3.

GAIA:
PARTIKULAREN
DINAMIKA

a) Indarrak

Bibliografia

Gai honetan jorratuko diren zenbait eduki ondorengo liburuetan irakur

ditzakezue:
Liburua Kapituluak
P. M. Fishbane, S. Gasiorowicz eta S. T. Thornton, Fisika 4,5
zientzialari eta ingeniarientzat. UPV/EHU-ko argitalpen
zerbitzua, 2008
P. A. Tipler y G. Mosca, Física para las ciencias y la 4,5
tecnología, 6. ed. Reverté 2010
H. D. Young, R. A. Freedman. Sears Zemansky. Física 4,5
Universitaria. 12. Ed. Addison Wesley 2009.
W. Bauer, G. D. Westfall, Física para ingeniería y ciencias. 4,9
McGraw-Hill, 2011.
UEUko Fisika Saila. Fisika Orokorra. UEU (1992). 5
UEUko Fisika Saila. Fisika Orokorra: Ariketak. UEU (1989). 5

Dokumentu honetan dauden zenbait irudi bibliografia horretatik 2

hartuta daude.
Zergatik hasten dira mugitzen gorputzak?
●

●Zein da gorputz baten abiaduraren moduluaren edo norabidearen

aldakuntzaren jatorria?

INDARREN ERRESULTANTEA
Puntu batean aplikatzen diren indar
guztiak beste indar bakar batez ordezka
daitezke:
INDARREN ERRESULTANTEA

 = F1  F 2 ...=∑ F i
F
i

MOMENTU LINEALA
p=mv Abiaduraren norabidea eta noranzkoan

[ p]=[m][v]=M L T −1

Newton-en 1. legea: Inertziaren legea

Galileoren inertziaren printzipioan oinarrituta.

Galileo: objektu bat bere higiduraren aldakuntzari oposatzen zaio, hots,

gorputz bati emandako abiadura ez da aldatuko baldin eta higidurari
oposatzen ez zaion kanpoko arrazoirik ez badago.

N1: Partikula batek pairatzen dituen indarren erresultantea nulua bada,

partikulak pausagunea edo higidura zuzen uniformea mantenduko du.

Gorputz guztiek euren jatorrizko egoera mantentzeko joera daukate.

INERTZIA: higidura-egoera aldatzeari erresistentzia
● Partikula askea:
∑ F =0
●Erreferentzia sistema inertzialak: Ez azeleratuak (pausagunean
edo H. zuzen uniformean)

●Masa Inertziala: Kanpo-indar baten ondorioz gorputz baten

higidura aldatzearen erresistentziaren neurria da.
4
Kontuz: Bakarrik balio du ES inertzialetan!
Newton-en 2. legea: Dinamikaren oinarrizko legea
N2: Partikula baten gainean aplikatzen diren indarren erresultantea
partikularen momentu linealaren aldakuntzaren (denborarekiko) berdina da.
= d p d v  =ma [ F ]=[m][a]=M L T −2
F =m =ma F
dt dt
SI : kg m/ s2 =N
● Ekuazio bektoriala da CGS : g cm/ s 2 =dina
(m kte bada)

Kontuz: Bakarrik balio du ES inertzialetan!

2 irakurketa (ES inertzialean):
●

a) Partikularen gainean indar bat → partikula azeleratzen da

b) Partikula azeleratuta → partikularen gainean indar bat

●  =kte ⇒ 
F a =kte

●  =0 ⇒ p=ktea ⇒ v =kte (N1)

F
●
y'

V N2 ES inertzialetan 
v =v ' V
P
y r '
r B' d v d v ' d V  =F
'
=  ⇒ a =a ' ⇒ F

R 0' x' dt dt dt
B 5
x
0
ESI-ko behatzaileek indar berdinak neurtzen dituzte

Newton-en 3. legea: Akzio-erreakzioaren legea

Indarra = gorputzen arteko elkarrekintzaren neurria
N3: Bi partikula elkarrekin interakzionatzean, 1.ak 2.aren gainean sortzen
duen indarra, 2.ak 1.aren gainean eragiten duen indarraren berdina da
baina aurkako noranzkoa du. 2
1
F12 =− F21
F12 F21

● Gorputz desberdinetan aplikatzen dira!

● Indarrak bikoteka gertatzen dira

● Kontuz: partikula bien azelerazioak ez dira berdinak (N2).

6
Elkarrekintza motak
● Elkarrekintza grabitatorioa. Newton-en grabitazio unibertsalaren legea
● Lurrak hurbil dituen gorputzen gainean
● Eguzkiak planeten gainean
● Lurrak ilargiaren gainean
● Ilargiak eta Eguzkiak ozeanoen gainean

● Elkarrekintza elektromagnetikoa. Coulomb eta Lorentz-en legeak

● Bolia eta papertxoak
● Tximistak
● Imanak eta burdina
● Elkarrekintza nuklear ahula.
● Nukleo erradioaktiboen existentzia azaltzen du

● Elkarrekintza nuklear gogorra.

● Protoian eta neutroiak atomoen nukleoan elkarrekin mantentzen
dituena.
7

Newton-en legearen aplikazioak

 =kte ⇒ a =kte
F

1.-Pisua: grabitatearen ondorioz  =m g

P


N
2.- Normala: Ukipen indarraren osagai normala.
Gainazalen perpendikularra

3.- Tentsioa: Sokak


N
T

T

Ariketak: 4, 11
 =m g
P 8
4.- Marruskadura indarra: Ukipen indarraren osagai horizontala

Fm Fm 
F gizona

4a) Marruskadura indar estatikoa:

● Bi gorputz elkarrekiko geldi daudenean

● Aldakorra da: - Orekan F e = e N

F m F e e max
max

0F m ≤ F e F m =F e
e max - Oreka apurtzeko momentuan e max

4b) Marruskadura indar dinamikoa: Fm

● Bi gorputz elkarrekiko

higiduran daudenean F e = e N
max
Fe max

● F m = d N
d
F m = d N
d

●  d  e F e =F aplikatuta

F aplikatuta9
Ariketak: 5, 7

5.- Bultzada
Arkimedes-en printzipioa: Fluido batean murgildurik
dagoen edozein gorputzak goranzko indar bat sentitzen du,
ateratako fluidoaren pisuaren berdina dena.

m fluido = fluido V gorputza

E = fluido V gorputza g

10
 ARIKETAK EBAZTEKO ESTRATEGIA

Planteamendua:
Identifikatu partikularen gainean eragiten duten indar guztiak
●

Aurkitu partikularen azelerazio bektorearen norabidea

●

Ebazpena:
Irudikatu diagrama bat ariketaren ezaugarri nagusiekin
●

Interesatzen zaigun gorputza islatu eta identifikatu bere gainean eragiten

●

duten indar guztiak

Irudikatu indar-diagrama
●

Koordenatu-sistema egokia hautatu. Azelerazioaren norabidea ezagutzen

●

bada, hautatu ardatz bat norabide horretan

Newton-en 2. legea aplikatu ardatz bakoitzean
●

Ekuazioak ebatzi ezezagunak aurkitzeko.

●

Egiaztapena: 11
●Egiaztatu emaitzek unitate zuzenak dituztela eta zentzuzkoak direla

Adib: 5 kg-ko masa duen gorputza 37º-ko plano aldapatsuan

pausagunean dago igerileku baten barruan. Zein izango da
marruskadura-koefiziente estatikoaren balio minimoa gorputza irristatu ez
dadin. Datua: igerilekuko ura purua da eta gorputzaren dentsitatea 2000
kg/m3 da.

12
 Adibidea: INDARRAK ETA HIGIDURA ZIRKULARRA

Higidura zirkularrean beti dago an

F⃗R
abiaduraren norabidea aldatzen
⃗
T delako. N2-ren ondorioz indar
erresultanteak osagai bat izango du
zirkuluaren zentrorantz.
F⃗R =∑i F
⃗ i =m ⃗a

F⃗g

Ariketak: 1, 6, 9 13

Adibidea: Polea mugikorrak eta finkoak Hurbilketa:

Txirrikek ez daukate
masarik.

Sokak ezin dira

luzatu eta masa
gabekoak dira:
tentsioa soka osoan
berdina da

Lotura finkoa eta soka bikoitza:

Soka bikoitzari lotu zaion
gorputzak (m1) azelerazio
bikoitza dauka. Polea
mugikorrari lotutako
gorputzak (m2) distantzia
erdia egiten du

Polea 14
mugikorrak Ariketak: 3
  ≠kte
F

Gorputz bat fluido baten barnean mugitzen denean, fluidoak higiduraren

kontra marruskadura indar bat egiten du. Indar hau abiaduraren
proportzionala izaten ohi da eta gorputzaren sekzioaren eta itxuraren
araberakoa.

y
15

Kalkulu analitikoa. Demagun F m=kv

KONTUZ! Indarren
 F y =m a y erresultantea ez da
kv
dv konstantea
mg−kv=m
dt
t=0  v=v 0
tv
mg dv
dt
k
=g − v=
m
−k
m
m
−g v
k  
∫ −g m/dvk v =∫ −km dt ln
v−gm /k −k
=
v 0 − gm/ k m
t−0

−k
m
v=g  v 0−g
k 
m mt
k
e 
m
t  ∞ ⇒ v =g =v L Muga
k abiadura
−k
t
m
v=v L v 0 −v L e
16
Ariketak: 8
MOMENTU ANGELUARRA z
L
t aldiunean r posizioan p momentu linealaz
higitzen den partikula, jatorriarekiko duen 0 y
momentu angeluarra r
L0 =r ∧ p p
x
HIGIDURA LAUAN
z
L
y HIGIDURA ZIRKULARREAN
0
r ûθ v
L
x
ûr 
 v
r
Gogoratu higidura laua, zinematikatik (02A):
dr dθ
⃗v = v⃗r + v⃗θ= ûr +r û
dt dt θ
v =∧
 r L=m r ∧v =m r ∧ ∧
 r 
⃗L=⃗r ∧m ( v⃗r + v⃗θ )=⃗r ∧m v⃗θ=m r v θ k̂
d ∣L∣=m  r 2
Eta v  =r
dt L =m r 2 

2d 17
∣L∣=mr
dt

Noiz? ^i , ^j
ut , u^n / ^
^ t , ^
n
u^ , u^θ
r

Higidura laua = 2D ⇒ 2 bektore perpendikularrek oinarria sortzen dute.

Bakoitzak aukeratzen du kasuz-kasu egokiena dena.

F = F x ^i + F y ^j
⃗ bezala ezagutzen bada ⇒ ^i , ^j

F = Fr u^r + F θ u^θ bezala ezagutzen bada ⇒ u^r , u^θ Ad.: Indar zentralak
⃗

F = Ft ^t + F n^
⃗ n bezala ezagutzen bada ⇒ ^t , ^
n
⃗
N

⃗
P
⃗
P 18
MOMENTU ANGELUARRAREN TEOREMA
INDAR BATEN MOMENTUA (0 puntuarekiko): M 0 =r ∧ F

Zein da L eta M
 -ren arteko erlazioa?

d 
L d
= r ∧p =
d r
∧p r ∧
d p  =M
=r ∧ F   =d L
M
dt dt dt dt dt
L eta M  jatorri berdinarekiko kalkulatuta
2 irakurketa
MOMENTU ANGELUARRAREN
KONTSERBAZIOA Gorputz baten
oreka estatikoa:
L=kte ⇔ M  =0
 =0 eta M
F  =0
2 irakurketa
Gehiago 05B gaian.
Adib: Higidura zuzen uniformea
m v
z
  =0 ⇒ M
a =0 ⇒ F  =0
r
d
y v =kte ⇒ L=mvrsin =mvd =kte 19
x

INDAR ZENTRALAK
Etengabe puntu finko bati zuzenduriko
norabidea dute

r ∥F
Indar-zentroa

Naturan sarri agertzen dira

Higidurak berezitasun interesgarriak ditu

 =r ∧ F
M  =0 ⇒ L=ktea Moduluz eta norabidez!

L=r ∧mv Beraz higidura plano batean gertatzen da

r ⊥ L
(HIGIDURA LAUA)

2 d
∣L∣=mr
dt

Adibideak Gorde emaitza hau 6. gaian erabiltzeko 20

Ariketak: 10
ERREFERENTZIA-SISTEMA EZ INERTZIALAK
Zein da B behatzaileak (ES Inertziala) eta B' behatzaileak (ES ez
inertziala) neurtzen duten indarren arteko erlazioa?

Nola aplikatzen dute dinamikaren legea (N2) bi behatzaileek?

r '

r 0' Y

R
X

d

a =a '  A ∧r ∧  r ' 2 ∧
 ∧  v'
dt
21

B behatzailea inertziala denez

●
 =ma
a ⇒ F
N2 aplikatu dezake

B'-k neurtzen duena da

●
a ' =a − A− ∧  r ' −2 ∧
 ∧  v'
=kte


B'-k N2 -ren bidez azaldu nahi badu azelerazioaren

neurketa hori, ondoko indarren eragina izan beharko
ditu kontutan
 ' =ma '=m a −m A−m ∧
F  r ' −m 2 ∧
 ∧  v'
 ' =ma '=m a  F
F  inertzia

m a ' B'- (ES EZ inertzialak) ikusten duen indar-erresultantea

m a B- (ES inertzialak) ikusten duen indar bakarra.

Beste edozein sistematik ere ikusten da. “Benetako indarra”

Beste indar guztiak B' behatzaileak soilik ikusten ditu: “Indar irudikariak”
edo “Inertzia indarrak”
22
Inertzia indarrak

−m 
A Erreferentzia-sistemaren higiduraren kontrako noranzkoan

−2 m ∧
 v' Coriolis-en indarra: Biraka ari den ES ez inertzialean
gorputz bat mugitzen denean ageri da.

−m ∧  r'
 ∧ Indar zentrifugoa: Biraketa ardatzaren perpendikularra
eta kanpoaldera

OHARRA: zentrifugoa ≠ zentripetua

Indar zentrifugoa: ES EZ inertzialetan SOILIK. Indar irudikaria da

●

Azelerazio zentripetua = - Azelerazio zentrifugoa

●

Adibideak 23

Sistema inertziala Sistema ez inertziala

24
Sistema inertziala Sistema ez inertziala

T x =m a c T x F irudikaria =ma ' =0

T x −m ac =0

a ' =0

v2 v2
T =m a n =m T −m =0
R R
25
Indar normala Indar zentrifugoa

Sistema inertziala Sistema ez inertziala

Coriolis-en
indarra

26
27

28