ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ι (ΘΕ ΠΛΗ 12)

Ενδεικτικές λύσεις
ΕΡΓΑΣΙΑ 2η
Ηµεροµηνία Αποστολής στον Φοιτητή: 16 Νοεµβρίου 2005
Ηµεροµηνία Παράδοσης της Εργασίας από τον Φοιτητή: 16 ∆εκεµβρίου 2005

Οι ασκήσεις της εργασίας αναφέρονται στα θέµατα :

Κεφάλαιο 3 (Χώροι εσωτερικού γινοµένου)

Κεφάλαιο 4 (Γραµµικοί µετασχηµατισµοί)
Κεφάλαιο 5.1, 5.2 (Χαρακτηριστικά µεγέθη- ∆ιαγωνοποίηση )

του συγγράµµατος του ΕΑΠ «Γραµµική Άλγεβρα» των Μ. Χατζηνικολάου και Γρ.
Καµβύσα.

Βοηθητικό υλικό: Για την εργασία 2 µπορείτε να συµβουλευθείτε το υλικό που

υπάρχει στη διεύθυνση http://edu.eap.gr/pli/pli12/students.htm

Από το Ε∆Υ:

Κεφ 7, Βάση και ∆ιάσταση

Κεφ 8, Γραµµικές Απεικονίσεις,

Κεφ 9, Ιδιοτιµές και Ιδιοδιανύσµατα,

Κεφ 10, ∆ιαγωνοποίηση,

Από το ΣΕY: Οι Χώροι R^n, ∆ιανυσµατικοί Χώροι ,

Γραµµικές απεικονίσεις, Ιδιοτιµές και ιδιοδιανύσµατα,

∆ιαγωνοποίηση

1
1. (12 µον.)

Έστω το σύνολο
W = { ( x1 , x2 , x3 , x4 ) ∈ R 4 : x1 − 2 x2 + x3 + x4 =0 }

α) Βρείτε µία βάση του υπόχωρου W και τη διάσταση του W .

β) Βρείτε µια ορθοκανονική βάση του ορθογωνίου συµπληρώµατος W ⊥ .
γ) Υπολογίστε την προβολή του διανύσµατος v = (1, − 1, 1, 0 ) στον W και W ⊥ .

(Υπόδειξη : Μελετήστε τη θεωρία των σελ. 152 - 165 του βιβλίου).

Λύση : α) Επειδή x1 − 2 x2 + x3 + x4 =0 ⇒ x1 = 2 x2 − x3 − x4 , κάθε διάνυσµα του W

γράφεται
( x1 , x2 , x3 , x4 ) = ( 2 x2 − x3 − x4 , x2 , x3 , x4 ) = ( 2 x2 , x2 , 0, 0 ) + ( − x3 , 0, x3 , 0 ) + ( − x4 , 0, 0, x4 )
= x2 ( 2,1, 0, 0 ) + x3 ( −1, 0,1, 0 ) + x4 ( −1, 0, 0,1) = x2 v1 + x3 v 2 + x4 v 3 .

Άρα W = span { v1 , v 2 , v 3 } . Τα διανύσµατα v1 , v 2 , v 3 είναι γραµµικά ανεξάρτητα,

⎡ 2 −1 −1⎤
⎛ 2 −1 −1 ⎞ ⎢1 0 0 ⎥
διότι ο υποπίνακας A1 = ⎜⎜ 1 0 0 ⎟⎟ του A=⎢ ⎥ έχει ορίζουσα
⎜0 1 0 ⎟ ⎢0 1 0 ⎥
⎝ ⎠ ⎢ ⎥
⎣0 0 1 ⎦
det A1 = −1 ≠ 0 . Συνεπώς, {v1 , v 2 , v3} είναι βάση του W και dim W = 3 .

β) Για να βρούµε µια ορθοκανονική βάση του W ⊥ , θεωρούµε το διάνυσµα

u = ( x, y, z, w ) ∈ W ⊥ , το οποίο αρκεί να είναι κάθετο σε κάθε διάνυσµα της βάσης του

W . Λύνοντας το σύστηµα
u ⋅ v1 = 0 ⎫ 2x + y = 0 ⎫ y = −2x
⎪ ⎪
u ⋅ v 2 = 0⎬ ⇒ − x + z = 0 ⎬ ⇒ z=x ,
u ⋅ v 3 = 0 ⎭⎪ − x + w = 0 ⎪⎭ w=x

έχουµε u = ( x, −2 x, x, x ) , άρα W ⊥ = span {r = (1, − 2, 1, 1) } .

r = 12 + ( −2 ) + 12 + 12 = 7 , µια ορθοκανονική βάση του W ⊥ είναι

2
Επειδή

⎧⎛ 1 2 1 1 ⎞⎫
span ⎨⎜ ,− , , ⎟ ⎬.
⎩⎝ 7 7 7 7⎠⎭

2
γ) Έστω p ∈ W και p′ ∈ W ⊥ οι προβολές του v = (1, − 1, 1, 0 ) στους δύο υπόχωρους.

Σύµφωνα µε τον τύπο (27) σελ. 157 του βιβλίου έχουµε

r⋅v 1⋅1 + ( −2 ) ⋅ ( −1) + 1⋅1 + 1 ⋅ 0 4
p′ = r= (1, −2,1,1) = (1, −2,1,1) .
r ⋅r 1 ⋅1 + ( −2 ) ⋅ ( −2 ) + 1 ⋅1 + 1 ⋅1 7

Από τη σχέση v = p + p′ (βιβλίο ΕΑΠ, σελ. 165 ) συµπεραίνουµε ότι

(1, −2,1,1) = ⎛⎜ , , , − ⎞⎟ ,
4 3 1 3 4
p = v − p′ = (1, − 1, 1, 0 ) −
7 ⎝7 7 7 7 ⎠
είναι η προβολή του διανύσµατος v στον υπόχωρο W .

2. (12 µον.)
Θεωρήστε τα διανύσµατα
v = ( 2, −1, 3) και v1 = (1, 0, 0 ) , v 2 = ( 2, 2, 0 ) , v 3 = ( 3, 3, 3)

α) Αποδείξτε ότι το σύνολο {v1 , v 2 , v3} αποτελεί βάση του \ 3 και βρείτε τις

συντεταγµένες του v ως προς την παραπάνω βάση.

β) Αποδείξτε για τα διανύσµατα x = ( α1 , α 2 , α 3 ) και y = ( β1 , β2 , β3 ) του \ 3 ότι η

σχέση
( x, y ) = 10α1β1 + 3α1β2 + 3α 2β1 + 2α 2β2 + α 2β3 + α 3β2 + α 3β3
ορίζει εσωτερικό γινόµενο στο χώρο.
γ) Yπολογίστε τον πίνακα αναπαράστασης A του εσωτερικού γινοµένου στην (β) και
εξετάστε αν είναι θετικά ορισµένος.
(Υπόδειξη: Για το τελευταίο ερώτηµα δείτε την παράγραφο 3.7 του βιβλίου )
Λύση : α) Τα διανύσµατα v1 , v 2 , v 3 παράγουν τον R 3 και επιπλέον είναι γραµµικά

⎡ 1 2 3⎤
ανεξάρτητα, αφού det ⎢⎢ 0 2 3⎥⎥ = 6 ≠ 0 . Συνεπώς αποτελούν βάση του R 3 . Οι
⎢⎣ 0 0 3⎥⎦

συντεταγµένες του v = ( 2, −1, 3) ως προς αυτή τη βάση είναι η µοναδική λύση του

συστήµατος xv1 + yv 2 + zv 3 = v .

⎡1 2 3 # 2 ⎤
Ο επαυξηµένος πίνακας του συστήµατος είναι ⎢⎢ 0 2 3 # −1 ⎥⎥ , η δε λύση είναι
⎢⎣ 0 0 3 # 3 ⎥⎦

z = 1 , y = −2 και x = 3 . Συνεπώς, v = 3 ⋅ v1 − 2 ⋅ v 2 + 1⋅ v 3 .

3
β) Για να αποτελεί η δοθείσα σχέση εσωτερικό γινόµενο αρκεί να επαληθεύει τις
ιδιότητες του ορισµού 3.1.1. Πράγµατι, για λ, µ ∈ R και x = ( α1 , α 2 , α 3 ) ∈ R 3 ,

y = ( β1 , β2 , β3 ) ∈ R 3 , z = ( γ1 , γ 2 , γ 3 ) ∈ R 3 είναι

λx + µy = λ ( α1 , α 2 , α 3 ) + µ ( β1 , β 2 , β3 ) = ( λα1 + µβ1 , λα 2 + µβ 2 , λα 3 + µβ3 ) = ( αˆ 1 , αˆ 2 , αˆ 3 )

οπότε κάνοντας πράξεις έχουµε
( I1 ) ( λx + µy, z ) = 10αˆ 1γ1 + 3αˆ 1γ 2 + 3αˆ 2 γ1 + 2αˆ 2 γ 2 + αˆ 2 γ 3 + αˆ 3γ 2 + αˆ 3γ 3
= 10 ( λα1 + µβ1 ) γ1 + 3 ( λα1 + µβ1 ) γ 2 + 3 ( λα 2 + µβ 2 ) γ1
+ 2 ( λα 2 + µβ2 ) γ 2 + ( λα 2 + µβ2 ) γ 3 + ( λα 3 + µβ3 ) γ 2 + ( λα 3 + µβ3 ) γ 3
= λ (10α1γ1 + 3α1γ 2 + 3α 2 γ1 + 2α 2 γ 2 + α 2 γ 3 + α 3 γ 2 + α 3 γ 3 )
+ µ (10β1γ1 + 3β1γ 2 + 3β2 γ1 + 2β2 γ 2 + β2 γ 3 + β3 γ 2 + β3 γ 3 )
= λ ( x, z ) + µ ( y, z )
η αντιµεταθετική ιδιότητα που ισχύει στην πρόσθεση και στον πολλαπλασιασµό των
πραγµατικών αριθµών δίνει
( I2 ) ( y, x ) = 10β1α1 + 3β1α 2 + 3β2α1 + 2β2α 2 + β2α 3 + β3α 2 + β3α 3
= 10α1β1 + 3α 2β1 + 3α1β 2 + 2α 2β2 + α 3β 2 + α 2β3 + α 3β3
= 10α1β1 + 3α1β2 + 3α 2β1 + 2α 2β2 + α 2β3 + α 3β 2 + α 3β3 = ( x, y )

και τέλος
( I3 ) ( x, x ) = 10α12 + 3α1α 2 + 3α 2α1 + 2α 22 + α 2α 3 + α 3α 2 + α 32
= 10α12 + 6α1α 2 + α 22 + α 22 + 2α 2α 3 + α 32
= α12 + ( 3α1 + α 2 ) + ( α 2 + α 3 ) ≥ 0
2 2

( x, x ) = 0 ⇔ α12 + ( 3α1 + α 2 ) + ( α 2 + α3 )
2 2
και µάλιστα = 0 , όπου συµπεραίνουµε

α1 = 0, 3α1 + α 2 = 0 και α 2 + α 3 = 0 ⇔ α1 = 0, α 2 = 0, α 3 = 0 . Άρα x = 0 .

γ) Ο πίνακας αναπαράστασης του εσωτερικού γινοµένου είναι
⎡ v1 ⋅ v1 v1 ⋅ v 2 v1 ⋅ v 3 ⎤
A = ⎢⎢ v 2 ⋅ v1 v2 ⋅ v2 v 2 ⋅ v 3 ⎥⎥ ,
⎢⎣ v 3 ⋅ v1 v1 ⋅ v1 v 3 ⋅ v 3 ⎥⎦

όπου {v1 , v 2 , v3} αποτελούν βάση του χώρου σύµφωνα µε το (α) και v i ⋅ v j

συµβολίζεται το εσωτερικό γινόµενο των διανυσµάτων που ορίστηκε στο (β), (δείτε
παράγραφο 3.7 του βιβλίου. Αρκεί να υπολογισθούν τα v i ⋅ v j , για τα οποία ισχύει

v i ⋅ v j = v j ⋅ v i , εξαιτίας της ιδιότητας ( Ι2) του εσωτερικού γινοµένου. Έχουµε

v1 ⋅ v1 = (1, 0, 0 ) ⋅ (1, 0, 0 ) = 10 ,

4
v1 ⋅ v 2 = (1, 0, 0 ) ⋅ ( 2, 2, 0 ) = 20 + 6 = 26 = v 2 ⋅ v1 ,

v1 ⋅ v 3 = (1, 0, 0 ) ⋅ ( 3, 3, 3) = 30 + 9 = 39 = v 3 ⋅ v1 ,

v 2 ⋅ v 2 = ( 2, 2, 0 ) ⋅ ( 2, 2, 0 ) = 40 + 12 + 12 + 8 = 72 ,

v 2 ⋅ v 3 = ( 2, 2, 0 ) ⋅ ( 3, 3, 3) = 60 + 18 + 18 + 12 + 6 = 114 = v 3 ⋅ v 2 ,

v 3 ⋅ v 3 = ( 3, 3, 3) ⋅ ( 3, 3, 3) = 90 + 27 + 27 + 18 + 9 + 9 + 9 = 189 ,

⎡10 26 39 ⎤
οπότε A = ⎢⎢ 26 72 114 ⎥⎥ . Ο συµµετρικός πίνακας A είναι θετικά ορισµένος,
⎢⎣ 39 114 189 ⎥⎦

γιατί όλες οι κύριες πρωτεύοντες ελάσσονες ορίζουσες των υποπινάκων του A είναι
10 26
θετικές, 10 > 0 , = 44 > 0 , det A = 36 > 0 , (δείτε θεώρηµα 3.7.2 του βιβλίου).
26 72

3. ( 15 µον.)
α) Eξετάστε αν τα διανύσµατα v1 = (1, − 1,1), v 2 = (3, 2, − 1) του χώρου \3 είναι

ορθογώνια.
β) Ανήκει το διάνυσµα w = ( 2,1, − 1) στον χώρο V = span { v1 , v 2 } ;

γ) Βρείτε ένα µη µηδενικό διάνυσµα v 3 του χώρου \3 , το οποίο να είναι ορθογώνιο

προς τα διανύσµατα ν1 και ν 2 .

δ) Βρείτε την τρίτη στήλη του πίνακα
⎡ 1 3 ;⎤⎥
⎢ 3 14
⎢ ⎥
A = ⎢ −1 2 ;⎥
⎢ 3 14 ⎥
⎢ 1 −1 ;⎥
⎢⎣ 3 14 ⎥⎦
ώστε ο Α να είναι ορθογώνιος.
ε) Βρείτε µια ορθοκανονική βάση για τον υπόχωρο V του \3 που παράγεται από τα

διανύσµατα v1 = (1, 0,1), v 2 = (1, 2,3), v 3 = (0,1,1) και v 4 = (1,1, 0) µε τη διαδικασία

των Gram-Schmidt.

5
Λύση α) ∆ύο διανύσµατα είναι ορθογώνια αν το εσωτερικό τους γινόµενο ισούται µε
µηδέν. Επειδή
v1 ⋅ v 2 = 1⋅ 3 + (−1) ⋅ 2 + 1 ⋅ (−1) = 3 − 2 − 1 = 0
τα διανύσµατα v1 , v 2 είναι ορθογώνια.

β) Για να ανήκει το διάνυσµα w = ( 2,1, − 1) στο χώρο V = span { v1 , v 2 } , αρκεί να

γράφεται σαν γραµµικός συνδυασµός των v1 , v 2 . Έστω

w = av1 + bv 2 ⇒ (2,1, − 1) = (a, − a, a ) + (3b, 2b, − b) = (a + 3b, − a + 2b, a − b) ⇒

⎧a + 3b = 2
⎪
⎨− a + 2b = 1
⎪ a − b = −1
⎩

Επειδή
⎡1 3 # 2⎤ ⎡1 3 # 2 ⎤ ⎡1 3 # 2 ⎤
⎢ ⎥ γ 2 → γ 2 + γ1 ⎢ 1 ⎢
[ A # b ] = ⎢ −1 2 # 1 ⎥ ⎢ 0 5 # 3 ⎥ γ 2 → γ 2 ⎢ 0 1 # 3 / 5⎥⎥
⎥
γ 3 → γ 3 − γ G1 5
⎢⎣ 1 −1 # −1⎥⎦ JJJJJJJJJJJJJ ⎢⎣0 −4 # −3⎥⎦ JJJJJJJJJJG ⎢⎣ 0 −4 # −3 ⎥⎦
⎡1 3 # 2 ⎤
γJJJJJJJJJJJJJJG ⎢ 1 # 3 / 5 ⎥⎥
3 → γ 3 + 4γ 2 ⎢ 0

⎢⎣ 0 0 # −3 / 5⎥⎦

το παραπάνω σύστηµα δεν έχει λύση. ∆ηλαδή, δεν υπάρχουν a, b τέτοια ώστε
w = av1 + bv 2 και έτσι το w = (2,1, − 1) δεν ανήκει στο χώρο V = span { v1 , v 2 } .

γ) Έστω ένα τυχαίο διάνυσµα v 3 = (x, y, z) του χώρου \3. Για να είναι το v 3
ορθογώνιο προς τα διανύσµατα v1 , v 2 πρέπει :
⎧x − y + z = 0
v 3 ⋅ v1 = 0 και v 3 ⋅ v 2 = 0 ⇔ ⎨
⎩3x + 2 y − z = 0
Για το οµογενές σύστηµα έχουµε :
⎡ 1 −1 1⎤
⎡ 1 −1 1⎤ ⎡ 1 −1 1⎤ 1 ⎢ ⎥
⎢3 2 −1⎥ γJJJJJJJJJJJJJJ
2 → γ 2 − 3γJ GJ1 ⎢0 5 −4 ⎥ γ 2 → 5 γ 2 ⎢0 1 − 4 ⎥
⎣ ⎦ ⎣ ⎦ JJJJJJJJJJJG ⎢
⎣ 5 ⎦⎥
⎡ 1⎤
⎢1 0 5⎥
γJJJJJJJJJJJJJ
1 → γ 1 + γ JG2 ⎢ ⎥
⎢0 1 − 4 ⎥
⎢⎣ 5 ⎥⎦
που αντιστοιχεί στο ισοδύναµο σύστηµα

6
 ⎧ 1 ⎧ 1
⎪⎪ x + 5 z = 0 ⎪⎪ x = − 5 z
⎨ ⇒ ⎨
4
⎪y − z = 0 ⎪y = 4 z
⎩⎪ 5 ⎪⎩ 5
⎛ 1 4 ⎞
Άρα το v 3 που αναζητούµε είναι της µορφής v 3 = ( x, y, z ) = ⎜ − z , z , z ⎟ και ένα
⎝ 5 5 ⎠
τέτοιο είναι το v 3 = ( −1, 4, 5 ) , για z = 5 .

δ) Σύµφωνα µε το θεώρηµα 3.8.1, ένας n × n πίνακας Α είναι ορθογώνιος αν και

µόνο αν οι στήλες του (και οι γραµµές) αποτελούν µια ορθοκανονική βάση του
χώρου R n .
Παρατήρησε ότι τα διανύσµατα v1 , v 2 από τα προηγούµενα ερωτήµατα αν το καθένα
διαιρεθεί µε το µέτρο του είναι το ίδιο µε τις δύο πρώτες στήλες του πίνακα Α. Το δε
διάνυσµα v 3 στο (γ) κατασκευάστηκε ορθογώνιο, άρα αρκεί να διαιρεθεί και αυτό µε

το µέτρο του, v 3 = 42 , για να αποτελέσει την τρίτη στήλη του Α. Έτσι,

⎡ 1 3 −1 ⎤
⎢ 3 14 42 ⎥
⎢ ⎥
A = ⎢ −1 2 4 ⎥
⎢ 3 14 42 ⎥
⎢ 1 −1 5 ⎥
⎣⎢ 3 14 42 ⎦⎥

ε) Επειδή τα διανύσµατα { v1 , v 2 , v 3 } είναι γραµµικά εξαρτηµένα

⎡1 1 0 ⎤
( det ⎢⎢ 0 2 1 ⎥⎥ = 0 ), ενώ τα {v1 , v 2 , v 4 } είναι γραµµικά ανεξάρτητα, διότι
⎢⎣1 3 1 ⎥⎦

⎡1 1 1 ⎤
det ⎢⎢ 0 2 1 ⎥⎥ = −4 ≠ 0 , τα {v1 , v 2 , v 4 } αποτελούν µια βάση του R 3 . Με τη
⎢⎣1 3 0 ⎥⎦

διαδικασία ορθοκανονικοποίησης Gram-Schmidt έχουµε :

v 1 = (1, 0,1),
v 2 ⋅ v 1
v 2 = v 2 − v 1 = (1, 2,3) − 2(1, 0,1) = (−1, 2,1),
v 1 ⋅ v 1
v 4 ⋅ v 1 v ⋅ v 1 1 4 4 4
v 3 = v 4 − v 1 − 4 2 v 2 = (1,1, 0) − (1, 0,1) − (−1, 2,1) = ( , , − )
v 1 ⋅ v 1 v 2 ⋅ v 2 2 6 6 6 6
∆ιαιρώντας µε το µέτρο κάθε διάνυσµα είναι

7
 v 1 1 v 1 v 3 1
vˆ 1 = = (1, 0,1), vˆ 2 = 2 = (−1, 2,1), vˆ 3 = = (1,1, − 1) .
v 1 2 v 2 6 v 3 3

Σηµείωσε, ότι αν επιλέξουµε άλλα διανύσµατα ως βάση του R 3 , για παράδειγµα τα

{v1 , v3 , v 4 } , θα βρούµε διαφορετική ορθοκανονική βάση.

4. ( 12 µον.)
Να εξετάσετε ποιες από τις επόµενες συναρτήσεις είναι γραµµικές:
α) f1 : R2 → R2 , f1 ( x , y ) = ( x y, y ) , για κάθε ( x , y ) ∈ R2

β) f 2 : R2 → R3 , f 2 ( x , y ) = ( x + 1, 3 y, y − x ) , για κάθε ( x , y ) ∈ R2

γ) f 3 : R3 → R3 , f 3 ( x , y, z ) = (0, 2 x , 3 y ) , για κάθε ( x , y, z ) ∈ R3 . Επιπλέον,

αποδείξατε ότι f 33 = f 3 D f 3 D f 3 = 0 , όπου 0 είναι η µηδενική συνάρτηση.

Λύση Υπενθυµίζουµε ότι αν V και W είναι Κ-διανυσµατικοί χώροι, τότε µια
απεικόνιση g :V → W , είναι γραµµική αν και µόνο αν ισχύει
g( k1v1 + k 2 v2 ) = k1 g( v1 ) + k 2 g( v2 ) , για κάθε k1 , k 2 ∈ K και v1 , v2 ∈V , ή ισοδύναµα να

ισχύουν ταυτόχρονα οι ιδιότητες : i) g( v1 + v2 ) = g( v1 ) + g( v2 ) και ii) g( kv ) = kg( v ) ,

για κάθε v1 , v2 , v ∈V και κάθε k ∈ K .

α) η συνάρτηση f1 : R2 → R2 , f1 ( x , y ) = ( x y, y ) , για κάθε ( x , y ) ∈ R2 δεν είναι

γραµµική, αφού για παράδειγµα έχουµε: f1 ( 3(1,1) ) = f1 (3,3) = (9,3) , ενώ

3 f (1,1) = 3(1,1) = (3,3) , άρα f1 (3(1,1)) ≠ 3 f1 (1,1) και εποµένως η f1 δεν είναι
γραµµική συνάρτηση.

β) Η συνάρτηση f 2 : R2 → R3 , όπου f 2 ( x , y ) = ( x + 1, 3 y, y − x ) , για κάθε

( x , y ) ∈ R2 δεν είναι γραµµική συνάρτηση, εφόσον f 2 (0,0) = (1,0,0) ≠ (0,0,0) ως

όφειλε (δείτε την ιδιότητα (ii) για k = 0 ).

γ) Η συνάρτηση f 3 : R3 → R3 , µε f 3 ( x , y, z ) = (0, 2 x , 3 y ) είναι γραµµική διότι :

i) Έστω ( x1 , x 2 , x 3 ),( y1 , y2 , y3 ) ∈ R3 . Τότε :

f 3 ( ( x1 , x 2 , x 3 ) + ( y1 , y2 , y3 ) ) = f 3 ( x1 + y1 , x 2 + y2 , x 3 + y3 ) = ( 0, 2( x1 + y1 ), 3( x 2 + y2 ) )
= ( 0,2 x1 + 2 y1 , 3x 2 + 3 y2 ) = ( 0,2 x1 ,3 x 2 ) + ( 0,2 y1 ,3 y2 ) = f 3 ( x1 , x 2 , x 3 ) + f 3 ( y1 , y2 , y3 )

8
 ii) f3 ( k ( x, y, z ) ) = f3 ( kx, ky, kz ) = ( 0, 2kx,3ky ) = k ( 0, 2 x,3 y ) = kf3 ( x, y, z )

Για να δείξουµε ότι f 33 = f 3 D f 3 D f 3 = 0 , αρκεί να δειχθεί ότι f 33 ( x , y, z ) = (0,0,0)

για κάθε ( x , y, z ) ∈ R3 . Πράγµατι,

( )
f33 ( x, y, z ) = f3 ( f 32 ( x, y, z ) ) = f3 f 3 ( f3 ( x, y, z ) ) =
f3 ( f 3 ( 0, 2 x,3 y ) ) = f 3 ( 0, 0, 6 x ) = (0, 0, 0)

5. ( 15 µον.)
Έστω η απεικόνιση f : \ 3 → \ 3 µε f ( x, y, z ) = ( x + 2 y − z , y + z , x + y − 2 z ) .

i) ∆είξτε ότι η f είναι γραµµική,

ii) Βρείτε µια βάση και τη διάσταση της εικόνας της f ,
iii) Βρείτε µια βάση και τη διάσταση του πυρήνα της f ,

iv) Ορίσετε την απεικόνιση f −1 , αν υπάρχει

v) Βρείτε τον πίνακα αναπαράστασης της f ως προς την κανονική βάση του R 3 .

Λύση i) Έστω v1 = ( x1 , y1 , z1 ) , v2 = ( x2 , y2 , z2 ) , τότε

f ( v1 ) = f ( x1 , y1 , z1 ) = ( x1 + 2 y1 − z1 , y1 + z1 , x1 + y1 − 2 z1 ) ,

f ( v2 ) = f ( x2 , y2 , z2 ) = ( x2 + 2 y2 − z2 , y2 + z2 , x2 + y2 − 2 z2 ) , και

f ( v1 + v2 ) = f ( ( x1, y1, z1 ) + ( x2 , y2 , z2 ) ) = f ( x1 + x2 , y1 + y2 , z1 + z2 )
= ( x1 + x2 + 2( y1 + y2 ) − ( z1 + z2 ) , y1 + y2 + z1 + z2 , x1 + x2 + ( y1 + y2 ) − 2( z1 + z2 ) )
= ( x1 + 2y1 − z1, y1 + z1, x1 + y1 − 2z1 ) + ( x2 + 2y2 − z2 , y2 + z2 , x2 + y2 − 2z2 )
= f ( v1 ) + f ( v2 ) ,

f ( λ v1 ) = f ( λ ( x1 , y1 , z1 ) ) = f ( λ x1 , λ y1 , λ z1 )
= ( λ x1 + 2λ y1 − λ z1 , λ y1 + λ z1 , λ x1 + λ y1 − 2λ z1 )
= λ f ( v1 )

δηλαδή, η f είναι γραµµική.

ii) Επειδή
f ( x, y, z ) = ( x + 2 y − z , y + z , x + y − 2 z ) = x (1, 0,1) + y ( 2,1,1) + z ( −1,1, −2 ) ,
η εικόνα της f παράγεται από τα διανύσµατα (1, 0,1) , ( 2,1,1) , ( −1,1, −2 ) . Η διάσταση

της εικόνας είναι ≤ 3 . Για να βρούµε τη διάστασή της εικόνας (Imf) θα εξετάσουµε

9
αν οι γεννήτορες είναι γραµµικά ανεξάρτητοι. Πράγµατι, µε γραµµοπράξεις στον
παρακάτω πίνακα έχουµε :
⎡1 0 1⎤ ⎡1 0 1 ⎤ ⎡1 0 1 ⎤
⎢ ⎥ γ 2 → (−2)γ 1 + γ 2 ⎢ ⎥ ⎢
A = ⎢ 2 1 1⎥ ⎢0 1 − 1⎥ γJJJJJJJJJJJJJJJJJ
3 → ( −1)γ 2 + γJ
G3J ⎢ 0 1 − 1⎥⎥
γJJJJJJJJJJJJJJJJJJ
3 → γ 3 + γ1 G
J
⎢⎣ −1 1 −2 ⎥⎦ ⎢⎣0 1 −1 ⎥⎦ ⎢⎣ 0 0 0 ⎥⎦

Άρα, dim Im f = 2 , και τα διανύσµατα {(1, 0,1) , ( 0,1, −1)} είναι βάση του Im f .
iii) Από τον τύπο σελ 91, dim ∆ = dim ( Im f ) + dim ( Kerf ) , έχουµε ότι

dim ( ker f ) = 3 − 2 = 1 , διότι η διάσταση του χώρου είναι 3.

Για να βρούµε τη βάση του ker f , πρέπει να λύσουµε το οµογενές σύστηµα

x + 2 y − z =0⎫
⎪
y + z = 0⎬ . Επειδή y = −z και x = z − 2 y = 3 z ⇒ ( x, y, z ) = z ( 3, −1,1) .
x + y − 2 z = 0 ⎪⎭

Άρα, το διάνυσµα ( 3, −1,1) είναι µια βάση του ker f .

iv) Για να υπάρχει f −1 , πρέπει η γραµµική απεικόνιση f να είναι 1-1 και επί,

δηλαδή ισοµορφισµός. Για να είναι όµως 1-1 πρέπει το ker f = {0} . Αλλά από την

(iii), ker f ≠ {0} , και συνεπώς δεν υπάρχει η f −1 .

v) Για τον πίνακα αναπαράστασης της f ως προς την κανονική βάση του R 3

παίρνουµε την κανονική βάση που είναι e1 = (1, 0, 0 ) , e2 = ( 0,1, 0 ) , e3 = ( 0, 0,1) .

f ( e1 ) = (1, 0,1) = 1 e1 + 0 e2 + 1 e3 , f ( e2 ) = (2,1,1) = 2 e1 + 1 e2 + 1 e3 ,

f ( e3 ) = (−1,1, − 2) = −1 e1 + 1 e2 − 2 e3 . Οπότε ο πίνακας αναπαράστασης της f ως
⎡1 2 −1⎤
προς την κανονική βάση του R 3 είναι ο A = ⎢⎢0 1 1 ⎥⎥ .
⎢⎣1 1 −2 ⎥⎦

6. ( 12 µον)

Έστω ένας 3 × 3 πραγµατικός πίνακας A , τέτοιος ώστε A [1 1 1] = [3 3 3] ,

T T

A [1 1 0] = [ 0 0 0] και A [1 0 − 1] = [ −2 0 2] .
T T T T

α) Να βρείτε τις ιδιοτιµές, το χαρακτηριστικό πολυώνυµο και τα ιδιοδιανύσµατα του

πίνακα A .

10
β) Ο πίνακας A διαγωνοποιείται; Αν ναι, ποια είναι η διαγώνια µορφή του και ο
αντιστρέψιµος πίνακας P, ώστε να ισχύει P −1 AP = D ;
γ) Υπολογίστε τον πίνακα A . Υπάρχει ο A−1 ;
δ) Ποιες είναι οι ιδιοτιµές του πίνακα A8 ;
⎡1⎤ ⎡1⎤ ⎡1⎤ ⎡1 ⎤ ⎡0 ⎤ ⎡1 ⎤ ⎡1 ⎤
Λύση : α) Επειδή A ⎢1⎥ = 3 ⎢1⎥ = λ1 ⎢⎢1⎥⎥ ,
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ A ⎢1 ⎥ = ⎢0 ⎥ = 0 ⎢1 ⎥ = λ2 ⎢⎢1 ⎥⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ και
⎢⎣1⎥⎦ ⎢⎣1⎥⎦ ⎢⎣1⎥⎦ ⎢⎣0 ⎥⎦ ⎢⎣0 ⎥⎦ ⎢⎣0 ⎥⎦ ⎢⎣ 0 ⎥⎦

⎡ 1⎤ ⎡ 1⎤ ⎡ 1⎤
A ⎢ 0 ⎥ = −2 ⎢ 0 ⎥ = λ3 ⎢⎢ 0 ⎥⎥ ,
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢⎣ −1⎥⎦ ⎢⎣ −1⎥⎦ ⎢⎣ −1⎥⎦

(βιβλίο ΕΑΠ, ορισµός 5.1.2 ), ο πίνακας A έχει την ιδιοτιµή λ1 = 3 µε αντίστοιχο

ιδιοδιάνυσµα το x1 = [1 1 1] ,
T
την ιδιοτιµή λ 2 = 0 µε αντίστοιχο ιδιοδιάνυσµα

x 2 = [1 1 0] και την ιδιοτιµή λ 3 = −2 µε αντίστοιχο ιδιοδιάνυσµα x3 = [1 0 − 1] .

T T

Το χαρακτηριστικό πολυώνυµο του A είναι

det ( A − λI ) = ( 3 − λ )( −λ )( −2 − λ ) = −λ 3 + λ 2 + 6λ .

β) Επειδή οι ιδιοτιµές είναι όλες διαφορετικές, ο πίνακας A είναι διαγωνοποιήσιµος

(βιβλίο ΕΑΠ, σελ. 285). Ο δε πίνακας P , µε στήλες τα ιδιοδιανύσµατα, δηλαδή
⎡1 1 1 ⎤
P = ⎢⎢1 1 0 ⎥⎥ , είναι αντιστρέψιµος, διότι τα ιδιοδιανύσµατα είναι γραµµικά
⎢⎣1 0 −1⎥⎦

ανεξάρτητα, αφού αντιστοιχούν σε διαφορετικές ιδιοτιµές.

⎡ 1 −1 1 ⎤
Έχουµε τον P = ⎢⎢ −1 2 −1⎥⎥
−1
και επαληθεύουµε την ισότητα
⎢⎣ 1 −1 0 ⎥⎦

P −1AP = diag ( 3, 0, −2 ) .

⎛ 1 −1 3 ⎞
⎜ ⎟
γ) Από τη σχέση P AP = diag ( 3, 0, −2 ) ⇒ A = Pdiag ( 3, 0, −2 ) P = ⎜ 3 −3 3 ⎟ .
−1 −1

⎜ 5 −5 3 ⎟
⎝ ⎠
Ο A δεν αντιστρέφεται διότι det A = λ1λ 2λ 3 = 0 .

δ) Οι ιδιοτιµές του A8 είναι λ18 = 38 , λ82 = 0 και λ83 = ( −2 ) = 256 .

8

11
7. (10 µον.)
⎡ 0 −1⎤
α) Να βρεθούν οι ιδιοτιµές και τα ιδιοδιανύσµατα του πίνακα A = ⎢ ⎥ και να
⎣1 0 ⎦
υπολογισθεί ο πίνακας A2006 − A−2 .

β) Να βρεθεί ο αντίστροφος των πινάκων A και B µε τη χρήση του θεωρήµατος

Caley-Hamilton
⎡1 0 2⎤
⎡1 2 ⎤
A=⎢ ⎥, B = ⎢⎢ 2 −1 3 ⎥⎥
⎣3 4 ⎦ ⎢⎣ 4 1 3 ⎥⎦

Λύση
⎡ −λ −1 ⎤
α) det ( A − λ I ) = ⎢ ⎥ = λ 2 + 1 . Το χαρακτηριστικό πολυώνυµο έχει ρίζες τις
⎣1 −λ ⎦

ιδιοτιµές του Α, λ1 = i, λ2 = −i .
Θα βρούµε τώρα τα ιδιοδιανύσµατα.
⎡ −i −1⎤ ⎡ x1 ⎤ ⎡0 ⎤
Για λ = λ1 = i έχουµε: ⎢ ⎥ ⋅ ⎢ ⎥ = ⎢ ⎥ . Το σύστηµα έχει λύση x2 = t , x1 = it ,
⎣ 1 −i ⎦ ⎣ x2 ⎦ ⎣0 ⎦

⎡ x ⎤ ⎡it ⎤ ⎡i ⎤ ⎡i ⎤
οπότε ⎢ 1 ⎥ = ⎢ ⎥ = t ⎢ ⎥ και για t = 1 , το αντίστοιχο ιδιοδιάνυσµα είναι v1 = ⎢ ⎥ .
⎣ x2 ⎦ ⎣ t ⎦ ⎣1⎦ ⎣1⎦

⎡ i −1⎤ ⎡ x1 ⎤ ⎡ 0 ⎤
Για λ = λ2 = −i έχουµε: ⎢ ⎥⋅⎢ ⎥ = ⎢ ⎥, το δε σύστηµα έχει λύση x2 = t ,
⎣1 i ⎦ ⎣ x2 ⎦ ⎣ 0 ⎦

⎡ x1 ⎤ ⎡ −it ⎤ ⎡ −i ⎤
x1 = −it . Συνεπώς =
⎢x ⎥ ⎢ t ⎥ = t ⎢ 1 ⎥ και το αντίστοιχο ιδιοδιάνυσµα για t = 1
⎣ 2⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦

⎡ −i ⎤
είναι v2 = ⎢ ⎥ .
⎣1⎦
Εφαρµόζοντας το θεώρηµα Cayley-Hamilton έχουµε
P ( A ) = 0 ⇔ A 2 + I = 0 ⇔ A 2 = −I ,

οπότε

( ) ( )
−1
= ( −I ) − ( −I ) = −I + I = 0 .
1003 1003 −1
A 2006 − A −2 = A 2 − A2

12
 ⎡ i −i ⎤ ⎡i 0 ⎤
Άλλος τρόπος : Αν P = ⎢ ⎥ έχουµε P −1AP = D = ⎢ ⎥.
⎣1 1 ⎦ ⎣0 −i ⎦
Άρα
⎡ 1 1⎤ ⎡ 1 1⎤
⎡i −i ⎤ ⎡ −1 0 ⎤ 2i 2 ⎢ ⎥ ⎡ −i i ⎤ 2i 2 ⎥ ⎡ −1 0 ⎤
⎢
A 2006 = P ⋅ D2006 ⋅ P −1 = ⎢ ⋅
⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ = ⎢ ⎥⎢ ⎥=⎢ ⎥
⎣1 1 ⎦ ⎣ 0 −1⎦ ⎢ − 1 1 ⎥ ⎣ −1 −1⎦ ⎢ − 1 1 ⎥ ⎣ 0 −1⎦
⎢⎣ 2i 2 ⎥⎦ ⎢⎣ 2i 2 ⎥⎦
και
⎡ 1 1⎤ ⎡ 1 1⎤
⎢
⎡i −i ⎤ ⎡ −1 0 ⎤ 2i 2 ⎥ ⎡ −i i ⎤ 2i 2 ⎥ ⎡ −1 0 ⎤
⎢
A −2 = P ⋅ D−2 ⋅ P −1 = ⎢ ⋅
⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ = ⎢ ⎥⎢ ⎥=⎢ ⎥
⎣1 1 ⎦ ⎣ 0 −1⎦ ⎢ − 1 1 ⎥ ⎣ −1 −1⎦ ⎢ − 1 1 ⎥ ⎣ 0 −1⎦
⎢⎣ 2i 2 ⎥⎦ ⎢⎣ 2i 2 ⎥⎦
⎡ −1 0 ⎤ ⎡ − 1 0 ⎤
Τότε A 2006 − A −2 = ⎢ ⎥−⎢ ⎥ = 0.
⎣ 0 −1⎦ ⎣ 0 −1⎦

β) Να βρεθεί ο αντίστροφος των πινάκων A και B µε τη χρήση του θεωρήµατος

Caley-Hamilton
⎡1 0 2⎤
⎡1 2 ⎤
A=⎢ ⎥, B = ⎢⎢ 2 −1 3 ⎥⎥
⎣3 4 ⎦ ⎢⎣ 4 1 3 ⎥⎦

⎡1 − λ 2 ⎤
α) det ( A − λ I ) = ⎢ ⎥ = λ − 5λ − 2 = P ( λ ) . Επειδή ο σταθερός όρος του
2

⎣ 3 4 − λ ⎦
χαρακτηριστικού πολυωνύµου δεν είναι µηδέν, ο Α αντιστρέφεται. Έχουµε
P ( A ) = 0 ⇔ A 2 − 5A − 2I = 0 ⇔ A ( A − 5I ) = 2I
⎡ −2 1 ⎤
1 1 ⎛ ⎡1 2 ⎤ ⎡1 0⎤ ⎞ ⎢
⇔ A = ( A − 5I ) = ⎜ ⎢ 1⎥.
−1
− 5⋅ ⎢ ⎥⎟ = 3
2 2 ⎝ ⎣3 4 ⎥⎦ ⎣0 1 ⎦ ⎠ ⎢ − ⎥
⎣2 2⎦

β)
1− λ 0 2
det ( B − λ I ) = 2 −1 − λ 3 = (1 − λ ) ( λ 2 − 2λ − 6 ) + 2 ( 2 + 4 + 4λ ) =
4 1 3−λ
= −λ 3 + 3λ 2 + 12λ + 6 = P ( λ )
Άρα

13
P ( B ) = 0 ⇔ −B3 + 3B 2 + 12B + 6I = 0 ⇔ B ( −B 2 + 3B + 12I ) = −6I ⇔
1 1
B −1 = −
6
( −B 2 + 3B + 12I ) = ( B 2 − 3B − 12I ) =
6
⎛ ⎡1 0 2 ⎤ ⎡1 0 2 ⎤ ⎡1 0 2⎤ ⎡1 0 0⎤ ⎞
1⎜⎢ ⎟
= ⎜ ⎢ 2 −1 3 ⎥ ⋅ ⎢ 2 −1 3 ⎥ − 3 ⋅ ⎢ 2 −1 3 ⎥ − 12 ⋅ ⎢⎢ 0 1 0 ⎥⎥ ⎟
⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
6⎜ ⎟
⎝ ⎣⎢ 4 1 3 ⎦⎥ ⎣⎢ 4 1 3 ⎦⎥ ⎣⎢ 4 1 3 ⎦⎥ ⎣⎢ 0 0 1 ⎥⎦ ⎠
⎡ 1 1 ⎤
⎢ −1 3 3 ⎥
⎛ ⎡ 9 2 8 ⎤ ⎡ 3 0 6 ⎤ ⎡12 0 0 ⎤ ⎞ ⎢ ⎥
1⎜⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎟ ⎢ 5 1 ⎥
= ⎜ ⎢12 4 10 ⎥ − ⎢ 6 −3 9 ⎥ − ⎢ 0 12 0 ⎥ ⎟ = 1 − .
6⎜ ⎢ 6 6 ⎥
⎟
⎝ ⎢⎣18 2 20 ⎥⎦ ⎢⎣12 3 9 ⎥⎦ ⎢⎣ 0 0 12 ⎥⎦ ⎠ ⎢ ⎥
⎢ 1 − 1 − 1⎥
⎣⎢ 6 6 ⎦⎥

8. ( 12 µον)
Έστω η γραµµική απεικόνιση f : R 3 → R 3 µε τύπο

f ( x , y , z ) = ( −2 x + y + 5 z , 3 x − 5 z , x + y + 2 z ) .

α) Εξετάστε αν η απεικόνιση f είναι διαγωνοποιήσιµη.

β) Αποδείξτε ότι η f είναι αντιστρέψιµη και υπολογίστε την f −1 .

γ) Ποιος είναι ο πυρήνας της f , και ποια είναι η διάστασή του;
Λύση : α) Σύµφωνα µε το θεώρηµα 5.2.1, αρκεί να βρούµε τον πίνακα
αναπαράστασης της γραµµικής απεικόνισης, ως προς τις συνήθεις βάσεις του R 3 , και
να εξετάσουµε αν αυτός είναι διαγωνοποιήσιµος. Ο πίνακας της γραµµικής
⎡ −2 1 5 ⎤
απεικόνισης είναι : A = ⎢⎢ 3 0 −5⎥⎥ . Το χαρακτηριστικό πολυώνυµο του πίνακα
⎢⎣ 1 1 2 ⎥⎦

−2 − λ 1 5
είναι det ( A − λI ) = 3 −λ −5 = ( 2 − λ ) ( λ 2 + 2λ − 3) = ( 2 − λ )( λ − 1)( λ + 3) .
1 1 2−λ

Οι ιδιοτιµές είναι λ1 = 2 , λ 2 = 1 και λ 3 = −3 , οι οποίες είναι όλες διαφορετικές, άρα

ο πίνακας είναι διαγωνοποιήσιµος (βιβλίο ΕΑΠ, σελ. 285), ισοδύναµα, η γραµµική
απεικόνιση είναι διαγωνοποιήσιµη.
β) Επειδή ο A είναι διαγωνοποιήσιµος, υπάρχει αντιστρέψιµος πίνακας P και
διαγώνιος ∆ έτσι ώστε P −1AP = ∆ = diag ( λ1 , λ 2 , λ 3 ) . Επίσης,

det A = λ1λ 2 λ 3 = −6 ≠ 0 (βιβλίο ΕΑΠ, σελ. 281), οπότε από το προηγούµενο ερώτηµα

14
έχουµε ότι ο πίνακας A είναι αντιστρέψιµος. Σύµφωνα µε το θεώρηµα 4.4.2, ο
⎡ 5 3 −5 ⎤
−1 ⎢
πίνακας αναπαράστασης της f -1 −1
είναι A = ⎢ −11 −9 5 ⎥⎥ ,
6
⎢⎣ 3 3 −3⎥⎦

δηλαδή,
⎛ 5 1 5 11 3 5 1 1 1 ⎞
f −1 ( x, y, z ) = ⎜ − x − y + z , x + y − z , − x − y + z ⎟ .
⎝ 6 2 6 6 2 6 2 2 2 ⎠
γ) Επειδή η f είναι αντιστρέψιµη, σύµφωνα µε ο θεώρηµα 4.3.7 (βιβλίο ΕΑΠ, σελ.

216), ker f = {0} , και dim {ker f } = 0 .

----------------------------------------

15