülmüştür.
Object 239
Balıkesir ilinde %45,7 oranı ile en fazla 10- 49 baş hayvana sahip işletmeler ile
karşılaşılmıştır. %34,8 1-9 baş hayvanı olan ve %19,6 oranında da 50 baş üstü hayvanı olan
işletmeler olduğu tespit edilmiştir.
4
Object 242
Erzurum ilinde yoğunluklu olarak 1-9 baş hayvan sayısına sahip işletme olduğu
görülmektedir. %34,7 orana sahip bu işletme tipini %32,7 oranı ile 10-49 baş hayvan ve 50
baş üstü hayvanı olan işletmeler takip etmektedir.
Object 244
Son olarak Konya’da görüşülen işletmeler incelendiğinde %39,6 sının 10-49 baş hayvana
sahip olduğu, %37,5’inin 1-9 baş hayvana sahip olduğu ve son olarak %22,9’unun 50 baş
üstü hayvana sahip olduğu görülmektedir.
5
Object 246
Hayvan Sayısı
1-9 Hayvan 10-49 Hayvan 50+ Hayvan
Afyon 16 35,6% 18 40,0% 11 24,4%
Balıkesir 16 34,8% 21 45,7% 9 19,6%

İl
Erzurum 17 34,7% 16 32,7% 16 32,7%
Konya 18 37,5% 19 39,6% 11 22,9%
5. İllere Göre Yaş

Büyükbaş hayvancılık yapmaya devam eden bireylerin yaş ortalamaları illere göre
incelendiğinde en yüksek ortalama 51,6 ile Afyon ilinde görülmektedir. Afyon ilini 49,69 yaş
ortalaması ile Konya ili, 47,06 ile Erzurum ili ve 40,67 ile Balıkesir ili takip etmektedir.
Yaş
Ortalama Maksimum Minimum
Afyon 51,60 75,00 18,00

Balıkesir 40,67 72,00 16,00
İl
Erzurum 47,06 78,00 21,00
Konya 48,69 80,00 22,00
6
Object 249
6. İllere göre Öğrenim durumu

Büyükbaş hayvancılık sektöründe çalışan bireylerin eğitim durumu iller özelinde
incelendiğinde ise; Afyon’da bu alanda çalışan bireylerin büyük çoğunluğunun ilkokul mezunu
olduğu tespit edilmiştir. Toplamda %71,1 i okuma yazma bilmeyen bireylerden oluşan sektör
aktörlerinin diğer eğitim düzeylerine göre dağılımı incelendiğinde %26,7’sinin ortaokul
mezunu olduğu ve %2,2’sinin okuma yazma bilmediği görülmektedir.
Balıkesir ili incelendiğinde %60,9 oranında ilkokul mezununun, % 26,1 oranında lise
mezunun, %4,3 oranında üniversite mezunun ve son olarak%2,2 oranında okuma yazma
bilmeyen bireylerin hayvancılık sektöründe çalıştığı görülmektedir.
Erzurum’da %63,3 ilkokul mezunu olan bireyler bu sektörde aktiftirler. Bu takip eden eğitim
düzeyleri %18,4 ortaokul mezunları, %14,3 lise mezunları ve %4,1 üniversite mezunları
şeklindedir.
Konya’da genel dağılım diğer illerde de olduğu gibi ilkokul mezunlarında yoğunlaşmıştır. Bu
alanda çalışan ilkokul mezunlarının oranı %56,3’tür. Bu takip eden eğitim düzeyleri %27,1
ortaokul mezunu, %14,6 lise mezunu ve %2,1 üniversite mezunları şeklindedir.
Öğrenim Durumu
Okuma
İlkokul Ortaokul Üniversite
yazma Lise mezunu Lisansüstü
mezunu mezunu mezunu
bilmiyor
Frekan Frekan Frekan Frekan Frekan Frekan
% % % % % %
s s s s s s
2,20 71,10 26,70 0,00 0,00
Afyon 1 32 12 0 0,00% 0 0
% % % % %
2,20 60,90 26,10 4,30 0,00
Balıkesir 1 28 3 6,50% 12 2 0
% % % % %
0,00 63,30 18,40 14,30 4,10 0,00
Erzurum 0 31 9 7 2 0
% % % % % %
7
0,00 56,30 27,10 14,60 2,10 0,00
Konya 0 27 13 7 1 0
% % % % % %
7. İllere Göre Mesleki Tecrübe

Afyon ilinde ortalama mesleki tecrübenin 28 yıl olduğu görülmektedir. Karşılaşılan minimum
düzeyde tecrübeli çalışan 3 yıl maksimum ise 54 yıllıktır. Standart sapma 12,95 olarak tespit
edilmiştir.
Balıkesir ilinin tecrübe ortalaması yaklaşık olarak 23 yıldır. Karşılaşılan minimum düzeyde
tecrübeli çalışan 1 yıl maksimum ise 60 yıllıktır. Standart sapma 14,28 olarak tespit edilmiştir.
Erzurum ilinde ortalama mesleki tecrübenin yaklaşık olarak 28 yıl olduğu görülmektedir.
Karşılaşılan minimum düzeyde tecrübeli çalışan 2 yıl maksimum ise 60 yıllıktır. Standart
sapma 17,63 olarak tespit edilmiştir.
8
Konya ilinde ortalama mesleki tecrübenin 25 yıl olduğu görülmektedir. Karşılaşılan minimum
edilmiştir.
İl
Mesleki
Tecrübe
Frekans % Frekans % Frekans % Frekans %
0-10 yıl 5 12,2% 14 34,1% 11 26,8% 11 26,8%
10-25 yıl 17 26,2% 15 23,1% 15 23,1% 18 27,7%
25-40 yıl 18 36,0% 11 22,0% 9 18,0% 12 24,0%
40-55 yıl 5 17,2% 5 17,2% 13 44,8% 6 20,7%
55 + yıl 0 0,0% 1 33,3% 1 33,3% 1 33,3%
Object 262
8. Aile Yapısı
İllere göre ailedeki kişi sayısı
Ailede bulunan ortalama birey sayısı illere göre incelendiğinde Afyon’da 6,71, Balıkesir’de
5,74, Erzurum’da 6,29, Konya da 5,44 olduğu görülmektedir.
Ailedeki toplam Kişi İl Afyon 6,71 14,00 2,00

Balıkesir 5,74 16,00 2,00
9
Erzurum 6,29 15,00 1,00
Konya 5,44 15,00 2,00

Ailede tarım dışı çalışan sayısı
Ailede bulunan ortalama birey sayısı Afyon’da 6,71 iken tarım dışı çalışan ortalaması 1,07’dir.
Ailede bulunan ortalama birey sayısı Balıkesir’de 5,74 iken tarım dışı çalışan ortalaması
0,61’dir. Ailede bulunan ortalama birey sayısı Erzurum’da 6,29 iken tarım dışı çalışan
ortalaması 0,63’dir. Ailede bulunan ortalama birey sayısı Konya da 5,44 iken tarım dışı
çalışan ortalaması 0,21’dir.

Afyon 1,07 5,00 ,00
Ailedeki tarım Balıkesir ,61 3,00 ,00

İl
dışı çalışan kişi Erzurum ,63 5,00 ,00
Konya ,21 3,00 ,00
Ailenin aylık tarım dışı geliri
Afyon ili aylık tarım geliri 2169,69 TL iken Balıkesir 1090,87TL, Erzurum 1191,84 TL ve
Konya 760,42 TL’dir. En düşün gelir Konya da tespit edilmiştir.

Afyon 2169,69 15000,00 ,00
Ailenin aylık Balıkesir 1090,87 7500,00 ,00

İl
tarım dışı geliri Erzurum 1191,84 20000,00 ,00
Konya 760,42 5000,00 ,00
9. Kooperatif/ Örgüt Üyelik Sayısı

İllere göre işletmelerin kooperatif ve örgütlere üyelikleri incelendiğinde hiçbir örgüt veya
kooperatife üye olmayanların oranı Afyon ilinde %48,9, Balıkesir ilinde %10,9, Erzurum ilinde
%71,4 ve Konya ilinde %33,3. En yüksek oran Erzurum ilindedir.
Yalnızca bir örgüt veya kooperatife üye olanların oranı Afyon %26,7, Balıkesir ilinde %26,1,
Erzurum ilinde %20,4 ve Konya ilinde %39,6.
İki adet örgüt veya kooperatife üye olanların oranı Afyon %17,8, Balıkesir ilinde %34,8,
10
3 ve üzeri kooperatife üyeliği olan işletmelerin en fazla görüldüğü il Balıkesir’dir. Balıkesir’i
Konya ili, Konya ilini ise Afyon ili takip etmektedir. Erzurum en son sırada gelmektedir.
Erzurum’da 4 veya 5 örgüte üyeliği olan herhangi bir işletmeye rastlanmamıştır.
Kooperatif örgüt üyelik sayısı
0 1 2 3 4 5 7
Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Frekans %

48,90 26,70 17,80 2,20 0,00
Afyon 22 12 8 2 4,40% 1 0 0 0,00%
% % % % %
10,90 26,10 34,80 21,70 4,30 2,20
Balıkesir 5 12 16 10 2 1 0 0,00%
% % % % % %
71,40 20,40 0,00 0,00
Erzurum 35 10 1 2,00% 2 4,10% 0 0 1 2,00%
% % % %
33,30 39,60 16,70 2,10 0,00
Konya 16 19 8 4 8,30% 1 0 0 0,00%
% % % % %
10. Mera Kirası

Yapılan incelemede %95,6 oranında Afyon ilindeki çiftçilerin mera kirası vermediği yalnızca
%4,4’lük kısmının kira verdiği görülmektedir. Afyon ilinden sonra mera kirası vermeyenlerin
yoğunlukta olduğu il Konya’dır. Konya’da çiftçileri %91,7’si mera kirası vermezken %8,3’ü
kira vermektedir. Erzurum ilinde mera kirası vermeyenlerin oranı %75,5’tir, çiftçilerin %24,5’i
mera kirası vermektedir. En fazla mera kiralama Balıkesir ilinde olmaktadır. Bu ilde mera
kirası verenlerin oranı %54,3 iken kira vermeyenlerin oranı %45,7’dir.
Mera
İller Mera Kirası Vermeyenler Mera Kirası Verenler
Frekans % Frekans %
95,60
Afyon 43 2 4,40%
%
45,70 54,30
Balıkesir 21 25
% %
75,50 24,50
Erzurum 37 12
% %
91,70
Konya 44 4 8,30%
%
11
Object 265
12
11. Yıllık Masraflar
Yem
Balıkesir ilinde mera kirası verenlerin oranının karşılaştırılan iller arasında en yüksek orana
sahip olduğunu söylemiştik. Hayvan başı ortalama yem maliyetlerini incelediğimizde en
düşük rakamlar Balıkesir’de görülmektedir. Yıllık hayvan başı yem masrafı il genel ortalaması
799,00 TL iken mera kirası vermeyenler için bu ortalama 859,72 TL ve mera kirası verenler
için 732,77 TL’dir. Mera kirası verenler ve vermeyenlerin yıllık ortalama yem masrafında 120
TL’lik bir fark tespit edilmiştir.
Balıkesir ilinden sonra en fazla yıllık mera kirası verenlerin Erzurum ilinde olduğu tespit
edilmişti. Erzurum ili yıllık hayvan başı maliyetleri incelendiğinde ise genel ortalamanın
1572,95 TL, mera kirası vermeyenler için bu ortalamanın 1713,05 TL ve mera kirası verenler
için 1222,71 TL olduğu görülmektedir. Mera kirası verenler ve vermeyenlerin yıllık ortalama
yem masrafında 500 TL’lik bir fark tespit edilmiştir.
Mera kirası verenlerde üçüncü sıra gelen il Konya’dır. Konya’nın yıllık ortalama hayvan
başına düşen yem masrafı incelendiğinde 2157,91 TL olduğu ve bu ortalama ile belirlenen
dört il arasındaki en yüksek hayvan başı yıllık yem maliyetine sahip il olduğu tespit
edilmiştir. Konya ilinde mera kirası verenlerin hayvan başı yıllık ortalama yem masrafı
2357,89 TL iken mera kirası vermeyenlerin ortalama maliyeti 2026,89 TL olduğu
görülmektedir. Genel olarak mera kirası verenlerde daha düşük yıllık ortalama yem maliyeti
gözlemlenirken burada tam tersi bir durum tespit edilmiştir.
Son olarak yalnızca %4,4 oranında mera kirası verenlerin yer aldığı Afyon ili incelendiğinde
hayvan başı yıllık ortalama yem maliyetinin 1448,28 TL olduğu görülmüştür. İl özelinde mera
kirası verenlerin hayvan başı yıllık yem maliyeti 1312,77 TL iken mera kirası vermeyenlerin
maliyet ortalaması 1719,3 TL olarak tespit edilmiştir. Mera kullananlar ve kullanmayanlar
arasında ortalama 400 TL’lik bir fark tespit edilmiştir.
Konya ili haricinde tüm illerde mera kullananların yıllık hayvan başı yem maliyetlerinin mera
kullanmayanlara göre yaklaşık olarak 340 TL daha düşük olduğu görülmektedir.
Hayvan başı yem masrafı (Yıllık-TL)

İller
Ortalama
Afyon 1448,28
Balıkesir 799
Erzurum 1572,95
Konya 2157,91
13
Hayvan başı ortalama yem
İller Mera Kirası Verme Durumu masrafı
(Yıllık TL)
Mera kirası vermeyenler 1719,3
Afyon
Mera kirası verenler 1312,77
Balıkesir
Erzurum
Konya
Hayvan Sigortası
İllerin hayvan sigortası yaptırma durumları incelendiğinde Erzurum ilinde çiftçilerin yalnızca
%8,2’sinin hayvan sigortası yaptırdığı görülmektedir. Sırası ile diğer illerinde sigorta yaptırma
yüzdelikleri Afyon’nun % 8,9’u, Konya’nın %12,5’inin ve Balıkesir’in %17,4’tür.
Sigorta Yapmayanlar Sigorta Yapanlar
İller Frekans % Frekans %

Afyon 41 91,10% 4 8,90%
Balıkesir 38 82,60% 8 17,40%
Erzurum 45 91,80% 4 8,20%
Konya 42 87,50% 6 12,50%
Object 268
14
Aşı-İlaç-Veteriner
Karşılaştırmalı rekabetçilik analizine dahil edilen illerin hayvan başı yıllık ortalama aşı, ilaç ve
veteriner masrafları incelendiğinde en yüksek maliyet 175 TL ile Konya’da görülmektedir. İlde
153’lük bir sapma tespit edilmiştir. Afyon ili ortalama hayvan başı aşı, ilaç ve veteriner
masrafları 166 TL olarak tespit edilmiş olup standart sapması 145 olarak tespit edilmiştir.
Afyon ilini takip ede il Balıkesir’dir. Balıkesir’de bu ortalama yaklaşık olarak 130 TL olarak
tespit edilmiş olup standart sapması 241’dir. Son sıralamada 114 TL ile Erzurum ili yer
almaktadır. İlin standart sapması 110’dur.
İlaç-Aşı-Veteriner Maliyeti (hayvan başı)
İller Ortalama Maksimum Minimum
Afyon 165,98 666,67 0,02

Balıkesir 129,73 1500 0
Erzurum 113,78 571,43 8,33
Konya 175,75 666,67 0
Dezenfeksiyon, Temizlik
İşletmelerin yıllık dezenfeksiyon ve temizlik masrafları incelendiğinde en yüksek ortalama
Balıkesir ilinde görülmüştür. Balıkesir ortalama dezenfeksiyon ve temizlik maliyeti 2270 TL’dir.
İkinci sırada 1930 TL ile Konya yer almaktadır. Konya ilini 595 TL ile Afyon takip etmekte
olup, en düşük dezenfeksiyon ve temizlik masrafı 402 TL ile Erzurum ilinde görülmektedir.
Dezenfeksiyon temizlik (yıllık TL)

İller
Afyon 595,11 5000 0

Balıkesir 2269,61 60000 0
Erzurum 402,24 5000 0
Konya 1930,38 30000 0
15
Yakıt (Araç ve Ahır Isıtma Yakıtı dahil)
Yıllık maliyetler başlığı altında işletmelerin yıllık ortalama yakıt masrafları da incelenmiştir.
Yakıt masrafları içerisinde araç ve ahır ısıtma yakıt maliyetlerinin verilmesi istenmiştir.
Belirlenen bu kapsamda uygulanan anket sorusuna gelen cevaplar doğrultusunda yıllık
ortalama yakıt gideri en düşük ilimiz 5877 TL ile Erzurum ili olarak tespit edilmiştir. İlin yakıt
masrafında standart sapması 10640,69’dır. Diğer illerin yıllık ortalama yakıt maliyetleri
incelendiğinde Erzurum’dan sonra ortalaması en düşün olan il 6366,67 TL ile Afyon’dur.
Afyon ilinin standart sapması 10892,76’dır. Devamında 7117,71 TL ile Konya ve 7935,87 TL
ile Balıkesir gelmektedir. Konya iki standart sapması 15452,67 iken Balıkesir’in standart
sapması 29493,78 TL’dir. Belirlene dört il arasında yıllık ortalama yakıt maliyeti en fazla olan
il Balıkesir olarak tespit edilmiştir.
Yakıt (yıllık TL)

İller
Afyon 6366,67 50000 0

Balıkesir 7935,87 200000 0
Erzurum 5877,55 50000 0
Konya 7117,71 80000 0
Elektrik-Su
Yıllık ortalama elektrik ve su giderleri incelendiğinde maliyetin en yüksek olduğu il 3419,58
TL ile Konya’dır. Bunu 3187,11 TL ortalama elektrik su masrafı ile Afyon ili takip etmektedir.
En yüksek standart sapmaya sahip Balıkesir ilinin ortalaması 2737,39 TL’dir. Belirlenen iller
arasında en düşük yıllık ortalama elektrik ve su masrafı Erzurum ilinde tespit edilmiştir. İl
ortalaması 2365,92 TL’dir.
Elektrik - Su (yıllık TL)

İller
Afyon 3187,11 12000 300

Balıkesir 2737,39 60000 30
Erzurum 2365,92 30000 0
Konya 3419,58 24000 0
16
Nakliye
Yıllık nakliye masrafları incelendiğinde yıllık ortalaması 801,11 TL ile en düşük maliyet Afyon
ili için belirlenmiştir. En düşük maliyete sahip ikinci ilimiz 1504,17 TL ile Konya’dır.
Konya’yı 2121,74 TL ile Balıkesir ili takip etmektedir. Yıllık ortalama nakliye maliyetlerinin en
yüksek olduğu il Erzurum ili olarak tespit edilmiştir. Erzurum ili yıllık nakliye masrafı 2879,59
TL’dir. Bu durum bizlere yetiştirilen hayvanların en fazla şehir dışına çıktığı ilimizin Erzurum
olduğunu göstermektedir. Bu değer katma değerin il özelinde kalmayışından yani hayvanların
Erzurum içerisinde kesilmeyip başka illere gitmesinden şikayet eden yetiştiriciyi destekler
nitelikte bir argüman olarak kabul edilebilir.
Nakliye (yıllık TL)

İller
Afyon 801,11 5000 0

Balıkesir 2121,74 60000 0
Erzurum 2879,59 15000 0
Konya 1504,17 50000 0
Bakım-Onarım
Yıllık bakım onarım maliyetlerinin il özelindeki ortalamaları incelendiğinde en yüksek
maliyetler Erzurum ilinde tespit edilmiştir. Erzurum’da yıllık bakım-onarım maliyeti ortalaması
3353,06 TL’dir. Ayrıca en yüksek sapmada bu il için tespit edilmiştir. Yüksek maliyetlerde
Erzurum’u takip eden il Balıkesir’dir. Balıkesir ili ortalaması 2426,09 TL’dir. Konya ili bakım-
onarım maliyetleri ortalaması ise 2233,33 TL’dir. Bakım-onarım maliyetlerinin en düşük
olduğu il 1949,67 TL ortalama ile Afyon’dur. Ortalaması en düşük olmasının yanı sıra
sapmanın da en düşün olduğu il Afyon’dur.
Bakım onarım (yıllık TL)

İller
Afyon 1949,67 20000 0

Balıkesir 2426,09 50000 0
Erzurum 3353,06 50000 0
Konya 2233,33 50000 0
17
12. Hayvan Piyasası Bilgileri
İl özelinde çeşitli başlıklarda maliyetlerin tespit edilmesinin ardından hayvan piyasası bilgileri
de incelemeye dâhil edilmiştir. Bu kapsamda çeşitli hayvan yaşlarına ve cinsiyetine göre
hayvan başı fiyatı ortalamaları iller özelinde tespit edilmiş olup çeşitli kıyaslamalara
gidilmiştir. Yapılan incelemede hayvan başı fiyatlarını hayvan yaşı ve cinsiyeti üzerinden
illere göre sırası ile inceleyecek olursak; dişi buzağı fiyatı bir birim başına en yüksek Afyon
ilinde tespit edilmiştir. Afyon ili dişi buzağı hayvan başı fiyatı 3744,44 TL’dir. Afyon ilini Konya
ili takip etmektedir. Konya ilinde dişi buzağı birim fiyatı ortalaması 2343,75 TL’dir. Konya
ilinden sonra Erzurum 1732,65 TL birim dişi buzağı fiyatı ortalaması ile üçüncü sırada yer
almıştır. En düşük birim buzağı fiyatı Balıkesir ilinde 1540,39 TL olarak tespit edilmiştir.
Hayvan başı erkek buzağı fiyat ortalamaları incelendiğinde en yüksek fiyatlar dişi buzağıda
olduğu gibi Afyon ilinde görülmektedir. İl ortalaması erkek buzağılar için 4642,22 TL’dir. Yine
dişi buzağıda olduğu gibi sıralama değişmemiş ve Afyon ilinden sonra en yüksek erkek
buzağı birim fiyatı Konya ilinde tespit edilmiştir. Konya ili ortalama birim erkek buzağı fiyatı
3260,42 TL’dir. Üçüncü sırada 2505,10 TL ortalama erkek buzağı birim fiyatı ile Erzurum ili
gelmektedir.
Dişi dana fiyatlarına bakıldığında ilk sıra yine değişmemekte ve Afyon hayvan başı 3766,67
TL ortalaması ile ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada 2642,86 TL dişi dana birim fiyat
ortalaması ile Erzurum yer almıştır. Bunu 2354,17 TL birim fiyat ortalaması ile Konya ve son
olarak 2217,39 TL ile Balıkesir takip etmektedir.
Erkek dana fiyatlarında Afyon incelenen diğer hayvan yaş ve cinsiyetlerinde olduğu gibi yine
ilk sırada yer almaktadır. İlin ortalama erkek dana birim fiyatı 4933,33 TL’dir. İkinci sırada
3673,47 TL ile Erzurum, üçüncü sırada ise 2854,17 TL ile Konya yer almaktadır. En düşük
erkek dana birim fiyatı 2022,83 TL ortalama ile Balıkesir’dedir.
Düve fiyatları incelendiğince en yüksek hayvan başına fiyat ortalaması 7100,00 TL ile Afyon
ilinde tespit edilmiştir. İkinci sıralamayı erkek dana ve dişi dana fiyatlarında olduğu gibi
tekrardan 4137,76 TL birim fiyat ortalaması ile Erzurum ili almıştır. Balıkesir ortalaması
3604,35 TL’dir. Ve son sıralamada hayvan başı fiyat ortalaması 3447,92 TL ile Konya yer
almaktadır.
Gebe inek fiyatlarının illere göre dağılımına bakıldığında 9544,44 TL ortalama ile ilk sırada
Afyon, 6666,67 TL ortalama ile Konya ikinci sırada, 6521,74 TL ortalama ile Balıkesir üçüncü
sırada yer almaktadır. 5571,43 TL ortalama ile de Erzurum en uygun fiyatlı gebe inek birim
fiyat ortalamasına sahip ildir.
18
Sağmal inek birim fiyat ortalamaları, diğer hayvan yaş ve cinsiyetlerine nazaran daha yüksek
seviyelerde takip etmektedir. İlk sırada 10011,11 TL ortalama birim fiyat ile Afyon yer
almakta, ikinci sırada ise bir değişiklik yaşanmakta ve bu sırayı 8191,30 TL ortalama birim
fiyat Balıkesir almaktadır. Konya ili ortalaması 7145,83 TL’dir. En düşük birim sağmal inek
fiyat ortalaması 5500,00 TL ile Erzurum ilinde tespit edilmiştir.
Kuruda inek fiyatları incelendiğinde Afyon ili ortalaması 3944,44 TL, Konya ili ortalaması
3364,58 TL, Balıkesir ili ortalaması 3228,26 TL ve son olarak Erzurum ili ortalaması 3131,63
TL’dir.
Son olarak birim boğa fiyatları incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda tespit edilen sıralamada
8310,20 TL ile Erzurum ilk sırayı almıştır. Erzurum ilini 7311,11 TL ortalama birim fiyat ile
Afyon ili takip etmiştir. Diğer illerde ise fiyatlar şu şekildedir; 3041,67 TL Konya ili ortalaması,
1000,00 TL Balıkesir ili ortalama birim fiyatıdır.
Büyükbaş hayvan yaşlarına ve cinsiyetine göre yapılan inceleme sonucunda, bütün illerin
ilgili sınıflama için belirlediği hayvan başı ortalama fiyatlarında hep en yüksek olanın (boğa
hariç tüm türler için) Afyon ili fiyatları olduğu tespit edilmiştir. Diğer iller için sıralama aralıklar
ile değişkenlik göstermektedir. Ancak Balıkesir ili hayvan fiyatları belirli hayvan yaşları ve
cinsiyetleri haricinde en düşük olarak tespit edilmiştir.
Bu fiyat sırlamasındaki değişime temel teşkil edebileceği düşünülen belirli çıkarımlarda

bulunulmuştur. İlk sıralamada yoğunluklu olarak Afyon ilinin yer alamsında temel etmenlerin;
genelde ilde etçi ırkların var olması ve besi yapılmasından kaynaklı olarak daha yüksek
maliyetler ile çalışılıyor olması gösterilmiştir.
Genel sıralama da en düşük fiyatların Balıkesir’de tespit edilmesinde temel etmenlerin ise;
ilde hayvan varlığının diğer illere nazaran daha fazla olması ve deforme hayvanların satılıyor
olması olduğu şeklinde belirtilmiştir.
19
İl (TL/baş)
Maksimu Maksimu Maksimu

Ortalama Minimum Ortalama Minimum Ortalama Minimum Ortalama Maksimum Minimum
m m m
Dişi
3744,44 1540,39 1732,65 2343,75
buzağı
Erkek
4642,22 1972,89 2505,10 3260,42
buzağı
Dişi 35000,0 21000,0
3766,67 ,00 2217,39 ,00 2642,86 6000,00 750,00 2354,17 8000,00 ,00
dana 0 0
Erkek 28000,0
4933,33 ,00 2022,83 6000,00 ,00 3673,47 7000,00 300,00 2854,17 9000,00 ,00
dana 0
100000,
Düve 7100,00 ,00 3604,35 9000,00 ,00 4137,76 8000,00 ,00 3447,92 9000,00 ,00
0
Gebe 100000, 70000,0 11000,0 10000,0
9544,44 ,00 6521,74 ,00 5571,43 3000,00 6666,67 ,00
inek 0 0 0 0
Sağmal 100000, 96000,0 12000,0 12000,0
10011,1 ,00 8191,30 ,00 5500,00 2500,00 7145,83 ,00
inek 0 0 0 0
Kuruda 14000,0 18000,0 10000,0
3944,44 ,00 3228,26 ,00 3131,63 7000,00 1000,00 3364,58 ,00
inek 0 0 0
84000,0 14000,0 15000,0 15000,0
Boğa 7311,11 ,00 1000,00 ,00 8310,20 ,00 3041,67 ,00
0 0 0 0
20
13. Arazi Bilgileri
Kiraladığınız Arazi Miktarı (Dekar-daa)
Kiralanan ortalama arazi miktarı dekar cinsinden araştırıldığında en yüksek kiralama
Balıkesir ilinde görülmektedir. Balıkesir ilinde kiralanan arazi ortalaması 336,76 daa’dır.
Konya ili ortalamam kiralanan arazi miktarı 154,17 daa’dır. Erzurum ilinde bu ortalama 88,18
daa’ya düşerken Afyon ilinde 37,20 daa’a düşmektedir.
Kiraladığınız arazi (daa)

İller
Afyon 37,2 400 0

Balıkesir 336,76 15000 0
Erzurum 88,18 1000 0
Konya 154,17 2500 0
14. Barınak
Barınak Tipi
Anket kapsamında toplamda kapalı (bina), yarı-açık (bir kısmı duvar) ve açık alan (çitle
çevrili) olmak üzere üç tip ahır tipi tanımlanmıştır. Araştırma kapsamında ahır tiplerinin illere
göre kullanımı tespit edilmiştir.
Afyon ilinde işletmelerin %71,1’i sadece kapalı ahır, %4,4’ü sadece açık ahır, %4,5’i sadece
yarı-açık ahır şeklindedir. İl genelinde aynı anda hem yarı-açık hem de açık ahırı olan işletme
bulunmamaktadır. Ancak hem kapalı ahırı hem de açık olan işletme oranı %6,7’dir. Ayrıca
hem kapalı ahır hem de yarı-açık ahırı aynı anda olan işletmelerin dağılımı %13,3’tür.
Balıkesir ili incelendiğinde ise oranlar değişiklik göstermektedir. Balıkesir ilinde işletmelerin
%30,4’ü sadece kapalı ahır, %8,7’si sadece yarı-açık ahır şeklindedir. İl genelinde sadece
açık ahırı olan işletme tespit edilmemiştir. İl genelinde aynı anda hem yarı-açık hem de açık
ahırı olan işletme ile hem kapalı ahır hem de açık ahırı olan işletme bulunmamaktadır. Ancak
hem kapalı ahırı hem de yarı-açık ahırı aynı anda olan işletmelerin toplamı %60,9’dur.
Erzurum ilinde işletmelerin %93,9’u sadece kapalı ahır şeklindedir. İl genelinde aynı anda
hem yarı-açık hem de açık ahırı olan işletmeye rastlanmamıştır. Ancak hem kapalı ahırı hem
de açık olan işletme oranı %4,1’dir. Ayrıca hem kapalı ahır hem de yarı-açık ahırı aynı anda
olan işletmelerin dağılımı %2’dir.
Konya ilinde işletmelerin %45,8’i sadece kapalı ahır, %37,5’i sadece yarı-açık ahır
şeklindedir. İl genelinde aynı anda hem yarı-açık hem de açık ahırı olan işletmeleri yüzdesi
%2,1, hem kapalı ahırı hem de açık olan işletme oranı %2,1, hem kapalı ahır hem de yarı-
açık ahırı aynı anda olan işletmelerin dağılımı %12,5’dir.
21
Barınak Yapısı
Barınak yapısı kapsamında işletmelerin, tesislerini modern veya eski yapı olarak
tanımlamaları istenmiştir. Afyon ilinde işletmelerin %23’ü işletmesini modern tesis olarak
%2
%60,9
%13,3
tanılamakta, %77’si ise eski yapı olarak tanımlamaktadır. Balıkesir ilinde işletmelerin %7’si
%12,5
işletmesini modern tesis olarak tanımlamış olup, %93’ü eski yapı olarak tanımlamıştır.
Erzurum ilinde işletmelerin %18’i işletmesini modern tesis olarak tanılamakta, %82’si ise eski
yapı olarak tanımlamaktadır. Konya’da ise işletmelerin %9’u işletmesini modern tesis olarak
tanımlamış olup, %91’i eski yapı olarak tanımlamıştır.
Sonuç olarak işletme yapısı en eski olan ile Balıkesir, Balıkesir’i takip eden iller ise sırasıyla
Konya, Erzurum ve Afyon olarak tespit edilmiştir.
İller Modern Tesis Eski Yapı
Afyon 23% 77%
Balıkesir 7% 93%
Erzurum 18% 82%
Konya 9% 91%
22
Küçükbaş Hayvan
1. Anket Yapılan İşletmelerin Demografisi

Toplamda 184 işletme ile gerçekleştirilen anket katılımcılarının genel dağılımı şu şekildedir.
Anketi cevaplandıranların %57,1’i besi işletmesine sahiptir, %16,3’ü süt işletmesine sahiptir
ve son olarak %26,6’sı besi ve süt işletmesine sahiptir.
İşletme Tipi
Besi işletmesi Süt işletmesi Süt işletmesi
Frekan Frekan Frekan
% % %
s s s
105 57,1% 30 16,3% 49 26,6%
2. İllere göre anket yapılan işletmeler

Karşılaştırmalı rekabetçilik analizinin gerçekleştirilmesine karar verilen iller özelinde Afyon’da
toplam 45, Balıkesir’de toplam 45, Erzurum’da toplam 46 ve son olarak Konya’da toplam 48
küçükbaş işletmesi ile görüşme gerçekleştirilmiştir.
İl

Frekan Frekan Frekan Frekan
% % % %
s s s s
45 24,5% 45 24,5% 46 25,0% 48 26,1%
23
Object 271
3. İllere göre İşletme tipi

İller özelinde görüşülen işletme tiplerini incelediğimizde Afyon’da görüşülen işletmelerin
%53,3’nün besi işletmesi, %33,3’nün süt işletmesi, %13,3’nün ise besi ve süt işletmesi
olduğu tespit edilmiştir. Balıkesir incelendiğinde ise bu oranlar %57,8 besi işletmesi, %2,2 süt
işletmesi ve %40 besi ve süt işletmesi şeklindedir. Erzurum incelendiğinde ise oranlar %63
besi işletmesi, %8,7’si süt işletmesi ve %28,3’ü besi ve süt işletmesi şeklindedir. Son olarak
Konya genelinde görüşülen işletmelerin dağılımı %54,2 besi, %20,8 süt, %25 besi ve süt
işletmesi olarak tespit edilmiştir.
İller bazında;
İşletme Tipi
Besi işletmesi Süt işletmesi Besi / Süt işletmesi
İl Afyon 24 53,3% 15 33,3% 6 13,3%
Balıkesi
26 57,8% 1 2,2% 18 40,0%
r
Erzurum 29 63,0% 4 8,7% 13 28,3%
24
Konya 26 54,2% 10 20,8% 12 25,0%
4. İllere göre Hayvan sayısı

Anket kapsamında görüşülen işletmeler incelendiğinde; Afyon ilinde yoğunluklu olarak 100-
249 küçükbaş hayvan sayısına sahip işletme olduğu görülmektedir.%49 oranında olan bu
hayvan sayısını %33 gibi bir yüzdelik ile 1-99 hayvanı olan işletmeler takip etmektedir. En az
rastlanan %18 ile 250 baş üstü hayvana sahip işletmelerin olduğu görülmüştür.
25
Object 281
Balıkesir ilinde %49 oranı ile en fazla 1- 99 baş hayvana sahip işletmeler ile karşılaşılmıştır.
İlde %27 oranında 250 baş üstü hayvanı olan ve %24 oranında da 100-249 baş hayvanı olan
işletmeler olduğu tespit edilmiştir.
Object 283
Erzurum ilinde yoğunluklu olarak 1-99 küçükbaş hayvan sayısına sahip işletme olduğu
görülmektedir. %37 orana sahip bu işletme tipini %35 oranı ile 250 baş üstü hayvanı olan
işletmeler ve %28 oranında 1-9 küçükbaş hayvanı olan işletmeler takip etmektedir.
26
Object 285
Son olarak Konya’da görüşülen işletmeler incelendiğinde %40’ının 50 baş üstü küçükbaş
hayvana sahip olduğu, %35’inin 100-249 baş hayvana sahip olduğu ve son olarak %25’inin
1-99 baş hayvana sahip olduğu görülmektedir.
Object 287
Hayvan Sayısı
1-99 Hayvan 100-249 Hayvan 250+ Hayvan
Afyon 15 33,3% 22 48,9% 8 17,8%

Balıkesi
22 48,9% 11 24,4% 12 26,7%
İl r
Erzurum 17 37,0% 16 34,8% 13 28,3%
Konya 12 25,0% 17 35,4% 19 39,6%
27
5. İllere Göre Yaş
Küçükbaş hayvancılık yapan bireylerin yaş ortalamaları illere göre incelendiğinde en yüksek
ortalama 50,9 ile Konya ilinde görülmektedir. Konya ilini 49,78 yaş ortalaması ile Afyon ili,
45,53 ile Balıkesir ili ve 39,91 ile Erzurum ili takip etmektedir. Genel olarak yaş ortalamaları
birbirine yakın seyretmektedir.
Yaş
Afyon 49,78 81,00 19,00

Balıkesir 45,53 72,00 16,00
İl
Erzurum 39,91 65,00 18,00
Konya 50,90 72,00 20,00
Object 289
6. İllere göre Öğrenim durumu

Küçükbaş hayvancılık sektöründe çalışan bireylerin eğitim durumu iller özelinde
incelendiğinde ise; Afyon’da bu alanda çalışan bireylerin büyük çoğunluğunun ilkokul mezunu
olduğu tespit edilmiştir. İlkokul mezunu bireylerin oranı %73,3’tür. Toplamda %2,2’si okuma
yazma bilmeyen bireylerden oluşan sektör aktörlerinin diğer eğitim düzeylerine göre dağılımı
incelendiğinde %15,6’sının ortaokul mezunu olduğu ve %8,9’unun lise mezunu olduğu
görülmektedir.
28
Balıkesir ili incelendiğinde %71,1 oranında ilkokul mezununun, % 17,8 oranında ortaokul
mezunun, %6,7 oranında lise mezunun, %2,2 oranında üniversite mezununun ve son olarak
%2,2 oranında okuma yazma bilmeyen bireylerin hayvancılık sektöründe çalıştığı
görülmektedir.
Erzurum’da %63 ilkokul mezunu olan bireyler bu sektörde aktiftirler. Bunu takip eden eğitim
düzeyleri %21,7 ortaokul mezunları, %10,9 lise mezunları ve %4,3 okuma yazma bilmeyen
bireyler şeklindedir.
Konya’da genel dağılım diğer illerde de olduğu gibi ilkokul mezunlarında yoğunlaşmıştır. Bu
alanda çalışan ilkokul mezunlarının oranı %75’tir. Bunu takip eden eğitim düzeyleri %14,6
ortaokul mezunu, %4,2 lise mezunu, %4,2 üniversite mezunları ve %2,1 okuma yazma
bilmeyenler şeklindedir.
29
Öğrenim Durumu
Okuma yazma Ortaokul Üniversite

İlkokul mezunu Lise mezunu Lisansüstü
bilmiyor mezunu mezunu
Frekan Frekan Frekan Frekan Frekan Frekan

% % % % % %
s s s s s s
2,2 73,3 15,6 0,0 0,0
Afyon 1 33 7 4 8,9% 0 0
% % % % %
Balıkesi 2,2 71,1 17,8 2,2 0,0
1 32 8 3 6,7% 1 0
r % % % % %
Erzuru 4,3 63,0 21,7 10,9 0,0 0,0
2 29 10 5 0 0
m % % % % % %
2,1 75,0 14,6 4,2 0,0
Konya 1 36 7 2 4,2% 2 0
% % % % %
30
7. İllere göre Mesleki tecrübe
Afyon ilinde küçükbaş hayvancılık yapan bireylerin ortalama mesleki tecrübenin 24 yıl olduğu
görülmektedir. Karşılaşılan minimum düzeyde tecrübeli çalışan 1 yıl maksimum ise 60
yıllıktır. Standart sapma 15,59 olarak tespit edilmiştir.
Balıkesir ilinin tecrübe ortalaması yaklaşık olarak 24 yıldır. Karşılaşılan minimum düzeyde
tecrübeli çalışan 1 yıl maksimum ise 57 yıllıktır. Standart sapma 16,84 olarak tespit edilmiştir.
Erzurum ilinde de ortalama mesleki tecrübenin yaklaşık olarak 24 yıl olduğu görülmektedir.
Karşılaşılan minimum düzeyde tecrübeli çalışan 2 yıl maksimum ise 70 yıllıktır. Standart
sapma 14,28 olarak tespit edilmiştir.
Konya ilinde ortalama mesleki tecrübenin 33 yıl olduğu görülmektedir. Karşılaşılan minimum
edilmiştir.
İl
Mesleki Afyon Balıkesir Erzurum Konya
Tecrübe Frekan Frekan
Frekans % Frekans % % %
s s
0-10 yıl 12 31,6% 15 39,5% 6 15,8% 5 13,2%
10-25 yıl 15 24,6% 11 18,0% 24 39,3% 11 18,0%
25-40 yıl 12 22,6% 13 24,5% 12 22,6% 16 30,2%
40-55 yıl 4 14,8% 5 18,5% 3 11,1% 15 55,6%
55 + yıl 2 40,0% 1 20,0% 1 20,0% 1 20,0%
31
Object 292
8. Aile Yapısı
İllere göre ailedeki kişi sayısı

Ailede bulunan ortalama birey sayısı illere göre incelendiğinde Afyon’da 7, Balıkesir’de 5,
Erzurum’da 7, Konya da 6,71 olduğu görülmektedir.
Afyon 7,00 20,00 1,00
Ailedeki Toplam Balıkesir 5,13 16,00 2,00

İl
Kişi Erzurum 7,24 20,00 1,00
Konya 6,71 28,00 2,00
Ailede tarım dışı çalışan sayısı

Ailede bulunan ortalama birey sayısı Afyon’da 7 iken tarım dışı çalışan ortalaması 0,6’dır.
Ailede bulunan ortalama birey sayısı Balıkesir’de 5,13 iken tarım dışı çalışan ortalaması
0,44’tür. Ailede bulunan ortalama birey sayısı Erzurum’da 7 iken tarım dışı çalışan ortalaması
0,33’dir. Ailede bulunan ortalama birey sayısı Konya da 6,71 iken tarım dışı çalışan
ortalaması 0,58’dir.
32
Afyon ,60 3,00 ,00

Ailedeki
Balıkesir ,44 3,00 ,00
tarım dışı İl
Erzurum ,33 4,00 ,00
çalışan kişi
Konya ,58 4,00 ,00
Ailenin aylık tarım dışı geliri

Küçükbaş hayvancılık ile ilgilenen bir ailenin aylık tarım dışı geliri ortalaması Afyon ilinde
3230,04 TL iken Balıkesir ilinde 1636,27 TL, Erzurum ilinde 2293,50 TL ve Konya ilinde
7220,00 TL’dir. En düşün gelir Konya da tespit edilmiştir.
Afyon 3230,04 50000,00 ,00
Ailenin aylık Balıkesir 1636,27 42000,00 ,00

İl
tarım dışı geliri Erzurum 2293,50 36000,00 ,00
Konya 7220,00 80000,00 ,00
9. Kooperatif/ Örgüt Üyelik Sayısı

İllere göre küçükbaş hayvancılık ile ilgilenen işletmelerin kooperatif ve örgütlere üyelikleri
incelendiğinde hiçbir örgüt veya kooperatife üye olmayanların oranı Afyon ilinde %51,1,
Balıkesir ilinde %31,1, Erzurum ilinde %80,4 ve Konya ilinde %43,8. En yüksek oran
Erzurum ilindedir.
Yalnızca bir örgüt veya kooperatife üye olanların oranı Afyon %42,2, Balıkesir ilinde %33,3,
İki adet örgüt veya kooperatife üye olanların oranı Afyon %6,7, Balıkesir ilinde %11,1,
Erzurum ilinde %0 ve Konya ilinde %20,8.
3 ve üzeri kooperatife üyeliği olan işletmelerin en fazla görüldüğü il Balıkesir’dir. Balıkesir’i
Konya ili takip etmektedir. Afyon ve Erzurum ilinde 3 ve üzeri kooperatife üyeliğine sahip olan
herhangi bir işletme bulunmamaktadır.
33
Kooperatif örgüt üyelik sayısı
0 1 2 3 4
Frekan Frekan Frekan Frekan Frekan
% % % % %
s s s s s
51,1 42,2 0,0
Afyon 23 19 3 6,7% 0 0,0% 0
% % %
Balıkesi 31,1 33,3 11,1 22,2 2,2
14 15 5 10 1
r % % % % %
Erzuru 80,4 19,6 0,0
37 9 0 0,0% 0 0,0% 0
m % % %
43,8 29,2 20,8 0,0
Konya 21 14 10 3 6,3% 0
% % % %
10. Mera Kirası

Yapılan incelemede %84,4 oranında Afyon ilindeki çiftçilerin mera kirası vermediği yalnızca
%15,6’lık kısmının kira verdiği görülmektedir. Afyon ilinden sonra mera kirası vermeyenlerin
yoğunlukta olduğu il Konya’dır. Konya’da çiftçileri %77,1’i mera kirası vermezken %22,9’u
kira vermektedir. Erzurum ilinde mera kirası vermeyenlerin oranı %69,6’dır, çiftçilerin %30,4’ü
mera kirası vermektedir. En fazla mera kiralama Balıkesir ilinde olmaktadır. Bu ilde mera
kirası verenlerin oranı %57,8 iken kira vermeyenlerin oranı %42,2’dir.
Mera
İller Mera Kirası Vermeyenler Mera Kirası Verenler
Frekans % Frekans %
Afyon 38 84,4% 7 15,6%
Balıkesir 19 42,2% 26 57,8%
Erzurum 32 69,6% 14 30,4%
Konya 37 77,1% 11 22,9%
34
Object 294
11. Yıllık Masraflar

Yem
Balıkesir ilinde mera kirası verenlerin oranının karşılaştırılan iller arasında en yüksek orana
sahip olduğunu söylemiştik. Hayvan başı ortalama yem maliyetlerini incelediğimizde mera
kirası verenlerin genel olarak yem maliyetlerini daha düşük olduğu görülmektedir. Yıllık
ortalama yem maliyetinde en düşük rakam Afyon ilinde gözlemlenmiştir. Balıkesir yıllık
küçükbaş hayvan başı yem masrafı il genel ortalaması 300,26 TL iken mera kirası
vermeyenler için bu ortalama 320,71 TL ve mera kirası verenler için 286,09 TL’dir. Mera
kirası verenler ve vermeyenlerin yıllık ortalama yem masrafında 35 TL’lik bir fark tespit
edilmiştir.
Balıkesir ilinden sonra en fazla yıllık mera kirası verenlerin Erzurum ilinde olduğu tespit
edilmişti. Erzurum ili yıllık hayvan başı maliyetleri incelendiğinde ise genel ortalamanın
274,43 TL, mera kirası vermeyenler için bu ortalamanın 166,63 TL ve mera kirası verenler
için 539,80TL olduğu görülmektedir. Burada beklenenin aksine ters bir ilişki gözlemlenilmiş,
mera kirası vermesine rağmen ortalama yıllık yem maliyetleri daha yüksek çıkmıştır.
Mera kirası verenlerde üçüncü sıra gelen il Konya’dır. Konya’nın yıllık ortalama hayvan
başına düşen yem masrafı incelendiğinde 474,51 TL olduğu ve bu ortalama ile belirlenen
dört il arasındaki en yüksek hayvan başı yıllık yem maliyetine sahip il olduğu tespit edilmiştir.
Konya ilinde mera kirası verenlerin hayvan başı yıllık ortalama yem masrafı 198,90 TL iken
mera kirası vermeyenlerin ortalama maliyeti 556,45 TL olduğu görülmektedir. Mera
kullananlar ve kullanmayanlar arasında ortalama 350 TL’lik bir fark tespit edilmiştir.
Son olarak yalnızca %15,6 oranında mera kirası verenlerin yer aldığı Afyon ili incelendiğinde
hayvan başı yıllık ortalama yem maliyetinin 254,63 TL iken mera kirası vermeyenler için bu
35
ortalama 269,05 TL ve mera kirası verenler için 176,30 TL’dir. Mera kirası verenler ve
vermeyenlerin yıllık ortalama yem masrafında 70 TL’lik bir fark tespit edilmiştir.
Hayvan başı yem masrafı (Yıllık-TL)

İller
Ortalama
Afyon 254,63
Balıkesir 300,26
Erzurum 274,43
Konya 474,51
Hayvan başı ortalama yem

İller Mera Kirası Verme Durumu masrafı
(Yıllık TL)
Afyon
Balıkesir
Erzurum
Konya
Hayvan Sigortası
İllerin hayvan sigortası yaptırma durumları incelendiğinde Balıkesir ilinde kimsenin küçükbaş
hayvan sigortası yaptırmadığı görülmektedir. Sırası ile diğer illerinde sigorta yaptırma
yüzdelikleri Erzurum ilinde çiftçilerin yalnızca %4,3’ü, Afyon’un % 6,7’si ve Konya’nın
%10,4’üdür.
Sigorta Yapmayanlar Sigorta Yapanlar
İller Frekans % Frekans %

Afyon 42 93,3% 3 6,7%
Balıkesir 45 100,0% 0 0,0%
Erzurum 44 95,7% 2 4,3%
36
Konya 43 89,6% 5 10,4%
Object 297
Aşı-İlaç-Veteriner
Karşılaştırmalı rekabetçilik analizine dahil edilen illerin küçükbaş hayvan başı yıllık ortalama
aşı, ilaç ve veteriner masrafları incelendiğinde en yüksek maliyet 65 TL ile Konya’da
görülmektedir. İlde 198,81’lik bir sapma tespit edilmiştir. Afyon ili ortalama hayvan başı aşı,
ilaç ve veteriner masrafları 28,78 TL olarak tespit edilmiş olup standart sapması 33,79 olarak
tespit edilmiştir. Erzurum’da bu ortalama yaklaşık olarak 23,09 TL olarak tespit edilmiş olup
standart sapması 27,84’tür. Son sıralamada 19,08 TL ile il Balıkesir ili yer almaktadır. İlin
standart sapması 21,03’dir.
İlaç-aşı-veteriner maliyeti (hayvan başı)
İller Ortalama Maksimum Minimum
Afyon 28,78 171,43 ,00

Balıkesir 19,08 100,00 ,00
Erzurum 23,09 123,46 ,00
Konya 65,91 1250,00 ,00
Dezenfeksiyon, Temizlik
İşletmelerin yıllık dezenfeksiyon ve temizlik masrafları incelendiğinde en yüksek ortalama
Konya ilinde görülmüştür. Konya ortalama dezenfeksiyon ve temizlik maliyeti 870,83 TL’dir.
İkinci sırada 741,30 TL ile Erzurum yer almaktadır. Erzurum ilini 448,89 TL ile Afyon takip
etmekte olup, en düşük dezenfeksiyon ve temizlik masrafı 402 TL ile Balıkesir ilinde
görülmektedir.
37
Dezenfeksiyon temizlik (yıllık TL)
İller
Afyon 448,89 5000,00 0

Balıkesir 402,22 2500,00 0
Erzurum 741,30 10000,00 0
Konya 870,83 15000,00 0
38
Yakıt (Araç ve Ahır Isıtma Yakıtı dahil)
Yıllık maliyetler başlığı altında işletmelerin yıllık ortalama yakıt masrafları da incelenmiştir.
Yakıt masrafları içerisinde araç ve ahır ısıtma yakıt maliyetlerinin verilmesi istenmiştir.
Belirlenen bu kapsamda uygulanan anket sorusuna gelen cevaplar doğrultusunda yıllık
ortalama yakıt gideri en düşük ilimiz 2734,44 TL ile Balıkesir ili olarak tespit edilmiştir. İlin
yakıt masrafında standart sapması 3061,75’dır. Diğer illerin yıllık ortalama yakıt maliyetleri
incelendiğinde Balıkesir’den sonra ortalaması en düşük olan il 3775,56 TL ile Afyon’dur.
Afyon ilinin standart sapması 7113,95’dır. Devamında 4254,35 TL ile Erzurum ve 9652,25 TL
ile Konya gelmektedir. Konya ili standart sapması 21151,34 iken Erzurum’un standart
sapması 6648,67 TL’dir. Belirlene dört il arasında yıllık ortalama yakıt maliyeti en fazla olan il
Konya olarak tespit edilmiştir.
Yakıt (yıllık TL)

İller
Afyon 3775,56 36000,00 0

Balıkesir 2734,44 12000,00 0
Erzurum 4254,35 36000,00 0
Konya 9652,25 100000,00 0
Elektrik-Su
Yıllık ortalama elektrik ve su giderleri incelendiğinde maliyetin en yüksek olduğu il 6276,04
TL ile Konya’dır. Bunu 4092,83 TL ortalama elektrik su masrafı ile Erzurum ili takip
etmektedir. Afyon ili ortalaması 2222,00 TL olarak tespit edilmiştir. Belirlenen iller arasında en
düşük yıllık ortalama elektrik ve su masrafı Balıkesir ilinde tespit edilmiştir. İl ortalaması
525,89 TL’dir.
Elektrik - Su (yıllık TL)

İller
Afyon 2222,00 30000,00 ,00

Balıkesir 525,89 3600,00 ,00
Erzurum 4092,83 70000,00 300,00
Konya 6276,04 60000,00 ,00
39
Nakliye
Yıllık nakliye masrafları incelendiğinde yıllık ortalaması 83,33 TL ile en düşük maliyet
Balıkesir ili için belirlenmiştir. En düşük maliyete sahip ikinci ilimiz 1411,11 TL ile Afyon’dur.
Afyon’u 3324,39 TL ile Konya ili takip etmektedir. Yıllık ortalama nakliye maliyetlerinin en
yüksek olduğu il Erzurum ili olarak tespit edilmiştir. Erzurum ili yıllık nakliye masrafı
3764,71TL’dir. Bu durum bizlere yetiştirilen hayvanların en fazla şehir dışına çıktığı ilimizin
Erzurum olduğunu göstermektedir. Bu değer katma değerin il özelinde kalmayışından yani
hayvanların Erzurum içerisinde kesilmeyip başka illere gitmesinden şikayet eden yetiştiriciyi
destekler nitelikte bir argüman olarak kabul edilebilir.
Nakliye (yıllık TL)

İller
Afyon 1411,11 15000,00 0

Balıkesir 83,33 500,00 0
Erzurum 3764,71 15000,00 0
Konya 3324,39 120000,00 0
Bakım-Onarım
Yıllık bakım onarım maliyetlerinin il özelindeki ortalamaları incelendiğinde en yüksek
maliyetler Afyon ilinde tespit edilmiştir. Afyon’un yıllık bakım-onarım maliyeti ortalaması
5866,67 TL’dir. Ayrıca en yüksek sapmada bu il için tespit edilmiştir. Yüksek maliyetlerde
Afyon’u takip eden il Erzurum’dur. Erzurum ili ortalaması 750,00 TL’dir. Balıkesir ili bakım-
onarım maliyetleri ortalaması ise 630,00 TL’dir. Bakım-onarım maliyetlerinin en düşük
olduğu il 350,00 TL ortalama ile Konya’dır.
Bakım onarım (yıllık TL)

İller
Afyon 5866,67 20000,00 0

Balıkesir 630,00 2000,00 0
Erzurum 750,00 5000,00 0
Konya 350,00 10000,00 0
40
12. Arazi Bilgileri
Kiraladığınız Arazi Miktarı (Dekar-daa)
Kiralanan ortalama arazi miktarı dekar cinsinden araştırıldığında en yüksek kiralama
Erzurum ilinde görülmektedir. Erzurum ilinde kiralanan arazi ortalaması 129,48 daa’dır.
Konya ili ortalamam kiralanan arazi miktarı 81,00 daa’dır. Afyon ilinde bu ortalama 26,29
daa’ya düşerken Balıkesir ilinde 5,58 daa’a düşmektedir.
Kiraladığınız arazi (daa)

İller
Afyon 26,29 500,00 ,00

Balıkesir 5,58 60,00 ,00
Erzurum 129,48 3000,00 ,00
Konya 81,00 1000,00 ,00
13. Barınak
Barınak Tipi
Anket kapsamında toplamda kapalı (bina), yarı-açık (bir kısmı duvar) ve açık alan (çitle
çevrili) olmak üzere üç tip ahır tipi tanımlanmıştır. Araştırma kapsamında ahır tiplerinin illere
göre kullanımı tespit edilmiştir.
Afyon ilinde küçükbaş hayvancılıkta işletmelerin %66,67’si sadece kapalı ahır, %13,33’ü
sadece açık ahırdır. Sadece yarı-açık ahır bulunmamaktadır. İl genelinde aynı anda hem
yarı-açık hem de açık ahırı olan işletme bulunmamaktadır. Ancak hem kapalı ahırı hem de
açık olan işletme oranı %15,5’tir. Ayrıca hem kapalı ahır hem de yarı-açık ahırı aynı anda
olan işletmelerin dağılımı %4,4’tür.
Balıkesir ili incelendiğinde ise oranlar değişiklik göstermektedir. Balıkesir ilinde işletmelerin
%15,55’i sadece kapalı ahır, %2,22’si sadece yarı-açık ahır şeklindedir. İl genelinde sadece
açık ahırı olan işletme tespit edilmemiştir. İl genelinde aynı anda hem yarı-açık hem de açık
ahırı olan işletme ile hem kapalı ahır hem de açık ahırı olan işletme bulunmamaktadır. Ancak
hem kapalı ahırı hem de yarı-açık ahırı aynı anda olan işletmelerin toplamı %82,22’dir.
Erzurum ilinde işletmelerin %97,7’si sadece kapalı ahır şeklindedir. %2,2oranında sadece
yarı açık ahırlar bulunmaktadır. İl genelinde aynı anda hem yarı-açık hem de açık ahırı, hem
kapalı ahırı hem de açık olan işletme, hem kapalı ahır hem de yarı-açık ahırı aynı anda olan
işletmeye rastlanmamıştır.
Konya ilinde işletmelerin %68,75’i sadece kapalı ahır, %18,75’i sadece yarı-açık ahır
şeklindedir. Hem kapalı ahırı hem de açık olan işletme oranı %8,3, hem kapalı ahır hem de
41
yarı-açık ahırı aynı anda olan işletmelerin dağılımı %4,16’dir. İl genelinde aynı anda hem
yarı-açık hem de açık ahırı olan işletmelere rastlanılmamıştır.
Barınak Yapısı
Barınak yapısı kapsamında işletmelerin, tesislerini modern veya eski yapı olarak
tanımlamaları istenmiştir. Afyon ilinde işletmelerin %31,1’i işletmesini modern tesis olarak
tanılamakta, %68i9’u ise eski yapı olarak tanımlamaktadır. Balıkesir ilinde işletmelerin
%26,7’si işletmesini modern tesis olarak tanımlamış olup, %73,3’ü eski yapı olarak
tanımlamıştır. Erzurum ilinde işletmelerin %21,7’si işletmesini modern tesis olarak
tanılamakta, %78,3’ü ise eski yapı olarak tanımlamaktadır. Konya’da ise işletmelerin tamamı
eski yapı olarak tanımlanmıştır.
Sonuç olarak işletme yapısı en eski olan ile Konya, Konya’yı takip eden iller ise sırasıyla
Erzurum, Balıkesir ve Afyon olarak tespit edilmiştir.
İller Modern Tesis Eski Yapı
Afyon 31,1% 68,9%
Balıkesir 26,7% 73,3%
Erzurum 21,7% 78,3%
Konya 0,0% 100,0%
42
Bölüm 22: İhtiyaç Analizi
İHTİYAÇ ANALİZİ
İhtiyaç analizi çalışması ile; Erzurum ili ve hinterlandı için kırmızı et sektörünün kısa veya uzun süreli kurumsal gelişimini sağlamak ve bu
gelişmeyi sürekli hale getirebilmek için uygulama aşamasında karşılaşılan ve karşılaşılabilecek sorunlarla birlikte, sektörün mevcut durumda
sahip olduğu olumlu taraflardan yola çıkarak ihtiyaçlar tespit edilmiştir.
İhtiyaçlar tespit edilirken, bu proje ile birlikte ortaya koyulacak olan model tarafından “müdahale edilebilir olup olmadığı sorgulanmış ve “E:
Evet” ya da “H: Hayır” şeklinde kodlama yapılmıştır. Bununla birlikte ilgili ihtiyacın hemen karşılanması ya da öncelikli bir ihtiyaç olup
olmadığının sorgulanması için 5’li Likert ölçeğinden yararlanılmıştır. Burada 5 puan, ilgili ihtiyacın öncelikli olarak karşılanması gerektiğini
anlatmakta olup, 1 puan ise ilgili ihtiyacın diğerlerine göre öncelikli olmadığını göstermektedir. Bir diğer kodlama; ihtiyaçların Ulusal ya da
Bölgesel düzeyde olup olmadığını belirlemek için “U: Ulusal, B: Bölgesel” olarak kodlanmıştır. Son olarak belirtilen ihtiyaçların karşılanması
durumunda sektöre yaratacağı etki de yargıdan ziyade bir büyüklük belirtmesi istendiği için Stapel ölçeği tercih edilmiş ve ±3’lü ölçek
kullanılmıştır.
Girdi Koşulları
Müdahal Ulusal/ Büyükbaş Etkisi (-

Maddeler e Aciliyet Bölgese / Notlar 3 +3
Edilebilir l Küçükbaş arası)
Nicelik ve nitelik E 5 U BB/KB Özellikle sürü yöneticilerinin istihdamı ve nitelikli eleman -2
bakımından olmak üzere; bulunmasında ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Sürü yöneticiliğinin
sürü yöneticisi, hayvan toplum içinde itibarsız bir meslek grubuna ait olarak görülmesi,
bakıcısı ve çoban temininde bu mesleğin sosyal imkânlarının yetersizliği, yaşam ve çalışma
güçlükler yaşanması koşullarının çetinliği, sürü yöneticilerinin birçoğunun yeşil kartlı
olması nedeni ile sosyal güvelik güvencelerinin olmaması nitelik
ve nicelik açısından sürü yöneticiliği mesleğinin çekiciliğinin
azalmasına neden olmaktadır. Türkiye’nin bazı bölgelerinde sürü
yöneticiliğinin imkanları geliştirilerek mesleğin çekiciliği
artırılmıştır.
Sürü yöneticisi eksikliğinden dolayı birçok küçükbaş hayvan
1
üreticisi, sürü yöneticisi iş yoğunluğunun daha az olduğu ve daha
iyi şartlar sunan büyükbaş hayvan üretimine kaymıştır.
Kesif yem karmalarında kullanılan hammaddelerin fyatları ülke
genelinde genel itibarıyla yüksek olup, bu durum hayvancılık
sektörünün rekabetçi bir yapıya kavuşturulabilmesinde en
önemli sorunların başında gelmektedir. Bunun yanı sıra Erzurum
ve hinterlandında yer alan çoğu il kesif yem hammaddesi
Kesif yem maliyetlerinin
H 5 U/B BB çoğunlukla diğer bölgelerden temin edilmekte olup, hammadde -3
yüksek olması
veya mamul yem temin edilen bölgelerin uzak olması nedeniyle
nakliye maliyetlerinin de etkisiyle kesif yem maliyetleri diğer
bölgelere göre daha yüksek olmaktadır. (Erzurum, GAP ve
Çukurova gibi bitkisel üretim artıklarının yoğun olduğu yerlerden
uzaktır)
Kaba yem ihtiyacının büyük bir kısmı bölgedeki yem bitkisi
Yem bitkisi ekilebilir üretiminden ve çayırlardan sağlanmaktadır. Yem bitkisi ekim
E 5 B BB/KB +2
arazilerin geniş olması alanlarının geniş olmasından dolayı fazla miktarda kaba yem
üretilebilmektedir.
İklimsel koşullardan dolayı kaba yem üretiminde verim düşüktür.
Verimin düşük olması da ot maliyetinin yükselmesindeki en
önemli faktördür. Ancak bölgede kar yağışının fazla olması
Kaba yem veriminin düşük
E 5 B BB/KB nedeniyle sulama havuzları, göletler vb. tarımsal sulama yapıları -3
olması
oluşturulabilir. Bu sayede bölgedeki yem bitkileri yetiştiricilerine
sulu tarım imkânı tanınarak kaba yem üretiminde verim artışı için
bir avantaj sağlanabilir.
Yem bitkilerinin besin E 3 B BB/KB Atatürk Üniversite araştırma sonucuna göre Yem bitkileri üretim +2
maddeleri içeriklerinin ve miktarı diğer bölgelere kıyasla yüksek olup, üretilen kaba yemin
toplam üretiminin yüksek protein içeriği de diğer bölgelere nazaran görece daha yüksektir.
olması Bölge, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin yem bitkisi ihtiyacının önemli
bir kısmını karşılamaktadır. Ot kalitesi açısından sahip olunan bu
2
avantaja karşın, bölgede ot veriminin düşük olmasından dolayı
üreticinin daha fazla ürün alabilmek için biçim zamanını
geciktirmesi nedeniyle bitkilerin artan selüloz içeriği ise ot
kalitesinin azalmasına sebep olmaktadır. Örneğin yoncada kalan
vejatasyon süresi içinde yeni bir biçim alamayacağı için üretici
doğru biçim zamanı olan %10 çiçeklenme döneminde biçim
yapmak yerine, ürünü bir süre daha bekletmektedir. Bu durumda
birim alandan elde edilen ot verimi artarken ot kalitesi
düşmektedir. Dolayısıyla hayvanların tüketimine yönelik özellik
kaybolmaktadır. Ekilebilen alanların fazla olmasından dolayı
toplam yem bitkisi üretimi fazla olmakla birlikte birim alanda
üretim düşüktür.
Mera amenajmanın uygulanmaması nedeniyle meraların
niteliklerinin yıldan yıla kötüleşmesi, mera ıslah çalışmalarından
istenen sonuçların elde edilememesi, meralar için önemli altyapı
Nitelikli mera alanının az tesisleri olan hayvan içme suyu göletleri, sıvatların, sulama
olması ve niteliğin yıldan E 5 B BB/KB sistemlerinin ve gölgeliklerin yetersizliği mera kalitesini olumsuz -3
yıla düşmesi yönde etkilemektedir. Bunun yanı sıra bazı yörelerde terör
olayları nedeniyle meraların kullanımında sorunlar
yaşanmaktadır. Meraların düşük kaliteli olması yanında mevcut
mera varlığından da yeterince yararlanılamamaktadır.
Mera alanlarının var olması,
Türkiye’deki mera alanının %12’si Erzurum ilinde bulunmaktadır,
geniş mera alanlarına sahip E 5 B BB/KB +2
il alanının %64’ü meradan oluşmaktadır.
olunması
Mera amenajman E 5 B BB/KB Bölge meraları mera amenajmanı kuralları dikkate alınmaksızın -3
kurallarına uyulmaması aşırı otlatılmakta, otlatma süreci erken dönemde
başlatılmaktadır. (otlatmanın Mayıs ortasında başlaması
gerekirken, mera kullanımı Mart ve Nisan aylarında
başlamaktadır). Meraların göçerlere kiralanması da meraların
3
üzerindeki otlatma baskısını artırmaktadır. Münavebeli otlatma
yapılamamakta, büyükbaş – küçükbaş otlatma düzenine genel
olarak uyulmamaktadır.
Rakım arttıkça nüfus yoğunluğunun azalmasına bağlı olarak çevre
Yüksek rakıma sahip olması E 4 B BB/ KB kirliliği azalmaktadır. Yüksek rakım, bakteri yükünün az olması +2
sebebi ile sağlıklı üretime zemin hazırlamaktadır.
İklim şartları nedeni ile otlatma periyodu yani mera kullanım
süresi 4-5 ay ile sınırlı kalmaktadır. Meraların 2/3’ü 5-6 ay
boyunca kapalı kalmaktadır. Otlatma periyodunun kısa olmasının
yanı sıra bölgede iklim koşulları nedeniyle vejatasyon süresi de
kısadır. Bunun sonucu olarak yem üretim süresinin sınırlı olması
kaba yem üretiminde verimliliği olumsuz yönde etkilemektedir.
İklim şartları nedeniyle Her ne kadar yem bitkisi üretim alanları geniş olsa da düşük
mera otlatma süresi ile yem verimlilik rekoltenin yüksek olmasının önünde engel teşkil
H B BB/KB -3
üretimi için vejetasyon etmekte ve üretim maliyetlerinin de Türkiye’de hayvancılık
süresinin kısa olması yapılan diğer bölgelere göre daha yüksek olmasına neden
olmaktadır. Bu çerçevede, iklim koşullarının neden olduğu kısa
otlatma periyodunu ile meralardan yararlanabilme süresini
kısaltması ve yem bitkileri üretiminde verimliliği sınırlaması
nedeniyle bölge hayvancılığın rekabetçi bir yapıya
kavuşturulabilmesinin önündeki en önemli sorun alanlarının
başında geldiği değerlendirilmektedir.
Kış beslemesinin yetersiz E 5 B BB/KB Özellikle büyükbaş hayvancılık işletmelerinde kış döneminde -3
olması yaşanan fnansal yetersizlikler nedeniyle yeterince yem tedariki
yapılamamaktadır. Bundan dolayı samana dayalı bir besleme
yapılmaktadır. Samana dayalı beslemenin sonucu olarak
sığırlarda doğurganlık düşmektedir. Ayrıca, söz konusu besleme
şekli hayvan hastalıklarında önemli rol oynamaktadır. Zira,
bölgede görülen hayvan hastalıkların çoğunluğunu beslenme
4
yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
Özellikle aile tipi işletmelerde hayvancılıkla uğraşan kesimin yaş
Modern bakım ve besleme
ortalamasının yüksek olması ve eğitim düzeyinin istenen düzeyde
ile ilgili bilgi ve farkındalık E 5 B BB/KB -2
olmamasına bağlı olarak bakım ve beslemede yapılan yanlışlıklar
yetersizliği
verim düşüklüğüne yol açmaktadır.
Üreticilerin eğitim düzeyi genel itibarıyla düşüktür. Bunun da
Sosyal sermayenin yetersiz etkisiyle, hayvancılığa ilişkin temel bilgi seviyesinin yanında
E 5 U BB/KB -3
olması üretici örgütlenmesi, girişimcilik ve liderlik konularında da
yetersiz kalınmaktadır.
Bölgede yem maliyetleri yüksektir. Bu durum, yem maddelerinin
eldeki girdilerin rasyonel bir şekilde kullanılmasının gerekliliğini
daha da artırmaktadır. Buna karşın, büyükbaş hayvancılıkta
Yem ve bitkisel üretim ile
uygun rasyonun hazırlanamaması sorununun söz konusu olduğu
ilgili girdilerin etkin E 4 U BB -1
görülmektedir. Bununla birlikte, işletmelerin çoğu küçük ölçekli
kullanılamaması
olup, bazı işletmeler sahip oldukları ölçeğin gerektirdiğinden
daha fazla ve yüksek tutarlı tarım alet ve makinesi
edinmektedirler.
Büyük işletmeler dışında barınak şartları genel itibarıyla
yetersizdir. Toplam işletme varlığının %90’ını oluşturan küçük
işletmelerin çoğu temizlik, aydınlatma, havalandırma, içme suyu
Hayvan sağlığı, refahı ve gibi temel hayvan yaşam koşulları açısından uygun değildir.
hayvanların iklim Ayrıca, bu işletmelerde mekanizasyon olmaması, elle sağım,
koşullarından istenilen sütün soğuk zincire girmemesi vb. modern işletmeciliğe uygun
E 5 B BB -3
ölçüde korunabilmesi olmayan koşullar söz konusudur. Bölgede kurulacak barınakların
açısından barınak hayvanları kış aylarında yaşanan aşırı düşük sıcaklıkların ve gece
koşullarının yetersiz kalması gündüz arasındaki yüksek sıcaklık farklarının olumsuz
etkilerinden mümkün olduğunca koruyabilir nitelikte olması
gerekmektedir. Küçük işletmelerde barınakların hayvanları
koruyacak şekilde düzenlenmediği görülmektedir.
5
Bölgede kültür ırkı ve melezleri sığır varlığının %90’ını
oluşturmaktadır. Kısaca farklı işletme koşullarına uygun hayvan
materyali mevcuttur. İşletmelerin koşullarına uyan hayvanlarla
Bölgedeki büyükbaş hayvan
yetiştiricilik yapması ve hayvanların ihtiyaçlarının uygun şekilde
varlığının melez ya da E 4 B BB +1
karşılanması halinde optimum verimlilik sağlanması mümkündür.
kültür ırkına dayanması
Ayrıca bölgede yüksek verimli etçi kültür ırklar ile melezleme
çalışması sonucu ekstansif ve entansif yetiştiricilikte en az 350 kg
karkas ağırlığa ulaşma imkanına sahip olabilir.
Erzurum İlinin yerli koyun varlığı 617.266 baş ile İlin küçükbaş
hayvan varlığının %87,4’ünü oluşturmaktadır (TUİK 2016).
Bölgede küçükbaş hayvan
Küçükbaş hayvan varlığının %99’u ise topografk ve coğraf
varlığı yerli ırklara E 4 B KB +1
koşullara uyum sağlamış morkaraman ırkından oluşmaktadır.
dayanmaktadır
Ancak 2002 yılında 2016 yılına kadar geçen sürede yerli koyun %
-17,41 oranında azalma olmuştur (TUİK 2016).
Bölgede yetiştirilen kültür Süt verimi açısından bakıldığında Erzurum’da Kültür Irkı sağılan
ırkı hayvanların diğer sığırlardan 2016 yılında ortalama 3,71 ton süt, Melez ırkı sağılan
ülkelerde yetişen orijinal sığırlardan 2,91 ton süt elde edilmiştir. Türkiye ortalamasına
E B BB -1
materyale göre daha düşük bakıldığında Kültür ırkı sığırlardan ortalama 3,86 ton, Melez ırkı
verim performansı sığırlardan 2,73 ton süt elde edilmiştir. Avrupa’da kültür ırkı
göstermesi sağılan sığırlardan 7-10 ton süt elde edilebilmektedir.
Osmanlı arşivleri, bölgenin yüzyıllar önce önemli bir hayvan
ihracat merkezi olduğunu göstermektedir. Cumhuriyetin ilk
yıllarında da bu misyonunu devam ettiren bölge için bazı
Bölgede geçmişten gelen
kurumsal düzenlemelere gidilerek bölgenin ihracat kapasitesinin
hayvancılık kültürünün H B BB/KB +3
artırılmaya çalışıldığı görülmektedir. Bölgede alternatif geçim
olması
kaynaklarının olmaması, hayvancılığın sevilerek ve istenerek
yapılıyor olması, hayvancılığın bölgede en çok istihdamı sağlayan
sektör olmasını sağlamıştır.
Hayvan varlığının fazla E 3 B BB/KB Erzurum ili Türkiye büyükbaş hayvan varlığında (%4,58) ikinci +1
6
sırada, küçükbaş hayvan varlığında (%1,71) yirmi ikinci sırada,
olması yerli koyunda (%2,14) ise onuncu sırada yer almaktadır. (TÜİK,
2016)
Başta motorin fyatları olmak üzere enerji maliyetlerinin yüksek
olması nedeniyle işletme maliyetleri yükselmektedir. Sanayide
Bitkisel üretimde ve elektrik, denizcilikte ise motorin çok daha ucuz kullanılmaktadır.
modern hayvancılık Elektrik maliyetleri sanayi fyatlarına göre yüksek olduğundan
faaliyetlerinde enerji E 4 U BB sulamada, salma sulamadan modern sulama yöntemlerine -3
maliyetinin yüksek olması geçilememektedir.
(elektrik ve motorin) Bununla birlikte; enerji maliyetlerinin yüksek olması yem
hazırlama, yem taşıma ve dağıtma, yem bitkileri üretimi vb.
faaliyetlerde maliyeti yükseltmektedir.
Koruyucu hekimliğin, rasyon bilgisinin yeterli olmaması
İlaç giderlerinin yüksek
E 4 U BB/KB nedeniyle beslenme hastalıkları ve diğer hastalıklar sıklıkla -1
olması
görülmektedir. Bu durum tedavi giderlerini artırmaktadır.
Koruyucu hekimlik tedavi edici hekimlikten daha düşük maliyete
Koruyucu hekimlik sahiptir. Tedavi yüksek maliyete sebep olduğu gibi aynı zamanda
hizmetlerinin yeterince hastalıklar nedeniyle önemli verim kayıpları da
E 5 U BB/KB -2
bilinmemesi ve/veya yaşanabilmektedir. İhbarı mecbur hastalıklarda ise hayvanların
uygulanmaması itilaf edilmesi gerekebileceğinden sektörde gelir kayıpları
yaşanmaktadır.
İlaç ve veteriner hizmetlerine erişimde yaşanan sıkıntılar çok
İlaç ve veterinerlik nadir olarak ve belli yerlerde görülmektedir. Bakanlık bünyesinde
hizmetlerinin yeterli E 1 U BB/KB çalışan veteriner hekimler bürokratik işlerin yoğunluğundan 0
düzeyde sağlanması dolayı asli görevi olan hayvan hastalıklarının önlenmesine ilişkin
görevlerini yeterince yerine getirememektedir.
Kuzu ve Buzağı ölüm E 5 U BB/ KB Bakım, besleme ve barınak şartlarının yetersiz olması, ilaç ve aşı -3
oranının yüksek olması maliyetlerinin yüksek olması, koruyucu hekimliğin ihmal edilmesi
kuzu ve buzağı ölüm oranlarının yüksek olmasına neden
7
olmaktadır, ayrıca büyükbaşta bölgede hayvan varlığının
hastalıklara ve coğraf şartlara yeterince dayanıklı olmayan
melez ve kültür ırkına dayanması da buzağı ölümlerinin yüksek
olmasına etki eden faktörler arasında yer almaktadır.
Sütçü ve etçi ırk hayvanlarda damızlık ve besi materyallerinin
Damızlık ve besi
hem nitelik hem de nicelik bakımdan yetersiz olması sebebiyle
materyalinin yetersiz E 4 U BB -3
hayvan ithalatına bağımlı olunması ve damızlıkta ithalattan
olması
kaynaklı yüksek fyatlar
Mevcut durumda bölgenin Mevcut durumda bölge kendi besi materyalini üretebilmektedir.
kendi besi materyali Önümüzdeki süreçte bölgede besiciliğin yaygınlaşması
E 1 B BB/KB +2
ihtiyacını bölge içerisinden durumunda besi materyalinin yetiştirilebilmesi için ilave
sağlanabilmesi önlemlerin alınması gerekecektir.
Silaj yapımında kullanılan
İklim koşulları (vejetasyon süresinin kısa olması) silaj yapımını
bitkisel materyalin
sağlayacak hammadde üretimini sınırlandırmaktadır. Bununla
üretiminde ve silaj E 5 B BB -1
birlikte teknik bilgi yetersizliği nedeniyle silaj yapımında sıkıntılar
yapımında sorunlar
yaşanmaktadır.
yaşanması
Özellikle süt sağım donanımı, soğuk zincirin kurulması
Hayvancılık işletmelerinde
konularında fnansal sıkıntılar yaşanmaktadır. Söz konusu
alet – ekipman ihtiyacının
E 1 B BB/KB sıkıntılar kooperatifleşmenin zayıf olması ile birlikte artmaktadır. -1
karşılanmasında zorluklar
Bu alet ve ekipmanlara sahip işletmelerin satış ve satış sonrası
yaşanması
hizmetlere diğer bölgelere göre rahat ulaşamamaktadır.
Suni tohumlamanın E 5 B BB Hayvanların belli dönemlerde merada olması ve bazı hayvanların -1
yaygınlaştırılamaması ve bu dönemde kızgınlık göstermesi nedeniyle suni tohumlama
uygulamada sorunlar çalışmaları zorlaşmaktadır. Merada tabii tohumlama ile bu sorun
yaşanması aşılabilmektedir. Ancak tabii tohumlama bazı hastalıkların
(brucella gibi) yaygınlaşmasına ve verimliliğin azalmasına yol
açmaktadır. Yetersiz besleme nedeniyle kızgınlık döngüsünde
yaşanan aksamalar ya da üreticilerin kış mevsiminde yavru
8
büyütmenin zorluğunu dikkate alarak bilinçli bir şekilde suni
tohumlamayı geciktirmeleri doğum aralığını uzatmaktadır.
Büyükbaş hayvancılıkta esas olan yılda bir yavru elde etme
döngüsü bozulmaktadır.
Elde edilen hammaddeleri Hayvansal ürün işleyen işletmelerin bulunmasına karşın, bunların
işleyecek tarıma dayalı E 5 B BB/KB yeterli hammadde temin edememeleri nedeniyle kapasite +1
sanayi işletmelerinin olması kullanım oranlarının düşük olması gibi bir sorunu bulunmaktadır.
İŞLETME YAPISI VE STRATEJİSİ
Etkisi
Müdahale Ulusal/ Büyükbaş/ (-3
Maddeler Aciliyet Notlar
Edilebilir Bölgesel Küçükbaş +3
arası)
Bölgedeki büyükbaş hayvancılık işletmelerinin %90’ı 10 başın
altında hayvan sayısına sahip küçük ölçekli işletmelerdir. Küçükbaş
hayvancılıkta da küçük aile işletmeciliği hakim durumdadır.
Küçük aile
İşletmelerin genelinin küçük ölçekli olması; sektörde
işletmeciliğinin yoğun E 5 U/B BB/ KB -1
ihtisaslaşmanın olmamasına, işletmelerin süt ve besi amaçlı
olması
yetiştiriciliği birlikte yürütmesine, işletmelerin ticarileşememesine
neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak ölçek ekonomisinden
faydalanılamamakta ve maliyetler yükselmektedir.
Orta ve büyük ölçekli İşletmelerin büyük çoğunluğunun kurumsallaşamamış olması, iş
işletmelerin süreçlerinin ekonomik işletmecilik esaslarına uygun
E 3 B BB/KB -2
kurumsallaşma yürütülmesinde ve modern tarım yöntemlerinin benimsenmesinde
yetersizliği zorluklara neden olmaktadır.
İşletmeler arası E 5 B BB/KB Bölgede hayvancılık sektöründe faaliyet gösteren paydaşlar -1
işbirliğinin ve düzenli arasında girdi tedariki, üretim ve pazarlama süreçlerinde işbirliği
bilgi paylaşımının çerçevesinde hareket etmelerini sağlayacak ortak çalışma kültürü
9
gelişmemiştir. Sistematik ve örgütlü bir işbirliği kültüründen ziyade
kişisel ilişkilere dayalı karşılıklı bilgi alışverişi niteliğinde bilgi
paylaşımı yapılmaktadır. İşbirliğine yönelik olarak işletmeler
olmaması
arasında düzensiz ve söyleşi nitelikli bilgi paylaşımı vardır. Sistemli
ve düzenli bir şekilde toplantılar ya da bilgilendirme oturumları
yapılmamaktadır.
İşletmelerin büyük bir
Coğrafyanın geniş olmasının yanı sıra doğal ve iklim koşullarının
coğrafyaya yayılmış
H B BB/KB zorluğu ile terör gibi tehditler nedeniyle üreticilerin ve üretici -1
olmasının işbirliği
örgütlerinin bir araya gelerek çalışması zorlaşmaktadır.
süreçlerini zorlaştırması
Coğraf yapısı ve iklim
Bölgenin coğraf yapısının ve iklim koşullarının neden olduğu
koşullarının bölgenin
H B BB/KB zorluklar, maliyetler, verimlilik, pazarlara erişim vb. konularda diğer -3
rekabetçiliğini olumsuz
bölgeler ile rekabet edebilirliği olumsuz etkilemektedir.
etkilemesi
Miras yolu ile arazilerin bölünmesi tarımsal işletmelerin
ölçeklerinin küçülmesine ve arazilerin çok parçalı olmasına neden
olmuştur. Küçük işletme ve parçalı arazi yapısı işletmelerin ölçek
Parçalı arazi yapısı E 5 U/B BB/KB -2
ekonomilerinden yararlanmalarını engellemekte ve üretimi
zorlaştırmaktadır. Geliri düşen üreticiler hem bitkisel hem de
hayvansal üretimden uzaklaşmaktadır.
Bütün girdilerin (Hammadde, hayvan,...) zamanında ve yeterince
İşletmelerin fnansal sağlanamamasından kaynaklı olarak maliyet artışları ve verim
E 4 B BB/KB -2
gücünün zayıf olması kayıpları yaşanmakta, karlılık azalmakta ve yürütülen faaliyetin
sürdürülebilirliği zayıflamaktadır.
İşletme sahiplerinin yaş Kentlere göç nedeniyle köylerde yaşlı nüfusun kalması, bunların da
ortalamasının yüksek E 3 B BB/KB hayvancılığı ticari faaliyetten ziyade geçimlik olarak yapıyor olması -2
olması veya hayvancılığı terk etmesi
Bölgede yetiştirilen E 5 Bölgesel BB Diğer bölgelerden gelen işletme sahipleri mera mevsimi öncesi ve -3
hayvanların genç sonrası hayvanları satın alarak il dışına çıkarmaktadırlar. Bu
yaşlarda besilik materyal nedenle hayvanların bakımı, besisi, kesimi, yan ürünleri ve
10
olarak il dışına satılması işlenmesinden elde edilecek katma değer il dışına gitmektedir.
Bölgede ete ve süte
Et ve süt işleme tesisleri yeterli ve kaliteli hammadde temin
yönelik işleme
edememelerinden dolayı düşük kapasite kullanım oranı ile
tesislerinin kapasite E 5 Bölgesel BB/KB -2
çalışmaktadırlar. Bu nedenle bölgede faaliyet gösteren et ve süt
kullanım oranlarının
işleme tesislerinin üretim maliyetleri yüksektir.
düşük olması
İşletmelerin büyük bir
kısmının kalitenin Ürün (et ve süt) fyatlandırmasında kalite dikkate alınmamaktadır.
E 3 Bölgesel BB/KB -2
artırılmasını çok fazla Bilinçli tüketicinin olmaması da bu durumu tetiklemektedir.
dikkate almaması
Bölgede yıl boyu yapılan besicilikten yaygın olarak kurban
bayramında satılmak üzere hayvan yetiştirmeye yönelik besicilik
Bölgede besiciliğin yaygın
şekline geçiş yapılmıştır.
olarak kurbanlık hayvan
E 5 Bölgesel BB Kurban bayramının özellikle dişi hayvanların gebeliklerinin -2
yetiştirmeye yönelik
ilk/erken dönemlerine rastladığı yıllarda, gebeliğin göz ardı edilerek
yapılması
dişi hayvanların kesilmesi ilerleyen süreçte anaç materyalin
teminini zorlaştırmaktadır.
Hayvanların yaşına bağlı olarak yemden yararlanma kabiliyetinin
düşmesi besi performansını olumsuz etkilemektedir (ekonomik
kayıp ve kalitenin düşmesi). Bölgede yemden yararlanma kabiliyeti
Bölgede yaşlı hayvan
düşük yaşlı hayvan besiciliği diğer bölgeler ile kıyaslandığında
besisinin yaygın olarak E 4 Bölgesel BB/KB -2
görece daha yüksektir. 2016 TÜİK verilerine göre, Erzurum ilinde 24
yapılması
ay üzeri yaşta Boğa ve Öküz oranı %5,1’dir. Bu oran Türkiye geneli
(%4,7) veya bazı Batı illerimizin (%1,28 Balıkesir, %0,88 Tekirdağ)
değerlerinden yüksektir.
İLGİLİ KURULUŞLAR VE DESTEKLEYİCİLER
Maddeler Müdahale Aciliyet Ulusal/ Büyükbaş/ Notlar Etkisi
11
(-3 +3
Edilebilir Bölgesel Küçükbaş
arası)
Hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı kırsal alanlarda; istihdam,
eğitim, sağlık, barınma, sosyal ve kültürel aktivite olanaklarının,
Kırsal kesimde sosyal ve kısacası yaşam ve refah koşullarının kısıtlı olması nüfusu ve
kültürel olanakların özellikle de genç işgücünü kente göçe yönlendirmektedir. Bu
yetersiz, yaşam E 5 U/B BB/KB durum üreticilerin sektörden ayrılmalarının ve sektörde faaliyet -3
koşullarının güç olması gösterenlerin yaş ortalamasının artmasının temel nedenleri
arasındadır. Mevcut ve potansiyel genç işgücünün göçü
girişimcilik, inovasyon, yeniliklere açıklık bakımından sektörün
gelişme olanaklarını sınırlandırmaktadır.
Sektör – üniversite ve araştırma kuruluşları arasındaki işbirliği
Sektör ve araştırma kültürü gelişmemiştir. Yapılan bilimsel çalışmaların sonuçları
kuruluşları arasındaki E 5 U/B BB/KB sahaya yansıtılamamaktadır. Birden fazla kurum mükerrer -3
işbirliğinin yetersiz olması araştırmalar yapabilmektedir, ortak kaynak ve işgücü kullanımı
büyük ölçüde yoktur.
Ticaret Borsalarının
Et ve et ürünlerinin fyatlarının belirlenmesi ve bu ürünlere
fyatların oluşumu ve
ilişkin piyasalarda istikrar sağlanması konusunda ticaret borsaları
piyasaların istikrarının E 5 U/B BB/KB -2
hem bölgesel hem de ulusal ölçekte etkin rol
sağlanmasında etkin rol
oynayamamaktadır.
oynayamaması
Üretici örgütlerinin etkin E 4 U/B BB/KB Ortakların eğitim seviyesinin düşük olması, üretici örgütü -3
çalışamaması faaliyetlerine olan ilgisizlikleri ve ekonomik olayları algılama
sorunları, örgüt yöneticilerinin işletme yönetimi konusunda bilgi
ve deneyim eksikliği, profesyonel yönetici istihdam edilememesi,
toplumun genelinde kişiler arası güven, dayanışma ve ortak iş
yapma kültürünün yani kooperatifçilik kültürü ve bilincinin
yeterince yerleşmemiş olmasıdır. Ayrıca örgüt içi bürokrasi
sebebi ile hızlı karar alma ve uygulamada ortaya çıkan
12
aksaklıklar, örgütlere güvenin yetersiz olması, öz sermaye
yetersizliği ve fnansman kaynaklarına ulaşımda yaşanan
sorunlar üretici örgütlerinin etkinleştirilememesinin önemli
nedenleri arasındadır.
Hayvan pazarlarında yer
alan komisyoncuların Yerel yönetimler bu sorunun çözümünde yetersiz kalmaktadır.
yüksek bedeller talep Bu sorunun çözümüne yönelik olarak Erzurum’da Koyun ve Keçi
etmesi ve bu bedeli E 5 Bölgesel BB/KB Yetiştiricileri Birliği tarafından hayvan pazarı kurulmuştur. -1
ödemek istemeyenleri Buranın aktif çalışması ile birlikte sorunun giderek azalacağı
satış sisteminin dışında düşünülmektedir.
bırakması
Hibe sağlayan kuruluşlar
(TKDK, Kalkınma Ajansları Bölgedeki işletme yoğunluğunun büyük çoğunluğunu oluşturan
vb.) tarafından verilen küçük ölçekli aile tipi işletmeler destekleyici kuruluşlar
desteklerin ancak yeterli tarafından sağlanan yüksek tutarda yararlanıcı katkısı gerektiren
öz kaynağa sahip desteklerden yararlanamamaktadır.
E 5 B/U BB/KB -2
sermaye kesimine hitap Proje tutarlarının yüksek olması sebebiyle yararlanıcıların
etmesi, bu projelerden koyması gereken katkı payının da yüksek olması, ancak yüksek öz
yararlanabilmek için sermayeye sahip girişimci adaylarının bu desteklerden
bürokratik süreçlerin yararlanabilmelerine neden olmaktadır.
uzun ve zorlu olması
Hayvancılık desteklerinin
Verilen desteklerin sürekliliğinin olmaması özellikle destekten
sürekliliğinin olmaması,
beklenen uzun dönemli faydaların ortaya çıkmasını
destekleme
E 5 B/U BB/KB engellemektedir. Destekler ülke genelinde bölgesel farklılıklar -3
politikalarının bölgesel
dikkate alınmaksızın uygulanmakta, bu da desteklerden
farklılıkları dikkate
beklenen sonuçların etkinliğini azaltmaktadır.
almaması
Tarım Kredi E 4 B/U BB/KB Nakdi kredi verme yetkileri olmasına karşılık, TKK’lardan kredi -1
Kooperatiflerinin nakdi kullanımı çok zordur. (kredi kabul gereklilikleri)
13
Çiftçi ve üreticiye sunulan sübvansiyonlu kredi faizlerini
kredi kullandırmasında
uygularken yüksek oranda komisyon oluşturarak kredinin
sıkıntılar yaşanması
maliyeti yüksek oranda artmaktadır.
Tarım Kredi
Tarım Kredi Kooperatifler, üreticilerin girdi ihtiyacının
Kooperatiflerinin girdileri
karşılanmasında vade imkanı sunarken girdi fyatlarını piyasa
vadeli ancak piyasa E 4 B/U BB/KB -1
fyatlarının üzerinde tutmaktadır. TKK, kendinden beklenen
değerinden daha yüksek
faydaları ortaya koyamamaktadır.
fyata satması
Bakanlar kurulu kararları ile kendisine verilen görevler
kapsamında sektördeki konjektürel fyat istikrarsızlıklarını
gidermeye yönelik önlemler alan ESK, et piyasasının yapısal
anlamda istikrara kavuşturulmasına yönelik adımlar atamamıştır.
Bununla birlikte, ESK, et piyasalarında istikrarın sağlanmasına
ESK’nın piyasayı
yönelik yapısal dönüşümün sağlanmasına yönelik politikaların
düzenleme ve fyat
belirlenmesinde etkin rol alamamıştır.
istikrarı sağlama
ESK fyat politikalarını belirlerken başta üretim maliyetleri olmak
fonksiyonunu yerine
E 5 B/U BB/KB üzere bölgesel farklılıkları göz önünde bulundurmamaktadır. -2
getirememesi ve ESK’nın
Piyasaların istikrarsız olması üreticilerin üretimde ölçeği
ülkenin her yerinde aynı
büyütememelerine ve planlı üretim yapamamalarına neden
fyat politikasını
olmaktadır. Diğer taraftan ESK tarafından kabul edilen 22 kg canlı
benimsemesi
ağırlığı aşan küçükbaş hayvanların koyun fyatından kesilmesi
nedeni ile bazı üreticiler de bu durumdan kaçınmak için
hayvanlarını meradan daha erken döndürmektedir. Bu durum
üreticilerin gelir kaybına neden olmaktadır.
TALEP KOŞULLARI
Maddeler Müdahal Aciliyet Ulusal/ Büyükbaş/ Notlar Etkisi (-3
14
e
Bölgesel Küçükbaş +3 arası)
Edilebilir
Aracı kademenin Aracıların çokluğu nedeni ile üreticinin elde ettikleri gelir
E 5 U/B BB/KB -3
(Aracıların) çok olması azalmaktadır.
Sektörde bölgenin
Erzurum bölgesi kırmızı et için ülke genelinde tanınmış olmasına
tanınmış marka sayısının E 5 Bölgesel BB/KB -1
rağmen istenilen düzeyde marka oluşturamamıştır.
çok az olması
Erzurum ve bölgesinin ana tüketim merkezlerinden uzak olması
taşıma/lojistik maliyetlerinin yüksek olmasına neden olmaktadır.
Üretim Bölgesinin Bu durum pazara giriş, pazar oluşturma ve pazarda tutunma gibi
talebin yoğun olduğu faaliyetlerin gerçekleştirilmesini daha da zorlaştırmaktadır. Ayrıca
H 3 Bölgesel BB/KB -2
tüketim merkezlerinden bölgedeki işletmelerin pazarlama konusunda işbirliği içinde
uzak olması hareket edememeleri nedeniyle bu uzaklığın yarattığı dezavantajı
ortadan kaldıracak maliyet düşürücü eylemler
gerçekleştirilememektedir.
Diğer bölgelere oranla Doğu Anadolu Bölgesi’nin çevre kirliliğinin
Organik hayvansal
düşük düzeyde olması ve hayvancılığın sanayinin yoğun olmadığı
ürünlere talebin her E 2 Ulusal BB/KB +1
şehirlerde yapılıyor olması organik hayvansal ürün piyasasında
geçen gün artıyor olması
bölgeyi avantajlı kılmaktadır.
Karkas et ve çiğ süt fyatlarının istikrarsız olması, üreticilerin
Et ve süt fyatlarında
E 5 Ulusal BB/KB üretimlerini planlayamamalarına ve bazı dönemlerde gelir kaybına -3
istikrarsızlık olması
uğramaları sonucunda üretimden çekilmelerine neden olmaktadır.
Ülkemizin hayvansal üretime elverişli koşullarına rağmen canlı
hayvan ve karkas et ithal ediliyor olması ulusal kaynaklarının etkin
Canlı hayvan ve karkas
H Ulusal BB kullanılmamasına neden olmakta aynı zamanda yatırımcı ve -3
et ithalatı
üreticileri çekimser davranmaya itmektedir.
Tüketicilerin küçükbaş E 3 Ulusal KB Son yıllarda büyükbaş hayvanlardan elde edilen kırmızı etlerin -2
kırmızı etlerin koktuğu küçükbaş hayvanlardan elde edilen kırmızı etlerden daha fazla
yönündeki olumsuz tercih ediliyor olması küçükbaş kırmızı et üretimini olumsuz yönde
15
önyargıdan dolayı
küçükbaş et tüketimini etkilemektedir.
çok tercih etmemeleri
İşletmelerin önemli bir bölümü sermaye yetersizliği nedeni ile
Mandıraların avans
E 4 U/B BB ürünlerini avans usulü ile pazarlamaktadır. Bu durum üreticilerin -2
usulü çalışması
pazar seçme ve fyat belirleme gücünü azaltmaktadır.
Et ve süt ürünlerinin
temel gıda maddesi
Sektör, her zaman talebi olan çıktılar üretmektedir ve bu da çok
niteliğinde olması E 5 U/B BB/KB +3
büyük bir avantajdır
nedeniyle her dönem
tüketiminin olması
Bölgede üretilen kırmızı etin sürekli bir talebi olmasına karşılık,
Üretimde sürekliliğin ve Bölgede bu talebi sürekli olarak karşılayacak miktar ve standart
E 5 B BB/KB -2
standardın olmaması kalitede ürün üretilememektedir. Bu da pazar fırsatlarının
kaçırılmasına neden olmaktadır.
16
DEVLET
Müdahal Ulusal/
Aciliye Büyükbaş/Küçükba Etkisi (-3
Maddeler e Bölgese Notlar
t ş +3 arası)
Edilebilir l
Yoğun bürokratik iş yükü
nedeniyle GTHB taşra
Taşrada görevli eğitim ve yayın personelinin yoğun
teşkilatında görevli
bürokratik iş yükü nedeni ile tarım sektöründe faaliyet
personelin eğitim ve
H/E 4 B/U BB/KB gösteren üreticilere yönelik hizmetlerinin tüm üreticilerin -2
yayım faaliyetlerini aktif
bunlardan yeterince yararlanabileceği kapsamda
ve yeterli bir şekilde
verememektedir.
yürütememesi
Tarım sektörüne ilişkin politikalar sahadaki gerçekler

ayrıntılı olarak incelenmeden öngörülen çözüm önerilerinin
Tarım politikalarının sonuçları ayrıntılı olarak analiz edilmeden belirlenmektedir.
sahada değil masada H 5 B/U BB/KB Politikaların belirlenmesinde yerel aktörler in katılımı sınırlı -3
belirlenmesi kalmaktadır. Uygulanan politikaların sonuçlarının izlenmesi
ve değerlendirilmesi etkin bir şekilde yapılmamaktadır.
Devletin, sektörün
stratejik öneminin
farkında olarak sektörü Sektörün halkın önemli gelir kaynaklarından biri olması,
geliştirici ve koruyucu insan sağlığı ve beslenmesindeki yeri nedeni ile stratejik
tedbirleri almaya yönelik H/E 5 B/U BB/KB öneme haiz olması, sektörü korumaya ve geliştirmeye +1
çalışmalar yürütmekte yönelik çalışmalar yapmaktadır. Bu amaçla gerekli kurumsal
olması yapılar oluşturulmuştur.
Sektörde istikrarın H 5 U BB/KB Politika belirleyici ve uygulayıcı kuruluşlar et ve et ürünleri -3
17
piyasasındaki istikrarın sağlanmasında çoğu zaman yetersiz
kalmaktadır. İstikrarın bozulduğu dönemlerde yükselen et
sağlanmasında devlet
fyatlarının düşürülmesi için yapılan canlı hayvan et ithalatı
müdahalelerinin yerinde,
ancak kısa vadede soruna çözüm getirmekte uzun vadede
zamanında ve doğru
sektörde istikrarın sağlanması açısından önemli sorunlara
olarak
yol açabilmektedir.
gerçekleştirilmesinde
Destekleme ödemelerinin sektörde istikrarın sağlanmasına
yetersiz kalınması
yönelik etkinliği sınırlı kalmakta, bir kısım destekler sosyal
nitelikli olmaktan öteye geçememektedir.
Bölge ile büyük tüketim merkezleri arasındaki bağlantıyı
sağlayacak başta raylı ulaşım sistemi olmak üzere ulaşım
Lojistik hizmetlerine ağlarının yeterli seviyede değildir. Lojistik hizmetlerin
yönelik altyapının yeterli E 5 B/U BB/KB yetersiz olması nedeni ile var olan ulaşım alt yapısı yeterli -2
olmaması düzeyde kullanılamamaktadır. Bu durum bölgenin
pazarlama konusunda karşı karşıya olduğu konulardan bir
tanesidir.
Bölgede meraların amenajman kuralları uygun olmayan
Gıda, Tarım ve
şekilde otlatılması nedeni ile niteliklerinin giderek
Hayvancılık Bakanlığının
bozulmasına karşın ıslah çalışmalarında önemli bir gelişme
mera tespit, ıslah ve
E 5 B BB/KB kaydedilememiştir. Bu nedenle meraların ot kalitesi ve ot -3
amenajmanını etkin bir
üretim kapasitesi oldukça sınırlıdır. Erzurum ilinde mera
şekilde
tahsis oranı çok düşük seviyelerde kalmıştır. Bu nedenlerle
gerçekleştirememesi
mera varlığımızdan etkin bir şekilde yararlanılmamaktadır
18
Bölüm 23: Erzurum İli ve Hinterlandı
Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Stratejisi Ve
Eylem Planı
ERZURUM İLİ VE HİNTERLANDI KIRMIZI ET SEKTÖRÜ İŞBİRLİĞİ STRATEJİSİ
VE EYLEM PLANI
Erzurum ili ve hinterlandı kırmızı et sektöründeki işbirliğini geliştirmek ve bölgesel rekabet

edilebilirliği yükseltmek için Eğitim, Ar-Ge, Kurumsallaşma, Planlama ve Pazarlama gibi
müdahale alanları ile ilgili sorunların çözülmesi gerekmektedir. Bu sorunların çözümünde rol
oynayacak kurum/kuruluşlar bölgede yer almakla birlikte en kritik husus bu yapıların
koordineli ve işbirliği odaklı çalışmasıdır.
Ülkemiz kırmızı et dış ticaretinde dünyadaki net ithalatçı ülkelerden birisi olup, kendi
ihtiyacını karşılayamamaktadır. Üretim için gerekli coğrafi koşulların bulunmasına karşılık,
kırmızı et üretiminde gerek büyükbaş gerekse de küçükbaş hayvan yetiştirilmesi hususunda
yeterli düzeye gelmek mümkün olmamaktadır. Bu durumun sebeplerine bakıldığında, üretim
de planlamanın olmaması, Ar-Ge faaliyetlerinin yeterli düzeyde gerçekleştirilememesi, eğitim
çalışmalarının etkin bir şekilde yürütülememesi, kurumsallaşma seviyesinde yetersiz
kalınması ve bölge açısından pazarlama faaliyetlerini etkin yürütecek profesyonel bir yapının
bulunmaması gibi faktörler gelmektedir.
Bu kapsamda Erzurum ili ve Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü Vizyonu “Erzurum kırmızı et

sektöründe başarılı pilot işbirliği modeli ile farkındalık ve fark yaratmak” olarak belirlenmiştir.
Erzurum kırmızı et sektöründe başarılı pilot işbirliği modeli ile

farkındalık ve fark yaratmak
Belirlenen vizyonun altında aşağıda yer alan müdahale alanları tanımlanmıştır:
Ortak Rekabet Alanları

Proje kapsamında gerçekleştirilen mevcut durum analizi sonuçları ışığında Erzurum ili ve
Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü değerlendirildiğinde ortak rekabet alanları;
(1) Eğitim
(2) Ar-Ge
(3) Kurumsallaşma
(4) Planlama
(5) Pazarlama
1
olarak belirlenmiş olup her bir ortak rekabet alanının ilişkilendirildiği faaliyet konuları aşağıda
sırasıyla verilmektedir.
Şekil 1.40. Ortak Rekabet Alanları (ORA) ve Eylem Konuları
ORA EYLEM KONULARI
Yukarıda paylaşılan vizyona ulaşmak için bu proje kapsamında yapılan Literatür Araştırması,
SWOT ve Rekabetçilik Analizi, İhtiyaç Analizi ve teknik komite toplantıları sonucunda 38 adet
eylem tanımlanmıştır. Eylemlerin her birinin hangi süreler içerisinde yapılacağına da eylem
planında yer verilmiştir.
Ayrıca, stratejik eylem planında eylemler için performans göstergeleri belirlenerek plan son
haline getirilmiştir. Tablo 55’te ise belirlenen 38 adet eylemin performans göstergelerine yer
verilmiştir.
2
Eksen (Konu) Mera Eksen (Çözüm) Eğitim
Nitelikli mera alanının az olması ve niteliğin yıldan yıla düşmesi, amenajman
İlgili Rekabetçilik
kurallarına uygun olmayan mera yönetimi
Analizi Maddesi:
Üreticilerin mera kullanımı konusunda farkındalığın artırılması, İllerde mera
komisyonları ile Üniversitelerin işbirliği çerçevesinde sürü sahipleri ve çobanlar
Öneri Adı:
mera amenajmanı (meraların en doğru kullanım bilimi olarak tanımlanmaktadır)
konusunda eğitilmelidir.
Öneriden sorumlu
GTHB, İl ve İlçe Gıda Tarım Hayvancılık Müdürlüğü
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, DAP BKİ,
katkı sağlayacak Yerel Yönetimler, Üretici Örgütleri, STK’lar, MYB (Mera Yönetim Birliği)
kurum/kuruluş
Önerinin gerçekleşmesinde izlenecek temel adımlar / faaliyetler / aşamaları
 Eğitim programı uygulanacak bölgelerin belirlenmesi
 Uygulanacak eğitim programlarına yönelik tanıtım faaliyetlerin yapılması
 Belirlenen bölgede yaşayan üreticilerin eğitilmesi
 Eğitim alan üreticilerin belgelendirilmesi
Eğitimler;
 Hayvanların meralara en uygun çıkarılma zamanı,
 Meraların hayvan sayısına göre uygun otlatma kapasitesi,
 Meraların en uygun hayvan türü ile otlatılması,
 Münavebeli otlatma,
 Meranın tohumlamaya hazırlanması, tohumlanması ve bakımı,
 Mera kullanımının düzenlenmesi (Sığır-koyun otlatma sırası, otlatma yoğunluğunun düzenlenmesi,
erken otlatmanın önlenmesi, mera alanlarını münavebeli otlatma, il dışından otlatma amaçlı hayvan
girişi, ulaşımı ve otlatılmasının düzenlenmesi)
konularını kapsamalıdır.
Önerinin gerçekleşmesinde gerekli olan kaynak ihtiyaçları (Mali, Beşeri vb.)

Kırtasiye malzemeleri
Uygulamalı eğitim için ulaşım ve sarf malzeme (saha)
Eğitimin uygulanacağı fiziki mekan DAP BKi tarafından sağlanacaktır.
Önerinin gerçekleşme zamanı

Kısa Vadeli (1-2 Yıl) Orta Vadeli (3-4 Yıl) Uzun Vadeli (5-7 Yıl)
X
Önerinin gerçekleşmesinde ortaya çıkabilecek riskler
-Yeterli fonun bulunamaması

-Üreticilerin eğitimlere gereken ilgiyi göstermemesi, eğitimin hedefine ulaşamaması
3
Eksen (Konu) Mera Eksen (Çözüm) Sistem Planlama / Tasarımı
İlgili Rekabetçilik Nitelikli mera alanının az olması ve niteliğin yıldan yıla düşmesi,
Analizi Maddesi: amenajman kurallarına uygun olmayan mera yönetimi
Mera amenajmanın sağlanması, GTHB ve İlgili İl Tarım müdürlüğü

Öneri Adı:
bölgeye uygun mera amenajmanı modeli belirlemelidir
Öneriden sorumlu
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü
katkı sağlayacak Müdürlüğü, Yerel Yönetimler, Mera Yönetim Birimleri (MYB)
kurum/kuruluş
Önerinin gerçekleşmesinde izlenecek temel adımlar / faaliyetler / aşamalar
 Mera amenajman planının yapılması
 Otlatma takviminin yapılması
 Takvime göre sistemli otlatmanın gerçekleştirilmesi
 MYB’lerinin amenajman planının yapılması, uygulanması ve izlenmesini etkin bir şekilde
yürütmesinin sağlanması
 Proje Yönetim Birimi (PYB) tarafından amenajman kurallarına uygun otlatma yapılıp
yapılmadığının izlenmesi

Nitelikli uzman ve danışmanlar

Kısa Vadeli (1-2 Yıl) Orta Vadeli (3-4 Yıl) Uzun Vadeli (5-7 Yıl) Sürekli
X
4
Eksen (Konu) Mera Eksen (Çözüm) Ar-Ge
İlgili Rekabetçilik Nitelikli mera alanının az olması ve niteliğin yıldan yıla düşmesi, amenajman
Analizi Maddesi: kurallarına uygun olmayan mera yönetimi
Öneri Adı: Mera alan ve nitelik tespiti
Öneriden sorumlu
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,
katkı sağlayacak Yerel Yönetimler, Üretici Örgütleri, KUDAKA, SERKA, STK’lar
kurum/kuruluş
 Hali hazırda var olan verilerin yüzölçümü olarak doğruluğunun tespit edilmesi
 Sınıflandırılan mera varlığının hayvancılığa uygunluğunun ve yararlanma oranının belirlenmesi
 Yurt dışı uygulamaların incelenmesi
 Islah edilecek meraların belirlenmesi
 İl Komisyonu tarafından tahsis işlemlerinin tamamlanması
 GTHB ve İlgili İl Tarım Müdürlüğü tahsisli yerlerin nitelikleri için veri tabanı oluşturulması
 Et lezzet ve kalitesini artıracak ot çeşitlerinin analizlerinin yapılması

 Nitelikli uzman ve danışmanlar
 Fon kaynakları (DAP, GTHB)
 CBS verileri

X
5
Eksen (Konu) Mera Eksen (Çözüm) Altyapı
İlgili Rekabetçilik Nitelikli mera alanının az olması ve niteliğin yıldan yıla düşmesi, mera
Analizi Maddesi: yönetiminin plansız ve düzensiz olması
Nitelikli mera alanının artırılması amacıyla mera ıslahı çalışmaları yapılması

Öneri Adı:
ve mera altyapısının güçlendirilmesi
Öneriden sorumlu
İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, DAP (Mera Altyapısı)
kurum/kuruluşları
Önerinin
Valilik, Belediye, Köy muhtarlıkları, TKDK, Üniversiteler
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Tescilli Tohumlama, gübreleme, zararlı ot mücadelesi,
 Sıvatların meralara yerleştirilmesi,
 HİS yapılması,
 Mera yollarının yapılması,
 Meralarda hayvan istirahat alanları, çoban evleri ve aşılama padoklarının yapılması,
 Tanıtım faaliyetleri yapılması,
 Pilot uygulamaların yapılması

 Kaşınma kazıkları
 Nakliye ve montaj
 Mera çitleri, hayvan barınakları gibi otlatmayı kolaylaştıran ve hayvanların sevk ve idaresini
düzenleyen yapı ve tesisler
 Nitelikli danışman
X
 Islah çalışmalarında köylüler ile anlaşmazlıkların çıkması
 Meraların kiraya verilmesi
 Mera ıslahı ve kullanım düzenlemesinin gerekliliğine, ilgili kurumların ikna edilememesi
 Mera kullanımının düzenlenmesinde küçükbaş-büyükbaş yetiştiricileri arasında anlaşmazlık
yaşanması olasılığı
6
Eksen (Konu) Hayvan sağlığı ve refahı Eksen (Çözüm) Ar-Ge
İlgili Rekabetçilik Hayvan sağlığı ve refahı açısından barınakların yetersiz kalması ve iklim
Analizi Maddesi: şartlarına uygun projelerin geliştirilmemiş olması,
Öneri Adı: • Barınak koşullarının iyileştirilmesi ya da yeniden yapılandırılması
Öneriden sorumlu
GTHB, İl ve İlçe Gıda, Tarım, Hayvancılık Müdürlüğü
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde DAP, Kalkınma Ajansları, İl Özel İdareleri, Üniversiteler, Doğu Anadolu
katkı sağlayacak Tarımsal Araştırma Ens.
kurum/kuruluş
 Hayvancılık işletmelerinin envanterinin çıkarılması
 Envanterde kayıtlı işletmelerden hayvan refahına ve bölgeye uygun olmayan barınaklara sahip
olanların sahada tespit edilmesi
 Hayvan refahına ve bölgeye uygun barınak modelini belirlenmesi
 Rehabilite edilmesi ve yeniden yapılması gereken barınaklar için fizibilite çalışması yapılması

Nitelikli danışman

X
7
Eksen (Konu) Hayvan sağlığı ve Refahı Eksen (Çözüm) Altyapı
İlgili Rekabetçilik Hayvan sağlığı ve refahı açısından barınakların yetersiz kalması ve iklim
Analizi Maddesi: şartlarına uygun projelerin geliştirilmemiş olması,
Öneri Adı: • Barınak koşullarının iyileştirilmesi ya da yeniden yapılandırılması
Öneriden sorumlu
GTHB, İl ve İlçe Gıda, Tarım, Hayvancılık Müdürlüğü
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde  DAP
 Kalkınma Ajansları
katkı sağlayacak  İl Özel İdareleri
kurum/kuruluş
 Barınakların rehabilitasyonu ve yeniden inşası için ulusal ve uluslararası projeler hazırlanması
 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından DAP kapsamında uygulanan en fazla 49 baş
kapasiteli ahırların yapılması projelerinin yaygınlaştırılması
 TKDK tarafından verilen projelerde iş yükü ve istenen belgeler azaltılarak daha fazla yetiştiricinin
işletme yapmasına yönelik tedbirler alınması
 Kamu bankalarının hayvancılık kredilerinin çok daha geniş kitlelere hitap etmesine yönelik
stratejiler geliştirilmesi, sıfır veya düşük faizle uzun süreli finansman sağlaması

Bütçe, finans

X
 Rehabilitasyon yerine yeni inşaata ağırlık verilmesi
 Gerçek manada hayvancılıkla uğraşmayan şahısların başka gayelerle desteklerden ve kredilerden
yararlanmak amacıyla projeler sunmaları
8
Eksen (Konu) Hayvan sağlığı ve refahı Eksen (Çözüm) Eğitim
İlgili Rekabetçilik Kuzu ve Buzağı ölüm oranının yüksek olması, koruyucu hekimlik hizmetlerinin
Analizi Maddesi: yeterince bilinmemesi ve/veya uygulanmaması
Öneri Adı: Üreticilerin koruyucu hekimlik konusunda eğitilmesi
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, DAP BKİ,
katkı sağlayacak Yerel Yönetimler, Üretici Örgütleri, STK’lar
kurum/kuruluş
 Üreticilerin eğitilmesi
 Üreticilerin sertifikalandırılması
 Buzağıların ve kuzuların ferdi halde tutulduklarından yemleme ve gelişmesinin iyi takip edilmesi,
 Hastalıkların belirlenmesi
 Yem temini
 Denetim ve izleme

 DAP BKİ mevcutta bu kaynakları sağlamaktadır
 Çiftçi eğitim merkezi
 Saha tecrübesi olan eğitimci, uzman ve danışmanlar
 Eğitim dokümanlarının hazırlanması ve basımı
 Kırtasiye malzemeleri
 Uygulamalı eğitim için ulaşım ve sarf malzeme (saha)
X
9
Eksen (Konu) Beslenme Eksen (Çözüm) Eğitim
İlgili Rekabetçilik Kış beslemesinin yetersiz olması,
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Üreticilerin eğitilmesi
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,
katkı sağlayacak DAP BKİ, Yerel Yönetimler, Üretici Örgütleri, STK’lar
kurum/kuruluş
 Mevcut kış beslemesi koşullarının tanımlanması
 İyileştirilmiş beslenme koşullarının maliyetlerinin ve getirilerinin belirlenmesi
 Üreticilerin eğitilmesi,

 Kırtasiye malzemeleri
 Uygulamalı eğitim için ulaşım ve sarf malzeme (saha)
 Eğitimin uygulanacağı fiziki mekanın DAP BKi tarafından sağlanması

X
10
Eksen (Konu) Beslenme Eksen (Çözüm) Destek
Kış beslemesinin yetersiz olması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Kış beslenmesinin desteklenmesi
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Mevcut işletme maliyetleri ve hayvan beslenme koşullarının belirlenmesi ve analiz edilmesi
 Verim ve ekonomikliği etkileyen şartlara göre destek modelinin oluşturulması
 Modelin pilot çalışmaları
 Yaygınlaştırılması
 Kış beslemesi için alternatif yemlerin araştırılması

Tarımsal Destekleme Bütçesi
Nitelikli uzman ve danışmanlar

X X
11
Eksen (Konu) Bakım Eksen (Çözüm) Eğitim
İlgili Rekabetçilik Modern bakım ve besleme ile ilgili bilgi ve farkındalık yetersizliği
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Üreticilerin eğitilmesi
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
Atatürk Üniversitesi, Doğu Anadolu Tarım Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Sivil Toplum Kuruluşları (Kooperatifler, Birlikler vb.), Üniversiteler ve
katkı sağlayacak
araştırma enstitüleri
kurum/kuruluş
 Eğitim sisteminin kurulum ve sürekliliğini sağlayacak destekleme modeli oluşturulması, kaynak
sağlanması
 Üreticilerin eğitilmesi,
 Üreme, besleme, otlatma, mera amenajmanı, sağlık koruma, sağım, dezenfeksiyon, haşere ve
kemirgen mücadelesi, hayvan refahı vb. konularını içeren eğitim programı oluşturulması
 Çiftçiyi eğitime özendirecek çalışmalar yapılmalı. (Promosyonlar gibi)
 Kamu eğitim çalışmalarının dışında sivil toplum kuruluşları tarafından “Eğitim Ekibi” kurulmasının
sağlanması

 Barınak işlerinde tecrübeli firmalar, uzman ve danışmanlar
 Derslikler, uygulama birimi, yatakhaneler, çalışma salonu, yemekhane, sosyal ve sportif etkinlik
alanları olan eğitim yeri oluşturulması.
 Yatılı eğitim birimi yapılması, tefrişi, eğitim araç-gereçlerinin sağlanması
 Eğitim biriminin tüm giderleri için yıllık ödenek
 Anlaşmalı uygulama çiftliklerinin ödenekleri
 İnşaat Mühendisi, Mimar, Meteoroloji mühendisi
 Görselliğin kalıcı etkisinden dolayı çiftçinin seviyesine inilerek, basit, akılda kalıcı, renkli, etkileyici
mini broşürler gibi görsel materyal ihtiyacı demonstrasyon malzemeleri
Önerinin gerçekleşme zamanını işaretleyiniz.
X
Önerinin gerçekleşmesinde ortaya çıkabilecek riskleri yazınız.
 Eğitim için yeterli kapasitede yeterli genç çiftçiye ulaşılamaması (Az sayıda olmasından dolayı)
 Çiftçiyle iletişime geçecek personelini çiftçiyle aynı dili konuşmaması
12
Eksen (Konu) Yem Eksen (Çözüm) Altyapı, Ar-Ge, Destek
Kaba yem veriminin düşük olması
Analizi Maddesi:
 Su kaynaklarını etkin kullanmak ve doğru üretim teknikleri uygulamak yoluyla
bölgesel silajlık ürün, yem bitkileri, çayır ve mera alanlarında verim artışının
sağlanması
Öneri Adı:
 Bölgenin iklim koşullarına uygun, ürün bazlı ve verimin artırılmasını dikkate alan
kaba yem üretim projelerinin geliştirilmesi
 Bölgenin iklim şartlarına uygun yem bitkilerine destek verilmesi
Öneriden sorumlu
GTHB ve Taşra Birimleri
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Üniversiteler / Araştırma enstitüleri
katkı sağlayacak Yerel Yönetimler, DAP
kurum/kuruluş
 DSİ ile GTHB bölgenin imkânları dâhilinde sulama havuzları, göletler vb. tarımsal sulama yapıları için projeler
oluşturulması
 Basınçlı sulama sistemlerinin verimlilik üzerine etkilerinin araştırılması
 Doğru üretim tekniklerinin bölgelere göre belirlenmesi (gübreleme, sulama, bakım, tohum seçimi, toprak
analizleri vb.) ve belirlenen uygulamaların üreticilere eğitimler ile anlatılması
 Yurtdışı destek modellerinin incelenmesi
 Mevcut yem bitkileri üretim alanlarına yönelik uygulanan politikaların analiz edilmesi
 Yem bitkileri envanterinin ve mevcut durumunun çıkartılması
 Bütçe belirlenmesi
 Destek modelinin tanımlanması
 Destek modelinin tanıtılması
 Bölgenin büyük toprak grupları, meteorolojik verileri ve su kaynaklarına göre sınıflandırılması ve her bir sınıfa
uygun yem bitkilerinin belirlenmesi

 Danışmanlık ücretleri
 Ekim biçim ve stoklama gibi giderlerin finansmanı
 Makine ve ekipman ihtiyaçlarının karşılanması (anıza doğrudan ekim, basınçlı sulama sistemi için vs.)
 Tarımsal destek bütçesi
X X
 Denetim yetersizliği
 Danışmanın nitelikleri beklentinin altında kalarak yeterli fayda yaratılamaması
 İklimden dolayı beklenen rekoltenin alınamamasından kaynaklanabilecek, işletmenin kaba yemsiz kalması.
13
Eksen (Konu) Yem Eksen (Çözüm) Ar-Ge
İlgili Rekabetçilik Kaba yem veriminin düşük olması
Analizi Maddesi:
Ürün bazlı ve verimin artırılmasını dikkate alan kaba yem üretim projelerinin
Öneri Adı:
geliştirilmesi
Öneriden sorumlu
GTHB ve Taşra Birimleri
kurum/kuruluşları
Önerinin
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Üniversiteler / Araştırma Enstitüleri
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Bölgeye uygun silajlık tarımsal ürünler ve yem bitkisi çeşitleri geliştirmeli aynı zamanda yüksek
verimli kaba yem üretim modeli oluşturmalıdır.
 Minimum toprak işleme teknikleri (tohum yatağının hazırlanması, gübreleme, yabancı ot
mücadelesi) yöntemlerinin yayınlaştırılması

X
14
Eksen (Konu) İşbirliği Eksen (Çözüm) Kurumsallaşma
 Kooperatif ve üretici birlikleri gibi örgütlenmelere güvenin yetersiz olması ve bu
mevcut örgütlerin etkin çalışamaması
İlgili Rekabetçilik  İşbirliği kültürünün ve işbirliği organizasyonlarının yetersiz olması
Analizi Maddesi:  İşletmeler arası işbirliğinin ve düzenli bilgi paylaşımının olmaması
 İşletmelerin büyük bir coğrafyaya yayılmış olmasının iş birliği süreçlerini
zorlaştırması
Bir kooperatifin ya da organizasyonun pilot uygulama olarak seçip, profesyonel
Öneri Adı:
destek verilmesi
Öneriden sorumlu İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Özel Danışmanlık firmaları,
kurum/kuruluşları Üniversiteler/Enstitü
Önerinin
Belediye, Odalar Borsalar, DAP, Üniversite, Hazine, Valilik
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Pilot uygulama yapılacak kooperatif/birliğin seçimine yönelik kriterlerin belirlenmesi
 Sosyolojik araştırmaların yapılması
 Pilot uygulama projesinin hazırlanması ve uygun hibe programına sunulması
 Danışmanların belirlenmesi
 İstihdam edilecek personelin belirlenmesi
 Organizasyon faaliyetlerinin projede belirtilen iş planı çerçevesinde yürütülmesi
 Proje sonunda sonuçların organizasyonun projeden önceki ve projeden sonraki durumuna göre
değerlendirilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması
 Proje bitiminde organizasyonun kendi başına hareket etmesini sağlayacak kurumsal yapının oluşturulmuş
olmasından emin olunması, eğer bu durum gerçekleşmemişse profesyonel desteğin uzatılması

 Mali kaynaklar
 Nitelikli danışman ve personel

X
 Hibe desteğinin çıkmaması halinde mali kaynak sorunu yaşanması
 Danışmanlardan ve istihdam edilen personelden beklenen performansın görülmemesi
 Organizasyonun yöneticileri ile danışmanlar arasında fikir çatışması çıkabilir
 Organizasyon yöneticileri ile danışmanın güç savaşına girmesi veya uyumlu bir iletişim kuramaması
 Danışmanın niteliklerinin beklentinin altında kalarak yeterli fayda yaratmaması
15
 Kooperatif ve üretici birlikleri gibi örgütlenmelere güvenin yetersiz olması ve bu mevcut
İlgili Rekabetçilik Analizi örgütlerin etkin çalışamaması,
 İşbirliği kültürünün ve işbirliği organizasyonlarının yetersiz olması,
Maddesi:
 İşletmeler arası işbirliğinin ve düzenli bilgi paylaşımının olmaması
İşletmelerin büyük bir coğrafyaya yayılmış olmasının iş birliği süreçlerini zorlaştırması
Öneri Adı: Ürün bazlı tüm bölge işletmeleri arasında işbirliği ağı kurmak
Öneriden sorumlu İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Özel Danışmanlık firmaları,
kurum/kuruluşları Üniversiteler/Enstitü
Önerinin
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Ortak Pazarlama Ajansları (OPA) sisteminin detaylı bir şekilde incelenmesi
 OPA kuruluşu için proje hazırlanması
 OPA kurulacak merkezin belirlenmesi
 OPA ortaklarının belirlenmesi
 OPA ana sözleşmesinin hazırlanması
 Pazarlama elemanlarının istihdamı
 OPA’ların markalaşma, pazarlama vb. konulardaki iş planının hazırlanması

Hukukçu, Danışman, Mali Kaynak, Nitelikli pazarlama elemanları

X
 Ana sözleşmenin doğru hazırlanmaması
 Ortakların katılım ve bağlılığının zayıf kalması
 Mali kaynak bulmadaki güçlükler
 Ürünlerin kalite standardının sağlanamaması
 Pazarlama elemanlarının performanslarının iyi olmaması
 Karın ve masrafların paylaşımında şeffaf davranılmaması
16
Eksen (Konu) İşbirliği Eksen (Çözüm) Eğitim
 Kooperatif ve üretici birlikleri gibi örgütlenmelere güvenin yetersiz olması
ve bu mevcut örgütlerin etkin çalışamaması,
İlgili Rekabetçilik  İşbirliği kültürünün ve işbirliği organizasyonlarının yetersiz olması,
Analizi Maddesi:  İşletmeler arası işbirliğinin ve düzenli bilgi paylaşımının olmaması
İşletmelerin büyük bir coğrafyaya yayılmış olmasının iş birliği süreçlerini
zorlaştırması
Potansiyeli olan üretici/kooperatif/birlik başkan ya da üyelerine –liderlik –
Öneri Adı:
yönetim vb. eğitimler vermek
Öneriden sorumlu İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Özel Danışmanlık
kurum/kuruluşları firmaları, Üniversiteler/Enstitü
Önerinin
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Eğitim verilecek organizasyonların seçilme kriterlerinin belirlenmesi
 Eğitmen ve danışmanların belirlenmesi
 Eğitmen ve danışmanlar ile eğitim içeriğinin belirlenmesi
 Eğitim programı için fon kaynaklarının belirlenmesi (proje)
 Eğitim organizasyonunun gerçekleştirilmesi

—
Önerinin gerçekleşme zamanını işaretleyiniz.
X
17
Eksen (Konu) Lojistik Eksen (Çözüm) Altyapı
İlgili Rekabetçilik Lojistik hizmetlerine yönelik altyapının yeterli olmaması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Bölgedeki demiryollarının geliştirilmesi için TCDD ile iletişime geçmek
Öneriden sorumlu
İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları
kurum/kuruluşları
Önerinin
Valilik, DAP
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 TCDD ile iletişime geçecek ekibin belirlenmesi
 Görüşme öncesi fizibilite çalışması yapılarak rapor hazırlanması

X
18
Eksen (Konu) Rekabetçilik Eksen (Çözüm) —
Hayvancılıktan elde edilen katma değerin Erzurum’da kalmaması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Borsaların fiyat belirlemedeki rolü artırılmaya çalışılmalı
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
Odalar ve Borsalar
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
Yurtdışında iyi çalışan canlı hayvan ve borsalarının işleyiş şeklinin incelenmesi
Bölgeye uygun modelin ortaya konması

X
19
Eksen (Konu) Rekabetçilik Eksen (Çözüm) Pazarlama
İlgili Rekabetçilik Hayvancılıktan elde edilen katma değerin Erzurum’da kalmaması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Bölge geneli, ulusal, uluslararası pazarlar analiz edilmeli
Öneriden sorumlu
GTHB, ESK, STK, Kırmızı Et Konseyi
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde Odalar ve Borsalar, Ekonomi Bakanlığı, Belediyeler, Gümrük ve Ticaret
katkı sağlayacak Bakanlığı
kurum/kuruluş
Yeni Pazar araştırmalarının yapılması için ekip oluşturulması

—

X
20
Hayvancılıktan elde edilen katma değerin bölgede kalmaması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Kış turizmi ile gastronomi işbirliği geliştirilmeli
Öneriden sorumlu
Yerel yönetimler, DAP
kurum/kuruluşları
Önerinin
İl ve İlçe Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Yöresel lezzetler envanterinin çıkartılması
 Turizm koridorlarının belirlenmesi
 Turizm acentaları ile temasa geçilmesi
 Ünlü şef, aşçı ve gastronomi yazarları ile ortak akıl toplantılarının gerçekleştirilmesi
 Turizm koridoru üzerinde lezzet duraklarının oluşturulması

X
21
Hayvancılıktan elde edilen katma değerin bölgede kalmaması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Fuarlar, şefler arası yarışmalar, kongreler düzenlenmesi
Öneriden sorumlu
Kurulacak olan işbirliği kuruluşu, DAP, Valilik, Yerel Yönetimler
kurum/kuruluşları
Önerinin
Türkiye Aşçılar ve Şefler Federasyonu, TURSAB
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Benzer organizasyonların incelenmesi
 Organizasyonda yöresel yemek ve ürünlerin tanıtımı için standların kurulması
 Yerel paydaşlar ve sponsorlar ile iletişimin sağlanması
 Organizasyon web sitesi ve broşürünün hazırlanması
 Organizasyona ünlü şef, aşçı ve gastronomi yazarlarının davet edilmesi
 Bölgede potansiyeli olan diğer konulara yönelik fuar, kongre ya da yarışma konseptlerinin
araştırılması (mera, çoban, hayvan güzellik festivali veya Erzurum kongresi …)
 Organizasyonun yapılmasına yönelik yerel ve ulusal bir işbirliği yapısı
 Mali kaynak sağlayacak sponsorlar
 Reklam ve duyuru için maddi kaynaklar

X X
—
22
Bölgede hayvanların genç yaşlarda besilik olarak il dışına satılması
Analizi Maddesi:
Kesim yan ürünleri ve artıklarının yerinde değerlendirilmesi ve pazarlanması
Öneri Adı:
olanaklarının geliştirilmesi
Öneriden sorumlu
Sivil Toplum Kuruluşları, Özel sektör
kurum/kuruluşları
Önerinin DAP
gerçekleştirilmesinde TKDK
katkı sağlayacak Ticaret Oda ve Borsaları
kurum/kuruluş Kalkınma Ajansları
Kesim yan ürünlerinin değerlendirilmesi konusunda araştırmalar ve denemeler yapılmasına yönelik
projeler hazırlanması

Yeni tesisler için inşaat ve makine desteği
Teknik bilgi desteğinin sağlanması

X
 Finansal desteğin sağlanamaması
 Yetiştiricilerin örgütlenmeye karşı çekincelerinin olması
 Pazarlamada karşılaşılabilecek yetersizlikler
23
Üretilen et ve sütün pazarlanması ve işlenmesi
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Üretilen ürünlerin marka değerini ön plana çıkarmak
Öneriden sorumlu Kooperatif ve Birlikler

kurum/kuruluşları Özel Sektör
Önerinin
DAP, Kalkınma Ajansları, TKDK
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Markalaşma çalışmaları için profesyonel destek alınması (imaj, logo, web sitesi)
 OPA’ların kurulumunun sağlanması (OPA kuruluşuna yönelik proje hazırlanması)

 Markalaşma giderleri
 Maddi kaynak
 Nitelikli pazarlama elemanı
X X
 Pazara giriş bedelinin yüksek olması (Raf ücretleri)
 Ulusal ve uluslararası firmalar ile rekabet zorluğu
 Pazarlamada karşılaşılabilecek yetersizlikler
24
Üretilen et ve sütün pazarlanması ve işlenmesi
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Coğrafi işaretli ürünlerin artırılması
Öneriden sorumlu
Kooperatif ve Birlikler, Özel Sektör
kurum/kuruluşları
Önerinin
DAP, Kalkınma Ajansları, TKDK
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
Yöresel ürün envanterinin çıkartılması ve coğrafi işaret çalışmalarının yürütülmesi için uzman
kurum/kuruluşlar ile işbirliğine gidilmesi

 Maddi kaynak
 Nitelikli pazarlama elemanı

X
25
Eksen (Konu) Lojistik Eksen (Çözüm) Altyapı
İlgili Rekabetçilik Soğuk zincir hattının bulunmayışı, bölgede kurumsal süt alıcısının yetersiz
Analizi Maddesi: olması
Kooperatiflerle iş birliği içerisinde bulunularak üretilen sütler için soğuk zincir

Öneri Adı:
kurulması
Öneriden sorumlu
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TKDK, Kalkınma Ajansları
kurum/kuruluşları
Önerinin
TKDK, Kalkınma Ajansları, Valilik, Belediye, Muhtarlık, Üniversite
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Süt potansiyeli yüksek köy veya köy gruplarının tespiti,
 Belirlenen üretici gruplarına, hijyen – sanitasyon, süt toplama, sağım teknikleri ve sağım hijyeni,
depolama, soğuk zincir, nakliye vb. konularda eğitim verilmesi,
 Süt toplama işinde çalışacak kişiler ve ara elemanlara sertifikalı eğitim verilmesi
 Süt üretim potansiyeline göre toplama merkezlerinin yerinin tespiti,
 Süt toplama merkezlerine (köylerde) kapasiteye uygun süt toplama tankı, temel analizlerin
yapılacağı bir oda, idari bölüm ve jenaratörü kapsayacak yapının kurulması
 Süt toplama tankları ve diğer ekipmanların yerleştirilmesi,
 Nakliye araçlarının alınması ve nakliye planının yapılması
 Denetim ve İzleme
 Maddi destek
 Yatırıma uygun alt yapı olanaklarının bulunması (Ulaşım, Teknoloji, Elektrik, Su)
 Kalifiye eleman
 İnşaat, alet-ekipman, makine, nakliye araçlarının alınması
X
 İklim koşulları,
 Dağınık yerleşim düzeni,
 Ulaşım zorlukları,
 Evde süt işleme,
 Yanlış hayvan bakım ve besleme alışkanlıkları
26
Eksen (Konu) Çoban Eksen (Çözüm) Destek
Çobanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Çobanların (aile) sosyal güvence altına alınması
Öneriden sorumlu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (SGK), GTHB Merkez ve İl Teşkilatı,
kurum/kuruluşları Üretici Birlikleri / Kooperatifler
Önerinin
DAP, Kalkınma Ajansları, Muhtarlık, İl Özel İdaresi
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Hayvancılık işletmelerinde çalışan çobanların sigortalılık durumlarının çok daha etkin şekilde
denetlenmesi ve sosyal güvenlik primlerinin devlet tarafından geçiçi süreyle ödenmesi
 Emekliliğe hak kazanımda çalışma sürelerin kısaltılması

X
 Sigorta primlerinin devlet tarafından ödeniyor olması nedeniyle suiistimal edilmesi ve gerçek
manada işletmelerde çalışmayan şahısların sigortalı yapılması
 Karar vericilerin öneriye sıcak bakmaması. Mevcut uygulamaların yeterli olduğu savının ileri
sürülme
27
Eksen (Konu) Çoban Eksen (Çözüm) Eğitim
İlgili Rekabetçilik Başta çoban olmak üzere nicelik ve nitelik bakımından işgücü temininde
Analizi Maddesi: güçlükler yaşanması
Hayvancılığa nitelikli iş gücü sağlayacak uygulamalı eğitim yapılanması
Öneri Adı:
oluşturulması
Öneriden sorumlu Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığı, GTHB Merkez ve İl Teşkilatı
kurum/kuruluşları Yetiştirici Birlikleri
Önerinin
Mülki idare, yerel yönetimler,
Birlikler, kooperatifler,
katkı sağlayacak
Üniversite ve Enstitüler
kurum/kuruluş
 Benzer eğitim programlarının incelenmesi (SÜTAŞ vb.)
 DAP BKİ tarafından eğitim programlarının İl Gıda tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri işbirliği ile
hazırlanması
 Erzurum Atatürk Üniversitesi Çiftçi Eğitim Merkezi başta olmak üzere yaygın eğitim programlarının
uygulanması
 GTHB'nin çiftçi eğitim yayın programlarının etkinleştirilmesi

—
X
 Eğitim materyallerinin yetersiz olması
 Eğim verilecek hedef kitlenin, eğiticinin doğru saptanamaması
28
Eksen (Konu) Üretici örgütleri Eksen (Çözüm) Eğitim
İşbirliği kültürünün ve işbirliği organizasyonlarının yetersiz olması
Analizi Maddesi:
Üretici örgütleri yönetici ve üyelerini eğitmek ve ilerideki dönemde bu birliklerin
Öneri Adı:
bünyesinde eğitim birimi oluşturulmasını teşvik etmek, pilot projelerin yapılması
Öneriden sorumlu
GTHB Merkez ve İl Teşkilatı, Üretici Birlikleri, Üniversite ve Enstitüler
kurum/kuruluşları
Önerinin
Mülki idare, yerel yönetimler, birlikler, kooperatifler, fakülte ve yüksekokullar
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Eğitim biriminin ve eğitimin tüm ayrıntısıyla projelendirilmesi (Uluslararası destek sağlanabilir)
 Eğitim merkezinin yasal ve yönetsel alt yapısının oluşturulması
 Derslikler, uygulama birimi, yatakhaneler, çalışma salonu, yemekhane, sosyal ve sportif etkinlik alanları olan
eğitim yeri oluşturulması ya da var olan eğitim birimlerinin kullanılması için iletişime geçilmesi, işbirliği
gerçekleştirilmesi (Atatürk Üniversitesi eğitim merkezi gibi)
 Gezici eğitim birimleri oluşturmaya yönelik proje hazırlanması
 Üreme, besleme, otlatma, mera amenajmanı, sağlık koruma, sağım, dezenfeksiyon, haşere ve kemirgen
mücadelesi, hayvan refahı vb. konularını içeren eğitim programı oluşturulması
 Eğiticilerin belirlenmesi
 Önerinin gerçekleşmesi için mali kaynağa ihtiyaç duyulacaktır.
 Yatılı eğitim birimi yapılması, tefrişi, eğitim araç-gereçlerinin sağlanması
 Eğitim biriminin tüm giderleri için yıllık ödenek
 Eğitmen ücretleri
X X
 Uygulamanın yeterince talep görmemesi
 Kaynak sağlanamaması
 Üreticilerin eğitimden sonra da alışkanlıklarından vazgeçmemesi ve eğitimin etkin olmaması
29
Eksen (Konu) Çoban Eksen (Çözüm) Altyapı
İlgili Rekabetçilik Başta sürü yöneticisi/çoban olmak üzere nicelik ve nitelik bakımından işgücü
Analizi Maddesi: temininde güçlükler yaşanması
Hayvancılık işletmelerinde ve meralarda işçi yaşam koşullarının iyileştirilmesinin

Öneri Adı:
sağlanması
Öneriden sorumlu
GTHB, İl Özel İdareler, Mülki idare, Yerel yönetimler
kurum/kuruluşları
Önerinin
DAP, Kalkınma Ajansları, Sivil Toplum Kuruluşları, Kooperatif ve Birlikler
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Ulaşım koşulları
 Sağlık hizmetlerine erişim
 Çocuklar için eğitim olanaklarına erişim
 Hayvan sayısına göre işçi sayısının belirlenmesi ve sigorta primlerinin önceden gösterilmesi
 Mera alanlarında ve hayvancılık işletmelerinde işçilerin aileleri ile de kalabilecekleri yeter genişlikte ve
donanımda konaklama alanlarının inşa edilmesi
 Özellikle meralar için taşınabilir konaklama birimleri projelendirilmelidir
 Meralarda belli aralıklarla su ve benzeri ihtiyaçların karşılanacağı alanlar belirlenerek düzenlenmelidir (su
deposu konması, ilk yardım kitlerinin olduğu dolaplar vb.)
 Meralarda enerji temini için alternatif yatırımların değerlendirilmesi ve projelendirilmesi (güneş, rüzgâr,
biyogaz vb).
—
X
30
Eksen (Konu) Hayvan Varlığı Eksen (Çözüm) Ar-Ge
Bölgedeki büyükbaş hayvan varlığının melez ya da kültür ırkına dayanması.
Küçükbaş hayvan varlığının da yerli ırka dayanması, Hayvan varlığı
Analizi Maddesi:
niteliğinin besiye uygun olmaması
Bölgede farklı nitelikteki işletme ve yetiştiricilere uygun verim düzeylerinde
Öneri Adı: büyükbaş ve küçükbaş tipleri oluşturulması amacıyla ıslah çalışmalarının
yapılması
Öneriden sorumlu
GTHB, Üniversiteler ve Araştırma Enstitüleri
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde TİGEM, Kalkınma Ajansları, Yetiştirici Birlikleri, Kooperatifler ve Birlikler,
katkı sağlayacak TKDK, Yerel yönetimler, İl özel idareler, Valilik, Önder yetiştiriciler
kurum/kuruluş
 Bölgedeki hayvancılık işletmelerinin niteliklerine göre sınıflandırılması
 Her işletme sınıfına uygun nitelikte büyükbaş ve küçükbaş prototiplerine karar verilmesi
 Bu prototipleri oluşturma yol ve yöntemlerinin tespiti
 Melezleme ve saf yetiştirme yöntemleriyle uygun genotiplerin elde edilmesi
 Bu genotiplerin çoğaltılarak uygun işletmelerde yetiştiriciliğinin sağlanması
 Bölgeye uygun hayvan ırkları üzerinde çalışılarak damızlık düve merkezlerinin kurulması

 Tarım bakanlığı ve DAP idaresi hibeleri, kamu bankalarının finansmanı
 Saf yetiştirme ve melezleme uygulamaları için maddi kaynak
 Bu çalışmaları yürütecek teknik kadro
 Danışman ücreti
 Damızlık nitelikte uygun ırkların temini, embriyo, eğitim, materyal
X
 Danışman ile yöneticiler ve uygulayıcılar arasında olası görüş ayrılıkları
 Yönetici-danışman anlaşmazlıkları
 Uzman kadro oluşturulamaması
 Karar verici kademesindeki değişiklikler nedeniyle proje sonuçlanmadan uygulamadan kaldırılması
 Yetkin teknik elemanların ilk fırsatta üniversite veya daha uygun koşullara sahip kuruluşlara
transferi
 Uygun nitelikte ırk temin edilmesinde yaşanan zorluk
31
Eksen (Konu) Maliyet Eksen (Çözüm) Destek
Kaba ve kesif yem maliyetinin yüksek olması
Analizi Maddesi:
Desteklemelerin nakit ve hibe şeklinde yapılmaması, üretilen ürünün alım ve
Öneri Adı:
fiyat garantisi yoluyla desteklenmesi
Öneriden sorumlu GTHB, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, DAP, Yerel Yönetimler, Et ve Süt
kurum/kuruluşları Kurumu
Önerinin
Yerel Yönetimler, Kooperatifler, Kalkınma ajansları, Tohumculuk firmaları
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Bölgeye uygun, büyüme hızı yüksek, vejetasyon dönemi kısa, kaba yem tür ve çeşitlerinin
yetiştirilmesinin sağlanması
 Bölgede sulama olanaklarının geliştirilmesi
 Silaj bitkileri üretimi, silaj yapımı ve kullanımının yaygınlaştırılması
 Yağlı tohum küspelerinin uygun fiyatla temini için toplu alımların yapılmasını sağlayacak
organizasyonların oluşturulması

Sulama maliyetlerinin karşılanması
X
 Sulama tesislerinin ve arazi tesviyesi maliyetinin yönetimlerce göze alınamaması
 İklimsel koşulların bitkisel üretim için risk barındırması
 İlgili ticari kurumların ve sektörlerin haksız rekabet konularını dikkate almaması.
 Büyük işletmelerin bazı önlemlere mesafeli durması
 Küçük işletmelerin durumu kavrayamaması
32
Eksen (Konu) Maliyet Eksen (Çözüm) Eğitim / Destek
Girdi maliyetlerinin yüksek olması
Analizi Maddesi:
Girdi maliyetlerini düşürmek için, güvenilir bir kurum tarafından kontrolü
/denetimi sağlanmak suretiyle; yem üreticisi ile et üreticisini bir araya
Öneri Adı:
getiren, tedarik sürecini güvenilir, ucuz ve kolay kılan e-ticaret platformu
kurulması
Öneriden sorumlu
İşbirliği kuruluşu
kurum/kuruluşları
Önerinin
GTHB, Belediyeler, Üniversite
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Bakanlık ve belediye ile üniversitenin sosyal bilimler bölümleri vasıtasıyla periyodik eğitim
toplantıları yapılmalı.
 Nihai ürün fiyatının üretimden önce belli olması ve ürünlerin belirlenen fiyattan satın alınması için
sözleşmeli ilişkilerin geliştirilmesi

X
Destek mekanizmasının açık ve objektif kıstaslardan uzak uygulanması
33
Eksen (Konu) Kültür Eksen (Çözüm) Sistem Planlama/Tasarımı
İlgili Rekabetçilik Sosyal ve kültürel olanakların kırsal kesimde yetersiz, yaşam koşullarının
Analizi Maddesi: güç olması
Öneri Adı: Köylere ulusal bütçeden nüfusları oranında pay aktarılması
Öneriden sorumlu
Başbakanlık
kurum/kuruluşları
Önerinin
Köy veya mahalle Muhtarları, GTHB il müdürlüğü, Üretici birlikleri
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Köy ya da mahalle muhtarının idaresinde köylerdeki sosyal imkânsızlıkların tespit edilmesi
 Belirlenen sosyal imkânsızlıkların rapor haline getirilerek il müdürlüğüne ya da kırsal kalkınma daire
başkanlığına bildirilmesi
 Eksiklerin giderilmesine yönelik tedbirler için eylem planı hazırlanması

Ulusal bütçe, Köydes Projesi Kırsal Kalkınma Başkanlıkları (bakanlık ve belediyelerdeki)

X
 Bütçenin ayrılamaması
 Köylerin ve kırsal alanların tamamen boşalması
 Kırsal alanların sosyal yapısının önemimin kavranamaması
34
Destek, Eğitim, Sistem
Eksen (Konu) İşletme Yapısı Eksen (Çözüm)
Planlama/Tasarımı, Pazarlama
Küçük aile işletmeciliğinin yoğun olması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Küçük aile işletmeciliğinin üretime katkısının artırılması
Öneriden sorumlu
GTHB, DAP, Kalkınma ajansları
kurum/kuruluşları
Önerinin
Birlikler, kooperatifler, KÖY KOOP
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Küçük aile işletmelerinin kooperatifleşmesinin ve güçlü kooperatiflerin kurulmasının teşviki ve
desteklenmesi
 Kooperatif yönetimine etkin eleman yetiştirilmesi
 Kooperatiflerin; pazar, pazarlama ve nakliye olanaklarının geliştirilmesi

 Kooperatifleşmenin teşvik ve desteklenmesi için maddi kaynak
 Kooperatif ve üyelerinin desteklenmesi için maddi kaynak

X
 Kooperatifleşmeye karşı güvensizlik (örgütlenme kültürü eksikliği)
 Kooperatiflerin başarısızlığı durumunda güvenin tümüyle kaybedilmesi
 Kooperatif yönetiminin yetersizliği nedeniyle başarısızlık
35
Eksen (Konu) Pazarlama Eksen (Çözüm) Ar-Ge
İlgili Rekabetçilik Tüketicilerin küçükbaş kırımızı eti tercih etmemeleri, tüketicilerde küçükbaş
Analizi Maddesi: kırmızı etlerinin koktuğu yönündeki olumsuz ön yargının önüne geçilmemesi
Küçükbaş et tüketim tercihleri üzerine ulusal bazda bir tüketici
Öneri Adı:
araştırmasının yapılması
Öneriden sorumlu
GTHB
kurum/kuruluşları
Önerinin
TÜBİTAK, DAP, Üniversiteler,
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Metodolojinin belirlenmesi
 Araştırma sorularının ve anket örnekleminin belirlenmesi
 Araştırmanın yapılması
 Araştırma sonuçlarının raporlanması ve küçükbaş et tüketiminin artırılmasına yönelik politikaların
belirlenmesi

 Saha çalışması için maddi kaynak ve anketör

X
 Örneklemin yanlış belirlenmesi
 Sonuçların yanlış yorumlanması
36
Eksen (Konu) Markalaşma Eksen (Çözüm) Pazarlama
Tüketicilerin küçükbaş kırımızı eti tercih etmemeleri
Analizi Maddesi:
Küçükbaş hayvan etinin tüketimini teşvik amaçlı tanıtım ve markalaşma
Öneri Adı:
faaliyetlerinin yapılması
Öneriden sorumlu
Et Birliği, Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde GTHB, Türkiye Perakendeciler Federasyonu, SETBİR, PERDER, Türkiye
katkı sağlayacak Aşçılar ve Şefler Federasyonu
kurum/kuruluş
 Ünlü şefler ile iletişime geçerek küçükbaş hayvan etinin kullanıldığı yemekleri artırmak
 Küçükbaş eti ile yapılan yemeklerin yemek kitabı ve yemek programlarına daha çok dâhil edilmesi
 Sağlıklı yaşam konusunda toplumu yönlendirebilen medyatik kişi ve uzmanlar ile işbirliğine
gidilmesi
 Küçükbaş hayvan etlerinin kullanıldığı yemek tariflerinin marketlerde et reyonlarına konulması
 Tarihi Osmanlı mutfağını ön plana çıkartan haberler ve programlar yapılmasını sağlamak

 Ortak pazarlama ajansı benzeri yapı kurulması
 Müşavirlik hizmeti

X X
 Kötü tariflerin ortaya çıkması
 Tariflerin çok karmaşık olması, tüketicinin tarifi tada yansıtamaması
37
Eksen (Konu) Rekabetçilik Eksen (Çözüm) Markalaşma
Sektörde bölgenin tanınmış marka sayısının az olması
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Uluslararası Erzurum Gastronomi Festivalinin Yapılması
Öneriden sorumlu
Kurulacak olan işbirliği kuruluşu, DAP, Valilik, Yerel Yönetimler
kurum/kuruluşları
Önerinin
Türkiye Aşçılar ve Şefler Federasyonu, TURSAB
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Benzer festivallerinin incelenmesi
 Kış turizmine odaklı bir festival konseptinin oluşturulması
 En lezzetli çağ kebabı yarışmasının festivalin bir parçası olarak düzenlenmesi
 Festivalde öne çıkacak yemek ve ürünlerin belirlenmesi (çeçil, bal …)
 Yerel paydaşlar ve sponsorlar ile iletişimin sağlanması
 Festival web sitesi ve broşürünün hazırlanması
 Çobanların fotoğraf yarışmasının düzenlenmesi
 Festivale ünlü şef, aşçı ve gastronomi yazarlarının davet edilmesi
 Bölgede potansiyeli olan diğer konulara yönelik festival konseptlerinin araştırılması (mera, çoban, hayvan
güzellik festivali veya Erzurum kongresi …)
 Organizasyonun yapılmasına yönelik yerel ve ulusal bir işbirliği yapısı
 Mali kaynak sağlayacak sponsorlar
 Reklam ve duyuru için maddi kaynaklar

X X
 Tanıtımın ve organizasyonun iyi yapılamaması
 Festivalde festival havasının oluşturulamaması
38
İşletmeler arası işbirliğinin ve düzenli bilgi paylaşımının olmaması
Analizi Maddesi:
Paydaşlara arasında iletişimi sağlayacak bir elektronik bilgi/sosyal medya
Öneri Adı:
platformunun kurulması
Öneriden sorumlu
Kurulacak olan işbirliği kuruluşu
kurum/kuruluşları
Önerinin
gerçekleştirilmesinde DAP, Valilik, Yerel Yönetimler, Yetiştirici Birlikleri, Üniversite, Araştırma
katkı sağlayacak Enstitüsü
kurum/kuruluş
 İsmin ve konseptin belirlenmesi
 Alan adının alınması
 İçeriklerin oluşturulması
 Sosyal medya üyeliklerinin oluşturulması
 Paydaşlara yönelik tanıtım faaliyetleri

 Mali kaynaklar
 Bir site platform yöneticisi
 Editör

X
39
Eksen (Konu) Ar-Ge Eksen (Çözüm) İşbirliği
—
Analizi Maddesi:
Öneri Adı: Bilimsel etkinliklerin düzenlenmesi
Öneriden sorumlu
Kurulacak olan işbirliği kuruluşu
kurum/kuruluşları
Önerinin
Üniversite, Araştırma Enstitüsü
katkı sağlayacak
kurum/kuruluş
 Etkinlik tiplerinin, konularının ve tarihinin belirlenmesi
 Etkinlik sekretaryasının oluşturulması
 İlgili kurumlar ile iletişime geçilmesi
 Etkinlik merkezinin yerinin belirlenmesi
 Etkinlikler için gerekli altyapının sağlanması

Altyapı için maddi kaynaklar

X
 Tanıtımın ve organizasyonun iyi yapılamaması
40
Tablo 1.268. Performans Göstergeleri
Performans
Mevcut Durum Hedef (2023) Birim
Göstergesi
 790.000 (küçükbaş)  1.500.000 küçükbaş

(işletme başına 50 ve (işletme başına 100 ve
Adet
üzeri) üzeri)
Üretici Başına Hayvan
 706.000 (büyükbaş)
sayısı
( işletme başına 12 ve  850.000 (büyükbaş)
üzeri) (işletme başına 25 ve
üzeri)
İhracat (Ortadoğu, — 10.000.000 $ $

Türki Cumhuriyetler)
— 1.000 Büyükbaş Adet
Damızlık ihracatı
Bölgede kesilen  35.091 (büyükbaş)  60.000 (büyükbaş)

Adet
hayvan sayısı
 61.592 (küçükbaş)  200.000 (küçükbaş)
11.000 ton 40.000 ton
Bölgede üretilen et (Büyükbaş ve Küçükbaş (Büyükbaş ve Küçükbaş Ton
miktarı toplamı) toplamı
Islah edilen 500.000 da
Islah edilen 251.988 (da) /
/ Toplam mera 15.929.630
Islah edilen mera Toplam mera 15.929.630
(da) (Erzurum) da
alanının toplam mera (da) (Erzurum)
varlığına oranı
=%3,14
= %1,58
Hastalıktan Ari işletme 6 adet işletme 40 adet işletme Adet
%8 %4 %
Kuzu/Buzağı ölümleri
2.327 (50+ üstü)
İşletme sayısı ve 5.000 işletme Adet
küçükbaş-büyükbaş
büyüklüğü (toplam)
Kurumsallaşmış, etkin
1 adet 5 adet Adet
kooperatif sayısı
(yetiştirici örgütü)
Et işlenen tesisin
% 20 % 50 %
kapasite kullanım
oranı
35.000 ton süt 130.000 ton süt Ton
Hayvancılığa dayalı
sanayinin varlığı (deri,
41
yün, sakatta, süt…)
1.900.000 ton 3.000.000 ton Ton
Kaba yem üretimi
Ulusal marka 1 marka 3 marka Adet

oluşturma
42
Bölüm 24: Erzurum Hinterlandı
Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Model
Önerileri
ERZURUM HİNTERLANDI KIRMIZI ET SEKTÖRÜ İŞBİRLİĞİ MODEL ÖNERİLERİ
Günümüzde teknolojinin gelişimi, ticaretin ve uzmanlaşmanın artması işletmeler arası işbirliği

mekanizmalarının geliştirilmesi yoluyla rekabet edebilirliğin artırılması önemli bir konu haline
gelmiştir. Mevcut politikalar dikkate alındığında ülkemizde işletmeler arası işbirliğine yönelik
stratejiler ve eylemler çok geliştirilmemiştir. Bunun temel nedeni kamuda politika üreten
kesimlerin strateji ve eylemleri daha çok direkt destekler üzerine odaklamalarıdır. Bu noktada
kamunun elinde bulunan modeller daha çok merkezden bölgelere doğru yayılan, sektör
spesifik olmayıp daha genel odaklı yaklaşıma sahiptir. Bu manada ülkemizde destekleme
politikaları işletme bazlı olup, işbirliği süreçlerini desteklemeye yönelik ulusal ya da bölgesel
yaklaşımlar bulunmamaktadır. Çoğu ülkeden farklı olarak, gelişmekte olan ülkelerde işbirliği
süreçlerini geliştirmek çok daha zordur. Bu nedenle kamunun bu tür oluşumlara destek
vermesi önem arz etmektedir. Doğru zamanda, doğru yerde, doğru politikaları üretmek ve
uygulamak bu nedenle daha da büyük anlam taşımaktadır.
İşbirliği ile
Uzmanlaşma Teknoloji Ticaret
Rekabet
Rekabet
Erzurum Hinterlandında kırmızı et sektörünün gelişmesi konusu bir kısır döngü halini almıştır.
Düşük verimlilik ve sermaye yetersizliği bir araya gelince üreticilerin ancak kendi ihtiyaçlarını
karşılamaya yeterli gelir elde etmelerine ve tasarruf yapamamalarına neden olmakta, yetersiz
tasarruf ise yatırımların yetersiz kalmasına yol açmaktadır. Yetersiz yatırımlar zaman
içerisinde teknolojik gelişmelerin gerisinde kalınmasına (daha iyi ırklarla çalışamamak, daha
iyi yem ve bakım tekniklerini uygulayamamak vb. ) yol açmakta ve bu da verim düşüklüğüne
neden olmaktadır. Düşük verimlilik tekrar aynı döngüyü başlatmaktadır. Ekonomi
literatüründe bu durum ilk defa Ragnar Nurkse tarafından açıklandığı için “Nurkse Fakirlik
Kısır Döngüsü” olarak adlandırılmaktadır.
1
Düşük Düşük
Tasarruf Yatırım Kırılma Noktası
(Müdahale Noktası)
Düzeyi Düzeyi
Düşük Gelir Düşük

Düzeyi Verimlilik
Yoksulluk
Nurkse, fakir ülkelerin fakirlik nedenleri üzerine yapmış olduğu bir çalışmada fakirlerin, fakir
oldukları için fakir kaldıklarını ifade eden teorisini ortaya koymuştur. Ülkeler için açıklanmış
olan bu teori bir süre sonra sektörel ve hatta işletmeler bazında da uygulanmaya
başlanmıştır. Fakirlik kısırdöngüsü dışarıdan bir müdahale olmadığı sürece aşılamamaktadır
ve bu kısır döngüyü kırmak için mutlaka bir aşaması hedef alınmalıdır. Hangi aşamanın
hedef alınacağı ise en önemli sorundur.
Her ülkenin, sektörün ya da iş kolunun özellikleri farklı olduğundan söz konusu kırılma
noktası ya da müdahale noktası farklıdır. Erzurum Bölgesinde kırmızı et üreten işletmeler
genellikle küçük ölçekli olup, sermayeleri yetersiz, pazar ile entegrasyonları zayıf ve
verimliliği düşük olan geçimlik işletme yapısındadır. “Geçimlik işletmeler” olarak adlandırılan
küçük ölçekli işletmeler genellikle yeter geliri elde edemedikleri için verimliliği artırabilecek
herhangi bir faaliyette bulunamazlar. Buna karşılık geçimlik işletme sahiplerinin genel olarak
eğitim düzeylerinin düşük olması ve örgütlenme bilinçlerinin de olmamasından dolayı küçük
ölçekli olmanın dezavantajlarından kurtulamazlar. Bu nedenle küçük ölçekli üretimin hâkim
olduğu ve örgütlenemeyen sektörleri geliştirebilmek için dışarıdan müdahale gerekmektedir
(DAP, 2016). 35
Tarım sektörünün doğası gereği risk ve belirsizliklerle karşı karşıya olduğu ve insan
beslenmesindeki öneminden dolayı her ülke bu sektörü desteklemek gereğini duymuştur.
Günümüzün gelişmiş ekonomilerine bakıldığında kalkınma hamlelerine tarım sektöründen
başladıkları görülmektedir.
35 DAP, 2016. DAP Bölgesi Yöresel Ürünlerini Ticarileştirme Stratejilerinin Belirlenmesi Projesi Raporu, Erzurum.
2
Ülkelerin tarıma müdahaleleri çok değişik şekillerde olmuştur. Bununla birlikte, dünya
genelinde de küçük ölçekli işletmelerin hâkimiyetinin fazla olması nedeniyle en fazla üzerinde
durulan konulardan biri örgütlenme ve işbirlikleri haline gelmiştir.
Günümüzde gelişmiş ülkeler üretici örgütlenmesi sorununu büyük oranda çözmüş olup, tarım
ve tarıma dayalı sanayinde araştırma geliştirme (Ar&Ge) çalışmalarına odaklanmışlardır. Bu
ülkelerin pek çoğunun gelişme yolunda kullandıkları en önemli işbirliği şeklinin Üçlü Sarmal
(Triple Helix) olarak adlandırılan Devlet – Üniversite – Sanayi işbirliği olduğu görülmektedir.
Devlet – Üniversite – Sanayi işbirliği, sanayinin ihtiyaç duyduğu yenilikleri ortaya çıkartmak
için AR-GE olanaklarını artırmak ve bu amaçla üniversitenin insan gücü ile teknik altyapı
kaynaklarından yararlanmayı amaçlamaktadır. Bu işbirliği yapısında sanayi ile ileri teknoloji
alanlarında ortak araştırmalara girişilerek, hem sanayinin hem de üniversitelerin
deneyimlerinden ve birikimlerinden yararlanması sağlanır. Bir diğer yönü ile oluşturulan
işbirliği, üniversitedeki mevcut bilgi potansiyeli, yetişmiş insan gücü ile sanayinin deneyim ve
finansman gücünün bir sistem bütünlüğünde bilimsel, teknolojik, ekonomik ve eğitsel
etkinlikleri gerçekleştirmeyi amaçlayan bir mekanizmadır. Devlet belirlenen işbirliği
mekanizmasında hukuki ve yapısal zemini hazırlama rolünü üstlenir.
Üçlü sarmal modeli, kamu-üniversite-şirket araştırma işbirliği, tesislerin ortak kullanımı,

şirketler arası stratejik ittifaklar veya akademik girişimcilik gibi dinamik üçlü ilişkilerin olduğu
ve bu ilişkilerin aracı kurumlar, ağ yapılar ile yaratıcı organizasyonlara dönüştüğü bir
3
modeldir. Üç aktörün dayanışma ve işbirliğinin, sürekli iletişiminin olduğu bu modele dünya
genelinde bir eğilim vardır. Üçlü sarmal, bilgi sürecinin, farklı noktalarda çok yönlü karşılıklı
ilişkilerle sermayeye dönüştürüldüğü sarmal bir inovasyon modelidir. Modelin ilk aşaması
sarmalın her üç kolunda stratejik ortaklıklar ile firmalar arasında ikili ilişkiler veya üniversiteler
tarafından ekonomik kalkınma varsayımının geliştirilmesi gibi iç değişimlerdir.
İkinci aşaması bir sarmalın bir başkası üzerindeki etkisinin oluşmasıdır. Üçüncü ve son
aşaması ise ileri teknoloji gelişimi için yeni fikir ve biçimlerle üçlü sarmal yapılar ve yaratıcı
organizasyonların sarmalın üç kolunun etkileşiminden doğmasıdır. Üçlü sarmalda üniversite-
sanayi-devlet ilişkileri nispeten eşit, birbirine bağlı ve sürekli etkileşim içinde, bir kurumun
öbürünün rolünü alabildiği ve üstüne bindirebildiği kurumsal alanlar olarak tanımlanmaktadır.
4
MODEL I. Asil – Vekil İşbirliği
Üretici örgütlerinin temelinde yatan en önemli sorunların başında sermaye yetersizliği, eğitim
düzeyinin düşük olması ve profesyonel yönetimden uzak olmaları gelmektedir. Profesyonel
bir yönetim üretici örgütlerinin darboğazlarını giderebilecek alternatif yollar gösterebilecektir.
Eğitimli bir yönetici çeşitli projeler hazırlamak yoluyla örgütüne finansal katkıda bulunabilir,
yeni pazarlara girmeyi ve üreticilerin pazarlama koşullarını iyileştirmeyi başarabilir. Ancak
temeldeki en önemli sorun hali hazırda sermaye yetersizliği çeken örgütlerin profesyonel
yöneticiyi nasıl istihdam edecekleridir.
Asil – Vekil işbirliği modelinin temelinde destekleyici kuruluşun kendi belirleyeceği üretici
örgütlerine profesyonel yönetim desteği vermesi yatmaktadır. Bu modelin işleyiş şekli
temelde ekonomide yer alan “vekâlet teorisi”ne dayanmaktadır. Vekâlet teorisi; işi yapan bir
taraf (vekil) ile iş yapma konusunda yetki veren diğer taraf (asil) arasındaki ilişkileri inceleyen
bir kuramdır. Eisenhardt 1988 yılında yaptığı çalışmalarla, asil (principal) ve vekil (agency)
arasındaki ilişkiyi ekonomi alanında da inceleyerek farklı bir bakış açısı sunmuştur.
Eisenhardt’a göre daha çok muhasebe, ekonomi, siyaset bilimleri, finans, örgütsel davranış,
pazarlama ve sosyoloji alanlarında kullanılmakta olan vekâlet teorisi; genel olarak,
taraflardan birinin belli bir görevi yerine getirmesi için bir başka kişiyi yetkilendirdiği her
durum olarak tanımlanabilir (Doğaka, 2017).
Sistemin İşleyişi:
Destekleyici kuruluş (Bakanlık/lar), belli kriterlere göre Erzurum Hinterlandında yer alan ve
kırmızı et sektöründe faaliyet gösteren kooperatif, üretici birliği ya da yetiştirici birliklerinden
bir ya da bir kaçını belli kriterlere göre belirleyerek yönetim desteği verecektir. Burada
Destekleyici kuruluş tarafından desteklenecek örgüt için seçim kriterleri;
 Örgütün aktif bir şekilde çalışıyor olması
 Üye sayısı
 Üyelerin sahip olduğu hayvan sayısı
 Üye başına düşen hayvan sayısı
 Örgütün sahip olduğu gayrimenkuller
 Örgütün sermayesi
 Örgütün ticari sicili
5
Destekleyici kuruluş, örgütleri belirlerken dikkate alacağı kriterleri ağırlıklandırmalıdır.
Desteklenecek örgütlerin belirlenmesinden sonra seçilen örgütün yapısına ve çalışma
alanına uygun olarak her biri için 5’er yıllık eylem ve hedefleri içeren stratejik iş planı
hazırlanmalıdır. Seçilecek örgüt ya da örgütler en az 5 yıl için desteklenmelidir. Ancak, bu
desteğin devam etmesi yıllık yapılacak değerlendirmelere bağlı olmalıdır. Bu nedenle eylem
ve hedeflerin gerçekçi belirlenmesi çok önemlidir.
Eylem ve hedeflerin belirlenmesinde örgüt üyeleri ve destekleyici kuruluş birlikte karar

vermelidir. Sistemin işleyişinde geçerli olacak kuralların basit ve anlaşılır olması da son
derece önemlidir. Yapılan pek çok çalışma üretici örgütlerinin dayatma ve karışık kurallar
yerine kendilerinin de katılımı ile belirlenen basit kurallar çerçevesinde çok daha başarılı
çalıştıklarını ortaya koymaktadır. (DOĞAKA, 2017).
Profesyonel yönetim desteği verilecek örgütlerin her birine bir yönetici ve en az bir eleman
tahsis edilebilir ya da diğer bir alternatif, aynı çatı altında bir yönetici ve her bir örgüt ile
ilgilenen birer eleman istihdam edilerek tüm örgütler tek bir çatı altında yönetilebilir.
Elemanların sayısı örgütün ölçeğine göre farklılık gösterecektir. Bu modelin yatırım ve
işletme masrafları yüksek değildir ve bu nedenle birden fazla örgütün desteklenmesi
mümkündür. Model, yıllık izleme ve değerlendirmeyi öngördüğü için başarısızlık durumunda
fonların sonlandırılması böylece fonların daha etkili kullanımı mümkündür. Fonların hangi
şartlarda durdurulacağına dair kriterler de belirlenmelidir. Burada hedeflerden sapma için belli
bir oran seçilmelidir. Çünkü her plan belli bir planlama açığına (planning gap) sahiptir. Önemli
olan ne düzeyde bir sapmanın kabul edileceğidir. Örnek olarak bir yıllık destek sonunda
hedeflenenden %20 düzeyinde daha düşük bir sonuç elde edilmiş ve bu kabul edilebilir bir
sapma olarak belirlenmişse destek vermeye devam edilmelidir. Yıllık değerlendirme
sonrasında kabul edilebilir bir sapma olması durumunda eylem ve hedeflerde revizyona
gidilmelidir. Eylemlerin temelini karlılığı ve verimliliği arttırıcı faaliyetler oluşturmalıdır.
Pazarlamaya yönelik çalışmalar ön planda gelmelidir.
Bu modelde diğer önemli bir nokta desteklenen örgütler arasında ekonomik ve sosyal
ilişkilerin kurulmasını sağlamaktır. Eğer mümkünse desteklenen örgütler ekonomik olarak
işbirliği yapmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise sosyal ilişkileri geliştirmeyi
sağlayacak toplantı ve etkinlikler düzenlenmelidir.
6
I. ALTERNATİF
Üretici
Örgütü
Destek Kuruluşu Profesyonel Yönetim

Üretici
Desteği
Örgütü
 Örgüt Seçim Kriterini
Belirlemek
 Stratejik iş planı
yapmak, Üretici
Örgütü
 Hedefleri belirlemek
 İstihdam edilecek
elemanların seçimi
 İzleme ve
II. ALTERNATİF
Üretici
Profesyonel Yönetim
Desteği
Örgütü
Destek Kuruluşu
Profesyonel Yönetim Üretici

 Örgüt Seçim Kriterini Desteği Örgütü
Belirlemek
 Stratejik iş planı
yapmak,
Profesyonel Yönetim
 Hedefleri belirlemek Üretici
Desteği
Örgütü
 İstihdam edilecek
elemanların seçimi
 İzleme ve
7
Alternatifler Avantaj Dezavantaj
 Her bir örgüt için çalışan
 Yatırım ve işletme
elemanlar arasındaki
maliyetleri daha düşük olur
rekabet yönetim birimindeki
I. Alternatif  Çalışanlar arasında sinerji
uyumu bozabilir
(Ortak yönetim ekibi) oluşur
 Bir örgütün başarısızlığının
 Destekleyici kuruluş tek bir
yükü tüm yönetime mal
birim ile iletişim sağlar
olabilir.
 Nitelikli elemanların
 Her bir yönetim birimi bulunması ve istihdamı
sorumluluğunu aldığı zordur. Bu zorluk birden
üretici örgütüne daha iyi fazla yönetici söz konusu
odaklanabilir olduğunda daha da
 Örgüt yöneticilerinin başarı artacaktır.
II. Alternatif konusundaki rekabetleri  Daha fazla kaynak kullanımı
(Çoklu yönetim ekibi) onları geliştirici bir faktör gerekmektedir. Yatırım ve
olabilir işletme masrafları
 Bir örgütün başarısızlığı yükselmektedir.
diğer örgütleri ve yönetimi  Destekleyici kuruluş her bir
etkilemez yönetim birimi ile ayrı ayrı
ilgilenmek zorunda
kalacaktır.
MODEL ASİL – VEKİL İŞBİRLİĞİ

 Kooperatif (1969 tarihli 1163 sayılı kanun)
Hukuki Statü  Üretici Birliği (2004 tarihli 5200 sayılı kanun)
 Yetiştirici Birliği (2010 tarihli 5996 sayılı kanun)
 Üretici örgütü üyeleri arasındaki iletişimi
 Kısa geliştirmek
 Pazara yönelik çalışmalar gerçekleştirmek
 Maliyetleri düşürücü faaliyetlerde bulunmak
 Verimliliği arttırıcı faaliyetlerde bulunmak
 Üretici örgütünü karlı hale getirmek
 Orta  Diğer organizasyonlara örnek teşkil etmek
Hedefler
 Profesyonel yönetim desteği verilmesi yoluyla

üretici örgütlerinin çalışmalarını daha etkin
kılmak ve bu örgütleri karlı hale getirmek
 Üretici örgütünün pazarlarını sürekli hale
getirmek
 Gelir sürekliliği sağlamak
 Üretici örgütü yöneticilerinin yönetim bilgi ve
 Uzun
becerilerini geliştirmek
 Üretim artışı sağlamak
 Kümelenmeye zemin oluşturmak
 Markalaşmak
Kooperatif yöneticileri profesyonel yöneticiler ile
Organizasyon Yapısı bir arada çalışacaktır. Karmaşık bir organizasyon
yapısına sahip değildir.
Üyelik Sistemi Üyelik sistemi bulunmamaktadır. Üretici
8
örgütünün hali hazırdaki üyelik sistemi geçerlidir.
Bununla birlikte üyelik koşulları gerek duyulursa
profesyonel yönetim tarafından revize edilebilir.
Eğer üretici örgütünde bilgisayar vb. ekipmanlar
bulunmamakta ise bu ekipmanlar alınmalıdır.
Yatırım Maliyeti
İhtiyaca göre binek/ticari araç satın alınması
gerekecektir.
En önemli işletme maliyeti personel giderleri olup,
İşletme Maliyeti bunun yanı sıra pazarlama masrafları (seyahat,
ağırlama, iletişim vb.) da olacaktır.
Üretici örgütü öncelikle pazara yönelik ilişkileri
kuracaktır. Burada alıcılar ve girdi tedarikçileri,
finans kurumları ile olan ilişkiler ön planda
Paydaşlar ile ilişkiler gelecektir. Ayrıca üretici örgütünün GTHB il ve
ilçe teşkilatları, araştırma enstitüleri, üniversiteler,
DAP, Kalkınma Ajansları vb. ile yakın işbirliği
içerisinde çalışması beklenmektedir.
İzleme ve değerlendirme yıllık olarak yapılacak
olup, temelini iş planında belirlenen eylemler ve
hedefler oluşturacaktır. Her yılın sonunda
hedeflere ne derece ulaşıldığı belirlenecek ve bu
hedeflere ulaşılamaması halinde hedeften ne
kadar ve neden sapıldığı belirlenecektir. Hedefin
İzleme – Değerlendirme Sistemi gerçekleşmemesi durumu için belli bir sapma
oranı belirlenecek ve bu sapma oranının altında
kalan eylemler revize edilecek, bu oranın
üzerinde olan eylemlerden vaz geçilecektir. İki yıl
üst üste hedeflere geçerli bir neden olmaksızın
belli bir düzeyin üzerinde ulaşamayan örgütlerin
desteklenmesine son verilecektir.
1.Yıl: Profesyonel yönetim desteğinin verileceği
üretici örgütlerinin seçilmesi, profesyonel yönetim
ekibinin seçimi ve istihdamı, bilgilendirme
toplantılarının yapılması, eylem planının ve
Zaman Planı hedeflerin belirlenmesi, kısa vadeli eylemler için
çalışmalara başlanması
2– 5. Yıllar: İş planında yer alan eylemlerin
uygulanmaya başlanması, izleme ve
değerlendirme faaliyetleri
Hedef Kitlenin Büyüklüğü Bu model pilot bir uygulama olarak belirlendiği
için başlangıç aşamasında çok sayıdaki üretici
örgütlerinden kriterlere uyan birkaçının seçilip
desteklenmesiyle hayata geçecektir. Bu nedenle
modelin uygulanma alanı başlangıç için tüm
hinterland içerisinde küçük bir kitleyi
kapsayacaktır.
Çalışılacak grubun çok geniş olması tercih
edilmemektedir. Desteklenecek üretici örgütünün
9
az sayıda ancak gelişmeye hazır bir üye profilinin
olması istenmektedir. Üyeler arasındaki
koordinasyonun sağlanması son derece
önemlidir. Küçük gruplarda üyeler arası bağlılığı
geliştirmek daha kolay olabilmektedir.
Bu model ile başarıya kavuşan üretici örgütleri,
benzer örgütlere örnek teşkil edebilecektir. Söz
Yaygınlaştırılabilirlik konusu model tüm ülke genelinde özenle
belirlenmiş üretici örgütlerine uygulanabilir bir
nitelik taşımaktadır.
Söz konusu modelin hayata geçme süresi kısadır.
Modelin Hayata Geçme Süresi
Bir yıl içerisinde çalışmalara başlanabilir.
Modelin etkilerinin ortaya çıkma süresi iş planı ile
belirlenecek eylemlere bağlıdır. Özellikle kısa
Modelin Etkilerinin Ortaya Çıkma vadede sonuç alınacak eylemler ile başlanırsa
Süresi birlikte çalışılan üretici örgütlerinin belli sonuçların
ortaya çıktığını görmesi motive edici bir faktör
olacaktır.
Modelin uygulamasında bir zorluk
bulunmamaktadır. Esas zorluk eylemlerin
Modelin Uygulama Zorluk Düzeyi gerçekleştirilmesi esnasında yaşanacaktır.
Eylemlerin zorluk düzeyleri de eylemden eyleme
değişmektedir.
Pazarı geliştirme, maliyetleri düşürme, verimliliği
ve kaliteyi artırma gibi faaliyetlerin yer aldığı iş
Modelin Üretici Gelirine Etkisi
planları söz konusu olduğunda üretici gelirine
olumlu bir etki beklenmektedir.
Modelin başarıya ulaşması halinde diğer
örgütlere örnek teşkil etmesi ve diğer örgütlerin
de profesyonel yöneticiler ile çalışmaya
Modelin Sektöre Etkisi başlaması ile birlikte etkinliklerini arttırmaları
beklenmektedir. Sektörde planlı ve etkin
çalışmanın üretim ve karlılık artışı yaratması
hedeflenmektedir.
Üretici örgütlerinin aktif ve etkin çalışması
Modelin Bölgesel Rekabetçilik
sektörde maliyet düşüşü, kalite ve verimlilik artışı
Üzerine Etkisi
gibi rekabeti artırıcı etkiler yaratacaktır.
Başarısızlık durumunda kaynakların kullanımı
Modelin Kaynak Kullanım Etkinliği durdurulacağı için kaynak kullanım etkinliği
yüksektir.
 Bölgede gelişmeye açık ve bu yönden destek
bekleyen üretici örgütlerinin bulunması
Güçlü Yönler  Bölgede üretimin geliştirilmesi için yeterli
potansiyelin bulunması
 Modelin uygulamaya geçmesinin kolay olması
 Modelin en azından başlangıç aşamasında
Zayıf Yönler
kısıtlı bir kitleye hitap etmesi
Fırsatlar  Küçük ölçekli hayvancılık işletmelerinin
ticarileşme şansı yakalamaları
10
 Küçük ölçekli hayvancılık işletmelerinin bir
arada çalışarak zaman içerisinde ölçeklerini
artırma fırsatlarının olması
 Belirlenecek profesyonel yönetim ekibinin üretici
örgütünün yönetimi ile anlaşamaması
 Profesyonel yöneticilerin bölgeyi iyi tanımaması
Tehditler durumunda başarısız olma ya da geç başarıya
ulaşma riski
 Profesyonel yönetim ekibinin istenen
performansı göstermemesi
11
MODEL II. Proje Bazlı İşbirliği
Kırsal kalkınmanın yerelde yaşayan kırsal topluluklar aracılığıyla gerçekleştirilmesi ve bu

toplulukların harekete geçirilmesi için oluşturulmuş bir yöntemi ifade etmektedir. Üretici
örgütleri de bu noktada kırsal kalkınma için anahtar durumda organizasyonlardır. Üretici
örgütlerinin kapasitelerinin geliştirilmesiyle; kırsal alanların sosyal, ekonomik ve çevresel
olarak iyileştirilmesine destek olunabilir, yerelde henüz kullanılmayan yerel kaynak ve
potansiyelden yararlanılarak yeni gelir kaynakları yaratılabilir ve yaşam kalitesi iyileştirilebilir,
kırsalda yaşayanların yerel kalkınma süreçlerine gerçek anlamda katılmaları desteklenebilir
ve kırsal toplulukların daha büyük topluluklarla entegrasyonunu kolaylaştırılabilir. Yerel
ortaklıklar olarak üretici örgütleri belirlenmiş bir strateji çerçevesinde, yerel ihtiyaçlar için
projelerini tasarlayıp uygulayabilirse kırsal problemlerin üstesinden gelinebilir. Bu noktada
üretici örgütlerinin profesyonel yönetim eşliğinde yerele yönelik oluşturdukları entegre
planların uygulamaya sokulmasına destek verilmesi bir elzemdir. Bu çerçevede, üretici
örgütlerin projelerin desteklenmesi yoluyla, yerel kaynakların
etkinleştirilmesini sağlamaktadır.
Sistemin İşleyişi:
5 yıllık stratejik iş planını içeren eylem/hedefler doğrultusunda profesyonel yönetim

desteğinin verilmesi modelin temelinde yer almaktadır. Yurtdışında benzer modeller; AB’deki
“tanınmışlık modeli”, Kümelere Yönelik İhtiyaç Analizi ya da Kümelerin oluşturduğu Master
Plan yurtiçi ve yurtdışında uygulanan benzer modellerdir. Bununla birlikte, Kırsal Kalkınmaya
yönelik olan “Leader Yaklaşımı” da bu tür sistemlerin işleyişinde uygulanan örnek modeller
arasında yer almaktadır. Üçlü sarmal yapı açısından düşünüldüğünde yapı kamu – sektör
işbirliğinin bir yansımasıdır.
Destekleyici kuruluş (Bakanlık/lar), belli kriterlere göre Erzurum Hinterlandında yer alan ve
kırmızı et sektöründe faaliyet gösteren kooperatif, üretici birliği ya da yetiştirici birliklerinden
bir ya da bir kaçını belli kriterlere göre belirleyerek yönetim desteği verecektir.
 Kooperatif (1969 tarihli 1163 sayılı kanun)

 Üretici Birliği (2004 tarihli 5200 sayılı kanun)
Burada Destekleyici kuruluş tarafından desteklenecek örgüt için seçim kriterleri;
 Örgütün aktif bir şekilde çalışıyor olması
 Üye sayısı
12
 Üyelerin sahip olduğu hayvan sayısı
 Üye başına düşen hayvan sayısı
 Örgütün sahip olduğu gayrimenkuller
 Örgütün sermayesi
 Örgütün ticari sicili
 Aldığı diğer destekler
 Son 5 yılda yaptığı yatırımlar
 Örgütün gerçekleştirdiği proje sayısı
Erzurum ve Hinterlandı için belirtilmiş olan stratejiler, eylemler ve hedefler esas alınacaktır.
Başvuru yapan organizasyon 5 yıllık iş planını Erzurum için hazırlanan strateji, eylem ve
hedeflerine dayandırması beklenmektedir.
5 yıllık dönem için üretici örgütü bir stratejik iş planını ortaya koyar. Bu plan içinde üretici
örgütü rehbere uygun olarak kavramsal çerçevede bir iş planı hazırlar. Hazırlanan stratejik
plandaki hedef ve eylemlerin Erzurum ve Hinterlandı için yapılmış olan bölgesel ihtiyaç
analizi ve stratejilerine uyumlu olması gerekmektedir. Üretici örgütü 5 yıllık stratejik planında
ilgili hedeflerin çıktılarını ve sonuçlarını doğru şekilde oluşturabilmek için kapsamlı bir mevcut
durum analizi yapmalıdır. Örneğin çoban/sürü yöneticisi yetiştirme programı açmak isteyen
bir üretici örgütü proje kapsamına giren bölgedeki mevcut sayıyı ve ihtiyacı ortaya koymalı ve
bu ihtiyacı giderecek projenin adımlarını, süresini, her yıl ne kadar ve kaç kişi için eğitim
program yapacağını tanımlanması beklenmektedir. Üretici örgütünün eylem ve hedeflerinde
birden fazla yararlanıcının olması da beklenen bir diğer unsurdur.
İşbirliği Yapılarını Destekleme
Erzurum Kırmızı Et Stratejisi ve Eylem Planı Temaları

Besleme/Bakım/Yem
Mera
Hayvan Sağlığı/Refahı
İşletme Yapısı
İnsan Kaynağı
İşbirliği
Hayvancılık Kültürü
Maliyetler
Başvuru Kuruluşu Stratejik İş Planı

13
14
Başvuru yapan kuruluşunun sunduğu eylem/hedef planı yılda 1 defa toplanacak komisyona
sunulur ve komisyon değerlendirmesi ile nihai halini getirilir. Bir sonraki yıl için verilecek olan
eylem/hedefler Mart ayının son haftasında ilk değerlendirme için sunulur. Örneğin 2020
yılında başvuru yapan bir organizasyonun desteklenmesi eğer ilgili koşulları sağlarsa 2021
yılında başlar. Ön değerlendirme İl müdürlüğü ve Bakanlıkça yıllık olarak atanacak 2
değerlendirici tarafından 1 ay içinde yapılır. Ön değerlendirmeden geçen başvurular
komisyon üyelerine iletilir. Komisyon üyeleri 1 aylık dönemde başvuruları inceler ve Mayıs
ayının sonunda başvurular Erzurum ili dışında toplanacak olan komisyon üyelerine sunulur.
Her bir planın komisyona sunum için maksimum yarım günlük süresi bulunmaktadır. Planın
sunum organizasyonu GTHB İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünce’ yapılır. Komisyon
eylem/hedef değerlendirme kriterleri cetveline göre puanlama yapar ve bir rapor oluşturur.
Komisyonun eylem/hedefte değişiklik isteme ve/veya reddetme hakkı bulunmaktadır. Haziran
ayında komisyonca onaylanan başvurular yatırım programına alınır. Stratejik iş planının ilk 2
yılı için altyapıya yönelik eylemler oluşturması istenmemektedir. İşletme bazlı iyileştirme ve
geliştirmeye yönelik eylem/hedeflere yer verilmeyecektir. İşletme bazlı ihtiyaçların
karşılanmasında mevcut ulusal ve bölgesel desteklerin kullanılması önerilmektedir. Ancak
işletme bazlı ihtiyaçların karşılanacağı programlara başvuru için gerekli olabilecek toplu
çalışmalar.stratejik iş planında yer alabilir. 5 yıllık programını uygulayan üretici örgütleri
programa 2. defa başvurabilecektir.
5
Yatırım
Ar-Ge
Proje B
4
Kurumsallaşma
Proje Yılları
Pazarlama
Proje A
Eğitim
3 Proje C
Müdahele Eksenleri Müdahele Eksenleri
Komisyonun Yapısı: Komisyon aşağıda belirtildiği şekilde 7 üyeden oluşur. Üyelerin 3’ü
Erzurum yerelinden, geri kalan 4’ü dışarıdan olması şartı aranmaktadır. GTHB Erzurum İl
Müdürlüğü komisyonda oy hakkında sahip olmayıp gözlemci ve yönlendirici statüsünde yer
alacaktır.
15
Atatürk Üniversitesi ve Araştırma Enstitüsü (senelik değişmeli)
Kalkınma Ajansı - DAP (senelik değişmeli)
STK temsilcisi (senelik değişmeli)
TRGM Ankara
Bir üniversite temsilcisi – Dışarıdan (senelik değişmeli)
Ulusal düzeyde STK (senelik değişmeli)
Başarılı kooperatif/birlik başkanı ya da yöneticileri (senelik değişmeli)
Desteklenme Süresi, Miktarı ve Yüzdesi: Projenin önem düzeyi ve etkileyeceği kitle dikkate
alınarak % 50 - %80 arasında değişecektir. Projenin önem düzeyi ve etkileyeceği kitleye
komisyon karar verecektir. İlk 2 yıl için destek miktarı 500.000 TL’yi geçemeyecektir.
 Proje başvuru desteği %100 (maksimum 10.000 TL)
 Yönetim giderleri için %100 (yıllık maksimum 50.000 - 200.000 TL)
 Üyeler arası farkındalığa ve güvene yönelik faaliyetler için %100 (yıllık maksimum
100.000 TL)
 Eğitim faaliyetleri için %100 (yıllık maksimum 150.000 TL)
 Danışmanlık faaliyetleri için % 75 (yıllık maksimum 150.000 TL)
 Yatırım gerektirmeyen iş süreçleri iyileştirilmesi için %75 (yıllık maksimum 150.000

TL)
 İş ağı, üyelikler, pazarlama ve satış faaliyetleri için % 75 (yıllık maksimum 150.000

TL)
 Fonlara ve desteklere başvuru için % 90 (yıllık maksimum 20.000 TL)
 Yatırım gerektiren iş süreçleri iyileştirilmesi için % 80 (yıllık maksimum 1.500.0000 TL)
 Ar-Ge faaliyetleri için %90 (yıllık maksimum 1.000.000 TL)
Hazırlanan planların uygulanması için başvuru yapan kuruluşa profesyonel yönetim ataması
ile proje resmi olarak başlar. Projenin izlemesi Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM)
tarafından belirlenen 3 kişilik bir izleme komisyonu tarafından yapılır. 3 aylık izlemelerde
16
projenin çıktıları sahada görülür ve mali kaynak buna göre serbest bırakılır. İzlemelere
yönelik olarak her izleme sonrası bir rapor hazırlanır. Yıl içinde yapılan bütün izleme
sonuçları dikkate alınarak projenin gelecek yıl için devamına ya da revizyonuna karar verilir.
Projeye üst üstte 2 yıl revizyon hakkı verilmez.
17
Eyleme/Hedefin Projenin uygulanması ve
Hedefler ve Eylemler Mevcut Durum Analizi Değerlendirme
Sunulması izlenmesi
Eylem ve hedeflerin Eyleme ve Hedefin Mart sonunda başvuru Profesyonel yönetimin işe 3 aylık izleme ile saha
belirlenmesi mevcut durumu iletilir başlaması değerlendirilmesi yapılır
İlgili ve sorumluların Hedeflerin Nisan sonunda kadar ön 3 aylık ilerleme raporu İzleme sonuçları ve iş
belirlenmesi sayısallaştırılması inceleme yapılır oluşturulur planı kapsamı
Kaynak ihtiyacının Mayıs ayının sonuna 6 ayda bir saha denetimi karşılaştırılarak projenin
belirlenmesi kadar komisyon yapılır değerlendirilmesi ve
incelenmesi ve sunumlar Yılda bir defa zamansız revizyonu yapılır.
tamamlanır denetim yapılır Üst üste 2 yıl
Haziran ayında yatırım değerlendirme de
programına sunulur başarısız olan proje
destekten çıkarılır.
MODEL PROJE BAZLI İŞBİRLİĞİ

Hukuki Statü  Kooperatif (1969 tarihli 1163 sayılı kanun)
 Üretici Birliği (2004 tarihli 5200 sayılı kanun)
 Üretici örgütü üyeleri arasındaki iletişimi geliştirmek
 Pazara yönelik çalışmalar gerçekleştirmek
 Kısa  Proje paydaşları arası işbirliğin geliştirilmesi,
projenin başlaması ve ilk çıktılar üzerinden
çalışmaya başlanması
 Maliyetleri düşürücü faaliyetlerde bulunmak
 Verimliliği arttırıcı faaliyetlerde bulunmak
 Üretici örgütünü karlı hale getirmek
 Orta  Diğer organizasyonlara örnek teşkil etmek
Hedefler
 Üretici örgütlerinin proje hazırlama ve yürütme

kapasitesini geliştirmek
 Teknoloji ihtiyaçlarının karşılanması
 Üretici örgütünün pazarlarını sürekli hale getirmek
 Gelir sürekliliği sağlamak
 Üretici örgütü yöneticilerinin yönetim bilgi ve
becerilerini geliştirmek
 Uzun  Üretim artışı sağlamak
 Kümelenmeye zemin oluşturmak
 Markalaşmak
 Arge ve katma değeri yüksek ürün elde etme, üretim
artışı sağlama, markalaşmak
Kooperatif yöneticileri profesyonel yöneticiler ile bir
Organizasyon Yapısı arada çalışacaktır. Karmaşık bir organizasyon yapısına
sahip değildir.
Üyelik sistemi bulunmamaktadır. Üretici örgütünün hali
hazırdaki üyelik sistemi geçerlidir. Bununla birlikte
Üyelik Sistemi
üyelik koşulları gerek duyulursa profesyonel yönetim
tarafından revize edilebilir.
Eğer üretici örgütünde bilgisayar vb. ekipmanlar
Yatırım Maliyeti bulunmamakta ise bu ekipmanlar alınmalıdır. İhtiyaca
göre binek/ticari araç satın alınması gerekecektir.
18
Üretici örgütü öncelikle pazara yönelik ilişkileri
kuracaktır. Burada alıcılar ve girdi tedarikçileri, finans
kurumları ile olan ilişkiler ön planda gelecektir. Ayrıca
Paydaşlar ile ilişkiler
üretici örgütünün GTHB il ve ilçe teşkilatları, araştırma
enstitüleri, üniversiteler, DAP, Kalkınma Ajansları vb. ile
yakın işbirliği içerisinde çalışması beklenmektedir.
İzleme ve değerlendirme yıllık olarak yapılacak olup,
temelini iş planında belirlenen eylemler ve hedefler
oluşturacaktır. Her yılın sonunda hedeflere ne derece
ulaşıldığı belirlenecek ve bu hedeflere ulaşılamaması
halinde hedeften ne kadar ve neden sapıldığı
İzleme – Değerlendirme belirlenecektir. Hedefin gerçekleşmemesi durumu için
Sistemi belli bir sapma oranı belirlenecek ve bu sapma oranının
altında kalan eylemler revize edilecek, bu oranın
üzerinde olan eylemlerden vaz geçilecektir. İki yıl üst
üste hedeflere geçerli bir neden olmaksızın belli bir
düzeyin üzerinde ulaşamayan örgütlerin
desteklenmesine son verilecektir.
1.Yıl: Profesyonel yönetim desteğinin verileceği üretici
örgütlerinin seçilmesi, profesyonel yönetim ekibinin
seçimi ve istihdamı, bilgilendirme toplantılarının
yapılması, eylem planının ve hedeflerin belirlenmesi,
Zaman Planı
kısa vadeli eylemler için çalışmalara başlanması
2– 5. Yıllar: İş planında yer alan eylemlerin
uygulanmaya başlanması, izleme ve değerlendirme
faaliyetleri
Bu model pilot bir uygulama olarak belirlendiği için
başlangıç aşamasında çok sayıdaki üretici
örgütlerinden kriterlere uyan birkaçının seçilip
desteklenmesiyle hayata geçecektir. Bu nedenle
modelin uygulanma alanı başlangıç için tüm hinterland
içerisinde küçük bir kitleyi kapsayacaktır.
Hedef Kitlenin Büyüklüğü Çalışılacak grubun çok geniş olması tercih
edilmemektedir. Desteklenecek üretici örgütünün az
sayıda ancak gelişmeye hazır bir üye profilinin olması
istenmektedir. Üyeler arasındaki koordinasyonun
sağlanması son derece önemlidir. Küçük gruplarda
üyeler arası bağlılığı geliştirmek daha kolay
olabilmektedir.
Bu model ile başarıya kavuşan üretici örgütleri, benzer
örgütlere örnek teşkil edebilecektir. Söz konusu model
Yaygınlaştırılabilirlik
tüm ülke genelinde özenle belirlenmiş üretici örgütlerine
uygulanabilir bir nitelik taşımaktadır.
Söz konusu modelin hayata geçme süresi kısadır. Bir
yıl içerisinde çalışmalara başlanabilir.
Modelin Etkilerinin Ortaya Modelin etkileri kurumsal bazda hızlı sonuçlar üretme
Çıkma Süresi kapasitesine sahip olmakla birlikte, Erzurum genelinde
etkileri sınırlıdır.
Modelin Uygulama Zorluk Modelin uygulanmasında iş planı çerçevesinde
19
Düzeyi şekillenen profesyonel yönetime geçişi içerdiği için
büyük zorluklar beklenmektedir.
Modelin Üretici Gelirine Etkisi Modelin direkt olarak büyük çaplı üretici kitlesine etkisi
olmamakla birlikte, modelin uygulandığı yapı içinde
bulunan üyelerin gelirine büyük etkisi olacaktır.
Modelin Sektöre Etkisi Modelin sektöre etkisi uzun vadede ortaya çıkacaktır.
Ancak proje bazlı destek modelinin izleme ve
değerlendirilmesinin iyi yapılması kaynakların boşa
harcanmadan gerçekleştirilmesi ve gerçekten bu
sektörde çalışanların destekten faydalanacak olması
önemlidir.
Modelin Bölgesel Rekabetçilik Üretici örgütlerinin aktif ve etkin çalışması sektörde
Üzerine Etkisi maliyet düşüşü, kalite ve verimlilik artışı gibi rekabeti
artırıcı etkiler yaratacaktır.
Modelin Kaynak Kullanım Başarısızlık durumunda kaynakların kullanımı
Etkinliği durdurulacağı için kaynak kullanım etkinliği yüksektir.
Güçlü Yönler  Erzurum ve Hinterlandı Kırmızı Et İhtiyaç Analizi ve
Strateji Belgesine Dayanması
 İyi bir izleme ve değerlendirme sisteminin olması
 Profesyonel yönetim sistemine dayanması
 Bölgede sosyal sermayenin düşük olması
Zayıf Yönler  Bölgede mevcutta başarı sağlamış örneklerin az
olması
 Erzurum ve Hinterlandı içinde istekli hedef kitlenin
olması
Fırsatlar
 Mevcut birlik ve kooperatiflerde büyük bir eksikliğin
olması
 Destekleme bütçeleri ile ilgili kesintilerin yapılması
 Gerekli olan profesyonel iş gücünün bulunamaması
Tehditler
 Kırmızı et sektöründe fiyat dalgalanmasının ve
ithalatın devam etmesi
Modelin uygulanması için hazırlanması gerekenler:
-Başvuru Rehberi: Eylem/Hedef Niteliği
-Değerlendirme Kriterleri El Kitapçığı
-İzleme/değerlendirme rehberi
-Yazılım: proje başvuru ve izleme için
-Cezai Müeyyideler
Asil – vekil işbirliği ve proje bazlı işbirliği modelleri prensipte bir birine çok benzeyen iki
modeldir. İkisi arasındaki en önemli fark; asil – vekil işbirliğinde desteklenecek örgüt/ler
destekleyici kuruluş tarafından belli kriterlere göre seçilirken, proje bazlı işbirliği modelinde
20
üretici örgüt/lerinin bu destekten yararlanabilmesi için proje hazırlaması gerekmektedir. Eğer
hinterland genelinden proje ile başvuracak bir üretici örgütü çıkmaz ya da projeler komisyon
tarafından yeterli bulunmazsa asil – vekil işbirliği modelinin uygulanması söz konusu
olacaktır.
21
MODEL III. Ortak Pazarlama Ajansı
Sözleşmeli ilişkilere dayalı işbirliği modelinde süreç pazar odaklı olarak başlamaktadır ve her
bir kritik süreç sözleşmeler yolu ile daha güvenilir bir hale getirilmeye çalışılmaktadır.
Modelin temeli üretici ve alıcılar arasındaki zinciri en kısa ve en güvenli hale getirmektir.
Burada alıcıların ve üreticilerin beklentilerinin bilinmesi ve karşılanması temel hareket
noktasıdır. Üreticiler daimi pazarlar, ödeme garantisi ve ucuz girdi beklentisi içerisindeyken,
alıcılar da arzın sürekliliği, kalitenin standart olması ve teslimatın zamanında ve yerinde
yapılması gibi isteklere sahiptir.
Üreticilerin Beklentileri Alıcıların Beklentileri

 Sürekli pazar  Sürekli arz
 Ödeme garantisi  Standart kalite
 Ucuz girdi  Teslim garantisi
Modelin Basamakları;
1. Adım: Alıcıların ve Alıcı Talebinin Belirlenmesi
Alıcıların belirlenmesi aşamasında pazar risklerini dağıtmak ve aynı zamanda bir

hayvandan elde edilecek etin her bölümünün değerlendirilebileceği bir alıcı portföyü
oluşturmak gerekmektedir. Muhtemel alıcılar;
 Restoran / Lokanta
 Catering / Hazır Yemek Fabrikası
 Otel
 Kasap
 Süpermarketler
Alıcılar ile sözleşme yapılması esastır. Ancak öncelikle her bir alıcı hakkında bilinmesi
gereken bazı bilgiler bulunmaktadır. Bunlar;
 Miktar olarak ayda ne kadar et talep ettiği
 Etin hangi kısımlarından ne kadar almak istediği
 Kalite kriterleri
 Teslim aralıkları ve şartları
 Ödeme şartları
22
 Alıcının ticari sicili
Alıcılardan elde edilen et miktarı ve etin hangi kısmından ne kadar istedikleri gibi
verilerden yola çıkılarak pazara arz edilecek aylık ve yıllık et miktarı ile bu miktar etin kaç
baş hayvandan elde edileceği hesaplanmalıdır. Aylık sevk edilecek et miktarı ve aylık
kesime gönderilecek hayvan sayısının doğru tespit edilmesi önemlidir.
Bu aşamanın en kritik noktalarından bir tanesi fiyat pazarlığıdır. Fiyatın ne süre ile ve ne
şekilde tespit edileceği belirlenmelidir.
Pazar ile entegrasyon modelin esasını teşkil ettiği için, pazardaki alıcılar ile yapılacak
anlaşmalar sözleşme ile güvence altına alınmalıdır.
2. Adım: Sistemde Yer Alacak Besi İşletmelerinin Belirlenmesi
Alıcılar ile anlaşma yapacak besi işletmelerinin belirlenmesi önemlidir. Başlangıç için
modelde az sayıda besi işletmesinin bulunması tercih edilmelidir. Talep durumuna ve
işletmelerin kapasitesine göre değişmekle birlikte ilk aşamada 20 besi işletmesi ideal
olarak düşünülmektedir. Bunun en önemli nedeni besi işletmeleri arasındaki
koordinasyonu daha etkin kılmak ve daha küçük bir grubu yönetmenin daha kolay
olmasıdır. İlk denemelerin başarıya ulaşması, modellerin yaygınlaşması açısından
önemlidir.
3. Adım: Besi Materyali Temin Edilecek Damızlık İşletmelerin Belirlenmesi
Besi materyalinin en temel tedarik kaynağı damızlık işletmelerde üretilen erkek

buzağılardır. Bu nedenle damızlık işletmeler kırmızı et sektörünün önemli bir girdi
tedarikçisi konumundadır. Kırmızı et üretim maliyetlerinin en önemli kısmını (%55) canlı
materyal oluşturmaktadır. Canlı materyalin zamanında teslimi besi süresi de dikkate
alındığında, pazara zamanında istenen kalite ve miktardaki eti sunmak açısından kritik bir
öneme sahiptir. Her şeyden önce hayvanın belli bir canlı ağırlığa ulaşması gerekmektedir.
Bu nedenle pazarın talebinden başlayarak, bu talebi karşılayacak hayvan sayısının belli
bir canlı ağırlığa ulaşması için geçirecekleri zaman da dikkate alınarak belirlenmesi ve bu
şekilde canlı materyal teminine gidilmesi gerekmektedir. Canlı materyal temininin modelin
güvenli bir şekilde hayata geçmesi açısından kritik bir öneme sahip olması nedeniyle
mutlaka sözleşmeli ilişkiler ile güvence altına alınması gerekmektedir.
4. Adım: Damızlık İşletmeler İle Besici İşletmelerin Eşleştirilmesi
23
Belirlenen besi işletmeleri ile bu işletmelere canlı materyal temin edecek damızlık
işletmeler kapasitelerine ve coğrafi yakınlıklarına göre bir birleri ile eşleştirilmelidir. Söz
konusu eşleştirme sözleşmeli ilişkiler ile sağlanacaktır. Burada özellikle coğrafi yakınlığın
seçilmesinin nedeni taşıma maliyetleri, iletişim vb. kolaylıklardır.
24
5. Adım: Kesimhanelerin Belirlenmesi
Pazara sevk edilecek hayvanların kesimi, parçalanması, gerekliyse ambalajlanması ve

pazara nakledilmek üzere depolanması gibi işlemleri yerine getirecek olan kesimhane/ler
ile anlaşma sağlanmalıdır. Bu aşama da sözleşmeli olmalıdır.
6. Adım: Girdi Tedarikçilerinin Belirlenmesi
Yem girdisi, canlı materyalden sonra kırmızı et üretim maliyetlerini etkileyen en önemli
girdilerden biridir. Kırmızı et üretim maliyetinin yaklaşık %40’ını yem giderleri
oluşturmaktadır. Bu nedenle yem girdisinin kaliteli, sürekli ve mümkün olduğunca ucuz
temin edilmesi maliyetler üzerine olumlu bir etki yapacaktır. Bu aşamada güvenilir
tedarikçilerin bulunması ve mümkünse model içerisinde yer alacak olan damızlık ve besi
işletmelerinin ortak tedarik yaparak pazarlık gücü elde etmesi son derece önemlidir.
Girdi tedarikçilerinin belirlenmesi ve çalışılması sürecinde bir “tercih edilen tedarikçi”

listesi hazırlanmalıdır.
Modelde yer almaya istekli olan tüm işletmecilerin;
 İstekli
 İleri görüşlü
 Ticari geçmişi temiz
 Sözleşme yapmaya istekli
olması gerekmektedir.
25
Modelin işler hale getirilmesi için belirlenmesi gerekenler;
 İşlerin organizasyonunu yapacak profesyoneller
 Lojistik
 Cezalar (aşamalı)
 Banka
 Avukat
 İşbirliği kuruluşunun hukuki yapısı
 Çalışma kural ve koşulları (ana sözleşme)
Bu modelin en önemli koşullarından biri başlangıç aşamasında sözleşmeli işbirliği içerisinde

yer alacak işletmelerin tüm hayvan varlığını taahhüt etmeyecek olmasıdır. Öncelikle
işletmeler belli bir hayvan varlığı ile bu sistem içerisinde yer alacak, bu şekilde hem riskini
dağıtmış olacak hem de kendine daha fazla güvenerek sisteme girmeye istekli olacaktır.
MODEL ORTAK PAZARLAMA AJANSI (OPA)
Özel İşletmeler, Üretici Örgütleri, Ortak Pazarlama
Hukuki Statü
Hedefler
Ajansı (OPA)
 Yeni alıcılar bulmak
 Pazarlama etkinliğini arttırmak
 Kısa
 Aracıları bertaraf etmek
 Üretici gelirini artırmak
 Orta  Sistemde yer alan işletme sayısını artırmak
 Yeni pazarlar bulmak
26
 Üretimi artırmak
 Alt yapı sorunlarını gidermek
 Üretimi artırmak
 Uzun
 Daimi pazarlar yaratmak
 Markalaşmak
Burada tüm pazarlama çalışmalarını organize edecek
bir organizasyona ihtiyaç bulunmaktadır. Bu yapı için
Organizasyon Yapısı
A.Ş. olarak kurulacak bir Ortak Pazarlama Ajansı (OPA)
kurulması önerilmektedir.
Üretici örgütleri dâhil olmak üzere sistemde yer alacak
tüm işletmeler kendi hukuki statülerini koruyacaktır. Her
Üyelik Sistemi bir üretici örgütünün kendi üyelik sistemi ve kuralları
aynen geçerlidir. Ancak, söz konusu şirket ve örgütler
kurulacak olan bir OPA’ya ortak olacaklardır.
Bu modelin kurulumunda yatırım maliyetleri çok yüksek
Yatırım Maliyeti değildir. OPA kurulması için ofis, binek araç, bilgisayar,
yazıcı vb. ofis ekipmanları gerekmektedir.
Bu modelde paydaşlarla ilişkiler genel olarak ticari
ilişkiler ile sınırlıdır. Girdi tedarikçileri, lojistik hizmeti
veren kuruluşlar zincirin önemli aktörlerindendir.
Modelde sözleşmeli olarak çalışacak olan tüm
paydaşların ilişkilerini düzenleyecek olan kurum OPA
olacaktır.
Bu modelde her yıl alıcılar ile yapılacak olan
sözleşmelere dayalı olarak belli karlılık ve satış
hedefleri konulacaktır. Her yıl bu hedeflere ulaşılıp
ulaşılamadığı nedenleri ile birlikte tespit edilecek,
İzleme – Değerlendirme Sistemi
gereken durumlarda tedbirler alınacaktır. OPA’nın kısa,
orta ve uzun vadeli stratejik planlar yapması ve her yıl
bu planlar ile ortaya konan hedeflere ulaşılıp
ulaşılmadığı da izlenecektir.
OPA’nın kurulması 6 aylık bir süreçte
tamamlanabilecektir. Diğer 6 aylık dönemde her bir
paydaş arasındaki sözleşmelerin düzenlenmesi ile ilgili
Zaman Planı çalışmalar yapılacaktır. İkinci yıl alıcıların belirlenmesi
için pazar araştırmaları tamamlanacak ve ilgili tüm
taraflar arasında sözleşmeler imzalanarak çalışmaya
başlanılacaktır.
Bu modelde küçük bir grup hedef alınmaktadır. Modelin
Hedef Kitlenin Büyüklüğü
başlangıçtaki uygulaması sınırlıdır.
Modelin başarılı bir şekilde hayata geçmesi durumunda
yaygınlaşması ve diğer işletmelerin de sisteme
katılması beklenmektedir. Pazar ve ödeme garantisinin
başarılı bir şekilde yerine getirilmesi durumunda
sisteme girmek isteyen çok sayıda işletme/örgüt olması
mümkündür.
27
Model kuruluş yılını takiben hemen uygulamaya
Modelin Hayata Geçme Süresi geçebilir. 2. yıldan itibaren aktif ticari ilişkiler
başlayabilir.
Sözleşmeye dayalı bu modelde temel amaç güvenilir
Modelin Etkilerinin Ortaya Çıkma
ticari işlemler olduğu için uygulamanın etkileri birkaç ay
Süresi
gibi çok kısa bir süre içerisinde ortaya çıkacaktır.
Ticari sicili temiz, çalışmaya istekli ve iş ahlakı olan bir
grup ile çalışmaya başlanması durumunda
Modelin Uygulama Zorluk Düzeyi uygulamadaki tek zorluk alıcıların tespiti ve onları
sözleşme yapmaya ikna etmek olacaktır. Başlangıç
aşamasında karşılıklı güveni tesis etmek zordur.
Bu model doğrudan üretici gelirini artırmaya yönelik
olarak tasarlanmıştır. Sadece gelir artırmakla kalmayıp,
aynı zamanda ödemelerin alınmasını garanti altına
Modelin Üretici Gelirine Etkisi alarak, geliri de bir anlamda sürekli kılmak
hedeflenmektedir. Daimi pazarlar ve sözleşmeli ilişkiler
ile yapılacak ticari faaliyetler doğrudan üretici gelirine
etki edecektir.
Model ile ortaya konulan sözleşmeli ticari ilişkilerin
Modelin Sektöre Etkisi başarıya kavuşması durumunda sektörde üretimi ve
kaliteyi artırıcı bir etki yapacaktır.
Model kapsamında çalışan işletmelerin sayısının
artması ile birlikte bölge genelinde üretim artışı olacağı
Modelin Bölgesel Rekabetçilik
gibi, alıcı talebine yönelik ürünlerin üretiminde ve
Üzerine Etkisi
teslimatında belli bir profesyonellik düzeyi
yakalanacaktır.
OPA kurulumu ve işletmelerin organizasyonu yüksek
düzeyde fon gerektirmediği gibi, model ticari işlemlere
Modelin Kaynak Kullanım Etkinliği dayalı olduğu için başarılı olması durumunda kendi
kendine yeterli fonu yaratacaktır. Başarısızlık
durumunda da devam etmeyecektir.
 Pazarlama çalışmaları temelinde kurulmuş bir model
olduğu için gelir yaratıcı etkisi vardır.
Güçlü Yönler  Gelirin garanti altına alınması mümkündür
 Başarı durumunda sistemin yaygınlaşması çok hızlı
olacaktır.
 Fiyatların değişken olması, fiyat dalgalanmalarının
önüne geçilememesi
Zayıf Yönler  Sözleşme fiyatı belirlemenin zor olması
 Sözleşmelerin hukuken bağlayıcı olması ve olumsuz
bir durumda hukuki işlem yoluna gidilmesi
 Pazarın ve alıcıların belli olması ve ödemelerin
garanti altına alınması üretim artışını teşvik edecektir.
Fırsatlar
 Pazar isteklerini karşılamak için kalitenin geliştirilmesi
gerekecektir.
Tehditler  Alıcıların ya da sözleşmeye taraf olanlardan herhangi
birinin sözleşme koşullarına aykırı davranması
 Pazarın istediği miktar ve kalitenin sağlanamaması
 Fiyatların çok istikrarsız olması
28
 OPA lar sektörün rekabet eksikliklerine kısa yoldan
gidermek için kurulan ticari amaçlı yapılardır.
Firmaların bireysel rekabet güçlerine geliştirmeye
odaklanmaz nitelikli alt tedarikçiye dönüştürür.
Dolayısıyla ilerleyen süreçlerde firmaların varlığı OPA
ların varlığına bağımlı hale gelir.
Sözleşmeli ilişkiler modelinde, sistemi organize etmek üzere kurulacak olan şirket ya da
OPA’nın kuruluş masrafları ile kârlı bir şekilde işleyeceği zamana kadarki işletme masrafları
desteklenecektir. Ancak bu destekleme şirket/OPA kuruluşlarından itibaren 3.yılında da kâra
geçmezse kesilecektir. Modelde pazarlama faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak
üzere önerilen yapılardan biri de Ortak Pazarlama Ajansları (OPA)’lardır. Ortak Pazarlama
Ajansları (OPA) 1920’li yıllarda Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) ortaya çıkmış kurumsal
bir yapıdır. OPA’lar da ABD’de faaliyet gösteren küçük ölçekli üretici kooperatiflerinin
pazarlama aşamasında karşılaştıkları sorunları çözmek amacıyla kurulmuştur.
OPA’lara benzer bir diğer yapı da SICA’lardır. SICA’lar (Société d’interet Collectif Agricole)
Fransa’da kurulmuş olan tarımsal konularda hizmet veren özel şirketlerdir. Diğer özel
şirketlerden farkı aynı OPA’larda olduğu gibi üyelerinin özellikle tarımsal kooperatiflerden
oluşmasıdır. SICA’larda, SICA’nın çalışma kapsamına giren ürün ya da ürün grupları için ilgili
kooperatif, üretici, aracı, toptancı, ihracatçı, nakliyeci vb. tüm paydaşlar bir araya gelerek bir
şirket kurmaktadır. SICA’larda tam bir kolektif çalışma söz konusudur. Bazı SICA’ların üyeleri
arasında sivil toplum kuruluşları ya da araştırma kuruluşları da olabilmektedir. Fransa
hükümeti SICA’lara özel yasal düzenlemeler yapmaktadır.
Bir OPA’nın amacı; OPA’ya üye olan kooperatiflerin üretmiş oldukları ürünleri pazarlamak,
pazarlama programlarını üyeleri adına geliştirmek, pazarlama altyapısını güçlendirmek ve
pazarlama risklerini en aza indirmektir.
Bir OPA kooperatiflerin belirli bir payla ortaklığı ile kurulabileceği gibi, bağımsız bir STK
tarafından kurularak, kooperatifleri üye yapmak suretiyle de çalışabilmektedir. OPA’yı kuran
ya da üyesi olan organizasyonlar, işletme olarak bağımsızlıklarını tam anlamıyla
korumaktadırlar. Ancak, belli bir miktar ürünlerini OPA aracılığıyla pazarlayacaklarını taahhüt
etmektedirler. Bütün işlemler ortak bir pazarlama anlaşması çerçevesinde yürütülmektedir.
OPA kooperatiflerin federatif bir şekilde organize olmuş bir halidir ve tarımsal üreticiler
doğrudan OPA’nın üyesi değildir. OPA’ların üyeleri birden fazla sayıdaki küçük ve orta ölçekli
kooperatiflerdir. OPA’ları diğer kooperatif üst birliklerinden ayıran en önemli özelliklerinden
biri daha az yatırıma ve daha az varlığa ihtiyaç göstermesidir. Diğer bir ifade ile OPA’lar
genellikle insan sermayesine ihtiyaç duyan ve pazarlamanın beynini oluşturan birimlerdir.
29
OPA’ları profesyonel şirketlerin pazarlama bölümü gibi çalışan birimlere benzetmek
mümkündür.
OPA’lar bir anlamda birden fazla üretici örgütünün bir araya gelerek, kendileri namlarına
pazarlama hizmetlerini yürütmesi için yetki verdikleri kurumlardır. Burada asiller üretici
örgütleri vekil ise OPA olmaktadır. OPA’lar birim kooperatiflerin tek başlarına yapamadıkları
ya da yapmakta yetersiz kaldıkları pazarlama faaliyetlerini bu kooperatifler adına üstlenmekte
ve yerine getirmektedir. OPA’lar ile çalışacak olan üretici organizasyonları sistemin asıl
üyeleridir (sahipleridir). Bu organizasyonlara üye olan üreticiler/imalatçılar da doğal olarak
OPA’nın üyesi sıfatı taşımaktadır. Her bir üye üretmiş oldukları ürünler ile OPA aracılığıyla
pazarlama çalışmalarına katılmaktadır. Bu nedenle OPA’lar çoklu asillerden oluşan bir
gruptur. Özetle; OPA’lar bir grup kooperatif ya da birliğin pazarlama faaliyetlerini yürüten
profesyonel bir idari oluşumdur.
OPA’lar tam anlamıyla ticari anlayış ile çalışacakları ve çok ortaklı olacakları için sermaye
şirketi yapısında kurulmaları gerekmektedir. OPA’ların kuruluşunda Limited Şirket ya da
Anonim Şirket şeklinde yapılanma alternatifleri bulunmaktadır. Ancak, Anonim şirketlerin
hisse devri, kararların alınması ve yönetim konularında daha esnek oldukları
düşünüldüğünde OPA gibi organizasyonlar arası bir yapının A.Ş. olarak kurulmasının daha
uygun olacağı görülmektedir. Limited şirketler genellikle aile işletmeleri tarzındaki
yapılanmalarda tercih edilen, karar alma ve hisse devri konularında anonim şirketlere göre
daha fazla kuralla yönetilen şirket tiplerindendir. Özellikle OPA gibi hisse hareketlerinin fazla
olması beklenen oluşumlarda anonim şirketlerin tercih edilmesi gerekmektedir. Ayrıca limited
şirketlerin ortakları kamu borçlarına karşı tüm mal varlıkları ile sorumluyken, anonim
şirketlerdeki ortaklar sadece şirkete koydukları sermaye kadar sorumludurlar. Anonim
şirketlerde halka arz yoluyla ilerleyen dönemlerde sermaye artırımına gitmek de mümkündür.
Dünya genelindeki örnekler de incelendiğinde OPA’ların genel olarak Anonim şirket
statüsünde kurulduğu görülmektedir (DOĞAKA, 2017).
30
MODEL IV. Bilimsel Araştırma – Eğitim İşbirliği
Bilimsel Araştırma - Eğitim İşbirliği Modelinin temelinde “Üçlü Sarmal” yapısı olup Üniversite,
T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Araştırma Enstitüleri, STK’lar ve Özel Sektör
(Sanayi) gibi tarafların bir araya getirilmesi planlanmaktadır.
Kırmızı et sektöründe yer alan paydaşların karşılaştığı temel sorunlara yönelik çözüm
önerilerinin geliştirilebilmesi için teorik ve pratik bilgiden yararlanılması dolayısıyla üniversite-
özel sektör işbirliğinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bunun ortamını yaratabilmek için
hükümet/devlet eliyle önlemlerin alınması, izleme ve denetleme mekanizmasının
oluşturulması ve işbirliğini teşvike yönelik finansal destek programlarını yürürlüğe konulması
ihtiyacı bulunmaktadır.
Bu modelin görevi; akademik girişimcilik, kamu-üniversite-özel sektör araştırma işbirliği,

tesislerin ortak kullanımı gibi dinamik üçlü ilişkilerin olduğu iletişim ağını (network)
oluşturmak, kırmızı et sektörü için öncelikli Ar-Ge konu başlıklarını belirlemek, araştırmaya
tahsis edilecek bütçeyi yönetmek ve eğitim faaliyetleriyle sektördeki bilgi birikimini artırıp
farkındalık oluşturmaktır.
Üniversite-sanayi işbirliği, AR-GE olanaklarının artırılması ve bu amaçla üniversitenin insan

gücü ile araç-gereç olanaklarından yararlanılması, akabinde özel sektörün ileri teknoloji
alanlarında üniversite ile birlikte ortak araştırmalara girişerek, sanayiinin deneyimlerinden ve
birikimlerinden üniversitenin yararlanmasını sağlamak olarak tanımlanabilir. Başka bir
ifadeyle bu işbirliği, üniversitedeki mevcut bilgi potansiyeli, yetişmiş insan gücü ile özel
sektörün deneyim ve finansman gücünün bir sistem bütünlüğünde bilimsel, teknolojik,
ekonomik ve eğitsel etkinlikleri gerçekleştirmeyi amaçlayan bir mekanizmadır.
Bu model ile birlikte;
 AR-GE harcamaları ve yatırımlarının tekrarlanmasına engel olunması,
 Kaynakların etkin kullanılması,
 Özel sektörün üniversitenin laboratuvar, fikir ve konseptlerine katılımın sağlanması,
 Üniversitede üretilen fikirlerin ticarileştirilmesine yardımcı olunması,
 Üç sarmal içinde köprü kurup malzeme, insan kaynağının seçimi, fiziki ve fikri
eksikliklerin giderilmesi, Sektördeki paydaşlar arasında iletişim ağının güçlendirilmesi,
 Bilgi üretilip hızlı ticarileştirmeyle toplumun geniş bir kesimine yayılması,
31
 Toplumun, bilim ve teknolojinin önemi hakkında daha bilinçli olması,
 İnovasyonun toplumun daha geniş bir kesimine yayınımını ve pazarda daha çok
kabul görmesini
hedeflenmektedir.
Model için ayrılacak fonlar ile birlikte bölgedeki kırmızı et sektörünün rekabet edebilirliğini
artırabilecek ve yüksek faydayı yaratabilecek araştırma alanların belirlenmesi, devletin
politikası ve sektörün öncelikli sorunları dikkate alınarak şekillenecektir. Bu noktada, hedef
araştırma alanlarının yüksek fayda potansiyeline sahip olandan başlanarak desteklenmesi
önemlidir.
Org
anizasyonun gerçekleştirdiği araştırma projelerinin çıktılarının paylaşılması, farkındalığın
oluşturulması ve paydaşların eğitim ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için sabit ve gezici eğitim
merkezlerinin oluşturulması önemlidir.
Modelin finansmanı; organizasyona üye olan özel sektör tarafından ödenen katkı payları,
hibeler ve yurtiçi ve yurtdışı Ar-Ge fonları, GTHB tarafından sağlanacak fonlar, patent gelirleri
yoluyla finanse edilir. İşbirliği kapsamında gerçekleştirilecek projelerin finansmanı için
başvuru sahipleri (STK, özel sektör + bireysel başvurular) desteklere (BAP, TÜBİTAK,
SANTEZ vb.) kendi başına başvuru yapabilecektir. Bununla birlikte, Uygulama ve Araştırma
Merkezi tarafından doğrudan denetimi yapılabilecek hususlarda GTHB tarafından destek
verilmesi gerekmektedir. Bunlar; altyapının gerektirdiği destekler olabileceği gibi teşvik olarak
32
akademisyenleri motive edici hususlar ve UYGAR’ın yönetimine, kurumsal yapısına verilecek
desteklerdir.
Atatürk Üniversitesi UYGAR (Uygulama ve Araştırma Merkezi) üzerinden modelin uygulamaya

başlanması
Mevcut düzen dikkate alınarak Atatürk üniversitesi UYGAR üzerinden model işletilecektir. Mevcut
UYGAR için belirlenen mevzuattan amaç ve kapsam alınarak ek bir yönetmelik çıkartılacak.
Sektör ihtiyaçlarının belirlenmesi
Sektör ihtiyaçları belirlenirken; projenin strateji raporu, STK tarafından hazırlanacak ihtiyaç analizleri,
özel sektör + bireysel başvurular (üretici, özel işletmeler, şirketler vs. üretici örgütleri (10 üretici))
başvurular dikkate alınacak.
UYGAR tarafından projelendirilecek konu seçiminin yapılması ve uzman atanması
Konu seçimi ve uzman ataması yapılırken gerekiyorsa üniversite dışı uzmanlardan yararlanmak adına
ilgili kurum ve kuruluşlar ile protokeller imzalanacaktır.
Projenin hazırlanması
Projenin hazırlanması UYGAR tarafından gerçekleştirilecektir. Projenin hayata geçirilmesi

aşamasında gerekli olabilecek alet-ekipman var ise bunları tedarik edebilecek kurum/kuruluşlar ile
protokoller imzalanacaktır.
Proje değerlendirme komitesi /komisyon oluşturma
5 üyeli proje değelendirme komisyonu oluşturulacaktır.
Komisyon tarafından projelerin değerlendirilmesi, destekleneceklerin Seçilmesi
Proje değerlendirme komisyonu tarafından belirlenmiş kriterlere göre projeler değerlendirilip

desteklenecek olanlar oy çokluğuyla seçilecektir.
Proje desteklerine başvurulması
Altyapı, teşvik (akademik) ve kurumsal destekleme başlıklarında GTHB, UYGAR'a doğrudan destek
sağlayacaktır.
Projelerin hayata geçirilmesi
Proje Değerlendirme Komitesi/Komisyonu 5 üyeden oluşacak olup üyelerin dağılımı

aşağıdaki şekilde paylaşılmıştır. Üniversiteler temsil edecek olan üyeler Veterinerlik ve
Ziraat Fakülteleri olan üniversitelerden katılım sağlayacak olup bu 2 üyenin her yıl
dönüşümlü olarak farklı üniversitelerden katılım sağlayacaktır. Benzer şekilde” Kooperatif,
Birlik ya da Üretici Örgütü ”nü temsil edecek üye de her yıl dönüşümlü olarak katılım
sağlayacaktır. Bu komisyon üyesinin temsil ettiği kurum/kuruluşun negatif bilançosu
olmayan hayatta kalabilen başarılı bir örneği temsil etmesi gerekmektedir.
33
d
lk
,B
f
p
o
K
t
ü
g
iÖ
cğ
n
ım
ti
e
r
Ü
a
y
P
A
D
İsT
(G
)v
M
E1
2
Proje çıktılarının ve Ar-Genin yaygınlaştırılmasında bilgilendirme, eğitim faaliyetleri ve

demonstrasyon uygulamasından yararlanılacaktır. Projenin çıktısına göre ilgili faaliyet türü
seçilip uygulanacaktır.
MODEL BİLİMSEL ARAŞTIRMA – EĞİTİM İŞBİRLİĞİ

Hukuki Statü Atatürk Uygulama Araştırma Merkezi Yönetmeliğine
Yükseköğretim Kanunu 2547 sayılı yasa (UYGAR)
 Kısa  Kımızı et sektörü rekabet gücünü artırmak için
tasarlanmış yenilikçi projelerin desteklenmesi
 Endüstride bilginin yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi
 Sektördeki paydaşlara (Özellikle ihtiyaç görülen
geçimlik işletmelere yönelik) eğitim faaliyetlerinin
gerçekleştirilmesi
 Orta  Merkezin sektörün tüm paydaşlarının herhangi bir

sorun olduğu zaman ilk başvurulacak bilgi kaynağı
Hedefler
haline gelmesinin sağlanması

 Uzun  Kırmızı et sektöründe gıda güvenliğinin sağlanması
ve kalitenin artırılması
 Hayvan sağlığının bütünlüğünün ve standartlarının
sağlanması
 Araştırma çıktılarının iyi üretim uygulamaları, sanayi
ve hükümet politikaları ve standartlarının
geliştirilmesinde kullanılmasının sağlanması
 Gelecek dönemlerde sadece Erzurum hinterlandının
değil tüm Türkiye’nin kırmızı et sektörü için önemli bir
Ar-Ge ve eğitim merkezi olmasının sağlanması
Organizasyon Yapısı Üçlü sarmal yapı; Devlet – Üniversite – Özel Sektör ve
34
STK’ların işbirliği
Üyelik Sistemi Belli bir üyelik sistemi yoktur. Karşılıklı ilişkiler
protokoller aracılığıyla yürütülecektir.
Yatırım Maliyeti Organizasyon bünyesinde kurulacak sabit ve gezici
eğitim merkezlerinin maliyeti
Laboratuvar, araç-gereç donanım gibi maliyetlerin
üniversite bünyesindeki ekipmanların kullanılarak
tedarik edilmesi
İşletme Maliyeti İşletme maliyetini personel giderleri oluşturmaktadır.
(İcra direktörü, bilim direktörü, iletişim direktörü, bilim
ve yayım koordinatörü, mali işler koordinatörü, yönetici
asistanı)
Paydaşlar ile ilişkiler Paydaşlar ile ilişkiler proje bazlıdır. Ar-Ge ve eğitim
projeleri hazırlanması için protokollere başvurulacaktır.
Kırmızı et sektöründe yer alan tüm paydaşlar sistemin
içerisinde yer alabilirler.
İzleme – Değerlendirme Sistemi Eğitim ve proje çalışmalarının izleme ve değerlendirme
çalışmaları ayrı ayrı yapılacaktır. Projelerin izlenmesi
her bir proje / Ar-Ge çalışması için belirlenen bir
akademisyen ve saha tecrübesi olan özel sektör
temsilcisi tarafında yapılacaktır. Eğitim çalışmalarında
ise eğitimin konusuna bağlı olarak eğitim öncesi ve
sonrası durumların karşılaştırılmasına olanak
sağlayacak verilerin toplanması gerekmektedir.
Zaman Planı 1.Yıl: Yasal ve kurumsal altyapının oluşturulması
2.Yıl: Çalışma konularının belirlenmesi ve faaliyetlere
başlanması
Hedef Kitlenin Büyüklüğü Tüm paydaşları hedef alması, eğitim ve yayım
faaliyetlerini de bünyesinde barındırması nedeniyle
hedef kitle oldukça geniştir. Tüm hinterlanda hitap
edebilir.
Yaygınlaştırılabilirlik Bu model ile başarılı olan Uygulama Araştırma
Merkezleri diğer bölgelerde ya da üniversitelerdeki
mevcut yapılara da örnek teşkil edebilecek olup ek
olarak konulacak yönetmelik ve imzalanacak
protokoller ile işbirliği faaliyetleri geliştirilebilecektir.
Modelin Hayata Geçme Süresi Yeni bir yapının kurulmayacak olması sebebiyle hayata
geçme süresi kısadır.
Modelin Etkilerinin Ortaya Çıkma Modelin sektöre doğrudan etkisinin olmaması
Süresi sebebiyle dolaylı etkilerin ortaya çıkması ve bunun
sektöre olan katkısının gözlemlenmesi vakit alacaktır.
Bununla birlikte özellikle Ar-Ge çalışmaları için
ayrılacak zaman ve kazanımların geri dönüşü diğer
faaliyetlere göre daha uzun vakit alabilmektedir.
Modelin Uygulama Zorluk Düzeyi Modelin uygulanması zor olmamakla birlikte,
yönetilmesi ve projeler konusundaki işbirliği süreçleri
zordur.
Modelin Üretici Gelirine Etkisi Başlangıçta gelir yaratma potansiyeli yoktur.
Modelin Sektöre Etkisi Modelin sektöre etki doğrudan olmayıp,
35
gerçekleştirilecek olan çalışmaların çıktıları ile birlikte
yürütülecek olan eğitim faaliyetleri ile birlikte dolaylı
etkiler ortaya çıkacaktır.
Modelin Bölgesel Rekabetçilik Sektörün problemlerinin çözümüne doğrudan
Üzerine Etkisi odaklandığı ve eğitim konusunu da kapsadığı için
sektörü her yönü ile geliştirmeye elverişli bir yapıdır.
Ar&Ge çalışmalarından dolayı inovatif bir yapısı vardır.
Inovasyon faaliyetlerinin olumlu sonuçlanması halinde
bölgenin rekabet gücü ciddi anlamda artacaktır.
Modelin Kaynak Kullanım Yeni bir yapı kurulmayıp, mevcut yapının kullanılması,
Etkinliği araştırmacıların hâlihazırda üniversite kapsamında
bulunması, laboratuvar olanaklarının olması, proje ve
desteklere başvurularak hayata geçirilebilmesi ve
yürütülebilmesinden dolayı etkin bir yöntemdir.
Güçlü Yönler Erzurum Atatürk Üniversitesi gibi bölgede köklü bir
üniversitenin var olması.
Zayıf Yönler Bölgede sosyal sermayenin zayıf olması
Üniversite ve sanayinin beklentiler hususunda
ayrışması (Üniversiteler bilimsel yayın, yeni fikir, tez,
öğrenci yetiştirme arzusu; Sanayinin ise kâr, ticari ürün,
yeni ürün/ proses gibi beklentilerinin olması)
Girişimcilerin ticarileşme ve sürdürülebilirlik
konularında yetersiz olmaları sebebiyle firmaların uzun
ömürlü olmaması
Fırsatlar Üniversiteler ve çatı kuruluşlarınca işbirliği amaçlı
farkındalık yaratma ve kapasite geliştirme çabalarının
giderek yaygınlaşması
Üniversiteler ve kamu otoritelerinin, endüstri ihtiyaçları
odaklı ve sanayiyi de katarak yeni kariyer programları
geliştirmesi
Tehditler Üniversite, kamu ve sanayi arasında iletişim
kanallarının işlevsel olmaması veya doğru
kullanılamaması,
Nitelikli insan kaynağının bölgede durmaması
36
MODEL V. Değer Zinciri Destekleme ve Kümelenme Modeli
Belirli bir faaliyet alanında uzmanlaşmış bir grup firmanın, değer zincirinde yer alan diğer
firmalar ve kurumlarla (kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler gibi) birlikte
oluşturduğu coğrafi yoğunlaşma, “yığın” olarak tanımlanmaktadır. Bu yığınlar arasından,
firmaların rekabet gücünü geliştirmek amacıyla bilinçli bir işbirliği yaratabilen gruplara ise
küme denir.
Kümeyi bir arada tutan unsur yasal bir zorunluluk değil, bu kurumlar arasındaki güven ve
işbirliğidir. Güven ve işbirliği, bu grubun ortak zorluklara göğüs germesini ve ortak fırsatları
değerlendirerek birbirini güçlendirmesini sağlar. Kümenin merkezini özel sektör oluşturur.
Kümedeki diğer aktörler (kamu kurumları, işbirliği kurumları, Ar-Ge ve eğitim kurumları) küme
merkezindeki sektörün gelişmesi için çalışır. Böylece kümede yer alan firmalar, tek başına
hareket eden firmalara göre daha verimli, daha yenilikçi ve dolayısıyla daha rekabetçi
olabilirler.
a. Küme Aktörleri
37
b. Erzurum Kırmızı Et Küme Aktörleri
Eğitim ve Araştırma
Üreticiler Destek Kurumları Kurumları
Üretici Birlikleri Valilik Atatürk Üniversitesi ve Gıda ve

Kooperatifler GTHB ve İl Gıda Tarım Ve Hayvancılık Uygulama ve
Hayvancılık Müdürlüğü Araştırma Merkezi
İşletmeler Erzurum Teknik Üniversitesi
Birlik Üyesi Yetiştiriciler DAP Bölge Kalkınma İdaresi
Başkanlığı Doğu Anadolu Tarımsal
Tedarikçiler Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Belediye
Veteriner Kontrol Ve Araştırma
Borsalar Enstitüsü Müdürlüğü
Ziraat Odası Erzincan Üniversitesi
Sanayi ve Ticaret Odası Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi
KOSGEB Hayvancılık Araştırma Geliştirme
Kalkınma Ajansı ve Uygulama Merkezi
STK Eleşkirt Celal Oruç Hay.
İŞKUR Üret. Yüksekokulu
İlgili Kuruluşlar Ardahan Üniversitesi
Kafkas Üniversitesi, Hayvancılık
Araştırma ve Uygulama Merkezi
Zoonotik Hastalıklar Uygulama
ve Araştırma Merkezi
Artvin Çoruh Üniversitesi
Bayburt Üniversitesi
Bayburt Üniversitesi Gıda Tarım
ve Hayvancılık Uygulama ve
Araştırma Merkezi
Kümelenme, firmaların kendi kazançlarının ve kârlılıklarının önüne geçmez, bunlar için engel
teşkil etmez. Aksine küme içindeki firmalar arasında rekabet devam eder. Ancak ortak
sorunların birlikte aşılmasını ve ortak fırsatların elbirliğiyle daha iyi değerlendirilebilmesini
sağlar. Küme içi rekabet, firmaların sürekli kendilerini yenilemelerini ve küresel rekabetçi
ortama ayak uydurmalarını sağlar.
Literatürde pek çok farklı küme tanımı bulmak mümkündür, ancak bütün tanımların ortak
paydası, “coğrafi yakınlık”, “uzmanlaşma”, “değer zincirindeki farklı aktörler” ve “işbirliği ve
güven ortamı”dır.
38
Şekil 1.41. Türkiye Küme/Potansiyel Küme Haritası
Kaynak: Kümeler için Ortak Rekabet Alanları Stratejisi, Ekonomi Bakanlığı
KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi kapsamında Ekonomi Bakanlığı tarafından 2011 yılında
hazırlanan Türkiye Küme/Potansiyel Küme Haritasında Erzurum ilinden 6 adet küme
işaretlemesi yapılmış olup bunlardan 4 tanesi fikir, 2 tanesi embriyo aşamasında
görünmektedir. Fikir aşamasında görünen Erzurum Et ve Süt Ürünleri Sektörü, gerek bu
proje gerekse bölgede yürütülen diğer projeler kapsamında gerçekleştirilen temel analizler ile
hâlihazırda başlangıç düzeyinde bir kümelenme çalışması haline gelmiştir.
Nitekim “Kırmızı Et Üretim ve İşlenmesinde İşbirliği Süreçleri Analizi Projesi raporunda
inceleyeceğiniz üzere bugün, Erzurum ili büyükbaş hayvan sayısı ülke sıralamasında ikinci,
küçükbaş hayvan sayısında ülke sıralamasında yirminci sıra da yer almaktadır (Türkiye
hayvancılık istatistikleri).
Ayrıca İlin hayvancılık yapan işletme sayılarını incelersek, toplamda 59.237 işletme
mevcuttur. 53.394 işletme büyükbaş hayvan işletmesi olup, 1-5 hayvan barındıran işletme
oranı % 37,38, 50 baş ve altı büyükbaş işletme sayısı oranı % 80,30, 200-499 baş hayvan
varlığı olan işletme oranı binde 4 tür.
Küçükbaş işletme sayısı 5843, 1-24 küçükbaş hayvan barındıran işletme oranı % 23,79, 100
baş ve altı küçükbaş hayvan barındıran işletme oranı % 64,56, 500 baş ve üzeri küçükbaş
hayvan barındıran işletme oranı 1,73 tür.
Örgütlü yapı incelendiğinde ise 1163 Sayılı S.S.Tarımsal Kalkınma Kooperatifi sayısı 103 tür.
Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin 25 tanesi Damızlık ve Besi işletmesi, 14 sulama
kooperatifi, 21 Üretici Birliği ve 3 Yetiştirici Birliği bulunmaktadır. 4631 Sayılı Birlikler
39
Kanununa göre kurulmuş Yetiştirici Birliklerinden Erzurum İli Damızlık Sığır Yetiştiriciler
Birliğinin 2091 üyesi, Erzurum İli Damızlık Koyun-Keçi Yetiştiricileri Birliğinin 12.700 üyesi
bulunmaktadır. Erzurum Bölgesi Hayvancılık Kooperatif Birliğinin 68 kooperatif üyesi
mevcuttur.
5200 sayılı Üretici Birliği bünyesinde 21 Adet Üretici Birliği ve birliğin 4287 üyesi
bulunmaktadır.
Tüm bunlar ile birlikte Türkiye’nin toplam mera alanın %11’ Erzurum ilinde bulunmaktadır.
Erzurum da mera varlığı % 63 tür.
Erzurum ve Hinterlandında bulunan Üniversite ve Araştırma Enstitüleri, Atatürk Üniversitesi

ve Gıda ve Hayvancılık Uygulama ve Araştırma Merkezi, Erzurum Teknik Üniversitesi, Doğu
Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Veteriner Kontrol Ve Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü, Erzincan Üniversitesi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Hayvancılık Araştırma
Geliştirme ve Uygulama Merkezi, Eleşkirt Celal Oruç Hay. Üret. Yüksekokulu, Ardahan
Üniversitesi, Kafkas Üniversitesi, Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Merkezi, Zoonotik
Hastalıklar Uygulama ve Araştırma Merkezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Bayburt Üniversitesi,
Bayburt Üniversitesi Gıda Tarım ve Hayvancılık Uygulama ve Araştırma Merkezi dir. Kırmızı
et eko sistemini tamamlayan kırmızı et hinterlantı ile birlikte Türkiye’nin kırmızı et üretiminde
yüksek bir rekabet avantajına sahiptir.
Bu çerçevede bu proje ve araştırma ile birlikte bölgedeki yığınlaşma anlamlı ilişkiler

kurularak, iş ve güç birliği geliştirilerek bir küme ekosistemi oluşturmak için yeterli şartlara
sahiptir.
40
Tablo 1.269. Kümelerin Gelişim Evreleri
Fikir Aşamasıdaki Başlangıç Gelişmekte Olan

Düzeyindeki Olgun Kümeler
Kümeler (yığın) Kümeler
Kümeler
Aynı sektörde faaliyet Temel analizler Profesyonel tamzamanlı Küme kendi kendini
gösteren bir yıüın (İhtiyaç Analizi, küme finanse edebilmektedir.
mevcuttur. SWOT, Tedarik/Değer yöneticisi/koordinatörü Sürdürülebilirliği
Zinciri Analizi, Pazar çalışmaktadır. kanıtlanmıştır.
Yığın, bölgesel veya
ulusal otoriteler Araştırması vb.) Kümenin tanıtımı Uluslararası
tarafından Küme yönetimi yapılmıştır. platformda sektör
kümelenme çalışması oluşturulmuş ve İleri düzey analizler otoritesi haline
görev tanımları gerçekleştirilmiştir. gelmiştir.
için seçilmiştir.
yapılmıştır. Küme geliştirme projeleri Lobi gücüne sahiptir.
Kümenin marka için alternatif finansman Küme içinde uzmanlık
kaynakları grupları/alt
kimliği kullanılmaktadır. kümelenmeler
oluşturulmuştur. oluşmuştur.
İzleme ve değerlendirme
Küme stratejisi faaliyetleri sürekli olarak
oluşturulmuştur. gerçekleştirilmektedir.
Firmalar kümeye Küme yönetimi ulusal
entegre edilmiştir. düzeyde sektör otoritesi
haline gelmiştir.
Uluslararası bağlantılar
kurulmuştur.
Kaynak: Kümeler için Ortak Rekabet Alanları Stratejisi, Ekonomi Bakanlığı
Erzurum ve Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü işbirliği model önerileri arasında son önerilen
model olan “Kümelenme” diğer önerilen işbirliği modellerini kapsaması ve Türkiye için
başarısı ispatlanmış bir bölgesel kalkınma modeli olması nedeni ile ön plana çıkmaktadır.
Ülkemizde hâlihazırda yaklaşık olarak 33 küme bulunmakta olup, bunun 10 tanesi yeni
kurulan küme, 23 tanesi gelişmekte olan küme statüsündedir. Ayrıca 41 küme girişimi söz
konusu olmaktadır. (Anadolu Kümelenme İşbirliği Platformu 2017)
Bu raporda yer alan diğer destekleme modelleri uygun bir işbirliği ekosistemi ile
desteklenmez ise verim alınamayacağı ortadadır.
Bu çerçevede kümelenme modeli önerilen diğer destek modellerinin önünde bir engel/
alternatif değil ihtiyaca göre her birinin ilgili kesim ve kurumlara uygulanmasını sağlayacak
kapsayıcı ve destekleyici bir modeldir. Model, meradan sofraya kadar kırmızı et üretimini
etkileyen tüm aşamaların ve süreçlerin iyileştirilmesi için paydaşlar tarafından ortak bir
çerçeve plan hazırlanması ve GTHB tarafından verilecek desteklerin bu plan çerçevesinde
hazırlanacak olan projeler üzerinden değerlendirilerek faydalandırılması üzerine kurgulanmış
pilot destek modelidir. Dolayısıyla daha önce önerilen diğer modeller de küme planı
çerçevesinde ihtiyaç – fayda doğrultusunda yeniden değerlendirilerek uygulanabilecektir.
41
DEĞER ZİNCİRİ DESTEKLEME VE
MODEL
KÜMELENME MODELİ
Küme Yönetimi (GTHB, bölgede sektörle ilgili
Hukuki Statü kurum/kuruluşlar ve üniversite tarafından
oluşturulacak yönetişim yapısıdır)
Hedefler
 Sektördeki işbirliği kuruluşlarının kurumsal

kapasitelerini geliştirmek
 Sektördeki işbirliği kuruluşlarının projelendirme
ve proje yönetim kapasitelerini geliştirmek
 Sektördeki işbirliği kuruluşlarının sektörle ilgili
teknik bilgi seviyesini yükseltmek
 Kümenin kurumsal kimliğini oluşturmak ve
 Kısa görünürlüğünü sağlamak
 Küme yönetim sistemini oluşturmak ve çalışır
hale getirmek
 Sektörün kısa, orta ve uzun vadeli eylem planını
hazırlamak
 Sektörün rekabet gücünü artıracak konularda
yürütülecek projeleri geliştirmek için teknik
destek sağlanması
 Sektör firmaları arasındaki işbirliğini artırmak

 Sektör firmalarının yenilikçilik kapasitesini
artırmak
 Sektörün rekabet gücünü artıracak projeleri
yürütmek
 Bölgedeki işbirliği kuruluşlarının sektörün
gelişimi için uygulayacakları projelerde diğer
 Orta
devlet desteklerine ulaşımını sağlamak
 Bölgedeki besicilik ve hayvancılık altyapısını
iyileştirmek
 Eğitim ve danışmanlıklarla kalite ve verimlilik
artışı sağlamak
 Üniversite-kamu-sanayi işbirliğini artırmak
 Kümenin sürdürülebilirliğini sağlamak
 Uzun  Bölgedeki üretimi ve üretim kalitesini artırmak
 Sektörün sürdürülebilir büyümesi için altyapıyı
oluşturmak
 Yenilikçi satış ve pazarlama yöntemleri kullanan
firma sayısını artırmak
 Kırmızı Et ürünlerine dayalı mikro ölçekli yöresel
ürün alt kümeleri oluşturmak ve bunları ulusal
ve uluslararası pazarda markalaştırmak
 Sektördeki nitelikli yatırımları artırmak
 Sektördeki nihai ürünlerin sayısını artırmak
 Sektörde markalaşan firma/birlik sayısının
artırılması
 Sektörün yeni pazarlara girişinin sağlanması
 Erzurum ve hinterlandı Kırmızı et Kümelenmesi
42
çalışmasından elde edilecek bilgi ve deneyimleri
diğer bölgelere aktarmak
Tüm sektörü kapsayan, dinamik bir yönetişim

yapısına sahip olacaktır. Bölgedeki sektörle ilgili
tüm işbirliği kuruluşları (Birlikler, Kooperatifler,
Organizasyon Yapısı
İşletmeler vb) ve destekleyici kuruluşlar (GTHB,
Valilik, Üniversite, Belediye vb) küme yönetimini
teşkil edeceklerdir.
Bölgedeki sektörle ilgili tüm işbirliği kuruluşları
(Birlikler, Kooperatifler, İşletmeler, odalar vb) ve
destekleyici kuruluşlar (GTHB, İl Müdürlüğü, Valilik,
Üyelik Sistemi Üniversite, Belediye vb) küme üyesi olacaklar ve
küme yönetimini teşkil edeceklerdir. Dolayısı ile
işbirliği kuruluşları vasıtası ile üreticiler ve firmaların
tamamı kapsanmış olacaktır.
-Küme yönetişim
-Teknik destek
-Sektörün rekabet gücünün artırılması için
Yatırım Maliyeti
tanımlanan projelerin uygulanması (Projelerin
tanımlanması ve fizibilite çalışmalarının yapılması
ile ortaya çıkacaktır)
İşletme Maliyeti Herhangi bir işletme maliyeti bulunmamaktadır.
Paydaşlarla ilişkilerin en kapsamlı olduğu modeldir.
Sektörde yer alan tüm kurum, kuruluş, örgüt,
işletmeler arasında karşılıklı bir iletişim ve etkileşim
söz konusudur.
Kümelenme desteğinin izleme ve değerlendirmesi,
proje süresince gerçekleştirilecek bir faaliyettir. Bu
amaçla uygulamada faaliyet bazında izleme ve
değerlendirme yapılacaktır. Böylece bir yandan
verilen destekle uygulanan kümelenme
projesindeki aksaklıklara zamanında müdahale
İzleme – Değerlendirme Sistemi
etmek mümkün olacak diğer yandan da faaliyet
bazında yapılan izleme ve değerlendirmelerin
toplandığı veri havuzu sayesinde kümelenme
destek programının genel izleme ve
değerlendirmesi etkili ve kolay bir şekilde
yapılacaktır.
Zaman Planı 1.Yıl:
-Küme yönetişim yapısının oluşturulması
-Bölgedeki kurum ve kuruluşların kapasitelerinin
geliştirilmesi için teknik destek sağlanması
-Projelendirme
-Küme Eylem Planı
-Kümenin kurumsal kimliğinin oluşturulması ve
görünürlüğünün sağlanması
2– 5. Yıl:
- Küme Eylem planında yer alan eylemlerin
43
uygulanması
- İşbirliği kuruluşları ve destekleyici
kurum/kuruluşlar tarafından hazırlanan projelerin
finansmanı ve uygulamaya başlanması
- Uygulanan Projelerin izleme ve değerlendirmesi
5. Yıl:
-Projelerin sonuçlandırılması
-Genel izleme ve değerlendirme faaliyeti
-Elde edilen bilgi ve tecrübenin derlenmesi ve
ulusal paydaşlarla paylaşılması
İl de ve Bölgedeki tüm üretici, firma, işbirliği
kuruluşu ve destekleyici kuruluşları kapsamaktadır.
Elde edilen bilgi ve tecrübenin ulusal ölçekte
Hedef Kitlenin Büyüklüğü
paylaşılacağı düşünüldüğünde hedef kitlenin
içerisine diğer bölgelerdeki işbirliği kuruluşları ve
destekleyici kuruluşlar da girmektedir.
Kümelenme modeli Türkiye’de yaygın olarak
uygulanan ve başarısı kanıtlanmış bir modeldir.
Ancak bu çalışma kapsamında kırmızı et sektörü
alanında kümelenme uygulamasına yönelik
deneyim GTHB aracılığı ile diğer bölgelere de
yayılacaktır.
Söz konusu modelin hayata geçme süresi kısadır.
Bir yıl içerisinde küme kurma aşaması
tamamlanarak, küme geliştirme faaliyetlerine
başlanabilir.
Kümelenmenin olumlu etkileri küme faaliyetlerine
Modelin Etkilerinin Ortaya Çıkma bağlı olarak farklı sürelerde ortaya çıkacaktır. Kısa
Süresi vadede etki yaratacak faaliyetlerin de bulunması
nedeni ile yüksek motivasyon sağlayacaktır.
Kümelenme konusunda Türkiye hatırı sayılır bilgi
ve tecrübeye sahiptir. Kümelenme uygulamaları
Modelin Uygulama Zorluk Düzeyi
konusunda oldukça fazla sayıda yetişmiş uzman
mevcuttur.
Pazarı geliştirme, maliyetleri düşürme, verimliliği ve
kaliteyi artırma, işbirliği, yenilikçi pazarlama ve satış
Modelin Üretici Gelirine Etkisi yöntemleri, nihai ve yöresel ürünlerle katma değeri
artırma vb faaliyetler söz konusu olacağından
üretici gelirine olumlu bir etki beklenmektedir.
Üretim artışı
Gelir artışı
Kalite artışı
Markalaşma
Modelin Sektöre Etkisi Kurumsallaşma
Ulusallaşma
Uluslararasılaşma
Yenilikçi ve katma değerli ürünler
Artan İşbirliği
Modelin Bölgesel Rekabetçilik Kümelenme sektörün ulusal ve uluslararası rekabet
44
gücünü sürdürülebilir şekilde artıran bir bölgesel
Üzerine Etkisi
kalkınma modelidir.
Kümelenme faaliyetleri ile ihtiyaçların daha sağlıklı
belirlenmesini, kamu desteklerinin daha etkili ve
verimli biçimde uygulanmasını sağlar. Sürekli
Modelin Kaynak Kullanım Etkinliği
izleme ve değerlendirme ile başarısız projeler
durdurulacağı için kaynak kullanım etkinliği
yüksektir.
 Bölgede gelişmeye açık ve bu yönden destek
bekleyen üretici örgütlerinin bulunması
Güçlü Yönler  Bölgede üretimin geliştirilmesi için yeterli
potansiyelin bulunması
 Modelin uygulamaya geçmesinin kolay olması
 Bölgenin kümelenme konusundaki farkındalık ve
bilgi birikimlerinin az olması
Zayıf Yönler
 Bölgede işletmeler/kuruluşlar/örgütler arasında
bir işbirliği kültürünün bulunmaması
 Kırmızı et sektörünün sürekli ihtiyaç duyulan ve
gelişmesi için desteklenen bir sektör olması
Fırsatlar  Türkiye’nin kümelenme konusunda uluslararası
düzeyde başarı hikâyelerine sahip olması ve
konu ile ilgili yetişmiş insan kaynağı
 Olumsuz ekonomik koşulların ve yanlış tarım
politikalarının işletmeleri üretimden
Tehditler
uzaklaştırması
 Küme yönetiminin zayıf olması durumu
45
Şekil 1.42. Erzurum Kırmızı Et Sektörü Ekosistemi ve Kümelenme Potansiyeli
46

Kırmızı Et Rapor Tüm Detaylarıyla PDF PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kırmızı Et Rapor Tüm Detaylarıyla PDF PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜBİTAK TÜRKİYE SANAYİ SEVK VE İDARE ENSTİTÜSÜ

TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

KIRMIZI ET ÜRETİM VE İŞLENMESİNDE

GTHB Proje Ekibi TÜSSİDE Proje Ekibi Proje Koordinatörü

Tahsin TÜFEKÇİ Barış CARIKÇI Tülin TEKER

 Yurtdışı İyi Uygulama Örnekleri

Uluslararası Canlı Hayvan ve Kırmızı Et Ticareti Raporu

Bölüm 1: Yurtiçi İyi Uygulama Örnekleri Raporu

Bölüm 2: Yurtdışı İyi Uygulama Örnekleri Raporu

Bölüm 3: Uluslararası Canlı Hayvan ve Kırmızı Et Ticareti

Bölüm 4: Türkiye ve Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü Arzı

Bölüm 5: Ulusal, Bölgesel Politikalar ve Stratejiler

Bölüm 6: Hayvancılık Sektörü İle İlgili Mevzuat ve Yasal Altyapı

Bölüm 7: Hayvancılık ile İlgili Destekler

Bölüm 8: Gelecek Öngörüleri

Bölüm 9: Yağış ve Topoğrafya

Bölüm 10: Tarım Alanlarının Değerlendirilmesi

Bölüm 11:Yemlerin Sınıflandırılması ve Yem Bitkileri Üretimi

Bölüm 12: Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Irkları, Yaş ve Cinsiyete Göre

Bölüm 13: Ulusal Fiyatlar

Bölüm 14: Sektör Paydaşları ve Faaliyetleri

Bölüm 15: Birlikler, Kooperatifler ve Hayvan Pazarları

Bölüm 16: İşletme Profili

Bölüm 18: Erzurum İli ve Hinterlandı Belirlenmesi ve Üç Yıldız Analizi

Bölüm 19: Değer Zinciri

Bölüm 20: SWOT, Rekabetçilik Analizi

Bölüm 21: Karşılaştırmalı Rekabetçilik

Bölüm 22: İhtiyaç Analizi

Bölüm 24: Erzurum Hinterlandı Kırmızı Et Sektörü İşbirliği Model Önerileri

Ülkemizin toplumun besin güvenliğini sağlamak, sanayisinin gelişen ihtiyaçlarını karşılamak,

Raporda öncelikle yurtiçi ve yurtdışı başarılı işbirliği örneklerinin analizine değinilmiştir.

Başarılı uygulama örneklerinin incelenmesinin ardından Kırmızı Et Sektörü Erzurum İli ve

Hinterlandın belirlenmesi çalışmasını takiben ulusal ve bölgesel analiz çalışması da

Gerçekleştirilen rekabetçilik analizinden sonra rekabetçilik faktörleri açısından Erzurum ili ve

Değer Zinciri Destekleme ve Kümelenme Modelinde, paydaşlarla ilişkilerin en kapsamlı

Kırmızı et sektörünün rekabet gücünü artırmak amacıyla tasarlanan kümelenme destek

YURTİÇİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

 Yönetim/ liderlik sorunu

 Karşılıklı fayda sağlama sorunu

İşbirliği yapısının doğru ve sağlam kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için doğru

Ziyaret Edilen İyi

 Hizmet bedellerinden elde ettiği karlarla ve projelerle kooperatif

 Yönetim faaliyetlerinde kurucu üyelerden oluşan Müteşebbis

BADEMLİ gıda güvenliği sertifikalarına sahiptir.

 Projenin temelleri öncelikle GİDEM projesi (girişimcilik

HAVUZU masraflarının ve emeğinin karşılığını alarak, yıllık geçimi için

zaman ihbarda bulunulabilmektedir.

1995 yılında şirket merkezi Bolu'ya alınmıştır.

Beypi A.Ş. etlik piliç üretiminde sözleşmeli yetiştiricilik modelini benimsemiştir.

Bu sistem diğer büyük piliç yetiştiricilerinde bulunmamaktadır.

Sözleşmeli Yetiştirici Nasıl Olunur?

organize etmektedir. Kümes kapasitesine göre hayvan sayısı değişkenlik göstermektedir.

Dezenfektasyon sonrası civcivler kümese gönderilmektedir. Yapılan civciv programı uyarınca

Atık yönetimini yetiştirici üstlenmektedir.

Yetiştiricilik Bedelinin Hesaplanması

Yetiştiricilik bedelinin hesaplanması havuz sistemine dayalı olarak gerçekleştirilmektedir. Bu

Yetiştiricilik Puanı aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır.

YP: Yetiştiricilik Puanı

A: Canlı Ağırlık Toplamı (kg)

B: Kesim Yaşı (gün)

C: Kullanılan Yem (kg)

D: Civciv Giriş Sayısı (adet)

Bu puanın altında veya üstünde olmasına göre yetiştiricinin kazancı belirlenmektedir.