Professional Documents
Culture Documents
Aralin 3 Ang Sistemang Kolonyal NG Mga E
Aralin 3 Ang Sistemang Kolonyal NG Mga E
Aralin 3 Ang Sistemang Kolonyal NG Mga E
MAHAHALAGANG PAG-UNAWA
1. May tungkulin at responsebilidad ang bawat opisyal.
2. May mga patakaran (checks and balances) ang isang organisasyon upang maiwasan ang
pang-aabuso ng kanilang mga opisyal at paglaganap ng katiwalian.
3. Mahalaga ang pagkakaroon ng sapat na pondo sa pagpapatakbo ng isang organisasyon.
4. 4. Walang idinudulot na mabuti ang pagiging makasarili.
TALASAYSAYAN
• boleta – tiket o papel na nagbibigay ng karapatan sa nagmamay-ari nito na magkaroon ng
bahagi o silid sa Manila Galleon na paglalagakan ng mga kargamento
• cacique – may-ari ng malawak na lupain
• cumplase – kapangyarihan ng gobernardor heneral na ipagpaliban o huwag ipatupad ang
batas ng Spain o dekreto ng hari dahil hindi ito praktikal o hindi kayang isagawa sa
panahong iyon
• encomienda – pagkakatiwala ng mga lupain at ang mga nakatira rito sa ilang mga opisyal
na Espanyol kung saan tutulong sila sa pagpapakalat ng kulturang Espanyol,
pagpapalaganap ng Katolisismo, at pagbibigay-proteksiyon at pagsingil ng tributo sa
mga katutubo
• Patronato Real – kasunduan ng hari ng Spain at ng Santo Papa sa Rome na palaganapin
ang Katolisismo sa mga lupaing sakop ng Spain; dito ay hinirang ang hari bilang Real
Patron na may kapangyarihang magtalaga ng mga obispo sa mga kolonya
• polista – isang manggagawa na naglilingkod sa polo
• polos y servicios – tinawag ding prestation personal; pagtatrabaho para sa komunidad ng
mga lalaking may edad 16 hanggang 60 taon ayon sa itinatakda ng pamahalaan sa loob
ng 40 araw sa bawat taon
• principales – mga nangungunang mama- mayan sa mga antas ng lipunang kinabibilangan
ng mga dating datu ng mga sinaunang barangay
• reduccion – sapilitang pagtitipon sa mga katutubo sa iisang pook upang madali silang
mapamahalaan ng mga Espanyol
• residencia – imbestigasyon tungkol sa mga natupad na tungkulin ng papaalis na
gobernador heneral o opisyal ng pamahalaang kolonyal
• Vice Real Patron – titulo rin ng gobernador heneral bilang pinakamataas na kinatawan ng
hari ng Spain
• Viceroy – itinalagang mamuno sa isang bansa, lalawigan, o kolonya bilang kinatawan ng
pinuno na tulad ng hari
• visitador – opisyal ng pamahalaan ng Spain na ipinadadala sa kolonya upang siyasatin ang
paraan ng pamamahala rito
Nagsimula ang pananakop ng Spain sa Pilipinas noong 1565 na tumagal hanggang 1898.
Sumaklaw ito ng 333 taon sa kasaysayan ng Pilipinas. Gayunman, noong 1571 lamang
naging pormal na kolonya ng Spain ang Pilipinas nang italaga si Legazpi bilang gobernador
heneral o kinatawan ng hari sa pamahalaang kolonya.
Mula 1565 hanggang 1821, hindi direktang pinamahalaan ng Spain ang kapuluan dahil
ang pamamahala ay dumaraan muna sa viceroy ng Nueva Espana (Mexico sa kasalukuyan).
Bilang isang kolonya ng Spain, nanaig ang interes ng mga Espanyol sa pamamahala sa
kapuluan ng Pilipinas. Nagpataw ng buwis ang mga administrador ng Espanyol sa mga
katutubo at nagdaos sila ng mga gawain para sa pansarili nilang kapakinabangan at sa
kapakanan ng kanilang bansa.
Samantala, bukod sa pamamahalang sibil, may kapangyarihang panrelihiyon din ang
Spain dahil sa Patronato Real. Ayon sa kasunduan ng hari ng Spain at Santo Papa ng
Simbahang Katoliko Romano, palalaganapin ng Spain ang relihiyong Katolisismo sa iba't
ibang lugar sa daigdig. Nasa kapangyarihan din ng hari ng Spain ang pagpili ng mga obispo
sa lugar na kolonya nito. Dahil sa Patronato Real,nagkaroon ng pagsasanib ang estado at
simbahan kaya maging ang mga misyonerong Katoliko ay may kapangyarihang politikal
din. Sa Pilipinas, ang mga misyonero ay hindi lamang mga kinatawan ng simbahan kundi ng
estado.
Ang Pamamahala sa Pilipinas
Maraming naganap na pagbabago sa Pilipinas nang sakupin ito ng mga Espanyol. Isa na
rito ang sistema ng pamamahala. Ngunit bago dumating ang mga Espanyol, may sari-sarili
nang pamahalaan ang mga katutubo. Bawat pulo ay may mga pinuno na siyang
namamahala sa barangay. Ang pamamahalang ito ay nagsasarili o hindi nasasaklawan ng
datu mula sa iba pang mga barangay. Sa pananakop ng mga Espanyol, nakita nila ang
pangangailangan na magkaroon ng pamahalaang sentral upang mapangasiwaan ang hiwa-
hiwalay na mga barangay na ito. Nasa ilalim ng kapangyarihan ng pamahalaang sentral ang
mga pamahalaang lokal.
Ang Pamahalaang Sentral
Isinailalim ang pamamahala sa Pilipinas sa kapangyarihan ng isang gobernador heneral.
Siya ang pinakamataas na pinuno ng pamahalaang sentral ayon sa paghirang sa kaniya ng
hari ng Spain. Kinatawan siya ng hari sa pangangasiwa sa kolonya.
Tumatanggap ang gobernador heneral ng Pilipinas ng mga kautusan mula sa viceroy ng
Mexico. Mula 1565 hanggang 1821 (taon kung kailan lumaya ang Mexico mula sa
pagkakasakop ng Spain), ang Pilipinas ay nasa ilalim ng pamamahala ng viceroy ng Mexico
sa ngalan ng kapangyarihan ng Spain. Bilang kolonya ng Spain, ang Pilipinas ay nasa ilalim
ng Real y Supremo Consejo de Indias (Royal and Supreme Council of the Indies) o Consejo de
Indias na itinatag ni Haring Carlos I noong 1524. Ang hari ay ang pinakamataas na
tagagawa ng batas at tagapamahala sa lahat ng mga kolonya. Ginagamit niyang gabay sa
pamamahala ang mga batas na tinawag na Recopilacion de los Leyes de Indias (Compilation
of the Laws of the Indies). Noong 1863, binuwag ang Consejo de Indias at pinalitan ito
ngMinisterio de Ultramar (Overseas Ministry).
Dala ng gobernador heneral ang posisyon ng kapitan-heneral ng hukbong sandatahan ng
Spain sa Pilipinas. Siya rin ang pangulo ng Real Audiencia o ang Kataas-taasang Hukuman sa
Pilipinas. Sa kabilang banda, nagsilbi ring tagapayo ng gobernador heneral ang Real
Audiencia.
Ang Real Audiencia ay itinatag noong 1584. Binuo ito ng gobernador heneral bilang
pangulo, apat na oidores o huwes, isang piskal, isang taga- ulat, at iba pang mga opisyal.
Ang Real Audiencia ang pinakamataas na hukuman ng bansa at dito tinatalakay ang mga
kasong kriminal at sibil at mga usaping politikal at pampamahalaan. Ito rin ang tagasiyasat
sa mga gastos ng pamahalaan. Pansamantala itong inalis ni Gobernador Heneral Gomez
Perez Dasmariñas noong 1590 at pinalitan ito ng consejo na may 400 kasapi. Ibinalik ito
noong 1598.
May kapangyarihang panrelihiyon ang gobernador heneral bilang Vice Real
Patron. Humihirang siya ng mga kura-paroko na itinatalaga sa iba't ibang lugar sa
kapuluan. Pinangunahan din niya ang mga gawaing pangmisyonero. May kapangyarihan
din ang gobernador heneral na hindi sundin o ipagpaliban ang pagpapatupad ng mga batas
ng Spain o dekreto ng hari sa kolonya.Tinawag itong cumplase.
Tumatanggap ang gobernador heneral ng mula sa 8 000 sahod bawat taon at
tumataas ito hanggang umabot sa 40 000.
Tinutulungan din ng mga tagapayo mula sa Junta de Autoridades at Consejo de
Administration ang gobernador heneral. Binuo ang Junta de Autoridades noong 1850 at ito
ang naging gabinete ng gobernador heneral. Bukod sa gobernador heneral, kasapi nito ang
admiral ng hukbong pandagat, ang direktor heneral ng administrasyong sibil, ang pangulo
ng Audiencia, at ang isang punong abogado (attorney general).
Samantala, binuo naman ang Consejo de Administration noong 1861. Kasapi nito ang
gobernador, admiral ng hukbong dagat, ang pangulo ng Audiencia, direktor heneral ng
administrasyong sibil, ingat-yaman ng kolonya, mga pinuno ng mga kaparian, pangulo ng
kamarang pangkomersyo, pangulo ng Sociedad Economica del Pais, apat na kinatawan ng
hari, at tatlong kinatawan mula sa Luzon, Visayas, at Mindanao.
Kung wala ang gobernador heneral sa Pilipinas, pansamantalang humahalili sa kaniyang
tungkulin ang Real Audiencia. Ang pinunong hukom ang siya namang naglilingkod bilang
punong militar. Noong 1765, nagkaroon ng tenyente gobernador na siyang humahalili kung
namatay ang gobernador heneral. Inalis ito nang nilikha ang puwestong general segundo
cabo. Kung walang general segundo cabo, humahalili ang admiral ng hukbong dagat.
Upang maiwasan ang anumang pagma-malabis ng mga gobernador heneral, isinasagawa
noon ang isang imbestigasyon na tinawag na residencia. Hindi lamang ang gobernador
heneral ang naisasalang sa imbestigasyon kundi lahat ng matataas na opisyal na paalis sa
tungkulin. Hindi pinapayagang umalis ng Pilipinas ang mga opisyal habang ginaganap
ang residencia.
Pinangungunahan ng pumalit na gobernador heneral ang residencia. Ipinadadala ang
ulat ng imbestigasyon sa Spain upang bigyan ng aksiyon kung napatunayang nagkaroon ng
katiwalian. Mabuti ang sistema ng residencia ngunit ginamit ito ng mga tiwaling opisyal
upang maghiganti sa mga opisyal na naging tapat sa kanilang tungkulin. Ganito ang
nangyari kay Gobernador Heneral Sebastian Corcuera na nakulong dahil siya ay
pinaghigantihan ng mga tiwaling opisyal na kaniyang pinarusahan. Umiral
ang residencia hanggang 1799.
Bukod sa residencia, nagpadala rin ang Spain ng mga visitador sa kolonya. Hindi lantad
ang kanilang katauhan at nag-uulat sila sa Consejo de Indias sa Madrid tungkol sa mga
nangyayari sa kolonya.
Ang Pamahalaang Lokal
Nabuo ang ilan sa mga bayan, baryo, at purok sa kapuluan sa pamamagitan
ng reduccion. Dahil iilan lamang ang mga opisyal at misyonerong Espanyol, minabuti nilang
tipunin ang mga katutubo sa ilang mga piling pook.
Ang pinakamaliit na pamahalaang lokal ay ang barangay na nasa ilalim ng pamumuno ng
isang cabeza o capitan de barangay. Galing sa mga hanay ng mga dating datu
ang cabeza. Tungkulin niyang mangolekta ng buwis sa kaniyang mga kamag-anak at
kapitbahay. Ibinibigay ang nakolektang buwis sa gobernadorcillo. Tungkulin din
ng cabeza na mangalap ng mga manggagawa o polista para sa pamahalaan at gumanap
bilang tagapamayapa. Ang pinipiling cabeza de barangay ay dapat na may mabuting
katauhan at marunong magsulat sa wikang Espanyol. Walang sahod ang cabeza de
barangay,ngunit kapalit ng kaniyang paglilingkod ay hindi siya pinagbabayad ng tributo at
hindi kailangang magtrabaho bilang polista sa panahon ng kaniyang panunungkulan.
Kmikilala ang mga cabeza bilang bahagi ng mga principalia o mga prominenteng
mamamayan ng bayan.
Ang pinuno naman ng bayan o pueblo ay ang gobernadorcillo. Ang gobernadorcillo ay
galing sa hanay ng mga cacique. Nagsimula lamang kumuha ng
magiging gobernadorcillo mula sa antas ng mga Indio noong dekada 1800. Ang mga
hinirang noon na gobernadorcillo ay yaong mga nakapaglingkod na bilang cabeza de
barangay. Hinalal siya mula sa mga principales. Kabilang sa mga tungkulin
nggobernadorcillo ay ang paghahanda sa rehistro ng mga mamamayan at pagkalap ng
kalalakihan para sa polo o pampublikong paglilingkod at serbisyong militar. Siya rin ang
nagsilbing hukom sa mga kasong sibil na may halagang ^P40 o mas mababa, at siya rin ang
tagapangasiwa ng koreo ng bayan. Tinutulungan ang gobernadorcillo ng ilang mga opisyal
na kinabibilangan ng isang kalihim at ilang mga inspektor—teniente de ganados o opisyal
na may kinalaman sa paghahayupan; teniente de policia o opisyal ng katahimikan; teniente
de justicia o opisyal na may kinalaman sa katarungan; at teniente de sementeras o opisyal na
may kinalaman sa lupain. Bukod sa kura paroko, ang gobernadorcillo ang
pinakamaimpluwensiyang tao sa bayan. Sa simula ng administrasyon ng Spain,
ang gobernadorcillo ay hinahalal ng lahat ng mga pinuno ng mga pamilya sa bayan at isang
taon lamang ang kaniyang panunungkulan. Pagsapit ng ika-19 na dantaon, hinahalal na
ang gobernadorcillo ng isang lupon na binubuo ng paalis na gobernardorcillo at 12 cabeza
de barangay.
Kadalasan ay pinaluluwalan ng mga gobernadorcillo at cabeza de barangay ang mga
kulang sa koleksiyon ng buwis kung ang mga nakatira sa kanilang sakop ay umalis o yumao
na. Kahit na maliit ang sahod ng gobernadorcillo at walang sahod ang cabeza de barangay,
ang mga katungkulang ito ay simbolo ng mataas na antas sa lipunan noon.
Encomienda
Nagsimula bilang mga encomienda ang mga lalawigan sa kapuluan. Ang encomienda ay
isang paraan ng pagbibiyaya o pagbibigay sa mga taong tumulong sa mga Espanyol upang
masakop ang iba't ibang lugar sa kapuluan. Ang salitang encomienda ay mula sa salitang
Espanyol na encomendar na nangangahulugang “ipagkatiwala.” Sa ilalim ng
sistemang encomienda, ipinagkatiwala ng hari sa isang opisyal na tinatawag
na encomendero ang lupaing nasakop at ang mga katutubong nakatira roon. Tungkulin
ng en comendero na ituro ang kulturang Espanyol sa kaniyang nasasakupan, ipaunawa at
ituro ang Katolisismo, at mangolekta ng buwis para sa hari.
Historyador Ka!
Ang reduction ay nanggaling sa salitang reducir na ang ibig sabihin ay “baguhin,
bawasan, limitahan, at bumalik sa dating kaayusan.” Basahin ang mga sumusunod na
dokumento nina Domingo de Salazar, Luis de Jesus, at Diego de Santa Theresa upang
maunawaan nang husto ang patakarang kolonyal na ito. Si Salazar ang pinakaunang Obispo
ng Maynila at ang responsable sa pagtayo ng Katedral ng Maynila. Ipinagtanggol niya ang
mga katutubo laban sa pang-aabuso ng mga Espanyol. Sa kabilang banda, sina de Jesus at
Santa Theresa ay mga misyonerong Rekoleto.
...the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and marshes
where they are found with much difficulty. Hence it is very desirable that the
encomenderos do as they are here commanded, and not wait for the religious or
ecclesiastics, who cannot do it with the same facility as can the encomenderos.
Moreover, since the removal of the Indians from their former homes is a
thing very odious to them, and they change their homes very unwillingly and
with much hardship, it would be better that they be vexed with the
encomendero than with the minister—who has to teach them, and through
whom they have to learn love, and who in all things strives for their good.
Sanggunian: de Salazar, Domingo. “Affairs in the Philippine Islands.” In The Philippine
Islands, Vol. 5, edited by E. Blair and J. Robertson, 236.
Glosari:
• ecclesiastics – hinggil sa mga pari, ministro, pastor
• marsh – latian
• odious – nakamumuhi, nakagagalit, nakasusuklam, nakapopoot
• vexed – ginulo; inabala
...For ...we must assume that the king assigns one missionary to each five
hundred tributes or families. But our districts, especially those of the islands of
Luzon, Calamianes, and Mindoro, although each does not exceed three hundred
tributes; need each one or two religious in order that they may be looked after as
is necessary for the preaching and for the [spiritual] food of the holy sacraments.
This arises from the fact that each mission is extended over a distance of twenty
or thirty leguas, without its being possible to make any other arrangement. For
although the reduction into large settlements has been attempted, for the more
suitable administration it has been impossible to attain that. On the contrary,
whenever it has been attempted, Christianity has decreased.
Sanggunian: Jesus, Luis, and Diego de Santa Theresa. “Recollect Missions, 1646–1660.”
In The Philippine Islands, Vol. 36, edited by E. Blair and J. Robertson, 181.
Alcaldia at Corregimiento
Nang lumaon, dahil na rin sa madalas na insidente ng pang-aabuso ng
mga encomendero, binuwag ang sistemang encomienda at pinalitan ito ng
mga alcaldia. Ang alcaldia ay pook na payapa at lubusang nasa ilalim na ng mga Espanyol.
Pinamahalaan ito ng alcalde mayor na hinirang ng gobernador heneral. Kabilang sa mga
tungkulin ng alcalde mayor ang mangolekta ng buwis at magpasiya tungkol sa mga kaso sa
kaniyang nasasakupan.
Maliit lamang ang sahod ng alcalde mayor ngunit mayroon siyang pribilehiyong
makapagnegosyo na tinawag na indulto de comercio. Gayunman, naging daan ang
pribilehiyong ito upang maging mapagmalabis sa tungkulin ang mga alcalde. Puwersahan
nilang pinabibili sa kanilang tindahan ang mga mamamayang kanilang nasasakupan at
nagpapautang din sila ng salapi na may mataas na interes sa mga sundalo at ibang tao.
Dahil sa pang-aabuso sa pribilehiyong indulto de comercio, inalis ito noong 1884. Ngunit sa
kabila ng pagbubuwag sa indulto de comercio, nagpatuloy pa rin sa pang-aabuso ang
mga alcalde. Dahil dito, ipinag-utos ng hari na maging isa na lamang huwes
ang alcalde. Pagsapit ng 1886, tuluyan nang binuwag ang mga alcaldia at pinalitan ito ng
mga probinsiya.
Ang mga pook naman na hindi lubos na napasailalim sa kontrol ng Spain o yaong mga
estratehikong pook ay tinawag na corregimiento. Ang corregimiento ay pinamahalaan
ng corregidor na isang opisyal ng hukbong sandatahan.
Tanging mga Espanyol lamang ang maaaring mahirang bilang alcalde
mayor at corregidor. Bukod sa pagiging mga huwes at tagakolekta ng buwis, tungkulin din
nilang ipalaganap ang Katolisismo at pamunuan ang militar sa kani-kanilang mga
lalawigan.
Ang Pagpapalaganap ng Katolisismo
Isa sa mga pakay ng Spain sa Pilipinas ay ang pagpapalaganap ng Katolisismo. Tulad ng
nabanggit na sa unang bahagi ng aralin, nakabatay ito sa kasunduan ng Santo Papa sa Rome
at ng hari ng Spain na ginawang Real Patron ang hari. Dahil dito, kasama lagi ang mga
Kristiyanong misyonero tuwing may bagong lupain na aangkinin ang Spain. Kasa-kasama
ng mga kolonyalistang Espanyol ang ilang orden ng mga Katoliko sa kanilang paglalakbay.
Bagama't isa pa ring tungkulin ng mga opisyal ng pamahalaan ang pagpapalaganap ng
Katolisismo, ang gawaing ito ay masusing ginampanan din ng mga misyonerong Espanyol.
Ang mga Misyonero
Kabilang sa mga kasa-kasama ng mga Espanyol tuwing mananakop ng mga lupain ay ang
mga Agustino, Pransiskano, Heswita, Dominikano, at mga Rekoletos. Ikinalat sa iba't ibang
bahagi ng Pilipinas ang mga misyonero ng mga ordeng ito at ibinigay sa kanila ang
pamamahalang espirituwal sa ilang mga lalawigan.
Sa lahat ng mga misyonerong Espanyol, ang mga Agustino ang mga naunang paring
dumating sa kapuluan. Napunta sa kanila ang mga lalawigan ng Cebu, Panay, Pangasinan,
Ilocos, Bataan, at ilang mga lalawigan ng Luzon at Visayas. Mula taong 1565 hanggang
1898, nakapagtatag ang mga Agustino ng hindi kukulangin sa 385 bayan kasama na ang
mga parokya.
Sumunod namang dumating sa kapuluan ang mga Pransiskano noong 1577.
Ipinagkatiwala sa kanila ang mga mamamayan ng Kabikulan, Tayabas (Quezon ngayon),
Maynila, Laguna, at ang lupain ngayon ng Rizal. Itinatag ng mga Pransiskano ang 233 bayan
sa kanilang sinasakupan.
Ikatlong dumating sa kapuluan ang mga Heswita noong 1581. Sila ay nagpalaganap ng
Katolisismo sa Maynila, Leyte, Bohol, Cebu, Samar, at Mindanao. Nakapagtatag sila ng 93
bayan at pitong kolehiyo. Pinaalis sila sa Pilipinas noong 1768 at pinabalik noong 1859.
Dumating naman ang mga Dominikano sa Maynila noong 1587. Nadestino sila sa mga
lalawigan ng Maynila, Lambak ng Cagayan, Pangasinan, at ibang lalawigan ng Luzon.
Itinatag nila ang Colegio de Nuestra Señora del Santissimo Rosario (ngayon ay Unibersidad
ng Santo Tomas) noong ika-28 ng Abril 1611 na naging pangunahing institusyong pang-
edukasyon noong panahon ng mga Espanyol sa Pilipinas. Itinatag din nila ang Colegio de
San Juan de Letran. Maging ang unang palimbagan sa Pilipinas ay itinatag din ng mga
Dominikano. Ang palimbagang ito ang naglathala sa dalawang unang aklat sa bansa,
ang Doctrina Christiana en lengua Española y Tagala at ang Doctrina Christiana en letra y
lengua China. Nakapagtatag ang mga Dominikano ng 90 bayan sa kanilang panunungkulan.
Taong 1606 naman nang dumating ang mga Rekoletos sa Maynila. Nadestino sila sa
Zambales, Bataan, at sa mga pulo ng Mindoro, Burias, Ticao, Palawan, Mindanao, Negros,
Tablas, at Calamianes.
Malaki ang papel ng mga misyonero sa pagkakatatag ng pamamahala ng mga Espanyol
sa Pilipinas. Karamihan sa kanila ay tapat at dalisay sa kanilang hangaring ipalaganap ang
Katolisismo sa bansa. Dahil dito, nahikayat nila ang maraming katutubo na maging
Katoliko. Ipinagtanggol din ng mga misyonero ang mga mamamayan laban sa
pagmamalabis ng ilang mga encomendero at ibang opisyal. Nagtatag din sila ng mga
paaralan, ospital, mga tanggulan, gusali, imbakan ng tubig, mga daan, at tulay. Marami sa
kanila ang gumawa ng plano ng mga bayan o pueblo. Tumulong din sila sa kabuhayan dahil
nagpasok sila ng mga bagong halaman at hayop at nagturo ng bagong paraan ng
pagtatanim. Bukod sa mga opisyal ng pamahalaan, ang mga misyonero ang tanging mga
Espanyol sa kanayunan.
Mga Kolonyal na Imposisyon
Sa panahon ng pamamahala ng mga Espanyol, gumawa ng paraan ang mga
administrador ng kolonya ng Pilipinas upang mabuhay at makakuha ng pagkakakitaan.
Ang mga Buwis
Sa simula pa lamang ng pamamahala ng mga Espanyol ay pinatawan na nila ng buwis
ang mga katutubo. Ang pinakaunang uri ng buwis ay ang tributo. Noong una,
nagkakahalaga ito ng 8 reales (walo at kalahating sentimo) na tumaas kalaunan sa
15 reales. Noong unang bahagi ng pananakop, maaaring bayaran ang tributo ng mga
produktong tulad ng bigas, manok, tela, at ginto.
Mayrooon ding buwis para sa relihiyon tulad ng diezos prediales o “ikapu” o tithe na
binabayaran ng isang real. Mayroon ding buwis na tinawag na sanctorum para sa suporta sa
simbahan. Noong panahon ng pananalasa ng mga Moro mula 1660 hanggang 1851, may
sinisingil na buwis na tawag ay samboangan o donativo de Zamboanga na ang halaga ay
kalahating real. Maaari rin itong bayaran ng katumbas na halaga nito sa bigas. Sa Bulacan at
Pampanga, tinawag namang vinta ang buwis. Ginagamit ang salapi sa buwis na ito sa
pagpapatayo ng mga depensa laban sa mga Moro.
Noon namang ika-17 siglo, ipinatupad ng pamahalaan ang bandala o ang pagtatakda ng
kota ng produktong kailangang ipagbili ng mga mamamayan sa pamahalaan.
Ang bandala ay mula sa salitangmandala na ang ibig sabihin ay “isang tali ng halamang
palay.” Sa Gitnang Luzon, ang karaniwang bandala ay bigas; sa Tayabas at Camarines
naman ito ay langis ng niyog. Kadalasang kulang sa salapi ang pamahalaan kaya mga papel
na may pangakong pagbabayad ang ibinibigay ng mga ito sa mga katutubo bilang kapalit
ng bandala. Binuwag ang bandala noong 1782 dahil sa hinaing ng mga magsasaka.
Noong 1884, ipinatupad naman ng pamahalaang Espanyol ang cedula upang palitan ang
tributo. Ang resibo nito ay naging papel ng pagkakakilanlan. Laman nito ang pangalan ng
nagbayad, kaniyang lahi, at tirahan. Ang mga mamamayan na 18 taon pataas ay kailangang
magbayad ng cedula at kailangan itong dalhin palagi. Maparurusahan noon ang hindi
magdadala ng cedula kaya naman ito ay naging simbolo ng pagkakatali ng mga Pilipino sa
mga Espanyol.
Bukod sa mga buwis na ito, ipinataw rin ng mga Espanyol mula 1712 hanggang 1864
ang rentas estancadas o buwis sa ilang produkto tulad ng alak. Pinagkunan din ng kita ng
pamahalaan ang pagbibigay ng lisensiya sa mga bangka at baril.
Historyador Ka!
Noong panahon ng mga Espanyol sa Pilipinas, ang pagpapataw ng pagbabayad ng
tributo ay may dalawang kadahilanan ayon sa perspektibo ng mga dayuhan—bilang
pagkilala sa kapangyarihan ng Spain at bilang kabayaran sa mga serbisyong ibinibigay ng
mga Espanyol sa ating mga ninuno. Suriin ang dokumento sa ibaba at subukang alamin ang
epekto ng imposisyong ito sa buhay ng ating mga ninuno.
Because it is just and reasonable that the Indians who were pacified and
reduced to our rule and vassalage, should serve us and pay tribute in recognition
of our lordship and service, as our subjects and vassals do. They, however, have
the custom to pay tribute to their native rulers and chiefs. We command that
these Indians be persuaded for this reason to pay us tribute in moderate
quantity of the fruits of the land, as in other times our laws provided. And it is
our voluntary will that the Spaniards, wherever they are, collect these tributes in
compliance with their duties and obligations, except in the capital towns and
ports of war and in the encomiendas and towns which belong to the Royal
Crown.
Sanggunian: “Laws of the Indies, 1523.” In Documentary Sources of Philippine History, Vol. 2,
by Gregorio Zaide, 132. Philippines: National Bookstore, 1990.
First excerpt:
...a great number of Indians went to the mines of Ylocos, where they
remained during the time when they ought to have sowed their grain. Many of
them died there, and those who returned were so fatigued that they needed rest
more than work. As a result, in that year followed a very great scarcity of rice,
and for lack of it a great number of Indians in the said Pampanga died from
hunger.
...the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row in the galleys
and fragatas dispatched by the governor and officials on various commissions,
which they are never lacking. At times they go so far away that they are absent
four or six months; and many of those who go die there. Others run away and
hide in the mountains, to escape from the toils imposed upon them. Others the
Spaniards employ in cutting wood in the forests and conveying it to this city, and
other Indians in other labors, so that they do not permit them to rest or to attend
to their fields...”
When a long expedition is to be made, the wrongs which they suffer are
many. One is to despatch for the Indians who are to row in a galley or fragata a
sailor who has neither piety nor Christian feeling. Moreover, it is notorious that,
without inquiring whether an Indian is married or single, or whether his wife is
sick or his children without clothing, he takes them all away.... In other cases,
their wives are abandoned when dying, the husband being compelled to go away
to row. The Indians are put into irons on the galleys, and flogged as if they were
galley-slaves or prisoners. Moreover, the pay that is given them is very small; for
they give each man only four reals a month— and this is so irregularly paid that
most of them never see it....
Sometimes the entire quantity of his rice is taken from a poor Indian, without
leaving him a grain to eat....
They compel the Indians to work at tasks in the service of the Majesty, paying
them but little, and that irregularly and late, and often none at all....
The tribute at which all are commonly rated is the value of eight reals, paid in
gold or in produce which they gather their lands. Some they compel to pay it in
gold, even when do not have it. In regard to the gold likewise, there are great
abuses, because as there are vast differences in gold here, they always make the
natives give the finest. The weight at which they receive the tribute is what he
who collects it wishes, and he never selects the lightest.
They collect tribute from children, old men and slaves, and many remain
unmarried because of the tribute, while others kill their children.
Sanggunian: de Salazar, Domingo. “Affairs in the Philippine Islands, 1583.” In The
Philippine Islands, Vol. 5. edited by E. Blair and J. Robertson, 212, 217, 219,
221, 223, 224.
Glosari:
• flogged – nilatigo; hinagupit
• fragata – uri ng barkong pandigma
• galley – uri ng barkong may layag at sagwan
• levied – ipinataw
• toils – mahirap o mabigat na pagpapatrabaho
Second excerpt:
If they return from an expedition which has lasted a month, they are told
straightaway to prepare for another, being paid nothing whatsoever;
nevertheless in every village assessments are levied upon the natives, for the
payment of those who go on such service. If at any time they are paid, it is very
little, and that very seldom. Because of the many acts of oppression which they
have suffered, many Indians have abandoned Tondo, Capaymisilo, and other
villages near this city of Manila. They have gone to live in other provinces, which
has occasioned much damage and loss to the chiefs. Out of the three hundred
Indians who were there, one hundred have gone away, and the said chiefs are
obliged to pay tribute for those who flee and die, and for their slaves and little
boys. If they do not pay these, they are placed in the stocks and flogged. Others
are tied to posts and kept there until they pay. Moreover, they dig no gold, for
the officials oblige them to pay the fifth. If they do not make a statement of their
gold it is seized as forfeited even when it is old gold; and the gold is not returned
to them until after payment of a heavy fine.. If the natives come to complain of
their grievances to the alcaldes-mayores alone, they are imprisoned and thrown
into the stocks, and are charged with prison-fees. Their afflictions and troubles
are so many that they cannot be endured; and they wish to leave this island....
Sanggunian: de Salazar, Domingo, Andres de Cervantes, and Franciso Morante. (1582)
In The Philippine Islands, Vol. 5. edited by E. Blair at J. Robertson, 190–191.
That this repartimiento shall be made only for necessary and unavoidable
affairs; for in so odious a matter, the greater benefit of our royal treasury, or the
greater convenience of the community, cannot suffice; and all that which is not
necessary for their preservation, weigh less than the liberty of the Indians.
That they shall not be taken from distant districts, and from climates notably
different from that of their own villages....
That the governor [shall] assign the number of hours that they shall work
each day, taking into consideration the lack of strength and weak physical
constitutions.
That they shall be given in full wages that they earn for their work. And that
they shall be paid personally each day, or at the end of the week, as they may
choose.
That the repartimientos be made at a time that does not embarrass or hinder
the sowing and harvesting of land products, or other occasions and periods upon
which the Indians have to attend to the profit and management of their property;
for our intention is that they may not be deprived of it, and that they may be able
to attend to everything. Therefore, we order that the governor that, at the
beginning of the year, he shall take note of the building and other matters of our
service in which the Indians have to be employed; for if the time is chosen, it may
be arranged in such a way that the Indians may receive no considerable injury to
their property or persons.
That, granting the poor arrangement and plan of the caracoas, and that when
remanded to them many Indians generally perish, because of sailing without a
deck, and exposed to the inclemencies of storms, we order that these crafts be
improved and built in such a manner that the Indians may manage the oars
without risks of health and life.
In all the above, and in all that may touch their preservation and increase, we
order the governor to proceed with the care and vigilance that we expect, and
that he punish signally and rigorously the ill-treatment received by the Indians
from their caciques or from the Spaniards—especially should the latter be our
officials, upon whom the penalties must be more rigorously executed. We
request and charge both the secular prelates and the provincials of the orders to
exercise the same attention in the punishment of offenses of this nature,
committed by the ministers of instruction and other ecclesiastical persons....
[Law passed in the reign of Felipe III, and dated Aranjuez, May 26, 1609]
Sanggunian: King Philip III. “Decree Regulating Services of Filipinos, 1609.” In
The Philippine Islands, Vol. 17, edited by H. Blair and J. Robertson, 79–81.
Glosari:
• inclemencies – matindi
• oar – sagwan; gaod
... we came to these districts by his Majesty’s order, and therefore we are
here, obeying his royal mandate....
In regard to the tribute that has been raised, and the amount of tribute in
gold that is collected from Los Ylocos and Los Camarines,... it is a matter clearly
to be understood, that, for the support of those who live in this land, it is quite
necessary that the natives assist with tribute as they do in the other part of the
Indies. They are not considered friends, nor do they have any security, without
first having paid the tribute—which is, in proportion to their condition and
wealth, very little; and which they are willing to give gladly and without
compulsion. In each island, district, and village, the natives give what they
please, for in some places they give provisions, and in others wax, cloth, and
other things which they obtain from their harvests. To them it is little, and
almost nothing, because they have those things abundantly. If gold has been
collected from the Ylocos and Camarines, it is because the land is very rich in
mines, and because they have great quantities of gold....
As regards the excessive tribute which... is said to have been collected from
the natives, to generalize from individual cases is to confuse the whole matter.
We say this because a great part of this country is taxed differently in different
places, and the natives vary in wealth. In some parts they are rich, in others
farmers, in others merchants, in others miners; and, again, in others they live by
robbery and assault....
To say, then, that the Indians are so wretched that they live on roots during
part of the year, and in some places are accustomed to support themselves for a
certain part of the year on sweet potatoes, sago bread, and other vegetables they
find, is wrong. It is not so in all districts, but only in some of the Pintados islands;
nor is this through any lack of prosperity, but because they are vicious, and eat
all sorts of food. They are so lazy that they will not go four leagues out of their
villages to buy rice, but spend their time in drunkenness, idolatries, and
feastings... .the natives are so rich, and have so many profits and sources of gain...
They have a great deal of cloth with which to clothe themselves; many silken
fabrics worked with gold, greatly esteemed and of high value; many porcelains
and fine earthenware jars; lances, daggers, bells, and vases; and many
adornments for their persons, of which they make use. They also have great
quantities of provisions, which they gather every year from their irrigated lands;
palm wine, and wine of the nipa palm, which they collect ordinarily every day
during the whole year and many other wines, made from rice or cane—to say
nothing of the great profits they make from wax and gold, which are ordinarily
produced in all the islands. There is a great deal of cotton, which they work and
spin, and make into fine cloths; these are very valuable to the Indians in their
trade.... If some natives in some of the villages decamp in order to avoid paying
the tribute, as is stated in the “Opinion,” it is not on account of any lack of means,
but because the natives are spirited, and make it a point of honor to pay the
tribute only when forced. They like to be compelled to do so. This is not the case
with all of them, but only with some who, after debaucheries and guzzling of
wine, come to the Spaniards, and say that they have nothing wherewith to pay
the tribute....
Sanggunian: de Lavezaris, Guido, Martin de Goiti, Luis de Haya, et al. “Reply to Fray
Rada’s Opinion, c. 1574.” In The Philippine Islands, Vol. 3, edited by E. Blair
and J. Robertson, 265–270.
Glosari:
• compulsion – pamimilit o pag-uudyok
• debaucheries – labis na pagpapasarap o pagpapaluho sa buhay
• decamp – umalis nang biglaan
• guzzling – pagtungga o paglagok
KASAMA KA SA KASAYSAYAN?
1. Ikaw ay isang visual artist. Hiningi ang iyong serbisyo ng Tanggapan ng Ombudsman.
Naatasan kang bumuo ng poster na hinimok sa mga estudyante na makibahagi sa
pagbabantay laban sa pag-abuso ng mga opisyal ng pamahalaan. Kailangan na makulay
ang poster, ang mensahe ay tuwiran at kaakit-akit, gayundin ang gagamiting larawan o
ginuhit na imahe.
2. Kabilang ka sa isang advertising agency. Nakipagpulong sa inyo ang mga kawani ng
Bureau of Internal Revenue (BIR). Hiningi ng BIR ang serbisyo ng inyong kompanya
upang bumuo ng isanginfomercial. Ang infomercial ay may haba lamang na 60 segundo
na ang pangunahing mensahe ay nakatuon sa kahalagahan ng pagbabayad ng buwis.
Gagawa ng limang infomercial ang iyong tanggapan na susuriin at pagpipilian ng mga
kawani ng BIR. Inaasahan na kaaya-aya ang mga patalastas at ito ay madaling
maikikintal sa isip ng mga manonood.
3. Ikaw ay isang economic historian. Magba- bahagi ka sa mga estudyante ng iyong mga
kaalaman tungkol sa epekto ng kalakalang galyon sa mga taga-Mexico gayundin sa mga
taga-Maynila. Sa pamamagitan ng PowerPoint presentation, kailangang maipakita ng
iyong mga larawan, mapa, animations, at iba pang detalye ang epekto ng kalakalang
galyon sa pamumuhay at kultura ng dalawang bayan.
SAMUT-SARING KUWENTO
Ang Prayle Ay Hindi Masama
Sa mahigit tatlong daang taon ng kolonyal na paghahari sa Pilipinas hanggang sa mga katapusang taon
ng ika-19 na siglo, isinagawa ng kolonyalismong Espanyol ang pagbubuo ng isang kolonyal at pyudal na
lipunan sa halos lahat ng parte ng kapuluang hilagang Malay – ang Pilipinas.
Sa unang sandaang taon ng kolonyal na paghahari ng Espanya, ginamit ang sistemang enkomyenda
para pagsama-samahin ang maliliit at magkakaibang lipunang prekolonyal; mangulekta ng tribute,
magpalaganap ng paniniwalang Kristiyano; at mag-organisa ng sapilitang paggawa at pagpapasundalo.
Ang pyudal-militar na paraang ito ay transisyon sa pagbubuo ng lipunang kolonyal at pyudal.
Sa mula’t mula ng paghahari ng mga kolonyal na awroridad ng Espanya, isinagawa nila ang tahasang
kolonyal na pandarambong para matustusan ang kalakalang Maynila-Acapulco at masustini ang sarili sa
pangangasiwa sa bayan, pagpapayapa sa mga suwail na katutubo at pamumuhay nang maginhawa.
Pagkalaki-laki ng kita ng kalakalang Maynila-Acapulco dahil ang mga galyon ay gawa sa kahoy na pinutol
at hinakot ng mga sapilitang pinagtrabaho, ginawa rin ng mga sapilitang pinagtrabaho at ginaod ng mga
pinarusahang alipin. Isa pa, may Hindi nakatalang pagbebenta ng murang bigas at bulak sa plota ng
mangangalakal na mga Tsino.
Noong huling bahagi ng ika-18 siglo, nang umunlad nang husto ang pyudalismo, ang mga kolonyal na
awtoridad ng Espanya ay nagdisisyong magtaguyod ng malawakang pagtatanim ng mga pang-eksport
dahil sa lumalaking pangangailangan ng mga kapitalistang bayang industriyal sa Europa (laluna ang
Britanya) sa ganoong mga pananim at dahil din sa paghina ng kalakalang Maynila-Acapulco.
Noong ika-19 na siglo, ang kalakalang panlabas ng mga pang-agrikulturang eksport ng Pilipinas at mga
import na produktong minanupaktura sa ibang bayan ang nagpahinog sa pyudalismo at naging dahilan
ng paglitaw ng sistemang pangkalakal sa loob ng likas na ekonomya. Nagkonsentra ang ilang lugar sa
pananim na pang-eksport at ang iba nama’y sa mga pananim na pangunahing kailangan para sa
pansariling kunsumo. Ang espesyalisasyong pang-agrikukura ang nagtulak sa akumulasyon ng lupa ng
mga prayle at katutubong panginoong maylupa, pati ng lokal na kalakalan.
Ang prestihiyong pampulitika at moral ng mga prayle ay unang tinuligsa sa malawakang saklaw na
paglitaw ng kilusan sa sekularisasyon na naggiit na ipalit sa mga prayle ang mga paring sekular na mga
katutubo. Pero ang panlipunang ligalig sa hanay ng mga katutubong nangungupahan at kasama sa mga
lupain ng prayle ang nagpahantong sa pinakadramatikong mga mapaniil na hakbang na kolonyal at
pumukaw naman sa magsasakang lumaban.
Ang Simbahang Katoliko ang prinsipal na institusyong pangkultura sa bayan. May monopolyo ito sa
ideolohiya-teolohiya. Panrelihiyon ang tipo ng edukasyong itinaguyod nito sa pinakamalawak na saklaw.
Tinangka nitong pawiin ang itinuring na mga gawaing pagano o ginamit ang katutubong mga pormang
pangkultura para lagyan ng nilalamang kolonyal at kleriko ang mga ito.
Hanggang noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo, ang mga paring sekular ang mga katutubong may
makabuluhang bilang na nakatuntong sa mas mataas na antas ng edukasyon. Sa kalaunan lamang
makakaabot sa kolehiyo ang makabuluhang bilang ng mga anak ng mga katutubong panginoong
maylupa at mangangalakal at makakakuha ng mga pampropesyunal na kursong di panrelihiyon.
Sa Simula, noong dekada 1880, ang ilustrado, tulad ni Jose Rizal, ay nagtaguyod ng repormistang
linyang pagtatamo ng mga repormang liberal sa loob ng balangkas ng kolonyalismong Espanyol.
Isinulong nila ang kilusang propaganda sa Espanya dahil sa di matiis na kalagayang intelektwal,
pampulitika at sosyo-ekonomiko sa kolonyang Pilipinas. Ang pinakamasasamang katangian ng
kolonyalismo at pyudalismo ay inilantad at pinuna ng pinakamahuhusay na repormista, tulad nina Jose
Rizal at Marcelo H. del Pilar.
Ang rebolusyong ito ay mailalarawan na isang pambansa at burges-liberal na rebolusyon. Pero di tulad
ng burges-liberal na mga rebolusyon sa Europa, Hindi ito udyok ng isang umiiral na kapitalismo sa
pagmamanupaktura o industriya. Ang mga rebolusyonaryong lider na Pilipino ay burges-liberal na
naliwanagan sa labas ng mga eskwelahan ng prayle, at naghangad ng maunlad na industriya at
komersyo, bagay na naobserbahan nila sa Europa. Halos wala pang pagmamanupaktura sa Pilipinas.
Ang pinakamahusay na dito ay ang pagmamanupaktura ng tabako na nagsimula noon pang naunang
siglo. Sa pangkalahatan, ang pag-unlad ng pagmamanupaktura ay napigil ng pag-iimport ng mga
namanu-pakturang produkto.
Samantalang nasa disbentahe ang bansang Pilipino sa di pantay na palitan ng mga namanupakturang
produkto at inieeksport na pananim na agrikultural, ang papalaking pangingikil ng mga kolonyal na
awtoridad at prayle ang naging dahilan kung bakit di matiis ng mamamayang Pilipino ang lipunang
kolonyal at pyudal. Ang kolonyal na pang-aapi ang nagpagalit sa mga karutubong panginoong maylupa,
mangangalakal, burukrata, manggagawa’t magsasaka.
Nanghimasok ang imperyalismong US para pigilin ang rebolusyong Pilipino. Gumamit ito ng
nakalalamang na pwersang militar at lenggwahe ng konserbatibong liberalismo para gapiin ang
rebolusyon at lupigin ang bansa. Hindi handa ang mga rebolusyonaryong Pilipino sa ideolohiya, pulitika
at organisasyon para biguin ang kapitalistang kapangyarihang industriyal at isagawa ang matagalang
rebolusyonaryong digma laban dito.
Nang lumaganap ang rebolusyon sa mga probisyang walang mga propyedad ang mga prayle, nilakihan
ng katutubong uring panginoong maylupa, na naging makabayan, ang kanilang bahagi at impluwensya
sa gubyernong pilipinas. Knng gayon, wala sa pusisyon ang gubyernong ito na magbigay ng inspirasyon
sa uring magsasakana lumahok sa matagalang digmang bayan batay sa pakikibaka sa imperyalismo at
pyudalismo.
Sa pagtangkilik ng “malayang kalakalan”, na dominado ng US, lumawak ang pantay na palitan ng mga
agrikultural na eksport at namanupakturang mga import na nagsimula noong kolonyal na paghahari ng
Espanya, laluna dahil napawi na ang pagkakasangkot ng kolonyalistang Espanyol sa pamamagitan ng
lantarang pandarambong. Ang US ay namuhunan sa pagtatayo ng mga asukarera at pasilidad sa
babahagyang pagpoproseso ng ilang produktong agrikultural. Pinaunlad din nito ang pagmimina at
produksyon ng mineral para sa eksport.
Ang direktang kolonyal na paghahari ng US ay tumagal hanggang sumiklab ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Ipinasa agad ng United States sa nahalal at naitalagang mga upisyal ang lokal na
pangangasiwa hanggang sa antas ng probinsya. Unti-unti ring nagtalaga ng mga Pilipino sa mga
pusisyon sa pambansang burukrasya at mga asembleyang panlehislasyon.
Ang mga asembleyang ito’y dumaan sa mga yugto ng pag-unlad – mula sa Asembleya ng Pilipinas na
may mga Pilipino at Amerikano na lahat ay itinalaga, sa ilalim ng Batas Organiko ng 1902, tungo sa
inihalal na Asembleyang may Dalawang Kapulungan, sa ilalim ng Batas Jones ng 1916, hanggang sa
Pambansang Asembleya, sa ilalim ng Batas Tydings-McDuffie at Konsritusyon ng 1935. Gayundin, sa
Gubyernong Komonwelt ng Pilipinas ay inihalal ang presidente ng Pilipinas, pero nakapailalim din sa
awtoridad ng United States.
Pagkasimula ng kolonyal na paghahari ng US, pinili ang ilustradong liderato ng rebolusyon at lahat ng
taong propesyunal at may kakayahang teknikal. Agad silang ipinaloob sa burukrasya at negosyo at
mabilis na pinalawak ng United States ang sistema sa edukasyon para magkaroon ng mas maraming
propesyunal at teknisyan para sa mabilis na lumalawak na burukrasya at negosyo. Ipinatupad ang
sistemang pensyonado para mailagay ang pinakamahuhusay na Pilipino sa mga pasilidad sa
indoktrinasyong Amerikano sa US mismo.
Demokrasyang liberal ang dapat sanang upisyal na ideolohiyang ipinataw ng United States sa sistemang
pang-edukasyon at pangkultura sa Pilipinas. Pero ito’y pambobola lamang ng kolonyal na paghahari ng
monopolyong kapitalistang kapangyarihan. Ang konserbatibong liberalismong ito’y salungat sa anti-
kolonyal na liberalismong progresibo ng lumang demokratikong rebolusyon.
Kolonyal at pyudal ang klase ng lipunang nabuo sa mahigit tatlong siglo ng paghahari ng Espanya. Isa
nitong lipunan na pundamental na pinaghaharian ng uring panginoong maylupa, kabilang ang kolonyal na
mga upisyal na Espanyol, mga ordeng Katoliko at mga lokal na pinunong papet. Nanatili sa katayuang
timawa ang masa ng mamamayan, at inagawan ng ari-arian kahit ang mga maharlika.
Noong 1570, inumpisahang pagsama-samahin ng mga kolonyalistang Espanyol ang mga nilupig na
baranggay, at ginawang mas malalaking administratibo’t pang-ekonomyang yunit na tinatawag ng
engkomyenda. Ang mga engkomyenda, na malalawak na lupain, ay ibinigay ng hari ng Espanya sa mga
kolonyal na upisyal at mga ordeng Katoliko kapalit ng kanilang “kapuri-puring serbisyo” sa paglupig sa
mga katutubo. Noong siglong 1600, unti-unting pinawi ang sistemang engkomyenda ng lokal na
administrasyon nang maging posible nang magbuo ng mga regular na probinsya, at pagkaraang maitatag
na ng sitemang iyon ang malawakang pribadong pagmamay-ari ng lupa ng mga kolonyalista.
Habang kunwari’y nangangalaga ang mga engkomyendero sa kapakanang ispiritwal ng mamamayan,
nangulekta sila ng tributo, nagpatrabaho nang sapilitan at sapilitan din nilang pinagsundalo ang mga
katutubo. Basta na lamang nila pinalalawak ang lupaing ibinigay ng hari, inaagaw pati ang lupang
nililinang na ng mamamayan, at sa pamamagitan ng sapilitang pagpapatrabaho ay nakakapagpabungkal
sila ng mas malalawak na lupain. Madaling nagawang lupang pang-agrikultura ng mga kolonyalista ang
mga lupang nahawan sa gubat dahil sa pagtotrosong kailangan ng iba’t ibang proyekto sa konstruksyon.
Ginawa ang mga gusaling publiko, bahay, simbahan, kuta, daan, tulay, at barko para sa kalakalang
galyon at mga ekspedisyong militar. Para magawa ang mga ito kinailangang pagtrabahuhin ang
maraming tao sa pagtitibag ng bato, pagpuputol at paghahakot ng troso, paggawa ng tabla, paggawa ng
ladrilyo at iba pang gawain sa konstruksyon sa malalapit o malalayong lugar.
Itinayo sa Maynila ang sentral na gubyerno para pamahalaan ang kolonya. Ang gubernador-heneral ang
pinuno nito at sinisigurado niya na ang mamamayang Pilipino ay pilit na pinagbabayad ng buwis,
pinagtatrabaho nang walang sahod at hinihingan ng sarplas na produktong pang-agrikultura na sapat
para mapakain ang mga parasitikong kolonyal na upisyal, prayle at sundalo. Sa isang banda’y may mga
sundalo ang gubernador-heneral para pairalin ang kolonyal na kaayusan. Sa kabilang banda, kasabwat
niya ang mga prayle para panatilihin ang mamamayan sa pagkaalipin ng isipan at pagkaaliping pang-
ekonomya. Sa loob ng maikling panunungkulan ng gubernador-heneral, mabilis siyang
nakakapagpayaman dahil siya ang punong nagpapakarga ng kalakal sa mga galyong nagpaparoo’t parito
sa Maynila at Acapulco at siya rin ang nagbibigay ng permiso na magkarga ang mga komersyante.
Mula noong huling parte ng siglong 1500 hanggang unang parte ng siglong 1800, ang sentral na
gubyerno at mga isip-negosyanteng ordeng relihiyoso ay direktang kumikita nang malaki sa ilang kalakal
mula sa Tsina at iba pang kalapit-bayan sa kalakalang Maynila-Acapulco. Sa katagalan, humina ang
kalakalang ito at napalitan ng mas pinagtutubuang pag-eeksport ng asukal, abaka, kopra, tabako, indigo
at iba pa na ikinakarga sa iba’t ibang dayuhang barko pagkaraan ng unang hati ng siglong 1700 at noong
buong siglong 1800. Ipinilit sa masang anakpawis ang malawakang pagtatanim ng pang-eksport na mga
pananim na iyon para mapalaki ang ganansya ng kolonyalismong Espanyol.
Sa antas ng probinsya, ang alkalde-mayor ang kolonyal na pinuno. Siya ang may hawak ng
kapangyarihang ehekutibo at panghusgado, nangungulekta ng tributo sa mga bayan at nagtatamasa ng
pribilehiyong monopolisahin ang kalakalan sa probinsya, at nang-uusura. Minamanipula niya ang pondo
ng gubyerno at inuutangan ang obras pias, ang pondong “pangkawanggawa” ng mga prayle, para
makalahok sa maruming kalakalan at sa pang-uusura.
Nasa antas ng munisipalidad ang gubernadorsilyo, ang pinakamataas na pinunong papet na pormal na
inihahalal ng prinsipalya. Ang prinsipalya ay binubuo ng mga kasalukuyan at dating gubernadorsilyo at ng
mga pinuno ng baryo na tinatawag na kabesa de baranggay. Sa esensya, makikita sa prinsipalya na
naipaloob sa kolonyal na sistemang Espanyol ang lumang liderato ng baranggay. Nagiging myembro ng
prinsipalya ang sinuman kung may ari-arian, nakakasulat at nakakabasa, namana ang pusisyon, at
syempre, kung sunud-sunuran sa mga dayuhan tirano.
Sa paraan ng klasikong pyudalismo, umiral sa buong istrukturang kolonyal ang pagkakaisa ng simbahan
at estado. Lahat ng taong sakop ng kolonya ay kontrolado ng mga prayle mula duyan hanggang hukay.
Ekspertong ginagamit ng mga prayle ang pulpito at kumpisalan para sa kolonyal na propaganda at pag-
iispya. Ginagamit ang mga iskwelahan ng katesismo para lasunin ang isip ng kabataan laban sa sarili
nilang bayan. Noong 1611 pa itinatag ang Universidad Real y Pontifica de Santo Tomas, pero mga
Espanyol at criollo o mestiso lamang ang tinatanggap dito hanggang noong huling hati ng siglong 1800.
Hindi kinailangan ng kolonyal na burukrasya ang mga katutubo para sa matataas na propesyon.
Ikinakalat ng mga prayle sa masa ang isang panatikong kulturang lulong sa nobena, aklat-dasalan, buhay
ng mga santo, iskapularyo, pasyon, moro-morong anti-Muslim, at magagarbong pyesta at prusisyong
panrelihiyon. Sinusunog at sinisira ng mga prayle ang mga katibayan ng kulturang umiral noong wala
pang kolonyalismo dahil kagagawan daw ng demonya ang mga ito, at kinukuha lamang ang mga bagay
sa katutubong kultura na makakatulong sa pagpapadali ng kolonyal na indoktrinasyon na ginagawa
noong idad medya (500 A.D.-1500).
Nakikialam ang mga prayle sa eleksyon ng mga upisyal ng munisipalidad. Sa katunayan, sa laki ng
kanilang kapangyarihan ay pwede nilang ipalipat, ipasuspindi, o ipaalis sa katungkulan ang mga kolonyal
na upisyal, mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas, kabilang ang gubernador-heneral.
Alinsunod sa kanilang pyudal na interes, nagagawa nga nilang patayin ang gubernador-heneral nang
hindi sila napaparusahan, tulad ng ginawa nila kay Salcedo noong 1668 at kay Bustamante noong 1719.
Kung ganoon sila kahayop sa mga upisyal mismo nila, mas hayop pa sila sa pang-uusig at panunupil sa
katutubong rebelde na kinokondena nilang “erehe” at “subersibo”.
Noong buong panahon ng kolonyal na rehimeng Espanyol, sumiklab sa buong kapuluan ang puta-
putaking pag-aalsa laban sa tributo, sapilitang pagpapatrabaho, monopolyo sa kalakalan, sobrang upa sa
lupa, pangangamkam ng lupa, pagpapataw ng pananampalatayang Katoliko, di makatwirang tuntunin at
iba pang kalupitan ng mga kolonyal na naghahari, kabilang man sa gubyerno o sa simbahan. Naganap
ang di kukulangin sa dalawang daang (200) pag-aalsa na iba’t iba ang saklaw at tagal. Lumaganap at
lumakas ang mga ito at lumikha ng isang dakilang rebolusyonaryong tradisyong sa sambayanang
Pilipino.
Pinakatampok na mga pag-aalsa noong unang siglo ng kolonyal na paghahari ang pinamunuan ni
Sulayman noong 1574 at ni Magat Salamat noong 1587-88 sa Maynila, at ni Magalat noong 1596 sa
Cagayan. Noong mag-umpisa ang siglong 1600, ang mga Igorot sa gitnang parte ng kabundukan ng
Hilagang Luzon ay nagrebelde laban sa pagtatangkang kolonisahin sila, at ginamit nila ang paborableng
tereyn ng kanilang lupang sinilangan para panatilihin ang kanilang independensya. Noong 1621-22, halos
magkasabay na nag-alsa si Tamblot sa Bohol at si Bangkaw sa Leyte. Sumiklab din ang mga pag-aalsa
sa Nueva Viscaya noong 1621 at sa Cagayan noong 1625-27.
Ang pinakalaganap na mga pag-aalsa noong siglong 1600 ay ang pinamunuan ni Sumuroy sa mga
probinsya sa katimugan at nina Maniago, Malong at Almazan sa mga hilagang probinsya ng kapuluan.
Ang pag-aalsa ni Sumuroy ay nag-umpisa sa Samar noong 1649 at kumalat pahilaga hanggang Albay,
Camarines at Masbate, at patimog hanggang Cebu, Camiguin, Zamboanga at Hilagang Mindanaw.
Noong 1660, nag-umpisa ang magkakasabay na pag-aalsa nina Maniago sa Pampanga, Malong sa
Pangasinan at Almazan sa Ilocos. Pinalaganap ni Malong ang pag-aalsa niya hanggang Pampanga,
Ilocos at Cagayan. Sa Oton, Panay, may sumiklab ding lokal na pag-aalsa na pinamunuan ni Tapar
noong 1663.
Noong buong panahon ng kolonyal na paghahari ng Espanya, walang humpay na lumalaban ang mga
Moro sa Mindanao, pati ang mga naninirahan sa bundok sa halos lahat ng pulo, laluna ang mga Igorot sa
Hilagang Luzon. Bukod sa pursigidong anti-kolonyal na mga mandirigmang ito, lumaban din sa mga
dayuhang tirano ang mamamayan ng Bohol sa loob ng walumpu’t limang (85) taon mula 1744 hanggang
1829. Noong umpisa ay pinamunuan sila ni Dagohoy at pagkatapos ay ng mga pumalit sa kanya. Noong
malakas na malakas sila, umabot sila sa dalawampung libong (20,000) tao at nakapagtatag ng sariling
buyerno sa kanilang mga base sa bundok.
Sa kabila ng mga unang pagkatalo ng mamamayan ng Pangasinan at Ilocos, paulit-ulit silang nag-alsa
laban sa kolonyal na paghahari. Lumalaganap sa buong Pangasinan ang pag-aalsang pinamunuan ni
Palaris noong 1762-64, at ang pinamunuan ni Diego Silang noong 1762-63 (at pagkatapos ay ng
kanyang asawang si Gabriela, pagkaraang pataksil siyang patayin) ay lumaganap mula Ilocos pahilaga
sa Lambak ng Cagayan at patimog sa Pangasinan. Sinubok na samantalahin ng mga pag-aalsang ito
ang pag-agaw ng Britanya sa Maynila at ang pagkatalo ng Espanyol sa Pitong Taong Gera.
Noong siglong 1700, lalong naging matingkad sa mga anti-kolonyal na pag-aalsa ang katangiang mulat
na paglaban ng mamamayan sa pyudalismo. Dati-rati ay madalas na nagiging dahilan ng pag-aalsa ang
paghihirap at pagdurusa na nagmumula sa sapilitang pagtatrabaho. Naghimagsik ang mamamayan,
laluna sa Gitna at Timog Luzon dahil sa di makatwirang pagpapalawak ng mga lupain ng mga prayle sa
pamamagitan ng madayang pagsukat sa lupa at dahil din sa di makatwirang pagtataas ng upa sa lupa.
Isang pag-aalsa ang pinamunuan ni Matienza na tahasang lumaban sa mga nang-aabusong agraryo ng
mga Heswita na walang pakundangang nangangamkam ng lupa ng mamamayan. Lumaganap ang pag-
aalsang ito mula Lian at Nasugbu sa Batangas hanggang Laguna, Cavite at Rizal na mga kalapit na
probinsya ng Batangas. Sa mga probinsya ng kapuluan sa labas ng Gitna at Timog Luzon, naging mas
madalas pag-umpisahan ng mga pag-aalsa ang mga monopolyo at pangungumpiska ng kolonyal na
gubyerno noong matatapos na ang siglong 1700 at noong siglong 1800. Noong 1807, nag-alsa ang mga
Ilokano laban sa monopolyo sa alak. Nag-alsa sila uli noong 1814 sa Sarrat, Ilocos Norte, at pinatay nila
ang ilang panginoong maylupa.
Sa pagsupil ng mga kolonyalistang Espanyol sa lahat ng pag-aalsang nauna sa Rebolusyong Pilipino ng
1896, pinilit nilang magsundalo ang maraming magsasaka para labanan ang kanilang mga kauri. Sa
gayon, naging prinsipal na porma ng pang-aapi ang sapilitang pagseserbisyo sa militar habang bumibilis
at lumalaganap ang mga pag-aalsa.
Naging maunlad na maunlad ang pyudalismo noong naghahari ang kolonyal na Espanya. Hindi lamang
pinipilit na hingan nang hingan ng sarplas na mga pangunahing pananim ang masang magsasaka para
mapakain at mapaginhawa ang kolonyal at pyudal na mga linta, kundi pinilit din silang hingan ng parami
nang paraming pananim na hilaw na matiryales na pang-eksport sa iba’t ibang bayang kapitalismo. Dahil
sa malawakang pagtatanim ng tubo, abaka, tabako, niyog at iba pa sa ilang lugar,kinailangan naman ang
produksyon ng mas malaking sarplas na mga pangunahing pananim na pagkain sa ibang lugar para
sustinihan ang maraming taong nakakonsentra sa produksyon ng mga pananim na pang eksport. Kapag
sa buong bayan ay nagkakaroon ng kakulangan sa bigas, nag-iimport nito.
Sa gayon, kinailangang pabilisin ang kalakalang panloob at pawiin ang natural na ekonomyang
nakakasapat sa sarili at gawin itong ekonomyang pangakalakal (ekonomyang nakabatay sa produksyon
ng kalakal) para mapalawak ng mga kolonyalistang Espanyol ang kalakalang panlabas. Kinailangang
pahusayin ang transportasyon at komunikasyon para magkaroon ng palitan ng mga produktong pang-
agrikultura sa kapuluan, makapaghatid ng mga pang-eksport na pananim sa Maynila at iba pang pwerto
ng kalakalan, at maipamahagi ang mga imported na kalakal na pinakikinabangan ng mayayaman.
Noong siglong 1800 naging malinaw na nagbinhi na ang proletaryadong Pilipino. Sila ang mga
manggagawa sa perokaril, barko, daungan, asukarera, pabrika ng tabako at sigarilyo, imprenta, distilerya,
pandayan, bahay-kalakal at iba pa. Lumitaw ang proletaryado noong nagiging malapyudal na ang pyudal
na ekonomya.
Bahagyang nakakuhang parte ang prinsipalya, laluna ang mga gubernadorsilyo, sa kasaganaang pang-
ekonomya na ang pangunahing nagtatamasa ay ang mga kolonyal na naghahari. May sariling lupa ang
mga lokal na pinunong papet o nagiging malalaking nangungupahan sa mga asyenda ng prayle o upisyal
na Espanyol. Nangangalakal sila at sa pamamagitan ng nakukuhang ganansya ay bumibili ng mas
maraming lupa para lalong makapangalakal. Sa Maynila at iba pang prinsipal na pwerto ng kalakalan,
nagkaroon ng lokal na uring kumprador kasabay ng mga istablisimyento sa pagbabarko, pangangalakal
at pagbabangko na itinatag ng mga dayuhang empresang kapitalista kabilang ang sa Estados Unidos,
Britanya, Alemanya at Pransya.
Lalong naging malinaw na umuusbong ang burgesyang Pilipino habang lumalaki ang produksyong pang-
agrikultura at dumarami ang eksport. Noong 1834, pormal na binuksan ang pwerto ng Maynila sa mga
dayuhang barkong hindi sa Espanya kahit ang totoo’y mas maaga pang inumpisahan ang
pakikipagkalakalan sa mga bayang kapitalista. Mula 1855 hanggang 1873, anim pang pwerto ang
bibuksan sa buong kapuluan. Nang buksan ang Kanal Suez noong 1869, umikli ang distansya sa pagitan
ng Pilipinas at Europa at sa gayo’y bumilis ang pang-ekonomya at pampulitikang ugnayan ng mga ito.
Noong ikalawang hati ng siglong 1800, naging kapansin-pansin ang pagdami ng mga katutubong
istudyanteng pumapasok sa Universidad Real y Pontifica de Santo Tomas at iba pang kolehiyong kleriko
at kolonyal. Kahit kaya nilang mag-aral sa kolehiyo, naging tampulan pa rin sila ng rasistang
diskriminasyon ng kanilang mga kaklaseng Espanyol at gurong prayle. Pinagtiisan nilang matawag na
“unggoy” habang ang mga magulang naman nila ay sinasabing mga “hayop na kargado ng ginto”. Naipit
ang mga mestiso sa sitwasyong nag-aalimpuyo sa rasistang antagonismo ng mga indyo at Espanyol.
Ang rasistang antagonismong ito ay walang iba kundi manipestasyon ng kolonyal na relasyon. Kahit sa
mga Espanyol mismo, kakatwang itinuturing pang magkaiba ang mga Espanyol na ipinanganak sa
Pilipinas at ang mga ipinanganak sa Espanya; ang mga ipinanganak sa Pilipinas ay pakutyang tinatawag
na Pilipino ng mga ipinanganak sa Espanya.
Sa pagdami ng indyong nakapag-aral o ilustrado, dumating ang panahong nag-alala na ang mga kolonyal
na awtoridad, at natakot silang matuligsa batay sa mga kolonyal na batas na ang ideyalistang retorika ay
hinding-hindi nila isinasagawa. Ang kilusan ng mga pari para sa sekularisasyon ang inakala ng mga
kolonyal na naghahari na unang sistematikong kilusan ng mga katutubong ilustrado para tuligsain ang
paghahari ng mga Espanyol sa lipunan at pulitika. Mga indyo at mestiso ang higit na nakakarami sa mga
lumahok sa kilusang ito at iginiit nilang sila ang mamahala sa mga parokyang noon ay hawak ng mga
ordeng relihiyoso na ang higit na nakakaraming myembro ay Espanyol.
Nang mangyari ang Pag-aalsa sa Cavite noong 1872, sina Padre Burgos, Gomez at Zamora na mga
pinakatahas magsalitang lider ng kilusang sekularisasyon, ay inakusahang nagsasabwatan para ibagsak
ang kolonyal na rehimeng Espanyol at ginarote sila. Sa esensya, ang pag-aalsang iyon ay pagrerebelde
ng masang api na inumpisahan ng mga manggagawang pinasasahod nang mababa at dumaranas ng
iba’t ibang porma ng kalupitan sa pagtatrabaho nila sa daugangan ng Cavite. Tinortyur at pinatay ang
marami sa mga nagrebeldeng manggagawa at mga tunay na sumusuporta sa kanila. Hanggang
kamatayan ay naggiit ng kawalang sala ang tatlong paring kinundena ng gubernador-heneral na
Espanyol at mga prayle. Mula noon, naging gawi na ng mga ilustrado ang igiit na wala silang kinalaman
sa pulitika.
Gayunman, kahit masang anakpawis ang pangunahing pumapasan sa bigat ng kolonyal na pang-aapi,
ang prinsipalya ay dumaranas ng pampulitika’t pang-ekonomyang pang-aapi sa kamay ng mga kolonyal
na tirano. Nagsasamantala rin sa masang anakpawis ang prinsipalya pero nakapailalim naman ito sa
mga mapang-aping kagustuhan ng gubernador-heneral, alkalde-mayor ng probinsya at mga prayle na
patuloy na nagpapaliit sa nakukuhang parte ng prinsipalya sa pagsasamantala. Walang katwirang
itinataas ng mga kolonyal na tiranong ito ang kota sa kuleksyon ng tributo, ang buwis sa pribilehiyong
makapangalakal, ang upas a lupa, ang kota sa produksyong pang-agrikultura at ang interes sa pautang.
Dahil hindi makabayad ng pataas nang pataas na buwis ang prinsipalya, nababangkrap sila, laluna ang
mga kabesa de baranggay. Karaniwang ginagamit ang mga guwardya sibil para mangumpiska ng ari-
arian at magpatupad ng mga kolonyal na batas. Noong matatapos na ang siglong 1800, nagalit nang
husto ang prinsipalya nang sapilitang silang palayasin sa lupang inuupahan nila sa mga prayle dahil mas
gusto ng mga ito na ipamahala ang lupa nila sa iba’t ibang dayuhang korporasyon.
Lalong hindi nakuntento sa kolonyal na rehimen ang mga ilustrado at ilan sa kanila ang tumakas
papuntang Espanya at doo’y umasang makakuha ng mas mataas na edukasyon at higit na simpatya sa
mga liberal na sirkulong Espanyol para sa makitid nilang simulain na baguhin ang kolonyal na katayuan
ng Pilipinas at gawin itong regular ng probinsya ng Espanya. Hinangad nilang magkaroon ng
representante sa parlamento ng Espanya at magtamasa ng mga karapatang sibil ayon sa Konstitusyon
ng Espanya. Sa paglulunsad nila sa kilusang reporma, itinatag nila ang dyaryong LASOLIDARIDAD. Dito
sumentro ang mga aktibidad ng Kilusang Propaganda, na ang pangunahing mga propagandista ay sina
Dr. Jose Rizal, M. H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena at Antonio Luna.
Nabigo ang Kilusang Propaganda at kinundena itong “subersibo” at “erehe” ng mga kolonyal na
awtoridad. Sa pagsisikap ni Rizal na magpropaganda sa Pilipinas mismo, inorganisa niya ang di tumagal
na La Liga Filipina, na nanawagan sa sambayanang Pilipino na maging pambansang komunidad pero
hindi naman niyon tahasang sinabing kailangang maglunsad ng rebolusyonaryong armadong pakikibaka
para makahiwalay sa Espanya. Nagtiwala si Rizal sa kaaway, at pagkatapos ay inaresto siya at
idinistyero sa Dapitan noong 1892. Nang sumiklab ang rebolusyong Pilipino noong 1896 sa kanya ito
ibinintang ng mga kolonyal na tirano, pero ipinagkanulo niya ang rebolusyon nang manawagan siya sa
sambayanan na isuko ang kanilang armas ilang araw bago siya ipinapatay.
Noong 1897, dumanas ng sunud-sunod na pagkatalo ang rebolusyonaryong gubyerno. Ipinakita ng mga
ilustrado na hindi nila kayang pamunuan ang rebolusyon. Ang liberal na lideratong burges ay tuluyang
napasang-ayon sa pangkalahatang amnestya na inialok ng kolonyal na gubyerno sa pamamagitan ng
buhong na si Pedro Paterno. Pinirmahan ang Kasunduan sa Biak-na-Bato para maisakatuparan ang
pagsurender ni Aguinaldo at ang pagbibigay ng apat na raang libong piso (P400,000) bilang paunang
bayad sa kanyang kunseho ng mga lider.
Noong Hunyo 12, 1898, iprinoklama ni Aguinaldo sa Kawit ang independensya, na may masaklap na
pasubaling ito ay “pinoprotektahan ng Makapangyarihan at Makataong Bansang Norte-Amerikano”. Hindi
niya namalayan na idineklara niyang protektorado lamang ng imperyalismong EU ang tinatawag na
Unang Republika ng Pilipinas.
Nag-umpisang dumating ang dagdag na mga tropa ng EU nang matatapos na ang Hunyo. Sa kung anu-
anong dahilan ay ibinaba sila para agawin ang mga pwestong okupado ng rebolusyonaryong pwersang
Pilipino sa paligid ng Intramuros. Ang mga pwesto ay sunud-sunod na isinurender ng mahinang si
Aguinaldo sa mga imperyalista ng EU hanggang mawalan ng pwesto ang buong rebolusyonaryong
pwersa.
a)Pagtakas o Escape
Dahil sa sobrang pangungulekta ng buwis at paggamit ng mga Espanyol sa katutubong Pilipino,
napilitan ang iba sa kanila na iwan ang kanilang nakalakhang tahanan at magpakalayo tungo sa lugar
na hindi abot ng kapangyarihan ng mga Espanyol. Sila ang iilan na nagawang maipanatili ang tunay
na kultura ng mga Pilipino na naging dahilan upang sila'y maging kakaiba sa paningin ng iba
b)Pagtanggap o Acceptance
Dahil sa takot sa maaring gawin sa kanila ng mga Espanyol, napilitang tanggapin ng mga katutubong
Pilipino ang lahat ng mga batas at alituntunin na ipinatutupad ng mga ito. Tinanggap rin nila ang
pwersahang pagseserbisyo, na kilala sa tawag na polo y servicious, kahit nangangahulugan iyong
mawawalay sila sa kanilang pamilya. Tinanggap rin nila ang kulturang dala ng mga Espanyol: ang
pagkakaroon ng mga piyesta at iba pang magastos na selebrasyon, ang pagbabago ng klase ng
kanilang pananamit, at pagpapalit ng kanilang mga katutubong pangalan sa mga pangalang hango sa
mga salitang Espanyol.
c)Paglaban o Resistance
Nang mamulat ang mga katutubong Pilipino sa masamang sistema ng pagpapalakad ng mga
Espanyol sa Pilipinas, nagkaroon sila ng lakas ng loob na kalabanin ang mga ito. Nagsagawa sila ng
mga rebolusyon, walang takot nilang hinarap ang mga Espanyol kahit alam nilang wala silang laban
dito dahil sa mga makabagong kagamitang pandigma na gamit nila.
Ang naging sanhi ng rebolusyong ito ay ang sistema ng polo na isinagawa sa hilagng parte ng Samar.
Mabilis na kumalat ang rebolusyong ito patungong Mindanao, Bicol, at iba pang lugar sa Visayas
katulad ng Cebu, Masbate, Camiguin, Zamboanga, Albay at Camarines.
Noong hunyo 1650, nadakip si Sumuroy at pinatay, ngunit ito'y hindi naging hadlang upang matigil
ang kilusan. Si David Dula ang sumunod na namuno sa rebolusyon. Pagkalipas naman ng ilang taon,
sa kasamaang palad, ay nadakip at pinatay rin si Dula.
Hindi man nagtagumpay ang ang rebolusyong Sumuroy, nagsilbi naman itong inspirasyon sa iba
pang Pilipino na wakasan ang maling pamumuno ng mga Espanyol
1. Kung kayo ay isang grupo ng mga rebolusyonaryo ano ang inyong isusulong para sa pagbabago...
Isusulong namin ito dahil naniniwala kami na hindi uunlad ang Pilipinas at hindi tayo matatawag na
nasa demokratikong bansa kung gutom tayo, dahil ninanakaw nila ang talagang para sa atin, para
lamang sa kanilang mga pansariling interes.
Alam nating lahat na sa pagdaan ng panahon ang Pilipinas ay unti-unti ng lumulubog. Ito'y parang
isang Islang nilalamon ng malawak na karagatan. Ang mga pilipino'y patuloy na naghihirap hindi
man sa kamay ng mga dauyuhan kundi sa ilalim ng mapanlinlang na mga pinunong inaasahan
sanang mag-aahon sa Pilipinas.
Ang maralitang lider ay ipinanganak sa Tondo noong nobyembre 30, 1863 sa mag-asawang Santiago
Bonifacio isang sastre at Catalina Castro. Sa batang edad ay naulilang pareho sa magulang at
natagpuan ang sariling tagakupkop ng mga kapatid. Sa pagtutulungan ng mga magkakapatid nakita
nila ang kanilang sarili sa lansangan na Maynila o nasa mga patyo ng simbahan at naglalako ng
pamaypay at baston sa mga nagdadaan. Ang leksiyon ng kanyang unang pakikibaka ay ang makita ni
Bonifacio na siya ang nagsilbing magulang ng kaniyang mga kapatid. Isang karanasan na naghanda
sa kaniya para tanggapin ang papel na maging isang ama na gagabay sa kaniyang ulilang bansa.
Sa kaniyang kabataan ang kaniyang tanging pormal na edukasyon ay ang pagpasok niya sa paaralan
ni Don Guillermo Osmena na agad din namang naputol. Ang kaniyang pakikisalamuha sa mga
Espanyol sa tanggapang kaniyang pinaglilingkuran ay nagpatalas sa kaniyang komprehensiyon ng
wikang Espanyol at magkaroon ito ng sapat na kaalaman upang maunawaan ang wika ng dati nating
mga panginoon. Ang lipunan sa panahon ni Bonifacio ay pinangingimbabawan ng sapot ng
kamangmangan at pamahiin na pinanatili ng mga alagad ng kolonyal na Kristiyanismo sa paniniwala
ng mga ito na ang kanilang pagsasamantala sa ating bayan ay malulubos lamang sa isang
kapaligirang hindi sinisikatan ng liwanag ng kaalaman.
Si Bonifacio ay nagsimula bilang isang masugid ng kilusang propaganda at naging pamahagi ng mga
literaturang pang-protetesta ng Unibersidad ng Sto. Tomas, at sa pamamagitan ng pagtitinda ng
mga literaturang pang-protesta ay nakilala niya si Ladislao Diwa na noon ay isang mag-aaral ng
abogasya sa unibersidad at sa dakong huli ay nakasama niyang naging tagapagtatag ng Katipunan.
Sa pagkakatatag ng Katipunan ay inandukha niya ang pagkakaroon ng isang limbagan at pahayagan
ng kilusan. Sa pagkakalathala ng "Kalayaan" naiparating niya sa pamamagitan ng panulat ang
kaniyang mga pananaw at adhikain para sa inang bayan. Sa pamamagitan ng propaganda ng
kalayaan ay naiparating ni Bonifacio ang pag-aaring ganap sa pangangailangan ng isang armadong
pakikibaka para sa katubusan ng bayan mula sa kadena ng mga dayuhan.
Kung pagbabatayan ang kaniyang naging buhay masasabi nating makabuluhan nga ang kaniyang
kamatayan dahil ito ay inialay niya para sa bayan, na gawa niyang pukawin ang mga natatagong
tapang ng mga pilipino. Bibihira ng isang tulad niyang nagagawang ipaglaban ang kanyang bansa ng
walang pag-aalinlangan at pawang katapangan lamang ang puhunan.Subalit kung ang
pagbabasehan natin ang kaniyang mga nakamit sa pakikipaglaban, ay masasabi nating wala siyang
masyadong naging kontribusyon dahil sa pagiging magkaaway nila ni Aguinaldo na siyang
nagpapatay sa kaniya dahil sa pagiging magkaaway nila ni aguinaldo na siyang nagpapatay sa kanya
ay parang kinalimutan na siya ng mga ito dahil nga sa kalaban niya ang namumuno sa kanila. Siya na
nananiniwala sa kakayahan ng mga Pilipino ay kinitilan ng buhay sa utos at punlo ng kaniyang mga
sariling kababayan.
>Masasabing kumukontra si Rizal sa rebolusyon kasi nang pangunahan ni Dr. Jose Rizal ang
pagtatatag ng kilusang propaganda wala siyang hangarin na humiwalay sa Espanya o ipaglaban ang
kasarinlan ng Pilipinas ang tanging nais lang niya ay:
Magkaroon ng pagkakapantay-pantay ang mga Pilipino at mga Espanyol sa ilalaim ng batas
Mapatalsik ang mga Prayle at mailagay ang mga Pilipinong pari sa mga parokya dito sa
Pilipinas
Itong kanilang mga nais at layunin ay ipinabatid nila sa pamamagitan ng kanilang mga dila at mga
panulat. Gumawa sila ng mga nobela (Noli Me Tangere at El filibusterismo ni Rizal), Diyaryo
(Revista del Circulo Hispano-Filipino at La Solidaridad), mga tula (sampaguitas) at marami pang iba
na nagpapatunay lamang na ang tanging nais ni Rizal at ng iba pang mga Ilustrado ay ang
mapayapang kilusan tungo sa pagbabago. Katunayan, nang nasa Dapitan na si Rizal bilang bilanggo
nagpadala si Bonifacio ng isang tao upang hikayatin ang suporta nito sa rebolusyon. Tinanggihan ito
ni Rizal dahil ayon sa kanya hindi handa sa madugong labanan ang mamamayang pilipino.
>para sa amin, tama lang ang ginawa ni Rizal kasi hindi man siya sumuporta sa Rebolusyong
isinulong nina Bonifacio ang kanyang mga likha ang nagbigay lakas at nagpamulat sa mga pilipino
sa kanilang mga karapatan na dapat nilang tamasain sa kanilang sariling bansa, ang PILIPINAS!
Malakas ang kapangyarihan ng mga Espanyol upang mapasailalim sa kanilang kamay ang mga
Pilipino dahil na rin ito sa pagsunod sa kahit anong atas ng mga dayuhan. Itong paniniwala nila ay
isang paraan sa kanilang kaligtasan kaya tuloy sumunod sila dito. May mga lugar na nasakop nila
lalo na sa parte ng Visayas, dito nakisama sila sa mga Datu at ipinaliwanag sa kanila ang
kristiyanismo. Dahil na rin sa tulong ng ating mga ninuno nadala sila sa mga sabi ng mga Espanyol,
lalo na sa kanilang mga paniniwala. Ipinalabas nila na pag hindi sumunod ang mga Pilipino sa prayle
ay magagalit sa kanila ang diyos at mapupunta sila sa impyerno, kaya yon ang nangyari. Sumunod
sila dahil gusto nilang maligtas sa kahit anong mangyari.