DINASTICKI PERIOD

-Nazivi: istorijski, dinasticki, faraonski

-Maneto podelio na 30 dinastija, kasnije u antici dodata I 31 dinastija
-Apsolutna hronologija: od oko 3100 do 322 pne

RELATIVNA HRONOLOGIJA
-Egiptolozi su u XIX veku usvojili podelu egipatske istorije na nekoliko perioda, koja je docnije
doredjivana
-Danas:
 Arhajski (ranodinasticki ili tiniski)
 Staro carstvo
 Prvi medjuperiod
 Srednje carstvo
 Drugi medjuperiod
 Novo carstvo
 Treci medjuperiod
 Pozno doba
-Egiptoloskim istrazivanjima je danas obuhvaceno I: doba ptolemejske I rimske vlasti nad Egiptom I
recepcija starog Egipta od antike do danas
**Periodi carstva su doba kada je Egipat bio ujedinjen, imao centralnu vlast, dok su medjuperiodi oni u
kojima ne postoji jedinstvena drzava, odnosno podela se u velikoj meri zasniva na politickim
kriterijumima
-Na engleskom se koristi izraz kraljevstvo (kingdom), a na francuskom I nemackom carstvo (empire,
odnosno Reich)

PODELA NA PERIODE
-Rezultati prostekli iz arheoloskih istrazivanja I analiza od -ih godina XX veka pokazuju da se podela
zasnovana na politickim kriterijumima cesto razmimoilazi sa kulturnim I drustvenim promenama koje su
opazene.
-Ti rezultati pokazuju:
 Egipat u nekim trenucima u znatno vecoj meri bio kulturno jedinstven I centralizovano
administriran nego sto se verovalo
 Da su kulturne I politicke promene tekle razlicitom brzinom u razlicitim regionima
 Da je znacaj koji se pridavan pojedinim istorijskim dogadjajima zapravo manji od posledica koji
sui male postepene ekonomske I drustvene promene koje su se postupno odvijale tokom duzih
perioda

STARO CARSTVO
- III-VI dinastija – 2686-2181 pne (K.Bard)
- III-VIII dinastija – 2686-2160 pne (Oksfordska istorija)

-Drugi naziv za Staro carstvo je Doba piramida, zbog preovladujuceg piramidalnog oblika kraljevskih
grobnica
-Veliki gradjevinski poduhvati: Kraljevski posmrtni kompleksi – piramide, Kraljevski hramovi Sunca
-Fokus: KRALJ
KRALJ
-Svoje moci ne stice rodjenjem vec kroz obred kojim postaje kralj (“krunisanje”), kada dobija
kreljevske insignije I ujedinjuje se sa kraljevskim (bozanskim) “ka”
-Smatran je Horusom, sinom Rea
-Jedna od osnovnih duznosti kralja: odrzavanje maat
- podizanje, ukrasavanje I podrzavanje hramova
- komunikacija s bogovima I posredovanje kod njih (molitvom, narocito kroz Dnevni hramovski
kult)
- borba protiv neprijatelja maat
-Kraljevo ispunjavanje duznosti je kljucno za dobrobit Egipta

-Bozanska svojstva su osnova za to da kralj ima:

 Vlasnistvo nad svom zemljom u Egiptu
 Monopol nad rudnicima metala, nalazistima sirovina, kamenolimima
 Kontrolu nad raspolaganjem sirovina (domacim uvoznim), prihodima od zemlje (porez),
trgovinom
 Apsoluntnu vlast: najvisi je drzavni cinovnik, vrhovni sudija, prvosvestenik, glavnokomandujuci
vojske

CENTRALIZOVANA DRZAVA
-Kralj svoje duznosti prenosi na druge:
 U ranom Starom carstvu najvise duznosti se uvek dodeljuje pre svega clanovima svoje porodice,
kasnije sve vise I drugima – uz duznosti, dodeljuje im imanja (prihode)
 Formira se elita – cinovnicki sloj koji u ime kralja upravlja drzavom
 Osnovu cini pismo – ekskluzivnost pismenosti (hijeroglifsko I hijeratsko pismo)
 Čati tj vezir – koji je po vaznosti prvi iza kralja
 Pisarski zanat I obrazozvanje sticano uz pisarsku obuku bili su preduslov za sve stepene
cinovnicke sluzbe

-Najveci deo materijalnih ostataka I pisanih izvora starog Egipta, te I iz Starog carstva, nastao je
delatnoscu kralja I elite, o cemu svedoce:
 Hramovi I grobnice sa svojom dekoracijom I opremom
 Tragovi aktivnosti u rudnicima I kamenolomima
 Religijski I administrativni tekstovi

-Zemljisni posed:
 Kraljevski
 Posed kulta (kult boga; posmrtni kult – kraljevski ili privatni)
 Privatni (podleze porezu)

-Posmrtni kult kraljeva odrzavan u posmrtnim hramovima – izdrzavan prihodima sa imanja – posmrtnih
zaduzbina. Podrazumevao oblacenje I hranjenje statue, obred s libacijom I kadjenjem. Posmrtni hramovi
su imali svoje osoblje: upravnika, svesetnike, pisare, zanatlije, sluge. Vecina svestenika nije angazovana
stalno, vec se rotiraju na tri meseca.
-Prihodi sa zaduzbina su sluzili za odrzavanje samog kulta, izdrzavanje osoblja kulta, ali su mogli biti
delom davali palati, privatnim posmrtnim kultovima I sl.
MEMFIS – prestonica tokom Starog carstva. Naziv Memfis: grecizirano Men-nefer (egipatsko ime grada
od Novog carstva; koptski Menfe). Grad je nazivan I Hut-ka-Ptah (Kuca Ptahovog ka) od cega je
greciziranjem nastao naziv Egipat, verovatno I oznaka Kopt.
 Polozaj: 1. Noma Donjeg Egipta, egipatskog imena Inbu-Hedž (Beli zidovi). Isto ime nosio i grad,
ali su za njega koriscena i druga imena (Vaga dve zemlje).
 Sediste kulta Ptaha (sa Sehmet i Nefertemom); Sokar, zastitnik nekropola, kasnije sinkretizovan
sa Ptahom i Ozirisom.
 Sediste kralja i drzavnje administracije, kraljevskih radionica i sli, bio je gusto naseljen grad, ali
nije poznata njegova prostorna organizacija.
 Ocuvano malo tragova samog naselja i hramova, grad verovatni nije imao zidine.

-U blizini Memfisa, na denoj obali Nila (u 13. nomi Donjeg Egipta), obrazovan je najvazniji kultni centar
Starog carstva – HELIOPOLIS (eg. Junu) – centar postovanja boga Sunca (Re, Harahte, Atum, Heperi).
Sopstveno svetiliste imao je i sveti kamen benben. Kao sediste Rea, bozanskog sudije, Heliopolis je bio i
sediste najvaznjijeg suda. Veoma malo ostataka grada je identifikovano.
-Danas je obeliks Senuusreta I (XII dinastija) jedini vidljivi ostatak hrama Sunca u Heliopolisu.
-U Starom carstvu nije bilo velikih urbanih centara izuzev Memfisa. Postojao i veci broj provincijskih
centara, sa sopstvenim hramovima. Neki od njih su bili ogradjeni zidinama, npr. Nehen (Hierakonpolis).

KRALJEVSKI POSMRTNI KOMPLEKSI

- Podizani ekstramurijalno, u blizni prestonice
- Oko njih se formiraju nekropole cinovnika
- Zavisnost od kralja se nastavlja i u smrti i ona je u uskoj vezi s njegovom (polu)bozanskom
prirodom, kao i zemaljskom vlascu (dodela mesta u nekropoli i dr.)

-Piramida Hufua 146m

-Veliki gradjevisnki poduhvati: kraljevski projekti kao drzavni. Zasto kazemo drzavni? – Ideoloska osnova
(znacaj kralja za drustvo) i realna osnova (raspolaganje sirovinama i radnom snagom; sposobnost
organizacije i sprovodjenja svih aspekata i faza projekata; posedovanje odgovarajucih znanja,
ovladavanje neophodnim tehnologijama i vestinama)

MATERIJAL
-Kamen za gradju i ukrasavanje kompleksa (lokalni, ili iz manje ili vise udaljenih kamenoloma)
-Alat za obradu kamena (kamena, metalne (bakarne) i drvene alatke)
-Rudnici I kamenolomi (na sopstvenoj teritoriji; pristup onima koji to nisu – Nubija)
-Trgovina sa drugim zemljama (Biblos – pribavljanje kvalitetne drvene gradje, cetinarsko drvo;
ekspedicije radi nabavke egzoticnoh roba iz Afrike – zemlja “Jam”)

-Papirus iz Vadi Jarfa (lok na obali Crvenog mora) sa imenom Hufua. Luka – pomorska vezana za Sinaj
(bakar I tirkiz).
-Autobiografski natpis iz grobnice Harhufa o ekspedicijama u zemlju Jam (Auan, VI dinastija).

RADNA SNAGA
- Razlicita kvalifikovanosti radne snage – od najjednostavnijih (prenos terete) do najslozenijih
zadataka (arhitekte, vajari)
- Obaveza kulučenja
- Prikupljanje radne snage
 - Smestaj
- Ishrana

TEHNOLOGIJA
- Vadjenje I obrada kamena
- Metalurska znanja (rude I iz nje dobijeni metal)
- Izrada odgovarajucih sredstva za podizanje I transport kopnom I vodom velikih tereta

-Za metalne alatke I oruzje – koristili bakar. Tehnologija dobijanja bakra iz rude – od oko 4000 pne.
Dobijeni bakar nije bio cist: zavisno od rude koju su koristili, bakar je mogao imati primese (arsenic,
kalaj).
-Nalazi legura koje se mogu nazvati bronzom, ima u Starom cartvu, ali je bronza u siroj upotrebi tek u
Novom cartvu (od sredine II mil pne).
-Najvaznija lezista rude bakra u Starom I Srednjem cartvu: na Sinaju (Vadi Magara I Serabit el Kadim).
-Obrada bakra: iskucavanjem I livenjem. Tehnologija livenja izgubljenim voskom (cire pedrue) –
dokumentovana u Starom carstvu.

-Prenos statue Džehutihotepa, nomarha Berše – Srednje carstvo.

MERENJE
-Posedovali znanje iz astronomije, aritmetike, geometrije. Standardizovali mere (za duzinu, tezinu I
zapreminu). To je bilo neophodno za: odredjivanje orijentacije gradjevine; merenje duzine,
uglova/nagiba; izracunavanje povrsine I sl.

-Centralizovana drzava sposobna da oganizuje, sprovodi I nadzire velike gradjevinske radove.

STARO CARSTVO
-Osnovne odlike starog carstva – arhitektura grobnica kao izvor podataka – III dinastija: Džoserov
kompleks kao primer – privatne grobnice III dinastije
- III-VI dinastija – 2686-2181 pne (K.Bard)
- III-VIII dinastija – 2686-2160 pne (Oksfordska istorija)

OSNOVNE ODLIKE STAROG CARSTVA

- Konsolidacija drzavne administracije i sistema kontrole (osnove opostavljene tokom
ranodinastickog perioda)
- Administrativna podela na Gordnji i Donji Egipat; nizi nivo podele; nome
- Osnovne funkcije drzave/administracije: prikupljanje poreza u zitnicama i njihovo skladistenje –
drzavne rezerve; odbraa drzave – vojske i kontrola granica; pribavljanje sirovina
- Efikasna organizacija centralizovane drzave se ogleda u: sposobnosti da se projektuju i izvedu
veliki i slozeni poduhvati, organizuju radovi velikog obima i slozenosti, obezbede meterijal i
oprema, te hrana, odeca i smestaj velikog broja radnika
- Veliki gradjevinski projekti Starog carstva – svedocanstvo o ideoloskom znacaju kralja i njegovog
posmrtnog kulta
- Nema arheoloskih podataka o kraljevskim palatama
- Umesto greciziranih imena kraljeva, preuzetih od antickih pisaca, danas se koriste imena u
obliku koji je priblizan egipatskom: Hufu (Keops), Hafre (Kefren), Menkaure (Mikerin) itd.
BLISKOST KRALJA SA BOGOVIMA
- Likovni izvori kao svedocanstvo
- Primer kralj Kahedžet u zagrljaju boga Horusa iz Heliopolisa:
1) Jedino svedocanstvo o Horusu Kahedžetu
2) U privatnoj sferi ovakav ikonografski prikaz bliskosti rezervisan je za supruznike, bracu ili
roditelje i decu, te je tako treba shvatiti i ovde – kralj je dvojnik boga (kraljevsko ka). Ista
ikonografska shema koriscena i ranije
3) Horus je zastitnik institucije kraljevske vlasti
4) Muzej Luvr nabavio reljef otkupom 1968, provinijencija nepoznata
5) Prvobitno datiran u I medjuperiod
6) Danas se smatra da je Kahedžet jedno od Horus imena (menjanih) Hunija, poslednjeg vladara III
dinastije

Ocuvanje maat i ideologija kraljevske vlasti:

- Likovni izvori kao izvor podataka – primer iz III dinastije
1) Baza Dzoserove statue, pronadjena u jednoj od nisa koje formiraju stupci ulazne kolonada
kompleksa u Sakari: kralj „gazi“ devet lukova i pod nogama su mu rehit-ptice vezanih krila. Na
prednjoj strani baze je ispisano ime Nečerihet (znacenje imena: Oanj cije je telo bozansko).

DRZAVNA ADMINISTRACIJA
-Osnovne funkcije egipatske drzavne administracije pocinju na nivou nome:
- Prikupljanje trazene kolicine zita
- Smestaj i cuvanje zita
- Distribucija zita radi finansiranja drzavnih i hramovskih radova
- Pribavljanje sirovina
- Prikupljanje radne snage (odrzavanje sistema navodnjavanja, gradjevinski radovi, vojska)

NASELJA:
- Jedina velika urbana celina u Egiptu u Starom carstvu je Memfis, prestonica drzave
- Sedista noma – centri lokalne administracije i oslonac centralne vlasti (porez, prikupljanje hrane,
vojske i sl): verovatno su bila nastanjena drzavnim cinovnicima, sluzbenicima nizeg ranga i
donekle zanatlijama; u poznom Starom carstvu, moc nomarha sve veca
- Vecina naselja – seoska (vecina stanovnika Egipta je zivela u njima): najveci deo hrane, sirovina i
robe su pribavljali u svojoj okolini i zadovoljavali svoje osnovne potrebe; visak hrane i zanatske
proizvode su razmenjivali na lokalnim trzistu (pijacama)
- Lokalni hramovi bogovima su gradjeni od cerpica, sa nekim elementima kamena; skromni su u
odnosu na prestonicke kraljevske posmrtne hramove

EGIPAT I SPOLJNI SVET U STAROM CARSTVU

- Tokom skoro 500 godina trajanja Starog carstva, nije bilo ozbiljnijih spoljnih pretnji Egiptu
- Kraljevi Starog carstva slali ekspedicije radi nabavke roba i sirovima: Istocna pustina, Juzni
Sinaj, Oaze Libijske pustinje, Biblos (oblast Libana), Nibijska zapadna pustinja

KRALJEVSKE GROBNICE STAROG CARSTVA

- Izbor lokacije: u blizini nove prestonice, prvo Sakara i Medum u III dinastiji
- Arhitektonski koncept kraljevske prestonice:
1) ranodinasticki – mastava
2) III dinastija – stepenasta piramida (kralj Džoser)
 3) Od IV dinastije do kraja Sarog carstva – prava piramida (izuzetak grobnica Šepseskafa (IV
dinastija), mastaba u Sakari)
- Ranodinasticki period (sadrzaj kompleksa) – grobnica s kultnim mestom, niskim zidom ogradjen
temenos, grobnica dvorjana – deo kompleksa, sagradjene istovremeno s njim
- Staro carstvo (sadrzaj kompleksa) – posmrtni kompleksi slozeniji od III dinastije i sadrzi vise
gradjevina i arhitektonski oblikovanih prostora za obavljanje kulta; kultno mesto ili kapela
prerastaju u posmrtni hram
- U III dinastiji – orijentacija S-J
- Od IV dinastije – orijentacija I-Z
- Ranodinasticki period – gradjene od cerpica
- Staro carstvo – gradjene od kamena

KRALJEVSKE GROBNICE: III DINASTIJA

- Kompleks Džoserove piramide u Sakari
1) Kontinuitet: izbor lokacije (u Sakari gradjeni kraljevski posmrtni objekti I u ranodinastickom
periodu)
2) Promene arhitekturi u odnosu na prethodni period (I I II dinastiju): koncept grobnice, koncept
pogrebnog kompleksa, gradjevinski materijal
- Žan-Filip Loe – Francuski arhitekta I egiptolog, ucestvovao je u iskopavanjima Džoserovog
kompleksa od 1926 (kojima je isprva rudovodio Firth, potom Quibell) I zasluzan je za
rekonstrukciju izgleda kompleksa I podatke o fazama I tehnologiji gradnje

KOMPLEKS DŽOSEROVE PIRAMIDE U SAKARI

1) Prva gradjevina monumentalnih razmera izgradjena u celosti od kamena
2) Stepenasta piramida pravougaone osnove (121x109m, visina 62.5m)
3) Spoljni zidovi kompleksa: 544.9x277.6m, visina zida 10.4m
4) Povrsina kompleksa – oko 15 ha
5) Uzduzna osa: S-J

Prethodna iskustva u gradnji su vezana za cerpic I druge organske materijale. Postepeno ovladavanje
novom tehnologijom gradje I mogucnostima koje pruza kamen kao gradjevinski material. Vise faza
gradnje same piramide: na pocetku mali kameni blokovi (kao gradnja od cerpica), kasnije vecih
dimenzija (upoznavanje kamena). Nagnuti redovi kamena, kao kod gradje od cerpica. Jezgro gradjevina u
kompleksu – grubo tesani I lomljeni kamen. Oplata – fino tesani kvalitetni krecnjak.

Koriscenje starih arhitektoniskih oblika: u prvoj fazi gradnje, grobnica bila u obliku mastabe, prosirene u
sledecoj fazi; potom cetvorostepena piramida, na kraju sestostepena; tumacenja – postavljene
mastabe na mastabu radi vidljivosti ili piramida predstavlja “stepenice” ka nebu

Transponovanje u kamen elemenata radjenih od trosnih materijala: ograda od “drvenog kolja”, tavanica
od “drvenih” oblica, “otvorena drvana” vrata, stupci u obliku snopa papirusa, stupci u obliku biljke
papirusa. Transponovanje u druge materijale elemenata radjenih od trosnih materijala: umetanje
fajasnih ploca u kamen (imitiranje asure) – korisceno u podzemnih galerijama piramide kao I tzv Juzne
grobnice. Svedoci o transponovanju u kamen arhitektonskih oblika radjenig od trosnih materijala:
rekonstrukcija (per-nu, svetiliste Donjeg Egipta), rekonstrukcija (per-ur, svetiliste Gornjeg Egipta),
Izgled ranih gradjevina od biljnih materijala (ne svih) sacuvan samo u hijeroglifskim natpisima.
Transponovanje u kamen arhitektonskih oblika radjenih od trosnih materijala: nise i pilastri korisceni u
gradnji od ceprica; njihova specificna kombinacija tzv fasada palate – kod gradnje nekih ranodinastickih
grobnica; zid koji opasuje kompleks Džoserove piramide: nise I pilastri.

Kompleks se sastojao od vise celina okruzenih zidinama (Z)

A – stepenasta piramida
B – posmrtni hram uz severnu stanicu piramide i uz njega serdab sa statuom kralja
C – severno dvoriste sa velikim oltarom pod otvorenim uz severne zidine
D – „kuce Severa i Juga“ – masivne, dzinovski modeli
E – dvoriste za sed-svecanosti sa kapelama za bozanstva duz istocne i zapadne stanice i sa postoljen za
presto na jugu
F – dvoriste za sed-trku
G – Juzna grobnica
H – ulazna kolonada

Zidine koje opasuju kompleks: nise i pilastri na spoljnoj strani: 14 kapija, od kojih je samo jedna, na jugu
istocnog zida, prava. Ulaz vodi u hodnik sa „kolonadom“ (stubovi nisu slobodni, vec povezani sa bocnim
zidovima formirajuci niz nisa). Kolonada se zavrsava tremom. Stubovi kolonada i trema – u obliku
snopova stabljika papirusa.

JUZNA GROBNICA – Razlicita tumacenja funkcije. Starije tumacenje (od kog i naziv): da predstavlja
grobnicu kralja kao vladara Gornjeg Egipta, dok bi piramida bila grobnica Džosera vladara Donjeg Egipta
(uporedo tumacenja ED nekropla u Abidosu I Sakari). Da su tu sahranjeni unutrasnji urgani kralja.

“Hram T” – Kraljevski paviljon

Heb-sed svoriste sa kapelama bogova – gornjo i donjoegipatska forma svetilista. Likovne predstave
prestola u okviru prikaza sed svecanosti: Narmerova glava buzdovana (0 dinastija), detalj plocice kralja
Dena (I dinastija, Den nosi dvostruku kurnu Gornjeg i Donjeg Egipta), Senisret III (XII dinastija, kralj
prikazan dva puta, s krunom Gornjeg i krunom Donjeg Egipta).

SEVERNA I JUZNA PALATA – Masivne gradjevine, bez unutrasnjih prostorija, izuzev ulaza sa kratkim
hodnikom (oblik cirilicnog slova G). Ogradjeno dvoriste sa juzne strane svake od njih.

Severni deo kompleksa – Veliko dvoriste, s oltarom uz severni deo zida koji opasuje komplesa. Severni
oltar – na otvorenom, za kult Sunca.
Posmrtni hram – Sa severne strane piramide, oslonjen na nju. Ulaz u hram sa istoka. Serdab uz severni
zid piramide kod ulaza u hram.

Serdab – Arapski „podrum“. Zazidana prostorija, sa otvorima u visini ociju statue koja je u njega
smestena. Koriscen takodje u funerarnoj arhitekturi elite, nestaje posle Starog carstca. Primer: statua
Džosera, nadjena u serdabu.

Zapadni deo kompleksa – „zapadne humke“ sa podzemnim galerijama

Pokretni nalazi:
- Nedovrsene statue Džosera
- Sto za libaciju (oltar); nalaz Marieta, datiran u II dinastiju
- Nalazi kamenih posuda (40 000 kamenih posuda)

Arhitekta – autor projekta kompleksa: Imhotep – Koncept I plan stepenaste piramide pripisani su
Imhotepu, cije su ime I titula ispisane na postamentu jedne kraljeve statue. Kasnije desifrovan I postovan
kao bog medicine.

Kompleks objedinjava – Grobnicu, posmrtni hram, tzv palate Gornjeg I Donjeg Egipta, mesto odrzavanja
sed-svecanosti, prostor za okupljanje bogova za tu priiku, oltar za kult sunca, tzv Juznu grobnicu. Sve
obuhvaceno zidinama koje predstavljaju formu palate. Orijentacija komplesa je S-J. Jedini ulaz je na
istoku.

Kompleks Džoserove stepenaste piramide

- Znacenje
1) Beri Kemp: simbolizuje kraljevski palatu i prostor u kome su odrzavanju rituali u vezi sa kralje
2) Simbolika stepenaste piramide
- Znacaj
1) Za proucavanje koncepta kraljevske prirode i kraljevskih pogrebnih obicaja na pocetku Starog
carstva i promena koje se prepoznaju u narednom periodu
2) Za istoriju egipatske arhitekture (forme, funkciju, tehnologiju)
3) Najstarija gradjevina takvih dimenzija koja je u celosti izgradjena od kamena

Kompleks Džoserove stepenaste piramide svedoci o:

- Organizaciji drzave
- Polozaju kralja u drustvu
- Kontroli nad ljudskim resursima
- Kontrola nad materijalnim resursima
- Ekonomskoj snazi drzave

III DINASTIJA – KRALJEVSKE GROBNICE

- U Sakari postoje I drugi, nedovrseni kompleksi vladara III dinastije, slicnog koncepta Džoserovom
- Pretpostavke zasto je jedino Džoser zavrsio kompleks (malo je poznato o istoriji III dinastije):
verovatno vladao duze od drugih vladara III dinastije; imao bolji I pristum resursima I vecu
kontrolu nad njima
- Concept stepenastih piramida se napusta krajem III dinastije
- Stepenasta piramida Sehemheta u Sakari – concept slican kao kod Džosera: pravougaoni prostor
opasan zidinama, identifikovane stepenaste piramide I jucna grobnica
 - Tzv Slojevita (Layer) piramida u Zavijet el-Arjanu (S od Sakare), nedovrsena; pretpostavljeni
vlasnik je kralj Khaba – slican arhitektonski concept kao kod Sehemhetove piramide

Male stepenaste piramide u provinciji – poznato 7, 6 je pripisano Huniju poslednjem iz III dinastije, a 1
Snofruu prvom kralju IV dinastije. Hipoteze o njima – Da je po jedna mala stepenasta piramida bila
planirana za svaku nomu (Zajdlmajer), kao simbol kraljevske moci I posmrtnog kulta. Da su neka vrsta
hramova sunca. Da predstavljaju prvobitnu humku.

Privatne grobnice III dinastije – Elita za sebe gradila mastabe od cerpica, koje po tipu vode poreklo iz II
dinastije. Grobnice su pretezno u Sakari tj u nekropoli u kojoj su I kraljevske. Istrazivao ih je Ogist Meriet
1860-ih. Grobnica Hesire-a (Sakara, III dinastija), 39x17.5m, u nadzemnom delu je unutrasnji hodnik sa
11 nisa na Z zidu, sap o drvenim reljefom u nisi; podzemne galerije I prostorije na tri nivoa, povezana
sahtovima.

STARO CARSTVO
Kraljevska arhitektura IV-VI dinastije

IV DINASTIJA
- Porast vaznosti boga Rea
- Razvoj arhitektonskog koncepta – Prave piramide
- Gradjevinski radovi izuzetnog obima

Snofru (Snefru) prvi vladar IV dinastije – radio na 3 piramide:

1) Izgradio ili dovrsavao piramidu u Medumu
2) Izgradio tzv savijenu piramidu u Dahšuru
3) Izgradio Crvenu piramidu u Dahšuru – prvu pravu piramidu
4) Mozda i malu stepenastu u Seili

PIRAMIDA U MEDUMU (III/IV DINASTIJA)

- Mozda je podigao Huni, poslednji vladar III dinastije, kao stepenastu, a Snofru dodao samo
oplatu kojom je dobila ravne stranice (nagnuti redovi kao kod Džoserove piramide)
- Mozda izgradjena kao kenotaf za Snofrua
- Nije dovrsena (dve stele uz kapelu nisu ispisane)
- Ima sve bitne elemente kasnijeg kompleksa piramide: ulaz u grobnu prostoriju preko rampe koja
se spusta sa S stranice, okruzena zidom, mala dodatna piramida na J strani, mala kapela na I
strani do koje vodi uzlazni put poplocan I ogradjen (od cerpica), orijentacija I-Z
- Hram u dolini nije nadjen
- Buduci da nije tacno datirana, ostaje otvoreno pitanje da li je pripadala Huniju (III) ili Snofruu (IV)
SAVIJENA PIRAMIDA U DAHŠURU
- Sredinom svoje vladavine Snofru gradi savijenu piramidu (bent pyramid)
- Promena u naacinu gradnje tokom radova: dole (na unutra nagnuti redovi kamena), gornji deo
piramide (horizontalni slojevi kamena)
- Dve odaje za sahranjivanje, mala kapela na I
- Pronadjen hram u dolini (prvi poznati)
- Orijentacija I-Z
- Reljefi na zidovima dvorista
- Ova piramida je kenotaf – mozda zbog problema nastalih tokom gradnje

Tokom Starog carstva, unutrasnje prostorije kraljevskih grobnica nisu ukrasavane likovnim predstavama,
ali je njih moglo biti u grudim delovima posmrtnog kompleksa (posmrtna kapela ili hrama, prilazni put,
hram u dolini).

CRVENA PIRAMIDA U DAHŠURU

- Sagradio Snofru, prva prava piramida
- Posmrtni hram, po Rajneru Štadelmanu, nije zavrsen
- Nema ocuvanih tragova prilaznog puta I hrama u dolini
- Naziv: zbog crvenkaste boje krecnjaka jezgra (vidljivog zato sto je oplata najvecim delom nestala
- Piramidion (zavrsni deo piramide) je odvojen

IV DINASTIJA – VELIKI GRADITELJSKI PODUHVATI – Giza (piramide): Hufu, Hafre, Menkaure

HUFU/KEOPS (sin Snofrua)

- Izabrana nova lokacija za kraljevske grobnice – GIZA
- Posmrtni kompleks Hufua sadrzi sve standardne elemente kompleksa piramide: hram u dolini,
popolocani I natkriveni prilazni put, koji povezuje hram u dolini s posmrtnim hramom, posmrtni
hram na I strani, tri male piramide za kraljice I jedna za kraljevsko ka, pet jama za sunceve barke
(I dve male izmedju piramida kraljica)

HUFUOVA PIRAMIDA – VELIKA PIRAMIDA

- Osnova 230.3x230.3m, prvobitna visina 146.7m
- Stranice orijentisane prema stranama sveta
- Gradjena od blokova prosecne tezine 2.5t (1.3 mil blokova)
- Jezgro od grubo tesanih blokova krecnjaka, oplata od tesanog krecnjaka, medjuprostor –
izmedju jezgra I oplate: krecni malter I kamen
- Oplata piramide – fini krecnjak iz Ture
- Piramidion nije ocuvan
- Unutrasnjost piramide: slozenija od drugih piramida, verovatno delom zbog promena u planu
gradnje
- Ulaz sa severne strane, preko prolaza koji se spusta
- Tavanica dobijena ispustanjem redova kamena – takav nacin izrade tavanice vec u pogrebnoh
prostoriji piramide u Medumu
- Kraljevska grobna odaja – prostori za rasterecenje pritiska na tavanicu, predvorje I granitne
ploce za blokadu pristupa
- Kraljeva odaja ima oplatu od crvenog granite I granitni sarkofag

POSMRTNI HRAM HUFUOVE PIRAMIDE

 - Ispred istocne strane piramide
- Poplocan crnim bazaltnim plocama (pod)
- Stubovi bili od srvenog granita

HUFUOVA PIRAMIDA
- Hufuova barka – kedrovina, duzina 43m
- U potkrivenoj jami barka pohranjena rastavljenja (1200 delova). Rekonstruisana, izlozena je u
posebno izgradjenom izlozbenom prostoru s juzne strane piramide.
- Funkcija barki – hipoteze: za posmrtno putovanje sa Reom (solarna barka), barke koriscene pri
sahrani morale biti ritualno sahranjene (Mark Lener)
- Helovi kompleksa: hram u dolini, prilazni put, posmrtni hram, piramida, pomocne piramide,
jame za barke
- Oko Hufuove piramide: planski gradjena nekropola za clanove porodice I elitu
- Najznacajnija istrazivanja, prva polovina XX veka: Dzordz Rajzner I Herman Junker
- Istocno od Hufuove piramide, u prostoriji na dnu slucajno otkrivenog sahta uz procesioni put,
pronadjena grobna oprema Hetepheres I, majke Hufua (baladahin, kutija za zavesu, nosiljka)

HAFRE (KEFREN) - Rajzner

- Piramida s posmrtnim hramom, hram u dolini, velika sfinga I njen hram
- Hafre: na bocnim stranama sedista – symbol ujedinjenja Gornjeg I Donjeg Egipta (Horus krilima
obuhvara kraljevu glavu)
- U podu Hafreovog hrama u dolini: udubljenja – mesta za statue. Neke statue nadjene ispod poda
hrama

VELIKA SFINGA I HRAM SFINGE

- Telo lava I glava vladara, faraonskom maramom (nemes, klaft), ureusom I estackom bradom
- Egipcani su je identifikovali s muskim bozanstvom Hor-em-ahet (Horus na horizontu)

MENKAURE – Rajzner
- U hramu u dolini, u skrovistu ispod poda, pronadjene su statue. Pretezno su to trijade – kralj sa
boginjom Hathor I po bozanstvom neke nome. Jedna statua prokazuje kralja sa suprugom.

ŠEPSESKAF – POSLEDNJI VLADAR IV DINASTIJE

- Napusta formu piramide I gradi mastabu u Sakari

Exursus – otvorena pitanja: kraljica Hentkaus

- Nejastna veza sa IV dinastijom, pretpostavlja se da je majka nekoliko vladara V dinastije
- Grobnica Hentkaus u Gizi – delom iskledana u steni, delom gradjena od kamenih blokova
- Grad za svestenike
PIRAMIDE VLADARA V I VI DINASTIJE
- Losije izrade I manjih dimenzija od onih iz Gize
- Isti arhitektonski concept posmrtnog kompleksa kao u V dinastiji – sama grobnica I dalje u obliku
piramide
- Sahureova piramida, Abusir, V dinastija – velike zidne povrsne hrama I prilaznog puta Sahurea
ukrasene reljefom, teme: kralj u lovu na pustinjske zivotinje price, u ribolovu, privodjenje
zarobljenika
- V dinastija – kraljevski posmrtni kompleksi gradjeni su u Sakari I Abusiru
- Piramide Neferirkarea, Niuserrea, Sahurea; Abusir, V dinastija

UNAS – Poslednji vladar V dinastije

- Uansova piramida – Sakara
- Najstariji poznati tekstovi piramida – Tekstovi piramida se odnose na kraljev pogreb, zastitu
kralja na putu na drugi svet I njegov preobrazaj na drugom svetu. Ispisivani unutar piramide na
zidovima predvorja I prostorije sa sarkofagom. Kod Unasa zabelezno 283 od vise od 800 ukupno
poznatih”bajalica” od kojih se Tekstovi piramida sastoje.

GROBNICE IV DINASTIJE
- Takodje u obliku piramide
- Gradjene u Sakari
- Pepi II – IV dinastija, u Sakari

KULT BOGA SUNCA U STAROM CARSTVU

- Najvazniji kultni centar je Iunu (VI dinastija nadalje) (Heliopolis) – kultni centar Rea – svetinja:
benben-kamen
- Piramide – kamen na vrhu piramide (piramidion) Egipcani su nazivali benbenet
- Velika sfinga u Gizi
- Kraljevski hramovi Sunca
- Obelisci: zidani (hramovi Sunca V dinastije), monolitni (najstariji poznati: Teti, prvi vladar VI
dinastije)
- Licna imena kraljeva, narocito IV I V dinastije, sadrze ime Rea
- Jedna od 5 kraljevskih titula je “sin Rea”
- RE – solarno bozantsvo, prabog, stvoritelj, univerzalno bozanstvo, sudija medju bogovima; usko
povezan s kraljem, kao svojim zemaljskim pandanom

V DINASTIJA – DALJI PORAST ZNACAJA KULTA SUNCA

- Vladari V dinastije (izuzev dvojice poslednjih) podizali hramove suncu
- Otkrivena I istrazivana samo dva: Userkafa I Niuserrea (lokalitet Abu Gubor)
- Svetiliste Sunca, Niuserre, Abu Gurob, V dinastija
ABUSIR I ABU GUROB
- Arhitektonski concept hramova sunca slican konceptu kompleksa piramida
- Razlike: svetiliste sa oltarom je pod otvorenim nebom, umesto piramide – zidani obelisk

Abu Gurob: Hram sunca Ni-user-rea

- Istrazivali: Hajnrih Šefer I Ludvig Borhart, 1898-1901
- Oltar iz hrama Niuserrea: cetvorostruki hetep
- Objasnjenje: znak hetep predstavlja asuru sa hlebom tj osnovni dar, kultni prilog. Znacenje reci
hetep: biti zadovoljan, zrtveni dar, oltar
- Reljef iz “Sobe godisnjih doba” tj dekorisane kapele hrama Sunca
- Niuserrea: hranjenje pelikana, camci u mocvari, pustinjske zivotinje

Opadanje velicine I kvaliteta gradnje piramida posle IV dinastije – razlozi?

- Duzina vladavine
- Ekonomski razlozi
- Edeoloski razlozi

GRADNJA PIRAMIDA U KONTEKSTU

- Apsolutna moc vladara: kontrola nad resursima, ubiranje poreza, redstva prisile
- Konsolidovan birokratskim upravljacki sloj
- Idologija
- Razvitak I kanonizacija pisma I likovnih umetnosti
- Eksploatacija sopstvenih resursa
- Komunikacija sa drugim oblastima kao izvor sirovina, roba I prihoda

Komunikacija sa susednim oblastima kao izvor prihoda, nekih sirovina I luksuznih dobara: Nubija I
Sirija

GRADNJA PIRAMIDA
- Kvalifikovana I nekvalifikovana radna snaga – duzina angazovanosti
- Ishrana I smestaj radne snage
- Nabavka materijala I transport
- Prekon I podizanje materijala na radilistu
- Organizacaija svih aspekata I faza rada (I vodjenje evidencije o radovima, ljudstvu, snabdevanju)
- Centralna uloga kralja u drustvu
- Postoji ekonomski, tehnoloski, organizacioni I ideoloski osnov za velike gradjevinske poduhvate

Razlicite pretpostavke o broju potrebnih radnika za gradnju piramida:

- Herodot – 100 000 radnika
 - L. Borchard – 36 000 radnika za Veliku piramidu
- Lener – 20 000-25 000 radnika

SMESTAJ RADNIKA
- Giza: Gebel Qibli – “Igubljeni grad” – Area A
- Planski izgradjeno naselje sa spavaonicama, pekarama, administrativnim zgradama locirano je
oko 400m juzno od Sfinge I datirano u IV dinastiju

GALERIJE ZA SMESTAJ LJUDSTVA

- Prvobitna interpretacija galerija – da su bile namenjene smestaju radnika koji su gradili piramide
- Noviji arheoloski nalazi (ugljenisano cetinarsko drvo I keramika sa Levanta, pristanise I dr) – nova
interpretacija – da su tu bile smestene vojne trupe I mornari

ISHRANA RADNIKA
- Priprema I dopremanje dovoljnih kolicina hrane – Hleb pripremljen lokalno (nadjene 2 pekare u
Arealu A u Gebel el Kibli). Proteinska ishrana (nije moguce uloviti dovoljno ribe za 8-10 hiljade
radnika, nema uslova za odgajanje sitne I krupne stoke).

NABAVKA GRADJEVINSKOG MATERIJALA: KAMENOLOMI

- Primer: vrste kamena koriscenog za Hufuovu piramidu:
1) Lokalni krecnjak, za jezgro piramide – grubi blokovi lokalnog kamenoloma (J od piramide)
2) Fini krecnjak iz Ture, za oplatu piramide (kamenolom s druge strane Nila, nasuprot Gizi)
3) Granit iz Asuana: sarkofag, zidovi pogrebne porostorije, tavanica I ploce iznad nje, blokovi za
zaprecavanje hodnika do grobne prostorije, stubovi posmrtnog hrama
4) Crni bazalt – za poplocavanje posmrtnog hrama (iz oblasti Fajuma)

Prenos granite iz Asuana: teretnim brodovima Nilom I kanalima (u vreme plavljenja) do pristanista
blizu mesta gradnje. Saonice I oblice su koriscene za prevlacenje tereta po suvom.

GRADNJA VELIKE (HUFUOVE) PIRAMIDE

- Prvo postavljena Severna ivica
- Na osnovu severne ivice piramide, pod pravim uglom postavljane druge, dovedene na isti nivo
- Sredina prostora nije izranjavana
- Precizno merenje – strane sveta, utvrdjivaje gde je sever na snovu: posmatranja tacaka pojave I
zalaska neke zvezde (u sredini sever), isto na osnovu senke u trenutku izlaska I zalaska sunca

Neslaganja u pogledu nacina gradnje piramida:

- Predstavke pretezno pretpostavljaju koriscenje rampe tj da je gradjevinski material vucen uz
rampe do mesta postavljanja
- Razlike u hipotezama kako su rampe postavljane u odnosu na strance piramide I kojim redom su
gradjeni pojedini delovi piramide
- Mark Lener smatra da su rampe obavijene oko piramide – Otkrio potporne zidove rapme ili puta
koje je vodio od kamenoloma, rampa: od polomljenog kamena I krecnog maltera; gornja
povrsina ojacana drvenim oblicima (konstantovane u Lištu, na transportnom putu iz Srednjeg
carstva), preko toga ulomci krecnjaka i krecni malter. Lener smatra da je poslednji sloj bio od
nilskog mulja, koji je vlaazen, da bi saonice klizile.

GRADNJA PIRAMIDA
 - Kameni blokovi postavljeni u horizontalne redove, prazni prostor popunjavan manjim kamenom,
sutom, delom i peskom
- Spoljna oplata od Tura-krecnjaka – precizno klesane bocne, gornja i donja strana blokova, s tim
sto su spoljne povrsine fino obradjivane bakarnim dletom po uklanjanju rampe za konstrukciju

STARO CARSTVO VAN DOLINE NILA

- Kraljevi Starog carstva slali ekspedicije radi nabavke roba i sirovina – zabelezene u pirasnim
izvorima (delom natpisi na stenama) i materijalni tragovi
- Ekspedicije slali do pozne VI dinastije

BIBLOS (OBLAST LIBANA): POMORSKO PUTOVANJE SREDOZEMNIM MOREM

- Primarna potreba – cetinarsko drvo
- Nalazi u Egiptu potvrdjeni od IV milenijuma pne
- Snofrouva ekspedicija zabelezena na kamenu iz Palerma
- U posmrtnom hramu Sahurea prikazana ekspedicija za Levant
- Kpn-brodovi („bibloski“ brodovi)

JUZNI SINAJ
- Wadi Magara: ekspedicije – tirkiz i bakar
- Iz Starog carstva – ostaci dva naselja (nisu stalno koriscena), dvadesetak hijeroglifskih natpisa na
stenama

POMORSKA PLOVIDBA – CRVENO MORE

- Egipatske luke na obali Crvenog mora, iz Starog carstva
1) Vadi el Jarf, datirana u doba Hufua – najstarija poznata luka u Egiptu
2) Ain Sukna, koriscena u Starom carstvu, posle Hufua
- Vadi Jarf i Ain Sukna – potvrdjeno da su koriscene za dopremanje materijala (bakar i tirkiz) sa
Sinaja
- Na Sinaju – sidrista npr Ras Budran, sa utvrdom, na Z strani J Sinaja

PRIMER: VADI EL JARF

- Svi nalazi pokrenuti i nepokretni datirani u IV dinastiju
1) Pronadjene galerije uklesane u stenu u koje su pohranjeni rasklopljeni brodovi, keramika i
fragmenti papirusa
2) Ostaci zgrade sa kamenim sidrima
3) Sidra u samoj vodi
4) Neki fragmenti papirusa sadrze dnevnicke beleske Merera, cinovnika koji je ucestvovao u
izgradnji Hufuove piramide i poslom vise puta isao u kamenolome u Turi

ISTOCNA PUSTINJA: WADI HAMMAMAT

- Nabavka kamena – za skulpturu, sarkofage, posude
- Zlato („koptsko zlato“) eksploatisano u Starom i Srednjem cartsvu
- Put ka Crvenom moru (Koptos-Quseir)
- Brojni natpisi na steni iz Starog carstva (natpisi kralja Merenrea, VI dinastija)

ZAPADNA PUSTINJA – OAZA DAKHLA

 - Dakhla – na raskrsnici pustinjskih puteva I vaznih trgovackih komunikacija – povezana preko
oaze Karga sa dolinom Nila, a ka jugu sa Sudanom

BALAT, OAZA DAKHLA: LOKALITET AIN ASIL

- Naselje otkriveno 1947 – Ahmed Fahry
- Trajanje: od pozne V ili pocetkom VI dinastije do u Prvi medjuperiod
1) Administrativni deo
2) Najmanje 4radionice za izradu keramike
3) Pekare
4) 3 kapele za posmrtni kult upravnika oaze
- Dakhla se nalazila na vaznim trgovackim putevima kroz pustinju, ukljucujuci vezu sa
Nubijom/Sudanom
- Ostaci naselja na 40ha
- Nekropola Qila el-Daba
- 6 grobnica (mastabe od cerpica) Upravnika oaza – doba Pepija I I II

ELEFANTINA – POGRANICNI GRAD

- Odbrambene zidine potvrdjene od II dinastije kroz celo Staro carstvo
- Naselje
- Hram boginje Satet, IV dinastija (boginja plavljenja, zastitnica Prve katarakte) na prostoru
administrativne zgrade I male stepenaste piramide iz III dinastije – u poznijem Starom carstvu su
radionice I nekropola
- Elefantina – recno ostrvo kod Ausana, na levoj obali Lina je nekropola elite Elefantine (Kuber el
Hava)

NUBIJA
- Kamenolomi (npr za Hafreovu sedecu statuu)
- Snofru – voja ekspedicija protiv Nubije, mozda Gornje (prema zapisu na Kamenu iz Palerma –
steceno 7000 zarobljenika, 200 000 grla stoke)
- Nubija – lokalno stanovnistvo – Zbog egipatskih prodora u Nubiju u I dinastiju, vec je nestala iz
Vavata A-Grupa (povlaci se u uzvodno, u istocnu pustinju)
- Buhen – utvrdjeno egipatsko naselje kod II katarakte, izgradjeno u IV dinastiji. Vazan centar za
trgovinu sa jugom. Nalazi potvrdjuju prisustvo Egipcana u IV I V dinastiji.
- Nubija – lokalno stanovnistvo – U VI dinastiji Egipat gubi kontrolu nad Nubijom – ponovo
naseljavanje Nubijaca u Vavatu – potvrdjeno sahranjivanjem lokalnog stanovnistva kod Buhena
tzv C-Grupa. Poreklo C-Grupe je nepoznato (polunomadsko stanovnistvo iz Z pustinje koje se
naseljava povlacenjem Egipcana).

PRVI MEDJUPERIOD
KRAJ STAROG CARSTVA
- Fragmentacija drzave/politickog Sistema
- Baza moci postaju nome
- Uzroci:
1) Promene u prirodnom okurzenju – Suvlja klima vec od kraja PD perioda. Udvostruceni broj
stanovnika u Starom carstvu + niz slabih poplava = problem ishrane (K.Butzer). Nisu sve nome
podjednako pogodjene.
 2) Drustveni-politicki problemi – Smanjeni prihodi drzave. Smanjenje centralne kontrole nad
provincijom > osamostaljivanje nomarha

Primer: jacana lokalne uprave

- Weni stariji, VI dinastija – aktivan u doba trojice vladara
- Mastaba u Abidosu – Izgubljena po otkricu autobiografskog natpisa 1860, ponovo otkrivena
1999 (Dzenet Ricards)
- Weni stariji, autobiografski natpis, Abidos – Glavnokomandujuci vojske, upravnik Gornjeg Egipta.
Autobiografski natpis I belicina mastabe (30x30m) svedoce o porastu znacaja Abidosa kao
provincijskog centra I slabljenju centralne vlasti. Aktivno ucestvovao u bitkama, reorganizovao
vojsku, rukoviodio prosecanjem kanala kojim je zaobilazena I katarakta.

VII I VIII DINASTIJA/PRVI MEDJUPERIOD

- Poslednji vladar VI dinastije kraljica Nitikret (vladala posle Pepija II)
- Malo podataka o VII I VIII dinastijama – Maneto o VII I VIII dinastiji: “70 vladara u 70 dana”
- VII I VIII dinastija – 20-ak godina, sa sedistem u Memfisu – nemaju kontrolu nad celom drzavom
- Piramida kralja Ibija, Sakara, VIII dinastija (sadrzala I Tekstove piramida)

PRVI MEDJUPERIOD
- Nema centralne vlasti ekonomska moc je opala, sto se ogleda u materijalnoj kulturi:
1) Prestaju veliki gradjevinski poduhvati
2) Nema kamene sculpture velikih dimenzija
3) Ima manjih statua od drveta, redje od kamena
- Decentralizacija – posledice po privredu, navodnjavanje
- Lokalni nomarski stvaraju svoje naoruzane jedinice
- U nedostatku centralne vlasti I jednog sveopste priznatog kralja, lokalni nomarski su oni kojima
su elita I stanovnistvo lojalni – Oko nomarha se formira lokalni dvor. Polozaj nomarha I visi
cinovnicki polozaj postaju nasledni – neke porodice imaju naslednu vlasti ili uticaj u svojim
provincijama.
- Idolosko izmestanje lojalnosti, s kralja na nomarha, jasno prepoznatljivo u juznom dleu Gornjeg
Egipta
- Porast nezavisnosti noma od stare prestonce, Memfisa
- Nomarski su prvosvestenicikulta lokalnog boga (kralj iz Memfisa je iskljucen)
- Savezi I sukobi lokalnih vladara u Gornjem Egiptu
- Izdvajaju se 2 nome, uz koje nastaju 2 jaka saveza: Herakleopolis (J od Fajuma, kontrolisao
Donji I Gornji Egipat, IX I X dinastija) I Teba (jaca lokalno plemstvo, XI dinastija)
- Autobiografski natpisi nekoliko nomarha svedoce o tom period

IX I X DINASTIJA
- Moala (grad u 3. Nomi Gornjeg Egipta u kojoj je prestonica bio Nehen tj Hierakonpolis) –
saveznik Herakleopolisa
 1) Biografski natpis Anh-tifija iz Moale (kontrolisao 2. I 3. Nomu GE = Edfu I Hierakonpolis) – podaci
o ovom period I udelu Moale u sukobima – osvajanje nome Edufa, ugrozio ali ne I osvojio Tebu:
sopstveni prihodi I vojska (ukljucuje nubijske najamnike), glavni svestenk Hemena (lokalni bog),
sukob sa Tebom

I MEDJUPERIOD
- Nomarh Setka – lok Kuber el Hava (Asuan, 1. Noma Gornjeg Egipta)

I MEDJUPERIOD – MATERIJALNI OSTACI (FUNERARNI)

- Poznate brojne pogrebne stele osoba srednjeg, pa I nizeg statusa – grubo klesane; izduzene
figure (principi predstavljanja ocuvani, ali proporcije odstupaju od onih iz Starog carstva)
- U grobovima novi tipovi grobne opreme – Modeli (nosaci darova, radionice) I pojava maski za
mumije od kartonaze (obojene, pokreivaju celu glavu I psustaju se do sredine grudi, ne
obuhvataju ramena). Ovakvi nalazi pokazuju porast potraznje za zanatskim proizvodima ove
vrste u provinciji I postojanje zanatlija koji tu potraznju zadovoljavaju.
- MODELI SCENA – Prilog u grobnicama: modeli scena (vise figura, nekada I vise aktivnosti) – po
temama odgovaraju citavim scenama sa radnicima I poljoprivrednicima u zidnoj dekoraciji
grobnica.
- Pronadjen znatni broj grobova u Gornjem Egiptu, a ciji su vlasnici srednjeg I nizeg statusa
- Prilozi (kamene posude za kozmetiku, nakit od poludragog kamena) pokazuju da je
rasprostranjenost ovakvih nalaza veca nego u Starom carstvu tj dostupniji su sirem krugu
pojedinaca

OSOBENOSTI LIKOVNE UMETNOSTI PRVOG MEDJUPERIODA

- TEME – Prikazivanje vojna pratnje nomarha je novena, koja, uz prikaze ratnih sukoba, odrazava
konkretnu situaciju I ulogu nomarha (nalik na kraljevsku) u to doba
- STIL – Prikazi ljudskih figura su cesto losih proporcija u odnosu na norme uspostavljene u
Starom carstvu (izduzena, tanka tela, male glave, neoroporcionalno velike oci I nos)
- PROMENE U STILU SE TUMACE – Prestankom rada prestonickih kraljevskih radionica koje sub le
uzor I odakle su dolazie visokokvalifikovae zanatlije; Ispoljavanjem lokalne tradicije – nastaju
regionalne razlike
- Posmrtne stele cesto prikazuju vlasnika s lukom I strelom

I MEDJUPERIOD
- Kulturni kontinuitet u odnosu na Staro carstvo prepoznatljiv u arheoloskom materijalu
- Regionalne razlike u materijalnoj kulturi – Staro carstvo, Prvi Medjuperiod I rano Srednje carstvo
- Keramika – Donji Egipat (amfore), Gornji Egipat (velike bikonicne posude sa kratkim vratom)
- ELEFANTINA – Oslikane posude iz anepigrafskih grobnice, pocetak XI dinastije. Teme odgovaraju
temama koje se koriste u zidnoj dekoraciji grobnica elite I na stelama.

I MEDJUPERIOD
- U egipatskoj kasnijoj knjizevnosti (Prorocanstvo Nefertija, Tuzbalica Haheperre-seneba, Pouke
Ipuera), I Medju period prikazan kao period gladi, nereda, pljacke, ubistava – (da je Nil presušio,
nema žetve, siromasi su se obogatili (onaj koji nije mogao da priušti sandale poseduje
bogatstvo), bogataši pljačkaju da bi preživeli, gospođe su postale sluškinje, njihovu decu udaraju
o zid, zemlja je u neredu, tajne (znanja) balsamera odbačene, mrtve bacaju u reku, stranci
slobodno ulaze u zemlju itd.)
- Nema velikih kraljevskih spomenika – pokazuje da niko nema dovoljnu kontrolu nad resursima
 - Arheoloski podaci pokazuju – Da su u to vreme ne samo nomarski, vec I povecan broj drugih
clanova drustva imao koristi od decentralizacije. Da nisu sve nome u istoj meri pogodjene
ekonomskim problemima, niti je u svima bilo nereda.

I MEDJUPERIOD – SAFF-GROBNICE
- TEBA: Nomarski XI dinastije – saff-grobnice, severni deo tebanske nekropole (lokaliteti el Tarif I
Dra Abu Naga). Imaju veliko dvoriste, trem sa stubovima na zapadu, u stenu uklesanukultnu
prostoriju I pogrebnu odaju. Uklesane u teren koji se blago uzdize ka zapadu.

MEDAMUD, HRAM MONTUA

- I Medjuperiod – datiran po keramici
- Po Beriju Kempu – “preformalni” tip hrama; imao kapiju – pilon koji je zatvarao ulaz u svetiliste
(ranije se smatralo da je pilon inovacija Novog carstva)

TEBA: NOMARSKI (POCETAK XI DINASTIJE)

- Teba imala mali znacaj u Starom carstvu
- Tebom u I Medjuperiodu vlada porodica nomarha koji pretezno nose ime Antef (Intef)
- Nomarh Antef je mozda vec u IX dinastiji bio nezavisan, nije priznavao Herakleopolis
- Njegov sin Mentuhotep (I) vec uzeo titualaturu kralja – stavio Elefantinu pod kontrolom Tebe
- Nasledio ga sin, kralj Antef I – prvi izgradio saff-grobnicu
- Jacanje nastavljaju Antef II I III – Antef II je prvi vladar cije je ime posvedoceno u hramu Amona u
Karnaku
- Primer – Stela kralja Wah-anh Antefa II, iz dvorista njegove grobnice u Tebi (XI dinastija). Wah-
anh Antef ucestvovao u borbama protiv Hierakonpolisa, uspostavio kontrolu od Abidosa do
Asuana.

SREDNJE CARSTVO – XI DINASTIJA

- Ponovno ujedinjenje Egipta, pod Mentuhotepom II (Teba)
- Primer – Mentuhotep II Nebhepetre – reljef iz hrama u Deir el Bahariju: dva stila na istom
spomeniku

SREDNJE CARSTVO
XI I XII DINASTIJA OSNOVNE ODLIKE
- Sukobi saveza okupljenih oko Herakleopolisa I Tebe zavrseni pobedom Tebe
- XI DINASTIJA:
1) Prvi vladar ponovo ujedinjenog Egipta je Mentuhotep II (iz XI, tebanske dinastije)
2) Gradi monumentalnu grobnicu, ali oslonjenu na tradiciji saff-grobnica
3) Montu, ratnicko bozanstvo – drzani bog I zastitnik dinastije
4) Teba od prestonice nome postaje centar drzave
5) Konsolidacija vlasti
- XII DINASTIJA:
1) Premestena prestonica na sever, gradi novu, Iti-taui, u oblasti Fajuma
2) Kraljevske grobnice u obliku piramida (u oblasti oko prestonice)
3) Administrativne reforme – jacanje centralne vlasti
4) Veliki radovi u Fajumu – prosirenje obradivog zemljista
5) Amon, lokalno bozanstvo dobija na znacaju – Teba I Karnak postaju vazni centar kulta Amona
 6) Uspostavljena kontrola nad Donjom Nubijom – izgradjen lanac utvrdjenja (od cerpica) u oblasti
druge katarakte
7) U Gornjoj Nubiji u to vreme kraljevina Kerma, potencijalno ugrozavala egipatske interese u
Donjoj Nubiji
8) Stanovnistvo azijskog porekla useljava se u vecem broju u Delti

OSNOVNE ODLIKE – UMETNOST I RELIGIJA

- Povratak uz uzore iz Starog carstva u likovnim umetnostima (kvalitet, principi proporcije, teme)
uz inovacije
- Knjizevnost Srednjeg carstva bila uzor u kasnijim periodima – Povest Sinuheta, Prica o
brodolomniku
- KULT OZIRISA, vladara sveta mrtvih
1) U starom carstvu, samo se kralj izjednacavao s Ozirisom, tokom I medjuperioda zavrsen process
kojim se svaki pokojnik s njim izjednacava – “nezavisnost” od kralja u zagrobnom zivotu
2) Odrzava “demokratizaciju” funerarnih shvatanja (etickiprincip kao preduslov za zagrobni zivot –
“merenje srca”)
3) Centar kulta Ozirisa – ABIDOS, koji postaje I mesto hodocasca u srednjem carstvu
- TEKSTOVI KOVCEGA – funerarni tekstovi cije su prve verzije iz I medjuperioda
1) Dostupni svima koji su mogli sebi da priuste oslikane I ovim tekstovima ispisane drvene kovcege

XI DINASTIJA
- Sukovi Herakleopolisa I Tebe
- Pobeda Mentuhotepa II Nebhepetrea (tebanska, XI dinastija)
- Teba nova prestonica; ujedinjenje drzavne, obnavljanje centralne uprave; postavio vezira na
celo administracije; vojne aktivnosti u Donjoj Nubiji, ima indicija I za Kanaan; gradio hramove I
svetilista u Gornjem Egiptu (Dendera, Gebelein, Abidos, svoj posmrtni hram u Deir el Bahariju, tj
Tebi)

XII DINASTIJA
- Amenemhat I mozda bio vezir Mentuhotepa IV (predvodnik ekspedicije u Vadi Hamamat)
- Politicka nestabilnost na kraju vladavine Amenemhata I, pokusaj atentata (“Prica o Sinuhetu”) –
uvodjenje suvladarstva
- Premestanje prestonice u oblast Fajuma – novi grad Iti-taui – nastaju I nove kraljevske
nekropole
- Nomarhe na pocetku dinastije imenuje kralj – kasnije vlast nomarha postaje nasledna
- U DOBA SENUSRETA III:
1) Umesto nomarha – “gradonacelnici”, manjih ovlascenja (centralizacija drzavne uprave pod
Amenemhatom I)
2) Novo uvodjenje administracije – podela na tri odeljenja (waret) sa upravnicima za Gornji, Srednji
I Donji Egipat
3) Nova “sluzba za snabdevanje ljudstvom” – popisuje stanovnike I organizuje rad na drzavnim
radovima
- KRAJEM XII DINASTIJE:
1) Preusmeravanje kanala Bahr Jusef u nove kanale juzno od jezera Moeris (Fajum) – dobijene
nove obradive povrsine. Danasnji naziv za jezero Moeris je Birket Karun.

Tragovi sa spoljnim svetom – I dalje pod kontrolom drzave

 - Veze sa Biblosom (Liban) – Nalazi iz samog Biblosa. Ostaci 5-6 brodoa od kedrovine iskopani kod
piramide Senusreta III u Dahšuru (De Morgan 1894)
- Kontakti s Egejom – Fragmenti kiparske I minojske kritske keramike na vise egipatskih lokaliteta

Pomorska plovidba – veza sa Puntom preko Crvenog mora

- Razlog izbora morskog puta – kraljevina Kerma na srednjem Nilu ojacala
- Brodovi gradjeni u Koptosu (dolini Nila), rastavljeni, prenoseni kroz istocnu pustinju
- Lokalitet Mersa/Wadi Gawasis = egipatska luka Saw – povremeno nastanjena, u stenu ukopane
pecine, vise stela sa natpisima iz XII dinastije, kutije, ostaci vesala, uzadi

WADI GAWASIS
- Otkrio Abdel Monem Sayed 1970-ih
- Od 2001 istrazivanja kojima rukovode Roberno Farrowich (Napulj) I Kartyn Bard (Boston)

SNABDEVANJE SIROVINAMA
- Ametist – Wadi el Hudi, istocno od Asuana
- Galena (ruda olova, za sminku) – Gebel Zeir kod Crvenog mora
- Sinaj – Vadi Magara (I dalje za bakar), Serabit el Kadim (tirkiz), Wadi Nasb (bakar)

NUBIJA
- Rudnici zlata u Nubiji
- Putevi ka jugu I skupocenim sirovinama
- Drzava Kerman a jugu, u Gornjoj Nubiji
- Egipatska utvrdjenja (od cerpica) oko Druge katarakte (dodatna na juznom kraju katarakte u
doba Senusreta III) – Oblik utvrdjenja prilagodjavan terenu. Egipatski vojnici I administracija.
Snabdevanje dopremano iz Egipta. Vazni izvor ”Depeše iz Semne”. Utvrdjenja – Semna, Šalafak.

Depeše iz Semne
- XII dinastija, pronadjene sa drugim papirusima iz Srednjeg carstva u Ramazeumu, u Tebi (1896
Quibel)
- Beleze dolazak I odlazak raznih grupa Nubijaca I sadrze izvestaje osmatraca koji su nadzirali
pustinju
- Svedoce o brizljivom nadziranju kretanja ljudi I o kontroli nad trgovackim aktivnostima

SEVEROISTOK – AZIJATI
- Rana XII dinastija: kao zastita od nekontrolisanog ulaza u Egipat – izgradjen “zid vladara” – lanac
fortifikacija u istocoj delti – nisu identifikovane arheoloski
 - Postepeno naseljavanje Azijata – Delta, oblast Fajuma
- Nomadski stocari, trgovci
- Likovne predstave I licna imena svedoce o prilivu I nastanjivanju grua semitskog porekla

XIII DINASTIJA
- Postepeni gubitak kontrole nad Deltom I pristupa rudnicima u Sinaju
- Po Manetu – 60 vladara za 153 godine
- Iti-Taui ostaje prestona
- Manje piramide
- Kasnije – istocnu Deltu kontrolisu naseljenici iz Azije – Hiksi

PROMENE RELIGIJSKIH SHVATANJA

- KULT OZIRISA (primat u zagrobnom zivotu) – Svaki pokojnik (ne samo kralj) postaje Oziris u
zagrobnom zivotu (demokratizacija zagrobnog zivota)
- ABIDOS (kultni centar Ozirisa) – Cilj hodocasca. Vladari grade svoje hramove I kapele. Privatna
lica postavljaju svoje stele I kenotafe.
- “TEKSTOVI KOVCEGA” – Oslonjeni na Tekstove piramida; znatni deo je nov I ne-kraljevskog
porekla. Zastita I pomoc pokojniku na drugom sveti. Prosiren krug korisnika. Ispisivani na
unutrasnjoj strani kovcega. Frzi predmeta – sadrzi I neke kraljevske insignije.
- KARNAK – novi najvazniji kultni centar – BOG AMON

UŠABTI/ŠABTI – figurice
- Novina u funerarnoj opremi
- Mumiformne
- U II medjuperiodu ih ima grubih, od drveta
- Funkcija: da na poziv kaluče umesto pokojnika

MATERIJALNA KULTURA SREDNJEG CARSTVA

XI DINASTIJA – MATERIJALNI OSTACI
- Mentuhotep II Nebhepetre gradi posmrtni kompleks u Deir el Bahariju, zapadno od „nekropole
Antefa“ u el-Tarifu
1) Delom je ukopan u stenu (semi-speos)
2) Terasasti hram; znacajne inovacije u arhitektonskom resenju, uz koriscenje tradicije saff-
grobnica
3) Sama grobnica je uklesana u stenu. Pristupa joj se preko dromosa, iz sredisnjeg dela hrama. U 3
bocne nise hodnika koji vodi u grobnicu nadjeni su drveni modeli, ukupno oko 600 (teme: nosaci
darova, modeli barki, pekara, klanica,...). uz drveni sarkofag pronadjena i statua uvijena u platno.
4) Kompleksu se pristupalo s istoka, prilaznim putem. Kroz veliko dvoriste, dolazilo se preko rampe
do samog (terasastog) hrama, a kroz njega u dvoriste okruzeno tremom. Iza tog dvorista je bila
dvorana sa stubovima i svetilistem za posmrtni kult. Sama grobnica je bila na kraju drugog
hodnika, uklesanog u stenu.
5) Nije poznatko kako je izgledao najvisi deo gradjevine
6) Bab el Hosn – u dvoristu ispred hrama u stenu ukopana prostorija (pristup preko rampe)
7) Na reljefima iz hrama su pronadjena 2 stila koji dokumentuju postepeno vracanje na zanatske
standarde Starog carstva
8) Pronadjena jos 6 sarkofaga njegovih zena
CEREMONIJA OSNIVANJA
- Osnivanje hramova je praceno ritualima. Jedan od njih je vezan za pohranjivanje predmeta u
„osnivacu ostavu“
- Prikazivan kult u kome ucestvuje kralj sa bogovima – premeravanje zemljista (“zatezanje
konopca“), stavljanje predmeta u osnivacku ostavu

XI DINASTIJA – GROBNICE ELITE

- Grobnica kraljevskog riznicara Hetija (TT 311), XI dinastija, uklesana u stenu, u blizini grobnice
kralja Mentuhotepa II u Deir el Bahariju – dekoracija veoma ostecena, ali prepoznatljiv visok
kvalitet rada
- Meketre (naslednik Hetija na polozaju riznicara) – njegova grobnica je u stenama iznad
Mentuhotepovog hrama u Deir el Bahariju (lokalitet Asasif). Cuvena po drvenim modelima
nadjenih u njoj.
- Grobnica Mešetija u Asijutu – nubijski strelci/najamnici

XII DINASTIJA – HRAMOVI

- Hram Montua u Medamudu – 5km SI od Karnaka. Istrazivao IFAO Cairo. Ostaci hrama iz I medju
perioda. Slojevi iz Srednjeg carstva – zgrade od cerpica, najbolje ocuvani magacini, svestenicki
stanovi I zidine. Delovi od kamena – kapija, zidni reljef. Hram Tutmesa II iz XVIII dinastije ponistio
stariji hram. Poslednje gradnje iz doba ptolemena, ima I rimskih reljefa.
- Tod (Džerti) – 20km J od Luksora. Hram Montu-a (bozanstvo koje olicava osvajacki aspekt
kraljevske moci). Gradnju poceli Metuhotep II I III. Iskopavao IFAO. Blago iz Toda – pronasao
Bisson de la Roque 1936; 4 bronzane kutije sa kartusom Amenemheta II; predmeti od zlata,
srebra, lapis lazuli; egejske posude, cilindricni pecat iz Ura
- Hram Amona u Karnaku
- „Bela kapela“ Senusreta I u Karnaku – To je usputna stanica za barku (koriscena tokom
procesija). XII dinastija. Na bocnim stranama su ispisane liste noma, na jednoj Gornjeg, na drugoj
Donjeg Egipta. Pri radovima na konsolidovanju 3. pilona iz Karnaka, u masi pilona su pronadjeni
spoliji od kojih he kapela konstruisana.
- Hram bogu Sunca u Heliopolisu – Verovatno je u doba Srednjeg carstva vec bio izgradjen. Od
gradjevinskih doprinosa iz perioda Srednjeg carstva 9ali i kasnijih) danas je jedino vidljiv obleisk
Senusreta I.

ABIDOS U SREDNJEM CARSTVU

- Porast znacaja Ozirisa vidi se u pojacanoj gradjevinskoj aktivnosti u Abidosu
- Lokalitet Kom el Sultan – u XII dinastiji izgradjen veliki hram Ozirisu (cerpic), odrzavane
svecanosti sa procesijama
- U severnom Abidosu Pitri otkrio kraljevske ka-kapele (staro, srednje I novo carstvo) – to su
minijaturni hramovi u kojima je odrzavan kult za ka pokojnog kralja; same grobnice sun a nekom
drugom lokalitetu
- Privatna lica takodje sahranjivana na nekropoli u severnom Abidosu (plitke jame I saht grobovi,
neke imaju mastabe kao nadgrobne konstrukcije)

JUZNI ABIDOS – POSMRTNI KOMPLEKS SENUSTREA III

- Kenotaf? (Senusret III imao piramidu u Dahšuru). Koncept kompleksa odgovara uobicajenom
kraljevskom posmrtnom komplesku:
 1) Grobnica sa podzemnim prostorijama uklesana u stenu, veliki posmrtni hram, hram u dolini
(cerpic) I prilazni put koji ih povezuje
2) Ulaz u hram – pilon; centralno dvoriste od krecnjaka
3) Skladista za hranu I ritualne predmete, stanovi svestenika I administrativne prostorije, zona za
proizvodnju hleba I piva

PIRAMIDE XII I XIII DINASTIJE

- XII dinastije premestila svoje sediste iz Tebe na sever I izgradjena je nova prestonica, Iti-Taui, u
oblasti Fajuma
- Sa XII dinastijom, vladari ponovo grade piramide sa pratecim gradjevinama kao svoje posmrtne
komplekse
- Vracanje na tradiciju Starog carstva, primenjen isti concept:
1) Amenemhat I – prvi od vladara srednjeg carstva izgradio piramidu, u Lištu – Uzor je Staro
carstvo. Lokalni kamen, sut (koristio i spolije iz Gize, npr Hufove). Odaja za sahranjivanje i hram u
dolini danas su ispod nivoa vode.
2) Senusret I u Lištu – nova tehnika gradnje piramida (zidaju se unutrasnji zidovi strukture, a
medjuprostor se popunjava sutom)
3) Senusret II lokalitet Hawara – prva kraljevska piramida od cerpica
- Lokacija nasleja Iti-taui nije tacno utvrdjena, ali se veruje da je u blizini piramida Amenemhata I i
Senureta I i njihovih nekropola
4) Piramide Amenemhata III – Dahšur (piramida od cerpica sa oplatom od krecnjaka; kralj nije u
njoj sahranjen; nadjeni delovi pogrebne opreme kraljica) I Havara (druga piramida; istocno od te
piramide pronadjen slozen kompleks soba, prolaza I dvorista – grci ga nazvali “Lavirint”)

NALAZI NAKITA IZ XII DINASTIJE

- Senusret II, Hawara: “Blago iz Lahuna” – Pitri I Branton otkrili saht-grobnicu Sir-Hathor-Junet,
cerke Senusreta II, jusno od njegove piramide. Grobnica bila vec opljackana, kutije sa nakitom I
kozmetickim priborom ostale skrivene u zazidanom udubljenju.
- Senusret III, Dahšur – Iz podzemnog dela najzapadnije od satelitskih piramida pronadjena
ostava nakita kraljice Veret II

POZNA XII DINASTIJA – INOVACIJE U KRALJEVKSOJ SKULPTURI

- STARACKI PORTRET FARAONA – Za razliku od uobicajenog idealizovanog predstavljanja vladara
mladalakckog lika, u kratkom period XII dinastije, lica kraljeva nose jasne oznake starosti I umora
- “GRIVASNE SFINGE” Amenemhata II I III – Lice kralja je umetnuto u grivu lava, umesto da glava
faraona na sfingi bude pokrivena faraonskom maramom (nemes/klaft)
- Odraz promena – I kraljevi I privatna lica su prikazivani u istom, molitvenom stavu pred
bogovima

SKULPTURA ELITE
- Uzstari nacinprikazivanja, pojavljuju se I drugaciji detalji (tip perika ili odece), a u ogranicenoj
meri se korsit I metal za izradu sculpture manjih dimenzija
- Npr – perika s duzim prednjim krajevima, povucena iza usiju; dugacka preklopljena pregaca koja
je veza ispod grudi; telo ogrnuto mantilom
- Takodje se izradjuju I sculpture iz vise delova I od vise razlicitih meterijala, postize se polihromija

EL-LAHUN (stari naziv lokaliteta: Kahun)

- Plansko naselje, osnovao Senusret II
 - Svedocanstvo o stambenoj arhitekturi
- Piramida Senusreta II – izmedju danasnjih gradova el-Lahun I Hawara
- Povrsina 335x384m, ogradjeno zidom
- Unutar zida 3 velike celine – Na severu akropolj sa 5 vila elite, na zapadu radnicko naselje,
najveci deo cine administrativne zgrade, hram I jos 3 vile
- Nalazi omogucili rekonstruisanje sastava stanovnistva I njihovog profesionalnog I privatnog
zivota
- Slicno plansko nasleje otkriveno u juznom delu Abidosa
- “Papirusi iz Kahuna” – po sadrzaju: administrativni u vezi sa kultom Senusreta II, himna
Senusreta III, matematicki, veterinarski I ginekoloski papyrus

ELITA U XII DINASTIJI

- O jacanju upravnika noma I slici koju su imali o sebi svedoce primeri iz Kau el Kebira (10. Noma
Gornjeg Egipta) – velicina I struktura grobnica nomarha, fragmenti sculpture nadjeni u grobnici
nomarha Vahke II – prikazan kao kralj
- Grobnice elite – oko piramida XII dinastije, na nekropolama oko prestonice Iti-taui gradjene
mastabe – okretanje uzorima iz Starog carstva
- Provincijske nekropole – grobnice elite u Gornjem Egiptu uklesane u stenu; ispred ulaza
dvoriste, ponegde sa tremom sa stubovima
- Private grobnice su pretezno ukrasavane tehnikom slikanja (al secco)
- Primer nomarh Džehutihotep, Deir el-Berša – prenos kolosalne statue
- Saonice za prenos tereta – pronadjene kod piramide Senusreta III u Dahšuru, duzina 4,2m;
saonice za prenosivu škrinju pronadjene u ostavi kod piramide Senusreta I u Lištu
- Omiljene teme u dekoraciji privatnih grobnica: prikazi rata i rvanja
- Lov na ptice zamkom – stara tema, uz inovaciju: vlasnik grobnice je aktivan ucesnik
- Lov u pustinji – stara tema, uz inovacije: vlasnik grobnice je aktivni ucesnik, vlasnik grobnice
ubija zivotinje lukom I strelom
- U scenama lova Srednjeg carstva, uz pustinjske zivotinje se pojavljuju I fantasticna bica (ali njih
ne love)
- Magijski nozevi (apotropaia) – specificni za srednje carstvo, ukrasavani prikazima bozanskeva I
fantasticnih zivotinja, izgradjeni od zuba nilskog konja, pribor babica za ritual, nalazeni I u
funerarnom kontekstu
- “Veslaste lutke” (paddle dolls) – nacinjene od dascice, rudimentarno oblikovane glave I ruku, I
bez nogu, kosa od peril, odeca, oglica su nacrtane, kao I pubicni region. Verovatno u vezi sa
regeneracijom na drugom svetu. Neki ih dovode u vezu sa boginjom Hathor
- Lanena tunika, iz nekropole u Asijutu
- U pogrebnoj opremi korsite se maske za mumije
- Novi tip kovcega – antropoidni, pojavlju se od XII dinastije
- Nova forma statua privatnih lica: “blok statue” – od XII dinastije, postavljenje u hramovsko
dvoriste ili elentualno u kultni prostor grobnice

SAHRANJIVANJE SIROMASNIJIH SLOJEVA DRUSTVA

- Malo podataka, nedovoljno sitrazeno – plitke jame, na dnu jednostavnog sahta
- Primetno sirenje upotrebe kovcega I kod siromasnijih
- “KUCE ZA DUSU”
1) Keramicki posluzavnici za posude pokojniku u obliku modela kuce sa dvoristem – u dvoristu
grubo oblikovani prilozi u hrani; zljebovi za tecni zrtveni prilog; kuca – stan z aka pokojnika
 2) Nalazeni kod siromasnijih grobova
3) Imaju istu funkciju kao kameni zrtveni sto ili ploca, korisceni u starom carstvu
4) Moguce je da zamenjuju celi nadzemni, kultni prostor kakav sui male grobnice bogatih, a koje su
uklesivane u stenu

KERAMIKA SREDNJEG CARSTVA

- Oblici ranog Srednjeg carstva odgovaraju onima iz I Medjuperioda

PREDMETI OD EGIPATSKOG FAJANSA

- Od kvarca, alkalnih soli, krecnjaka I mineralnih boja
- Egipatski fajans je vestacki materijal koji oponasa skupo poludrago kamenje plave boje (tirkiz) I
preuzima njemu pripisano magijsko znacenje
- Povezuje se sa ponovnim rodjenjem na drugom svetu
- Koriscen za izradu nakita, posuda, statueta, šabti figura, amulet I dr
- Najstariji nalazi egipatskog fajansa – s kraja V milenijuma pne

Serabit el Kadim (Sinaj), svetiliste boginje Hathor

- Tu je postovana kao “gospodarica tirkiza”, zastitnica je Egipcana na Sinaju
- Stele – svedocanstvo o ekspedicijama koje su dolazile na Sinaj radi eksploatacije sirovina

NUBIJA
- Znacajno vojno prisustvo Egipta u Nubiji Srednjeg carstva
- U Vavatu I Kušu kod Druge katarakte – 17 utvrdjenja I brojne izvidjacke postaje:
1) Kraljevina Kerma u Kušu – pretnja
2) Najbrojnija utvrdjenja podignuta u oblasti u kojoj je zivela nubijska C-grupa
3) Medžaji sup o nekim tekstovima pretnja u Istocnoj pustinji – ali istovremeno su najamnici
- Utvrdjenja su I mesta trgovine I razmene
- Nubijska elita izlozena egipatskom uticaju (osobito likovne umetnosti – statusni simbol)
- Pretpostavke da od kraja XII dinastije posada garnizona u Nubiji nije menjana, da su vojnici ostali
I njihovi potomci kasnije postali podanici kralja Kuša

SEHETEPIB SENAAIB
- XIII dinastija
- Upravnik saveta gornjoegipatske oblasti (Senusret III je bio podelio Egipat na 3 oblasti, svakom
upravljao Savet te oblasti)
- Statua pronacena ostecena, na lokaliteu Kerma (Nubija)
- Grandiorit, h=85cm; Museum of Fine Arts, Boston
- Pronadjena je u sutu kraljevskog tumula K III, u koje su nadjene jos neke egipatske statue,
ukljucujuci statuu Senui, supruge Džefaihapija, nomarha Asijuta u XII dinastiji. Statue su prenete
u Nubiju u II Medjuperiodu kao prestizni predmeti, I stavljene u tumul.

XIII DINASTIJA
- Kraj XIII dinastije oznacava raspad jedinstvene drzave