ANTIBIOTICI U MEDIKACIJI KORIJENSKIH KANALA

Stomatološki fakultet sa klinikama
Univerzitet u Sarajevu
ANTIBIOTICI U MEDIKACIJI KORIJENSKIH KANALA
ZAVRŠNI RAD
Student: Melvin Zec Mentorica:
Broj indeksa: 6865 Doc.dr. Samra Korać
Sarajevo, Septebar, 2018.

Melvin Zec, završni rad
Naziv fakulteta/akademije: Stomatološki fakultet
Naziv odsjeka i/ili katedre: Katedra za restaurativnu stomatologiju s endodoncijom
Predmet: Endodoncija
Izjava o autentičnosti radova
Završni rad za integrirani studijski program I i II ciklusa studija
Ime i prezime: Melvin Zec
Naslov rada: Antibiotici u medikaciji korijenskih kanala
Vrsta rada: Pregledni rad
Broj stranica: 46
Potvrđujem:
• da sam pročitao/la dokumente koji se odnose na plagijarizam, kako je to definirano Statutom
Univerziteta u Sarajevu, Etičkim kodeksom Univerziteta u Sarajevu i pravilima studiranja koja
se odnose na I i II ciklus studija, integrirani studijski program I i II ciklusa i III ciklus studija
na Univerzitetu u Sarajevu, kao i uputama o plagijarizmu navedenim na web stranici
Univerziteta u Sarajevu;
• da sam svjestan/na univerzitetskih disciplinskih pravila koja se tiču plagijarizma;
• da je rad koji predajem potpuno moj, samostalni rad, osim u dijelovima gdje je to naznačeno;
• da rad nije predat, u cjelini ili djelimično, za stjecanje zvanja na Univerzitetu u Sarajevu ili
nekoj drugoj visokoškolskoj ustanovi;
• da sam jasno naznačio/la prisustvo citiranog ili parafraziranog materijala i da sam se referirao/la
na sve izvore;
• da sam dosljedno naveo/la korištene i citirane izvore ili bibliografiju po nekom od preporučenih
stilova citiranja, sa navođenjem potpune reference koja obuhvata potpuni bibliografski opis
korištenog i citiranog izvora;
• da sam odgovarajuće naznačio/la svaku pomoć koju sam dobio/la pored pomoći mentora/ice i
akademskih tutora/ica.
Mjesto, datum: Sarajevo 04.09.2018.god.
Potpis ______________________________
Zahvala
Neizmjerno se zahvaljujem roditeljima, bratu, cijeloj porodici i svim prijateljima na bezuslovnoj

podršci koju mi pružaju u životu.
Veliko hvala i mojoj mentorici doc.dr. Samri Korać na pomoći pri izradi rada, savjetima i
ustupljenom materijalu.
Takođe, zahvaljujem se svim svojim profesorima, nastavnicima i učiteljima od kojih sam učio u
životu.
Rad je ostvaren na: Katedri za restaurativnu stomatologiju s endodoncijom Stomatološkog

fakulteta Univerziteta u Sarajevu
Mentorica rada:
Doc. dr. Samra Korać,
Katedra za restaurativnu stomatologiju s endodoncijom,
Stomatološki fakultet,
Rad sadrži:
38 stranica
8 tabela
2 slike
1 CD
Popis skraćenica:
CHX – hlorheksidin
NaOCL- natrij hipohlorit
DPP- direktno prekrivanje pulpe
tRNK- transportna ribonukleinska kiselina
mRNK- mitohondrijalna ribonukleinska kiselina
IE- infektivni endokarditis
BE- bakterijski endokarditis
HIV/AIDS – virus humane imunodeficijencije/ sindrom stečene imunodeficijencije
SZO – Svjetska zdravstvena organizacija

TAP – triantibiotska pasta
EDTA- etilendiamintetraoctena kiselina
Ca(OH)2 - kalcij hidroksid
mg/kg – miligram po kilogramu
mg – miligram
IJ – internacionalna jedinica
ºC – Celzijev stepen
SADRŽAJ
SAŽETAK ....................................................................................................................................... I
SUMMARY .................................................................................................................................... II
1 UVOD ...................................................................................................................................... 2
1.1 CILJ RADA.......................................................................................................................... 3
2 METODE................................................................................................................................. 4
3 PREGLED LITERATURE...................................................................................................... 5
3.1 Endodontske infekcije i njihov tretman ........................................................................... 5
3.1.1 Mikroorganizmi u endodontskom prostoru .............................................................. 5
3.1.2 Klasifikacija endodontskih infekcija......................................................................... 6
3.1.3 Dijagnostička terminologija u endodonciji ............................................................... 9
3.1.4 Principi endodontskog liječenja ................................................................................ 9
3.2 Djelovanje antibiotika i njihova klasifikacija................................................................. 10
3.2.1 Koncentracija antibiotika u tijelu i trajanje antibiotske terapije ............................. 12
3.2.2 Tipovi antibiotske terapije ...................................................................................... 13
3.3 Upotreba antibiotika u endodonciji ................................................................................ 13
3.4 Sistemska primjena antibiotika u toku endodontskog tretmana ..................................... 14
3.4.1 Indikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod endodontskih infekcija ............... 15
3.4.2 Kontraindikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod endodontskih infekcija .... 16
3.4.3 Tipovi antibiotika i preporučene doze za sistemsku terapiju kod endodontskih

infekcija 16
3.1 Neželjeni efekti sistemske primjene antibiotika............................................................. 19

3.1.1 Nekritičko propisivanje antibiotika kod endodonskih pacijenata ........................... 20
3.2 Profilaktička primjena antibiotika u endodonciji ........................................................... 21
3.2.1 Indikacije i kontraindikacije za profilaktičku primjenu antibiotika ........................ 21
3.3 Lokalna primjena antibiotika u endodonciji................................................................... 25
3.3.1 Antibiotske paste za prekrivanje pulpe ................................................................... 26
3.3.2 Antibiotici kao intrakanalni medikamenti .............................................................. 27
3.3.3 Antibiotici kao irigansi ........................................................................................... 29
3.3.4 Antibiotici u sastavu materijala za definitivnu opturaciju korijenskih kanala ........ 32
3.3.5 Antibiotski rastvor kod replantacije avulziranih zuba ............................................ 32
3.3.6 Antibiotici u regenerativnoj endodonciji ................................................................ 33
3.3.1 Prednosti i nedostaci lokalne primjene antibiotika u endodonciji .......................... 37
4 ZAKLJUČAK ........................................................................................................................ 38
5 LITERATURA ...................................................................................................................... 39
6 BIOGRAFIJA ........................................................................................................................ 47
SAŽETAK
Antibiotici su antimikrobni lijekovi čiji je cilj eliminirati infekciju i uništiti mikroorganizme. U

endodontskoj terapiji antibiotici se mogu koristiti sistemski, lokalno i profilaktički. Endodontske
infekcije su najčešće polimikrobnog porijekla, zbog čega antibiotici koji se koriste u endodonciji
moraju biti širokog spektra.
Najčešće propisivani antibiotici za sistemsku upotrebu su penicilini (amoksicilin sa ili bez

klavulanske kiseline). Kod pacijenata koji su alergični na peniciline ordinira se klindamicin ili
cefalosporini. Zbog smanjenja mogućnosti pojave neželjenih efekata, antibiotike je opravdano
propisivati samo kod pravilno postavljene indikacije.
Antibiotici se profilaktički koriste kod određenih medicinski kompromitovanih pacijenata, čime

se prevenira nastanak komplikacija od infekcije.
Lokalna upotreba antibiotika opravdana je kod mladih trajnih zuba u sklopu u regenerativnih
procedura kao triantibiotska pasta, kombinacija metronidazola, ciprofloksacina i minociklina, te
kod replantacije avulziranog zuba, kada se antibiotici ordiniraju i sistemski. Irigansi na bazi
antibiotika, kao MTAD ili Tetraclean, primjenjuju se za dezinfekciju inficiranih korijenskih
kanala, gdje se nastoji postići učinak na polimikrobnu floru inficiranog kanalskog sistema. Iako se
lokalna primjena antibiotika pokazala veoma efikasnom u dezinficiranju kanala zuba sa
polimikrobnom florom, može imati nuspojave u vidu diskoloracije zuba, bakterijske rezistencije
ili senzibilizacije.
Ključne riječi : "antibiotici", "irigacija", "endodontski tretman", "trostruka antibiotska pasta"
I
SUMMARY
Antibiotics are antimicrobial drugs designed to eliminate infection, kill bacteria and stop their
growth. Endodontic infections have a polymicrobial nature. Because of that, antibiotics must acts
against a wide range of disease-causing bacteria. Antibiotics in endodontic treatment can be used
systemically, prophylactically and locally.
The most commonly prescribed antibiotics for systemic use are penicillins (amoxicillin with or
without clavulanic acid). In patients allergic to penicillin, clindamycin and cephalosporin are
prescribed. Due to reduction in the possibility of adverse effects, it is advisable to prescribe
antibiotics following appropriate indications.
Antibiotic prophylaxis is justified in medically compromised patients for preventing complications

from spread of infection in susceptible individuals.
The local application of antibiotics within the root canal systemis is justified in young permanent
teeth as part of regenerative procedures such as triantibiotic paste, combination of metronidazole,
ciprofloxacin and minocycline, as well as for tooth replantation following avulsion, when systemic
antibiotics were prescribed as an adjunct to endodontic therapy. Antibiotic-based root canal
irrigation solutions like MTAD or Tetraclean can be used in order to achieve an effect on the
polymicrobial flora of the infected root canal. Although local use of antibiotics has proven to be
very effective in disinfecting of the tooth canal with polymyxial flora, its use may have side effects
in the form of tooth discoloration, bacterial resistance or sensitization.
Key words : "antibiotics", "irrigation", "root canal treatment", "triple antibiotic paste"
II
1 UVOD
Infekcije uzrokovane mikroorganizmima zabilježene su još u staroj Grčkoj, Egiptu i Kini

(1). Penicilin, prvi antibiotik, otkrio je 1928. godine škotski bakteriolog Alexander Fleming (2), a
u kliničkoj praksi se počeo koristiti za vrijeme Drugog svjetskog rata (2). Otkriće antibiotika je
jedno od najvećih medicinskih otkrića prošloga vijeka (3).
Antibiotici imaju nezamjenjivu ulogu u savremenoj medicini i stomatologiji (3). Ovi

antimikrobni lijekovi se koriste za liječenje infekcije kada se klinički procjeni da je odbrana
domaćina nedovoljna za savladavanje postojeće infekcije (4). Glavni cilj antibiotske terapije je
podrška odbrambenim mehanizmima organizma domaćina u kontroli i eliminaciji
mikroorganizama koji su privremeno ili trajno savladali odbrambene mehanizme organizma
domaćina i uzrokovali infekciju (5).
Glavni uzročnici upale pulpe i periapikalnih tkiva su bakterije koje prodiru u endodontski prostor.
Endodontski prostor je fiziološki sterilan, a patogeni mikroorganizam koji dospije unutar pulpalne
komore i korijenskih kanala može izazvati patološke promjene. Kod zuba s nekrotičnom pulpom,
bakterije prodiranjem iz korijenskih kanala preko apikalnih ili lateralnih otvora dolaze u kontakt s
parodontalnim ligamentom, izazivajući oštećenja tkiva i upalni odgovor u periradikularnom
području.
Osnovni princip endodontskog tretmana je oblikovanje korijenskih kanala, dezinfekcija i punjenje

(opturacija) kanala uz postizanje odgovarajućeg rubnog zatvaranja, te na taj način prevencija
razvoja periapikalnih lezija i stvaranje uslova za cijeljenje postojećih lezija. Dezinfekcija
korijenskih kanala postiže se mehaničkom obradom kanala i obilnom irigacijom kanala.
Savremeni pristup endodontskom liječenju podrazumijeva upotrebu više različitih irigansa u
kombinaciji sa mehaničkim čišćenjem, pri čemu je izuzetno bitno poznavati njihovu pravilnu
primjenu, moguće interakcije i neželjene efekte koji se mogu javiti prilikom njihove primjene.
U daljnjem tekstu će se obraditi primjena antibiotika tokom endodontskog tretmana, u vidu

lokalne, sistemske ili profilaktičke aplikacije.
2
1.1 CILJ RADA
Ciljevi istraživanja:
1. Prikazati mogućnosti i ograničenja primjene antibiotika u endodontskoj terapiji inficiranih

korijenskih kanala
2. Komparirati prednosti i nedostatke primjene antibiotika u odnosu na tradicionalne metode
endodontskog tretmana.
3
2 METODE
U pripremi ovog preglednog rada korištene su relevantne baze podataka (Google Scholar,
PubMed, Cochrane), kroz slijedeće ključne riječi: "antibiotics", "irrigation", "root canal
treatment", "triple antibiotic paste".
U rad su uključeni: prikazi slučajeva, pregledni radovi, kliničke studije i in-vitro studije na
engleskom jeziku koje su objavljene između 1971. i 2018. godine.
U studiji su korišteni i literaturni podaci iz knjiga, doktorskih disertacija, magistarskih radova i

WEB stranica.
Ukupno je pregledano 86 radova, čiji je pregled iznesen u nastavku rada.
4
3 PREGLED LITERATURE
3.1 Endodontske infekcije i njihov tretman
Pulpalni prostor se dijeli na koronarni dio (pulpna komora) i na radikularni dio (korijenski
kanal). Akcesorni i lateralni kanali odvajaju se od glavnog kanala, te komuniciraju sa
parodoncijumom. Kod višekorjenih zuba akcesorni kanali se nalaze u području furkacije, a
najčešći su u apikalnoj trećini korijena. Klinički su značajni jer predstavljaju puteve preko kojih
se infekcija iz pulpe može proširiti u periradikularna tkiva, a isto tako se infekcija može i
retrogradno proširiti iz parodonta u pulpu.
U normalnim uslovima, zubna pulpa i dentin su sterilni i izolirani od oralnih mikroorganizama

slojem cakline i cementa. Postoje situacije u kojima se narušava integritet ovih zaštitnih slojeva
(npr., kao rezultat karijesa, traume, restaurativnih procedura, struganja i poliranje korijena, atricije
ili abrazije) ili je fiziološki odsutan (eksponiran dentin u nivou caklinsko-cementne granice). Kao
posljedica toga, pulpo-dentinski kompleks je izložen vanjskoj okolini i riziku kontaminacije
oralnim mikroorganizmima.
U pulpu preko bočnih kanala i apikalnog foramena također mogu invadirati i mikroorganizmi iz
subgingivnih džepova povezani s parodontnom bolešću ili prisutni u cirkulaciji tokom bakteremije.
Glavni putevi prijenosa infekcije u pulpu su dentinski tubuli, direktna ekspozicija pulpe,
periodontalna bolest i prijenos infekta krvlju ili limfnom tečnošću do pulpe.
3.1.1 Mikroorganizmi u endodontskom prostoru
Endodontske infekcije koje rezultiraju pulpitisom ili apikalnim parodontitisom su

polimikrobnog karaktera. Brojna istraživanja su potvrdila da su bakterije različite virulencije i
njihovi produkti glavni etiološki faktor u nastanku pulpalnih i periapikalnih patoza. Polimikrobne
infekcije endodontskog prostora predstavljaju kombinaciju gram-pozitivnih i gram-negativnih
fakultativnih anaeroba i obligatnih anaerobnih bakterija (6). U početnoj fazi odontogene upale
glavni su uzročnici gram pozitivni koki, fakultativni anaerobi, predstavljaju 85% flore, a
najzastupljeniji su Streptococcus viridans i Staphylococcus spp. Karakteristika uznapredovale faze
5
odontogene upale je formiranje apscesa i prijelaz iz fakultativno anaerobne u obligatno anaerobnu

floru. Gram negativni štapići čine 50% flore i to: Bacteroides fragilis i oralis, Porphyromonas,
Prevotella i Fusobacterium spp. Od gram-pozitivnih koka najčešći je Peptostreptococcus spp. (6).
3.1.2 Klasifikacija endodontskih infekcija
Endodontske infekcije mogu se klasificirati na osnovu mjesta infekcije na:
1. intraradikularne
2. ekstraradikularne.
Intraradikularne infekcije mogu biti :
1. primarne
2. sekundarne
3. perzistentne.
Sadržaj mikroorganizama varira u različitim oblicima apikalnog periodontitisa, te u zavisnosti od

vrste infekcije.
3.1.2.1 Primarna intraradikularna infekcija

Mikroorganizmi koji inicijalno napadaju i koloniziraju pulpalno tkivo uzrokuju ovu vrstu
infekcije. Primarnu infekciju karakteriše mješavina 10 do 30 bakterijskih vrsta, kao i 103-108
bakterijskih ćelija po jednom dentinskom kanalu (7), sa izrazitom dominacijom striktnih anaeroba.
Gram-negativne bakterije su najčešći uzročnici primarne endodontske infekcije. Dominantni
bakterijski speciesi u korijenskim kanalima su: Dialister (D. invisus, D. pneumosintes), Treponema
(T. denticola, T. socranskii), Fusobacterium (F. nucleatum), Porphyromonas (P. endodontalis, P.
gingivalis), Prevotella (P. intermedia, P. nigrescens, P. tannerae) i Tannerella (T. forsythia) (8).
Osim Gram-negativnih bakterija pronađeni su i rodovi Gram-pozitivnih bakterija:

Pseudoramibacter (P. alactolyticus), Filifactor (F. alocis), Micromonas (M. micros),
Peptostreptococcus (P. anaerobius), Streptococcus (S. anginosus grupa), Actinomyces (A. israelii),
Olsenella (O. uli) i Propionibacterium (P. propionicum i P. acnes ) (8).
6
3.1.2.2 Sekundarna i perzistentna intraradikularna infekcija

Mikroorganizmi koji nisu bili prisutni u primarnoj infekciji, ali koji su nakon profesionalne
stomatološke intervencije naselili pulpalni prostor uzrokuju sekundarnu infekciju. U mikrobnoj
flori sekundarne infekcije dominantan je jedan (monoinfekcija) ili svega nekoliko uzročnika.
Najčešće su u pitanju Gram-pozitivne bakterije, ali se mogu naći i gljivice (8).
Mikroorganizmi koji su otporni na antimikrobne postupke endodontskog tretmana uzrokuju

perzistentne intraradikularne infekcije koje se još nazivaju i rekurentnim infekcijama. Uzročnici
ovih infekcija su perzistentne bakterijske vrste primarne ili sekundarne infekcije (Tabela 1
Bakterijske vrste i učestalost pojavljivanja kod perzistentnih infekcija (8). U perzistentnim
infekcijama nalaze se fakultativni sojevi kao što je Enterococcus faecalis (E. Faecalis), što
značajno utiče na prognozu liječenja korijenskog kanala.
Enterococcus faecalis je Gram-pozitivni fakultativni anaerob koji se nalazi u gastrointestinalnom

sistemu normalne flore. U endodoncijumu se može naći u primarnoj intraradikularnoj infekciji, ali
dominira u perzistentnim infekcijama nakon endodontskog tretmana kanala. Enterococcus faecalis
u kanalu produžava trajanje endodontske infekcije i doprinosi pojavi rezistencije (9). Jako je
otporan na teške uslove preživljavanja zbog genetskog polimorfizma, može se vezati za dentin,
formirati zajednice u biofilmu i oduprijeti se djelovanju kalcijum hidroksida kao intrakanalnog
medikamenta (9). Stoga su napori istraživača usmjereni na pronalazak intrakanalnog medikamenta
s jakim antibakterijskim djelovanjem na E. faecalis i visokom mogućnosti penetracije u dentin.
Hlorheksidin je široko rasprostranjen irigans koji, za razliku od NaOCl, djeluje na Enterococcus
faecalis. Zbog dokazanog antimikrobnog dejstva, uključujući i dejstvo na otporni Enterococcus
faecalis, koristi se kao završni irigans (10). Zbog velike otpornosti Enterococcus faecalisa na
standardne iriganse, uveden je i irigans sa antibiotskom osnovom MTAD (mješavina tetraciklina,
kiseline i deterdženta).
7
Tabela 1 Bakterijske vrste i učestalost pojavljivanja kod perzistentnih infekcija (8).
Bakterijske vrste Učestalost

(%)
Enterococcus faecalis 77
Pseudoramibacter alactolyticus 55
Propionibacterium propionicum 50
Filifactor alocis 48
Dialister pneumosintes 46
Streptococcus spp. 23
Tannerella forsythia 23
Dialister invisus 14
Campylobacter rectus 14
Porphyromonas gingivalis 14
Treponema denticola 14
Fusobacterium nucleatum 10
Prevotella intermedia 10
Candida albicans 9
Campylobacter gracilis 5
Actinomyces radicidentis 5
Porphyromonas endodontalis 5
Micromonas micros 5
Synergistes oral clone BA121 5
3.1.2.3 Ekstraradikularne infekcije

Ekstraradikularne infekcije karakterizira invazija i proliferacija mikroorganizama u
inflamiranom periradikularnom tkivu i gotovo uvijek su nastavak intraradikularne infekcije.
Najčešći oblik ekstraradikularne infekcije ovisne o intraradikularnoj infekciji je apikalni apsces,
dok je najčešći oblik ekstraradikularne infekcije neovisne o intraradikularnoj apikalna
aktinomikoza (8).
8
3.1.3 Dijagnostička terminologija u endodonciji
Postoji velika šarolikost dijagnostičkih termina koji se koriste u endodonciji. Historijski

gledano, kliničke endodontske dijagnoze imale su opisni karakter, te tendencu da se njima
definira i histološko stanje pulpe i apikalnog periodoncijuma. Danas raspoloživim
dijagnostičkim sredstvima nije moguće odrediti histološki status tkiva endodoncijuma bez
njegovog odstranjivanja.
Američka udruga endodonata i Američki odbor za endodonciju odobrili su dijagnostičku

terminiologiju endodontskih oboljenja baziranih na kliničkoj dijagnozi koja olakšava
komunikaciju između pacijenta i terapeuta, te između samih ljekara (Tabela 2. Dijagnoze
pulpanih i periapikalnih oboljenja (11).
Tabela 2. Dijagnoze pulpanih i periapikalnih oboljenja (11)
Dijagnoze bolesti pulpe: Dijagnoze periapikalnih bolesti:

1. normalna periapikalna tkiva
1. normalna pulpa
2. simptomatski apikalni parodontitis
2. reverzibilni pulpitis
3. asimptomatski apikalni parodontitis
3. asimptomatski ireverzibilni pulpitis
4. akutni apikalni apces
4. simptomatski ireverzibilni pulpitis
5. kondenzirajući osteitis
5. nekroza pulpe
6. prethodno liječena pulpa
7. ranije započeta terapija
3.1.4 Principi endodontskog liječenja
Primarni cilj endodontske terapije je ukloniti što više bakterija i osigurati okoliš u kojem
preostale bakterijske vrste ne mogu preživjeti. Endodontski tretman kojim se eliminira infekcija i
prevenira reinfekcija u korijenskom kanalu provodi se kroz oblikovanje korijenskog kanala,
dezinfekciju i definitivno punjenje. Kompletno čišćenje i pravilno oblikovanje kanalskog sistema
smatraju se jednim od osnovnih preduslova za dugoročan uspjeh endodontskog tretmana (12).
9
Uklanjanje bakterija iz korijenskih kanala obavlja se mehaničkim i hemijskim čišćenjem, te

primjenom intrakanalnih medikamenata ako se radi višeposjetna endodoncija. Čišćenjem i
oblikovanjem korijenskih kanala zuba postiže se:
a) uklanjanje mekih i tvrdih tkiva koja sadrže bakterije omogućavajući put irigansima prema
apikalnoj trećini,
b) opskrba toga prostora sa lijekovima i
c) naknadno definitivno punjenje, uz zadržavanje integriteta radikularne strukture (12).
Oblikovanje korijenskog kanala provodi se ručnim ili mašinskim instrumentima, pri čemu se
nastoji dobiti koničan oblik korijenskog kanala s maksimalnim očuvanjem tvrdog zubnog tkiva
(12). Sama mehanička instrumentacija korijenskog kanala je nedovoljna za odstranjenje
inficiranog sadržaja iz korijenskih kanala, s obzirom da nakon instrumentacije više od 35%
površine kanalskog sistema ostane netaknuto (12). Stoga treba naglasiti značaj višestrukog
djelovanja irigansa u korijenskom kanalu koji dopiru u one djelove kanalsko-korijenskog sistema
koji ne mogu biti obrađeni mehanički.
Često se kombiniraju različite tehnike i medikamenti koji pomažu u eliminaciji bakterija, ali i u
uklanjanju upale i boli, te, ako postoji, apikalnog eksudata. Prema potrebi, dodatno se primjenjuje
antibiotska zaštita (peroralna ili parenteralna). Kada je tretman korektno sproveden, dolazi
većinom do koštanog cijeljenja u području periapeksa koje se može pratiti kao postepena redukcija
radiosvjetline na kontrolnim follow-up snimcima.
3.2 Djelovanje antibiotika i njihova klasifikacija
Antibiotici su antimikrobni lijekovi kojima se liječe infekcije uzrokovane bakterijama. Ovi

lijekovi su selektivno toksični za bakterije, a netoksični, odnosno prihvatljivo toksični za
organizam domaćina. Dijelom su to prirodni spojevi koji su izolirani iz nekih bakterija i gljiva, a
dijelom su sintetički lijekovi. Prirodni antibiotici se danas većinom modificiraju u laboratoriju i
proizvodnim pogonima (13).
Antibiotici mogu imati baktericidni ili bakteriostatski učinak na bakterijske ćelije.

Baktericidni učinak se ogleda u direktnom dejstvu antibiotika na ćelijski zid bakterije dok
sprečavanje rasta i razmnožavanja bakterija spada u bakteriostatske efekte antibiotika.
10
Bakteriostatici pri velikim koncentracijama također mogu imati baktericidno djelovanje (13).
Prednost se daje baktericidnim antibioticima u odnosu na bakteriostatske. Baktericidan učinak je
ireverzibilan dok je bakteriostatski reverzibilan i bakterije mogu rasti i razmnožavati se ako se
prestane s korištenjem antibiotika. Ukoliko se koristi neka od kombinacija antibiotika važno je ne
kombinirati bakteriostatski i baktericidni antibiotik jer mogu umanjiti dejstvo antibiotske
kombinacije (13).
Antibiotici djeluju na osnovne metaboličke procese u bakterijama te tako onemogućavaju

bakteriji normalan životni ciklus. Postoji više mehanizama djelovanja antibiotika:
- selektivno toksični,
- inhibiraju sinteze ćelijskog zida bakterije,
- inhibiraju sintezu proteina i
- inhibiraju sinteze nukleinskih kiselina (13) .
Idealni antimikrobni lijek pokazuje selektivnu toksičnost, što znači da je lijek štetan za
patogenog mikroorganizma, ali ne i za organizam domaćina. Selektivna toksičnost je obično
relativna, a ne apsolutna, što znači da lijek u koncentraciji koju domaćin tolerira može uništiti
patogeni agens (13).
Antibiotici se na osnovu hemijskog sastava dijele na sulfonamide, beta-laktamske

antibiotike, aminoglikozide, tetracikline, hloramfenikole, makrolide i makrolidima slične
antibiotike i polipeptide (14).
11
Tabela 3 Hemijska klasifikacija antibiotika (14)
Grupa antibiotika
BETA (β)- LAKTAMSKI Penicilini
ANTIBIOTICI
Semisintetički penicilini
Cefalosporini
Monobaktami
Karbapenemi
Aminoglikozidi
Tetraciklini
Hloramfenikol
Makrolidi Eritromicin
Azitromicin
Makrolidima slični antibiotici Linkomicin
Klindamicin
Metronidazol
Sulfonamidi
Polipeptidi Bacitracin
Polimiksini
Vankomicin
3.2.1 Koncentracija antibiotika u tijelu i trajanje antibiotske terapije
Koncentracija antibiotika u tijelu varira u zavisnosti od farmakokinetskih osobina lijeka i

metaboličkih osobina organizma domaćina. Apsorpcija lijeka iz gastrointestinalnog sistema kod
peroralne primjene ili iz tkiva kod parenteralne primjene je promjenjiva. Istovremeno sa
apsorpcijom odvijaju se procesi ekskrecije kao i inaktivacije primjenjenog lijeka. Kao rezultat
navedenog, koncentracije lijeka fluktuiraju, a mikrobni agensi su izloženi promjenjivim
koncentracijama antimikrobnog lijeka.
Veliki problem je održavanje terapijske koncentracije antibiotika na mjestu gdje se

infektivni mikroorganizam razmnožava i raste. Koncentracija se mora održavati kroz dovoljno
dugo vrijeme, što je neophodno da bi se uništio mikroorganizam. Zbog intermitentne primjene
12
lijeka i promjenjive apsorpcije i ekskrecije, koncentracije lijeka mogu na mjestu infekcije da

fluktuiraju. Da bi se održale dovoljne koncentracije antibiotika kroz dovoljno dugi vremenski
period treba uzeti u obzir farmakokinetske osobine antibiotika, individualne varijacije u
farmakokinetici kod pojedinih pacijenata, kao i in vitro osjetljivost bakterije i lokalizaciju
infekcije. Ovi faktori su važni da bi se odredila adekvatna doza antibiotika. Ako se daje veća doza
antibiotika može se produžiti interval doziranja lijeka, a ako se daje manja doza potrebno je davati
više doza lijeka dnevno da bi se održale adekvatne koncentracije antibiotika (13).
Poboljšanje kliničkih simptoma je putokaz za trajanje antibiotske terapije. Obično je pravilo da je

antibiotska terapija u trajanju 3 do 7 dana dovoljna za suzbijanje infekcije te se pacijenti naručuju
na kontrolni pregled nakon dva dana kako bi se utvrdilo da li je potrebno nastaviti sa antibiotskim
terapijom.
3.2.2 Tipovi antibiotske terapije
Postoje tri tipa antibiotske terapije:
1. Empirijska – kod infekcija bez dokazanog uzročnika, a lijek odabiremo s pretpostavkom

da će djelovati na najvjerovatnijeg uzročnika. Dobro je odabrati lijek širokog
antimikrobnog spektra i nastaviti primjenu ako je klinički odgovor dobar i nije utvrđen
uzročnik.
2. Ciljana – podrazumijeva identifikaciju uzročnika i antibiogram uz čiju pomoć možemo
primijeniti lijek izbora (onaj koji pouzdano djeluje na izoliranog uzročnika, uskog spektra,
niske toksičnosti, prihvatljive cijene).
3. Profilaktička – u svrhu sprečavanja bakterijske infekcije. Preoperativna profilaksa
(primjena jedne doze antimikrobnog lijeka neposredno prije zahvata) djelotvorna je kroz
kratko vrijeme i usmjerena na više uzročnika.
3.3 Upotreba antibiotika u endodonciji
Antibiotici se tokom endodontskog tretmana mogu koristiti na tri načina :
- sistemski
13
- profilaktički
- lokalno (kao intrakanalni medikament) (15).
Mogućnosti lokalne i sistemske upotrebe antibiotika u endodonciji prikazane su u preglednoj
Tabeli 4.
Tabela 4. Mogućnosti upotrebe antibiotika u endodonciji (16)
Lokalna upotreba Sistemska upotreba
1. Prekrivanje pulpe
2. Irigacija
1. Znakovi sistemske infekcije
3. Intrakanalni medikament
2. Imunosupresivni pacijenti
4. Opturacijski materijal impregniran sa antibiotikom
3. Bakteremija
5. Replantacija avulziranog zuba
6. Regenerativna endodoncija
3.4 Sistemska primjena antibiotika u toku endodontskog tretmana
Antibiotici su prije svega pomoćna sredstva u liječenju endodontskih infekcija. Najveći

broj endodontskih infekcija tretira se mehaničkim čišćenjem, dezinfekcijom i punjenjem
korijenskog kanala bez upotrebe antibiotika jer prema Gopikrishnu i sur. (17), upalno promijenjena
zubna pulpa i periradikularno tkivo nisu uvijek uvijek inficirani mikroorganizmima.
Prije donošenja odluke o korištenju antibiotika kod endodontskih infekcija, neophodno je odrediti
brzinu pojave simptoma kod pacijenta, a kliničkim pregledom provjeriti postojanje eventualnog
otoka mekog tkiva, znakova regionalnog i/ili sistemskog odgovora organizma domaćina , te
procijeniti opšte stanje pacijenta (17).
Kod intraoralnog, ograničenog ili difuznog, fluktuirajućeg otoka mekih tkiva preporučuje se
terapija u vidu incizije (17). Glavna svrha incizije je rasterećenje tkiva, a novonastali gnoj
usmjerava se, zbog manjeg otpora, u smjeru incizijske rane te se na taj način može uticati na mjesto
14
gdje će gnoj izbijati na površinu mekog tkiva. Otok mukoperiostalnog tkiva, kojeg je
prouzrokovala endodontska infekcija, ima narušenu cirkulaciju koja interferira s normalnim
imunim odgovorom organizma domaćina pa smanjenje pritiska može poboljšati tkivnu
mikrocirkulaciju, a samim time i dopremu odbrambenih snaga organizma na mjesto patoze.
3.4.1 Indikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod endodontskih

infekcija
Najveći broj endodontskih infekcija može se uspješno liječiti bez korištenja antibiotske
terapije, lokalnim endodontskim tretmanom (18), drenažom ili eventualnom ekstrakcijom zuba.
Međutim, kada postoje pokazatelji o sistemskom odgovoru organizma, brzom i difuznom širenju
infekcije, antibiotici se mogu uključiti kao dodatak lokalnoj terapiji i liječenju. Antibiotici se
uglavnom daju peroralno, a samo u iznimno teškim situacijama ili kod nemogućnosti uzimanja
lijeka na usta, parenteralno tj. intramuskularno ili intravenski.
Indikacije za sistemsku primjenu antibiotika u endodonciji su:
1. Akutni apikalni apsces kod medicinskih kompromitovanih pacijenata;

2. Akutni apikalni apsces sa znakovima sistemskog širenja infekcije (difuzni fluktuirajući
otok, povišena tjelesna temperatura (>38ºC), opšta slabost pacijenta, limfadenopatija,
trizmus;
3. Progresivna infekcija (brzi razvoj simptoma u manje od 24h, pojava celulitisa ili širenje
lokalne infekcije, razvoj osteomijelitisa) koja može zahtijevati saradnju sa oralnim
hirurgom;
4. Replantacija avulziranog stalnog zuba uz sistemsku, a u nekim slučajevima zahtjeva
dodatno i lokalnu aplikaciju antibiotika;
5. Povrede mekih tkiva kod kojih je neophodan hirurški tretman (šivanje rane, toaleta rane –
debridman) (18).
15
3.4.2 Kontraindikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod

endodontskih infekcija
Sistemska primjena antibiotika zahtijeva distribuciju krvnožilnim sistemom koja izostaje

kod avitalnih, nekrotičnih zubi i samim time je nemoguće dopremiti lijek na željeno mjesto
djelovanja. Zbog manjkavosti ili potpunog prekida cirkulacije unutar nekrotične, inficirane zubne
pulpe antibiotici ne mogu dosegnuti i eliminirati mikroorganizme iz endodontskog prostora. Tako
su mikroorganizmi zaštićeni od djelovanja sistemski primijenjenog antibiotika kod zuba sa
dijagnozom nekroze pulpe.
Kontraindikacije za sistemsku upotrebu antibiotika su :
1. Simptomatski ireverzibilni pulpitis (glavni simptom je bol, bez znakova infekcije);

2. Nekrotična pulpa;
3. Simptomatski apikalni parodontitis (prisutna bol, perkutorna osjetljivost, proširena
parodontalna pukotine);
4. Hronični apikalni apsces (fistula i radiološkim periapikalna svjetlina);
5. Akutni apikalni apsces bez simptoma sistemskog širenja infekcije (lokalizirani
fluktuirajući otok) (18).
Prema trenutnim uputama i prema Internacionalnoj Asocijaciji za dentalnu traumatologiju,
primjena antibiotika nije indicirana u liječenju fraktura zuba, kontuzije, subluksacije, luksacije i
ekstruzije (18).
3.4.3 Tipovi antibiotika i preporučene doze za sistemsku terapiju kod

endodontskih infekcija
3.4.3.1 Penicilini
Penicilin se dobiva rastom gljivica roda Penicillium, dubokom fermentacijom u tankovima.
Ovisno o soju gljivica i o sastavu hranilišta, dobivanju se benzilpenicilin (penicilin G) ili
fenoksimetilpeniclin (penicilin V). Znatna neškodljivost penicilina za čovjeka temelji se na
činjenici da u humanim ćelijama ne postoji peptidoglikan, koji je ciljno mjesto djelovanja
penicilina. Budući da u ćelijama sisara ne postoji peptidoglikan, koji je osnova selektivne
16
toksičnosti β-laktama, ovi antibiotici uništavaju bakterije, a pri tome ne djeluju na ljudske ćelije
(13).
Beta-laktamski antibiotici (penicilin V i amoksicilin) preporučuju se za liječenje endodontskih

infekcija (18). Antibiotici se propisuju sa tačnom frekvencom uzimanja, dozom i dovoljno dugom
trajanju da se nadmaši minimalna inhibitorna koncentracija i tako spriječe neželjeni efekti i
prevenira rezistencija bakterija (18). Preporučena doza penicilina V primijenjenog oralno je 500
mg svakih 4-6 h (18) ili 1000 mg Amoksicilina (sa ili bez klavulanske kiseline) dva puta dnevno.
Penicilin s dodatkom klavulanske kiseline se primjenjuje za uzročnike koji produciraju beta-
laktamazu (18). U tom slučaju se propisuje dva puta dnevno po 1 g (125 mg klavulanske kiseline
i 875 mg amoxicillina)(18). Ako se upotrebljava penicilin V i terapija je neučinkovita, preporučuje
se kombinacija penicilina V s metronidazolom (500 mg svakih 6 h) ili amoksicilina s
klavulanskom kiselinom (18).
Beta-laktamski antibiotici mogu izazvati alergijsku reakciju u organizmu. Ako je potvrđena

alergija na penicilin, alternative su:
- klindamicin (600 mg prva udarna doza , a zatim 300 mg svakih 6 h),

- klaritromicin (prva udarna doza od 500 mg, praćeno 250 mg svakih 12 h) ili
- azitromicin (250 mg jednom dnevno) (19).
3.4.3.2 Cefalosporini
Cefalosporini su prvi put dobiveni iz kulture plijesni Cephalosporium spp. Njihova
molekularna struktura slična je kao kod penicilina. U ovoj grupi se nalazi čitav niz antimikrobnih
lijekova koji imaju širok spektar aktivnosti i malu toksičnost (13).
Oko 10% bolesnika alergičnih na penicilin alergično je i na cefalosporin. Nedostatak je ograničen

ili nikakav učinak na enterokoke, a kod nas registrovani cefalosporini nemaju klinički značajan
učinak na anaerobe.
3.4.3.3 Metronidazol
U slučaju da nakon 48 sati od početka uzimanja penicilinskog antibiotika ne dođe do

kliničkog poboljšanja simptoma, preporučuje se terapiji penicilinom priključiti metronidazol, koji
17
je učinkovit protiv anaeroba. Samostalno se u terapiji koristi jedino u liječenju akutnog

ulceronekrotičnog gingivitisa, dok se u terapiji odontogene infekcije uvijek kombinira s drugim
antibioticima. Ciljno mjesto djelovanja mu je unutar ćelije gdje inhibira sintezu nukleinskih
kiselina (6,20).
3.4.3.4 Tetraciklini
Tetraciklini su bakteriostatski antibiotici, kontraindicirani nakon 14-te sedmice trudnoće,
te kod djece do 8. godine života (13). Zbog brojnih neželjenih efekata rijetko se sistemski
upotrebljavaju u endodonciji, a kliničku primjenu u stomatologiji imaju kod liječenja juvenilnog
parodontitisa.
3.4.3.5 Klindamicin
Klindamicin pripada grupi makrolidima sličnih antibiotika (18). Mehanizam djelovanja
temelji se na inhibiciji sinteze bjelančevina. Djelotvoran je protiv većine anaeroba i aeroba
uključenih u odontogenu infekciju. Odlikuje se odličnim prodiranjem u kost, ali i neželjenim
efektom - pseudomembranoznim enterokolitisom, uzrokovanim s Clostridium difficile (6).
Anafilaktička reakcija pri uzimanju klindamicina je ekstremno rijetka (21). Pacijenti se upućuju
da tokom korištenja antibiotika obrate pažnju na moguće simptome vodenaste dijareje, grčevitih
bolova u stomaku i niske tjelesne temperature (22).
Propisuje se u dozi od 150-300 mg svakih 6h, a kod težih infekcija 450 mg svakih 6h. (23)
3.4.3.6 Makrolidi
Makrolidi su bakteriostatski antibiotici, koji se vežu na 50S podjedinicu ribosoma i

sprječavaju kontakt tRNK na koju je vezana aminokiselina s mRNK, te na taj način ometaju sintezu
bjelančevina (13). Azitromicin i klaritromicin pripadaju skupini makrolida koji se upotrebljavaju
u endodonciji. Spektar djelovanja im je sličan penicilinu. Predstavljaju alternativu u profilaksi u
slučaju nemogućnosti uzimanja penicilina ili klindamicina (19). Klaritromicin se propisuje u dozi
250 mg svakih 12 sati, dok se azitromicin propisuje u dozi od 500 mg svaka 24 sata. Neki tvornički
preparati klaritromicina su Makcin 500 mg tablete s produženim oslobađanjem (Belupo) i Fromilid
250 mg filmom obložene tablete (Krka), dok su neki od preparata azitromicina Sumamed 500 mg
18
filmom obložene tablete (Pliva) i Makromicin 500 mg filmom obložene tablete (Jadran Galenski
Laboratorij -JGL) (23).
Tabela 5. Pregledna tabela doziranja antibiotika kod endodontskih infekcija (per os)(18,19)
ODABRANI ANTIBIOTIK DOZIRANJE (PER OS)
Penicilin V (fenoskimetilpenicilin) 500 mg svakih 6-8 h
750 mg svakih 6 h ( kod teže infekcije)

Amoksicilin 500 mg svakih 12 h
500 mg svakih 8 sati ( kod teže infekcije)
Amoksicilin i klavulanska kiselina 2 g dnevno (po 1 g svakih 12 h)
Klindamicin 150-300 mg svakih 6 h
450 mg svakih 6 h (teške infekcije)
Azitromicin 500 mg dnevno (po jedna tableta)
Metronidazol 400 mg svakih 8 h
Klaritromicin 250 mg svakih 12 h
3.1 Neželjeni efekti sistemske primjene antibiotika
Antibiotici mogu dovesti do alergijske senzibilizacije koja se može manifestirati kao osip,
svrbež, eozinofilija, povišena tjelesna temperatura, a u najtežim slučajevima kao anafilaktički šok.
Neki antibiotici, također mogu uzrokovati smanjenje broja krvnih ćelija (anemiju,
granulocitopeniju ili trombocitopeniju), holestatski hepatitis, a dovode se u vezu i sa nastankom
kolagenoza (13). Promjena fiziološke flore na koži, sluznici i debelom crijevu mogu dovesti do
kolonizacije multirezistentnih sojeva bakterija ili kandide, te pojave superinfekcije ovim
mikroorganizmima. Neki antibiotici pokazuju direktnu toksičnost (pojava granulocitopenije ili
trombocitopenije kod primjene cefalosporina; oštećenje bubrega i slušnog nerva kod primjene
aminoglikozida) (13). Antibiotici mogu prikriti simptome infekcije, a da pri tome ne eradiciraju
19
infekciju (npr., simptomi apscesa mogu biti suprimirani, a da se istovremeno infektivni proces
nastavlja).
Razvoj antimikrobne rezistencije u bakterijskoj populaciji posljedica je eliminacije osjetljive

populacije mikroorganizama djelovanjem antibiotika i njihovim nadomještanjem rezistentnim
sojevima bakterija što se često dešava u bolničkom ambijentu koji je saturiran antibioticima (u
kojem se mnogo primjenjuju antibiotici) (23).
3.1.1 Nekritičko propisivanje antibiotika kod endodonskih pacijenata
Nakon analgetika, antibiotici su lijekovi koje doktori stomatologije najčešće propisuju.

Smatra se da od ukupnog broja propisanih antibiotika u medicini, 10% otpada na antibiotike
propisane od strane doktora stomatologije, tako da je utjecaj doktora stomatologije na bakterijsku
rezistenciju znatan (2). Jedan od glavnih razloga koji doprinosi otpornosti na antibiotike je
upotreba antibiotika na neadekvatan način, što dovodi do otpornih mikroorganizama i povećava
prijenos otpornih gena od antibiotski otpornih na antibiotski osjetljive mikroorganizme.
Brojni doktori stomatologije su u nedoumici pri odabiru i propisivanju antibiotika u liječenju

endodontskih infekcija (17, 19). Antibiotici bi trebali biti vrlo selektivno korišteni, ali doktori
stomatologije nažalost ordiniraju antibiotike za stomatološke usluge koje bi se trebale tretirati
analgeticima ili nekim drugim lokalnim mjerama. Istraživanja (17,19) su pokazala da 35% doktora
stomatologije propisuje sistemsku primjenu antibiotika, pri čemu je pulpa nekrotična s
periapikalnom radiolucencijom. Isto istraživanje govori o tome da 62% doktora stomatologije
propisuje antibiotike sistemski kod zuba s nekrotičnom pulpom i razvijenom fistulom.
Često se antibiotici propisuju u terapiji bola zuba bez drugih znakova i simptoma koji bi upućivali
na infekciju. Postoje podaci o primjeni antibiotika pri akcidentalno otvorenoj pulpi kao i pri
osjetljivosti pulpe na termičke podražaje (17). Bol, iako najčešći razlog pacijentovog dolaska u
ambulantu, samo je simptom i odgovor organizma na oštećenje ili na djelovanje neke štetne nokse,
a ne bolest sama za sebe. Nasuprot tome, infekcija i propadanje pulpalnog ili periradikularnog
tkiva mogu nastati i širiti se i bez pojave bolnih senzacija, pa predstavljaju tek slučajan nalaz ili
nalaz pri egzacerbaciji hronične upale u akutnu.
20
Stomatološka i medicinska profesija treba shvatiti važnost ispravnog korištenja antibiotika,

a rutinsko propisivanje antibiotika za endodontski postupak mora biti samo u slučaju opravdane
indikacije.
3.2 Profilaktička primjena antibiotika u endodonciji
Antibiotska profilaksa ima za cilj održavanje zdravlja pacijenta i sprječavanje štetnih

interakcija između bakterija i pojedinih organa i tkiva, što bi u pojedinim slučajevima moglo da
dovede do generalizirane septikemije (24). Na taj način se sprečava lokalna i sistemska infekcija
kod riziko-pacijenata. Antibiotici se profilaktički primjenjuju zato što nije moguće tačno
predvidjeti kada će se razviti infekcija kod riziko-pacijenata, kada rizični pacijenti prolaze kroz
intervencije koje mogu da dovedu do bakterijemije (25).
Usna šupljina je sastavni dio organizma i mnoge bolesti manifestuju kliničku sliku u ustima, a
također stanje zdravlja usne šupljine može da utiče i na primarnu bolest. Stomatolog je dužan da
doprinese zaštiti pacijenta i njegovog cjelokupnog zdravlja brinući se o zdravlju usta i zuba. Kod
riziko-pacjenata prije endodontskog tretmana potrebno je uzeti detaljnu stomatološku i medicinsku
anamnezu, te podatke o terapijskom protokolu osnovne bolesti. Poznavajući medicinski rizik uz
utvrđeni neophodni terapijski zahvat, lijekove i opremu, smanjuje se mogućnost nastanka
komplikacija u toku i nakon endodontskog tretmana. Cilj medicinske dokumentacije je raspolagati
neophodnim podacima kako bi tretman pacijenta bio što sigurniji. Od velike koristi je imati
formular ili obrazac za evidenciju medicinski kompromitovanih pacijenata gdje će se upisati svi
neophodni podaci vezani za osnovnu bolest, te plan terapije koji se prilagođava zdravstvenom
stanju svakoga pacijenta.
3.2.1 Indikacije i kontraindikacije za profilaktičku primjenu antibiotika
Indikacije za profilaktičku primjenu antibiotika su pacijenti sa:
- povišenim rizikom od razvoja infektivnog endokarditisa;

- pacijenti s umjetnim srčanim zaliscima;
- pacijenti koji su već ranije preboljeli infektivni endokarditis;
21
- pacijenti s teškim kongenitalnim srčanim manama;

- pacijenti koji se preboljeli reumatsku groznicu;
- imunodeficijentna stanja;
- teške bolesti bubrega i urinarnog sistema;
- pacijenti s transplantiranim srcem (26).
Eleazer i saradnici su u sljedećoj tabeli detaljnije naveli indikacije za upotrebu antibiotske

profilakse (27):
Tabela 6. Stanja koja zahtjevaju i ne zahtjevaju antibiotsku profilaksu prije tretmana (27).
Pacijenti/oboljenja koji zahtjevaju antibiotsku Pacijenti/oboljenja koji ne zahtjevaju antibiotsku

profilaksu profilaksu
Umjetni srčani zalistak Izolirani secundum atrijalni septalni defekt
Preboljeli IE Operirani atrijalni i ventrikularni septalni defekt i ductus
arteriosus
Kongentalne srčane malformacije Koronarni arterijski bay-pass
Stečene valvularne disfunkcije (reumatska srčana Prolaps mitralne valvule bez regurgitacije
bolest)
Hipertrofička kardiomiopatija Fiziološki, funkcijski srčani šumovi
Prolaps mitralnih zalistaka s regurgitacijom Preboljela Kawasaki bolest bez disfunkcije valvule
Hirurški rekonstruiranim pulmonalnim šantom Izolirani secundum atrijalni septalni defekt
Ugrađeni umjetni zglobovi Reumatska groznica bez disfunckije valvule
Malnutricija Ugrađeni pace-maker
Henofilija Ugrađeni defibrilator
Diabetes mellitus (inzulin ovisni)
Reumatoidni artritis
Sistemni lupus eritematosus
Imunokompromitirani pacijenti/ zračeni pacijenti
22
3.2.1.1 Infektivni enodokarditis

Infektivni endokarditis (IE) je oboljenje koje karakteriše upala srčanih zalistaka i endotela
srca (29). Oboljenje je rijetko, ali predstavlja po život opasnu upalu endokarda srca koja
uključuje bakterijski endokarditis (BE), endokarditis uzrokovan virusima, gljivicama i drugim
mikrobnim uzročnicima. Infekcija se najčešće nalazi na endokardu srčanih zalistaka, ali može
nastati i na interventrikulskom septumu, srčanim nitima (chordae tendineae), na zidu
pretkomora i komora, na intrakardijalnoj strani medicinskih uređaja (29). Incidenca IE se kreće
u rasponu, ovisno o zemlji, od 3-10/100.000 osoba godišnje. Prema istraživanjima, incidencija
IE jako niska u dječjoj populaciji dok se drastično povećava s starosnom dobi s incidencom
od 14,5/100.000 osoba godišnje kod osoba između 70 do 80 godina (30).
Infektivni endokarditis nastaje najčešće kod osoba kod kojih je srčani endokard već bio lediran
reumatskom bolešću ili kod srca sa urođenim srčanim manama. Na ledirani endokard adherira
se krvni ugrušak koji je podloga za naseljavanje bakterija u toku tranzitorne bakterijemije.
Vegetacije postepeno rastu, prolaskom krvi otkidaju se dijelovi ugruška sa bakterijama i
nastaju infektivni embolusi koji u organizmu dospijevaju do udaljenih organa i mogu ugroziti
njihovu funkciju. Kao posljedica imunološke reakcije organizma nastaju imuni kompleksi koji
se deponuju u zglobovima ili bubrežnim glomerulima, te nastaje glomerulonefritis ili artritis
(31). Ovo oboljenje se sprječava uz odgovarajuću profilaksu, a u slučaju razvoja potpune
kliničke slike ima veliku stopu morbiditeta.
Infekcija zuba i stomatološke intervencije su ulazna vrata za razvoj IE. Preoperativno se

preporučuje ispiranje usta oralnim antiseptikom (hlorheksidin glukonat). Lijek izbora za
prevenciju IE je amoksicilin peroralno, dok u slučaju nemogućnosti peroralne primjene
ordinira se ampicilin i.m ili i.v. (31). Kod pacijenata alergičnih na peniciline ordinira se
najčešće klindamicin ili antibiotici iz grupe cefalosporina (31). Cefalosporini se ne smiju
koristiti kod pacijenata s anfilaksijom, angioedemom ili urtikarijom nakon upotrebe penicilina
i ampicilina (31).
Rezistentni sojevi mogu se razviti ako se često koristi samo jedan antibiotik, te se preporučuje
upotreba amoksicilina sa klavulanskom kiselinom (31).
23
Tabela 7 Antibiotska profilaksa kod rizičnih pacijenata za bakterijski endokarditis (31)
VRSTA ANTIBIOTIK DOZA

PROFILAKSE
Standardna Amoksicilin Odrasli: 2 g;
Djeca: 50 mg/kg per os 1h prije tretmana
Nije moguća Ampicilin Odrasli: 2 g i.m. ili i.v.;
peroralna primjena Djeca: 50 mg/kg i.m. ili i.v. pola sata prije zahvata
Alergični na penicilin Klindamicin Odrasli: 600 mg;

Djeca: 20 mg/kg per os 1h prije zahvata
ILI
Odrasli: 2 g; Djeca: 50 mg/kg per os 1h prije zahvata
Cefaleksin ili
Cefadroksil Odrasli: 500 mg; Djeca: 15 mg/kg per os 1h prije
zahvata
ILI
Azitromicin ili
klaritromicin
Alergični na penicilin Klindamicin Odrasli: 600 mg;
koji ne mogu uzimati Djeca: 20 mg/kg i.v. pola sata prije zahvata
lijek peroralno ILI
Odrasli: 1 g;
Cefazolin Djeca: 25 mg/kg i.m. ili i.v. pola sata prije zahvata
U stomatološke zahvate kod pacijenata sa infektivnim endokarditisom kod kojih nije potrebna
profilaksa spadaju:
- Ispuni
- Lokalna anestezija (osim intraligamentarne)
- Postavljanje koferdama
- Uklanjanje poslijeoperativnih šavova
- Faze izrade mobilne proteze
- Ortodontske naprave
- Postavljanje ortodontskih aparata ukoliko ne uzrokuju traumu gingive ili krvarenje
- Uzimanje otisaka
- Fluorizacija
- Skidanje postooperativnih šavova
24
- Ekstrakcija mliječnih zuba pred eksfolijaciju

- Radiografsko snimanje zuba (28).
3.2.1.2 Imunodeficijentna stanja

Imunodeficijentna stanja sa sobom nose opasnost od tranzitorne bakterijemije i u tim
slučajevima se upotrebljava antibiotska profilaksa kod endodontskog tetmana:
-HIV/AIDS,
-neutropenija,
-pacijenti na hemoterapiji,
-pacijenti na zračnoj terapiji,
-bolesti hematopoeze i transplantacija organa,
-autoimune bolesti,
-aplastična anemija,
-asplenizam,
-terapija steroidima,
-terapija bisfosfonatima (32).
3.3 Lokalna primjena antibiotika u endodonciji
Antibiotici su se počeli primjenjivati lokalno jer sistemski primijenjeni antibiotici kod

avitalnih zuba sa nekrotičnom pulpom, zbog prekida cirkulacije, ne mogu doprijeti do ciljanog
mjesta.
25
Tabela 8. Antibiotici koji se primjenjuju lokalno u endodonciji (33).
Lokalni antibiotici u endodonciji Primjena
Triantibiotska pasta (TAP) Intrakanalni medikament,

regenerativna endodoncija
MTAD Irigans
Tetraclean Irigans
Ledermix pasta DPP, intrakanalni medikament
Odontopasta Intrakanalni medikament
Pulpomiksin DPP
Septomiksin forte Intrakanalni medikament
Bakterijska flora inficiranih korijenskih kanala i periapikalnog područja je raznovrsna i ne postoji

antibiotik koji sam može djelovati na sve bakterijske uzročnike oboljenja. Mnogo bolji učinak na
bakterijsku floru postiže se udruženim dejstvom antibiotika u pastama. Lokalno se antibiotici često
kombiniraju sa kortikosteroidnim komponentama (34). Kortikosteroidna komponenta ima ulogu
smanjenja upale, čime se olakšavaju simpomi bola, dok antibiotska komponenta ima baktericidni
ili bakteriostatski efekat (34).
3.3.1 Antibiotske paste za prekrivanje pulpe
Nekoliko sredstava na bazi antibiotika je opisano kao sredstvo za direktno prekrivanje

pulpe (DPP), ali terapijski efekt je bio neučinkovit. Antibiotske paste se više ne koriste za DPP.
Ledermiks pasta je topikalna pasta koja sadrži tetraciklinski antibiotik demeklociklin-HCl (3,2%)
i kortikosteroid, triamkinolon acetonid (1%), u polietilen glikolnoj bazi (35). Kortikosteroidi
smanjuju upalu i reduciraju potrebu za analgeticima u slučaju pojave bola (35). Dostupna je u dva
oblika: kao prah i tečnost (sporovezujuća i brzovezujuća) i u obliku paste. Oblik paste sadrži jednu
26
trećinu više kortikosteroida u odnosu na oblik praha-tečnost. Postojala je preporuka da se

Ledermiks pasta može se koristiti kod direktnog prekrivanja pulpe, a također i kao podloga kod
dubokih karioznih lezija gdje nije došlo do eksponiranja pulpe, a prisutan je hipersenzitivni dentin
(36). Međutim, zbog iritacije pulpalnog tkiva primjena ove paste se ne preporučuje (37).
Pulpomiksin se sastoji od deksametazon acetata, polimiksin B sulfata i framicetin sulfata. Njegova

upotreba je kontraindicirana kod bolesnika alergičnih na bilo koji od njegovih sastojaka. Ova pasta
je primjenjivana tako da se nanese na pulpalni zid kod dubokih kaviteta, kao i kod svježe
eksponirane pulpe (38). Također, korištene su i paste koje sadrže eritromicin estolat ili
vankomicin, ali upotreba ovih paste nije preporučljiva jer su se pokazale neučinkovitima s mnogim
neželjenim efektima (38).
3.3.2 Antibiotici kao intrakanalni medikamenti
Intrakanalni medikamenti definirani su kao antiseptički agensi u hemijskom obliku koji se

primjenjuju u korijenskim kanalima u cilju uklanjanja mikroorganizama prisutnih prije ili zaostalih
nakon mehaničkog čišćenja uz irigaciju korijenskog kanala. Ovi medikamenti bi trebali da
uništavaju bakterijske sojeve koji nisu uklonjeni biomehaničkom obradom, da smanjuju
periradikularnu upalu i bol, pomažu pri eliminaciji eksudata, sprječavaju i zaustavljaju internu
resorpciju, te sprječavaju reinfekciju pulpalnog prostora.
Minimalna dužina djelovanja antibiotskih pasti u kanalu je 14 dana, ali je poželjno i do 3-4 sedmice
da bi se postigla odgovarajuća koncentracija u perifernom dentinu (39). Budući da su endodontske
infekcije polimikrobne, za upotrebu u korijenskom kanalu predložena je primjena različitih
antibiotika širokog spektra u vidu poliantibiotske intrakanalne paste.
Prvu zabilježenu lokalnu upotrebu antibiotika u endodonciji kao intrakanalnog medikamenta

izvršio je 1951. godine Grossman, poznat kao otac endodoncije. On je predložio je upotrebu
poliantibiotske paste u silikonskom vehikulumu, koja je bila kombinacija penicilina, bacitracina,
streptomicina i natrij kaprilata (38). Poliantibiotska pasta pokazala je terapijski potencijal, ali zbog
nedostataka učinkovitosti prema anaerobnim vrstama i alergijskim reakcijama, FDA je zabranila
ovu poliantibiotsku pastu za endodontsku upotrebu 1975. godine (34). Nakon 1975.god. iz sastava
27
paste je izbačen natrij kaprilat i ubačen nistatin kao antifugalni medikament, međutim primjena je
napuštena zbog neučinkovitosti i alergijskih reakcija (40).
3.3.2.1 Ledermiks pasta

Schroeder i Triadan razvili su Ledermiks 1960. godine, koji je kao Lederle Pharmaceuticals
1962. godine komercijalno postao dostupan. Ova pasta je uvedena u endodontsku terapiju kao
resorptivan intrakanalni medikament, koji ne izaziva sistemske neželjene efekte (43).
Ledermix pasta sadrži tetraciklinski antibiotik demeklociklin-HCl (3,2%) i kortikosteroid,

triamkinolon acetonid (1%) u polietilen glikolnoj bazi (35). Tetraciklini su bakteriostatski
antibiotici koji se deponuju u zube i kost tokom kalcifikacije (42). I triamkinolon i demeklociklin
su sposobni difundirati kroz dentinske tubule i cement do periradikularnih i periapikalnih tkiva.
Kortikosteroid u pasti služi za suzbijanje boli i upale povezanih s pulpom i periapeksnim
oboljenjima (35). Kortikosterodina komponenta ove paste sprječava eksternu resorpciju korijena
(41).
Ledermix pasta kao intrakanalni medikament zahtijeva postavljanje u trajanju od najmanje 2

sedmice, što ostavlja dovoljno vremena da se tetraciklinska komponenta inkorporira u dentin i na
taj način uzrokuje diskoloraciju zuba (44). Pored opasnosti od nastanka alergije, diskoloracija zuba
je glavni razlog zbog koga je ova pasta potisnuta iz upotrebe (44).
3.3.2.2 Septomiksin forte

Septomiksin Forte pasta (Septodont, Saint-Maur, France) sadrži deksametazon, haletazol
tartrat, neomicin sulfat, polimiksin B sulfat i tirotricin. Septomiksin Forte pasta se više ne
preporučuje jer su antibiotici (neomicin i polimiksin B sulfat) neprikladni za upotrebu zbog
nedovoljnog spektra djelovanja na endodontske patogene (45).
3.3.2.3 Sulfonamidi
Iako su Sulfanilamid i Sulfatiazol su u početku korišteni kao intrakanalni medikamenti

(46), više se ne koriste jer imaju tendenciju da uzrokuju žućkasto obojenje zuba (47).
28
3.3.2.4 Odontopasta
Odontopasta je pasta u upotrebi od 2008.godine. Pasta je na bazi cink oksida sa 5%
klindamicin hidrohloridom i 1% triamkinolon acetonidom (38). Klindamicin je učinkovit protiv
mnogih endodontskih patogena, uključujući Streptococce, Peptostreptococcus, Actinomyces,
Fusobacterium, Eubacterium, Propionobacterium, Microaerophilic, Peptococcus, Porphyromonas,
Veillonella i Prevotella (38). Ovaj antibiotik osigurava bakteriostatsku aktivnost i djeluje protiv
ponovnog naseljavanja patogenih mikroorganizama (38). Triamkinolon acetonid može
privremeno smanjiti upalu i bol (38).
Odontopasta sadrži kalcij hidroksid 0,5%, za koji je dokazano da je optimalan za očuvanje

steroidne komponente (48). Ne preporučuje se miješanje dodatnog kalcij hidroksida u 50:50
kombinaciji s Odontopastom jer se steroidna komponenta odmah uništava zbog povećane pH
vrijednosti (38). Iako Klindamicin pasta ima dobar antibakterijski učinak, nema anti-resorptivne
osobine (49). Ova pasta ne uzrokuje diskoloraciju zuba (50).
3.3.3 Antibiotici kao irigansi
Ispiranje (irigacija) je nezaobilazan dio liječenja korijenskog kanala. Uspjeh endodontskog

tretmana, pored mehaničke instrumentacije, ovisi u velikoj mjeri od dezinfekcije kanala obilnom
irigacijom. Irigacija omogućava uklanjanje dentinskog debrisa i razmaznog sloja, otvaranje
dentinskih tubula i čišćenje korijenskih kanala od bakterija. Različite hemikalije korištene su kao
sredstva za uklanjanje patogenih mikroorganizama i ostalog sadržaja korijenskog kanala,
uključujući alkalne spojeve (natrij hipoklorit, natrij hidroksid, urea i kalij hidroksid), limunsku i
fosfornu kiselinu, sredstva za helaciju (EDTA), proteolitičke enzime, oksidacijska sredstva (vodik
peroksid i Gly-Oksid) i fiziološku otopinu (38).
Nedavno su uvedeni novi irigansi korjenskih kanala koji sadrže antibiotike: smjesa tetraciklina,
limunske kiseline i deterdženata (MTAD) i Tetraclean (38).
29
3.3.3.1 MTAD
Bio Pure MTAD (Dentsply, Tulsa, OK) je komercijalno dostupan kao smjesa praha i
tečnosti. Prah i tečnost se pomiješaju slijedeći upute proizvođača da se dobije odgovarajuća
konzistencija MTAD (38). Ovo je relativno nov preparat za završnu irigaciju, a predstavlja smjesu
doksiciklina, limunske kiseline i deterdženta Tween 80 (51).
Dio A je tečnost koja sadrži 4,25% limunske kiseline i 0,5% polisorbata deterdženta 80 (Tween
80). Limunska kiselina uklanja organske i anorganske tvari iz korijenskih kanala. Tačan
mehanizam antimikrobnog djelovanja limunske kiseline još nije poznat, međutim, poznato je da
pojačava antibakterijski efekat drugih tvari koje grade MTAD (56). Dodavanjem deterdženta
Tween 80 postiže se tenzioaktivni efekat, čime se postiže gotovo pa idealan rastvor za debridman
korijenskih kanala (52,55,57). Tween 80 (polioksietilen sorbitan monooleat) pomaže u smanjenju
površinske napetosti čime se povećava snaga i prodiranje irigansa.
Dio B je prah koji sadrži 3% doksiciklin hiklat, koji je antibiotik širokog spektara i dolazi u
bočicama. Doksiciklin hiklat dezinficira površinu korijenskih kanala, djeluje bakteriostatski,
efikasno djeluje na razmazni sloj. Snaga djelovanja MTAD je bazirana na niskoj pH i sposobnosti
da se otpušta tokom vremena (52). Tetraciklinski preparati koji su sastavni dio MTAD djeluju kao
helatori i ugrađuju se u demineralizirani dentin korijenskih kanala umjesto kalcijevih jona.
Tetraciklini se vežu za tkivo cementa i dentina, a kasnije dolazi do oslobađanja tetraciklina iz ovih
tkiva, što omogućava produžen bakteriostatski efekat. Osobina bakteriostatičnosti onemogućava
lizu bakterijskih organizama, tj. ne dozvoljava oslobađanje bakterijskih endotoksina (51, 55).
Doksiciklin dodatno pomaže MTAD-u da ukloni razmazni sloj djelovanjem kao helator kalcija,
čime dovodi do demineralizacije površine korijenskih kanala (52).
Rastvor MTAD ima zadovoljavajuću antibakterijsku aktivnost (51). MTAD je klinički učinkovit i
biokompatibilan, te je dokazao svoju antimikrobnu učinkovitost prema E. faecalisu jače od
standardnih sredstava za irigaciju (53,54). Torabinejad i saradnici su u svojoj pilot studiji nakon
instrumentacije kanala i uklanjanja razmaznog sloja izvršili kontaminaciju kanala sa E. faecalis u
toku dvije sedmice. Rezultati su pokazali da je irigacija sa niskim koncentracijama doksiciklina
bila efikasna jer je spriječen bakterijski rastu 100% slučajeva (55). Slični pokušaji sa penicilinom
i eritromicinom nisu dali zadovoljavajuće rezultate.
30
Efikasan način uklanjanja razmaznog sloja je kombinacija dosksiciklina (5 ml) i limunske kiseline
pri irigaciji koja traje od 1 min. do 5 min. MTAD pri uklanjanju razmaznog sloja ne oštećuje
strukturu dentinskih zidova korijenskih kanala (51). Kombinacijom ovih rastvora dobivaju se čisti
dentinski zidovi u kanalskom sistemu, bez erozija i strukturnih oštećenja dentina (51). Torabinejad
i saradnici (55,58) su poredili primjenu NaOCl u različitim koncentracijama sa MTAD. Nije
uočena značajnija razlika u uklanjanju razmaznog sloja kada je korišten 5,25 % NaOCl i MTAD
ili sam MTAD. Efekat NaOCl na uklanjanje organskog dijela razmaznog sloja je vidljiv kada se
primjenjuje u većim koncentracijama (1,3%; 2,6%; 5,25%). Međutim, tada je ovaj rastvor toksičan
za periapikalna tkiva, a većih razlika u uklanjanju razmaznog sloja pri korištenju NaOCl i MTAD
za završnu irigaciju praktično i nema. Zato se autor zalaže za primjenu 1,3% NaOCl tokom
instrumentacije i MTAD za završno ispiranje.
Istraživanje Mitića i sar. (51) potvrdilo je MTAD kao izuzetno efikasan zavšni irigans (51). MTAD
je podjednako efikasan kao završni irigans poslije intrakanalne primjene NaOCl, kao i nakon
primjene 2% CHX i 3% hidrogen peroksida, što potencira i njegov antibakterijski efekat (51).
Hlorheksidin i hidrogen peroksid sami nemaju dobru sposobnost uklanjanja razmaznog sloja.
Polazeći od činjenice da hlorheksidin u kombinaciji sa hidrogen peroksidom ima dobra
antibakterijska svojstva, a da slabije uklanja razmazni sloj, kombinacijom pomenutih rastvora i
MTAD pokušali su se dobiti čisti, morfološki nepromjenjeni i strukturno očuvani zidovi
korijenskih kanala. Upravo je ova kombinacija (2% CHX, 3% hidrogen peroksid i MTAD) dala
najbolje rezultate jer su postignuti čisti zidovi bez razmaznog sloja, otvori dentinskih tubulusa su
bili jednakog prečnika i jasno ograničeni, a intertubularni dentin morfološki očuvan sa glatkom
strukturom (51). Dobiveni rezultati su slični rezultatima poslije primjene NaOCl i EDTA (59).
Ako se ima u vidu da je kombinacija hlorheksidina, hidrogen peroksida i MTAD manje toksična
od kombinacije NaOCl i EDTA, onda su sve prednosti na strani MTAD kao završnog irigansa
(60,61,62).
Rezultati istraživanja citotoksičnosti MTAD na fibroblaste su pokazali da je on manje citotoksičan

od 3% hidrogen peroksida, eugenola, 5,25 % NaOCl i EDTA. MTAD je pokazao je veću
citotoksičnost od 2,63% i 1,3% NaOCL (51).
31
3.3.3.2 Tetraclean
Tetraclean (Ogna Laboratori Farmaceutici, Muggiò (Mi), Italy) irigans na bazi antibiotika
je patentirao Luciano Giardino 2004. godine. Ovaj irigans je smjesa antibiotika, kiselina i
deterdženta kao i MTAD, ali se razlikuje u manjoj koncentraciji doksiciklina (50 mg/ml) i tipu
deterdženta (polipropilen glikol) (63). Ovaj irigans pokazuje visoku djelotvornost protiv
anaerobnih i fakultativnih anaerobnih bakterija, te uklanja razmazni sloj na dentinu (38).
Tetraclean je učinkovitiji od MTAD protiv E. faecalis u planktonskoj kulturi i in vitro u biofilmu
(64). Giardino i saradnici dokazali su da i cetreksedin i tetraclean imaju najnižu vrijednost
površinske napetosti u usporedbi s 17% EDTA, 5,25% NaOCl i MTAD (63). Druga studija
Giordina i saradnika dokazala da upotreba Tetracleana rezultira visokim stepenom dezintegracije
biofilma u poređenju s MTAD i 5.25% NaOCl (65).
3.3.4 Antibiotici u sastavu materijala za definitivnu opturaciju

korijenskih kanala
Poželjna karakteristika materijala za definitivnu opturaciju korijenskih kanala bi bila

antimikrobni efekt materijala namijenjenog za definitivno punjenje (38).
Howard Martin je razvio gutaperku impregniranu sa 10%-tnim jodoformom (66) i gutaperku sa

impregniranim 10%-tnim tetraciklinom (67). Ove vrste gutaperki inhibiraju rast bakterijskih ćelija
unutar korijenskih kanala (68). Također, u fazi razvoja su gutaperke sa metronidazolom (69,70).
Ovakve vrste gutaperki sa dodatkom antibiotika su fazi razvoja i neophodno je da prođu in-vitro
studije kako bi se utvrdila potencijalna toksičnost i antibakterijski efekat (70).
3.3.5 Antibiotski rastvor kod replantacije avulziranih zuba
Avulzirani zubi sa nezavršenim rastom i razvojem korijena podložni su resorpciji korijena,

ali i potencijalnoj revaskularizaciji pulpe (71). Bakterijska kontaminacija tokom ekstraoralnog
vremena avulziranog zuba ugrožava prognozu opstanka replantiranog zuba. Stoga tretiranje
avulziranog zuba sa nezavršenim rastom i razvojem korijena sa antibiotikom doksicilinom
povoljno utiče na prognozu (72). Avulzirani zub se potapa u otopinu doksiciklina 1mg/20ml u
32
trajanju od 5 min (73). Rezultat toga je povećan uspjeh revaskularizacije pulpe, smanjenje
učestalosti eksterne resorpcije, ankiloze i eksterne inflamantorne resorpcije (72). Ovakav učinak
doksiciklina je potvrdio Yanpiset i sur. (74) u svom istraživanju, a uz to su preporučivali
pacijentima oralno uzimanje antibiotika amoksicilina nakon replantacije zbog prevencije infekcije
i eksterne resorpcije (75).
Slika 1. Mjesto avulziranog zuba (76).
3.3.6 Antibiotici u regenerativnoj endodonciji
Revaskularizacija je postupak kod zuba sa avitalnom pulpom, te nezavršenim rastom i

razvojem korijena kojim se nastoji postići nastavak i završetak rasta i razvoja korijena potaknutim
krvarenjem iz periapeksa u korijenski kanal i sazrijevanjem ugruška (77).
Nakon trepanacije i izrade pristupnog kaviteta, odstranjivanja infektivnog sadržaja iz korijenskog

kanala, ispiranja sa Na(OH)2 uz izbjegavanje mehaničke instrumentacije, kanal se suši papirnatim
štapićima i postavlja se triantibiotska pasta (TAP pasta) koja pasta omogućava dezinfekciju
korijenskog kanala (77). Korijenski kanal se ispunjava sa triantibiotskom pastom cijelom dužinom
kanala, na pastu se postavlja sterilna vatica i privremeni glasjonomerni ispun (Slika 2). Pasta se
33
ostavlja u kanalu od 7 do 14 dana, a u drugom posjetu se uklanja sa natrij hipohloritom i

fiziološkom otopinom (77).
Svrha primjene TAP paste je uništiti mikroorganizme u korijenskom kanalu, dentinu i ostatku
pulpalnog tkiva, te prevenirati nastanak sekundarne infekcije koaguluma koja nastaje nakon
potaknutog krvarenja iz periapeksa u korijenski kanal (77). Trostruka antibiotska pasta je zlatni
standard u regenerativnoj endodonciji koja se sastoji od ciprofloksaciklina, metronidazola i
minociklina (77). Ciprofloksacin i metronidazol inhibiraju sintezu DNA, dok minociklin inhibira
sintezu proteina bakterijskih organizama (78). Vrijednost pH antibiotske paste je bitan i poželjno
je da je neutralan, kako ne bi štetno djelovao na matične ćelije, a time i na ishod postupka
revaskularizacije zuba. Minociklin i ciprofloksacin imaju nizak pH dok metronidazol ima
neutralan pH i time nema citotoksični učinak na ćelije (77).
Slika 2. Postupak revaskularizacije (79).
Neželjeni učinci TAP paste su moguće alergijske reakcije na neku od antibiotskih komponenti,
bakterijska rezistencija, obojenje zuba zbog prisutnog tetraciklinskog antibiotika minociklina.
Radi izbjegavanja kompikacija predlagane su opcije zamjene minociklina sa cefalosporinima ili
klindamicinom ili izbacivanje minociklina, te izrada paste sa preostala dva antibiotika (77).
34
Prema vodiču dobre prakse Američke Asocijacije Endodonata postupak revaskularizacije se odvija
kroz faze koje će biti opisane u daljnjem tekstu (80,81).
Prva posjeta:
- lokalna anestezija, izolacija radnog polja i obezbjeđivanje adekvatnog pristupa;

- Irigacija (može se koristiti sistem sa zatvorenom iglom ili EndoVac) sa iglom koja se
nalazi 1 mm od vrha korijena, kako bi se minimizirala citotoksičnost na stem ćelije u
periapikalnom području:
 sa 20 ml NaOCl po kanalu tokom 5 min. (savjetuje se niža koncentracija
NaOCL -1,5% NaOCl),
 zatim irigacija sa fiziološkom otopinom ili EDTA (20 ml/ po kanalu, 5 min);
- sušenje kanala sa papirnatim poenima;
- postavka kalcijum hidroksida ili niska koncentracija TAP paste. Ukoliko se koristi
triantibiotska pasta, njene komponente miješati u omjeru 1:1:1 (ciprofloksacilin,
metronidazol , minociklin), postaviti podlogu preko nje,
- postaviti TAP pastu u korijenski kanal pomoću šprice;
- postaviti privremeni ispun (Cavit, IRM, glasjonomer ili neki drugi privremeni
materijal);
- preporučeno vrijeme držanja TAP paste je 1 – 4 sedmice (80,81).
Druga posjeta :
 procjena odgovora tretiranog zuba na sprovedenu terapiju (ukoliko postoje simptomi

infekcije razmisliti o dodatnom antimikrobnom tretmanu);
 anestezija sa 3% mepivakainom bez vazokonstriktora;
 izolacija zuba koferdamom;
 ispiranje sa 20 ml 17% EDTA;
- provociranje krvarenja iz periapeksa sa instrumentacijom periapeksa (K- file). Kanal
se ispunjava krvlju do caklensko-cementne granice. Alternativa za stvaranje ugruška je
korištenje PRP ili PRF ili autologni fibrinski matriks;
- zaustavljanje krvarenja u nivou korijenskog kanala na kojem se omogućava
postavljanje restaurativnog materijala i materijala za prekrivanje koaguluma;
35
restaurativni materijal uključujući resorbirajući matriks kao i MTA zahtijevaju prostor

visine 3-4 mm,
 postavka resorbirajućeg matriksa (npr. CollaPlug™, Collacote™, CollaTape™) preko
stvorenog koaguluma;
- postavljanje bijelog MTA kao materijala za prekrivanje koaguluma ako je potrebno.
Alternativa za MTA su biokeramika ili triakalcijum silikatni cementi (Biodentine®,
Septodont, Lancasted, PA,). Ove alternativne opcije posebno treba razmotriti kod zuba
u frontlanoj regiji jer je MTA povezan sa diskoloracijom zuba;
 postavka glasjonomernog cementa preko MTA (e.g. Fuji IX™, GC America, Alsip,
IL) (80,81).
Nakon uspješno završenog tretmana kao materijal za definitivni ispun primjenjuje se kompozit
(80,81).
Stepen uspjeha regenerativnih endodontskih postupaka mjeri se na osnovu primarnih, sekundarnih

i tercijarnih ciljeva, a to su :
- Primarni cilj: odsustvo simptoma i bola, znakovi regersije simptoma u kosti;

- Sekundarni cilj: povećana debljina zidova korijenskih kanala, povećana dužina
korijena (poželjno, ali ne i odlučujući parametar uspješnosti);
- Tercijarni cilj: pozitivan odgovor na testove vitaliteta (ukoliko se postigne smatra se da
je došlo do organiziranja vitalnog tkiva pulpe) (80,81).
Znaci koji idu u prilog uspjelog postupka revaskularizacije mladih trajnih zuba sa avitalnom
pulpom su :
- odsustvo bola, infekcije ili sinus trakta (često se javlja između prve dvije posjete),
- odsustvo patoloških promjena na RTG nalazu (kontrolni RTG nalaz se radi nakon 6-12
mjeseci),
- povećana debljina zidova korijenskih kanala (primjetna između 12 -24 mjeseca nakon
tretmana),
- povećana dužina korijena,
- pozitivan test vitaliteta pulpe (80,81).
36
3.3.1 Prednosti i nedostaci lokalne primjene antibiotika u endodonciji
Glavni razlog upotrebe lokalnih antibiotika je uklanjanje mikroorganizama. Iako lokalni

antibiotici u endodonciji nude prednosti, uključujući učinkovitu dezinfekciju i visoku
koncentraciju lijeka u korijenskim kanalima, smanjujući sistemske komplikacije antibiotskih
lijekova, ovaj način primjene ima neke nedostatke, uključujući razvoj bakterijskih rezistentnih
sojeva, alergijske reakcije, inhibiciju angiogeneze i diskoloracije zuba (82,83,84,85).
Prednosti lokalne primjene antibiotika su :
- učinkovita i predvidljiva dezinfekcija korijenskih kanala,

- visoka koncentracija lijeka na lokalnom nivou,
- smanjenje mogućnosti sistemskih komplikacija zbog upotrebe antibiotika (33).
Nedostaci lokalne primjene antibiotika su :
- mogući razvoj bakterijskih rezistentnih sojeva,

- alergijske reakcije,
- inhibicija angiogeneze,
- diskoloracija zuba (33).
Standardna irigacija sa natrij hipohloritom, fiziološkom otopinom, hlorheksidinom, EDTA

adekvatno uklanja mikroorganizme, razmazni sloj, organski i neorganski dio korijenskih kanala.
Stoga je u klasičnom endodontskom tretmanu neopravdana upotreba antibiotika koji nose sa
sobom rizik od alergijskih reakcija, pojave rezistencije i diskoloracije zuba (86).
37
4 ZAKLJUČAK
Antibiotici su antimikrobni lijekovi kojima se liječe infekcije uzrokovane bakterijama.

Većina endodontskih infekcija se može tretirati bez upotrebe antibiotika i to instrumentacijom,
irigacijom i punjenjem korijenskih kanala. Antibiotici u endodonciji se primjenjuju u strogo
indiciranim slučajevima i to lokalno, sistemski i profilaktički.
Prije odluke o sistemskoj primjeni antibiotika kod endodontske infekcije, potrebno je postaviti
pravilnu indikaciju na osnovu anamneze i kliničkog pregleda. Ireverzibilni pulpitis, nekroza pulpe,
hronični apikalni apces, jasno ograničeni apcesi bez znakova sistemskog širenja infekcije su
kontraindikacije za sistemsku primjenu antibiotika. Bez obzira na učinak antibiotika na
mikroorganizme, antibiotici su samo suportivna terapija lokalnom tretmanu.
Antibiotici se profilaktički ordiniraju kod medicinski kompromitovanih pacijenata u cilju

sprečavanje lokalne i sistemske infekcije.
Lokalna primjena antibiotika predložena je kao sredstvo za prekrivanje pulpe, irigans, intrakanalni
medikament, u sastavu materijala za definitivno punjenje korijenskih kanala, kod replantacije
avulziranih zuba i kao sredstvo za revaskularizaciju pulpe kod mladih trajnih zuba. Rastvori za
irigaciju sa antibiotikom preporučuju se za završno ispiranje nakon potpune hemomehaničke
instrumentacije standardnim postupkom zbog uklanjanja razmaznog sloja, supstantiviteta
djelovanja i efikasnosti tetraciklina u njihovom sastavu protiv E. Foecalis. S obzirom da se
endodontski tretman može učinkovito sprovesti bez upotrebe antibiotika koji nose rizik od pojave
alergijskih reakcija, nastanka rezistencije bakterijskih mikroorganizama, ograničenog spektra
djelovanja antibiotika na polimikrobnu floru endodontskih infekcija, inhibicije angiogeneze,
diskoloracije zuba, lokalna upotreba antibiotika rutinski nije opravdana. Izuzetak predstavlja
Trostruka antibiotska pasta (TAP pasta) koja se koristi u dezinficiranju kanala zuba sa
polimikrobnom florom i perapikalnom procesom u okviru revaskularizacije mladih trajnih zuba i
predstavlja zlatni standard u pomenutom procesu revaskularizacije.
38
5 LITERATURA
1. Sengupta S, Chattopadhyay MK, Grossart HP. The multifaceted roles of antibiotics and
antibiotic resistance in nature. Front Microbiol.2013;4-47.
2. Segura-Egea JJ, Martin-Gonzalez J, Jimenez-Sanchez MDC, Crespo-Gallardo I,
SaucoMarquez JJ, Velasco-Ortega E. Worldwide pattern of antibiotic prescription in
endodontic infections. Int Dent J. 2017;67(4):197-205.
3. Ramu C, Padmanabhan TV. Indications of antibiotic prophylaxis in dental practice-
review. Asian Pac J Trop Biomed. 2012;2(9):749-754.
4. Harrison JW. Endodontic indications. U: The appropiriate use of antibiotics in dentistry.
Quintessence International 1997;2(12): 827-830.
5. Siqueira JF. Strategies to treat infected root canals. J Calif Dent Assoc 2001;29(12):82
6. Macan D. Primjena antimikrobnih lijekova u stomatologiji. Sonda. 2003;5(8-9).
7. Vianna ME, Horz HP, Gomes BP, Conrads G. In vivo evaluation of microbial reduction
after chemo-mechanical preparation of human root canals containing necrotic pulp tissue.
Int Endod J. 2006;39:484.
8. Siqueira JF, Rocas IN. Polymerase chain reaction- based analysis of microorganisms
associated with failed endodontic treatment.Oral surg Oral Pathol Oral Med Oral Radiol,
2004. 97:85-94
9. Krause TA, Liewehr FR, Hahn CL.The antimicrobial effect of MTAD, sodium
hypochlorite, doxycycline, and citric acid on Enterococcus faecalis.J Endod. 2007;
33(1):28-30.
10. Mohammadi Z, Abbott PV. The properties and applications of chlorhexidine in

endodontics.Int Endod J. 2009; 42(4):288-302.
11. Glickman GN. AAE consensus conference on diagnostic terminology: background and
perspectives. J Endod 2009;35:1619.
12. Peters OA, Schonenberger K, Laib A. Effects of four Ni-Ti preparation techniques on root
canal geometry assessed by micro CT. Int Endod J. 2001;34:221–230.
39
13. Uznunović-Kamberović S.(ur.)Medicinska Mikrobiologija.1izd.Fojnica:Štamparija;2009.

221-251.
14. Linčir I. Farmakologija za stomatologe. 3. izd. Zagreb: Medicinska naklada; 2011. 465.
15. Abbott PV, Hume WR, Pearman JM. Antibiotics and endodontics. Aust Dent J 1990;35:50-
60.
16. Segura-Egea JJ, Gould K, Şen BH, Jonasson P, Cotti E, Mazzoni A, Sunay H, Tjäderhane
L, Dummer PMH. Antibiotics in Endodontics: a review.Int Endod J. 2017;50(12):1169-
1184.
17. Gopikrishna I Parmeshwaran. Role of antibiotics in endodontics. J Int Dent Assoc. 2001;
69-71.
18. Segura-Egea JJ, Gould K, Şen BH, Jonasson P, Cotti E, Mazzoni A, Sunay H, Tjäderhane
L, Dummer PMH.European Society of Endodontology position statement: the use of
antibiotics in endodontics.Int Endod J.2018;51(1):20-25.
19. Whitten BH, Gardiner DL, Jeansonne BG, Lemon RR. Current trends in endodontic
treatment: report of a national survey. J Am Dent Assoc. 1996;127(9): 1333-1341.
20. Miletić I, Šegović S, Anić I. Antibiotici u endodonciji. Hrvatski stom vjesnik.
2007;14(4):4-8.
21. American Society of Health System Pharmacists. AHFS Drug Information Reference.
ASHSP; 1997.388-393.
22. Torabinejad M, Walton RE. Endodoncija: Načela i praksa. 4. izd. Anić I, urednik.
Jastrebarsko: Naklada Slap; 2009. 475.
23. Francetić I. Farmakoterapijski priručnik. 7. izd. Zagreb: Medicinska naklada; 2015. 973.
24. Correa de Sa DD, Tleyjeh IM, Anavekar NS, Schultz JC, Thomas JM, Lahr BD, Bachuwar
A, Pazdernik M, Steckelberg JM, Wilson WR, Baddour LM.Epidemiological trends of
infective endocarditis: a population-based study in Olmsted County, Minnesota. Mayo Clin
Proc. 2010;85(5):442-426.
25. Clinical Affairs Committee.Guidelines on antibiotic prophylaxis for dental patients at risk
for infection.Clinical Guidelines Reference Manual,2004;33(6):167-173.
26. Wilson W, Taubert KA, Gewitz M, Lockhart PB, Baddour LM, Levison M et al. Prevention
of infective endocarditis: guidelines from the American Heart Association: a guideline
from the American Heart Association Rheumatic Fever, Endocarditis and Kawasaki
40
Disease Committee, Council on Cardiovascular Disease in the Young, and the Council on
Clinical Cardiology, Council on Cardiovascular Surgery and Anesthesia, and the Quality
of Care and Outcomes Research Interdisciplinary Working Group. Circulation.
2007;116(15):1736-1754.
27. Eleazer PD. Pharmacology for endodontics. in Ingle JI, Bakland LK. Endodontics, BC
Decker Inc. Hamilton-London, 2002; 903-912.
28. Arambašin A.C. i suradnici:Oralna medicina, Školska knjiga, Zagreb 2005.
29. Bernstein D. Infective Endocarditis IN: Nelson Textbook of Pediatrics 20th Ed. Saunders:
Philadelphia 2015; 2263-2269.
30. Habib G, Hoen B, Tornos B et al. Guideines on the prevention, diagnosis and treatment of
infective endocarditis (new version 2009): The Task Force on the Prevention, Diagnosis
and treatment of Infective Endocarditis of the European Society of cardiology (ESC).
Endorsed by the European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases
(ESCMID) and by the International Society of Chemotherapy (ISC) for Infection and
Cancer. Eur Heart J 2009;30: 2369-413.
31. Dajani AS, Taubert KA, Wilson W i sur. Prevention of bacterial endocarditis:
recommendations by the American Heart Association. JADA 1997; 128:1142–1151.
32. American Academy of Pedriatic Dentistry. Guideline on Antibiotic Prophylaxis for Dental
Patients at Risk for Infection. Clinical guidelines, 2011, 275-279.
33. Abbott PV. Medicaments: Aids to success in endodontics part 1- A review of the literature.
Aust Dent J.1990;35(5):438-448.
34. Murvindran V, Raj JD. Antibiotics as an intracanal medicament in Endodontics. J Pharm

Sci Res. 2014;6(9):297-301.
35. Ahmed HM, Abbott PV. Discolouration potential of endodontic procedures and materials
a review. Int Endod J. 2012;45:883–997.
36. Shovelton DS, Friend LA, Kirk EE, Rowe AH. The efficacy of pulp capping materials. A
comparative trial. Br Dent J. 1971;130:385–391
37. Paterson RC. Bacterial contamination and the exposed pulp. Br Dent J.1976;140:231–236.
41
38. Bansal R, Jain A. Overview on the Current Antibiotic Containing Agents Used in
Endodontics. N Am J Med Sci.2014;6(8):351-358.
39. Jerwich A, Figdor D, Messer H. pH changes in root dentin over a 4-week period following
root canal dressing with calcium hydroxide. J Endod 1993;19:302-306.
40. Mohammadi Z. An update on the antibiotic-based root canal irrigation solutions. Iran
Endod J. 2008;3:1–7.
41. Pierce A, Lindskog S. The effect of an antibiotic/corticosteroid paste on inflammatory root

resorption in vivo. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1987;64:216-220.
42. Abbott PV, Hume WR, Heithersay S. The release and diffusion through human coronal
dentine in vitro of triamcinolone and demeclocycline from Ledermix paste. Endod Dent
Traumatol 1989;5:92-97.
43. Abbott PV. Systemic release of corticosteroids following intradental use. Int Endod J.
1992;25:189–191.
44. Chen BK-J, George R, Walsh LJ. Discoloration of Roots Caused by Residual Endodontic
Intracanal Medicaments. The Scientific World Journal. 2014;2014:404676
45. Athanassiadis B, Abbott PV, Walsh LJ. The use of calcium hydroxide, antibiotics and
biocides as antimicrobial medicaments in endodontics. Aust Endod J. 2007;52:S64–82.
46. Fouad AF. Are antibiotics effective for endodontic pain? An evidence-based review. Endod
Top. 2002;3:52–66.
47. Weine FS (ed). Endodontic Therapy.5th ed. St. Louis: Mosby; 1996.pp. 378–379.
48. Lin S, Levin L, Peled M, Weiss EI, Fuss Z. Reduction of viable bacteria in dentinal tubules
treated with clindamycin or tetracycline. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol
Endod. 2003;96:751–756.
49. Fouad AF. Are antibiotics effective for endodontic pain? An evidence-based review. Endod
Top. 2002;3:52–66.
42
50. Weine FS (ed). Endodontic Therapy.5th ed. St. Louis: Mosby; 1996.pp. 378–379.
Athanassiadis M, Jacobsen N, Parashos P. The effect of calcium hydroxide on the steroid
component of Ledermix and Odontopaste. Int Endod J. 2011;44:1162–1169.
51. Mitić A, Mitić N, Zivković S, Tosić G, Savić V, Dacić S, Stojanović M.Efficiency of Final
Irrigation of Root Canal in Removal of Smear Layer.Srp Arh Celok Lek. 2009; 137(9-
10):482-489.
52. Beltz RE, Torabinejad M, Pouresmail M. Quantitative analysis of the solubilizing action
of MTAD, sodium hypochlorite, and EDTA on bovine pulp and dentin. J Endod.
2003;29:334–337.
53. Bansal R, Jain A, Mittal S, Kumar T, Jindal N, Kaur D. A comparison of the antibacterial
efficiency of MTAD (mixture of tetracycline, citric acid and detergent), 2.5% sodium
hypochlorite and 2% chlorhexidine root canal irrigants against Enterococcus Faecalis in
root canals of single rooted mandibular premolars-an in vitro study. IOSR – JDMS.
2013;5:47–53.
54. Blerim K, Donika B, Miranda S, Shuhreta O, Fatmir D, Ferit K. The Antibacterial Efficacy
of Biopure MTAD in Root Canal Contaminated with Enterococcus faecalis. ISRN Dent
2012. 2012:390526.
55. Torabinejad M, Khademi AA, Babagoli J, Cho Y, Johnson WB, Bozhilov K, et al. A new
solution for the removal of the smear layer. J Endod. 2003; 29:170-175.
56. Kurup TR, Wan LS, Chan LW. Effect of surfactants on the antibacterial activity of
preservatives. Pharm Acta Helv.1991;66:274–280.
57. Zhang W, Torabinejad M, Li Y. Evaluation of cytotoxicity of MTAD using the MTT-

tetrazolium method. J Endod. 2003; 29:654-657.
58. Torabinejad M, Shabahang S, Aprecio RM, Kettering JD. The antimicrobial effect of
MTAD: an in vitro investigation. J Endod. 2003c; 29:400-403.
59. Calt S, Serper A. Time-dependent effects of EDTA on dentine structures. J Endodont.

2002; 28:17-29.
43
60. Pavlović V, Živković S. Uklanjanje razmaznog sloja rastvorom limunske kiseline. Stom
Glas S. 2005; 52:193-199.
61. Dačić D, Živković S. Komparativna ispitivanja efikasnosti čišćenja zidova kanala korena
različitim ručnim i mašinskim endodontskim instrumentima (SEM studija). Stom Glas S.
2003; 50:137-143.
62. Živković S, Pavlović V, Dačić D, Pavlica D. Antimikrobni efekat sredstava za irigaciju

kanala korena zuba. Stom Glas S. 2000; 47:99-102
63. Giardino L, Ambu E, Becce C, Rimondini L, Morra M. Surface tension comparison of four
common root canal irrigants and two new irrigants containing antibiotic. J Endod.
2006;32:1091–1093.
64. Pappen FG, Shen Y, Gian W, Leonardo MR, Giardino L, Haapasalo M. In vitro
antibacterial action of Tetraclean, MTAD and Five experimental irrigation solutions. Int
Endod J. 2010;43:528–535.
65. Giardino L, Ambu E, Savoldi E, Rimondini R, Cassanelli C, Debbia EA. Comparative

evaluation of antimicrobial efficacy of sodium hypochlorite, MTAD, and Tetraclean
against enterococcus faecalis biofilm. J Endod. 2007;33:852–855.
66. Martin H, Martin TR. Iodoform gutta percha: MGP, a new endodontic paradigm. Dent
Today. 1999;18:76–81.
67. Martin H. Antibiotic/Medicated Gutta Perch Point. US Patent. 2003. 6,602,516.
68. Emre B, Tayfun A, Mustafa S. The antimicrobial and antifungal efficacy of tetracycline
integrated gutta-percha. Indian J Dent Res. 2008;19:112–115.
69. Gao J, Wang ZP, Li XG, Wang D, Zhang L. The preparation and in vitro release test of
sustained release delivery gutta-percha point containing metronidazole. Shanghai Kou
Qiang Yi Xue. 2004;13:557–560.
70. Wang D, Wang Z, Gao J. The development and in vitro release rate determination of
controlled-release delivery gutta-percha point containing metronidazole compound. Hua
Xi Kou Qiang Yi Xue Za Zhi. 2003;21:361–363.
44
71. Kling M, Cvek M, Mejare I. Rate and predictability of pulp revascularization in

therapeutically reimplanted permanent incisors. Endo Dent Traumatol. 1986;2:83–88.
72. Cvek M, Cleaton-Jones P, Austin J, Lownie J, King M, Fatti P. Effect of topical application
of doxycycline on pulp revascularization and periodontal healing in reimplanted monkey
incisors. Endod Dent Traumatol. 1990;6:170–176.
73. Krasner P, Rankow H. New philosophy for the treatment of avulsed teeth. Oral Surg Oral
Med Oral Pathol. 1995;79:616–623.
74. Yanpiset K, Trope M. Pulp revascularization of replanted immature dog teeth after
different treatment methods. Endod Traumatol. 2000;16:211–217.
75. Hammarstrom L, Blomloff L, Feiglin B, Andersson L, Lindskog S. Replantation of teeth

and antibiotic treatment. Endod Dent Traumatol. 1986;2:51–57
76. For Dental Dictionary:avulsed tooth. (n.d.) Mosby's Dental Dictionary, 2nd edition.
(2008).Retrieved May 30 2018 from https://medical-
dictionary.thefreedictionary.com/avulsed+tooth
77. Jurić H, Beloica M,Hrvatin S et al.Dječja dentalna medicina. Zagreb, Naklada Slap;
2015. 251- 259.
78. Mims C, Dockrell, H, Goering R. Medical Microbiology.St Louis, MO: Mosby; 2004.
79. Shimizu E, Ricucci D, Albert J, Alobaid AS, Gibbs JL, Huang GT, Lin LM. Clinical,
radiographic, and histological observation of a human immature permanent tooth with
chronic apical abscess after revitalization treatment. J. Endod. 2013; 39:1078–1083.
80. Hargreaves KM, Law AS. Regenerative Endodontics. In: Hargreaves KM, Cohen S,
editors. Pathways of the Pulp. 10th ed. St Louis, MO: Mosby Elsevier; 2011. 602–619.
81. Murray PE, Garcia-Godoy F. Stem cells and regeneration of the pulpodentin complex. In
Hargreaves KM, Goodis HE, Tay FR. Eds.Seltzer and Bender’s Dental Pulp – 2nd ed.
Hanover Park, IL:Quintessence Publishing Co Inc; 2012:91-108.
82. Slots J. Selection of antimicrobial agents in periodontal therapy. J Periodontal

Res. 2002;37:389–98.
45
83. Hausermann P, Scherer K, Weber M, Bircher AJ. Ciprofloxacin-induced acute generalized

exanthematous pustulosis mimicking bullous drug eruption confirmed by a positive patch
test. Dermatology. 2005;211:277–80.
84. Tamargo RJ, Bok RA, Brem H. Angiogenesis inhibition by minocycline. Cancer
Res. 1991;51:672–675.
85. Lenherr P, Allgayer N, Weiger R, Filippi A, Attin T, Krastl G. Tooth discoloration induced
by endodontic materials: A laboratory study. Int Endod J. 2012;45:942–949.
86. Eickholtz P, Kim TS, Burklin T, Schacher B, Renggli HH, Schaecken MT, et al.
Nonsurgical periodontal therapy with adjunctive topical doxycycline: A double-blind
randomized controlled multicenter study. J Clin Periodontol. 2002;29:108–117
46
6 BIOGRAFIJA
Melvin Zec je rođen 15.-tog decembra 1993.god. u Zenici, porijeklom je iz Kotor Varoši. Nakon
završene Osnovne škole u Zenici, upisuje srednju Medicinsku školu-zubotehnički smjer u Zenici.
Univerzitetski studij (integrisani studij prvog i drugog ciklusa ) na Stomatološkom fakultetu u

Sarajevu upisao je akademske 2012./2013.-te god. a uslove za odbranu završnog rada integrisanog
studija prvog i drugog ciklusa / diplomskog rada , stekao je akademske 2017./2018. godine.
Aktivno govori engleski jezik.
U toku fakultetskog obrazovanja pohađao je mnoge stručne edukacije, seminare, radionice i

predavanja, a u slobodno vrijeme volontirao je u JU “Dom zdravlja „ Zenica kao i u privatnoj
stomatološkoj ordinaciji.
Sve do kraja srednjoškolskog obrazovanja aktivno je trenirao košarku.
Član je sljedećih udruženja i organizacija: Alliance of International Doctors/Udruženje doktora

Medicine, European Society of Cosmetic Dentistry, Crveni križ Stari Grad Sarajevo i Nogometnog
Saveza Zeničko Dobojskog kantona.
47

ANTIBIOTICI U MEDIKACIJI KORIJENSKIH KANALA - Zec Melvin

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ANTIBIOTICI U MEDIKACIJI KORIJENSKIH KANALA - Zec Melvin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Stomatološki fakultet sa klinikama

Student: Melvin Zec Mentorica:

Broj indeksa: 6865 Doc.dr. Samra Korać

Sarajevo, Septebar, 2018.

Neizmjerno se zahvaljujem roditeljima, bratu, cijeloj porodici i svim prijateljima na bezuslovnoj

Rad je ostvaren na: Katedri za restaurativnu stomatologiju s endodoncijom Stomatološkog

Doc. dr. Samra Korać,

Katedra za restaurativnu stomatologiju s endodoncijom,

NaOCL- natrij hipohlorit

DPP- direktno prekrivanje pulpe

tRNK- transportna ribonukleinska kiselina

mRNK- mitohondrijalna ribonukleinska kiselina

IE- infektivni endokarditis

BE- bakterijski endokarditis

HIV/AIDS – virus humane imunodeficijencije/ sindrom stečene imunodeficijencije

SZO – Svjetska zdravstvena organizacija

EDTA- etilendiamintetraoctena kiselina

Ca(OH)2 - kalcij hidroksid

mg/kg – miligram po kilogramu

1.1 CILJ RADA.......................................................................................................................... 3

3.1 Endodontske infekcije i njihov tretman ........................................................................... 5

3.1.1 Mikroorganizmi u endodontskom prostoru .............................................................. 5

3.1.2 Klasifikacija endodontskih infekcija......................................................................... 6

3.1.3 Dijagnostička terminologija u endodonciji ............................................................... 9

3.1.4 Principi endodontskog liječenja ................................................................................ 9

3.2 Djelovanje antibiotika i njihova klasifikacija................................................................. 10

3.2.1 Koncentracija antibiotika u tijelu i trajanje antibiotske terapije ............................. 12

3.2.2 Tipovi antibiotske terapije ...................................................................................... 13

3.3 Upotreba antibiotika u endodonciji ................................................................................ 13

3.4 Sistemska primjena antibiotika u toku endodontskog tretmana ..................................... 14

3.4.1 Indikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod endodontskih infekcija ............... 15

3.4.2 Kontraindikacije za sistemsku antibiotsku terapiju kod endodontskih infekcija .... 16

3.4.3 Tipovi antibiotika i preporučene doze za sistemsku terapiju kod endodontskih

3.1 Neželjeni efekti sistemske primjene antibiotika............................................................. 19

3.1.1 Nekritičko propisivanje antibiotika kod endodonskih pacijenata ........................... 20

3.2 Profilaktička primjena antibiotika u endodonciji ........................................................... 21

3.2.1 Indikacije i kontraindikacije za profilaktičku primjenu antibiotika ........................ 21

3.3 Lokalna primjena antibiotika u endodonciji................................................................... 25

3.3.1 Antibiotske paste za prekrivanje pulpe ................................................................... 26

3.3.2 Antibiotici kao intrakanalni medikamenti .............................................................. 27

3.3.3 Antibiotici kao irigansi ........................................................................................... 29

3.3.4 Antibiotici u sastavu materijala za definitivnu opturaciju korijenskih kanala ........ 32

3.3.5 Antibiotski rastvor kod replantacije avulziranih zuba ............................................ 32

3.3.6 Antibiotici u regenerativnoj endodonciji ................................................................ 33

3.3.1 Prednosti i nedostaci lokalne primjene antibiotika u endodonciji .......................... 37

Antibiotici su antimikrobni lijekovi čiji je cilj eliminirati infekciju i uništiti mikroorganizme. U

Najčešće propisivani antibiotici za sistemsku upotrebu su penicilini (amoksicilin sa ili bez

Antibiotici se profilaktički koriste kod određenih medicinski kompromitovanih pacijenata, čime

Ključne riječi : "antibiotici", "irigacija", "endodontski tretman", "trostruka antibiotska pasta"

Antibiotic prophylaxis is justified in medically compromised patients for preventing complications

Infekcije uzrokovane mikroorganizmima zabilježene su još u staroj Grčkoj, Egiptu i Kini

Antibiotici imaju nezamjenjivu ulogu u savremenoj medicini i stomatologiji (3). Ovi

Osnovni princip endodontskog tretmana je oblikovanje korijenskih kanala, dezinfekcija i punjenje

U daljnjem tekstu će se obraditi primjena antibiotika tokom endodontskog tretmana, u vidu

1.1 CILJ RADA

1. Prikazati mogućnosti i ograničenja primjene antibiotika u endodontskoj terapiji inficiranih

U studiji su korišteni i literaturni podaci iz knjiga, doktorskih disertacija, magistarskih radova i

Ukupno je pregledano 86 radova, čiji je pregled iznesen u nastavku rada.

3.1 Endodontske infekcije i njihov tretman

U normalnim uslovima, zubna pulpa i dentin su sterilni i izolirani od oralnih mikroorganizama

3.1.1 Mikroorganizmi u endodontskom prostoru

Endodontske infekcije koje rezultiraju pulpitisom ili apikalnim parodontitisom su