Aof Genel Ä°sletme PDF

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2650

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1616
GENEL ‹fiLETME
Yazarlar
Prof.Dr. Y›lmaz ÜRPER (Ünite 1)
Arfl.Gör.Dr. Ozan A⁄LARGÖZ (Ünite 2)
Doç.Dr. Nuray TOKGÖZ (Ünite 3)
Yrd.Doç.Dr. Didem PAfiAO⁄LU (Ünite 4)
Prof.Dr. Cemil ULUKAN (Ünite 5)
Yrd.Doç.Dr. Elif ERO⁄LU (Ünite 6)
Doç.Dr. Zümrüt TONUS (Ünite 7)
Prof.Dr. Saime ÖNCE (Ünite 8)
Editörler
Prof.Dr. B. Zafer ERDO⁄AN
Yrd.Doç.Dr. Ayfle HEPKUL
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
www.hedefaof.com
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Doç.Dr. T. Volkan Yüzer
Ö¤r.Gör. Orkun fien
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flman›

Hatice Çal›flkan
Grafikerler
Ayflegül Dibek
Hilal Küçükda¤aflan
Gülflah Y›lmaz
Aysun fiavl›
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Genel ‹flletme
ISBN
978-975-06-1317-3
4. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 70.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Nisan 2014
www.hedefaof.com
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ xi
‹flletmeler ve Özellikleri.............................................................. 2 1. ÜN‹TE

‹fiLETME KAVRAMI ....................................................................................... 3
‹htiyaçlar ........................................................................................................ 6
Fizyolojik ‹htiyaçlar ................................................................................. 7
Güvenlik ‹htiyac› ..................................................................................... 8
Ait Olma ve Sevgi ‹htiyac›...................................................................... 9
Sayg› ‹htiyac› ........................................................................................... 10
Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac› ............................................................. 10
Üretim Faktörleri ........................................................................................... 12
Do¤al Kaynaklar...................................................................................... 12
Emek ........................................................................................................ 13
Sermaye ................................................................................................... 13
Giriflimcilik............................................................................................... 14
‹fiLETMEN‹N TANIMI .................................................................................... 14
‹fiLETMELER‹N AMAÇLARI VE ‹fiLEVLER‹ ................................................... 15
Amaçlar ......................................................................................................... 15
Kâr............................................................................................................ 16
Ekonomik Sürdürülebilirlik..................................................................... 17
Sosyal Sürdürülebilirlik .......................................................................... 17
Çevresel Sürdürülebilirlik........................................................................ 17
‹flletmenin ‹fllevleri (Fonksiyonlar›).............................................................. 18
Pazarlama ............................................................................................... 19
Üretim ...................................................................................................... 19
‹nsan Kaynaklar›...................................................................................... 19
Finansman................................................................................................ 20
Muhasebe................................................................................................. 20
Halkla ‹liflkiler ......................................................................................... 20
Araflt›rma Gelifltirme (Ar-Ge).................................................................. 21
‹fiLETMELER‹N SINIFLANDIRILMASI ........................................................... 21
Büyüklükleri Bak›m›ndan ‹flletme Türleri.................................................... 22
Yapt›klar› ‹fl Bak›m›ndan ‹flletme Türleri..................................................... 23
Sermaye Mülkiyeti Bak›m›ndan ‹flletme Türleri .......................................... 24
Yerli ‹flletmeler ........................................................................................ 24
Özel ‹flletmeler ........................................................................................ 24
Kamu ‹flletmeleri ..................................................................................... 25
Yabanc› ‹flletmeler................................................................................... 25
Dünya Ölçe¤ine Göre ‹flletmeler ................................................................. 26
Ulusal ‹flletmeler...................................................................................... 26
Uluslararas› ‹flletmeler............................................................................. 26
Çokuluslu ‹flletmeler ............................................................................... 26
www.hedefaof.com
iv ‹çindekiler
Yasal Statü Bak›m›ndan ‹flletme Türleri....................................................... 27

‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL GÖSTERGELER‹ .............................. 27
Verimlilik (Prodüktivite) ............................................................................... 27
Kârl›l›k (Rantabilite) ...................................................................................... 28
Etkililik ........................................................................................................... 29
Yenilikçilik ..................................................................................................... 29
Özet................................................................................................................ 30
Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 31
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 32
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 32
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 33
2. ÜN‹TE ‹flletme Çevresi ........................................................................ 34

‹fiLETMEN‹N ÇEVRES‹ .................................................................................. 35
B‹R S‹STEM OLARAK ‹fiLETME ÇEVRES‹ .................................................... 36
‹fiLETME ÇEVRES‹N‹N TEMEL SEV‹YELER‹ ................................................ 38
‹flletmenin Genel Çevresi.............................................................................. 39
Siyasal-Yasal Çevre.................................................................................. 39
Ekonomik Çevre...................................................................................... 40
Sosyokültürel Çevre ................................................................................ 41
Teknolojik Çevre ..................................................................................... 42
Do¤al Çevre............................................................................................. 43
Küresel Çevre .......................................................................................... 44
‹flletmenin Sektörel Çevresi .......................................................................... 45
Rakipler ve Rekabet ................................................................................ 46
Müflteriler ................................................................................................. 47
Tedarikçiler ve Stratejik Ortakl›klar ....................................................... 47
‹flgücü Piyasas› ........................................................................................ 48
Düzenleyici Kurumlar ve Ç›kar Gruplar›............................................... 49
‹flletmenin ‹ç Çevresi..................................................................................... 51
Misyon, Vizyon ve Temel Yetenekler.................................................... 51
Örgüt Yap›s› ............................................................................................ 52
Örgüt Kültürü .......................................................................................... 52
‹fiLETMELER VE ÇEVRESEL BEL‹RS‹ZL‹K.................................................... 53
Özet................................................................................................................ 54
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 55
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 56
Okuma Parças› .............................................................................................. 56
3. ÜN‹TE Etik ve Sosyal Sorumluluk ...................................................... 60

G‹R‹fi .............................................................................................................. 61
ET‹K KAVRAMI ............................................................................................ 62
www.hedefaof.com
‹çindekiler v
ET‹K VE YASA ‹L‹fiK‹S‹ ................................................................................ 62

ET‹K KARAR ALMA YAKLAfiIMLARI............................................................ 63
ET‹K DAVRANIfiI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER................................................ 66
ET‹K YÖNET‹M‹ VE ET‹K YÖNET‹M‹N‹N UNSURLARI ............................. 67
Etik Kodlar..................................................................................................... 68
Raporlama/Tavsiye Kanallar› ........................................................................ 69
Risk Analizi ve Yönetimi .............................................................................. 70
Etik Yöneticisi, Etik Sorumlusu, Komiteler.................................................. 70
Etik Dan›flmanlar› .......................................................................................... 70
Etik E¤itimi .................................................................................................... 70
Paydafllar›n Görüfllerini Alma, Diyalog ve ‹fl Birli¤i Programlar› ......... 71
Denetim, Hesap Verme, Raporlama ...................................................... 71
SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI VE TEMEL YAKLAfiIMLAR.................. 71
SOSYAL SORUMLULUK DÜZEYLER‹........................................................... 73
Sosyal Sorumluluk ve Paydafl Yaklafl›m› ‹liflkisi.......................................... 75
SOSYAL SORUMLU ‹fiLETME OLMANIN YOL HAR‹TASI .......................... 77
Kurum Kültürünün Gözden Geçirilmesi...................................................... 77
Paydafl Gruplar›n›n Tan›nmas› ..................................................................... 77
Paydafllarla ‹lgili Konular›n Belirlenmesi ..................................................... 78
‹flletmenin Sosyal Sorumluluk Alanlar›n›n Tespit Edilmesi ........................ 78
Kaynaklar›n ve Önceliklerin Belirlenmesi ................................................... 78
Paydafllardan Geri Bildirim Al›nmas› ........................................................... 79
ET‹K VE SOSYAL SORUMLULUK KONUSUNDA YOL GÖSTER‹C‹
‹LKELER VE STANDARTLAR ....................................................................... 79
Raporlama Rehberi ...................................................................................... 81
Özet ............................................................................................................... 82
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 83
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 84
Okuma Parças› ........................................................................................... .. 84
‹flletmelerin Kuruluflu ve Büyümesi....................................... 88 4. ÜN‹TE

‹fiLETMELER‹N KURULUfiU .......................................................................... 89
Kurulufl Çal›flmalar›n›n De¤erlendirilmesi ve Yat›r›m Karar›...................... 91
Kesin Proje..................................................................................................... 91
Projenin Uygulanmas› ................................................................................... 92
Deneme Üretimi ............................................................................................ 92
Kurulufl Yerinin Belirlenmesi ....................................................................... 92
Kurulufl S›ras›nda Yap›lacak ‹fllemler........................................................... 92
Kurulufl Dosyas› Haz›rlama .......................................................................... 92
‹flletme Kurmada Yasal izinler...................................................................... 93
Kurulufl Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler................................................... 93
‹fiLETMELERDE BÜYÜME............................................................................. 94
www.hedefaof.com
vi ‹çindekiler
‹flletmelerin Büyümesi................................................................................... 94
‹flletmelerin Büyüme Nedenleri.................................................................... 95
‹flletmelerin Büyüme fiekilleri....................................................................... 95
‹çsel Büyüme................................................................................................. 95
Yatay Büyüme ......................................................................................... 95
Dikey Büyüme ........................................................................................ 96
D›flsal Büyüme............................................................................................... 96
Dikey Birleflme ........................................................................................ 96
Yatay Birleflme ........................................................................................ 97
Çapraz Birleflme ...................................................................................... 97
BÜYÜMEN‹N GET‹RD‹⁄‹ YARARLAR VE SAKINCALAR............................ 97
Büyümenin Yararlar› ..................................................................................... 97
Pazarda Yer Edinme ............................................................................... 97
Tan›nmak ve Marka Olmak.................................................................... 97
Ar-ge Fark›............................................................................................... 97
Uluslararas› Ba¤lant›lar ........................................................................... 98
Uzmanl›k.................................................................................................. 98
Büyümenin Sak›ncalar› ................................................................................. 98
Bürokrasi.................................................................................................. 98
Çal›flanlar›n Olumsuz Etkilenmesi.......................................................... 98
Koordinasyon Sorunu ............................................................................. 98
Büyümenin Sak›ncalar› ‹le Bafla Ç›kma Yöntemleri ................................... 99
Büyükten Küçü¤e Yaklafl›m› .................................................................. 99
Küçükten Büyü¤e Yaklafl›m› .................................................................. 99
HUKUK‹ VE EKONOM‹K AÇIDAN B‹RLEfiMELER ..................................... 99
Centilmenlik Anlaflmas›................................................................................. 99
Konsorsiyum.................................................................................................. 99
Kartel.............................................................................................................. 100
Miktar Kartelleri....................................................................................... 100
Fiyat Kartelleri ......................................................................................... 100
Pazarlama Kartelleri ................................................................................ 100
Sat›n Alma Kartelleri ............................................................................... 101
Konsern.......................................................................................................... 101
Tröst ............................................................................................................... 101
Holding .......................................................................................................... 101
Merger (Tam Birleflme) ................................................................................. 101
‹flletmelerde Küçülme ................................................................................... 101
Özet ............................................................................................................... 103
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 105
www.hedefaof.com
‹çindekiler vii
‹flletmelerde Yönetim ............................................................. 108 5. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 109
YÖNET‹M KAVRAMI..................................................................................... 110
YÖNET‹M P‹RAM‹D‹..................................................................................... 111
YÖNET‹C‹ KAVRAMI .................................................................................... 113
YÖNETSEL YETENEKLER ............................................................................. 113
YÖNETSEL ROLLER ..................................................................................... 114
Kiflileraras› Roller........................................................................................... 114
Bilgi Sa¤lama Rolü ........................................................................................ 114
Karar Verici Rolü ........................................................................................... 115
YÖNET‹M FONKS‹YONLARI........................................................................ 115
PLANLAMA .................................................................................................... 116
Planlama Süreci ............................................................................................. 117
Plan Türleri .................................................................................................... 118
Süre Aç›s›ndan Planlar ........................................................................... 119
Kullan›lma Seçenekleri Aç›s›ndan Planlar ............................................. 119
Haz›rlanma ve Kullan›lma Düzeyi Aç›s›ndan Planlar ........................... 120
ÖRGÜTLEME (ORGAN‹ZE ETME) ............................................................... 120
Örgütleme Süreci........................................................................................... 120
Örgütlemede Temel Unsurlar ....................................................................... 121
‹fl Bölümü ve Uzmanlaflma..................................................................... 121
Bölümlendirme........................................................................................ 121
Komuta Zinciri......................................................................................... 123
Merkezîleflme Derecesi ........................................................................... 124
Biçimselleflme ......................................................................................... 124
YÖNELTME (YÜRÜTME) .............................................................................. 125
Güdüleme (Motivasyon) ............................................................................... 126
Liderlik (Önderlik) ....................................................................................... 126
‹letiflim .......................................................................................................... 127
‹flletmelerde ‹letiflim Türleri.................................................................... 128
KONTROL (DENET‹M) ................................................................................. 128
Kontrol Süreci................................................................................................ 129
Kontrol Türleri............................................................................................... 130
Özet................................................................................................................ 131
‹flletmelerde Üretim ve Pazarlama ...................................... 134 6. ÜN‹TE

ÜRET‹M FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR ............... 135
ÜRET‹M S‹STEMLER‹..................................................................................... 136
El ‹flçili¤i Sistemi .......................................................................................... 137
www.hedefaof.com
viii ‹çindekiler
Ev ‹flçili¤i Sistemi ......................................................................................... 137

‹malathane Sistemi ........................................................................................ 137
Fabrikasyon Sistemi....................................................................................... 138
ÜRET‹M B‹Ç‹MLER‹....................................................................................... 138
Üretim Yöntemine Göre S›n›fland›rma ........................................................ 138
Ürünün Cinsine Göre S›n›fland›rma............................................................. 139
Üretim Ak›fl› ve Miktar›na Göre S›n›fland›rma ............................................ 139
Tek Üretim (Proje Tipi Üretim).............................................................. 139
Seri Üretim ............................................................................................. 139
Ak›c› Üretim ........................................................................................... 140
Siparifl Üretim .......................................................................................... 140
Sürekli Üretim.......................................................................................... 140
Yal›n Üretim ............................................................................................ 141
PAZARLAMA FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR ...... 142
Pazarlaman›n Temel Kavramlar›................................................................... 142
‹htiyaçlar ve ‹stekler................................................................................ 143
Tüketici, Müflteri, Endüstriyel Müflteri.................................................... 143
Pazar ........................................................................................................ 143
De¤er ve Tatmin ..................................................................................... 144
De¤iflim .................................................................................................... 144
PAZARLAMA KARMASI................................................................................. 144
Ürün ............................................................................................................... 144
Pazarlama Aç›s›ndan Ürünlerin S›n›fland›r›lmas›................................... 145
Endüstriyel Ürünlerin S›n›fland›rmas› ................................................... 146
Fiyat................................................................................................................ 146
Kâr Sa¤lama Amac› ................................................................................. 147
Rekabete Dönük Amaçlar....................................................................... 147
Yaflam›n› Sürdürme (Ayakta Kalma) Amac› .......................................... 147
Sat›fl Hacmi Artt›rma Amac› ( Sat›fl Maksimizasyonu ) ......................... 148
Da¤›t›m........................................................................................................... 148
Dolays›z ve Dolayl› Da¤›t›m................................................................... 148
Pazarlama ‹letiflimi ....................................................................................... 149
Reklam ..................................................................................................... 149
Sat›fl Özendirme ...................................................................................... 150
Halkla ‹liflkiler ......................................................................................... 150
Kiflisel Sat›fl .............................................................................................. 151
Do¤rudan Pazarlama ‹letiflimi ................................................................ 151
Özet ............................................................................................................... 152
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 154
www.hedefaof.com
‹çindekiler ix
‹flletmelerde ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi............................... 156 7. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 157
‹NSAN KAYNA⁄I KAVRAMI......................................................................... 157
‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹ KAVRAMI ............................................. 157
‹nsan Kaynaklar› Yönetimimin Amac› ve Önemi........................................ 159
‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹N‹N FONKS‹YONLARI ........................... 160
‹nsan Kaynaklar› Planlamas›......................................................................... 161
‹fle Alma ve ‹flten Ç›karma............................................................................ 162
Seçim........................................................................................................ 163
Oryantasyon................................................................................................... 164
Personel E¤itimi............................................................................................. 165
Ücret Yönetimi .............................................................................................. 166
Performans Yönetimi ................................................................................... 167
Performans De¤erlendirme Yöntemleri ................................................. 168
Kariyer Yönetimi ..................................................................................... 168
‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Di¤er Faaliyetleri .................................. 169
‹NSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN ‹fiLETME ‹Ç‹NDEK‹ YER‹................ 169
‹nsan Kaynaklar› Bölümünün ‹ç Organizasyonu ........................................ 170
Özet ............................................................................................................... 172
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 174
Okuma Parças› ........................................................................................... .. 174
‹flletmelerde Muhasebe ve Finansal Yönetim....................... 178 8. ÜN‹TE

G‹R‹fi .............................................................................................................. 179
MUHASEBE VE F‹NANSIN ÖNEM‹ .............................................................. 179
MUHASEBE B‹LG‹LER‹NE ‹HT‹YAÇ DUYAN TARAFLAR VE
B‹LG‹ KULLANICILARININ B‹LG‹ ‹HT‹YAÇLARI ........................................ 181
MUHASEBE B‹LG‹S‹N‹N SAH‹P OLMASI GEREKEN N‹TEL‹KLER............. 182
MUHASEBEYE ‹L‹fiK‹N TEMEL KONULAR ................................................. 183
Muhasebe Süreci ........................................................................................... 183
Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Unsurlar› ......................................................... 184
Genel Amaçl› Finansal Tablolar ................................................................... 185
Bilanço ..................................................................................................... 185
Gelir Tablosu........................................................................................... 188
Öz Kaynaklarda De¤iflim Tablosu ......................................................... 188
Nakit Ak›m Tablosu ................................................................................ 189
F‹NANSAL YÖNET‹M‹N ‹fiLETME FAAL‹YETLER‹ ‹LE BA⁄LANTISI ......... 191
F‹NANSAL YÖNET‹M VE ‹fiLEVLER‹............................................................ 193
Finansal Analiz .............................................................................................. 194
www.hedefaof.com
x ‹çindekiler
Finansal Analiz Çeflitleri.......................................................................... 194

Finansal Analiz Teknikleri ...................................................................... 195
Finansal Planlama ve Kontrol....................................................................... 197
Finansman ‹htiyac›n›n Tahmini .............................................................. 197
Bütçeleme ................................................................................................ 198
Finansal Kontrol ...................................................................................... 199
Fonlar›n Sa¤lanmas› veya Finansman Kaynaklar› ....................................... 200
Fonlar›n Kullan›lmas› veya Yat›r›m Kararlar›............................................... 200
Dönen Varl›klara Yat›r›m - Çal›flma Sermayesi Yönetimi ..................... 201
Yat›r›m Kararlar› - Sermaye Bütçelemesi ............................................... 202
Kâr Da¤›t›m Kararlar› ................................................................................... 202
Özet................................................................................................................ 203
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 207
Okuma Parças› .............................................................................................. 208
Sözlük ................................................................................... 213
www.hedefaof.com
Önsöz xi
Önsöz
Genel ‹flletme kitab› ö¤rencilerin temel düzeyde iflletmecilik konusunda bilgi
edinmesi amac›yla haz›rlanm›fl bir kitapt›r. ‹flletmeler insanlar var oldukça karfl›-
m›za ç›kacak kurulufllard›r. Her birimizin de iflletmeler ile gerek çal›flan olarak,
gerek müflteri olarak iliflkimiz bulunmakta, bu yüzden iflletme ile ilgili temel dü-
zeyde bilgilere ihtiyaç duyulmaktad›r. Elinizdeki Genel ‹flletme kitab› ile ilerleyen
ö¤renimleri boyunca daha fazla iflletmecilik ile ilgili ders görmeyecek ö¤rencile-
rin, temel düzeyde iflletmeleri tan›malar› ve ilerde çal›flma yaflam›nda iflletmelerde
görev yaparken sahip olmalar› gereken anlay›fl ve temel becerileri kazand›rmak
amaçlanmaktad›r.
Günümüzün h›zl› de¤iflim ortam›n›n bir sonucu olarak iflletmeler ve iflletmele-
rin içinde faaliyet gösterdikleri ekonomik ortam da giderek farkl›laflmaktad›r. Ya-
flananlar iflletmeleri kendilerinde de¤ifliklik yapmaya, ifl yapma flekillerinde, üre-
tim biçimlerinde, toplumla ve müflterileri ile iliflkilerine farkl› gözle bakmaya zor-
lamaktad›r. Genel ‹flletme kitab›, öncelikle iflletmecilik konusunda temel bilgileri
vermeye odaklanm›fl, ancak ayn› zamanda ekonomik ortamdaki de¤ifliklikleri de
siz ö¤rencilere aktarmay› hedeflemifltir. Verimlilik, sürdürülebilirlik, inovasyon gi-
bi baz› kavramlar›n de¤iflik ünitelerde bir kaç kez, tekrar tekrar karfl›n›za geldi¤i-
ni göreceksiniz, söz konusu kavramlar her ünitede kendi bütünlü¤ü ile ba¤lant›l›
olarak yer alm›flt›r ve konulara verilen önemin bir göstergesi olarak düflünülebilir.
Kitab›n yaz›m› s›ras›nda yapt›klar› özverili çal›flmalar için tüm yazarlara ve diz-
gi ekibine teflekkürlerimizi borç biliriz. Kitab› iyi günlerde keyifle okuman›z ve
kendiniz için yararl› ç›kar›mlar yapman›z› dileriz.
Sayg›lar›m›zla
Editörler
Prof.Dr. B. Zafer ERDO⁄AN
Yrd.Doç.Dr. Ayfle HEPKUL
www.hedefaof.com
1
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
‹flletme, ihtiyaçlar ve üretim faktörleri kavramlar›n› tan›mlayabilecek,
‹flletmenin amaçlar› ve fonksiyonlar›n› aç›klayabilecek,
‹flletmelerin çeflitli kriterlere göre s›n›fland›r›lmas›n› yapabilecek,
‹flletmelerin baflar›s›ndaki temel ilkeleri s›ralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• ‹flletme • ‹novasyon
• Fayda • ‹fl Modeli
• Üretim Faktörleri • Sürdürülebilirlik
• ‹flletme Fonksiyonlar› • Verimlilik
‹çindekiler
• ‹fiLETME KAVRAMI
• ‹fiLETMEN‹N TANIMI
• ‹fiLETMEN‹N AMAÇLARI VE
‹flletmeler ve
Genel ‹flletme Özellikleri ‹fiLEVLER‹
• ‹fiLETMELER‹N SINIFLANDIRILMASI
• ‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL
GÖSTERGELER‹
www.hedefaof.com
‹flletmeler ve Özellikleri
‹fiLETME KAVRAMI
‹flletmeler insanlar›n yaflay›fl biçimleri üzerinde önemli derecede etkili olmufllard›r.
‹nsanlar›n yaflamlar› bütün dönemlerde ayn› kalmam›fl sürekli de¤iflmifl ve bu de¤i-
flimde iflletmelerin önemli pay› olmufltur. Ayn› de¤iflim iflletmelerde de yaflanm›flt›r.
Bugünkü iflletmecilikle geçmifl y›llardaki iflletmecilik, bugünkü insan yaflam› ile
geçmifl dönemlerdeki insan yaflam› ayn› kalmam›flt›r. Acaba insan yaflam›n› de¤iflti-
ren fley nedir? ‹nsan yaflam› neden de¤iflir? Daha da temel olmas› bak›m›ndan insa-
n› yaflatan fleylerle iflletmelerin ne iliflkisi olabilir? ‹flletmeler insan yaflam›n›n nere-
sindedir? Hangisi hangisini önce de¤ifltirebilir? ‹flletmeler olmasayd› insan yaflam›
böyle mi olurdu? ‹nsanlar yaflamlar› için gerekli olanlar›n ço¤unu tabiatta haz›r hâl-
de bulamazlar (‹flletmelerde ifllemden geçmifl, ifllenerek haz›rlanm›fl flekilde bulur-
lar). ‹flletmelerin özgeçmifllerine bakt›¤›m›zda hemen her dönemde yeni beceriler
kazanm›fl veya eski becerilerini gelifltirmifltir. ‹flletmelerdeki bu de¤iflim insanlar›n
kulland›klar›n›, tükettiklerini de¤ifltirmifl, bu da yaflam›n de¤iflmesini sa¤lam›flt›r. Sö-
zü edilen de¤iflimi çevremize ve yaflam alan›m›za bakt›¤›m›zda da rahatl›kla göre-
biliyoruz. Her geçen gün hayat›m›za yeni ürünler ve hizmetler giriyor, baz›lar› da
ç›k›yor. Piyasadaki ürün ve hizmetlerin say›s› ve çeflidi gün geçtikçe art›yor. Bu da
insanlar›n önceki dönemlerden daha çok ürün ve hizmet kulland›klar› ve talep et-
tikleri anlam›na gelmektedir. Kullan›lan ya da tüketilen her ürün ve hizmetin insan
hayat›n› daha da kolaylaflt›raca¤› düflünülürse insanlar her zaman daha kolay ve ra-
hat hayat› yaflamay› isteyecekler. ‹nsanlar›n bu yenilik aray›fl› da iflletmelerin varl›-
¤›n›n devam etmesini sa¤layacak ve bu nedenle hiçbir zaman var olan ile yetinme-
yip sürekli yeni ürün ve hizmet aray›fl› içerisinde olmalar› kaç›n›lmaz olacakt›r.
‹nsanlar›n sat›n ald›¤› her ürün ve hizmet onlar›n bir sorununu çözecek, ihtiya-
c›n› giderecek ya da iste¤ini tatmin edecektir. ‹nsanlar için sorunlar›n baz›lar› çö-
zülse de baz› ihtiyaçlar giderilse de isteklerine cevap verilse de bunlar hiçbir za-
man bitmeyecektir. Çünkü kullan›lan ya da tüketilen ürün ve hizmetlerin baz›lar›,
sorunu tam çözememekte ihtiyac› tam anlam›yla giderememektedir. Ayn› sorun ve
ihtiyaç için yeni ürün ve hizmetler üretilmeye devam edilmektedir. Bu durumda ifl-
letmeler, bir taraftan insanlar›n geçmiflte tam çözülemeyen sorunlar› ve giderileme-
yen ihtiyaçlar› için yeni ürün ve hizmetler üretecekler, di¤er yandan, hem günü-
müzün sorunlar› ve ihtiyaçlar› için hem de gelecekteki sorun ve ihtiyaçlar için ye-
ni ürün ve hizmetler üreteceklerdir. ‹nsanlar da bu ürünleri sürekli talep edecek-
lerdir. ‹nsanlar için, sorunsuz ve ihtiyaçlar›n giderildi¤i bir hayat, kaliteli yaflam ve
www.hedefaof.com
4 Genel ‹flletme
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

refah demektir. Bunun da s›n›r› yoktur. Dolay›s›yla insan ihtiyaçlar›n›n sonsuz ol-
du¤u söylenmektedir.
D Ü fi Ü N E L ‹ M Geçti¤imiz
D Ü fi Ü Ndönemlere
EL‹M göre, iflletmeler sunduklar› ürün ve hizmetleriyle insan-
lar›n pek çok sorununu çözmüfltür. Bugün de gelecekte de çözmeye devam ede-
ceklerdir. Zaten iflletmelerin ço¤u, insanlar›n sorunlar›n› daha iyi çözme ve ihtiyaç-
S O R U S O R U
lar›n› daha iyi karfl›lama iddias›yla piyasaya ç›kmaktad›r.
D‹KKAT ‹nsanlar›n sat›n

D ‹ K ald›¤›
K A T her ürün ve hizmet onlar›n bir sorununu çözecek, ihtiyac›n› gidere-
cek ya da iste¤ini tatmin edecektir. ‹nsanlar için sorunlar›n baz›lar› çözülse de baz› ihti-
SIRA S‹ZDE yaçlar giderilse
SIRA de isteklerine cevap verilse de bunlar hiçbir zaman bitmeyecektir.
S‹ZDE
‹nsanlar›n yaflam düzeyleriyle ilgili bir ekonomik kavram olan refah ile iflletme-
AMAÇLARIMIZ

ler aras›nda bir iliflkinin varl›¤› kabul edilmektedir. Bu durum, iflletmelerin ürettik-
AMAÇLARIMIZ
leriyle ilgili oldu¤u gibi, iflletmelerin istihdam yaratmalar›yla yani insan çal›flt›rma-
lar›yla da ilgilidir. Yani iflletmeler için insan, hem yaflam› kolaylaflt›ran ürünlerin tü-
K ‹ T A P keticisi hem K ‹de T iflyerlerinde
A P çal›flarak ürünlerin üreticisi konumundad›r. Di¤er bir
deyiflle, iflletmeler için insanlar hem üretici hem de tüketicidirler.
Temel ve önemli insan ihtiyaçlar›n›n giderildi¤i, üst ihtiyaçlar›n›n da karfl›-
TELEV‹ZYON lanmas›n›n T E Lgündeme
E V ‹ Z Y O N geldi¤i toplumlarda, iflletmelerin eskisinden daha fazla
önemli hâle geldi¤i görülmektedir. Sosyal politika aç›s›ndan ifl yaratma, istih-
dam sa¤lama özellikleriyle de iflsizli¤in çözümünde çare olarak etkili olmakta-
‹NTERNET
d›rlar. Hangi ekonomik sistemde olursa olsun, ülkeler toplumun çeflitli ekono-
‹NTERNET
mik ve toplumsal sorunlar›n›n çözümünde iflletmelerin varl›¤›n› eskisinden da-
ha fazla önemsemektedirler. Onun için mümkünse daha çok iflletmenin kurul-
mas›, yaflat›lmas› ve büyütülmesi gerekti¤i kabul edilmekte, bunu sa¤lamaya
yönelik çeflitli politikalar üretilmektedir. Bu durum dünyadaki hemen hemen
tüm ülkeler için geçerlidir. Ülke ekonomilerinin büyümesi, kifli bafl›na milli ge-
lirin artmas›, iflsizli¤in azalmas›, e¤itim, sa¤l›k ve güvenlik gibi temel alanlarda
iyileflmenin sa¤lanmas› hatta bunlara ba¤l› olarak insan haklar›, adalet, özgür-
lük, eflitlik ve demokrasi gibi kavramlar›n içsellefltirilip uygulanmas›n›n da eko-
nomik geliflmeye ba¤l› olarak iflletmelerle ilgili oldu¤u bilinmektedir. Bunun
içindir ki birçok ülkede hükümetler yak›n geçmiflte oldu¤u gibi, günümüzde de
giriflimcili¤e önem vermeye bafllam›fllard›r. Giriflimcili¤e önem vermek demek,
iflletme kurmay› teflvik etmek, desteklemek demektir. Dünyadaki uygulamalara
bak›ld›¤›nda birbirinden farkl› giriflimcilik kültürlerinin ve iklimlerin yarat›ld›¤›
görülmektedir. Yeni dünya düzenindeki küreselleflme, ekonomiler aras›ndaki
efliklerin alçalmas›, dünyadaki ekonomi anlam›ndaki herfleyin hareketlili¤inin
artmas› iflletmeler aras›ndaki rekabeti artt›rm›flt›r. Rekabetin artmas› iflletmeleri
zor duruma düflürmüfl, sürdürülebilir rekabet avantaj›na sahip olmak isteyen ifl-
SIRA S‹ZDE
letmelerin,SIRA S‹ZDE kalma mücadelelerinde farkl›l›klar›n ne kadar da önemli
piyasada
oldu¤unu anlamalar›n› sa¤lam›flt›r. Bu farkl›l›klar›n ifl modellerinde, ifl yap›fl fle-
D Ü fi Ü N E L ‹ M killerinde,D Üürünlerde
fi Ü N E L ‹ M ve hizmetlerde yarat›labilece¤i anlafl›lm›flt›r. Bugün geli-
nen noktada “ne yapar›z da farkl› oluruz?” sorusu, çok sorulmaya bafllanm›flt›r.
Sorulan soru yarat›c›l›k-yenilikçilik ve inovasyon kavramlar›n›n iflletmelerin
S O R U S O R U
gündemine tafl›nmas›nda etkili olmufltur.
D‹KKAT Dünyadaki uygulamalara

D‹KKAT bak›ld›¤›nda birbirinden farkl› giriflimcilik kültürlerinin ve ik-
limlerin yarat›ld›¤› görülmektedir.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
www.hedefaof.com
K ‹ T A P K ‹ T A P
1. Ünite - ‹flletmeler ve Özellikleri 5
‹flletmelerin temel amac› insan ihtiyaçlar› ve isteklerini karfl›lamak için üretim

yapmak ve üretim yaparken de ekonomik anlamdaki üretim faktörlerini kullan-
makt›r. Sözü edilen ihtiyaçlar ve istekler sonsuz, bunlar› karfl›lamak ürünlerin üre-
timinde kullan›lan kaynaklar ya da üretim faktörleri (do¤al kaynaklar, emek, ser-
maye, giriflimci) s›n›rl›d›r. Nas›l olacak da bu s›n›rl› kaynaklarla bu sonsuz ihtiyaç-
lar karfl›lanacakt›r? ‹flletmelerin tarihi geliflimi incelendi¤inde konuyla önce hukuk
biliminin u¤raflm›fl oldu¤u, bunu adalet da¤›tarak sa¤lamaya çal›flt›¤›, daha sonra
da iktisat (ekonomi) biliminin ilgilenmeye bafllad›¤› görülmektedir. Üretim ve pay-
lafl›m (üleflme), iktisad›n en temel konular›ndan say›lm›fl, hatta bu konuda ekono-
mik sistemler yarat›larak “daha iyi üretim ve paylafl›m” ideolojisi savunulmufltur.
Konu tüm yönleriyle hâlâ tart›fl›lmaktad›r. Öte yandan iktisad›n, yeni alanlar› çal›fl-
ma konular› içine dahil etmesi ve alan›n›n genifllemesi nedeniyle yeni bir bilim da-
l›, ‹flletme Bilimi do¤mufltur (Ertürk, 2009, s.5).
‹flletmelerin ekonomik ve sosyal politika aç›s›ndan önemini tart›fl›n›z.

1
‹flletme bilimi bir taraftan karfl›lanmam›fl insan ihtiyaçlar›n› ve isteklerini, çözül-
memifl sorunlar› bulmaya çal›fl›rken di¤er taraftan da bunlar›n Den Ü fi Ü N E L ‹ M
az kaynak kulla- D Ü fi Ü N E L ‹ M
narak nas›l çözülebilece¤i aray›fl› içindedir.

‹nsan ihtiyaçlar› ile üretim faktörleri aras›nda sürekli bir iliflkiS vard›r.
O R U ‹kisinin de S O R U
sahibi olan insanlar ellerindeki üretim faktörlerini piyasada iflletmelere sat›p ürün
ve hizmet üretilmesini sa¤layarak, hem üretimin yap›lmas›na neden olurlar hem de
D‹KKAT D‹KKAT
karfl›l›¤›nda bir gelir (sat›n alma gücü) elde ederler. Bu geliri de ihtiyaçlar›n›n, istek-
lerinin giderilmesi ve sorunlar›n›n çözülmesinde kullan›rlar. Üretim faktörlerini sa-
t›n alarak üretim yapan iflletmeler de ürettiklerini mal ve hizmet SIRA S‹ZDE
piyasas›na götüre- SIRA S‹ZDE
rek elinde sat›nalma gücü olanlara satarlar. Sonuç olarak, iflletmelerin iflleyiflleriyle
ekonomik döngü aras›nda iliflki böylece devam eder gider. Bir AMAÇLARIMIZ
mad›¤› bir dünya hayal edecek olursak durum nas›l olurdu?” diye düflünebiliriz.
Geçmiflte oldu¤u gibi, insanlar yine kendi güçleriyle ihtiyaçlar›n› gidermeye, sorun-

an “iflletmelerin ol- AMAÇLARIMIZ
lar›n› çözmeye çal›flacaklard›r. Demek ki ihtiyaçlar, sorunlar, Kistekler ‹ T A Piflletmelerin K ‹ T A P

varl›k nedenidir. ‹flletmelerin üretti¤i her ürün ve hizmet mutlaka bir ihtiyac› gide-
rir, bir iste¤i karfl›lar, bir sorunu çözer. Biz buna fayda diyoruz. O hâlde fayda, mal Fayda, mal ve hizmetlerin
insanlar›n ihtiyaçlar›n›
ve hizmetlerin insanlar›n ihtiyaçlar›n› giderme özelli¤ine denir T E L(Mucuk,
E V ‹ Z Y O N 2011,s.2). T E L Edenir.
giderme özelli¤ine V‹ZYON
Ürünler ve hizmetler ne oranda ihtiyaç gideriyor, sorun çözüyorsa o kadar faydal›-
d›r. ‹nsanlar ürüne ve hizmetin kendisine de¤il, onun sa¤lad›¤› faydaya para öde-
mektedirler. Rekabette üstün olmak için rakiplerden önce çok fayda sa¤layan yeni
bir ürünü bulup piyasaya sürmek, bunun için de tüketicileri iyi‹ tan›mak,N T E R N E T onlar hak- ‹NTERNET
k›nda daha iyi bilgiye sahip olmak, onlar›n ne istedi¤ini ve sorunlar›n›n neler oldu-
¤unu bilmek gerekmektedir. Çünkü tüketicilerin yaflamlar›n› herkesten önce ve ka-
liteli bir flekilde iyilefltiren iflletmeler daha baflar›l› görülmektedir. Elbette ki tüketici
tercihlerinin sürekli de¤iflti¤i ortamda bu baflar›y› sa¤lamak kolay olmamaktad›r.
‹flletme kavram›n› aç›klamakta kullan›lan kavramlardan biri olan fayda, iflletme-
lerin faaliyetleriyle insanlar›n ihtiyaçlar›ndan do¤mufltur. ‹flletmeler fayda yarat›rlar,
tüketiciler faydaya ödeme yaparlar. ‹flletmeler fayday›, flekil de¤iflikli¤i, zaman de¤i-
flikli¤i, yer de¤iflikli¤i ve mülkiyet de¤iflikli¤i ile yaparak müflterilerine sunarlar (Mu-
cuk,2011, s.3). fiekil de¤iflikli¤i ile fayda, iflletmelerin yapt›¤› üretimle olur. Girdiler,
iflletmede üretim s›ras›nda flekil de¤iflikli¤ine u¤rayarak faydal› ürün hâline gelirler.
Mevsimsel tar›m ürünleri ya da di¤er endüstriyel ürünler saklanarak, korunarak ve
depolanarak üretilmedikleri ya da üretilemedikleri zamanda piyasaya ç›kar›lmalar›y-
www.hedefaof.com
6 Genel ‹flletme
la zaman faydas› yarat›lm›fl olunur. Ayn› flekilde bir yerde üretilmifl mal, üretimin ol-
mad›¤› yerde piyasaya sunulursa yer faydas› yarat›lm›fl olur. Di¤er taraftan üretilen
ürünlerin sahipli¤inin de¤iflmesinden dolay› ortaya ç›kan faydaya mülkiyet faydas›
denir. Bir iflletme bu dört faydadan sadece birini üreterek piyasaya ç›kabildi¤i gibi,
ayn› zamanda ikisini, üçünü hatta tüm faydalar› yaratarak piyasaya ç›kabilir.
SIRA S‹ZDE ‹flletme faaliyetleri ile ortaya ç›kan fayda kavram›n› aç›klay›n›z.
SIRA S‹ZDE
2
‹htiyaçlar
D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹nsanlar›n Ddavran›fllar›n›n
Ü fi Ü N E L ‹ M temelinde ihtiyaçlar bulunmaktad›r. Motivasyon teorile-
rinin oluflumu da ihtiyaçlara dayanmaktad›r. Bu durum, iflletmeler için iki anlama
S O R U gelmektedir.S Birincisi,
O R U iflletmeler tüketicilerin ihtiyaç duydu¤u ürünleri üretirler.
Onun için de özellikle günümüzde tüketiciyi iyi anlayabilen iflletmeler neyi ürete-
ce¤ini çok iyi bilir. Bu “neyi üretebiliyorsam onu satar›m” de¤il, “neyi satabiliyor-
D‹KKAT D‹KKAT
sam onu üretirim” demektir. Aksi takdirde sat›lmayan› üretmek gibi bir durum or-
taya ç›kar ki bu da iflletmeleri baflar›s›zl›¤a sürükleyebilir. ‹flletmeler için gerekli
olan ifl fikrinin temelinde bu anlay›fl bulunur. Giriflimciler ya da iç giriflimci olarak
iflletmede çal›flanlar iflletmenin üretim yetene¤ine bakarak neyi üretece¤i ile ilgili
AMAÇLARIMIZ
ifl fikri de¤il, tüketicilerin çözülmemifl ya da giderilmemifl, fark›na bile var›lamam›fl
AMAÇLARIMIZ
istek ve ihtiyaçlar›n› bularak, bunlar› karfl›layacak ürünlerin üretimi ile ilgili ifl fikri
yarat›rlar. Onun için odak noktas›na tüketiciyi koyar, ona daha yak›n olurlar. Çün-
K ‹ T A P kü yarat›c› Kifl ‹fikrinin
T A P tüketicilerle ilgili olmas› uygundur.
Di¤er taraftan ihtiyaçlar›n iflletmeleri ilgilendiren ikinci yan›, iflletmedeki insan
kaynaklar›yla ilgilidir. ‹flletmeler insan çal›flt›rmaktad›rlar ve bu insanlar›n ihtiyaç-
TELEV‹ZYON lar› vard›r.T E‹flletmeler
L E V ‹ Z Y O N ayn› zamanda verimli çal›flmal›d›rlar. Çal›flan insan›n verimli-
li¤i eme¤in verimlili¤i demektir. Eme¤in verimlili¤i için de motivasyon teknikleri-
nin uygulanmas› gerekmektedir. ‹flte motivasyon, çal›flanlar›n karfl›lanmam›fl ya da
az karfl›lanm›fl ihtiyaçlar› yeterince karfl›lanarak sa¤lanabilir. Demek ki ihtiyaçlar
‹NTERNET hem üretimde ‹ N T E RhemN E T de sat›fl ve pazarlamada iyi bilinmesi gereken konular aras›n-
da say›lmaktad›r. ‹htiyaçlar› iyi bilen ve bu konuda analiz yapabilenler, iflletmenin
pek çok sorununu çözebilirler.
Genel olarak insan›n fizyolojik ve psikolojik yap›s›na uygun olarak ortaya ç›kan
ihtiyaçlar, karfl›land›klar›nda, zevk ve haz, karfl›lanmad›¤›nda ac› ve s›k›nt› yaflat›rlar
(Ertürk,2009, s.7). Dünün ihtiyaçlar› ister de¤iflsin isterse ayn› kals›n, hiçbir zaman
ayn› ürün ve hizmetlerle giderilememektedir. ‹flletmeler, dün ç›km›fl ama günümüz-
D Ü fi Ü N E L ‹ M de de devam D Ü fi Üeden
N E L ‹ M ihtiyaçlar›, dünün ürünleriyle ve hizmetleriyle de¤il günümüz
ürün ve hizmetleriyle çözmeye çal›flarak yenilikçi ve farkl› olduklar›n› göstermeye
çal›flmaktad›rlar. Bu da onlara rekabette üstünlük sa¤lamakta ve yeni dünya düze-
S O R U S O R U
ninde geçmifle göre daha yarat›c›, yenilikçi ve inovatif olmaya yöneltmektedir.
D‹KKAT Giriflimciler ya
D ‹ da
K K iç
A Tgiriflimci olarak iflletmede çal›flanlar, iflletmenin üretim yetene¤ine ba-
karak neyi üretece¤i ile ilgili ifl fikri de¤il, tüketicilerin çözülmemifl ya da giderilmemifl, far-
SIRA S‹ZDE k›na bile var›lamam›fl
SIRA S‹ZDE sorun ve ihtiyac›n› bularak neyi üretece¤i ile ilgili ifl fikri yarat›rlar.
‹htiyaçlar çeflitli aç›lardan incelenmifl ve her zaman araflt›rma konusu olmufltur.

AMAÇLARIMIZ
‹htiyaçlar AMAÇLARIMIZ
s›n›flamaya tabi tutuldu¤u gibi, hiyerarflik olarak da ele al›nm›flt›r.
S›n›flama yap›lan ihtiyaçlar insanlar›n fizyolojik ve psikolojik yap›s› esas al›narak
oluflturulmufltur. Buna göre birincil ihtiyaçlar yemek, içmek, bar›nmak, uyumak gi-
K ‹ T A P K ‹ T(Ertürk,
bi ihtiyaçlard›r A P 2009, s.8). ‹kincil ihtiyaçlar fizyolojik ihtiyaçlar›n d›fl›ndaki
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
www.hedefaof.com
‹NTERNET ‹NTERNET
ihtiyaçlard›r. Toplum içinde toplumla birlikte yaflam özelli¤inden do¤an ihtiyaçlar-

d›r. Bu ihtiyaçlar sevme, sevilme, be¤enilme gibi toplum ve kifliyle ilgilidir (Can,
Tuncer ve Ayhan, 1991, s.13). Bu ihtiyaçlar da di¤er ihtiyaçlar gibi mal ve hizmet-
lerle giderilmektedir. Mutlaka karfl›lanmas› gerekmektedir. Karfl›lanmazsa insan
davran›fllar›nda sorunlar yaflan›r. Davran›fl ve psikolojik bozukluklar ortaya ç›kar.
‹flletmecilikte en çok kullan›lan ihtiyaç araflt›rmas› Abraham Maslow’un “‹hti-
yaçlar Hiyerarflisi”dir. Söz konusu hiyerarflide ihtiyaçlar listelenerek gelifli güzel s›-
ralanmam›fl, piramidin taban›ndan bafllayarak tepesine kadar yerlefltirilmifltir. Bu-
radaki en temel varsay›m ihtiyaçlar›n hiyerarflik, insan davran›fllar›n›n ise ihtiyaca
göre flekillenmesidir (Ertürk, 2009, s.9). Hiyerarflinin ya da piramidin taban›ndan
bafllayarak ihtiyaçlar, afla¤›daki gibi s›ralanabilir.
• Fizyolojik ihtiyaçlar
• Güvenlik ihtiyac›
• Ait olma ve sevgi ihtiyac›
• Sayg› ihtiyac›
• Kendini gerçeklefltirme ihtiyac›
Fizyolojik ‹htiyaçlar
‹nsan›n canl›l›¤›n›, yani fizyolojik varl›¤›n› sürdürebilmesi için zorunlu oldu¤undan
en temel ihtiyaçlar olarak görülmüfltür. Bütün canl›lar için geçerlidir. Bunlar ye-
mek, içmek, nefes almak, uyumak, bar›nmak fiilleriyle yerine getirilen ihtiyaçlar-
d›r. Görünür, yani maddi özellikleri vard›r. En baflta bunlar›n sürekli belli aral›klar-
la karfl›lanmas› gerekir. Di¤er ihtiyaçlardan önce gelir. Örne¤in insanlar güvenlik-
ten önce karn›n›n doyurulmas›n› ister. Bu ihtiyaçlar yeterince karfl›lanmazsa insan
fizyolojisi varl›¤›n› istenildi¤i gibi sürdüremez hatta ölür. Bundan sonraki ihtiyaçla-
r›n hiç anlam› kalmaz. ‹nsanlardaki bu ihtiyac›n varl›¤›n› ve özelli¤ini anlamak ifl-
letmecilikte önemlidir. Çünkü iflletmeler insan çal›flt›r›rlar. Eme¤in verimlili¤i bak›-
m›ndan çal›flt›rd›klar› insanlar› motive etmeleri, bunun için de onlar›n fizyolojik ih-
tiyaçlar›n› yeterince karfl›lamalar› gerekmektedir. Buna d›fl motivasyon denmekte-
dir. Çal›flanlara verilen ücretler onlar›n fizyolojik ihtiyaçlar›n› yeterince karfl›lad›k-
tan sonra ücretlerin art›r›lmas› eskisi gibi motivasyon için pek etkili olmamaktad›r.
O zaman iflletme çal›flanlar›n di¤er ihtiyaçlar›na yönelmektedir. Bu motivasyonun
iflletme için bir maliyeti olmaktad›r. Öte yandan sadece bu ihtiyac› gidererek çal›-
flanlar› motive etmek, hem yeterli hem de ekonomik olmamaktad›r. O hâlde ayn›
anda di¤er ihtiyaçlar› da gidererek yap›lan motivasyon en iyisi olmaktad›r.
‹nsanlar için temel olan fizyolojik ihtiyaçlar iflletmede çal›flanlar için kullan›ld›-
¤› gibi, iflletmenin üretti¤i ürün ve hizmetlerin tüketicisi konumundaki insanlar›n
fizyolojik ihtiyaçlar›n› gidermek için talep etmeleri de konunun bir baflka yönünü
göstermektedir.
‹flletmeler, insanlar›n fizyolojik ihtiyaçlar›yla ilgili çok çeflitli ürün ve hizmetler
üretmektedir ve bu konuda çok sektör oluflmufltur. Her sektör içinde de¤iflik öl-
çekte iflletmeler kurulmufltur. Dünyan›n baz› ülkelerinde, bu ihtiyaçlar›n karfl›lan-
d›¤› piyasalar doygun (dolu) olmas›na karfl›n, baz› ülkelerde doymam›fl (bofl) bu-
lunmaktad›r. Her ülkedeki insanlar›n sat›nalma güçleri birbirinden farkl› oldu¤un-
dan söz konusu ihtiyaçlar›n karfl›lan›p karfl›lanmamas› ülkeden ülkeye de¤iflir.
Dünyan›n baz› ülkelerinde insanlar›n ihtiyaçlar› yeterince karfl›lanamazken hatta
bundan dolay› ölümler yaflan›rken baz› ülkelerde de bolluk yaflanmaktad›r. Daha
sonra da anlat›laca¤› gibi üretim faktörleri ülkeler aras›nda dengeli da¤›t›lmad›¤›
için, çeflitli farkl›l›klar her zaman olmufltur.
www.hedefaof.com
8 Genel ‹flletme
Güvenlik ‹htiyac›
Fizyolojik ihtiyaçlardan sonra piramidin afla¤›dan yukar› ikinci basama¤›nda gü-
venlik ihtiyac› vard›r. Bu ihtiyac›n gündeme gelebilmesi için bundan önceki ihtiya-
c›n karfl›lanmas› gerekir. ‹nsanlar canl› olarak ve toplumda bir birey olarak çeflitli
risklerle ve tehlikelerle karfl› karfl›ya gelebilirler. Mal ve can güvenlikleri tehdit al-
t›nda olabilir. Her zaman öldürülme ve gasp korkusuyla yaflayabilir. Bunu önleme-
nin, bu korkuyu ortadan kald›rman›n yolu bulunmal›d›r. ‹nsanlar sürekli bu psiko-
lojiyle yaflamamal›d›r. Mal ve can güvenli¤inin, eflit, özgür ve ba¤›ms›z yaflam ko-
flullar›n›n sa¤lanmas›, hemen hemen her dönemde insanl›¤›n yakalamak istedi¤i
hedeflerin en bafl›nda yer alm›flt›r.
Baz› ihtiyaçlar insan›n tek bafl›na karfl›layamayaca¤› türdendir (Can ve di¤erle-
ri, 1991, s.13). Güvenlik ihtiyac› bunlardan biridir.
Güvenlik ihtiyac› iki grupta toplanabilir. Birincisi “Genel Güvenlik” yani mal ve
can güvenli¤i, ikincisi de “Sosyal Güvenlik”tir.
‹flletmede çal›flanlar›n can güvenli¤inin bir k›sm›n› kendileri, bir k›sm›n› da ifl-
yerleri ve devlet karfl›lar. ‹flyerleri çal›flanlar›n güvenli¤i için tedbirler al›rlar. Ülke-
mizde ifl ve iflçi sa¤l›¤› konusunda oluflturulmufl mevzuatlar vard›r. Genel mal ve
can güvenli¤i konusunda ise görevi devlet üstlenmifltir. Devlet hem iç tehdit hem
de d›fl tehditlere karfl› tedbirler almakta, insanlar›n›n mal ve can güvenli¤inin ga-
rantisi olarak görülmektedir. Bu durum anayasada da belirtilmifltir. ‹nsanlar kendi
kendine bu ihtiyac› karfl›layamaz. Can ve mal güvenli¤inin tam karfl›lanmad›¤› ül-
kelerde risk fazla oldu¤u için giriflimciler, yat›r›mlar konusunda çekingen davran›r-
lar. Ancak çok fazla risk alanlar yat›r›m yapabilirler. Örne¤in, baz› iflletmeler pek
çok uluslararas› rakibinin yüksek riskler nedeniyle giremedi¤i ülkelerde yat›r›mlar
yaparak ifllerini ayakta tutmufllard›r (Jones, 2010, s.282). Yine Arap Bahar› nede-
niyle Libya’daki olaylarda mal ve can güvenli¤i olmad›¤› için giriflimciler ülkeyi
terk etmifllerdir. Her ülke, insanlar›n›n bu tür güvenlik ihtiyac›n› gidermek için po-
lis, jandarma ve ordular kurmaktad›r. Mevzuat çerçevesinde kimi iflletmeler de
özel güvenlik örgütlerini oluflturmaktad›rlar.
‹kinci güvenlik ihtiyac› Sosyal Güvenliktir.Sosyal güvenlik, insan›n sürdürülebi-
lir flekilde do¤ufltan hayat›n›n sonuna kadar, baflta fizyolojik ihtiyaçlar olmak üze-
re, di¤er ihtiyaçlar›n›n da karfl›land›¤› bir sistemdir. Yani insanlar›n iflsiz kalmas›,
hastalanmas›, engelli olmas›, ifl kazas› geçirmesi gibi gelir getirici faaliyetlerde bu-
lunamad›¤› durumlarda insanca yaflamalar›n› sa¤layan sistemlerdir. ‹nsanlar›n nor-
mal koflullarda çal›flabiliyorken ald›¤› ücretle, fizyolojik ihtiyaçlar›n› giderebildi¤i
söylenebilir. Ama insan her zaman çal›flma imkân› bulamayabilir. Peki, böyle bir
durumda ihtiyaçlar›n› nas›l giderecek, hayat›n› nas›l devam ettirebilecek sorusu-
nun cevab› Sosyal Güvenlik Sisteminde sakl›d›r. Sosyal Güvenlik Sistemi devreye
girerek hayat›n sorunsuzca devam›n› sa¤lamaktad›r. Sosyal güvenli¤in geliflti¤i ül-
kelerde insanlar›n gelecek kayg›lar› yoktur; yafllan›nca, ifl göremez duruma gelin-
ce gelir edinme sorunu yoktur. Geliflmemifl ve az geliflmifl toplumlarda sosyal gü-
venlik ihtiyac› tam anlam›yla giderilememektedir. Bu durumun ayn› zamanda sos-
yal ve ekonomik geliflmifllik göstergesi oldu¤unu söylemek yanl›fl olmayacakt›r.
Söz konusu riskler için sigortalar tasarlanm›flt›r. Sosyal sigorta, hayat sigortas›, ihti-
yarl›k sigortas›, iflsizlik sigortas› vb. gibi. Hatta bu konudaki sektörde yani sigorta
sektöründe pek çok iflletme kurulmufltur. Öte yandan iflletmelerde uygulanan stra-
tejik insan kaynaklar› yönetimleri çal›flanlar›n verimlili¤i için sosyal sigorta yan›n-
da özel sigorta deste¤i vererek motivasyonlar›n› art›rmaya çal›flmaktad›rlar. Ancak,
www.hedefaof.com
bu ihtiyac›n giderilmesi iflletmeler için mali yük getirmektedir. Yani bedava karfl›-
lanan bir ihtiyaç de¤ildir. ‹flsizli¤in ve kay›t d›fl›l›¤›n fazla oldu¤u toplumlarda ma-
liyet ve kâr kayg›s› ile sigortas›z insan çal›flt›rmak çok görülen bir durumdur.
‹nsanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamada izlenmesi gereken bir hiyerarflikSIRAdüzen

S‹ZDE söz konusu SIRA S‹ZDE
mudur? Birincil ihtiyaçlar› karfl›lanmadan ikincil ihtiyaçlar› karfl›lanabilir mi? 3
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Ait Olma ve Sevgi ‹htiyac›
Piramidin geri kalan basamaklar›nda yer alan ihtiyaçlar toplumsald›r. Davran›fllar›
flekillendiren toplum, insanlar›n varl›¤›n› kabul ederek, onlara toplumda
S O R U bir yer ve- S O R U
rerek ait olma ihtiyaçlar›n›n giderilmesini sa¤lar. ‹nsanlar hiçbir zaman tek bafl›na
toplumun d›fl›nda kalarak kendini di¤er insanlardan ve toplumdan soyutlayarak
D‹KKAT D‹KKAT
yaflayamaz. Mutlaka bir gruba ya da topluma ait olmas›, toplumun ve grubun onun
varl›¤›n› kabul etmesi, ba¤r›na basmas› gerekmektedir. ‹nsanlar toplumsal yaflam-
da belki bilinçli belki de fark›na varmayarak birden fazla grubun SIRA S‹ZDE
içinde bulunur- SIRA S‹ZDE
lar. O gruplar›n mensubu olurlar. Gruplar da onu kabul eder. Ait olma ihtiyac› da
kendini çok göstermeden giderilmifl olur. ‹nsanlar ancak giderilmedi¤inde
AMAÇLARIMIZ
varabilirler. Bu gruplara örnek olarak baflta aile, çeflitli dostluk gruplar›, spor ku-
lüpleri, iflyeri gruplar›, meslek gruplar›, cinsiyet gruplar›, hemfleri gruplar›, ö¤renci

fark›na AMAÇLARIMIZ
kulüpleri, proje gruplar›, tak›mlar, ekipler, fan gruplar› ve çeflitliK ‹ T Asosyal P medya K ‹ T A P
gruplar› gösterilebilir.
Bu ihtiyaç karfl›lanmad›¤›nda ne olur? ‹nsan›n psikolojik yap›s› ve davran›fllar›
bozulur. Psikolojik ve ruhsal hastal›klar ortaya ç›kar. Yaln›zl›k,T Eyal›t›lm›fll›k,
L E V ‹ Z Y O N toplum TELEV‹ZYON
ve grup taraf›ndan kabul edilmeme ve cezaland›rma duygular› ortaya ç›kar. Hiç
flüphesiz bu da söz konusu ihtiyac›n karfl›lanma düzeyine ba¤l›d›r. Di¤er ihtiyaçlar
gibi, bu ihtiyac›n da yeterince karfl›lanmamas› hâlinde yaflam zorlafl›r. Bu ihtiyac›n
‹ N T E R N E T ‹flletmeler-
giderilmesinde en fonksiyonel gruplar aile ve iyi yönetilen iflyerleridir. ‹NTERNET
deki insan kaynaklar› yöneticileri çal›flanlar›n ait olma ihtiyac›n›n oldu¤unu, yöne-
timleri s›ras›nda bu ihtiyac›n giderilmesi gerekti¤ini bilmelidirler ve ona göre dav-
ranmal›d›rlar. Çal›flanlar iflletmede kendilerini birden fazla grubun içinde bulurlar.
‹flletmelerde, tak›mlar, ekipler, proje gruplar›, çal›flma gruplar›, dostluk gruplar›,
meslek gruplar›, komisyonlar vb. gruplar bulunur. Zaten iflletmenin kendisi de bu
gruplar›n oluflturdu¤u bir gruptur. Önemli olan, iflletmeyi yönetenlerin, iflletmede
çal›flanlar›n iflletmenin bir parças› olduklar›n›, her bir çal›flan›n iflletmede tek tek
yerlerinin oldu¤unu hissettirmesidir. Kald› ki yöneticiler bazen konuflma yaparken
“hepimiz bir aileyiz, her çal›flan ailenin bir üyesidir” gibi ifadeler sarf ederler. Bu-
nu duyan çal›flan da kendisini ailenin bir üyesi gibi hisseder. Ayr›ca iflletme yöne-
timleri, çal›flanlar›n ait olma ihtiyaçlar›n› rahat ve kolay bir flekilde gidermesi için
yeterli koflullar oluflturmaya çal›fl›rlar. Hatta çeflitli pazarlama iletiflimi çal›flmalar›y-
la müflterilerinin bile bu ihtiyac› giderilmeye çal›fl›l›r.
Ayn› kategoride yer alan sevgi ihtiyac› da sosyal bir ihtiyaçt›r. Nas›l insan fizyo-
lojisi besinlerle beslenirse, insan›n ruhsal ve psikolojik yap›s›n›n da sevgiyle bes-
lenme ihtiyac› vard›r. Yeterince sevgiyle beslenemeyen insanlar›n psikolojik ve
ruhsal yap›s› dengeli de¤ildir. Bu dengesizlik, davran›fllar› etkiler ve bozulmalar
ortaya ç›kar. Bu ihtiyac›n da mutlaka yeterli seviyede karfl›lanmas› gerekmektedir.
Topluma bak›ld›¤›nda baz› insanlar›n hiç sevgi görmedikleri baz›lar›n›n az gördük-
leri kimilerinin de yeterli sevgi gördükleri bir gerçektir.
‹flletmelerin insan kaynaklar› bölümleri, yapt›klar› çeflitli testlerle çal›flanlar›n
konuyla ilgili durumlar›n› tespit ederek iyilefltirici çal›flmalar yaparlar. ‹flletmelerde
www.hedefaof.com
10 Genel ‹flletme
sevgi ortam› olufltururlar. Korkulan yönetici yerine sevilen yönetici, çal›flanlar için
en çok talep edilen yönetici tipidir. Bu ihtiyac› iflyerinde giderdi¤ini hisseden çal›-
flan daha verimli çal›flacakt›r. Böyle iflletmeler her zaman daha nitelikli çal›flanlar›n
tercih etti¤i ifl yerleri olacakt›r.
Bu ihtiyac›n giderilmesinde toplum içinde temel bir kurum olan ailenin katk›s›
daha güçlüdür. ‹ster ailede, isterse baflka yerde karfl›lans›n, sevgi ihtiyac› için eko-
nomik bir bedel ödenmesi gerekmemektedir. Dolay›s›yla iflletmeye maliyeti yok-
tur. Ama motivasyon için önemlidir ve önemli bir iç motivasyon faktörü olarak gö-
rülür.
Di¤er taraftan iflletmeler çeflitli pazarlama iletiflimi uygulamalar›nda sevgi kav-
ram›n› kullan›rlar. Örne¤in sevgi kadar besleyici, sevgi kadar ›s›t›c› vb. Hiç flüphe-
siz sevilmek kadar sevmek de bu ihtiyaçlar aras›nda yer ald›¤›ndan iyi yönetilen ifl-
letmeler, çal›flanlar›n birbirini sevdi¤i insanc›l örgütler hâline gelmekte, sonuçta
motivasyon ve verimlilik artmaktad›r.
Sayg› ‹htiyac›
Sayg› ihtiyac›, itibar, tan›nma, de¤erli hissetme ve takdir edilmeyle ilgilidir. Bunla-
r›n da yeterince karfl›lanmas› gerekir. Ayn› zamanda iç motivasyon faktörü olarak
da kullan›l›r.
Sayg› ihtiyac› iki flekilde ortaya ç›kar. Birincisi insan›n kendisine sayg› duyma-
s›, ikincisi ise baflkalar›ndan sayg› beklemesidir.
‹flletmelerde çal›flanlar çal›flma performanslar›n›n gözlenmesini, baflar›l› olanla-
r›n takdir edilmesini ve buna uygun statünün verilmesini isterler. Zaten takdir edil-
mek için baflar› gereklidir. Takdir edildikçe baflar› tekrarlan›r. Baflar›yla gelen tak-
dir, itibar› ve tan›nmay› art›r›r. Sonuçta insan›n sayg› ihtiyac› karfl›land›¤› için tat-
min olur ve çal›flma istek ve arzusu artar. Bu durum ifl yaflam›nda oldu¤u gibi özel
yaflamda da ayn› flekilde ifller.
‹tibar, tan›nma insan› de¤erli hissettirir. Bunlar›n hepsinin gerçekleflmesi de
sayg› ihtiyac›n› giderir. ‹flletmeye maliyeti olmayan bir motivasyon faktörüdür. Bu
faktör d›fl motivasyon faktörlerinden daha etkilidir. Ayr›ca önemli ve özel oldu¤u-
nu hissettirmek de ayn› flekilde sayg› ihtiyac›n›n karfl›land›¤›n› göstermektedir.
Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac›

‹nsanlar›n hayallerini, ideallerini ve yeteneklerini gerçeklefltirmesi ihtiyac›d›r. Ayr›-
ca yarat›c›l›k, buluflçuluk, kapasite ve potansiyelini ortaya ç›karmak ve bütün bun-
lar› gerçeklefltirdikten sonra haz duymak da kendini gerçeklefltirme ihtiyac› kapsa-
m›nda ele al›n›r.
Özellikle son y›llarda önemli hâle gelen ve gittikçe de önemi artan yarat›c›l›k,
yenilik ve inovasyon hareketlerini de bu ihtiyaç içinde görmek mümkündür. ‹fllet-
meler için ihtiyaç olan yarat›c›l›k, insanlar›n da ihtiyac›d›r. Yani iflletmede çal›flan-
lar›n da ihtiyac›d›r. ‹flletmeler, çal›flanlar›n›n yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› gidermekle
hem onlar› motive ederek verimli çal›flmalar›n› sa¤layacaklar hem de kendilerinin
yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› karfl›layacaklard›r.
Günümüzde iflletmeler bütün dönemlerin en rekabetçi ortam›nda faaliyetlerini
sürdürmektedirler. Rekabetten kaçmak ve rekabette güçlü olabilmek için farkl› ol-
mak gerekmektedir. Farkl›l›k da yarat›c›l›kla mümkündür. Yarat›c›l›k konusunda
yap›lan pek çok çal›flma, her insan›n yarat›c› oldu¤unu söylemektedir. O hâlde ça-
l›flanlar›n›n yarat›c›l›k potansiyellerini aç›¤a ç›karan iflletmeler, yarat›c›l›klar›n› iyi
yönetirlerse taklit edilemeyen stratejik üstünlüklere sahip olurlar. Yeni dünya dü-
www.hedefaof.com
SIRA S‹ZDE
zeninde iflletmeler yarat›c›l›k güçlerine göre de¤erlendirilmektedir. Gelecek de ya- SIRA S‹ZDE
rat›c› iflletmelerin olacakt›r.
Burada kastedilen yarat›c›l›k; yoktan var etmek de¤il, var olan ve flimdiye ka-
dar bir araya getirilmemifl farkl› parçalar›n bir araya getirilmesidir. Hiç kuflkusuz
burada kritik kavram farkl›l›kt›r. Birbirine benzer ya da ayn› parçalar› bir araya ge-
S O R U S O R U
tirmek yarat›c›l›k de¤ildir. Taklit etmek yarat›c›l›k de¤ildir.
‹flletmeler çal›flanlar›n›n yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› gidermekle hem onlar› motive

D ‹ K K A Tederek verim- D‹KKAT
li çal›flmalar›n› sa¤layacaklar hem de kendilerinin yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› karfl›layacaklar.
‹flletmeler çal›flanlar›n›n bu ihtiyac› ile flimdiye kadar çok yak›ndan ilgilenme-
mifllerdi. Ancak günümüzde yarat›c›l›k, çal›flanlar›n kendini gerçeklefltirme ihtiya-
c›ndan çok, iflletmelerin daha fliddetle istedikleri rekabet avantaj› hâline gelmifltir.
AMAÇLARIMIZ
Bu ihtiyaç, iflletmeler için beyin gücü fleklindeki eme¤in ne kadar önemli oldu¤u- AMAÇLARIMIZ
nu göstermektedir. Ayr›ca iflletmeler sadece çal›flanlar›n›n de¤il, iflletme d›fl›ndaki

insanlar›n da yarat›c›l›¤›ndan yararlanabilecek ortam ve sistemler K ‹ T kurmaya
A P baflla- K ‹ T A P
m›fllard›r. fiimdiye kadar iflletmeler fark›na bile varamad›klar›, o kadar da önemse-
medikleri bu ihtiyac›n karfl›lanmas›yla iflletmelerde nelerin yap›labilece¤ini anla-
maya bafllam›fllard›r. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
‹nsan ihtiyaç ve isteklerinin bitifl noktas› yoktur yani sonsuzdurlar. Hiçbir za-
man insanlar mal ve hizmet üreten iflletmelere tüm ihtiyaçlar›n›n karfl›land›¤›na
dair bir geri bildirim sa¤lamayacaklard›r. Her zaman daha iyisini, daha yenisini is-
teyecekler ve iflletmeler de bu talebi karfl›lamaya çal›flacaklard›r. En iyisi ve en ye-
nisinin talep edilmesi; iflletmeleri yarat›c›l›¤a, yenili¤e ve inovasyona yönlendire-
cektir. Burada yarat›c›l›k ve yenilikle ilgili olan inovasyon kavram›n› aç›klamak
gerekmektedir.
‹novasyon, yenili¤in tam karfl›l›¤› de¤ildir. Kökü hayallere ve yarat›c›l›¤a daya-
n›r. Hayallerden do¤an yarat›c›l›k, içinden yenili¤i ç›kar›r. Bu yenilik iflletmelerin
her türlü sürecini kapsayabilir. Ürünlerde, hizmetlerde, süreçlerde, da¤›t›m kana-
l›nda, yönetim tekni¤inde, ifl modelinde, ifl yap›fl fleklinde vb. gibi. Ancak yarat›c›-
l›ktan do¤an yeniliklerin hepsinin uygulanmas› mümkün olmayabilir. Yani baz› ye-
nilikler çeflitli nedenlerden uygulanamaz. Maliyet yüksektir, yasal de¤ildir. Ham-
maddesi s›n›rl›d›r. Ama baz›lar› uygulan›r, piyasaya ç›kar. ‹flletme de bundan kâr
elde eder. ‹flte piyasaya ç›kabilen ticari hâle gelen yenili¤e inovasyon denir. Öte ‹novasyon, piyasaya
ç›kabilen ticari hâle gelen
yandan yarat›c›l›klar sonucunda elde edilen yenilikler için s›nai ve fikri mülkiyet yenili¤e denir.
hakk› bak›m›ndan tescil ya da patent al›nabilir. Her patenti al›nm›fl yenilik piyasa-
ya ç›kmaz. Ama piyasaya ç›kan, ticari hâle gelen her türlü patent uygulamalar› ino-
vasyondur. ‹flletmelerin inovasyon uygulamalar› son y›llarda artmaya bafllam›flt›r.
‹flte iflletmeler yapt›klar› inovasyon uygulamalar› ile her zaman tüketicilerin dillen-
direbildikleri ve dillendiremedikleri ihtiyaç ve beklentileri karfl›layacak ürün ve
hizmetleri üretirler. Söz konusu üretim için de girdi (kaynak, üretim faktörü) kul-
lan›rlar. Ancak bu girdiler sonsuz de¤il, k›tt›r.
Küresel rekabet ortam›nda, iflletmelerin sürdürülebilir rekabet avantaj› sa¤layabilmek

için yenilik ve yarat›c›l›k ilkelerini benimsemeleri gerekli midir? Bu ilkelerin iflletmelere 4
ne gibi katk›lar› olabilir?
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
www.hedefaof.com
12 Genel ‹flletme
Üretim Faktörleri
Üretim faktörleri, insan ihtiyaçlar›n› gidermek, sorunlar›n› çözmek için piyasaya
sunulacak ürün ve hizmetlerin üretiminde kullan›lan miktar ve çeflit yönünden s›-
n›rl› olan girdi ya da kaynaklard›r. Dört temel çeflidi vard›r. Bunlar; do¤al kaynak-
lar, emek, sermaye ve giriflimciliktir.
Do¤al Kaynaklar
Do¤al kaynaklar, insano¤lunun ilk keflfetti¤i üretim faktörüdür. Temel ihtiyaçlar›n
karfl›lanma zorunlulu¤u bu üretim faktörünü en önce ortaya ç›karm›flt›r. Do¤al
kaynaklar içinde üretim faktörü kapsam›nda hiç ifllenmeden do¤rudan tüketilen
ürünler yan›nda, ifllemden geçen ya da herhangi bir ürünün üretimi için kaynak
olarak kullan›lan girdiler de vard›r. Bunlar›n baz›lar›n›n girdi olarak kullan›labilme-
si için de ifllemden geçmesi, yani üretim faktörleri kullan›larak üretilmesi gerekir.
Bunlara ekonomik mal denir. Örne¤in; süt, pasta, telefon, otomobil. Ekonomik
mallar genellikle sermaye üretim faktörü olarak görülür. Bir de hiç ifllemden geç-
meden üretim faktörleri kullanmadan do¤ada haz›r bulunan mallar vard›r; su, ha-
va, gün ›fl›¤› gibi. Bunlar tüketim mal› fleklinde do¤rudan kullan›ld›¤› gibi, bir bafl-
ka ürünün üretiminde de do¤rudan ve çaba sarf etmeden elde edilerek kullan›l›r.
Bunlara da ekonomik olmayan mal denir (Karalar, 2009, s.15-16). Ekonomik olma-
yan mallar, do¤al kaynaklar üretim faktörü içinde yer al›r. Do¤al kaynaklar yenile-
nebilmeleri bak›m›ndan ikiye ayr›l›r; yenilenemez kaynaklar, yenilenebilir kaynak-
lar (Mirze, 2010, s.358). Yenilenemez olanlara örnek olarak alt›n, bak›r, petrol, do-
¤algaz, kömür gösterilebilir. Yenilenemez kaynaklar belirli bir süre kullan›ld›kla-
r›nda biter, yani tükenir. Tükendikleri için k›tt›rlar, k›t olduklar› için fiyat› yüksek-
tir. Onun için bu kaynaklar verimli, ekonomik ya da eski deyimle idareli kullan›l-
maktad›r. Örne¤in az yak›t harcayan otomobillerin talebi daha çok olmaktad›r. Ye-
nilenemez enerji kaynaklar› azald›¤› için dünya yenilenebilir kaynaklar bulmak
için yo¤un araflt›rmalar yapmaktad›r. ‹kinci do¤al kaynaklar yenilenebilir olanlar-
d›r. Örne¤in rüzgâr, günefl, hava. Yenilenebilir kaynaklar tüketilince eksilmez çün-
kü yerine yenisi konur. Onun için yenilenebilir denmifltir.
Di¤er taraftan konuyla ilgili pek de yeni say›lmayan bir kavram daha vard›r. O
da sürdürülebilirliktir. Bilindi¤i üzere k›t olan yenilenemez kaynaklar kullan›ld›k-
ça azalmaya, bitmeye bafllam›flt›r. Bu nedenle iflletmelerin tedarik, üretim ve pazar-
lama sürecinde ve tüketicilerin tüketimi s›ras›nda kulland›klar› ekonomik ve eko-
nomik olmayan kaynaklar›n flimdiye kadar do¤ru bir flekilde sa¤lanmad›¤›, do¤a-
n›n kötü kullan›ld›¤› ortaya ç›km›fl ve gelecek kuflaklar için nas›l daha iyi bir dün-
ya b›rakabiliriz sorusu sorulmaya bafllanm›flt›r. Bunun da karfl›l›¤› çevresel, ekono-
mik ve sosyal sürdürülebilirlik olmufltur. Bugün yaflarken, üretirken, tüketirken,
dünyada k›t olan kaynaklardan gelecekte dünyada yaflayacaklara da yetecek kadar
b›rakman›n gerekli oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. “Gelecek nesiller bizden daha kötü de-
¤il daha iyi yaflayabilsinler” anlay›fl› benimsenmifltir. Dünya’da bugün yaflayan her-
kes bunu anlam›fl durumdad›r. Bu anlay›fl› benimsemifl ekonomiler, toplumun re-
fah seviyesini art›rmak ve kalk›nmak için sürdürülebilirlik kavram›na uygun hare-
ket etmek isteyeceklerdir. Dolay›s›yla sürdürülebilirli¤e fayda sa¤layacak ürün ve
hizmetlerin talebi de gün geçtikçe artacakt›r. Sürdürülebilirlik, inovasyon yap›lacak
alanlar›n bafl›nda yer alacakt›r.
Do¤al kaynaklar üretim faktörünün getirisi kira (rant)d›r.
www.hedefaof.com
Emek
Emek, üretim faktörü olarak iflletmenin önemli kaynaklar›ndan biridir. ‹flletmeler-
de ister mal üretilsin isterse hizmet üretilsin ister düflük teknolojiyle çal›fl›ls›n, ister-
se çok teknolojik ve yüksek teknolojiyle ifl yap›ls›n, eme¤e (insan) mutlaka ihtiyaç
vard›r. Emek, iflletmede çal›flan tüm insanlard›r. ‹flletme hem insanlar için vard›r
hem de üretimde insan eme¤ini girdi olarak kabul eder.
Eme¤in kas ve beyin gücü olmak üzere iki türü vard›r. Kas gücü, eski ekono-
milerde daha çok kullan›l›rken beyin gücü, yeni ekonomilerde kullan›lmaktad›r.
Kas gücünün yapt›¤› ifl teknolojiye yapt›r›l›nca bu eme¤in de¤eri azalmaya baflla-
m›flt›r. Öte yandan beyin gücünün yapt›¤› ifli henüz teknoloji yapamad›¤› için bu
eme¤in de¤eri daha da artm›flt›r. Özellikle yeni dünya düzeninde yarat›c›l›k, ifl fik-
ri, yenilik, inovasyon, tasar›m, bulufl, patent gibi konular›n öne ç›kmas›, beyin gü-
cünün önemini daha da art›rm›flt›r. Bu emek de iyi bir e¤itimle, kaliteli ve yüksek
düzeyde kullan›labilir hâle gelmektedir. Beyin gücü kullan›larak üretilen ürün ve
hizmetlerin katma de¤eri yüksek olmaktad›r. Bu kayna¤›n önemini anlayan ülke-
ler ve iflletmeler kas gücüne dayal› üretim yöntemlerini b›rakarak beyin gücüne
dayal› üretimleri tercih etmeye bafllam›fllard›r. Bunlar genellikle geliflmifl ülkelerdir.
Çal›flanlar için eme¤in getirisi, ücrettir.
Do¤ada bulunan k›t kaynaklar›n optimum düzeyde kullan›m›n› ve gelecek nesillere akta-
r›m›n› sa¤lamak amac›yla uygulanan politikalar›n tümünü kapsayan kavrama ne ad verilir? 5
Sermaye
‹flletme için en önemli üretim faktörlerinden birisi de sermayedir. Sermaye, bir ifl-
letmenin sahip oldu¤u, ekonomik de¤eri olan maddi (üretim araçlar›) S O R U ve maddi ol- S O R U
mayan (patent, lisans, marka) varl›klard›r. Öte yandan hisse senedi, tahvil ve bo-
no gibi hemen paraya çevrilebilecek de¤erler de sermaye olarak alg›lan›r. Serma-
D‹KKAT D‹KKAT
ye kavram› kapital yerine de kullan›labilir.
Giriflimci ya da giriflimcilerin kendi tasarruflar›yla biriktirdi¤i ve iflletmeye koy-
du¤u sermayeye öz sermaye denir. ‹flletme için kendi sermayesinin SIRA S‹ZDE yetmedi¤i du- SIRA S‹ZDE
rumlarda giriflimcilerin bankalardan ve yak›n çevreden ald›klar› sermayeye borç ya

da kredi denir. ‹flletme tamamen öz sermaye ile kuruldu¤u AMAÇLARIMIZve faaliyetine devam
edebildi¤i gibi, hiç öz sermayesiz de iflletme kurulabilir, faaliyetini sürdürebilir ya
da bir miktar öz sermaye ve bir miktar borçlanma ile de iflletme kurulabilir. Ancak
AMAÇLARIMIZ
öz sermaye iflletmeler için çok önemlidir. Öz sermaye ile kurulan K ‹ Tiflletmeler

A P di¤er- K ‹ T A P
lerine göre özellikle krizlere karfl› daha dayan›kl› olmaktad›rlar.
Sermaye; sabit sermaye ve iflletme sermayesi fleklinde ikiye ayr›l›r. Sabit serma-
ye mal ve hizmet üretiminde kullan›lan fabrika binas›, içindeki T E L Eteknoloji,
V ‹ Z Y O N tesisler, TELEV‹ZYON
aletler gibi duran ve de¤iflmeyen varl›klard›r. Üretime ba¤l› olarak de¤iflmezler. ‹fl-
letme sermayesi üretime ba¤l› olarak de¤iflir. Hammaddeler, ürünler, para iflletme
sermayesine örnek olarak gösterilebilir. Bir otomobil sat›n al›yorsan›z, bu sabit ser-
mayedir. Ancak bu otomobile yak›t doldurup hareket ettiriyorsan›z, ‹ N T E Rdoldurdu¤unuz
NET ‹NTERNET
yak›t, iflletme sermayesidir. Yani otomobil çal›flt›kça yak›ta ihtiyac› vard›r. Di¤er bir
deyiflle, ne kadar çal›fl›rsa o kadar yak›ta, yani iflletme sermayesine ihtiyaç vard›r.
Sermaye, nakdi (parasal) ve ayni (mal) sermaye olarak da ikiye ayr›l›r. Ayni ser-
maye teknoloji, tafl›t araçlar›, binalar, arsalar hammadde gibi para d›fl›ndaki serma-
yedir. Nakdi sermaye, parasal ve nakit varl›k fleklindeki sermayedir.
Sermayenin getirisi faizdir.
www.hedefaof.com
14 Genel ‹flletme
Giriflimcilik
Giriflimcilik, kendisi d›fl›ndaki üretim faktörlerini do¤al kaynaklar, emek ve sermaye-
yi bir araya getirerek mal ve hizmet üretmektir. Bunu yapan kimseye de giriflimci
denir. Giriflimci bunu yaparken inovasyon yapar, risk al›r. Asl›nda iflletmeler de in-
sanlar gibi do¤arlar. Onlar›n da do¤um öncesi dönemleri vard›r. Giriflimci iflletme-
nin, hayata gelmesini sa¤layan kimsedir. ‹flletmelerin do¤um öncesi dönemleri iyi
geçerse iflletme de sa¤l›kl› do¤ar. Sa¤l›kl› do¤an iflletme yaflam›n› sorunsuz sürdürür.
Giriflimci, iflletme kurmak için di¤er üretim faktörleri yan›nda yarat›c› bir ifl fik-
rine ihtiyaç duyar. Bunun için giriflimciler yarat›c› olmak zorundad›r. Bu ifl fikri ya-
p›labilir (fizibil) olmal›d›r. Yap›labilir yarat›c› ifl fikrini bulan herkes giriflimci de¤il-
dir. Bu ifl fikrini uygulayarak yani iflletme kurarak piyasaya ç›kmakla giriflimci olu-
nur. Piyasaya ç›kmak,içinde her zaman risk bar›nd›r›r. Herkes bu riski alamaz.
Toplumda insanlar›n risk alma kapasiteleri birbirine eflit de¤ildir. Onun için her in-
san giriflimci olamamaktad›r. Risk almak ö¤renilebilen bir davran›flt›r. Giriflimciler
bu riski kontrollü olarak al›rlar.
Giriflimcilerde deneme ve uygulama süreklidir. Hata ve baflar›s›zl›k çok büyük
engel de¤ildir. Deneme yapan hata yapabilir, deneme yapmayan hiç hata yapmaz.
Ancak yap›lan hata tekrar etmemelidir. Her hata birbirinden farkl› olmal›d›r. Hata
ve baflar›s›zl›k, baflar› kadar de¤erlidir. Baflarmak için ara s›ra baflar›s›z olmak giri-
flimcilik kültüründe vard›r. Giriflimcinin ald›¤› risk s›n›rs›z de¤ildir. Kontrollü ve
hesaplanabilir bir risk olmal›d›r. Çünkü giriflimcilik kumar oynamak de¤ildir.
Daha önce de de¤inildi¤i gibi, ifl fikri iflletmeler için çok önemlidir. Yarat›c›l›-
¤›n da en gerekli oldu¤u alan budur. ‹fl fikri hem yeni kurulan iflletmeler için hem
de daha önce kurulmufl piyasada faaliyetlerine devam eden iflletmeler için gerek-
D Ü fi Ü N E L ‹ M lidir. ‹flletme
D Ü fikurmakla
ÜNEL‹M giriflimcilik bitmez. ‹flletmelerin gündeminde sürekli yeni ifl
fikirleri vard›r. Piyasadaki iflletmeler ürün ve hizmetlerde, da¤›t›mda, yönetimde, ifl
modelinde, akla gelebilecek her alanda yenilik yapabilirler. Bunun için ifl fikirleri
S O R U S O R U
üretilebilir. Buna iç giriflimcilik denir.
D‹KKAT Giriflimcili¤inD ‹özünde

K K A T risk, hata ve baflar›s›zl›k vard›r. Ancak al›nan risk hesaplanabilir,
yap›lan hata düzeltilebilir ve baflar›s›zl›k da ders ç›kar›labilir olmal›d›r.
Giriflimcilik ülkelerin genel ekonomileri aç›s›ndan çok önemlidir. Giriflimciler
sayesinde iflletmeler kuruldu¤u ve yaflat›ld›¤› için iflsizlere ifl yarat›l›r, refah artar,
AMAÇLARIMIZ
büyüme gerçekleflir,
AMAÇLARIMIZ gelir artar. ‹flsizlik azald›¤› için devletin yükü azal›r. Devletin
vergi gelirleri artt›¤› için devlet yat›r›mlar› artar. Toplumun ekonomik, toplumsal
ve kültürel sorunlar› azal›r. Onun için küreselleflen dünyada tüm ülkeler, giriflim-
K ‹ T A P K ‹ Tdestekler
cili¤i art›racak A P tasarlam›fllard›r. Ülkemizde de giriflimcili¤in artmas› için
baflta devlet olmak üzere özel sektör ve sivil toplum kurulufllar› konuya önem ver-
meye bafllam›fllard›r. Bu da ülkemiz ad›na sevindiricidir.
SIRA S‹ZDE GiriflimcilikSIRA
ve içS‹ZDE
giriflimcilik kavramlar›n› aç›klay›n›z.
6
‹DNÜTfiEÜRNNEEL T‹ M
‹fiLETMEN‹N
‹NTERNET
TANIMI
fiimdiye kadar ilgili akademik çevrelerce iflletmenin birçok tan›m› yap›lm›flt›r (Mu-
cuk, 2011, s.4). Bütün tan›mlardaki ortak hususlar, insan ihtiyaçlar›, sorunlar› ve
S O R U beklentileri Skarfl›layabilecek
O R U ve çözebilecek derecede fayda sa¤layan ürün ve hiz-
met üretmeleri, üretim yapabilmek için de üretim faktörlerini (do¤a, emek, serma-
ye) kullanmalar› gerekti¤i, iflletmelerin daha çok ekonomik, sosyal, teknik bir bi-
D‹KKAT D‹KKAT

www.hedefaof.com
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
rim oldu¤udur. ‹flletmeler k›t olan üretim faktörlerini kullanarak üretim yapt›klar›
için, elde ettikleri ürünler ekonomiktir. Bilindi¤i gibi, üretim faktörleri kullan›m› ol-
maks›z›n, iflletmeler taraf›ndan üretilmeyen ama do¤ada haz›r hâlde bulunan ürün-
ler ekonomik ürün olarak nitelendirilmemektedir.
Yukar›daki parçalar› birlefltirerek bir iflletme tan›m› yapabiliriz. “‹nsan ihtiyaçla-
r›n› giderecek, sorunlar›n› çözecek, beklentilerini karfl›layacak derecede fayda sa¤-
lamak için üretim faktörlerini kullanarak mal ve hizmet üreten, ço¤u kez kâr ama-
c› güden ekonomik, teknik ve sosyal giriflimlere iflletme denir.”
‹flletmenin ne oldu¤unu anlayabilmek ve tan›m›n› yapabilmek için ifl modeli
kavram›n› da aç›klamak gerekir. Her iflletme, içinde kendine has belirli bir ifl mo-
delini bar›nd›r›r. ‹fl modeli, iflletmenin kurulufl amac›na ba¤l› olarak, üretim faktör-
lerini ne flekilde katma de¤ere dönüfltürece¤inin planland›¤› bir modeldir.
‹yi bir ifl modeli flu sorulara cevap verebilmelidir:
1. Müflterinin sorunlar›n› çözecek, ihtiyaçlar›n› giderecek fayda üretebiliyor
muyuz?
2. Bu fayday› üretmek için ihtiyaç duydu¤umuz kaynak var m›?
3. Sahip oldu¤umuz kaynaklar› kullanarak fayda üretirken hangi süreçleri
kullan›yoruz?
4. Bunlar›n sonucunda kâr edebiliyor muyuz? (kâr formülü?)
‹fl modelini oluflturan bu dört kolondan biri eksikse ya da zay›fsa ifl modelimiz
sa¤lam de¤ildir. Her an y›k›labilir yani iflletme baflar›s›z olabilir. ‹flletmenin tan›-
m›nda sa¤lam bir ifl modelinin unsurlar› olmal›d›r.
‹fiLETMELER‹N AMAÇLARI VE ‹fiLEVLER‹
Amaçlar
‹flletmeler çeflitli nedenlerden (yönetim yap›s›, kurulufl nedeni, ekonomik koflullar,
ça¤dafll›k tercihi) dolay› de¤iflik amaçlar edinebilirler (Sabuncuo¤lu ve Tokol,
1997, s. 14). ‹flletmenin sahibi ya da sahiplerinin amaçlar›yla, iflletmeyi yönetenle-
rin amaçlar› farkl›, özel mülkiyet sahibinin iflletmesiyle kamu mülkiyetindeki ifllet-
melerin amaçlar› farkl› olabilir. Geleneksel ilkelere göre yönetilen iflletmeyle ça¤-
dafl ilkelere göre yönetilen iflletmenin amaçlar› farkl› olabilir. ‹flletmelerin amaçla-
r› onlar›n varl›k nedenidir.
Geleneksel iflletmecilikte özel sektörün hakim oldu¤u piyasalardaki iflletmeler
için kâr ve kâr›n maksimizasyonu önemli iken mülkiyeti devlete ait iflletmelerde
topluma hizmet esas al›nm›flt›r. Geçmifl y›llarda özel sektör anlay›fl›nda kâr› ço¤alt-
mak d›fl›ndaki amaçlar önemli de¤ilken kamu anlay›fl› hakim iflletmelerde önemli
olan hizmetti ve kâr hiç önemsenmemekteydi. Ekonomik, toplumsal, politik, tek-
nolojik ve kültürel de¤iflmeler her iki sektördeki iflletme anlay›fl›n› de¤ifltirmifl, es-
kiden sadece kâr› hatta maksimum kâr› amaç edinen iflletmeler için art›k sadece
kâr amac›n›n yeterli olmad›¤›n›, onun d›fl›nda da amaçlar güdülmesinin gereklili-
¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Yine ayn› flekilde, sadece topluma hizmeti amaç edinen ifl-
letmeler için de bu amac›n yeterli olmad›¤›, bunun yan›nda baflka amaçlar›n da
konmas› gerekti¤i ortaya ç›km›flt›r.
‹flletmelerde hissedarlar, çal›flanlar, müflteriler, tedarikçiler, toplum ve devlet ol-
mak üzere çok say›da ç›kar gruplar› vard›r. Bu gruplar›n ç›karlar› birbirleriyle çeli-
flir. Günümüzde art›k iflletmeler say›lan tüm gruplar›n ç›karlar›n› dikkate alacak ve
dengeleyecek flekilde amaçlar›n› geniflletmifllerdir. Bundan dolay› da iflletmelerin
amaçlar›nda art›fl olmufltur.
www.hedefaof.com
16 Genel ‹flletme
Ça¤dafl anlamdaki iflletmelerin amaçlar› afla¤›daki gibi s›ralanabilir.

• Kâr
• Ekonomik sürdürülebilirlik
• Sosyal sürdürülebilirlik
• Çevresel sürdürülebilirlik
Kâr
Kâr, özel sektör iflletmelerinin temel ve en öncelikli ihtiyac›d›r.‹flletmelerin sonra-
ki ihtiyaçlar› buna ba¤l›d›r. Kamu iflletmelerinde kâr listenin bafl›nda de¤ildir. ‹fllet-
melerde kâr toplam gelirlerin toplam giderlerden fazla oldu¤u durumlarda ortaya
ç›kar. Tersi durum söz konusu olursa, yani toplam gelirler toplam giderlerden az
ç›karsa zarar oluflur.
Kâr, üretim faktörü olan giriflimcili¤in getirisi ya da ödülüdür. Hiç flüphesiz “na-
s›l iflletmecilik yaparsan yap” ya da “üretim yapma ama mutlaka kâr et” anlay›fl› gü-
nümüz iflletmecili¤inde yoktur. Art›k normal koflullarda bile elde edilen, giderler
ç›kt›ktan sonraki gelirin tamam›n› giriflimci kasas›na koymamakta, iflletmenin pay-
dafllar›yla paylaflmaktad›r.
Kâr iflletmenin dönemsel Kâr, iflletmenin dönemsel olarak sonucunu ölçmesinin, iflletmeyi denetle-
olarak sonucunu ölçmek,
iflletmeyi denetlemek, mesinin, çal›flanlar› motive etmesinin ve büyüyerek yaflam›n› devam ettirmesinin
çal›flanlar› motive etmek ve arac›d›r (Mucuk, 2011, s.27).
büyüyerek yaflam›n› devam
ettirmekte kullan›lan bir ‹flletmeyi yönetenler aç›s›ndan, vergi alan devlet aç›s›ndan, kredi verenler aç›-
araçt›r. s›ndan, hissedarlar aç›s›ndan kâr türleri farkl›d›r (Besler, 2009,s.23). ‹flletmeyi yö-
netenler k›sa vadede iflletmenin kâr etmesini isterler çünkü yöneticiler bu baflar› ile
kendini göstermek isteyebilirler. Aksi takdirde yöneticilerin bir iflletmede uzun dö-
nem kalmalar› mümkün olmayabilir. K›sa dönemli kâr, iflletme yöneticisini baflar›-
l› göstererek prim almas›n› ve baflka iflletmelere iyi koflullarda transfer olmas›n›
sa¤layabilir. Ancak k›sa dönemli kâr, iflletmenin uzun dönemdeki finansal perfor-
mans›n› olumsuz etkileyebilir. ‹flte bu nedenle k›sa dönemli kâr anlay›fl› yavafl ya-
vafl terk edilmekte ve onun yerine uzun dönemde iflletmenin finansal de¤erini ar-
t›ran uygulamalar kabul edilmeye bafllanm›flt›r. Bu durum küreselleflmeyle birlikte
Kurumsal Sürdürülebilirli¤i ortaya ç›karm›flt›r.
Günümüzde geliflmifl ülkelerdeki ekonomilerde faaliyet gösteren iflletmeler ku-
rumsal sürdürülebilirli¤i büyük ölçüde kabul ederek amaçlar› aras›na yerlefltirmifl-
lerdir. Geliflmekte olan ülkelerde bu kavram çok yayg›n olmasa da uygulamada
her geçen gün artt›¤› söylenebilir. Peki, bu kurumsal sosyal sorumluluk nedir? Kü-
reselleflmeyle ortaya ç›km›fl ekonomik, sosyal, çevresel sürdürülebilirlikleri kapsa-
yan bir kavramd›r. Önemi gittikçe artmakta, iflletmeye maksimum kâr yerine mak-
simum de¤er kazand›ran, iflletmenin paydafllar› (pay sahipleri, çal›flanlar, müflteri-
ler, tedarikçiler, yerel kurulufllar, devlet, sivil toplum) taraf›ndan alk›fllanan ve gün
geçtikçe daha fazla benimsenen bir kavramd›r. Gelecek ekonomilerde iflletmelerin
tamam› taraf›ndan uygulanmas›n› zorunlu k›lacak ulusal ve küresel kurallar›n arta-
ca¤›, paydafllar›n iflletmeyle ilgili çeliflen ç›karlar›n› dengeleyen, 1970’li y›llardan
beri artan yo¤un rekabet sonucu ortaya ç›kan, iflletmenin amaçlar›na genifl bir ba-
k›fl aç›s› kazand›ran bir teoridir.
‹flletmeler için kurumsal sürdürülebilirlik; ekonomik sürdürülebilirlik, sosyal
sürdürülebilirlik ve çevresel sürdürülebilirlikten oluflur.
SIRA S‹ZDE ‹flletme amaçlar› aras›nda yer alan Kurumsal Sosyal Sorumlulu¤u aç›klay›n›z.
SIRA S‹ZDE
7
S O R U S O R U
www.hedefaof.com
D‹KKAT D‹KKAT
Ekonomik Sürdürülebilirlik
‹flletmenin ekonomik varl›¤›n› gelifltirerek ve büyüterek sürdürmesidir. K›sa dö-
nemde yüksek kârl›l›k yerine, uzun dönem için kâr yerine de¤er üreten bir anla-
y›flt›r. K›sa dönemli yüksek kâr uzun dönemde iflletmenin de¤erini düflürebilir. Bu
da iflletmenin uzun dönemde varl›¤›n› tehlikeye düflürebilir hatta hayat›n› sonlan-
d›rabilir. K›sa dönemli yüksek kâr, uzun dönemde rekabet gücünü olumsuz flekil-
de etkileyebilir. Çünkü iflletmeler k›sa dönemde yüksek kârlar›, genellikle pay sa-
hipleri, yani hissedarlar d›fl›ndaki paydafllar›n ç›karlar›n› göz ard› ederek elde eder-
ler. Bu durum süreklilik kazanamaz çünkü bask› gruplar› fleklinde yap›lacak tazyik
yüksek kâr› engeller.
Ekonomik sürdürülebilirli¤e sadece giriflimci ya da hissedarlara de¤il, tüm pay-
dafllara sürekli, yüksek düzeyde getiri sa¤layarak ulafl›labilir. Di¤er bir deyiflle, tü-
keticilerin sorunlar›na, ihtiyaçlar›na beklentilerine uygun ürün ve hizmet üretme-
den, vergi vermeden, çal›flanlar› iflten ç›karmadan, kalanlara afl›r› ifl yapt›rmadan,
tedarikçilere yüksek fiyattan ödemeleri geciktirmeden, devletin ve toplumun ken-
di kendine çözemedi¤i toplumsal sorunlar› çözmeye çal›flmadan ve çevresel so-
runlara duyarl› olmadan ekonomik sürdürülebilirlik amac›na ulafl›lamaz.
K›sacas› ekonomik sürdürülebilirlik, iflletmeler için tüm paydafllar›n haklar› ko-
runarak, ç›karlar› dengelenerek, uzun dönemde kârlar›n›n süreklili¤i, de¤er art›fl›,
büyüme ve geliflmenin süreklili¤ine kavuflmak demektir.
Sosyal Sürdürülebilirlik
Sosyal sürdürülebilirlik amac›, iflletmenin içinde ve d›fl›nda var olan, iflletmeyle il-
gili sosyal unsurlar›n ihtiyaçlar›n›n ve sorunlar›n›n giderilmesine yönelik amaçlar›
içermektedir. ‹flletme içinde,
• çal›flanlar›n yüksek ücret, ifl ve sosyal güvence, e¤itim yan›nda di¤er sosyal
ve psikolojik ihtiyaçlar›n›n yeterli düzeyde karfl›lanmas›,
iflletme d›fl›nda ise
• tüketicilere çeflit, kalite, fiyat, miktar bak›m›ndan uygun mal ve hizmet üre-
timi,
• tedarikçilere uygun fiyat, miktar ve ödeme koflullar›n›n sa¤lanmas›,
• devlet için mevzuata uygun hareket etmek, vergi vermek, iflsizli¤in azalt›l-
mas›, ekonomik geliflim ve refah art›fl›na katk›,
• toplum içinde bireylerin bire bir, gruplar›n tek bafl›na ve toplumun bir bü-
tün olarak gideremedi¤i ekonomik, toplumsal ve kültürel sorun ve ihtiyaç-
lar›n karfl›lanmas› için
sosyal sorumluluk anlay›fl› içinde gösterdi¤i çabalar, iflletmelerin sosyal sürdürüle-
bilirlik amac› kapsam›ndad›r.
‹flletme literatüründe ço¤u zaman bunlar ayr› ayr› amaçlar hâlinde s›ralanm›flt›r.
Burada hepsinin anlaml› bir bafll›k hâlinde toplanmas›ndaki amaç, birbiriyle iliflki-
lerini ve aralar›nda dengeyi göstermektir (Besler, 2009, s.15).
Çevresel Sürdürülebilirlik
Do¤a üretim faktöründen elde edilen, ürün ve hizmet üretiminde genellikle girdi
olarak kullan›lan do¤al kaynaklar›n baz›lar›n›n yenilenebilir, baz›lar›n›n yenilene-
mez özellikte oldu¤undan bahsedilmiflti. ‹flletmeler üretimlerinde k›t olan kaynak-
lar› özenli kullanmak durumundad›rlar. Çünkü bu kaynaklar do¤ada h›zla tüken-
mektedir. Do¤al kaynaklara sadece bugünkü nesillerin de¤il gelecek nesillerin de
ihtiyac› olacakt›r. ‹flte gelecek nesilleri de düflünerek onlara da yeterli do¤al kay-
www.hedefaof.com
18 Genel ‹flletme
nak miras› b›rakma düflüncesine çevresel sürdürülebilirlik denir. Çevresel sürdürü-

lebilirli¤e ulaflmak dünyadaki her iflletmenin bunu amaçlar› aras›na yerlefltirmesiy-
le mümkün olacakt›r.
‹flletmelerin di¤er amaçlar›n› gerçeklefltirebilmeleri için önce çevresel sürdürüle-
bilirlik amac›n›n mutlaka yerine getirilmesi gerekir. Aksi takdirde iflletmeler di¤er ih-
tiyaçlar›n› karfl›lamakta güçlük çekeceklerdir. Bu nedenle bugün iklim de¤ifliklikleri,
karbon ayak izi, yenilenebilir enerji kaynaklar›, yeflil üretim, yeflil tüketim, yeflil oto-
mobil, düflük emisyon, karbon kredisi, ekolojik denge ve bunun gibi dünyan›n gün-
demine oturan kavramlar türetilmifltir. ‹flletmeler ise bunlar›n taraf› olmufltur.
‹flletmenin ‹fllevleri (Fonksiyonlar›)

fiimdiye kadar verilen bilgiler iflletmenin statik yönüyle ilgili bilgilerdi. Yani insa-
n›n vücut yap›s›yla ilgili bilgi veren anatomi gibi. ‹flletmenin fonksiyonlar› ya da ifl-
levlerinin incelenmesi de insan›n fizyolojisi yani insan vücudu ve organlar›n›n ça-
l›flmas›na benzetilebilir (Mucuk, 2011, s.38). ‹flletmenin fonksiyonlar›n›n topluca
k›sa k›sa incelenmesi, çok katl› binaya benzetilen iflletmede her kata hatta her oda-
ya girerek çok h›zl› bir gezinti yapmaya benzer. Bunu yapmakla binaya d›flar›dan
bakman›n yan›nda, içeriye de bakarak anlamam›z sa¤lan›r.
‹flletme fonksiyonlar› demek, iflletmenin grupland›r›lm›fl faaliyetleri demektir.
‹flletmenin birbiriyle iliflkili, yak›n ve benzer faaliyetleri grupland›r›l›r ve çok say›-
da faaliyeti az say›da gruplarda s›n›fland›r›larak; yönetim, pazarlama, üretim, fi-
nansman, muhasebe, insan kaynaklar›(personel), halkla iliflkiler (PR) ve araflt›rma
gelifltirme (Ar-Ge) fonksiyonlar› hâlinde gösterilir.
fiekil 1.1
‹flletme ‹fllevleri E
N T
Ö ‹
Kaynak: Mucuk, Y M
2011, s.40
Araflt›rma Gelifltirme
AR-GE
P
A
M
Z
‹
A
T
Halkla ‹nsan
‹liflkiler TÜKET‹C‹ Kaynaklar›
R
(PR)
E
L
R
Ü M
A
Muhasebe Finansman
‹flletme fonksiyonlar› daha sonraki bölümlerde daha genifl ele al›nacakt›r. Bu-
rada önem ve birbirleriyle iliflkileri bir bütünlük içinde ön bilgi olarak verilecektir.
‹flletmenin bir sistem oldu¤u düflünülürse fiekil 1.1’de gösterildi¤i gibi, fonksiyon-
lar sistemin elemanlar› ya da alt sistemi olarak görülebilir.
www.hedefaof.com
Belirli bir büyüklü¤e eriflmifl iflletmelerde tüm fonksiyonlar bulunur ve ba¤›m-

s›z bölümler olarak da yönetilebilir. Söz konusu büyüklü¤ü yakalayamam›fl ifllet-
melerde fonksiyonlar ikisi, üçü ya da daha fazlas› bir araya getirilerek yönetilir. Ör-
ne¤in ‹dari ve Mali ‹fller Müdürlü¤ü içinde ‹nsan Kaynaklar›, Finans ve Muhasebe
bölümlerinin faaliyetleri yer alabilir.
Pazarlama
‹flletmenin merkezinde (oda¤›nda) tüketici vard›r. Tüketici bir fonksiyon de¤il,
fonksiyonlar›n var olma nedenidir. ‹flletmedeki bütün faaliyetler ya da fonksiyon-
lar hatta iflletmenin varl›¤› merkeze yerlefltirilen tüketiciye ba¤l›d›r. ‹flletmenin ne-
yi üretece¤i, nerede, ne kadar fiyattan sataca¤›, ne kadar üretece¤i, nerede ne za-
man halkla iliflkiler ve reklam yapaca¤›, Ar-Ge’de hangi ürün ve hizmet inovasyo-
nu yapaca¤› tüketiciye ba¤l›d›r. ‹flletmeler “ne üretebiliyorsak onu satar›z” anlay›-
fl›ndan, flimdi “neyi satabiliyorsak onu üretiriz” anlay›fl›na geçmifllerdir. Bu da tü-
ketici odakl› iflletmecilik demektir. Günümüzde “hangi ürün veya hizmet üretilme-
lidir?” sorusunun cevab›n›n verilmesinde pazarlama fonksiyonu önemli rol oyna-
maktad›r. ‹flletmelerde pazarlama fonksiyonu eskiye göre daha önemli hâle gelme-
ye bafllam›flt›r. Hatta flöyle bir deyifl vard›r. “Pazarlama, sadeceSIRA S‹ZDE
pazarlamac›lara b›- SIRA S‹ZDE
rak›lmayacak kadar önemlidir”. Bunun için “iflletmedeki her fonksiyonun pazarla-
mayla ilgisi olmas› gerekir anlay›fl›” yayg›n olarak kabul edilmeye D Ü fi Ü Nbafllam›flt›r.
EL‹M Bir D Ü fi Ü N E L ‹ M
iflletmenin baflar›l› olmas›nda pazarlaman›n pay› daha fazlad›r. Bir bütün olarak
pazarlama, iflletme kurulmadan önce bafllar, ürün ve hizmetin kullan›m›n›n ve tü-
S O R U S O R U
ketiminin sona ermesinden sonra da devam eder.
Tüketici bir fonksiyon de¤il fonksiyonlar›n var olma nedenidir. D‹KKAT D‹KKAT
Üretim SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

‹nsan ihtiyaçlar› ve isteklerinin karfl›lanmas› amac›yla üretim faktörlerini biraraya
getirerek, üretim için gereken üretim teknolojisinin yard›m› ile bir süreçten geçire-
rek ürün ya da hizmet elde etmek üretim fonksiyonunun yerine AMAÇLARIMIZ
tim fonksiyonu sonucunda elle tutulup gözle görünen bir ç›kt› elde edilir ise ürün

getirdi¤i ifltir. Üre- AMAÇLARIMIZ
üretimi, elle tutulup gözle görülmeyen, soyut bir ç›kt› elde edilir ise hizmet üreti-
K ‹ T A P için, hangi
mi söz konusudur. Üretim fonksiyonu taraf›ndan üretim yap›labilmesi K ‹ T A P
nitelikte, ne miktarda ve ne zaman üretim yap›laca¤›na karar verilmesi gerekir. Bu
kararlar›n tamam› üretim fonksiyonun di¤er fonksiyonlar ile ifl birli¤i hâlinde, di-
¤er fonksiyonlar›n sa¤lad›klar› verilere dayanarak verilmesi gereken
T E L E V ‹ Zkararlard›r.
YON Bu TELEV‹ZYON
yüzden de üretim fonksiyonu di¤er tüm fonksiyonlar ile daima iletiflim hâlindedir.
Üretim yap›lmas› amac›yla makinalar kullan›labilir ya da sadece el iflçili¤i kullan›-
labilir, ço¤u durumda ise el iflçili¤i ve makinalar birlikte kullan›l›r. Kullan›lan bü-
tün üretim faktörleri, do¤al kaynaklar, emek, teknoloji, belirli bir maliyet ile elde
edilir. Ço¤u zaman da s›n›rl› miktarda elde edilebilirler. Dolay›s›yla iflletmelerin
üretim faktörlerini elde edebilme kapasitesi o iflletmenin üretim kapasitesini belir-
ler. Üretim kapasitesi s›n›rl› oldu¤u için, kapasitenin verimli flekilde kullan›lmas›
gerekir.
‹nsan Kaynaklar›
‹flletmeler amaçlar›na ulaflabilmek için sürekli olarak nitelikli iflgücüne ihtiyaç du-
yarlar. ‹nsan kaynaklar›, bu iflgücünü gerek duyuldu¤u zaman ifl ortam›na sunabil-
mek için, önce ifli analiz ederek hangi nitelikte, ne kadar iflgücüne ihtiyaç duyula-
www.hedefaof.com
20 Genel ‹flletme
ca¤›n› tespit eder. Gerekli iflgücünü seçerek ifle al›r, motive eder, e¤itir, perfor-
manslar›n› ölçer ve ücretlendirir. ‹fllerin kesintisiz sürdürülmesi aç›s›ndan insan
kaynaklar› iflletmelerin kritik bir fonksiyonudur.
Özellikle son y›llarda ifl dünyas›, rekabette yenilikçi flirketler güçlü olduklar› ve
bu yönleri ile üstünlük sa¤lad›klar› için yarat›c›l›k, yenilik ve inovasyon iflletmeler-
de temel strateji hâline gelmeye bafllam›flt›r. Bunun için de beyin gücüne dayal› in-
san kayna¤›n›n önemi artm›flt›r. ‹flletme yönetimleri “nas›l yarat›c› insanlar› ifle al›-
r›z ya da nas›l bir e¤itim vererek hangi ortamlarda çal›flt›rarak, hangi motivasyon-
lar› yaparak ve nas›l bir örgüt yap›s› içinde yöneterek daha fazla yarat›c› yapabili-
riz?” sorular›n›n cevaplar›n› bulmaya çal›flmaktad›r. ‹flletmeler eskisi gibi birbirine
benzeyen insanlar› de¤il, farkl› insanlar› ifle almaktad›rlar. Çünkü yarat›c›l›k art›k
bireysel olmaktan ç›km›fl, kolektif hâle gelmifltir. ‹flte bu nedenle daha fazla yara-
t›c›l›k için farkl› insanlar›n bir araya gelmesi gerekmektedir.
Finansman
‹flletmenin üretimde kullan›lacak üretim faktörlerini sat›n almak için ihtiyaç duya-
ca¤› kaynaklar›n temin edilmesi finansman fonksiyonunun görevidir. ‹flletmedeki
di¤er üretim faktörleri gibi finansman da yönetilmelidir. Yat›r›m ve iflletme serma-
yesi bak›m›ndan, iflletme kurulurken ihtiyaç duyulan finansman›n belirlenmesi, bu
finansman›n en uygun flekilde tedarik edilmesi ve verimli kullan›labilmesi için yö-
netilmesi gerekir. ‹yi yönetilemeyen finansman, iflletmelerin üretimde ihtiyaç du-
yaca¤› kaynaklar› tehlikeye sokaca¤›ndan s›k s›k krizlere neden olur. Bu da ifllet-
melerin ekonomik sürdürülebilirli¤ini tehlikeye sokar. Finansman, di¤er fonksi-
yonlarla ifl birli¤i yapmal›; ne zaman, ne miktarda kayna¤a ihtiyaç duyulaca¤› bil-
gilerine ba¤l› olarak, kullan›labilecek finansal kaynak seçeneklerini araflt›rmal› ve
en uygun maliyetle sa¤lamal›d›r.
Muhasebe
Yönetim için söylenen bir söz vard›r. “Ölçemedi¤iniz fleyi yönetemezsiniz”. ‹flte
muhasebe, yönetimde kararlar›n veriye ve ifllem kay›tlar›na dayal› al›nmas›n› sa¤-
layan bir fonksiyondur. ‹flletmedeki paran›n, mal ve hizmetlerin, borçlar›n, alacak-
lar›n, gelirlerin, giderlerin kayd›n› tutarak, analizini yaparak veri ve bilgi üretir. An-
cak muhasebe demek, sadece kay›t tutmak demek de¤ildir. Üretilen veri ve bilgi-
nin analizini yaparak iflletme için ne anlama geldi¤ini ortaya koymakt›r.
Ayr›ca devlet kâr eden iflletmelerden vergi al›r. Tam ve do¤ru vergi alabilmesi
için de iflletmedeki muhasebenin mevzuata uygun tutulmas›n› ister. Aksi takdirde
kay›t d›fl›l›k ve vergi kaçakç›l›¤› artaca¤›ndan devletin iflletmelerden ald›¤› vergiler
düfler. ‹flte hem devletin ald›¤› vergiler hem de iflletme yönetimi için al›nan karar-
lar bak›m›ndan muhasebe fonksiyonu gerekli görülmüfltür.
Halkla ‹liflkiler
‹flletmelerin de insanlar gibi itibarlar› vard›r. ‹flletme itibar›, iflletmelerin çevresiyle
olan iliflkileri, toplumun çözmeye çal›flt›¤› toplumsal, kültürel ve çevre sorunlar›na
duyarl› olmas›, katk› sa¤lamas› gibi sosyal sorumluluklar›n›n fark›nda olmak ve ye-
rine getirmekle sa¤lan›r. Reklam, nas›l iflletmenin mal ve hizmetlerinin tan›t›m›nda
fayda sa¤larsa halkla iliflkiler de iflletmenin kurum olarak tan›t›m›n› yapar ve ona
itibar (prestij ve imaj) kazand›r›r (Mirze, 2010, s.346). Örne¤in iflletme toplumun
herhangi bir sorununu çözmeyi amaçlayan proje için sponsor olmuflsa bir halkla
iliflkiler faaliyeti yapm›fl olur.
www.hedefaof.com
‹tibar iflletme için önemlidir. ‹yi itibar› olmayan bir iflletmenin de¤erli bir mar-
kas› yoktur. Bu bak›mdan iflletmelerin do¤duklar› yerdeki (yerel) itibarlar onlara
yetmemekte, ulusal, bölgesel ve hatta küresel itibar için çaba göstermektedirler.
Günümüzde geliflmifl iletiflim teknolojileri ve uygulamalar› sosyal medya gibi
mecralar›n halkla iliflkiler konusundaki gücünü art›rm›flt›r. Bu durum halkla iliflki-
ler konusunda hem f›rsat hem de tehdit içermektedir. ‹flletmeler SIRA itibarlar›n›
S‹ZDE art›r- SIRA S‹ZDE
mak için sosyal medyan›n olumlu gücünü kullanmaya bafllam›fllar, di¤er taraftan
da kendilerini itibars›zlaflt›rmak için kullan›lan olumsuz sosyalDmedyaya Ü fi Ü N E L ‹ M karfl› ted- D Ü fi Ü N E L ‹ M
bir almaktad›rlar. Çünkü uzun y›llarda kazan›lan itibar k›sa sürede yok olabilir. ‹fl-
te halkla iliflkiler yapt›¤› çal›flmalarla (etkinlikler) bir taraftan itibar›n artmas›n› sa¤-
S O R U S O R U
larken bir taraftan da yaflanan krizlerden olumsuz flekilde etkilenmeyi engeller.
Geliflmifl iletiflim teknolojileri ve uygulamalar› sosyal medya gibi mecralar›n

D ‹ K K A Thalkla iliflki- D‹KKAT
ler konusundaki gücünü art›rm›flt›r.
Araflt›rma Gelifltirme (Ar-Ge)
Bilim ve teknolojide meydana gelen geliflmeler ülkeler aras›ndaki s›n›rlar›n kolay-
ca afl›lmas›n›, ürünlerin, hizmetlerin, bilginin, kültürlerin, paran›n,
AMAÇLARIMIZinsanlar›n dün-
yadaki hareketini artt›rm›flt›r. Bu hareket, dünyadaki firmalar ve ülke ekonomileri
AMAÇLARIMIZ
aras›ndaki rekabeti h›zland›rm›flt›r. Ülkelerdeki iflletmeler düne göre yerel olmak-

K ‹ T A P
tan ç›km›fl uluslararas› olmufltur (Mucuk, 2011, s.367). ‹flte bu de¤ifliklikler iflletme- K ‹ T A P
lerin Ar-Ge fonksiyonunu daha önemli hâle getirmifltir.
Rekabet üstünlü¤ü sa¤layabilmek için yarat›c›-yenilikçi ve inovatif olmak ge-
rekmektedir. ‹flletmede bu fonksiyonlar genellikle Ar-Ge’de toplanm›flt›r.
T E L E V ‹ Z Y O N Bilindi¤i TELEV‹ZYON
gibi iki türlü araflt›rma yap›l›r. 1. Temel araflt›rma, 2. Uygulamal› araflt›rma. Temel
araflt›rma daha akademik ve bilimseldir. Uygulamal› araflt›rma ise temel araflt›rma-
daki bilimsel bilgileri de kullanarak piyasa için ekonomik ve toplumsal fayda üre-
ten ürün ve hizmet araflt›rmalar›d›r. ‹flte Ar-Ge’de daha çok uygulamal› araflt›rma-
lar yap›l›r. Çünkü iflletme piyasaya ç›karacak yeni ürün aray›fl› içindedir.
Ar-Ge, çal›flmalar› sonucunda çeflitli ürünler bulabilir. Ancak bulunan her ürün
piyasaya ç›kmaz çünkü ya flimdilik maliyeti yüksektir hedef pazarda sat›labilecek
fiyat yakalanamam›flt›r ya da hammadde yeterli de¤ildir. Di¤er bir sorun ise seri
üretim için gerekli teknolojik donan›m yoktur. Ama patent al›nm›fl olabilir. Burada
söylenmek istenen fley fludur. ‹flletmelerin Ar-Ge’leri daha çok piyasaya ç›kabile-
cek ürünlere odaklanmalar› gerekmektedir. Patentiniz çok olmas›na ra¤men piya-
saya ç›kard›¤›n›z yeni ürün say›s› düflük olabilir. ‹flletmelerin Ar-Ge maliyetleri
yüksektir. Mutlaka verimli ve odakl› çal›flmalar› gerekmektedir.
Yenilikçi iflletmeler gelirlerinden Ar-Ge’ye önemli oranda pay ay›rmaktad›rlar.
Yenilikçi olmayan ya da taklitçi iflletmelerde bu pay yoktur veya yeterli de¤ildir.
Ülkemizde Ar-Ge kuran iflletme say›lar›nda ve Ar-Ge yat›r›mlar›nda önemli art›fllar
olmufltur. Ayr›ca devlet de Ar-Ge yat›r›mlar›n› çeflitli flekillerde desteklemeye bafl-
lam›flt›r. Bu geliflmeler, dünya ile birlikte “ticari hâle gelen yenilik” anlam›ndaki
inovasyon kavram›n›n kullan›m›n› da art›rm›flt›r.
‹fiLETMELER‹N SINIFLANDIRILMASI
‹flletmeleri daha iyi anlayabilmek için s›n›flara ay›rmak gerekir. S›n›fland›rmada çe-
flitli kriterler temel al›n›r. Bu kriterlerden baz›lar› büyüklük (ölçek), yapt›klar› ifl,
sermayenin mülkiyeti, dünya ölçe¤i, kâr ve yasal statüdür. Ayr›ca bu kriterlere bafl-
ka kriterler de eklenebilir.
www.hedefaof.com
22 Genel ‹flletme
Büyüklükleri Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

‹flletmelerin büyüklüklerini belirlemede birçok ölçek bulunur. Bunlar da iki grup
alt›nda toplanabilir.
1. Niceliksel (kantititatif) ölçek
2. Niteliksel (kalititatif) ölçek
Niceliksel Ölçüler: ‹flletmede çal›flan insan say›s›, kullan›lan sermaye miktar›,
kapal› alan, teknolojik güç, harcanan enerji, sat›fl gibi say›sal olarak ölçülebilen kri-
terlerdir. Bu kriterlerin say›s› iflletmelerin bulundu¤u sektörlere ve ülkelere göre
de¤iflir (Ertürk, 2009, s.6).
Türkiye’de iflletmelerin niceliksel ölçülere göre büyüklüklerinin saptanmas›nda
3143 say›l› Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›n›n Teflkilat ve Görevleri Hakk›ndaki Kanu-
n’un ek birinci maddesine dayan›larak haz›rlanan “Küçük ve Orta Büyüklükteki ‹fl-
letmelerin Tan›m›, Nitelikleri ve S›n›fland›r›lmas› Hakk›ndaki Yönetmelik” belirle-
yicidir.
Buna göre, önce Türkiye’de çok kullan›lan KOB‹ tan›m› yap›lm›flt›r. “Küçük ve
Orta Büyüklükte ‹flletme (KOB‹): 250 kifliden az y›ll›k çal›flan istihdam eden ve y›l-
l›k net sat›fl has›lat› ya da mali bilançosundan herhangi biri 40 milyon Türk liras›-
n› aflmayan ve Yönetmelikte mikro iflletme, küçük iflletme ve orta büyüklükteki ifl-
letme olarak s›n›fland›r›lan ve k›saca KOB‹ olarak s›n›fland›r›lan ekonomik birimler
veya giriflimlerdir.” Bu yönetmelikte büyük iflletme tan›m› aç›k olarak yap›lmam›fl-
t›r ama kendili¤inden büyük iflletmelerin tan›m› ortaya ç›km›flt›r. Daha aç›k bir ifa-
de ile tan›m› yap›lan KOB‹’den büyük olanlar büyük iflletme olarak görülecektir.
Tan›mda kullan›lan mali bilanço, bir iflletmenin belirli bir tarihte sahip oldu¤u
varl›klar ile bu varl›klar›n sa¤lad›¤› kaynaklar› gösteren mali tabloyu ifade eder. Net
sat›fl has›lat›, bir iflletmenin brüt sat›fllar›ndan sat›fl iskontolar› ve iadeleri ile di¤er
indirimlerin düflülmesi sonucu bulunan tutar› gösterir.
Bu durumda KOB‹ yönetmeli¤i olarak da an›lan bu düzenlemeye göre, Türki-
ye’de iflletmelerin nicel ölçülere göre s›n›fland›r›lmas› afla¤›daki gibi olmaktad›r.
Mikro iflletme: 10 kifliden az y›ll›k çal›flan istihdam eden ve y›ll›k net sat›fl ha-
s›lat› ya da mali bilançosundan herhangi biri 1 milyon Türk liras›n› aflmayan çok
küçük iflletmeler.
Küçük iflletme: 50 kifliden az y›ll›k çal›flan istihdam eden ve y›ll›k net sat›fl
has›lat› ya da mali bilançosundan herhangi biri 8 milyon Türk liras›n› aflmayan
iflletmeler.
Orta büyüklükteki iflletme: 250 kifliden az y›ll›k çal›flan istihdam eden ve y›ll›k
net sat›fl has›lat› ya da mali bilançosundan herhangi biri 40 milyon Türk liras›n› afl-
mayan iflletmeler.
Büyük iflletme: 250 kifliden fazla y›ll›k çal›flan istihdam eden ve y›ll›k net sat›fl
has›lat› ya da mali bilançosu 40 milyon Türk liras›n› aflan iflletmelerdir.
Ayr›ca de¤iflen Yönetmelik’te flu f›kra eklenmifltir: “Hesaplar›n kapan›fl tarihindeki
veriler esas al›narak s›n›f de¤ifltirme veya KOB‹ vasf›n› kaybetme tarihleri verilen te-
mini süresine ba¤l› olarak destek sa¤layan kurulufllar taraf›ndan farkl› belirlenebilir.”
Girmeye çal›flt›¤›m›z ve bunun için hemen hemen her konuda uyum çal›flmas›
yapt›¤›m›z Avrupa Birli¤i (AB)’nde de benzer s›n›fland›rman›n yap›ld›¤›n› görmek-
teyiz. Zaten ülkemizdeki s›n›fland›rman›n AB ile uyumlu oldu¤u söylenebilir.
AB’de de s›n›fland›rma afla¤›daki gibidir (Karalar, 2009, s.139).
Mikro iflletme: 10 kifliden az çal›flan say›s›, 2 milyon Euro’dan az cirosu olanlar.
Küçük iflletme: 50 kifliden az çal›flan say›s›, 10 milyon Euro’dan az cirosu olanlar.
www.hedefaof.com
Orta büyüklükteki iflletme: 250 kifliden az çal›flan say›s›, 10 milyon Euro’dan

az cirosu olanlar.
Büyük iflletme: 250 kifliden çok çal›flan say›s›, 10 milyon Euro’dan fazla ciro-
su olanlar.
Öte yandan Amerika Birleflik Devletleri’nde büyüklükleri belirlemede çal›flan-
lar›n say›s› kullan›l›r. Ancak miktar› farkl›d›r. Mikro iflletmelerde çal›flan say›s›
10’dan az, küçük iflletmelerde 100’den az, orta büyüklükteki iflletmelerde 500’den
az ve büyük iflletmelerde ise çal›flan say›s› 500’den fazlad›r.
‹flletmeler için çeflitli ölçüler kullanarak birbirinden ayr› büyüklükler belirlemek
genellikle devletin iflletmelere yapaca¤› düzenlemeler, destek ve yard›m için ge-
rekli oldu¤u gibi bankalar›n kredi verme çeflitlili¤i ve politikalar› için de gereklidir.
Son y›llarda Türkiye’de hemen hemen her bankan›n KOB‹ bankac›l›¤› yapt›¤› ve
bu kredi pazar›nda önemli talep yaratt›¤› söylenebilir. Yine devlet de önceki dö-
nemlerde yaflanan ekonomik krizlerde söz konusu öncelikleri kullanarak KOB‹’le-
re cansuyu gibi finansal destek vermifltir.
Niteliksel Ölçüler: ‹flletme büyüklüklerinin belirlenmesinde niceliksel ölçütle-
rin yan›nda iflletmelerin yönetim, iliflkiler, sermaye sa¤lama, pazarl›k gücü, huku-
ki statüsü gibi niteliksel ölçülerine de bakabiliriz.
Küçük iflletmelerin yönetimleri merkezci, ba¤›ms›z ve yal›nd›r. Örgüt modeli
dikeydir. Oysa büyük iflletmelerde yönetim giderek karmafl›k hâle gelir. Merkezci
de¤ildir. Büyük iflletmelerin örgütsel yap›s› ise son y›llarda dikey-kurmay, dikey-
fonksiyonel olmakla birlikte, yatay organizasyon uygulamalar› artmaya bafllam›flt›r
(Ertürk, 2009, s. 46-47). Küçük iflletmelerde iflletme sahipli¤i ile iflletme yönetimi
ayr› ayr› kifli ya da kiflilerde de¤ildir. Ayn› kiflide toplanm›flt›r. Büyük iflletmelerde
ayn› kifli ya da kiflilerde yönetim ve sahiplik birlikte bulunmaz. Yönetim art›k pro-
fesyonellere devredilmifltir. Bu özellik yönetimde kurumsallaflman›n bir parças›d›r.
Hukuki statüleri bak›m›ndan tek kifli iflletmeleri ve flah›s flirketi statüsündeki ifl-
letmelerin sermaye flirketlerine göre küçük oldu¤u görülmektedir.
Küçük iflletmelerin sat›n almalarda ve sat›fllarda pazarl›k güçleri zay›ft›r. Çünkü
sat›n almalar›n ve sat›fllar›n miktar› azd›r. Oysa büyük iflletmeler büyük miktarlar-
da sat›n alma ve sat›fl yapt›klar› için pazarl›kta güçlüdürler.
Küçük iflletmeler, gerek iflletme içinde gerekse iflletme d›fl›ndaki iliflkilerinde
daha yo¤undur. Bunun için çal›flanlar›n› ve müflterilerini tan›r. Büyük iflletmelerde
çal›flan say›s› ve müflteri say›s› çok oldu¤u için iliflki yo¤un de¤ildir.
Küçük iflletmelerde genellikle herkes, her ifli yapar. Çünkü uzmanlaflma yoktur.
Büyük iflletmelerde uzmanlaflma oldu¤u için herkes her ifli yapamaz.
Sermaye sa¤lama bak›m›ndan küçük iflletmeler, k›sa vadeli düflük miktarlarda
sermaye sa¤layabilirken büyük iflletmeler yüksek miktarlarda ve uzun vadeli ser-
maye sa¤layabilirler. Küçük iflletmelerde öz sermaye çok yayg›nken büyük ifllet-
melerde borçlanma daha çoktur.
Küçük iflletmenin sahibi ya da sahipleri genellikle o yörenin insan›d›r. Büyük
iflletmelerin sahipleri genellikle o yörenin insan› de¤ildir. Bu nedenle küçük ifllet-
meler bulunduklar› yörenin sorunlar›yla daha fazla ilgilenirler.
Büyüklüklerine göre iflletme s›n›fland›rmas›nda yer alan küçük ve büyük iflletmeleri kar-
fl›laflt›r›n›z. 8
S O R U S O R U
www.hedefaof.com D ‹ K K A T D‹KKAT

24 Genel ‹flletme
Yapt›klar› ‹fl Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

‹flletmelerin faaliyetlerine bakarak da türlere ay›rabiliriz. Bilindi¤i gibi iflletmeler te-
melde mal ve hizmet üretirler ve bunlar› da satarlar. Piyasadaki baz› iflletmeler sa-
dece mal (ürün), baz›lar› ise hizmet üretirler. Baz› iflletmeler de bir baflka iflletme-
nin üretti¤i ürünü toptan sat›n al›r ve perakende olarak müflterilere satar. Bu aç›-
dan bak›ld›¤›nda üç tür iflletme ortaya ç›kar. Ürün üreten iflletmeler, hizmet ifllet-
meleri ve ticaret iflletmeleri.
Ürün üreten iflletmeler: Bunlara imalatç› ya da üretici iflletmeler de denir. Bu
iflletmeler gözle görülebilen, elle tutulabilen, somut ve maddi olan fleyleri, yani
ürünleri üretirler. Üretimde çeflitli girdileri iflleyerek insanlar›n dün, bugün ve ge-
lecekteki sorunlar›n› çözecek, istek ve ihtiyaçlar›n› giderecek flekilde faydal› somut
ç›kt›lar üretirler.
Hizmet üreten iflletmeler: Hizmet, maddi olmayan, soyut, stok edilemeyen
ama insan ihtiyac› olan ç›kt›lard›r. Bunlar da tüketilir, sat›l›r ve sat›n al›n›rlar. Yine
ayn› flekilde isteklerden ve ihtiyaçlardan do¤mufllard›r. ‹nsanlar bunlar› sat›n ala-
rak hayatlar›n› kolaylaflt›r›r ve yaflam kalitelerini yükseltir. Hastaneler, oteller, e¤-
lence yerleri, bankalar, hava yollar›, demir yollar›, bak›m iflletmeleri örnek olarak
gösterilebilir.
Ticaret iflletmeleri: Ticaret iflletmeleri ürün üreten iflletmelerle tüketiciler ara-
s›ndaki fonksiyonlar› yaparlar. Bu fonksiyonlar; tafl›ma, depolama, da¤›t›m, tutun-
durma ve sat›flt›r. Ticaret iflletmelerinde üretim olmad›¤› için yap›lan ifller hizmettir
ve bu iflletmelerde hizmet iflletmesi olarak alg›lanmal›d›r görüflü vard›r. Ancak baz›-
SIRA S‹ZDE SIRA ticaret
lar› da sonuçta S‹ZDE iflletmelerinin tüketicilere somut ürünler sundu¤u, bu neden-
le de hizmet iflletmesi olamayaca¤› fleklinde yorumlar yapmaktad›r. Üretim iflletme-
D Ü fi Ü N E L ‹ M lerinden baz›lar› ürünlerini tüketicilere kendisi satmaktad›r. Bütün iflletmelerin ayn›
fleyi yapmas› mümkün de¤ildir. Aksi takdirde, hemen hemen ürün say›s› kadar sa-
t›fl noktas› ortaya ç›kar ki bu da imkâns›zd›r. Bu durumda üretim iflletmelerinde üre-
S O R U S O R U
tilen ürünlerin bir k›sm›, baflka bir iflletme taraf›ndan sat›lmak zorundad›r.
D‹KKAT ‹flletmeler için

D ‹ Kçeflitli
K A T ölçüler kullanarak birbirinden ayr› büyüklükler belirlemek, genel-
likle devletin iflletmelere yapaca¤› düzenlemeler, destek ve yard›mlar için gerekli oldu¤u
SIRA S‹ZDE
gibi bankalar›n kredi verme çeflitlili¤i ve politikalar› için de gereklidir.
SIRA S‹ZDE
Sermaye Mülkiyeti Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

AMAÇLARIMIZ

‹flletmelerde sermayenin kime ait oldu¤unu aç›klayabilmek için, önce dünya ölçe-
AMAÇLARIMIZ
¤inde bakmak gerekmektedir. Buna göre iflletmeleri;
1. Yerli iflletmeler,
K ‹ T A P K ‹ Tiflletmeler
2. Yabanc› A P
fieklinde iki gruba ay›rabiliriz.
TELEV‹ZYON Yerli ‹flletmeler

TELEV‹ZYON
Bir ülkedeki iflletmelerin mülkiyeti, o ülkedeki giriflimci kifli ya da kurumlar›n
(devlet, yerel yönetimler, sivil kurulufllar) ise bunlar taraf›ndan yönetiliyorsa bunlara
yerli iflletmeler denir (Mirze, s.65). Ülke içinde yerli iflletmelerin mülkiyeti de çeflit-
lilik gösterir. Özel iflletmeler, kamu iflletmeleri gibi.
Özel ‹flletmeler
Bir üretim faktörü olan giriflimci ya da giriflimcilerin genellikle kâr getirisi için sa-
hibi olduklar› sermayeyle kurduklar› iflletmelere özel iflletmeler denir. ‹çindeki ser-
www.hedefaof.com
mayeye de özel sermaye denir. Ekonomik sistemlerden biri olan kapitalizmin giri-
flimcilik özgürlü¤ü, piyasay› ve piyasadaki özel mülkiyete dayal› iflletmelerin ku-
rulmas›na neden olmufltur. Ayr›ca piyasan›n iflleyiflini de genifl ölçüde rekabete da-
yand›rm›flt›r. Rekabetin yap›labilmesi için piyasadaki iflletmelerin çok say›da olma-
s› büyüklüklerinin birbirine yak›n olmas› iflletmenin sahiplerinin yani giriflimcileri-
nin farkl› kifliler olmas› gerekmektedir. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda özel iflletmeler pi-
yasan›n ve rekabetin hem nedeni hem de sonucu olmufllard›r.
Kamu ‹flletmeleri
Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri (K‹T) olarak adland›r›lan devlet iflletmeleri ile beledi-
yelere ve özel idarelere ait iflletmelere kamu iflletmeleri denir.
Geçmiflte devlet, sermaye ve giriflimci üretim faktörlerinin yetersiz oldu¤u ko-
flullarda, halk›n ihtiyaçlar›n›n giderilmesi için iflletmeler kurma durumunda kalm›fl-
t›r. Bunlar›n kurulufl ve iflleyiflleriyle ilgili hükümleri de Anayasa ve ilgili yasalara
koymufltur. Kamu iflletmeleri içinde önemli yere sahip K‹T’ler; ‹ktisadi Devlet Te-
flekkülleri (‹DT) ve Kamu ‹ktisadi Kurulufllar› (K‹K) olarak iki gruba ayr›l›r.
‹ktisadi Devlet Teflekküllerinin Özellikleri: Bunlarda da sermayenin tama-
m› devlete aittir. Onlar da K‹T’dir. Verimlilik ve kârl›l›k ilkelerine göre çal›fl›rlar.
Bakanlar Kurulu karar›yla kurulabilir. Genel Muhasebe ve Say›fltay denetimine ta-
bi de¤illerdir. Genel kurullar› yoktur. Yönetim Kurulu ve Genel Müdürlük taraf›n-
dan yönetilirler. Denetim TBMM ad›na Yüksek Denetleme Kurulu taraf›ndan yap›-
l›r. Örnek olarak Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.fi. (TÜLOMSAfi) ve T.C. Zi-
raat Bankas› gösterilebilir.
Kamu ‹ktisadi Kurulufllar›n›n Özellikleri: Sermayenin tamam› devlete aittir.
Bakanlar Kurulu karar›yla kurulurlar. Tüzel kiflili¤e sahiptirler. Say›fltay denetimine
ve Genel Muhasebe Kanunu’na tabi de¤ildirler. Tekel niteli¤indeki mal ve hizmet-
leri verimlilik esas›na göre üretir ve pazarlar (Mucuk, 2011, s.72 - Karalar, 2009,
s.126). Örnek olarak T.C. Devlet Demiryollar› (TCDD) ve Devlet Hava Meydanlar›
‹flletmesi (DHM‹) gösterilebilir.
K‹T’lerin, yani hem Kamu ‹ktisadi Kurulufllar›n (K‹K) hem de ‹ktisadi Devlet
Teflekküllerin (‹DT) yap›lar›nda müessese, ba¤l› ortakl›k, ifltirak ve iflletmeler var-
d›r. Bunlar pay sahipli¤i oran› bak›m›ndan birbirinden ayr›l›rlar. ‹DT veya K‹K ser-
mayenin tamam›na sahipse Müessese, %50’sinden daha fazlas›na sahipse Ba¤l› Or-
takl›k, en az %15, en fazla %50’sine sahipse ‹fltirak fleklinde kurulan iflletmelerdir.
Bunlara ba¤l› da mal ve hizmet üreten iflletmeler vard›r (Mucuk, s.71).
K‹T’ler, kurulufl y›llar›nda ülke ekonomisine önemli katk›lar sa¤lam›fllard›r. An-
cak özellikle 1980’den sonra, serbest piyasa ekonomisinin daha ra¤bet görmesi,
K‹T’lerin verimli, kârl› ve etkin çal›flamamas›, dünyada kapitalizm e¤iliminin artma-
s› ve bunlar›n d›fl›ndaki çeflitli de¤ifliklikler, dünya ile birlikte Türkiye’de de devle-
tin ekonomideki pay›n›n azalmas›n› özel sektör pay›n›n artmas›n› sa¤lamak ama-
c›yla, K‹T’lerin özellefltirilmesi karar› al›nm›flt›r.
Kamu iflletmeleri s›n›f›nda belediyelere ve özel idarelere ait iflletmeler de var-
d›r. Bunlar iflletme kurma yetkilerini kendi kanunlar›ndan ve Türk Ticaret Kanu-
nu’ndan alm›fllard›r. Kamu ve belediye hizmeti amac› yan›nda ekonomik amaç için
de flirket kurabilirler (Karalar, 2009, s.123-124). ‹stanbul Belediyesi’ne ait Halk Ek-
mek A.fi., Asfalt A.fi., Kiptafl A.fi., Konut A.fi., Kültür A.fi., Sa¤l›k A.fi., Spor A.fi. ör-
nek gösterilebilir. Ayr›ca Bilecik Mermercilik San. Ve Tic. A.fi. de il özel idaresi ifl-
letmecili¤ine örnek gösterilebilir.
www.hedefaof.com
26 Genel ‹flletme
Yabanc› ‹flletmeler
Giriflimcilerin “‹flletmeyi nereye kurmal›y›z?” sorusuna geçmiflte “bulundu¤un ye-
re” cevab› verilirdi. Daha sonra, bu cevap “ülkenin herhangi bir yerine” flekline dö-
nüfltü. Bugün ise ayn› soruya “dünyada herhangi bir yere” cevab› verilmektedir.
Küreselleflme, ekonomileri aç›k hâle getirdi¤i için, hemen hemen her iflletme için
dünya tek bir pazar olarak görülmektedir. Bu nedenle giriflimciler art›k dünyan›n
her yerinde iflletme kurabilmektedir. Üstelik ülkeler, yerli giriflimciler yan›nda ya-
banc› giriflimcilerin de ülkelerinde iflletme kurmas›n› (do¤rudan yat›r›m) hararetle
istemektedirler. Bunun için cazip destekler sunmaktad›rlar. Hiç kuflkusuz yabanc›
giriflimciler de gittikleri ülkelerde uygun giriflimcilik iklimi aramaktad›rlar. Yat›r›m
yap›lan ülkedeki pazar, ekonomik ve siyasal istikrar, bürokrasi, yasal durum ve ül-
kenin alt yap› uygunlu¤u, aranan özellikler aras›nda say›labilir. ‹flte bir ülke giri-
flimcisinin kendi ülkesi içinde kurdu¤u iflletmeye yerli iflletme, baflka ülkeden ge-
len bir giriflimcinin o ülkede kurdu¤u iflletmeye ise yabanc› iflletme denmektedir.
Yabanc› firmalar›n ülkeye gelip yat›r›m yapmas› da yasal düzenlemelerle mümkün
olabilmektedir. Yabanc› iflletmeler yerli iflletmelerle ortakl›klar yaparak da iflletme
kurabilirler. Bunlar yerli-yabanc› ortakl›k fleklinde piyasada faaliyet sürdürebilir ya
da sat›n alma yoluyla yabanc› bir firma yerli bir firmay› sat›n alarak ülkeye girebi-
lir. Böyle bir durumda yerli firma yabanc› firma hâline gelebilir.
Dünya Ölçe¤ine Göre ‹flletmeler

‹flletmeler sahiplik, yönetim, üretim ve sat›fl bak›m›ndan bir ülke s›n›rlar› içinde ve
d›fl›nda olmalar›na göre flu flekilde s›n›fland›r›labilir:
1. Ulusal ‹flletmeler
2. Uluslararas› ‹flletmeler
3. Çokuluslu ‹flletmeler
Ulusal ‹flletmeler
Bir ülkede kurulmufl sahipli¤i ve yönetimi, kuruldu¤u ülke insanlar› taraf›ndan yü-
rütülen, üretimi ve pazarlamas› o ülke içerinde yap›lan iflletmeler ulusal iflletmeler-
dir. Bu iflletmelere yerel iflletmeler de denir. ‹flletmelerin özel ya da kamu niteli¤i
tafl›mas› önemli de¤ildir. Genellikle kapal› ekonomilerde çok görülür.
Uluslararas› ‹flletmeler
Bir ülkede kurulmufl ancak faaliyetlerden bir k›sm› baflka ülkelerde yürütülüyorsa
örne¤in Türkiye’de üretim yap›l›yor, üretimin önemli bir k›sm› baflka ülkelerde sa-
t›l›yorsa, bu tür iflletmelere uluslararas› iflletme denir. Çünkü faaliyetleri ülke s›n›r-
lar› d›fl›na taflm›flt›r. Yönetimleri genellikle kuruldu¤u ülkenin insanlar› taraf›ndan
yap›lan iflletmelerdir.
Çokuluslu ‹flletmeler
Çokuluslu iflletmeler, uluslararas› iflletmelerin büyümüfl fleklidir. ‹flletmelerde top-
lam üretimin, pazarlaman›n, insan kaynaklar› ve yönetiminin önemli bir k›sm›, ya-
banc› ülkelerde yap›l›yorsa bu iflletme çokuluslu iflletme olarak adland›r›l›r. Ulus-
lararas› Ticaret Odas›’n›n 1969 y›l›ndaki ‹stanbul’da yap›lan 22.kongre (Mucuk,
2011, s.47) raporunda;
www.hedefaof.com
“Bir uluslararas› iflletmenin yabanc› ülkelerdeki üretimi, toplam üretimin en az

%25-30’unu geçti¤i zaman veya üretim bilinmiyorsa, yabanc› ülkelerdeki kârlar,
toplam kârlar›n önemli bir oran›na veya bunlar da bilinmiyorsa, yabanc› ülkelerde-
ki personeli, toplam personelin önemli bir oran›na ulaflt›¤› zaman bu iflletmeye çoku-
luslu iflletme denir.”
fleklinde bir tan›m yap›lm›flt›r. Anlafl›laca¤› üzere, yabanc› ülkelerdeki faaliyetlerle

ilgili çal›flt›r›lan insan kayna¤›, kâr veya üretim gibi temel kriterlerden birinin top-
lam içindeki pay› bize o iflletmenin çokuluslu olup olmad›¤›n› göstermektedir. Ço-
kuluslu iflletmelerin baz› özellikleri flunlard›r (Mucuk, 2011, s.48):
• Üretim birden fazla d›fl ülkede yap›l›r.
• Ülke birimleri, belirli bir ba¤›ms›zl›k içinde çal›fl›r.
• Sermaye sahipli¤i ikiden fazla ülkeye yay›lm›flt›r.
• Birimlerin tepe yöneticileri genel merkezden görevlendirilir.
• ‹htiyaç duyulan finansman uluslararas› sermaye piyasalar›ndan sa¤lan›r.
Yasal Statü Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

Bilindi¤i gibi uygulanmakta olan ekonomik sistem gere¤i piyasada üç tür mülkiyete
dayal› iflletme vard›r: Özel iflletmeler, Kamu ‹flletmeleri, Yabanc› Sermayeli ‹flletme-
ler. Bu k›s›mda sadece özel iflletmelerin hukuki statüleri liste hâlinde verilecektir.
Özel ‹flletmeler
I. Tek Kifli ‹flletmeleri
II. fiirket fieklindeki ‹flletmeler
1. Adi fiirketler
2. Ticaret fiirketleri
• fiah›s fiirketleri
- Kollektif fiirket
- Adi Komandit fiirket
• Sermaye fiirketleri
- Anonim fiirket
- Limited fiirket
- Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirket
III. Kooperatifler, Dernek, Vak›f ve Meslek Kurulufllar›n›n ‹ktisadi ‹flletmeleri
‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL GÖSTERGELER‹

‹flletmeler önceden belirlenen amaçlara ulaflmak için baz› ilkelere uymak zorunda-
d›rlar. Bu ilkeler, iflletmelerin her döneminde ve tüm yaflam› boyunca geçerlidir.
Bunlar uzun y›llar iflletmecilik uygulamalar› sonucunda ortaya ç›km›flt›r. Ekonomik
ve toplumsal de¤iflmeler yeni ilkeleri gündeme getirmifltir. Yenilikçilik de ilkeler
listesine girmifltir. Bu ilkeler, özel ya da kamu her iflletme için geçerlidir.
Verimlilik (Prodüktivite)
Verimlilik girdi ile ç›kt› aras›ndaki bir iliflkidir. ‹flletmenin baflar›s›n› bildiren çok
önemli bir göstergedir. ‹flletmeler ister ürün isterse hizmet üretsinler, genel an-
lamda üretim faktörlerini girdi olarak kullanarak, mümkün olan en çok ç›kt›y›
yani ürün ve hizmeti üretmelidir. Ayn› miktar girdiden ne kadar çok ç›kt› üretir-
sek ya da ayn› ç›kt›y› ne kadar az girdiden üretirsek verimlili¤i yakalam›fl oluruz.
Ayn› flekilde girdi ve ç›kt› iliflkisinde herhangi birinin ya da ikisinin de miktar›n-
da de¤ifliklikler yaparak verimlili¤i elde edebiliriz. Hangi seçene¤i uygulam›fl
www.hedefaof.com
28 Genel ‹flletme
olursak olal›m, yapm›fl oldu¤umuz fley girdileri daha üretken kullanmam›zd›r.

Bir iflletmede kullan›lan toplam üretim faktörlerinin verimlili¤ini ölçmek için afla-
¤›daki formül uygulan›r.
Çıktı (Üretim Miktarı)

Verimlilik =
Girdi (Üretim Faktörleri)
Ancak üretim faktörlerinin ayr› ayr› verimlili¤i de ölçülebilir.

Üretim Miktarı
İşgücü (emek) Verimliliği =
İşgücü (emek) Miktarı
Üretim Miktarı
Sermayenin Verimliliği =
Sermaye Miktarı
Üretim Miktarı
Enerji Verimliliği =
Enerji Miktarı
‹flletmede çal›flanlar›n›n verimlili¤i demek, ayn› say›daki çal›flanla daha çok üre-
tim ya da ayn› üretimi daha az çal›flanla elde edebilmek demektir. ‹flletmenin çal›-
flanlara yapt›¤› ekonomik ve psikolojik motivasyon çabalar› onlar›n verimlili¤i için-
dir. Ayn› flekilde daha az sermaye kullanarak, daha az enerji harcayarak üretim ar-
t›fl›n› sa¤layabilmek de verimliliktir.
Ayn› miktar üretim için az miktarda girdi ya da üretim faktörü kullan›lmas› el-
de edilen ürün ve hizmetin maliyetini düflürmektedir. Düflük maliyet de iflletmele-
ri rekabette güçlü k›lmaktad›r. Öte yandan üretim faktörleri k›tt›r. K›t olan fleyler
de¤erlidir. Kaynaklar azald›kça daha de¤erli hâle gelmektedir. De¤erli hâle geldik-
çe de verimlili¤in önemi artmaktad›r.
SIRA S‹ZDE ‹flletmelerinSIRA

baflar›s›nda
S‹ZDE verimlili¤in önemini tart›fl›n›z.
9
Kârl›l›k (Rantabilite)
Bilindi¤i gibi kâr belirli bir dönemdeki gelirlerle giderler aras›ndaki olumlu farkt›r.
Kârl›l›k, iflletmenin baflar›s›n› gösteren en temel göstergedir. Çünkü kâr iflletmenin
S O R U varl›k nedenidir.
S O R ‹flletme
U kâr edemezse di¤er amaçlar›n› da yerine getiremez. ‹fllet-
menin piyasadaki varl›¤› kâra ba¤l›d›r. Kârl›l›k durumu, iflletme için çok önemlidir.
‹flletme kararlar›n› buna göre almaktad›r.
D‹KKAT D‹KKAT
Genel olarak kâr›n sermayeye oran› kârl›l›¤› gösterir.
SIRA S‹ZDE Kâr

Kârlılık =SIRA S‹ZDE
Sermaye
AMAÇLARIMIZ
Kârl›l›kAMAÇLARIMIZ
dönemsel olarak hesaplan›r. Oran›n yüksekli¤i kârl›l›¤›n yükseldi¤ini
gösterir. Kâr›n sermayeye oran› sermayenin kârl›l›¤›n› gösterir. Bunu yükseltmek
için ya kâr›n yükseltilmesi ya da sermayenin azalt›lmas› gerekir. Bunu yükseltmek
K ‹ T A P için de maliyeti
K ‹ T düflürmek
A P ya da gelirleri (miktar x fiyat) art›rmak gerekir. Gelirle-
ri art›rmak da miktar› ya da fiyat› veya ikisini birden art›rmakla mümkündür. Bir de
iflletmenin finansal kârl›l›k oran› vard›r (Sabuncuo¤lu ve Tokol, 1997, s. 61).
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON Net Kâr
Finansal Kârlılık =
Öz Sermaye
www.hedefaof.com
Varl›klardan iflletmenin borçlar› ç›k›nca öz sermaye, kârdan vergiler ç›k›nca net

kâr ortaya ç›kar. Finansal kârl›l›k di¤erine göre daha net göstergedir.
‹flletmelerin kârl›l›¤› nas›l hesaplan›r? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

10
Etkililik
D Ü fi Ü N E L ‹ M ne kadar›-
Etkililik, amaçlara ne derece ulafl›ld›¤›n› gösterir. Planlanan sonuçlar›n D Ü fi Ü N E L ‹ M
n›n gerçekleflti¤ini etkililik formülüyle ö¤renebiliriz (Akdemir, 2009 s.137).
S O R U S O R U
Fiili Sonuçlar
Etkinlilik =
Planlanan Sonuçlar
D‹KKAT D‹KKAT
Bu oran iflletmelerde amaçlara ulaflman›n derecesini ölçer ve gösterir.
Yenilikçilik SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

‹flletmelerin üretti¤i ürün ve hizmetlerin belirli bir ömürleri vard›r. Ömürleri sona
eren ürünler ve hizmetler iflletme için kârl› olmaktan ç›km›flt›r. ‹flletmelerin de
AMAÇLARIMIZ
ürünler gibi ömürleri oldu¤unu düflünürsek, hayatlar›n› devam ettirebilmek için
yarat›c›l›k kapasitesini kullanarak yenilik ve ondan sonra da inovasyon ile piyasa-
AMAÇLARIMIZ
ya yeni ürünler sunma ihtiyac› duyarlar. ‹flletme inovasyonla yeni

K ‹ Türün
A P ve hizmet- K ‹ T A P
leri piyasaya ç›kar›rken ifl modelini de de¤ifltirebilir.Bu durumdaki bir iflletme es-
kisinden daha güçlü flekilde varl›¤›n› devam ettirir. Globalleflmeyle birlikte bu du-
rum iflletmeler için önemli ve yeni bir strateji olarak uygulanmaya bafllam›flt›r. Bu-
nu yapan iflletmelere yenilikçi iflletme denmektedir. Bu da yenilikçilik oran›yla öl-
çülmektedir.
Son 1, 2, 3, 4, 5 yılda piyasaya çıkarılan ürünlerin‹ Nsatı

T E şRıN E T ‹NTERNET
Yenilikçilik =
Toplam Satışlar
‹flletmeler baflar›lar›n› ölçmek için bunlar›n d›fl›nda baflka ölçekler kullanabilir

ve gelifltirebilirler. Ancak kullan›lacak ölçek, ölçülecek faaliyet ile uyumlu olmal›d›r.
www.hedefaof.com
30 Genel ‹flletme
Özet
A M A Ç
‹flletme, ihtiyaçlar ve üretim faktörleri kavramla-
A M A Ç
‹flletmelerin çeflitli kriterlere göre s›n›fland›r›lma-
1 r›n› tan›mlamak. 3 s›n› yapmak.
‹flletme, bir taraftan karfl›lanmam›fl insan ihtiyaç- ‹flletmeleri daha iyi anlayabilmek için s›n›flara
lar›n›, çözülmemifl sorunlar› bulmaya çal›fl›rken ay›rmak gerekir. S›n›fland›rmada çeflitli kriterler
di¤er taraftan da bunlar› en az kaynak kullana- temel al›n›r. Bu kriterlerden baz›lar› büyüklük
rak nas›l müflteriye sunabiliriz aray›fl› içindeki or- (ölçek), yapt›klar› ifl, sermayenin mülkiyeti, dün-
ganizasyonlard›r. ‹nsanlar›n davran›fllar›n›n te- ya ölçe¤i, kâr ve yasal statüdür. ‹flletmelerin bü-
melinde ihtiyaçlar bulunmaktad›r. Genel olarak yüklüklerini belirlemede birçok ölçek bulunur.
insan›n fizyolojik ve psikolojik yap›s›na uygun Bunlar niceliksel (kantititatif) ölçek ve niteliksel
olarak ortaya ç›kan ihtiyaçlar karfl›land›klar›nda (kalititatif) ölçek olarak iki grup alt›nda toplana-
zevk ve haz, karfl›lamad›¤›nda ac› ve s›k›nt› ya- bilir. Yapt›klar› ifl bak›m›ndan s›n›fland›r›ld›¤›nda
flanmaktad›r. Birincil ihtiyaçlar; yemek, içmek, üç tür iflletme ortaya ç›kar. Ürün üreten iflletme-
bar›nmak, uyumak gibi ihtiyaçlard›r. ‹kincil ihti- ler, hizmet iflletmeleri ve ticaret iflletmeleri. ‹fllet-
yaçlar, fizyolojik ihtiyaçlar›n d›fl›ndaki ihtiyaçlar- meleri sermayenin kime ait oldu¤una göre s›n›f-
d›r. Üretim faktörleri, insan ihtiyaçlar›n› gider- land›rabilmek için önce dünya ölçe¤inde bak-
mek, sorunlar›n› çözmek için piyasaya sunula- mak gerekmektedir. Buna göre iflletmeler yerli
cak ürün ve hizmetlerin üretiminde kullan›lan iflletmeler ve yabanc› iflletmeler olarak ikiye ayr›-
miktar ve çeflit yönünden s›n›rl› olan girdi ya da l›r. Dünya ölçe¤ine göre iflletmeler ise flu flekilde
kaynaklard›r. Dört temel çeflidi vard›r. Bunlar; s›ralanabilir: Ulusal ‹flletmeler, Uluslararas› ‹fllet-
do¤a, emek, sermaye ve giriflimciliktir. meler, Çokuluslu ‹flletmeler. Yasal statü bak›m›n-
dan ise özel iflletmeler, kooperatifler, sermaye

A M A Ç ‹flletmelerin amaç ve fonksiyonlar›n› aç›klamak. flirketleri, flah›s flirketleri, dernek ve vak›flar flek-
2
‹flletmeler tüm paydafllar›n›n ç›karlar›n› dikkate linde s›n›fland›rma yap›labilir.
alacak ve dengeleyecek flekilde amaçlar›n› ge-
niflletmifllerdir. Ça¤dafl iflletmelerin amaçlar› kâr,
A M A Ç ‹flletmelerin baflar›s›ndaki temel ilkeleri s›ralamak.
4
ekonomik sürdürülebilirlik, sosyal sürdürülebi- ‹flletmeler amaçlar›na ulaflmak için gerekli olan
lirlik, çevresel sürdürülebilirlik fleklinde s›rala- baz› ilkelere uymak zorundad›rlar. Bu ilkeler ifl-
nabilir. ‹flletme fonksiyonlar› demek iflletmenin letmelerin her döneminde ve tüm yaflam› boyun-
grupland›r›lm›fl faaliyetleri demektir. ‹flletmenin ca geçerlidir. Bunlar uzun y›llar iflletmecilik uy-
birbiriyle iliflkili, yak›n ve benzer faaliyetleri grup- gulamalar› sonucunda ortaya ç›km›flt›r. Ekono-
land›r›l›r ve çok say›da faaliyeti az say›da yöne- mik ve toplumsal de¤iflmeler yeni ilkeleri günde-
tim, pazarlama, üretim, finansman, muhasebe, me getirmifltir. Yenilikçilik ve globalleflme ilkeler
insan kaynaklar› (personel), halkla iliflkiler (PR) listesine girmifltir. Bu ilkeler verimlilik, kârl›l›k,
ve araflt›rma gelifltirme (Ar-Ge) fonksiyon hâlin- yenilikçilik etkililiktir. Özel ya da kamu her ifllet-
de gösterilir. me için bu ilkelerle uyum önemlidir.
www.hedefaof.com
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin varl›¤›n›n sa¤- 6. ‹nsan ihtiyaçlar›n› gidermek, sorunlar›n› çözmek için
lam›fl oldu¤u yararlardan biri de¤ildir? elde edilecek ürün ve hizmetlerin üretiminde kullan›lan
a. ‹stihdam yaratmalar› miktar ve çeflit yönünden s›n›rl› olan girdi ya da kay-
b. Tüketici istek ve ihtiyaçlar›n› gidermeleri naklar olarak tan›mlanan kavrama ne ad verilir?
c. Toplumsal sorunlar›n çözümüne destek olmalar› a. Üretim hammaddeleri
d. Do¤al kaynaklar› tüketmeleri b. Üretim çeflitleri
e. Ülke ekonomisine katk› sa¤lamalar› c. Üretim araçlar›
d. Üretim maddeleri
2. Mal ve hizmetlerin insanlar›n ihtiyaçlar›n› giderme e. Üretim faktörleri
özelli¤ine ne ad verilir?
a. Arz 7. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin amaçlar› ara-
b. Fayda s›nda yer almamaktad›r?
c. Talep a. Siyasal Sürdürülebilirlik Amac›
d. ‹stek b. Ekonomik Sürdürülebilirlik Amac›
e. ‹htiyaç c. Sosyal Sürdürülebilirlik Amac›
d. Çevresel Sürdürülebilirlik Amac›
3. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin sa¤lad›¤› fayda- e. Kar Amac›
lar aras›nda yer almamaktad›r?
a. fiekil 8. ‹flletme bir sistem olarak düflünüldü¤ünde afla¤›da-
b. Yer kilerden hangisi sistemin elemanlar›n› ya da alt sistemi-
c. Kapasite ni oluflturan fonksiyonlardan biri de¤ildir?
d. Zaman a. Üretim
e. Mülkiyet b. Yaz› ‹flleri
c. ‹nsan Kaynaklar›
4. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmecilikte kullan›lan “‹h- d. Araflt›rma Gelifltirme
tiyaçlar Hiyerarflisi”ne göre yap›lan s›n›fland›rma yer e. Muhasebe
alan ihtiyaçlardan biridir?
a. Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac› 9. ‹flletmeleri s›n›fland›rmada kullan›lan kriterlerden
b. Anlama ‹htiyac› hangisi afla¤›daki seçenekte yer almaktad›r?
c. Kendini Adama ‹htiyac› a. Kurulduklar› Y›la Göre S›n›fland›rma
d. Koruma ‹htiyac› b. Kurucular›na Göre S›n›fland›rma
e. Yenileme ‹htiyac› c. Sermaye Mülkiyeti Bak›m›ndan S›n›fland›rma
d. Adlar›na Göre S›n›fland›rma
5. ‹novasyon kavram› ile ilgili verilen ifadelerden han- e. Piyasa Koflullar›na Göre S›n›fland›rma
gisi do¤rudur?
a. S›nai ve fikri mülkiyet haklar› ile korunmas› 10. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin baflar›s›n› sa¤-
mümkün de¤ildir. lamada önemli olan temel ilkeler aras›nda yer alma-
b. Yenili¤in tam karfl›l›¤›d›r. maktad›r?
c. Ticari hale gelebilen yenili¤e denir. a. Etkililik
d. Sadece ürünlerde inovasyon yap›labilir. b. Verimlilik
e. Yenilik ve yarat›c›l›kla ilgili de¤ildir. c. Karl›l›k
d. Taklitçilik
e. Yenilikçilik
www.hedefaof.com
32 Genel ‹flletme
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- S›ra Sizde 3

nu yeniden gözden geçiriniz. Rekabetin artmas› iflletmeleri zor duruma düflürmüfl,
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- sürdürülebilir rekabet avantaj›na sahip olmak isteyen
nu yeniden gözden geçiriniz. iflletmelerin piyasada kalma mücadelelerinde farkl›l›k-
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- lar›n ne kadar da önemli oldu¤unu anlamalar›n› sa¤la-
nu yeniden gözden geçiriniz. m›flt›r. Bu farkl›l›klar›n ifl modellerinde, ifl yap›fl flekille-
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- rinde, ürünlerde ve hizmetlerde yap›labilece¤i anlafl›l-
nu yeniden gözden geçiriniz. m›flt›r. En iyisi ve en yenisinin talep edilmesi, iflletmele-
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- ri yarat›c›l›¤a, yenili¤e ve inovasyona yönlendirecektir.
nu yeniden gözden geçiriniz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kavram›” konusu- S›ra Sizde 4
nu yeniden gözden geçiriniz. ‹flletmecilikte en çok kullan›lan ihtiyaç araflt›rmas› Ab-
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmenin Amaçlar› ve ‹fl- raham Maslow’un “‹htiyaçlar Hiyerarflisi”dir. Söz konu-
levleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. su hiyerarflide ihtiyaçlar listelenerek gelifli güzel s›ralan-
8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmenin Amaçlar› ve ‹fl- mam›fl piramidin taban›ndan bafllayarak tepesine kadar
levleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ihtiyaçlar yerlefltirilmifltir. Buradaki en temel varsay›m
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin S›n›fland›r›lma- ihtiyaçlar›n hiyerarflik, insan davran›fllar›n›n ise ihtiyaca
s›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. göre flekillenmesidir.
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Baflar›s›nda Te-
mel ‹lkeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 5
Bugünü yaflarken, üretirken, tüketirken, dünyada k›t
olan kaynaklardan gelecekte dünyada yaflayacaklara da
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› yetecek kadar b›rakma gereklili¤i ortaya ç›km›flt›r. “Ge-
S›ra Sizde 1 lecek nesiller bizden daha kötü de¤il daha iyi yaflaya-
Sosyal politika aç›s›ndan ifl yaratma, istihdam sa¤lama bilsinler” anlay›fl› benimsenmifltir.
özellikleriyle de iflsizli¤in çözümünde çare olarak etkili
olmaktad›rlar. Ülke ekonomilerinin büyümesi, kifli bafl›- S›ra Sizde 6
na milli gelirin artmas›, iflsizli¤in azalmas›, e¤itim, sa¤- Giriflimcilik, kendisi d›fl›ndaki üretim faktörlerini do¤a,
l›k ve güvenlik gibi temel alanlarda iyileflmenin sa¤lan- emek ve sermayeyi bir araya getirerek mal ve hizmet
mas› hatta bunlara ba¤l› olarak insan haklar›, adalet, üretmektir. Giriflimci, iflletme kurmak için di¤er üretim
özgürlük, eflitlik ve demokrasi gibi kavramlar›n içsellefl- faktörleri yan›nda yarat›c› bir ifl fikrine ihtiyaç duyar.
tirilip uygulanmas›n›n da ekonomik geliflmeye ba¤l› Bunun için giriflimciler yarat›c› olmak zorundad›r. Bu ifl
olarak iflletmelerle ilgili oldu¤u bilinmektedir. fikri yap›labilir (fizibil) olmal›d›r. ‹flletme kurmakla giri-
flimcilik bitmez. ‹flletmelerin gündeminde sürekli ifl fi-
S›ra Sizde 2 kirleri vard›r. ‹flte piyasada iflletmeler için ürün ve hiz-
‹flletmelerin üretti¤i her ürün ve hizmet mutlaka bir ihti- metlerde, da¤›t›mda, yönetimde, ifl modelinde akla ge-
yac› giderir bir sorunu çözer. Buna fayda denir. O hâl- lebilecek her alan›nda yenilik yap›labilir. Bunun için ifl
de fayda, mal ve hizmetlerin insanlar›n ihtiyaçlar›n› gi- fikirleri üretilebilir. Buna iç giriflimcilik denir.
derme özelli¤ine denir. Ürünler ve hizmetler ne kadar
ihtiyaç gideriyor sorun çözüyorsa o kadar faydal›d›r. ‹n-
sanlar ürüne ve hizmetin kendisine de¤il onun sa¤lad›-
¤› faydaya para ödemektedirler.
www.hedefaof.com
S›ra Sizde 7 S›ra Sizde 10

Kurumsal sosyal sorumluluk, maksimum kâr yerine mak- Varl›klardan iflletmenin borçlar› ç›k›nca öz sermaye,
simum de¤er kazand›ran, iflletmenin paydafllar› (pay sa- kârdan vergiler ç›k›nca net kâr ortaya ç›kar. Finansal
hipleri, çal›flanlar, müflteriler, tedarikçiler, yerel kurulufl- kârl›l›k di¤erine göre daha net göstergedir. Kârl›l›k dö-
lar, devlet, sivil toplum) taraf›ndan alk›fllanan ve gün nemsel olarak hesaplan›r. Oran›n yüksekli¤i kârl›l›¤›n
geçtikçe daha fazla istenen, gelecek ekonomilerde ifllet- yükseldi¤ini gösterir. Kâr›n sermayeye oran› sermaye-
melerin tamam›n›n uygulamas›n› zorunlu k›lacak ulusal nin kârl›l›¤›n› gösterir. Bunu yükseltmek için ya kâr›n
ve küresel kurallar›n artaca¤›, paydafllar›n iflletmeyle il- yükseltilmesi ya da sermayenin azalt›lmas› gerekir. Kâr
gili çeliflen, ç›karlar›n› dengeleyen, 1970’li y›llardan beri belirli bir dönemdeki gelirlerle giderler aras›ndaki olum-
artan yo¤un rekabet sonucu ortaya ç›kan, iflletmenin lu farkt›r.
amaçlar›na genifl bir aç› kazand›ran bir teoridir.
S›ra Sizde 8
Küçük iflletmelerin yönetimleri merkezci, ba¤›ms›z ve Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
yal›nd›r. Örgüt modeli dikeydir. Oysa büyük iflletmeler- Kaynaklar
de yönetim karmafl›k hâle gelir. Merkezci de¤ildir. Kü- Akdemir, A. (2009). ‹flletmecili¤in Temel ilkeleri.
çük iflletmelerde iflletme sahipli¤i ile iflletme yönetimi (1. Bas›m). Ankara: Ekin Yay›nc›l›k.
ayr› ayr› kifli ya da kiflilerde de¤ildir. Ayn› kiflide toplan- Besler, S. (Editör).(2009). Yönetim Yaklafl›mlar›y-
m›flt›r. Büyük iflletmelerde ayn› kifli ya da kiflilerde yö- la Kurumsal Sürdürülebilirlik. (1. Bas›m). ‹s-
netim ve sahiplik birlikte bulunmaz. Yönetim art›k pro- tanbul: Beta Yay›nc›l›k.
fesyonellere devredilmifltir. Küçük iflletmelerin sat›n al- Can, H., Tuncer, D. ve Ayhan, Y. (1991). Genel ‹fllet-
malarda ve sat›fllarda pazarl›k (iskonto) güçleri zay›ft›r. mecilik Bilgileri. (3. Bask›). Ankara: Ad›m Ya-
Çünkü sat›n almalar›n ve sat›fllar›n miktar› azd›r. Oysa y›nc›l›k.
büyük iflletmeler çok miktarda sat›n alma ve sat›fl yap- Ertürk, M. (2009). ‹flletme Biliminin Temel ‹lke-
t›klar› için pazarl›kta güçlüdürler. Küçük iflletmeler, ge- leri. (7. Bas›m). ‹stanbul: Beta Yay›nlar›.
rek iflletme içinde gerekse iflletme d›fl›ndaki iliflkilerin- Jones, G. (2010). Unilever’i Yenilemek. (Çev. Ü.
de daha yo¤undur. Bunun için çal›flanlar›n› ve müflteri- fiensoy). (1. Bas›m). ‹stanbul: Türkiye ‹fl Bankas›
lerini tan›r. Büyük iflletmelerde çal›flan say›s› ve müflte- Kültür Yay›nlar›.
ri say›s› çok oldu¤u için iliflki yo¤un de¤ildir. Küçük ifl- Karalar, R. (2009). Genel ‹flletme. ‹zmir: Meta Bas›m.
letmelerde genellikle herkes her ifli yapar. Çünkü uz- Mirze, S.K. (2010). ‹flletme. (1. Bas›m). ‹stanbul: Lite-
manlaflma yoktur. Büyük iflletmelerde uzmanlaflma ol- ratür Yay›nc›l›k.
du¤u için herkes her ifli yapamaz. Mucuk, ‹. (2011). Modern ‹flletmecilik. (17. Bas›m).
‹stanbul: Türkmen Yay›nc›l›k.
S›ra Sizde 9 Sabuncuo¤lu, Z. ve Tokol, T.(1997). ‹flletme I -II. Bur-
Verimlilik girdi ile ç›kt› aras›ndaki bir iliflkidir. ‹flletme- sa: Furkan Ofset.
nin baflar›s›n› bildiren çok önemli bir göstergedir. Bilin-
di¤i gibi iflletmeler ister ürün isterse hizmet üretsinler
genel anlamda üretim faktörleri ya da kaynaklar olarak
gördü¤ümüz ve mikro ölçekte girdi olarak kulland›¤›-
m›z emek, sermaye, hammadde, enerji, teknoloji ve mal-
zeme miktar›ndan en çok ç›kt›y› yani ürün ve hizmeti
üretmelidir. Ayn› miktar girdiden ne kadar çok ç›kt› üre-
tilirse ya da ayn› ç›kt› ne kadar az girdiden üretilirse o
kadar çok verimlik sa¤lan›r. Ayn› miktar üretim için az
miktarda girdi ya da üretim faktörü kullan›lmas› elde
edilen ürün ve hizmetin maliyetini düflürmektedir. Dü-
flük maliyet de iflletmeleri rekabette güçlü k›lmaktad›r.
www.hedefaof.com
2
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
‹flletme çevresi kavram›n› tan›mlayabilecek,
‹flletme çevresinin çok katmanl› yap›s›n› betimleyebilecek,
‹flletmenin genel çevre bileflenlerini ve bu bileflenlerin kendi aralar›ndaki et-
kileflimleri aç›klayabilecek,
‹flletmenin sektörel çevre bileflenlerini ve bu bileflenlerin iflletme üzerindeki
etkilerini betimleyebileyecek,
‹flletmenin iç çevresini ve iç çevre unsurlar›n› tan›mlayabilecek,
Çevresel belirsizlik ve iflletme çevresi aras›ndaki iliflkiyi aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• ‹flletme Çevresi • Sektörel Çevre
• Küresel Çevre • ‹ç Çevre
• Genel Çevre • Çevresel Belirsizlik
‹çindekiler
• ‹fiLETMEN‹N ÇEVRES‹
• B‹R S‹STEM OLARAK ‹fiLETME
ÇEVRES‹
Genel ‹flletme ‹flletme Çevresi • ‹fiLETME ÇEVRES‹N‹N TEMEL
SEV‹YELER‹
• ‹fiLETMELER VE ÇEVRESEL
BEL‹RS‹ZL‹K
www.hedefaof.com
‹flletme Çevresi
‹fiLETMEN‹N ÇEVRES‹
‹flletmelerin çevresi en genel ifadesiyle iflletme s›n›rlar› d›fl›nda kalan her fley ola-
rak tan›mlanabilir. Tüm iflletmeler belli bir çevre içinde faaliyetlerini sürdürmekte-
dir. ‹flletmelerle çevre aras›nda karfl›l›kl› bir iliflkinin veya bir baflka deyiflle etkile-
flimin var oldu¤unu belirtmek yanl›fl olmayacakt›r. ‹flletmeler çevreden kendi faali-
yetleri için gerekli olan girdileri al›r ve bu faaliyetler sonucunda çevreye çeflitli ç›k-
t›lar sunarlar. Daha aç›k bir flekilde ifade etmek gerekirse fiekil 2.1’de görüldü¤ü
gibi, iflletmeyle çevre aras›nda önemli bir girdi-ç›kt› iliflkisi vard›r (Hatch ve Cunlif-
fe, 2006).
fiekil 2.1
‹flletme Çevre
Etkileflimi
Çevre
Girdi ‹flletme Ç›kt›
‹flletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli olan çeflitli kaynaklar› çevre-

lerinden sa¤lamakta, bu kaynaklar› kendi bünyelerinde belli süreçlere tabi tutmak-
ta ve bu süreçler neticesinde yine çevreye çeflitli ürünler sunmaktad›rlar. ‹flletme-
lerin çevreye sunduklar› ürünler oldukça çeflitlidir. ‹flletmeler taraf›ndan çevreye
sunulan ürünler somut birer ç›kt› ise bu tür ürünlere mal denilmektedir. Tuz üre-
ten bir iflletmenin çevreye somut bir ç›kt› sa¤lad›¤› oldukça aç›kt›r. Fakat unutul-
mamas› gereken nokta her iflletmenin ç›kt›s›n›n somut olmad›¤›d›r. Baz› iflletmele-
www.hedefaof.com
36 Genel ‹flletme
rin ç›kt›lar› belli bir performans› gerektiren soyut ürünlerdir. Bu tür ürünler hizmet
olarak adland›r›lmaktad›r. Örne¤in yüksek ö¤retim konusunda faaliyet gösteren
bir kurum olarak üniversite, e¤itim hizmeti üretmektedir, bir baflka deyiflle, üniver-
sitenin temel ç›kt›s› e¤itim hizmetidir. Baz› iflletmeler ise hem soyut hem de somut
ç›kt›lar üretmektedir. Örne¤in bir lokanta, hem servis edilen yeme¤i üreten hem
de bu yeme¤in servis edilme sürecini gerçeklefltiren bir iflletmedir.
Faaliyet alan› ne olursa olsun, her iflletme söz konusu faaliyetlerini çevreden el-
de etti¤i girdiler sayesinde gerçeklefltirmekte ve elde etti¤i ç›kt›lar› da yine ayn›
çevreye sunarak devaml›l›k, kâr elde etme ve sosyal sorumluluk gibi çeflitli ifllet-
mecilik amaçlar›n› yerine getirebilmektedir. Çevre iflletmeye çeflitli f›rsatlar sunar-
ken baz› tehditleri de bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Çevre, bar›nd›rd›¤› birçok be-
lirsizlik ve bunun yan›nda iflletmelere sa¤lad›¤› birçok kaynakla, her iflletme yöne-
ticisinin önemle üzerinde durmas› gereken konulardan biri olarak karfl›m›za ç›k-
maktad›r. Bu ünitede çeflitli boyutlar› itibar›yla iflletmenin çevresi ele al›narak ifllet-
me çevre etkilefliminin daha anlafl›l›r bir hâle getirilmesi amaçlanmaktad›r.
B‹R S‹STEM OLARAK ‹fiLETME ÇEVRES‹

‹flletme çevresi, her ne kadar iflletme s›n›rlar› d›fl›nda kalan her fley olarak tan›m-
lansa da, iflletme ve çevre aras›ndaki iliflkiyi tam olarak anlayabilmek daha kap-
saml› bir analiz sürecini gerektirmektedir. Bu süreçte iflletmecilerin en önemli yol
göstericisi Genel Sistem Yaklafl›m›’d›r.
Genel Sistem Yaklafl›m› Genel Sistem Yaklafl›m›, Avusturyal› bir biyolog olan Karl Ludwig von Bertal-
olgu, olay veya sistemlerin lanfy (1901-1972) taraf›ndan, 1920’li y›llardan itibaren gelifltirilmifl disiplinleraras›
incelenmesinde karfl›l›kl› ve
çevresel iliflkileri de göz
bir düflünce tarz›d›r. Genel Sistem Yaklafl›m›’n›n en önemli vurgusu olgu, olay ve-
önünde bulundurmaktad›r. ya sistemlerin incelenmesinde karfl›l›kl› ve çevresel iliflkilerin de göz önünde bu-
lundurulmas› noktas›ndad›r (Koçel, 2010). ‹flletmeye yönelik olarak gelifltirilecek
bu tür bir de¤erlendirmenin, iflletme ve çevre konusunu daha kolay kavrayabilme-
mizi sa¤layaca¤› oldukça aç›kt›r.
‹flletmeleri bir sistem olarak betimlemeden önce, sistem kavram›n› tan›mlamak
oldukça yerinde bir bafllang›ç noktas› olacakt›r. Sistem; çevreyle ve birbirleriyle
iliflkili çeflitli parçalardan veya bir baflka deyiflle alt sistemlerden oluflan bir bütün
olarak tan›mlanabilir (Ayd›n, 2011). Alt sistem, sistemin kendi içersinde bütünlük
Çevresiyle insan, bilgi,
arz eden alt bileflenleridir. Çevreyle etkileflimi s›ras›nda sistem, çevreden çeflitli
hammade ve enerji al›flverifli girdiler almakta, bu girdileri belli bir süreç çerçevesinde ifllemekte ve bu sürecin
olan sistemler aç›k sistem sonucu olarak meydana gelen ç›kt›lar› yine çevreye sunmaktad›r. Bu döngüsel sü-
olarak nitelendirilmektedir.
reç kapsam›nda, sistem çevreden ald›¤› geribildirimler ›fl›¤›nda kendisini de¤ifltir-
mekte veya yeniden düzenlemekte ve bu flekilde uyum yetene¤ini artt›rmaya ça-
l›flmaktad›r. ‹flletmeler de çevreyle olan etkileflimlerini sistem yaklafl›m›na olduk-
ça benzer bir girdi-ç›kt› süreci çerçevesinde gerçeklefltirmektedirler. Bu bak›mdan
Sistem; çevreyle ve
birbirleriyle iliflkili çeflitli iflletmeleri birer aç›k sistem olarak de¤erlendirmek önemli bir gerekliliktir. fiekil
bileflenlerden veya bir baflka 2.2 aç›k bir sistem olarak iflletmeyi tasvir etmektedir. Çevresiyle insan, bilgi, ham-
deyiflle, alt sistemlerden
oluflan bir bütündür. madde, enerji al›flverifli olmayan sistemler kapal› sistemlerdir. Fakat kapal› yap›da
bir sistem, iflletmeler için kesinlikle söz konusu olamaz. Özetlemek gerekirse her
iflletme çevreyle sürekli etkileflim içinde olan aç›k birer sistemdir (Katz ve Kahn,
1966).
SIRA S‹ZDE Sizce herhangi

SIRAbir iflletmeyi kapal› bir sistem olarak de¤erlendirmek mümkün müdür?
S‹ZDE
1
S O R U S O R U
www.hedefaof.com
D‹KKAT D‹KKAT
2. Ünite - ‹flletme Çevresi 37
fiekil 2.2
Aç›k Bir Sistem
Olarak ‹flletme
Çevre
Kaynak: Cole, 2004:
77.
Girdiler ‹flletmecilik Süreçleri Ç›kt›lar
• ‹nsan • Üretim • Mallar

• Hammadde • Pazarlama • Hizmetler
• Bilgi • Yönetim ve • Fikirler
• Finansman Organizasyon • At›klar
• Araflt›rma ve
Gelifltirme
• Finansal Yönetim
• ‹nsan Kaynaklar›
Ç›kt›lara ‹liflkin Geribildirim
Bir sistem olarak iflletmeler çeflitli alt birimlerden meydana gelmektedir. Örne-
¤in bir iflletme sistemi için pazarlama bölümü, alt düzeyde bir sistemdir. Pazarla-
ma bölümü, iflletme içerisinde finansman, insan kaynaklar› ve üretim gibi di¤er bö-
lümlerle uyumlu bir flekilde çal›flmal› ve üst sistem olan iflletmenin amaçlar›na ula-
flabilmesi için çaba göstermelidir. Üst sistem olarak nitelendirdi¤imiz iflletmenin ise
öncelikle bulundu¤u sektörün, daha sonra ulusal ve küresel ekonominin bir alt sis-
temi oldu¤unu belirtmek gerekmektedir. ‹flletme çevresini iç içe geçmifl bir sistem-
ler bütünü olarak alg›lamak, sistem yaklafl›m›n bize sundu¤u önemli bir kolayl›k-
t›r. Genel Sistem Yaklafl›m›’yla ilgili olarak iflletmeciler taraf›ndan göz ard› edilme-
mesi gereken di¤er kavramlar ise flöyledir;
• Sinerji: Bütünün kendisini oluflturan parçalar›n tek bafllar›na yaratabilecek-
leri de¤erlerin toplam›ndan daha fazla bir de¤er yaratmas› durumudur. ‹fllet-
me çevresinde yer alan çeflitli alt sistemler uyumlu ve etkileflimli bir flekilde
çal›flt›klar› zaman, sistem daha büyük bir ç›kt› potansiyeline sahip olacakt›r.
‹flletmelerin bünyesinde çeflitli alt sistemler, belli bir uyum içerisinde bir ara-
ya getirilmekte ve iflletmenin devaml›l›¤›n›n sa¤lanabilmesi ad›na her bir alt
sistemin bireysel toplam›ndan daha büyük bir ortak de¤er yarat›lmaktad›r.
• Entropi: Do¤adaki tüm sistemlerin yok olmaya mahkûm olduklar› fleklinde
aç›klanabilecek bir kavramd›r. Sistemler entropi olgusuna karfl›, bünyelerin-
de gere¤inden daha fazla enerji üretmeye çabalamaktad›rlar. Sistemlerin bu
e¤ilimi negatif entropi olarak adland›r›lmaktad›r. Bir sistem olarak iflletme-
ler, iflletmecilik süreçleri sonucunda “art› de¤er” yaratarak, entropiyi yenme-
ye gayret etmelidirler. Aksi takdirde iflletmenin faaliyetlerini sürdürmesi zor-
laflacak ve iflletme, yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalacakt›r.
• Ekofinalite: Sistem yaklafl›m›na göre, belli sonuçlara ulaflmak için izlenebi-
lecek yollar oldukça çeflitlidir. Farkl› noktalardan bafllayarak veya farkl› yol-
www.hedefaof.com
38 Genel ‹flletme
lar› kullanarak da ayn› sonuçlar elde edilebilir. Bu ba¤lamda iflletmeciler tek

bir do¤ruya tak›l›p kalmamal›d›rlar. Çeflitli yenilik aray›fllar›na imkân sa¤la-
yan, motive edici bir iflletme ortam› yaratmal› ve iflletme çevresini olas› ye-
nilikçi yollar› bulabilmek ad›na dikkatli bir flekilde izlemelidirler.
‹fiLETME ÇEVRES‹N‹N TEMEL SEV‹YELER‹

‹flletme çevresini sistem bak›fl aç›s›yla ele ald›¤›m›zda, bunun iflletme içinden
Sistem bak›fl aç›s›yla bafllayan ve çeflitli katmanlar› olan bir yap› olaca¤›n› düflünebiliriz. ‹flletme çevre-
iflletme çevresi; iflletme
içinden bafllayan ve çeflitli si, iç içe geçmifl çeflitli düzeylerdeki çevresel sistemlerden oluflmaktad›r. ‹flletme
katmanlar› olan bir yap›y› çevresiyle ilgili olarak karfl›m›za ç›kan ilk s›n›fland›rma; iflletme çevresinin iflletme
ifade eder. içi veya iflletme d›fl› olmas› noktas›ndad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda iflletme çevresi-
nin iflletme s›n›rlar› içinde kalan k›sm›na iflletmenin iç çevresi ya da k›saca iç çev-
re denilmektedir. ‹flletme çevresinin iflletme s›n›rlar› d›fl›nda kalan k›sm› ise ifllet-
‹ç çevre; iflletme s›n›rlar› menin d›fl çevresini oluflturmakta ve k›saca d›fl çevre olarak adland›r›lmaktad›r. Bir-
içinde kalan ve iflletmenin çok kaynakta iflletme çevresi kavram›n›n yaln›zca d›fl çevreyi nitelemek için kulla-
misyonunu, vizyonunu, temel
yeteneklerini, örgüt yap›s›n›
n›ld›¤› görülmektedir. Bu ünite kapsam›nda da aksi belirtilmedikçe çevre kavram›
ve örgütsel kültürünü içinde d›fl çevreyle iliflkilendirilerek kullan›lm›flt›r.
bar›nd›ran bir alt sistemler ‹flletmenin iç çevresi iflletme s›n›rlar› içinde, iflletmenin vizyonunu, misyonunu,
toplulu¤udur.
temel yetene¤ini, örgüt yap›s›n› ve kültürünü içinde bar›nd›ran bir çeflit alt sistem-
ler bütünüdür. Bunun aksine d›fl çevre iflletmenin s›n›rlar› d›fl›nda yer alan ve ifllet-
meyi do¤rudan veya dolayl› olarak etkileyebilen çeflitli bileflenleri içeren bir çeflit
üst sistemdir. Söz konusu bu üst sistemin iflletmeyi do¤rudan etkileyen bileflenle-
‹flletmenin sektörel çevresi,
iflletmenin yak›n d›fl çevresi
rine iflletmenin yak›n d›fl çevresi, iflletmenin sektörel çevresi veya iflletmenin
veya iflletmenin mikro mikro çevresi denilmektedir. Sektörel çevrede meydana gelen de¤iflimler iflletme-
çevresi fleklinde de yi h›zl› ve fliddetli bir flekilde etkilemektedir. ‹flletme üzerindeki etkileri daha do-
adland›r›lmaktad›r.
layl› olan çevresel bileflenler ise iflletmenin genel çevresinde yer almaktad›rlar.
‹flletmenin genel çevresi Genel çevre, sektörel çevreye göre daha üst seviyeli bir sistemi ifade etmektedir.
iflletmenin makro çevresi
olarak da düflünülebilir.
Genel çevrenin, iflletmenin makro çevresi fleklinde nitelendirildi¤i de bilinmekte-
dir. Genel çevre bileflenlerindeki de¤iflim ve geliflmeler öncelikle iflletmenin sektö-
rel çevresini etkilemekte ve bu etkinin fliddetine göre iflletmenin etkilenmesi veya
etkilenmemesi söz konusu olmaktad›r (Hitt, Black ve Parker, 2005).
fiekil 2.3
‹flletme Çevresinin Kü re s
el Çevre
Temel Seviyeleri
el Ç e vr e
G en
re
ev k tö r e l Ç e v r
Se e
lÇ
e t
D
ab D
asa
o¤
l-Y
üz Ç ›k
al
Re
e n ar G
ve
S i y a sa
le y
Çev
l er
i c i K u p l a r›
R a k ip
re
urumlar ve
r
‹flletme
(‹ç Çevre)
i k Ç e vre
riler
üflte
om
‹flgü
on
cü
Ek
T e kn
jik
Pi
lar ya
te
O r t a k l› k S t r a yas
ol o
›
T e da
r i k ç i le r v e
jik
Çe
e
vr vre
Çe
r el
S o s y o k ü lt ü
www.hedefaof.com
‹flletmenin Genel Çevresi

‹flletme çevresinin en d›fl katman› iflletmenin genel çevresi veya k›saca genel çev-
re olarak nitelendirilmektedir. ‹flletmenin genel çevresi iflletme faaliyetleri üzerin-
de dolayl› bir etkiye sahiptir. Genel çevrenin iflletme üzerindeki etkisi öncelikle ifl-
lemenin sektörel çevresinde kendisini göstermekte, daha sonra söz konusu etkinin
fliddetine göre iflletmeyi de etkisi alt›na alabilmektedir. Genel çevrenin iflletme fa-
aliyetleri üzerindeki etkisi daha uzun bir zaman diliminde kendisini göstermekte-
dir, bu nedenle genel çevrenin iflletmelerin günlük faaliyetleri üzerindeki etkisini
saptamak oldukça güçtür. ‹flletmenin genel çevresi temel olarak befl bileflenden
oluflmaktad›r. Bu bileflenler siyasal-yasal çevre, ekonomik çevre, sosyokültürel
çevre, teknolojik çevre ve do¤al çevre olarak isimlendirilmektedir. Bu befl bilefle-
ne ek olarak, iflletmenin genel çevresinde yer alan tüm bileflenleri, daha genifl kap-
saml› olarak etkileme potansiyeline sahip olan bir di¤er genel çevre bilefleni de ifl-
letmenin küresel çevresidir. Küresel çevre tüm di¤er genel çevre ve sektörel çevre
bileflenleriyle etkileflim hâlindedir. Bu özelli¤inden dolay› küresel çevrenin, ifllet-
meyi ve iflletme çevresini saran bir üst sistem olarak alg›lanmas›n›n daha do¤ru
olaca¤› düflünülmektedir. Bu bölümde öncelikle befl temel d›fl çevre bilefleni hak-
k›nda aç›klamalar yap›lacak, daha sonra küresel çevre konusuna de¤inilecektir.
‹flletmenin genel çevre bileflenleri analitik bir flekilde, ba¤›ms›z birer bileflen
SIRA S‹ZDEgibi düflünü- SIRA S‹ZDE
lebilir mi? 2
Siyasal-Yasal Çevre D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Siyasal-yasal çevre faktörlerinin iflletmenin faaliyetleri üzerindeki etkisi oldukça
güçlüdür. Siyasal-yasal çevre iflletmelerin neleri yap›p neleri yapamayaca¤›n›
S O R U kesin S O R U
çizgilerle belirleyen genel bir çerçeve niteli¤indedir. Siyasal-yasal çevre tüm ifllet-
mecilik faaliyetlerini etkileyebilme gücündedir. Siyasal-yasal çevrede yaflanan ge-
D‹KKAT D‹KKAT
liflmeler baz› iflletmelerin gelece¤ine yönelik tehditler yaratmakta iken baz› ifllet-
melerin gelece¤ine yönelik çeflitli f›rsatlar sunabilmektedir.
SIRA S‹ZDE
K›saca ifade etmek gerekirse, Siyasal-yasal çevre genel olarak siyasal sistem, SIRA S‹ZDE
yasal ve siyasal kurumlar, yasalar ve di¤er çeflitli düzenlemeleri de içine alan bir
yap› olarak tan›mlanabilir. Siyasal-yasal çevre iflletme faaliyetlerini düzenleyen ya-
AMAÇLARIMIZ
salar›n kayna¤›d›r. Bu nedenle her iflletme taraf›ndan yak›ndan takip edilmelidir.
Siyasal-yasal çevre bir bak›ma siyasal çevre ve yasal çevrenin birleflim kümesi-
AMAÇLARIMIZ
dir. Siyasal ve yasal çevre ba¤lam›nda meydana gelen geliflmeler K ‹ T Ao Pkadar iç içe K ‹ T A P
geçmifltir ki bu durumun, siyasal ve yasal çevreleri adeta tek parçal› bir yap›ya dö-
nüfltürdü¤ü söylenebilir. Siyasal ve yasal kavramlar›n› daha detayl› bir flekilde aç›k-
lamam›z gerekirse siyasal çevrenin, siyasal sistem içinde gücün da¤›l›m›yla ilgili bir
konu oldu¤unu belirtmek yanl›fl olmaz. Siyasal gücün belli kesimlerde yo¤unlaflt›-
¤› siyasal sistemler daha otokratik, siyasal gücün toplum geneline da¤›ld›¤› siyasal
sistemler ise daha demokratik sistemler olarak betimlenmektedir. Siyasal sistemin
‹ N T E Do¤u
iflletmecilik faaliyetleri üzerindeki etkisi yads›namaz bir gerçektir. R N E T Avrupa’da ‹NTERNET
1989’dan itibaren yaflanan siyasal de¤iflimin, yasal ve ekonomik etkileriyle birlikte
de¤erlendirildi¤inde, bölgede faaliyet gösteren iflletmeler üzerinde oldukça yo¤un
bir de¤iflim etkisi yaratt›¤› görülecektir. Yasal çevre kavram› ise iflletmenin faaliyet
gösterdi¤i ülkenin anayasa ve yasalar›ndan oluflan yap›y› ifade etmektedir. ‹fllet-
melerin yasal çevresi en genel anlamda iflletmelerin uymakla yükümlü olduklar›
hukuk kurallar› bütünü olarak düflünülebilir. Hukuk kurallar›, maddi yapt›r›mla
www.hedefaof.com
40
SIRA S‹ZDE Genel ‹flletmeSIRA S‹ZDE
desteklenmifl sosyal kurallard›r. Bu nedenle yasal çevreyi siyasal çevrenin somut-

laflm›fl hâliDolarak
Ü fi Ü N E L ‹ M
nitelendirmek do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r. Yasal çevrenin ifllet-
meler üzerindeki etkisi, siyasal çevreye göre daha do¤rudand›r (Hatch ve Cunliffe,
S O R U 2005). S O R U
Siyasal-yasal çevrenin en güçlü aktörü devlettir. Devlet, yasal düzenlemeler ya-
pabilme gücünün yan›nda, bilgiye eriflimin sa¤lanmas› ve paylafl›lmas› gibi ifllevler
D‹KKAT D‹KKAT
de üstlenmifltir. Bu ifllevler rekabetin sa¤l›kl› bir flekilde sürüdürülmesi aç›s›ndan
oldukça önemlidir. Devlet yapt›¤› vergi düzenlemeleriyle iflletmecilik faaliyetlerini
do¤rudan etkileyebilmektedir. Devletin iflletmeler üzerindeki bir di¤er önemli et-
kisi de sahip oldu¤u sat›n alma gücüdür. Devlet, iflletmelerin çeflitli ürünleri için
AMAÇLARIMIZ
do¤rudan AMAÇLARIMIZ
veya dolayl› al›m yapan önemli bir müflteri niteli¤indedir (Hodge, Ant-
hony ve Gales, 2002).
K ‹ T A P Prof. Dr. Ayfle

K ‹Bu¤ra’n›n
T A P Devlet ve ‹fladamlar› isimli eseri Türkiye ba¤lam›nda iflletmeler ve
siyasal-yasal çevre etkileflimini konu alan önemli bir eserdir.
TELEV‹ZYON Devlet,T Eücret

L E V ‹ Zve
Y O Nistihdam, fiyat kontrolleri, bölgesel veya ifllevsel teflvik rejimle-
ri, iflletmelerin kurulufl yerlerinin belirlenmesi, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, çevrenin ve
halk sa¤l›¤›n›n korunmas› gibi birçok farkl› alanda hukuki düzenlemeler yaparak
iflletme faaliyetlerini etkileyebilmektedir (Dinçer, 1998). Tüm yasal düzenlemeler
‹NTERNET ‹ N T E R N E T belli düzeylerde yapt›r›m gücüne sahiptir fakat Ticaret Huku-
iflletmeler üzerinde
ku, Borçlar Hukuku, Eflya Hukuku, ‹cra ve ‹flas Hukuku, Vergi Hukuku ve ‹fl Hu-
kuku gibi alanlarda yap›lan yasal düzenlemelerin, di¤er hukuk alanlar›nda yap›lan
SIRA S‹ZDE
düzenlemelere göre, iflletmecilik uygulamalar›na daha do¤rudan bir etkisi oldu¤u
SIRA S‹ZDE
belirtilebilir (Ülgen ve Mirze, 2004).
D Ü fi Ü N E L ‹ M Ekonomik
D Ü fiÇevre
ÜNEL‹M
‹flletmelerin ekonomik çevresi; faaliyette bulunduklar› ülkedeki ekonomik durum-
S O R U la yak›ndanSilgilidir.
O R U ‹flletmelerin var olan k›t kaynaklar› kullanarak, sonsuz insan
ihtiyaçlar›n› karfl›layabilmek için üretim yapt›klar› ortam, iflletmenin ekonomik
Ekonomik çevre,
iflletmelerin var olan k›t çevresidir. Ekonomik çevre iflletme faaliyetlerini oldukça derinden etkileyebilir.
D ‹ K K Akullanarak,
kaynaklar› T D ‹ K K A T iflletmeler üzerindeki etkileri, üç temel noktada özetlenebilir.
Ekonomik çevrenin
sonsuz insan ihtiyaçlar›n›
karfl›layabilmek için üretim Bu noktalar: Ekonominin güncel durumu, eknominin konjonktürel yap›s› ve eko-
SIRA S‹ZDE
yapt›klar› ortamd›r. nomide yaflananSIRA S‹ZDEyap›sal de¤iflimlerdir (Hitt, Black ve Porter, 2005).
‹flletmeler, faaliyette bulunduklar› ekonominin güncel durumunu yak›ndan
AMAÇLARIMIZ
takip etmelidirler. Güncel ekonomik geliflmeler, iflletmelerin faaliyetlerini k›sa
dönemde AMAÇLARIMIZ
etkileme gücüne sahiptir. Bu ba¤lamda tüketicilerin sat›nalma gücü, ifl-
sizlik oranlar›, faiz ve enflasyon oranlar›, para arz›, d›fl ticaret dengesi, gayrisafi
mîlli has›la ve döviz kurlar› gibi ekonomik göstergeler, iflletmeciler taraf›ndan
dikkatle izlenmelidir. Örne¤in yüksek enflasyon, iflletmelerin girdi maliyetlerini
artt›r›r. ‹flletmeler artan maliyetleri ço¤u zaman müflterilerine tam olarak yans›ta-
mazlar ve bu durum iflletmelerin kârl›l›¤›nda düflüfle yol açar. Benzer kârl›l›k dü-
flüfllerine, faizlerin artmas› veya döviz kurlar›ndaki beklenmedik yükselifller de
neden olabilir.
‹NTERNET Türkiye ‹statistik

‹ N T E R NKurumunun
ET resmi web sitesi olan www.tuik.gov.tr güncel ekonomik ve-
rilere h›zl› ve kolay bir flekilde eriflebilece¤iniz önemli bir kaynakt›r.
www.hedefaof.com
Ekonominin güncel durumuna ek olarak, iflletmeler ekonominin içinde bulun-

du¤u konjonktürü de dikkate alarak faaliyetlerini sürdürmek durumundad›rlar.
Ekonomi büyüme, durgunluk, bunal›m veya iyileflme gibi çeflitli konjontürel evre-
lerde olabilir. Ekonominin içinde bulundu¤u konjonktürel evreyi kestirebilmek, ifl-
letmelerin gelece¤e iliflkin planlar›na önemli katk›lar sa¤layacakt›r. ‹flletmeler faali-
yet gösterdikleri sektördeki konjonktürel de¤iflimlerin yap›s›n› iyi bilmeli ve ayn›
zamanda bu yap› ile ekonomik çevredeki genel konjonktürel de¤iflimleri iliflkilen-
dirmelidirler. ‹flletmeler ekonominin büyüdü¤ü veya ekonomide iyileflme e¤ilimi-
nin hakim oldu¤u durumlarda daha iyi performans gösterirler. Ekonomik durgun-
luk veya bunal›m dönemleri ise iflletmelerin performans› aç›s›ndan karfl› konula-
maz bir tehdit unsuru olarak de¤erlendirilmelidir (Lussier, 2006).
‹flletmelerin, analiz etmekte en çok zorland›klar› konu; ekonomik çevrede ya-
flanan de¤iflimlerin uzun dönemli yap›sal de¤iflimler mi, yoksa geçici de¤iflimler mi
oldu¤udur. Yap›sal de¤iflimler, ekonomiyi derinden etkileyen dönüflümler olarak
tan›mlanabilir. Örne¤in tar›msal bir ekonomiden sanayi ekonomisine geçifl veya
sanayi ekonomisinden hizmet ekonomisine geçifl uzun dönemli ve genifl kapsam-
l› dönüflümleri içeren yap›sal de¤iflimlerdir. Günümüzde sanayi tipi iflletmecilik
modelinden, bilgi yo¤un bir iflletmecilik modeline geçifl yaflanmaktad›r. Söz konu-
su dönüflüm insan faktörünü, iflletmelerin en önemli varl›¤› hâline
D Ü fi Ü N Egetirmifltir.
L‹M Bu D Ü fi Ü N E L ‹ M
tür bir yap›sal de¤iflimi fark edemeyen iflletmeler insan kaynaklar› politiklar›nda
gerekli düzenlemeleri yapmakta gecikebilir ve bu nedenle rekabette di¤er iflletme-
S O R U S O R U
lerin gerisine düflebilirler.
‹flletmeler ekonomik çevreyi analiz ederken; güncel ekonomik durumu, D ‹ K K A T ekomideki D‹KKAT
konjonktürel geliflmeleri ve ekonomik de¤iflimlerin karakterini dikkatle incelemeledirler.
Sosyokültürel Çevre
Sosyokültürel çevre ad›ndan da anlafl›ld›¤› üzere iki temel boyutta incelenebilen Sosyokültürel çevre,
bir kavramd›r. Bu boyutlardan ilki sosyal, bir baflka deyiflle toplumsal
AMAÇLARIMIZ
ise kültürel boyuttur. Sosyal boyut toplumdaki s›n›fsal çat›flmalar› ve yap›y›, de-

boyut, di¤eri
iflletme çevresindeki
AMAÇLARIMIZ
toplumsal yap›y› ve
iflletmenin faaliyet
gösterdi¤i toplumun kültürel
mografik özellikleri, yaflam tarzlar›n›, toplumsal hareketlili¤i, toplumsal eylem po- de¤erlerini içeren çevresel
K ‹ T kurumlar›
tansiyelini ve e¤itim, din, meslekler gibi daha geleneksel toplumsal A P içer- bir bileflendir.K ‹ T A P
mektedir (Hatch ve Cunliffe, 2006).
Sosyokültürel çevrenin sosyal boyutu ba¤lam›nda özellikle üzerinde durulmas›
gereken konulardan birisi toplumun demografik özellikleridir. T E Demografik
LEV‹ZYON özel- T E L E V ‹yap›s›,
Bir ülkedeki nüfusun ZYON
likler, gelir durumu, e¤itim seviyesi, nüfusun co¤rafi da¤›l›m›, nüfus yo¤unlu¤u, güncel durumu ve de¤iflim
e¤ilimleri demografik
nüfusun kad›n-erkek oran›, nüfusun etnik yap›s› ve ortalama yafl gibi, toplumda özellikler olarak
yaflayan bireyleri tan›mlayan çeflitli özellikler fleklinde düflünülebilir. Demografik tan›mlanabilir.
SIRA üzerinde
özelliklerin, iflletmelerin hem girdi potansiyelleri hem de ç›kt›lar› S‹ZDE yo¤un SIRA S‹ZDE
bir etkisi vard›r. Örne¤in nüfusu yafllanmakta olan bir toplumdaki tüketim kal›pla-
r›yla, yafl ortalamas› daha düflük ve nüfusun ço¤unlu¤unu gençlerin oluflturdu¤u
toplumlar›n tüketim kal›plar›, önemli farkl›l›klar gösterecektir. Ayr›ca iflletmenin fa-
aliyette bulundu¤u ülkedeki yafl ortalamas›n›n iflletmenin istihdam politikas› üze-
rinde belirleyici bir etkisi vard›r (Hitt, Blcak ve Porter, 2005). S O R U S O R U
Paradigma; bir kiflinin çevresini ve çevresindeki olaylar› alg›lama tarz›n›

D ‹ K Kifade
A T eder. D‹KKAT
Sosyokültürel çevrenin ikinci temel bilefleni kültürdür. Bir sosyal sistemde mey-
dana gelen geliflmeleri anlayabilmek için, o sistemin kültürünü iyi analiz etmek ge-
www.hedefaof.com
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
42 Genel ‹flletme
rekmektedir. Antroplojik aç›dan kültür insanlar›n do¤aya ekledikleri dil, gelenek-

görenek, tarih, sanat, yaflam tarz› ve dinsel inançlar gibi maddi ve manevi varl›kla-
r›n toplam› olarak tan›mlanabilir (Saruhan ve Y›ld›z, 2009). Kültür bireylerin bak›fl
aç›lar›n› flekillendirmekte ve onlar›n içinde bulunduklar› dünyay› anlamland›rma
çabalar›na yol göstermektedir. Kültür, belli davran›fllar›n yap›lmas›n› engellerken,
belli davran›fllar› olumlamakta, bir baflka deyiflle normlaflt›rmaktad›r. Normlar top-
lumda yerleflmifl tav›r, de¤er ve davran›fl kal›plar› olarak tan›mlanabilir. Normlar
bireylerin karar verme süreçlerinde oldukça etkili olmaktad›r. Çal›flma saatleri, ifl-
yerinde tercih edilen giyim tarz› ve profesyonel yaflamda uygun bulunan tav›r ve
davran›fllar ifl yaflaman›na iliflkin toplumsal normlardan baz›lar›d›r. Kültür bireyle-
rin çeflitli olaylar karfl›s›nda verdikleri duygusal tepkilerin fliddetini belirlemektedir.
Toplumu oluflturan bireyleri bir arada tutan, onlar›n sahip olduklar› ortak kültür-
D Ü fi Ü N E L ‹ M dür. ‹flletmeler
D Ü fi Ü Nde kültürün bu güçlü etkisi alt›nda faaliyetlerini sürdürmek duru-
EL‹M
mundad›rlar. ‹flletmelerin faaliyet gösterdikleri toplumun kültürel yap›s›na ayk›r›
davran›fllarda bulunmalar›, düzeltilmesi mümkün olmayan sorunlara yol açabilir
S O R U S O R U
(Hodge, Anthony, Gales, 2002).
D‹KKAT Bir sosyal sistemde

D ‹ K K A T meydana gelen de¤iflimleri anlayabilmek için, o sistemin kültürel
paradigmas› hakk›nda bilgi sahibi olunmal›d›r.
SIRA S‹ZDE ToplumdakiSIRAbireylerin
S‹ZDE iflletmeler aç›s›ndan, hem girdi hem de iflletmecilik süreçlerinin
3 ç›kt›lar›n› talep eden hedef kitle olarak de¤erlendirilmesi ne gibi sonuçlar do¤urmak-
AMAÇLARIMIZ
D Ü fi Ü N E L ‹ M tad›r? AMAÇLARIMIZ
Kültür kavram›n›n önemli bileflenlerinden birisi de toplumsal de¤erlerdir. Bir-
K S‹ OT RA U P çok toplumsal K S‹ OTde¤er,
R AU P bireylere geliflme ça¤lar›nda aileleri taraf›ndan aktar›lmakta
ve bireylerin kifliliklerinin ayr›lmaz bir parças›n› oluflturmaktad›r. Bireylerin sahip
olduklar› baz› de¤erlerin de¤iflimi zor hatta mümkün de¤ildir. Bu tür de¤erler te-
D‹KKAT D‹KKAT
TTemel
E L E Vde¤erlerin
‹ZYON mel de¤erlerT E L E Volarak
‹ Z Y O N adland›r›lmaktad›r. Fakat her toplumsal de¤er, temel de¤er
de¤ifltirilmesi oldukça de¤ildir. Temel de¤er olmayan ve göreceli olarak daha kolay de¤ifltirilebilen de-
güçtür. ‹kincil de¤erler
göreceli olarak daha kolay ¤erler ise ikincil de¤erler olarak an›lmaktad›r. ‹flletmeler, toplumdaki temel de-
de¤iflebilir. ¤erlere sayg› gösterip bu tür de¤erlerle uyumlu stratejiler izlemeye çabalarken,
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
toplumda de¤iflme e¤iliminde olan ikincil de¤erleri de yak›ndan takip etmelidirler.
AMAÇLARIMIZ
Örne¤in çal›flmak veya çal›flkan olmak birçok toplumda önemle üzerinde durulan
temel bir de¤erdir. Tatil hizmeti sunan turizmciler bu temel de¤eri de¤ifltirmek ye-
K ‹ T A P rine tatili çal›flman›n
K ‹ T A P bir ödülü olarak konumland›rarak temel de¤erlerle çeliflki ya-
ratmadan, kendi iflletmecilik faaliyetlerini sürdürebilmektedirler (Kotler ve Arms-
S O R U
trong, 2010).S O R U
D‹KKAT SosyokültürelD ‹çevre
K K A T konusunda “kültür” kavram› makro seviyede ele al›nm›flt›r. Kültüre
iliflkin mikro yaklafl›m, iflletmenin iç çevresi konusunda detayl› olarak aç›klanacakt›r.
‹NTERNET Teknolojik
‹ N TÇevre
ERNET
Teknolojik geliflmelerin toplum üzerinde oldukça önemli bir etkisi oldu¤u yads›-
AMAÇLARIMIZ
namaz bir AMAÇLARIMIZ
gerçektir. Her yeni teknolojik geliflme, toplumsal de¤erleri, yaflam flekil-
lerini ve bireyleraras› iliflkileri etkileme potansiyeline sahiptir. Son y›llarda bilgi ve
iletiflim teknolojilerinde oldukça önemli geliflmeler yaflanm›flt›r. Bu geliflmeler hem
K ‹ T A P toplumsal hayat
K ‹ T Aüzerinde
P hem de ifl yaflam› üzerinde dönüfltürücü bir etki yarat-
maktad›r (Koçel, 2010).
www.hedefaof.com
Teknoloji, genel olarak girdileri ç›kt›lara dönüfltürmek için gerekli olan uz- Teknoloji, girdileri ç›kt›lara
dönüfltürmek için gerekli
manl›k, bilgi, araç ve yetenek fleklinde tan›mlanabilir. Bu aç›dan ele al›nd›¤›nda, olan uzmanl›k, bilgi, araç ve
kavram›n teknolojik yenilik kavram›ndan daha öte bir anlam› oldu¤u aç›kça görül- yetenek fleklinde
tan›mlanabilir.
mektedir. Her iflletme faaliyetlerini belli bir teknoloji ›fl›¤›nda sürdürmektedir. Fa-
kat söz konusu bu teknolojinin niteli¤i iflletmeden iflletmeye farkl›laflabilmektedir.
Örne¤in, dan›flmanl›k hizmeti sunan iflletmeler için bireysel bilgi ve yetenekler ön
plandad›r, bunun aksine üretim iflletmeleri için otomasyon, makine ve teçhizat da-
ha önemli olabilir (Hodge, Anthony, Gales, 2002).
‹flletme çevresi, teknolojik yeniliklerin sürekli olarak meydana geldi¤i bir or- Teknolojik yenilikler ürüne
ve/veya sürece iliflkin
tamd›r. Bir baflka deyiflle, teknolojik çevre, hem var olan teknolojileri hem de ge- olabilir.
liflmekte olan teknolojileri içeren bir bütün olarak düflünülmelidir. Bu nedenle ifl-
letmeler teknolojik çevreyi oldukça dikkatli bir flekilde izlemelidirler. Teknolojik
çevrede yaflanan geliflmelerin kayna¤›, bireysel çabalar olabilece¤i gibi, özel veya
kamu kurumlar› taraf›ndan yürütülen sistemli araflt›rma ve gelifltirme (AR-GE) fa-
aliyetleri de olabilir. Günümüzde teknolojik çevrede yaflanan; kiflisel bilgisayarla-
r›n ve robot kullan›m›n›n yayg›nlaflmas›, video kay›t sistemlerinin geliflimi, bilgisa-
yar destekli tasar›m ve üretim tekniklerininin uygulanabilirli¤inin kolaylaflmas› gi-
bi birçok yenili¤in temelinde, bilgisayar tabanl› teknolojilerde yaflanan ilerlemeler
yatmaktad›r. Bu tür teknolojilerin çoklu ortam uygulamalar› ve kablosuz iletiflim
imkânlar›yla bütünlefltirilmesi, iflletmelerin teknolojik çevrelerinde önemli bir de¤i-
flim yaratm›flt›r. Örne¤in, ‹nternet birçok sektördeki geleneksel ifl yapma biçimleri-
ni derinden etkilemifltir. Elektronik ticaret arac›l›¤yla kitap ve müzik eserlerinin sa-
t›fl›, bu dönüflümün en güzel örne¤idir. Gelecekte iflletmeleri etkileyecek teknolo-
jik yeniliklerin genetik, kuantum fizi¤i, nanoteknoloji ve fiber optik gibi alanlarda
meydana gelmesi beklenmektedir (Hatch ve Cunliffe, 2006).
Son olarak iflletmeleri etkileyen teknolojik yeniliklerin iki aç›dan ele al›nabile-
ce¤ini belirtmek yerinde olacakt›r. Bu yenilikler, ürüne iliflkin teknolojik yenilikler
ve sürece iliflkin teknolojik yenilikler fleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r. Var olan bir
ürüne yeni bir özellik eklenmesi veya yepyeni bir ürün ortaya konmas›, ürüne ilifl-
kin teknolojik yenilik olarak tan›mlanmaktad›r. Sürece iliflkin teknolojik yenilikler
ise ürünlerin üretim aflamas›ndaki yenilikleri veya iflletmenin genel yönetsel süreç-
lerindeki yenilikleri ifade etmektedir. ‹flletmeler ürüne iliflkin yenilikleri yak›ndan
izlerken, sürece iliflkin geliflmeleri gözden kaç›rmamal›d›rlar. Unutulmamas› gere-
ken; her iki tür teknolojik yenili¤in de rakip iflletmelere karfl› rekabet üstünlü¤ü
sa¤lama potansiyeline sahip oldu¤udur (Hitt, Black ve Porter, 2005).
Do¤al Çevre
‹flletmelerin girdi olarak kulland›¤› do¤al kaynaklar ile iklimsel, co¤rafi ve jeolojik
etkenler iflletmelerin do¤al çevresini oluflturmaktad›r. Do¤al çevre, iflletmelerin ku-
rulufl yerinin saptanmas›nda ve iflletmecilik faaliyetlerinin verimli bir flekilde sür-
dürülebilmesinde oldukça etkilidir. Örne¤in do¤al kaynaklar› ç›kartt›¤› yerde iflle-
yen istihraç iflletmeleri için do¤al çevre, kurulufl yeri konusunda en önemli belir-
leyici etkendir. ‹flletmenin kuruldu¤u bölgenin iklimi, iflletmenin ›s›tma veya so-
¤utma ihtiyac›na ve maliyetlerine do¤rudan etki yapmaktad›r. F›rt›na, deprem, sel,
yang›n ve di¤er do¤al afetler ise iflletme faaliyetlerinin kesintiye u¤ramas›na veya
tamamen durmas›na neden olabilir (Plunkett, Attner ve Allen, 2008).
Baz› iflletmelerin do¤al çevreyle daha yak›n bir etkileflimi vard›r. Madencilik
alan›nda faaliyet gösteren iflletmeler, do¤al kaynaklara eriflim aç›s›ndan do¤al çev-
reye adeta ba¤l› olarak ifl yapmaktad›rlar. Denizcilik alan›nda faaliyet gösteren ifl-
www.hedefaof.com
44 Genel ‹flletme
letmeler, f›rt›na gibi do¤al afetlere maruz kalma riski aç›s›ndan do¤al çevre de¤ifl-
kenlerini yak›ndan izlemelidirler. Tafl›mac›l›k alan›nda faaliyet gösteren iflletmele-
rin faaliyetleri, depremlerin kara yollar›n› ulafl›ma kapatabilmesi nedeniyle durak-
sayabilecektir.
Do¤al afetler gibi do¤al çevrede yaflanan baz› geliflmeler, beklenmedik bir fle-
kilde ortaya ç›kar ve ço¤u zaman iflletmeler bu tür geliflmeleri kontrol etme yeti-
sinden yoksundurlar. Do¤al afetler gibi beklenmedik olaylar d›fl›nda, do¤al kay-
naklardan hammadde temini gibi konularda yaflanan geliflmelerde ise iflletmelerin
daha fazla söz sahibi olduklar› düflünülebilir. ‹flletmeler do¤al çevrede yaflanan ge-
liflmeleri yak›ndan izlemeli ve bu gelifllemeleri tamamen kontrol edemiyor olsalar
Do¤al afetler iflletmecilik da, etkisini azalt›c› önlemler almaya çal›flmal›d›rlar. Çeflitli do¤al afetlerin etkileri-
faaliyetlerinin kesintiye
u¤ramas›na veya tamamen
ni azaltabilmek için tüm iflletmelerin afet an›na ve afet sonras›na iliflkin senaryola-
sonland›r›lmas›na neden r›n yer ald›¤›, afet acil durum planlar› olmas› gerekmektedir (Hodge, Anthony, Ga-
olabilir. les, 2002).
Do¤al çevre konusunda de¤inilmesi gereken bir baflka nokta iflletmelerin do¤al
çevreye olan olumsuz etkileridir. Geliflen ekonomi ve iflletmelerin, hayat›n her ala-
n›nda var olmaya bafllamalar›, ister istemez, iflletme çevre etkilefliminde baz› olum-
suzluklar› da beraberinde getirmektedir. Fakat toplum genelinde artan e¤itim dü-
zeyiyle birlikte çevresel sorunlara olan duyarl›l›k giderek artmaktad›r. ‹flletmeler
faaliyetlerini sürdürürken do¤al çevreye en az zarar verecek yollar› aramal›d›rlar.
Günümüzde, ifl ahlak› olan, kurumsal sosyal sorumlu davran›fllar›yla dikkat çeken,
enerji kullan›m› ve at›k yönetimi konusunda çevreye duyarl› bir yaklafl›m geliflti-
ren, bir baflka deyiflle “iyi vatandafl” olarak alg›lanan iflletmeler, rakiplerinin bir
ad›m önüne geçmektedir (Dinçer, 1998).
Küresel Çevre
‹flletmelerin siyasal-yasal, ekonomik, sosyokültürel, teknolojik ve do¤al çevre fak-
törlerini etkileme potansiyeli olan ve dolay›s›yla tüm çevresini bir anlamda kapsa-
yabilen genel çevre bilefleni küresel çevre olarak adland›r›lmaktad›r. ‹flletme fa-
‹flletmelerin tüm çevresini
etkileyebilme potansiyeli aliyetlerinin uluslaras›laflmas›, iflletmenin küresel çevreyle olan etkilefliminin yo-
olan en d›fl çevre iflletmenin ¤unlu¤u üzerinde etkili olmaktad›r. Sadece ithalat-ihracat faaliyetleri olan yerel bir
küresel çevresidir.
iflletmeyle, tüm dünyay› tek bir pazar hâline getirmifl, çokuluslu bir iflletmenin kü-
resel çevreyle olan etkileflimi, do¤al olarak farkl›l›k gösterecektir. Küresel çevre
konusunda alt› çizilmesi gereken bir di¤er nokta, iflletmelerin hiçbir uluslararas› fa-
aliyeti olmasa da küresel çevrenin etki alan›nda olduklar› gerçe¤idir (Ülgen ve Mir-
ze, 2004).
Küreselleflme, ekonomik, siyasal-yasal, sosyokültürel, teknolojik ve do¤al çev-
re faktörlerinin uluslararas› etkileflimi sayesinde, ülkeler aras›nda var olan s›n›rla-
r›n yok olma e¤ilimine girmesi fleklinde tan›mlanabilir. Birleflmifl Milletler, Dünya
Ticaret Örgütü, Kuzey Atlantik Pakt› Örgütü (NATO), Uluslararas› Para Fonu, Ulus-
lararas› K›z›lay ve K›z›lhaç örgütleri, say›lar› giderek artan uluslararas› kâr amac›
gütmeyen kurulufllar, çokuluslu iflletmeler ve uluslararas› dan›flmanl›k firmalar›,
küreselleflme e¤ilimini h›zland›ran en önemli aktörler aras›nda say›labilir (Hatch ve
Cunliffe, 2006).
Küresel çevre, tüm genel çevre bileflenlerini etkileyebilmektedir. Çin’in dünya
ekonomisindeki varl›¤› ve artan a¤›rl›¤›, tüm iflletmelerin ekonomik çevreleri üze-
rinde etkili olmaktad›r. Uluslararas› terörizm iflletmelerin siyasal-yasal çevresini de-
rinden etkileyebilmektedir. Sosyokültürel de¤erlerin küreselleflmesi, ayn› marka
ayakkab› giyen, ayn› marka kafelerde zaman geçiren ve ayn› sosyal medya ortam-
www.hedefaof.com
lar›nda kendini ifade eden yeni bir nesil yaratmaktad›r. Do¤al çevreye iliflkin du-
yarl›l›k yaln›zca ulusal boyutta kalmamakta, toplumlar çok uzak topraklarda mey-
dana gelen do¤al afetler için eflgüdümlü bir yard›m giriflimi bafllatabilmektedirler.
Belli noktalarda elefltiri konusu olsa da küreselleflme günümüz ifl dünyas› için
önemli bir olgudur. ‹flletmecilere düflen küreselleflmeyi görmezden gelmek yerine,
varl›¤›n› kabul edip iflletme çevresini küresel e¤ilimleri göz önünde bulundurarak
analiz etmektir (Hatch ve Cunliffe, 2006).
Genel Çevre Bilefleni Küreselleflme Etkisi Tablo 2.1

Küresel Çevre-Genel
Siyasal-Yasal Çevre Ulus-devlet otoritesinin zayflamas› Çevre Etkileflimi
Ülkeleraras› s›n›rlar›n gevfletilmesi
Uluslararas› kurulufllar›n öneminin artmas› Kaynak: Hatch ve
Cunliffe, 2006.
Ekonomik Çevre Küresel sermaye pazarlar›n›n geliflmesi
Teknoloji transferlerinin kolaylaflmas›
Uluslararas› ticaretin yayg›nlaflmas›
Çokuluslu iflletmelerin yayg›nlaflmas›
Uluslararas› ekonomik kurulufllar›n gücünün artmas›
Sosyokültürel Çevre Medyan›n küreselleflmesi

Popüler kültürün küreselleflmesi
‹ngilizce'nin uluslararas› bir dil hâlini almas›
Çok kültürlülü¤ün yayg›nlaflmas›
Uluslararas› turizm faaliyetlerinin geliflmesi
Teknolojik Çevre Kiflisel bilgisayarlar›n yayg›nlaflmas›
‹nternet
Cep telefonlar›
‹letiflim uydular›
Yolculuk sürelerinin k›salmas›
Do¤al Çevre Nüfus art›fl›
Biyolojik çeflitlili¤in azalmas›
Zararl› at›klar
Küresel ›s›nma ve iklim de¤ifliklikleri
Küresel salg›nlar
Geneti¤i de¤ifltirilmifl ürünler
‹flletmenin Sektörel Çevresi

‹flletmenin sektörel çevresi, iflletme d›fl çevresinin bir alt sistemidir ve iflletme ge- Sektörel çevre, iflletmenin
iç çevresi ile iflletmenin
nel çevresiyle iflletme iç çevresi aras›nda bir konumda yer almaktad›r. ‹flletmenin genel çevresi aras›nda yer
sektörel çevresi, görev çevresi olarak da an›lmaktad›r. Sektör; benzer ürünler üre- alan ve iflletme faaliyetleri
do¤rudan etkileyebilen bir
ten, bu üretim için benzer girdiler kullanan, benzer stratejik ifl birliklerinin içinde yap›d›r.
yer almaya çal›flan, benzer yasal düzenlemelere uymakla yükümlü olan ve benzer
nitelikte çal›flanlar› bünyesine katmak için çabalayan iflletmelerden oluflmaktad›r.
‹flletmenin sektörel çevresi ile olan etkileflimi, iflletmenin baflar›s› ve baflar›s›zl›¤›
üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir. Her sektör, bünyesinde faaliyet göste-
ren iflletmelerin devaml›l›klar›n› sa¤layabilmeleri için çeflitli f›rsatlar sunmaktad›r.
Fakat iflletmecilik faaliyetlerini tehlikeye sokan birçok tehdit unsurunun da ifllet-
menin sektörel çevresinde yer ald›¤› unutulmamal›d›r. Bu f›rsatlar› ve tehditleri al-
g›layabilmek ve gerekli ad›mlar› atabilmek iflletmecilerin önemle üzerinde durma-
lar› gereken konular aras›ndad›r (Mirze, 2010).
www.hedefaof.com
46 Genel ‹flletme
‹flletmelerin sektörel çevresinin temel olarak befl bileflenden olufltu¤u belirtile-

bilir. Bu bileflenler;
• Rakipler ve rekabet,
• Müflteriler,
• Tedarikçiler ve stratejik ortakl›klar,
• Yasal düzenleyiciler ve ç›kar gruplar›
• ‹flgücü piyasas› fleklinde s›ralanabilir.
Devam eden bölümde bu bileflenlere iliflkin detayl› aç›klamalara yer verile-
cektir.
Rakipler ve Rekabet
Ayn› veya benzer ürünleri üreterek piyasaya sunan herhangi bir iflletme, ayn› sek-
törde faaliyet gösteren bir baflka iflletmenin rakibi olarak tan›mlanmaktad›r. ‹fllet-
meler rakipleriyle fiyat, ürün kalitesi, ürün çeflitlili¤i, ürünlerin kolay eriflilebilirli¤i,
ürünlerin özellikleri ve müflterilere sa¤lad›klar› sat›fl sonras› hizmetlerin kalitesi gi-
bi konularda rekabet etmektedirler (Plunkett, Attner ve Allen, 2008).
Rakiplerin çeflitli faaliyetleri ve iflletmelerin bu faaliyetlere cevap vermek üzere
gelifltirdikleri stratejiler, iflletmelerin baflar›s› üzerinde oldukça belirleyici olmakta-
d›r. ‹flletmelerin rakipleriyle olan rekabeti d›fl›nda, iflletmenin faaliyet gösterdi¤i sek-
törde var olan rekabetin yo¤unlu¤u da iflletmeleri önemli ölçüde etkilemektedir.
Baz› sektörler yeni iflletmelerin girifl yapmas›na izin vermeyen çeflitli engeller
içermektedir. Bu durum, sektörde faaliyet gösteren rakipler aras›ndaki rekabeti
olumsuz bir flekilde etkileyebilir. Yeni iflletmelerin baz› sektörlere girifl yapamama-
lar›n›n nedenleri aras›nda (Hodge, Anthony ve Gales, 2002);
• Sektörde ifl yapmak için gerekli iflletme hacminin oldukça büyük olmas›,
• Sektörde ifl yapmak için gereken sermaye birikiminin oldukça fazla olmas›,
• Sektörde yer alan iflletmelerin ürünlerinin oldukça farkl›laflm›fl, yenilikçi
De¤iflim maliyetleri; ürünler olmas›,
müflterilerin belli bir • De¤iflim maliyetlerinin yüksekli¤i,
iflletmenin sa¤lad›¤› mal
veya hizmeti sat›n almak • Da¤›t›m kanallar›na erifliminin k›s›tl› olmas› ve
yerine, rakip iflletmelerin • Sektöre giriflte çeflitli yasal engellerin bulunmas› gibi etkenler yer almak-
sa¤lad›¤›
SIRA S‹ZDE benzer mal veya
hizmeti tercih etmeleri tad›r.SIRA S‹ZDE
durumunda katlanmak ‹flletmelerin faaliyet gösterdikleri sektörel çevredeki rekabetin yo¤unlu¤u üze-
zorunda kalacaklar›
D Ü fi Ü N Eolarak
maliyetler L‹M rinde etkiliD Üolan
fi Ü N E Lbir
‹ M baflka etken de ikâme ürünlerdir. ‹kâme ürünler iflletmenin
tan›mlanabilir. sundu¤u ürünlerin yerini alabilecek, iflletmenin sundu¤u ürüne benzemeyen mal
veya hizmetler olarak tan›mlanmaktad›r. Bir sektörde ikâme ürünlerin gelifltirilme-
S O R U S O R U
si, iflletme üzerinde t›pk› rakip iflletmelerin benzer ürünlerinin piyasaya sürülmesi
durumunda oldu¤u gibi, rekabeti yo¤unlaflt›r›c› bir etki yaratmaktad›r. ‹kâme ürün
D‹KKAT kavram›, rakip D ‹ K Kiflletmelerin
AT üretti¤i benzer ürünler fleklinde alg›lanmamal›d›r. Ör-
Rakipler ve iflletmelerin
faaliyet gösterdikleri ne¤in akflam yeme¤i al›flverifli için “X” marketi yerine, “Y” marketine gitmek ara-
sektördeki rekabetin fliddeti, s›nda seçimSIRA yapmak
SIRA S‹ZDE
iflletmelerin performans›n› S‹ZDE fleklinde de¤il de markete gitmek yerine akflam yeme¤i için
do¤rudan bir lokantaya gitmek ikâme edici ürün kavram›na örnek olarak verilebilir. ‹flletme-
etkileyebilmektedir. ler, sektörel çevrelerine sunulabilecek potansiyel ikâme ürünleri önceden fark et-
AMAÇLARIMIZ
meye çal›flmal›
AMAÇLARIMIZve bu tür giriflimlerle bafl etmeye yönelik çeflitli stratejiler gelifltir-
melidirler (Mirze, 2010).
K ‹ T A P Michael E. Porter’›n
K ‹ T A orijinal
P ad› “Competitive Strategy” olan ve Türkçe’ye Rekabet Strateji-
si: Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri” ad›yla tercüme edilerek yay›nlanan kitab›, rakip ve
rekabet analizi alan›nda klasikleflmifl bir baflvuru kayna¤› niteli¤indedir.
www.hedefaof.com
Müflteriler
‹flletmelerin sektörel çevresinin temel bileflenlerinden birisi de müflterilerdir. Müfl-
teriler, iflletmelerin sunduklar› ürünleri kendi bireysel ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için
talep edebilecekleri gibi, yeniden satmak veya kendi üretim süreçlerinde kullan-
mak üzere de talep edebilirler. Kendi bireysel ihtiyaçlar› için iflletmelerin çeflitli Bireysel müflteriler,
ç›kt›lar›n› talep eden müflteriler, bireysel müflteri olarak nitelendirilmektedir. Bu- iflletmelerin ç›kt›lar›n› kendi
ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için
nun yan›nda iflletmelerin ürünlerini yeniden satmak veya kendi üretim süreçlerin- talep ederken endüstriyel
de kullanmak için talep eden müflteriler, endüstriyel müflteri olarak adland›r›l- müflteriler bu ç›kt›lar›
maktad›r (Mirze, 2010). üretim süreçlerinde
kullanmak ve/veya yeniden
‹ster bireysel ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için, isterse de endüstriyel amaçlarla hare- satmak için talep ederler.
ket etsinler, müflteriler, iflletmelerin faaliyetlerini planlarken göz önünde bulundur-
malar› gereken önemli çevresel faktörler aras›ndad›r. Say›ca az fakat birlik içinde
hareket edebilen müflteri kitleleri, iflletmeler karfl›s›nda daha güçlü bir konum el-
de edebilmektedir. Bu tür ortamlarda müflteriler, iflletmelerden daha düflük fiyat,
daha geliflmifl ürün veya daha iyi finansman koflullar› gibi taleplerde rahatl›kla bu-
lunabileceklerdir (Hitt, Black ve Porter, 2005).
Günümüzde iflletmelerin müflteriler karfl›s›ndaki üstün konumlar› giderek afl›n-
maktad›r. Müflterisi olmayan bir mal veya hizmetin iflletme için de¤eri neredeyse
s›f›rd›r. ‹flletmeler aras›ndaki rekabetin art›fl›, iflletmenin sektörel çevresinin önem-
li bir bilefleni olarak müflterileri hiç olmad›klar› kadar güçlü bir konuma getirmifl-
tir. ‹flletmeler, müflterilerinin de¤erli bulduklar› yenilikçi ürünleri üretmeli ve var
Geniflletilmifl ürün kavram›,
olan ürünlerini müflterilerinin gözünde daha de¤erli k›lacak yollar aramal›d›rlar. ‹fl- sat›n al›nan herhangi bir
letmeler, müflterilerin sadece üretilen mal veya hizmetin kalitesine odaklanmad›k- ürünün somut faydas›na
lar›n›n, bu mal veya hizmete efllik eden sat›fl sonras› servis hizmetleri gibi di¤er de- efllik eden sat›fl sonras›
hizmetler, garanti koflullar›,
¤er yaratan faktörleri de göz önüne ald›klar›n›n fark›nda olmal›d›rlar. Müflteriler, ödeme kolayl›klar› ve ürün
rakip iflletmeler aras›nda tercih yaparken genellikle, geniflletilmifl ürün kavra- imaj› gibi etkenleri
kapsayan daha bütünleflik
m›n› göz önünde bulundurmaktad›rlar (Lussier, 2006). bir yap›y› ifade etmektedir.
Tedarikçiler ve Stratejik Ortakl›klar

‹flletmelerin ihtiyaç duyduklar› girdilerin birço¤u, iflletmelerin birlikte çal›flt›¤› teda-
‹flletmecilik süreçleri için
rikçiler taraf›ndan sa¤lanmaktad›r. Tedarikçiler iflletmelerin üretim süreçlerinde gerekli olan girdilerin önemli
ihtiyaç duyaca¤› girdileri sa¤layan kifli veya kurulufllar fleklinde tan›mlanmaktad›r bir bölümü tedarikçiler
taraf›ndan sa¤lanmaktad›r.
(Mirze, 2010).
Tedarikçiler taraf›ndan iflletmelere sa¤lanan girdiler oldukça çeflitlidir. Bu girdi-
ler hammadde ve malzeme gibi daha somut girdileri içerebilece¤i gibi deneyim ve-
ya bilgi gibi daha soyut girdileri de içerebilir. Tedarikçilerin iflletmeyle olan ba¤la-
r› da farkl›l›k göstermektedir. Baz› tedarikçiler iflletmeden ayr› bir iflletme niteli¤in-
de yap›lanm›flken baz› tedarikçiler iflletme flemsiyesi alt›nda faaliyet gösteren ifllet-
me birimleri fleklinde yap›lanm›fl olabilmektedirler.
Tedarikçiler ile güvenilir ifl birli¤i iliflkileri oluflturmak oldukça zor bir süreçtir.
‹flletmeler için tedarikçiler oldukça önemli ifl ortaklar›d›r. Tedarikçiler iflletmelerin
faaliyetleri için hayati önem tafl›yan girdileri sa¤lamaktad›rlar. Günümüzde müflte-
riler daha kaliteli ürünler talep etmektedir. Müflterilerin talep ettikleri kaliteyi sa¤-
layabilen iflletmelerin rekabette bir ad›m öne geçecekleri oldukça aç›kt›r. Kaliteli
ürünlerin üretilmesi, tüm iflletmecilik süreçlerinin bu yönde tasarlanmas›yla ger-
çeklefltirilebilmektedir. Bu nedenle tedarikçilerle henüz üretime bafllamadan yak›n
iliflkiler kurulmas› ve sürdürülmesi, iflletmenin sektörel çevresiyle olan iliflkilerinin
etkilili¤i aç›s›ndan oldukça önemlidir (Kotler ve Armstrong, 2010).
www.hedefaof.com
48 Genel ‹flletme
S O R U S O R U
D‹KKAT Günümüzde iflletme

D ‹ K K A Tve tedarikçileri aras›ndaki iliflkiler bir de¤er zinciri bak›fl aç›s›yla ele
al›nmaktad›r.
Tedarikçilik konusunda 1980’lerden sonra yaflanan geliflmeler sonucunda ifllet-
meye girdi sa¤layan tüm tedarikçilerin birbiriyle ba¤lant›l› oldu¤u zincirleme yap›-
AMAÇLARIMIZ
lar oluflmufltur. Bu yap›lara tedarik zinciri ad› verilmektedir. Tedarik zincirleri ifllet-
AMAÇLARIMIZ
melerin çevreyle etkili iliflki kurabilmelerinde anahtar bir öneme sahiptir. Tedarik-
çilik uygulamalar›nda tedarik zinciri yaklafl›m›n›n h›zla geliflmesinin alt›nda yatan
K ‹ T A P nedenler flöyle K ‹ T s›ralanabilir
A P (Plunkett, Attner ve Allen, 2008);
• ‹flletmeler kendi yapt›klar› ifle yo¤unlaflm›fl, uzmanl›k alanlar›n›n d›fl›ndaki
iflleri, bu alanda uzman, di¤er iflletmelere yapt›rma e¤ilimine girmifllerdir.
TELEV‹ZYON • MüflteriT E L E Vihtiyaçlar›n›n
‹ZYON karfl›lanmas›nda h›z›n önemimin giderek artmas›, ifllet-
meleri tedarikçilerle yak›n iliflkiler kurmaya ve piyasaya sürülmesi planlanan
ürünlerin tasar›m süreçlerinden itibaren bir arada çal›flmaya itmifltir.
• ‹flletmelerin girdi sa¤lama konusunda süreklilik talepleri, iflletmelerin az sa-
y›da, güvenilir tedarikçiyle yak›n iliflkiler kurmas›na neden olmufltur.
• Küreselleflme, iflletmelerin girdi sa¤lama alanlar›n› oldukça geniflletmifl, en
kaliteli girdiyi, en ucuza sa¤layabilen tedarikçilerin bulunmas› önemli bir ça-
ba hâline gelmifltir.
Girdi temelli tedarik zinciri yaklafl›m›na ek olarak, iflletmelerin sektörel çevre
içinde daha etkin bir rol almalar› ad›na girifltikleri bir di¤er yol da farkl› iflletmeler-
le stratejik ortakl›klar kurmakt›r. ‹flletmeler çeflitli ortak hedeflere etkin bir flekilde
ulaflabilmek için baz› iflletmelerle oldukça yak›n ifl iliflkileri kurmak durumundad›r-
lar. ‹flletmelerin bu tür bir etkileflim içinde olduklar› iflletmeler, söz konusu ifllet-
menin stratejik ortaklar› olarak adland›r›lmaktad›r. Stratejik ortakl›klarda iflletmele-
rin ortakl›¤a kat›l›m seviyeleri farkl›l›k gösterebilir. Bu noktada bilinmesi gereken
stratejik ortakl›klar sayesinde çeflitli iflletmelerin bir araya gelerek, sektörel çevre
ba¤lam›nda daha güçlü bir yap› oluflturma e¤iliminde olduklar›d›r. Günümüzde si-
vil havac›l›k sektöründe, bu tür ortakl›klar›n örneklerine oldukça s›k rastlanmakta-
d›r. Ünite sonunda yer alan “Okuma Parças›” Türkiye’nin ulusal hava yolu Türk
Hava Yollar› (THY)’n›n 2008 y›l›nda kat›ld›¤›, “Star Alliance” stratejik ortakl›¤› hak-
k›nda bilgiler vermekte ve THY yöneticilerinin bu ortakl›ktan neler beklediklerini
ortaya koymaktad›r (Hitt, Black ve Porter, 2005).
‹flgücü Piyasas›
‹flletmenin faaliyetleri için ‹flletmelerin performans› üzerinde etkili olan bir di¤er sektörel çevre bilefleni de ifl-
ihtiyaç duydu¤u emek, gücüdür. ‹flletmeler faaliyetlerini sürdürmek için gerek duyduklar› iflgücünü genel-
iflgücü piyasas›ndan
karfl›lanmaktad›r.
de iflletme s›n›rlar› d›fl›ndan temin etmek zorundad›rlar. ‹flletme gereksinimlerine
uygun iflgücünün bulunmas› ve daha sonras›nda seçilmesi iflletmelerin insan kay-
naklar› bölümlerince yürütülen temel ifllevlerden biridir. Bu seçimin sonuçlar› ifl-
letmenin baflar›s› üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir (Lussier, 2006).
Hiçbir iflletme, iflgücü olmadan faaliyetlerini sürdüremez. ‹flletmeler gereksinim
duyduklar› iflgücünü iflgücü piyasas›ndan temin ederler. ‹flgücü piyasas›nda oluflan
iflgücü arz› ve talebi aras›ndaki denge, iflletmenin baflar›s› üzerinde oldukça belir-
leyici bir etkiye sahiptir. ‹flletmenin iflgücü talebi, ifl gücü piyasas›nda var olan ifl-
gücü arz›ndan fazla olursa iflgücü maliyetleri kaç›n›lmaz olarak artacakt›r. Üst dü-
zeyde deneyime sahip kalifiye çal›flanlar için bu tür bir arz talep dengesizli¤i söz
konusudur ve bu nedenle bu tür çal›flanlar›n istihdam› oldukça maliyetli olmakta-
www.hedefaof.com
d›r. Kalifiye çal›flanlar›n yüksek maliyetleri, iflletmelerin ç›kt› maliyetini artt›rmakta

ve sonuçta iflletme bu maliyetleri, fiyat art›fl› olarak ürünlerine yans›tmak duru-
munda kalmaktad›r. ‹flletmelerin kalifiye iflgücüne yönelik taleplerinin k›sa bir sü-
rede karfl›lanamamas› durumunda, üretim süreci yavafllayacak hatta durma nokta-
s›na gelebilecektir. Üretim sürecinin duraksamas› gibi olumsuzluklar, iflletmeyi ra-
kipleri karfl›s›nda çaresiz bir durumda b›rakabilir (Hitt, Black ve Porter, 2005).
‹flletmenin ihtiyaç duyabilece¤i iflgücünün iflgücü piyasas›ndan sa¤lanabilmesi
d›fl›nda, iflgücünün e¤itim durumu ve e¤itim ihtiyaçlar›, ücret, ücret d›fl› faydalar,
sendikalar›n varl›¤› veya yoklu¤u, iflgücünün sosyal de¤erleri gibi etkenler de ifl-
gücü piyasas› de¤erlendirilirken göz önünde bulundurulmal›d›r. Günümüzde iflgü-
cü piyasas›nda gözlemlenen genel e¤ilimler flu flekilde s›ralanabilir;
• ‹flletmelerin daha bas›k bir yap›ya bürünmesi, bir baflka deyiflle iflletmeler-
deki hiyerarflik seviyelerin azalmas›, iflletmelerin daha fazla say›da yar›-za-
manl›, geçici veya sözleflmeli iflgücü istihdam edebilmelerine olanak sa¤la-
maktad›r.
• ‹flletmelerde orta seviyedeki hiyerarflik kademelerin ortadan kalkmas›, çal›-
flanlar›n daha çok ifllevi ayn› anda yerine getirmesini ve daha büyük sorum-
luluklar›n alt›na girmesini gerekli k›lmaktad›r.
• Küreselleflme nedeniyle iflgücü, eski homojen yap›s›n› kaybetmifltir. ‹flgücü-
nün çeflitlili¤ini etkili ve verimli bir flekilde yönetebilmek iflletmeler için
önemli bir sorun hâlini alm›flt›r (Hodge, Anthony ve Gales, 2002).
Belirli alanlarda uzmanlaflm›fl beyaz yakal› çal›flanlar, herhangi bir uzmanl›¤› ol-
mayan mavi yakal› çal›flanlar, çeflitli düzeylerdeki yöneticiler, insan kaynaklar› ala-
n›nda dan›flmanl›k yapan özel veya kamu kurulufllar›na ek olarak, iflgücü piyasa-
s›n›n önemli aktörlerinden birisi de sendikalard›r. Herhangi bir iflgücü piyasas›nda
sendikalar›n varl›¤›n›n ve etkilili¤inin, iflletmelerin iflgücüne yönelik çeflitli uygula-
malar›nda belirleyici bir rol oynayaca¤› oldukça aç›kt›r (Mirze, 2010).
Düzenleyici Kurumlar ve Ç›kar Gruplar›

‹flletmelerin sektörel çevresinde yer alan düzenleyici kurumlar›n ve ç›kar gruplar›-
n›n iflletmelerin faaliyetleri üzerinde önemli bir yapt›r›m gücü vard›r. Düzenleyici
kurumlar; devlet taraf›ndan kamu yarar›n› korumak amac›yla kurulmufl, belli uz-
manl›k alanlar›nda faaliyet gösteren, bu alanlardaki uygulama kal›plar›n› belirleyen
veya çeflitli düzenlemeler yapan resmi kurulufllard›r. Düzenleyici kurumlar taraf›n-
dan yap›lan iflletmecilik faaliyetlerine iliflkin düzenlemeler, iflletmeler aç›s›ndan
ba¤lay›c› nitelik tafl›maktad›r (Hitt, Black ve Porter, 2005).
Yukar›da verilen düzenleyici kurum tan›m›yla tutarl› bir yap›ya sahip, ülkemiz-
de faaliyet gösteren düzenleyici kurumlardan biri olan Sermaye Piyasas› Kurulu
(SPK)’nun görevi afla¤›da belirtilmifltir;
“Sermaye Piyasas› Kurulu, 1981 y›l›nda 2499 say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu ile
kurulmufltur. Yetkilerini kendi sorumlulu¤u alt›nda ba¤›ms›z olarak kullanan, ida-
ri ve mali özerkli¤e sahip düzenleyici bir kamu kurumudur. ‹lgili oldu¤u bakanl›k,
Baflbakan taraf›ndan görevlendirilen Devlet Bakanl›¤›’d›r. Merkezi Ankara’da olan
kurulun ‹stanbul’da bir temsilcili¤i bulunmaktad›r. Kurul’un temel görevi; sermaye
piyasas›n›n güven, aç›kl›k ve kararl›l›k içinde çal›flmas›n› ve tasarruf sahiplerinin
yani yat›r›mc›lar›n hak ve yararlar›n›n korunmas›n› sa¤lamakt›r.”
Görüldü¤ü üzere SPK oldukça genifl bir faaliyet alan›nda düzenleme yetkisiyle
donat›lm›fl bir kurum niteli¤i tafl›maktad›r. Fakat her düzenleyici kurum için durum
www.hedefaof.com
50 Genel ‹flletme
böyle de¤ildir. Örne¤in Enerji Piyasas› Düzenleme ve Denetleme Kurumu (EPDK)

daha sektörel bir düzenleyici kurum konumundad›r. EPDK’nin görevleri ve yap›s›-
na iliflkin bilgiler afla¤›da yer almaktad›r;
“Kurum; 4628 say›l› Elektrik Piyasas› Kanunu (2001), 4646 say›l› Do¤al Gaz Piya-
sas› Kanunu (2001), 5015 say›l› Petrol Piyasas› Kanunu (2003), 5307 say›l› S›v›lafl-
t›r›lm›fl Petrol Gazlar› (LPG) Piyasas› Kanunu (2005) ile kendisine verilen görevleri
ifa etmekte ve yetkileri kullanmaktad›r. Söz konusu Kanunlar ile elektrik, do¤al gaz,
petrol ve LPG’nin; yeterli, kaliteli, sürekli, düflük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir fle-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEkullan›m›na sunulmas› için, rekabet ortam›nda özel hukuk hü-
kilde tüketicilerin
kümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali aç›dan güçlü, istikrarl› ve fleffaf bir ener-
ji piyasas›n›n oluflturulmas› ve bu piyasada ba¤›ms›z bir düzenleme ve denetimin
sa¤lanmas› amaçlanmaktad›r.”
S O R U ‹flletmeler
S Ofaaliyetlerini
R U sürdürürken hangi düzenleyici kurumlar›n do¤rudan et-
ki alan›nda yer ald›klar›n› iyi bilmeli ve bu kurumlar›n öngördükleri düzenlemele-
re uymak zorunda olduklar›n› unutmamal›d›rlar.
D‹KKAT D‹KKAT
Düzenleyici kurumlar ve Düzenleyici kurumlar›n aksine ç›kar gruplar›, devlet taraf›ndan oluflturulmufl
ç›kar gruplar› iflletmenin resmi bir yap›y› ifade etmemektedir. Bu tür gruplar kâr amac› gütmeyen bir sivil
faaliyetlerini do¤rudan
SIRA S‹ZDEönemli çevresel
etkileyebilen toplum kuruluflunun
SIRA S‹ZDE çat›s› alt›nda faaliyet gösterebilece¤i gibi, sosyal medya üze-
faktörlerdir. rinde merkezi bir yönetimi olmayan bir yap› olarak da faaliyet gösterebilir. Devlet
AMAÇLARIMIZ
taraf›ndan resmi bir yapt›r›m gücüyle donat›lm›fl olmamas›na ra¤men, ç›kar grup-
AMAÇLARIMIZ
lar›n›n iflletmeler üzerinde güçlü bir etkisinin varl›¤› yads›namaz bir gerçektir.
Ç›kar gruplar›n›n iflletmeleri sosyal sorumlu davranmaya iten türleri, bask› grup-
lar› olarak nitelendirilmektedir. Faaliyet amac›n› “çevreyi korumak ve bar›fla katk›
sa¤lamak” fleklinde ifade eden Greenpeace Örgütü veya “do¤al yaflam alanlar›-
n›n ve türlerin korunmas›n›” amaçlayan Do¤al Hayat› Koruma Vakf› (WWF-Türki-
ye), Türkiye’de faaliyet gösteren bask› gruplar›na örnek olarak verilebilir. Bu tür
kurulufllar›n çabalar›n›n ve bu çabalar sonucunda kamuoyunda yaratt›klar› alg›n›n,
iflletme faaliyetlerinin yürütülmesinde belirleyici bir rolü vard›r (Daft, 2008).
‹NTERNET Do¤al Hayat›‹ NKoruma

T E R N E T Vakf› (WWF-Türkiye)’n›n resmi web sitesi olan www.wwf.org.tr’yi zi-
yaret ederek Vak›f’›n faaliyetleri hakk›nda detayl› bilgiye ulaflabilir ve bu faaliyetleri bir ifl-
letmeci gözüyle de¤erlendirebilirsiniz.
Son y›llarda ‹nternet’in h›zla yayg›nlaflmas›, ç›kar gruplar›n›n yap›s›nda ve ba¤-

lam›nda çeflitli dönüflümlere sebep olmufltur. Günümüzde bireylerin mobil ve ‹n-
ternet tabanl› teknolojiler arac›l›¤›yla biraraya gelerek, ortaklafla bir içerik üretim
faaliyeti gerçeklefltirebildikleri ortamlar, sosyal medya olarak adland›r›lmaktad›r.
Sosyal medyan›n en yayg›n uygulamalar›ndan birisi olan ‹nternet tabanl› sosyal a¤
topluluklar›, bireylerin etkileflimine arac›l›k eden önemli bir platform niteli¤indedir
(Keitzman ve di¤erleri, 2011).
SIRA S‹ZDE Sosyal a¤ topluluklar›nda

SIRA S‹ZDE bir iflletmenin be¤enilmesi, iflletmeye iliflkin ne tür fayda sa¤la-
4 maktad›r?
Günümüzde
D Ü fi Ü N E Liflletmeleri
‹M D Ü fi Ü N E L ‹ M
etkileyen ç›kar gruplar›n›n, Bireyler, ‹nternet tabanl› sosyal a¤lar sayesinde, genel amaçl› sosyal toplu-
daha çok ‹nternet tabanl›
sosyal a¤lar üzerinden
luklarda bir araya gelebildikleri gibi, uzmanl›k deneyimlerinin paylafl›ld›¤› toplu-
S O Rgösterme
faaliyet U e¤iliminde S O Rilgi
luklara, benzer U alanlar›n› bir araya getiren topluluklara veya benzer özelliklere
olduklar› belirtilebilir.
D‹KKAT D‹KKAT

www.hedefaof.com
sahip kiflilerin bir araya geldikleri topluluklara da üye olabilmektedirler. Ayr›ca bi-
reyler, iflletmeler taraf›ndan oluflturulmufl pazarlama ve halka iliflkiler amaçl› sos-
yal topluluklara da kat›l›mda bulunabilirler. ‹nternet tabanl› sosyal topluluklara
olan yo¤un ilgi, bu tür yap›lar›n iflletmenin sektörel çevresindeki etkisinin artarak
devam edece¤ine iflaret etmektedir. ‹nternet tabanl› sosyal topluluklar, iflletmecile-
rin hedef kitleye eriflimlerinde daha önceden hayal bile edilemeyecek f›rsatlar sun-
malar›n›n yan›nda, iflletme itibar›n›n bir anda yok olmas›na sebep olabilecek kadar
önemli bir tehdit unsuru olarak da de¤erlendirilmelidir (Laudon ve Traver, 2010).
‹flletmenin ‹ç Çevresi
‹flletmenin çevresi, sistem bak›fl aç›s›yla incelendi¤inde, her iflletmenin kendisine
özgü bir iç çevresi oldu¤u aç›kça görülecektir. ‹ç çevre, iflletme sisteminin en de- ‹ç çevre, iflletme çevresinin
en alt seviyeli sistemidir.
rinde yer alan alt sistemi olarak düflünülebilir. ‹flletmelerin iç çevresinin iflletmeden
iflletmeye farkl›l›k göstermesi, iflletmelerin iç çevre bileflenlerinin de¤iflen yap›s›y-
la aç›klanmaktad›r. ‹flletmeciler iflletmelerin d›fl çevreyle olan etkileflimlerini analiz
ederken ve yönetirken, iflletmenin iç çevre dinamiklerini de göz ard› etmemelidir-
ler. Bu bölümde iflletme iç çevresi misyon, vizyon ve temel yetenekler, örgüt ya-
p›s› ve örgüt kültürü olmak üzere üç alt bafll›kta incelenecektir. Söz konusu üç alt
bafll›¤›n iflletmenin içyap›s›n› tam olarak ortaya koymas› beklenmemeli, bu nokta-
lar iflletmeyi ve çevresini anlayabilmek ad›na bir bafllang›ç noktas› olarak de¤erlen-
dirilmelidir.
fiekil 2.4
‹flletmenin ‹ç
D›fl Çevre
Çevresi
e Teme
on v l Y
zy
Vi et
e
n,
ne
o
sy
kl
er
Mi
Örgüt Kültürü
Misyon, Vizyon ve Temel Yetenekler

‹flletmelerin misyon, vizyon ve temel yetenekleri, yapt›klar› iflle ve bu ifli nas›l yap-
t›klar›yla yak›ndan ilgilidir. Misyon kavram›, bir iflletmenin var olma nedeni ola- Misyon kavram› iflletmenin
bugünüyle, vizyon kavram›
rak tan›mlanabilir. ‹flletmelerin misyonu, misyon ifadelerinde kendine yer bulmak- ise gelece¤iyle ilgildir.
tad›r. Misyon ifadeleri, iflletmeler için her türlü karar alma sürecinde etkili olan bir
nirengi noktas› olarak düflünülebilir. ‹flletme misyonu, iflletmenin amac›n› ortaya
koymal›, iflletmenin kime, nas›l ve neden hizmet etti¤ini aç›klayabilmelidir. Vizyon
www.hedefaof.com
52 Genel ‹flletme
kavram› ise iflletmenin gelecekte kendini görmek istedi¤i konumu tan›mlamakta-

d›r. Vizyon kavram› yap›s›nda, do¤al olarak, bir parça hayalci unsurlar bulundu-
rabilir. Vizyon kavram› iflletmeler için ulaflmaya çal›flt›kça uzaklaflan ve iflletmenin
faaliyetlerine yön veren bir kutup y›ld›z› olarak betimlenebilir. Bir iflletmenin her
konuda uzman olmas› beklenemez. ‹flletmelerin en iyi bildikleri ve yapt›klar› ifller
onlar›n temel yetenekleri olarak tan›mlanmaktad›r. Günümüzde iflletmeler kendi
temel yetenekleri üzerine odaklanmakta, temel yeteneklerinin d›fl›ndaki iflleri ise o
alanda uzman olan di¤er iflletmelerden sa¤lamaktad›rlar. Misyon, vizyon ve temel
yetenek kavramlar› iflletmelerin d›fl çevre etkileflimlerinde önemli birer yol gösteri-
ci niteli¤indedir (Plunkett, Attner ve Allen, 2008).
Örgüt Yap›s›
Örgütleme kavram›, iflletme kaynaklar›n›n stratejik hedefler do¤rultusunda iflletme
içinde yay›l›m›n›n sa¤lanmas› fleklinde tan›mlanabilir. Bir baflka ifadeyle örgütle-
me, bir iflletmede kimin, neyi, hangi yetkiyle gerçeklefltirece¤inin ortaya konmas›
sürecidir. Bu süreç sonunda kaynaklar›n nas›l konumland›r›ld›¤›n›, yap›lacak gö-
revlere iliflkin ne tür bir iflbölümüne gidildi¤ini ve iflletme içindeki birimlerin nas›l
koordine edildiklerini gösteren bir yap› ortaya ç›kmaktad›r. Söz konusu bu yap› ifl-
Örgüt yap›s› yetkinin iflletme
içindeki da¤›l›m›n›, letmecilikte örgüt yap›s› olarak adland›r›lmaktad›r. Örgüt yap›s› iflletme içinde
iflletmedeki iletiflim ast-üst iliflkilerini, izlenmesi gereken iletiflim kanallar›n› ve iflletme amaçlar›n›n hi-
kanallar›n› ve iflletme
amaçlar› aras›ndaki yerarflik düzenini ortaya koymaktad›r. ‹flletmelerin örgüt yap›lar› genelde örgüt fle-
hiyerarflik düzeni betimler. malar› arac›l›¤›yla görsel olarak ifade edilmektedir. Bir iç çevre bilefleni olarak ör-
güt yap›s› iflletmenin, özellikle, sektörel çevreyle olan etkilefliminde belirleyici bir
rol oynamaktad›r (Saruhan ve Y›ld›z, 2009).
Örgüt Kültürü
‹flletmelerin genel çevresi konusunda sosyokültürel boyuta iliflkin aç›klamalar ya-
parken iflletmelerin belli bir ulusal ve/veya küresel kültür içinde faaliyetlerini sür-
dürdükleri belirtilmiflti. ‹flletmelere iliflkin makro boyutlu bu de¤erlendirmeye ben-
D Ü fi Ü N E L ‹ M zer bir durum,
D Ü fi Ü Nmikro
E L ‹ M boyutta, bir baflka deyiflle iflletmenin iç çevresinde de kendi-
ni göstermektedir. Her iflletmenin kendi yap›s›na has bir kültürü vard›r. Örgüt kül-
türü, iflletmelerin befleri boyutuyla ve toplum iflletme etkileflimiyle yak›ndan ilgili
S O R U S O R U
bir kavramd›r.
D‹KKAT ‹flletme içinde

D ‹ Kpaylafl›lan
KAT de¤er, norm ve davran›fl kal›plar›, o iflletmenin kültürünü
oluflturmaktad›r.
Örgüt kültürü ortak anlam, anlay›fl ve anlamland›rma çabalar›d›r (Morgan,
1997). ‹flletme içinde paylafl›lan de¤er, norm ve davran›fl kal›plar› o iflletmenin kül-
AMAÇLARIMIZ
türünü oluflturmaktad›r.
AMAÇLARIMIZ Örgüt kültürü, bireylerin karar verme süreçlerinde olduk-
ça önemli bir etkiye sahiptir. Ayr›ca örgüt kültürü, iflletmelerin iflgücü piyasas›yla
olan iliflkilerinde de oldukça belirleyici olmaktad›r. ‹flletmeler, iflletme kurucular›
K ‹ T A P veya efsaneK yöneticiler
‹ T A P gibi kahramanlar› kullanarak, iflletmeye iliflkin çeflitli bafla-
r› hikâyelerinin yay›l›m›n› sa¤layarak, sloganlar veya semboller üreterek, iflletme
çal›flanlar›n›n bir araya geldikleri çeflitli törenler düzenleyerek örgüt kültürlerini
TELEV‹ZYON T E Lve
gelifltirmeye E V ‹pekifltirmeye
ZYON çabalamaktad›rlar. Örgüt kültürünün, bireylerin ifllet-
me çevresinde meydana gelen olaylar› anlamland›rmalar› ve ortak tepki vermeleri
aç›s›ndan oldukça güçlü bir etkisi oldu¤u unutulmamal›d›r (Lussier, 2006).
www.hedefaof.com
‹fiLETMELER VE ÇEVRESEL BEL‹RS‹ZL‹K

‹flletme çevresini, iç çevre ve d›fl çevre olmak üzere ikiye ay›rarak incelemek, ifl- Çevre, iflletmeler için hem
letme d›fl çevresini, genel çevre ve sektörel çevre fleklinde ele almak, genel çevre- f›rsatlar sunmakta hem de
tehditler yaratmaktad›r.
yi siyasal-yasal, ekonomik, sosyokültürel, teknolojik ve do¤al çevre boyutlar› kap- Çevresel belirsizlikler,
sam›nda de¤erlendirmek, iflletmelerin sektörel çevresini rakipler ve rekabet, müfl- iflletmelerin f›rsatlar› ve
tehditleri alg›lamalar›n›
teriler, tedarikçiler ve stratejik ortakl›klar, iflgücü piyasas›, düzenleyici kurumlar ve zorlaflt›rmaktad›r.
ç›kar gruplar› fleklinde alt bileflenlerine ay›rarak analiz etmek, iflletme çevresi ko-
nusunu daha kolay anlatabilmek ad›na tercih edilmifl bir yaklafl›md›r. Fakat ifl ya-
flam›ndaki iflletme çevresinin, etkileflim düzeyi çok yüksek, genel ve sektörel çev-
re itibariyle iç içe geçmifl çeflitli alt bileflenlerden oluflan bir yap› oldu¤unu unut-
mamak gerekmektedir.
Örne¤in belli toplumsal ve kültürel e¤ilimler, yasal çevrede çeflitli de¤iflimlere
neden olabilmekte veya iflletmelerin ekonomiye iliflkin alg›lar›, baz› siyasal ad›m-
lar›n at›lmas›n› sa¤layabilmektedir. Örne¤in yaflanan bir deprem sonucunda birey-
lerin güvenlik konusundaki tutum ve inançlar› de¤iflmekte, bu durum siyasal ira-
denin inflaat sektörüne yönelik yeni bir yasal düzenleme yapmas›na neden olmak-
ta, bu yasal düzenleme uyar›nca, inflaat teknolojisinde belli teknolojik yeniliklerin
kullan›m› yayg›nlaflabilmektedir. Bu k›sa ve basit örnek bile iflletme çevresinin ne
kadar karmafl›k ve iç içe geçmifl bir yap›da oldu¤unu aç›klar niteliktedir (Hatch ve
Cunliffe, 2006).
fiekil 2.5
Çevresel Belirsizlik
Yüksek
Yüksek Belirsizlik Kaynak: Daft, 2008.
‹flletme
Çevresindeki
Faktörlerin
De¤iflim H›z›
Düflük Belirsizlik
Düflük
Düflük Yüksel
‹flletme Çevresini Etkileyen Faktörlerin Say›s›
‹flletmelerde görev yapan yönetciler, iflletme çevresini yak›ndan izlemeli ve na-

s›l bir çevre içinde faaliyet gösterdiklerini iyi bilmelidirler. Bu amaçla iflletmeler,
çevreye iliflkin sürekli bilgi edinilmesine olanak sa¤layan çeflitli mekanizmalar kur-
mal› ve çevreden gelen geribildirimleri sürekli olarak de¤erlendirmelidirler. ‹fllet-
meler için çevresel belirsizli¤in derecesi oldukça önemlidir. Çevresel belirsizlik,
fiekil 2.5’te görüldü¤ü üzere, iflletmeleri yak›ndan ilgilendiren çevresel faktörlerin
say›s›yla, bu faktörlerin de¤iflim h›z›n›n bir fonksiyonu olarak ifade edilebilmekte-
dir. ‹flletmelerin performanslar›nda çevresel belirsizli¤in derecesi ve bu belirsizlik-
le bafl edebilmek için al›nan önlemlerden elde edilen sonuçlar, hayati önem tafl›-
maktad›r (Daft, 2008).
www.hedefaof.com
54 Genel ‹flletme
Özet

A M A Ç ‹flletme çevresi kavram›n› tan›mlamak.
yas›nda yer alan, iflletmenin potansiyel insan kay-
1 naklar› aras›nda yer alabilirler. ‹flletmeler sektö-
‹flletme çevresi, genel olarak iflletme s›n›rlar› d›-
rel çevreyi yak›ndan takip etmeli ve faaliyetlerini
fl›nda kalan her fley olarak tan›mlanmaktad›r. Bu
sürdürürken sektörel çevrenin bütünleflik yap›s›-
tan›m iflletme çevresini belli bir seviyede betim-
n› göz önünde bulundurmal›d›rlar.
lese de temel olarak yetersiz görülebilir. ‹flletme
çevresi, iflletmenin içinden bafllayarak küresel
boyutlara ulaflabilen çok katmanl› bir yap›d›r.

A M A Ç
‹flletmenin iç çevresini ve iç çevre unsurlar›n› ta-
5 n›mlamak.
Her ne kadar iflletme ve çevre aras›ndaki s›n›rla-

A M A Ç
‹flletme çevresinin çok katmanl› yap›s›n› betim-
r› kesin çizgilerle belirlemek mümkün olmasa da
2 lemek.
çevrenin iflletme s›n›rlar› içinde kalan k›sm›na ifl-
‹flletme çevresi sistem bak›fl aç›s›yla ele al›nd›-
letmenin iç çevresi denilmektedir. ‹ç çevre bile-
¤›nda iç içe geçmifl bir sistemler bütünü olarak
flenleri her iflletme için ayn› kavramlarla ifade
düflünülebilir. Bu yap›n›n en alt›nda iflletmenin
edilse de her iflletmenin iç çevresinin kendine
iç çevresi yer almaktad›r. Sistemin iflletme s›n›rla-
has özellikleri vard›r. ‹ç çevre iflletmenin var ol-
r› d›fl›nda kalan katmanlar›, genel olarak iflletme-
ma nedeni olan misyonunu, iflletmenin gelecek
nin d›fl çevresidir. D›fl çevre tek parçal› bir yap›
projeksiyonu olarak nitelendirilebilen vizyonunu
de¤ildir. D›fl çevre iflletme faaliyetlerini etkileye-
ve iflletmenin uzman› oldu¤u ifli niteleyen temel
bilme yetisine göre, içten d›fla do¤ru sektörel
yeteneklerini içerir. Örgüt yap›s› iflletme iç çev-
çevre, genel çevre ve küresel çevre fleklinde kat-
resinin omurgas› niteli¤indedir. Örgüt kültürü ise
manlardan oluflmufltur.
iflletme iç çevresinin befleri bilefleni fleklinde be-
timlenebilir.

A M A Ç
‹flletmenin genel çevre bileflenlerini ve bu bileflenle-
3 rin kendi aralar›ndaki etkileflimlerini aç›klamak.
‹flletmelerin genel çevresinin iflletme faaliyetleri

A M A Ç
Çevresel belirsizlik ve iflletme çevresi aras›ndaki
6 iliflkiyi aç›klamak.
üzerinde dolayl› bir etkisi vard›r. Genel çevre si-
‹flletme çevresi birçok farkl› katmandan ve bile-
yasal-yasal, ekonomik, sosyokültürel, teknolojik
flenden oluflan dinamik bir yap›y› ifade etmekte-
ve do¤al çevre faktörlerinden oluflan bir bütün-
dir. ‹flletme çevresini do¤ru anlamak iflletmeciler
dür. Bu yap› içinde genel çevre faktörlerini ayr›
için hayati önem tafl›yan bir konudur. Çevrenin
birer birim olarak nitelendirmek yanl›fl olacakt›r.
dinamik yap›s›, iflletmecilerin çevreyi analiz et-
Bu faktörler kendi aralar›nda etkileflim göstere-
mesini zorlaflt›ran baz› belirsizlikler meydana ge-
rek iflletmeler ad›na daha karmafl›k f›rsat ve teh-
tirmektedir. Çevresel belirsizliklerin nedeni, ifl-
ditler yaratabilmektedirler.
letme çevresindeki faktörlerin say›s› ve bu fak-
törlerin de¤iflim h›zlar›n›n bir fonksiyonu olarak

A M A Ç
‹flletmenin sektörel çevre bileflenlerini ve bu bile-
ifade edilmektedir. Yüksek düzeyli çevresel be-
4 flenlerin iflletme üzerindeki etkilerini betimlemek.
lirsizlikler çevredeki f›rsat ve tehditlerin alg›lan-
‹flletmenin sektörel çevresi, iflletme faaliyetleri
mas›n› zorlaflt›rmaktad›r.
üzerinde do¤rudan etkisi olan bir üst yap›d›r. ‹fl-
letmelerin eylemleri genelde sektörel çevredeki
de¤iflimlere tepki niteli¤inde olmaktad›r. Sektö-
rel çevre rakipler ve rekabet, müflteriler, tedarik-
çiler ve stratejik ortakl›klar, iflgücü piyasas›, dü-
zenleyici kurumlar ve ç›kar gruplar› fleklinde alt
bileflenlerden oluflmaktad›r. Tüm bu bileflenlerin
iflletmelerin girdi sa¤lama potansiyeli üzerinde
belirleyici bir rol oynad›klar› kabul edilmelidir.
‹flletmelerin müflterileri, ayn› zamanda iflgücü pi-
www.hedefaof.com
1. ‹flletme s›n›rlar› d›fl›nda kalan her fley fleklinde ifade 6. Afla¤›da verilenlerden hangisi genel çevre bileflenle-
edilen kavram afla¤›dakilerden hangisidir? rinden de¤ildir?
a. ‹flletme çevresi a. Siyasal-yasal çevre
b. Mikro çevre b. Sosyokültürel çevre
c. ‹fl çevresi c. ‹flgücü çevresi
d. Görev çevresi d. Do¤al çevre
e. Sektörel çevre e. Ekonomik çevre
2. Genel Sistem Yaklafl›m›’yla ilgili olarak afla¤›da veri- 7. Siyasal çevre faktörlerinin somutlaflm›fl hâli fleklinde
len bilgilerden hangisi yanl›flt›r? nitelenen kavram afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Disiplinleraras› bir yaklafl›md›r a. Yasal çevre
b. ‹lk olarak biyoloji alan›nda uygulanm›flt›r b. Sosyal çevre
c. Olgular›n incelenmesinde çevresel iliflkilere vur- c. Kültürel çevre
gu yapar d. Do¤al çevre
d. Karl Ludwig von Bertallanfy taraf›ndan ortaya e. Ekonomik çevre
at›lm›flt›r
e. Genel olarak kapal› sistem yap›s›n› kabul eder 8. Girdileri ç›kt›lara dönüfltürmek için gerekli olan uz-
manl›k, bigi, araç ve yetenek afla¤›da verilen kavramlar-
3. Bütünün kendisini oluflturan parçalar›n toplam›n- dan hangisiyle ifade edilmektedir?
dan daha fazla bir de¤er yaratmas› durumu afla¤›daki a. Sistem
kavramlardan hangisiyle ifade edilmektedir? b. Süreç
a. Entropi c. Teknoloji
b. Ekofinalite d. Teknik
c. Sinerji e. Program
d. Sistem etkileflimi
e. Alt sistem 9. ‹flletmelerin üretim süreçlerinde ihtiyaç duyacaklar›
hammadde ve malzeme türü girdileri afla¤›da verilen
4. ‹flletme çevresinin iflletme s›n›rlar› içinde yer alan sektörel çevre bileflenlerinden hangisi sa¤lamaktad›r?
k›sm›na ne ad verilir? a. Tedarikçiler
a. Genel çevre b. Ortaklar
b. Görev çevresi c. ‹flletme sahipleri
c. Mikro çevre d. Ç›kar gruplar›
d. ‹ç çevre e. Düzenleyici kurumlar
e. Makro çevre
10. ‹flletmeyi yak›ndan ilgilendiren çevresel faktörlerin
5. ‹flletmenin sektörel çevresi afla¤›da verilen kav- say›s› ve bu faktörlerin de¤iflim h›z› afla¤›dakilerden
ramlardan hangisiyle efl anlaml› olarak kullan›labil- hangisinin derecesini belirlemektedir?
mektedir? a. Sinerji
a. Mikro çevre b. Entropi
b. ‹ç çevre c. Teknolojik geliflme
c. D›fl çevre d. Çevresel belirsizlik
d. Genel çevre e. Yenilikçilik potansiyeli
e. Makro çevre
www.hedefaof.com
56 Genel ‹flletme
Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›
“ Tayland’daki sel felaketinin faturas› a¤›r oldu!

Ülkenin kuzey kesimlerinden bafllayarak güneye do¤ru
ilerleyen sel sular›n›n ekonominin merkezi Bangkok’u
Türk Hava Yollar› Star Alliance’›n 20. üyesi...
01.04.2008
Türk Hava Yollar› (THY), ilk kurulan havayolu ittifaki
daha fazla etkilememesi için hükümetin yeni önlemler Star Alliance’›n 20. üyesi oldu. Üye havayolu flirketleri-
alaca¤›n› aç›klamas› baflkent d›fl›nda yaflayan Taylandl›- nin CEO’lar›, Star Alliance yetkilileri ve bas›n mensup-
lar›n tepkisine yol açt›. Hükümetin, kentin etraf›na yer- lar›n›n kat›ld›¤› imza toreni Ç›ra¤an Saray›’nda yap›ld›.
lefltirmeyi planlad›¤› dev bariyerlerin di¤er yerleflim böl- Türk Hava Yollar›’n› Star Aliance’a tam üye yapan söz-
gelerindeki su seviyesini daha da yükseltece¤inden en- lesmeyi Türk Hava Yollar› Yönetim Kurulu Baflkan› Dr.
difle ediliyor. Uluslararas› yard›m kurulufllar›n›n, 750 Candan Karl›tekin, Türk Hava Yollar› Genel Müdürü
bin kiflinin acil yard›ma muhtaç hâle geldi¤i Tayland’da Doç. Dr. Temel Kotil ve Star Alliance CEO’su Jaan Al-
sular›n daha da yükselmesi durumunda ülkenin birkaç brecht imzalad›. Star Alliance CEO’su Jaan Albrecht,
hafta içinde d›fl yard›mlara ihtiyaç duyabilece¤ini aç›k- THY’n›n Star Alliance ‹ttifak›na kat›l›m›yla ilgili “Yeni
lamas› halkta var olan pani¤in daha da büyümesine ne- bir üye kazand›k. THY ile birlikte yolcular›m›z dünya-
den olurken, yerel medyada baflkentin baz› semtleri ve da yeni noktalara ulaflacak” dedi. Törende konuflan
ülkenin baz› bölgelerinde az da olsa içme suyu ve g›da THY Yönetim Kurulu Baflkan› Dr. Candan Karl›tekin
s›k›nt›s›n›n bafl gösterdi¤i ifade edildi. Bu arada hükü- “Hedef tahtas›nda ç›tay› en tepeye koymufl ve o hede-
metin, içme suyu fabrikalar›n›n çal›flmamas› ve stoklar›- fe do¤ru h›zla ilerleyen, günbegün geliflen, de¤iflen,
n›n azalmas› nedeniyle Malezya’dan içme suyu siparifli büyüyen bir THY olarak aran›za kat›l›yoruz. Star Allian-
verdi¤i bildirildi. Yerel medyada yer alan haberlere gö- ce’a kat›l›m›m›z THY’n›n dünya havac›l›¤›nda büyük
re, sellerin ülke ekonomisine faturas› gittikçe a¤›rlafl›- oyuncu ve küresel marka olma hedefinin önemli bir
yor. Son iki ayd›r kapal› tutulan ve üretime ara vermek ad›m›d›r,” diye konufltu. Türk Hava Yollar› Genel Mü-
zorunda kalan fabrikalar, orta ve küçük iflletmelerde dürü Doç. Dr.Temel Kotil ise Star Alliance üyeli¤inin bu
üretim yap›lamad›¤› için meydana gelen kay›p 510 mil- y›l 75. y›ldönümünü kutlayan THY tarihinde önemli bir
yar Baht’› (16,7 milyar dolar) aflt›. Hükümetin, küçük ve ad›m oldu¤unu ve bu at›l›m›n Asya ile Avrupa’ y› birlefl-
orta ölçekli iflletmeler için yard›m paketi haz›rl›¤›nda tiren ‹stanbul’a büyük de¤er kataca¤›n› ve ‹stanbul’un
oldu¤u belirtilirken, ayn› zamanda tar›m ülkesi olan art›k havac›l›¤›n bo¤az köprüsü olaca¤›n› ifade etti. Ko-
Tayland’da zirai kayb›n boyutlar› henüz tespit edilmifl til sözlerine flöyle devam etti: “Deneyim ve hizmet kali-
de¤il. Ülkenin sellerden zarar gören altyap›s› ile sular tesiyle küresel pazarda daha etkin olmay› hedefleyen
alt›nda kalan ev ve ifl yerlerindeki zarar›n 10 milyar do- Türk Hava Yollar›’ n›n Star Alliance üyeli¤iyle oluflacak
lar› aflt›¤› tahmin ediliyor. Seller, ülke turizmini de vur- sinerjisi bu büyük kulübe güç katacak.” Star Alliance’a
du. Y›lda 20 milyona yak›n turistin ziyaret etti¤i Tay- tam üyelikle birlikte Türk Hava Yollar› yolcular› 162 ül-
land’da otel rezervasyonlar›n›n yüzde 10 kadar›n›n iptal kede 965 havaliman›na, günde 18.000’e varan uçufl nok-
edilece¤i belirtiliyor. Temmuz ay›nda bafllayan, Eylül tas›na ulaflabilecek, seyahatlerde ortak mil toplayabile-
ve Ekim aylar›nda felakete dönüflen sellerde resmi kay- cek ve kazand›klar› milleri üye havayollar›nda kullana-
naklara göre, ülkenin üçte biri sellere teslim oldu. Ülke- bilecekler.
yi kuzeyden güneye kateden Chao Phraya ve Tha Chin
nehirlerinin taflmas›yla 76 flehirden 28’i sular alt›nda Kaynak: http://www.turkishairlines.com/tr-TR/basin-
kald›. 400’e yak›n kiflinin hayat›n› kaybetti¤i son 50 y›- bultenleri/2636/turk-hava yollari-star-alliancein-20-uye-
l›n en büyük do¤al felaketinde 115 bin kifli evsiz kald›, si.aspx (Eriflim Tarihi: 18.10.2011).
sellerden 10 milyon kifli de do¤rudan etkilendi.
Kaynak: http://dunya.milliyet.com.tr/tayland-daki-sel-
felaketinin-faturasi-agir-oldu/dunya/dunyade-
tay/01.11.2011/1457890/default.htm (Eriflim Tarihi:
”
14.11.2011).
www.hedefaof.com

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Çevresi” konusunu flim süreklidir. Bu nedenle iflletme çevresi oldukça kar-
yeniden gözden geçiriniz. mafl›k bir yap› olarak düflünülmelidir.
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bir Sistem Olarak ‹flletme
Çevresi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 3
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bir Sistem Olarak ‹flletme ‹nsan, iflletmeler için hem bir kaynak hem de iflletme
Çevresi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ç›kt›lar›n› talep eden bir hedef kitle niteli¤indedir. ‹nsa-
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Çevresinin Temel n› insan yapan en önemli nokta, insan›n sahip oldu¤u
Seviyeleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. de¤er, norm ve davran›fl kal›plar›d›r. ‹flletmeler sosyo-
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Çevresinin Temel kültürel çevreyi iyi analiz etmeli ve kendi iç çevrelerin-
Seviyeleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. deki örgüt kültürlerini faaliyet gösterdikleri sosyokültü-
6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmenin Genel Çevresi” rel çevreyle uyumlu bir flekilde düzenlemelidirler. Aksi
konusunu yeniden gözden geçiriniz. hâlde iflletmeye yabanc›laflm›fl çal›flanlar veya iflletme
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasal-Yasal Çevre” konu- ürünlerine ihtiyaç duymayan müflterilerle karfl› karfl›ya
sunu yeniden gözden geçiriniz. kal›nacakt›r.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Teknolojik Çevre” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 4
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tedarikçiler ve Stratejik Or- Sosyal a¤lar ad›ndan anlafl›ld›¤› üzere bireylerin yaln›z
takl›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. olmad›klar›, belli gruplar içinde yer ald›klar› sanal yap›-
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmeler ve Çevresel Be- lard›r. Bu yap›larda her birey, çeflitli nedenlerle baflka
lirsizlik” konusunu yeniden gözden geçiriniz. bireylerle etkileflim içine girmektedir. Herhangi bir bi-
reyin belli bir iflletmeyi sosyal a¤ içinde “be¤enmesi”
an›nda bireyin sosyal çevresi taraf›ndan fark edilecek-
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› tir. Bu be¤enme hareketiyle birey, o iflletmeye yönelik
S›ra Sizde 1 olumlu bir imaj yarat›lmas› çabalar›na katk›da bulun-
‹flletmeler çevreden ald›klar› çeflitli girdileri iflletmecilik maktad›r. ‹flletmeler için, müflterileri taraf›ndan tavsiye
süreçleri vas›tas›yla ifllemekte ve bu süreç sonunda çev- edilmek oldukça önemlidir. Sosyal a¤lar, bireylerin ifl-
reye çeflitli ç›kt›lar sunmaktad›rlar. ‹flletmecilik faaliyeti- letmeleri arkadafllar›na tavsiye etmesine olanak sa¤la-
ni birbirine s›k› s›k›ya ba¤l› bir çeflit kimyasal reaksiyon maktad›r. ‹flletmeler de bu tür giriflimleri h›zland›racak
olarak düflünebiliriz. Bu bak›fl aç›s›na göre iflletmecilik çeflitli uygulamalar kullanarak, bireylerin kendilerini
faaliyetlerinin bafllayabilmesinin belli bir girdinin varl›- be¤enme yönünde motive etmektedirler.
¤›yla ve etkisiyle mümkün olabilece¤i oldukça aç›kt›r.
‹flte bu nedenle iflletmelerin çevreleriyle herhangi bir
girdi-ç›kt› al›flverifli olmayan kapal› bir sistem fleklinde Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
düflünülmesi mümkün de¤ildir. Kaynaklar
Ayd›n, A. H. (2011). Yönetim Bilimi. (4.bask›). Seçkin
S›ra Sizde 2 Yay›nc›l›k: Ankara.
‹flletmelerin genel çevresi siyasal-yasal, ekonomik, sos- Cole, G. A. (2004). Management Theory and Practice.
yokültürel, teknolojik ve do¤al çevre olmak üzere befl (6.bask›). South-Western Cengage Learning:
bileflenden meydana gelmektedir. Bu befl bileflene ek London.
olarak küresel çevre de iflletmenin tüm çevresi üzerin- Daft, R. L. (2008). New Era of Management. (2.bask›).
de oldukça önemli bir etkiye sahiptir. ‹flletmelerin ge- Thomson South-Western: USA.
nel çevre bileflenlerinin ortak noktalar› oldukça fazlad›r Dinçer, Ö. (1998). Stratejik Yönetim ve ‹flletme Poli-
ve gün geçtikçe bu ba¤lant›lar giderek daha karmafl›k tikas›. (5.bask›). Beta Yay›nc›l›k: ‹stanbul.
bir hâl almaktad›r. Genel çevre bileflenlerinin analitik Hatch, M. J. ve Cunliffe, A. L. (2006). Organization
bir flekilde, tek tek incelenmesi anlat›m kolayl›¤› sa¤la- Theory. (2. bask›). Oxford University Press: Oxford.
mas› aç›s›ndan tercih edilen, kurgusal bir durumdur. ‹fl
yaflam›nda tüm çevre bileflenleri iç içe geçmifltir. Etkile-
www.hedefaof.com
58 Genel ‹flletme
Hitt, M. A., Black, S. ve Porter, L. W. (2005).

Management. Prentice Hall: Upper Saddle River, NJ.
Hodge, B. J., Anthony, W. P. ve Gales, L. M. (2002).
Organization Theory: A Strategic Approach.
(6.bask›). Prentice Hall: Upper Saddle River, NJ.
Katz, D. ve Kahn, R. L. (1966). The Social Psyhology
of Organisations. Wiley: USA.
Kietzmann, J.H., Hermkens, K. ve McCarthy, I. P. (2011).
Social media? Get serious! Understanding the
functional building blocks of social media. Business
Horizons, 54(3), 241-251.
Koçel, T. (2010). ‹flletme Yöneticili¤i. (12.bask›). Be-
ta Yay›nc›l›k: ‹stanbul.
Kotler, P. ve Armstrong, G. (2010). Principles of
Marketing. (13. bask›). Prentice Hall: Upper Saddle
River, NJ.
Laudon, K. C. ve Traver, C. G. (2010). E-commerce.
(6.bask›). Prentice Hall: Upper Saddle, New Jersey.
Lussier, R. N. (2006). Management Fundamentals
Concepts, Applications, Skill Development.
(3.bask›). Thomson South-Western: USA.
Mirze, S. K. (2010). ‹flletme. Literatür Yay›nc›l›k:
‹stanbul.
Morgan, G. (1997). Images of Organization. Sage:
Tousand Oaks, California.
Plunkett , W. R., Attner , R. F. ve Allen, G. S. (2008).
Management: Meeting and Exceeding Customer
Expectations. (9. bask›). Thomson South-Western:
Canada.
Saruhan, fi. C. ve Y›ld›z, M. L. (2009). Ça¤dafl Yönetim
Bilimi. Beta Yay›nc›l›k: ‹stanbul.
Ülgen, H. ve Mirze, S. K. (2006). ‹flletmelerde Stratejik
Yönetim. (3.bask›). Literatür Yay›nc›l›k: ‹stanbul.
http://www.epdk.gov.tr (Eriflim Tarihi: 01.10.2011).
http://www.spk.gov.tr/ (Eriflim Tarihi: 01.10.2011).
http://www.wwf.org.tr (Eriflim Tarihi: 01.10.2011).
www.hedefaof.com
www.hedefaof.com
3
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
Etik ile yasa aras›ndaki iliflkiyi aç›klayabilecek,
Etik olmayan davran›fllar ile etik ikilemler aras›ndaki fark› aç›klayabilecek,
Tarihsel süreç içerisinde iflletmelerin sorumluluk alanlar›ndaki de¤iflimleri
karfl›laflt›rabilecek,
‹flletmelerde etik davran›fllar› art›rabilecek araç ve yaklafl›mlar› tan›yabilecek,
Sosyal sorumlu iflletme olman›n yol haritas›n› aç›klayabilecek,
‹flletmelerin uymas› beklenen etik ve sosyal sorumluluk ilkeleri ve standart-
lar› tan›mlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Etik • Paydafl
• Etik ‹kilemler • Sosyal Denetim
• Etik Kodlar • Üçlü Sorumluluk
• Sosyal Sorumluluk
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• ET‹K KAVRAMI
• ET‹K VE YASA ‹L‹fiK‹S‹
• ET‹K KARAR ALMA YAKLAfiIMLARI
• ET‹K DAVRANIfiI ETK‹LEYEN
FAKTÖRLER
• ET‹K YÖNET‹M‹ VE ET‹K
Etik ve Sosyal YÖNET‹M‹N‹N UNSURLARI
Genel ‹flletme Sorumluluk
• SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI
VE TEMEL YAKLAfiIMLAR
• SOSYAL SORUMLULUK DÜZEYLER‹
• SOSYAL SORUMLU ‹fiLETME
OLMANIN YOL HAR‹TASI
• ET‹K VE SOSYAL SORUMLULUK
KONUSUNDA YOL GÖSTER‹C‹
‹LKELER VE STANDARTLAR
www.hedefaof.com
Etik ve Sosyal Sorumluluk
G‹R‹fi
‹flletme kitaplar›nda etik ve sosyal sorumluluk bölümlerinin yer almas› nispeten
yeni bir durumdur. Bundan yirmi befl y›l önce Bat› kaynakl› iflletme kitaplar›nda,
iflletmelerin gelecekte zorlu alanlar› aras›nda gösterilen etik ve sosyal sorumluluk
konusu, yirmi birinci yüzy›l iflletmelerinin öncelikli meseleleri aras›na yerleflmifltir.
Günümüz iflletmeleri karmafl›k iflletme eti¤i sorunlar›n› tan›ma ve üstesinden gele-
bilme yetene¤ine ihtiyaç duymaktad›r. Son y›llarda ortaya ç›kan flirket skandallar›,
ifl dünyas›ndaki aldatma ve sahtekârl›klar› gün yüzüne ç›karmakta, halk›n iflletme-
lere karfl› öfkesi ve güven kayb›yla sonuçlanmaktad›r. Bafllang›çta tüketiciler ve
bask› gruplar›ndan gelen iflletmelerin daha etik ve do¤al çevreye daha duyarl› ifl
yapmas› talepleri, bugün daha genifl platformlarda dile getirilmekte ve konuyla il-
gili yerel ve küresel çözümler gelifltirilmeye çal›fl›lmaktad›r. Yüksek oranda görü-
nür hâle gelen yasal ve etik kusurlar, tüm iflletme kararlar›na etik ve sorumlulu¤un
entegrasyonu konusundaki ihtiyac› kuvvetli bir flekilde ortaya koymaktad›r. Ayr›ca
tüketiciler, çal›flanlar, yat›r›mc›lar, hükümetler, özel ilgi gruplar›n› içeren pek çok
farkl› kesim, iflletme kararlar›n› ve eylemlerini muazzam flekilde mercek alt›na al›p
incelemektedir.
Konunun zorlu yan› etik sorunlar›n karmafl›kl›¤›d›r. Çünkü iflletme karar ve ey-
lemlerinin do¤rulu¤una, idealler, beklentiler, alg›lar, kültürel SIRA S‹ZDE gibi pek
de¤erler SIRA S‹ZDE
çok faktörün etkisinde hüküm verilmektedir. ‹fl eti¤i alan›ndaki meselelerin ço¤u
tart›flmaya aç›kt›r ve çözümü için evrensel olarak kabul edilmiflD bir
Ü fi Ü yaklafl›m
NEL‹M da söz D Ü fi Ü N E L ‹ M
konusu de¤ildir. Bu ünitenin amac›, iflletmelerde karfl›lafl›lan etik sorunlar hakk›n-
da sizleri bilgilendirmek ve etik davran›fllar› iyilefltirebilecek yaklafl›mlar ve yön-
S O R U S O R U
temler konusuna odaklanmakt›r.
25.000 üniversite ö¤rencisiyle yap›lan bir araflt›rma, ö¤rencilerin %62’sinin

D ‹ K K A Ten az bir kez D‹KKAT
kopya çekti¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Baflka bir araflt›rma ise ö¤rencilerin ‹nternetten ödev
amaçl› içerik ya da müzik indirmeyi veya baflka bir ö¤rencinin cevaplar›n› kopyalamay›, hi-
lekârl›k olarak tan›mlamad›klar›n› ortaya koymufltur (Ferrell vd., 2008: 5). S›navda kopya
çekme veya arkadafl›n›z›n ödevinden kopya çekme konusunda siz ne düflünüyorsunuz? Çev-
renizdeki arkadafllar›n›z ne düflünüyor? Tek bir do¤ru üzerinde anlaflabiliyor

AMAÇLARIMIZmusunuz? AMAÇLARIMIZ
www.hedefaof.com
62 Genel ‹flletme
ET‹K KAVRAMI
Ahlak, bir toplumda birey ya da gruplar›n uymak zorunda olduklar› davran›fl bi-
çimleri ve kurallard›r. Ahlak bilimi olan etik ise birey veya grubun davran›fllar›n›n
do¤rulu¤u ya da yanl›fll›¤› hakk›nda hüküm vermeyi sa¤layan ahlaki ilkeler ve de-
¤erler toplam›d›r. Kurumlar›n toplumla etkileflimi sonucu oluflan kararlar›nda ve
Etik, bir kifli veya grubun eylemlerinde geçerli olan ahlaki ilkeler, de¤erler ve standartlar ise ifl eti¤ini olufl-
davran›fllar›n›n do¤rulu¤unu turur. Bu ba¤lamda ifl eti¤i ahlak norm ve kurallar›n›n ifl hayat›nda iflletmelerde,
ve yanl›fll›¤›n› belirleyen
kurallar ve ilkelerdir. flirketlerde ve kurulufllarda uygulanmas› ile ilgilidir.
Etik, karar alma ve uygulamada neyin iyi, neyin kötü oldu¤una iliflkin standart-
lar› ortaya koyar. ‹flletmeler aç›s›ndan etik meseleler kurum kültürünün bir parça-
s› olan kurum içi de¤erlerle do¤rudan iliflkilidir. De¤erler iflletmelerin iç ve d›fl çev-
reye karfl› sorumluluklar› konusundaki kararlar›n› etkiler. Çal›flanlar iç çevre, müfl-
teriler ve yat›r›mc›lar d›fl çevre unsurlar›na örnektir. Etik bir mesele, örgütün veya
bireyin eylemlerinin di¤erlerine yarar sa¤layabilece¤i veya zararl› olabilece¤i bir
durumda ortaya ç›kar. Bizler bulundu¤umuz noktadan meselenin etik ve etik ol-
mayan çözümleri konusunda görüfl bildiririz.
ET‹K VE YASA ‹L‹fiK‹S‹

‹flletmelerde baz› kararlar için ulusal ya da uluslararas› yasal çerçeve söz konusu-
dur. Baz› kararlar ise örgütün ya da örgüt içindeki bireyin özgür seçimlerine ba¤-
l›d›r. Etik, özgür seçimlerin hükmetti¤i davran›fllarla, yasalar›n hükmetti¤i davran›fl-
lar karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha net bir flekilde anlafl›labilir. ‹nsan davran›fllar›, d›flsal
kontrolün yo¤unlu¤u aç›s›ndan üç kategoriden birine denk düfler. Bunlardan ilki
bir hukuk sistemi içinde de¤erler ve standartlar›n yaz›l› hâlde bulundu¤u yasalarla
tan›mlanm›fl davran›fllard›r. Bu alanda kanun yap›c›lar, insanlar›n ve flirketlerin na-
s›l davranmalar› gerekti¤ine iliflkin kurallar› net olarak belirlerler. Örne¤in, moto-
siklet sürücüsü olman›n flartlar› ya da flirketler için vergi ödeme yükümlülükleri ya-
salarla belirlenmifltir. D›flsal kontrolün en yo¤un oldu¤u alan, bu aland›r. Di¤er uç-
ta ise özgür seçim alan› yer al›r. Buras› yasalarda hiçbir flekilde yer almayan dav-
ran›fllara aittir. Bireylerin neye yat›r›m yapacaklar› ya da flirketlerin ne kadar ma-
mul üretecekleri onlar›n özgür seçimlerine ba¤l›d›r.
Bu iki uç aras›nda kalan alan, etik aland›r. Bu alanda spesifik bir yasa yoktur
ancak etik davran›fl konusunda birey ya da flirkete yol gösterecek, toplumda genel
kabul görmüfl ilke ve de¤erlere dayal› davran›fl standartlar› söz konusudur. Özgür
seçim alan›nda bir itaat kurumu yoktur; kifli sadece kendi kendisini s›n›rlayabilir.
Hukuk alan›nda uyulmas› zorunlu kurallar, yasal sistem içinde tan›mlanm›fl kanun-
larla belirtilmifltir. Etik davran›fl bölgesinde ise birey ya da flirketin hangi norm ve
standartlar› dikkate alaca¤›, yasalar›n kapsama alan›nda de¤ildir. Baflka bir deyifl-
le, bu norm ve standartlar hakk›nda yasalar›n bir yapt›r›m gücü yoktur. Etik aç›dan
kabul edilebilir davran›fl, hem yasal olarak hem de toplumun büyük bir kesimi ta-
raf›ndan ahlaki aç›dan kabul edilebilir oland›r. Özetle hukuk alan›nda yasal stan-
dartlar; etik alan›nda toplumsal standartlar; özgür seçim alan›nda da bireysel stan-
dartlar söz konusudur.
fiirketlerin de bireylerin de güçlük çektikleri konu, yasal yükümlülükleri d›fl›n-
daki karar problemlerini özgür seçim bölgesinde ele almalar›d›r. Bu anlay›fl, onla-
r› yasal olan her fleyin etik oldu¤u kabulüne götürür. Oysa etik alan›n fark›nda
olunmas›, flirketlerin hem içerde, hem de d›flar›da davran›fllar›n› düzenleyebile-
www.hedefaof.com
3. Ünite - Etik ve Sosyal Sorumluluk 63
cektir. Günümüz küresel ifl ortam›nda etik ilkeler ve sosyal sorumluluk artan bir
flekilde yayg›nlaflarak kabul görmektedir. fiirketler davran›fllar›n› yönetmek üzere
kendi etik kodlar›n› oluflturmakta ve kurum kültürlerini dönüfltürmektedirler. Böy-
lece ilave yasal düzenlemelere olan ihtiyaç azalmakta, flirket kararlar›n›n ve eylem-
lerinin yol açabilece¤i problemlerden kaç›n›labilmektedir.
Baz› davran›fllar, etik aç›dan net bir flekilde kusurlu olarak nitelenebilir. Etik ku-
sur, bireyin ald›¤› karar›n, ahlaki aç›dan yanl›fl, yasa d›fl› veya etik d›fl› olmas› du-
rumudur. Baz› davran›fllarda ise bu konuda kolayca bir karara var›lamaz. Etik stan-
Etik ikilem, birbiriyle
dartlar resmî, yaz›l›, toplumun tüm bireylerinin kabul etti¤i, üzerinde uzlafl›lm›fl çat›flan ancak her ikisinin
maddeler olmad›¤› için etik bir meselede en uygun davran›fl›nSIRA ne S‹ZDE
oldu¤u hakk›n- de olas› geçerliSIRA S‹ZDE
etik yönleri
olan iki seçenekten birinin
da anlaflmazl›k ve ikilemler ortaya ç›kabilir. Etik ikilem, hem bir seçimin hem de seçilmesinin gerekti¤i
davran›fl alternatifinin potansiyel zararl› etik sonuçlar› nedeniyle istenmedi¤i du- durumdur.
rumlarda ortaya ç›kar. Yanl›fl ve do¤ru net olarak belirlenemeyebilir. Burada Nas-
rettin Hoca, o¤lu ve efle¤i ile ilgili yol hikâyesini hat›rlay›n›z; duymad›ysan›z bü-
yüklerinize sorunuz. S O R U S O R U
Küreselleflme, keskin rekabet ve teknoloji, etik meseleler üzerinde de D ‹ Ketkili

K A T olmaktad›r. D‹KKAT
Örne¤in iflletmeden tüketiciye ticaretin yeni biçimi olan elektronik ticaretle ba¤lant›l› etik
konular aras›nda, “kiflisel bilgilerin gizlili¤i”, “izinsiz ticari e-posta”, “çocuklara yönelik
elektronik ticaret uygulamalar›” s›ralanabilir (Varinli ve Öz, 2006:70).
Baz› iflletmelerde bu tür karmafl›k durumlar için etik konularda karar almak
AMAÇLARIMIZ
üzere görevlendirilmifl etik sorumlular› bulunmaktad›r. Baz› iflletmeler ise etik ku-
rullar› oluflturmufllard›r. Etik sorunlar›n çözümü farkl› yaklafl›mlara dayan›r. Bu
AMAÇLARIMIZ
yaklafl›mlar, bu tür zorlu meselelerin anlafl›lmas›nda ve çözümünde

K ‹ T A bir
P kriter sa¤- K ‹ T A P
lamas› aç›s›ndan önemlidir. fiimdi bunlar›n neler oldu¤una bakal›m.
ET‹K KARAR ALMA YAKLAfiIMLARI TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON

Yönetici ya da çal›flan›n flirkete menfaat sa¤lamak için birilerine rüflvet vermesi,
etik bir davran›fl m›d›r? Ekonomik durgunluk döneminde üniversite mezunu olma-
n›n ifle al›nmak için olumsuzluk oluflturdu¤unu farkeden bir kiflinin, bilinçli olarak
kendini lise mezunu olarak tan›tmas› etik midir? Birinin flirketSIRA ‹ Nolanaklar›n›,
T E S‹ZDE
RNET kendi ‹SIRA
N T E RS‹ZDE
NET
özel ihtiyaçlar› için kullanmas› etik midir? Kat sekreterine özel ifllerimizi yapt›rmak
ya da ifl yeri telefonunu yurt d›fl›nda oturan akrabam›z› aramak için kullanmak etik
midir? Bu sorular daha da ço¤alt›labilir. Yukar›da s›ralanan sorulara verdi¤iniz ya-
n›tlar, sizin eti¤e iliflkin yaklafl›m›n›z› yans›t›r. Birisine “yanl›fl yap›yorsun” ya da
“do¤ru yap›yorsun” dedi¤inizde, asl›nda bu görüflünüzün arkas›nda S O R do¤ruyu
U ya da S O R U
yanl›fl› tan›mlamakta kulland›¤›n›z birtak›m kurallar ya da ilkelere ba¤l› olarak bu
yorumlar› yapt›¤›n›z› hat›r›n›zda tutun. D‹KKAT D‹KKAT
‹flletme yöneticilerinin rasyonel karar almalar› beklenir. Ancak bu kararlar›n bir
de etik yönü vard›r. Yöneticilerin ald›¤› pek çok karar, hem süreç içerisinde hem
de sonuçta bu karardan kimlerin etkilenece¤inin göz önünde bulundurulmas›n›
gerektirir. Etik karar almada, farkl› perspektifler farkl› kararlara yol açar. Sorun, ge-
nellikle al›nan kararlar›n mükemmelinin bulunamamas›d›r. Özellikle
de yarat›c› seçeneklere ihtiyaç duyulur.
AMAÇLARIMIZ

etik ikilemler- AMAÇLARIMIZ
Grup, bireyin esenli¤i için ne zaman sorumluluk tafl›r? Bu noktada

K ‹Bowen
T A P H. McCoy’un K ‹ T A P
yazd›¤› “Sadunun Öyküsü”nü okuyunuz. Harvard Business Review Dergisi’nden seçmeler
(2004), fiirket Ahlak›, MESS Yay›n No: 466, s.159-174.
www.hedefaof.com
64 Genel ‹flletme
Afla¤›da ifl eti¤i konusuna yaklafl›mlardan dördüne yer verilmifltir. Bunlar:

1. Faydac›l›k yaklafl›m›
2. Haklar yaklafl›m›
3. Adalet kuram› yaklafl›m›
4. Bütünlefltirici sosyal sözleflme kuram›d›r.
Faydac›l›k Yaklafl›m›: 19. yy filozoflar› Jeremy Bentham ve John Stuart Mill ta-
raf›ndan desteklenen bu yaklafl›m, ço¤unlu¤un iyili¤ini üreten karar›n etik karar
oldu¤unu savunur. Bu yaklafl›ma göre karar vericiden beklenen, her karar seçene-
¤inin tüm kesimler üzerindeki etkisini göz önüne almas› ve ço¤unlu¤un en yük-
sek tatmini için uygun olan› seçmesidir. Bu yaklafl›mda karmafl›k hesaplamalar ye-
rine basitlefltirme tercih edilir. Örne¤in ekonomik referans çerçevesi olarak mali-
yet fayda hesaplamas› kullan›labilir. Ayr›ca karar sadece al›nacak karardan do¤ru-
dan etkilenenleri göz önüne al›narak verilmeli, dolayl› etkilenenler hesaba kat›l-
mamal›d›r. Büyük ölçekli bir otomotiv firmas›n›n yöneticileri, bir flehirdeki fabrika-
y› kapat›p baflka bir flehirde operasyonlar›na devam etme karar›n›, flirketin bütünü
için en büyük yarar› üretti¤i gerekçesine dayand›rm›fllard›r.
Faydac› kuram, etik karar almada say›sal bir yöntem elde etme kayg›s› tafl›r. Ço-
¤unlu¤un en iyi faydas› için olana ulaflmak, temel amac›d›r. Bu yaklafl›m› benim-
seyen yönetici, ifl yerinde çal›flanlar›n dörtte birini iflten ç›karman›n yararl› oldu¤u-
nu savunabilir. Çünkü böylece kârl›l›k artacak, geri kalan dörtte üçün ifl güvence-
si iyileflecek ve hissedarlar›n en iyi ç›kar›na hizmet etmifl olacakt›r. Faydac›l›k, ve-
rimlili¤i ve üretkenli¤i destekler, ayn› zamanda kâr maksimizasyonu hedefiyle
uyumludur. Baflka bir aç›dan ise kaynaklar›n ön yarg›yla da¤›t›lmas› ile sonuçlana-
bilir. Özellikle karardan etkilenen baz› kesimlerin söz hakk› olmamas› ya da tem-
sil edilmemesi durumunda, ihmal edilmifl bu paydafllar›n haklar›, karardan olum-
suz etkilenebilir.
Haklar Yaklafl›m›: Bireyselcilik yaklafl›m› olarak da an›lan bu yaklafl›m›n te-
mel sorusu, “nelere hakk›m var?”d›r. ‹nsanlar›n sahip olduklar› haklar kapsam›nda;
özgürlük haklar› ve refah haklar›ndan söz edilir. ‹fade özgürlü¤ü, seyahat özgürlü-
¤ü ilk gruba; mülkiyet, beslenme hakk›, sa¤l›k hizmeti-sa¤l›¤› koruma hakk› ikin-
ci gruba örnek olarak verilebilir. ‹lk grupta söz konusu haklara, toplumun öteki bi-
reylerinin müdahale etmemeleri beklenirken di¤erinde ise toplumun öteki bireyle-
rinin kat›l›m› ve çabas› gereklidir.
Thomas Hobbes (1588-1679)’a göre, her ahlak ve hukuk düzeninin temel ama-
c› toplumda bar›fl›n kurulmas›d›r. Deneysel gerçeklere dayal› ahlak› savunan Hob-
bes, bar›fl›n oluflmas› için insanlar›n kendisi için hak gördü¤ü fleyleri baflkalar›na
da tan›mas›; baflkalar›na karfl› kendi özgürlü¤ünü, onlardan bekledi¤i ölçüde s›n›r-
lamas› gerekir. Bir etik yaklafl›m› olarak haklar kuram›na göre, etik olan karar ya
da eylem, onlardan etkilenen insanlar›n haklar›n› en iyi koruyand›r. Bu haklar ve
özgürlükler Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde yer alan hak-
lard›r. Yönetsel karar ve davran›fllarda, özellikle yaflam ve güvenlik, gizlilik, do¤-
ruluk, vicdan özgürlü¤ü, konuflma özgürlü¤ü, özel mülkiyet gibi haklar önemlidir.
Etik kararlar almak için yöneticilerin di¤erlerinin temel haklar›n› engellemekten
kaç›nmalar› gerekir. Bu ba¤lamda çal›flanlar›n ne konufltuklar›n› gizlice dinlemek,
onlar›n gizlilik hakk›n› ihlal etmektir. ‹fl yerinde cinsel taciz, kiflinin ahlaki normla-
r›n› ihlal etti¤i için etik de¤ildir. fiirketindeki yolsuzluklar› kamuoyuna duyuran ki-
flileri desteklemek, konuflma özgürlü¤ü hakk›n› desteklemek anlam›n› tafl›r.
Bu yaklafl›m›n faydac›l›k yaklafl›m›ndan ayr›ld›¤› temel nokta, etik kararlarda
toplumun de¤il, bireyin odak noktada olmas›d›r. Faydac›l›k yaklafl›m›nda bireysel
haklar, toplumun refah›na göre ikinci planda dikkate al›n›r.
www.hedefaof.com
Adalet Kuram› Yaklafl›m›: Bu yaklafl›m, etik kararlar›n eflitlik, do¤ruluk ve ta-

rafs›zl›k standartlar›na dayal› olmas›n› savunur. ‹flletmelerde üç tür adalet gözetil-
melidir. Bunlar; da¤›t›m adaleti, prosedürel/ifllemsel adalet ve etkileflimsel adalettir.
Da¤›t›m adaleti, insanlara keyfiyete göre farkl› davran›lmamas›n› gerektirir. Bir
kararla ilgili tüm kiflilere ayn› flekilde davran›lmal›d›r. Örne¤in ayn› ifli gerçekleflti-
ren kad›n ve erkeklere farkl› ücret verilmemelidir. Ancak çal›flanlar iflle ilgili bece-
ri ve sorumluluklar gibi alanlarda farkl›laflt›¤›nda, bu farkl›l›klar oran›nda ücretle-
rinde farkl›l›k olabilir. Ancak bu farkl›l›¤›n örgütsel amaç ve görevlerle net bir bi-
çimde iliflkili olmas› gerekir. Prosedürel adalet kurallar›n adil bir flekilde uygulan-
mas›n› gerektirir. Kurallar aç›k bir flekilde ortaya konmal›, tarafs›z ve tutarl› bir fle-
kilde yürürlülü¤ü sa¤lanmal›d›r. Etkileflimsel adalet, örgüt içindeki bireyler aras›
davran›fllara iliflkin bir kavramd›r. Bireylerin birbirlerine karfl› davran›fllar›nda alg›-
lanan dürüstlük düzeyiyle yorumlan›r. Etkileflimsel adalet, prosedürel adaletin ak-
sine iliflkilerin formal olmayan yönüne iliflkindir. Örne¤in yöneticilerin astlar› ile
iliflkilerinde gösterdikleri aç›k yüreklilik, duyarl›l›k ve sayg›ya göre yorumlan›r.
Bedel ödemeye iliflkin kararlar da adalet yaklafl›m›yla aç›klanabilir. Bireyler sa-
dece sorumluluklar› alt›nda bulunan alandaki hasarlar›n maliyetinden sorumlu tu-
tulabilirler. Kontrolü alt›nda olmayan meselelerden sorumlu tutulmamal›d›rlar. Bu
konu iflletmelerde insan kaynaklar›na iliflkin ödüllendirme ve cezaland›rma sistem-
leri ile yak›ndan iliflkilidir.
Adalet teorisinin zay›f taraf›, daha az risk, daha az teflvik ve yenilikle sonuçla-
nabilir olmas›d›r. Güçlü taraf› ise kurallar ve düzenlemelerle iflletmede baz› statü
ve gruplar›n ayr›cal›kl› olmas›n›n önüne geçilmesi, iflletmede tüm kesimlerin kay-
naklardan ve f›rsatlardan eflit düzeyde pay almas›na imkân sa¤lamas›d›r. ‹nsan
kaynaklar› yönetimine rehberlik eden yasalar›n ço¤u adalet yaklafl›m›na dayal›d›r.
Bütünleflik Sosyal Sözleflme Kuram›: Nispeten yeni olan bu yaklafl›m, ifl eti-
¤ine deneysel/görgül/ampirik (ne) ve normatif (ne olmal›) yaklafl›mlar›n birlefltiril-
mesini önerir. Bu görüfl, iki “sözleflme”nin entegrasyonuna dayan›r. Bunlardan il-
ki, iktisadi birimler ya da üyeler aras›ndaki genel sosyal sözleflmedir. Di¤eri ise bir
toplulu¤un üyeleri aras›ndaki daha spesifik bir sosyal sözleflmedir. Genel sosyal
sözleflme, ifl yapman›n temel kurallar›n› belirler. Spesifik bir toplulu¤a ait sosyal
sözleflme ise kabul edilebilir davran›fl biçimlerini kapsar. Örne¤in, Türkiye’den bir
iflletmenin Romanya’n›n bir flehrinde yeni bir fabrika kurdu¤unu varsayal›m. Bu
fabrikadaki çal›flanlara ne kadar ücret ödenece¤i karar›, bütünleflik sosyal sözlefl-
me kuram›na göre, orada yaflayanlar›n mevcut ücret düzeyleri baz al›narak veril-
melidir. ‹fl eti¤ine bu tarz yaklafl›m›n di¤er üç yaklafl›mdan fark›, yöneticilere han-
gi karar ve eylemlerin do¤ru, hangi karar ve eylemlerin yanl›fl oldu¤unu ay›rt et-
mede endüstriler ve flirketler içinde var olan etik normlar› dikkate almalar›n› öner-
mesidir.
Yaklafl›mlar aras›nda etkinlik, üretkenlik ve yüksek kâr gibi iflletme amaçlar›n›
destekleyen faydac›l›k yaklafl›m›n›n daha çok taraftar buldu¤unu söyleyebiliriz.
Ancak global ifl dünyas› ve toplum aras›ndaki etkileflimler bu bak›fl aç›s›n›n de¤ifl-
mesine ihtiyaç oldu¤unu göstermektedir. Bireysel haklar, sosyal adalet, do¤al çev-
renin korunmas› gibi yeni trendler, iflletmelerde yararl›l›k kriterine dayal› olmayan
etik standartlara ihtiyaç oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bu nedenle günümüz ifllet-
meleri etik ikilemlerle daha çok u¤raflmak durumunda kalmaktad›rlar.
www.hedefaof.com
66 Genel ‹flletme
ET‹K DAVRANIfiI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER

Yöneticiler de dâhil olmak üzere örgüt içindeki bireylerin, etik davran›flta bulunup
bulunmayaca¤› bireyin ahlaki geliflmifllik düzeyi ile pek çok faktör aras›ndaki kar-
mafl›k etkileflim sonucu oluflur. Bireyin ahlaki geliflmifllik düzeyi baflta olmak üze-
re bu faktörleri fiekil 3.1’de görebilirsiniz.
Bireyin Ahlaki Geliflim Seviyesi: Bireyin ahlaki geliflmifllik düzeyini belirle-
mek için kullan›lan göstergelerden biri olan üç aflamal› geliflim basama¤›, Kohl-
berg (1976: 34-35.) taraf›ndan biliflsel geliflim yaklafl›m›na göre oluflturulmufltur.
‹lk aflamadaki bireyler sadece kendi ç›karlar›na uygun oldu¤u durumlarda ve/ve-
ya fiziksel cezaland›r›lmadan kaç›nmak için kurallara uyarlar. ‹kinci geliflmifllik
düzeyi ise bireylerin kendisine yak›n olan kiflilerin beklentileri do¤rultusunda ya-
flad›¤› ve kendisinin de onaylad›¤› yükümlülükleri yerine getirmek suretiyle var
olan düzeni korudu¤u bir düzeydir. En üst basamak ise ilkelere dayal› davran›fl›n
söz konusu oldu¤u bir düzeydir. Bu geliflmifllik düzeyindeki bireyler, ço¤unlu¤un
fikrine ald›rmaks›z›n di¤erlerinin haklar›na sayg› ve etik de¤erlere s›k› s›k›ya ba¤-
l›l›k gösterir. Kanuna ayk›r› olsa bile kendi seçimi olan etik ilkelere uygun olarak
karar›n› verir.
fiekil 3.1
Etik/Etik Olmayan
Davran›fl› Etkileyen Bireysel
Karakteristikler
Faktörler
Kaynak: Robbins, S. Ahlaki Geliflmifllik Sorunun Etki

P. ve Coulter, M. Düzeyi Gücü
(2007).
Management,
Prentice Hall, s.
129. Etik/Etik
Etik Sorunla Olmayan
Karfl›laflma Muhakeme Süreci
Davran›fl
Yap›sal Örgüt
De¤iflkenler Kültürü
Bireysel Özellikler: Herkes çal›flt›¤› örgüte nispeten yerleflik de¤erleriyle bir-

likte gelir. Bireyin erken yafllarda ailesinden, arkadafllar›ndan, ö¤retmenlerinden
ve di¤erlerinden ö¤rendi¤i ve gelifltirdi¤i bu de¤erler, neyin do¤ru neyin yanl›fl ol-
du¤u konusunda temel muhakemelerini belirler. ‹flletme yöneticilerinin birbirin-
den çok farkl› bireysel de¤erlere sahip çal›flanlarla karfl› karfl›ya olduklar›n›n far-
k›nda olmalar› gerekir.
Yap›sal De¤iflkenler: Örgütün yap›sal tasar›m›, örgüt üyelerinin etik davran›fl-
lar›n›n oluflmas›nda yard›mc› olur. Baz› yap›lar belirsizli¤i yarat›rken baz›lar› çal›-
flanlara güçlü bir flekilde yol gösterir. Resmî kurallar ve düzenlemeler, ifl tan›mlar›,
etik kodlar, örgüt içinde etik davran›fl› teflvik eden ve tutarl› davranmay› yerleflti-
ren önemli unsurlard›r. Bu unsurlar, ayn› zamanda örgüt içindeki belirsizli¤i ve
yanl›fl anlamay› da önemli ölçüde azalt›rlar.
www.hedefaof.com
Örgüt Kültürü: Örgüt kültürünün özellikleri ve güçlülü¤ü etik davran›fl› etki-

ler. Güçlü kültürlerin bireyler üzerinde çok etkisi vard›r. Güçlü ve yüksek etik
standartlar›n desteklendi¤i bir kültürün, etik davran›fllar üzerinde olumlu etkisi
olacakt›r. Zay›f örgütsel kültürlerde bireyler, büyük olas›l›kla altkültürün normlar›-
na uygun olarak davranacaklard›r. Çal›flma gruplar› ve bölüm standartlar›, örgüt
içindeki davran›fl› güçlü bir flekilde etkileyebilecektir.
Sorunun Etki Gücü: Herhangi bir çal›flan, ifl yerinden birkaç malzemeyi evine
götürmekte tereddüt etmezken flirketin paras›n› zimmete geçirme konusunda son
derece duyarl›l›k gösterebilir. Bu da göstermektedir ki etik meselenin özellikleri
etik davran›fl› etkilemektedir. Sorunun etki gücünü belirlemek için kullan›lan birta-
k›m ölçüler vard›r. Örne¤in sorgulanan davran›fl, taraflar›na ne büyüklükte zarar
ya da yarar sa¤lamaktad›r, davran›fl›n iyi oldu¤u ya da kötü oldu¤u konusunda bir
uzlaflma var m›d›r, öngörülen zarar ya da faydan›n gerçekleflme D Ü fi olas›l›¤›
Ü N E L ‹ M nedir gi- D Ü fi Ü N E L ‹ M
bi sorulara verilen yan›tlar, etik meselenin ne kadar önemli oldu¤u konusunda be-
lirleyici olacakt›r. Çal›flanlar önemli oldu¤u düflünülen konularda etik davranmaya
S O R U S O R U
daha özenli yaklaflabilirler.
Kurulufllar eti¤e stratejik olarak yaklafl›rlarsa riskleri minimize ederler.

D ‹ K Bu
K A Tnedenle ceza- D‹KKAT
land›r›lma riskleri de düfler.
Bir kuruluflun kültürü, etik davran›fl üzerinde nas›l bir rol oynar? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
ET‹K YÖNET‹M‹ VE ET‹K YÖNET‹M‹N‹NAMAÇLARIMIZ
UNSURLARI
‹fl eti¤i yönetimi spesifik politikalar, pratikler ve programlar arac›l›¤› ile etik konu-
AMAÇLARIMIZ
lar›n ya da sorunlar›n›n formal ya da informal yönetilmesine yönelik do¤rudan gi-

riflimlerdir. Bu giriflimler etik olmayan davran›fllar› azaltmadaK Setkilidirler.
‹ OT RAU P Bu ne- K S ‹ O TR AU P
denle de de¤erlidirler. Özellikle belirli büyüklükteki flirketlerin ifl eti¤i yönetimin-
de daha çok kulland›klar› güncel yaklafl›mlar ve araçlar afla¤›daD s›ralanm›flt›r
‹KKAT (Cra- D‹KKAT
ne ve Matten, 2010: 185). TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
• Misyon ve/veya de¤erler bildirgesi
• Etik kodlar
• Raporlama/tavsiye kanallar› ‹NTERNET ‹NTERNET
• Risk analizi ve yönetimi
• Etik yöneticisi/etik sorumlusu/etik komiteleri
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
• Etik dan›flmanlar›
• Etik e¤itimi K ‹ T A P K ‹ T A P
• Paydafllara dan›flma, diyalog ve ifl birli¤i
• Denetim, hesap verme ve raporlama
Misyon ve de¤erler bildirgesi: Misyon ve de¤er aç›klamalar›, T E L E V ‹ Z Y O Niflletmenin TELEV‹ZYON
amaçlar›, inançlar› ve de¤erlerini kapsar. Misyon ifadeleri k›saca iflletmenin varl›k
nedenini aç›klar. ‹çeri¤inde kurum felsefesi, ifl yapma felsefesi, iflletmenin kendisi-
ni nas›l gördü¤ü, hangi ürün veya hizmetle, hangi pazarlara ya da müflterilere ula-
flaca¤›, teknolojisi, büyüme-kârl›l›k üzerindeki düflünceleri, vermek istedi¤i imaj
konular›nda ifadeler bulunur. Küçük ve orta ölçekli, özellikle de büyük ölçekli ör-
gütlerin yaz›l›, kamuya aç›klanm›fl misyon ifadeleri bulunur. Misyon ifadeleri ifllet-
menin vizyonuna hangi görevi üstlenerek ulaflaca¤›n› netlefltirdi¤i için önemli
aç›klamalard›r. Ancak misyon ifadelerinin bazen aç›kça sosyal amaçlardan bahset-
medi¤i gözlenir. Sosyal amaçlardan söz eden misyon ifadeleri ise bu sosyal ama-
www.hedefaof.com
68 Genel ‹flletme

c›n iflletme çal›flanlar›n›n davran›fllar›na yans›y›p yans›mad›¤› konusunda bir ipucu
vermez. Bu nedenle ince ince düflünülmüfl, uygun, ilham verici bir sosyal misyo-
D Ü fi Ü N E L ‹ M nun amac›na D Ü fiulaflabilmesi
ÜNEL‹M için örgütün bütününü kapsayan, yerleflik bir etik yöne-
timiyle desteklenmesi gerekir. Aksi takdirde sadece bir dilek olarak yaz›da kal›r.
S O R U ‹flletmelerde
S O R“misyon
U ve de¤erler” aç›klamalar›na s›kça rastlan›r. ‹fl yaflam›nda
çal›flanlar›n davran›fllar›na yön veren pek çok de¤er vard›r. Aç›klanan de¤erler, ön-
celikli olanlard›r. De¤er bildirgeleri iflletmede neyin öncelikli de¤er oldu¤unu or-
D‹KKAT taya koyarlar. D ‹ KEtik
K A T meselelerde, çal›flanlara yol göstererek onlar› cesaretlendirip
etik davran›fla yönlendirirler. De¤erler, hiçbir belirgin kural›n olmad›¤› koflullarda

SIRA S‹ZDE etik karar almaya
SIRA S‹ZDE yol açar. Kiflinin kendi bafl›na verdi¤i kararlar›n kökeninde de-
¤erler yer al›r.
AMAÇLARIMIZ
De¤erler, etik yönetiminin önemli unsurlar› aras›nda yer al›r. Ancak ayn› za-
AMAÇLARIMIZ
manda etiksel bir yönetim yaklafl›m›na temel teflkil eder. “De¤erlere Dayal› Yöne-
tim” olarak bilinen bu yaklafl›mda örgütün bütününde geçerli olacak ortak de¤er-
ler, kat›l›mc› bir yöntemle, tüm kesimlerin temsilcileriyle birlikte belirlenir. De¤er-
ler iflletmede neye inan›ld›¤›n› ve neyin savunuldu¤unu belirtir. Paylafl›lan de¤er-
ler, örgüt kültürünü flekillendirir ve pek çok amaca hizmet eder. Paylafl›lan de¤er-
ler oluflturmada amaç, yöneticilerin karar ve eylemlerine rehberlik etmek, çal›flan-
lar›n davran›fllar›n› biçimlendirmek, pazarlama çabalar›n› etkilemek ve iflletme bü-
tününde tak›m ruhu oluflturmakt›r.
‹NTERNET Tan›d›¤›n›z ‹ulusal

N T E R N yayg›nl›¤›
ET olan bir kuruluflun web sitesine girerek misyon ve de¤erler
aç›klamalar›n› okuyunuz. Bu metinlerde öne ç›kan de¤erleri kavray›n›z; benzer sektörden
di¤er iflletmelerin misyon ve de¤er bildirgelerini karfl›laflt›r›n›z.
SIRA S‹ZDE “De¤erlere dayal› yönetim” anlay›fl› nedir, amaçlar› nelerdir?

SIRA S‹ZDE
2
Etik Kodlar
Kuruluflta davran›fl standartlar› oluflturman›n ve sürekli duruma getirmenin bir bafl-
ka yolu, yaz›l› etik ilkelerin gelifltirilmesidir. Etik kodlar, belirli bir iflletme, meslek
S O R U grubu veya endüstri
S O R U içinde etiksel aç›dan çal›flanlardan/üyelerden beklenen ve is-
tenen davran›fl türlerini aç›klayan bildirgelerdir. Etik yönetiminde en yayg›n yakla-
D‹KKAT
fl›m etik kodlar›n
D‹KKAT
oluflturulmas›d›r. Kurulufllar -varsa- bulunduklar› sektörün etik
yasalar›na uymay› da taahhüt edebilir. Örne¤in; Türkiye Kimya Sanayicileri Derne-
¤i, üyelerinden üçlü sorumluluk anlay›fl›na göre ifl yapmalar›n› ve raporlamalar›n›
SIRA S‹ZDE
bekler. SivilSIRA
toplumS‹ZDE
kurulufllar›, meslek kurulufllar›, dernekler (örne¤in; TEDMER -
Türkiye Etik De¤erler Merkezi, TOBB - Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i, ‹SO - ‹s-
AMAÇLARIMIZ
tanbul Sanayi Odas›) de flirketler gibi üyeleri için etik rehberler, meslek ilkeleri ha-
AMAÇLARIMIZ
z›rlar ve bunlara uyulmas›n› beklerler.
Afla¤›da Etik ve ‹tibar Derne¤i’nin etik kodlar›na yer verilmifltir. (http://www.te-
K ‹ T A P id.org.tr/files/downloads/resmi%20evrak/teid_etik_kodu.pdf)
K ‹ T A P
www.hedefaof.com
Etik ve ‹tibar Derne¤i (TE‹D) üyeleri, sorumlu ifl modelinin özünü teflkil eden 13 te-
mel ilkeye olan inançlar›n› beyan eder ve bu ilkelere uymaktaki gönüllülüklerini
idari yap›lar› ve flirket politikalar›na yans›t›r; ifl eti¤inin bir kurum kültürü hâline
gelmesi için azami özeni gösterirler.
TE‹D üyeleri olarak…
• Tüm faaliyetlerimizde Türkiye Cumhuriyeti Anayasas› baflta olmak üzere tabi ol-
du¤umuz tüm ulusal mevzuata ve Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf oldu¤u tüm
uluslararas› anlaflmalar ve düzenlemelere uyar›z.
• Aç›klad›¤›m›z beyan ve sundu¤umuz raporlar›n gerçe¤e uygun olmas› için ge-
rekli titizli¤i gösterir, konu olan bilgileri do¤ru, anlafl›labilir biçimde ve zama-
n›nda sunar›z.
• Do¤ruluk ve fleffafl›¤›, tüm ifl süreçlerimizde ve iliflkilerimizde öncelikli de¤erleri-
miz olarak kabul ederiz.
• ‹fl eti¤inin yaz›l› kurum kültürümüzün yap› tafl› hâline gelmesi için azami gay-
ret ve özeni gösteririz.
• Çal›flanlar›m›z› ç›kar çat›flmalar›ndan uzak tutacak bilinç, kural ve uygulama-
larla donat›r, mevcut görevlerinden yararlanarak kiflisel ç›kar sa¤lamalar›n› ya-
saklar ve denetleriz.
• Çal›flanlar›m›z›n tarafs›z karar ve davran›fllar›n› etkileyecek hediyeler almas›n›
ve ayn› amaçla hediye vermelerini yasaklar›z.
• Faaliyet ve ifllemlerimizi yürütürken, her türlü kamu kurum ve kuruluflu, idari
oluflum, sivil toplum örgütü ve siyasi partiler ile herhangi bir menfaat beklentisi
olmaks›z›n eflit mesafede yer al›r›z.
• ‹fllemlerimizde yolsuzluklara yol açmay›z, göz yummay›z ve yolsuzlu¤a karfl›
mücadele ederiz.
• Haks›z rekabette bulunmaz, adil rekabetin ve tüketici haklar›n›n korunmas›n›
gözetir, tüm uygulamalar›m›z› bu yönde gelifltiririz.
• Kay›t d›fl› istihdamda bulunmay›z; iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤ini gözetir, gençlerin,
kad›nlar›n ve engellilerin adil istihdam›n› destekleriz.
• Ekonomik ve sosyal kalk›nmaya katk›da bulunacak çal›flmalar› destekleriz.
• Bütün bu ifl eti¤i ilke, anlay›fl ve uygulamalar›m›z›n ifl ortaklar›m›z ve tedarikçi-
lerimiz dâhil tüm etki alanlar›m›za yay›lmas›n› sa¤layacak uygulamalar geliflti-
ririz.
• Birleflmifl Milletler Küresel ‹lkeler Sözleflmesi’nin de özünü oluflturan 10 temel il-
keye olan deste¤imizi beyan eder, bu ilkelere uymaktaki gönüllülü¤ümüzü idari
yap›m›z ve flirket politikalar›m›za yans›t›r›z.
Raporlama/Tavsiye Kanallar›
Etik de¤erler aç›s›ndan, bilgi toplanmas› ifllemi, önemli bir bilgi birikiminin yan› s›-
ra efektif yönetim uygulamalar› aç›s›ndan da fayda sa¤lamaktad›r. ‹flletme çal›flan-
lar›ndan gelecek bilgi ve geri bildirimler, geri bildirim kanal› ne olursa olsun, etik
de¤erlerin korunmas›n› sa¤lamakta ve tüketicilere yans›yabilecek potansiyel etik
ihlallerinin önüne geçilmesi için gereken önemli bir bilgi kanal› vazifesi görebil-
mektedir. Çeflitli sektörlerde faaliyet gösteren iflletmeler de önceden yay›mlad›kla-
r› ve duyurusunu yapt›klar› etik de¤er bildirileri ile çal›flanlar›na ifl süresi boyunca
dikkat etmeleri gereken etik konular› hakk›nda bilgilendirmede bulunmaktad›rlar.
www.hedefaof.com
70 Genel ‹flletme
Risk Analizi ve Yönetimi

Risk yönetimi ve risklerin azalt›lmas› yaklafl›mlar› günümüzde iflletmelerin en çok
üzerinde durduklar› konulard›r. Finansal getiri, iyi intiba ve baflar› üzerinde s›kl›k-
la etkili olmakla birlikte, risk yönetimi ifl eti¤inin de ilgi alanlar›ndan biridir. ‹fllet-
melerin bas›nda, halkla iliflkiler çal›flmalar›nda ve di¤er bütün iliflkilerinde kullan-
d›klar› dil, ifllenen konu ne olursa olsun, faaliyette bulunan co¤rafyan›n de¤erle-
riyle çat›flmamal›, eti¤i d›fllamadan ve genel kabul gören bir üslupla yürütülen ça-
l›flmalar bütünü olmal›d›r. Risk yönetimi teknikleri ile birlikte gelifltirilecek ifl eti¤i
uygulamalar›, çevre kirlili¤i ve ürünün çevre dostu materyallerden yap›lmas› gibi
ifl eti¤i konular›n› ilgilendiren pek çok konuda iflletme ad›na olumlu bir imaj yara-
tabilecektir. ‹fl eti¤i konusu, dura¤an olmayan, iflletmeler gibi dinamik ve içeri¤ine
sürekli yeni konu bafll›klar› eklenen bir yap›ya sahiptir. Günümüzde ifl eti¤i aç›s›n-
dan de¤erlendirilmeye al›nan en önemli konular insan haklar› ihlalleri, yolsuzluk-
lar, küresel ›s›nma olmakla birlikte, bu konular birçok iflletmeyi ilgilendiren konu-
lar hâline dönüflmüfltür.
Etik Yöneticisi, Etik Sorumlusu, Komiteler

Baz› iflletmelerde, iflletme taraf›ndan tayin edilen yöneticiler arac›l›¤› ile etik konu-
lar›n de¤erlendirildi¤i birtak›m komiteler oluflturulabilmektedir. Günümüzde ifllet-
melerin etik konular›na daha çok ilgi gösterdikleri, çal›flanlar›n›n da ifl eti¤i ve
toplumun beklentileri konusunda bilinçlenmesine yönelik politikalar izledikleri
söylenebilir. ‹flletmelerin kuruculu¤unu üstlendi¤i etik komitelerine de rastlanmak-
tad›r. Bu komiteler iflletme içerisinde bir departman gibi çal›flarak kurumsal sorum-
luluk alan›nda tepe yönetimine iletilmek üzere tavsiye kararlar› almaktad›rlar. Ay-
r›ca kurum içinde iletiflim kanallar›n› aç›k tutarak etik olmayan uygulamalar› önle-
mek için ad›mlar at›labilir. Ücretsiz telefon hatlar›yla, etik komitelerine ya da da-
n›flmanlar›na ulaflabilmesi, çal›flanlar› etikle ba¤daflmayan uygulamalar› bildirmeye
yöneltmek için yararl› olabilir.
Etik Dan›flmanlar›
‹fl eti¤i dan›flmanlar›, günümüzde kurumsal bir yap›ya bürünerek, iflletmeler tara-
f›ndan tercih edilen ve iflletmenin yer ald›¤› sektörle ilgili etik konularda iflletmeye
dan›flmanl›k hizmeti veren çal›flanlar olarak istihdam edilebilmektedir. Özellikle
içerisinde yaflad›¤›m›z çevre ile ilgili, çevre mühendislerinin, iflletmelerin uymas›
gereken kurallar ve yasal zorunluluklar konusunda yapt›¤› dan›flmanl›k çal›flmala-
r›, iflletmenin ifl eti¤i konusunda di¤er kurulufllar ve tüzel kiflilerle olan iliflkilerini
yönetmesine yard›mc› olmaktad›r.
Etik E¤itimi
‹fl eti¤ine ilginin artmas›yla birlikte, ifl eti¤i e¤itimi konusu da önemli hâle gelmifl-
tir. E¤itimin içeri¤i ve hangi konular›n etik kapsam›na girece¤i konusunda üniver-
siteler, dan›flmanlar ve di¤er birimler çal›flmalar yapmaktad›rlar. Geliflmifl ve gelifl-
mekte olan ülkelerin ço¤unda etik kurallara iliflkin e¤itimler giderek yayg›nl›k ka-
zanmaktad›r. Asl›nda etik e¤itiminin profesyonel yaflamdan önce akademik ortam-
lardan bafllanarak verilmesi önerilmektedir. Hem yönetici adaylar›n›n hem de ile-
ride kurumsal iflletmelerde görev alacak adaylar›n, ifle bafllamadan önce bu tip e¤i-
timleri almalar› daha uygun bir yaklafl›md›r. Çal›flan say›s›n›n yüksek oldu¤u kuru-
lufllar, e¤itimde teknolojiden de yararlanmaktad›r. Bu uygulamaya ‹sveçli bir ilaç
www.hedefaof.com
firmas›n›n kulland›¤› ve iflletmenin etik yaklafl›m›n› ö¤retme amaçl› simulasyon

oyunu örnek olarak verilebilir. Söz konusu oyunda, iflletme çal›flanlar›n›n, tüketi-
cilerle kurdu¤u diyaloglar daha sonra etik aç›dan de¤erlendirilmektedir. Böylece
çal›flanlar›n etik kodlar› ö¤renmeleri sa¤lanmaktad›r.
Paydafllar›n Görüfllerini Alma, Diyalog ve ‹fl Birli¤i Programlar›

‹flletmelerin hisselerini halka arz etmesi, iflletmelerin alaca¤› kararlar› do¤rudan et-
kileyen ve kararlardan do¤rudan etkilenen kifli say›s›n› art›r›c› etki yapmaktad›r.
Etik de¤erler de karar verme sürecinde söz konusu etkiler içerisinde bir faktör ola-
rak yer almaktad›r. Tutundurma çal›flmalar›na yönelik kararlarda, etik de¤erlerin
dikkate al›nmas› daha da önem kazanabilmektedir. ‹flletme için do¤ru karar› alm›fl
olmak, etik de¤erlerin de dikkate al›nd›¤› kararlar olarak alg›lanmal›d›r. ‹flletmenin
birçok paydafl›n›n olmas›, paydafllar›n kiflisel özellikleri, profesyonel hayata bak›fl-
lar›, al›nan tüm kararlarla birlikte etik yaklafl›m›n› da etkileyebilecektir. Bu ba¤lam-
da kurumsal iletiflim çabalar›, kurumsal sorumluluk alan›nda diyalog ve tart›flmala-
r›n sergilendi¤i önemli bir platform olarak de¤erlendirilmektedir.
Denetim, Hesap Verme, Raporlama

‹flletmelerin hesap verme, de¤erlendirme ve iletiflim alanlar›nda ifl eti¤ine günü-
müzde daha çok önem verdi¤ini söyleyebiliriz. Ayr›ca, günümüz iflletmeleri ve
SIRA
özellikle ilk 250 içerisinde yer alan büyük iflletmeler, kurumsal S‹ZDE
sorumluluk rapor- SIRA S‹ZDE
lar› yay›mlamaktad›r. Yap›lan bir araflt›rma sonucunda kurumsal rapor yay›nlama
oran›, %90’l›k oranla en çok Japonya’da, %20’lik oranla en az Meksika’da görül-
mektedir. Uluslararas› ekonomik kurulufllar, küresel rekabetin artt›¤› günümüz or-
tam›nda kurumsal ve sosyal sorumluluk alan›nda yap›lacak çal›flmalar›n önemine
S O R U S O R U
dikkati çekmektedirler.
Sosyal denetim, iflletmelerin sosyal sorumluluk performans›n›n de¤erlendirilmesidir.

D‹KKAT D‹KKAT
SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI VE TEMEL

YAKLAfiIMLAR
Bir organizasyonun sosyal sorumlu olmas› ne anlama gelir? Bu konuda iki farkl›
görüfl vard›r. Bir uçta tamam›yla klasik/ekonomik görüfl; di¤er
nomik görüfl yer almaktad›r.
AMAÇLARIMIZ

uçta ise sosyoeko- AMAÇLARIMIZ
Klasik görüfl, iflletme yönetimlerinin tek sosyal sorumlulu¤unun kâr maksimi-

zasyonu oldu¤unu söyler. Bu yaklafl›m›n en hararetli savunucusu K ‹ T Aekonomist
P ve K ‹ T A P
Nobel ödülü sahibi Milton Friedman’d›r. Friedman, yöneticilerin temel sorumlulu-
¤unun hissedarlar›n ya da flirket sahiplerinin ç›karlar›n› en iyi koruyacak flekilde ifli
yürütmek oldu¤unu iddia eder. Bu ç›karlar nelerdir? Friedman, T E L flirket
E V ‹ Z Y Osahiplerinin
N TELEV‹ZYON
tek fleyle ilgilendiklerini ileri sürer: Finansal kazanç. O, ayn› zamanda yöneticilerin
hiçbir zaman organizasyonun kaynaklar›n› “toplumun iyili¤i” için harcama karar›
alamayaca¤›n›, bunun iflletmeye ilave maliyet getirece¤ini savunur. Friedman’a gö-
re iflletmelerin temel faaliyet konusu d›fl›ndaki bu harcamalar, ya ürün fiyat›na ya
da iflletme sahiplerinin kâr paylar›na yans›t›lacakt›r. Di¤er bir deyiflle bu harcama-
lara yüksek fiyattan mal alan müflteriler ya da daha az kâr pay› almaya raz› olan ifl-
letme sahipleri katlanacakt›r. Burada flunu gözden kaç›rmamak gerekir. Friedman,
organizasyonlar›n sosyal sorumluluk tafl›mamalar› gerekti¤ini söylemiyor. Tam ter-
si organizasyonlar›n bir tek sosyal sorumlulu¤u oldu¤unu söylüyor. Sorumluluktan
kastetti¤i fley ise hissedarlar için kâr›n maksimize edilmesidir.
www.hedefaof.com
72
D Ü fi Ü N E L ‹ M Genel ‹flletmeD Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U Sosyoekonomik
S O R U
görüfl ise yönetimin sosyal sorumlulu¤unun kâr elde etmenin
ötesinde, toplumun refah›n› korumay› ve iyilefltirmeyi de kapsad›¤›n› savunur. Bu
durufl, flirketlerin sadece patronlar›na karfl› sorumlu, ba¤›ms›z varl›klar olmad›¤›
D‹KKAT D ‹ K K A Onlar,
inanc›na dayan›r. T ayn› zamanda çeflitli kanunlar ve düzenlemelerle yap›la-
r›n› oluflturan; onlar›n ürünlerini ve hizmetlerini sat›n alarak destekleyen toplumun
SIRA S‹ZDE daha büyükSIRA birS‹ZDE
kesimine karfl› da sorumludur. Bu görüflün taraftarlar› iflletme ör-
gütlerinin sadece tümüyle ekonomik kurumlar olmad›klar›na inan›rlar. Toplum ifl-

letmelerin sosyal, politik, yasal, do¤al çevre ile ilgili meselelerle u¤raflmas›n› bek-
AMAÇLARIMIZ ler hatta bu AMAÇLARIMIZ
konuda onlar› teflvik eder. Dünyan›n dört bir yan›nda say›lar› gittikçe
artan, çok say›da organizasyon, sosyoekonomik görüflü benimsemektedir. 116 ül-
keden 4200 yöneticiyle yap›lan araflt›rma sonucu, bu görüfl desteklenmektedir. Ka-
t›l›mc›lar›n büyük ço¤unlu¤u, toplum içinde flirketlerin rolünün, ortaklar›n ç›karla-
r›n› koruman›n ötesini kapsad›¤› konusunda hemfikirdirler. Bu noktada yat›r›mc›-
lar cephesinde ortaya ç›kan yeni bir e¤ilimden de söz etmek gerekir. Kimi potan-
TELEV‹ZYON
siyel flirketT Ehissesi
LEV‹ZYON
yat›r›mc›lar›, sosyal sorumlu flirketleri tercih etmekte ya da ara-
c› kurumlar›na bu yönde talimat vermektedirler.
‹NTERNET “Haydi k›zlar

‹ N Tokula”
E R N E Tkampanyas› için http://unicef.org/turkey/gl/_g13.html sitesini ziyaret
ediniz.
Günümüzde bu iki uç görüflten, ikincisi a¤›rl›kl› olarak kabul görmektedir.

Çünkü iflletmelerin afl›r› büyümesi, büyük çapl› kaynak kullan›m›, toplumun sa¤l›-
¤› üzerinde oynad›klar› rol, do¤al çevreye etkileri gibi konular aç›s›ndan ele al›n-
d›¤›nda sorumluluklar›n›n sadece hissedarlara ya da ortaklara karfl› olmas› bekle-
nemez. Ayr›ca tüketici ve yat›r›mc› tercihleri sosyal sorumlu kurumlara, markalara
ya da ürünlere kaymaktad›r. Yüksek nitelikli iflgücünün, çal›flacaklar› iflletme ter-
cihlerinde flirketin bu konudaki kurumsal itibar› önemli bir faktör olarak karfl›m›za
ç›kmaktad›r. Topluma olumlu katk›da bulunmak, iflletmeler aç›s›ndan daha güven-
SIRA S‹ZDE li, daha e¤itimli,
SIRA S‹ZDE daha adil bir toplum için uzun dönemli bir yat›r›m olarak da de-
¤erlendirilebilir. Böylece geliflmifl ve sa¤l›kl› rekabet koflullar›n›n yarat›lmas›ndan
iflletmeler de yarar sa¤layacaklard›r.
Sosyal sorumluluk konusunda yap›lm›fl pek çok tan›m bulunmaktad›r. Anlay›fl-
lar de¤ifltikçe tan›mlar da de¤iflmektedir. Örne¤in, “sosyal sorumluluk sadece kâr
S O R U elde etmektir” S O veya
R U “kâr etmenin ötesine geçmektir” veya “gönüllü faaliyetlerde
bulunmakt›r” veya “genifl aç›dan sosyal sisteme ilgi göstermektir”. Oysa bunlardan
D‹KKAT
hiçbiri tek bafl›na
D‹KKAT
sosyal sorumlulu¤u tan›mlamaz. Sosyal sorumluluk iflletmenin ya-
sal ve ekonomik yükümlülüklerinin yan› s›ra toplumun iyili¤i için do¤ru fleyler yap-
mak ve bu do¤ru fleyleri do¤ru yöntemlerle yapma niyeti olarak tan›mlanabilir.
Sosyal sorumluluk, kurumlar›n içinde yaflad›klar› toplumun, çal›flanlar›n›n ve
onlar›n ailelerinin yaflam kalitesini yükseltirken ayn› zamanda ekonomik geliflme-
AMAÇLARIMIZ

ye de katk›AMAÇLARIMIZ
sa¤lamalar› anlam›n› içermektedir. Bu nedenle iflletmelerin operasyon-
lar› ve iliflkilerine bu sorumluluklar› entegre etmeleri beklenir.
K ‹ T A P Tan›mlarla ilgili
K ‹ Tdaha
A P genifl bir tart›flma için “Temel ‹flletmecili¤e Girifl” kitab›n›n ikinci
bölümünü okuyunuz (Çetin, C. ve Can Mutlu, E., 2010: 343-354).
www.hedefaof.com
Sosyal Sorumluluk ve Etik: Her ikisinin farkl› anlamlar› olmas›na ra¤men etik
ve sosyal sorumluluk kavram› birbiri yerine kullan›labilmektedir. Sosyal sorumlu-
luk, organizasyonun paydafllar› üzerindeki olumsuz etkisini minimize, olumlu et-
kisini maksimize etme yükümlülü¤üdür. Pek çok iflletme kendisi ile çeflitli paydafl-
lar› aras›nda uygun iliflkiler, yükümlülükler ve görev belirleme çabas› içindedir. ‹fl
eti¤i karar almaya rehberlik eden, dikkatli bir flekilde oluflturulmufl kurallar› veya
keflfedilmifl ifl yapma biçimlerini içerirken sosyal sorumluluk toplumla yap›lm›fl bir
sözleflme olarak görülebilir. Bu sözleflmeye göre toplum iflletmelerden sorumlu ve
etik davran›fllar bekler. Sosyal sorumlu davran›fl, etik kavram›na dayanan ve top-
lumun beklentilerini karfl›layan eyleme dönüflmüfl davran›fl biçimidir.
SOSYAL SORUMLULUK DÜZEYLER‹

‹flletmeler aç›s›ndan sosyal sorumluluk dört bölümde incelenebilir (fiekil 3.2). Bun-
lar sosyal sorumlulu¤un birbiriyle iliflkili ve ay›rt edilebilir dört yüzünü ifade et-
mektedir. Ekonomik, yasal, etik ve hay›rseverlik sorumluluklar bafll›klar› alt›nda
toplanan bu sorumluluklar ard›fl›k katmanlardan oluflmaktad›r. Sorumluluk aç›s›n-
dan katmanlar›n hepsi önemlidir. Ancak en alt basamaktan üst basamaklara do¤ru
ç›k›ld›kça iflletmelerin toplumun daha genifl kesimine karfl› duyarl›l›k gösterdi¤i ve
mevcut sorunlara çözüm üretmede katk› sa¤lad›¤› görülür.
‹lk basamakta yer alan ekonomik sorumluluklar›n kapsam›, esas olarak iktisa-
di bir birim olan iflletmelerin toplum içindeki varl›k nedeni ve temel sorumlulu¤uy-
la iliflkilidir. Bunlar iflletmenin ifllevini uygun bir flekilde yerine getirmesi ve varl›-
¤›n› sürdürmesidir. Bu basamakta yat›r›mc›lar yat›r›mlar›n›n karfl›l›¤›n› almay›, çal›-
flanlar ifl güvenli¤i ve adil ücret, müflteriler ise uygun fiyatl›, kaliteli ürünler talep
ederler. Bu basamak iki aç›dan önemlidir. Birincisi, di¤er sorumluluklar›n hepsi
göreceli olarak ekonomik yükümlülüklerin gerçeklefltirilmesine ba¤l›d›r. ‹kincisi
ise iflletmelerin bu konudaki zaafiyeti yat›r›mc›lar›, çal›flanlar›, tedarikçileri ve müfl-
terilerini derinden etkiler. Ülke ekonomisi de bu durumdan olumsuz etkilenir. Pi-
ramit’in ikinci basama¤›nda yasal sorumluluklar yer almaktad›r. ‹flletmeler faaliyet-
lerini gerçeklefltirirken ilgili yasalara ve düzenlemelere uymakla yükümlüdür. Ör-
ne¤in rekabet stratejilerini olufltururken yasalara uymak zorundad›rlar. Üçüncü ba-
samakta, etik sorumluluklar -adil ve do¤ru olma yükümlülükleri, iyi niyetli yakla-
fl›mlar- yer al›r. Bu sorumluluk, yasal engel olmasa bile toplum ve paydafllar›n bek-
lentilerine uygun, do¤ru faaliyetlere iflaret eder. Örne¤in Kuzey Amerika’da iklim
de¤iflikli¤ine karfl› iflletmelerden beklenen yükümlülükler konusunda yasal bir çer-
çeve olmamas›na ra¤men, tüketici bask›s›, iflletmelerin bu konudaki gönüllü giri-
flimleriyle sonuçlanm›flt›r. Bu örnekte, iflletmelerin stratejilerinde paydafllar›n bek-
lentilerinin göz önüne al›nmas›n›n gereklili¤i net olarak görülmektedir. Piramidin
tepesinde ise kurulufl iyi, sorumlu bir vatandafl kimli¤iyle karfl›m›za ç›kar. Gönül-
lü sorumluluklar olarak da an›lan hay›rseverlik sorumlulu¤u basama¤›nda, toplu-
ma kaynaklar›n aktar›m› (para, zaman, bilgi gibi) ya da yürütülen projelerle toplu-
mun refah›n›n art›r›lmas› ve yaflam kalitesini iyilefltirme ön plana ç›kar.
www.hedefaof.com
74 Genel ‹flletme
fiekil 3.2
Carroll’›n Dört
Parçal› Kurumsal
Sosyal Sorumluluk
Modeli
m n
Kaynak: Crane, A. o plu nda lir
Ve Matten, D. T af edi
›
r
(2010), Business Hay›rseverlik ta rzu
Sorumlulu¤u a m n
Ethics, Oxford
o plu nda ir
University Press, s. T raf› len
53. (Carroll, A. B., Etik Sorumluluk ta bek
1991’den adapte m n
edilmifltir.) plu da
To af›n ekli r
r
Yasal Sorumluluklar ta ger rülü
gö
m n
o plu nda i
T raf› ekl r
Ekonomik Sorumluluklar ta ger rülü
gö

SIRA S‹ZDE ‹flletmelerinSIRA
sosyal sorumluluk düzeyleri nelerdir?
S‹ZDE
3
D Ü fi Ü N E L ‹ M Organizasyonlar›n
D Ü fi Ü N E L ‹ M sorumluluklar› ba¤lam›nda iki önemli konudan da söz et-
mek gerekir. Bunlardan biri makro amaçl› “sürdürülebilirlik”; di¤eri de bir yönet-
S O R U sel yaklafl›mSve stratejilerin dayana¤› ba¤lam›nda “paydafl kuram›”d›r.
O R U
S O R U Sürdürülebilirlik:
S O R U Küreselleflmenin h›zlanmas›yla birlikte, toplum içinde, flir-
ketlerin çeflitli etkilerini düzenlemede yeni yollar gelifltirmeye yönelik büyük bir
D‹KKAT ihtiyaç ortaya D ‹ ç›km›flt›r.
KKAT Zira bu etkilerin baz›lar› genifl kapsaml› ve derin nitelikte-
D‹KKAT D‹KKAT
dir. Örne¤in iklim de¤iflikli¤i üzerinde etkili olan çevre kirlili¤i; “kullan at” kültü-
SIRA S‹ZDE rünün bask›nl›¤›
SIRA S‹ZDE ve afl›r› ürün paketleme sonucu ortaya ç›kan at›klar›n yok edilme-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEproblemi; flirketlerin küçülmesi ya da kapanmas›n›n yerel halk
si ya da yönetilmesi

ve bireyler üzerindeki y›k›c› etkisi; yerel kültürlerin erozyonu gibi. Bu tür problem-
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
ler iflletmelerin amaçlar› ve sonuçlar› konusunda yeniden düflünmenin gereklili¤i-
AMAÇLARIMIZ
ni görünür hâle getirmifltir. 1992’de Rio Dünya Zirvesi’nin ard›ndan sadece iflletme-
lerin eylemlerinden de¤il, daha genelde endüstrilerin ve sosyal kalk›nman›n de-
K ‹ T A P ¤erlendirilmesiK ‹ T için A P yeni bir çerçeve, yeni bir kavram olan “sürdürülebilirlik”ten
çokça söz edilmeye bafllanm›flt›r.
‹fl eti¤i tart›flmalar›nda ve flirketlerin, hükümetlerin, dan›flmanlar›n, bask› grup-
TELEV‹ZYON lar›n›n söylemlerinde
T E L E V ‹ Z Y O N yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanan kavram, baz› büyük öl-
çekli flirketlerin kamuya yönelik raporlar›n›n da bafll›¤›na yerleflmifltir.
‹NTERNET “Sürdürülebilirlik
‹ N T E R N Raporu”
ET ya da “Sosyal Sorumluluk Raporu” için tarama motoru kulla-
‹NTERNET ‹ N T E R N E T raporlar› inceleyiniz.
n›n›z. Ulaflabildi¤iniz
Sürdürülebilir Kalk›nma (Dünya Çevre ve Kalk›nma Komisyonu, 1987), genel

olarak “gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlar›n› karfl›lama yetene¤ine zarar vermeksi-
zin, bugünkü nesillerin ihtiyaçlar›n› karfl›layacak kalk›nma” olarak tan›mlan›r. Sür-
dürülebilir Kalk›nma ile ba¤lant›l› bir kavram olarak sürdürülebilirlik, çevresel,
ekonomik ve sosyal aç›dan tüm sistemin uzun dönemli korunmas› anlam›na gelir.
www.hedefaof.com
Sürdürülebilir kalk›nma hedefi, idealist fiekil 3.3

ve tart›flmal› bir bak›fl aç›s› ortaya koy- Sürdürülebilirlik
mas›na ra¤men, ulafl›lmas› gereken spe- hedefinden
sifik bir amaca da iflaret etmektedir. ‹fl- iflletmelere
yans›yan
letmelerin amac› ve sorumlulu¤u konu- sorumluluk
sunda bir çerçeve önerisi olan sürdürü- ik So alanlar›
m sy
lebilirlik, daha net olarak “üçlü sorum- o no al
E k
luluk - triple bottom line” olarak ifade
edilmifltir. John Elkington’un (1998)
isim babas› ve hararetli savunucusu ol-
Çevresel
du¤u bu anlay›fl, iflletmelerin bir tek he-
defi oldu¤u fikrini reddeder. ‹flletmele-
rin bir amaç setine sahip olduklar›n› ve
amaçlar›n›n ekonomik de¤er, sosyal de- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
¤er ve çevresel de¤er üretmek oldu¤unu savunur. Bu ba¤lamda sürdürülebilirlik,
ifl eti¤i için potansiyel, yeni bir hedef olarak görülmelidir. Burada bu üçlü sorum-
lulu¤un finansal sorumluluklar› d›fllamad›¤›n› da belirtmek gerekir. fiekil 3.3.’de
yer alan üçlü sorumluluk, iflletmelerden beklentilerin geniflledi¤ini aç›kça ortaya
koymaktad›r. S O R U S O R U
Birleflmifl Milletlerin Milenyum Kalk›nma Hedefleri, flu anda dünyan›nD ‹karfl›

K K A Tkarfl›ya oldu- D‹KKAT
¤u sosyal ve kalk›nma sorunlar› hakk›nda net bir bilgi vermektedir. Bu hedefler; afl›r› bo-
yutlardaki yoksulluk ve açl›¤› ortadan kald›rmak; dünyan›n her taraf›nda temel e¤itimi ba-
flarmak; kad›n› güçlendirmek ve cinsiyetler aras› eflitlikte ilerleme kaydetmek; çocuk ölüm
oran›n› azaltmak; anne sa¤l›¤›n› iyilefltirmek; HIV/AIDS, s›tma ve di¤er hastal›klarla müca-
dele etmek; çevresel sürdürülebilirli¤i sa¤lamak; kalk›nma için küresel
tirmektir.
AMAÇLARIMIZ

ifl birli¤ini gelifl- AMAÇLARIMIZ
Üçlü Sorumluluk anlay›fl›n›n temel iddias› nedir? KSIRA

‹ T S‹ZDE
A P K ‹ TS‹ZDE
SIRA A P
4
Sosyal Sorumluluk ve Paydafl Yaklafl›m› ‹liflkisi
‹flletmelerin sorumluluklar› konusunda yukar›da bahsetti¤imizT DEdört
ÜL Efi ÜV N‹ Zbasamakl›
EYL O
‹ MN mo- TDEÜLfiEÜVN‹ EZ LY‹OMN
del (ekonomik, yasal, etik ve hay›rseverlik) ve üçlü sorumluluktan (ekonomik,
sosyal, çevresel) farkl› olan paydafl yaklafl›m› 1980’lerde Edward S OFreeman R U taraf›n- S O R U
dan gelifltirilmifltir. Kavram ifl dünyas›nda ilk olarak 1960’larda kullan›lmas›na ra¤-
men, popüler ve etkili olmas› daha sonralar› olmufltur. Sosyal sorumluluk yaklafl›-
D‹KKAT D‹KKAT
m› iflletmelerin sorumluluklar› üzerine odaklan›rken paydafl yaklafl›m›, iflletmelerin
sorumlu oldu¤u çeflitli gruplara odaklan›r. Temel iddias›, iflletmelerin sorumlulu¤u
konusundaki sosyoekonomik görüflle örtüflür. Paydafl yaklafl›m› SIRAiflletmelerin
S‹ZDE sade- SIRA S‹ZDE
ce hissedarlar›n ya da sahiplerin ç›karlar› do¤rultusunda de¤il, ayn› zamanda ifllet-
me içinde ve etraf›nda bulunan önemli birçok grup veya paydafllar›n göz önüne
AMAÇLARIMIZ
al›narak yönetilmesi gerekti¤ini savunur. Paydafl, iflletmelerin amaçlar›n› gerçek-
lefltirirken etkiledikleri veya etkilendikleri herhangi bir grup veya birey olarak ta-
AMAÇLARIMIZ
n›mlanabilir. Yaklafl›m, flirketlerden kendi amaçlar›n› gerçeklefltirirken

K ‹ T A P di¤erlerinin K ‹ T A P
haklar›n› ihlal etmemelerini; di¤erleri üzerindeki etkilerinden sorumlu olmalar›n›
talep eder.
Paydafllar›n kimler oldu¤u iflletmeden iflletmeye de¤iflebilece¤i
TELEV‹ZYON
gibi; ayn› ifllet- TELEV‹ZYON
menin farkl› durumlar›, görevleri ya da projeleri için de de¤iflebilir. Afla¤›da yer
alan fiekil 3.4., bir iflletmenin geleneksel modele ve paydafl yaklafl›m›na göre pay-
www.hedefaof.com
76 Genel ‹flletme
dafllarla olan iliflkilerini temsil etmektedir. Burada paydafl yaklafl›m›nda iliflkilerin

iki yönlü oldu¤una dikkat edilmelidir. Birinci modelde iflletme sahipleri, iflletme-
nin faaliyetlerinde ç›karlar› gözetilecek bask›n gruptur. ‹flletmeden iflletmeye de-
¤iflmekle birlikte bir üretim iflletmesi için devlet, iflletme sahipleri, tedarikçiler, ça-
l›flanlar, müflteriler, yerel toplum paydafllar grubu içinde s›ralanabilir. Özel ilgi
gruplar›, kitlesel medya, ticari birlikler, rakipler de paydafllar aras›nda yer alabilir.
Bu bak›fl aç›s›, iflletme yönetimlerine yeni bir rol tan›mlar.
fiekil 3.4
Geleneksel Yönetim Modeli - Paydafllara Dayal› Yönetim Modeli
Hissedarlar Müflteriler
Rakipler
Hissedarlar Müflteriler
‹flletme ‹flletme
Devlet Çal›flanlar
Tedarikçiler Sivil Toplum

Tedarikçiler Çal›flanlar
a) Geleneksel Yönetim Modeli b) Paydafl Modeli
Kaynak: : Crane, A. Ve Matten, D. (2010), Business Ethics, Oxford University Press, s. 63.
Toplumun do¤al çevre ile ilgili iflletmelerden temel beklentisi temiz bir çevre;
ortaklar›n ve yat›r›mc›lar›n beklentisi kâr ve güvenilir bilgi ak›fl›d›r. Tüketicilerin
beklentisi ise güvenilir ürünler, sat›n alma esnas›nda do¤ru bilgilendirilme ve ürün
seçme hakk›na sayg› gösterilmesidir. Çal›flanlar›n beklentileri ise istihdamda f›rsat
eflitli¤inin sa¤lanmas›; cinsiyete göre ayr›mc›l›k yap›lmamas›; ifl güvencesi ve iflle
ilgili kazançlar›n›n korunmas›; engelli çal›flanlar›n dikkate al›nmas›; çal›flanlara
mesle¤ini yapabilmesi için güvenli ve sa¤l›kl› bir ortam sunulmas›d›r. Yöneticiler
ise yüksek ücret, yetki ve statü beklerler. Paydafl modeli iflletmelerin yönetiminde
farkl› kesimlerin beklentilerine göre bir denge gözetilmesini önerir. Bu zorlu bir
süreçtir. Günümüzün iflletmelerine düflen yeni görev de budur.
‹flletmelerin sosyal sorumlulu¤u ile ba¤lant›l› iki önemli kavram vard›r. Bunlar
kurumsal vatandafll›k ve itibard›r. Kurumsal vatandafll›k, iflletmelerin çeflitli paydafl
gruplar›n›n iflletmeden bekledikleri sorumluluklar› stratejik kararlar›nda göz önün-
de bulundurmas›n› vurgulamak için kullan›lan bir kavramd›r. ‹tibar ise paydafllar
nezdinde flirketin eylemleri, seçimleri, davran›fllar› ve sonuçlar›na göre oluflan ya
da de¤iflen, iflletmelerin fiziksel olmayan en de¤erli varl›klar›ndan biridir. Her iki-
si de flirketlerin paydafllar›na karfl› sorumluluklar›yla ilgilidir; onlar›n yaflamas›nda
ve baflar›s›nda önemli bir paya sahiptir. En iyi kurumsal vatandafl ya da en itibarl›
flirket olarak alg›lanmak için tek at›ml›k sosyal projeler yeterli de¤ildir. Tüm düzey-
leri kapsayan sosyal sorumluluk anlay›fl›n›n, sistematik bir flekilde, iflletmenin uy-
gulamalar›na yerlefltirilmesi gerekir.
www.hedefaof.com
SOSYAL SORUMLU ‹fiLETME OLMANIN YOL

HAR‹TASI
Baflar›ya ulaflmada etik ve sosyal sorumlulu¤un önemini kavrayan bir iflletme, bu
konuda baz› süreçleri yerine getirir. Çünkü iflletmenin ileriye dönük gelifliminde
bu süreçlerin önemli bir rolü olacakt›r. ‹flletmenin hedeflerini gerçeklefltirmesinde
mevcut karar ve eylemlerinde bir arada gözetilen birtak›m ilkeler bulunmaktad›r.
Bu ilkeler, iflletme paydafllar›n›n görüfllerine paralel olarak flekillendirilmekte ve
hedeflere ulaflmak için devreye sokulmaktad›r. ‹flletmelerin etik ve sosyal sorumlu
iflletme olmas› yolculu¤unda kullan›fll› birçok yaklafl›m bulunmaktad›r. Bunlardan
biri de etik ve sosyal sorumlulu¤un yönetiminde paydafl çerçevesinden yararlan-
makt›r. Bu yaklafl›m›n özelli¤i iflletme stratejisinin oluflturulmas› ve uygulanmas›n-
da ilgili paydafllardan geri bildirim al›nmas›n› içermesidir.
Afla¤›da sosyal sorumlu bir iflletme olma yolundaki iflletmeler için süreçte yer
alan ad›mlar s›ralanm›flt›r (Ferrell, Fraedrich, Ferrell, 2011: 48-49). Bunlar:
1. Kurum kültürünün gözden geçirilmesi
2. Paydafl gruplar›n›n tan›nmas›
3. Paydafllarla ilgili konular›n belirlenmesi
4. ‹flletmenin sosyal sorumluluk alanlar›n›n tespit edilmesi
5. Kaynaklar ve önceliklerin belirlenmesi
6. Paydafllardan geribildirim al›nmas›d›r.
Kurum Kültürünün Gözden Geçirilmesi

Kurum kültürü ile sosyal sorumluluk projelerinin uyumu örgüt aç›s›ndan önem ta-
fl›r. Öncelikle iflletmenin misyonu, de¤erleri ve normlar›, sosyal sorumluluk anlay›-
fl›n›n izlerini bulabilece¤imiz alanlard›r. Özellikle de¤erler ve normlar paydafl grup-
lar›n› belirlemede ve iflletmenin önemli gördü¤ü konular› tespit etmede kilit rol oy-
narlar. fiirket de¤erleri ve normlar›, stratejik planlar, misyon aç›klamalar›, y›ll›k ra-
porlar ve ‹nternet sitelerinden gözlemlenebilir.
Paydafl Gruplar›n›n Tan›nmas›

Bu aflamada paydafllar›n ihtiyaçlar›, istekleri ve arzular›n›n fark›nda olmak, olduk-
ça önemlidir. Tüketiciler, tedarikçiler, medya gibi kilit gruplar›n ilgilendikleri
önemli meseleler böylece görünür hâle gelir. Bir konu üzerinde ortaklaflma ya da
ayk›r›l›klar olmas› durumunda dahi karar verme sürecine ihtiyaç vard›r. Problemin
çözümünde birbiriyle çeliflen yaklafl›mlar›n üstesinden gelmek için ifl birli¤i öneri-
lir. Yöneticiler bu aflamada örgüt politikas› gelifltirmede etkisi olan veya bu politi-
kadan etkilenebilecek ilgili paydafl gruplar›n› tespit ederler. Her iflletme üzerinde
paydafllar›n belirli bir gücü vard›r. Onlar ya örgütsel kaynaklar› ellerinde tutarlar ya
da en az›ndan mevcut kaynaklar için tehdit oluflturabilirler. Örgütün baflar›l› olma-
s› ile onlar›n kendi yaflamlar›n› sürdürmeleri aras›nda bir ba¤ olmad›¤› ve önemli
örgütsel kaynaklara eriflebildikleri durumda, paydafllar daha çok güçlüdür. Belirli
bir paydafl grubunun elinde bulundurdu¤u gücü de¤erlendirmede iflletmeye bas-
k›da bulunabilecek di¤er paydafl grubuyla ifl birli¤i yapma potansiyelini de hesaba
katmak gerekir. Bu nedenle iflletme politikalar› belirlenirken iflletmenin özellikle-
rine ve paydafl grubunun özelliklerine ba¤l› olarak politika gelifltirilmelidir.
www.hedefaof.com
78 Genel ‹flletme
Paydafllarla ‹lgili Konular›n Belirlenmesi

Daha önceki iki ad›m iflletmenin paydafllar›n›n gücü ve meflruiyeti konusunda bil-
gi edinilmesini sa¤lar. Bu güç ve meflruiyet düzeyi paydafl ihtiyaçlar›n› ele al›rken
neyin acil oldu¤unun anlafl›lmas›nda önemli rol oynar. Üçüncü ad›m, paydafllar›n
temel meselelerinin yap›s›n› anlamaya yarar. Kimi problemler çok say›da paydafl
grubunu ilgilendirir. Böyle durumlarda paydafllar aras›nda ifl birli¤i koflullar› olufl-
tu¤u için dikkatlerin yönü de ortaya ç›km›fl olur. Örne¤in g›da sektöründe faaliyet
gösteren bir iflletme için ‘’obezite’’ konu bafll›¤› di¤er konulardan öncelikli olarak
de¤erlendirilmeye al›nabilir. Baz› bölgelerde açl›k, baz› bölgelerde kad›na yönelik
fliddet a¤›rl›kl› konular olarak gözlemlenebilir. Kimi bölgelerde de kültürel miras›n
korunmas›, sosyal sorumluluk projesi olarak iflletme gündemine al›nabilir. Silahs›z-
lanma, kanserle mücadele de paydafl gruplar›n›n öncelikli konular› aras›nda yer
alabilir. Bu konular›n tespitinde, konular›n fliddeti, paydafllar›n gücü, iflletmenin
politikalar› ve kaynaklar› önemli rol oynar.
‹flletmenin Sosyal Sorumluluk Alanlar›n›n Tespit Edilmesi

‹lk üç ad›m› gerçeklefltiren iflletme, örgüt içinde ve d›fl›nda bulunan çok çeflitli et-
kileflim gruplar› aras›ndaki sosyal sorumlulu¤a iliflkin bilgiyi/enformasyonu ortaya
ç›kartm›fl olur. Dördüncü ad›m, bu ilk üç ad›mda elde edilenleri, özellikle iflletme-
nin yarar›na uygun olan sosyal sorumluluk çerçevesini anlamak için bir araya ge-
tirir. Bu kavray›fl›, iflletme, hali haz›rdaki uygulamalar›n› de¤erlendirmekte kullana-
bilir. Daha da önemlisi çeflitli sosyal sorumluluk giriflimleri aras›nda seçim yapma-
da da sa¤lam bir temele dayanm›fl olur. fiirketler sosyal sorumluluk konusundaki
taahhütlerini ve ilerlemelerini y›ll›k raporlar›nda, web sayfalar›nda, flirket tan›t›m
broflürlerinde aç›klarlar. Bunlar resmi belgelerdir. ‹flletmeler aç›s›ndan ba¤lay›c›l›-
¤› vard›r. Bu kanallar, kamuyu bilgilendirme amaçl›, yayg›n olarak kullan›l›r. Bu
aç›klamalar pazarlama iletiflimi kapsam›nda da de¤erlendirilebilir. Bugün belirli
büyüklükteki iflletmelerin web sayfalar›na girdi¤inizde, genellikle “kurumsal” bafl-
l›¤› alt›nda o iflletmenin sosyal sorumluluk anlay›fllar›, uygulamalar› hakk›nda bil-
giye ulaflabilirsiniz. Örne¤in kahve sat›fl› yapan bir iflletmenin çevreyi korumaya
yönelik gelifltirdi¤i projelerle birlikte, kahvenin bir sosyalleflme arac› oldu¤u plan›-
na ba¤l› olarak destek verdi¤i toplumsal programlar, iflletmenin sosyal sorumluluk
projeleri olarak topluma yans›maktad›r.
Kaynaklar›n ve Önceliklerin Belirlenmesi

‹flletmelerin kaynaklar› s›n›rs›z de¤ildir. Bu nedenle bu aflama kaynaklar›n kullan›-
m›, paylafl›m› aç›s›ndan önem tafl›r. Kaynak kullan›m›na iliflkin kararlar›n al›nmas›
için paydafllar›n ve konular›n önceliklerinin tespiti ve geçmifl uygulamalar›n so-
nuçlar›n›n de¤erlendirilmesi yerinde olur. Burada kullan›fll› iki kriterden söz edile-
bilir. Birincisi, iflletmenin finansal durumu ve farkl› giriflim seçeneklerinin ihtiyaç
duydu¤u yat›r›m miktar›; ikincisi ise konular›n önceliklendirilmesinde ifle yarayan
aciliyet tespitidir. Konunun önemi konusundaki gözlem ve konu hakk›nda pay-
dafllardan beklenen bask›n›n düzeyi neyin acil oldu¤unun tespitinde yol gösterir.
Sosyal sorumluluk projeleri hem hissedarlar›n hem de kamunun beklentilerine uy-
gun olmal›d›r. Dolay›s›yla projelerde ele al›nacak ve kaynak ayr›lacak konu ve ile-
tiflim mesajlar›na dikkat edilmektedir. Bahsedilen tüm konu ve mesajlar iflletmele-
rin itibar›n› oluflturan kaynaklar olarak tan›mlanabilir.
www.hedefaof.com
Paydafllardan Geri Bildirim Al›nmas›

Paydafl geri bildirimleri pek çok araçla toplanabilir. Paydafllar›n iflletme ve uygula-
malar› hakk›ndaki genel de¤erlendirmeleri, paydafl tatmini veya itibar araflt›rmala-
r›yla elde edilebilir. Belirli konular›n çözümünde veya oluflumunda iflletmenin kat-
k›s›n› paydafllar›n alg›lar›na göre ölçmek de mümkündür. Paydafllar›n oluflturdu¤u
blog, web sitesi, podcast ve haber bültenleri gibi ortamlar ölçüm amaçl› kullan›la-
bilir. Daha formal araflt›rma yöntemleri olarak odak grup, gözlem ve anket çal›fl-
malar› da vard›r. Önemli konular ya da projeler için konuyla ba¤lant›l›, özel olarak
haz›rlanm›fl web siteleri hem paydafllar hem de iflletme taraf›ndan kullan›labilir. Bu
kanalla örne¤in müflterilerden gelen yo¤un bask›lar, iflletmelerin ifl yapma yöntem-
lerini de¤ifltirmeleri ile sonuçlanabilir. Geri bildirim hangi kanalla gelirse gelsin,
hangi yöntemle toplan›rsa toplans›n iflletme eylemlerinde göz önüne al›nmad›¤›
sürece beklenen ifllevini yerine getiremez.
Sosyal sorumlu iflletmelerin uygulamalar›ndan örnekler veriniz. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
5
ET‹K VE SOSYAL SORUMLULUK KONUSUNDA YOL
GÖSTER‹C‹ ‹LKELER VE STANDARTLAR D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Günümüz küresel ifl dünyas›nda daha yaflanabilir bir dünya yaratmak amac›yla
pek çok anlay›fl ve yaklafl›m gelifltirilmektedir. fiirketlerin kâr maksimizasyonu
S O R U öte- S O R U
sinde sorumluluklar› oldu¤u gerçe¤i yayg›n ve artan bir flekilde kabul görmekte-
dir. Sürdürülebilir kalk›nma anlay›fl›, paydafl yaklafl›m›, evrensel etik ifl ortam› olufl-
D‹KKAT D‹KKAT
turma giriflimleri iflletmelere yeni görevler yüklemektedir.
Küresel ifl etik kodlar›n›n dayanaca¤› evrensel etik ilkeler veya temel de¤erler
aray›fl›, önemli say›da giriflimin ortaya ç›kmas›yla sonuçlanm›flt›r. SIRA Bu S‹ZDE
giriflimlerden SIRA S‹ZDE
baz›lar› flunlard›r:
• Dinler aras› Bildirge: H›ristiyan, Müslüman ve Yahudiler için Uluslararas›
AMAÇLARIMIZ
‹flletme Etik Kodlar› (Interfaith Declaration: A Code of Ethics on International Bu-
siness for Christians, Muslims and Jews) : Bu bildirge 1994 y›l›nda üç dini, temsi-
AMAÇLARIMIZ
len ifl ve hükümet liderleri, ilahiyatç›lar ve akademisyenler taraf›ndan

K ‹ T A P
tasarlam›flt›r. K ‹ T A P
Bu temsilciler uluslararas› iflletmelere yol gösterecek, üç dinin temsilcilerinin ortak-
laflt›¤› temel ilkeleri belirlemifltir. Bunlar: Adalet, karfl›l›kl› sayg›, çevresel-ekono-
mik-sosyal faktörlerin yönetiminden sorumlu olma ve dürüstlüktür.
• The CAUX Roundtable: 1994’te Avrupa, Amerika ve Japonya’dan ifl dünya-
s›n›n liderlerinin oluflturdu¤u uluslararas› a¤, “etik ve sorumlu flirket davran›fl› için
evrensel bir vizyon” oluflturarak kendi ilkelerini aç›klam›fllard›r. Bu ilkeler iki etik
ideale dayan›r: insana sayg› ve kyosei (herkesin iyili¤i için birlikte‹ N T E yaflamaya
RNET ve ça- ‹NTERNET
l›flmaya olan inanç). 2009’da küresel finansal kriz nedeniyle yeniden düzenlenmifl-
tir. Dünya bar›fl› ve istikrar› için sosyal ve ekonomik tehditleri azaltmada küresel
kurumsal sorumlulu¤un önemine vurgu yapar. Caux ilkeleri (Minnesota ‹lkeleri)
uluslararas› alanda ve çeflitli kültürlerde faaliyette bulunan iflletmeler için olufltu-
rulmufl kapsaml› bir etik kurallar setini ortaya koyar. ‹flletmeler için oluflturulan il-
kelerle ilgili bafll›klar afla¤›da s›ralanm›flt›r.
‹lke 1. ‹flletmenin sorumlulu¤u: Ortaklar›n ötesine paydafllara yönelme
‹lke 2. ‹flletmenin ekonomik ve sosyal etkisi: ‹novasyon, adalet ve tüm insan-
l›¤a yönelme
‹lke 3. ‹flletme davran›fl›: Yasalar›n ötesinde güven oluflturmaya yönelme
‹lke 4. Kurallara sayg›
www.hedefaof.com
80 Genel ‹flletme
‹lke 5. Çok tarafl› ticarete destek

‹lke 6. Do¤al çevreye sayg›
‹lke 7. Yasad›fl› operasyonlardan kaç›nma
• UN Global Compact: Birleflmifl Milletler taraf›ndan 2000 y›l›nda evrensel ka-
bul edilen ilkeler seti oluflturulmufltur. Toplam on ilke insan haklar›, iflgücü, çevre
ve yolsuzlukla mücadeleyle ilgilidir. 2009 itibariyle 120 ülkeden 4700’ü aflk›n say›-
da iflletme, bu ilkelerin alt›na imza atm›flt›r. Afla¤›da yer alan Tablo 3.1.’de bu ilke-
ler yer almaktad›r.
Tablo 3.1 ‹nsan Haklar›

Birleflmifl Milletler
Küresel ‹lkeler ‹lke 1: ‹fl dünyas› ilan edilmifl insan haklar›n› desteklemeli ve bu haklara sayg› duymal›
Sözleflmesi ‹lke 2: ‹fl dünyas›, insan haklar› ihlallerinin suç orta¤› olmamal›
Çal›flma Standartlar›
‹lke 3: ‹fl dünyas› çal›flanlar›n sendikalaflma ve toplu müzakere özgürlü¤ünü desteklemeli
‹lke 4: Zorbal›kla ve zorla iflçi çal›flt›r›lmas›na son verilmeli
‹lke 5: Her türlü çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›na son verilmeli
‹lke 6: ‹fle al›m ve ifle yerlefltirmede ayr›mc›l›¤a son verilmeli
Çevre
‹lke 7: ‹fl dünyas› çevre sorunlar›na karfl› ihtiyati yaklafl›mlar› desteklemeli
‹lke 8: ‹fl dünyas› çevresel sorumlulu¤u art›racak her türlü faaliyete ve olufluma destek vermeli
‹lke 9: ‹fl dünyas› çevre dostu teknolojilerin geliflmesini ve yayg›nlaflmas›n› desteklemeli
Yolsuzlukla Mücadele
‹lke 10: ‹fl dünyas› rüflvet ve haraç dâhil her türlü yolsuzlukla savaflmal›
Yukar›da s›ralanan ilkeler, küresel ilkelerdir. Yerel, sektörel ve mesleki anlam-

da, o alanda çal›flanlara rehberlik edecek ilkeler de bulunmaktad›r. Örne¤in yay›n
kurulufllar›n›n belirledi¤i yay›n ilkeleri, muhasebe uzmanlar›n›n uymas› gereken
meslek ilkeleri, sivil toplum kurulufllar›n›n belirledi¤i etik ilkeler söz konusudur.
Standartlar
‹flletmelerin etik ve sosyal sorumlu davran›fl ilkelerini benimsedi¤ini ve iflletme
içi süreçlerle bu konuda planl› bir iyilefltirme çabas› içinde olduklar›n› onaylayan
ve bunu paydafllar›na duyurmalar›n› sa¤layan birtak›m uluslararas› standartlar
mevcuttur. Örne¤in ISO 14000, SA 8000 ve ISO 26000 bu standartlar aras›nda say›-
labilir.
ISO 14000: Bu standart, bir dizi standart serisinden oluflmaktad›r. ‹flletmelerin
do¤al çevre ile etkileflimlerini yönetmede en iyi uygulamalara yönelik kurallar›
oluflturmada yol gösterir. Özünde iflletmelerin çevre yönetim sistemlerini akredite
eder. Çevre yönetimi konusunda en yayg›n olarak kullan›lan standartt›r. Kimi çok
uluslu firmalar tedarikçilerini seçerken bu standard› bir seçme kriteri olarak kullan-
maktad›rlar.
SA 8000 (Social Accountability 8000): Uluslararas› Sosyal Hesapverebilirlik
(SAI) Kurumu taraf›ndan oluflturulmufl bu standart, sosyal hesap verebilirlik ve ifl
yeri çal›flma koflullar› ile ilgili bir standartt›r. Tedarik zincirinde iflgörenlerle ilgili
konular üzerinde odaklan›r ve çal›flanlar› ve ifl yeri çal›flma koflullar›n› içerir. ‹nsan
haklar› ve ifl hukuku konusundaki uluslararas› anlaflmalara dayan›r.
ISO 26000: ISO’nun en yeni giriflimi flirket sosyal sorumlulu¤u için gelifltirdik-
leri ISO 26000 standart›d›r. ‹fl dünyas›, sanayi odalar›, sendikalar, hükümetler ve si-
www.hedefaof.com
vil toplum kurulufllar›ndan genifl kat›l›ml› küresel temsilciler karmafl›k ve çok kat-
manl› sosyal sorumluluk konusunu tart›flm›fllard›r. Bu standart daha çok bir rehber
niteli¤i tafl›r. Ancak sorumluluk süreçleri aç›s›ndan de¤erli bir yol göstericidir. So-
rumlulukla ilgili kimi göstergeler, do¤alar› gere¤i daha çok nitelikseldir. Örne¤in
çal›flan tatmini, müflteri motivasyonu, flirket de¤erleri, etik karar alma süreçleri gi-
bi boyutlar alg›sal olarak ölçülür. Bu onlar›n de¤erini eksiltmez.
Raporlama Rehberi
GRI: Küresel Raporlama Giriflimi (Global Reporting Initiative_GRI). 1997 y›l›nda
çal›flmalar›na bafllayan GRI, bütünleflik sorumluluk raporlamas› konusunda dünya
çap›nda en yayg›n olarak kabul görmüfl bir inisiyatiftir. Çevre, sosyal ve ekonomik
boyutlardan oluflan üçlü sorumlulu¤u bütünleflik olarak ele alm›fl, kapsaml› bir
çerçeve oluflturmufl ve yay›mlam›flt›r. ‹flletmelerin kendi faaliyetlerine ve ürün-hiz-
metlerine iliflkin çevresel, sosyal ve ekonomik sonuçlar›n› raporlayabilmeleri için
sürdürülebilirlik raporlama rehberi oluflturmufltur.
www.hedefaof.com
82 Genel ‹flletme
Özet

A M A Ç Etik ile yasa aras›ndaki iliflkiyi aç›klamak.
A M A Ç ‹flletmelerde etik davran›fllar› art›rabilecek araç
1 Etik, bir karar ya da eylemin “do¤ru” ya da “yan- 4 ve yaklafl›mlar› tan›mak.
l›fl” oldu¤unu belirleyen ilkeler ve ahlaki stan- Misyon ve/veya de¤erler bildirgeleri, etik kodla-
dartlard›r. Yasa ise bir hukuk sistemi içinde de- r›n haz›rlanmas› ve duyurulmas›, etik e¤itimi, etik
¤erler ve standartlar›n yaz›l› hâlde bulundu¤u ta- komiteleri, etik dan›flmanlar›, tavsiye ve bilgi pay-
n›mlanm›fl davran›fllard›r. Bu alanda kanun yap›- laflma kanallar›, risk analizi ve yönetimi, paydafl-
c›lar, insanlar›n ve flirketlerin nas›l davranmalar› larla iletiflim, etik denetim, hesap verme ve ra-
gerekti¤ine iliflkin kurallar› net olarak belirlerler. porlama uygulamalar› iflletmelerde etik davran›fl-
Bu kurallar›n yapt›r›m gücü vard›r. Yasalara uy- lar› art›rmak için kullan›lmaktad›r.
mayanlar›n cezaland›r›lmas› kesindir. ‹fl yaflam›n-
da etik ile yasalar›n örtüfltü¤ü alanlar vard›r. Ör-
A M A Ç
Sosyal sorumlu iflletme olman›n yol haritas›n›
ne¤in ifl yeri güvenli¤inin sa¤lanmas›, vergi yü- 5 aç›klamak.
kümlülükleri, sigortas›z iflçi çal›flt›r›lmamas› gibi Bu süreçteki ad›mlar (a) kurum kültürünün göz-
yapt›r›mlar hem yasal hem etiktir. ‹flletmelerin den geçirilmesi, (b) paydafl gruplar›n›n belirlen-
sorumlulu¤u kapsam›nda beklenen ancak yasa- mesi, (c) paydafllarla ilgili konular›n belirlenme-
lar çerçevesinde olmayan konular da söz konu- si, (d) sosyal sorumluluk alan›n›n belirlenmesi,
sudur. Yalan söylememek, hay›rseverlik ya da ifl- (e) kaynak ve önceliklerin tespiti, (f) paydafllar-
letme olanaklar›n›n özel amaçlarla kullan›lmadan geri bildirim al›nmas›d›r.
mas› etik meselelerdir ancak yasalar›n bu konu-
da yapt›r›mlar› yoktur. Burada sadece sosyal ce-
A M A Ç
‹flletmelerin uymas› beklenen etik ve sosyal so-
zaland›rmadan söz edebiliriz. 6 rumluluk ilkeleri ve standartlar› tan›mak
Bu konuda ilkeler kapsam›nda The CAUX Ro-
Etik olmayan davran›fllar ile etik ikilemler ara- undtable ilkeleri ve Küresel ‹lkeler Sözleflmesi
A M A Ç
2 s›ndaki fark› aç›klamak. en çok bilinenlerdir. Standartlar aras›nda ise ISO

Etik olmayan davran›fl, bireyin ahlaki aç›dan yan- 14000, SA 8000 ve ISO 26000’i sayabiliriz.
l›fl, yasa d›fl› veya etik d›fl› kararlar›na dayanan
davran›flt›r; etik ikilem ise bir meselenin her iki
çözümünün de geçerli oldu¤u durumu anlat›r.
Ancak çözümlerden her ikisinde de ilgili tarafla-
r›n haklar› konusunda çat›flma söz konusudur.
fiirket s›rlar›n›n rakip flirkete s›zd›r›lmas› etik ol-
mayan davran›flken; piyasada serbest sat›lan ilaç-
lar›n tüm riskleri konusunda tüketicilerden baz›
konular›n gizlenmesi durumunda etik ikilem söz
konusudur.

A M A Ç
Tarihsel süreç içerisinde iflletmelerin sorumluluk
3 alanlar›ndaki de¤iflimleri karfl›laflt›rmak.
Klasik görüfle göre iflletmelerin tek sosyal sorum-
lulu¤u, ortaklar›n ve hissedarlar›n yat›r›mlar›n›n
geri dönüflünü maksimize etmektir. Bunun tam
tersini savunan sosyoekonomik görüfl ise ifllet-
melerin sadece sahiplerine karfl› de¤il, toplumun
daha genifl kesimine karfl› da sorumlu olduklar›-
n› ileri sürer. Günümüzde sosyoekonomik görüfl
daha bask›n hâle gelmifltir.
www.hedefaof.com
1. Bir karar ya da eylemin “do¤ru” veya “yanl›fl” oldu¤u- 6. Bir iflletmenin çal›flanlar›n›n zaman›n›, paras›n›, ürün
nu belirleyen ilkeler ve ahlaki standartlar neyi tan›mlar? veya hizmetlerini kâr amac› gütmeyen örgütlere ba¤›fl-
a. Norm lamas› hangi sosyal sorumluluk kapsam›nda yer al›r?
b. Etik a. Hay›rseverlik sorumlulu¤u
c. ‹lke b. Ekonomik sorumluluk
d. Kural c. Yasal sorumluluk
e. Standart d. Etik sorumluluk
e. Yönetsel sorumluluk
2. Etik ikilem nedir?
a. Bireyin etik d›fl› karar almas›d›r. 7. Afla¤›dakilerden hangisi ifl eti¤i yönetiminin unsur-
b. Birbiriyle çat›flan, ancak her ikisinin de olas› ge- lar› içinde yer al›r?
çerli etik yönleri olan iki seçenekten birinin se- a. Kamuya duyurulmas›
çilmesinin gerekti¤i durumdur. b. Günlük tutturma
c. ‹ki karar seçene¤inden ikisinin de tam anlam›y- c. Etik kodlar oluflturma
la etik olmas›d›r. d. Kararlar›n ortak al›nmas›
d. Karar seçeneklerinden biri etik, di¤eri ise etik e. Yemin ettirme
d›fl›d›r.
e. Karar›n etik olmas› ülkeden ülkeye de¤iflmek- 8. Etik kodlar için afla¤›dakilerden hangisi geçerli de-
tedir. ¤ildir?
a. Karar almada yol gösterir.
3. Afla¤›dakilerden hangisi etik karar alma sürecini et- b. ‹flletmenin temel de¤erlerini bildirir.
kileyen faktörlerden de¤ildir? c. ‹flletmenin ifl yapma ilkelerini aç›klar.
a. Örgüt kültürü d. Yaz›l›d›r.
b. Yap›sal faktörler e. Sadece yöneticileri ilgilendirir.
c. E¤itim düzeyi
d. Bireysel karakteristikler 9. ‹flletmenin amaçlar›n› gerçeklefltirirken etkilendi¤i
e. Konunun derinli¤i ve etkiledi¤i birey ya da gruplara ne ad verilir?
a. Paydafl
4. Ço¤unlu¤un en yüksek iyili¤ine yol açmaya çabala- b. Ortak
yan karar alma yaklafl›m›, etik karar alma yaklafl›mlar›n- c. Do¤al çevre
dan hangisidir? d. Müflteri
a. Faydac›l›k yaklafl›m› e. Çal›flan
b. Haklar yaklafl›m›
c. Adalet yaklafl›m› 10. Afla¤›dakilerden hangisi çevre yönetim sistemi stan-
d. Sosyal sözleflme yaklafl›m› dart›d›r?
e. Görecelilik yaklafl›m› a. ISO 8000
b. ISO 26000
5. Afla¤›dakilerden hangisi sosyal sorumlulu¤a sosyo- c. ISO 9000
ekonomik yaklafl›m› ifade eder? d. ISO 14643
a. ‹flletmelerin temel sorumlulu¤u mal ve hizmet e. ISO 14000
üretmektir.
b. ‹flletmelerin temel sorumlulu¤u kâr elde etmektir.
c. ‹flletmeler ortaklar›na ve hissedarlar›na karfl› so-
rumludur.
d. ‹flletmeler ortaklar›n ötesinde toplumun daha
genifl kesimine karfl› sorumludur.
e. ‹flletmeler sadece müflterilere karfl› sorumludur.
www.hedefaof.com
84 Genel ‹flletme
“ ‹fl ahlak› ya da di¤er ad›yla ifl eti¤i en basit tan›m›yla ifl

ortam›nda ifl faaliyetlerinde do¤ru ve adil davranmak
demek. Ahilik teflkilat›nda kalitesiz mal üretenin pabu-
cunun dama at›ld›¤› günlerden bugünlere çok fley de-
¤iflti elbette, ac›mas›z rekabetin de etkisiyle ifl ahlak›
ço¤u zaman önemsenmeyen, lüks görülen bir konu ola-
rak kald›. ‹fl eti¤i son dönemde yeniden flirketlerin gün-
demine girmeye bafllad›. Türkiye’de nadiren gördü¤ü-
müz ihbar hatlar›n›n, etik kurullar›n say›s› art›yor. Hat-
ta ifl eti¤i cuma hutbelerine bile tafl›nd›.
‹fl dünyas›ndan toplumsal düzeyde yerel ya da dünya Osmanl› tarihinin önemli bir kurumu olan esnaf daya-
ölçe¤inde fark yaratan kurumlar ve aktörler vard›r. Ör- n›flma teflkilat› ahilikte ticaret anlay›fl› tamamen dürüst-
ne¤in Bill Gates, Hayrettin Karaca, Nihat Gökyi¤it, ‹bra- lük ve do¤ruluk üzerine kuruluymufl. Zarara u¤rayan
him Betil bu isimlerden sadece bir kaç›d›r. Bir baflka müflterinin flikayeti teflkilat taraf›ndan incelenir ve e¤er
isim de Dr. Ayhan Tokgöz’dür. Dr. Tokgöz üç arkadafl› hakl› bulunursa kusurlu mal üreten esnaf›n pabucu da-
ile birlikte 1986 y›l›ndan beri, ihtiyaç duyan kiflilere ma at›l›rm›fl. Esnaf utanc›ndan günlerce insan içine ç›-
maddi karfl›l›k beklemeden sa¤l›k hizmeti vermek için kamazm›fl. Usta kendini affettirmek için elinden geleni
yapt›¤› çal›flmalarla “fark yaratanlar” listesinde yerini al- yapar, ne zamanki yapt›¤› iflin kalitesini düzeltir o za-
m›flt›r. ‹zmit’te, Lokman Hekim Sa¤l›k Vakf› Hastane- man pabucu damdan indirilirmifl. (Pabucu dama at›l-
mak laf› da buradan gelir.)
si’nde hastalar, 50 kurufla dâhiliye muayenesi yapt›r›-
Her geçen gün k›z›flan rekabet ortam›, herfleyi çok h›z-
yor, difl hekimine tedavi oluyor ve her türlü tahlili yap-
l› tüketmemiz ve hep daha fazlas›n› istememiz ahlak
t›rabiliyorlar. Hastalar, hastanedeki okuma-yazma kur-
duygusundan al›p götürüyor. H›rs›zl›k, suistimal, yol-
suna da kat›labiliyorlar. Ayr›ca doktorlar, evleri tek tek
suzluk, torpil, daha ucuza mal üretmek için insan sa¤l›-
dolaflarak maddi ihtiyac› olan kiflileri tespit edip, onla-
¤›n›, çevreyi hiçe saymak, vergi kaçakl›¤› yapmak, ço-
ra ilaçlar›n› da bedava veriyorlar.
cuk iflçi çal›flt›rmak, yalan söylemek, çekini, senedini
Dr. Ayhan Tokgöz, ‹stanbul-Levent’te bulunan polikli-
gününde ödememek, çal›flanlara kötü davranmak, rüfl-
ni¤inin gelirini de Gebze’deki hastanede sa¤l›k hizmeti vet ve uygunsuz hediyeler almak ve vermek, aldat›c›
vermek için kullan›yor. reklam yapmak, çal›flanlar›n ücretlerini zaman›nda öde-
Sa¤l›k hizmetinin yan› s›ra Dr. Tokgöz, vakfa gelir ya- memek... gibi bir çok ifl ahlak›na uygunsuz davran›fla
ratmak için geri dönüflebilir kat› at›klar› toplayarak çev- tan›k oluyoruz.
renin korunmas›na da katk› sa¤l›yor. ‹stanbul’da okul- fiirket teflvik ediyor
larda ve ifl yerlerinde bulunan Lokman Hekim Vakf› ya- ‹fl eti¤i en aç›k tan›m›yla “neyin do¤ru neyin yanl›fl ol-
z›l› geri dönüflüm kutular› haftada 2 kez toplanarak ay- du¤unu bilmek ve do¤ru olan› yapmak, adil olmak” an-
r›flt›r›l›yor. 19 y›ld›r Türkiye’de bu faaliyeti sürdüren tek lam›na geliyor. Kifli ço¤u zaman bir yol ayr›m›na geldi-
sivil toplum kuruluflu olan vak›fta hala ayda 1 ton kat› ¤inde etikle yüzlefliyor. Hemen hemen her sektörde
at›k toplan›p ayr›flt›r›l›yor. Bugüne kadar 250 bin ton etik d›fl› davran›fllara tan›k oluyoruz ama daha çok pa-
hurda kâ¤›t topland› ve elde edilen parayla 170 bini üc- rayla u¤raflan birimler, sat›n alma, finans, muhasebe gi-
retsiz 420 bin hastaya bak›ld›. Bu gönüllü sorumluluk bi departmanlarda rastlan›yor. Bazen flirketler de çal›-
yaklafl›m›n›n videosunu izlemek için afla¤›daki linke flanlar›n› etik olmayan davran›fllara yönlendiriyorlar.
t›klay›n›z. http://ww.sabancivakfi.org/sayfa/ayhan-tok- Özellikle ulafl›lmaz hedefler söz konusuysa. Çal›flan sa-
goz-2 t›fl m› yaps›n, kâr m› getirsin, hedeflerini mi tuttursun
yoksa etik mi davrans›n bilemiyor.
Kaynak: www.lokmanhekimsv.org (Eriflim tarihi 20
Mart 2012) ” Do¤ufl Üniversitesi ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi Bölümü
Ö¤retim Üyesi ve ayn› zamanda Uzel Dan›flmanl›k’›n
kurucusu Doç. Dr. U¤ur Zel, “Çal›flanlar› hedefe, k›sa
vadede sonuç almaya yönelik zorlad›¤›n›z takdirde kifli
etik olmad›¤›n› bilse bile, hedefe gidebilmek, baflar›ya
www.hedefaof.com
ulaflabilmek, primini alabilmek için performans kriteri- bu inflaat flu tarihte bitecek’ diyorsa o zaman belki de
ni tuttutarabilmek için etik olmayan yollara sapabiliyor. rüflvet gibi etik olmayan davran›fllar› teflvik ediyor.
Bunu baz› flirketler biliyor, bilmezlikten geliyor, özel- • fiirkette çal›flanlar› etik davranmaya yönlendirecek
likle parayla u¤raflan flirketlerde, finans sektöründe, ilaç bir ortam yarat›lmal›. ‹nsanlar kendilerini etik davran-
sektöründe çok s›k rastlan›yor. ‹laç sektöründe doktor- makta hür ve desteklenmifl hissetmeli. Kurumu arkas›n-
lara sunulan bir tak›m imkanlar, ilac› satmalar› karfl›l›- da hissetmeli.
¤›nda gidiyor” diyor. • fiirketler bir etik kurulu oluflturmal›. Alo Etik diye te-
Etikle 10 y›ld›r tan›fl›¤›z lefon hatlar› kurulmal›. (Yurtd›fl›nda insanlar bir vatan-
Türkiye Etik De¤erler Merkezi Vakf› (TEDMER) Baflka- dafll›k görevi olarak bu etik hatlar› ararken, Türkiye’de
n› Ural Aküzüm, ifl dünyas›nda etik de¤erlerin anglo- bu ifl ihbar etmek, ispiyonlamak gibi alg›lan›yor ve in-
sakson bir kavram oldu¤unu, küresel rekabet için ve sanlar etik d›fl› davran›fl› bildirmekten kaç›n›yorlar.)
yabanc› sermayenin dönüfltürücü etkisi ile bu kavramla • Etik kurallara uyanlar için ödül, uymayanlar için ceza
tan›fl›kl›¤›n son 10 y›lda ilerledi¤ini söylüyor: “Dünyada verilmeli.
ve Türkiye’de en çok kâr maksimizasyonu için tüketici- • ‹fl ahlak›na yönelik hukuki düzenlemeler yap›lmal›,
ye yönelik olarak ürün veya hizmetin niteli¤inin gizli çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›, vergi kaçakç›l›¤› ile ilgili müca-
olarak düflürülmesi, ifl yaparken çevreye zararl› faktör- dele program› oluflturmak, haks›z rekabetle ilgili çeflitli
lerin oluflturulmas›, iflverenler taraf›ndan çal›flan kesi- yapt›r›mlar yapmak, tüketiciyi korumaya yönelik uygu-
mine yönelik kanun ve insaf d›fl› uygulamalar en çok lamalar yapmak gibi.
rastlan›lan etik ihlalleri olarak göze çarp›yor.” Gelirlerin yüzde 5’i yolsuzlu¤a gidiyor
Aküzüm, etik de¤erleri en çok ihlal eden sektörlerin, Etik olmaman›n bir flirketin s›rt›nda tafl›d›¤› en büyük
insanlar›n günlük hayat›nda en çok varolan; dolay›s›yla kambur oldu¤unu söyleyen Türkiye Etik ve ‹tibar Der-
en fazla reklam veren ve insan hayat›n›, sa¤l›¤›n› en ne¤i (TE‹D) Baflkan› Prof. Dr. Metin Çakmakç›, “Etik ol-
çok ilgilendiren sektörler oldu¤unu söylüyor: “Tüketici mayan flirketlerin kalifiye elemana ulaflma, çal›flan sa-
flikayetleri ve genel ilkeler yönünden bakt›¤›n›zda etik dakatini sa¤lama gücü ortadan kalkar, verimleri düfler.
de¤erlerin en çok ihlal edildi¤i sektörler medya, t›p, Örnek olarak dünyadaki flirketler gelirlerinin ortalama
bankac›l›k, ilaç, g›da, ve GSM sektörleri.” yüzde 5’ini yolsuzluk nedeniyle kaybediyorlar. Bu oran
Nas›l etik olunur? geliflmekte olan ülkelerde yüzde 9’lar mertebesindey-
Etik olmak Türkiye’de lüks bir yat›r›m olarak görülü- ken geliflmemifl ülkelerde karfl›m›za çok daha dramatik
yor; flirketler, o kadar derdimiz varken etik kurul olufl- oranlar ç›k›yor. ‹fl eti¤inden uzaklaflmak flirketler için
turmakla kim u¤raflacak diyorlar, ta ki yurtd›fl› ile itha- çok önemli bir hukuki risktir. OECD, BM ve benzeri
lat-ihracat ba¤lant›s› kurana dek. O zaman yurtd›fl›nda- kurumlar›n öncülü¤ünde oluflmufl uluslararas› konvan-
ki flirkete ‘bizim de etik de¤erlerimiz, etik kurullar›m›z siyonlar, yolsuzlukla mücadele programlar› ve buna uy-
var’ demek için harekete geçiyorlar. Kimisi gerçekten gun olarak düzenlenen ülkesel hukuk bir flirketin etik
bunu benimsiyor kimisi ise sözde b›rak›yor, sadece gör- d›fl› davran›fl›n› çok ciddi cezalarla cezaland›r›yor. Ge-
sel olarak kal›yor. Oysa etik davranmak flirketlere uzun ne de flirketlerin ald›¤› en büyük darbe yüz milyonlar-
vadede kâr sa¤l›yor. Yap›lan araflt›rmalar tüketicilerin ca dolarl›k cezalarda de¤il yaflanan itibar kayb›nda sak-
etik davranan flirketlerin ürünlerini daha çok talep etti- l›d›r” diyor.
¤ini gösteriyor. Peki etik flirket olmaya karar verdiniz Siz olsaydan›z ne yapard›n›z?
diyelim, ifle nereden, nas›l bafllayacaks›n›z? 2009 y›l›nda ‹ngiltere’de Manchester kentinde ar›za ya-
• Öncelikle etik kurallar belirlenmeli ve herkese iletil- pan bir ATM, istenilen tutar›n iki kat›n› verince önünde
meli. Tüm çal›flanlara e¤itim verilmeli. Bu etik kurallar uzun kuyruklar olmufl, 6 saat boyunca kimse ar›zay›
çok aç›k ve net olmal›. H›rs›zl›k, mali tablolarla oyna- bankaya bildirmemiflti. Banka yetkilileri, 6 saat boyun-
mak ya da yalan söylemek çok bariz etik d›fl› davran›fl- ca olay› kimsenin bildirmemesini hayal k›r›kl›¤› olarak
larken, daha subjektif davran›fllar da gri alanlara kap› de¤erlendirmifllerdi. (‹ngiltere gibi kurallara s›k› s›k›ya
aç›yor. Örne¤in flirketin fotokopi makinas›ndan 100 say- ba¤l›, böyle bir durumu bildirmeyi bir vatandafll›k göre-
fa fotokopi çekmek etik mi? O nedenle davran›fl kural- vi olarak gören bir ülkede ar›zan›n haber verilmemesi,
lar› ne kadar belirlenirse gri alanlar o derece azal›yor. insanlar›n kendi paralar› gibi fazladan para çekmeleri
• Bu ifl yukar›dan bafll›yor, rol model her zaman yöne- ‹ngiliz yetkilileri çok flafl›rtm›fl!)
ticidir.
Kaynak: Özçelik Sözer, Burcu, “Siz ne kadar etiksi-
• Üst yönetim çal›flan› teflvik etmeli ve tabii çeliflmeme-
niz?”, Hürriyet ‹nsan Kaynaklar›, 18 Aral›k 2011’ de ya-
li. Mesela üst yönetim çal›flanlar›na ‘ne pahas›na olursa
y›nlanan haberden k›salt›lm›flt›r.
www.hedefaof.com
86 Genel ‹flletme
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Kavram›” konusunu S›ra Sizde 1
yeniden gözden geçiriniz. Örgüt kültürünün özellikleri ve güçlülü¤ü etik davran›-
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik ve Yasa ‹liflkisi” konu- fl› etkiler. Güçlü kültürlerin bireyler üzerinde çok etkisi
sunu yeniden gözden geçiriniz. vard›r. Güçlü ve yüksek etik standartlar›n desteklendi¤i
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Davran›fl› Etkileyen bir kültürün, etik davran›fllar üzerinde olumlu etkisi ola-
Faktörler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. cakt›r. Zay›f örgütsel kültürlerde bireyler büyük olas›-
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Karar Alma Yaklafl›m- l›kla alt kültürün normlar›na uygun olarak davranacak-
lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. lard›r. Çal›flma gruplar› ve bölüm standartlar›, örgüt için-
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Sorumluluk Kavram› deki davran›fl› güçlü bir flekilde etkileyebilecektir.
ve Temel Yaklafl›mlar” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz. S›ra Sizde 2
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Sorumluluk Düzey- De¤erlere Dayal› Yönetim, kurulufllarda paylafl›lan de-
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ¤erler oluflturulmas›, teflvik edilmesi ve uygulanmas›
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Yönetimi ve Etik Yö- olarak tan›mlan›r. Paylafl›lan de¤erler, iflletmedeki tüm
netiminin Unsurlar›” konusunu yeniden göz- çal›flanlar›n karar ve eylemlerine rehberlik eder. Çal›-
den geçiriniz. flanlar›n davran›fllar›n› düzenler, eylemlerde tutarl›l›k
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Yönetimi ve Etik Yö- sa¤lan›r.
netiminin Unsurlar›” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. S›ra Sizde 3
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Sorumluluk ve Pay- Dört sosyal sorumluluk düzeyi vard›r. Bunlar ekono-
dafl Yaklafl›m›” konusunu yeniden gözden geçi- mik, yasal, etik ve hay›rseverlik sorumluluk düzeyidir.
riniz. ‹lk ikisi iflletmelerin sorumluluklar› aras›nda zorunlu
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik ve Sosyal Sorumluluk olanlard›r. Etik sorumluluklar toplum taraf›ndan bekle-
Konusunda Yol Gösterici ‹lkeler ve Standartlar” nir. Gönüllü ya da hay›rseverlik sorumlulu¤u ise top-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. lumda memnuniyet yarat›r. Günümüzde etik ve hay›r-
severlik sorumluluklar› ön plana ç›km›flt›r.
S›ra Sizde 4
John Elkington’un (1998) isim babas› ve hararetli savu-
nucusu oldu¤u Üçlü Sorumluluk (triple bottom line)
anlay›fl›, iflletmelerin bir tek kâr hedefi oldu¤u fikrini
reddeder. ‹flletmelerin bir amaç setine sahip olduklar›n›
ve amaçlar›n›n ekonomik de¤er, sosyal de¤er ve çevre-
sel de¤er üretmek oldu¤unu savunur.
S›ra Sizde 5
Sosyal sorumlu iflletmelerin uygulamalar› çok çeflitlidir.
Örne¤in do¤al çevrenin korunmas›, e¤itime katk›, sos-
yal ve kültürel etkinliklere katk›, sporun geliflmesine
katk›, yerel toplumun sorunlar›na katk› gibi hay›rsever-
likler, ba¤›ms›z kurulufllarca sosyal denetimden geçme,
nedene dayal› pazarlama uygulamalar›n› sayabiliriz.
www.hedefaof.com
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Andersen, B. (2004). Bringing Business Ethics to Life K›rel, Ç. (2000). Örgütlerde Etik Davran›fllar, Yöne-
Achieving Corporate Social Responsibility, ASQ timi ve Bir Uygulama Çal›flmas›, Anadolu Üniver-
Quality Press, Milwaukee, Wisconsin. sitesi Yay›nlar› No: 1211, Eskiflehir.
Arslan, M. ve Berkman, Ü. (2009). Dünyada ve Türki- Koçel, T. (2003). ‹flletme Yöneticili¤i, Beta Yay›nevi,
ye’de ‹fl Eti¤i ve Etik Yönetimi, TÜS‹AD raporu, ‹stanbul.
Yay›n No. TÜS‹AD/T-2009-06-492. Memduho¤lu, H. B. (2009). “Biliflimin Yaratt›¤› Etik ve
Arslan, M. (2005). ‹fl ve Meslek Ahlak›, Siyasal Kitabe- Hukuki Sorunlar Ba¤lam›nda ‹nternet ve Telif Hak-
vi, Ankara. lar›”, Verimlilik Dergisi, 2009/1.
Aflc›gil, S. F. (2011). “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Üze- Mescon, M. H., Bovee, C. L. Ve Thill, J. V. (1999). Busi-
rine Bir ‹nceleme”, Türk ‹dare Dergisi, Say›: 471- ness Today, Prentice Hall International Limited,
472, Haziran-Eylül 2011. Londra.
Bayrak, S. (2001). ‹fl Ahlak› ve Sosyal Sorumluluk, Orman, S. ve Parlak, Z. (ed.)(2009). ‹flletmelerde ‹fl
Beta Yay›nevi, ‹stanbul. Eti¤i, ‹stanbul Ticaret Odas› Yay›n No: 2009-23, ‹n-
Blanchard, K. ve O’Conner (1997). De¤erlerle Yöne- k›lap Kitabevi Bask› Tesisleri, ‹stanbul.
tim (Çev.:Kader Ay), Epsilon Yay›nc›l›k, ‹stanbul. Oyman, M. (1999). “Pazarlamada Etiksel Karar Alma”,
Boatright, J. R. (2009). Ethics and Conduct of 4. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler Kitab›,
Business, Pearson Education International. Mustafa Kemal Üniversitesi ‹‹BF, Antakya-Hatay.
Bronn, P. S. ve Vrioni, A. B.(2001). “Corporate Social Özgener, fi. (2004). ‹fl Ahlak›n›n Temelleri Yönetsel
Responsibility and Cause Related Marketing: an Over- Bir Yaklafl›m, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara.
view”, International Journal of Advertising, 20. Robbins, S. P. ve Coulter, M. (2007). Management, Pe-
Carroll, A. B. (1991). “The pyramide of corporate social arson Prentice Hall.
responsibility: towards the moral management of Sabuncuo¤lu, Z. (Ed.)(2011). ‹flletme Eti¤i, Beta Ya-
organizational stakeholders”, Business Horizons y›nlar›, ‹stanbul.
(Jul-Aug). “Sosyal Sorumlulukta Türkiye’nin Liderleri”, Capital,
Crane, A. ve Matten, D. (2010). Business Ethics, Oxford Yay.:3, Say› 2 (fiubat)
University Press. Strong, C. (1997). “The Question We Continue to Ask:
Çetin, C. ve Mutlu, E. C. (2010). Temel ‹flletmecili¤e How do Organisations Define Their Mission?”, Jo-
Girifl, Beta Yay›nlar›. urnal of Marketing Practice & Marketing Scien-
Ferrell, O. C. , Fraedrich, J. ve Ferrell, L. (2008). ce, Vol. 2, No. 4.
Business Ethics Ethical Decision Making and fiirket Ahlak› (2004). Harvard Business Review Der-
Cases, South-Western Cengage Learning, United gisinden Seçmeler (Çev.: Cemal Engin), MESS Ya-
Kingdom. y›n No: 466, ‹stanbul.
Göceno¤lu, C. ve Onan, I. (2008). “Türkiye’de Ku- Türk, Z. (2004). Muhasebe Meslek Ahlak›, Nobel Ki-
rumsal Sosyal Sorumluluk De¤erlendirme Ra- tabevi, Adana.
poru”, UNDP-Avrupa Komisyonu (Mart 2008), An- Uzkesici, N. (2005). “Kurumsal Sosyal Sorumluluk: ‹fl-
kara. letmelerde Paydafl Beklentilerinin Karfl›lanmas›nda
Gök, S. (2008). “‹fl eti¤i ve ‹fl Ahlak› Aras›ndaki ‹liflki ve Çal›fl- Yeni F›rsatlar ve Tuzaklar”, Kurgu Dergisi, S.21.
ma Yaflam›nda ‹fl Eti¤ini Etkileyen Faktörler”, Uluslarara- Uzkesici, N. (2003). “‹flletmelerde Etik Yönetimi”, ‹fl,
s› ‹nsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Say› 1. Güç, Endüstri iliflkileri ve ‹nsan Kaynaklar› Der-
Gray, E. R. Ve Balmer, J. T. (1998). “Managing Corpora- gisi, Cilt 5, Say› 2, S›ra 12, No:162.
te Image and Reputation”, Long Range Planning, Varinli, ‹. ve Öz, M. (2006). “Elektronik Ticarete Etiksel
Vol. 31, No. 5. Aç›dan Bak›fl”, Ekonomik ve Sosyal Araflt›rmalar
Güney, S. (Ed.) (2007). Yönetim ve Organizasyon, Dergisi, Cilt 3, Y›l 2, Say› 2, Güz 2006.
Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara.
www.hedefaof.com
GENEL ‹fiLETME
4
Amaçlar›m›z

‹flletme kurma kavram›n›, önemini ve giriflimcinin yat›r›m yapma nedenlerini
aç›klayabilecek;
‹flletmelerin kurulufl sürecini aç›klayabilecek;
‹flletmelerde büyüme ve büyüme flekillerini aç›klayabilecek;
‹flletme küçülmesini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Yat›r›m • Kartel
• Yat›r›m Projesi • Konsern
• Fizibilite Çal›flmalar› • Tröst
• Yatay Büyüme • Holding
• Dikey Büyüme • Merger (Sat›n Alma-Tam
• Centilmenlik Anlaflmas› Birleflme)
• Konsorsiyum
‹çindekiler
• ‹fiLETMELER‹N KURULUfiU
• ‹fiLETMELERDE BÜYÜME
‹flletmelerin
Genel ‹flletme Kuruluflu ve • BÜYÜMEN‹N GET‹RD‹⁄‹
Büyümesi YARARLAR VE SAKINCALAR
• HUKUK‹ VE EKONOM‹K AÇIDAN
B‹RLEfiMELER
www.hedefaof.com
‹flletmelerin Kuruluflu
ve Büyümesi
‹fiLETMELER‹N KURULUfiU
‹flletme kurma, giriflimcinin fikriyle bafllayan bir süreçtir. Giriflimci, bir ihtiyac› Kâr elde etmek için üretim
faktörlerini bir araya getirip
teflhis ederek, ifli fikre dönüfltüren ve gerekli riskleri üstlenerek ticari iflletme kuran verimli bir biçimde kullanan
kifli olarak tan›mlanabilir. Bu fikrin do¤mas›na neden olan en önemli faktör, “kâr kifli giriflimcidir.
elde etme” ya da “kazanç iste¤idir”. Bu fikrin gerçeklefltirilmesi, asl›nda yat›r›m
yapmak anlam›na gelir.
Kâr elde etme ve kazanç sa¤lama, giriflimcilerin iflletmeyi kurup çal›flmaya bafl-
lama nedenlerinin bafl›nda gelmektedir. Ancak giriflimciler sadece kazanç elde et-
mek için de¤il, ayr›ca baflka sebeplerle de iflletme kurmak isterler. Bunlardan ba-
z›lar› flöyle s›ralanabilir (Can, Tuncer ve Ayhan, 2009, s.20) :
• Toplumda sayg›nl›k ve sosyal statü elde etmek iste¤iyle,
• Kendi iflini kurarak, kendi iflinin patronu olmak iste¤iyle,
• Çok fazla ürünün yer ald›¤› pazarda, üretilen ürün ve hizmetlerle, tüketici-
lerin ihtiyaçlar›na cevap vermek iste¤iyle,
• ‹fl arayanlara ifl yaratma iste¤iyle giriflimci iflletme kurmak ister.
Yat›r›mlar uygun sektörlerde ve alanlarda gerçeklefltirildi¤inde olumlu sonuçlar
ortaya ç›kar. Bu nedenle, yat›r›m faaliyetlerine bafllarken giriflimci baz› unsurlar›
göz önünde tutmal›d›r. Bunlar, iflletmeyi kurmay› hedefledi¤i ülkenin ekonomik
durumu, iflletmenin içinde bulunaca¤› pazar ve rakipleri, do¤al kaynak kullan›m›
ve yeni teknoloji gibi unsurlard›r. Giriflimci karar verirken çok dikkatli davranma-
l›d›r çünkü zamanlamas› uygun ve do¤ru bir yat›r›m karar›, iflletmenin gelirini ve
piyasa de¤erini yükseltirken, yanl›fl bir yat›r›m karar› iflletmeyi iflasa sürükleyebilir
(Akmut ve di¤erleri, 2003, s.234). Bu yüzden, iflletme kurarken önceden belirlenen
bir plan çerçevesinde kurma faaliyeti yürütülmelidir. Belirlenen bu plan, yat›r›m,
yat›r›m projesi, ön araflt›rma ve fizibilite çal›flmalar› aflamalar›n› kapsar. Bu aflama-
lar afla¤›da k›saca tan›mlanm›flt›r.
Yat›r›m: ‹flletmeye kâr sa¤lamak veya gelir getirmek amac›yla yap›lan her tür- Yat›r›m, iflletmeye kâr
sa¤lamak için yap›lan
lü harcamad›r. Örne¤in, kurulacak bir araba fabrikas› için yat›r›m, kurulaca¤› ara- harcamad›r.
zi, bina, montaj hatt›, teknoloji gibi unsurlard›r. Ancak yat›r›mdan bahsedildi¤inde
sadece, mal üreten ve/veya hizmet veren iflletmeler akla gelmemelidir. Ülkelerde
ulafl›m için yap›lan her türlü düzenlemeler, hastanelerin daha iyi hizmet verebil-
mesi için yap›lan de¤ifliklikler ve e¤itimin daha iyi bir düzeyde olabilmesi için ya-
p›lan harcamalar›n hepsi de yat›r›ma birer örnektir.
www.hedefaof.com
90 Genel ‹flletme
Yat›r›m projesi, bafllang›ç Yat›r›m Projesi: Proje, önceden belirlenmifl bir süre içinde ve yap›lmas› gere-
ve bitifl noktalar›n›n
gösterildi¤i bir kurulufl ken ifllerin nas›l ve hangi bütçe içinde yap›laca¤›n› gösteren bir plan türüdür. Ya-
planlamas›d›r. t›r›m projesi ise iflletmenin kurulufl fikrinin benimsenmesi sonucunda bafllat›lan ve
kurulufluna kadar süren tüm çabalar›n, bafllang›ç ve bitifl noktalar›n›n gösterildi¤i
bir kurulufl planlamas›d›r (Can, Tuncer ve Ayhan, 2009, s.20).
Ön Araflt›rma: Giriflimci, iflletme kurmadan önce çeflitli araflt›rmalar yapar.
Giriflimcinin, bu araflt›rmalar› yapmas›n›n sebebi, çok say›da alternatif proje ara-
s›ndan, uygulayabilece¤i en iyi projeye karar vermektir. Ön proje, kesin proje-
den önce yap›lan araflt›rmalardan oluflur. Giriflimci, ön projeye göre karar›n› net-
lefltirir.
Fizibilite Çal›flmalar›: ‹flletme kurma faaliyeti için belirlenen plan›n en son
aflamas› fizibilitedir. Fizibilite çal›flmas›, kurulufl aflamas› için en önemli ve en kap-
saml› çal›flmad›r. Bu çal›flmada, kurulmak istenen iflletmenin üretece¤i mal›n mali-
yeti, sat›fl fiyat›, müflteri beklentileri, kurulaca¤› yer ile ilgili araflt›rmalar yap›l›r (Tu-
tar, 2005, s.107). Fizibilite çal›flmalar› baz› kapsaml› çal›flmalar› içerir. Bu kapsaml›
çal›flmalar, ekonomik, teknik, finansal, hukuk ve örgütsel araflt›rmalard›r. Araflt›r-
malar›n yap›lmas›n›n sebebi, kurulacak yerin en iyi olmas›, en iyi iflletme büyük-
lü¤ünün saptanmas› ve en uygun iflletme konusunu belirlemek içindir.
Ekonomik Araflt›rmalar: Ekonomik araflt›rmalarda, yap›lacak yat›r›m›n ve-
rimli, kârl› ve rasyonel olup olmayaca¤› ekonomik aç›dan incelenir (Tenglimo¤lu,
2009, s.53). Ayr›ca, araflt›rmada, iflletmenin hangi ürünü, ne kadar ve hangi müflte-
riye hangi miktarda üretece¤i belirlenir. Ekonomik araflt›rmalar:
• Piyasa araflt›rmas› ve talep tahmini
• Kurulufl yerinin seçimi,
• Büyüklük ve kapasite seçimi konular› gibi konular› kapsar.
Piyasa Araflt›rmas› ve Talep Tahmini: Bir iflletme kurulurken yap›lan piyasa
araflt›rmas›, iflletmenin üretece¤i veya pazarlayaca¤› ürün veya hizmetlerin üretim
miktar›n›n ne kadar olaca¤›n› ve nas›l üretilece¤ini saptamak için yap›l›r. Ayr›ca, pi-
yasada bulunan müflteri profili, talep düzeyi ve sat›n alma gücü gibi konularda gi-
riflimciye karar alma sürecinde bilgi sa¤lar. Piyasa araflt›rmas›nda, bilgiler toplan›r-
ken iki tür veriden yararlan›l›r (Tutar, 2005, s.110). Bu veriler, birinci ve ikinci elden
verilerdir. Birinci elden veriler, piyasada o ifli yapan ya da araflt›rma iflletmeleri ta-
raf›ndan haz›rlanan verilerdir. ‹kincil elden veriler ise daha önce yap›lan araflt›rma-
lardan elde edilen verilerdir. Birinci ve ikinci elden veriler, talep tahmini yapabil-
mek için önemlidir. Talep tahmininin amac›, girilecek piyasada, müflterilerin ne ka-
dar miktarda ürün ve hizmet talep edebileceklerini tahmin etmektir. Bu sayede, gi-
riflimci kuraca¤› iflletmesinin ne kadar büyük olmas› gerekti¤ine karar verir.
Kurulufl Yerinin Seçimi: Kurulufl yeri seçimiyle ilgili konu, detayl› olarak ünite-
de ayr› bir bafll›k alt›nda yer alacakt›r.
Büyüklük ve Kapasite Seçimi: Piyasa araflt›rmas› ve talep tahmini çal›flmalar›n-
dan elde edilen bilgilere göre, iflletme büyüklü¤ü belirlenir (Tutar, 2005, s.110).
Günümüz rekabet ortam›nda müflterilerin istek ve memnuniyetleri iflletmeler için
önemli bir unsurdur. Bu yüzden giriflimciler, müflterilerin talepleri/istekleri do¤rul-
tusunda üretim yapmak/ hizmet sunmak ister. Bunu gerçeklefltirebilmek için de ifl-
letme içinde yer alacak makine, iflgücü gibi üretim faktörlerini yeterli miktarda bu-
lundurmak zorundad›rlar. Bu faktörleri yeterli miktarda bulundurmas› da iflletme-
nin rekabeti için yeterli olmayacakt›r. Ayr›ca iflletme, bu üretim faktörlerini en iyi
flekilde kullanarak üretim yapmal›d›r. Ancak bu sayede, rekabet ortam›nda iflletme
yaflam›n› sürdürebilecektir.
www.hedefaof.com
4. Ünite - ‹flletmelerin Kuruluflu ve Büyümesi 91
Teknik Araflt›rmalar: Ekonomik araflt›rma tamamland›ktan sonra, iflletmeler

teknik araflt›rmaya yönelirler. Teknik araflt›rma, projenin teknik olarak yap›labilir-
li¤ini araflt›rmak için, teknik elemanlar taraf›ndan yap›lan analizdir. ‹flletme kurul-
mas›na karar verilirken hangi üretim teknolojisinin kullan›laca¤›, ifl ak›fl flemalar›,
makineleri, yerleflim plan›, fabrika binas›n›n inflaat› gibi konular teknik elemanlar-
ca incelenir (Sabuncuo¤lu, 1997, s.91).
Finansal Araflt›rmalar: Finansal araflt›rma, gerçeklefltirilmesi düflünülen pro-
jenin hayata geçirilebilmesi için gerekli finansal kaynaklar›n miktar›, nereden ve
nas›l sa¤lanaca¤›na iliflkin konular› kapsar. Araflt›rmada, iflletmenin kurulaca¤› ar-
sa, inflaat, tafl›tlar, makine al›m›yla ilgili giderler hesaplan›r. Bu süreçte, proje yat›-
r›m tutar› da hesaplan›r.
Hukuki Araflt›rmalar: ‹flletmelerin kurulaca¤› yerin seçimi, kurulmas› ve üre-
tim için gerekli izinlerin (ruhsatlar›n) al›nmas›, sermaye ihtiyac›, vergi tahakkuku,
kredi sa¤lama olanaklar› gibi konular hukuksal araflt›rma yap›larak sa¤lan›r.
Örgütsel Araflt›rmalar: Tüm araflt›rmalar tamamland›ktan sonra, iflletmenin
içinde çal›flacak insan gücünün belirlenmesine karar verilir. Örgütsel araflt›rmalar
sürecinde, iflletmede kimlerin çal›flaca¤›, hangi yetki ve sorumluluklarla görev ya-
pacaklar›, iflletmenin nas›l iflgücüne ve bölümlendirmeye sahip olmas› gerekti¤i gi-
bi konulara karar verilir.
‹flletmenin kuruluflunda belirli aflamalar vard›r. Hangi aflama iflletme kurma

SIRA S‹ZDEfaaliyeti için SIRA S‹ZDE
belirlenen plan›n en son aflamas›d›r? Tart›fl›n›z. 1
Kurulufl Çal›flmalar›n›n De¤erlendirilmesi veD ÜYat›r›m
fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Karar›
Yat›r›m karar› bir iflletme için çok büyük önem tafl›maktad›r. STüm O R Uyap›lan arafl- S O R U
t›rmalar ad›m ad›m tekrar incelenerek giriflimci yat›r›ma karar verir. Yap›lan arafl-
t›rmalar›n raporlar› de¤erlendirilirken giriflimcinin baz› ölçütlere dikkat etmesi
D‹KKAT D‹KKAT
gerekir. Raporlarda göz önünde tutulmas› gereken ölçütler; verimlilik, iktisadi- Verimlilik, emek, sermaye,
arazi, malzeme, enerji ve
lik ve kârl›l›kt›r. Verimlilik, çeflitli ürün ve hizmetlerin üretimindeki kaynaklar›n bilginin etkin kullan›m›d›r.
SIRA S‹ZDEdiye tan›m-
emek, sermaye, arazi, malzeme, enerji ve bilginin etkin kullan›m›d›r SIRA S‹ZDE
lan›r. ‹ktisadilik, kurulacak iflletmelerin ne kadar verimli çal›flaca¤›, mal üretimin-
de maliyetlerin nas›l belirlenece¤i ve en düflük maliyetle nas›l üretim gerçeklefl-
AMAÇLARIMIZ
tirilece¤idir. Kârl›l›k, iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i kâr›n, ayn› dö-
nemde kullan›lan sermayeye oran›d›r. Bu oran›n en yüksek ç›kaca¤› co¤rafik ala-
AMAÇLARIMIZ
n› iflletmenin kurulufl yeri olarak seçmek uygun olacakt›r. Maliyet,

K ‹ T A P
gelir ve faiz K ‹ T A P
oranlar›ndaki de¤iflmeler kârl›l›k oran›n›n önceden kesin olarak hesaplanmas›n-
da önemli engellerdir (Tengilimo¤lu, 2009, s.62). Bu üç ölçüt gerek kurulufl afla-
malar›nda ve gerekse faaliyetlerin de¤erlendirilmesinde kullan›lmaktad›r. Giri-
flimci, yat›r›m karar› almadan önce kesin proje, projenin uygulanmas› ve deneme
üretimi gibi aflamalara da dikkat etmek zorundad›r. Çünkü bu aflamalardan son-
ra giriflimci, kuraca¤› iflletmenin yerini belirleyebilir. Bu aflamalar afla¤›da k›saca
aç›klanm›flt›r. ‹NTERNET ‹NTERNET
Kesin Proje
Kesin projede, proje kapsam›nda iflletmenin kuruluflunda hangi unsurlar gereki-
yorsa örne¤in, iflletmenin kurulaca¤› yer, kapasitesi, büyüklü¤ü, insan kaynaklar›
gibi ayr›nt›l› bilgiler kesinlefltirilir.
www.hedefaof.com
92 Genel ‹flletme
Projenin Uygulanmas›
Kesin proje kesinlefltirildikten sonra, projede yer alan tüm unsurlar›n gerçekleflti-
rildi¤i aflamad›r. Bu aflamada, siparifller verilir ve fiziksel yat›r›mlar bafllar. ‹flletme-
nin kurulaca¤› yerin al›m›, iflletmenin inflaat›, elektrik, su gibi tesisatlar›n döflenme-
si, üretim için gerekli donan›m ve makinenin al›nmas› gibi unsurlar bu aflamada ta-
mamlan›r. Tamamland›ktan sonra da iflletme üretime haz›r hâle getirilir.
Deneme Üretimi
Projenin uygulanma aflamas› tamamland›ktan sonra iflletme, kurulufl aflamas›n› ta-
mamlar. Ancak, üretime geçmeden önce, giriflimci üretimde karfl›laflabilece¤i ak-
sakl›klar› belirlemek için, deneme üretimine geçer. Son kontroller yap›ld›ktan ve
sorunlar çözüldükten sonra, iflletme kesin üretime geçer.
SIRA S‹ZDE Giriflimci kurulufl yeri belirlemeden önce hangi aflamalara dikkat etmelidir? Tart›fl›n›z.
SIRA S‹ZDE
2
Kurulufl Yerinin Belirlenmesi
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Übelirledikleri
fi Ü N E L ‹ M
‹flletmelerin amaçlara ulaflmalar› için faaliyetlerini sürdürecekleri yer,
‹flletmelerin faaliyetlerini kurulufl yeridir. Ancak giriflimci, iflletmenin amaçlar›na en verimli, etkin ve kârl›
sürdürecekleri yer kurulufl
S O R U
yeridir. flekilde ulaflmas›na
S O R U olanak sa¤layacak bir kurulufl yeri seçmelidir. ‹flletme kurul-
duktan sonra, uzun bir süre faaliyetlerini kuruldu¤u yerde sürdürmek zorunda ka-
laca¤› için, yer seçimi çok önemlidir. ‹flletme kurulurken kurulufl yeri belirleme
D‹KKAT D‹KKAT
aflamas›nda, giriflimcinin kurulufl dosyas› haz›rlama, iflletmenin faaliyete geçmesi
için yasal izinler gibi süreçleri de tamamlamas› gereklidir.
Kurulufl S›ras›nda Yap›lacak ‹fllemler
AMAÇLARIMIZ
Giriflimci, iflletme kurarken baz› yasa ve yönetmeliklerden kaynaklanan zorunlu-
AMAÇLARIMIZ
luklar› yerine getirmekle yükümlüdür. ‹flletme, kurulufl yeri belirleme sürecinde
yap›lacak ifllemler flunlard›r (Tutar, 2005, s.120):
K ‹ T A P • Sanayi K ‹ ve T Ticaret
A P Bakanl›¤›ndan (Sanayi ve Ticaret ‹l Müdürlü¤ü) iflletmenin
kurulmas› ile ilgili iznin al›nmas›,
• Ticaret Sicil Memurlu¤una yeni kurulufl tescili için gerekli belgelerin veril-
TELEV‹ZYON mesiT E ve
L E Vkurulufl
‹ Z Y O N ilan›,
• Esnaf ve Sanatkârlar Sicil Memurlu¤u’ndan tescil ve ilan ifllemleri,
• Tutulmas› zorunlu olan defterlerin k›rtasiyeden al›nmas› ve notere onay-
latt›rma,
‹NTERNET • Vergi ‹ N dairesine
T E R N E T vergi mükellefiyetinin tescili, vergi levhas›, yazar kasa levha-
s›n›n onay› ve damga vergisinin yat›r›lmas›,
• Maliye Bakanl›¤›’n›n anlaflmal› oldu¤u matbaa iflletmelerine gerekli belgele-
rin bast›r›lmas›,
• Sanayi Odas› ya da Ticaret Odas›na kay›t ifllemleri,
• Belediyelerden iflyeri açma ve çal›flma ruhsat› al›nmas›,
• Sosyal Güvenlik Kurumu ifllemleri (‹fl yeri sicil numaras›n›n al›nmas› ve ifle
girifl bildirgelerinin verilmesi).
Kurulufl Dosyas› Haz›rlama

Giriflimci, kurulufl dosyas› haz›rlama sürecinde, noterden ticaret unvan tasdikname-
si alarak ifllemlere bafllar. Daha sonra ifl yerinin bulundu¤u belediye baflkanl›¤›n-
dan, ifle bafllama belgesi al›r. Bu belgeyi alabilmek için dilekçe, ticari unvan tasdik-
www.hedefaof.com
namesi, nüfus cüzdan› sureti, ikametgâh belgesi, noter tasdikli ifl yeri tapusu veya
kira kontrat›n› belediye baflkanl›¤›na vermesi gereklidir. Bu belgelerin ayn›lar›, Ti-
caret Sicil Memurlu¤una verilerek, iflletmenin kuruluflunun tescil edilmesi istenir.
Tescil, iflletmelerin ticari faaliyetlerini gerçeklefltirebilmeleri için kuruluflundan ka-
pan›fl›na kadar yap›s›nda meydana gelen de¤iflikliklerin yasalara uygun olmas›d›r.
‹flletme Kurmada Yasal izinler

Ticaret ve Sanayi Odas›na üye olmak, bölge sanayi müdürlü¤üne baflvurmak, be-
lediyeden izin almak, vergi dairesine kay›t, sa¤l›k izinleri ve Sosyal Güvenlik Ku-
rumuna bildirimleri içerir.
Kurulufl Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler

Kurulufl yeri seçimi çok önemli oldu¤undan seçim yap›l›rken baz› faktörlere dik-
kat edilmesi gereklidir. Bunlar, çok dikkatli incelenip sonra kurulufl yerine karar
verilmelidir. Karar verilirken kurulacak iflletmenin yerinin hammadde temin edile-
cek yere, pazara ve enerji kayna¤›na yak›n olmas›, iklim ve çal›flma flartlar›, tafl›ma
maliyetleri ve teflvikler gibi faktörlere dikkat edilmelidir.
Hammadde: Hammadde, üretim iflletmelerinde üretilecek ürünün temel kay-
na¤›d›r. Örne¤in, yo¤urt fabrikas›nda üretilecek yo¤urdun hammaddesi, baflka bir
deyiflle temel kayna¤› süttür. Kurulacak iflletme, üretece¤i ürüne göre, hammadde
kayna¤›na yak›n bir yerde kurulmal›d›r. Yak›n yerde kurulmas›n›n avantajlar› flöy-
le aç›klanabilir: Hammaddenin yo¤un olarak bulundu¤u yerde kurulmas›, ham-
madde maliyetlerini düflürecek ve iflletmeye maliyet aç›s›ndan avantaj sa¤layacak-
t›r. Ayr›ca baz› hammaddeler, çabuk bozulma özelli¤ine sahiptir, örne¤in; süt ve-
ya tar›msal ürünler çabuk bozulabilirler. Bu yüzden özellikle g›da sektöründe ku-
rulacak olan iflletmeler, hammaddelere yak›n yerlerde kurulmal›d›r. Dikkat edile-
cek di¤er bir nokta, baz› hammaddelerin tafl›nmas›n›n pahal› olmas›d›r. Baz›
hammadelerin özel ambalaj ya da özel tafl›ma araçlar›nda tafl›nmas› gerekmektedir.
Özel tafl›ma araçlar›yla tafl›nmas› gereken et, süt, meyve ve sebze iflleyen iflletme-
ler hammaddeye yak›n olmal›d›r. ‹flletmelerin, hammaddeye yak›n olmalar› hem
hammaddelerin bozulmalar›n› önleyecek hem de tafl›ma maliyetlerinin yüksek ol-
mas›n› engelleyecektir.
Pazara Yak›nl›k: Üretim öncesi hammaddeye yak›nl›k, iflletme için maliyet
bak›m›ndan ne kadar önemliyse üretim sonras› pazara yak›nl›k da pazarlama ma-
liyetleri için o kadar önemlidir. ‹flletmeler kurulurken hedef pazarlar›n› veya mev-
cut pazar durumunu dikkate alarak kurulmal›d›r. ‹flletmenin üretti¤i ürünleri k›sa
zamanda müflterilere sunmas›, müflteri memnuniyetini artt›racakt›r. K›sa zamanda
ve istedi¤i zaman ürüne ulaflan müflterilerin beklentileri karfl›lanm›fl olacakt›r.
Ulaflt›rma: ‹flletmeler için girdilerin üretim sürecine zaman›nda ulaflt›r›lmas›,
ç›kt›lar›n müflteriye zaman›nda ulaflt›r›lmas› aç›s›ndan önemlidir. ‹flletmenin kulla-
naca¤› girdilerin, istenen kalite, istenen zaman ve istenen yerde bulundurulmas›,
ulaflt›rma faaliyeti ile sa¤lanmaktad›r. Ayr›ca iflletmenin ürün fiyat› ulafl›mla do¤ru
orant›l›d›r. Çünkü iflletme ürün fiyat›na ulafl›m bedelini bir miktar da olsa yans›t-
maktad›r. Olumsuz ulafl›m koflullar›, iflletmelerin maliyetlerini artt›raca¤› için ifllet-
meler, ulafl›m bak›m›ndan kolay ulafl›labilir bir yere kurulmal›d›r.
‹flgücü: Günümüzde iflletmeler için en önemli unsur, nitelikli iflgücü (çal›flan-
lar›) bulmakt›r. ‹ster üretim iflletmesi isterse hizmet iflletmesi olsun, her iki iflletme
türünde de iflgücü olmadan üretim veya hizmet yap›lamaz. ‹flletmelerde teknoloji-
yi, makineleri kullanmak için iflgücüne gereksinim vard›r. Giriflimci, bu sebepler-
www.hedefaof.com
94 Genel ‹flletme
den dolay›, iflletme kuraca¤› yerde, çal›flacak kifliler (iflgücü) olup olmad›¤›na da
dikkat etmelidir. E¤er iflletmenin d›fl çevresinde ihtiyaç duyulandan daha çok iflgü-
cü varsa iflletme için gerekli iflgücünü bulmak daha kolay olacakt›r. Genellikle, ifl-
letmeler kâr›n› artt›rmay› planlad›klar› için, iflgücünün çok ve ucuz oldu¤u yerleri
tercih etmeye çal›fl›rlar.
Enerji ve Su Kaynaklar›: ‹flletmelerin kurulufl yerinin seçiminde di¤er bir fak-
tör enerji kayna¤›na yak›nl›kt›r. Özellikle üretim iflletmelerinde, üretim için kulla-
n›lacak enerji türünün, elektrik, kömür, petrol veya yeflil enerjinin belirlenmesi ve
bu karara göre iflletmenin yerinin enerji kayna¤›na yak›n kurulmas›, iflletmeye ma-
liyet avantaj› sa¤layacakt›r. ‹flletme petrol enerjisini kullanacaksa rafinerilere yak›n,
kömür enerjisini kullanacaksa kömür ocaklar›na yak›n kurulmal›d›r. Böylece, ifllet-
meler enerji tafl›ma maliyetinden kurtulmufl olurlar.
Su kaynaklar›, kimi iflletmelerde enerji kayna¤› kimi iflletmelerde hammadde
olarak kullan›lmaktad›r. Her iki tür iflletme için de su kayna¤›na yak›n olmak,
hem rekabetçilerine göre üstünlük sa¤layacak hem de iflletmenin maliyetlerini
düflürecektir.
‹klim Koflullar›: ‹klim koflullar›, üretilecek veya ifllenecek ürünler üzerinde et-
kilidir, bu durum özellikle turizm sektöründe yer alan iflletmeler için geçerlidir. Ör-
ne¤in, meyve ve sebzelerin afl›r› ya¤›fl yüzünden bozulmas›, olgunlaflmamas›, bu
ürünleri hammadde olarak kullanan iflletmeleri zora sokacakt›r. Ya da turistik ifllet-
menin yine iklim de¤ifliklikleri yüzünden, müflterileri azalacakt›r. Bu yüzden, giri-
flimci kurulufl yeri olarak nemli, s›cak ve çok so¤uk bölgeler yerine, iklim koflulla-
r›n›n çal›flmalar›n› pek etkilemeyece¤i bölgeleri seçmelidir. Ayr›ca, iklimin olum-
suz etkilerini gidermek için bir dizi önlem de almak mümkündür. Ancak, al›nacak
her önlem maliyetleri artt›racakt›r.
Teflvik ve S›n›rlamalar›: Her ülkenin geçerli kanunlar›, kurulufl yeri seçimini
do¤rudan veya dolayl› olarak etkiler. Hükümetler, ülkenin bölgelerine göre farkl›
teflvik veya s›n›rlamalar uygulayabilirler. Hükümetlerin uygulad›¤› vergi ve harçlar,
iflletme yeri seçimini etkiler. Baz› bölgeler fazla geliflmedi¤i için devlet taraf›ndan
verilen teflvik primleri fazlad›r. Bu yüzden, giriflimci karar vermeden önce fayda
maliyet analizi yaparak avantajl› olan yeri tercih etmelidir.
SIRA S‹ZDE Kurulufl yeriSIRA

seçimini
S‹ZDE etkileyen faktörlerden iflgücü, iflletmeler için önemlidir. Neden
3 önemli bir unsurdur? Tart›fl›n›z.
D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹fiLETMELERDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M BÜYÜME
Günümüzde artan rekabet ortam› yüzünden, iflletmeler sürekli kendilerini yenile-
S O R U mek, gelifltirmek
S O R Uve farkl›laflt›rmak zorundad›r. Ancak kendilerini yenilerken, ge-
lifltirirken veya farkl›laflt›r›rken mevcut çal›flma sistemlerini de büyütmek, koru-
mak, küçültmek veya sona erdirmek zorunda kalabilirler.
D‹KKAT D‹KKAT
‹flletmeler için büyüme karar› almak önemli bir süreçtir. Büyümeye karar veren
bir iflletme, çevresel faktörleri, tüketici beklentilerini ve rakip iflletmeleri çok iyi in-
SIRA S‹ZDE celemeli veSIRA S‹ZDE
onlara göre nas›l bir büyüme stratejisi izleyece¤ine karar vermelidir.
AMAÇLARIMIZ
‹flletmelerin Büyümesi
AMAÇLARIMIZ
‹flletmelerin büyümek istemesi do¤al olarak geliflen bir süreçtir. Kurulan bir ifllet-
me, y›llar içinde fiziksel, mali veya yetenek olarak büyür. Ayr›ca, rekabetin yo¤un
K ‹ T A P yafland›¤› günümüzde,
K ‹ T A P faaliyetlerini sürdürebilmeleri için iflletmeler büyümek zo-
rundad›r.
www.hedefaof.com
‹flletmelerde büyüme, iflletmenin kuruluflundan itibaren, yap›s›n› oluflturan ‹flletmelerde büyüme,

gözlenebilir, ölçülebilir
maddi ve befleri unsurlarda oluflan gözlenen ve ölçülebilir de¤iflmeler ve geliflme- de¤iflmeler ve geliflmelerdir.
lerdir. Örne¤in, iflletmenin çal›flanlar›n›n say›s›n›n artmas›, sat›fllar›n›n yükselmesi,
yeni flubelerinin veya fabrikalar›n›n kurulmas›, üretim miktar›n›n artmas›, net kâr›-
n›n yükselmesi, iflletmenin büyüdü¤ünü gösteren göstergelerdir.
‹flletmelerin Büyüme Nedenleri

‹flletmenin büyüme nedenleri afla¤›da belirtilmifltir (Karalar, 2010, s.159):
• ‹flletmelerin kârlar›n› artt›rmak istemeleri
• Piyasada iyi bir yer edinerek hammaddeye daha kolay ve uygun flartlarda
ulaflmak istemeleri
• Büyük iflletmelerin yenilikleri takip etmesi ve sat›n almas›n›n daha kolay olmas›
• ‹flletmeler büyüdükçe, ifl arayanlar›n veya yöneticilerin de çal›flmak istedi¤i,
daha fazla tercih edilen iflletmeler olmalar›
• Büyük iflletmelerin, di¤er iflletmelerle, yerel yönetimle, resmî dairelerle ve
medyayla da iliflkilerinin iyi olmas›d›r.
‹flletmenin büyüklü¤ünü gösteren göstergeler nelerdir? Tart›fl›n›z. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
4
‹flletmelerin Büyüme fiekilleri
D Ü fi Ü N E Lgiderek
‹flletmeler, rekabet ortam›nda varl›klar›n› sürdürebilmek ve pazarda ‹M daha D Ü fi Ü N E L ‹ M
etkili olabilmek için çaba sarf ederler. Bu çaban›n baflar›s›n› belirleyen en önemli
faktör, uygun büyüme fleklinin seçilmesidir. ‹flletmelerin büyümesi,S O Riki U türlüdür: ‹ç- S O R U
sel ve d›flsal büyüme. ‹çsel büyüme, iflletmelerin kendi olanaklar›yla, faaliyetleriy-
le yaratt›klar› kaynaklar› kullanarak büyümeleridir. D›flsal büyüme ise baflka ifllet-
D‹KKAT D‹KKAT
me veya iflletmelerle birleflerek, stratejik ortakl›klar kurarak büyümeleridir.
‹çsel Büyüme SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

‹flletmelerin sahip oldu¤u kaynaklar›n› kullanarak büyümesidir. ‹ç büyüme borç-
lanma, yeni sermaye bulma yoluyla gerçekleflir. ‹flletmelerin borçlanma veya ye-
AMAÇLARIMIZ
ni sermaye bulmalar› uzun zaman alaca¤› ve zor olaca¤› için, d›flsal büyümeye gö-
re daha yavafl bir büyümedir. ‹çsel büyüme yatay veya dikey olmak üzere iki tür-
AMAÇLARIMIZ
lü bir büyümedir. K ‹ T A P K ‹ T A P
Yatay Büyüme
‹flletme, kendi pazar› içinde nüfuz ve etkilili¤ini art›rarak genifller. ‹flletme, genifl-
TELEV‹ZYON
Yatay büyüme, iflletmelerin
kaynaklar›n› Tkullanarak
ELEV‹ZYON
lemeyi fabrika say›s›n› artt›rarak, yeni flubelerini farkl› yerlere açarak gerçeklefltirir. büyümesidir.
Yatay büyüme, pazara nüfuz etme, ürün farkl›laflt›rma ve pazar› farkl›laflt›rma
olmak üzere üç farkl› strateji ile sa¤lanabilir.
Pazara Nüfuz Etme
Mevcut ürün üretiminde herhangi bir de¤ifliklik yapmadan, mevcut pazarda daha
çok sat›fl yapmaya yönelik bir stratejidir. Pazara nüfuz etme, mevcut müflterilerin
sat›n alma miktar›n›, üretilen ürünün eskime oran›n› artt›rarak ve müflterilere di¤er
kullan›m alanlar›n› belirterek gerçekleflir. Ayr›ca, artan sat›n almalar için fiyat indi-
rimleri uygulamak suretiyle de pazara nüfuz etme sa¤lan›r. Böylece, iflletme yatay
büyüme yoluna girmifl olur.
www.hedefaof.com
96 Genel ‹flletme
Ürün Farkl›laflt›rma
‹flletmelerin, mevcut ürünleri üzerinde de¤ifliklikler yaparak, hem rakip ürünler-
den daha iyi duruma gelmelerine hem de pazardaki etkililiklerini artt›rmalar›na yö-
nelik bir stratejidir. ‹flletme, ürünün kalitesini, tad›n›, kokusunu, tasar›m›n› veya
ambalaj›n› de¤ifltirerek ürünlerini daha cazip hâle getirebilir. ‹flletme ürün farkl›lafl-
t›rmayla, daha iyi bir marka imaj› oluflturur. Bu da iflletmenin büyümesine ve pa-
zar pay›n› artt›rmas›na sebep olur.
Pazar Farkl›laflt›rma
Ürünün yeni kullan›m alan›n› bulmak veya müflteri üzerindeki etkisini artt›rarak
müflteri ba¤›ml›l›¤›n› sa¤lamak için tercih edilen müflterileri, ürünü kullanmaya tefl-
vik etmektir.
Dikey Büyüme
Dikey büyüme, farkl› Birbirlerini bütünleyen fakat farkl› faaliyetler gerçeklefltiren iflletmelerin birleflme-
faaliyetler gerçeklefltiren
ancak birbirlerini bütünleyen
leri veya ortak ifl yapmalar›d›r. Patates cipsi üreten bir iflletmenin, patates üreti-
iflletmelerin birleflmeleridir. cisiyle anlaflmas›, dikey büyümeye bir örnektir. Dikey büyümede üretici, ya teda-
rikçiyle ya da müflteriyle birleflerek büyür. Dikey büyüme, ileri do¤ru dikey büyü-
me ve geriye do¤ru dikey büyüme olmak üzere iki türlüdür.
‹leri Do¤ru Dikey Büyüme

‹flletmenin, ürünlerinin tüketicilere veya müflterilere ulaflt›r›lmas›n› sa¤lamak için
pazarlama ve da¤›t›m kanallar›yla birleflmesidir. El ifli yapan birinin, yapt›klar›n›
satmak için dükkân açmas›; yo¤urt, peynir yapan birinin flarküteri açmas› ileri do¤-
ru dikey büyümeye örnektir.
Geriye Do¤ru Dikey Büyüme

‹flletmenin ürünlerini baflka iflletmelerin ürettikleri girdilere ba¤l› kalmadan, kendi-
sinin üretmeye bafllamas›d›r. Salça üretimi yapan bir iflletmenin, salça üretiminde
kulland›¤› domatesi yetifltirip, salça üretiminde kullanmas› geriye do¤ru dikey bü-
yümeye örnektir.
D›flsal Büyüme
D›flsal büyüme; iflletmelerin, D›flsal büyüme; iflletmelerin, baflka iflletmelerin tamam›n› veya bir bölümünü ele
baflka iflletmeleri ele
geçirerek büyümeleridir.
geçirerek ya da yönetimlerini kontrol alt›na alarak büyümeleridir. ‹flletmelerin ken-
di kaynaklar› büyümek için yeterli olmad›¤›nda, d›fl büyüme yoluna giderler. D›fl-
sal büyüme, dikey birleflme, yatay birleflme ve çapraz birleflme olmak üzere üç fle-
kilde gerçekleflir.
Dikey Birleflme
‹flletmeler rekabet güçlerini artt›rmak amac›yla dikey birleflme yoluna giderler. Gü-
nümüzde iflletmeler ürünlerini üretirken ürünlerin müflterilere da¤›t›lmas› veya pa-
zarlama ifllerini baflka iflletmeler yerine getirmektedir. Dikey birleflmede, iflletme
da¤›t›m veya pazarlama iflletmesiyle birleflir. Böylece da¤›t›m veya pazarlama ma-
liyetlerinde de azalma olur. Haz›r giyim üreticisi iflletmenin, kumafl iflletmesiyle
birleflmesi veya mobilya yapan bir iflletmenin, bir mobilya ma¤azas›yla birleflmesi
dikey birleflmeye örnektir.
www.hedefaof.com
Yatay Birleflme
‹flletmelerin, kendileriyle ayn› sektörde yer alan iflletmelerle birleflmesi yatay bir-
leflme olarak tan›mlan›r. Bu tür birleflmede, birleflen iflletmeden birinin kontrolü
di¤er iflletmeye geçer. ‹flletmeler rekabet ortam›nda hayatta kalabilmek, maliyetle-
rini azaltabilmek, üretimi artt›rabilmek için yatay birleflme yolunu tercih ederler.
‹ki bankan›n birleflmesi yatay birleflmeye örnektir.
Çapraz Birleflme
Dikey ve yatay birleflmeler ayn› sektördeki iflletmelerle gerçeklefltirilirken çapraz
birleflmede farkl› sektördeki iflletmelerle birleflme olmaktad›r. Otomobil üretimi ya-
pan iflletmenin, yemek fabrikas›yla birleflmesi çapraz birleflmeye örnektir. Çapraz
birleflmeler farkl› alanlarda ifllerin birleflmesi oldu¤u için, rekabet ortam›nda ifllet-
meye farkl›l›k katar. Sadece kendi sektöründe üretim yapmakla kalmaz, ayr›ca bafl-
ka sektörlerde de üretim yaparak kendini di¤er iflletmelerden farkl› hâle getirir.
‹flletmelerin, baflka iflletme veya iflletmelerle birleflerek, stratejik ortakl›klar

SIRA S‹ZDEkurarak ger- SIRA S‹ZDE
çeklefltirdi¤i büyüme flekli hangisidir? Tart›fl›n›z. 5
BÜYÜMEN‹N GET‹RD‹⁄‹ YARARLAR VE SAKINCALAR D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹flletmeler büyüyerek, yarar sa¤lamaya çal›fl›rlar. Ancak büyümenin yararlar› oldu-

¤u kadar sak›ncalar› da bulunmaktad›r. S O R U S O R U
Büyümenin Yararlar› D‹KKAT D‹KKAT

Büyümenin iflletmeye kazand›rd›¤› yararlar, pazarda yer edinme, tan›nmak ve mar-
ka olmak, Ar-Ge fark›, uluslararas› iliflkiler ve uzmanl›kt›r.
Pazarda Yer Edinme
Özellikle büyük iflletmelerin yüksek pazar pay›na sahip olduklar› bir gerçektir.
AMAÇLARIMIZ
Yüksek pazar pay›na sahip olan iflletmelerin de birçok avantajlar› vard›r. Büyük ifl-
letmeler, pazarda iyi bir yerde olduklar› için, tedarikçiler büyük ölçekli iflletmeleri
AMAÇLARIMIZ
di¤er ölçekteki iflletmelere göre daha çok tercih ederler. Tercih K ‹ Tsebepleriyse
A P bü- K ‹ T A P
yük ölçekli iflletmelerin, yüksek oranda malzeme al›flverifli yapmalar›d›r. Bu da te-
darikçilerin daha büyük miktarda sat›fl yapmas› demektir. Bu durum iki yönlü bir
yarar sa¤lar, tedarikçilerin sat›fllar› artarken, büyük iflletmelerT Ede
L E Vtek
‹ Z Y bir
O N tedarikçi- TELEV‹ZYON
den büyük miktarda malzeme sat›n ald›klar› için, fiyat indirimi alabilirler. Bu da
bafll› bafl›na bir rekabet unsurudur. Büyük iflletmeler, fiyat› belirleyici özelli¤e sa-
hip oldu¤u için pazarda egemenlik sa¤lamalar› çok kolay olur.
Tan›nmak ve Marka Olmak
Günümüzde marka olmak, tan›nmak, bir iflletme için çok önemli bir rekabet un-
surudur. Tan›nan ve marka olan iflletmenin ürününün sat›fllar› daha yüksek olaca-
¤› için, kâr› artacakt›r. Ancak, tan›nan ve marka olan bir iflletme olabilmek için, ifl-
letmenin büyük bir iflletme olmas› gereklidir çünkü büyük iflletmelerin tan›nmas›
ve pazarda isim yapmas› daha kolay olmaktad›r.
Ar-ge Fark›
‹flletmeler, rakiplerinden farkl› olabilmek ve böylece pazarda iyi bir yer edinebil-
mek için, araflt›rma ve gelifltirme (Ar-ge) faaliyetlerine önem verirler. Ancak, küçük
iflletmeler araflt›rma ve gelifltirme maliyetlerinin yüksek olmas› yüzünden, bu tür
www.hedefaof.com
98 Genel ‹flletme
faaliyetleri yapmazlar. Genellikle büyük iflletmeler, bu tür faaliyetler için dönem

bafl›nda belli bir bütçe ay›r›rlar. Ar-ge sayesinde iflletmeler hem piyasay› ellerinde
tutmay› baflar›rlar hem de tüketiciler için ürün gelifltirebilirler.
Uluslararas› Ba¤lant›lar
Büyük iflletmeler hem sermaye hem de tan›nma bak›m›ndan küçük iflletmelere gö-
re daha üstündür. Bu yüzden, bir iflletmeyle ifl ortakl›¤› yapmak isteyen yabanc›
sermayeli iflletmeler, büyük iflletmelerle ifl ortakl›¤› kurmay› tercih edecektir. Çün-
kü büyük iflletmeler, küçük iflletmelere göre daha baflar›l› flekilde, uluslararas› ifl-
letmelerin ürünlerini üretebilir veya satabilirler ve uluslararas› ba¤lant›lar› da kü-
çük iflletmelere göre daha kolay flekilde ve çok say›da kurabilirler. Bu yüzden or-
takl›klar daha çok büyük iflletmelerle yap›l›r.
Uzmanl›k
Büyük iflletmelerde, her faaliyete ait ayr› bir birim yer al›r. ‹flletmenin bütün faali-
yetleri bu birimlerce yerine getirilmektedir. Üretim birimi, üretim konular›yla ilgi-
lenirken insan kaynaklar› birimi, ifle alma, iflten ç›karma, terfi gibi faaliyetleri ger-
çeklefltirmektedir. Bu birimlerde alan›nda uzman kifliler görev almaktad›r. Çal›flan-
lar ifle al›n›rken uzmanl›k alan›na göre bu birimlerde görevlendirilmektedir. Küçük
iflletmelerde her ifl için ayr› uzmanlar çal›flt›rmak yerine, var olan çal›flanlar çok
farkl› nitelikteki iflleri yerine getirmektedir. Bu yüzden de küçük iflletmelerde ba-
zen ifller zaman›nda ve do¤ru bir flekilde gerçekleflmemektedir.
Büyümenin Sak›ncalar›
Büyümenin sak›ncalar›, bürokrasi, çal›flanlar›n olumsuz etkilenmesi ve koordinas-
yon sorunudur.
Bürokrasi
‹flletmeler büyüdükçe yap›lacak ifller ve bürokrasi artar. Bürokrasi, bir toplumda
tabandan yukar›ya ç›kt›kça daralan bir yap› içinde örgütlenmifl olan, kiflisel olma-
yan genel kurallar ve iflleyifl ilkelerine göre çal›flan sistem ve kurallar grubudur
(Türk Dil Kurumu web sitesi). Bürokrasi artt›kça faaliyet prosedürleri artar ve es-
nek olmayan kurallar uygulan›r. Bu da zaman içinde, de¤iflime direnen, mevcut
yap›y› korumaya çal›flan çal›flanlar için uygun bir ortam yarat›r. Bu yüzden de ör-
gütlerde yenilikler ortaya ç›kmaz ve örgüt geliflemez.
Çal›flanlar›n Olumsuz Etkilenmesi

‹flletme büyüdükçe çal›flan say›s› da artar. ‹flletmede ayn› ifli yapan veya ayn› sta-
tüde olan çal›flan say›s› artt›kça ifli yerine getirmeme veya sonuçland›rmamalar ar-
tar. Yeni çal›flanlar ifle al›nd›kça eski çal›flanlar iflten ç›kart›lacaklar›n› ya da yete-
neklerinin göz ard› edilece¤ini düflünmeye bafllarlar. Bu olumsuz düflünceler, çal›-
flanlar›n motivasyonunu azalt›r, iflletme faaliyetleri aksamaya bafllar ve genel an-
lamda verim düfler.
Koordinasyon Sorunu
‹flletmenin büyümesiyle, müflteri ve çal›flan say›s› artacakt›r. D›fl yap›ya ve müfl-
terilere gösterilen önem ile iflletme çal›flanlar›na verilen de¤er birbirini dengele-
melidir. Çal›flanlar ile çevrenin iletiflimi kopmadan sürmelidir. Çal›flanlar çevre ile
sürekli etkileflim içerisinde olursa de¤iflim ihtiyac›n› daha kolay fark edecek ve
anlayacakt›r.
www.hedefaof.com
Büyümenin Sak›ncalar› ‹le Bafla Ç›kma Yöntemleri

‹flletmenin amac› kâr oldu¤u için, iflletmeler mutlaka büyümek isterler ancak bü-
yürken de küçük iflletmelerin sahip oldu¤u ayr›cal›klardan yararlanmay› sürdür-
mek isterler. Baz› iflletmeler büyük bir iflletmenin sahip oldu¤u üstünlük ve hakla-
r› kullan›rken baz›lar› ise küçük iflletme gibi faaliyetlerini yürütebilirler. ‹flletmele-
rin bu konuda kullanabilecekleri iki yaklafl›m vard›r: Büyükten küçü¤e ve küçük-
ten büyü¤e do¤ru büyüme yaklafl›mlar›. Büyükten küçü¤e yaklafl›m›, küçük ifllet-
melerin pek çok özelli¤ini tafl›yan büyük bir iflletme yaratma amac› tafl›r. Küçük-
ten büyü¤e yaklafl›m› ise büyük olman›n üstünlüklerini tafl›yan küçük iflletmelerin
oluflturulmas› ile ilgilidir. Bu yaklafl›mlardan hangisinin hangi iflletme için yararl›
olabilece¤i ile ilgili detayl› bir inceleme gerekir.
Büyükten Küçü¤e Yaklafl›m›

Bu yaklafl›mda büyük iflletme, faaliyet özerkli¤ine ve kendine özgü gelir ve gider-
lere sahip olan daha küçük ölçekli iflletmelere bölünür. Büyük iflletmenin üst yö-
netimi birden fazla ba¤›ms›z iflletmeyi denetler. Tüm denetim üst yönetime aittir.
Küçükten Büyü¤e Yaklafl›m›

Küçük iflletme olman›n üstün yönü ise esnek bir yap›ya sahip olmakt›r. Büyük ifl-
letmelerdeki bürokratik yap›ya sahip olmad›klar› için, prosedürler çok fazla de¤il-
dir, bu yüzden de ifller daha kolay ve çal›flanlar aç›s›ndan da zaman›nda bitirilir.
HUKUK‹ VE EKONOM‹K AÇIDAN B‹RLEfiMELER

‹letiflim ve biliflim teknolojilerindeki geliflmeler, ülkeler aras›ndaki s›n›rlar›n kalk-
mas›na yol açm›flt›r. Art›k herkes farkl› pazarlara ve istedi¤i ürünlere dünyan›n ne-
resinde olursa olsun ulaflabilmektedir. Bu yüzden iflletmeler kendilerini farkl›laflt›r-
mak, pazarda kalabilmek ve tutunabilmek için farkl› birleflmeler yapmaktad›rlar.
‹flletmeler kimi zaman hukuki ve ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› yitirmeden, kimi za-
man yitirerek ifl birli¤i yapmak zorunda kal›rlar. Bu tür birleflmeler ne dikey ne de
yatay birleflme türüne girmektedir; hukuki birleflme türlerinden biridir. Hukuki bir-
leflme türleri; centilmenlik anlaflmas›, konsorsiyum, kartel, konsern, tröst, holding
ve merger (tam birleflme) olarak say›labilir.
Centilmenlik Anlaflmas›
Birkaç iflletmenin aralar›nda ifl birli¤i kurmak, rekabeti s›n›rland›rmak ve sektörde-
ki durumlar›n› güçlendirmek amac›yla yapt›klar› anlaflmad›r. Bu anlaflma türünde,
iflletmenin hukuki yap›s› korunur. Genellikle sözlü bir anlaflmad›r ve yaz›ya dökül-
mez. Örne¤in, günümüzde bankalar aras›nda yo¤un bir rekabet yaflanmaktad›r.
Ancak, bankalar aralar›nda faizi oranlar›n› belirli düzeyde tutacaklar›na dair bir
centilmenlik anlaflmas› yapabilirler.
Konsorsiyum
Belirli bir iflin yap›lmas› için kurulan birlik veya ortakl›k anlam›na gelmektedir.
Bu ortakl›klar farkl› veya ayn› sektörde yer alan ulusal veya uluslararas› iflletme-
lerle kurulabilir. Bu tür birleflmede, yeni iflletme kurma zorunlulu¤u yoktur. ‹fllet-
meler genellikle proje için konsorsiyuma giderler. Yasal ve ekonomik ba¤›ms›z- Konsorsiyum, bir ifl için
kurulan birlik veya ortal›kt›r.
l›¤›n› zedelemeksizin iflletmeler belirli bir ifli gerçeklefltirmek için anlaflarak geçi-
ci bir süre ifl birli¤i yaparlar. Büyük ölçekli köprü, yol, baraj, büyük sanayi kuru-
www.hedefaof.com
100 Genel ‹flletme
lufllar› gibi önemli yat›r›mlar› gerçeklefltirmek için, birden çok iflletme ya da ban-
ka aralar›nda anlaflarak bir konsorsiyum oluflturarak, teknik ve finansal olanakla-
r›n› birlefltirirler. Söz konusu yat›r›mlar tamamland›¤›nda konsorsiyum ad› verilen
anlaflma da kendili¤inden sona erer.
Kartel
Kartel, ayn› sektörde ve ayn› ifli yapan iki veya daha fazla iflletmenin, hukuki ba-
¤›ms›zl›klar›n› yitirmeden yapt›klar› anlaflmalard›r. ‹flletmeler bu tür anlaflmay›, re-
kabeti azaltmak veya ortadan kald›rmak için yaparlar. Kartel anlaflmas›; miktar, fi-
yat, pazarlama ve sat›n alma kartelleri olmak üzere dört türlüdür.
Miktar Kartelleri
Kartel anlaflmas› yapan iflletmeler ürettikleri ürünün fiyat›n›n düflmesini engelle-
mek için, üretim miktar›na karar verirler ve belirledikleri miktarda üretim yaparlar.
Fiyat Kartelleri
Serbest piyasada, ürünlerin fiyatlar› farkl› farkl› olabilmektedir. Bu yüzden iflletme-
ler fiyat kartel anlaflmas› yaparak ürün fiyat›n› belirler ve böylece haks›z rekabeti
önlerler. Demirçelik fabrikalar›n›n kendi aralar›nda anlaflarak ürettikleri demir ve-
ya çeli¤in sat›fl fiyatlar›nda anlaflmalar› ve piyasaya tek fiyattan sürmeleri fiyat kar-
tel anlaflmas›na bir örnektir.
Pazarlama Kartelleri
Günümüzde pazarlama, iflletmelerin ürün tan›tmalar› ve sat›fllar› için büyük önem
tafl›maktad›r. Bu yüzden iflletmeler pazarlamaya yönelirler. Bazen pazarlama iflini
iflletmeler kendi imkânlar›yla yapamazlar ve d›flar›dan bir iflletmeyle anlafl›rlar. An-
cak, piyasada pazarlama alan›nda çok fazla uzman iflletme bulunmaktad›r. Bu pa-
zarlama iflletmeleri aras›ndan hem güvenilir hem de iyi olan› seçmek, iflletme için
önemlidir. Yanl›fl bir seçim, iflletmenin mevcut durumunu daha da kötü bir duru-
ma getirecektir. Pazarlama kartelinde, iflletmeler ürünlerini bir tek iflletme arac›l›-
¤›yla satmak için anlafl›rlar. Bu anlaflmayla, iflletmeler hem sektörde sat›fl iflini ger-
çeklefltirecek güvenli bir iflletmeye kavuflurlar hem de ürünlerinin pazarlamas›n›
gerçeklefltirerek sat›fllar›nda art›fl sa¤larlar.
Pazarlama kartelleri içinde, pazarlama bölgesi kartelleri yer almaktad›r. Günü-
müzde birçok iflletme, piyasada kendine yer edinebilmek veya bulundu¤u ko-
numu koruyabilmek için çaba sarf etmektedir. Ancak, bu günden güne zor hâle
gelmektedir. Çünkü ürettikleri ürünün ayn›s› ya da benzeri piyasada yer almakta-
d›r. Bu sebepten dolay›, iflletmeler pazarlama bölgesi karteli anlaflmas› yaparak,
ürünlerinin sat›laca¤› pazar› aralar›nda belirlerler. Böylece iflletmeler ürünlerini
daha kolay ve istedikleri fiyattan satabilirler. Anlaflma yapan iflletmeler, belirlenen
bölgelerden baflka bölgelere sat›fl yapamazlar. Yap›lan anlaflmaya uymak zorun-
dad›rlar. Bölge hangi iflletmeye aitse anlaflmay› kabul eden di¤er iflletme orda sa-
t›fl yapma hakk›na sahip de¤ildir. ‹stanbul’da haz›r giyim üreten bir iflletmenin, re-
kabet etti¤i di¤er iflletmelerle anlafl›p, üretti¤i ürünleri sadece ‹stanbul’un Avrupa
yakas›nda sat›fl yapaca¤›na dair anlaflma yapmas› pazarlama bölgesi kartellerine
örnek verilebilir.
www.hedefaof.com
Sat›n Alma Kartelleri

Bu tür karteller, ayn› hammaddeyi kullanan iflletmeler aras›nda yap›l›r. Burada
amaç, iflletmeler aras›nda sat›n almadaki rekabeti önlemek ve üretim girdilerini tek
elden sat›n almakt›r. Sat›n alma kartelleri, üreticilerin mallar›n› düflük fiyatla almak
amac›n› güttüklerinden, kartel türleri aras›nda en zararl› olan›d›r.
Konsern
Konsern, ayn› ifl kolunda çal›flan az say›da iflletmenin bir araya gelmesinden olu-
flur ve iflletmeler karteldeki gibi kârlar›n› art›rmay› amaçlar. Ancak buradaki ifllet-
melerin say›s›, kartele girenlerden daha az olur ve birbirleriyle çok daha s›k› ifl bir-
li¤ine girerler. Konserne giren iflletmelerin finansal ve örgüt yap›lar›nda de¤ifliklik-
ler yap›larak rekabete daha elveriflli duruma getirilir. Konsern üyeleri aras›nda bir
ifl birli¤i yap›l›r ve iflletmeler ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› büyük ölçüde kaybeder-
ler ancak yasal ba¤›ms›zl›klar›n› korurlar.
Tröst
‹flletmeler, bu birleflme türünde gerek yasal gerekse ekonomik özgürlüklerini kay-
bederler. ‹lk kez ABD’de ortaya ç›k›p geliflmifltir, günümüzde az kullan›lan ifllet-
meler aras› bir birleflme fleklidir. Tröst, iki veya daha fazla iflletmenin tekelci güç
oluflturmak amac›yla hukuki ba¤›ms›zl›klar›n› yitirerek sermaye ve yönetimlerini
birlefltirmeleridir. Bu tür birleflmeler tekelleflmeye yol açt›¤› için birçok ülkede ya-
saklanm›flt›r.
Holding
Holding, bir flirketin baflka flirketlerin hisse (pay) senetlerinin büyük bir bölümü-
nü (% 50'den fazlas›n›) sat›n alarak onlar›n yönetim ve denetimini ele geçirmesiy-
le oluflan flirketler grubudur. Örne¤in bir A flirketi B, C, D ve E gibi flirketlerin sa-
hip olduklar› hisse senetlerinin büyük bir bölümünü sat›n almakla bu flirketlerin
yönetimini ele geçirir. Bu durumda A, B, C, D, ve E gibi tüm flirketlerin oluflturdu-
¤u toplulu¤a "holding" yada "grup" ad› verilir. Burada A flirketine holdingin "ana
flirketi", di¤erlerine ise "ba¤l› flirketler" denir. Holdingler anonim flirket biçimlerin-
de oluflmaktad›rlar. Holdingi oluflturan tüm flirket veya iflletmeler yasal aç›dan var-
l›klar›n› ve görünüfllerini korurlar. Fakat ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n› zay›flatm›fl ve-
ya yitirmifl say›l›rlar. Zira ana flirket, ba¤l› flirketlerin yönetimini ele geçirdi¤inden
bu flirketlerin her türlü politika ve stratejilerini saptar ve yönlendirir.
Holdingler, genellikle, ayn› üretim dal›nda veya birbirleriyle iliflkisi olan konu-
larda çal›flan iflletmelerin hisse senetlerinin büyük bir bölümünü ele geçirerek pi-
yasada tekel yaratmak amac›yla kurulurlar. Holdingler büyük bir flirketler grubu
olman›n çeflitli üstünlüklerinden yararlan›rlar. Ülkede sermaye birikiminin h›zlan-
mas›nda ve sermaye piyasas›n›n geliflmesinde holdinglerin büyük bir olumlu pay›
vard›r. Öte yandan, tekelci bir güç oluflturmalar› en önemli sak›ncalar›n› oluflturur.
Merger (Tam Birleflme)

Tam birleflme (‹ngilizce Merger), iki veya daha fazla iflletmenin tek iflletme hâline
gelmesi durumudur. Bir iflletme, baflka bir iflletmeyi sat›n al›p kendi bünyesine ka-
tabilece¤i gibi, her iki iflletmenin yeni bir iflletme olarak ortaya ç›kmas› da olas›d›r.
‹ki küçük iflletmenin birleflip, tek büyük iflletme olmas› veya iki büyük iflletmenin
birleflerek dev bir iflletme hâline gelmesi ifl yaflam›nda s›k rastlanan bir durumdur.
www.hedefaof.com
Bu tür birleflmede sat›n alan iflletme, sat›n ald›¤› iflletmenin tüm borçlar›n› öder. Sa-
t›n al›nan iflletmenin tüm hukuki varl›¤› sona erer ve yönetim art›k sat›n al›nd›¤› ifl-
letmeye geçer.
‹flletmelerde Küçülme
Gereksiz büyüme sonucu verimin düfltü¤ü iflletmelerde küçülme çok yararl› ve ba-
zen de zorunlu bir yöntemdir. Küçülmeler, 1980’li y›llarda uluslararas› ticaret ve
özellefltirmenin etkilemesiyle ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. ‹flletmeler, uluslararas› ti-
caret ve özellefltirmeden etkilenerek küçülmeye gitmifllerdir.
‹flletmelerde küçülme, çal›flanlar›n giderlerini azaltma, iflten ç›karma, erken
emeklilik, ayr›lma veya k›sa dönemli iflten ç›karma gibi yöntemlerle yap›l›r ve so-
nuç olarak iflletmelerdeki hiyerarfliyi azalt›r. ‹flletmelerde küçülmenin amac›, hiye-
rarfliyi azaltmak, daha h›zl› karar vermek, iletiflimi daha iyi hâle getirmek ve verim-
lili¤i artt›rmakt›r.
Günümüzde iflletmeler, küreselleflme ve h›zl› teknolojik geliflmelere ayak uydu-
rabilmek için, az hiyerarfliye sahip ve de¤iflime kolay uyum sa¤layan yap›lara yö-
nelmektedir. ‹flletmeler küçülmeye baz› nedenler yüzünden karar verir. Bu neden-
ler flunlard›r:
• ‹flletmedeki maliyetleri düflürmek
• ‹flletmedeki karar sürecini h›zland›rmak
• Rakiplerin yapt›klar›na daha k›sa sürede cevap verebilmek
• ‹flletmenin iç ve d›fl çevresinde yaflanan iletiflimle ilgili sorunlar› azalta-
bilmek
• Sonuç odakl› bir iflletme hâline gelebilmek
• Müflteri odakl› bir iflletme olabilmek
• Verimlili¤i artt›rmak
Bu nedenlerin gerçekleflebilmesi için, iflletmenin planl› bir flekilde küçülmeyi
gerçeklefltirmesi laz›md›r. ‹flletme ilk önce, küçülmeye gerçekten ihtiyac› olup ol-
mad›¤›na karar vermelidir. Çünkü küçülme sadece kademe ve eleman azaltma de-
¤il, iflletmenin tüm süreçlerinde k›s›tlamaya gidilmesidir. Küçülmeye karar veril-
dikten sonra, küçülmenin planlamas› yap›lmal›d›r. Küçülme sürecinde ne gibi fa-
aliyetlerin gerçeklefltirilmesi gerekti¤i ve uygulama sonucunda ortaya ç›kan sonuç-
lar›n denetiminin yap›lmas› gereklidir. Sonuçlar›n denetimi önemlidir çünkü kü-
çülmenin do¤ru bir karar olup olmad›¤›, beklenen yarar›n sa¤lan›p sa¤lanmad›¤›
belirlenir.
www.hedefaof.com
Özet

A M A Ç
‹flletme kurma kavram›n›, önemini ve giriflimci- linin seçilmesidir. ‹flletmelerin büyümesi iki kay-
1 nin yat›r›m yapma nedenlerini aç›klamak. naktan sa¤lan›r, içsel büyüme ve d›flsal büyüme.
‹flletme kurma, giriflimcinin fikriyle bafllayan bir ‹çsel büyüme, iflletmelerin kendi olanaklar›yla,
süreçtir. Giriflimci, bir ihtiyac› teflhis ederek, ifli faaliyetleriyle yaratt›klar› kaynaklar› kullanarak
fikre dönüfltüren ve gerekli riskleri üstlenerek ti- büyümeleridir. D›flsal büyüme ise baflka iflletme
cari iflletme kuran kifli olarak tan›mlanabilir. Bu veya iflletmelerle birleflerek, stratejik ortakl›klar
fikrin do¤mas›na neden olan en önemli faktör, kurarak gerçekleflir.
“kâr elde etme” ya da “kazanç iste¤idir”. Bu fik-
rin gerçeklefltirilmesi, asl›nda yat›r›m yapmak an-

A M A Ç ‹flletme küçülmesini aç›klamak.
4
lam›na gelir. Giriflimciler, öncelikle kâr elde edip ‹flletmelerde küçülme, çal›flanlar›n giderlerini
kendi refah düzeylerini art›rma amac›yla yat›r›m azaltma, iflten ç›karma, erken emeklilik, ayr›lma
yaparlar. Ancak giriflimciyi iflletme kurmaya iten veya k›sa dönemli iflten ç›karma gibi yöntemler-
nedenler sadece bununla s›n›rl› de¤ildir. Giriflim- le, iflletmelerdeki hiyerarfliyi azalt›r. ‹flletmeler
ci, ayr›ca kendi iflinin patronu olmak, sayg›nl›k küçülerek hiyerarfliyi azaltmak, daha h›zl› karar
kazanmak, tüketici ihtiyaçlar›n› karfl›lamak, aile- vermek, iletiflimi daha iyi hâle getirmek ve ve-
sinin gelece¤ini garanti alt›na almak ve yat›r›m rimlili¤i artt›rmay› amaçlamaktad›r.
düflüncesine sahip olmak gibi nedenlerle de ya- Baz› iflletmeler, bunu küçülmeye giderek baflar-
t›r›m yapar. maktad›r. ‹flletmeler küçülmeye baz› nedenler
yüzünden karar verir. Bu nedenler flunlard›r:

A M A Ç ‹flletmelerin kurulufl sürecini aç›klamak. • ‹flletmedeki maliyetleri düflürmek
2
‹flletme kurma süreci, giriflimcinin yat›r›m fikriyle • ‹flletmedeki karar sürecini h›zland›rmak
bafllar. Sonra uygun yat›r›m alan› belirlenir; eko- • Rakiplerin yapt›klar›na daha k›sa sürede cevap
nomik, teknik, finansal, yasal ve örgütsel analiz- verebilmek
lerden oluflan bir yap›labilirlik araflt›rmas› ger- • ‹flletmenin iç ve d›fl çevresinde yaflanan ileti-
çeklefltirilir. Daha sonra bu araflt›rma rapor (ön flimle ilgili sorunlar› azaltabilmek
proje) hâline getirilir. Rapor giriflimci ya da ilgili • Sonuç odakl› bir iflletme hâline gelebilmek
di¤er çal›flanlar taraf›ndan de¤erlendirilerek yat›- • Müflteri odakl› bir iflletme olabilmek
r›m›n yap›l›p yap›lmayaca¤›na karar verilir. Bu • Verimlili¤i artt›rmak
rapor, amaçlar do¤rultusunda gerçekleflti¤inde ifl Bu nedenlerin gerçekleflebilmesi için, iflletmenin
plan› (kesin proje) biçimine dönüfltürülür. Son planl› bir flekilde küçülmeyi gerçeklefltirmesi la-
olarak da faaliyete geçer. z›md›r.
‹flletmelerde büyüme ve büyüme flekillerini aç›k-

A M A Ç
3 lamak.
‹flletmelerde büyüme, iflletmenin kuruluflundan
itibaren yap›s›n› oluflturan maddi ve befleri un-
surlarda oluflan gözlenen ve ölçülebilir de¤iflme-
ler ve geliflmelerdir. Örne¤in, iflletmenin çal›flan-
lar›n›n say›s›n›n artmas›, sat›fllar›n›n yükselmesi,
yeni flubelerinin veya fabrikalar›n›n kurulmas›,
üretim miktar›n›n artmas›, net kâr›n›n iyi olmas›,
iflletmenin büyüdü¤ünü gösteren göstergelerdir.
‹flletmeler, rekabet ortam›nda varl›klar›n› sürdü-
rebilmek ve pazarda giderek daha etkili olabil-
mek için çaba sarf ederler. Bu çaban›n baflar›s›n›
belirleyen en önemli faktör, uygun büyüme flek-
www.hedefaof.com
1. ‹flletme kurma, hangi süreçle bafllar? 6. Günümüzde iflletmelerin kurulufl yeri seçiminde göz
a. Giriflimcinin fikriyle bafllayan bir süreçtir. önüne ald›¤› en önemli unsur afla¤›dakilerden hangisidir?
b. Giriflimcinin kurulufl yeri sat›n almas›yla baflla- a. Hammadde
yan bir süreçtir. b. ‹flgücü
c. Giriflimcinin yat›r›m yapmas›yla bafllayan bir sü- c. Pazara yak›nl›k
reçtir. d. Enerji kayna¤›na yak›nl›k
d. Giriflimcinin ön araflt›rma yapmas›yla bafllayana e. ‹klim ve çal›flma flartlar›
bir süreçtir
e. Giriflimcinin yat›r›m projesi yapmas›yla bafllaya- 7. Birbirlerini bütünleyen fakat farkl› faaliyetler ger-
na bir süreçtir çeklefltiren iflletmelerin birleflmeleri veya ortak ifl yap-
ma tan›m› afla¤›daki büyüme türlerinden hangisidir?
2. Giriflimci, yat›r›m faaliyetlerine bafllarken baz› un- a. Yatay büyüme
surlara dikkat etmelidir. Afla¤›dakilerden hangisi bu un- b. D›fl büyüme
surlardan biri de¤ildir? c. ‹ç büyüme
a. ‹flletmeyi kurmay› hedefledi¤i ülkenin ekono- d. Dikey büyüme
mik durumunu, e. Birleflme
b. ‹flletmenin içinde bulunaca¤› pazar› ve rakiplerini,
c. Do¤al kaynak kullan›m› 8. Belirli bir ifl için kurulan birlik veya ortal›k birleflme-
d. Yeni teknoloji si afla¤›daki birleflmelerden hangisidir?
e. Tedarikçilerin istekleri a. Centilmenlik anlaflmas›
b. Holding
3. Bir iflletme kurulurken yap›lan piyasa araflt›rmas›, ifl- c. Kartel
letmenin üretece¤i veya pazarlayaca¤› ürün ve hizmet- d. Konsern
lerin ne kadar olaca¤›n› ve nas›l üretilece¤ini saptamak e. Konsorsiyum
için yap›lan araflt›rma afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Ekonomik araflt›rmalar 9. Afla¤›dakilerden hangisi büyümenin sak›ncalar›ndan
b. Piyasa araflt›rmas› ve talep tahmini biridir?
c. Teknik araflt›rmalar a. Çal›flanlar›n olumsuz etkilenmesi
d. Finansal araflt›rmalar b. Tan›nmak ve marka olmak,
e. Örgütsel araflt›rmalar c. Ar-Ge fark›
d. Uluslararas› iliflkiler
4. Afla¤›daki aflamalardan hangisinde, son kontroller ya- e. Bürokrasinin azalmas›
p›l›r ve sorunlar çözüldükten sonra, iflletme üretime geçer?
a. Projenin uygulanmas› 10. ‹flletmenin baflka iflletmelerin hisse senetlerini ala-
b. Deneme üretimi rak, iflletmenin yönetimini ele geçirmesi afla¤›da ki bir-
c. Kesin proje leflmelerden hangisidir?
d. Yat›r›m projesi a. Centilmenlik anlaflmas›
e. Fizibilite araflt›rmas› b. Konsorsiyum
c. Kartel
5. ‹flletme kurmada yasal izinler al›nmas› gereken baz› d. Konsern
kurulufllar vard›r. Afla¤›dakilerden hangisi bu kurulufl- e. Holding
lardan biri de¤ildir?
a. Belediye
b. Vergi dairesine
c. Gümrük ve Ticaret Bakanl›¤›
d. Sa¤l›k izinleri
e. Sosyal güvenlik kurumu
www.hedefaof.com
Yaflam›n ‹çinden Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
“ WILSON INTERNATIONAL: SERMAYE BÜTÇELEME

KARARI
Wilson International ço¤u geliflmifl ülkelerde bulunan
1. a
2. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kuruluflu” konusu-
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kuruluflu” konusu-
100 den fazla lüks otelin oluflturdu¤u bir zincirdir. Ge- nu yeniden gözden geçiriniz.
orge Wilson taraf›ndan kurulmufltur. Wilson ifl seyahati
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kurulufl Aflamalar›-
yapanlar için Dublin’de, özellikle de yüksek fiyatl› pa-
n›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
zarda, daha genifl bir otel yelpazesi olmas› gerekti¤ini
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kurulufl Aflamalar›-
düflünüyordu. Wilson Dublin; ifl seyahati yapanlar sa-
yesinde ve bir yat›r›m sermayecisinin yard›mlar›yla h›z- n›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
l› bir baflar› yakalam›flt› ve Wilson otel konseptini 20 ül- 5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kurmada Yasal ‹zin-
keye yaymay› baflarm›flt›. ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Wilson daima Avrupa ve Asya’n›n geliflmifl ülkelerinde 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Kurulufl Yerine Et-
hotel f›rsatlar› ar›yordu. George ve ifl arkadafllar› az kileyen Etmenler” konusunu yeniden gözden
geliflmifl ülkelerdeki sorunlar›n flirket için çok fazla geçiriniz.
risk yarataca¤›n› düflündüklerinden dünyan›n pek çok 7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Büyüme fiekil-
ülkesinden uzak durmufllard›. Wilson’un ifl yapt›¤› ül-
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
keler siyasi olarak istikrarl› ve az politik risk tafl›yan
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hukuki ve Ekonomik Aç›-
ülkeler olarak kabul edildi¤inden yat›r›m kararlar› net
bugünkü de¤er yaklafl›m› kullan›larak hesaplan›yor- dan Birleflmeler” konusunu yeniden gözden
du. Firman›n sermaye maliyeti beklenen nakit ak›fl›n› geçiriniz.
indirgemede bir araç olarak kullan›l›yordu. E¤er yat›- 9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Büyümenin Sak›ncalar›” ko-
r›m›n net bugünkü de¤eri (NPV) s›f›r›n üzerindeyse nusunu yeniden gözden geçiriniz.
otel infla ediliyordu. Bu yaklafl›m y›llar boyunca flirket- 10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hukuki ve Ekonomik Aç›-
te ifle yaram›flt›. dan Birleflmeler” konusunu yeniden gözden
Piyasa doygunlu¤unun artmaya bafllamas›yla birlikte, geçiriniz.
George di¤er pazarlara girme olas›l›klar›n› düflünmeye
bafllad›. Karayipler’de endüstrileflmifl oldukça küçük bir
ada olan St.Charles’tan Wilson International’a baflkent
Dominic’de bir otel inflaa etmesi için teklif gelmiflti. Ül-
kenin ilerleyen endüstrileflmesinden dolay› baflkentte
ek otellere ihtiyaç duyulmufltu. St.Charles daima canl›
bir turist ticaretinin keyfini sürmüfltü ve flimdi de ülke
kendi ekonomisini farkl› küçük üretim ve hizmet ifllet-
meleriyle çeflitlendirmekteydi.
George önerilen yat›r›mdan emin de¤ildi. fiirketin ye-
ni pazarlar bulmas› gerekti¤ini bilmekle birlikte adada
giderek artan sosyal huzursuzlukla ilgili okudu¤u ra-
porlardan can› s›k›lm›flt›. George ve ortaklar› St.Char-
les’›n yüksek risk tafl›yan bir ülke oldu¤unu düflünme-
melerine ra¤men son zamanlardaki sokak suçlar›ndan
ve toplumsal huzursuzluktan endifle duymaktayd›lar.
Vatandafllar›n tüketici mallar›n›n fiyat›n›n artmas›ndan
duyduklar› memnuniyetsizli¤i dile getirmek için flid-
det içeren sokak protestolar›na baflvurduklar› rapor
edilmiflti. Daha istikrarl› çevrelerdeki f›rsatlar› geri çe-
viren George, bu f›rsat›n fizibilitesini ve bu stratejik
yönün gerekli de¤ifliminin Wilson International için
ne anlama gelece¤ini çok iyi hesaplamal›yd›.
Kaynak: Hitt, Michael (2005), Strategic Management,

Mason, Ohio: Thomson/South-Western ”
www.hedefaof.com
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek

Kaynaklar
S›ra Sizde 1 Akmut, Özdemir, Ramazan Aktafl, Burhan Aykaç, Mete
‹flletme kurma faaliyeti için belirlenen plan›n en son Do¤anay, Tülin Durukan (2003), Giriflimciler ‹çin
aflamas› fizibilitedir. Fizibilite çal›flmas›, kurulufl aflama- ‹flletme Yönetimi, Gazi Yay›nlar›.
s› için en önemli ve en kapsaml› çal›flmad›r. Bu çal›fl- Aktepe, Eyüp (2007). Genel ‹flletme, Nobel Yay›nevi.
mada, kurulmak istenen iflletmenin üretece¤i mal›n ma- Can,Halil, Do¤an Tuncer, Do¤an Yaflar Ayhan (2009).
liyeti, sat›fl fiyat›, müflteri beklentileri, kurulaca¤› yer ile Genel ‹flletmecilik Bilgileri, Siyasal Ankara.
ilgili araflt›rmalar yap›l›r. Çetin, Canan, Esin Can Mutlu (2010). Temel ‹flletmeci-
li¤e Girifl, Beta Yay›nlar›.
S›ra Sizde 2 Ertürk, Mümin (2011). ‹flletme Biliminin Temel ‹lke-
Giriflimci, yat›r›m karar› almadan önce kesin proje, pro- leri, Beta Yay›nlar›
jenin uygulanmas› ve deneme üretimi gibi aflamalara da Karalar, R›dvan (2011). Genel ‹flletme, ‹zmir.
dikkat etmek zorundad›r. Bu aflamalardan sonra, giri- Sabuncuo¤lu, Zeyyat ve Tuncer Tokol (1997). ‹flletme
flimci, kuraca¤› iflletmenin yerini belirleyebilir. Kesin I-II, Furkan Yay›nevi, Bursa.
proje, yap›lan projeyi hayata geçirme sürecidir. Proje fiahin, Mehmet (2008). Genel ‹flletme, Isparta.
kapsam›nda iflletmenin kuruluflunda, hangi unsurlar ge- fiimflek, M. fierif (2008). Genel ‹flletme, E¤itim Akade-
rekiyorsa örne¤in, iflletmenin kurulaca¤› yer, kapasite- mi Yay›nlar›, 2008.
si, büyüklü¤ü, insan kaynaklar› gibi ayr›nt›l› bilgiler ke- Tengilimo¤lu, Dilaver, E. Asuman Atilla, Meral Bek-
sinlefltirilir. Kesin proje, projede yer alan tüm unsurla- tafl (2009). ‹flletme Yönetimi, Seçkin Yay›nc›l›k,
r›n gerçeklefltirildi¤i aflamad›r. Bu aflamada, siparifller Ankara.
verilir ve fiziksel yat›r›mlar bafllar. ‹flletmenin kurulaca- Tuncer, Do¤an, Do¤an Yaflar Ayhan, Demet Varo¤lu
¤› yerin al›m›, iflletmenin inflaat›, elektrik, su gibi tesi- (2009). Genel ‹flletmecilik Bilgileri, Siyasal Kitabevi.
satlar›n döflenmesi, üretim için gerekli donan›m ve ma- Tutar, Hasan (2005). Meslek Yüksekokullar› Prog-
kinenin al›nmas› gibi unsurlar bu aflamada tamamlan›r. ramlar› ‹çin ‹flletme Yönetimi, Seçkin Yay›nc›l›k,
Tamamland›ktan sonra da iflletme üretime haz›r hâle Ankara.
getirilir. Projenin uygulanma aflamas› tamamland›ktan Türk Dili Kurumu web sitesi http://tdk.terim.gov.tr
sonra, iflletme kurulufl aflamas›n› tamamlar. Ancak ke-
sin üretime geçmeden önce giriflimci, üretimde karfl›la-
yabilece¤i aksakl›klar› belirlemek için, deneme üretimi-
ne geçer. Son kontroller yap›ld›ktan ve sorunlar çözül-
dükten sonra iflletme kesin üretime geçer.
S›ra Sizde 3
Günümüzde iflletmeler için en önemli unsur nitelikli ifl-
gücü (çal›flanlar›) bulmakt›r. En önemli unsur olmas›n›n
sebebi, ister üretim iflletmesi isterse hizmet iflletmesi ol-
sun, her iki iflletme türünde de iflgücü olmadan üretim
veya hizmet yap›lamaz. ‹flletmelerde teknolojiyi, maki-
neleri kullanmak için iflgücüne gereksinim vard›r.
S›ra Sizde 4
‹flletmenin çal›flanlar›n›n say›s›n›n artmas›, sat›fllar›n›n
yükselmesi, yeni flubelerinin veya fabrikalar›n›n kurul-
mas›, üretim miktar›n›n artmas›, net kâr›n›n iyi olmas›,
iflletmenin büyüklü¤ünü gösteren göstergelerdir.
S›ra Sizde 5
D›flsal büyüme, baflka iflletme veya iflletmelerle birleflti-
rilerek, stratejik ortakl›klar kurarak gerçekleflir.
www.hedefaof.com
www.hedefaof.com
5
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
Yönetim ve yönetici kavramlar›n› aç›klayabilecek;
Yönetim piramidinin farkl› seviyelerindeki yönetsel yetki ve sorumluluklar›
ay›rt edebilecek;
Yönetsel yetenekler ve yönetsel rolleri s›ralayabilecek;
Planlama, örgütleme, yöneltme ve kontrol kavramlar›n› ve süreçlerini aç›kla-
yabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Yönetim • Yöneltme
• Yönetici • Güdüleme
• Yönetim Fonksiyonlar› • Liderlik
• Planlama • ‹letiflim
• Örgütleme • Kontrol
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• YÖNET‹M KAVRAMI
• YÖNET‹M P‹RAM‹D‹
• YÖNET‹C‹ KAVRAMI
• YÖNETSEL YETENEKLER
‹flletmelerde
Genel ‹flletme Yönetim • YÖNETSEL ROLLER
• YÖNET‹M FONKS‹YONLARI
• PLANLAMA
• ÖRGÜTLEME (ORGAN‹ZE ETME)
• YÖNELTME (YÜRÜTME)
• KONTROL (DENET‹M)
www.hedefaof.com
‹flletmelerde Yönetim
G‹R‹fi
‹flletmeler, tüketicilerin ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere ürün/hizmet üretmek ama-
c›yla kurulmufl sistemlerdir. fiekil 5.1’de görülen bu sistemde, girdiler bir dönüflüm
sürecinden geçtikten sonra ihtiyaçlar› karfl›layacak mal ve hizmetlere dönüfltürül-
mektedir. ‹flletmeler ancak bu sistemi iyi bir flekilde kurup baflar›yla ifllettiklerinde,
amaçlar›na etkin ve verimli bir biçimde ulaflacaklard›r. ‹flte bunun sorumlulu¤u ifl-
letmeyi yönetenlerdedir.
fiekilden de görülece¤i gibi, ürün ya da hizmetlerin meydana getirilmesi için
hammadde, insan kaynaklar›, sermaye, teknoloji, bilgi gibi birbirinden oldukça
farkl› girdilerin en uygun koflullarda elde edilmesi ve süreklili¤inin sa¤lanmas› ge-
reklidir. Bu girdilerin ürün ve hizmetlere dönüfltürülmesi aflamas›nda iflletme çal›-
flanlar›n›n yerine getirdi¤i faaliyetlerin uyumlaflt›r›lmas› için çaba harcanmas› ge-
rekmektedir. Bu çabalar içerisinde planlar›n, politikalar›n haz›rlanmas›, çal›flanla-
r›n performanslar›n›n de¤erlendirilmesi ve ücretlendirilmesi gibi faaliyetler vard›r.
Di¤er yandan, sistemin ç›kt›lar›n› oluflturan mal ve hizmetlerin müflterilerin talep-
lerini karfl›layacak nitelikte olmas›, yat›r›mc›lar›n iflletmeden beklentilerinin karfl›-
lanmas›, yine iflletme sistemi içerisinde yönetimin sorumlulu¤undad›r. K›saca ifllet-
melerin kurulmas›, hayatta kalmas›, baflar›l› bir flekilde rekabet edebilmesi ve müfl-
terilerini memnun edebilmesi iflletmelerin nas›l yönetildi¤ine do¤rudan ba¤l›d›r.
Bu bak›mdan yönetim konusunun iyi anlafl›lmas› gerekmektedir.
fiekil 5.1
Çevre ‹flletmelerde Üretim
Sistemi
Sistem
Kaynak: Robbins,
S.P. - Coulter, M. K.
(2007).
Girdiler Dönüflüm Süreci Ç›kt›lar
Management. New
Hammadde Çal›flanlar›n Faaliyetleri Ürün ve Hizmetler York: Pearson-
‹nsan Kaynaklar› Yönetim Faaliyetleri Finansal Sonuçlar Prentice Hall.
Teknoloji Teknoloji ve Üretim Bilgi
Bilgi Yöntemleri ‹nsanla ‹lgili Ç›kt›lar
Geribildirim
Çevre
www.hedefaof.com
YÖNET‹M KAVRAMI
En yal›n tan›m› ile yönetim baflkalar› vas›tas›yla ifl görmektir. Bu tan›m, yöneti-
Yönetim, baflkalar› min özellikle bir grup faaliyeti oldu¤unu ve yönetimden bahsedebilmek için bir-
vas›tas›yla, ifllerin etkili ve den fazla kiflinin varl›¤›na ihtiyaç duyuldu¤unu vurgulamaktad›r. Ancak yo¤un bir
verimli bir flekilde
yapt›r›lmas›. rekabet ortam›nda ve belirsizlik koflullar›nda faaliyet gösteren günümüz iflletmele-
rinde görülen faaliyetlerin rastgele de¤il, etkili ve verimli olmas› gerekmektedir. Bu
Etkililik, mevcut kaynaklar
ile en iyi sonuçlara ulaflma. cümlede yer alan etkililik, mevcut kaynaklar ile en iyi sonuçlara ulaflmay›, verim-
Verimlilik, en az kaynak lilik ise en az kaynak kullan›m› ile en fazla ç›kt›ya ulaflabilmeyi ifade etmektedir.
kullan›m› ile en fazla ç›kt›ya
ulaflabilme. K›saca, yönetim faaliyeti ile amaçlanan, en az kaynak kullan›m› ile en yüksek dü-
zeydeki amaçlara ulaflmak; ifllerin etkili ve verimli bir flekilde gerçeklefltirilmesini
sa¤lamakt›r.
SIRA S‹ZDE Yönetim, iflletmelere

SIRA S‹ZDEözgü bir kavram m›d›r? Yoksa günlük yaflam içerisinde de yönetim
1 faaliyetinin söz konusu oldu¤u baflka ortamlar var m›d›r?
D Ü fi Üfiekil
N E L ‹ M5.2 D Ü fi Ü N E L ‹ M Yönetimi yukar›daki tan›mlar çerçeve-
Yönetimin Dört
sinde ele ald›¤›m›zda de¤iflen bir çevre
‹fi‹
S O R U
Unsuru ‹fiLETMEN‹NS O R U
YAPACAK içerisinde gerçekleflen bu faaliyetin dört
AMAÇLARI önemli unsur içerdi¤ini görürüz (bkz. fie-
‹NSANLAR
Kaynak: Mirze, S.K.
kil 5.2). Bunlar:
(2010).
D ‹ K K A T‹flletme. D‹KKAT
‹stanbul: Literatür 1. Yönetim, baflkalar› ile birlikte çal›fla-
YÖNET‹M
Yay›nlar›. rak ve onlar vas›tas›yla ifl görmektir.
Bu sebeple yönetimden bahsedebil-
ETK‹L‹L‹K VE YÖNET‹M‹N
mek için ifli yapacak insanlara ihti-
AMAÇLARIMIZ
VER‹ML‹L‹K AMAÇLARIMIZ ‹fiLEVLER‹ yaç vard›r.
2. Yönetim, ifllerin etkili ve verimli bir
flekilde yerine getirilmesini gerek-
K ‹ T A P K ‹ T A P tirir.
3. ‹fllerin baflkalar› vas›tas›yla, etkili ve verimli bir flekilde yerine getirilmesi için
kaynaklar›n koordineli bir flekilde kullan›lmas›nda yönetimin fonksiyonla-
TELEV‹ZYON r›ndan
T E L E(planlama,
V‹ZYON örgütleme, yöneltme, denetim) yararlan›lmal›d›r.
4. Yönetimde temel nokta, önceden belirlenen amaçlara ulaflmakt›r.
Yönetim, bu ifli gerçeklefltiren kiflide ileri görüfllü olma, karar verme, befleri ilifl-
kiler konusunda baflar›l› olma, kuvvetli sezgilere sahip olma ve koflullara göre dav-
ranabilmeye iliflkin yetenekler gerektirir. Ancak farkl› yöneticiler bu yeteneklerini,
ayn› konular› yorumlar ve de¤erlendirirken farkl› flekillerde kullan›r. Bu da farkl›
yönetim biçimlerini, amaçlar› baflar›rken farkl›l›klar yaratmay› ve yönetimin sanat
olma yönünü oluflturur.
Yönetim sürecinin, bu süreci iflleten gruplar aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda üç farkl›
türü oldu¤u görülür. Bunlar: Ailesel yönetim, siyasal yönetim ve profesyonel yöne-
timdir (Koçel, 2011).
Ailesel yönetim, bir iflletmenin yönetiminde, sahipli¤in, temel politik karar or-
ganlar›n›n ve hiyerarflik yap›n›n önemli bir k›sm›n›n belli bir ailenin üyelerinden
oluflmas› durumudur. Ekonomik geliflme çabalar›n›n bafllang›c›nda genifl ölçüde
rastlanan ailesel yönetimin en önemli özelli¤i, üst yönetim kademelerinin, özellik-
le belli bir ailenin üyelerine veya akrabalar›na aç›k olmas›d›r.
www.hedefaof.com
5. Ünite - ‹flletmelerde Yönetim 111
Ekonomik geliflme sürecine yeni giren ve içerisinde s›n›rl› say›da e¤itimli bire-
yin bulundu¤u toplumlarda, genellikle ekonomik gücü elinde bulunduran aile bi-
reylerinin e¤itim görmüfl olmas›, yönetim kademelerinde bu kiflilere yer verilmesi-
ne ve bu yolla yönetim maliyetlerinin düflürülmesine imkân vermifltir. Özellikle
küçük sanayi iflletmelerinde, perakendecilik ve toptanc›l›k gibi küçük ve basit or-
ganizasyonlarda bu tür yönetim etkili olmufltur. Ancak ekonomik ve teknolojik ge-
liflmeler çerçevesinde yaflanan modernleflme ve de¤iflen çevre koflullar› iflletmele-
ri büyümeye ve daha karmafl›k organizasyon yap›lar›na sahip olmaya zorlam›flt›r.
Bu yeni koflullar›n gereklerini yerine getirmede ailesel yönetim yeterli gelmemeye
bafllam›flt›r. Bununla birlikte son y›llarda giriflimcilik ruhunun ön plana ç›kmas› ile
birlikte giriflimcilik yönü kuvvetli olan aile iflletmeleri, yeniden önem kazanm›fl ve
bu iflletmelerin özellikleri, sorunlar› ve baflar› koflullar›n› belirlemeye yönelik çal›fl-
malar yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Sahipli¤in, temel politik karar organlar›n›n ve önemli yönetim kademelerinin
belirli bir grubun mensuplar›ndan olufltu¤u bir di¤er yönetim türü ise siyasal yö-
netimdir. Ancak burada söz konusu grubu oluflturanlar belirli bir ailenin üyeleri ya
da akrabalar› de¤il, belirli bir siyasal e¤ilime ve iliflkilere sahip olan kiflilerdir. Si-
yasal yönetimde, yönetim konusunda e¤itim alm›fl olmak önemsenmekle birlikte,
sahip olunan siyasal düflünce ve amaçlar yönetim kademelerine girifli önemli ölçü-
de etkilemektedir.
Yönetim iflinin bir meslek hâline getirilmesi ile ilgili olan profesyonel yöne- Profesyonel Yönetim, bir
iflletmede temel karar
tim, bir iflletmede temel karar organlar›n›n ve hiyerarflik yap›daki di¤er bütün ka- organlar›n›n ve hiyerarflik
demelerin belli bir siyasal görüfle ba¤l›l›¤a ya da aile mensuplu¤una dayal› olarak yap›daki di¤er bütün
kademelerin, uzmanl›k ve
de¤il, uzmanl›k ve yetenek esas›na göre seçilen kifliler taraf›ndan doldurulmas›d›r. yetenek esas›na göre seçilen
Büyük iflletmelerde sahiplik ile yöneticili¤in birbirinden ayr›lmas›, yönetimin hiye- kifliler taraf›ndan
doldurulmas›.
rarflik organizasyonlarda kendine özgü bir uzmanl›k gerektiren ayr› bir fonksiyon
olarak ortaya ç›kmas›, profesyonel yönetimin önemini art›rm›flt›r.
YÖNET‹M P‹RAM‹D‹
‹flletmelerin yönetiminde söz konusu olan farkl› yönetim türlerinin yan› s›ra farkl›
yönetsel kademeler, her bir yönetim kademesinde görev alan yöneticiler ve bu yö-
neticilerin yönetsel görevlerini yerine getirirken ihtiyaç duyduklar› çeflitli yetenek-
ler, üstlendikleri roller ve yönetsel fonksiyonlar vard›r. Yönetimin iflletme içerisin-
deki yeri ve öneminin daha iyi anlafl›labilmesi için bahsi geçen bu kavramlar›n bi-
linmesi gereklidir.
Geleneksel olarak en alt kademede çal›flanlar›n say›s› en üst kademede çal›flan-
lar›n say›s›ndan çok daha fazla oldu¤u için örgütsel yap› fiekil 5.3’de görüldü¤ü gi-
bi bir piramide benzer. Piramidin taban›n› say›ca fazla olan, yönetsel görevi olma-
yan çal›flanlar olufltururken yönetsel kademeler genellikle alt kademe, orta kade-
me ve üst kademe olarak belirlenir. Her bir yönetim kademesinde görev alan yö-
neticilerin genellikle birbirinden farkl› unvanlar› vard›r. fiekilde yönetim piramidi-
ni oluflturan yönetsel kademeler ile her bir kademede yerine getirilen yönetsel ifl-
ler ve bu kademelere iliflkin unvanlar flematik olarak görülebilir.
www.hedefaof.com
fiekil 5.3
Yönetim Piramidi -
Yönetim kurulu baflkan› ve üyeleri ‹flletmenin tamam›n› ilgilendiren faaliyetleri
Unvanlar ve genel müdür, genel müdür yard›mc›lar›, yerine getirmek, örgütsel amaç, politika ve
Üst
Görevler genel direktör Kademe stratejileri oluflturmak
Yönetim
‹flletmenin belirli birimlerini ilgilendiren
Bölüm müdürleri ve bölüm faaliyetleri yerine getirmek, üst yönetimin
müdür yard›mc›lar› Orta Kademe belirledi¤i plan, politika ve stratejileri birim
Yönetim düzeyine dönüfltürüp uygulamak
Alt Kademe
K›s›m müdürleri, Yönetim Yönetsel görevi olmayan çal›flanlar›
ustabafl›lar hat yöneticileri yönetmek ve k›sa dönemli operasyonel
kararlar almak
Yönetsel Görevi
Olmayan Çal›flanlar
Kaynak: Bovee, C.L., Thill, J.V. ve Mescon, M.H. (2007). Excellence in Business. New
York: Pearson Prentice Hall. ve Bolat, T., Seymen, O.A., Bolat, O.‹. ve Erdem, B. (2009).
Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Detay Yay›nc›l›k.
Üst kademe yönetim: ‹flletmenin bir bütün olarak görüldü¤ü, tüm iflletmeyi il-
gilendiren uzun dönemli genel politika ve stratejilerin belirlendi¤i ve iflletme ile d›fl
çevre aras›ndaki iliflkilerin yönlendirildi¤i yerdir. Üst kademe yönetimde görevli
olan yöneticiler, organizasyon yap›s›n›n en tepe noktas›nda ya da bu noktaya ya-
k›nd›rlar. Örgüt çap›nda kararlar almakla ve örgütün bütününü etkileyen planlar
yapmakla sorumlu olan üst kademe yöneticiler genellikle genel müdür ya da genel
direktör gibi unvanlara sahiptirler.
Orta kademe yönetim: Örgütsel hiyerarflide alt kademe ile tepe yönetim ya-
ni üst kademe yönetim aras›nda yer alan tüm yönetim düzeylerini içerir. Bu kade-
mede görev yapan yöneticiler, genellikle bafll›ca iflletme birimlerinin yönetiminden
sorumludurlar ve alt kademe yöneticilerin ifllerini koordine ederler. Genellikle böl-
ge müdürü, proje lideri, bölüm müdürü gibi unvanlara sahip olan orta kademe yö-
neticiler, üst yönetimce belirlenen plan, politika ve stratejilerin sorumlu olduklar›
birimlere uyarlanmas›n› ve kendilerine ba¤l› birimlere iletilmesini sa¤lar.
Alt kademe yönetim: ‹flletmenin operasyonel faaliyetlerini yürüten, üretim-
den veya hizmet sunumundan do¤rudan do¤ruya sorumlu olan yönetim kademe-
sidir. Bu kademedeki yöneticiler, yönetsel görevi olmayan çal›flanlar› yönetmekle
ve orta kademe yönetimin gelifltirdi¤i planlar›n uygulanmas›n› sa¤lamakla görevli-
dirler. Alt kademe yöneticiler genellikle flef unvan›na sahiptir ancak bazen depart-
man ya da bölge müdürleri de bu kademede yer alabilir.
SIRA S‹ZDE Yönetim piramidini

SIRA S‹ZDEgöz önüne ald›¤›n›zda, yönetilen kifli say›s›n›n artmas› yönetim faali-
2 yetinin gerçeklefltirilmesinde bir de¤iflime yol açar m›?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Üpiramidi,
fi Ü N E L ‹ M örgütsel hiyerarflinin anlafl›lmas›, yönetsel kademelerin ve
Yönetim
her bir kademede görevli olan yöneticilerin ne ifl yapmalar› gerekti¤inin netlefl-
S O R U tirilmesi aç›s›ndan
S O R U önemli bir yap›d›r. Ancak, günümüzde bu klasik piramit flek-
line göre yap›lanmam›fl iflletmelere de s›kl›kla rastlanmaktad›r. Baz› iflletmeler
daha serbest flekilde ifl temeline göre yap›lanm›fl olup üyeleri projeden projeye
D‹KKAT D‹KKAT
sürekli de¤iflen çal›flanlardan oluflan bir organizasyon yap›s›na sahip olabilirler.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
www.hedefaof.com
YÖNET‹C‹ KAVRAMI
Yönetici yönetim iflini yapan, insanlar› belirli amaçlar› gerçeklefltirecek iflleri yap-
malar› için yönlendiren ve yöneten kiflidir. Baflkalar›na neyi nas›l yapacaklar›n›
söyler, yap›lan çal›flmalar› izler ve kontrol eder. Yönetici, yönetim alan›nda birik-
mifl bilgi birikimine ilaveten kendi bireysel beceri ve yeteneklerini kullanarak bafl-
kalar› ile birlikte çal›fl›r ve yönetmekte oldu¤u birimi, amaçlar›yla birlikte çal›flt›¤›
kifliler vas›tas›yla ulaflt›r›r. Yönetimi bir meslek olarak yapan profesyonel yönetici-
ler, kâr› ve riski baflkas›na ait olmak üzere mal ve hizmet üretmek için üretim fak-
törlerini bir araya getirerek yönetir ve bunun karfl›l›¤›nda ücret al›r. Yöneticinin ba-
flar›s› yönetmekle görevli oldu¤u birimin amaçlar›na ne derece ulaflt›¤›na ba¤l› ola-
rak de¤erlendirilir ve bu da yöneticinin baflar›s›n›n büyük ölçüde baflkalar›na ba¤-
l› oldu¤u anlam›na gelir.
Her ne kadar geleneksel anlamda yöneticiyi baflkalar›na neyi nas›l yapacaklar›-
n› söyleyen kifli olarak tan›mlasak da günümüzde yöneticinin ne ifl yapt›¤›n› söy-
lemek eskiye oranla bir hayli güçleflmifltir. Çünkü art›k baz› organizasyon yap›la-
r›nda yönetsel görevi olan ve olmayan çal›flanlar› birbirinden ay›rmak oldukça
güçtür. Yönetsel görevi olmayan çal›flanlar, direkt olarak belirli bir ifl ya da görev
üzerinde çal›flan ve kimsenin kendilerine bir ifl konusunda raporlama yapmad›¤›
çal›flanlard›r. Ancak günümüzde bu tan›m› yapabilmek çok da kolay de¤ildir çün-
kü organizasyonlar›n ve ifllerin de¤iflen do¤as› pek çok örgütte yönetsel görevi
olan ve olmayan çal›flanlar aras›ndaki ayr›m› bulan›klaflt›rm›flt›r. Geleneksel olarak
yönetsel olmayan ço¤u ifl, günümüzde yönetsel faaliyetler içerir hâle gelmifltir. Ör-
ne¤in, yöneticilerin yönetsel sorumluluklar›n› tak›m üyelerine devretti¤i baz› ifllet-
melerde, her biri birden fazla alanda e¤itim görmüfl ve pek çok farkl› beceriye sa-
hip olan çal›flanlar, ayn› gün içerisinde hem tak›m lideri hem de bir ekipman›n kul-
lan›c›s› ve bak›m teknisyeni olabilmektedir. Ancak yine de yöneticinin ifli ile ilgili
de¤iflmeyen noktalar vard›r. Yöneticinin ifli sadece kiflisel baflar› içermez ve baflka-
lar›na ifllerini yapmalar› konusunda yard›mc› olmak de¤il, baflkalar›n›n ifllerini ko-
ordine etmek ve denetlemekle ilgilidir. Bu ifl, tek bir fonksiyonel bölümün ifllerini
koordine etmek ya da bir tek kifliye amirlik etmek olabilece¤i gibi çok say›da fark-
l› bölümün çal›flanlar›ndan ya da geçici iflçiler ve tedarikçiler gibi örgüt d›fl› kifliler-
den oluflan bir ekibin ifl aktivitelerini koordine etmek ve denetlemek de olabilir.
Yönetimin ne oldu¤u ve yöneticilerin ne ifl yapt›¤› uygulamal› araflt›rmalara da
konu olmufl ve bu araflt›rmalar›n sonucunda en alt kademeden üst kademeye ka-
dar yap›lan iflin esas›n›n ayn› oldu¤u belirlenmifltir. Yönetim konusunda çal›flan
araflt›rmac›lar uzun y›llar süren çal›flmalar sonucunda yöneticilerin tam olarak ne
yapt›¤›n› tan›mlamak için üç özel s›n›fland›rma yapm›fllard›r: Yönetsel yetenekler,
yönetsel roller ve yönetimin fonksiyonlar›. fiimdi bunlar› aç›klayal›m.
YÖNETSEL YETENEKLER
Yöneticilerin, bir yönetici olmakla ilgili görev ve faaliyetlerini yerini getirmek için
üç temel yetene¤e ihtiyac› oldu¤u kabul edilmektedir. Bunlar teknik yetenek, in-
san iliflkileriyle ilgili befleri yetenek ve kavramsal yetenektir.
Teknik yetenek: Yöneticinin fonksiyonel uzmanl›k alan›n› ifade eden belirli
görevleri yerine getirmek için ihtiyaç duyulan ifle özgü bilgi ve teknikleri kapsar.
‹flletme yönetiminin herhangi bir alan› (pazarlama, sat›n alma, muhasebe, insan
kaynaklar›, üretim gibi) ile ilgili uzmanl›k bilgisi, analiz yetene¤i, alana iliflkin araç
ve teknikleri ö¤renme ve kullanabilme becerisi teknik yetenek ile ifade edilir. Tek-
www.hedefaof.com
nik yetene¤e sahip olmak özellikle yönetimin alt kademelerinde faaliyet gösteren
yöneticiler aç›s›ndan büyük önem tafl›r. Çünkü bu kademedeki yöneticiler direkt
olarak iflletmenin ürünlerini üreten ya da müflterilerine hizmet veren personelin
yönetiminden sorumludur ve bahsi geçen personel için teknik bilgi ve becerinin
uygulanmas›, yap›lacak ifllerin esas›n› oluflturur. Teknik yetenek özellikle yöneti-
min alt kademelerinde önem tafl›d›¤› için, alt yönetim kademelerine yap›lacak olan
terfilerde teknik yetene¤i yüksek olan çal›flanlar tercih edilir.
Befleri Yetenek: Bireysel olarak ya da grup faaliyetleri içerisinde di¤er insan-
larla birlikte çal›flabilme becerisini kapsar. Yöneticinin en önemli arac› beraber ça-
l›flt›¤› di¤er insanlard›r ve yönetici, bu insanlar›n davran›fl özelliklerini anlayarak
onlar› örgütsel amaçlar› gerçeklefltirmeye yöneltebildi¤i düzeyde baflar›l› olur. Be-
fleri yetenek yönetimin tüm kademeleri için olmazsa olmaz niteliktedir ve eflit de-
recede önem tafl›r. ‹nsan iliflkilerinde baflar›l› olan yöneticiler iletiflim, güdüleme,
liderlik, ilham verme ve güven oluflturmay› nas›l yapacaklar›n› bilen kiflilerdir.
Kavramsal Yetenek: Yöneticinin iflletmeyi bir bütün olarak görebilmesini ifa-
de eder. ‹flletme içerisindeki çeflitli operasyonel ve yönetsel fonksiyonlar aras›nda-
ki iliflkiyi, bunlardan birisindeki de¤iflimin di¤erini nas›l etkiledi¤ini, iflletme ile
onun faaliyetlerini etkileyen çeflitli çevre koflullar› aras›ndaki belirsiz iliflkileri göre-
bilmeyi ve genel gidifl yollar› hakk›nda düflünmeyi içerir. Kavramsal yetenek, stra-
tejik düflünmek, uzun dönemde iflletmenin karfl›laflabilece¤i f›rsat ve tehditleri ön-
görebilmek ve örgütün güçlü ve zay›f yönlerini bir bütün olarak de¤erlendirebil-
mekle ilgilidir. Özellikle üst yönetim kademeleri aç›s›ndan büyük önem tafl›yan
kavramsal yetene¤e duyulan ihtiyaç, alt yönetim kademelerine inildikçe azal›r.
YÖNETSEL ROLLER
Henry Mintzberg yöneticilerin ne ifl yapt›¤›n› en iyi flekilde tan›mlayabilmek ama-
c›yla, yönetim ifli gerçeklefltirilirken hayata geçirilen rolleri incelemifl ve yöneticile-
rin üstlendi¤i 10 adet farkl› ancak birbiri ile önemli düzeyde iliflkili rol oldu¤unu be-
lirlemifltir. Bu roller üç ana bafll›k alt›nda toplanabilmektedir: Kiflileraras› roller, bil-
gi sa¤lama rolü ve karar verici rolü. fiimdi bunlar› daha ayr›nt›l› olarak ele alal›m.
Kiflileraras› Roller
Yöneticinin kiflileraras› rolü; astl›k-üstlük iliflkilerini, iflletme içindeki ve d›fl›ndaki
(tedarikçiler, rakipler, devlet daireleri, müflteriler vb.) gruplar ve bireyler aras›nda
ba¤lant› oluflturmay›, iliflkilerin yap›land›r›lmas›na dayal› çal›flmalar› kapsar.
Temsil rolü: Sosyal ya da resmi yap›n›n gere¤i olarak yerine getirilmesi gere-
ken sorumluluklar› içerir. Bu sorumluluklara örnek olarak iflletmeye gelen misafir-
lerin karfl›lanmas›, çeflitli törenlere kat›larak iflletmeyi temsil etmek ya da resmi ev-
raklar›n imzalanmas› verilebilir.
Lider rolü: Yöneticinin emrinde çal›flanlar› motive etme ve onlara liderlik et-
me ile ilgili sorumluluklar›n› kapsar.
Birlefltirici rolü: ‹flletme sahipleri ile çal›flanlar› ya da iflletmenin çevresi ile ifl-
letme aras›ndaki irtibat›n sa¤lanmas› yöneticinin birlefltirici rolü kapsam›ndad›r.
Bilgi Sa¤lama Rolü

Yöneticiler zamanlar›n›n büyük bir bölümünü iflletme içi ve d›fl› kaynaklardan bilgi top-
lamaya ve bu bilgileri çal›flanlara, di¤er yöneticilere ve di¤er paydafllara da¤›tmaya ay›-
r›rlar. ‹flletme içinden ve d›fl›ndan çeflitli kanallarla bilgi toplanmas› ve toplanan bilginin
ilgililere aktar›lmas›na iliflkin faaliyetler, yöneticinin bilgi sa¤lama rolünü oluflturur.
www.hedefaof.com
Monitör rolü: Periyodik raporlar› okuyarak ya da bireylerle irtibat kurarak ifl-

letmeyi ve d›fl çevresini daha iyi anlamak amac›yla iflletme içinden ve d›fl›ndan bil-
gi toplamay› içerir.
Bilgi yayma rolü: ‹flletme d›fl›ndan ya da içinden toplanan bilgilerin örgüt üyele-
ri ile paylafl›lmas›n› ifade eder ve bilgilendirme toplant›lar› yoluyla yerine getirilebilir.
Sözcü rolü: ‹flletmenin durumu, planlar›, politikalar›, faaliyetleri gibi konular-
da iflletme d›fl›ndakilere bilgi verilmesidir. Yönetim kurulu toplant›lar› ya da med-
yaya verilen demeçler bu rolün yerine getirildi¤i yerlerdir.
Karar Verici Rolü

Yöneticinin temel görevlerinin bafl›nda karar vermek yer al›r. Bir müflteri flikayeti-
ne nas›l cevap verilece¤inden, yeni bir ürün grubunun gelifltirilip gelifltirilmeyece-
¤ine kadar pek çok farkl› konuda, en alt basamaktan en üst basama¤a kadar tüm
kademelerdeki yöneticiler sonsuz bir karar ak›fl› ile karfl› karfl›yad›r. Bu kararlar›n
pek ço¤u (örne¤in, bofl bir pozisyona baflvuran pek çok aday içerisinden hangisi-
nin ifle al›naca¤› ya da yeni ürünlerin fiyatlanmas›, vb.) oldukça rutindir. Baz› ka-
rarlar ise yöneticinin seyrek olarak karfl›laflabilece¤i türdendir (örne¤in iflletmenin
sat›l›p sat›lmayaca¤›, baflka bir ülkeye yat›r›m yap›l›p yap›lmayaca¤›, vb.) Yöneti-
ciler karar verme ile ilgili faaliyetlerini yerine getirirken giriflimcilik, sorun çözme,
kaynak da¤›t›m› ve arabuluculuk rollerini üstlenirler.
Giriflimci rolü: ‹flletmeyi pek çok yönden daha iyi hâle getirmek için çevredeki
de¤iflim, geliflim ve yeniliklerin izlenmesi ve iflletmeye kazand›r›lmas› ile ilgilidir.
Sorun çözücü rolü: Astlar aras›nda yaflanan çeflitli çat›flmalar, önemli müflte-
riler ile yaflanan büyük sorunlar, çal›flanlar›n greve gitmeleri, bölümler aras›nda ya-
flanan anlaflmazl›klar ya da malzeme yetersizli¤i gibi durumlar yöneticinin sorun
çözümüne yönelik olarak karar verici rolünü üstlendi¤i durumlardan baz›lar›d›r.
Kaynak da¤›t›c› rolü: Yönetici, iflletme kaynaklar›n› tüm iflletme birimleri
aras›nda dengeli bir flekilde da¤›t›rken çeflitli kararlar vermek durumundad›r. Bu
noktada özellikle kaynaklar›n israf›ndan kaç›n›lmas› ve kararlar›n organizasyon
için önemli kiflilerce kabul edilebilir olmas› önem kazanmaktad›r.
Arabulucu rolü: Yöneticinin iflletme içi ve iflletme d›fl› konularla ilgili çeflitli
sorunlar›n çözümüne yönelik kararlar al›rken astlar›, üstleri, mevkidafllar› ya da ifl-
letme içi veya d›fl› dan›flmanlar ile fikir al›flveriflinde bulunmas›n› ifade eder.
YÖNET‹M FONKS‹YONLARI
fiekil 5.4’de görüldü¤ü üzere, iflletmelerin kurulufl amaçlar›na ulaflabilmesi, bu
yöndeki faaliyetlerini etkin ve verimli flekilde yürütebilmesi için yöneticilerin bir-
tak›m fonksiyonlar› yerine getirmesi gerekir. Bu fonksiyonlar; planlama, örgütle-
me, yöneltme ve kontroldür.
fiekil 5.4
Planlama Örgütleme Yöneltme Kontrol Yönetimin
Fonksiyonlar›
‹flletmenin nihai (‹fllevleri)
- Amaçlar›n - Motivasyon - Faaliyetlerin amaçlar›n›n
belirlenmesi planland›¤› gerçeklefltirilmesi Kaynak: Robbins,
- Stratejinin - Neyin nas›l ve - Liderlik flekilde yerine S.P.-Coulter, M. K.
oluflturulmas› kim taraf›ndan getirilmesini (2007).
yap›laca¤›n›n sa¤lamak için Management. New
- Faaliyetlerin - ‹nsanlar› bir izlenmesi,
belirlenmesi araya getirecek sapmalar için York: Pearson-
koordinasyonu
için planlar›n di¤er faaliyetler düzeltici önlem Prentice Hall.
gelifltirilmesi al›nmas›
www.hedefaof.com
Yöneticiler, amaçlar do¤rultusunda önce nelerin yap›laca¤›na ve nas›l yap›laca-

¤›na dair planlama yapar, sonra planlarda belirlenen iflleri ve bu iflleri yapacak ki-
flileri bir araya getirerek organize eder (örgütler). Daha sonra ifllerin çal›flanlar ta-
raf›ndan etkili ve verimli bir flekilde yerine getirilmesini sa¤lar (yöneltme), tüm bu
faaliyetlerin koordineli bir flekilde yürütülmesini temin eder ve sonunda ulafl›lan
sonuçlar› kontrol eder, de¤erler, yeniden kararlar al›r ve planlar›n› revize ederek
süreci yeniden bafllat›r. Yönetim ifli yerine getirilirken yararlan›lan bu fonksiyonlar
(planlama, örgütleme, yöneltme, denetim) birbirinden tamamen ayr›lm›fl durumda
de¤ildir. Bir biri ile örtüflür ve biri di¤erini etkiler. fiimdi bu fonksiyonlar› daha ay-
r›nt›l› olarak inceleyelim.
SIRA S‹ZDE Yöneticinin tam

SIRAolarak
S‹ZDE ne ifl yapt›¤›n› belirlemeye yönelik olarak yap›lan s›n›fland›rmalar-
3 dan yöneticinin rolleri üzerine odaklanan m› yoksa yönetimin fonksiyonlar› üzerine odak-
lanan m› daha do¤ru sonuçlara ulaflm›flt›r?
PLANLAMA
S O R U Yönetim fonksiyonlar›ndan
S O R U ilki olarak kabul edilen planlama, amaçlar ile bunlara
ulaflt›racak araçlar›n ve olanaklar›n seçimi veya belirlenmesidir. Planlama ile neyin,
ne zaman, nerede, nas›l, kim taraf›ndan, hangi sebeple, hangi maliyet-süre ve ka-
D‹KKAT D‹KKAT
litede yap›laca¤› gibi sorulara cevap aran›r. Planlama di¤er yönetim fonksiyonlar›-
n›n tamam›n› harekete geçiren, yönetimin ilk fonksiyonu olarak kabul edilir. Di¤er
yönetim fonksiyonlar›n›n baflar›ya ulaflabilmesi, öncelikle planlama fonksiyonu-
nun etkin biçimde yerine getirilmesine ba¤l›d›r.
AMAÇLARIMIZ
Planlama kavram›n›n daha iyi anlafl›labilmesi için planlaman›n ne gibi özellik-
AMAÇLARIMIZ
ler tafl›d›¤› hakk›nda fikir sahibi olmakta fayda vard›r. Planlaman›n bafll›ca özellik-
leri aras›nda afla¤›dakiler say›labilir (Bolat, vd., 2009):
K ‹ T A P • Planlama K ‹ T AbirP seçim ve karar verme sürecidir: Planlamada örgütün gelecek-
te ulaflmak istedi¤i amaçlar ile ilgili olarak bir dizi seçenek aras›ndan seçim
yapma ve karar verme zorunlulu¤u vard›r. Planlama faaliyetinde örgüt için
TELEV‹ZYON en uygun
T E L E V ‹ Zseçene¤e
YON karar vermenin esas olmas›, planlamay› bir karar verme
süreci hâline getirmektedir.
• Planlama gelece¤e dönük bir süreçtir: Planlama, gelece¤e dönük bir düflün-
me, de¤erleme, araflt›rma, inceleme, analiz etme ve kestirim sürecidir. Plan-
‹NTERNET laman›n‹ N T E Rgelecekle
NET ilgili olmas›, yöneticilerin planlama yaparken geçmiflte el-
de edilen sonuçlar› da dikkate almas›n› gerektirir.
• Planlama belirsizlik ve varsay›mlarla iliflkili risk içeren bir tahmin iflidir: Plan-
laman›n gelece¤e yönelik olmas›, planlama faaliyetini belirsizlik ile bu belirsiz-
likte varsay›mlar, risk ve tahmin ile iliflkili bir kavram hâline getirir. fiöyle ki;
planlama ile gelecekte ulafl›lmak istenen bir nokta veya durum ifade edilmekte
ancak söz konusu nokta veya duruma ulaflma sürecinde örgüt içi ve örgüt d›fl›
koflullar›n nas›l geliflece¤i tam olarak bilinememektedir. Gelecekte karfl›lafl›labi-
lecek koflullar›n ne olaca¤›n›n önceden bilinmemesi, planlamay› varsay›mlarla
iliflkili olan ve risk içeren bir “gelece¤i tahmin” ifli hâline getirmektedir.
• Planlama esnek ve dinamik bir süreçtir: En kapsaml› planlar dahi, uygula-
maya konuldu¤unda, kaç›n›lmaz olarak kontrol d›fl› etmenlerin etkisinde
kalmaktad›r. Bu nedenle planlama süreci, gerekti¤inde de¤iflen koflullara
kolayl›kla uyarlanabilecek bir esnekli¤e sahip olmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Planlaman›nSIRA S‹ZDEaç›s›ndan anlam› ve önemi nedir?

yönetici
4
www.hedefaof.com
S O R U S O R U
Planlamadan bahsedebilmek ve planlama sürecine bafllayabilmek için öncelik-

le amac›n ortaya konulmas› gerekmektedir. Bu ba¤lamda planlama sürecinin anla-
t›m›na geçmeden önce amaç kavram› hakk›nda bilgi verilmesi faydal› olacakt›r.
Amaç en basit tan›mla, bir örgütün ileride gerçeklefltirmeyi arzu etti¤i bir duru-
mu ifade eder. Gelecekteki iflletme faaliyetlerine rehberlik eden amaçlar ve hedef-
ler, iflletmenin belirledi¤i ve varmak istedi¤i genellikle kavramsal sonuçlard›r.
Planlamay› daha etkin k›lmak için amaç ve hedeflerin belirli niteliklere sahip olma-
s› beklenir. Bu niteliklerden önde gelenleri flöyledir:
• Amaçlar, aç›k ve anlafl›labilir, ölçülebilir ve e¤er mümkünse say›sal olarak
ifade edilebilir olmal›d›r.
• Amaçlar, iflletmenin temel sonuç alanlar›na yönelik olmal› ve önemli sonuç-
lar üzerine odaklanmal›d›r.
• Amaçlar; iddial›, zorlay›c› fakat ulafl›labilecek düzeyde ve gerçekçi olmal›d›r.
• Amaçlar için bir zaman dilimi belirlenmelidir.
• Amaçlar, mümkünse belirli ödüllere ba¤lanmal›d›r.
• Amaçlar, örgüt çal›flanlar› taraf›ndan paylafl›labilir, özgün, belirli ölçüde es-
nek ve birbiriyle uyumlu olmal›d›r.
‹flletmelerde yöneticilerin görev yapt›¤› yönetim kademelerinin tamam›nda amaç
ve hedef belirlenir. Burada özellikle dikkat edilmesi gereken nokta; tüm kademe-
lerde belirlenen amaç ve hedefler aras›nda uyum olmas›d›r. Bu uyumu sa¤layabil-
mek için orta ve alt yönetim kademelerinde gerçeklefltirilen amaç ve hedef belirle-
me çal›flmalar›nda üst kademede belirlenen amaç ve hedefler temel al›nmal›d›r.
Çünkü üst yönetimce belirlenen amaç ve hedefler tüm iflletmeyi kapsar niteliktedir.
fiekil 5.5.’de görüldü¤ü gibi örgütsel hiyerarfli içerisinde üst yönetim kademele-
rince “stratejik amaç ve hedefler”, orta yönetim kademlerince “taktik amaç ve he-
defler” alt yönetim kademelerince “operasyonel amaç ve hedefler” belirlenir.
fiekil 5.5
Yönetsel
Üst Hiyerarflide
Stratejik Hedefler Stratejik Hedefler
Yönetim Hedefler ve Planlar
Taktik Hedefler Orta Yönetim Taktik Hedefler Kaynak: Mirze, S.K.

(2010). ‹flletme.
‹stanbul: Literatür
Operasyonel Hedefler Operasyonel Hedefler Yay›nlar›.
Alt Yönetim
Planlama Süreci
‹flletmenin istikrarl› bir flekilde yaflam›n› sürdürebilmesi, de¤iflen çevre koflullar›na
ayak uydurabilmesi ve gelece¤e dönük sa¤l›kl› öngörülerde bulunabilmesi aç›s›n-
dan planlama süreci hayati bir önem tafl›r. Ayr›ca amaca uygun, gerçekçi ve uygu-
lanabilir bir planlaman›n yap›lmas› yönetimin baflar›s›nda da önemli bir yer tutar.
Planlama süreci afla¤›daki birbirini izleyen aflamalardan oluflur:
1. Örgütsel amaçlar›n belirlenmesi: Planlama süreci örgütsel amaçlar›n be-
lirlenmesiyle bafllar. Örgütsel amaçlar iflletmenin genelini ve iflletme içerisin-
deki tüm bölümleri kapsayacak flekilde oluflturulmal› ve bölümlerde yap›la-
cak planlara yol gösterici nitelikte olmal›d›r. Örgütsel amaçlar belirlenme-
dikçe planlama süreci sonuçland›r›lamaz.
www.hedefaof.com
2. Gelecekteki olas› olaylar›n ve varsay›mlar›n belirlenmesi: Planlama-

n›n gelece¤e dönük olmas› ve gelece¤in önceden bilinememesi nedeniyle
planlama sürecinin ikinci ad›m›nda, gelecekte karfl›lafl›labilecek olas› olaylar
belirlenir ve gelecekteki bu olas› durumlara uygun varsay›mlar araflt›rmala-
ra dayal› olarak gelifltirilir.
3. Seçeneklerin belirlenmesi: Bu aflamada amaç ve hedeflere ulaflmaya yö-
nelik farkl› hareket biçimleri belirlenir ve çözüm yollar› araflt›r›l›r. Bu araflt›r-
ma sonucunda, örgütü amaç ve hedeflerine en etkin biçimde ulaflt›racak se-
çenekler ortaya konulmufl olur. Di¤er bir ifade ile planlama sürecinin bu
aflamas›nda, örgütün gelecekte ulaflmak istedi¤i amaç ve hedeflere nas›l ve
ne yaparak ulafl›labilece¤ine yönelik seçenekler belirlenir.
4. En iyi alternatiflerin seçimi: Belirlenen alternatif yol, yöntem ve teknikler in-
celenmeli, birbiri ile karfl›laflt›r›lmal› ve aralar›ndan en uygun olan› yani örgütsel
ihtiyaçlar› en iyi flekilde karfl›layacak olan› seçilmelidir. Seçim sonucunda seçi-
len alternatif yol ve yöntemler kararl›l›kla uygulanmaya haz›r olunmal›d›r.
5. Uygun alt planlar›n haz›rlanmas›: Belirlenen temel planlar›n yard›mc›
planlarla desteklendi¤i aflamad›r. ‹flletmede stratejik taktik ve operasyonel
planlar birbiri ile uyumlu ve uygulanabilir olmal›d›r.
6. Planlar›n uygulanmas›: Plan kararlaflt›r›l›p kabul edildikten sonra, sürecin
son aflamas›nda yard›mc› ve alt planlar› ile birlikte uygulamaya konur. Tek
bafl›na plan yapmak, örgütü baflar›ya ulaflt›rmak için yeterli de¤ildir. Baflar›
için, amaçlar üzerine odaklanm›fl ve eylemleri amaçlara do¤ru yönlendire-
cek nitelikteki planlar mutlaka eyleme geçirilmelidir.
‹flletmenin hedef ve amaçlar›n›, bunlara ulaflmakta kullan›lacak yöntem ve
araçlar› belirleme faaliyeti olan planlama, plan› ortaya ç›karmak için sarf edilen
gayretleri içeren bir süreç; plan ise bu sürecin sonucudur. Afla¤›da plan kavram› ta-
n›mlanmakta ve plan türleri aç›klanmaktad›r.
Plan Türleri
Planlar amaç ve hedeflere varmak için belirlenmifl yollar ve kararlar toplulu¤udur.
Genel anlamda tutulacak yol ve davran›fl biçimi fleklinde tan›mlanan plan, bugün-
den gelecekte nereye ve nas›l ulafl›lmak istendi¤inin ve gelecekte nelerin gerçek-
lefltirilmek istendi¤inin kararlaflt›r›lmas›d›r. Planlar, fiekil 5.6’da görüldü¤ü gibi sü-
relerine, haz›rlanma düzeylerine ve kullan›lma seçeneklerine göre çeflitli flekiller-
de s›n›fland›r›l›r (Mirze, 2010):
fiekil 5.6
Plan Türleri SÜRE AÇISINDAN KULLANILMA SEÇENEKLER‹ HAZIRLANMA DÜZEY‹

PLANLAR AÇISINDAN PLANLAR AÇISINDAN PLANLAR
Kaynak: Mirze, S.K.
(2010). ‹flletme. Uzun Vadeli Planlar Sürekli Planlar Tek Kullan›ml›k Stratejik Planlar
‹stanbul: Literatür (Zaman>5 y›l) * Politika Planlar
Yay›nlar›. * Program * Program
* Prosedür * Proje
Orta Vadeli Planlar * Kural * Bütçe
Taktik Planlar
(Zaman 1-5 y›l)
K›sa Vadeli Planlar

Operasyonel Planlar
(Zaman<1 y›l)
www.hedefaof.com
Süre Aç›s›ndan Planlar

Daha önce ifade edildi¤i üzere, planlar gelecekle ilgili tahminler yapmay› ve ön-
görülerde bulunmay› gerektirir. Ancak gelecek belirsizdir ve gelecekle ilgili bu be-
lirsizlik, planlamada süreyi tayin ederken dikkate al›nmas› gereken unsurlardan bi-
ridir. Plan yap›lacak alan›n belirsizlik derecesi, planlama süresini önemli derecede
etkiler. Baz› istikrarl› sektörlerde planlamac› sektörün istikrar›na ba¤l› olarak uzun
sürede nelerle karfl›lafl›labilece¤ine iliflkin yeterli bilgiye sahip olabilece¤inden,
uzun vadeli planlama dönemini 10-15 y›l olarak alabilir ve planlar›n› haz›rlayabi-
lir. Ancak biliflim ve iletiflim teknolojileri sektörü gibi belirsizli¤in yüksek oldu¤u
ve devaml› de¤iflim yaflayan sektörlerde ise yetersiz bilgiler nedeniyle planlama
dönemi 2-3 y›la hatta 6 aya bile ulaflamayabilir. K›saca belirsizlik, tahmin ve öngö-
rü süresi, planlama süresini tayin eden önemli faktörlerdir. Ancak bu konuda ge-
nel görüfl, süre aç›s›ndan planlar›n üç kategoride s›n›fland›r›labilece¤idir.
Uzun vadeli Planlar: Ço¤u sektör ve iflletmede 5 y›l veya daha uzun y›llar için
haz›rlanan planlar genellikle uzun vadeli plan olarak kabul edilmektedir.
Orta vadeli planlar: 1 ile 5 y›l aras›nda bir süreyi kapsayan planlard›r.
K›sa vadeli planlar: 1 y›ldan daha k›sa süreli¤ine haz›rlanan planlar, k›sa va-
deli planlar olarak kabul görmektedir.
Kullan›lma Seçenekleri Aç›s›ndan Planlar

Bu tür planlama iki kategoride s›n›fland›r›labilir: Tek kullan›ml›k planlar ve sürek-
li planlar.
Tek kullan›ml›k planlar: Gelecekte büyük olas›l›kla tekrarlanmayan amaç ve
hedeflere ulaflmak için haz›rlanan planlara tek kullan›ml›k planlar ad› verilir. ‹fllet-
melerde yararlan›lan tek kullan›ml›k planlar aras›nda program, proje ve bütçe yer
almaktad›r.
Program: Tek bir amaç veya hedefe yönelik olan ya da tek seferlik önemli bir
iflle ilgili olarak haz›rlanan, tamamlanmas› birkaç y›l alabilecek kapsaml› ve karma-
fl›kl›k derecesi yüksek olabilen pland›r.
Proje: ‹flletmenin tek bir amaç veya hedefine yönelik olarak haz›rlanan, programa
göre daha dar kapsaml› ve daha düflük karmafl›kl›k derecesine sahip olan pland›r.
Bütçe: ‹flletmenin ulaflmay› bekledi¤i sonuçlar›n, rakamlarla ifade edildi¤i bel-
gedir. Di¤er bir ifade ile say›sallaflt›r›lm›fl program olarak da ifade edilebilir.
Sürekli planlar: ‹flletmelerde devaml› ve tekrarlayan faaliyetlere ›fl›k tutmas›
ve rehberlik etmesi için haz›rlanan ve her an yararlan›lan planlar ise sürekli plan-
lar olarak adland›r›l›r. Sürekli planlardan baz›lar› flunlard›r:
Politika: Çal›flanlara ve iflletme içi ve d›fl›ndaki di¤er paydafllara faaliyetlerin
ve ifllerin nas›l yap›laca¤› ve davran›fllar›n nas›l olaca¤› gibi konularda yol göste-
ren, ›fl›k tutan ancak genellikle kavramsal olan bir rehberdir. Politikalar›n kavram-
sal niteliklerinden dolay› bu rehbere göre uygulama yap›l›rken çeflitli durum ve
koflullarda takdir ve inisiyatif kullan›larak yorum yap›labilir ve bu yorumlar do¤-
rultusunda davran›fllar belirlenebilir.
Prosedür: Belirli bir iflin tam olarak hangi ad›mlar ve aflamalarla yap›labilece-
¤ini tan›mlayan standart bir faaliyet rehberidir. Bu rehber çok aç›k ve seçik olarak
faaliyet aflamalar›n› içerdi¤inden, çal›flanlar›n ifllerini yaparken yorum yapmas›na
veya takdir ve inisiyatif kullanmas›na gerek yoktur.
Kural: Kapsam› politika ve prosedürlerden daha dar olan, esnek olmayan ve
kesin eylem gerektiren bir pland›r. Kurallar›n geçerli oldu¤u durumlarda sorumlu
personelin takdir hakk› ve inisiyatif kullanmas›na izin verilmez.
www.hedefaof.com
Haz›rlanma ve Kullan›lma Düzeyi Aç›s›ndan Planlar

Stratejik planlar: ‹flletmenin yaflam›n› devam ettirebilmesi ve rekabet üstünlü¤ü
sa¤lamaya yönelik temel stratejik hedeflerine ulaflabilmesi için gerekli yollar› ta-
n›mlamak üzere üst düzey yönetim taraf›ndan haz›rlanan planlard›r. Stratejik plan-
larda amaç, iflletmeyi devam ettirmek ve çevredeki f›rsat ve tehditleri belirleyip de-
¤erlendirerek iflletmenin uzun dönemde baflar›l› olmas›n› sa¤lamakt›r.
Taktik planlar: Stratejik planlar›n uygulanmas›na yard›mc› olmak için orta ka-
deme yönetim taraf›ndan tasarlanarak haz›rlanan, iflletmenin genel stratejik planla-
r›yla uyumlu bir flekilde belirli bölümlerde ve birimlerde yap›lacak hedef ve faali-
yetlerin tan›mland›¤› planlard›r.
Operasyonel planlar: Üst yönetim kademelerince haz›rlanan taktik ve strate-
jik planlarla uyumlu bir biçimde, alt birim ve k›s›mlar›n hedeflerinin, faaliyetlerinin
ve hedeflere ulaflmak için izlenecek yollar›n belirlendi¤i ve iflletmenin alt kademe
yönetimi taraf›ndan haz›rlanan planlard›r.
ÖRGÜTLEME (ORGAN‹ZE ETME)

‹flletme içerisinde yönetsel görevi olan ya da olmayan tüm çal›flanlar, görevlerini et-
kili ve verimli bir flekilde yerine getirebilmek için hangi iflleri yapacaklar›n›, bu ifl-
leri yaparken kimlerle birlikte çal›flacaklar›n›, kimlere karfl› sorumlu olacaklar›n› ve
(e¤er varsa) kimlerin kendilerine karfl› sorumlu olaca¤›n› bilmelidir. Çal›flanlar ayr›-
ca birlikte çal›flacaklar› kifliler ve gruplar, kendilerinin grup içerisindeki yeri ve kul-
lanabilecekleri iletiflim kanallar› hakk›nda da net bilgilere sahip olmal›d›rlar. ‹flte bu
bilgilerin tümü, örgütleme fonksiyonunun yerine getirilmesi ile ortaya konulur.
Örgütleme s›ras›nda planlama fonksiyonu sonunda seçilmifl olan plan ve stra-
tejiler temel kabul edilir. Plan ve stratejiler iflletmelerde “ne” yap›lmas› gerekti¤ini,
örgütleme ise bunun “nas›l” bir yap› ile gerçeklefltirilece¤ini ortaya koyar. Di¤er bir
anlat›mla örgütleme, planda belirlenen amaçlara ve bunlara eriflmek için belirle-
nen yollara uygun bir örgüt yap›s› (organizasyon) oluflturularak; bu yap› içerisin-
de yer alan ifller, kifliler ve birimler aras›ndaki yetki iliflkilerinin kurulmas›yla ilgili-
dir. Örgütleme aflamalar› boyunca yönetici, tüm çal›flanlar›n yerine getirece¤i her
bir faaliyeti ve çal›flanlar›n bu faaliyetleri yerine getirebilmek için ihtiyaç duyacak-
lar› tesis ve ekipmanlar›n tümünü belirlemeye çal›fl›r. Ayr›ca yönetsel ve yönetsel
olmayan pozisyonlar›n belirlenmesi ve bu pozisyonlar›n gerektirdi¤i niteliklerin
tespiti de örgütleme süreci içerisinde yer al›r.
Örgütleme Süreci
Yönetici örgütleme fonksiyonunu yerine getirirken ifl ile ifl, ifl ile insan ve insan
ile insan aras›ndaki iliflkileri düzenler. Bu düzenlemelerden ilki olan ifller aras›n-
daki düzenleme, iflletmeyi amac›na ulaflt›racak ifllerin belirlenmesini, iflleri olufl-
turan görevlerin tan›mlanmas›n›, gruplanmas›n› ve bir sorumluluk alan› olufltura-
cak flekilde birlefltirilmesini içerir. ‹fl ile insan aras›ndaki düzenleme, tan›mlanm›fl
olan ifllerin gerektirdi¤i bilgi, yetenek ve beceriye sahip olan kimselerin seçilme-
si ve ifllerle uyumlar›n›n sa¤lanmas› yoluyla olur. ‹nsan ile insan aras›ndaki dü-
zenleme ise iflletmenin sosyal yönünü vurgular ve ifl ortam› içerisinde, çal›flanla-
r›n birbirleri ile olan iliflkilerini ve bunlar› kapsayan davran›fl süreçlerini ifade
eder. Örgütleme fonksiyonunun gerçeklefltirilmesinde genellikle flöyle bir süreç
izlenir (Koçel, 2011):
www.hedefaof.com
• Amac› gerçeklefltirmek için hangi görev, ifl ve faaliyetlerin yap›lmas› gerek-

ti¤ini belirlemek,
• Bu görevleri anlaml› bir flekilde gruplayarak iflleri oluflturmak,
• Bu iflleri çeflitli kriterlere göre gruplayarak ifl gruplar›n› veya faaliyetleri olufl-
turmak,
• Bu ifl gruplar›n› kademeler itibariyle farkl›laflt›rarak ve yine belli kriterlere
göre gruplayarak mevkileri, pozisyonlar› oluflturmak,
• Bu pozisyonlar› yine belli kriterlere göre bir araya getirerek bölümleri olufl-
turmak,
• Tüm bu görev, ifl, ifl grubu ve pozisyonlarla ilgili tan›mlar› yapmak,
• Bu mevkilere (pozisyonlara) getirilecek iflgörenleri seçmek ve atamak.
Örgütlemede Temel Unsurlar

Örgüt yap›s›, bir iflletme içerisindeki ifllerin, yetki ve sorumluluklar›n düzenlenme-
si sonucunda oluflan biçimsel yap›d›r. Örgütsel yap›n›n oluflturulmas›nda dikkate
al›nan konular afla¤›da aç›klanmaktad›r.
‹fl Bölümü ve Uzmanlaflma

Bir iflletme içerisindeki ifllerin ayr› ayr› görevlere bölünmesi di¤er bir ifadeyle, bir
iflin tamam›n›n tek bir iflgören taraf›ndan yap›lmas› yerine, iflin her biri farkl› kifli-
lerce yap›lacak görevlere ayr›lmas›d›r. ‹fllerin bu flekilde daha s›n›rl› görevlere ay-
r›flt›r›lmak suretiyle bölümlenmesi, beraberinde uzmanlaflmay› getirmektedir. fiöy-
le ki; faaliyeti yerine getirecek olan kifli iflin tamam›n› yapmak yerine iflin sadece
kendi yapt›¤› bölümü yani görevi üzerine uzmanlaflacakt›r. Tersi durumda ise be-
lirli bir ifl faaliyeti içerisinde çok çeflitli görevler bir araya getirilerek genelleflmeye
gidilebilir. Yönetici, tasarlanmakta olan örgüt yap›s›nda uzmanlaflma ya da genel-
leflmenin ne derece yer alaca¤› konusunda karar vermek durumundad›r.
‹fl bölümü ve uzmanlaflma, yirminci yüzy›l›n ilk yar›s› boyunca verimlili¤in son-
suz kayna¤› gibi görülmüfl ve bir süre de öyle olmufltur. Ancak, zamanla bu flekil-
de çal›flan kiflilerin ifllerinden s›k›ld›¤›, yoruldu¤u, strese girdi¤i, iflyerlerinde de-
vams›zl›¤›n ve iflten ayr›lmalar›n artt›¤› gözlemlenmifltir. Günümüzde yöneticilerin
ço¤u uzmanlaflmay› önemli bir örgütleme mekanizmas› olarak görmekte ancak ve-
rimlili¤i her zaman yükseltmedi¤ini ve her ifl tipi için uygun olmad›¤›n› bilmektedir.
Bölümlendirme
‹flin koordineli ve bütünlük içinde tamamlanabilmesi için, belirlenen ifl bölümü ve
uzmanl›k derecesine göre bölünmüfl olan ifllerin, grupland›r›larak tekrar bir araya
getirilmesi ile iflletme içerisindeki bölümler (departmanlar) oluflturulur. Bölüm, ifl-
letmenin bir kesimi veya kurumu ya da iflletme ile ilgili belirli faaliyetleri içine alan
bir çevre veya bölgeyi ifade eder. Bölümlendirmenin temel amac›, belirli amaçlarla
bir araya getirilmifl ifllerin yap›lmas›nda yüksek etkinlik ve verimlili¤e ulaflmak ve
bu flekilde tüm iflletmede verimlilik elde etmektir. Bölümlendirmede, iflletme fonk-
siyonlar›, ürün, co¤rafi bölge, süreç, müflteri gibi çeflitli kriterler temel al›nabilir.
Fonksiyonlara göre bölümlendirme: Fonksiyonlara göre bölümlendirmede
ayn› uzmanl›k alan›ndaki çal›flanlar ve benzer ifl ve görevler grupland›r›larak; or-
tak beceri, deneyim ve benzer ifllere göre oluflturulan bölümler kurulmaktad›r. Ör-
ne¤in sat›fl ile ilgili görevleri yapan ve bu konuda bilgili ve deneyimli kifliler bir
araya getirilerek sat›fl bölümü oluflturulur. Fonksiyonel bölümlendirmenin tipik ör-
nekleri; finans, pazarlama, üretim, personel, araflt›rma ve gelifltirme, muhasebe
www.hedefaof.com
vb.dir. Bu yöntemde genellikle bölümler, küçük alt birimlerden oluflacak flekilde

düzenlenir (fiekil 5.7). Bu yap›n›n avantaj› etkin ve ekonomik olmas›, fonksiyonla-
r›n basitlefltirilmesini sa¤lamas› ve üst yöneticilere s›k› bir denetim imkân› verme-
sidir. Uzmanlaflm›fl personelin görüfl alan›n› ve kiflisel geliflim flans›n› s›n›rland›r-
mas› ve fonksiyonlar aras›ndaki ifl birli¤ini azaltma ihtimali ise bu bölümlendirme
türünün dezavantajlar› aras›ndad›r.
fiekil 5.7
Fonksiyonlara Göre
GENEL MÜDÜR
Bölümlendirme
Kaynak:
Plunkett,W.R.,
R.F.Attner ve Pazarlama Üretim ‹nsan Kaynaklar›
G.S.Allen.(2008).
Management.
Canada:Thomson-
South Western. Sat›fl Araflt›rma Stok Montaj ‹fle Alma Ücret
Reklam ‹flleme E¤itim
Ürün temeline göre bölümlendirme: Her ürün için ayr› bölümlerin olufltu-
rulmas›na dayanan bölümlendirme türüdür. Örne¤in bir deterjan firmas›n›n bö-
lümlendirmede ev kimyasallar› ve endüstriyel ürünler gibi ürün gruplar›n› temel al-
mas› gibi. Ürün tipine göre oluflturulan bu ba¤›ms›z birimlerin alt›nda yine fonksi-
yonlara göre grupland›r›lm›fl üretim, sat›fl, tedarik, muhasebe gibi alt bölümler var-
d›r. Bir anlamda her bölüme serbest çal›flmas› için özerklik verilmifltir. Ürün teme-
line göre bölümlendirmenin avantajlar›; verim üzerine odaklanmay› sa¤lamas›,
ürün özellikleri ve teslim tarihi gibi konularla ilgili koordinasyonu kolaylaflt›rmas›,
bir ürünün problemlerini di¤er ürünlerden ayr› tutmas›, özel makine, tesisat ve ile-
tiflim sistemlerinin kullan›m›na olanak sa¤lamas›d›r. Dezavantajlar› ise iflletme için-
de her ürün için ayr› personel (her ürün için ayr› pazarlama bölümü çal›flanlar› gi-
bi) bulundurulmas›n› gerektirmesi ve ifl hacminin büyümesine, ürün ve di¤er hiz-
metlerdeki de¤iflikli¤e veya yeni ürünlerin üretilmesine uyum sa¤lanmas›n›n zor
olmas›d›r.
fiekil 5.8
Ürün Temeline
Göre GENEL MÜDÜR
Bölümlendirme
Kaynak: Koçel, T.
(2011). ‹flletme
Yöneticili¤i. 1. Kademe Ürün Tipleri A Ürünü B Ürünü
‹stanbul: Beta Departman› Departman›
Bas›m Yay›m
Da¤›t›m.
Departmanlar ve Alt
Birimleri Üretim Pazarlama Finans
www.hedefaof.com
Co¤rafi temele göre bölümlendirme: ‹fllerin co¤rafi bölgeler temel al›narak

bölümlendirilmesidir. Co¤rafi bölgeler hakk›nda ayr›nt›l› bilgiye sahip olan uzman-
lar gerektirir. Bu tip bölümlendirmede karar verme yetkisi yönetimin en alt kade-
melerine kayd›r›labilir ve böylece bölgede koordinasyon iyilefltirilerek müflteriler-
le ve geliflen hizmet birimleriyle kurulan iletiflim daha etkili hâle getirilebilir (bkz.
fiekil 5.9).
fiekil 5.9
Co¤rafya Temeline
GENEL MÜDÜR Göre
Bölümlendirme
Kaynak: Koçel, T.
(2011). ‹flletme
A Bölgesi B Bölgesi C Bölgesi
1. Kademe Bölgeler Müdürü Müdürü Müdürü Yöneticili¤i.
‹stanbul: Beta
Bas›m Yay›m
Da¤›t›m.
Bölge Organizasyonu
(Fonksiyonel ya da Ürün Temelli)
Müflteri temeline göre bölümlendirme: ‹flletmelerin belirli müflterilerin sipa-

rifllerine göre faaliyet gösterdi¤i ve her müflterinin özel istekleri oldu¤u durumlarda
tercih edilen bölümlendirme türüdür. Böyle bir bölümlendirme iflletmenin bütün
fonksiyonlar›n› de¤il, müflteri ihtiyaçlar›n›n zorunlu k›ld›¤› fonksiyonlar› içine al›r.
Süreç temeline göre bölümlendirme: Belirli bir makine ve donan›m kulla-
nan veya belirli bir ifllemi yapan kiflilerin tamam›n›n veya önemli bir k›sm›n›n ay-
n› bölümde toplanmas› ile oluflturulan bölümlendirme türüdür. Örne¤in tekstil sa-
nayiinde yap›lan ifllem veya kullan›lan araçlara göre; harman-hallaç, fitil, masura,
dokuma, boya vb. bölümler yer alabilmektedir.
Komuta Zinciri
Organizasyonun en tepesinden en alt noktas›na kadar bir yetki hatt› ile kimin ki-
me rapor verece¤inin belirlenmesidir. ‹flletme içerisinde üst ve alt kademe yöneti-
ciler ve çal›flanlara iliflkin tüm pozisyonlar› birbirine ba¤layan ve görev ile ilgili
emirleri kimin nas›l verece¤ini, kimin kime karfl› sorumlu olaca¤›n› belirleyen ko-
muta düzenini ifade eder. Komuta zincirinin tam olarak anlafl›labilmesi için yetki
ve sorumluluk, yetki devri ve komuta (kumanda) birli¤i kavramlar›n› da bilmek
gereklidir.
Yetki ve Sorumluluk: Yetki, yöneticilerin görev alanlar›nda karar alma, emir
verme ve kaynaklar› da¤›tmaya iliflkin resmi ve meflru hakk›d›r. Yetki sahibi kifli,
iflin yap›lmas›ndan sorumludur.
Yetki Devri: Yöneticilerin sahip olduklar› yetkilerinin bir k›sm›n› astlar›na dev-
retmesidir. Yetki devredilen ast, görevi yerine getirme sorumlulu¤unu da al›r an-
cak bu durum yetki devreden yöneticinin sorumlulu¤unu da devretti¤i anlam›n› ta-
fl›maz. Yani yönetici, yetkisini devretti¤i iflten sorumlu olmaya devam eder.
Komuta Birli¤i: Bir organizasyonda her ast›n sadece bir üstten emir almas› ve
sadece bir üste karfl› sorumlu olmas›d›r. Bir asta birden fazla üstün emir vermesi
www.hedefaof.com
durumunda, ast›n hangi emri yerine getirece¤i konusunda karmafla yaflayaca¤› dü-
flünülmektedir. Uzun y›llar boyunca örgüt tasar›m›n›n temel tafl› olarak görülen ko-
muta zinciri, günümüzde eskiye oranla daha az önemsenmekte; zaman de¤ifltikçe
organizasyon tasar›m›n›n temel ilkeleri de de¤iflmektedir. Pek çok iflletmede yeni
örgütsel tasar›mlar kullan›lmakta ve geleneksel kavramlara daha az ilgi gösteril-
mektedir. Ancak hâlâ yöneticiler, organizasyonlar› için hangi yap›n›n daha uygun
oldu¤una karar verirken komuta zincirinin etkilerini de¤erlendirmektedir.
Kontrol Alan›: Bir yöneticinin etkili ve verimli bir flekilde yönetebilece¤i ast
say›s›n› ifade eder. Kontrol alan›, yönetici ve çal›flanlar›n e¤itim ve deneyim düze-
yi, astlar›n görevlerinin benzerli¤i, ifllerin karmafl›kl›k düzeyi, astlar›n mesafe anla-
m›nda birbirine yak›nl›¤›, ifllere iliflkin standart süreçlerin varl›¤› ve düzeyi, iflletme-
nin bilgi sisteminin geliflmifllik düzeyi, örgüt kültürünün sa¤laml›¤› ve tercih edilen
yönetim biçimi gibi faktörlere ba¤l› olarak farkl›l›k gösterir.
Merkezîleflme Derecesi
Karar verme yetkisinin örgütsel kademeler aras›nda da¤›t›m› ile ilgilidir. Baz› ifllet-
melerde üst kademe yöneticiler tüm kararlar› al›r ve alt kademelerdeki yöneticiler
ve çal›flanlar sadece onlar›n verdikleri emirleri uygularlar. Bu durumdaki bir örgüt-
sel yap›da merkezîleflme düzeyinin yüksek oldu¤u söylenir. Di¤er baz› iflletmeler-
deyse karar verme ifli, faaliyete en yak›n kademedeki yöneticiye b›rak›l›r. Böyle bir
durumda ise örgütsel yap›n›n merkezîleflme düzeyinin düflük oldu¤u söylenir. ‹fl-
letmelerin merkezîleflme ya da merkezîleflmeme düzeyi üzerinde etkili olan çeflitli
faktörler vard›r. Örne¤in, faaliyet gösterilen çevrenin karmafl›kl›k düzeyi, alt kade-
me yöneticilerin karar verme konusundaki kapasitelerinin ve istekliliklerinin düze-
yi, verilecek kararlar›n önem derecesi, iflletmenin büyüklü¤ü, bir krizle ya da iflas-
la karfl› karfl›ya olup olmama durumu, örgüt kültürünün yap›s›, flirketin da¤›n›k bir
co¤rafyada faaliyet gösterip göstermedi¤i vb.
Günümüzde iflletmelerin özellikle çevresel de¤iflimlere karfl› daha esnek ve du-
yarl› olabilmesi için karar vermede merkezîleflmemeye (yerinden yönetim) do¤ru
bir e¤ilim vard›r. Çünkü özellikle büyük flirketlerde, faaliyete daha yak›n olan alt
kademe yöneticiler, sorun ve en iyi flekilde nas›l çözülebilece¤i hakk›nda, genel-
likle üst kademe yöneticilerden daha fazla bilgiye sahiptir.
Biçimselleflme
Bir iflletmede ifllerin ne derece standardize edildi¤i, kural ve prosedürlerin iflgören-
lerin davran›fllar›na ne derece rehberlik etti¤i ile ilgilidir. ‹flletme içerisinde neyin,
ne zaman, nerede ve nas›l yap›laca¤› önceden ayr›nt›l› olarak belirlenmifl, yaz›l›
kurallara ba¤lanm›fl ve bu kurallara uyulmas› zorunlu hâle gelmiflse biçimselleflme
derecesi yüksektir. E¤er bir ifl yüksek düzeyde biçimselleflmiflse, iflgörenin bu ifli
yaparken çok az takdir hakk› vard›r. Bu durumda ifli her kim yaparsa yaps›n ayn›
girdileri ve tamamen ayn› yolu kullanarak sonuçta di¤erleriyle uyumlu ve tek tip
ç›kt› elde etmesi beklenir. Yüksek düzeyde biçimselleflmifl örgüt yap›lar›nda aç›k-
ça belirlenmifl ifl tan›mlar›, birçok örgütsel kural ve ifl sürecini kapsayan aç›kça ta-
n›mlanm›fl prosedürler vard›r. Di¤er yandan biçimselleflmenin düflük düzeyde ol-
du¤u iflletmelerde, ifl davran›fllar› nispeten yap›land›r›lmam›flt›r ve çal›flanlar iflleri-
ni nas›l yapacaklar› konusunda bir hayli özgürdürler.
www.hedefaof.com
YÖNELTME (YÜRÜTME)
‹flletme amaç, hedef ve planlar›n› belirledikten, örgütleme fonksiyonunu tamamla-
d›ktan sonra, s›ra çal›flanlar›n ifllerini yapmalar› için harekete geçirilmesine gel-
mektedir. Yöneltme, yöneticilerin astlar›na emir verme veya baflka yollarla ne ya-
p›lmas› gerekti¤ini bildirmesidir. Yönetici, yöneltme fonksiyonunu yerine getirir-
ken astlar›n›n ihtiyaçlar›na, karakterlerine, duygular›na, inançlar›na ve çevreden
edindikleri izlenimlere etkide bulunup, onlar›n iflletmenin ç›karlar› do¤rultusunda
hareket etmelerini sa¤lamaya çal›fl›r. ‹flletmede ifllerin görülmesi ve yürütülmesi
için çal›flanlara etkili liderlik yapmak, onlar› motive etmek ve etkin iletiflim sa¤la-
yarak ifllerini en iyi flekilde yapmaya yönlendirmek, yöneltme fonksiyonunun fa-
aliyet alan› içine girer. Bunun yan›nda yöneltme fonksiyonunun etkin olabilmesin-
de emir verme biçimi de büyük önem tafl›r. Çünkü üstün asta bir fleyi yapmas› ya
da yapmamas› hakk›nda bilgi vermesi emir say›l›r.
Astlara ne yapmalar› gerekti¤ini bildiren emirlerin belli baz› özellikler tafl›mas›
gerekir:
• Emir, yerine getirilebilir ve makul olmal›, ast›n gücünü, yetene¤ini ve tecrü-
besini aflmamal›, ayr›ca asta sunulan fiziki olanaklarla uyumlu ve tan›nan sü-
re içerisinde gerçeklefltirilebilecek nitelikte olmal›d›r.
• Emir; noksans›z, aç›k ve anlafl›l›r olmal›d›r. Yani verilen emrin ast taraf›ndan
do¤ru bir flekilde anlafl›ld›¤›ndan emin olunmal›d›r.
• Emir; tam olmal›, iflin yap›lmas› ile ilgili eksik bir nokta b›rak›lmamal›d›r.
Emir verilirken olumlu bir anlat›fl biçimi ile neyin yap›lmas› gerekti¤i, ama-
c›n ne oldu¤u, yap›lacak iflin neye yarayaca¤›, ne kadar zamanda bitirilme-
si gerekti¤i ve emrin yerine getirilmesi için nelerin gerekti¤i gibi konular
aç›kl›¤a kavuflturulmal›d›r.
Yöneltme, yöneticilerin iflletme içerisindeki, psiko-sosyal yap›lar› birbirinden
farkl› olan çok say›da insan ile dinamik bir flekilde iliflki kurmas›na dayanan yöne-
tim fonksiyonudur. Etkin bir yöneltme sistemi için afla¤›daki koflullar›n sa¤lanma-
s› gerekmektedir (Ertürk, 2009; Özalp, 2010; Aflkun ve Tokat, 2010):
• Örgütte tak›m ruhunun gerçeklefltirilmesi: Yönetici, çal›flanlar›n birey-
sel baflar›lar› yan›nda, tak›m çal›flmas› içinde de baflar›l› olmalar›n› sa¤lama-
l›d›r. Bunun için, iflletme içinde bir tak›m ruhu oluflturulmal› ve tüm çal›flan-
lar tak›m›n baflar›s›na yönlendirilmelidir.
• ‹flgöreni tan›mak: Yönetici birlikte çal›flt›¤› kiflileri iyi tan›mal› ve anlama-
l›; onlar› bedensel, zihinsel ve ruhsal özellikleri ve yetenekleri do¤rultusun-
da, verimli olabilecekleri ifllere yerlefltirmelidir.
• Görev kiflili¤i geliflmemifl kimseleri örgütten uzaklaflt›rmak: Yönetici,
görev ve sorumluluklar›n› yüklenecek nitelikte olmad›¤›n› gösteren çal›flan-
lar› iflletmeden uzaklaflt›rabilmelidir. Çünkü bu tip kifliler kurumun çal›flma
denge ve disiplinini bozarak di¤er iflgörenlere kötü örnek olur.
• ‹flgören ile iflletme aras›ndaki iliflkileri yak›ndan tan›mak: ‹flgören ile
iflletme aras›ndaki iliflkiler yak›ndan takip edilmeli, hem çal›flanlar›n hem de
iflletmenin haklar› eflit olarak belirlenmelidir. Yöneticiler, personel ile iflve-
renin birbirine karfl› hak ve ç›karlar›n› savunurken tarafs›z olmal›d›r.
• Yöneticinin çevresine iyi bir örnek olmas›: Örgütte disiplinli ve düzenli
çal›flmay› sa¤lama ve sayg› elde etmenin en etkili yollar›ndan biri, yönetici-
nin astlar›na her türlü davran›fl›yla iyi bir örnek olmas›d›r. Yönetici benli¤i ve
kiflili¤i ile en iyi örnek olmal›d›r. ‹flletme içinde disiplinli ve düzenli bir çal›fl-
ma ortam› sa¤lamak için yönetici bu ba¤lamda da astlar›na örnek olmal›d›r.
www.hedefaof.com
• ‹flgörenlerin düzenli aral›klarla kontrol edilmesi: Verilen emirlerin is-

tendi¤i gibi yerine getirilip getirilmedi¤i düzenli aral›klarla kontrol edilmeli-
dir. Nelerin ne ölçüde yap›ld›¤›n›n ortaya ç›kar›lmas› için denetim sistemi iyi
bir biçimde çal›flmal›d›r.
• Dan›flmal› yürütme düzeninin kurulmas›: Yönetici üst düzeyde faaliyet
gösterdi¤inden her konu hakk›nda yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Bu se-
beple bilgi almak için astlar› ve yard›mc›lar›na dan›flmal›d›r. Ayr›ca yönetici,
kararlarda herkesin fikrinin al›nmas›na ve ifl birli¤i ruhunun sa¤lanmas›na
da özen göstermelidir. Bu flekilde dan›flmal› yürütmenin sa¤lad›¤› yönetime
kat›lma olana¤›, koordinasyonu, iflgörenlerin ifllerine karfl› duydu¤u ilgi ve
coflkuyu artt›r›r.
• Örgütte iyi bir iletiflim düzeninin olmas›: ‹yi bir yöneltme düzeninin
gerçeklefltirilmesi, etkili bir iletiflim ve ba¤lant› mekanizmas›n›n kurulmas›-
na ba¤l›d›r. Gerek emirlerin yukar›dan afla¤›ya iletilmesini gerekse yöneti-
min ihtiyaç duydu¤u bilgilerin yukar›ya gönderilmesini sa¤layacak etkili bir
iletiflim sistemine ihtiyaç vard›r.
• Yöneticinin ayr›nt›lar içinde bo¤ulmamas›: Yönetici iflletmenin gelecek-
teki durumunu dikkate alan ileriye dönük faaliyetleri yürüten temel bir un-
surdur. Bu sebeple, s›n›rl› olan zaman ve enerjisini iflletmenin yüksek ç›kar-
lar› bak›m›ndan en verimli olan ifllere ay›rmal› ve ayr›nt›lara bo¤mamal›d›r.
• Bir disiplin sistemi gereklili¤i: ‹flletme içerisinde iyi bir ödüllendirme ve
cezaland›rma sistemi kurulmal›d›r.
‹flgörenleri, iflletmenin amaçlar›n›n etkili ve verimli bir flekilde yerine getirilebil-
mesi için çal›flmaya yöneltme süreci içerisinde yer alan temel kavramlar flöyledir:
Güdüleme (Motivasyon)
Örgütte yer alan bireylerin, belirlenen amaçlar yönünde hareket etmelerini sa¤lama-
da baflvurulabilecek en etkili yollardan biri, etkili bir güdüleme uygulamas› gerçek-
lefltirmektir. Güdülenmeyi kiflilerin belli bir amac› gerçeklefltirmek üzere kendi arzu
ve istekleri ile davranmalar› fleklinde tan›mlayabiliriz. Güdüleme ise insanlar› belirli
bir amaca do¤ru devaml› flekilde harekete geçirmek için gösterilen çabalar›n tama-
m›d›r. Bireylerin gerçeklefltirmekte olduklar› eylemlerin yönünü, gücünü ve öncelik
s›ras›n› belirleyen çeflitli içsel veya d›flsal uyar›c›lar vard›r. Güdülemede amaç, bu
uyar›c›lar›n etkisiyle bireyin istenen yönde harekete geçmesini sa¤lamakt›r.
Kararl›, arzulu ve istekli bir biçimde ifllerine odaklanarak çal›flt›klar›nda, birey-
lerin verimlerinin artt›¤› bilinmektedir. Bu durumda iflletme amaçlar›n›n etkili ve
verimli bir flekilde baflar›lmas› için çal›flanlar›n güdülenmeleri gerekmektedir. An-
cak her insan bir di¤erinden farkl› beklenti, amaç, istek ve ihtiyaçlara sahip olabil-
mekte ve durum bireylerin güdülenmeleri üzerinde etkili olmaktad›r. Bu sebeple,
yöneticilerin öncelikle çal›flanlar›n› tan›mas› ve onlar› nelerin güdüleyebilece¤i
hakk›nda fikir sahibi olmas› gerekmektedir.
Liderlik (Önderlik)
Liderlik, belirli flartlar alt›nda, belirli kiflisel veya grupsal amaçlar›n gerçeklefltiril-
mesi için bir kimsenin baflkalar›n›n faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süre-
cidir (Deitzer- Shiliff, Jucius, 1979; akt. Koçel 2011:569). Di¤er bir ifadeyle liderlik,
iflletme çal›flanlar›n› etkileyerek, amaç ve hedeflerin gerçeklefltirilebilmesi yolunda
onlar› yönlendirmek ve yöneltmektir. Lider ise baflkalar›n› belli bir amaç do¤rultu-
sunda davranmaya sevk eden, etkileyen kiflidir.
www.hedefaof.com
Liderlik, sadece biçimsel örgüte has bir süreç olmay›p kiflileraras› süreçlere da-
yan›r. Belirli bir grubun, belirli bir kiflinin arkas›ndan belirli amaçlar› gerçeklefltir-
mek üzere gitmesi ile bir liderlik süreci oluflur. Ayr›ca, liderin resmi yetkilerle do-
nat›lm›fl olmas› gerekmedi¤i gibi sadece iflletmelerin üst kademelerine özgü bir gö-
rev de de¤ildir. Alt düzeyde yer alan bir yönetici de lider olabilir.
Liderlik ve yöneticilik aras›nda benzerlikler vard›r ancak ayn› anlama gelmez-
ler. Yönetici ile lider aras›ndaki benzerlikler aras›nda insanlar› belli hedeflere yön-
lendirmeleri, yönlendirme iflini yaparken bir güç kullanmalar›, birlikte çal›flt›klar›
insan grubu aras›nda yak›n bir iliflki kurmalar› vard›r. Bununla birlikte yönetici ile
lider aras›ndaki farklardan baz›lar› flunlard›r (Koçel, 2011:574):
• Yöneticilik bir meslek uygulamas›d›r; liderlik ise insanlar› etkileyebilme ve
harekete geçirme iflidir.
• Yöneticilik biçimsel bir organizasyon yap›s› içinde gerçekleflir; liderlik için
biçimsel bir yap›n›n varl›¤› gerekmez.
• Yöneticilik, tan›mlanm›fl hedeflere ulaflt›racak ifllerin en etkin flekilde yap›l-
mas› ile ilgilidir; liderlik ise hedeflerin ve yap›lacak ifllerin belirlenmesi ile il-
gilidir.
• Yöneticinin insanlar› etkileme arac› bulundu¤u mevkiye verilmifl olan yetki
ve yapt›r›m hakk›d›r; liderin insanlar› etkilemekte kulland›¤› araç kiflisel
özellikleri, davran›fllar›, insanlara sundu¤u vizyon, güven ve ilhamd›r.
• Yöneticinin görev tan›m› vard›r; liderin görev tan›m› yoktur.
• Yöneticilik tan›mlanan hedeflere ulaflma, liderlik ise de¤iflim ve dönüflüm
yapabilme iflidir.
• Yöneticilik iflletmenin iç yap› ve dinamiklerine, liderlik ise iflletmenin d›fl ya-
p› ve dinamiklerin bakabilme iflidir.
‹letiflim
‹flletme içerisindeki bütün bölümler, birimler ve bireyler aras›nda, tüm faaliyet ve
eylemlerin gerçeklefltirilmesi sürecinde ba¤lant› arac› olarak baflvurulan iletiflim-
den, ayn› zamanda iflletme içi davran›fllar›n de¤ifltirilmesi ve düzeltilmesi konu-
sunda da yararlan›labilir. Bu sebepledir ki iletiflim konusu ve bu konuyla ilgili
hususlar, yönetimin tüm fonksiyonlar› ve bunlar içinde özellikle de yürütme
fonksiyonu aç›s›ndan büyük önem tafl›r. Yönetici, iletiflim arac› ile kendisine
ba¤l› olan kiflilerle iliflki kurarak; ne istedi¤ini, ne zaman istedi¤ini ve nas›l iste-
di¤ini onlara iletebilir.
‹letiflimle ilgili olarak çok say›da tan›ma rastlamak mümkündür. Örne¤in; “ileti-
flim, insanlar›n duygu, düflünce, tutum ve davran›fllar›n› sözlü, yaz›l› ve sözsüz ola-
rak iletmesidir” ya da “iletiflim, bir insandan baflka bir insana bilgi ve anlay›fl›n ak-
tar›lmas› sürecidir” veya “iletiflim, bilginin göndericiden al›c›ya do¤ru, al›c› taraf›n-
dan anlafl›lacak flekilde iletilmesidir” gibi. Bu tan›mlar›n ortak yönleri göz önüne
al›nd›¤›nda iletiflimin çeflitli ögelerden oluflan bir süreç oldu¤unu söylemek yanl›fl
olmayacakt›r. Bu ba¤lamda yayg›n kabul gören bir di¤er tan›ma göre iletiflim; me-
saj (ileti), gönderici (kaynak) ve mesaj› alan (al›c›) olmak üzere üç önemli unsuru
olan; bilgi, duygu, görüntü ve sesin seçilen kanallar arac›l›¤›yla iletilmesi veya ifl-
lenmesi sürecidir. Bu süreç içerisinde;
• Kaynak (gönderici): ‹letiflimi bafllatan, belirli bir kifliye veya gruba gönde-
rilecek bir fikri veya düflüncesi olan ve bunlar› mesaja dönüfltüren kiflidir.
• Mesaj: ‹letilecek olan düflünce, fikir, bilgi veya duygunun somutlaflt›r›lm›fl
ifadesidir.
www.hedefaof.com
• Al›c›: Mesaj›n ulaflt›r›lmak istendi¤i kifli(ler), grup(lar), birim(ler) veya ku-

rum(lard›r).
• ‹letiflim kanal›: Mesaj›n göndericiden al›c›ya ulaflmak üzere takip etti¤i
yoldur.
• ‹letiflim araçlar›: Mesaj›n al›c›ya ulaflt›r›lmas› için yararlan›lan araçlard›r.
‹flletmelerde ‹letiflim Türleri

‹flletmelerde iki tür iletiflim bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, iflletmenin örgütsel ya-
p›s› kapsam›nda meydana gelen biçimsel iletiflim, ikincisi ise örgütsel yap› taraf›n-
dan düzenlenmemifl olan biçimsel olmayan iletiflimdir.
Biçimsel iletiflim: ‹flletme içi yönetim hiyerarflisine göre, di¤er bir ifade ile bi-
çimsel örgüt yap›s›na ba¤l› olarak ve emir komuta zinciri çerçevesinde yap›lan ile-
tiflimdir. Dört bafll›k alt›nda s›n›fland›r›labilir (Mirze, 2010):
Afla¤› do¤ru iletiflim: Emirler, talimatlar, prosedürler gibi bilgilerin üstten as-
ta do¤ru aktar›lmas›d›r.
Yukar› do¤ru iletiflim: Görevin yerine getirilmesinde karfl›lafl›lan sorunlar›n,
önerilerin ve flikâyetlerin rapor edilmesi gibi, astlardan üstlere aktar›lan bilgiler,
yukar› do¤ru iletiflimin örnekleridir.
Yatay iletiflim: ‹flletme hiyerarflisinde ayn› düzeyde bulunan yönetici/çal›flan-
lar aras›nda ço¤unlukla koordinasyon amaçl› olarak gerçeklefltirilen iletiflimdir.
Çapraz iletiflim: Faaliyetleri koordine etmek, gerekli bilgileri sa¤lamak ve ih-
tiyaç duyuldu¤unda yard›m etmek için iflletme yönetim hiyerarflisinde farkl› bölüm
ve düzeylerde bulunan yönetici/çal›flanlar aras›nda gerçekleflen iletiflimdir.
Biçimsel olmayan iletiflim: Biçimsel iletiflimin etkinli¤ini art›rmak amac›yla
ya da ayn› düzeylerdeki görevlilerin arac›s›z olarak birbirlerine bilgi aktarmak iste-
di¤i durumlarda veya ifli çabuklaflt›rmak için biçimsel iletiflim kal›plar›ndan s›yr›l-
mak istendi¤inde kullan›labilen ve örgütsel yap› içerisinde yetkililerce düzenlen-
memifl olan iletiflim iliflkisidir. Örne¤in, yöneticilerin zaman zaman iflletme içi bi-
rimleri dolaflarak, bilgi al›flveriflinde bulunmak için çal›flanlarla biçimsel olmayan
bir flekilde etkileflim kurmas› gibi. Bu iletiflim türü, çal›flanlar›n kendi aralar›nda
gayriresmî olarak kiflisel veya kurumsal konularda dedikodu türü görüflmeler yap-
malar› fleklinde, örgüt içerisindeki biçimsel olmayan gruplarca da s›kl›kla kullan›-
l›r. Bu iletiflim türü iflletme içinde uygun zamanlarda ve gerekti¤i gibi kullan›ld›¤›n-
da, yönetimin kendi mesajlar›n› iflletme içi veya d›fl›na yaymak için yararlanabile-
ce¤i iyi bir araçt›r. Bu yolla yap›lan iletiflimin zaman zaman çok yararl› sonuçlar
verdi¤i ancak uygun bir biçimde kullan›lmaz ve yönetilmezse çok zararl› sonuçla-
ra yol açabildi¤i bilinmektedir.
KONTROL (DENET‹M)
Kontrol, faaliyetlerin Kontrol, örgütsel faaliyetlerin yerine getirilmesi ile ulafl›lan sonuçlar›n, önceden
sonuçlar›n›, önceden
belirlenmifl olan
belirlenmifl olan amaç, hedef ve standartlara uygunluk düzeyini belirlemek ve bek-
standartlara karfl›laflt›rmak, lenen uyum gerçekleflmemiflse gerekli düzeltmeleri yapmak amac›yla gerçekleflti-
e¤er farkl›l›k varsa gerekli rilen bir faaliyettir. Kontrolde önemli olan, yap›lan faaliyetlerin önceden belirlen-
düzeltmeleri yapmak.
mifl amaç ve hedefleri gerçeklefltirip gerçeklefltirmedi¤idir. Yani kontrol, amaç ve
hedeflerin belirlendi¤i planlama ile çok yak›ndan iliflkilidir. Çünkü planlama süre-
cinde belirlenen hedef ve amaçlar, kontrol aflamas›nda fiili sonuçlar›n karfl›laflt›r›-
laca¤› standartlar olarak karfl›m›za ç›kar.
Geleneksel kontrol yaklafl›m›na göre, yönetici kendisine ba¤l› ifllerden sorum-
ludur ve sonuçlar standartlar› karfl›lamad›¤›nda gerekli tavr› almak zorundad›r. Bu
www.hedefaof.com
sebeple de faaliyetlerin sürekli olarak denetlenmesi ve gözetilmesi gerekmektedir.

Öyle ki personel, ifl faaliyetleri s›ras›nda sürekli olarak izlenirse, ifline odaklanmak
durumunda kalacak, kaynaklar›n israf›ndan kaç›nacak ve dikkatli olacakt›r. Ayr›ca
yine bu yaklafl›ma göre, ifller sonuçland›¤›nda gerçekleflen performans ile planlan-
m›fl performans birbiri ile karfl›laflt›r›lmal› ve varsa farkl›l›klar düzeltilmelidir. Kul-
lan›labilecek bafll›ca kontrol araçlar› aras›nda kiflisel gözlem, finansal denetim ve iç
kontrol yer al›r.
Kontrol Süreci
Kontrol, dört temel aflamadan oluflan bir süreç fleklinde yürütülür. Kontrol süreci-
nin hareket noktas›, iflletmenin sahip oldu¤u stratejik amaçlard›r. Süreçteki di¤er
faaliyetlerin bu amaçlara göre düzenlenmesi gerekir (bkz. fiekil 5.10).
fiekil 5.10
1 2 Kontrol Döngüsü
Stratejik
amaçlar› Sandartlar› Performans›
belirle ölç Kaynak: Bovée, C.
belirle L., Thill, J.V,
Mescon, M. H.
(2007). Excellence
Sandartlar› in Business. (3.
yeniden Performans› bas›m). New York:
de¤erle düzelt Prentice Hall,
s.244.
4 3 4
Yetersizse, Performans› Yeterliyse,
düzeltici standartlarla de¤ifliklik
önlem al karfl›laflt›r yapma
Standartlar›n belirlenmesi: Kontrolün etkin bir flekilde gerçeklefltirilebilmesi

için sürecin bu ilk aflamas›nda öncelikle standartlar net bir flekilde belirlenmelidir.
Standartlar, performans›n de¤erlenebilmesi için önceden belirlenen ölçütlerdir.
Standartlar, gerçeklefltirilmesi gereken amaçlarla do¤rudan iliflkili olup iflletmenin
her seviyesi için ayr› ayr› belirlenir. Standartlarla amaçlar› birbirine kar›flt›rmamak
gerekir. Amaçlar, ölçülebilir hedeflerken, standartlar bu hedeflerden sapma olup ol-
mad›¤›n› gösteren k›lavuzlar olarak yorumlanabilir. Aradaki fark› flöyle bir örnekle
aç›klayabiliriz. Örne¤in üretim departman›, sahip oldu¤u insan gücü ve üretim ka-
pasitesini dikkate alarak ayl›k 50.000 adet ürün üretimini bir hedef olarak belirleye-
bilir. Bu bir haftada yaklafl›k 12.500 adet ürün üretilmesi gerekti¤ini gösterir. Bu ra-
kam›n alt›nda kalan bir üretim rakam›, alarm zillerinin çalmas› anlam›na gelir.
Fiili performans›n ölçülmesi: Bu aflama yani faaliyetler sonucunda gerçek-
leflen sonuçlar›n ölçülmesi, karfl›laflt›rma yapabilmek için mutlaka yerine getiril-
mek zorundad›r. Çeflitli ölçü birimleri (a¤›rl›k, uzunluk, para gibi) ile ölçülebilen
konularda performans›n de¤erlendirilmesi kolayken kalite gibi ölçümü zor konu-
larda performans›n ölçümü de zorlaflmaktad›r. Bu aflamada en önemli nokta, do¤-
ru ölçüm yap›lmas›d›r. Ayr›ca zaman›nda sa¤lanan ve yeterli miktarda bilgiye de
ihtiyaç duyulur.
Fiili performans›n standartlarla karfl›laflt›r›lmas›: Denetim sürecinin temel
aflamas› olup, önceden belirlenen sonuçlar ile faaliyetler gerçeklefltirildikten sonra
ulafl›lan sonuçlar›n karfl›laflt›r›lmas›na dayan›r. Bu aflamada varsa standartlardan
www.hedefaof.com
sapmalar tespit edilerek, sonuçlar›n kabul edilip edilemeyece¤ine karar verilir.

Performansla standartlar aras›nda bir farkl›l›k yoksa genellikle bir eylemde bulun-
maya gerek yoktur.
Gerekliyse düzeltici faaliyetlerin gerçeklefltirilmesi: Bir önceki aflamada
al›nan karar, sonuçlar›n kabul edilemeyece¤i yönündeyse, tespit edilen sorunlar›n
en aza indirilmesi için düzeltici faaliyetler gerçeklefltirilir ve bu yolla iflletmenin
amaç ve hedeflerine ulaflmas› sa¤lanmaya çal›fl›l›r. Bu aflamada istenmeyen sonuç-
lar›n kaynaklar› da araflt›r›lmal› ve saptanmal›d›r. Düzeltici faaliyetler ise perfor-
mans›n düzeltilmesi ya da standartlar›n yeniden de¤erlemesi fleklinde olacakt›r.
Kontrol Türleri
‹flletmelerde uygulanan farkl› kontrol yöntemleri vard›r. Kontrol faaliyetinin müda-
hale zaman›na göre kontrol fonksiyonunu üçe ay›rabiliriz: ‹leri dönük kontrol, efl
zamanl› kontrol ve geriye dönük kontrol.
‹leri dönük kontrol, problemlerin daha ortaya ç›kmadan tahmin edilmesi ve za-
man›nda önleyici tedbir al›nmas› anlam›na gelir. Bu kontrol türünde girdi olarak
iflletmede kullan›lan tüm kaynaklar izlenir ve denetlenir. Bunun yap›lmas›ndaki
amaç girdi kalitesinin garantiye al›nmas›d›r. Bu nedenle bu denetime önleyici kon-
trol da denilebilir.
Eflzamanl› kontrol, Efl zamanl› kontrol, bugüne dair yap›lan bir kontrol türü olup standartlara uy-
standartlara uygunlu¤u gunlu¤u sa¤lamak üzere faaliyetlerin ve süreçlerin izlenmesi ve gerekli ayarlama-
sa¤lamak üzere faaliyetlerin
ve süreçlerin izlenmesi ve lar›n yap›lmas›d›r. Efl zamanl› kontrolde birbirini izleyen ve birbiriyle ba¤lant›l› fa-
gerekli ayarlamalar›n aliyetlerin her aflamas›ndaki ifller gözlenir ve varsa sapmalar belirlenerek çözüme
yap›lmas›.
ulaflt›r›lmaya çal›fl›l›r.
Üretim band›nda parçalar›n montaj›n› yapan bir iflçinin, önüne gelen bir parça-
daki ar›zay› fark ederek üretim band›n› durdurmas› ve ar›zan›n araflt›r›larak sorunun
çözülmesi efl zamanl› kontrole bir örnektir. ‹flçinin ar›zal› parçay› fark etmeyerek bir
sonraki istasyona ulaflt›rmas›, bitmifl ürünlerin hatal› ç›kmas›na yol açacakt›r.
Geriye dönük (geribildirime dayal›) kontrol, tamamlanm›fl bir faaliyete ilifl-
kin bilgi toplamak, bu bilgiyi de¤erlendirmek ve gelecekte yap›lacak benzer
faaliyetleri gelifltirmek üzere tedbirler almakt›r. Bu faaliyet türünde faaliyet so-
nuçlar›na odaklan›lmakta olup sapmalar ortaya ç›kt›ktan sonra çözüm yollar›
araflt›r›lmaktad›r.
Yukar›da ele al›nan üç kontrol türü birbirinin rakibi de¤ildir. Baflar›l› yönetici-
ler, özellikle büyük ve karmafl›k iflletmelerde bu üç yöntemi de bir arada kullan-
maktad›r. ‹leriye dönük kontrol yöneticilerin daha en baflta hata yapmalar›n›n önü-
ne geçmeye yard›mc› olmakta; eflzamanl› kontrol hatalar yap›l›rken yöneticilerin
onlar› fark etmelerine yard›mc› olmakta; geriye dönük geribildirim ise yöneticile-
rin geçmiflteki hatalar›n› tekrarlamalar›n›n önüne geçmeye yard›mc› olmaktad›r. ‹fl-
letmelerde arzu edilen durum, bu üç kontrol türünün etkileflim hâlinde kalmas› ve
aralar›nda bir denge olmas›d›r.
www.hedefaof.com
Özet

A M A Ç Yönetim ve yönetici kavramlar›n› aç›klamak. Yönetsel roller flunlard›r: Yöneticinin kiflileraras›
1
Yönetim; örgütsel faaliyetlerin, tüm çal›flanlar›n rolü, astl›k-üstlük iliflkilerini, iflletme içindeki ve
sorumlu olduklar› iflleri yapmalar› yoluyla, etkin d›fl›ndaki (tedarikçiler, rakipler, devlet daireleri,
ve verimli bir flekilde yerine getirilmesini sa¤la- müflteriler vb.) gruplar ve bireyler aras›nda ba¤-
makt›r. ‹flletmelerin yönetiminde, farkl› yönetim lant› oluflturmay›, iliflkilerin yap›land›r›lmas›na
türleri, fark› yönetsel kademeler, her bir yönetim dayal› çal›flmalar› kapsar. ‹flletme içinden ve d›-
kademesinde görev alan yöneticilerin görevleri- fl›ndan çeflitli kanallarla bilgi toplanmas› ve top-
ni yerine getirirken ihtiyaç duyduklar› çeflitli ye- lanan bilginin ilgililere aktar›lmas›na iliflkin faali-
tenekler, üstlendikleri roller ve takip ettikleri sü- yetler yöneticinin bilgi sa¤lama rolünü oluflturur.
reci oluflturan yönetsel fonksiyonlar vard›r. Yö- Yöneticinin temel görevlerinin bafl›nda karar ver-
netici yönetim iflini yapan, insanlar› belirli amaç- mek yer al›r. Bu kararlar›n pek ço¤u oldukça ru-
lar› gerçeklefltirecek iflleri yapmalar› için yönlen- tindir. Baz› kararlar ise bir yöneticinin seyrek ola-
diren ve yöneten kiflidir. Baflkalar›na neyi nas›l rak karfl›laflabilece¤i türdendir.
yapacaklar›n› söyler, yap›lan çal›flmalar› izler ve
kontrol eder.
A M A Ç
Planlama, örgütleme, yöneltme ve kontrol kav-
4 ramlar›n› ve süreçlerini aç›klamak.

A M A Ç
Yönetim piramidinin farkl› seviyelerindeki yö- Yönetim fonksiyonlar› planlama, örgütleme, yö-
2 netsel yetki ve sorumluluklar› ay›rt etmek. neltme ve kontrolden oluflur. Planlama, yöneti-
Yönetim piramidi üst, orta ve alt yönetim kade- cilerin strateji gelifltirirken, iflletme için amaç ve
melerinden oluflur ve her bir kademede yönetsel hedefler olufltururken ve stratejilerini ve amaçla-
faaliyetler, yetki ve sorumluluklar farkl›l›k göste- r›n› faaliyet planlar›na dönüfltürürken yerine ge-
rir. Üst kademe yönetim iflletmenin bir bütün ola- tirdikleri faaliyettir. ‹flletme içerisinde yönetsel
rak görüldü¤ü, tüm iflletmeyi ilgilendiren uzun görevi olan ya da olmayan tüm çal›flanlar, görev-
dönemli genel politika ve stratejilerin belirlendi- lerini etkili ve verimli bir flekilde yerine getirebil-
¤i ve iflletme ile d›fl çevre aras›ndaki iliflkilerin mek için hangi iflleri yapacaklar›n›, bu iflleri ya-
yönlendirildi¤i yerdir. Orta kademe yönetim, ör- parken kimlerle birlikte çal›flacaklar›n›, kimlere
gütsel hiyerarflide alt kademe ile tepe yönetim karfl› sorumlu olacaklar›n› ve kimlerin kendileri-
yani üst kademe yönetim aras›nda yer alan tüm ne karfl› sorumlu olaca¤›n› bilmelidir. Bu bilgile-
yönetim düzeylerini içerir. Bu kademede görev rin tümü örgütleme fonksiyonunun yerine geti-
yapan yöneticiler, genellikle bafll›ca iflletme bi- rilmesi ile ortaya konulur. Örgütleme, örgütsel
rimlerinin yönetiminden sorumludurlar ve alt ka- planlar›n gerçeklefltirilmesi için kaynaklar›n dü-
deme yöneticilerin ifllerini koordine ederler. Alt zenlenmesi sürecidir. ‹flletme; amaç, hedef ve
kademe yönetim, iflletmenin operasyonel faali- planlar›n› belirledikten, uygun yap›land›rma
yetlerini yürüten, üretimden veya hizmet sunu- fonksiyonunu tamamlad›ktan sonra, s›ra çal›flan-
mundan do¤rudan do¤ruya sorumlu olan yöne- lar›n ifllerini yapmalar› için harekete geçirilmesi-
tim kademesidir. Bu kademedeki yöneticiler, yö- ne yani yöneltme fonksiyonuna gelmektedir. Yö-
netsel görevi olmayan çal›flanlar› yönetmekle ve neltme, yöneticilerin astlar›na emir verme veya
orta kademe yönetimin gelifltirdi¤i planlar›n uy- baflka yollarla ne yap›lmas› gerekti¤ini bildirme-
gulanmas›n› sa¤lamakla görevlidirler. sidir. Yöneltme s›ras›nda yönetici astlar›n› güdü-
leyerek, etkili liderlik davran›fllar› sergileyerek

A M A Ç Yönetsel yetenekler ve yönetsel rolleri s›ralamak. ve etkili iletiflim kurarak iflletme amaçlar›n› etkili
3
Yönetsel yetenekler; teknik yetenek, insan iliflki- ve verimli bir flekilde yerine getirmelerini sa¤la-
leriyle ilgili befleri yetenek ve kavramsal yete- maya çal›fl›r. Yönetimin son fonksiyonu kontrol-
nektir. Teknik yetenek, yöneticinin fonksiyonel dür. Kontrol, örgütsel faaliyetlerin yerine getiril-
uzmanl›k alan›n› ifade eden belirli görevleri yeri- mesi ile ulafl›lan sonuçlar›n, önceden belirlenmifl
ne getirmek için ihtiyaç duyulan ifle özgü bilgi olan amaç, hedef ve standartlara uygunluk düze-
ve teknikleri kapsar. Befleri yetenek, bireysel ola- yini belirlemek ve beklenen uyum gerçekleflme-
rak ya da grup faaliyetleri içerisinde di¤er insan- miflse gerekli düzeltmeleri yapmak amac›yla ye-
larla birlikte çal›flabilme becerisini kapsar. Kav- rine getirilen faaliyettir.
ramsal yetenek ise yöneticinin iflletmeyi bir bü-
tün olarak görebilmesini ifade eder.
www.hedefaof.com
1. Afla¤›dakilerden hangisi yönetimin dört unsurundan 6. “Baflkalar›n› belli bir amaç do¤rultusunda davran-
biri de¤ildir? maya sevk eden, etkileyen kifli” tan›m›n›n karfl›l›¤› afla-
a. ‹flletmenin kurulufl yeri ¤›dakilerden hangisidir?
b. ‹fli yapacak insanlar a. Lider
c. Etkililik ve verimlilik b. Yönetici
d. Yönetimin fonksiyonlar› c. Üst yönetim
e. ‹flletmenin amaçlar› d. fief
e. Müdür
2. Yönetim piramidine göre, iflletmelerde kaç tane yö-
netsel kademe vard›r? 7. “Bir makine gibi iflleme e¤iliminde olan, kat› kural-
a. 1 lara, yönetmeliklere, standardize edilmifl görevlere ve
b. 2 s›k› denetime dayanan” örgütsel yap› afla¤›dakilerden
c. 3 hangisidir?
d. 4 a. Organik yap›
e. 5 b. Mekanik yap›
c. Proje yap›s›
3. Yönetici yeteneklerinden hangisi tüm yönetsel ka- d. Matris yap›
demeler için eflit derecede önem tafl›r? e. Tak›mlara dayal› yap›
a. Kavramsal yetenek
b. Befleri iliflkiler yetene¤i 8. ‹flletme hiyerarflisinde ayn› düzeyde bulunan yöne-
c. Teknik yetenek tici/çal›flanlar aras›nda ço¤unlukla koordine etme amaç-
d. Bilgi sa¤lama yetene¤i l› olarak gerçeklefltirilen iletiflim türü afla¤›dakilerden
e. Temsil yetene¤i hangisidir?
a. Afla¤› do¤ru iletiflim
4. Afla¤›dakilerden hangisi dört temel yönetim fonksi- b. Yukar› do¤ru iletiflim
yonundan biri de¤ildir? c. Yatay iletiflim
a. Örgütleme d. Çaprafl iletiflim
b. Planlama e. Biçimsel olmayan iletiflim
c. Yöneltme
d. Güdüleme 9. Afla¤›daki kavramlardan hangisi faaliyetler yürütü-
e. Kontrol lürken gerçeklefltirilen kontrolü ifade eder?
a. Geriye dönük kontrol
5. Afla¤›daki kavramlardan hangisi “bir örgütün ileride b. ‹leriye dönük kontrol
gerçeklefltirmeyi arzu etti¤i bir durumu” ifade eder? c. Yönetsel kontrol
a. Etkililik d. Efl zamanl› kontrol
b. Verimlilik e. Kalite kontrol
c. Yönetim
d. Stratejiler 10. Afla¤›dakilerden hangisi örgütlemenin temel unsur-
e. Amaçlar ve hedefler lar›ndan biri de¤ildir?
a. ‹fl bölümü ve uzmanlaflma
b. Bölümlendirme
c. Biçimselleflme
d. Kontrol alan›
e. Teknoloji
www.hedefaof.com

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Kavram›” konusu- S›ra Sizde 4
nu yeniden gözden geçiriniz. ‹flletme amaçlar›n›n gerçeklefltirilmesi için maddi kay-
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Piramidi” konusu- naklar ve insan gücü kaynaklar› yöneticiye verilmifltir.
nu yeniden gözden geçiriniz. Yöneticinin iflletme amaçlar›n› gerçeklefltirmek için bu
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetsel Yetenekler” ko- kaynaklar› en iyi flekilde kullanmas› gerekir. Bu konu-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. da yöneticinin yaralanabilece¤i en önemli araç planla-
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yönetim Fonksiyonlar›” ko- mad›r. E¤er plan yoksa bu kaynaklar›n ne için ve nas›l
nusunu yeniden gözden geçiriniz. kullan›laca¤›n› belirlemek zor oldu¤u gibi yöneticinin
5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Planlama” konusunu yeni- bunlar› iyi kullan›p kullanmad›¤›n› da belirlemek müm-
den gözden geçiriniz. kün olmaz.
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Liderlik” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgütsel Yap›” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim” konusunu yeniden Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
gözden geçiriniz. Kaynaklar
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kontrol” konusunu yeni- Aflkun, ‹.C. ve Tokat, B. (2010). ‹flletmelerde Yöne-
den gözden geçiriniz. tim ve Organizasyon. Bursa: Ekin Bas›n Yay›n Da-
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgütlemede Temel Unsur- ¤›t›m.
lar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Bolat, T., Seymen, O.A., Bolat, O.‹. ve Erdem, B. (2009).
Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Detay Yay›n-
c›l›k.
Bovee, C.L., Thill, J.V. ve Mescon, M.H. (2007). Excel-
lence in Business. New York: Pearson Prentice
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Hall.
S›ra Sizde 1 Ertürk, M. (2009). ‹flletme Biliminin Temel ‹lkeleri.
Yönetim, günlük yaflam içerisinde s›kl›kla karfl›laflabile- Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m.
ce¤imiz bir faaliyettir. Örne¤in aile içerisinde, çeflitli Ertürk, M. (2009). ‹flletmelerde Yönetim ve Organi-
derneklerde, devlet ifllerinin yürütülmesinde ve daha zasyon. ‹stanbul: Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m.
pek çok alanda yönetime ihtiyaç duyulmaktad›r. Koçel, T. (2011). ‹flletme Yöneticili¤i. ‹stanbul: Beta
Bas›m Yay›m Da¤›t›m.
S›ra Sizde 2 Kreitner, R (2007). Management. Boston: Houghton
Yönetilen kifli say›s›n›n artmas›, yönetim iflinin esas›n› Mifflin Company.
de¤ifltirmez. Bu say›n›n artmas› sadece verilen kararla- Mirze, S.K. (2010). ‹flletme. ‹stanbul: Literatür Yay›nlar›.
r›n kapsam›n› ve düzeyini de¤ifltirir. Yönetilen kifli say›- Özalp, ‹. (2010). ‹flletme Yönetimi. Ankara: Nisan Ki-
s› artt›kça bulunulan yönetim kademesinin ve verilen tabevi.
kararlar›n iflletmenin gelece¤i ile do¤rudan iliflkisi artar. Plunkett,W.R., R.F.Attner ve G.S.Allen.(2008). Manage-
ment. Canada:Thomson-South Western.
S›ra Sizde 3 Robbins, S.P. ve Coulter, M. K. (2007). Management.
Bu s›n›fland›rmalardan birinin di¤erine göre üstünlü¤ü New York: Pearson-Prentice Hall.
oldu¤unu söylemek çok zordur. Her iki s›n›fland›rma Serinkan, C. (2008). Liderlik ve Motivasyon. Ankara:
da yöneticinin yönetim görevini yerine getirirken yap- Nobel Yay›n Da¤›t›m.
mak durumunda oldu¤u iflleri ortaya koymay› hedefle-
mektedir. Ancak yönetimin fonksiyonlar›n› aç›klayan
s›n›fland›rma, yönetim iflini bir süreç olarak ele al›p sü-
recin aflamalar›n› aktard›¤› için, yöneticinin yapt›¤› iflin
içeri¤ini biraz daha kapsaml› olarak sunabilmektedir.
www.hedefaof.com
6
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
Üretim fonksiyonunun anlam›n› aç›klayabilecek ve üretim sistemlerini s›n›f-
land›rabilecek,
‹flletmelerdeki üretim biçimlerini s›n›fland›rabilecek ve de¤erlendirebilecek,
Pazarlama fonksiyonuna iliflkin temel kavramlar› ve pazarlama karmas›n›
de¤erlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Üretim • De¤iflim
• Kitlesel Üretim • De¤er
• Yal›n Üretim • Tatmin
• Tam Zaman›nda Üretim • Ürün
• ‹htiyaç • Fiyat
• ‹stek • Da¤›t›m
• Pazar • Pazarlama ‹letiflimi
‹çindekiler
• ÜRET‹M FONKS‹YONUNUN
ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR
• ÜRET‹M S‹STEMLER‹
‹flletmelerde
Genel ‹flletme Üretim ve • ÜRET‹M B‹Ç‹MLER‹
Pazarlama • PAZARLAMA FONKS‹YONUNUN
ANLAMI VE TEMEL KAVRAMLAR
• PAZARLAMA KARMASI
www.hedefaof.com
‹flletmelerde Üretim ve
Pazarlama
ÜRET‹M FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL

KAVRAMLAR
Üretim klasik olarak makine, insan ve teçhizat kullanarak fiziksel bir ürünün ya- Üretim, insanlar›n ihtiyaç ve
p›m› ya da hizmetin meydana getirilmesi olarak tan›mlanmaktad›r. Di¤er bir tan›- isteklerini karfl›lamak
amac›yla ürün ya da
ma göre ise üretim, kaynaklar›n insan ihtiyaç ve isteklerine uygun ürün ve hizmet- hizmetlerin meydana
lere dönüfltürülmesi için gerçeklefltirilen fiziksel, kimyasal, teknik ifllemler olarak getirilmesi ifllemidir.
tan›mlanmaktad›r. K›saca üretimin gerçeklefltirilmesinin temel amac› insanlar›n ih-
tiyaç ve isteklerinin karfl›lanmas›d›r.
Üretim, de¤iflik grup ve kesimler aç›s›ndan farkl› flekillerde alg›lanmaktad›r. Ör-
ne¤in, mühendislerin bak›fl aç›s›yla üretim olgusu; “hammaddelerin teknoloji kul-
lan›larak çeflitli süreçlerden geçirilmesi yoluyla son ürün hâline dönüfltürülmesi”
olarak tan›mlanmaktad›r. Bu anlamda üretim, teknolojik bir dönüfltürme sürecidir.
Ancak üretim bu kadar yal›n bir biçimde gerçekleflmemektedir. Teknolojik ifllem-
lerin yan›nda, çeflitli aflamalarda iflgücüne de ihtiyaç duyulmaktad›r. Bu olgu, ifllet-
meleri sosyo-teknik bir sisteme dönüfltürmektedir. Bunun yan› s›ra, hammadde ve
malzemelerin teknik olarak son ürüne dönüfltürülmesi için çeflitli araç, gereç, ma-
kine, fiziksel donan›m ve olanaklara ihtiyaç vard›r. ‹htiyaç duyulan bu elemanlar
genel olarak sermayeyi oluflturmakta ve bir dizi ifllemden sonra üretimin gerçek-
lefltirilmesine katk›da bulunmaktad›rlar.
fiekil 6.1.’de de görüldü¤ü gibi üretimde belirli girdiler, çeflitli ifllemlerden
geçirilerek ürün ya da hizmet fleklinde ç›kt›ya dönüfltürülür. Bu tan›ma göre
üretim sisteminin üç önemli eleman› bulunmaktad›r. Bunlar; girdi, ifllem ve ç›k-
t›d›r. Üretim sistemini oluflturan ögeler göz önüne al›nd›¤›nda, girdilerin iflgücü,
malzeme, enerji ve bilgi gibi unsurlar, ç›kt›lar›n ise önceden elde edilmesi amaç-
lanm›fl ürün ya da hizmetler oldu¤u görülmektedir. Girdi ve ç›kt›lar aras›ndaki
dönüflüm ise teknoloji yard›m› ile belirli yöntemler kullan›larak ifllem birimlerin-
de gerçekleflir. Amaçlanan üretim, ürün yani makine, k›yafet, otomobil gibi elle
tutulabilir somut ç›kt›lar ise dönüflüm fabrikalarda; sa¤l›k, tafl›ma, konaklama,
e¤lence gibi soyut ç›kt›lar ise dönüflüm ifllemi hastane, kamyon ya da otel gibi
hizmet birimlerinde gerçeklefltirilmektedir. Bir üretim sisteminde sistemin geri
besleme özelli¤i; ç›kt›lar için önceden tan›mlanan özellikler ile gerçekleflen
özellikler aras›ndaki farkl›l›¤› gösteren, düzeltici kararlar›n al›nmas›nda kullan›-
labilecek bilgi ak›fl›d›r.
www.hedefaof.com
fiekil 6.1
G‹RD‹ ‹fiLEM ÇIKTI
Üretim Sisteminin
Yap›s›
Kaynak: Tutar, Hammadde

Hasan. (2010). Fabrika
‹flgücü Tafl›ma Ürün
‹flletme Yönetimi, Malzeme
Seçkin Yay›nlar›, Servis Hizmet
Enerji Araçlar-Gereçler
Ankara, s.232. Bilgi
Geri
Bildirim
Üretim süreci, sisteme giren ögelerin bir fayda yaratacak biçimde bir ürün ya
da hizmete dönüfltürülmesidir. Bu dönüfltürme ifllemi çeflitli biçimlerde olmakta-
d›r. Örne¤in, bir hammaddenin fiziksel ya da kimyasal yap›s›n› de¤ifltirmek, bir
ürünü bir yerden di¤erine tafl›mak, depolamak ya da kalite kontrol amac›yla in-
celemek üretim süreci olarak tan›mlan›r. Bir üretim sürecini de¤erlendirmede
kullan›lan ögelerden özellikle dört tanesi önemlidir. Bunlar; verimlilik, etkinlik,
kapasite ve esnekliktir.
Verimlilik: Genellikle birim girdi bafl›na üretilen ç›kt› olarak ölçülmektedir. Ve-
rimlili¤in bu tan›m› mühendislikteki teknik verim kavram›ndan farkl›d›r. ‹flletme-
lerde bu tan›m ayn› zamanda üretkenlik için de kullan›l›r.
Etkinlik: Üretim sisteminin amaçlar›n› gerçeklefltirme derecesi olarak tan›mlan›r
ve performans ile efl anlamda kullan›l›r. Buna göre; verimlilik bir fleyi do¤ru yap-
mak ise etkinlik do¤ru fleyi yapmak olarak tan›mlanabilir. Verimlilik üretim kay-
naklar›n›n ne kadar iyi kullan›ld›¤›n› ölçerken etkinlik amaçlar›n ne ölçüde gerçek-
leflti¤ini belirler. Bir üretim sisteminin verimli ama az etkin olmas› olas›d›r. Ancak
genelde verimli sistemlerin ayn› zamanda etkin olmalar› beklenir.
Kapasite: Üretim sisteminin gerçeklefltirebilece¤i üretim düzeyini ölçer. Yüzde
olarak ya da birim zamanda üretilebilecek miktar cinsinden ifade edilir. De¤iflik öl-
çütlere göre tan›mlanan maksimum, gerçek ve etkin kapasite ölçütleri bulunmak-
tad›r. Bir fabrikaya al›nan yeni teçhizatlar kapasiteyi artt›rabilir. Ancak yat›r›m ve
iflletme maliyetleri yüksekse iflletme verimlili¤i azal›r. Buradan da anlafl›ld›¤› gibi
verimlilik ve kapasite farkl› ölçütlerdir.
Esneklik: Bir üretim sisteminin beklenmedik talep de¤iflikliklerine yan›t verebil-
mesi ya da yeni ürün üretimine kolayl›kla geçebilmesi olarak tan›mlan›r. Günü-
müzde önem kazanan esneklik etmeninin belli bir ölçüsü bulunmamaktad›r.
ÜRET‹M S‹STEMLER‹
Üretim gerçeklefltirilirken iflletmeler taraf›ndan farkl› üretim sistemleri kullan›l›r.
Üretim sistemleri günümüze geliflerek gelmifl ve kitlesel üretimin yap›labilece¤i sis-
temler ortaya ç›km›flt›r. Bunun yan› s›ra ülkelerin ve endüstrilerin geliflmifllik dü-
zeyleri, ekonomik yap›, üretimin özelli¤i gibi faktörler basit ve kitlesel üretime uy-
www.hedefaof.com
6. Ünite - ‹flletmelerde Üretim ve Pazarlama 137
gun olmayan üretim sistemlerinin de devam etmesine yol açmaktad›r. ‹flletmeler

özelliklerine göre bu sistemlerden herhangi birini kullanabilirler. Bu konuda dört
sistemden söz edilebilir:
1. El ‹flçili¤i Sistemi
2. Ev ‹flçili¤i Sistemi
3. ‹malathane Sistemi
4. Fabrikasyon Sistemi
El ‹flçili¤i Sistemi
Siparifl temeline dayal› olarak iflleyen bu üretim sistemi kiflilere ba¤l› olma özelli¤i ta-
fl›maktad›r. Bu üretim sisteminde al›c› say›s›n›n s›n›rl› olmas›, bu al›c›lar›n ihtiyaçlar›-
n› karfl›lamak üzere kurulmufl olan iflletmenin genellikle küçük bir birim hâlinde ku-
rulmas› sonucunu do¤urmaktad›r. ‹flletmenin küçüklü¤ü ile birlikte üretimin kifliselli-
¤i, üretimin ço¤u kez tek bir alanda uzmanlaflm›fl ve ifl bölümüne gitmeyen kifli ya da
kifliler taraf›ndan bafllat›l›p bitirilmesi sonucunu beraberinde getirmektedir. Bu üretim
sisteminde teknik yard›mc› araçlar ve makinelere çok az yer verilmektedir. Ayr›ca bu
sistemde iflletmenin küçük olmas› ve kullan›lan yard›mc› araç ve gereçlerin azl›¤› sa-
bit sermaye ihtiyac›n› önemli ölçüde azaltmaktad›r. Bu durumda, bu üretim sistemin-
de çal›flanlar, sermayeden çok iflgücüne dayal› mesai harcamaktad›rlar. Günümüzde
el iflçili¤ine dayal› üretim sistemi gerileme göstermektedir. Bu üretim sisteminin en
güçlü özelli¤i, üretim yönetiminin son derece basit olmas› ve ortaya ç›kmas› olas› so-
runlar›n çözümünün kolay olmas›d›r. Ayr›ca, sistemin genellikle siparifl temeline da-
yal› olarak ifllemesi, pazarlama sorununu ortadan kald›rmakta ve sistemin talepte
meydana gelebilecek de¤iflikliklerden etkilenme olas›l›¤› azalmaktad›r.
Ev ‹flçili¤i Sistemi
Ev iflçili¤inin özelli¤i, üretimin giriflimcilerin hesab›na ba¤›ms›z iflçilerce, kâr ve za-
rar› giriflimcilerin olmak üzere kendi iflyerlerinde, ço¤u kez evlerinde yap›lmas›d›r.
Giriflimciler, bu sistemde ba¤›ms›z iflçilere gerekli hammadde ve yard›mc› madde-
leri verirler ve ayr›ca üretim için, gerekli araç gereç ve makineleri de sa¤larlar. Ha-
l›, kilim, tekstil, süs eflyas›, saat ve oyuncak üretiminde bu sistem yayg›nd›r. Örne-
¤in, parça bafl› hal› ya da kilim ürettirmek isteyen bir giriflimci evde dokuma tezga-
h› olan ailelere iplikleri ve modeli verir, gerekiyorsa tezgah› da sa¤lar. ‹stedi¤i mo-
delde istedi¤i büyüklükte hal› ya da kilimi ürettirir. Bu sistemi uygulayan bir ifllet-
me de¤iflik kiflilere üretim yapt›r›r. Gerek pazar istek ve ihtiyaçlar›n› karfl›layabilme
bak›m›ndan ve gerekse üretimi yapt›rabilme bak›m›ndan birtak›m sorunlar ortaya
ç›kabilir. Talebin süresinde karfl›lanmas›, üretimin h›zland›r›lmas›, aletlerin, makina-
lar›n iflçilere sa¤lanmas›, üretimin yönetiminde karfl›lafl›lacak bafll›ca sorunlardand›r.
‹malathane Sistemi
‹malathane sistemi ile üretim, el iflçili¤ine dayal› olarak yürütülen ancak evlerden
çok, imalathane olarak nitelendirilen ba¤›ms›z iflyerlerinde gerçekleflmektedir. Bu
sistemde de üretim makineden çok, emek ve el iflçili¤i a¤›rl›kl› yürütülmektedir.
‹malathane sisteminin temel özellikleri afla¤›daki gibi s›ralanabilir:
• El iflçili¤i sisteminin aksine, bu sistemde ürünler, özel al›c›lar›n kiflisel istek-
lerine göre de¤il, daha genifl bir al›c› kitlesinin genel ve olas› istekleri dik-
kate al›narak üretilir. Bu üretim sisteminde, tüketici ve üretici aras›nda kifli-
sel bir iliflki bulunmayan genifl bir tüketici kitlesi hedef al›nd›¤› için, imalat-
haneler ilk iki sisteme göre daha büyük ölçekte kurulur.
www.hedefaof.com
• ‹flletmelerin büyük olmas›, ifl bölümü ve uzmanlaflmaya daha çok önem

verilmesini gerektirir. Bunun sonucunda ise çal›flanlar, uzmanl›k alanla-
r›na göre yaln›zca belirli ürünleri ya da belirli ürünlerin belli parçalar›n›
üretirler.
• ‹malathane sisteminde, yard›mc› araç ve gereçlere yer verilmemesi sebebiy-
le, sermaye gereksinimi düflük olsa da el iflçili¤ine oranla daha yüksektir.
• Maliyetler üretim kapasitesinin kullan›m›na ba¤l›d›r, sabit giderler ise yük-
sektir. Bu sistemde kifli iflletmeleri yayg›nd›r.
SIRA S‹ZDE ‹malathane sistemi ile tak› ve hediyelik eflya üretimi yapan bir iflletmenin genel özellikle-
SIRA S‹ZDE
1 rini aç›klayabilir misiniz?
D Ü fi Ü N E L ‹ M Fabrikasyon
D Ü fi Ü N E LSistemi
‹M
Fabrikasyon sistemi’nde, Fabrikasyon sistemi, imalathane sisteminin zay›f yönlerini ortadan kald›rmak
üretim ifllemleri makineler
S O R Uyap›lmakta,
taraf›ndan
için kurulan,S daha
O R U büyük çapl› üretim yapan ve daha genifl bir kitlenin taleplerini
insanlar makinelerin karfl›layacak bir üretim sistemidir. Bu sistemde önceden belli olmayan tüketiciler
çal›flt›r›lmas› ve üretimin için üretimde bulunulur ve stoklu çal›flma söz konusudur.
sa¤l›kl›
D ‹ K olarak
KAT D‹KKAT
yürütülmesinden sorumlu Bu sistemde çal›flan iflletmeler, büyük fabrika binalar›na, depolara ve yönetim
olmaktad›r. binalar›na ihtiyaç duyarlar. ‹flgücü say›ca fazlad›r, al›c›lar genifl tüketici kitleleridir.
SIRA S‹ZDE Bu sistemde SIRA S‹ZDEsürekli artma e¤ilimindedir ve kitlesel üretim yap›l›r.
üretim
Fabrikasyon sisteminde üretimin yönetimi, di¤er üç sisteme göre çok daha kar-
AMAÇLARIMIZ
mafl›kt›r. Genellikle giriflimci ve yönetici ayr› kiflilerdir. ‹flletmelerin büyümesi, üre-
AMAÇLARIMIZ
timin artmas› yönetimi zorlaflt›rmaktad›r. Bu sistemde üretimin yönetimi geliflmifl
yöntemlerle yürütülmelidir. ‹flin planlanmas›, örgütleme ve denetimle ilgili görev-
K ‹ T A P
lerin yerineK getirilmesi
‹ T A P
güçleflmifltir. Sabit giderler yükseldi¤i için, kapasite ve bü-
yüklük yönünden dengeli hareket etmek gerekmektedir. Çal›flanlar›n da iflletme
amaçlar›na uygun davranmalar› için özendirilmeleri gerekmektedir.
ÜRET‹M B‹Ç‹MLER‹
‹flletmelerin üretim miktarlar›, üretime iliflkin donan›mlar›yla yak›ndan iliflkilidir.
Ancak teknolojideki yenilikler tüketici ihtiyaç ve isteklerini de¤ifltirmekte ve bu de-
‹NTERNET ¤iflim pazarlar›n›,
‹ N T E R N Edolay›s›yla
T üretim biçimlerini yeniden yap›land›rmaktad›r. Bu-
nunla birlikte pazar yap›lar› çok s›k de¤iflmekte, pazardaki rekabet üstünlü¤ünün
sa¤lanmas› ve pazar paylar›n›n korunmas›, iflletmeler aç›s›ndan giderek daha zor-
lu bir hâle gelmektedir. Pazar ortamlar›nda yaflanan köklü de¤iflimler, üretim bi-
çimlerinin de geliflmesi gere¤ini ortaya ç›karmaktad›r. Üretimde kullan›lan bafll›ca
üretim biçimleri afla¤›daki gibi s›n›fland›r›labilir:
• Üretim yöntemine göre s›n›fland›rma
• Ürünün cinsine göre s›n›fland›rma
• Üretim ak›fl› ve miktar›na göre s›n›fland›rma
Üretim Yöntemine Göre S›n›fland›rma

Bu s›n›fland›rmada üretimin yap›lmas›nda uygulanan genel yöntemler göz önüne
al›n›r. Üretim yöntemine göre üretim biçimleri; primer (birincil), analitik ve sente-
tik, fabrikasyon ve montaj üretim olmak üzere dörde ayr›l›r.
Primer (birincil) Üretim: Yeryüzünde kullan›lan her çeflit ürünün üretiminde
yer alan ürünlerin üretimine birincil üretim denmektedir. Do¤ada bulunan ham-
maddelerin ç›kar›lmas› biçimindeki üretimdir. Madenler, kömür, orman ürünleri ve
petrol gibi madenlerin ç›kar›lmas› primer üretimdir.
www.hedefaof.com
Analitik ve Sentetik Üretim: Hammaddelerden ayr›flt›rma vas›tas›yla de¤iflik

ürünlerin elde edilmesi analitik üretimdir. Örne¤in ham petrolden çeflitli petrol
ürünlerinin elde edilmesi analitik üretim biçimidir. Hammaddelerin bir araya geti-
rilerek yeni ürünlere dönüfltürülmesi ise sentetik üretimdir. Örne¤in alafl›ml› çelik,
bronz ve kauçuk üretimi gibi.
Fabrikasyon Üretimi: Hammaddelerin biçimini de¤ifltirerek de¤erini artt›ran ve
böylece yeni ürünler oluflturan üretim biçimidir. Örne¤in konfeksiyon, mobilya,
ayakkab› üretimi gibi.
Montaj Üretimi: Çeflitli hammadde yar› mamul ve ürünlerin sistemli bir flekilde bir
araya getirilerek yeni ürünlerin ortaya ç›kar›lmas›na montaj üretimi denir. Otomobil,
buzdolab›, televizyon gibi ürünlerin üretimi bu üretim biçimine örnek olarak verilebilir.
‹flletmeler yukar›da s›ralanan üretim biçimlerinden bir ya da birkaç›n› kullana-
rak üretim yapmaktad›r.
Ürünün Cinsine Göre S›n›fland›rma

Baz› durumlarda, üretilen ürünün özellikleri üretim biçiminin özelliklerinin belir-
lenmesinde oldukça önem tafl›r. Fabrika binas›n›n yap›s›, kullan›lan makineler, in-
san gücü yap›s› belirli tip bir ürüne göre oluflturulabilir. Örne¤in, demir çelik üre-
timi, kömür üretimi, kimyasal maddelerin üretimi, tekstil üretimi gibi ürünlerin üre-
timi bu gruba girmektedir.
Üretim Ak›fl› ve Miktar›na Göre S›n›fland›rma

Üretilecek ürünlerin miktar› ile bu ürünlerin üretim esnas›nda fabrika içinde izle-
dikleri yola göre yap›lan s›n›fland›rmad›r. Üretim ak›fl›na ve miktar›na göre s›n›f-
land›rma; tek üretim, seri üretim, ak›c› üretim, siparifl üretim, sürekli üretim ve ya-
l›n üretim olmak üzere alt› grupta incelenebilir.
Tek Üretim (Proje Tipi Üretim)

Tek üretimde, belirli bir zaman diliminde tek bir ürün üretilir ve üretim ifllemi tek-
rar edilmez. Ayn› sürede, ayn› kalitede ve ayn› ölçüde yaln›zca bir ürün meydana
getirildi¤i için, her üretilen ürün, kendisinden bir önceki ya da sonrakinden de¤i-
flik olur. Gemiler, binalar, barajlar ve köprüler bu üretim biçiminin örneklerinden-
dir. Bu üretim biçiminde siparifl üzerine çal›fl›l›r. Üretim, al›c›n›n isteklerine uygun
bir flekilde planlanarak gerçeklefltirilir.
Tek üretim genelde yap›m yerinde üretim özelli¤i göstermektedir. Üretimle il-
gili her çeflit unsur, üretimin yap›laca¤› yere tafl›n›r; üretim bittikten sonra eski ye-
rine getirilir ya da baflka üretim için kullan›lmak üzere düzenlenir.
Seri Üretim
Bir ürünün özel bir siparifl ya da pazardaki talebi karfl›lamak amac›yla, belirli bir
süre üretilmesidir. Üretilen seri tamamland›ktan sonra, bir baflka ürünün serisinin
üretimine geçilir. Seriler büyüdükçe ve üretim periyodu uzad›kça üretim planlama
ve kontrol çal›flmalar› daha düzenli bir flekilde yap›l›r. Makine tak›m›, teçhizat ve
iflgücünün planlanmas›nda gösterilecek özen, serinin büyüklü¤üne ve üretim pe-
riyodunun s›kl›¤›na ba¤l›d›r. Bu sistemde seri miktar› küçükse ve üretim periyodu
k›saysa, uygulanan üretim biçimi siparifl üretimine benzer e¤er seri miktar› büyük
ve üretim periyodu uzunsa uygulanan üretim yöntemleri kitle üretimine benzer.
Seri üretim biçimine ev eflyas›, haz›r giyim, g›da gibi ürünlerin üretimleri örnek
olarak verilebilir.
www.hedefaof.com
Ak›c› Üretim
Ak›c› üretimde, standartlaflt›r›lm›fl ürünlerin üretilmesi amac›yla sa¤lanm›fl özel maki-
nelerle kesintisiz olarak ve belirli bir üretim hatt› çerçevesinde üretim gerçeklefltirilir.
Üretim hatt›nda, üretimle ilgili birbirini tamamlayan ifllemlerin yap›ld›¤› ifl merkezleri
bulunur ve bu merkezler bir di¤erine ba¤›ml›d›r. Hatt›n bir ucundan bafllayan üretim,
tek tek ifl merkezlerine u¤rayarak hatt›n sonuna kadar gider. Hatt›n bafl›nda ham fle-
kilde olan ürün, hatt›n sonunda nihai ürün olarak ç›kar. Bu üretim biçiminde, üreti-
me iliflkin haz›rl›klar önceden yap›l›r ve üretime iliflkin girdiler üretim merkezlerine
zaman›nda verilmek üzere haz›r bulundurulur. Bunun yan› s›ra, otomasyon gere¤i,
her çal›flan›n yapaca¤› ifl, önceden tam olarak tan›mlanm›fl ve süresi kesin olarak be-
lirlenmifltir. Ak›c› üretimde ifl ak›fl›n›n birbirine ba¤›ml› olmas›, zaman ve ifl etüdü ad›
verilen ön çal›flmalar›n zaman›nda ve do¤ru bir biçimde yap›lmas›n› zorunlu k›lmak-
tad›r. ‹fl bafl›ndaki süreklilik, çal›flanlarda çeflitli sorunlara yol açabilir. ‹fl ak›fl h›z›n›n
gere¤inden çok olmas›, ayn› ifli sürekli yapman›n yol açaca¤› bunal›m, bu üretim bi-
çiminde çal›flanlar için problemler oluflturabilir. Bu durum, verimlili¤in düflmesine ya
da ç›kt› kalitesinin bozulmas›na yol açabilir. Ayr›ca, ifl ak›fl h›z›n›n ortalama bir çal›fla-
n›n çal›flma temposundan daha düflük bir düzeyde belirlenmesi, merkezler aras› ifl
uyumunun bozulmas›na ve ifl kazalar›na yol açabilir. Bu nedenle, ifl ve zaman etütle-
ri yap›larak çal›flanlar›n çal›flma tempolar›yla iflin ak›fl h›z›n›n uyumlu olmas› sa¤lan-
mal›d›r. Bu üretim biçiminde, hammaddelerin depolanma yeri ile son ürünün depo-
lanma yerinin do¤ru seçilmesi, makinelerin yerleflim düzeninin uygun olmas› ve mal-
zeme ak›fl›n›n kesintisiz ve zaman›nda yap›lmas› oldukça önemlidir.
Siparifl Üretim
Bu üretim biçiminde, tüketicinin ya da al›c› iflletmenin zaman, miktar ve kalite
aç›s›ndan özel olarak belirledi¤i bir ürün üretilir. Üretim miktar› bir ya da birkaç
adet denebilecek kadar azd›r. Büyük buhar kazan›, özel elektronik aletler ve bü-
yük tak›m tezgahlar› gibi üretimler bu gruba girer. Siparifl üretimi, üretimin yap›l-
d›¤› sürelerin düzeni aç›s›ndan üç gruba ayr›l›r:
• Az say›da ürünün bir defada üretilmesi,
• Az say›da ürünün talep geldikçe, belirsiz aral›klarla üretilmesi,
• Az say›da ürünün belirli aral›klarda periyodik olarak üretilmesi.
Yaln›z bir defa üretilen ürünler için; üretim tekni¤i, alet, teçhizat ve planlama
aç›s›ndan yap›lacak bir fley bulunmamaktad›r. Belirli ya da belirsiz aral›klarda üre-
tilen ürünler için yöntem, planlama ve kontrol ifllemlerinin düzenlenmesi ve bun-
larla ilgili bilgilerin gerekti¤inde tekrar kullan›lmak için özenle saklanmas› önem
tafl›maktad›r. Bu üretim biçiminde tezgah ve iflgücü kapasitesinden yararlanma
oran› düflüktür. Siparifllerin y›¤›lmas› yüzünden s›rada bekleme süresinin uzama
ihtimali de yüksektir. K›saca tekrar kullanma ihtimali bulunan bilgilerin önceden
saptan›p iyi korunmas› önemlidir.
Sürekli Üretim
Üretim yapmak için takip edilecek yöntemler gere¤i olarak, teçhizatlar›n organi-
ze edilip s›raland›¤› bir üretim sistemidir. Üretim s›ras›nda malzeme ak›fl› sürekli-
dir. ‹fllerin rotas› sabittir ve tezgah ayarlar› çok seyrek de¤iflir. E¤er üretimin tümü
için pazar bulunabiliyorsa bu tip bir üretim avantajl›d›r. Tersi durumda özel ve pa-
hal› makine ve teçhizat gerektiren bu tip üretim biçimlerinde üretim esnekli¤i ol-
mad›¤›ndan, talep azalmalar›n›n maliyeti çok yüksek olur. Bu tip üretim biçimi,
kitlesel üretim ve ak›fl tipi üretim olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r.
www.hedefaof.com
Kitlesel (Y›¤›n) Üretim: Kitlesel üretim, belirli bir ürünü büyük miktarlarda
üretmek için yap›lan bir üretim biçimidir. Kitlesel üretim biçiminde al›c› ile üre-
tici karfl› karfl›ya gelmezler. Bu üretim biçiminde hem üretim büyük miktarlarda
yap›l›r hem de ürünler birbirinin tamamen ayn›d›r. Kitlesel üretimin di¤er bir
özelli¤i, iflin büyük bir k›sm›n›n üretime bafllamadan önceki haz›rl›k aflamas›n-
da tamamlanm›fl olmas›d›r. Bu üretim biçiminde, hammaddelerin iflletme içinde
izleyece¤i yollar›n haz›rlanm›fl, uzakl›klar›n zamandan ve giderlerden kazanmak
için elveriflli bir flekilde k›salt›lm›fl olmas› gerekmektedir. Kitlesel üretimde be-
¤enilerin de¤iflmesi ve yeniliklerin ortaya ç›kmas› durumunda ürünlerin özellik-
lerinde de¤ifliklikler yap›labilir. Üretimi yap›lacak yeni ürün, zaman ve niteli¤i
önceden belirlenerek, uzun süre devam edecek üretimin planlanmas› yap›larak
üretim çal›flmalar›na bafllan›r. Herhangi bir iflletmenin kitlesel üretimde buluna-
bilmesi için pazar›n yeterli büyüklü¤e sahip olmas› gerekmektedir. Kitlesel üre-
tim yapan iflletmeler, ileri düzeyde geliflmifl üretim teknolojisi ve üretim sistem-
leri kullanarak ürünler üretirler. Üretilen ürün miktar› çok oldu¤u için, parça ba-
fl› sabit maliyet giderleri düflüktür.
Ak›fl Tipi Üretim: Ak›fl tipi üretimde makine ve tesisler yaln›zca tek bir ürün üre-
tecek biçimde tasarlanm›flt›r. Ürün, üretimde kullan›lan süreçler, malzeme ve araç-
lar standartlaflt›r›lm›flt›r. Ak›fl tipi üretim biçiminin en önemli özelliklerinden biri de
otomasyona dayal›, dolay›s›yla sermayenin yo¤un olmas›d›r. Petrol rafinerileri,
plastik, çimento, fleker, kâ¤›t üretimi bu üretim biçimine örnek olarak verilebilir.
Yal›n Üretim
Yal›n kavram›n›n özünde en az maliyetle tüketici de¤erini en üste ç›karma amac›
vard›r. Di¤er bir ifade ile yal›nl›kla, tüketiciler için en az kaynakla en çok de¤er ya-
ratma amaçlanmaktad›r. Yal›n bir örgüt, tüketici de¤erini anlar ve tüm süreçlerin-
de devaml› olarak bu de¤er üzerine odaklan›r. Son amaç, s›f›r kay›pla gerçek bir
de¤er yaratma süreci ile tüketicilere ulaflmakt›r. Üretim sürecinde daha az insan
eme¤i, daha az alan, daha az sermaye ve daha az zaman harcan›r. Bu flekilde ge-
leneksel üretim sistemine oranla daha az hatal› ürün ç›kacak ve maliyetler daha
düflük olacakt›r.
Yal›n üretim, iflletmeyi daha etkin ve hedef pazara daha duyarl› k›larak maliyet-
leri en aza indirmeyi amaçlar. Bu yaklafl›m, üretim sürecine de¤er katmayan stok
bulundurma, hatal› ürünü onarma, çal›flanlar›n ve ürünlerin gereksiz hareketleri,
afl›r› üretim, gereksiz bekleme süreleri, hurda birikimi gibi tüm olumsuzluklar› or-
tadan kald›rmaya yöneliktir.
Yal›n üretimin temel özellikleri afla¤›daki gibi özetlenebilir:
• Üretimin her aflamas›nda israf› yok etmeyi hedefler, bu amaçla bütün üretim
faktörlerini daha az kullan›r,
• Tam zaman›nda üretim do¤rultusunda stoksuz üretimi öngörür,
• Tedarikçilerle iliflkiler, sistemin en önemli desteklerindendir,
• ‹ç ve d›fl paydafllar›n beklentilerini temel al›r,
• Üretim ve ürün esnekli¤i vard›r,
• Her süreçte sürekli geliflmeyi ve kaliteyi amaçlar,
• ‹nsan odakl› bir örgütlenme anlay›fl› vard›r,
• ‹letiflim ve kararlara kat›l›m bulunmaktad›r,
• Çok ifllevli iflgörenlerle gerçeklefltirilen ekip çal›flmalar› vard›r.
Yal›n üretim biçiminin bafllang›c› olan ve en bilinen tekni¤i tam zaman›nda
üretimdir.
www.hedefaof.com
Tam Zaman›nda Üretim (Just-in-time Production-JIT): Bafllang›çta Japonya’da

gelifltirilen ve bir envanter yönetimi biçimi olarak alg›lanan tam zaman›nda üretim
art›k bir üretim biçimi olarak kabul edilmeye bafllanm›flt›r. ‹fle de¤er katmayan her
türlü at›¤›n ve de¤iflkenli¤in yok edilmesi ve malzemelerin gerekti¤i yer ve zaman-
da çekilmesi bu üretim biçiminin temelini oluflturur. Bu üretim biçimi çekme siste-
mine dayal›d›r. Çekme kavram›, hem ard›fl›k üretim sistemlerinde hem de tedarik-
çilerle ilgili olarak kullan›l›r. Çekme sistemi üretim ve da¤›t›m talebini gelifltirmek
için ifl istasyonlar› aras›nda çeflitli sinyaller kullan›r. Örne¤in bir ürün talebi olufltu-
¤unda bu talep son istasyona iletilir ve tüketim noktas› ile temin noktas› aras›nda
haberleflmeyi sa¤layan kanban kartlar›yla istasyonlar aras› malzeme çekimi sa¤la-
n›r. Çekme sistemi yaln›zca ihtiyaç olufltu¤unda küçük partilerden oluflan malze-
melerin üretilmesini sa¤lar. Bu üretim biçimi, sorunlar› gizleyen stoklar›n oluflumu-
nu engeller dolay›s›yla stoklara yap›lan yat›r›m› azalt›r ve üretim çevrim zamanlar›
da azalt›l›r. Tam zaman›nda üretim felsefesinden en büyük gider kayna¤› olarak
stoklar dikkate al›n›r. Ancak tedarikçilere olan güvensizlikten dolay›, üretici ifllet-
melerin hammadde kaynakl› stok tutma e¤iliminde olduklar› görülmektedir. Gü-
nümüz süreç odakl› sistemlerinde ise tedarikçi ve al›c› iflletmeler birbirlerini takip
eden ard›fl›k süreçler olarak düflünülmekte ve karfl›l›kl› yarara dayal› tedarikçi ilifl-
kileri dikkate al›nmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Yal›n üretimiSIRA

benimseyen
S‹ZDE bir otomobil üreticisinin avantajlar›n› tart›fl›n›z.
2
PAZARLAMA FONKS‹YONUNUN ANLAMI VE TEMEL
KAVRAMLAR
Pazarlama, yaflam›n her alan›nda karfl›lafl›lan ve iflletmeler için önem tafl›yan fonk-
S O R U siyonlardand›r. S O RÜrünU ve hizmetlerin, tüketici ihtiyaç ve isteklerine uygun olarak
üretilmesinde, pazara sunumunda ve tüketim sonras›nda geri bildirimlerin de¤er-
D‹KKAT
lendirilmesinde D‹KKAT
pazarlamaya önemli görevler düflmektedir. Pazarlama hem tüketi-
ciler hem de iflletmeler için temel bir iflletme fonksiyonudur. ‹flletmeler ürünlerini
satabildikleri sürece baflar›l› olurlar. Bu baflar› iflletmeler aç›s›ndan hedef pazarlar›-
n› yak›ndan tan›malar›na ve pazarlama çabalar›na verilecek tepkilerin önceden
do¤ru bir flekilde kestirilmesine ba¤l›d›r. Bu noktadan ele al›nd›¤›nda, iflletmeler-
AMAÇLARIMIZ
de pazarlama, iflletme ile hedef pazar aras›nda bir çeflit köprü görevi görmektedir.
AMAÇLARIMIZ
Pazarlama ile ilgili çok çeflitli tan›mlar bulunmaktad›r. Dar anlamda pazarlama
iflletmelerin ürün ya da hizmetlerini pazara sürmesidir. Genifl anlamda pazarlama
K ‹ T A P ise üretimden K ‹ tüketime
T A P kadar, ürünlerin ak›fl›n› kolaylaflt›r›c› ifllemlerin bütünü ola-
rak tan›mlanabilir. Genifl anlam› ile pazarlama, tedarikçilerden, üretime, da¤›t›ma,
sat›fla ve sat›fl sonras› müflteri iliflkilerine kadar çok genifl bir alan› kapsar. Ameri-
TELEV‹ZYON kan Pazarlama
T E L E V ‹Derne¤i’nin
ZYON (AMA: American Marketing Association) 2004 y›l›nda
yapm›fl oldu¤u tan›ma göre pazarlama:
“Müflteriler için de¤er yaratma, de¤eri tan›tma ve sunmay› hedefleyen ve orga-
nizasyona ve onun paydafllar›na yarar sa¤lama amac›yla müflteri iliflkilerini yö-
‹NTERNET ‹ N T E R Nbir
netmeye yönelik E T süreçler dizisi ve örgütsel bir fonksiyonudur.”
Pazarlaman›n Temel Kavramlar›

Pazarlaman›n daha iyi anlafl›labilmesi için, bu konunun temeli olan kavramlar›n in-
celenmesi gerekmektedir. Bunlar; ihtiyaçlar ve istekler, tüketici, müflteri, endüstri-
yel müflteri, pazar, de¤iflim, de¤er ve tatmin kavramlar›d›r.
www.hedefaof.com
‹htiyaçlar ve ‹stekler
Ekonomik yaflam›n ve didinmelerin temelinde insan ihtiyaçlar› ve istekleri yatmak-
tad›r. Bu ihtiyaçlar›n ve isteklerin bir k›sm› yaflamsal önemdedir ve kesinlikle karfl›-
lanmas› gerekmektedir. Bireyler, karmafl›k ihtiyaçlar›n› giderme iste¤iyle güdülenir-
ler ve bu güdülenme pazarlaman›n bafllang›ç noktas›n› oluflturmaktad›r. Farkl› aç›-
lardan ele al›nan ihtiyaçlar fiziksel, toplumsal, bireysel olarak bölümlendirilebilir.
‹stek ise insan ihtiyaçlar›n›n giderilmesi amac›yla, bireylerin alternatifler aras›n-
dan elde etme arzusu gösterdikleri fleylere denir. Örne¤in, açl›k dürtüsü bir ihtiyaç
iken, açl›¤› gidermek için istenebilecek çok say›da seçenek (simit, tost, köfte vb.)
vard›r. Bu seçeneklerden elde etme önceli¤i bulunan seçenek bir iste¤i olufltur-
maktad›r. ‹nsan ihtiyaçlar› s›n›rl› say›da iken, ihtiyaçlar› karfl›lama özelli¤i olan is-
tekler ise s›n›rs›zd›r. ‹stekler bir anlamda ihtiyaçlar olup, kültürel
D Ü fi ve
Ü N Ekiflisel
L‹M özellik- D Ü fi Ü N E L ‹ M
lere ba¤l› olarak ihtiyaçlara oranla daha fazla flekillenmifl durumdad›r. Bir Çinli’nin
ac›kt›¤›nda pirinç tercih etmesi ve bir Japon’un ac›kt›¤›nda sufli tercih etmesi buna
S O R U S O R U
bir örnektir.
‹htiyaç ve istek farkl› kavramlard›r. D‹KKAT D‹KKAT
Tüketici, Müflteri, Endüstriyel Müflteri SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Tüketici, son kullan›m amac›yla ürün ve hizmetleri sat›n alan, kullanan kiflidir.
Müflteri ise belirli bir ma¤aza ya da iflletmeden al›flverifl yapan kifli olarak tan›mla-
nabilir. Bunun yan› s›ra ticari amaçl› ürün ya da hizmetleri AMAÇLARIMIZ

sat›n alan müflterilere
ise enddüstriyel müflteri denilebilir. Bu durumda sürekli olarak Migros’tan al›flverifl
AMAÇLARIMIZ
yapan kifli, müflteri olarak adland›r›labilir. Migros’un yeniden satmak üzere Eti G›-
da Sanayii’nden tedarik yapmas› durumunda ise Migros, Eti’nin K ‹ ticari
T A P müflterisidir K ‹ T A P
denilebilir. Migros’tan sürekli al›flverifl yapan bir müflterinin çocuklar› için Eti Bis-
küvi almas› durumunda ise bisküvi tüketicisi çocuklard›r. Tüketici, müflteri, sat›n
alan, kullanan gibi terimlerin benzer anlamlarda kullan›lmas› Tpazarlama
E L E V ‹ Z Y O N kavram ve TELEV‹ZYON
uygulamalar›n›n son y›llarda yayg›nlaflmas›n›n bir sonucu olarak görülebilir.
Tüketici ve müflteri aras›ndaki temel fark nedir? Pazarlama aç›s›ndan bu fark›n

SIRA S‹ZDEanlam› nedir? SIRA S‹ZDE
3
Pazar
Pazarlama, pazar sözcü¤ünden türetilmifl bir terimdir. Pazar sözcü¤ü çeflitli anlam-
larda kullan›lmaktad›r. Genel olarak pazar, al›c› ve sat›c›lar›n karfl›laflt›klar› ve ürün
ya da hizmetlerin sat›fla sunularak, ürünlerin sahipli¤inin aktar›ld›¤›
S O R U yerlerdir. Bu S O R U
tan›m dar anlamdaki pazar tan›m›n› ortaya koyar.
Çeflitli ürünlerin sat›ld›¤› dükkân ve ma¤azalar›n bulundu¤u yerlere çarfl› ya da pa-
D‹KKAT D‹KKAT
zar denir. Pazar sözcü¤ü gerek dar anlamdaki sergi yerleri gerekse bir ürünün bölge-
ler ve ülkeler aras› al›c›lar›n›n bulunabildi¤i alanlar anlam›nda kullan›lmaktad›r.
Gerek iktisat gerekse pazarlama, pazar kavram›n› daha genifl anlamda ele al›r.
Buna göre pazar, belirli bir ürünün al›c›lar›n›n ve sat›c›lar›n›n de¤iflim için olufltur-
duklar› soyut bir ortamd›r. Bu anlamda pazar, bir ürünün yaAMAÇLARIMIZ
c›lar›n›n toplam talebidir. Bu yaklafl›m talep ve pazar› ayn› anlamda görür. Ancak,
talep kavram›n›n, sat›n alma gücü ve iste¤i olan kiflileri kapsad›¤› unutulmamal›-

da hizmetin olas› al›- AMAÇLARIMIZ
d›r. Baflka bir ifadeyle, bir ürün ya da hizmete ihtiyaç duyanK ve ‹ Tbununla
A P birlikte K ‹ T A P
sat›n alma gücü ve iste¤i olan ve bu iste¤i belirli bir ürün ya da hizmete yönelten
kifliler o ürün ya da hizmetin pazar›n› oluflturmaktad›rlar.
www.hedefaof.com‹ N T E R N E T ‹NTERNET
Di¤er yandan pazar, ayn› s›n›fa giren ürünler olarak da tan›mlanmaktad›r. Ör-
ne¤in teknolojik ürün pazar›, beyaz eflya pazar›, otomobil pazar› gibi. Pazarlar al›-
c›lar›n birtak›m özelliklerine göre s›n›fland›r›labilir. Örne¤in; yafllar›na göre (genç
pazar›, yafll›lar pazar›), gelirlerine göre (dar gelirliler pazar›, orta gelirliler pazar›,
yüksek gelirliler pazar›), mesleklerine göre (iflçi pazar›, çiftçi pazar›).
De¤er ve Tatmin
De¤er, tüketicinin sat›n almay› düflündü¤ü ürün ya da hizmetin, onun ihtiyaç ve
isteklerini ne kadar karfl›layaca¤›d›r. Sat›n al›nan ürün tüketicinin ihtiyaç ve is-
teklerini karfl›lam›yorsa, tüketici o ürün ya da hizmeti bir daha sat›n almayabilir, o
iflletme ile gelecekte bir baflka de¤iflime girmekten vazgeçebilir.
‹flletme taraf›ndan pazarda sunumu gerçeklefltirilen ürün, hedef al›c›ya de¤er
kat›p onu tatmin ederse baflar›l› olmufl demektir. Bireyler kendilerine sunulan
ürünler aras›nda, en çok de¤er katan› sat›n almay› ye¤lerler. De¤er, tüketici tara-
f›ndan alg›lanan somut ve soyut yararlar› ve maliyetleri yans›t›r.
De¤er, oldukça önemli bir pazarlama kavram›d›r. Pazarlama süreci, tüketici de-
¤erinin tan›mlanmas›, yarat›lmas›, iletilmesi, sunulmas› ve izlenmesi olarak tan›m-
lanabilir. Tatmin ise bir bireyin beklentileri ve ürünle ilgili alg›lanan performans
de¤erlendirmeleri aras›nda yap›lan karfl›laflt›rman›n yans›mas›d›r. Performans, bek-
lentileri karfl›lamazsa birey tatmin olmayacak ve hayal k›r›kl›¤› yaflayacakt›r. Buna
karfl›l›k bireyin, beklentileri karfl›lan›r ve afl›l›rsa, tatmin olacakt›r.
De¤iflim
De¤iflim, ihtiyaç duyulan bir ürün ya da hizmetin bir kifli ya da kurulufltan, karfl›l›-
¤›nda bir fley vererek sa¤lanmas› fleklinde tan›mlanabilir. Bu fley, bir nesne ya da hiz-
met ya da fikir olabilece¤i gibi, para da olabilir. Para de¤iflimi kolaylaflt›r›r ancak pa-
ra olmadan da de¤iflim takas yolu ile yap›labilir. De¤iflimin gerçekleflmesi için bunu
isteyen iki kifli ya da kurulufl ile de¤ifltirilebilecek bir ürün ya da hizmetin bulunma-
s› gereklidir. Pazarlama “de¤iflimi kolaylaflt›ran eylemler” fleklinde de tan›mlanabilir.
De¤iflimin gerçekleflmesi için çeflitli pazarlama eylemlerinin gerçeklefltirilmesi
gereklidir. Pazarlama eylemleri; pazarla, ürünle, fiyatla, da¤›t›mla ve pazarlama ile-
tiflimiyle ilgili olmak üzere befl ana bafll›k alt›nda s›ralanabilir. Pazarla ilgili eylem-
lerin bafll›calar› pazarlama araflt›rmalar› yapmak; tüketici davran›fllar›n› incelemek;
pazarlama testleri yapmak; de¤iflen pazar koflullar›yla ilgili bilgi toplamak; pazar
bölümleme ve hedef pazar seçmek fleklinde özetlenebilir. Ürün, fiyat, da¤›t›m ve
pazarlama iletiflimi ile ilgili pazarlama eylemleri pazarlama karmas› bafll›¤› alt›nda
izleyen bölümde incelenecektir.
PAZARLAMA KARMASI
Pazarlama karmas›, bir iflletmenin pazarlama program›n› meydana getirirken, bir ara-
ya getirip eflgüdümledi¤i ürün, fiyat, da¤›t›m ve pazarlama iletiflimi olmak üzere dört
bileflenden oluflan bir de¤iflkendir. Pazarlama karmas› neyin, nas›l, ne zaman yap›-
laca¤› ile yak›ndan ilgilidir. Do¤ru ürünün, do¤ru yerde, do¤ru zamanda ve do¤ru fi-
yatta olmas›, pazarlama karmas› kararlar›n›n do¤ru al›nmas› sayesinde olabilir.
Ürün
Ürün ve hizmetle ilgili çal›flmalar pazarlaman›n temelini oluflturmaktad›r. Ürün
planlama ve gelifltirme, bir iflletmenin pazarlama eylemlerinin bafllang›c›d›r. Önce-
likle üretilecek ürün fikri ortaya ç›kar, arkas›ndan bunun için uygun ve yeterli pa-
www.hedefaof.com
zar olup olmad›¤› incelenir, inceleme sonuçlar› olumlu ise ürün planlamas› yap›l›r
ve ürün gelifltirilir. Ürün ve hizmet planlamas›, pazarlama çal›flmalar›n›n en zor ve
sorumluluk tafl›yan çal›flmalar›ndan birisidir. Bu aflamada al›nacak yanl›fl kararlar
sonucu ortaya ç›kacak sorunlar› daha sonra düzeltmek hemen hemen mümkün
de¤ildir. Pazar›n benimsemeyece¤i bir ürün ya da hizmetin gelifltirilmesi, pazara
sunuldu¤unda pazarlama iletiflimi çabalar›n›n yard›m›yla bir miktar sat›lsa bile, pa-
zarda devaml› olarak sat›lamayacak ürün ve hizmetlerin üretilmesine sebep ola-
cakt›r. Bafllang›çtaki sat›fllar› izleyen dönemlerde, tüketiciler ürünü tekrar sat›n al-
mayacaklar› için üretilen ürün ve hizmetlerin sürekli bir flekilde sat›lmas› gerçek-
leflmeyecektir. Ürün planlamas›na da sa¤lam bir temelle bafllamak gerekmektedir.
Sa¤lam planlaman›n ilk gere¤i, ürün ve hizmet kavram›na iliflkin bilgilerin en iyi
flekilde kavranmas› olmaktad›r. Pazarlamada ürün ya da hizmet, somut ve soyut
özelliklerin oluflturdu¤u bir bütündür. Dar anlamda ürün bir dizi fiziksel ve kimya-
sal özelli¤in kolayl›kla görülebilecek biçimde bir araya toplan›p birlefltirildi¤i bir
madde olarak tan›mlanmaktad›r. Ancak ürünün yaln›zca somut unsurlar›ndan söz
etmek pazarlama aç›s›ndan yeterli olmamaktad›r. Çünkü tüketiciler ürün ya da hiz-
metleri sat›n al›rken, sadece onlar›n fiziksel özellikleriyle ilgilenmemekte, sat›fl
sonras› hizmetlerle, iflletmenin ünü ve marka imaj› gibi baflka özelliklerle de ilgi-
lenmektedirler. Bunun sebebi tüketicilerin ürün ve hizmetlerden yaln›zca fiziksel
tatmin sa¤lamakla yetinmeyip psikolojik olarak da tatmine ulaflmak istemeleridir.
Pazarlama Aç›s›ndan Ürünlerin S›n›fland›r›lmas›

Ürün bilefleni ile ilgili önemli bir ayr›nt›, ürünlerin s›n›fland›r›lmas›d›r. S›n›flan-
d›rma ölçütlerinden en yayg›n olan›, ürünleri sat›n alma ya da kullan›m amac›na
göre tüketim ürünleri ve endüstriyel ürünler biçiminde iki kümede ele alan s›n›f-
land›rmad›r.
Pazarlama aç›s›ndan di¤er bir s›n›fland›rma biçimi dayan›kl›l›k ölçütüne göre
yap›lmas›d›r; bu s›n›fland›rmada ürünler dayan›kl› ve dayan›ks›z olarak ikiye ayr›-
l›r. Dayan›kl› ürünler k›sa süreli kullan›m sonucunda yok olmayan, uzun süreli
kullan›mla yavafl yavafl yok edilen, tüketilen ya da yararl› ömrü sona eren ürünler-
dir. Örne¤in; buzdolab›, televizyon, cep telefonu gibi. Dayan›ks›z ürünler ise bir
kez kullan›m sonucunda ya da k›sa süreli kullan›mla tüketilip yok edilen ürünler-
dir. Örne¤in; çikolata, deterjan, meyve suyu gibi.
Tüketim Ürünleri: Bireylerin kiflisel ihtiyaç ve isteklerini gidermek amac›yla
sat›n ald›¤› ürünlerdir. Bu ürünler son tüketim için sat›n al›n›r; sat›n al›nma amac›
kiflisel ya da aile ihtiyaçlar›n›n giderilmesidir. Tüketim ürünleri; kolayda, be¤enme-
li, özellikli ve aranmayan ürünler olmak üzere dört ayr› s›n›fta incelenir.
Kolayda ürünler ucuz, fazla düflünüp planlama yapmadan al›nan ürünlerdir.
Bu ürünler ihtiyaç duyulmad›kça al›nmazlar ancak ihtiyaç duyulduklar›nda da al›-
nabilmeleri gerekir. Bu nedenle bu ürünlerin pazarlanmas›nda yayg›n da¤›t›m ve
düflük fiyatlama gerekir. Örne¤in; tuz, fleker, dergi gibi.
Be¤enmeli ürünler fiyat, nitelik, renk, biçim ve modaya uygunluk yönünden
karfl›laflt›rma yapt›ktan sonra sat›n al›n›r. Sat›n alma karar› hemen verilmez, kolay-
da ürünler kadar s›k sat›n al›nmaz, birim fiyatlar› kolayda ürünlere göre daha yük-
sek, dayan›kl› ve uzun ömürlü ürünlerdir. Be¤enmeli ürünlere mobilya, elektronik
eflyalar, giyim eflyalar› örnek olarak verilebilir.
Özellikli ürünler belirli bir tüketici kümesinin özel istek ve ihtiyaçlar›n› karfl›-
layan, al›c›lar›n elde etmek için zaman ve para harcad›klar› ürün türüdür. Bu ürün
türünde genellikle belirli bir marka tercih edilir ve bu marka yerine baflka bir mar-
www.hedefaof.com
ka al›nmaz. ‹stenen marka, fiyattan daha önemlidir. Özellikli ürünleri üreten ifllet-
meler, s›n›rl› da¤›t›m yapar, pazarlama iletiflimi çabalar›nda markan›n ayr›cal›kl› ol-
du¤u ve fiyat›n uygunlu¤unu vurgular ve marka imaj›n› öne ç›kar›r. Pahal› otomo-
biller, özel markal› k›yafet ve tak›lar bu ürünlere örnektir.
Aranmayan ürünler tüketicilerin varl›klar›ndan haberdar olmad›¤›, olsalar bile
almay› düflünmedi¤i, nereden alacaklar›n› bilmedi¤i ürün türüdür. Önemli nokta
bu tür ürünlere ihtiyaç duyulup duyulmad›¤› de¤il aran›p aranmamas›d›r. Bu ürün-
ler deprem sigortas›, güvenlik sigortalar› gibi pek çok insan›n fark›nda olmad›¤›
ancak özel ilgi ya da yo¤un reklam kampanyas›yla fark›na var›lan ürünlerdir.
Endüstriyel Ürünlerin S›n›fland›rmas›

Endüstriyel ürünler, baflka bir ürünün üretiminde kullan›lan ürünlerdir. Bu ürünler
kullan›m yerleri ve biçimleri aç›s›ndan befle ayr›l›rlar:
Hammaddeler baflka bir ürünün içine girerek fiziksel ve kimyasal niteli¤ini yi-
tirip baflka bir özelli¤e dönüflen maddelerdir. Ham petrol, a¤aç, pamuk gibi ürün-
ler birçok endüstrinin hammaddesini oluflturmaktad›r.
‹fllenmifl maddeler ve parçalar üretime girmeden önce ifllemden geçirilen,
üretim s›ras›nda daha ileri iflleme sokulan ve bitmifl ürünün içinde yer alan ürün-
lerdir. Örne¤in; bir araba üreticisi için tekerlek, araba cam›, klima ifllenmifl madde
ve parçalardand›r.
Yat›r›m ürünleri son ürünü elde etmek için gerekli olan donat›m ürünleridir.
Bu ürünler çok uzun süre kullan›lan ve iflletme büyüklü¤üne göre de¤iflkenlik gös-
teren pahal› ürünlerdir. Örne¤in fabrika binalar› ve üretim bantlar›.
Yard›mc› donat›m üretim fonksiyonunu kolaylaflt›ran ve bitmifl ürünün için-
de do¤rudan yer almayan ürünlerdir. Bunlar iflletme donat›m› ve araçlar›n› kapsar.
Örne¤in yükleme boflaltma araçlar› ve el aletleri.
‹flletme gereçleri iflletmenin üretimine ve günlük iflleyifline yard›mc› olan ko-
laylaflt›r›c› ürünlerdir. Bunlar da bitmifl ürünün içinde do¤rudan yer almayan ve
yard›mc› donat›ma göre daha k›sa sürede yok edilen ve daha ucuz ürünlerdir. Ör-
ne¤in çeflitli k›rtasiye ve büro malzemeleri.
Endüstriyel hizmetler iflletmelerin üretimlerinde ve di¤er faaliyetlerinde sat›n
ald›klar› hizmetlerdir. Örne¤in d›flar›dan sa¤lanan temizlik hizmetleri, hukuk hiz-
metleri ve güvenlik hizmetleri bu s›n›fa girmektedir.
SIRA S‹ZDE Her fley ürünSIRA

olabilir
S‹ZDEmi? Tart›fl›n›z.
4
Fiyat
‹flletmeler için fiyat, pazarlama amaçlar›na ulaflabilmede kullan›lan pazarlama kar-
mas› bileflenlerinden bir tanesidir. Fiyatlama kararlar› ürünün dizayn›, da¤›t›m› ve
S O R U pazarlama iletiflimi
S O R U kararlar› ile koordineli bir biçimde verilmektedir. Fiyatlama
hem di¤er pazarlama karmas› bileflenlerinden etkilenir hem de bu bileflenleri etki-
D‹KKAT
ler. Örne¤in,D bir ‹KKAT
ürünün yüksek kalite ile konumland›r›lmas› yap›ld›¤›nda, fiyatlar,
yüksek maliyetleri de kapsayaca¤›ndan yüksek olacakt›r.
Fiyat, iflletmelerin pazarlama etkinliklerinin yürütülmesinde ve ürün karmas›n›n
meydana getirilmesinde temel bir etkendir. Örne¤in ürüne yeni özellikler eklen-
mek istenildi¤inde, hedef pazar yap›lacak de¤iflikliklerin maliyetlerini kapsayan fi-
AMAÇLARIMIZ
yat› kabul AMAÇLARIMIZ
edebilmelidir. Hedef pazar bu fiyat› kabul etmeyecek ise ürünle ilgili bu
karar yeniden ele al›nmal›, belki de uygulamadan vazgeçilmelidir. Da¤›t›m kurum-
lar› aç›s›ndan da yeni fiyat cazip olmayabilir. Fiyatlar, üretici ya da arac›lar›n pazar-
www.hedefaof.com
lama iletiflimi maliyetlerine katlanma kararlar›n› da etkilemektedir. ‹flletmenin ürün

farkl›laflt›rmas› ya da yo¤un pazarlama iletiflimi çal›flmalar›nda bulunmas›, tüketici-
ler için fiyatta yap›lacak de¤ifliklikten daha çok etki yaratabilir. K›saca do¤ru ve uy-
gun fiyatlama, iflletmelerin pazarlama etkinliklerinin baflar›s›nda önemli olmakla
birlikte, tek bafl›na yeterli olmamaktad›r.
Bir iflletme, bir ürün için fiyat belirlerken elde etmeye çal›flt›¤› genel iflletme ve
pazarlama amaçlar›n›n en önemlileri afla¤›daki gibi s›ralanabilir:
• Kâr Sa¤lama Amac›
• Rekabete Dönük Amaçlar (Rekabet Avantaj› Kazanma/Rakiplerden Öne
Geçme Amac›)
• Yaflam›n› Sürdürme (Ayakta Kalma) Amac›
• Sat›fl Hacmini Artt›rma Amac› (Sat›fl Maksimizasyonu)
Kâr Sa¤lama Amac›

Genellikle iflletmeler fiyat kararlar›n› al›rken kârlar›n› en yükse¤e ç›karma amac›
gütmektedir. ‹flletmeler ürüne olan talebi ve ürünün farkl› fiyat düzeyleri için ifl-
letmeye maliyetini hesaplayarak en yüksek kâr›, nakit ak›fl›n› ya da en yüksek
yat›r›m getirisini sa¤layacak fiyat düzeyini belirler. ‹flletmenin talep ve maliyet
fonksiyonlar› hakk›nda bilgi sahibi oldu¤u düflünülse de gerçekte bunlar› do¤ru
ve tam olarak tahmin etmek oldukça karmafl›kt›r. Yüksek kârl›l›k, maliyetlere ve
iflletme ürünlerine olan talebe ba¤l› olarak gerçeklefltirilebilir. Di¤er bir anlat›m-
la pazar›n kabul edebilece¤inden yüksek ve sonunda düflük talebe yol açacak
yüksek fiyat kârl›l›¤› artt›rmaz. Bu nedenle hedef pazar›n ve rakiplerin fiyatlama
politikalar›n›n do¤ru bir biçimde bilinmesi gerekmektedir. Yüksek kâr sa¤lama
amac›, fiyat› belirlemede talep ve maliyet faktörlerinin rollerini ve etkilerini be-
lirlemeyi içerir.
Rekabete Dönük Amaçlar

Fiyatland›rma kararlar›n› al›rken bir iflletmenin temel dayana¤› rekabet etmek ise
fiyatlar›n› belirlerken rakiplerini temel al›r. Genel olarak iflletmeler, pazarda rakip-
lerden daha düflük fiyatlar uygulayarak, onlar› pazar d›fl›na atmay› ya da onlar›n
pazarlar›n› daraltmay› amaçlar. Özellikle rekabetin yo¤un oldu¤u piyasalarda fiyat-
lar, iflletmelerin sahip oldu¤u pazar paylar› do¤rultusunda belirlenir. Bu durumda
iflletmenin kontrol alt›nda tutaca¤› ve önem verece¤i konu, sat›fl düzeyindeki de-
¤iflmeler olacakt›r. ‹flletmeler bu durumda, fiyat d›fl›nda kalan di¤er pazarlama bi-
leflenlerine dayal› stratejiler gelifltirilebilir.
Yaflam›n› Sürdürme (Ayakta Kalma) Amac›

‹flletmelerin faaliyet gösterdikleri pazarda yo¤un bir rekabet yaflan›yorsa ya da tü-
ketici talebinin yap›s› çok h›zl› de¤ifliyorsa; örne¤in kriz dönemlerinde temel amaç
hayatta kalabilmektir. Bu durumda kârl›l›k iflletmenin varl›¤›n› sürdürmesinden da-
ha az önemli olmaktad›r. Ürün fiyatlar›, de¤iflken maliyetleri ve de¤iflmez maliyet-
lerin bir bölümünü karfl›layabildi¤i sürece iflletme varl›¤›n› sürdürebilir. Tüketici ta-
lebindeki de¤iflimler, fliddetli rekabet ya da afl›r› kapasite kullan›m› iflletme iflleyi-
flinde ve üretimde sorunlara yol açabilir. Böyle bir ortamda bulunan iflletmeler kâr-
l›l›¤› ikinci plana atarak düflük fiyatland›rma yoluna gidebilirler. ‹flletmelerin zor
dönemlerinde hayatta kalabilmeleri önemli bir problemdir. Bu durumda fiyatlan-
d›rma hayatta kalabilme arac› olarak kullan›lmaktad›r.
www.hedefaof.com
Sat›fl Hacmi Artt›rma Amac› ( Sat›fl Maksimizasyonu )

Sat›fl hacmini art›rma, sat›fllar›n ve pazar paylar›n›n maksimizasyonu üzerine odaklan-
maktad›r. Sat›fl hacmini artt›rmada amaç, belli bir dönemde belli bir sat›fl düzeyine
ulaflmakt›r. ‹flletmeler, çeflitli faaliyetlerle yüksek sat›fl hacmi amac›na ulaflabilirler; an-
cak bu durum her zaman yüksek kârl›l›¤a yol açmayabilir. Amaçlardan ikincisi ise pa-
zar pay›n› en yükse¤e ç›karmakt›r. Pazar pay› ve kârl›l›k aras›ndaki iliflki nedeniyle
uygulanan fiyat stratejileri ile pazar pay›n› artt›rmak amaçlan›r. Genellikle iflletmeler,
pazar paylar›n› yükseltmek istediklerinde düflük fiyatland›rma stratejisini tercih eder-
ler. Pazar paylar› art›p, sat›fllar ve üretim yükseldikçe birim maliyetler azalaca¤›ndan,
fiyatlar›n düflmesi normaldir. Bu durumda iflletmenin pazar pay› daha da artabilir.
Da¤›t›m
Pazarlama karmas›nda da¤›t›m›n rolü, ürünü hedef kitleye ulaflt›rmakt›r. Bir ürü-
nün pazara ulaflt›r›lmas›ndaki ilk önemli etkinlik ürünün sat›fl›n›n düzenlenmesi ve
sahipli¤inin üreticiden son tüketiciye ulaflt›r›lmas›d›r. Da¤›t›m sürecinde göz önü-
ne al›nmas› gereken di¤er faaliyetler ise ürünün tutundurulmas›, depolanmas› ve
da¤›t›m süreci s›ras›nda baz› finansal risklerin varl›¤›na dikkat edilmesidir. Da¤›-
Da¤›t›m kanal›, ürünlerin t›m kanal› ya da pazarlama kanal›, bir ürünün üreticiden tüketiciye do¤ru hare-
üreticilerden tüketicilere
ak›fl›n› yönlendiren kifli ya
ketinde izledi¤i yoldur. Di¤er bir deyiflle, ürünlerin pazarlanmas›n› sa¤layan ifllet-
da örgütlerin oluflturdu¤u me içi örgütsel birimlerin ve iflletme d›fl› pazarlama örgütlerin oluflturdu¤u bir ya-
sistem. p›d›r. Da¤›t›m kanallar› kararlar› genellikle di¤er iflletmelere uzun dönemli ba¤l›l›k
gerektirmektedir. ‹flletmeler reklamlar›n›, fiyatlar›n› ya da pazarlama iletiflimi prog-
ramlar›n› kolayl›kla de¤ifltirebilir ve pazar›n talebine göre eski ürünü kald›r›p yeni
ürünü sunabilirler. Ancak lisans anlaflmas›yla, ba¤›ms›z arac›larla ya da büyük pe-
rakendecilerle anlaflma yaparak bir da¤›t›m kanal› kurmalar› durumunda, koflulla-
ra ba¤l› olarak ürünlerini kendi ma¤azalar›ndan satma ya da ‹nternet yoluyla sat-
ma gibi verilmifl kararlar› kolayl›kla de¤ifltiremezler. Dolay›s›yla, iflletme yönetici-
leri sat›fl çevresinin gelecekteki durumunu göz önünde bulundurarak da¤›t›m ka-
nallar›n› özenli bir flekilde oluflturmal›d›r. Tüketiciler genellikle da¤›t›m kanal›nda
yer alm›yormufl gibi gözükse de da¤›t›m kanal›nda çeflitli iflletmeler aras›nda ürü-
nün sahipli¤i yer de¤ifltirdi¤i için ürünün ilk sahibi ile son sahibinin ve aradaki sa-
hiplerinin yer almas› ola¤and›r. Genel olarak da¤›t›m kanallar› dolays›z ve dolayl›
olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r.
Dolays›z ve Dolayl› Da¤›t›m

Dolays›z da¤›t›m üreticinin ürünlerini tüketiciye, herhangi bir arac›dan yararlan-
maks›z›n, do¤rudan satmas›d›r. Bu tür bir da¤›t›ma “s›f›r aflamal› da¤›t›m” ad› da ve-
rilir. Dolayl› da¤›t›mda ise üretici ve tüketici aras›nda çeflitli arac›lar yer almaktad›r.
Dolayl› da¤›t›m tek aflamal› olabilece¤i gibi, iki, üç ya da çok daha fazla aflamal› ola-
bilir. Dolays›z da¤›t›mda sat›c› ve al›c› aras›ndaki iliflki do¤rudan olmas›na karfl›l›k,
dolayl› da¤›t›mda aflama say›s› artt›kça, bu iliflki zay›flar. Ço¤u kez marketten sat›n
al›nan bir ürünün kimin taraf›ndan, nerede üretildi¤i, markete ulaflana kadar kaç
kez el de¤ifltirdi¤i bilinmez. Yiyecek ürünleri gibi, ülke genelinde sat›lan ürünlerde
dolays›z bir da¤›t›m› gerçeklefltirmek, yani do¤rudan satmak çok zordur. Örne¤in
bir g›da ü, Türkiye pazar›nda bireylere ve ailelere ulaflabilmek için, ürüne uygun
tüm market, büfe ve benzeri sat›fl noktalar›ndan faydalanmaktad›r. Dolayl› da¤›t›-
m›n dolays›z da¤›t›ma tercih edilmesinin bir baflka nedeni de da¤›t›m kanal›nda yer
alan kanal üyelerinin tafl›ma, depolama gibi pek çok pazarlama eylemini üreticiye
göre çok daha etkin bir flekilde gerçeklefltirmeleridir. Bu nedenle pek çok iflletme
www.hedefaof.com
bu iflleri, kendileri yapma gücüne sahip olmalar›na karfl›n, arac›lara b›rakmay› daha
uygun görmektedir. Dolayl› da¤›t›mda, da¤›t›m kanal›n›n etkinli¤i kanal üyeleri ara-
s›ndaki ifl birli¤ine ba¤l›d›r. Örne¤in toptanc› tafl›may›, üretici ya da perakendeciye
göre daha iyi yapabilecekse bu iflin ona verilmesi gerekir. Ancak bu flekildeki bir
görev paylafl›m›n› gerçeklefltirmek her zaman çok basit olmayabilir.
Elektronik ticaretin geliflmesi ile iflletmelerin ürünlerini do¤rudan pazarlama f›r-
satlar› artm›flt›r. Da¤›t›m kanal›nda bir ya da birkaç basama¤›n ortadan kald›-
r›lmas›na “arac›s›zlaflt›rma” ad› verilmektedir. Üreticiler, yararlar›na ra¤men
arac›lar› atlayarak müflterilerine ulaflma yollar›n› araflt›rmaktad›r. Ancak dolays›z
da¤›t›m›n dolayl› da¤›t›ma göre maliyeti daha yüksek olabilir ve arac›s›zlaflt›rma
sonras› tüketici tatminin artaca¤› da kesin de¤ildir. Çünkü ürünün tüketici aç›s›n-
dan de¤eri, arac›lar›n pazarlama çabalar›na da ba¤l›d›r. Yeni oluflum bu de¤eri
azalt›rsa, örne¤in bayi ya da servislerinin azalmas› sat›fl sonras› tüketici hizmetle-
rinde aksamalara neden olursa tüketiciler bu durumdan hoflnut olmazlar.
Pazarlama ‹letiflimi
Eski ad› tutundurma olan pazarlama iletiflimi, iflletme/ürün/hizmet ile hedef kitle
aras›ndaki tüm iletiflimi içerir. Pazarlama iletiflimi etkinlikleri aras›nda pazarlama ile-
tiflimi amaçlar›n›n ve hangi pazarlama iletiflimi yöntemlerinin (reklam, sat›fl özendir-
me, halkla iliflkiler, kiflisel sat›fl ve do¤rudan pazarlama iletiflimi) kullan›laca¤›n›n
belirlenmesi, medya ve mecra seçimi (örne¤in; hangi gazeteler, hangi televizyonlar-
da hangi günlerde, hangi dergilerde reklam verilece¤i, broflürlere ne kadar bütçe
ayr›laca¤›), iletiflim mesajlar›n›n haz›rlanmas›, pazarlama iletiflimi harcamalar›n›n et-
kinli¤inin ölçülmesi, sat›fl elemanlar›n›n ifle al›nmalar›, oryantasyonu, e¤itim ve mo-
tivasyonu, sat›fl promosyonlar›, kampanyalar›n›n belirlenmesi ve etkinli¤inin ölçül-
mesi ve broflürlerin haz›rlanmas› ve da¤›t›lmas› gibi faaliyetler say›labilir.
Pazarlama iletiflimi karmas›n›n alt bileflenleri olarak adland›r›lan; reklam, sat›fl özen-
dirme, halkla iliflkiler, kiflisel sat›fl ve do¤rudan pazarlama iletiflimi çabalar› ile pazarla-
ma yöntemleri en uygun pazarlama iletiflimi karmas›n›n bütçelerini de göz önüne ala-
rak oluflturulmal›d›r. Befl farkl› pazarlama iletiflimi arac›ndan hangisi ya da hangilerinin
hangi ortam ve araçlarda kullan›laca¤› ve pazarlama iletiflimi bütçesinin nas›l oluflturu-
laca¤› ile nas›l da¤›t›laca¤›yla ilgili karar›n al›nmas›nda afla¤›daki etkenler belirleyicidir:
• Ürün özellikleri
• Pazar›n özellikleri
• ‹flletmenin finansal gücü ve pazarlama iletiflimi için ayr›lan bütçe
• Rekabet yap›s› ve rakiplerin pazarlama iletiflimi stratejileri
• Ürünün yaflam e¤risinde bulundu¤u aflama
• Da¤›t›m stratejileri
• Al›c›lar›n sat›n alma karar sürecinin hangi aflamas›nda bulunduklar›
Reklam
Reklam; ürünlerin, hizmetlerin ya da düflüncelerin tüketicilere duyurulmas› ve benim-
setilmesi için, bir ücret karfl›l›¤›nda, kiflisel olmayan bir biçimde sunulmas›d›r. Rek-
lam, di¤er pazarlama iletiflimi araçlar› içinde, en yayg›n olarak kullan›lan iletiflim ara-
c›d›r. Reklam›n en önemli özellikleri, reklam› yapan›n kimli¤inin aç›k olarak belirtil-
mesi, reklam› yay›nlayan reklam arac›na belli bir para ödenmesi ve reklam›n tek yön-
lü bir iletiflim arac› olmas›d›r. Reklam›n pek çok üstün yönleri bulunmaktad›r. Bunlar-
dan ilki, reklam›n kamuya aç›k olmas›d›r. Bu özellik, reklama meflruluk kazand›r›r.
Tüketicilerin ya da al›c›lar›n sat›n alma davran›fllar› kamu taraf›ndan izlenip kavrana-
www.hedefaof.com
bilir. ‹kincisi, çok yayg›n olarak kullan›lan bir araç olup, mesaj istenildi¤i kadar tek-
rarlanabilir ve rakiplerin mesajlar›yla karfl›laflt›rma yap›labilir. Üçüncüsü; bas›m tek-
nikleriyle, renkler ve seslerle iflletme ve ürünler, çekici bir biçimde gösterilebilir.
Sat›fl Özendirme
Reklamlar›n etkilerinin nispeten s›n›rl› olmas›, sat›fl özendirme araçlar›n›n kullan›-
m›n› yayg›nlaflt›rmaktad›r. Sat›fl özendirme çabalar›, tüketicilerde hediye alma ve
daha düflük fiyatlar ya da ücretsiz olarak ürünlere sahip olma e¤ilimleri dikkate
al›nd›¤›nda, do¤ru ve zamanl› kullan›ld›¤›nda önemli sat›fl art›fllar› getirebilmekte-
dir. Rekabetin ve marka say›s›n›n artmas›, ürünler aras›ndaki farkl›l›klar›n azalma-
s› karfl›s›nda, pazarlama teknikleri k›sa sürede sonuca ulaflma ve sonuçlar› artt›rma
bask›s›yla sat›fl özendirme uygulamalar›n› ön plana getirmektedir. Sat›fl özendirme
araçlar›, do¤rudan tüketicileri sat›n almaya özendirmek ve sat›fl art›fl› yaratmaya
yönelik uygulanabilece¤i gibi, sat›fllar› artt›rmak amac›yla arac› kurulufllar olarak
toptanc›lar, perakendeciler, bayiler ve acenteleri daha fazla sat›fla özendirmek ya
da iflletmenin kendi sat›fl elemanlar›n› sat›fl sürecinde desteklemek ve güdülemek
amac›yla da kullan›labilir. Sat›fl özendirme araçlar›, tüketim ürünlerinde daha yo-
¤un kullan›lmakla birlikte, endüstriyel ürünlerde de kullan›labilir. fiekil 6.2’de sat›fl
özendirme araçlar›n›n uyguland›¤› kitleye göre da¤›l›m› görülmektedir.
fiekil 6.2
Farkl› Kitlelere Tüketicilere Yönelik

Uygulanan Sat›fl Kuponlar, hediye ürünler, örnek ürün
Özendirme da¤›t›mlar›, indirimler, çekilifller, ürün
Araçlar› tan›t›mlar›.
Kaynak: Altun›fl›k,
Remzi, Özdemir,
fiuayip ve Torlak, SATIfi Arac›lara Yönelik
Ömer. (2007). Ürün tan›t›mlar› ve teflhir malzemeleri,
Pazarlamaya ÖZEND‹RME indirimler, örnek ürün da¤›t›mlar›,
hediye ürünler, çekilifller, bayi
Girifl, Avc› Ofset, ARAÇLARI toplant›lar›, sat›fl hediyeleri.
‹stanbul, s.119.
Sat›fl Elemanlar›na Yönelik

Yar›flmalar, çekilifller, teflhir
malzemeleri, sat›fl toplant›lar› ve
gezileri, sat›fl hediyeleri.
Halkla ‹liflkiler
Halkla iliflkiler; bir marka, ürün, hizmet, düflünce, kifli, kurum veya iflletmenin kit-
le iletiflim araçlar›n› kullanarak tan›t›lmas›n› sa¤layan pazarlama iletiflimi uygula-
mas›d›r. Reklam ile halkla iliflkiler aras›ndaki en temel ayr›m reklam›n bir bedel
karfl›l›¤›nda kitle iletiflim araçlar›nda yap›lmas›, halkla iliflkiler uygulamalar›nda ise
yine ço¤unlukla kitle iletiflim araçlar›n›n kullan›lmas›d›r. Ancak en temel farkl›
özelli¤i kamuoyunu ikna etme ve inand›rma çabalar›n›n bedelsiz olmas›d›r. Halk-
la iliflkilerin reklama tercih edilme nedenleri flu flekilde özetlenebilir:
• Ço¤unlukla öne ç›kan birkaç reklam d›fl›nda reklamlardan kaç›lmaktad›r,
• Halkla iliflkilerin kuruma güven sa¤lama olana¤› artmaktad›r,
• Hedef tüketici, reklam mesaj›n› ciddi olarak sorgulamaktad›r,
• Kriz dönemlerinde maliyeti düflüktür,
www.hedefaof.com
• Pazarda güç dengesi üreticiden tüketiciye geçmifltir,

• Reklam izleyiciye b›kk›nl›k vermeye bafllam›flt›r,
• Reklam›n haber de¤eri azalm›flt›r,
• Reklam›n tüketici flekillendirme gücü her zaman ayn› de¤ildir,
• Yaln›zca reklamla sat›fl yapmak güçleflmifltir,
• Tüketici bilinci artm›flt›r,
• Tüketicilerin beklentilerinin belirlenmesi önemli olmufltur.
Pazarlama ve halkla iliflkiler, giderek tüketicilere tam bir iletiflim sunabilmek
için birlikte çal›flmaktad›r; pazarlamac›lar yeni ürün tan›t›m› için duyurumu kulla-
n›yorken halkla iliflkiler, pazarda “dan›flman” olarak yer almaktad›r. Halka iliflkiler,
ürün tan›t›mlar›na reklam›n oluflturamayaca¤› bir güvenilirlik kazand›rmaktad›r.
Bireyler art›k sadece reklamlara inanmamakta fakat inançlar›; gazetelerde okuduk-
lar›nda ya da televizyonlarda reklam format›n›n d›fl›nda genellikle de haber ya da
yorum olarak izlediklerinde güçlenmektedir. Geleneksel pazarlama iletiflimi araç-
lar›n›n etkilili¤inde azalma devam ettikçe, halkla iliflkilerin tüketici anlay›fl›na ve
maliyet yönünden verimlili¤ine verilen önem de artacakt›r.
Kiflisel Sat›fl
Kiflisel sat›fl, ürün ve hizmetleri sat›n alanlara ürünleri ve iflletmeyi tan›tan, onlara bil-
gi veren, sat›n almalar›n› sa¤lamaya çal›flan ve ürün sat›n alanlarla yüzyüze ya da te-
lefonda görüflmeler yoluyla yap›lan etkinlikleri kapsar. Endüstriyel ürünler ve iflletme-
ler aras›ndaki al›verifllerde kiflisel sat›fl çok önem tafl›maktad›r. Büro mobilyalar› satan
bir iflletmenin sat›fl temsilcilerinin, iflletmelerdeki sat›n alma etkinliklerini etkileyebile-
cek çal›flanlarla görüflmeler yaparak ürünleri satmaya çal›flmas› klasik bir örnektir. Bi-
rim fiyat› ve kâr› düflük olan h›zl› tüketim ürünlerinde (bisküvi, meyve suyu, ekmek,
flampuan vs. gibi ürünlerde) tüketiciye kiflisel sat›fl yap›lmas› olas› de¤ildir.
Do¤rudan Pazarlama ‹letiflimi

Pazarlama iletiflimi çabalar›, geliflen teknoloji ve uygulama biçimlerine göre flekil-
lenebilmektedir. Do¤rudan pazarlama çabalar›n›n bir bölümü geleneksel anlamda
geçmiflte de kullan›lan yüz yüze sat›fl, telefonla sat›fl, katalogla sat›fl gibi teknikler
iken, teknolojik geliflmeler ve yeni olanaklar›n ortaya ç›kmas›yla, televizyondan
sat›fl, ‹nternet’ten pazarlama ve otomatik sat›fl makineleri ile pazarlama yöntemle-
ri de günümüzde yayg›n bir biçimde kullan›lmaktad›r. Do¤rudan pazarlama çaba-
lar›, bir yandan do¤rudan ürün ve hizmetlerin sat›fl›n› sa¤larken, di¤er yandan pa-
zarlama iletiflimi çabas› olarak da nitelendirilebilir. Bu anlamda do¤rudan pazarla-
ma çabalar› da¤›t›m ve pazarlama iletiflimi arac› olma niteli¤i tafl›rlar. Do¤rudan pa-
zarlama çabalar›, tüketicilerin ürünlere kolay eriflimini sa¤lar, zaman kazand›r›r ve
al›flverifli e¤lenceli bir duruma getirir. Sat›c›lar yönünden ise do¤rudan pazarlama-
n›n çeflitli yararlar› bulunmaktad›r. Bu yöntemle pazarlamac›lar do¤ru mesajlar›
do¤ru kitlelere ya da bireylere iletebilir, düflük ve etkin maliyetlerle çal›flabilir,
müflteri veri taban› oluflturabilir. ‹nternet’in yayg›nlaflmas›, de¤iflen yaflam biçimi
ve internet teknolojisinin iflletmeler yönünden maliyetleri azaltmak için kullan›lma-
s› ‹nternet’te pazarlaman›n yayg›nlaflmas›na neden olmufltur. Yerel ve küresel pa-
zarlarda çal›flan birçok iflletme hedef kitlelerine do¤rudan pazarlama ile mesajlar›-
n› iletebilmekte ve mesajlar›na gelen tepkileri yine bu yolla almaktad›r.
‹flletmelerin pazarlama karmas›n› planlarken genel olarak hangi SIRA

faktörleri
S‹ZDE göz önünde SIRA S‹ZDE
bulundurmas› gerekir? K›saca aç›klay›n›z. 5
www.hedefaof.com
S O R U S O R U
D‹KKAT
Özet

A M A Ç
Üretim fonksiyonunun anlam›n› aç›klamak ve
A M A Ç
Pazarlamaya iliflkin temel kavramlar› ve pazar-
1 üretim sistemlerini s›n›fland›rmak. 3 lama karmas›n› de¤erlendirmek.
Üretim, klasik olarak makine, insan ve teçhizat Dar anlamda pazarlama, iflletmelerin ürün ya da
kullanarak fiziksel bir mal›n yap›m› ya da hizme- hizmetlerini pazara sürmesidir. Genifl anlamda
tin meydana getirilmesi olarak tan›mlanmaktad›r. pazarlama ise üretimden tüketime kadar, ürünle-
Üretim süreci, sistemdeki girdilerin bir fayda ya- rin ak›fl›n› kolaylaflt›r›c› ifllemlerin bütünü olarak
ratacak biçimde bir ürün ya da hizmete dönüfltü- tan›mlanabilir. Genifl anlam› ile pazarlama; teda-
rülmesidir. Üretim gerçeklefltirilirken iflletmeler rikçilerden, üretime, da¤›t›ma, sat›fla ve sat›fl son-
taraf›ndan farkl› üretim sistemleri kullan›l›r. Üre- ras› müflteri iliflkilerine kadar çok genifl bir alan›
tim sistemleri günümüze geliflerek gelmifl ve kit- kapsar. Pazarlama karmas›, bir iflletmenin pazar-
lesel üretimin yap›labilece¤i sistemler ortaya ç›k- lama program›n› meydana getirirken, bir araya
m›flt›r. Bunun yan› s›ra ülkelerin ve sektörlerin getirip eflgüdümledi¤i ürün, fiyat, pazarlama ile-
geliflmifllik düzeyleri, ekonomik yap›, üretimin tiflimi ve da¤›t›m olmak üzere dört bileflenden
özelli¤i gibi faktörler basit ve kitlesel üretime uy- oluflan bir de¤iflkendir. Pazarlama karmas› ne-
gun olmayan üretim sistemlerinin de devam et- yin, nas›l, ne zaman yap›laca¤› ile yak›ndan ilgi-
mesine yol açmaktad›r. Üretim sistemleri olarak; lidir. Do¤ru ürünün, do¤ru yerde, do¤ru zaman-
el iflçili¤i sistemi, ev iflçili¤i sistemi, imalathane da ve do¤ru fiyatta tüketiciye sa¤lanmas›, pazar-
sistemi, fabrikasyon sistemi olmak üzere dört sis- lama karmas› kararlar›n›n do¤ru al›nmas› saye-
temden söz edilebilir. sinde olabilir.

A M A Ç
‹flletmelerdeki üretim biçimlerini s›n›fland›rmak
2 ve de¤erlendirmek.
‹flletmelerin üretim miktarlar›, üretime iliflkin do-
nan›mlar› ile yak›ndan iliflkilidir. Ancak teknolo-
jideki yenilikler, tüketici ihtiyaç ve isteklerini de-
¤ifltirmekte ve bu de¤iflim pazarlar›, dolay›s›yla
üretim biçimlerini yeniden yap›land›rmaktad›r.
Bununla birlikte pazar yap›lar› çok s›k de¤iflmek-
te, pazardaki rekabet üstünlü¤ünün sa¤lanmas›
ve pazar paylar›n›n korunmas›, iflletmeler aç›s›n-
dan giderek daha zorlu bir hâle gelmektedir. Pa-
zar ortamlar›nda yaflanan köklü de¤iflimler, üre-
tim biçimlerinin de de¤iflmesi gere¤ini ortaya ç›-
karmaktad›r. Üretimde kullan›lan bafll›ca üretim
biçimleri; üretim yöntemine göre s›n›fland›rma,
ürünün cinsine göre s›n›fland›rma, üretim ak›fl›
ve miktar›na göre s›n›fland›rmad›r.
www.hedefaof.com
1. Afla¤›dakilerden hangisi üretim sistemleri içinde yer 6. Belirli bir tüketici kümesinin özel ihtiyaç ve istekle-
almaz? rine hitap eden, bulunmas› için özel çaba gerektiren ve
a. El ‹flçili¤i fiyat› yüksek olan ürünler çeflitleri afla¤›dakilerden han-
b. Ev ‹flçili¤i gi s›n›fa girer?
c. ‹malathane Sistemi a. Kolayda ürünler
d. Fabrikasyon Sistemi b. Be¤enmeli ürünler
e. Tek üretim c. Özellikli ürünler
d. Aranmayan ürünler
2. Afla¤›dakilerden hangisi el iflçili¤inin temel özellikle- e. Endüstriyel ürünler
rine terstir?
a. Sürekli bir geliflme gösterir 7. Afla¤›dakilerden hangisi endüstriyel ürünler içine gir-
b. Al›c›lar say›ca s›n›rl›d›r mez?
c. Kapital gereksinimi azd›r a. Hammaddeler
d. ‹flletme küçük ve üretim kifliseldir b. Üretim gereçleri ve parçalar
e. Kullan›lan makineler küçüktür c. Donat›m ürünleri
d. Yard›mc› araçlar
3. Üretimin ba¤›ms›z iflçilerce giriflimciler hesab›na ve e. Kolayda ürünler
kâr ve zarar› giriflimcilerin olmak üzere kendi iflyerle-
rinde yap›lmas› hangi üretim sisteminin özelli¤idir? 8. Afla¤›dakilerden hangisi pazarlama iletiflimi bütçesi-
a. El iflçili¤i nin oluflturulmas›nda göz önünde bulundurulmas› ge-
b. Ev iflçili¤i reken etmenlerden birisi de¤ildir?
c. Yap›m yerinde üretim a. Ürün özellikleri
d. Fabrikasyon sistemi b. Pazar›n özellikleri
e. ‹malathane sistemi c. ‹flletmenin finansal gücü
d. Rekabet yap›s›
4. Afla¤›dakilerden hangileri imalathane sisteminin te- e. Teknoloji
mel özelliklerine terstir?
I. Ürünler daha çok özel al›c›lar›n kiflisel isteklerine 9. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin fiyat kararlar›nda
göre üretilir göz önünde bulundurmas› gereken etmenlere girmez?
II. Al›c› ve üretici aras›nda kiflisel iliflki oluflur a. Maliyet giderleri
III. De¤iflmez giderler oldukça yüksektir b. Pazardaki rekabet
IV. Bu sistemle üretim yapan kifli iflletmeleri yayg›nd›r c. Talep
V. ‹fl bölümüne daha az yer verilir d. Reklam
a. III-IV e. Devlet
b. III-IV-V
c. I-III-V 10. Afla¤›dakilerden hangisi tüketicilere yönelik sat›fl
d. I-II-V özendirme araçlar›ndan biri de¤ildir?
e. II-IV a. Kuponlar
b. Örnek ürün da¤›t›mlar›
5. Afla¤›dakilerden hangileri üretim ak›fl› ve miktar›na c. ‹ndirimler
göre üretim biçimlerine girer? d. Hediye ürünler
I. Tek üretim e. Sat›fl toplant›lar› ve gezileri
II. ‹flletmede üretim
III. Kitlesel üretim
IV. Yap›m yerinde üretim
V. Seri üretim
a. I-III-IV
b. III-IV-V
c. I-III-V
d. I-II-III-V
e. II-IV
www.hedefaof.com
Yaflam›n ‹çinden Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
“ Fabrikas›z fiirketler
Türk iflletmeleri de Nike ve Apple gibi büyük flirketlerin
bafllatt›¤› küresel trendi izliyor. Türk flirketlerinin baz›lar›
fabrikalar›n› kapat›p bu üretim modeline geçmekte ya da
1. e
2. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “üretim Sistemleri” konusu-
Yan›t›n›z yanl›fl ise “El ‹flçili¤i” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
bu modeli ilk kuruldu¤u günden beri benimsemektedir.
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ev ‹flçili¤i” konusunu
Örne¤in Koton, Arzum, Ki¤›l›, Emsan, Blue House, Ho-
mend, Twigy gibi pekçok Türk markas› üretiminin tama- yeniden gözden geçiriniz.
m›n› Türkiye ve yurtd›fl›ndaki fason üreticilere yapt›r- 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹malathane Sistemi” konu-
maktad›r. Dünyada Levi Strauss, Nike, Apple, Barbie gi- sunu yeniden gözden geçiriniz.
bi birçok büyük flirket fabrikalar›n› tek tek kapat›p dün- 5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim Ak›fl› ve Miktar›na
yan›n dört bir yan›ndan ço¤unluklada uzak do¤udan Göre S›n›fland›rma” konusunu yeniden gözden
üreticilerle üretim sözleflmeleri yapt›lar. Burada amaç, geçiriniz.
hem bu flirketlerin ana iflleri olarak gördükleri tasar›m,
6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ürün” konusunu yeniden
sat›fl, ürün gelifltirme, marka ve pazarlamaya odaklan-
gözden geçiriniz.
mak hem de iflletme maliyetlerinden kurtularak kârl›l›¤›
yükseltmektir. Günümüzde dünyan›n dört bir yan›nda, 7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ürün” konusunu yeniden
ünlü Japon guru Kenichi Ohmae’nin deyimiyle, yüzlerce gözden geçiriniz.
“fabrikas›z flirket” (fabless company) faaliyet göstermek- 8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹letiflimi” konu-
tedir. Bu sistemin avantajlar› afla¤›daki gibi özetlenebilir: sunu yeniden gözden geçiriniz.
• fiirketlerin yüksek maliyetlerden kurtulma aray›fl›: fiir- 9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹letiflimi” konu-
ketler bu sistemi kullanarak sabit yat›r›m maliyetle- sunu yeniden gözden geçiriniz.
rinden amortismandan, genel giderlerden ve insan
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹letiflimi” konu-
kayna¤› maliyetinden kurtulmaktad›r. Ayr›ca üretim-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
de oluflan firelerin maliyetleri de oluflmamaktad›r.
• Üretim yap›lan ülkeye göre farkl› vergi avantajlar›
elde edilebilmektedir.
• Personel gideri ve baz› genel gider kalemleri tama-
men ortadan kalkmaktad›r.
• Kârl›l›¤› belirlemek daha kolay olmaktad›r. S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
• fiirketlere daha h›zl› ve esnek hareket edebilme ola- S›ra Sizde 1
na¤› sunmaktad›r.
‹malathane sistemiyle tak› ve hediyelik eflya üretimi ya-
• fiirketler pazarlamaya, tasar›ma ve perakendeye da-
ha fazla odaklanabilmektedir. pan bir iflletmede; al›c› ve üretici aras›nda kiflisel bir ilifl-
• Müflteri taleplerine daha h›zl› cevap verilebilmektedir. ki yoktur, de¤iflmez giderler oldukça yüksektir, iflbölü-
• fiirketlerin rekabet gücü artmaktad›r. mü ve uzmanlaflmaya önem verilir.
Yukar›da s›ralanan avantajlar›n yan› s›ra fabrikas›z flir-
ketlerin baz› dezavantajlar› bulunmaktad›r bu dezavan- S›ra Sizde 2
tajlar afla¤›daki gibi s›ralanabilir: Yal›n üretim, otomobil iflletmesini daha etkin ve pazara
Fabrikas›z flirketlerin bulundu¤u ülkelerin ekonomileri
karfl› daha duyarl› k›larak gider maliyetlerini azaltabilir.
aç›s›ndan sorun bulunmaktad›r çünkü üretim kapasite-
Bu yaklafl›m sayesinde iflletme, üretim sürecine de¤er
leri baflka ülkelere verilmekte ve bu durum iflsizli¤i or-
taya ç›karmaktad›r. Üretimin yer de¤ifltirmesiyle geride katmayan, stok bulundurma, hatal› ürünü onarma, çal›-
kalan iflsizlerin tamam›n› fabrikas›z flirketlerin önem flanlar›n ve ürünlerin gereksiz hareketleri, gereksiz bek-
verdikleri tasar›m ya da marka yönetimi gibi depart- leme süreleri gibi olumsuzluklar› ortadan kald›rabilir.
manlarda istihdam etmek oldukça zordur.
Fabrikas›z flirket fasoncusuyla kendi know-how’›n› pay- S›ra Sizde 3
laflmak zorunda kalmakta Fasoncu iflletmede ileride ana Bir ürünün tüketicisi her zaman o ürünün müflterisi ol-
flirketin rakibi olabilmektedir.
”
mayabilir. Örne¤in çocuklar›n tüketti¤i yiyecek giyecek
v.b gibi ürünlere bakt›¤›m›zda bu farkl›l›k daha iyi an-
Kaynak: Capital Eylül 2011
http://www.capital.com.tr/fabrikasiz-sirketler-haber- lafl›labilir. Ürünün tüketicisi çocuklard›r ancak ürünü
ler/23424.aspx?4.Page sat›n alanlar ebeveynlerdir. Burada pazarlamac›lara dü-
www.hedefaof.com
flen görev iki taraf› da ikna etmektir. Örne¤in çocukla- Karafak›o¤lu, Mehmet. (2006). Pazarlama ‹lkeleri, Mo-
ra yönelik difl macununu ele ald›¤›m›zda bu ürünün tada Bas›m, ‹stanbul.
d›, kokusu çocuklar›n be¤enisini kazanmal›d›r. Ayn› difl Karalar, R›dvan. (2009). Genel ‹flletme, Meta Bas›m,
macunu için ebeveynleri ikna etmede ise difl macunu- ‹zmir.
nun çocuklar›n difllerini nas›l koruyaca¤›, çürümeleri Karalar, R›dvan. (2006). Ça¤dafl Tüketici Davran›fl›,
nas›l önledi¤i v.b temalar uygun pazarlama iletiflimi ka- Baran Ofset, Ankara.
nallar› kullan›larak iletilmelidir. Kobu, Bülent. (2006). Üretim Yönetimi, Beta Bas›m,
‹stanbul.
S›ra Sizde 4 Koç, Erdo¤an. (2007). Tüketici Davran›fl› ve Pazarla-
Bir ihtiyaç ya da iste¤i karfl›layan, de¤iflime de¤er olabile- ma Stratejileri: Global ve Yerel Yaklafl›m, Seçkin
cek herhangi bir fley üründür. Ürün, de¤iflim sürecinde, Bas›m, Ankara.
her iki taraf›n da bir istek ya da ihtiyac›n› karfl›lamak için Korkmaz, Sezer, Eser, Zeliha, Öztürk, Sevgi ve Ifl›n, Ba-
sat›fla sunulan herhangi bir varl›k olabilir. Ürün somut had›r. (2009). Pazarlama, Siyasal Kitabevi, Ankara.
nesneler olabilece¤i gibi hizmetleri, düflünceleri, yerleri, Kotler, Philip ve Armstrong, Gary. (2010). Principles
örgütleri ya da bunlar›n çeflitli bileflimlerini içerebilir. Di- of Marketing, Pearson Education Inc., New Jersey.
¤er bir ifade ile ürünler sadece elle tutulup gözle görülen Mucuk, ‹smet. (2004). Pazarlama ‹lkeleri, Türkmen
somut araçlar de¤ildir. Bununla birlikte yararland›¤›m›z Kitabevi, ‹stanbul.
somut olmayan araçlar da ürün olarak nitelendirilir. Mucuk, ‹smet. (1999). Modern ‹flletmecilik, Türkmen
Kitabevi, ‹stanbul.
S›ra Sizde 5 Odabafl›, Yavuz ve Bar›fl, Gülfidan. (2003). Tüketici
Pazarlama karmas› planlan›rken, iflletmeler ürün, fiyat, Davran›fl›, MediaCat Akademi, ‹stanbul.
pazarlama iletiflimi ve da¤›t›m bileflenlerini eflgüdüm fiimflek, Mehmet ve Çelik, Adnan. (2008). Genel ‹fllet-
içinde olmas›n› sa¤lamal›d›r. Bir iflletme farkl› tüketici me, E¤itim Akademi Yay›nlar›, Konya.
kümelerine yönelebilmek için, birden çok pazarlama Taflk›n, Erdo¤an. (2009). Pazarlama Esaslar›, Türk-
karmas› oluflturabilir. Bunun yan› s›ra, pazarlama kar- men Kitabevi, ‹stanbul.
mas›n›n kimi bileflenleri rakiplerin pazarlama karmas›- Tek, Ömer Baybars. (1999). Pazarlama ‹lkleri Global
na göre daha farkl›laflt›r›larak, pazarda daha çok pay Yönetimsel Yaklafl›m Türkiye Uygulamalar›, Be-
al›nmaya çal›fl›l›r. Örne¤in, ürünün özelliklerini farkl› ta Yay›nlar›, ‹stanbul.
k›lmak, fiyat› de¤ifltirmek, da¤›t›m› farkl›laflt›rmak, pa- Tekin, Vasfi Nadir. (2006). Pazarlama ‹lkeleri, Seçkin
zarlama iletiflimi çabalar›na daha çok yönelmek gibi. Yay›n, Ankara.
Tengilimo¤lu, Dilaver, Atilla, E.Asuman, Bektafl, Meral.
(2009). ‹flletme Yönetimi, Seçkin Yay›n, Ankara.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Top, Aykut ve Y›lmaz, Erdal. (2009). Üretim Yöneti-
Kaynaklar mi, Toprak Yay›nlar›, ‹stanbul.
Acar, O¤uz. (2006). Firmalarda Fiyatlama Kararlar› Tuncer, Do¤an, Ayhan, Do¤an Yaflar ve Varo¤lu, De-
ve Endüstriyel Mutfak Ekipmanlar› Sektörü Uy- met. (2009). Genel ‹flletmecilik Bilgileri, Siyasal
gulamas›, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Kitabevi, Ankara.
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Tutar, Hasan. (2010). ‹flletme Yönetimi, Seçkin Yay›n-
Enstitüsü, Zonguldak. lar›, Ankara.
Akbudak, Kübra. (2006). Tekstil Sektöründe Fiyat- Türkan, Özay Umut. (2010). Üretimde Yal›n Dönüflü-
land›rma Yöntemleri ve Bir Uygulama, Yay›m- mün Temel Performans Kriterleri, BAÜ Fen Bi-
lanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sos- limleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 12 (2).
yal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Altun›fl›k, Remzi, Özdemir, fiuayip ve Torlak, Ömer.
(2007). Pazarlamaya Girifl, Avc› Ofset, ‹stanbul.
Bozkurt, ‹zzet. (2000). Bütünleflik Pazarlama ‹letifli-
mi, MediaCat Kitaplar›, Ankara.
Ertürk, Mümin. (2011). ‹flletme Biliminin Temel ‹lke-
leri, Beta Bas›m, ‹stanbul.
www.hedefaof.com
7
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
‹nsan kayna¤› ve insan kaynaklar› yönetimi kavramlar›n› tan›mlayabilecek,
‹nsan kaynaklar› yönetiminin fonksiyonlar›n› belirleyebilecek,
Bir iflletmede insan kaynaklar› bölümünün nas›l örgütlenebilece¤ini aç›kla-
yabileceksiniz,
Anahtar Kavramlar
• ‹nsan Kayna¤› • E¤itim ve Gelifltirme
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi • Performans Yönetimi
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin • Kariyer Yönetimi
Fonksiyonlar›
• ‹fle Alma
• ‹fl Analizi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• ‹NSAN KAYNA⁄I KAVRAMI
• ‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹
‹flletmelerde ‹nsan KAVRAMI
Genel ‹flletme Kaynaklar› Yönetimi
• ‹NSAN KAYNAKLARI
YÖNET‹M‹N‹N FONKS‹YONLARI
• ‹NSAN KAYNAKLARI
BÖLÜMÜNÜN ‹fiLETME ‹Ç‹NDEK‹
YER‹
www.hedefaof.com
‹flletmelerde ‹nsan
Kaynaklar› Yönetimi
G‹R‹fi
‹nsan kaynaklar› yönetimi, iflletmeye rekabet avantaj› sa¤layacak insan kaynaklar›-
n›n elde edilmesiyle, elde tutulmas›yla ve bireysel performans›n art›r›lmas›yla ilgi-
li politikalar›n ve stratejilerin oluflturulmas›n› ve uygulamas›n› içermektedir.
‹nsan kaynaklar› yönetimi ifllevleri, insan kaynaklar› planlamas›, ifle alma e¤itim
ve gelifltirme, ücretlendirme, performans yönetimi, çal›flanlar›n motivasyonu ve
ödül yönetimi, çal›flan sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, endüstri iliflkileri gibi çok genifl kap-
sama sahiptir.
‹NSAN KAYNA⁄I KAVRAMI

Kitab›m›z›n ilk konular›nda da belirtildi¤i gibi üretim faktörleri; giriflimci, sermaye,
do¤al kaynaklar, teknoloji ve emektir. ‹flte bu (yedinci) ünitede de¤inece¤imiz insan
kaynaklar› yönetimi konusu bu üretim faktörlerinden biri olan “emek”le iliflkilidir.
‹flletmeler pazarlama ve üretim temel fonksiyonlar›n› yerine getirirken insan
unsurundan yani emekten yararlan›rlar. ‹nsan çal›fl›rken iki tür emek harcar. Bun-
lar fiziksel ve zihinsel emektir. Fiziksel emek el, kol, bacak hareketleri sonucu olu-
flan kas gücüne dayan›r. Zihinsel emek ise alg›lama, analiz ve sentez yapma gibi
düflünsel faaliyetleri kapsar.
‹flletmelerde farkl› pozisyonlarda, farkl› yetkinliklere sahip çok say›da insan ça-
l›fl›r. Bu insanlar çal›fl›rken fiziksel ve zihinsel eme¤i birlikte kullan›rlar. Fakat unu-
tulmamal›d›r ki bulunulan pozisyona göre ortaya koyulan eme¤in niteli¤i farkl›d›r.
K›sacas› yap›lan ifle göre fiziksel ve zihinsel eme¤in boyutu de¤iflecektir. ‹nsan ‹nsan kayna¤› bir iflletmede
çal›flanlar›n tümünü ifade
kayna¤›n› di¤er üretim faktörlerinden farkl›laflt›ran en belirgin özellik, insan›n ge- eder. Genel müdür gibi
lifltirilebilir bir varl›k olmas›d›r. hiyerarflide üst düzey bir
‹nsan kayna¤›, bir iflletmede en üst konumda bulunan yöneticiden en alt ko- pozisyondan makine
operatörü gibi alt düzey bir
numdaki vas›fs›z çal›flana kadar tüm çal›flanlar› kapsar (Bayraktaro¤lu, 2004). pozisyona kadar herkes
insan kayna¤› kavram›
içinde yer al›r.
‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹ KAVRAMI
Önceleri iflgücü, iflgören ard›ndan da personel yönetimi olarak ifade edilen ve gü-
nümüzde insan kaynaklar› yönetimi olarak karfl›m›za ç›kan kavram, yönetsel an-
lamda bir dizi geliflmenin sonucunda oluflmufltur. ‹nsan kaynaklar› yönetimi yak-
lafl›m›na geçifli h›zland›ran çok say›da faktör bulunmaktad›r. Bu faktörler aras›nda
küreselleflme ve rekabet, iflgücünün yap›sal de¤iflimi, yönetim ve üretim modelle-
rindeki de¤iflimler say›labilir.‹nsan unsurunun, üretim ve hizmet sektörlerinde en
www.hedefaof.com
büyük güç olarak öneminin artmas›, insana iliflkin olgu ve olaylara belirli bir ortam
ve bütünlük içinde bak›lmas› ihtiyac›n› do¤urmufltur. ‹nsan kaynaklar› yönetimi,
insan iliflkileri, yönetim ve personel yönetimi konusundaki bilgi ve ilkeleri bir
bütün içinde incelemektedir (F›nd›kç›, 1998, s. 10).
Tablo 7.1 Personel Yönetimi ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi
Personel Yönetimi ile
‹KY’nin ‹fl odakl› ‹nsan odakl›
Karfl›laflt›r›lmas› Operasyonel faaliyetler Dan›flmanl›k hizmeti
Kay›t sistemi Kaynak anlay›fl›
Statik bir yap› Dinamik bir yap›
‹nsan maliyet unsuru ‹nsan önemli bir girdi
Kal›plar, normlar Misyon ve de¤er
Klasik yönetim Toplam kalite yönetimi
‹flte çal›flan insan ‹fli yönlendiren insan
‹ç planlama Stratejik planlama
Kaynak: Sabuncu¤lu, Z.,‹nsan Kaynaklar› Yönetimi,Bursa:Ezgi Yay., 2000, s.10.
‹flletmelerde çal›flanlar›n yönetimi konusuyla uzun süredir ilgilenilmektedir.

Personel yönetimi ile insan kaynaklar› yönetiminin konusu birbirine yak›nd›r an-
cak insanlar› yönetmedeki bak›fl aç›lar› farkl›d›r. Bu farkl›l›klar Tablo 7.1’ de özet-
lenmifltir. ‹nsan unsuruna verilen önemin artmas›yla, klasik personel yönetimi
yaklafl›mlar› yeni ihtiyaçlar› karfl›lamada yetersiz olmaya bafllam›flt›r. ‹nsan
kaynaklar› yönetimi, personel yönetimi ifllevlerini de içeren ancak bununla s›n›rl›
kalmayan bir yap›ya sahiptir.
Personel yönetimi, çal›flanlarla iflletme ve devlet aras›ndaki mali ve hukuki ilifl-
kileri içermektedir. ‹nsan kaynaklar› yönetimi, personel yönetimi öncelikli alt ça-
l›flma alan› olmak üzere, eleman ihtiyac›n›n belirlenmesi, uygun elemanlar›n seçi-
lerek örgüt kültürüne al›flt›r›lmalar›, motivasyonlar›, performans de¤erlendirmeleri,
çat›flmalar›n çözümü, bireyler ve gruplar aras› iletiflimin sa¤lanmas›, sa¤l›kl› bir ör-
güt ikliminin geliflmesi, biz duygusunun geliflmesi, çal›flanlar›n e¤itimi ve geliflme-
si gibi birçok alan› kapsamaktad›r. Bu bak›fl aç›s›yla insan kaynaklar› yönetimi per-
sonel yönetimi ve endüstri iliflkilerini kapsar (F›nd›kç›, 1998, s. 13).
Bu farkl›l›¤›n en temel özelli¤i, insan kaynaklar› yönetiminin bir iflletmenin ça-
l›flanlar›n› “kaynak” olarak görmesi ve bunun sonucu çal›flanlara yap›lan harcama-
lar› bir gider de¤il, bir yat›r›m olarak de¤erlendirmesidir (Ertürk, 2011). Bilgi top-
lumun beraberinde getirdi¤i en önemli unsur, insana verilen önemin artmas› ol-
mufltur. Bunun sebebi, bilginin insan›n bir ürünü olmas›d›r. Bu iliflki nedeniyle; ifl-
letmenin, iflin özelliklerinin ve ortam›n farkl› olmas› insan›n en önemli unsur olma
niteli¤ini de¤ifltirememektedir. ‹nsan, ifl süreçlerini belirleyen, yönlendiren ve ko-
ordine eden büyük bir güç olmufltur. Böylece insan unsuruna yap›lan harcamalar
gider olarak görülmekten ç›k›p, yat›r›m olarak ele al›nmaya bafllanm›flt›r.
SIRA S‹ZDE ‹nsan kayna¤›n›

SIRA bir kaynak olarak görüyor musunuz? Kaynak olarak görülmesinin sebebi
S‹ZDE
1 nedir?
S O R U S O R U
D‹KKAT D ‹ K K A T www.hedefaof.com

7. Ünite - ‹flletmelerde ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi 159
‹nsan kaynaklar› yönetimi,

• ‹flletmeye rekabetçi üstünlükler sa¤lamak amac›yla gerekli insan kayna¤›n›n
sa¤lanmas›,
• ‹flletmenin bütün çal›flanlar›n› etkileyen ve kapsayan süreçlerin sistematik
olarak planlanmas›, gelifltirilmesi ve kontrolü,
• En etkin ve ekonomik flekilde iflletmelerin belirlemifl oldu¤u hedefler do¤-
rultusunda insan kayna¤›n›n gelifltirilmesi sürecidir.
‹nsan kaynaklar› yönetimi, insan faktörünün iflletme hedefleriSIRA S‹ZDE
do¤rultusunda ‹nsan kaynaklar› yönetimi,
SIRA S‹ZDE
insan kayna¤›n›n
en iyi flekilde yönetilmesi, gelifltirilmesi ve motive edilmesi fleklinde ifade edilebi- sa¤lanmas›, istihdam› ve
lir. ‹nsan kaynaklar› yönetimi ile ilgili olarak literatürde yeralan çok say›da tan›m›n gelifltirilmesi ile ilgili
politika oluflturma,
ortak noktas›, ‘mevcut insan kayna¤›ndan en üst düzeyde faydalanmay›
D Ü fi Ü N E L ‹ M sa¤layacak D Ü fi Ü N E L ‹ M
planlama, örgütleme,
ve onlar›n verimlili¤ini en üst düzeye tafl›yacak faaliyetler bütünü’ olmas›d›r. yönlendirme ve denetleme
faaliyetlerini içeren bir
S O R U disiplindir. S O R U
‹nsan Kaynaklar› Yönetimimin Amac› ve Önemi
‹nsan kaynaklar› yönetiminin iki temel amac› (Geylan, 2000):
D ‹ K K A T sa¤layarak
• Çal›flanlar›n bilgi ve becerilerini en iyi biçimde kullanmalar›n› D‹KKAT
onlar›n iflletmeye olan katk›lar›n› en üst düzeye ç›karmak. Yani, çal›flandan

maksimum verim almak, SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
• ‹fl yaflam›n›n kalitesini yükselterek çal›flanlar›n sa¤l›kl› ve güvenli bir ortam-
da, yapt›klar› iflten zevk almalar›n› sa¤lamakt›r.
AMAÇLARIMIZ
Bu iki amaç asl›nda birbiriyle iliflki içindedir. Çal›flan›n yapt›¤›
ifli sevmesi için,
onu bilgi ve yeteneklerini kullanaca¤› bir iflte çal›flt›rmak gerekir. Yapt›¤› ifli sev-
AMAÇLARIMIZ
meyen bir çal›flan›n yüksek performans göstermesi çok zordur. ‹flletmenin çal›fla-
n›ndan yüksek düzeyde verim elde edebilmesi için çal›flanlar›n›n ifllerinden tatmin
olmalar›n› sa¤layacak bir ortam haz›rlamas› da gerekecektir. Eme¤i, sadece bir üre-
tim arac› olarak görmemek sorunun çözümü için anahtar bir rol üstlenecektir. ‹fl-
letmenin ihtiyaçlar› kadar çal›flan›n ihtiyaçlar› da göz önünde tutuldu¤unda insan
kaynaklar› amac›na ulaflm›fl olacakt›r.
Türkiye’de insan kaynaklar› yönetimi ile iliflkili çal›flmalar› yürüten PERYÖN

‹ N T E R N E (personel
T Yö- ‹NTERNET
netimi Derne¤i)’ün web sayfas›n› inceleyebilirsiniz. www.peryon.org.tr

‹nsan kaynaklar› yönetimi üç nedenden dolay› önemlidir (Robbins ve Coulter,
2009):
• ‹lki, rekabet avantaj› sa¤layan önemli bir kaynak olmas›d›r.
D Ü fi Ü NHuman
EL‹M Capital D Ü fi Ü N E L ‹ M
‹ndex kibinden fazla küresel flirket aras›nda kapsaml› bir çal›flma yapm›flt›r
ve çal›flman›n sonucuna göre, insan odakl› insan kaynaklar› yaklafl›m›n›n
S O R U S O R U
paydafl de¤eri yaratmada organizasyona avantaj sa¤lad›¤› ortaya ç›km›flt›r.
Paydafl: Faaliyetleri ile iflletmeyi etkileyen ve iflletmeden etkilenen grubu

D ‹ Kifade
K A T eder. Stake- D‹KKAT
holder kelimesinin karfl›l›¤›d›r. Paysahibi(stockholder) de bir paydaflt›r. ‹flletmede çal›-
flan insan kayna¤› da bir paydaflt›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
• ‹kincisi, insan kaynaklar› yönetiminin, iflletme stratejilerinin önemli bir

parças› olmas›d›r. ‹nsanlar yoluyla, rekabetçi baflar›yaAMAÇLARIMIZ
ulaflmak için, yöne-
ticiler insanlarla çal›flmak ve onlar› paydafllar› olarak görmek zorundad›r-
AMAÇLARIMIZ
lar, Çal›flanlar› sadece kaç›n›lmas› ya da minimize edilmesi gereken bir

maliyet olarak görmemelidirler. K ‹ T A P K ‹ T A P
www.hedefaof.com
• Son olarak, iflletmeler, çal›flanlara davran›fl biçiminin iflletme performans›n›

önemli ölçüde etkiledi¤ini fark etmeye bafllam›fllard›r. Bir iflletmenin çal›-
flanlar›na bilgi, beceri ve tutumlar›n› k›sacas› yetkinliklerini gelifltirme sözü
vermesi, onlar› motive etmesi, iflte geçirilecek bofl zaman› minimize etmesi,
kaliteli elemanlar› elde tutma çabas› performans odakl› ifl uygulamalar›d›r.
Performans odakl› ifl uygulamalar› hem bireysel hem de iflletme performan-
s›n› yükseltmede yol göstericidir.
Bir iflletme, yüksek performans odakl› ifl uygulamalar›n› kullanmasa da ifli ger-
çeklefltirmek için baz› insan kaynaklar› yönetimi faaliyetlerini tan›mlam›fl ve yerine
getiriyor olmal›d›r.
‹nsan kaynaklar› yönetimi süreci fiekil 7.1’de görüldü¤ü üzere, temelde 8 faali-
yetten oluflur. ‹lk üç faaliyet yetkin çal›flanlar›n bulunmas› ve seçilmesi, bir sonra-
ki iki faaliyet çal›flanlar›n güncel bilgi ve becerilerle donat›lmas›n› sa¤lar, son üç fa-
aliyet ise yüksek performansl› çal›flanlar›n iflletmede tutulmas›n› sa¤lar.
fiekil 7.1
‹nsan Kaynaklar› Yetkin çal›flanlar›

Personel Seçim
Yönetimi Süreci ‹nsan Bulma belirlemek ve seçmek
Kaynaklar›
Kaynak: Robbins, Planlamas›
S. P. ve Coulter, M., ‹flten
Ç›karma
Management,
Pearson,2009, s.
224.
Oryantasyon Çal›flanlara güncel bilgi ve
E¤itim yetenekler sa¤lamak
Performans Ücret Kariyer Yetkin ve yüksek performansl›

Yönetimi Yönetimi Yönetimi çal›flanlar› elde tutmak
‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹N‹N FONKS‹YONLARI

‹flletme, bir çal›flan›n iflletmeye giriflinden iflten ayr›lmas›na kadar geçirdi¤i süre
içerisinde pek çok faaliyeti yerine getirmektedir. ‹flte, insan kaynaklar›yla ilgili ola-
rak yap›lan ifllerin tümü insan kaynaklar› fonksiyonlar› olarak ifade edilmektedir.
Literatürde insan kaynaklar›n›n fonksiyonlar›yla ilgili olarak farkl› s›n›fland›rmalar
mevcuttur ancak genel olarak insan kaynaklar› yönetiminin fonksiyonlar› flu flekil-
de s›ralanabilir:
• ‹nsan kaynaklar› planlamas›,
• ‹fle alma,
• E¤itim ve gelifltirme,
• Performans yönetimi,
• Ücret yönetimi,
• Kariyer yönetimi,
• Çal›flma iliflkileri ve ifl güvenli¤i,
• Özlük iflleri.
Ünitemizde bu fonksiyonlardan insan kaynaklar› planlamas›, ifle alma, e¤itim
gelifltirme, performans yönetimi, ücret yönetimi ve kariyer yönetimi “temel” konu-
lar›na ayr›nt›l› olarak de¤inilecektir.
www.hedefaof.com
‹nsan Kaynaklar› Planlamas›

‹nsan kaynaklar› planlamas›, do¤ru say›da ve nitelikte çal›flan›n do¤ru yer ve za-
manda yöneticiler taraf›ndan bir araya getirilmesini sa¤layan bir süreçtir. Planlama
sayesinde, iflletmeler ani çal›flan ihtiyac› duymaktan ve belirli bir zamanda gere¤in-
den fazla eleman bulundurmaktan kaç›nm›fl olur. ‹nsan kaynaklar› planlamas› 2 te-
mel aflamadan oluflur:
• ‹nsan kayna¤› arz›n›n (mevcut insan kayna¤›n›n belirlenmesi) ve
• ‹nsan kayna¤› talebinin (insan kayna¤› ihtiyac›n›n) belirlenmesidir.
Ancak bir “plandan” söz edebilmek için, bir üçüncü ad›m›n da olmas› gereke-
cektir. Bu da;
• ‹nsan kaynaklar› arz ve talebinin karfl›laflt›r›larak bugün ve gelecekteki du-
rumlara yönelik olarak karar verilmesini sa¤layacak bilgilerin de bir araya
getirilmesi gerekmektedir.
Bu üç ad›m sonucunda iflletmenin bugün ve gelecekte hangi say›da hangi nite-
likte çal›flanlara ihtiyac› olaca¤› ve insan kaynaklar› sürecinin hangi faaliyetlerle,
nas›l, ne kadar maliyetle, ne kadar sürede gerçekleflece¤iyle ilgili bilgilerin yeral-
d›¤› bir rapor oluflturulabilecektir. Bu rapora insan kaynaklar› plan› denmektedir.
‹nsan kaynaklar› plan› haz›rlayabilmek için insan kaynaklar› bölümü taraf›ndan
iflletmenin tümünü ilgilendiren baz› çal›flmalar›n yap›lmas› gerekmektedir. Bunlar;
ifl analizi yap›larak ifl tan›m› ve gereklerinin oluflturulmas›, personel envanterinin
ç›kar›lmas›, personel devir oran› ve personel devams›zl›k oran› gibi insan kayna¤›-
n›n göstergelerinin belirlenmesidir. ‹flletmenin kurulufl aflamas›ndan bafllayarak ça-
l›flt›¤› süre boyunca tutulacak veriler insan kayna¤› plan› için kullan›l›r.
‹nsan kayna¤› arz›n›n belirlenmesi: Yöneticiler insan kaynaklar› planlamas›-
na mevcut çal›flanlar›n envanterini ç›kararak bafllar. Personel envanteri ad› verilen
bu envanter, genellikle çal›flanlar›n isimleri, e¤itimleri, staj bilgileri, daha önce çal›fl-
t›¤› ifl yerlerine ait bilgileri, bildi¤i yabanc› dilleri, özel yetenekleri ve uzmanlaflt›¤›
becerileri gibi bilgileri içerir. Günümüzde çok yönlü geliflmifl veritabanlar›, k›sacas›
insan kaynaklar› bilgi sistemleri, bu tip bilgilere istenen zamanda istenen kriterler-
de ulaflmay›, saklamay› ve hatta güncellemeyi kolayl›kla yapabilmektedir. Yönetici-
lere ihtiyaç duyduklar› insanlar› belirlemede yard›mc› olacak teknolojinin kullan›l-
mas› insan kaynaklar› bölümünün yapaca¤› ifli kolaylaflt›rmaktad›r.
Mevcut de¤erlendirmenin bir önemli parças› da ifli tan›mlayan bir de¤erlendir-
me ve bunu gerçeklefltirmek üzere yap›lan bir araflt›rma olan ifl analizidir. ‹fl analizi sonucu elde edilen
bilgilerin
‹fl analizinden elde edilen bilgiler kullan›larak, yöneticiler ifl tan›m› ve ifl gerek- s›n›fland›r›lmas›yla ifl
lerini gelifltirirler. Bir iflin yaz›l› aç›klamas›, iflin tan›mlanmas›d›r. ‹fl tan›m› olarak tan›mlar› ve ifl gerekleri
elde edilir.
ifade etti¤imiz kavram; bir iflin hangi görevlerin yerine getirilmesiyle nas›l bir or-
tamda hangi araç gereçle gerçeklefltirilece¤ini göstermektedir. Ayn› iflin hangi yet-
kinliklerle gerçekleflebilece¤ini ifade eden kavram ise ifl gerekleridir.
‹nsan kayna¤› talebinin belirlenmesi: Gelecekteki insan kayna¤› talebi (ih-
tiyac›) iflletmenin misyon, amaç ve stratejileri do¤rultusunda belirlenir. ‹flgücü ta-
lebi, iflletmenin ürün ve hizmetlerine olan talebin sonucudur. Bu nedenle iflletme-
nin insan kayna¤› talebinin tahmininde d›fl çevreye yönelik veriler çok büyük
öneme sahiptir.
‹flletme; “gelecekte ne kadar, hangi özelliklere sahip personele ihtiyaç olacak-
t›r?” sorusunu yan›tlamaya çal›fl›r. Bu tahminler geçmifl ve flu an hakk›ndaki bilgi-
lerden ve gelece¤in tahmin edilmesinden ç›kart›l›r. Talep tahmini, farkl› yöntemler
kullan›larak yap›labilir ve farkl› tahmin sonuçlar› belirlenebilir. En çok kullan›lan
www.hedefaof.com
tahmin yöntemleri, geçmifl e¤ilimleriyle gelece¤i gösteren de¤iflkenler aras›ndaki

iliflkilerin belirlenmesidir (Tonus, 2010).
‹nsan kayna¤› arz ve talebinin karfl›laflt›r›larak insan kayna¤› plan›n›n
haz›rlanmas›: ‹flletme içinde insan kayna¤› arz›n›n talebinden az olmas› ile iflgü-
cü arz›n›n talepten fazla olmas› durumunda yönetimin verece¤i kararlar farkl›l›k
gösterecektir. ‹flgücü arz›n›n talebinden az oldu¤u bir durumda, iflletmenin amaç-
lar›n› gerçeklefltirmek için mevcut personelin e¤itilmesi, vardiya say›s›n›n art›r›lma-
s› ya da fazla mesai gibi seçenekler uygulamaya sokulabilece¤i gibi yeni personel
al›m› da tercih edilebilir.
‹flgücü arz›n›n talebinden fazla olmas› durumunda ise fazla iflgücünün maliyeti
ile elden ç›karman›n maliyeti incelenir, iflletmenin amaçlar›nda de¤iflikli¤e gidilip
gidilemeyece¤i ve öngörülen dönem içinde ifl hacminde oluflabilecek art›fllar, göz
önüne al›narak karar verilmesi gerekir (Tonus, 2010). ‹flletmenin elindeki insan
kayna¤› ve gelecekteki ihtiyaçlar›n de¤erlendirilmesinden sonra, yöneticiler ifllet-
menin yetersiz personel veya gere¤inden fazla personele sahip olaca¤›n› tahmin
edebilir. Ancak bu flekilde bir sonraki insan kaynaklar› sürecine devam etmek için
haz›r olabilirler.
SIRA S‹ZDE ‹nsan kayna¤› arz›,

SIRA talebinden fazla oldu¤unda nas›l bir yol izlemek daha iyi olabilir?
S‹ZDE
2
‹fle Alma ve ‹flten Ç›karma
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E Lplan›
‹nsan kaynaklar› ‹M do¤rultusunda ortaya ç›kan durum, pozisyon bofllu¤unu
gösteriyorsa, ifle alma fonksiyonu söz konusu olacakt›r. ‹fle alma aday bulma, se-
SIRA
S O S‹ZDE
R U SIRA S‹ZDEfaaliyetlerinden oluflmal›d›r. Her ne kadar oryantasyon bir e¤i-
çim ve oryantasyon
S O R U
tim faaliyeti olsa da tüm “yeni” al›nan personele yap›lmas› gerekti¤i için ifle alma-
D ÜDfi‹ÜKNKEAL T‹ M n›n bir parças› olarak de¤erlendirilmelidir (Tonus, 2010)
D ÜDfi‹ÜKNKEAL ‹TM
Di¤er taraftan, e¤er insan kaynaklar› plan› çal›flan fazlal›¤› gösteriyorsa, yöneti-
ciler iflletmenin iflgücünü azaltmak isteyebilirler bu durumda da iflten ç›karma
S O RS‹ZDE
SIRA U S O RS‹ZDEU
fonksiyonuSIRA gerçekleflecektir.
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
fiekil 7.1 ‘e geri
Personel
D ‹ K dönerek
KAT
AMAÇLARIMIZ
insan kaynaklar› fonksiyonlar›n› görmeniz mümkündür.
Bulma; ‹flletmeler çal›flan bulma konusunda farkl› yaklafl›mlara sahip

K ‹ T A P olabilirler. K‹yi‹ TbirA insan
P kaynaklar› yönetimi bölümü, öncelikle elinde bulunan
(mevcut) insan kayna¤›n› “bulma” faaliyeti için de¤erlendirmek zorundad›r. Bu iç-
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
sel ifle alma önceli¤i, mevcut çal›flanlar›n motivasyonu ve ifle ba¤l›l›¤›nda önemli
AMAÇLARIMIZ
bir rol üstlenmektedir.
TELEV‹ZYON
• ‹lan vererek personel bulma içsel kaynaklardan çok d›flsal kaynaklara ihtiyaç
K ‹ T A P K ‹ T A tercih
oldu¤unda P edilen bir yöntem olmaktad›r. Ulusal ve yerel bas›n yay›n
organlar›nda ifl gerekleriyle ve ifl tan›m›yla ilgili bilgilerden oluflturulan ifl
‹NTERNET ‹ N T Eiflletmeler
ilanlar› RNET taraf›ndan s›kl›kla kullan›lmaktad›r. Üst düzey pozisyon-
TELEV‹ZYON larda
T E Lulusal,
E V ‹ Z Y Oalt
N düzey pozisyonlarda yerel bas›n yay›n organlar›n›n kullan›-
m› daha etkin sonuçlar vermektedir (Geylan, 2000).
• ‹nternet arac›l›¤›yla (Online) personel aday› bulma günümüzde çok popü-
ler olsa da ve iflletmelerin baflvuru tespitini çok ucuza ve h›zl›ca yapmalar›-
na izin verse de baflvuru kalitesi di¤er kaynaklar (geleneksel) kadar iyi ol-
mayabilir.
• Araflt›rmalar çal›flan tavsiyelerinin genellikle en iyi aday› ortaya ç›kard›¤›n›
göstermektedir. Çünkü mevcut çal›flanlar ifli ve tavsiye edilen kifliyi bilir ve
www.hedefaof.com
en nitelikli aday› tercih etme e¤ilimi gösterirler. Ayr›ca mevcut çal›flanlar da

sayg›nl›k ve namlar›n› tehlikeye atmayacak, kendilerini kötü göstermeye-
ceklerine inand›klar› kiflileri önerirler. K›sacas› bir ismi önerirken kendi iti-
barlar›n› da göz önünde bulundururlar.
• E¤itim kurumlar›ndan personel aday› bulma da iflletmelerin tercih etti¤i
yöntemlerdendir. Ancak ifl gere¤i aç›s›ndan deneyime ihtiyaç olmayan du-
rumlarda tercih edilmektedir.
• Meslek kurulufllar› ya da ifl kurumlar› da aday bulmada kullan›labilecek
yöntemlerden bir di¤eridir.
Aday “bulma” yöntemi, pozisyonun düzeyine ve iflin niteli¤i ve ifl gereklerine
göre belirlenecek, iflletmeye en fazla fayda sa¤layacak yöntem olmal›d›r. Belirle-
nen yöntemin uygulanmas›yla aday baflvurular› iflletme taraf›ndan toplan›r. Sonuç-
ta bir aday havuzu oluflturulmufl olur.
Seçim SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Bir aday havuzuna sahip oldu¤unuzda, insan kaynaklar› yönetimi sürecinde bir
sonraki aflama “seçimdir”. ‹fle en uygun niteliklere sahip çal›flan› bulmak için aday
havuzunda tarama yap›l›r. Yöneticiler seçimlerinde dikkatli olmal›d›r çünkü ifle
al›m hatalar› önemli sonuçlar do¤urur.
Seçim faaliyeti, hangi aday›n ifle al›nd›¤›nda baflar›l› olaca¤›naS O Ryönelik
U tahmin- S O R U
leri içerir. Hatal› seçim, iflletme için maliyet demektir. Bir baflka de¤iflle, hatal› se-
çim sonucu iflletme, çal›flanlar›n e¤itim maliyetleri, çal›flanlar›n beceriksizlikleri
D‹KKAT ne- D‹KKAT
deniyle düflük kâr, iflten ç›kartma maliyeti ve tekrar insan kayna¤› bulma maliyet-
lerine katlanmak zorunda kalacakt›r.
Seçimde en önemli kriter iflin gerekleri ile aday›n niteliklerinin tam eflit oldu¤u
durumda gerçekleflmesidir.
Aday›n nitelikleri = ‹flin Gerekleri

AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
Konuyla ilgili derinlemesine bilgi için “En ‹yi Eleman› ‹fle Almak ve Elde
K ‹ TTutmak”
A P - Richard K ‹ T A P
Luecke’un kitab›n› okuyabilirsiniz.
‹flletmeler taraf›ndan kullan›lan ve en çok bilinen insan kayna¤›

T E L E V ‹ Zseçim
Y O N araçlar›, TELEV‹ZYON
baflvuru formlar›, yaz›l› testler, s›navlar, performans simulasyon testleri, ifl görüfl-
meleri, cv bilgileri ve referans kontrolü ile sa¤l›k kontrolüdür.
S›navlar; yaz›l›, sözlü, hem yaz›l› hem sözlü ya da uygulamal› olabilir. Yaz›l›
s›navlarda klasik yaz›l› s›nav ya da test yöntemi kullan›labilir. ‹ N T EYap›lan
RNET s›navda ‹NTERNET
baflar›l› olmayan adaylar bu aflamada elenir.
Testlerin Uygulanmas›; Testler, ifl gerekli bireysel özelliklerin ölçülmesini sa¤-
lar. Aday›n yapabileceklerini ya da yapamayacaklar›n› saptamaya yard›m eden
araçlard›r. Davran›fllar›n ölçülmesi amac›yla tasarlanan pek çok test vard›r. Zihnî
ve muhakeme yetene¤ini ölçen zekâ testleri, belli bir çal›flmada bir kiflinin yeterli-
li¤ini ölçen baflar› testleri, belli bir konuda çok az uzman olarak ya da hiç uzman
olmadan baflar› sa¤lama olas›l›¤›n› ölçen yetenek testleri, kiflisel alanlardaki özel-
liklerin ölçümünü sa¤layan ilgi ve kiflilik testleri say›labilir. Ancak geçerli ve güve-
nilir testlerin kullan›lmas› yan›nda testlerin sonuçlar›n›n uzman kifliler taraf›ndan
de¤erlendirilmesi de önemlidir.
‹fl Görüflmeleri (Mülakatlar); seçim görüflmeleri adaylarla yüz yüze yap›lan ko-
nuflmalard›r. Görüflmelerin yap›lmas›ndaki amaç, aday›n ifle kabul edilebilirlik dü-
www.hedefaof.com
zeyini belirlemektir. Seçim görüflmelerinde, aday›n ifli yap›p yapamayaca¤› belir-

lenmeye çal›fl›l›r. Görüflmeler, görüflmeciye aday hakk›nda bilgi edinme olana¤›
verirken adaylara da iflletme hakk›nda bilgi alma olana¤› sa¤lar.
Seçim görüflmeleri genelde bire bir temeline göre yap›l›r. Bununla birlikte ba-
zen grup görüflmeleri de kullan›l›r. Bire bir veya grup hâlinde görüflülsün, her gö-
rüflme, görüflme s›ras›nda sorulan sorulara göre farkl›l›k kazan›r. Bu farkl›l›klar gö-
rüflme türlerini oluflturur. Her görüflme türünün kendine göre ulaflmak istedi¤i bir
amac› vard›r. Görüflmeler; planl›, plans›z, karma, sorun çözme ve stresli görüflme
olmak üzere befl türdür (Geylan, 2000). E¤er görüflmeyi yapan insan kaynaklar› ifle
alma uzman›, görüflmede soraca¤› sorular›, konular›, de¤erlendirme tablosunu ön-
ceden haz›rlad›ysa planl› görüflmeden söz edebiliriz. Haz›rl›ks›z görüflmeye girdiy-
se plans›z, haz›rl›¤› yan›nda o an oluflan duruma göre yeni sorularla görüflmeyi ge-
nifllettiyse karma, bir örnek durumun çözümü yönünde aday›n belirli bir rolü oy-
nayarak çözüm bulmas› gerekiyorsa sorun çözme, aday›n iflin niteli¤i itibariyle
stresli durumlarda nas›l davrand›¤›n› gözlemleme ve ölçme amac›yla stresli görüfl-
me yap›labilir.
SIRA S‹ZDE Bir personelSIRA

seçim görüflmesinde aday›n de¤erlendirilmesinde temel kriter ne olmal›d›r?
S‹ZDE
3
Görüflmelerde temel olan, aday›n ifli yap›p yapamayaca¤›n›n belirlenmesidir. Bu
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M aday›n potansiyel performans›n›n irdelenmesine öncelik ve-
nedenle görüflmelerde
rilmelidir. Ayn› flekilde iflletme de adaya kendini oldu¤u gibi tan›tmal›d›r.
S O R U Hatal› ifl görüflmesi
S O R U sonucunda negatif durumlar söz konusu olabilir; bu da ger-
çekçi olmayan beklentiler infla eder, bu yüzden yeni çal›flanlar memnuniyetsiz ol-
maya ve organizasyondan ayr›lmaya bafllayacakt›r. Beklenmedik ac›mas›z gerçek-
D‹KKAT D‹KKAT
lerle karfl›lafl›ld›¤›nda, yeni ifl hayal k›r›kl›¤› yaratacak ve ba¤l›l›k azalacakt›r.
‹fl tatminini artt›rmak ve insan kayna¤› devir h›z›n› azaltmak için, yöneticiler ifl
SIRA S‹ZDE ve iflletme SIRA
hakk›ndaS‹ZDE olumlu ve olumsuz bilgileri içeren gerçekçi ifl görüflmeleri
yapmal›d›rlar. Örnek olarak, görüflme s›ras›nda genellikle ifade edilen olumlu yo-
AMAÇLARIMIZ
rumlara ek olarak, ifle baflvuranlara ifl saatleri boyunca k›s›tl› imkânlar›n oldu¤u,
AMAÇLARIMIZ
terfilerin pek mümkün olmad›¤›, düzensiz ifl saatleri ve bazen hafta sonlar› da ça-
l›flmak zorunda olduklar› anlat›lmal›d›r. Araflt›rmalar gerçek ifl görüflmelerine kat›-
K ‹ T A P
lan adaylar›n daha gerçekçi beklentiler içine girdiklerini ve gerçekçi olmayan ifl
K ‹ T A P
görüflmelerine giren adaylara göre mevcut durumlar›yla daha kolay bafla ç›kabil-
diklerini göstermektedir. K›sacas› seçim süreci, sadece aday›n incelendi¤i bir süreç
olarak de¤erlendirilmemeli, ayn› zamanda iflletmenin de kendisini adaya anlataca-
¤› bir süreç olarak gerçeklefltirilmelidir.
Oryantasyon
‹NTERNET Yeni bir ifle‹ Nbafllad›¤›n›z
TERNET zaman yapaca¤›n›z ifl ve organizasyon hakk›nda birtak›m
bilgilere ihtiyaç duyars›n›z. Bu bilgilerin verlimesi oryantasyon (ifle al›flt›rma) olarak
bilinir. Ne kadar do¤ru bir seçim yap›l›rsa yap›ls›n, iflletmeye yeni al›nan bir perso-
nelin kendisinden beklenen performans› göstermesi zaman alacakt›r. Bu zaman› k›-
saltmak için yeni personel ifle al›flt›rma programlar›na al›n›r. ‹fle al›flt›rma program-
lar› yeni personele ifli ve iflletmeyi tan›tmaya yönelik bir e¤itim çal›flmas›d›r.
Oryantasyon temelde 2 ad›mdan oluflur:
• Bunlardan ilki, ifl birimi oryantasyonudur. Çal›flanlara ifl birimlerinin amaçla-
r›n› tan›t›r, birimlerin amaçlar› için ifllerine nas›l katk›da bulunaca¤›n›, iflini
nas›l yapmas› gerekti¤ini gösterir ve yeni ifl arkadafllar›n›n tan›t›m›n› içerir.
www.hedefaof.com
• ‹flletme oryantasyonu ise yeni ifle girenlere iflletme amaçlar›, tarihi, felsefesi,
üst düzey yöneticilerin tan›t›lmas›, iflletme prosedürleri ve kurallar› hakk›nda
bilgi verir. ‹flletme oryantasyonu ayr›ca uygun insan kaynaklar› politikalar› ve
hatta tesisler içerisinde bir turu da içermelidir (Robbins ve Coulter, 2009).
Bir çok iflletme resmî oryantasyon program›na sahiptir, di¤er iflletmeler ise ça-
l›flma grubunun k›demli bir üyesi taraf›ndan tak›m arkadafllar› ile tan›flt›rma ve
önemli ifllerin neler oldu¤unun anlat›lmas› gibi gayriresmî bir yaklafl›m kullan›r.
Hangi yöntem kullan›l›rsa kullan›ls›n yeni ifle al›nan her çal›flana (ister içeriden
yükselmeyle gelmifl, ister d›flar›dan ifle al›nm›fl olsun), ayr› ayr› oryantasyon prog-
ram› düzenlenmelidir. Üstelik örgütsel kademeler aç›s›ndan da bir fark gözetilme-
melidir. Örnek olarak, bir genel müdür için de bir vas›fs›z iflçi için de oryantasyo-
na ihtiyaç vard›r. Tabii ki pozisyonlar de¤iflti¤i için özellikle ifl birimi oryantasyo-
nu program içinde farkl› olacakt›r.
Yöneticiler, yeni çal›flanlar› organizasyona etkin ve verimli bir biçimde entegre
etmekle sorumludurlar. Organizasyon ve çal›flanlar›n karfl›l›kl› sorumluluklar›n›
aç›kça tart›flmal›, ortaya koymal›d›rlar. Bu, çal›flanlar ve iflletmenin ç›karlar› için en
iyisidir. Baflar›l› bir oryantasyon program› sayesinde, d›flar›dan ifle yeni bafllayanlar
ve içeriden yükselenler rahatlat›l›r ve eski çal›flanlarla yeniler aras›nda denge sa¤-
lanm›fl olur, düflük performans olas›l›¤› düflürülür ve ilk iki hafta içerisinde sürpriz
ayr›lma olas›l›klar› azalt›l›r.
Personel E¤itimi
Personel e¤itimi, insan kaynaklar› yönetiminde önemli bir faaliyettir. ‹fllerin yap›s›
de¤iflti¤inde çal›flanlar›n›n becerileri de de¤iflmek zorundad›r. Çal›flanlar›n hangi tip
e¤itimlere ihtiyaçlar› oldu¤u, ne zaman ihtiyaçlar› oldu¤u ve ne tür e¤itimler alma-
s› gerekti¤ine yöneticiler karar verecektir.
‹flletmelerde personelin e¤itim ihtiyac›, personelin nitelikleri ile iflin gerekleri E¤itim, personelin
aras›ndaki dengenin personel aleyhine bozulmas›yla ortaya ç›kar. E¤itim, persone- yetkinliklerinin iflin
gerektirdi¤i düzeye
lin niteliklerini iflin gerektirdi¤i düzeye getirir. Performans yönetimi uygulayan ifllet- ç›kar›lmas›d›r.
melerde e¤itim ihtiyaç analizi bilgileri, bu analizin ayr›ca de¤erlendirme yap›lmas›-
na gerek kalmadan da elde edilebilmektedir.
Personelin bilgi, yetenek ve beceri düzeyinde de¤ifliklikler yapman›n farkl›
yöntemleri vard›r. Geleneksel e¤itim yöntemleri temelde iki alt gruba ayr›l›r. Bun-
lar iflbafl› ve ifld›fl› e¤itim yöntemleridir. ‹flbafl› e¤itim, personeli e¤itim için görevin-
den uzaklaflt›rmadan, yapt›¤› iflin bafl›nda e¤itmeyi sa¤lar. Personeli iflinden ay›r›p
baflka bir mekânda e¤itmeyi amaçlayan yöntemler ise “ifl d›fl› e¤itim yöntemleri”
olarak adland›r›l›r.
Çal›flanlar genellikle geleneksel yolla e¤itilmelerine ra¤men, birçok organizasyon
eriflilebilirlik, fiyat ve bilgiye ulaflma becerisinden dolay› teknoloji destekli e¤itim
yöntemlerine giderek güvenmektedir (Robbins ve Coulter, 2009). Tablo 7.3 gelenek-
sel ve teknoloji tabanl› e¤itim yöntemlerini karfl›laflt›rmal› olarak göstermektedir.
www.hedefaof.com
Tablo 7.2 Geleneksel E¤itim Metotlar›

E¤itim Yöntemleri
• ‹flbafl›nda; çal›flanlar görevlerini nas›l yerine getireceklerini ifli yaparken ö¤renir.
• ‹fl Rotasyonu; çal›flanlar yapt›klar› ifllerden baflka alanlarda farkl› ifllerde çal›fl›r, görev
çeflitliliklerine maruz kal›r.
• Mentorluk ve Koçluk; çal›flanlar kendisine bilgi sa¤layan, destekleyen, cesaretlendiren tecrübeli
kiflilerle çal›fl›r.
• Deneyimsel Egzersizler; çal›flanlar rol oynama, taklit (benzeflme) ve di¤er yüz yüze e¤itim
tiplerinin parças› olurlar.
• Çal›flma Kitaplar› / K›lavuzlar; çal›flanlar bilgi için kitap ve k›lavuzlara baflvururlar.

• S›n›fta Ders; özel bilgileri iletmek için tasarlanm›fl kat›l›ml› dersler s›n›flarda yap›l›r.
Teknoloji Tabanl› E¤itim Metotlar›
• CD-ROM/DVD/Video kay›t/ Ses kay›t/ Podcastler; çal›flanlar bilgiyi iletmek ya da belirli teknikleri
göstermek için ses ya da görüntü teknolojisini kullanabilir.
• Videokonferans / Telekonferans / Uydu TV; çal›flanlar bilgiyi iletmek ya da teknikleri göstermek

için dinleyici ya da kat›l›mc› olabilirler.
• E-Ö¤renme; çal›flanlar›n multimedya simülasyonlar›na ya da di¤er interaktif modüllere kat›ld›¤›
‹nternet tabanl› ö¤renme yöntemi ile e¤itim al›rlar.
Kaynak: Robbins, S. P. ve Coulter, M., Management, Pearson,2009, s. 232.
Ücret Yönetimi
Çal›flanlar iflverenlerden yapt›klar› ifle uygun bir ücret ödemelerini beklerler. Etki-
li ve uygun ücret sistemi, insan kaynaklar› yönetimi sürecinin önemli bir parças›-
d›r. Bu sistem, organizasyon görev ve amaçlar›n› gerçeklefltirmede yard›mc› olacak
yeterli ve yetenekli bireyleri ifle çekmede ve elde tutmada etkin rol oynayacakt›r.
Yöneticiler, iflin de¤iflen do¤as›n› yans›tan ve çal›flanlar›n motivasyonunu de-
vam ettiren ücret sistemleri gelifltirmelidir. ‹flletmenin ücretleri, taban ücret, ek
ödemeler, teflvik ödemeleri (primi) ve di¤er fayda ve hizmetler gibi farkl› parçalar›
içerebilir. Baz› iflletmeler çal›flanlar›na farkl› yöntemlerle ek ödemelerde bulun-
maktad›r. Örnek olarak, çokuluslu bir konfeksiyon ve ayakkab› üreticisi firma
hybrid otomobil alan çal›flanlar›na $3.000’l›k bir destek vermektedir. Baflka büyük
ölçekli bir g›da iflletmesi çal›flanlar›na %100 limitsiz e¤itim bursu vermektedir (Rob-
bins ve Coulter, 2009).
SIRA S‹ZDE Ücret ve maafl

SIRAayn› anlamda m› kullan›lmaktad›r?
S‹ZDE
4
Ücret çal›flan›n eme¤inin karfl›l›¤› olup, saat esas›na veya çal›flan›n üretti¤i ç›kt›
miktar›na dayanan bir kavramd›r. Bu ba¤lamda maafl ise haftal›k, ayl›k, y›ll›k te-
melde hesaplanan ödemeyi ifade etmektedir. Teflvik primi, çal›flan›n yüksek per-
S O R U formans›n›nS karfl›l›¤›,
O R U temel ücretine ek olarak verilen bir ek ödemedir (Mirze,
2010). Çal›flanlara ücret ve teflvik primi d›fl›nda verilen sosyal hak ve hizmetler de
D‹KKAT
vard›r. Bu nedenle
D‹KKAT
çal›flanlara do¤rudan ve dolayl› ödeme biçiminde iki tür öde-
me yap›lmaktad›r. Bunlar:
• Do¤rudan ödeme: Çal›flan›n eline para olarak geçen temel ücret, maafl ve
teflvik primlerini içerir.
• Dolayl› ödeme: Yasal olarak çal›flan›n sigorta gibi sosyal haklar›n›n ödenme-
AMAÇLARIMIZ
si ileAMAÇLARIMIZ
e¤itim masraflar› gibi iste¤e ba¤l› ödemeleri kapsar.
K ‹ T A P K ‹ T A Pwww.hedefaof.com
Hangi çal›flana ne kadar ödeme yap›laca¤›n› yöneticiler belirlemelidir. Ücret ve ‹fl de¤erlemesi ifllerin
göreceli olarak
ek ödemeleri, birçok faktör etkilemektedir. Performans tabanl›, görev tabanl›, ifl ta- karfl›laflt›r›lmas›d›r.
banl› ve endüstriyel faktörlere göre ücretler belirlenebilir.
‹flletmeler adil ücret sistemi oluflturabilmek için iflletmede yap›lan ifllerin birbir-
lerine göre de¤erini belirlemek için ifl de¤erlemesi olarak adland›r›lan bir çal›flma
yapmak zorundad›rlar. Bu süreç sonunda ifllerin parasal de¤eri belirlenir. ‹fl de¤er-
lemesi, ifli oluflturan unsurlar›n bütünüyle incelenmesi sonucu yap›l›r. Yayg›n ola-
rak kullan›lan beceri, çaba, sorumluluk, yarat›c›l›k, problem çözme ifl koflullar› gi-
bi temel faktörler aç›s›ndan de¤erleme yap›larak ifllerin içeri¤i belirlenir.
‹fl de¤erlemesi yan›nda, ücret adaleti aç›s›ndan ücret araflt›rmalar› da bir veri
olarak kullan›lmaktad›r. Ayn› sektörde ya da benzer ifl alanlar›nda baflka iflletme-
lerde benzer pozisyonlar için verilen ücret miktarlar›, yani d›flsal bilgi de ifl de¤er-
lemesi sonucunda elde edilen içsel bilgi gibi çok önemlidir.
Dinamik bir çevrede birçok iflletme, esnek ödeme sistemi ve azalt›lm›fl ücret
düzeyleri ile karfl› karfl›yad›r. Bununla birlikte, yöneticiler yetenekli ve üretken ça-
l›flanlar› ifle kazand›rmak ve elde tutmak için adil, eflit ve motive edici bir ücret sis-
temi kurmal›d›r.
Performans Yönetimi
Bir iflletme ifle al›m, personel seçimi, oryantasyon ve e¤itim gibi konulara çok pa-
ra harcad›¤›nda, çal›flanlar›n› elde tutmak ister. Özellikle de yetenekli ve yüksek
performans sahibi olanlar aç›s›ndan bu çok daha önemli hâle gelmektedir. Yöne-
ticiler, çal›flanlar›n›n ifllerini etkin ve verimli bir biçimde yap›p yapmad›klar›n› ya
da onlar›n neye ihtiyaçlar› oldu¤unu bilmek zorundad›r. Bir performans yönetim
sistemi, performans›n planlanmas›, performans›n de¤erlendirilmesi (ölçülmesi) ve
gelifltirilmesi olmak üzere üç temel aflamadan oluflmaktad›r.
Performans›n do¤ru belirlenmesinde performans› de¤erlendirecek yöneticiye
büyük bir sorumluluk düflmektedir. Geleneksel olarak, uygulamada genellikle ilk
yöneticiler bir altlar›nda çal›flanlar›, yani astlar›n› de¤erlendirmektedir. 360 derece
performans de¤erleme sistemi olarak ifade edilen sistemde bir kiflinin de¤erlendi-
rici olmas›n›n yarataca¤› s›k›nt›lar› aflmak için çal›flan›n üstü, ast›, ayn› düzeydeki-
ler hatta müflterilerin de sisteme dâhil edilmesi söz konusudur.
Performans yönetimi aç›k ve anlafl›l›r bir flekilde, standartlar›n, ölçüm tekni¤i ve
di¤er ayr›nt›lar›n önceden belirlendi¤i sistemin planlanmas› aflamas›ndan sonra,
s›ra sistemin ifller hâle getirilmesi ve çal›flanlar›n performans düzeylerinin do¤ru
olarak ölçülmesine gelir. Bir çal›flan›n performans›n› de¤erlendirmek asla kolay
de¤ildir, özellikle de iflini iyi yapmayan çal›flanlar› fakat yöneticiler farkl› perfor-
mans de¤erlendirme metotlar›ndan birini kullanarak daha iyi sonuçlar elde edebi-
lirler. Uygulamada, amaçlara göre yönetim de¤erleme tekni¤i en çok kullan›lan
yöntem olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
www.hedefaof.com
Tablo 7.3 Yaz›l› Kompozisyon

Temel Performans
De¤erlendirici, çal›flan›n güçlü ve zay›f yönlerini, geçmifl performans›n› ve potansiyelini
De¤erlendirme
Yöntemleri de¤erlendirerek, iyilefltirme için öneriler sunan bir aç›klama yazar.
+kullan›m› kolayd›r.
-çal›flan›n gerçek performans› de¤erlendiricinin yazma yetene¤ine ba¤l› olarak belirlenecektir.
Kritik Olay
De¤erlendirici kritik davran›fllara odaklan›r, yüksek ve düflük performans› ay›r›r.
+davran›flsal temelli zengin örnekleri raporlarda kullanmak gerekir.
-zaman al›c› bir yöntemdir.
Grafik De¤erlendirme Ölçe¤i
Bir dizi performans faktörü s›ralanm›flt›r. Bu faktörler bir ve art›ml› ölçekte yer al›r.
De¤erlendirici listeye bakar, çal›flanlar› her faktör üzerinden puanlar.
+ Say›sal bilgi sa¤lar, zaman al›c› de¤ildir.
- ‹fl davran›fllar› konusunda derinlemesine bilgi sa¤lamaz.
BARS ( Davran›fla Dayal› De¤erlendirme Ölçekleri)
Kritik olay ve grafik de¤erlendirme ölçe¤i unsurlar›n› bir araya getiren bu yaklafl›mda,
de¤erlendirici bir oylama ölçe¤i kullan›r fakat veriler örnek ya da gerçek ifl davran›fllar›d›r.
+ Özel ve ölçülebilir ifl davran›fllar›na odaklanma sa¤lar.
- Zaman al›c›d›r, gelifltirilmesi zordur.
Çoklu Karfl›laflt›rma
Çal›flanlar di¤er çal›flma grubu ile k›yaslanarak de¤erlendirilir, oylan›r.
+ Bir çal›flan di¤eriyle k›yaslanabilir.
- Fazla say›da çal›flan aras›nda uygulanmas› zordur.
Amaçlara Göre Yönetim De¤erlemesi
Çal›flanlar kendileri için verilen amaçlar›na ne kadar ulaflt›klar› ile de¤erlendirilirler.
+Amaçlara odaklan›l›r, sonuçlar önemlidir.
-Zaman al›c›d›r.
Kaynak: Robbins, S. P. ve Coulter, M., Management, Pearson,2009, s. 229.
Performans De¤erlendirme Yöntemleri

Performans›n çal›flanlar baz›nda belirlenmesinden sonra s›ra, bu bilgilerin nereler-
de kullan›laca¤›na gelmektedir. Performans de¤erleme sonuçlar›, çal›flan›n e¤itim
ihtiyac›n›n belirlenmesinde, performasa dayal› ücretlendirmede, temel ücrete ek
olarak yap›lacak ödemelerde ve çal›flan›n iflletme içinde terfisinde kullan›l›r.
Kariyer Yönetimi
Kariyer yönetimi, iflgücünün ihtiyaçlar›n› tatmin etmek ve bireylerin kariyer hedef-
lerine ulaflmas›n› sa¤lamak için yöneticilere imkân sa¤layan, hedeflerin planlanma-
s›, stratejilerin düzenlenmesi ve uygulanmas› sürecidir.
Kariyer yönetimi, personelin yetenek ve ilgilerini analiz etmelerine yard›mc›
olarak kariyer gelifltirme faaliyetlerinin planlanmas›n› yapmaktad›r. Kariyer yöneti-
mi; ifl hayat›na girifl, atamalar, transferler, ifl de¤ifltirmeleri kapsamaktad›r.
Kariyer yönetimi bireylerin kariyer planlar›n›n gelifltirilmesine ve uygulanmas›-
na yard›mc› olacak eylemleri de kapsamaktad›r. Ancak, kariyer planlamas› temel-
www.hedefaof.com
de kiflisel bir süreç olmas›na ra¤men, kariyer yönetimi örgüt taraf›ndan yap›lan fa-
aliyetler üzerinde yo¤unlafl›r. Kariyer yönetiminde örgüt yönetimi, çal›flan kiflinin
bireysel kariyer planlar› ile örgütün ihtiyaçlar› aras›nda bu amaçlara ulaflmak için
uyum sa¤lamaya çal›fl›r.
‹nsan kaynaklar› bölümü bütün bu süreç içinde merkezi bir rol oynamaktad›r.
Yönetim; kariyer yollar›n› tasarlar, örgütteki bofl pozisyonlar hakk›nda bilgi verir,
çal›flanlar›n performans› ve potansiyellerini takdir eder, e¤itim ve ö¤retim prog-
ramlar›n› destekler, ifl s›ras›nda çal›flanlar›n geliflimini sa¤lar. Görüldü¤ü gibi kari-
yer yönetimi genelde örgüt taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir.
Kariyer yönetimi programlar›n›n genel amac›; iflletme içinde mevcut ve gelecek
f›rsatlar ile personelin gereksinimi, yetenek ve amaçlar›n› uyumlu hâle getirmektir.
Di¤er yandan bu programlar ile do¤ru insan›, do¤ru zamanda, do¤ru yerde bulun-
durmak amaçlanmaktad›r. Böylece ilgi, tercih ve ifl ödülleri ile beceri yetenek, bil-
gi ve ifl talepleri uyumlaflt›r›lm›fl olmaktad›r (Aytaç, 2005, s. 82-84).
‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Di¤er Faaliyetleri

Belirtilen temel fonksiyonlar yan›nda, insan kaynaklar›n›n yerine getirdi¤i bürok-
ratik ve operasyonel faaliyetler de iflyükünün önemli bir k›sm›n› kapsamaktad›r.
‹fle girifl iflten ç›k›fl ifllemleri ki bunlar aras›nda ifl sözleflmesinin yap›lmas›, sigorta
baflvurusu, iflten ç›k›fl belgelerinin oluflturulmas›, tazminat›n hesaplanmas›, öde-
me ifllemleri gibi bürokratik ifllemler yan›nda, yemek, servis, güvenlik, temizlik gi-
bi idari iflleri, ayr›ca özel toplant› ve yemekler düzenleme gibi sosyal iflleri de ye-
rine getirmektedir.
‹NSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN ‹fiLETME

‹Ç‹NDEK‹ YER‹
‹flletmelerde insan kaynaklar› yönetimi fonksiyonlar›n›n nas›l ve kim taraf›ndan ye-
rine getirilece¤ine yönelik sorunun yan›t›; ‘çal›flan› hedefe götürmekten sorumlu
her yönetici’ olacakt›r. ‹flletme içerisinde pek çok yönetici asl›nda insan kaynakla-
r› ile ilgili baz› fonksiyon ve çal›flmalar› yerine getirecektir (Geylan, 2000).
Özellikle küçük iflletmelerde, ba¤›ms›z bir insan kaynaklar› bölümü kurmaya
gerek olmad›¤› için, insan kaynaklar› fonksiyonlar› tümüyle di¤er bölüm yönetici-
lerinin sorumlulu¤unda yerine getirilebilmektedir. Bu yap›lanmada her bölüm,
personeliyle ilgili iflleri kendisi yürütmektedir.
Yine küçük iflletmelerde, insan kaynaklar›yla ilgili yap›lmas› gereken ifllerin di-
¤er bölümlerde yürütülemeyecek niteli¤e dönüflmeye bafllamas›yla, bu iflleri takip
edecek bir bölüm oluflturulmas› söz konusu olmaktad›r. Temel iflletme fonksiyon-
lar›yla (pazarlama- üretim) efl düzeyde oluflturulan mali ve idari ifller bölümü, hem
finansal iflleri hem de insan kaynaklar› ve idari iflleri bir arada yürütebilen bir bö-
lüm biçiminde karfl›m›za ç›kmaktad›r.
fiekil 7.2
Küçük ‹flletmelerde
Genel Müdür ‹nsan Kaynaklar›
Bölümünün
Organizasyon
Pazarlama Üretim Mali ve ‹dari ‹çindeki Yeri
‹fller
Personel ‹flleri Finans Di¤er ‹dari ‹fller

Muhasebe ‹flleri
www.hedefaof.com
Ancak iflletme büyüdükçe, mali ve idari ifller bölümünde yerine getirilen insan
kaynaklar› yönetimi fonksiyonlar› a¤›rlaflacak, karmafl›klaflacakt›r. Bu durum ba-
¤›ms›z bir insan kaynaklar› bölümünün kurulmas› gere¤ini ortaya ç›karacakt›r.
Oluflturulacak bölüm, di¤er fonksiyonlarla efl düzeyde ve üst yönetime yak›n ol-
mak zorundad›r.
fiekil 7.3
Di¤er
Fonksiyonlarla Efl Genel Müdür
De¤er Olarak ‹nsan
Kaynaklar› Pazarlama Üretim Finansman
Bölümünün ‹K Müdürü
Müdürü Müdürü Müdürü
Organizasyon
‹çindeki Yeri
Komuta yetkisi, hiyerarflik ‹nsan kaynaklar› yönetimi fonksiyonlar› konusunda uzmanlaflm›fl kiflilerden
düzende yukar›dan afla¤›ya
do¤ru gider. Kullanana
oluflan ba¤›ms›z bir insan kaynaklar› bölümünün oluflturulmas›, hem di¤er bölüm
yapt›r›m hakk› verir. Astlar› yöneticilerini rahatlatacak hem de bu fonksiyonlar›n tam olarak yerine getirilmesi-
yönlendirmeyi, gerekti¤inde ni sa¤layacakt›r.
ödüllendirmeyi ve
cezaland›rmay› içerir. ‹flletmelerde insan ve insan kaynaklar› yönetiminin stratejik öneminin artmas›y-
la birlikte insan kaynaklar› bölümünün iflletme organizasyonu içindeki yeri de üst
Kurmay yetki, uzmanl›k
yetkisidir. Bu yetki, di¤er yönetime yak›n hatta di¤er fonksiyonlar›n da üzerinde bir konuma do¤ru yer de-
yönetim fonksiyonlar›na ¤ifltirmeye bafllam›flt›r. ‹nsan kaynaklar› bölümü stratejik ifl orta¤› olabilmek için ifl-
yönetimle ilgili destek ve
dan›flmanl›k hizmetleri letmenin hedeflerine ve operasyonlar›na yak›n konumland›r›lmal›d›r.
sa¤lar. Kullanana yapt›r›m
hakk› vermez. Bu yetkiye
sahip yöneticiler uzmanl›k
‹nsan Kaynaklar› Bölümünün ‹ç Organizasyonu
alanlar›yla ilgili konularda ‹flletmelerde kurulacak olan insan kaynaklar› bölümlerinin amac›, insan kaynakla-
iflletmenin di¤er r› yönetimi fonksiyonlar›n› yürütmek ve di¤er bölümlere bu konularda yard›mc›
yöneticilerine görüfl ve
önerilerde bulunurlar. olmakt›r. ‹nsan kaynaklar› bölümü, planlar›n›n yap›lmas›ndan ifle almaya, adil üc-
ret sistemi kurulmas›ndan performans›n ölçülmesine kadar pek çok fonksiyonu
Fonksiyonel yetki, belli bir
konuda uzman olan yerine getirirken, farkl› tür yetkileri kullanacakt›r.
yöneticiye, uzman oldu¤u Yetki, emir verme ve itaat bekleme hakk›d›r (Özalp, 2009). K›sacas› bir görevin
konuyla ilgili olmak üzere,
t›pk› komuta yetkisi gibi yap›lmas›n› baflkalar›ndan isteme hakk›d›r. Bafll›ca üç tip yetki vard›r. ‹nsan kay-
yapt›r›m hakk› verir. Ancak naklar› bölümü aç›s›ndan da kullan›labilecek yetkiler, tüm organizasyonel pozis-
bu yetki belli bir görevle
s›n›rl›d›r.
yonlarda oldu¤u gibi; komuta, kurmay ve fonksiyonel yetkilerdir. Bu yetkilerin
kullan›m›, hem iflletme içinde insan kaynaklar› yönetimi bölümünün yerini hem de
insan kaynaklar› bölümünün iç organizasyonunu oluflturacakt›r. ‹nsan kaynaklar›
yöneticisi, kendi bölümünü yönetirken “komuta” yetkiyi kullan›r. ‹nsan kaynakla-
r› yöneticileri, insan kaynaklar› yönetimi fonksiyonlar› ile ilgili olarak di¤er bölüm
yöneticilerine s›k s›k “kurmay” yetki alt›nda dan›flmanl›k hizmeti verirler. ‹nsan
kaynaklar› yönetimi fonksiyonlar›n›n önemli bir k›sm› teknik ve rutin niteliktedir.
‹nsan kaynaklar› planlamas›, ifl analizleri, ifl de¤erlemesi gibi görevlerin “fonksiyo-
nel” yetkiyle insan kaynaklar› yöneticisine b›rak›lmas›, di¤er yöneticilerin zaman
kazanmas›n› ve tek elden yap›lmas›n› sa¤lamaktad›r.
www.hedefaof.com
fiekil 7.4
‹K Müdürü ‹nsan Kaynaklar›

Bölümünün ‹ç
Organizasyonu
‹fle Alma Ücret ve Sosyal E¤itim Endüstriyel
Yöneticisi Yard›mlar Yöneticisi ‹liflkiler
Yöneticisi Yöneticisi
‹flletme büyüdükçe, insan kaynaklar› bölümünün tüm faaliyetleri için ayr› bir alt
birim oluflturmak gerekebilecektir. Alt birimlerin oluflturulmas›nda t›pk› organizas-
yonun tümünde oldu¤u gibi; “organ ifllev yaratmaz, ifllev organ yarat›r” ilkesinden
hareket etmek gerekir. Bir birimi, o birimin yapaca¤› yeterince faaliyet varsa olufl-
turmak gerekir. Bunun için öncelikle, insan kaynaklar› bölümünün yerine getire-
ce¤i fonksiyonlar›n yo¤unluk ve önem derecesine bakarak karar vermek gereke-
cektir. Her iflletme için bu faaliyetlerin yo¤unluk ve önem derecesi farkl› farkl› ola-
ca¤› için insan kaynaklar› bölümünün organizasyon yap›s› da farkl› olacakt›r. Ör-
nek olarak sendikal iliflkilerin yo¤un olarak gerçekleflti¤i iflletmelerde bu iliflkileri
yönetmek için bir endüstriyel iliflkiler alt birimi oluflturulabilecektir.
www.hedefaof.com
Özet

A M A Ç
‹nsan kayna¤› ve insan kaynaklar› yönetimi kav-
A M A Ç
Bir iflletmede insan kaynaklar› bölümünün, na-
1 ramlar›n› tan›mlamak. 3 s›l örgütlenebilece¤ini aç›klamak.
‹nsan kaynaklar› yönetimi iflletmenin destek ‹nsan kaynaklar› bölümü iflletme içerisinde fark-
fonksiyonlar›ndan biri ve en önemlisidir. Çünkü l› konumlarda olabilir. Bunda iflletmenin büyük-
insan olmadan bir iflletmeden söz etmek müm- lü¤ü, faaliyet konusu ve insan kyanaklar›n›n ye-
kün de¤ildir. ‹nsan kayna¤› kavram›, bir iflletme- rine getirdi¤i fonksiyonlar›n geniflli¤i etkilidir.
de en üst konumda bulunan yöneticiden en alt
konumdaki vas›fs›z çal›flana kadar tüm çal›flanla-
r› kapsar.

A M A Ç
‹nsan kaynaklar› yönetiminin fonksiyonlar›n›
2 belirlemek.
Genel olarak insan kaynaklar› yönetiminin fonk-
siyonlar› flu flekilde s›ralanabilir:
• ‹nsan kaynaklar› planlamas›,
• ‹fle alma,
• E¤itim ve gelifltirme,
• Performans yönetimi,
• Ücret yönetimi,
• Kariyer yönetimi
www.hedefaof.com
1. Aafla¤›dakilerden hangisi insan kayna¤› kavram› için- 6. Afla¤›dakilerden hangisi geleneksel e¤itim yöntem-
de yer almaz? lerinden biri de¤ildir?
a. yöneticiler a. E- ö¤renme
b. çal›flanlar b. ‹flbafl› e¤itim
c. hisse sahipleri c. ‹fl d›fl› e¤itim
d. ‹flçiler d. Koçluk mentorluk
e. Büro elemanlar› e. Rotasyon
2. Afla¤›daki kavramlardan hangisi “iflletmede rekabet- 7. Afla¤›dakilerden hangisi ifle alma sürecinde seçim
çi üstünlükler sa¤lamak amac›yla gerekli insan kayna¤›- kriteridir?
n›n sa¤lanmas›, süreç-sistem yaklafl›m›nda iflletmenin a. Personel bulma=ifle alma
bütün çal›flanlar›n› etkileyen ve kapsayan süreçlerin sis- b. ‹flin özellikleri=aday havuzu
tematik olarak planlanmas›, gelifltirilmesi ve kontrolü, c. ‹flin gerekleri=iflin tan›m›
en etkin ve ekonomik flekilde iflletmelerin belirlemifl ol- d. iflin gerekleri=ifle alma
du¤u hedefler do¤rultusunda iflgücünü gelifltirmesidir” e. ‹flin gerekleri=aday›n nitelikleri
tan›mlamas›na aittir?
a. ‹nsan kayna¤› 8. Afla¤›dakilerden hangisi dolayl› ücret içinde yer
b. ‹nsan kaynaklar› yönetimi almaz?
c. Personel a. Sigorta ödemesi
d. Entelektüel sermaye b. Teflvik primi
e. Yönetim c. E¤itim ücreti
d. Lojman
3. Afla¤›dakilerden hangisi insan kaynaklar› yönetimi- e. Yemek ücreti
nin fonksiyonlar›ndan biri de¤ildir?
a. ‹nsan kaynaklar› planlamas› 9. Afla¤›dakilerden hangisi adil ücret sistemi kurmak
b. Araflt›rma gelifltirme için iflletmenin yerine getirece¤i içsel bir çal›flmad›r?
c. ‹fle alma a. ‹fl de¤erlemesi
d. Performans de¤erlendirme b. Performans de¤erlemesi
e. Ücretlendirme c. ‹fl analizi
d. Piyasa ücret araflt›rmas›
4. Afla¤›dakilerden hangisi insan kaynaklar› planlama- e. Kariyer yollar›
s›n›n aflamalar›ndan biridir?
a. Organizasyonun yeniden yap›lanmas› 10. Afla¤›dakilerden hangisi bir iflletmenin insan kay-
b. Kademe say›s›n›n azalmas› naklar› bölümü oluflturulmas›nda temel (öncelikli) al›-
c. Performans›n ölçülmesi nacak kriterdir?
d. ‹nsan kaynaklar› talebinin belirlenmesi a. ‹flletmenin büyüklü¤ü
e. Performans ölçütlerinin belirlenmesi b. Çal›flan say›s›
c. ‹nsan kaynaklar› faaliyetlerinin say› ve niteli¤ini
5. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin mevcut insan kay- d. Makine say›s› ve yerleflimi
na¤›n›n özellikleri ortaya ç›karmaya yarayan çal›flmad›r? e. Örgütsel kademe ve yönetici say›s›
a. ‹fl analizi
b. Performans yönetimi
c. Personel envanteri
d. Personel devir h›z›
e. Personel devams›zl›k oran›
www.hedefaof.com
“
TÜRKIYE’NIN EN ÖNEMLI ‹NSAN YÖNETIMI ÖDÜL- ‹NSAN KAYNAKLARI YÖNET‹M‹
LERI PERYÖN ‹NSAN YÖNETIMI ÖDÜLLERI SAHIP- “‹nsan kayna¤›n› iyi yöneten iflini de iyi yönetir. Türki-
LERINI BULDU ye’nin en baflar›l› ifl adam› Vehbi Koç da “ ‹flin en güç
“Pfizer, Borusan, Bilim ‹laç, Mercedes Benz PERYÖN yönü, insan› yönetebilmektir” derdi. Bu nedenle, insan
ödülleri ile insan yönetiminde ipi gö¤üsledi. kaynaklar› yönetimi bu konuda uzmanlaflm›fl bir de-
Türkiye’nin insan yönetiminin en önemli ve prestijli partman›n de¤il, en üst düzeyden bafllamak üzere tüm
ödüllerinin verildi¤i “PERYÖN ‹nsan Yönetimi Ödülle- yöneticilerin en önemli görevidir.
ri”, bu y›l kongrenin ilk günü gerçeklefltirilen görkemli ‹nsan› iyi yönetebilmek için öncelikle stratejiyle uyumlu
bir törenle, 4’üncü kez sahiplerini buldu. Türkiye’nin bir organizasyon yap›s› kurulmal›d›r. ‹yi yöneticilerin
en fazla baflvuru alan ödül yar›flmas› “PERYÖN ‹nsan önemli bir özelli¤i de strateji ve flartlar de¤ifltikçe, yeni
Yönetimi Ödülleri” için bu y›l 29 firma 40 kategoride k›- flartlara uyumlu yap›lanmalar› gerçeklefltirebilmesidir.
yas›ya yar›flt›. Dünya gündemini belirleyen konu ve ko- Örnek olarak, bir tasar›m ofisinin organizasyonu ile teks-
nuflmac›lar›yla 29-30 Eylül 2011_de insan yönetimi sek- til üretim tesisinin organizasyonu farkl›l›klar gerektirir.
törünün tüm aktörlerini bir araya getiren 25. Avrupa ‹n- Bu nedenle, marka gelifltirmek üzere tasar›ma a¤›rl›k ver-
san Yönetimi Konferans›, Türkiye’nin en önemli insan mek isteyen bir flirket bu özelliklere de dikkat etmeli.
yönetimi sektörü ödüllerine de ev sahipli¤i yapt›. Sek- Organizasyon ancak onu oluflturan insanlar›n kalitesiy-
törde iyi uygulamalara dönük fark›ndal›¤› artt›ran ve le çal›fl›r. Bu nedenle, önemli görevlerden birisi de ni-
özendiren projelere ev sahipli¤i yapan “PERYÖN ‹nsan telikli insanlar› kuruma çekebilmektir. Bu nedenle, in-
Yönetimi Ödülleri”, insan yönetiminin iyilefltirilmesine san kaynaklar› yönetimi sadece kurum içinin de¤il, ay-
katk› sa¤layan kurumlar ödüllerini WFPMA K›ta Bafl- n› zamanda kurumun d›fl›ndaki kaynaklar› de¤erlendir-
kanlar›’n›n elinden ald›. Kurumlar›n insan yönetiminde me ve kurma çekebilme becerisini canl› tutmal›. ‹nsan-
ç›kt›klar› yolculu¤u desteklemek, onlara dünyaca kabul lar›n yetkinlikleriyle uyumlu pozisyonlarda de¤erlendi-
görmüfl ölçütlerle yol göstermek ve ipi baflar› ile gö¤üs- rilmesi de onlar›n baflar› flanslar›n› ve geliflme motivas-
leyenleri ödüllendirmek amac›yla verilen PERYÖN ‹n- yonlar›n› etkiler.
san Yönetimi Ödülleri, “‹fle Al›m, E¤itim ve Geliflim Yö- ‹nsan kaynaklar› yönetimin önemli ad›mlar›ndan birisi
netimi, Yetenek Yönetimi ve Fark Yaratan Uygulama- de ücret ve yan haklar sistemlerinin oluflturulmas›, adil
lar” olmak üzere toplam dört kategoride uygulamalar› olarak uygulanmas›, piyasa flartlar›n›n ve kurumun ön-
ile ödüle baflvuruda bulunan firmalara verildi. celiklerinin de¤iflimleriyle uyumlu olarak güncellenme-
“PERYÖN ‹nsan Yönetimi Ödülleri”nde; ‹fle Al›m da- sidir. Bu konuda tutarl›l›¤› koruyabilmek için iyi çal›flan
l›nda Pfizer ‹laçlar› Ltd fiti, E¤itim ve Geliflim Yönetimi insan kaynaklar› yönetim sistemlerine ihtiyaç var. Bu
kategorisinde Borusan Holding A.fi., Yetenek Yönetimi konuda farkl› kurumlarda deneyimi olanlardan faydala-
kategorisinde Bilim ‹laç A.fi., Fark Yaratan Uygulamalar n›lmas› sistemin iyi kurulmas›na yard›mc› olur. ‹nsan
Proje Kategorisi’nde Mercedes Benz Türk A.fi. proje ve kaynaklar› sistemleri birbiriyle uyumlu çal›flmas› gere-
uygulamalar› bu ödüle lay›k görüldü.” ken difllilere benzer. Bu iliflkinin temelinde ise yetkin-
”
likler yer al›r. Bu nedenle, hem mevcut, hem de potan-
Kaynak: http://www.peryonblog.org/turkiyenin-en- siyel çal›flanlar›n yetkinliklerinin tespit edilmesi, ölçül-
onemli-insan-yonetimi-odulleri-peryon-insan-yonetimi- mesi ve gelifltirilmesi önemli bir insan kaynaklar› yöne-
odulleri-sahiplerini-buldu/2011 tim fonksiyonudur.
Çal›flanlar›n performanslar›n›n yönetimi ve gelifltirilme-
si insan kaynaklar› sistemlerinin ana amac›d›r. Bu ne-
denle performans ölçümleri, performans› gelifltirecek
teflvik ve motivasyon sistemlerinin kurulmas›, e¤itim ve
kariyer planlamalar› da üzerinde özenle durulmas› ge-
www.hedefaof.com

reken konulard›r. Birçok di¤er konuda oldu¤u gibi, bu 1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kayna¤› Kavram›”
konuda sadece sistemlerle de¤il, ayn› zamanda yöne- konusunu yeniden gözden geçiriniz
tim anlay›fl›yla hayat bulur. 2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kayna¤› Yönetimi”
Performans hedeflerinin gerçekçi olarak belirlenmesi, konusunu yeniden gözden geçiriniz.
flirket amaçlar›n›n aç›kça ve düzenli olarak çal›flanlarla 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
paylafl›lmas›, ödüllerin çal›flanlar›n özelliklerine uyum- nin Fonksiyonlar› Kavram›” konusunu yeniden
lu olmas›, baflar›l› örneklerin genifl flekilde kutlanarak gözden geçiriniz.
iyi örnek olarak kurum içinde yayg›nlaflt›r›lmas› ve ça- 4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
l›flanlar›n geliflmelerine f›rsat tan›nmas› bu anlay›fl›n te- nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
mel noktalar›n› oluflturur. geçiriniz.
‹nsan kaynaklar› yönetiminin önemli bir görevi de ku- 5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
rum içindeki bilgi ve deneyimin kurumsallaflt›r›lmas›n› nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
desteklemektir. Örnek olarak, deneyimli yöneticilerin geçiriniz.
yüksek potansiyelli gençlere koçluk yapmalar›, e¤itim 6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
vermeleri ve performans de¤erlendirmelerinin farkl› se- nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
viyelerden ve bölümlerden gelen yöneticilerin olufltur- geçiriniz.
du¤u tak›mlarca yap›lmas› kurumsallaflmay› destekler. 7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
‹nsan kaynaklar›n› iyi yönetebilmek için iflin bütünü, nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
stratejileri ve karl›l›¤› getiren faktörler hakk›nda bilgi sa- geçiriniz.
hibi olmak, insanlar› iyi tan›mak, onlar› yönlendirme ve 8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
motive edebilmek için iletiflim becerilerine sahip olmak, nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
sa¤duyulu ve adil olmak gibi özellikler önem tafl›yor. geçiriniz.
Özellikle, flirketlerin de¤er yaratmas›nda önemli rolü 9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi-
olan bilgi ça¤› çal›flanlar›n›n yönetimi derin bir bilgi ge- nin Fonksiyonlar›” konusunu yeniden gözden
rektiriyor. Rekabet flartlar›n› zorlaflt›¤›, çal›flanlar›n hare- geçiriniz.
ket kabiliyetinin ve geliflme motivasyonunun yüksek 10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› Yöneti-
oldu¤u bir ortamda insan kaynaklar›n› ve onlar›n fark- minin Organizazasyonu” konusunu gözden
l›l›klar›n› iyi yönetebilmek baflar›n›n ön flart›d›r.” geçiriniz.
Kaynak: Y›lmaz ARGÜDEN, Dünya Gazetesi- 01. 10.

2004. S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
‹nsan kaynaklar› yönetiminin bir iflletmenin çal›flanlar›-
n› “kaynak” olarak görmesi çal›flanlara yap›lan harca-
malar›n bir gider de¤il, bir yat›r›m olarak görülmesi so-
nucunu do¤urmufltur.
S›ra Sizde 2
‹flgücü arz›n›n talebinden fazla olmas› durumunda ise
fazla iflgücünün maliyeti ile elden ç›karman›n maliyeti
incelenir, iflletmenin amaçlar›nda de¤iflikli¤e gidilip gi-
dilemeyece¤i ve öngörülen dönem içinde ifl hacminde
oluflabilecek art›fllar, göz önüne al›narak karar verilme-
si gerekir.
www.hedefaof.com
Kaynaklar
S›ra Sizde 3 Aytaç, Serpil (2005) Çal›flma Yaflam›nda Kariyer,
Görüflmelerde temel olan, aday›n ifli yap›p yapamaya- Epsilon Yay., ‹stanbul.
ca¤›n›n belirlenmesidir. Bu da seçim kriteri olan iflin Bayraktaro¤lu, Serkan.(2002) ‹nsan Kaynaklar› Yö-
gerekleriyle aday›n özellikleri aras›ndaki eflitli¤in sa¤- netimi, Beta Yay. ‹stanbul.
lanmas›d›r. Ancak aday›n baflvuru formu ard›ndan ada- Bingöl, Dursun. (2008). ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi,
y›n gird¤i s›nav ya da testlerin sonuçlar› gibi bilgiler d›- Beta Yay., ‹stanbul.
fl›nda aday›n ifli ne düzeyde yapaca¤›n› anlamaya yara- Dessler, Gary. (1999). Essentials of Human Resource
yan sorulara odaklanmak gerekecektir. Management, Prentice-Hall-Inc. , New York.
Ertürk, Mümin. (2011). ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi,
S›ra Sizde 4 Beta Yay., ‹stanbul.
Ücret, çal›flan›n eme¤inin karfl›l›¤› olup, saat esas›na ve- F›nd›tç›, ‹lham (1999). ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi,
ya çal›flan›n üretti¤i ç›kt› miktar›na dayanan bir kavram- Alfa Yay, ‹stanbul.
d›r. Bu ba¤lamda maafl ise haftal›k, ayl›k, y›ll›k temel- Geylan, Ramazan. (1996). Personel Yönetimi, Birlik
de hesaplanan ödemeyi ifade etmektedir. Teflvik primi, Ofset, Eskiflehir.
çal›flan›n yüksek performans›n›n karfl›l›¤› temel ücreti- Gürüz, Demet ve Yaylac› Gaye Ö. (2004). ‹letiflimci
ne ek olarak verilen bir ek ödemedir. Gözüyle ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi, MediaCat
Yay.,
Ivancevich, John M. (2000). Human Resource Mana-
gement, Mc Graw-Hill, New York.
Kaynak, T. ve Di¤erleri. (1998). ‹nsan Kaynaklar› Yö-
netimi, ‹stanbul Üniversitesi ‹flletme Fakültesi Ya-
y›n›, ‹stanbul.
Kaynak, T. ve Di¤erleri. (1999). ‹nsan Kaynaklar› Yö-
netimi, Anadolu Üniversitesi Yay›n›, Eskiflehir.
Koçel, Tamer. (2011). ‹flletme Yöneticili¤i, Beta Yay.
, ‹stanbul.
Mirze, Kadri, (2010). ‹flletme, Literatür Yay. ‹stanbul.
Özalp, ‹nan. (2000). ‹flletme Yönetimi, Birlik Ofset,
Eskiflehir.
Özgen, Hüseyin ve Yalç›n, Azmi. (2008). ‹nsan Kay-
naklar› Yönetimi, Nobel Yay., ‹stanbul.
Robbins, Stephen. P.ve Coulter, Mary, (2009). Manage-
ment, Pearson, New Jersey.
Sabuncuo¤lu, Zeyyat. (2000). ‹nsan Kaynaklar› Yö-
netimi, Ezgi Kitabevi, Bursa.
Saruhan, fi. Can ve Y›ld›z, M. Leyla (2012). ‹nsan
Kaynaklar› Yönetimi, Beta Yay., ‹stanbul.
Tonus, H. Zümrüt. (2010). “‹nsan Kaynaklar› Planlama-
s›”, Ed:R. Geylan, ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi,
AÖF Yay.
www.hedefaof.com
www.hedefaof.com
8
GENEL ‹fiLETME
Amaçlar›m›z
Muhasebe ve finans›n önemini ve rolünü aç›klayabilecek,
Temel finansal bilgi kullan›c›lar›n› ve onlar›n bilgi ihtiyaçlar›n› tan›mlayabilecek,
Muhasebe sürecini ve temel finansal tablolar› tan›yabilecek,
Finansal yönetimin iflletme faaliyetleri ile ba¤lant›s›n› anlayabilecek,
Finansal yönetimin fonksiyonlar›n› anlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Muhasebe • ‹flletme Faaliyetleri
• Finans • Finansman Faaliyetleri
• Bilanço • Yat›r›m Faaliyetleri
• Gelir Tablosu • Proforma Finansal Tablolar
• Nakit Ak›m Tablosu • Nakit Ak›m Bütçesi
• Öz Kaynaklarda De¤iflim Tablosu • Sermaye Bütçesi
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• MUHASEBE VE F‹NANSIN ÖNEM‹
• MUHASEBE B‹LG‹LER‹NE ‹HT‹YAÇ
DUYAN TARAFLAR VE B‹LG‹
KULLANICILARININ B‹LG‹
‹flletmelerde ‹HT‹YAÇLARI
Genel ‹flletme Muhasebe ve • MUHASEBE B‹LG‹S‹N‹N SAH‹P
Finansal Yönetim OLMASI GEREKEN N‹TEL‹KLER
• MUHASEBEYE ‹L‹fiK‹N TEMEL
KONULAR
• F‹NANSAL YÖNET‹M‹N ‹fiLETME
FAAL‹YETLER‹ ‹LE BA⁄LANTISI
• F‹NANSAL YÖNET‹M VE ‹fiLEVLER‹
www.hedefaof.com
‹flletmelerde Muhasebe ve
Finansal Yönetim
G‹R‹fi
Muhasebe ve finans dünyas›na hofl geldiniz. Bu ünitede muhasebe ve finansla il-
gili genel bilgiler verece¤iz. Konuya muhasebe ve finansman›n iflletmedeki rolün-
den bahsederek bafllayaca¤›z ve hem muhasebenin hem de finans›n karar verme
sürecindeki de¤erinden söz edece¤iz.
Birço¤unuz ya da baz›lar›n›z için muhasebe veya finans, temel ilgi alan›n›z ol-
mayabilir ve genel iflletme dersi kapsam›nda, neden bu konular› ö¤renmek zorun-
da oldu¤unuzu merak edebilirsiniz. Konuyla ilgili temel kavramlar› ö¤rendikten
sonra ise muhasebe ve finans›n sizinle ne kadar ilgili oldu¤unu fark edeceksiniz.
MUHASEBE VE F‹NANSIN ÖNEM‹

Muhasebe, iflletmede gerçekleflen finansal nitelikli olaylar›n tan›mlanmas›, ölçüle-
rek kayda al›nmas›, analiz edilip yorumlanmas› ve karar vericilere iletilmesi süre-
cini kapsayan bir bilgi sistemidir.
Bilgi, iflletme hakk›nda karar vermek, plan yapmak ve yap›lan iflleri kontrol et-
mek zorunda olan taraflar için gereklidir. ‹flletme yöneticileri iflletme ile ilgili karar-
lar› do¤ru verebilmek ve do¤ru de¤erlendirebilmek için bilgiye ihtiyaç duyarlar.
Yöneticilerin kararlar›nda kulland›klar› bilgilerin büyük bir k›sm› finansal bilgidir ve
muhasebe taraf›ndan sa¤lan›r. Örne¤in iflletme yöneticileri, afla¤›daki konularda ka-
rar vermek için muhasebe bilgisine ihtiyaç duyarlar (Atrill, McLaney, 2004, s. 2):
• Yeni ürün veya hizmet gelifltirmeli miyiz?
• Mevcut mal ya da hizmetlerin fiyat veya miktarlar›n› de¤ifltirmeli miyiz?
• ‹flletmeyi finanse etmek için kredi kullanmal› m›y›z?
• ‹flletmenin faaliyet kapasitesini art›rmal› ya da azaltmal› m›y›z?
• Sat›n alma, üretim veya da¤›t›m yöntemlerini de¤ifltirmeli miyiz, yoksa de-
¤ifltirmemeli miyiz?
Bu kararlar›n hem finansal sonuçlar›n› ortaya koymada hem de de¤erlendirme-
de muhasebe bilgileri kullan›lacakt›r. ‹flletme yönetiminin ald›¤› kararlara göre ger-
çekleflen iflletme faaliyetleri, iflletmenin varl›klar›nda ve kaynaklar›nda de¤iflmeler
yarat›r. Bu de¤iflmelerin izlenmesi, kontrol edilmesi, ölçülmesi ve ekonomik faali-
yetlerin belirlenmesi görevini muhasebe gerçeklefltirir. Muhasebe fonksiyonu, ifl-
letme yönetimini, di¤er iflletme fonksiyonlar›n›n yapm›fl olduklar› ifllemlerden sü-
rekli olarak haberdar eder (fiimflek, Çelik, s.207).
www.hedefaof.com
‹flletme yöneticilerinin d›fl›nda baflka taraflar da iflletme hakk›ndaki kararlar›n-

da muhasebe bilgisine ihtiyaç duyacaklard›r. Örne¤in (Atrill-McLaney, 2004, s.2):
• ‹flletmeye ortak olal›m m›, olmayal›m m›?
• ‹flletmeye borç verelim mi, vermeyelim mi?
• Kredili olarak mal satal›m m›, satmayal›m m›?
• ‹flletmeye mal satma veya iflletmeden mal alma konusunda anlaflma yapal›m
m›, yapmayal›m m›?
Görüldü¤ü gibi hem iflletmenin yönetiminden sorumlu olan taraflar hem de ifl-
letme d›fl›ndan olan taraflar iflletme hakk›nda kararlar vermek zorundad›r. Kararla-
r›n›n isabetlili¤i de kulland›klar› bilgiye ba¤l› olacakt›r. O nedenle hangi düzeyde
ilgiye sahip olurlarsa olsunlar, iflletme hakk›nda karar verecek olan taraflara ifllet-
me hakk›nda bilgi verilmelidir.
Muhasebe, iflletmede Muhasebenin temel amac›, iflletme hakk›nda karar verecek olan taraflar›n da-
gerçekleflen ve para ile ifade ha do¤ru kararlar vermelerine yard›mc› olmakt›r. Buna ba¤l› olarak, muhasebenin
edilebilen finansal nitelikli
ifllemleri tan›mlayan, temel amac› iflletmenin finansal durumu, faaliyet sonuçlar› ve nakit ak›fllar› hakk›n-
kaydeden, s›n›fland›ran, da karar vericilere faydal› bilgi sa¤lamakt›r. Bazen muhasebenin amac›n›n defter
özetleyen, analiz ve yoruma
tabi tuttuktan sonra, ilgili
tutmak ve kay›t yapmak oldu¤u zannedilir. Bu ifller, muhasebenin görev alan› için-
taraflara raporlayan bir bilgi dedir ama ana amaç sadece defter tutmak de¤ildir. Muhasebenin esas amac›, karar
sistemidir. vericilere kararlar›nda dayanak olacak faydal› finansal bilgi üretmektir.
Muhasebe sistemi, ekonomik bir giriflim hakk›nda karar vermede faydal› ola-
cak finansal ve say›sal verileri elde edebilmek için iflletmede gerçekleflen tüm fi-
nansal nitelikli ifllemleri tan›mlar, kaydeder, s›n›fland›r›r, finansal tablolar hâlinde
özetler ve analiz yap›p yorumlad›ktan sonra, karar vericilerin ihtiyac› olan finan-
sal bilgileri üretir ve ilgili taraflara sunar. Muhasebe, finansal bilgilerin karar veri-
cilere iletilmesi görevini yerine getirebilmek için finansal tablolardan ve raporlar-
dan yararlan›r.
Finans da muhasebe gibi, karar vericilere yard›mc› olmak için vard›r ve ifllet-
mede fonlar›n nas›l sa¤land›¤› ve nerelere yat›r›ld›¤› ile ilgilidir. Finansal yönetim,
en basit hâli ile her türlü iflletmenin faturalar›n› ödeyebilecek, ifllerini sürdürebi-
lecek ve acil durumlarda yeterli olabilecek kadar paras›n›n olmas› gereklili¤i te-
meline dayan›r (Bovee, s.552). ‹flletme var oldu¤u sürece paraya olan ihtiyaç de-
vam edecektir. Bir iflletmenin hem mevcut hem de gelecekteki nakit ihtiyac›n›n
planlanmas› finans›n ya da finansal yönetimin çal›flma konusudur (Bovee, s.553).
Küçük iflletmelerin ço¤unda iflletmenin finansal kararlar›ndan iflletmenin sahibi
sorumludur. Fakat daha büyük iflletmelerde finansal kararlardan finansal yönetim
sorumludur.
‹flletme dedi¤imiz ekonomik birim, yat›r›mc›lardan fon sa¤lamak ve daha son-
ra bu fonlar› yat›r›mlarda kullanmak ve sahiplerinin servetlerini veya refahlar›n› ar-
t›rmak için vard›r. Fonlar›n iflletmenin belirli ihtiyaçlar›na uygun olacak flekilde
sa¤lanmas› ve sa¤lanan fonlar›n iflletmeye getiri sa¤layacak flekilde yat›r›mlara yö-
neltilmesi gerekir. Dolay›s›yla finansal yönetim iflletme tan›m›n›n tam kalbinde yer
al›r. Yat›r›mdan sa¤lanan getirinin ve yat›r›mla ilgili risklerin de¤erlendirilebilmesi
için de finans›n iyi bir flekilde anlafl›lmas› gereklidir (Atrill, McLaney, 2004, s.2).
Buraya kadar yapt›¤›m›z k›sa aç›klamalardan da anlafl›ld›¤› gibi hem muhasebe
hem de finans karar verme sürecinin finansal yönü ile ilgilidir.
‹flletmelerin yap›lar›ndaki de¤ifliklikler nedeniyle finansal bilgilere duyulan ih-
tiyaç daha da artm›flt›r. ‹flletmeler tek kifli iflletmelerinden sermayenin ön planda
oldu¤u çok ortakl› sermaye flirketi flekline dönüflmüfl ve buna ba¤l› olarak yöneti-
cilik ile iflletme sahipli¤i birbirinden ayr›lm›flt›r. Dolay›s›yla yöneticilerin iflletme sa-
www.hedefaof.com
8. Ünite - ‹flletmelerde Muhasebe ve Finansal Yönetim 181
hiplerine karfl› hesap verebilme yükümlülü¤ü do¤mufltur. Ayr›ca geliflen teknoloji

ve artan insan ihtiyaçlar›na ba¤l› olarak daha büyük çapl› iflletmeler do¤mufltur.
Sonuç olarak iflletmeler hakk›nda karar verecek taraflar›n say›s› ve dolay›s›yla bil-
gi ihtiyaçlar› ve çeflitleri artm›flt›r.
MUHASEBE B‹LG‹LER‹NE ‹HT‹YAÇ DUYAN

TARAFLAR VE B‹LG‹ KULLANICILARININ B‹LG‹
‹HT‹YAÇLARI
Muhasebenin faydal› olabilmesi için bilginin kim taraf›ndan ve hangi amaçla kulla-
n›laca¤›n› bilmek önemlidir. Belirli bir iflletme ile ilgilenen ve o iflletme ile ilgili çe-
flitli ve de¤iflik kararlar verme durumunda olan çok say›da farkl› taraf vard›r. Her bi-
rinin iflletme ile ilgilenme nedenleri, dolay›s›yla ihtiyaç duyduklar› bilgiler de fark-
l›d›r. ‹flletme ile ilgili taraflar iflletmenin yöneticileri, iflletmenin sahip veya sahiple-
ri, iflletmeye borç verenler, iflletmenin müflterileri, iflletmenin tedarikçileri, iflletme-
de çal›flanlar, rakip iflletmeler, devlet ve kamu kurumlar› vb. olarak s›ralanabilir.
‹flletmenin Yöneticilerine Sa¤lanan Bilgiler: ‹flletmedeki her düzeydeki yö-
neticiler temel olarak üretim, pazarlama, finans ve insan kaynaklar›na iliflkin ifllet-
me fonksiyonlar›n›n planlanmas›, yürütülmesi ve kontrolü için bilgiye ihtiyaç du-
yarlar. ‹flletmeyi iyi bir flekilde yönetebilmek ve iflletmeyi hedeflerine ulaflt›rabil-
mek için iflletmenin faaliyetleri iyi bir flekilde planlanmal›, sonuçlar do¤ru bir fle-
kilde ölçülmeli ve kontrol edilmelidir. Karar vermeyi, planlamay› ve kontrolü sa¤-
layabilmek büyük ölçüde muhasebe bilgilerine ba¤l› olacakt›r.
‹flletmenin Sahiplerine Sa¤lanan Bilgiler: Yöneticilerin iflletmeyi etkin bir
biçimde idare edip etmediklerini de¤erlendirmek ve gelecekteki risk ve getiri dü-
zeyleri hakk›nda karar vermek, iflletmede ortak olarak kal›p kalmama karar›n› de-
¤erlendirmek için iflletme sahiplerinin bilgiye ihtiyaçlar› vard›r. ‹flletmeye sermaye
sa¤layarak yat›r›m riskini üstlenen sahipler yat›r›m›n tafl›d›¤› risklerle ve yat›r›m›n
getirisi ile ilgilenirler.
‹flletmeye Borç Verenlere Sa¤lanan Bilgiler: ‹flletmenin borçlar›n›n hem fa-
izini hem de anaparas›n› zaman›nda ödeme gücü olup olmad›¤›n› ve iflletme ile ifl
yapma olanaklar›n›n devaml›l›¤›n› de¤erlendirmek için bilgiye ihtiyaçlar› vard›r.
Müflterilere ve Tedarikçilere Sa¤lanan Bilgiler: ‹flletmenin faaliyetlerine de-
vam etme gücünü de¤erlendirmek ve al›mlar›n› veya sat›fllar›n› iflletmeden karfl›la-
ma olanaklar›n›n devaml›l›¤›n› görmek için bilgiye ihtiyaçlar› vard›r.
‹flletmede Çal›flanlara (Yöneticilerin d›fl›ndakiler) Sa¤lanan Bilgiler: ‹fl-
letmenin çal›flanlar›na istihdam sa¤lama gücünün devam edip edemeyece¤ini, ça-
l›flmalar›n›n karfl›l›¤›n› al›p alamayacaklar›n› de¤erlendirmek için bilgiye ihtiyaçla-
r› vard›r. ‹flletme yaflam›n›n süreklili¤i çal›flanlar›n ifllerinin de süreklili¤ini sa¤la-
yacakt›r.
Rakiplere Sa¤lanan Bilgiler: ‹flletmenin kendi performans ve etkinliklerini
de¤erlemede rakip iflletmeyi benchmark olarak kullanmak için rakip iflletmeler
hakk›nda bilgiye ihtiyaç vard›r. Ayr›ca rakip iflletmenin pazar pay› ve kârl›l›k ko-
nusunda yaratt›¤› tehlikeleri de¤erlendirmek için de bilgiye ihtiyaç duyulur.
Devlete ve Kamu Kurumlar›na Sa¤lanan Bilgiler: ‹flletmenin ne kadar ver-
gi ödeyece¤ini, iflletmenin fiyatlama politikalar›na uygun davran›p davranmad›¤›n›
ve finansal destek gerekip gerekmeyece¤ini de¤erlendirmek için bilgiye ihtiyaç
vard›r. Ayr›ca iflletmenin faaliyetlerine iliflkin yasal düzenleme yapmak, vergi poli-
tikas›n› belirlemek, ulusal gelir ve di¤er istatistiki hesaplar› yapmak için de bilgiye
ihtiyaç duyulur.
www.hedefaof.com
‹flletme ile ilgili taraflara ve ilgi nedenlerine bakt›¤›m›zda baz›lar›n›n do¤rudan

do¤ruya iflletme ile ilgili ç›kar ba¤lar› varken baz›lar›n›n ilgisi daha dolayl› düzey-
de kalabilmektedir. Ayr›ca bu taraflar›n bilgiye eriflim olanaklar› da farkl›d›r. Bu
ba¤lamda bilgi kullan›c›lar›n› bilgiyi iflletmeden do¤rudan elde etme imkânlar›na
göre “iflletme içi taraflar” ve “iflletme d›fl› taraflar” olmak üzere iki gruba ay›rabi-
liriz. ‹flletme yöneticileri iflletme içi bilgi kullan›c›lar›n› olufltururken yöneticilerin
d›fl›nda kalan tüm taraflar iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar›n› oluflturur. E¤er iflletme
sahibi ayn› zamanda iflletme yönetiminden de sorumlu de¤ilse o da iflletme d›fl›
bilgi kullan›c›s› say›lacakt›r. Çok ortakl› bir iflletmeyi düflünün. Örne¤in, bu ifllet-
menin 500 tane orta¤›, yani 500 tane sahibi varsa her birinin iflletmeye gidip ken-
dileri için ayr› ayr› bilgi almaya çal›flmas› ne kadar zor olacakt›r.
‹flletme içindeki ve d›fl›ndaki bilgi kullan›c›lar›n›n muhasebe bilgisine hangi
Genel amaçl› finansal
tablolar düzenleyerek
amaçla ihtiyaç duyduklar› dikkate al›narak muhasebe, “Yönetim Muhasebesi” ve
iflletme ile çok çeflitli “Finansal Muhasebe veya Genel Muhasebe” olarak iki temel alana ayr›lm›flt›r.
düzeylerde ilgili olan hem ‹flletme faaliyetlerinin planlanmas›, yürütülmesi ve kontrolü gibi temel iflletme
iflletme içi hem de iflletme
d›fl› bilgi kullan›c›lar›n›n faaliyetlerinden sorumlu olan ve iflletme içindeki bilgiye kolayca eriflim olana¤›
bilgi ihtiyac›n› karfl›layan olan yöneticiler çok daha ayr›nt›l› bilgiye ihtiyaç duyacaklard›r. Dolay›s›yla maliyet
muhasebe türü, finansal
muhasebe veya genel analizleri, kârl›l›k raporlar›, bütçeler gibi araçlarla iflletme içi bilgi kullan›c›lar›n›n
muhasebedir. bilgi ihtiyac›n› karfl›layacak alan “yönetim muhasebesi” olarak belirlenmifltir.
‹flletme d›fl› bilgi kullan›c›lar›n›n bilgi ihtiyac› ise finansal muhasebe taraf›ndan
haz›rlanan genel amaçl› finansal tablolar arac›l›¤› ile sa¤lan›r. Biz bu ünitede, ko-
nuyu finansal muhasebe aç›s›ndan ele alaca¤›z. ‹lerleyen y›llarda muhasebenin
alanlar› ayr› ayr› derslerde ayr›nt›l› olarak incelenecektir.
SIRA S‹ZDE ‹flletme hakk›nda bilgi ihtiyac›nda olan taraflar kimlerdir ve bunlar nas›l grupland›r›-
SIRA S‹ZDE
1 labilir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M MUHASEBE
D Ü fi Ü N E L ‹B‹LG‹S‹N‹N
M SAH‹P OLMASI GEREKEN
N‹TEL‹KLER
S O R U Muhasebe bilgisinin
S O R U faydal› olabilmesi için finansal bilgi ilgili, güvenilir, karfl›laflt›-
r›labilir ve anlafl›labilir olmal›d›r.
‹lgililik: Muhasebe bilgisi, kararlar› etkileme gücüne sahip olmal›d›r. Bilgi, ge-
D‹KKAT D‹KKAT
lecekteki olaylar› tahmin etmek (gelecek y›l ne kadar kâr elde edebiliriz gibi) ve-
ya geçmifl olaylar› do¤rulamaya yard›mc› olma konusunda (geçen y›l›n kâr› ne ka-
SIRA S‹ZDE dard›) ilgiliSIRA S‹ZDE
olabilir.
Güvenilirlik: Muhasebe bilgisi önemli hata ve ön yarg› içermemelidir. Bilgi
AMAÇLARIMIZ
kullan›c›lar›n›n, bilginin neyi aç›klamay› hedefliyorsa onu temsil etti¤ine güvenme-
leri gerekir.
AMAÇLARIMIZ
Karfl›laflt›r›labilirlik: ‹flletmede gerçekleflen de¤iflmelerin belirlenebilmesi

SIRA S‹ZDE (örne¤in, son SIRAbeflS‹ZDE y›ldaki sat›fllar›n e¤ilimini görmek için) ve di¤er iflletmelerin per-
formanslar› ile karfl›laflt›rmalar yap›labilmesi için bilgi karfl›laflt›r›labilir olmal›d›r.
Karfl›laflt›r›labilirlik, ayn› olaylara ayn› ölçme ve sunufl usullerinin de¤ifltirilmeden
uygulanmas› ile sa¤lan›r.
Anlafl›labilirlik: Finansal tablolar mümkün oldu¤u kadar ilgili taraflar›n kolay-
S O R U S O R Ukadar aç›k bir flekilde aç›klanmal›d›r.
ca anlayabilece¤i
‹ ND T‹ EK RK NA ET T Sa¤lanan bilgi,
‹ NDT‹ EK RKtahmin
NA ET T de¤eri ve/veya geribildirim de¤eri ile ve do¤ru zamanda
sa¤land›¤›nda karar verme sürecinde fark yaratacakt›r, dolay›s›yla ilgili bilgidir.
AMAÇLARIMIZ
www.hedefaof.com
AMAÇLARIMIZ
Önemlilik: Sözünü etti¤imiz nitelikler finansal bilginin faydal› olup olmad›¤›-

na karar vermede kullan›l›r. E¤er bir bilgi, bu nitelikleri tafl›yorsa faydal› olabilir.
Ancak nihai karar› verirken bilginin önemli olup olmad›¤›na da bakmam›z gerekir.
Yani bilginin finansal tablolarda olmamas› ya da yanl›fl sunulmas› karar vericilerin
kararlar›n› gerçekten etkiler mi veya de¤ifltirir mi? E¤er bilgi önemli de¤ilse finan-
sal tablolarda ayr›ca sunulmas›na gerek yoktur.
Muhasebe bilgisinin faydal› olabilmesi için tafl›mas› gereken nitelikler

SIRAnelerdir?
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
Muhasebe bilgi sistemi taraf›ndan sa¤lanan bilgilerin kararlarda fayda sa¤laya-
D Ü fi Ü Nolmas›
bilmesi için kararla ilgili olmas›, güvenilir olmas›, karfl›laflt›r›labilir E L ‹ M ve anla- D Ü fi Ü N E L ‹ M
fl›labilir olmas› gerekti¤ini ö¤rendik. Tabi bilginin bu niteliklere sahip olabilmesi
için muhasebe sisteminde uyulmas› gereken, esas al›nmas› gereken S O R Ubaz› unsurlar S O R U
vard›r. Muhasebenin temel kavramlar›, genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri, mu-
hasebe standartlar› veya finansal raporlama standartlar›, muhasebe politikalar›, il-
D‹KKAT D‹KKAT
gili kurulufllar ve mevzuat, hem kayda almada hem de raporlamada oldukça önem-
li araçlard›r. Muhasebenin amac›n›n do¤ru ve tam bir flekilde yerine getirilebilme-
sinde bize yol gösterirler. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
MUHASEBEYE ‹L‹fiK‹N TEMEL KONULAR

AMAÇLARIMIZ
Muhasebeyi çok dar kapsamda düflünen baz› taraflar, muhasebenin sadece defter
tutma oldu¤unu ve muhasebecilerin de iflletme içinde finansal faaliyetleri defterle-
AMAÇLARIMIZ
re geçiren bir kâtip oldu¤unu zanneder. Elbetteki iflletmede Kgerçekleflen

‹ T A P finansal K ‹ T A P
nitelikli olaylar defterlere kaydedilmelidir ama art›k iflin bu defter tutma ya da kâ-
tiplik k›sm› büyük ölçüde bilgisayarlar taraf›ndan yap›lmaktad›r.
Muhasebeciler muhasebe sisteminin tasarlanmas›, finansal T E tablolar›n
L E V ‹ Z Y O N haz›rlan- TELEV‹ZYON
mas›, finansal bilginin analiz edilip yorumlanmas›, finansal tahmin ve bütçelerin
haz›rlanmas›, vergi ile ilgili belgelerin haz›rlanmas› gibi ifllemleri de yerine getir-
mektedirler. Geleneksel muhasebe görevlerine ek olarak, müflteri iflletmelerin ifl
süreçlerinin gelifltirilmesi, geleceklerinin planlanmas›, ürün ya‹ NdaT E Rperformanslar›-
NET ‹NTERNET
n›n gözden geçirilmesi; müflteri baz›nda veya ürün grubu baz›nda kârl›l›¤›n analiz
edilmesi gibi çeflitli yönetim dan›flmanl›k hizmetleri de muhasebeciler taraf›ndan
verilebilmektedir (Bovee, s. 520).
Muhasebeyi anlamak için finansal tablolar›n unsurlar› olan ve kay›t sisteminin
oluflturulmas›nda kritik öneme sahip baz› muhasebe terimlerini ve kay›t esaslar›n›
bilmek zorunday›z. Afla¤›da bunlar k›saca ele al›nacakt›r.
Muhasebe Süreci
‹flletmelerde meydana gelen finansal nitelikli ifllemler, dönemler itibar›yla izlenir.
Dönem bafl›ndan dönem sonuna kadar yap›lan muhasebe ifllemlerine muhasebe
süreci veya muhasebe döngüsü denilir.
Muhasebe sürecinde ilk ad›m, dönem bafl› ifllemlerinin yap›lmas›d›r. Daha son-
ra dönem içinde gerçekleflen finansal nitelikli ifllemler, belgelerine dayanarak ta-
n›mlan›r ve buna göre hangi ifllemlerin kaydedilece¤ine karar verilir. Sadece finan-
sal nitelikli ifllemler muhasebeye konudur. fiekil 8.1’de muhasebe sürecinin defter
tutma ifllevinde yer alan ad›mlar› görebiliriz.
www.hedefaof.com
fiekil 8.1
Muhasebe Süreci
YEVM‹YE GENEL GEÇ‹C‹ KES‹N

DEFTER‹ M‹ZAN • Muhasebe d›fl› M‹ZAN
• Finansal Nitelikli • Finansal Nitelikli • Yevmiye kayd›nda • Tüm hesap • Say›m ve de¤erleme • Envanter • Finansal Durum
‹fllemler ‹fllemlerin günlük kullan›lan kalanlar› listelenir • Muhasebe içi kay›tlar›ndan sonra Tablosu(Bilanço)
olarak kayd› hesaplara aktarma ayarlama ve tüm hesap kalanlar› • Gelir Tablosu
düzeltme kay›tlar›
BELGELER BÜYÜK ENVANTER F‹NANSAL
DEFTER ‹fiLEMLER‹ TABLOLAR
Muhasebe sürecinde muhasebenin öncelikle gerçekleflen ifllemleri kay›t alt›na

almas› gerekir. Bunun için iflletmede gerçekleflen tüm finansal nitelikli ifllemler
belgelerine dayanarak, günlük olufl s›ras›na göre, maddeler hâlinde yevmiye def-
terinde kaydedilir ve daha sonra, her yevmiye maddesi büyük defterde yer alan
ilgili hesaplara aktar›l›r. Dönem sonunda günlük ifllemler tamamland›ktan sonra
önce Genel Geçici Mizan haz›rlan›r. Genel geçici mizan, yevmiye defterinden bü-
yük deftere aktarmalar›n do¤rulu¤unu kontrol için haz›rlan›r. Genel geçici mizan-
da borç ve alacak kalanlar›n›n denkli¤i sa¤land›ktan sonra, s›ra dönem sonu ifl-
lemlere gelir.
Dönem sonunda muhasebe d›fl› ve muhasebe içi envanter ifllemleri tamamlan-
d›ktan sonra, varl›k ve borçlara iliflkin hesaplar›n kalanlar› onlar›n dönem sonun-
daki gerçek de¤erlerini gösterir hâle gelmifl olur ve kesin mizanda listelenir. Kesin
mizandaki hesaplar›n kalanlar› yard›m›yla art›k iflletmenin finansal tablolar› haz›r-
Finansal tablolar›n analiz lanabilir.
edilip yorumlanarak ilgili Daha sonra ise kay›t süreci sonucunda elde edilen muhasebe bilgilerinin karar-
taraflara iletilmesi
muhasebenin ikinci larda kullan›labilecek bilgilere dönüfltürülmesi için analiz edilip yorumlanarak ka-
ifllevidir. rar vericilere iletilmesi gerekir. Bu da muhasebenin ikinci ifllevidir.
SIRA S‹ZDE Muhasebenin ifllevleri

SIRA S‹ZDE nelerdir?
3
Temel Muhasebe Eflitli¤i ve Unsurlar›
D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmedenD Üsöz
fi Ü Nedildi¤inde,
EL‹M her bir iflletmenin insanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›layacak
mal ya da hizmet üretmek zorunda oldu¤unu biliyoruz. Bu mal ya da hizmetlerin
S O R U üretilebilmesi S OiçinR Ude mutlaka baz› üretim faktörlerinin kullan›lmas› gerekmektedir.
‹flte muhasebe dilinde mülkiyeti iflletmeye ait olan ve iflletme faaliyetlerinin sürdü-
rülmesi için gerekli olan ve bir de¤ere sahip olan bu faktörlere iflletmenin “varl›k-
D‹KKAT D‹KKAT
lar›” diyoruz.
Varl›klar, iflletmenin sahip Varl›klar, iflletmenin sahip oldu¤u ve gelecekte iflletmeye fayda sa¤layacak
SIRA ekonomik
oldu¤u S‹ZDE olan ekonomik SIRA S‹ZDE
de¤erlerdir, di¤er bir ifade ile iflletmenin sahip oldu¤u üretim fak-
de¤erlerdir.
törleridir. Para, makine, arsa, bina gibi fiziki niteli¤e sahip olan varl›klar›n yan› s›-
AMAÇLARIMIZ
ra, alacaklar gibi hak fleklinde fiziki niteli¤i olmayan varl›klar da olabilir. ‹ster fizi-
AMAÇLARIMIZ
ki niteli¤i olsun, ister olmas›n, tüm varl›klar iflletmeye fayda sa¤lama kapasitesi
olan ekonomik de¤erlerdir. ‹flletme bu varl›klar› kullanarak faaliyetlerini yerine ge-
K ‹ T A P tirebilecek Kve‹ dolay›s›yla
T A P gelir sa¤layabilecektir. Örne¤in, iflletme hammaddesi,
makinesi ve di¤er araç gereçleri olmadan üretim faaliyetini gerçeklefltiremeyecek-
tir. ‹flletme, sahip oldu¤u varl›klar›n› faaliyetlerinde kullanarak bunlardan fayda ve
www.hedefaof.com
kazanç sa¤layacakt›r. Varl›klar olmadan faaliyetler gerçeklefltirilemez. Dolay›s›yla

varl›klar, kaynaklar›n kullan›ld›¤›, yat›r›ld›¤› yerlerdir.
‹flletme dedi¤imiz ekonomik birim kendili¤inden ortaya ç›kmad›¤›na göre, fa-
aliyette bulunabilmesi için gerekli varl›klar›n bafllang›çta iflletmenin kurucular› ta-
raf›ndan iflletmeye sa¤lanm›fl olmas› gerekir. ‹flletme, faaliyetine bafllad›ktan sonra
borçlanarak da varl›klar›n› art›rabilir. Ama varl›¤a sahip olabilmek için ya ortaklar-
dan ya da borç verenlerden kaynak sa¤lanm›fl olmas› gerekir. Dolay›s›yla iflletme-
nin varl›klar›n›n toplam›, kaynaklar›n›n toplam›na eflit olacakt›r. Kaynak buluna-
mam›flsa varl›k art›fl› da sa¤lanamayacakt›r.
VARLIKLAR = KAYNAKLAR
‹flletme kaynaklar›n›n ortaklar taraf›ndan m›, yoksa borç verenler taraf›ndan m›

sa¤land›¤›n› bilmek de son derece önemlidir. ‹flletme sahipleri taraf›ndan iflletme-
ye sa¤lanan kaynaklar “sermaye” olarak; kreditörlerce sa¤lanan kaynaklar da “borç-
lar” olarak adland›r›l›r. Bu durumda eflitli¤i afla¤›daki gibi yazabiliriz:
VARLIKLAR = BORÇLAR + SERMAYE
Sermaye, iflletme sahiplerinin varl›klar üzerindeki haklar›n›; borçlar ise üçüncü

flah›slar›n varl›klar üzerindeki haklar›n› ifade eder. Yani iflletmenin kapanmas› du-
rumunda iflletme varl›klar› paraya çevrilir; önce borçlar ödenir ve daha sonra ka-
lan k›s›m ortaklara da¤›t›l›r. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Bu eflitlik, iflletme kuruldu¤u anda karfl›m›za ç›kar ve iflletme kapan›ncaya ka-
dar her zaman sa¤lanmak zorundad›r. ‹flletme faaliyetlerini sürdürdükçe
D Ü fi Ü N E L ‹ M varl›klar›- D Ü fi Ü N E L ‹ M
n›n, borçlar›n›n ve sermayesinin tutar› ve türleri de¤iflse bile, toplam varl›k kaynak
eflitli¤i de¤iflmeyecektir. Bu eflitlik tüm muhasebe süreci için temeldir ve temel mu-
S O R U S O R U
hasebe eflitli¤i olarak ifade edilir.
Çift Tarafl› Kay›t Esas›: Temel muhasebe eflitli¤inden hareket ederek, D ‹ K finansal
KAT nitelikli D‹KKAT
olaylar›n çift tarafl› etkilerini kayda alan çift tarafl› kay›t esas› benimsenmifltir. Temel mu-
hasebe eflitli¤inin her zaman eflitlik hâlinde kalabilmesi için finansal nitelikli olaylar›n
kayd›nda mutlaka en az iki ayr› hesap kullan›l›r.
Genel Amaçl› Finansal Tablolar AMAÇLARIMIZ

Varl›klar›n, sermayenin ve borçlar›n türleri, büyüklükleri ve dolay›s›yla bu unsur-
AMAÇLARIMIZ
lar›n birbirlerine karfl› oransal büyüklükleri bak›m›ndan yap›s›, iflletmenin finansal

durumunu ve gücünü ifade eder (Cemalc›lar, Erdo¤an, s.6). K‹flletme ‹ T A Pyönetiminin Dönem sonunda, K iflletmenin
‹ T A P
finansman ve yat›r›m
ald›¤› ve uygulad›¤› kararlar sonucunda bu yap›da de¤ifliklikler olur. ‹flletmenin faaliyetlerini raporlamak ve
yeni ulaflt›¤› finansal durumun ve faaliyetlerinin sonucunda elde etti¤i kâr veya za- döneme ait faaliyetlerinin
sonuçlar›n› özetlemek ve
rar›n›n bilinmesi al›nacak kararlar için çok önemlidir. ‹flte bu Tbilgileri
E L E V ‹ Z Y raporlayabil-
ON T E L E Vbilgileri
iflletme hakk›ndaki ‹ZYON
mek için iflletmenin finansal tablolar› haz›rlan›r. Birbirinden ayr› fakat birbiriyle karar vericilere iletmek için
finansal tablolar haz›rlan›r.
ba¤lant›l› dört temel finansal tablo vard›r. Bilanço, gelir tablosu, nakit ak›m tablo-
su ve öz kaynaklarda de¤iflim tablosu.
Finansal durum tablosu
Bilanço olarak da bilinen bilanço,
Bilanço, belirli bir tarih itibar›yla iflletmenin varl›klar›n›n ve kaynaklar›n›n bir ara- iflletmenin belirli bir andaki
finansal durumunu, yani
da raporland›¤› bir tablodur. ‹flletmenin bilanço tarihi itibar›yla, sahip oldu¤u var- varl›klar›n› ve kaynaklar›n›
l›klar› ve bu varl›klar›n finansman›nda kullan›lan kaynaklar› bir arada gösterdi¤i bir arada gösterir.
için finansal durum tablosu olarak da adland›r›l›r.
www.hedefaof.com
Bilanço, iflletmenin “Varl›klar = Borçlar + Sermaye” fleklinde ifade edilen temel muhasebe eflitli¤i
ekonomik ömrü içerisinde
sahip oldu¤u varl›klar› ile öz ayn› zamanda temel bilanço eflitli¤ini de ifade eder. Bilanço, muhasebenin “Varl›k-
kaynaklar›n›n ve borçlar›n›n lar = Borçlar + Sermaye” temel eflitli¤ine uygun olarak iflletmenin gerek dönem ba-
belirli bir andaki foto¤raf›n›
sunan bir tablodur.
fl›ndaki (ya da kuruluflundaki) varl›k ve kaynak yap›s›n› gerekse dönem sonunda
ulaflt›¤› bu yeni yap›n›n özetlenmifl bir flekilde görülmesine olanak sa¤lar (Cemal-
Takvim Y›l›, 1 Ocak’tan 31 c›lar, Önce, s.73).
Aral›k tarihine kadar olan 12
ayl›k bir dönem ‹flletmenin sahip oldu¤u varl›klar› ve kaynaklar›n›n ne oldu¤unun görülebilme-
si için iflletmenin bir foto¤raf› çekilir ve sanki “iflletmenin hayat› durmufl ya da don-
Mali Y›l, dönem bafllang›ç ve
bitifl tarihleri takvim mufl olsa görüntüsü nedir?” sorusuna bilanço cevap vermifl olur. Asl›nda gerçek ya-
y›l›ndan farkl› olabilen ve flamda iflletmenin yaflam›, dolay›s›yla faaliyetleri devam etmektedir. Hatta tatil gün-
birbirini izleyen 12 ayl›k bir
dönem. Örne¤in, dönem lerinde bile baz› faaliyetleri devam ediyor olabilir. ‹flte yöneticilerin ve di¤er karar
bafl›n›n 1 Haziran, dönem vericilerin iflletmenin finansal durumunu de¤erlendirebilmeleri için dinamik olan
sonunun ise 31 May›s
oldu¤u bir y›ll›k dönem.
finansal durum, statik hâle getirilerek iflletmenin o andaki finansal durumu rapor-
lan›r, yani iflletmenin bilançosu haz›rlan›r.
SIRA S‹ZDE Bilanço nedir?

SIRA S‹ZDE
4
‹flletmeler finansal durumlar›n› özellikle d›fl bilgi kullan›c›lar› için en az›ndan
D Ü fi Ü N E L ‹ M y›lda bir kez D Ü firaporlamak
ÜNEL‹M zorundad›r. Genellikle birçok iflletme için 1 Ocak dönem
Dönen Varl›k, bir dönem
içinde sat›lacak, bafl› 31 Aral›k dönem sonu olarak kabul edilmektedir; yani bir mali y›l bir takvim
kullan›lacak, tahsil edilecek
olanS unsurlar
O R U ile paran›n y›l›na denkSolmaktad›r.
O R U Ancak baz› iflletmelerin mali y›llar› takvim y›llar›na eflit
kendisinden oluflur. olamayabilir.
Duran Varl›klar›n, iflletmenin mülkiyetinde olan ve iflletmenin gelir sa¤lama gücü aç›-
D ‹ KVarl›klar,
K A T bir y›ldan D‹KKAT
veya normal bir faaliyet s›ndan fayda sa¤lama kapasitesi olan ekonomik de¤erler oldu¤unu biliyorsunuz.
döneminden daha uzun
sürelerle iflletme
‹flletmenin varl›klar› bilançoda genellikle dönen varl›klar ve duran varl›klar olarak
SIRA S‹ZDE
faaliyetlerinin iki ayr› gruptaSIRAraporlan›r.
S‹ZDE
gerçeklefltirilmesi için Dönen varl›klar, bir faaliyet dönemi içinde kullan›lacak, tüketilecek, sat›la-
kullan›lmak amac›yla

edinilmifl ve ilke olarak bir
AMAÇLARIMIZ
y›lda veya normal faaliyet
döneminde paraya
çevrilmesi veya tüketilmesi
cak, tahsil edilecek unsurlar ile paran›n kendisinden oluflur. Dönen varl›klar nak-
AMAÇLARIMIZ
de dönüflümü kolay olan, likiditesi yüksek olan varl›k unsurlar›d›r. ‹flletmenin gün-
lük faaliyetlerinin sürdürülmesinde fayda sa¤larlar. Para ve para benzeri kalemler,
beklenmeyen varl›klard›r. k›sa vadeli Kalacaklar
K ‹ bina,
Arsa, T A makine
P gibi bir ‹ T A P ve stoklar dönen varl›klar içinde yer al›r.
y›ldan uzun süre Duran varl›klar, iflletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde bir faaliyet dönemin-
kullan›lacak unsurlar ile bir den daha uzun süre kullan›lacak olan ve hemen paraya çevrilmesi beklenmeyen
y›ldan daha uzun süre
Tsonunda
E L E V ‹ tahsil
Z Y O Nedilecek olan varl›klar› kapsar.
T E L E V ‹ Z Dolay›s›yla
YON duran varl›klar›n likiditesi düflüktür. Maddi ve maddi
uzun vadeli varl›klard›r. olmayan duran varl›klar, uzun vadeli alacaklar, uzun vadeli finansal yat›r›mlar du-
ran varl›klar grubunda yer al›r.
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak,
bir y›l içinde ödenmesi Bilanço eflitli¤inin sa¤ taraf›nda iflletmeye sa¤lanan kaynaklar yer al›r. Bu kay-
gereken
‹ N T E Rborçlard›r.
NET naklar›n bir‹ Nk›sm›
T E R N Eortaklarca,
T bir k›sm› da d›flar›dan borçlan›larak üçüncü flah›slar-
Uzun Vadeli Yabanc› dan sa¤lanabilir. ‹flletme d›fl›ndan geçici bir süre için borç fleklinde sa¤lanan kay-
Kaynak, kredi naklar yabanc› kaynak olarak nitelendirilir.
kurumlar›ndan, sermaye
piyasas›ndan ve iflletmenin Finansal analizin daha sa¤l›kl› yap›labilmesi için yabanc› kaynaklar da kendi
iliflkide bulundu¤u üçüncü içinde k›sa vadeli ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar olarak ikiye ayr›larak, bilanço-
kiflilerden sa¤lanan bir
y›ldan fazla vadeli olan
da ayr› ayr› gösterilir. Çünkü yabanc› kaynaklar vadeleri ne olursa olsun, mutlaka
iflletme borçlar›na denir. Bir vadeleri geldi¤inde iflletme taraf›ndan geri ödenmek zorundad›r. Borçlar›n hemen
y›ldan daha uzun vadede bir faaliyet dönemi içinde mi geri ödenece¤i, yoksa daha uzun süre sonra m› geri
ödenmesi gereken
borçlard›r. ödenece¤i, iflletmenin borç ödeme gücünü analiz ederken önemli olacakt›r. Bu ne-
denle bilanço tarihinden itibaren bir y›l içinde geri ödenmesi gereken borçlar k›-
sa vadeli yabanc› kaynak; bir y›ldan daha sonra ödenecek borçlar ise uzun va-
deli yabanc› kaynak olarak raporlan›r.
www.hedefaof.com
Öz kaynaklar (öz sermaye), iflletme sahiplerinin varl›klar üzerindeki haklar›-

n› ifade eder. ‹flletme sahip veya ortaklar›n›n fiilen iflletmeye aktard›klar› kaynak-
lar›n yan› s›ra, kârlar›n iflletmede b›rak›lmas›yla oluflan yedekleri de kapsar. ‹fllet-
me sahip veya ortaklar› taraf›ndan sa¤lanan kaynak “sermaye” olarak adland›r›l›r.
Öz kaynak büyüklü¤ü ile sermaye büyüklü¤ü birbirinden farkl›d›r. Çünkü öz kay-
naklar ortaklarca ödenen sermayenin d›fl›nda, iflletmenin kendi faaliyetleri sonucu
sa¤lad›¤› ve iflletmede b›rak›lm›fl olan da¤›t›lmam›fl kârlar› ve dönem kâr›n› da kap-
samaktad›r. Öz kaynaklar; sermayeden kaynaklanan, kârdan SIRA kaynaklanan
S‹ZDE
ve de- SIRA S‹ZDE
¤erlemeden kaynaklanan unsurlar›n toplam›ndan oluflur.
Bu nedenle kurulufl aflamas›nda basitçe Varl›klar = Borçlar + Sermaye olarak
ifade etti¤imiz temel bilanço eflitli¤ini afla¤›daki flekilde ifade etmek
D Ü fi Ü N Eçok
L ‹ M daha do¤- D Ü fi Ü N E L ‹ M
ru olacakt›r.
S O R U S O R U
Varl›klar = Yabanc› Kaynaklar + Öz Kaynaklar
Kaynaklar varl›klar›n finansman›n› sa¤lamak için üçüncü flah›slardanD ‹ Kveya

K A T ortaklardan D‹KKAT
sa¤lan›r. Üçüncü flah›slardan sa¤lanan kaynaklar yabanc› kaynaklar; ortaklardan sa¤lanan
kaynaklar öz kaynaklar olarak isimlendirilir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Afla¤›da bir iflletmenin 31.12.2011 tarihli bilançosunu görüyorsunuz.
Varlıklar (Aktif)
I. DÖNEN VARLIKLAR
A İşletmesi
31.12.2011 Dönem Sonu Bilançosu
AMAÇLARIMIZ
Kaynaklar (Pasif)
III.KISA VADELİ YB. KAYNAK.
AMAÇLARIMIZ
HAZIR DEĞERLER 4.230 FİNANSAL BORÇLAR

K ‹ T A P 15.000 K ‹ T A P
MENKUL KIYMETLER 36.458 TİCARİ BORÇLAR 29.700
TİCARİ ALACAKLAR 150.000 DİĞER BORÇLAR 21.358
DİĞER ALACAKLAR 8.204 ÖDEN. VERGİ VE YÜKÜML. 5.000
STOKLAR 64.392 TOPLAM KVYK T E L E V ‹ Z Y O N 71.058 TELEV‹ZYON
DİĞER 6.504
TOPLAM DÖNEN VARLIKLAR 269.788 IV.UZUN VD.YB. KAY.
FİNANSAL BORÇLAR 13.000
II. DURAN VARLIKLAR DİĞER BORÇLAR 2.000
MALİ DURAN VARLIKLAR 5.000 TOPLAM UVYK 15.000
MADDİ DURAN VARLIKLAR 17.000
MADDİ OLM. DURAN VARLIKLAR 15.056 V.ÖZ KAYNAKLAR
DİĞER DURAN VARLIKLAR 4.997 ÖDENMİŞ SERMAYE 100.000
TOPLAM DURAN VARLIKLAR 42.033 SERMAYE YEDEKLERİ 1.700
KÂR YEDEKLERİ SIRA S‹ZDE 19.063 SIRA S‹ZDE
GEÇMİŞ YIL KÂRLARI 39.159
GEÇMİŞ YIL ZARARL.(-) -
DÖNEM NET KÂRI D(ZARARI)
Ü fi Ü N E L ‹ M 65.841 D Ü fi Ü N E L ‹ M
TOPLAM ÖZ KAYNAKLAR 225.763
TOPLAM VARLIKLAR 311.821 S O R U

TOPLAM KAYNAKLAR 311.821 S O R U
Bilançolar düzenlenirken hesap tipi veya rapor tipi olmak üzere iki formda
D ‹ K K A Tdüzenlenebi- D‹KKAT
lir. Bilançonun hesap fleklinde düzenlenmesi hâlinde örnek bilançoda gördü¤ünüz gibi,
aktifler sol tarafta, pasifler sa¤ tarafta olmak üzere iki sütun olarak s›ralan›r. Bu formda-
ki bilanço flekli iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›, duran var-
l›klar› ile de uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ve özsermayesi aras›nda karfl›laflt›rma yapma
olana¤› sa¤lar. Rapor seklindeki düzenlemede ise varl›klar ve kaynaklar
AMAÇLARIMIZ

alt alta s›ralan›r.
Rapor seklinde düzenlenen bilançolar özellikle birbirini izleyen hesap dönemlerine ilifl-
AMAÇLARIMIZ
kin bilançolar aras›nda yap›lacak karfl›laflt›rmalar› kolaylaflt›r›r.

www.hedefaof.com
Gelir Tablosu
Gelir tablosu, iflletmenin bir döneme ait faaliyet sonuçlar›n›n özetlendi¤i bir finan-
sal tablodur. Gelir tablosunda iflletmenin faaliyetleri sonucunda ortaya ç›kan tüm
has›lat, gelir, kâr, gider, zarar unsurlar› yer al›r ve iflletmenin döneme ait net kâr
veya zarar büyüklü¤ünü gösterir. ‹lgili dönemde ne kadar kâr veya zarar olufltu¤u-
nu, kâr veya zarar›n oluflumuna hangi faaliyet sonuçlar›n›n etkide bulundu¤unu
gelir tablosundan görebiliriz. Gelir tablosu bir döneme ait faaliyetleri gösterdi¤i
için bilanço gibi anl›k de¤il dönemlik bir finansal tablodur. Bilançoyu bir foto¤ra-
fa benzetirsek gelir tablosunu da bir filme benzetebiliriz.
‹flletmenin faaliyetleri sonucunda sermayedar için art›fl yaratan olaylar has›lat;
azal›fl yaratan olaylar gider olarak nitelendirilebilir. Bir varl›k ya da hizmet sat›fl›
nedeniyle ya da faiz, kira gibi nedenlerle iflletmenin varl›klar›nda oluflan brüt art›-
fla has›lat denilir.
Giderler ifl yapman›n maliyetidir. Has›lat sa¤lama amac› ile varl›klarda oluflan
brüt azal›fllard›r. Sat›fla konu olacak ürünün üretilmesi veya sat›n al›nmas› ile ilgili
do¤rudan (direkt) giderleri ve iflletmenin faaliyette bulunmas›ndan do¤an dolayl›
giderleri kapsar.
Has›lat›n giderden fazla olmas› durumunda kâr; aksi durumda ise zarar ortaya
ç›kar.
Afla¤›da bir iflletmenin gelir tablosu örne¤i verilmifltir.
A İşletmesi
01.01.2011 ve 31.12.2011 Dönemi Gelir Tablosu
Brüt Kâr
Brüt Satışlar 1.991.489
(-) Satış İndirimleri (258.000)
Net Satışlar 1.733.489
(-) Satışların Maliyeti (1.513.314)
Brüt Satış Kârı 220.175
Faaliyet Kârı
Faaliyet Giderleri
Pazarlama, Satış, Dağıtım Giderleri 75.523
Genel Yönetim Giderleri 40.014
Toplam Faaliyet Giderleri (115.537)
Faaliyet Kârı 104.638
Dönem Kârı
Finansal Gelir ve Giderler 0
Diğer Gelirler 4.373
Dönem Kârı (Vergi Öncesi Dönem Kârı) 109.011
Net Kâr
(-) Vergi (43.170)
Dönem Net Kârı (Vergi Sonrası Dönem Net Kârı) 65.841
‹flletmenin gelir tablosu incelenerek iflletmenin büyüklü¤ü, sat›fl e¤ilimi, ana gi-
der kalemleri ve net kâr› vb. konular›nda bilgi sahibi olunur.
SIRA S‹ZDE Gelir tablosunu

SIRA tan›mlay›n›z.
S‹ZDE
5
Öz Kaynaklarda De¤iflim Tablosu
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N Ede¤iflim
Öz kaynaklarda L‹M tablosu, bir hesap döneminde öz kaynaklarda oluflan de-
¤iflmeleri nedenleriyle birlikte gösteren bir tablodur.
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

www.hedefaof.com
Öz kaynak bir yandan iflletmenin faaliyetlerini yürütmesi için gerekli olan kay-
naklar› gösterirken, di¤er taraftan iflletmeden alacakl› olanlara kars› bir güvence
oluflturarak, yabanc› kaynaklardan yararlan›lmas›na da olanak sa¤lar. Ayr›ca ifllet-
menin karfl›laflaca¤› çeflitli risklere karfl› da bir sigorta görevi üstlenmektedir.
Gelir tablosu tek bafl›na iflletmenin öz kaynaklar›nda meydana gelen de¤iflim-
leri göstermekte yeterli bilgi sa¤lamaz. Öz kaynaklardaki de¤ifliklikler kârdan mey-
dana gelebilece¤i gibi, kâr d›fl›ndaki di¤er ifllemlerden de meydana gelmifl olabilir.
Öz kaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl ve azal›fllar öz kaynaklar de¤iflim
tablosu yard›m›yla izlenebilir. Bu tablo özellikle sermaye flirketlerinde dönem için-
de öz kaynak kalemlerinde meydana gelen de¤iflmelerin topluca görülmesini sa¤-
lamaktad›r (Akgüç, s.275).
Öz kaynaklar de¤iflim tablosu, önceki dönem ve cari dönem bilanço ve gelir
tablolar›ndan yararlan›larak haz›rlan›r.
Nakit Ak›m Tablosu

Nakit ak›m tablosu, bir hesap döneminde gerçekleflen nakit girifl ve ç›k›fllar›n› kay-
naklar› ve kullan›m yerleriyle birlikte gösteren bir tablodur. Nakit ak›m tablosunda
yer alan nakit kavram›, nakit ve nakde eflde¤er kalemlerin toplam›n› ifade eder.
Muhasebenin kay›t düzeninde genel esas olarak tahakkuk esas› kullan›ld›¤› için
ifllemler nakit hareketi yaratt›klar›nda de¤il de gerçeklefltiklerinde kayda al›n›rlar.
Dolay›s›yla bilançoda ve gelir tablosunda nakit hareketleri ileSIRA ilgiliS‹ZDE
bilgileri göre- SIRA S‹ZDE
meyiz. Gelir tablosunda raporlanan kâr büyüklü¤ü ile nakit büyüklü¤ü ayn› olma-
yacakt›r. Örne¤in, bir iflletmenin finansal yap›s› çok sa¤lam, kârl›l›¤› yüksek, buna
karfl›n likiditesi ise çok düflük olabilir. Bu nedenle zaman› gelen ödemelerini ya-
pabilmesi için gerekli nakit fonlar› üretme güçlü¤üne düflebilir. Buna benzer du-
S O R U S O R U
rumlar da iflletmeyi zor durumda b›rak›r.
Tahakkuk Esas›: Finansal nitelikli olaylar›n etkileri, nakit hareketininD ‹gerçekleflti¤i

KKAT tarih- D‹KKAT
te de¤il de ifllemin gerçekleflti¤i tarihte kayda al›n›r. Has›lat, sat›fl gerçekleflti¤inde; gider
ise olufltu¤unda kayda al›n›r. Tahakkuk esas›n›n karfl›t› Nakit Esas›d›r. Nakit esas›nda ise
ifllemlerin gerçekleflmesi yerine, nakit hareketlerinin gerçekleflti¤i tarihler esast›r.
Bir döneme ait nakit girifllerinin ve ç›k›fllar›n›n raporlanmas›, nakdin nerelerden

AMAÇLARIMIZ
sa¤land›¤› ve nerelere harcand›¤›n› göstermesi aç›s›ndan önemlidir. Nakit girifl ve AMAÇLARIMIZ
ç›k›fl›na yol açan faaliyetleri genel olarak afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz:

Nakit Giriflleri: K ‹ T A P K ‹ T A P
• Peflin sat›fllar,
• Alacaklar›n tahsili,
• Nakit fleklinde borçlanmalar, TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
• Finansal yat›r›mlardan sa¤lanan nakit fleklindeki kâr pay›, faiz bedelleri,
• Peflin olarak maddi duran varl›k sat›fllar›,
• Nakit olarak al›nan tazminatlar,
• Nakit sermaye art›r›m› vb.
Nakit Ç›k›fllar›:
• Maafl ve ücret ödemeleri,
• Peflin al›fllar,
• Devlete ödenen vergi, fon, ceza ve benzerleri,
• Faiz ödemeleri,
www.hedefaof.com
• Dernek, oda ve vak›flara aidat, ba¤›fl vb. isimler alt›nda yap›lan ödemeler,
• Borç ödemeleri vb.
Nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n hangi faaliyetler nedeniyle oldu¤unun belirlenmesi
son derece önemlidir. Bu nedenle iflletmede gerçekleflen faaliyetler; yat›r›m faali-
yetleri, finansman faaliyetleri ve iflletme faaliyetleri olarak üç grupta toplanabilir.
Bu durumda nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n hangi faaliyetler nedeniyle gerçekleflti¤ini s›-
n›fland›rarak sunmak çok daha faydal› olacakt›r. Dolay›s›yla nakit ak›m tablosunu
“bir faaliyet dönemi içinde ortaya ç›kan nakit ak›fllar›n› iflletme faaliyetlerine iliflkin
nakit ak›fllar›, yat›r›m faaliyetlerine iliflkin nakit ak›fllar› ve finansman faaliyetlerine
iliflkin nakit ak›fllar› olarak gösteren tablodur” fleklinde daha ayr›nt›l› olarak tan›m-
layabiliriz.
Temel amac› belirli bir dönem itibariyle bir iflletmenin yat›r›m, finansman ve ifl-
letme faaliyetlerinden dolay› nakit girifllerini ve ç›k›fllar›n› ayr›nt›l› bir flekilde ra-
porlamak olan nakit ak›m tablosu, ayn› zamanda nakit planlama ve denetimine de
olanak sa¤lar. Böylelikle hem etkin nakit yönetimine olanak sa¤layarak verimlili-
¤in artt›r›lmas›na hem de nakit yetersizli¤i nedeni ile çal›flmalar›n aksamadan yü-
rütülebilmesi için gerekli önlemlerin al›nmas›na yard›mc› olur.
‹flletmenin dönem sonunda elinde bulunan nakit ve nakde eflde¤er varl›klar›
bilançoda raporlan›r. Ancak bilanço sadece o andaki durumu gösterdi¤i için dö-
nem içindeki nakit hareketlerini ortaya koymaz. Nakit ak›m tablosu iflletmenin na-
kit tahsilat ve ödemelerini gerektiren ifllemlerinin ayr›nt›s›n› gösterir.
Gelir tablosu tahakkuk esas›na göre düzenlendi¤i için gelir tablosunda gelir ya
da gider olarak raporland›¤› hâlde, nakit hareketine neden olmayan faaliyet sonuç-
lar› olabilir. Buna kars›n nakit girifl ç›k›fl›na neden oldu¤u hâlde, gelir ya da gider
gerçekleflmedi¤i için gelir tablosunda yer almay›p, nakit ak›m tablosunda yer alan
baz› kalemler de olabilir. Gelir tablosu tahakkuk esas›na göre düzenlenirken, na-
kit ak›m tablosunun düzenlenmesinde nakit esas› geçerlidir.
TMS-7’ye Göre Nakit Akım Tablosu
A. İŞLETME FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI
1. Esas Faaliyet Gelirlerinden Sağlanan Nakit Girişleri (+)
a-) Satışlardan sağlanan nakit girişleri (+)
b-) Faaliyet gelirlerden sağlanan nakit girişleri (+)
2. Esas Faaliyet Giderlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-)
a-) Satılan mal ve hizmet maliyetleri ve stok değişimlerine ilişkin
nakit çıkışları(-)
b-) Faaliyet Giderlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-)
Esas Faaliyet Sonucu Sağlanan Net Nakit Akışı (1–2)
3. Diğer Gelir ve Kârlardan Sağlanan Nakit Girişleri (+)
4. Diğer Gider ve Zararlardan Kaynaklanan Nakit Çıkışları(-)
5.Finansman Giderlerinden Kaynaklanan Nakit Çıkışları (-)
6. İşletme Faaliyetleriyle İlgili Varlık ve Yabancı Kaynaklardaki
Değişikliklere İlişkin Nakit Akışları (+) (-)
a-) Varlık Artışları (-)
b-) Varlık Azalışları (+)
c-) Yabancı Kaynak Artışları (+)
d-) Yabancı Kaynak Azalışları (-)
7. Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülüklere İlişkin Nakit
Çıkışları (-)
a-) Önceki Dönem Kârından Ödenen (-)
b-) Geçici Vergiler(-)
www.hedefaof.com
B. YATIRIM FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI

1.Yatırım Faaliyetinden Sağlanan Nakit Girişleri(+)
a-) Mali Duran Varlık Satışlarından Sağlanan Nakit Girişleri (+)
b-) Maddi Duran Varlık Satışlarından Sağlanan Nakit Girişleri (+)
c-) Diğer Duran Varlık Satışlarından Sağlanan Nakit Girişleri (+)
d-) Mali Duran Varlıklarla İlgili Alınan Temettülerden Sağ. Nakit Giriş-
leri (+)
e-) Yatırım Faaliyetleriyle İlgili Faizlerden Sağlanan Nakit Girişle-
ri(+)
f-) Üçüncü Kişilere Verilen Avans ve Kredilere İlişkin Tahsilatlardan
Sağlanan Nakit Girişleri(+)
g-) Diğer Yatırım Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit Girişleri(+)
2. Yatırım Faaliyetlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-)
a-) Mali Duran Varlık Alışları (-)
b-) Maddî Duran Varlık Alışları (-)
c-) Maddî Olmayan Duran Varlık Artışları (-)
d-) Özel Tükenmeye Tabi Varlıklardaki Artışlar (-)
e-) Diğer Duran Varlık Artışları (-)
f-) Üçüncü Kişilere Verilen Avans ve Kredilerle İlgili Nakit Çıkışları(-)
g-) Diğer Yatırım Faaliyetiyle İlgili Nakit Çıkışları(-)
C. FİNANSMAN FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI
1. Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit Girişleri(+)
a-) Kısa Vadeli Mali Borçlardan Sağlanan Nakit(+)
b-) Uzun Vadeli Mali Borçlardan Sağlanan Nakit (+)
c-) Sermaye Artırımından Sağlanan Nakit (+)
d-) Hisse Senedi İhraç Primlerinden Sağlanan Nakit (+)
e-) Diğer Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit Girişleri (+)
2. Finansman Faaliyetlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-)
a-) Kısa Vadeli Mali Borç Ödemeleri (-)
b-) Uzun Vadeli Mali Borç Ödemeleri (-)
c-) Ödenen Temettüler (-)
d-) Sermayenin Azaltılması (-)
e-) Diğer Finansman Faaliyetlerine İlişkin Nakit Çıkışları(-)
D. KUR FARKLARININ NAKİT VE NAKİT BENZERLERİNE ETKİLERİ(+), (-)
E. NAKİT VE NAKİT BENZERLERİNDE MEYDANA GELEN NET ARTIŞ (+) (AZALIŞ) (-)
F. DÖNEM BAŞI NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ MEVCUDU
G. DÖNEM SONU NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ MEVCUDU
F‹NANSAL YÖNET‹M‹N ‹fiLETME FAAL‹YETLER‹ ‹LE

BA⁄LANTISI
Bir iflletme belirli hedef ve amaçlara ulaflmak için kurulur. ‹flletmenin faaliyetleri-
ne yönelik hedef, strateji ve taktiklerinin tan›mland›¤› ifl plan›nda hedef ve amaç-
lar belirtilir (Subramanyam, Wild, s. 15).
‹flletmeler farkl› ifl alanlar›nda faaliyet göstermelerine ra¤men her birinde ortak
temel fonksiyonlar ve bu fonksiyonlar sonucu oluflan çeflitli faaliyetler vard›r. Ge-
nel olarak faaliyet; iflletmenin kurulmas›, yat›r›m kararlar›n›n al›nmas›, kaynaklar›n
temin edilmesi, tedarikçilerden hammadde al›nmas› ve bedelinin ödenmesi, ma-
mul veya hizmet üretimi, mal veya hizmetin pazarlama ve sat›fl›, müflterilerden tah-
silat yap›lmas›, sat›fl sonras› destek hizmetlerinin verilmesi gibi, iflletmenin devam-
l›l›¤›n› sa¤layan operasyonlar s›ras›nda iflletmelerin gerçeklefltirdi¤i eylem olarak
tan›mlanabilir (fiengür, Çiftçi, s.37).
Bir iflletmede öncelikle faaliyetlerin planlanmas›, kaynak bulunmas› ve üretim
faktörlerine yat›r›m yap›lmas› gerekir. Planlanan eylemlerin yerine getirilebilmesi
için iflletme gerekli üretim faktörlerine sahip olmal›d›r. Üretim faktörlerine sahip
olabilmek için de kaynak bulunmal›d›r. Üretimde kullan›lacak hammadde ve mal-
www.hedefaof.com
zemenin edinilebilmesi, çal›flanlara ücret ödenebilmesi, makine ve teçhizat al›na-

bilmesi, araflt›rma ve gelifltirme faaliyetlerinde bulunulabilmesi vb. için kayna¤a ih-
tiyaç vard›r. ‹flletmenin faaliyetlerini sürdürmede kullan›lacak bu unsurlar›n edini-
lebilmesi için gerekli olan kaynak, iflletme sahiplerinden veya iflletme d›fl› taraflar-
dan sa¤lan›r. ‹flletmeye kaynak sa¤lama faaliyetleri finansman faaliyetleri olarak
adland›r›l›r. Finansman faaliyetleri öz kaynaklar ile yabanc› kaynaklar›n yap›s›nda
ve tutar›nda de¤ifliklik meydana getiren faaliyetlerdir (TMS-7, paragraf 6).
‹flletmeye sa¤lanan kaynaklar ile faaliyetlerin sürdürülmesinde fayda sa¤laya-
cak üretim faktörlerinin edinilmesi gerekir. Yani sa¤lanan kaynaklar›n yat›r›ma dö-
nüfltürülmesi gerekir. Faaliyetlerin gerçeklefltirilmesinde gerekli olan makine, ara-
zi, bina, stok, insan, teknoloji gibi unsurlara yat›r›m yap›lmal›d›r. Gerekli üretim
faktörlerinin edinilmesine yönelik bu faaliyetlerine yat›r›m faaliyetleri denilir. Ya-
t›r›m faaliyeti, uzun vadeli varl›klar›n ve di¤er yat›r›mlar›n elde edilmesi ve elden
ç›kar›lmas›na iliflkin faaliyetlerdir (TMS-7, paragraf 6).
Sadece yat›r›m ve finansman faaliyetlerinin yerine getirilmesi, iflletmenin faali-
yetlerini gerçeklefltirebilmesi ve kâr elde etmesi için yeterli de¤ildir. Bu üretim fak-
törlerinin iflletme faaliyetlerinde kullan›lmas›, yani üretim ve sat›fla dönüfltürülme-
si gerekir. Aksi takdirde, iflletmenin kâr elde etmesi ve yaflam›n› sürdürmesi müm-
kün de¤ildir. ‹flletme faaliyetlerinin gerçeklefltirilebilmesi için ürün ya da hizmetin
üretiminin tamamlanmas›, müflterilere sat›lmas› ve sat›fl bedelinin tahsil edilmesi
gerekir. Bu tür faaliyetler de iflletme faaliyetleri veya üretim-sat›fl faaliyetleri olarak
grupland›r›l›r. ‹flletme faaliyeti, iflletmenin ana gelir getirici faaliyetleri olup, net kâr
veya zarar›n belirlenmesinde yer alan ifllem ve olaylardan kaynaklan›r (TMS-7, pa-
ragraf 6).
fiekil 8.2
‹flletme Faaliyetleri
ile Finansal Yat›r›m Finansman
Faaliyetleri Faaliyetleri Bilanço
Tablolar ‹liflkisi
‹flletme
Faaliyetleri Gelir Tablosu
fiekil 8.2’den de anlafl›labilece¤i gibi, iflletmede gerçekleflen faaliyetlere iliflkin

yat›r›m ve finansman faaliyetleri bilançoyu ilgilendirirken, esas iflletme faaliyetleri
ise gelir tablosunu ilgilendirmektedir.
Görüldü¤ü gibi, iflletmelerin amaç ve hedeflerine ulaflabilmeleri için yerine ge-
tirmek zorunda olduklar› ifllemleri finansman, yat›r›m ve iflletme faaliyetleri (üre-
tim-sat›fl faaliyetleri) olmak üzere üç ana grupta toplayabiliriz (Subramanyam,
Wild, s. 15). ‹flletmenin baflar›s› ve yaflam›n› sürdürebilmesi, tüm bu faaliyetlerin
bir bütün olarak yerine getirilmesi ile mümkündür.
Planlanan faaliyetlerin yerine getirilebilmesi ve yat›r›mlar›n yap›labilmesi için
öncelikle kaynak bulunmas› gerekmektedir. ‹flletme için kaynaklar›n bulunmas› fi-
nansman fonksiyonunun kapsam›ndad›r ve finans yöneticisinin görevidir. Gerekli
kaynaklar›n nereden ve nas›l sa¤lanaca¤›na finans yöneticisi karar verir. Örne¤in,
kaynaklar borçlan›larak m› sa¤lanacak, yoksa ortaklardan m› sa¤lanacakt›r?
www.hedefaof.com
‹flletmenin ihtiyaç duydu¤u kaynaklar›n zaman›nda, yeterli büyüklükte ve en

ucuz maliyetle bulunmas› son derece önemlidir ama yeterli de¤ildir. Sa¤lanan bu
kaynaklar›n do¤ru varl›klara yat›r›lmas› gerekir. Finansman fonksiyonunun göre-
vi, iflletmenin ihtiyaç duydu¤u kaynaklar› en uygun koflullarda sa¤lamak ve sa¤la-
nan bu kaynaklar›n en etkin flekilde kullan›lmas›n›, yat›r›mlara D Ü fidönüfltürülmesini
ÜNEL‹M D Ü fi Ü N E L ‹ M
sa¤lamak fleklinde tan›mlanabilir. Görüldü¤ü gibi finansman fonksiyonu, iflletme-
nin amaçlar›n› gerçeklefltirebilmesi için gerekli kaynaklar›n sa¤lanmas› ve sa¤lanan
S O R U S O R U
bu kaynaklar›n uygun bir flekilde de¤erlendirilebilmesi için gereklidir.
‹flletmelerin amaç ve hedeflerine ulaflabilmeleri için yerine getirmek zorunda

D ‹ K K A T olduklar› ifl- D‹KKAT
lemler; finansman, yat›r›m ve iflletme faaliyetleri (üretim-sat›fl faaliyetleri) olmak üzere üç
ana grupta toplan›r.
Finansman ve yat›r›m kararlar›n›n yan› s›ra, di¤er iflletme faaliyetlerinin ve fonk-

siyonlar›n›n yerine getirilmesi s›ras›nda da finansman fonksiyonu çok önemlidir.
AMAÇLARIMIZ
Çünkü her iflletme karar›n›n finansal bir etkisi vard›r (Ramagopal, s.5). Finansman
politikalar›n›n etkin bir flekilde uygulanabilmesi için pazarlama, üretim, insan kay-
AMAÇLARIMIZ
naklar› gibi bölümlerin ifl birli¤ine ihtiyaç vard›r. Bu nedenle finans

K ‹ Työneticisinin
A P ka- K ‹ T A P
rar alma ve görevlerini yerine getirme sürecine di¤er bölüm yöneticileri de kat›lmak
zorundad›r (Ceylan, Korkmaz, s.3) Çünkü finansal sistem bir karar verme sistemidir.
‹flletmelerin amaç ve hedeflerine ulaflabilmeleri için yerine getirmekSIRA
zorunda
S‹ZDEolduklar› fa- SIRA S‹ZDE
aliyetler nelerdir? 6
F‹NANSAL YÖNET‹M VE ‹fiLEVLER‹ D‹ NÜTfiEÜRNNE LE‹TM D‹ NÜTfi EÜ RN N
E LE‹TM
‹flletmelerde finansman fonksiyonu, iflletmenin amaç ve hedeflerini gerçeklefltirebil-
mesi için gerekli olan fonlar›n sa¤lanmas› ve sa¤lanan fonlar›nS uygun O R U bir flekilde S O R U
de¤erlendirilmesi ile ilgilidir. Finans kelimesi para, fon ya da sermaye anlam›nda
kullan›l›rken, finansman kelimesi para, fon ya da sermayenin sa¤lanmas› anlam›n- Finansal yönetim,
da kullan›lmaktad›r. Finansal yönetim ise iflletme için gerekli olan D ‹ K Kfonlar›n
AT uygun D‹KKAT
iflletmelerin ihtiyaç
duyduklar› fonlar›n
koflullarda sa¤lanmas› ve bunlar›n uygun varl›klara yat›r›lmas› ile ilgili faaliyetlerdir belirlenerek en uygun
(Ayd›n, Baflar, Coflkun, s.2). Finansal yönetimin temel amac›, ortaklar›n
SIRA S‹ZDErefah düze- kaynaklardan SIRA S‹ZDEve
sa¤lanmas›
yini veya iflletmenin de¤erini art›rmakt›r. Finansal yönetim bu temel amaca ulaflabil- sa¤lanan bu fonlar›n en
uygun alanlara yat›r›larak
mek için birbirleriyle ba¤lant›l› “kâr›n en yükse¤e ç›kart›lmas›”, “hisse bafl›na kâr›n
en yükse¤e ç›kart›lmas›” ve “iflletmenin piyasa de¤erinin en AMAÇLARIMIZ
yükse¤e ç›kart›lmas›”
amaçlar›n› gerçeklefltirmek durumundad›r (Büker, Afl›ko¤lu, Sevil, s. 6).
yönetilmesidir.
AMAÇLARIMIZ
Finansal yönetim ortaklar›n refah›n› veya iflletmenin de¤erini maksimize etme

K ‹ kullan›m
hedefini gerçeklefltirecek flekilde, alternatif fon kaynaklar› ve fon T A P kararla- K ‹ T A P
r› ile ilgilidir (Bovee, s.553). Ortaklar›n refah›n› yükseltme amac›n› gerçeklefltirebil-
mek için finans yöneticileri;
• Finansal planlar› haz›rlay›p uygulamaya koymal› TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
• Firman›n nakit ak›fllar›n› izlemeli ve fonlar›n nas›l art›r›laca¤› ve yat›r›laca¤›-
na karar vermeli
• Mevcut ve gelece¤e yönelik harcamalar›n› ve sermaye yat›r›mlar›n› bütçelemeli
• ‹flletmenin büyümesini finanse etmek için sermaye sa¤lamal›
• Bankalar ve sermaye piyasalar› ile etkileflim hâlinde olmal›d›r (Bovee, s.553).
Finansal yönetimin kapsam›nda yer alan sorumluluklar› göz önünde bulundu-
rarak finansal yönetimin fonksiyonlar›n›;
• finansal analiz,
• finansal planlama ve kontrol,
www.hedefaof.com
• fonlar›n sa¤lanmas› veya finansman kaynaklar›,

• fonlar›n kullan›lmas› veya yat›r›m kararlar›,
• kâr da¤›t›m kararlar› olarak grupland›rabiliriz.
Finansal Analiz
Muhasebe sürecinin kay›t tutma ifllevinin sonucunda haz›rlanan finansal tablolar
analize tabi tutularak, hem iflletme içi hem de iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar›na su-
nulacak bilgiler üretilir. Muhasebenin tan›m›ndan da hat›rlayaca¤›n›z gibi finansal
analiz, muhasebenin ikinci ifllevidir. Finansal tablolarda yer alan veriler çeflitli ana-
liz teknikleri kullan›larak kararlarda kullan›lacak bilgilere dönüfltürülür. Finansal
tablolar analize tabi tutulmadan dahi, iflletmenin finansal durumu, faaliyet sonuç-
lar›, nakit ak›fllar› konusunda bilgi vermektedir. Fakat tablolar aras›ndaki ya da ay-
n› tablonun kalemleri aras›ndaki baz› iliflkilerin görülebilmesi zor oldu¤u için fi-
nansal tablolar›n analiz edilip yorumlanmas› çok daha faydal› bilgiler üretilmesini
Finansal Analiz; finansal
tablolardaki çeflitli kalemler sa¤layacakt›r. Finansal analiz, iflletmenin finansal durumunu ve performans›n›
aras›ndaki iliflkilerin analiz etmek ve gelecekteki finansal performans›n› tahmin edebilmek için finansal
kurulmas›n›, ölçülmesini ve
yorumlanmas›n› kapsayan tablolardaki çeflitli kalemler aras›nda iliflkiler kurulmas›n›, ölçülmesini ve yorum-
bir süreçtir. lanmas›n› kapsayan bir süreçtir.
Finansal analiz ile iflletmenin geçmifl finansal verileri incelenerek gelece¤e yöne-
lik kararlar al›n›r. Dolay›s›yla finansal analiz, bir iflletmedeki finansal planlama ve
kontrolün sa¤lanabilmesi için son derece önemlidir ve birçok yazar taraf›ndan finan-
sal yönetimin ilk ifllevi olarak kabul edilmektedir. Finansal analiz sonucunda elde
edilen veriler de¤erlendirilerek, iflletmenin mevcut durumda güçlü ve zay›f yönleri
belirlenir; ayn› zamanda gelece¤e iliflkin yap›lacak tahminlere, haz›rlanacak planla-
ra, izlenecek politikalara katk›da bulunacak veri ve ipuçlar› sa¤lan›r (Akgüç, s.1).
Finansal Analiz Çeflitleri

Finansal tablolar›n analizi, finans yöneticileri gibi iflletme içinden taraflarca yap›la-
bilece¤i gibi, iflletmeye kredi verecek kifli ya da kurumlar, yat›r›mc›lar, ortaklar gi-
bi iflletme d›fl› taraflarca da yap›labilir. Analizi yapacak taraflar›n konumuna göre
analiz iç analiz ve d›fl analiz olarak grupland›r›labilir. Analize konu olan finansal
tablolar›n kapsad›klar› dönem say›s›na göre, statik ve dinamik analiz olarak s›n›f-
land›r›labilir. Analizin yap›lma amac›na göre yat›r›m analizi, yönetim analizi ve
kredi analizi olarak s›n›fland›r›labilir.
D›fl analiz, iflletme ile ilgisi olan üçüncü flah›slar›n (kredi kurumlar›, yat›r›mc›-
lar, sat›c›lar, finansal analistler vb.) iflletmenin yay›mlam›fl oldu¤u finansal tablola-
r› kullanarak yapt›klar› analizdir. ‹ç analiz ise iflletme içinden olan taraflar›n (finans
yöneticisi, iç denetçiler vb.) yapt›¤› analizdir.
‹flletmenin tek bir dönemine ait finansal tablolar›n analizi statik; birbirini izle-
yen birden fazla döneme ait finansal tablolar›n analizi dinamik analizdir.
‹flletmenin sa¤lam bir finansman politikas›na sahip olmas› ve faaliyetlerinde de-
vaml› flekilde baflar›ya ulaflmas› için al›nacak kararlara dayanak olmak üzere yap›-
lan analiz yönetim analizidir. ‹flletmenin borç ödeme gücünü anlayabilmek için ya-
p›lan analiz kredi analizidir. Yat›r›m analizi ise iflletmenin kazanma gücünü ortaya
ç›karmak ve yabanc› kaynak-öz kaynak iliflkisini görmek üzere, iflletmenin yat›r›m-
c›lar› taraf›ndan yap›lan analizdir (Çömlekçi, Sözbilir, Bektöre, s.6).
SIRA S‹ZDE Finansal Analiz

SIRAçeflitleri
S‹ZDE nelerdir?
7
S O R U S O R U
www.hedefaof.com
D‹KKAT D‹KKAT
Finansal Analiz Teknikleri

Finansal tablolar›n analizinde en yayg›n olarak kullan›lan analiz tekniklerini afla¤›-
daki gibi s›ralayabiliriz:
• Oran Analizi
• Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi
• Yüzde Yöntemi ile Analiz
• Trend Analizi
Oran analizi, bir iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan iki unsurun iliflkisi-
nin analizidir. Bir iflletmenin tek bir y›la ait finansal tablolar›nda yer alan kalemler
aras›nda matematiksel iliflkiler kurularak bulunan oranlarla yap›lan incelemeye
“oran analizi” denilir.
Oranlar tek bir y›l›n veya dönemin finansal tablolar› kullan›larak hesapland›¤›
için yöntem statik analiz yap›lmas›n› sa¤lar. Ancak iflletmenin geçmifl y›llar›na ait
oranlar hesaplanarak, bu oranlar›n karfl›laflt›r›lmas› suretiyle analiz yap›ld›¤›nda di-
namik analiz yap›lmas›na da olanak sa¤lanm›fl olur. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Oran analizi tekni¤inin amac›, finansal tablo kalemlerinin aralar›ndaki anlam-
l› ve yararl› iliflkilerden yola ç›karak bir iflletmenin cari finansal durumunu, faali-
yet sonuçlar›n›, borç ödeme gücünü, varl›klar›n verimlili¤ini, kârl›l›¤›n›, çal›flma
durumunu, etkinli¤ini uzun süreli beklentilerini ve yönetimin yeterlili¤ini de¤er-
S O R U S O R U
lendirmektir.
Oran analiz tekni¤i, iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›n›, D ‹ kendi

K K A T içinde ve ay- D‹KKAT
n› veya farkl› sektörlerdeki di¤er iflletmelerin sonuçlar› ile karfl›laflt›rmak amac›yla kulla-
n›labilir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Oranlar dört grupta toplanabilir:

• Likidite oranlar›
• Finansal Yap› Oranlar›
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
• Faaliyet Oranlar›
• Kârl›l›k Oranlar› K ‹ T A P K ‹ T A P
Likidite oranlar›: ‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek, di¤er bir
ifade ile likidite riskini de¤erlendirmek, net çal›flma sermayesinin yeterli olup ol-
mad›¤›n› saptamak için kullan›l›r. Bir iflletmenin k›sa vadeliT Eborçlar›n›
L E V ‹ Z Y O N ödemede TELEV‹ZYON
kullanabilece¤i varl›klar likit varl›klar› ifade eder ve bunlar da iflletmenin dönen
varl›klar olarak adland›r›l›r.
Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken, dönen
varl›k grubundan dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar›
kendi içinde üçe ayr›labilir. Bunlar:
• Cari Oran
• Asit Test veya Likidite Oran›
• Nakit Oran› veya Disponibilite Oran›
Cari oran, iflletmenin her bir liral›k k›sa vadeli borcuna karfl›l›k, kaç liral›k dö-
nen varl›¤› oldu¤unu gösterir.
Dönen Varl›klar
Cari oran =
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar
www.hedefaof.com
Cari oran›n hesaplanmas›ndaki amaç, iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme

gücünü ölçmek ve genel likidite durumunu yans›tarak, iflletmenin net çal›flma ser-
mayesinin yeterli olup olmad›¤›n› ortaya koymakt›r
(Haz›r De¤erler+Geçici Yat›r›mlar+Alacaklar)

Likidite Oran› (Asit-test oran›) =
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar
Özellikle stoklar gibi, likiditesi göreli olarak daha düflük olan dönen varl›k ka-
lemlerinin dönen varl›k toplam›na dâhil edilmemesi durumunda, k›sa vadeli ya-
banc› kaynaklar›n ödenebilirli¤ini gösterir.
Nakit oran›, nakit ve nakit benzeri varl›klar ile geçici yat›r›m amac›yla al›nan
menkul k›ymetlerin, nakitle ödenecek k›sa vadeli borçlar› ne ölçüde karfl›lad›¤›n›
gösteren bir orand›r.
(Haz›r De¤erler+Menkul K›ymetler)

Nakit Oran› =
K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar-Al›nan Avanslar
Finansal Yap› Oranlar›: ‹flletmenin kaynak yap›s›n›n ve uzun vadeli borç

ödeme gücünün ölçülmesinde kullan›l›r. ‹flletmenin finansman›nda kullan›lan ya-
banc› kaynaklar›n oran›n› gösterdikleri için iflletmenin finansman›nda yabanc› kay-
naklardan yararlanma derecesini ölçmeye yararlar. ‹flletme ölçülü bir biçimde fi-
nanse edilmifl mi? Finansman riski yüksek mi? ‹flletmeye kredi verenlerin emniyet
pay› yeterli mi? Bu sorular› yan›tlamak için genellikle iflletmenin öz kaynaklar› ile
yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkileri gösteren oranlardan yararlan›l›r. Örne¤in
yabanc› kaynaklar›n aktif toplam›na oran› (kald›raç oran›); kredi verenlerin
uzun dönemli risklerini ölçer. Bu oran varl›klar›n yüzde kaç›n›n yabanc› kaynakla
finanse edildi¤ini gösterir.
Faaliyet Oranlar›: ‹flletme, faaliyetlerini sürdürebilmek için hem k›sa dönemli
hem de uzun dönemli varl›klara yat›r›m yapmal›d›r. Faaliyet oranlar› firman›n fa-
aliyet derecesi (genellikle sat›fllar olarak tan›mlan›r) ile faaliyetlerin sürdürülmesi
için gerekli varl›klar aras›ndaki iliflkiyi tan›mlar. Daha yüksek bir oran, firman›n fa-
aliyetlerindeki etkinli¤in daha yüksek oldu¤unu gösterir. Belirlenen faaliyet düze-
yini sürdürmek için nispeten daha az varl›k kullan›ld›¤›n› ifade eder. Örne¤in, stok
devir h›z› oranlar›, bir iflletmede stoklar›n ne kadar bir süre içerisinde üretim faali-
yetlerinde tükendi¤ini veya sat›fl has›lat› unsuru hâline dönüfltü¤ünü ölçmeye ya-
rayan oranlard›r.
‹flletmenin elde etti¤i kâr büyüklü¤ü finansal tablolarda yer almakla birlikte, kâ-
r›n yeterli büyüklükte olup olmad›¤›n› anlamak için kârl›l›k oranlar› hesaplan›r.
Sat›fllar›n kârl›l›¤› oranlar›: Kârl›l›¤›n bir ölçüsü firman›n sat›fllar› ve maliyet-
leri aras›ndaki iliflkidir. Firman›n has›lat›yla ilgili olarak maliyetlerini kontrol etme
gücünün yüksekli¤i, kazanma gücünün yüksekli¤ini ifade eder.
Kâr ile kaynaklar aras›ndaki iliflkileri gösteren oranlar: Kâr ile kaynaklar
aras›nda iliflki kurularak, öz kaynaklar›n ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n ve-
rimli kullan›l›p kullan›lmad›¤› belirlenir. Firman›n sermaye yap›s›n›n analizinde,
onun uzun dönemli risklerini ve beklenen getirilerini de¤erlemek esast›r. Kâr ile
varl›klar aras›ndaki iliflkileri gösteren oranlar; iflletmenin kazanç elde etmek ama-
c›yla varl›klar›n› kullanmadaki baflar›s›n› onlar›n finansman›n›n ne flekilde oldu¤u-
na ba¤l› kalmaks›z›n ölçen oranlard›r.
www.hedefaof.com
Karfl›laflt›rmal› Tablolar Analizi: Bir iflletmenin birden fazla döneme ait fi-
nansal tablolar›n›n birbirini izleyen dönemler bak›m›ndan karfl›laflt›rmal› olarak
düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman içinde göstermifl olduk-
lar› de¤iflmelerin incelenerek de¤erlendirilmesidir. Finansal tablolarda yer alan her
bir unsurun y›llar itibar›yla gösterdi¤i de¤iflim incelenerek, iflletmenin finansal du-
rum ve faaliyet sonuçlar› bak›m›ndan göstermifl oldu¤u geliflme görülebilir.
Yüzde Yöntemi ile Analiz: Yüzde yöntemi ile analiz tekni¤inde, finansal tab-
lolarda yer alan her kalem, ayn› tabloda yer alan belirli bir kaleme veya toplama
oranlanmakta ve bulunan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Finansal tablolar›
oluflturan unsurlar›n uygun ve yeterli büyüklükte olup olmad›klar›n›n analiz edil-
mesi yüzde yöntemi ile analiz tekni¤inin esas›d›r. Bu yöntemde bilanço unsurlar›
100 kabul edilen bilanço toplam› itibar›yla ifade edildikleri için her bir unsurun ge-
nel toplam içindeki nispi önemi kolayl›kla görülebilir.
Yüzde yöntemi ile analiz tekni¤i, bir iflletmenin finansal durumunu ve faaliyet
sonuçlar›n› tek bafl›na ve rakip iflletmelerle veya sektör sonuçlar›yla karfl›laflt›rma-
l› olarak incelemek amac›yla kullan›labilir. Her iflletmenin bilançosu, bilanço top-
lam› 100 kabul edilerek yüze indirgendi¤i için benzer iflletmelerin bilançolar›n›n
karfl›laflt›r›lmas› da anlaml› hâle gelmektedir.
Trend Analizi: ‹flletmenin 8-10 y›ll›k uzun dönemler itibar›yla finansal duru-
muna, faaliyet sonuçlar›na iliflkin geliflme e¤ilimini görebilmek için yap›lan analiz-
dir. ‹flletmenin uzun dönemde varl›klar›n› verimli kullan›p kullanmad›¤›, borçlan-
ma e¤ilimi, sat›fl politikas› ve kârl›l›¤› gibi konularda genel bir de¤erlendirme ya-
p›labilir. ‹flletmenin birbirini izleyen 8-10 y›ll›k dönemlerinden, iflletmenin duru-
munu en normal olarak temsil edilen y›l baz olarak seçilir ve di¤er y›llar›n rakam-
lar› seçilen baz y›la göre ifade edilir. Yani indeks hesaplan›r. Uzun dönemdeki ge-
liflme seyri ve politikalar›n de¤erlendirilmesi sa¤lan›r.
Finansal Planlama ve Kontrol

Baflar›l› bir finansal yönetim, finansal plan ile bafllar. Finansal plan, belirli bir dö-
nem için iflletmenin ihtiyaç duyaca¤› fonlar›n ve kullan›m yerlerinin tahminini gös-
teren bir belgedir (Bovee, s. 553).
Finansal planlama iflletmenin faaliyetleri s›ras›nda ortaya ç›kacak her türlü fon
girifli ve ç›k›fl›n›n önceden bir programa ba¤lanmas› ile ilgilidir. Finansal planlama,
iflletmelerin uzun dönemli amaç ve hedeflerinin belirlenmesi ve belirlenen amaç
ve hedeflere ulaflmada gerekli kaynaklar› ay›rarak, uygun faaliyet programlar›n›
haz›rlamak olarak tan›mlanabilir (Ayd›n, Baflar, Coflkun, s.168).
Finansal planlaman›n amac›, gelecekte ihtiyaç duyulacak fonlar› belirlemek ve
fonlar›n etkili bir flekilde kullan›m›n› sa¤lamakt›r. Finansal planlamadan beklenen
gelecekteki nakit aç›klar›na ve fazlal›klar›na önceden çözüm aramakt›r (Ceylan,
Korkmaz, s.11).
Finansal planlama süreci finansman ihtiyac›n›n tahmini, bu ihtiyac› karfl›lamak için
uygun finansal plan›n seçimi ile bütçelerin oluflturulmas› ve finansal kontrolü içerir.
Finansman ‹htiyac›n›n Tahmini

Finansal tahminler, iflletmenin amaçlar›n›n ve faaliyetlerinin kapsaml› bir flekilde
analiz edilmesine ba¤l› olarak yap›lmal›d›r. Sat›fl tahminleri, pazarlama harcamala-
r›, üretimle ilgili tahminler, genel yönetim giderlerinin tahmini, analizlere ba¤l› ola-
rak do¤ru bir flekilde tespit edilebilir. Tahminler k›sa ve orta-uzun dönemli olarak
yap›labilir.
www.hedefaof.com
K›sa süreli planlar; iflletmenin günlük, haftal›k, ayl›k ifllemlerinden do¤acak

nakit girifl ve ç›k›fllar›n› önceden ortaya koymak için yap›lan planlard›r. K›sa dö-
nemde özellikle stoklara, donan›ma, sat›fllara, insan kayna¤›na yönelik kaynak-
lar›n planlanmas› önceliklidir. K›sa süreli planlar›n yap›lmas› ile ortaya ç›kabile-
cek nakit ihtiyac›, önceden belirlenip zaman›nda karfl›lan›r. Olabilecek nakit faz-
lalar› için de önceden alternatif yat›r›m alanlar› belirlenir. K›sa süreli planlarda
esas amaç, nakit yönetimidir ve nakit bütçesi en tipik örnektir (Büker, Afl›ko¤lu,
Sevil, s. 136).
Orta ve uzun süreli planlar, iflletmenin orta uzun vadede izleyece¤i strateji-
ler ve süre sonunda ulaflmay› istedi¤i hedefler do¤rultusunda yap›l›r ve genellikle
5-10 y›ll›k süreyi kapsar. Bu tür planlar, iflletmenin di¤er bölümlerinin haz›rlam›fl
olduklar› planlar›n parasal olarak ifadesini içerir. Orta ve uzun dönemde iflletme-
nin kapasitesinin gelifltirilmesi, sermaye yap›s›ndaki de¤ifliklikler gibi konulara
odaklan›r.
Hem k›sa süreli hem de orta ve uzun süreli planlamalar, iflletmenin sat›fl tah-
minlerine ba¤l› olarak yap›l›r. ‹flletmelerde k›sa süreli finansman ihtiyac›n›n belir-
‹flletmenin orta ve uzun lenmesinde nakit bütçelerinden yararlan›l›rken, orta ve uzun süreli finansman ihti-
süreli finansman ihtiyac›n›
tahmin etmek için en çok yac›n›n belirlenmesinde proforma finansal tablolardan yararlan›l›r.
baflvurulan yöntem, Proforma finansal tablolar›n haz›rlanmas›nda “sat›fllar›n yüzdesi”, “bilanço ka-
proforma tablolar olarak da
adland›r›lan, tahmini lemlerinin günlük sat›fl tutar›na oran›”, “regresyon analizi” ve “oranlar” olmak üze-
finansal tablolar›n re dört yöntem kullan›l›r.
haz›rlanmas›d›r.
Sat›fllar›n yüzdesi yöntemi, sat›fllar belirli bir oranda artt›¤›nda ortaya ç›kacak
fon ihtiyac›n›n belirlenmesinde kullan›l›r. Gelecekteki sat›fllar›n ne kadar artaca¤›
belirlenir ve bu art›fl›n bilanço kalemlerini nas›l etkileyece¤i saptanarak proforma
bilanço düzenlenir.
Proforma bilanço ve proforma gelir tablosu birbirleriyle ba¤lant›l›d›r. Proforma
bilançonun haz›rlanabilmesi için öncelikle proforma gelir tablosu haz›rlanmal›d›r.
Proforma finansal tablolar›n do¤ru ya da isabetli haz›rlanabilmesi için temel konu
sat›fl tahmininin do¤ru yap›lmas›d›r.
SIRA S‹ZDE Finansman ihtiyac›n›n

SIRA S‹ZDE belirlenmesinde k›sa süreli planlar›n amac› nedir?
8
Bütçeleme
D Ü fi Ü N E L ‹ M BütçelemeDile Ü fi Üplanlama
NEL‹M birbirini tamamlayan iki ifllev olarak bilinir. Bütçeleme, ifl-
letmenin toplam planlama etkinliklerinin bir parças› olarak bir iflletmenin planla-
S O R U ma faaliyetlerinin
S O R Usay›sal ifadesidir. Plan, bütçeye oranla daha genel, çok defa bir
y›ldan uzun bir döneme iliflkin ve say›sal yönü s›n›rl› bir çal›flmad›r. Bütçe ise k›sa
süreli, ayr›nt›l› ve say›sal bir çal›flmad›r.
D‹KKAT D‹KKAT
‹flletme bütçesi, iflletmenin tümü için haz›rlansa da iflletmenin bölüm ve fonk-
siyonlar›na iliflkin temel say›sal bilgileri de içerir. ‹flletmede yer alan her bölüm ve-
SIRA S‹ZDE ya fonksiyon SIRA S‹ZDE
için ayr›nt›l› bütçe düzenlendi¤inde, bu bütçeye bölüm veya fonksi-
yon bütçesi, bu bütçenin konsolide edilmesi yoluyla ortaya ç›kan bütçeye de ge-
AMAÇLARIMIZ
nel iflletme bütçesi denilir (Büker, Afl›ko¤lu, Sevil, s. 153).
AMAÇLARIMIZ
Bütçelemeye iflletmenin temel amaçlar›n›n saptanmas› ile bafllan›r. Belirlenen
bu amaçlar do¤rultusunda uzun vadeli planlar haz›rlan›r. Uzun vadeli planlar›n ya-
p›labilmesi için iflletmenin sat›fllar›n›n gelecekte ulaflaca¤› düzey tahmin edilir. Sa-
t›fllar tahmin edilip üretilecek mallar›n çeflit, nitelik ve miktar› belirlenerek her bir
mal için k›sa vadeli sat›fl tahmini yap›l›r (Büker, Afl›ko¤lu, Sevil, s. 155).
www.hedefaof.com
Bütçeleme ifllemlerinin yap›lmas›na sat›fl tahminleri ile bafllanaca¤›ndan, öncelikle

sat›fl bütçesi haz›rlanmal›d›r. Sat›fl bütçesi haz›rland›ktan sonra, üretim planlamas› yap›-
l›r ve üretim bütçesi haz›rlan›r. Üretim bütçesi verilerine dayanarak, belirlenen ham-
madde ve malzemenin sa¤lanmas› için ne kadar harcama yap›lmas› gerekti¤ini ortaya
koyan hammadde ve malzeme bütçesi haz›rlan›r. Daha sonra üretim için hangi özel-
likte ne kadar ifl gücüne ihtiyaç duyuldu¤u belirlenir ve ifl gücü bütçesi haz›rlan›r. ‹fl-
görenlere ödenecek ücretler, ödenecek vergi ve sigorta primleri hesaplanarak iflgücü
bütçesi haz›rlan›r. Reklam için harcanacak tutarlar tahmin edilerek reklam bütçesi ha-
z›rlan›r. Üretim bütçesi tamamland›ktan sonra, mal›n üretim maliyetine do¤rudan dâ-
hil edilemeyen harcamalar için genel imalat giderleri bütçesi haz›rlan›r.
Nakit Bütçesi, k›sa süreli nakit ihtiyac›n›n belirlenmesinde kullan›lan bir plan-
lama arac›d›r. Nakit bütçesi, bir iflletmenin gelecekteki bir zaman aral›¤› içinde na-
kit girifl ve ç›k›fllar›n›n tahmin edilmesini sa¤layan bir pland›r. Nakit bütçeleri ay-
l›k, üç ayl›k veya y›ll›k olarak haz›rlanabilece¤i gibi, günlük ya da haftal›k olarak
bile haz›rlanabilir.
Nakit bütçesinde “nakit giriflleri” ve “nakit ç›k›fllar› olmak üzere iki ana bölüm
bulunur. Nakit giriflleri ve nakit ç›k›fllar› tahmin edilir. En önemli nakit giriflleri, pe-
flin sat›fllar ve kredili sat›fllardan do¤an alacaklar›n tahsilidir. Dolay›s›yla nakit büt-
çesi haz›rlan›rken de öncelikle bütçenin kapsad›¤› döneme iliflkin sat›fl tahminleri
yap›larak ifle bafllan›r. Sat›fl tahminleri ve iflletmenin sat›fl politikalar› do¤rultusun-
da esas faaliyetlerle ilgili nakit giriflleri tahmin edilir. Esas faaliyetlerin yan› s›ra bafl-
ka iflletme faaliyetleri nedeniyle do¤abilecek nakit giriflleri de tahmin edilerek tüm
nakit giriflleri bütçeye dâhil edilir.
Esas faaliyetlerin d›fl›nda kalan di¤er iflletme faaliyetleri nedeniyleSIRA

do¤abilecek
S‹ZDE nakit gi- SIRA S‹ZDE
riflleri neler olabilir? 9
D Ü fi Üedilir.
Nakit giriflleri tahmin edildikten sonra, nakit ç›k›fllar› tahmin N E L ‹ M ‹flletmeler D Ü fi Ü N E L ‹ M
için en önemli nakit ç›k›fllar›; hammadde al›fllar›, iflçilik ücretleri, sat›fl, pazarlama
ve reklam giderleridir. Bu esas faaliyetler nedeniyle oluflan esas S Ofaaliyet
R U giderleri- S O R U
nin yan› s›ra, ortaklara nakit kâr pay› da¤›t›lmas› veya devlete vergi ödenmesi gi-
bi, esas faaliyetler d›fl›nda kalan faaliyetler nedeniyle de nakit ç›k›fl› olabilir. Bun-
D‹KKAT D‹KKAT
lar da tahmin edilerek nakit bütçesine yans›t›lmal›d›r.
Nakit bütçesi, kapsad›¤› döneme ait tüm nakit girifl ve ç›k›fllar›n› bir arada ra-
SIRA S‹ZDE
porlad›¤› için iflletmede nakit aç›¤›n›n m›, yoksa nakit fazlal›¤›n›n m› oldu¤unu SIRA S‹ZDE
gösterecektir. Dolay›s›yla finans yöneticisi nakit aç›¤›n› önceden görerek önlemler
alabilecek ve gereken nakit ihtiyac›n› temin etmek için olas› alternatif kaynaklar›
AMAÇLARIMIZ
de¤erlendirebilecektir. Nakit fazlal›¤›n›n oldu¤u dönemlerde de bu fazlal›klar› ge-
lir getirici yerlere yat›rarak, nakdin etkin kullan›lmas›n› sa¤layacak ve iflletmenin
AMAÇLARIMIZ
kârl›l›¤›na katk›da bulunacakt›r. K ‹ T A P K ‹ T A P
Finansal Kontrol
‹flletmenin baflar›s› aç›s›ndan sadece finansal planlar›n haz›rlanm›fl
TELEV‹ZYON
olmas› yeterli TELEV‹ZYON
olmayacakt›r. Gerçekleflen durum ile planlanan durumun karfl›laflt›r›lmas› ve varsa
aradaki farklar›n ve farkl›l›¤›n nedenlerinin belirlenmesi gerekir. Ard›nda ortaya ç›-
kan farkl›l›klar›n nas›l düzeltilebilece¤i araflt›r›lmal›d›r. Dolay›s›yla finansal kontrol
flartt›r. Finansal kontrol aflamas›, finansal planlar›n uygulanmas›, ‹ N T E tahminlerin
RNET geri ‹NTERNET
bildirimler ›fl›¤›nda yeniden gözden geçirilmesi ve hedeflenen noktaya eriflebilmek
için ne tür de¤iflimlerin yap›lmas› gerekti¤i konular›n› içerir.
www.hedefaof.com
Fonlar›n Sa¤lanmas› veya Finansman Kaynaklar›

Finans yöneticisinin en temel görevlerinden birisi, iflletmeye gerekli fonlar› uygun
kaynaklardan sa¤lamakt›r. ‹flletmeler ihtiyaç duyduklar› kaynaklar› d›flar›dan borç-
lanarak sa¤layabilecekleri gibi, ortaklardan sermaye fleklinde de sa¤layabilirler.
Bunlar›n yan› s›ra iflletme kendi kendine, faaliyetleri sonucu da fon yaratabilir. Oto
finansman olarak adland›r›lan bu kaynak da öz kaynaklar›n bir unsuru oldu¤u için
finansman kaynaklar›n› temel olarak; yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklar olarak iki
ana grupta ele alabiliriz.
Bilançonun unsurlar› ele al›n›rken tan›mland›¤› üzere, yabanc› kaynaklar ifllet-
me d›fl›ndaki üçüncü flah›slardan belirli bir süre için borçlan›larak sa¤lanan kay-
naklar› ifade etmektedir. Vadeleri ister k›sa, ister uzun olsun, mutlaka geri öden-
mek zorundad›r. Vadelerine göre yap›lan ayr›m›n yan› s›ra niteli¤ine göre de tür-
leri itibar›yla k›saca ele alal›m.
Genelde iflletmelerin kulland›klar› k›sa vadeli finansman kaynaklar›;
• sat›c› taraf›ndan sa¤lanan ticari krediler,
• k›sa vadeli banka kredileri ve
• di¤er k›sa vadeli finansman kaynaklar› olmak üzere üç grupta toplanabilir.
‹flletme varl›klar›n›n peflin olarak sat›n al›nmas› yerine, kredili ya da vadeli al›n-
mas› nedeniyle do¤an borçlar, sat›c› taraf›ndan iflletmeye sa¤lanm›fl bir fon kayna-
¤›n› ifade eder. Ticari krediler di¤er finansman kaynaklar›ndan yararlanma olanak-
lar› s›n›rl›, küçük ve yeni kurulmufl iflletmeler için en önemli fon kayna¤›d›r.
Ticari bankalar, özellikle k›sa vadeli finansman ihtiyac›n›n karfl›lanmas›nda ifl-
letmelere de¤iflik kredi olanaklar› sunarlar. Banka kredileri; senet ›skontosu ve ifl-
tirak kredileri, borçlu cari hesap fleklindeki krediler, çek-senet karfl›l›¤› krediler,
spot krediler, döviz kredileri, dövize endeksli krediler, ihracat kredileri ve akredi-
tifler, prefinasman kredileri gibi de¤iflik türlerde olabilir.
K›sa vadeli finansmanda kullan›lan di¤er araç ve yöntemlere finansman bono-
su, factoring örnek olarak gösterilebilir. Finansman bonosu, anonim flirketler tara-
f›ndan k›sa vadeli finansman sa¤lamak için ç›kart›lan menkul k›ymetlerdir. Facto-
ring, iflletmelerinin alacak hakk›n›n, factor ad› verilen bir arac› kuruma sat›lmas›n›
ifade eder.
Orta ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤laman›n yollar›ndan en tipik olan› tah-
vil ihrac›d›r. Anonim flirketlerin borç para bulmak için itibari k›ymetleri eflit ve iba-
releri ayn› olmak üzere, ç›kard›klar› borç senedine tahvil denilir. Tahvil ihrac›n›n
yan› s›ra yine banka kredileri orta ve uzun vadeli olarak sa¤lanabilir. Finansal ki-
ralama da borçla finansman›n bir flekli olarak kabul edilebilir (Akgüç, s.554).
Öz kaynakla finansman fiilen ortaklardan sa¤lanan kaynaklar ile iflletmenin ken-
di faaliyetleri sonucu sa¤lad›¤› kaynaklar olarak iki temel niteli¤e sahiptir. ‹flletme-
nin ortaklar›ndan sa¤lanan büyüklük, ödenmifl sermaye olarak nitelendirilir. Ano-
nim flirketlerde sermaye iflletme taraf›ndan ihraç edilen hisse senetleri ile temsil edi-
lir. ‹flletme faaliyetleri sonucu kâr elde edip bu kârlar›n bir k›sm›n›, yedek akçe ve-
ya da¤›t›lmam›fl kârlar olarak iflletmede b›rak›rsa, kendisi bir fon kayna¤› yaratm›fl
olacakt›r. ‹flletmenin kendi yaratm›fl oldu¤u bu kaynaklara otofinansman denilir.
Fonlar›n Kullan›lmas› veya Yat›r›m Kararlar›

‹flletmelerin çeflitli kaynaklardan sa¤lad›klar› kaynaklar iflletme amaçlar›n› gerçek-
lefltirecek flekilde, stoklara, makinalara, binalara, alacaklara vb. yani varl›klara yat›-
r›l›r. Bu varl›klar›n bir k›sm› dönen varl›k, bir k›sm› ise duran varl›k niteli¤indedir.
www.hedefaof.com
‹flletmenin varl›klar›n› dönen varl›klar ve duran varl›klar olarak iki gruba ay›r-
m›flt›k. Bu varl›klar›n edinilmesine yönelik olarak yap›lan yat›r›mlar› da ayr› ayr›
incelemek daha yararl› olacakt›r. Fonlar›n dönen varl›klar›n edinilmesi için kulla-
n›lmas›, k›sa süreli kullan›m› ifade etmektedir ve çal›flma sermayesi yönetimi ola-
rak ele al›n›rken, fonlar›n uzun süreli kullan›m›, yat›r›m kararlar› olarak ifade edil-
mektedir.
Dönen Varl›klara Yat›r›m - Çal›flma Sermayesi Yönetimi

Çal›flma sermayesi, bir iflletmenin günlük faaliyetlerinin kesintisiz olarak ve sa¤l›k- Dönen varl›klar, haz›r
l› bir flekilde yürütülebilmesi için gerekli olan varl›k unsurlar›n› ifade eder. Di¤er de¤erler, menkul k›ymetler,
alacaklar, stoklar gibi alt
bir ifade ile dönen varl›klar büyüklü¤ü iflletmenin çal›flma sermayesini ifade et- gruplar› itibar›yla en likitten
SIRA S‹ZDE
mektedir. Hat›rlayaca¤›n›z gibi, dönen varl›klar bir faaliyet dönemi içinde sat›la- en az likit olana do¤ru
SIRA S‹ZDE
s›ralanarak raporlan›r.
cak, kullan›lacak, tahsil edilecek olan unsurlar ile paran›n kendisinden oluflmakta-
d›r. Bu tan›ma göre, çal›flma sermayesi nakit, k›sa vadeli menkul k›ymet yat›r›mla-
r›, alacaklar, stoklar gibi kalemlerden oluflur. Yani dönen varl›klar k›sa vadeli yat›-
r›mlard›r. Çal›flma sermayesi, iflletmenin faaliyetleri sonucunda sürekli olarak de¤i-
flir ve mal ve nakit ak›fl›na yol açar. S O R U S O R U
Bilançoda raporlanan dönen varl›klar iflletmenin çal›flma sermayesiniD ‹oluflturur.

KKAT ‹flletme- D‹KKAT
nin çal›flma sermayesinin büyüklü¤ünün belirlenmesi ve dolay›s›yla yönetimi aç›s›ndan bi-
lanço son derece önemli bir finansal tablodur.
Dönen varl›klara yat›r›m konusunda öncelikle iki ana soruya cevap aran›r. Bi-
rincisi, hangi dönen varl›k unsurlar›na yat›r›m yap›laca¤› ile ilgilidir.
AMAÇLARIMIZ
dönen varl›klara yap›lan yat›r›m›n hangi kaynakla finanse edilece¤idir.
‹kinci soru ise AMAÇLARIMIZ
‹flletmenin hangi varl›klara ne kadar yat›r›m yapaca¤›, di¤er bir ifade ile çal›fl-
ma sermayesinin düzeyinin belirlenmesi s›ras›nda baz› faktörlerin K ‹ Tgöz A Pönünde bu- K ‹ T A P
lundurulmas› gerekir.
Çal›flma sermayesinin düzeyini etkileyen faktörleri; iflletmenin faaliyet konusu,
iflletmenin büyüklü¤ü ve sat›fllardaki düzenlilik olarak üç temelT E L Enoktada
V ‹ Z Y O N toplaya- TELEV‹ZYON
biliriz (Ayd›n, Baflar, Coflkun, s. 196).
‹flletmenin Faaliyet Konusu: ‹flletmenin faaliyet konusu çal›flma sermayesi-
nin düzeyini belirleyen en önemli faktördür. ‹flletmenin üretim, ticaret veya hizmet
iflletmesi olufluna göre çal›flma sermayesi büyüklü¤ü de farkl› olacakt›r. Örne¤in,
ticaret iflletmelerinde çal›flma sermayesi düzeyi, üretim iflletmelerine göre daha
yüksek olacakt›r.
‹flletmelerin büyüklü¤ü: Genel olarak küçük iflletmeler, büyük ölçekli ifllet-
melere göre daha fazla çal›flma sermayesine ihtiyaç duyarlar. Çünkü büyük ifllet-
meler, küçük iflletmelere göre çal›flma sermayesi yönetimine daha çok önem ver-
dikleri için, çal›flma sermayesinin etkinli¤ini art›rabilme gücüne sahiptir. Bunun ya-
n› s›ra, büyük iflletmeler para ve sermaye piyasalar›ndan daha kolay fon sa¤lama
olana¤›na sahip olduklar› için çal›flma sermayelerini daha düflük düzeyde tutabil-
mektedir.
Sat›fllardaki Düzenlilik: ‹flletmenin sat›fllar› ne kadar düzenli ise çal›flma ser-
mayesi düzeyi de o kadar düflük olacakt›r. Üretimin mevsimlik olmas›, sat›fllar›n
belli dönemlerde yo¤unlaflmas›, sat›fl gelirinde düzensizlik yarataca¤› için ihtiyaç
duyulan çal›flma sermayesi düzeyi de daha yüksek olacakt›r.
Çal›flma sermayesinin nas›l finanse edilece¤i konusunun çal›flma sermayesi yö-
netiminin di¤er önemli yönü oldu¤unu belirtmifltik. Çünkü çal›flma sermayesinin
www.hedefaof.com
finansman flekli iflletmenin kârl›l›¤›n› ve riskini etkileyecektir. Finansal yönetimde

genel kural finansman kaynaklar›n›n süresi ile kaynaklar›n kullan›ld›¤› yerlerin sü-
resi aras›nda paralellik sa¤lanmas›d›r. Di¤er bir ifade ile k›sa vadeli kaynaklar, k›-
sa vadeli yat›r›mlarda; uzun vadeli kaynaklar ise uzun vadeli yat›r›mlarda kullan›l-
mal›d›r (Büker, Afl›ko¤lu, Sevil, s. 213). Dolay›s›yla k›sa vadeli yat›r›mlar›n yani ça-
l›flma sermayesinin finansman› için en uygun kaynak k›sa vadeli borçlard›r.
Yat›r›m Kararlar› - Sermaye Bütçelemesi

Üretim gücünün elde edilmesi, korunmas› ve art›r›m› için yap›lan her türlü harca-
maya yat›r›m denilmektedir. Daha önce de belirtti¤imiz gibi, bir y›ldan k›sa süre-
de mal veya hizmete dönüflecek varl›klara yap›lan yat›r›mlar dönen varl›klara ya-
p›lan yat›r›mlar› ifade ederken, bir y›ldan daha uzun süre yararlan›lacak varl›klara
yap›lan yat›r›mlar da duran varl›k yat›r›mlar›n› ifade eder. Duran varl›klara yap›lan
yat›r›mlar, dönen varl›k yat›r›mlar›na göre daha risklidir. Çünkü nispeten daha
yüksek tutarda harcama gerektirirler, ba¤lanan fonlar uzun sürelidir ve karar veri-
ciler aç›s›ndan esneklik daha düflüktür (Ayd›n, Baflar, Coflkun, s. 370).
Ekonomik ömrü bir y›ldan daha uzun süreli olan, gelecekte fayda sa¤lamak
amac›yla üretim faaliyetlerine yönelik olarak yap›lan bu duran varl›k yat›r›mlar›, ser-
maye harcamas› olarak da adland›r›lmaktad›r. Sermaye harcamalar›na yönelik ka-
rarlar›n al›nmas›nda sermaye bütçelerinden yararlan›l›r. Sermaye bütçelemesi, uy-
gun ve verimli yat›r›m alanlar›n›n araflt›r›lmas›, sermaye harcamalar›n›n de¤erlendi-
rilmesi ve seçimindeki süreci ifade eder. Sermaye harcamalar› veya yat›r›mlar› yeni-
leme, geniflleme, modernleflme ve stratejik nedenlerle yap›l›r. Uzun vadeli ve bü-
yük tutarl› harcamalar› kapsad›¤› için çok s›k ve düzenli aral›klarla karfl›m›za ç›k-
mazlar. Bu nedenle sermaye bütçeleme sürecinde çok daha dikkatli olunmal›d›r.
SIRA S‹ZDE Sermaye bütçelerinden

SIRA S‹ZDE hangi tür kararlar›n al›nmas›nda yararlan›l›r?
10
Kâr Da¤›t›m Kararlar›
D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmenin Delde
Ü fi Ü Netti¤i
E L ‹ M kâr›n nas›l da¤›t›laca¤›, iflletmenin büyüme h›z›n›, piyasa de-
¤erini, ortaklar›n gelirini etkileyen önemli bir karard›r. ‹flletmeler kâr da¤›t›m poli-
S O R U tikalar›n› belirlerken
S O R U kâr›n ne kadar›n›n ortaklara da¤›t›laca¤›na, ne kadar›n›n ifllet-
mede b›rak›larak otofinansman sa¤lanaca¤›na karar verirler.
fiah›s flirketlerinde ortaklar kârdan ne kadar pay alacaklar›n› kendileri belirler.
D‹KKAT D‹KKAT
Anonim flirketlerde ise Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasas› Kanunu gibi ilgili
yasalar ve flirket sözleflmesinde yer alan hükümler do¤rultusunda kâr da¤›t›m po-
litikas› belirlenir ve kâr da¤›t›m karar› verilir.
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
www.hedefaof.com
Özet

A M A Ç
Muhasebe ve finans›n önemini ve rolünü aç›k- de¤erlendirmek için iflletme sahiplerinin bilgiye
1 lamak. ihtiyaçlar› vard›r. ‹flletmeye sermaye sa¤layarak
Muhasebe sistemi ekonomik bir giriflim hakk›nda yat›r›m riskini üstlenen sahipler yat›r›m›n tafl›d›¤›
karar vermede faydal› olacak finansal ve say›sal risklerle ve yat›r›m›n getirisi ile ilgilenirler.
verileri elde ederek karar vericilerin ihtiyac› olan ‹flletmenin borçlar›n›n hem faizini hem de ana-
finansal bilgileri üretir ve finansal tablolarda ilgili paras›n› zaman›nda ödeme gücü olup olmad›¤›-
taraflara sunar. Muhasebenin temel amac› iflletme n› ve iflletme ile ifl yapma olanaklar›n›n devaml›-
hakk›nda karar verecek olan taraflar›n daha do¤- l›¤›n› de¤erlendirmek için iflletmeye kredi veren
ru kararlar vermelerine yard›mc› olmakt›r. taraflar›n bilgiye ihtiyaçlar› vard›r.
Finans da muhasebe gibi karar vericilere yard›m- ‹flletmenin faaliyetlerine devam etme gücünü de-
c› olmak için vard›r ve iflletmede fonlar›n nas›l ¤erlendirmek ve al›mlar›n› veya sat›fllar›n› ifllet-
sa¤land›¤› ve nerelere yat›r›ld›¤› ile ilgilidir. Fi- meden karfl›lama olanaklar›n›n devaml›l›¤›n› gör-
nansal yönetim, en basit hâli ile her türlü ifllet- mek için müflteri ve sat›c›lar›n bilgiye ihtiyaçlar›
menin faturalar›n› ödeyebilecek, ifllerini sürdüre- vard›r.
bilecek ve acil durumlarda yeterli olabilecek ka- ‹flletmenin çal›flanlar›na istihdam sa¤lama gücü-
dar paras›n›n olmas› gereklili¤i gerçe¤ine daya- nün devam edip edemeyece¤ini, çal›flmalar›n›n
n›r. ‹flletme var oldu¤u sürece paraya olan ihti- karfl›l›¤›n› al›p alamayacaklar›n› de¤erlendirmek
yaç devam edecektir. Bir iflletmenin hem mevcut için iflletmede çal›flanlar›n bilgiye ihtiyaçlar› vard›r.
hem de gelecekteki nakit ihtiyac›n›n planlanma- ‹flletmenin ne kadar vergi ödeyece¤ini, iflletme-
s› finans›n ya da finansal yönetimin temelidir. nin fiyatlama politikalar›na uygun davran›p dav-
Yani hem muhasebe hem de finans, karar verme ranmad›¤›n› ve finansal destek gerekip gerekme-
sürecinin finansal yönü ile ilgilidir. yece¤ini de¤erlendirmek için devlet ve kamu ku-
rumlar›n›n bilgiye ihtiyac› vard›r. Ayr›ca iflletme-

A M A Ç
Temel finansal bilgi kullan›c›lar›n› ve onlar›n nin faaliyetlerine iliflkin yasal düzenleme yap-
2 bilgi ihtiyaçlar›n› tan›mlamak. mak, vergi politikas›n› belirlemek, ulusal gelir ve
Temel finansal bilgi kullan›c›lar›n› iflletmenin yö- di¤er istatistiki hesaplar› yapmak için de bilgiye
neticileri, iflletmenin sahip veya sahipleri, ifllet- ihtiyaç duyulur.
meye borç verenler, iflletmenin müflterileri, ifllet-
menin tedarikçileri, iflletmede çal›flanlar, rakip ifl- A M A Ç
Muhasebe sürecini ve temel finansal tablolar› ta-
letmeler, devlet ve kamu kurumlar› vb. olarak s›- 3 n›mak.
ralayabiliriz. Muhasebe sürecinde muhasebenin öncelikle ger-
‹flletmedeki her düzeydeki yöneticiler temel ola- çekleflen ifllemleri kay›t alt›na almas› gerekir. Bu-
rak üretim, pazarlama, finans ve insan kaynakla- nun için iflletmede gerçekleflen tüm finansal nite-
r›na iliflkin iflletme fonksiyonlar›n›n planlanmas›, likli ifllemler belgelerine dayanarak, günlük olufl
yürütülmesi ve kontrolü için bilgiye ihtiyaç du- s›ras›na göre maddeler hâlinde yevmiye defterin-
yarlar. ‹flletmeyi iyi bir flekilde yönetebilmek ve de kaydedilir, büyük defterde yer alan ilgili he-
iflletmeyi hedeflerine ulaflt›rabilmek için iflletme- saplara aktar›l›r. Dönem sonunda günlük ifllem-
nin faaliyetleri iyi bir flekilde planlanmal›, sonuç- ler tamamland›ktan sonra önce Genel Geçici Mi-
lar do¤ru bir flekilde ölçülmeli ve kontrol edil- zan haz›rlan›r. Dönem sonunda muhasebe d›fl›
melidir. Karar vermeyi, planlamay› ve kontrolü ve muhasebe içi envanter ifllemleri tamamlan-
sa¤layabilmek büyük ölçüde muhasebe bilgileri- d›ktan sonra kesin mizan haz›rlan›r. Kesin mi-
ne ba¤l› olacakt›r. zandaki hesaplar›n kalanlar› yard›m›yla iflletme-
Yöneticilerin iflletmeyi etkin bir biçimde idare nin finansal tablolar› haz›rlan›r.
edip etmediklerini de¤erlendirmek ve gelecekte- Birbirinden ayr› fakat birbiriyle ba¤lant›l› dört te-
ki risk ve getiri düzeyleri hakk›nda karar vermek, mel finansal tablo vard›r. Bilanço, gelir tablosu,
iflletmede ortak olarak kal›p kalmama karar›n› nakit ak›m tablosu ve öz kaynaklarda de¤iflim
tablosu.
www.hedefaof.com
Bilanço, belirli bir tarih itibar›yla iflletmenin var- Sadece yat›r›m ve finansman faaliyetlerinin yeri-
l›klar›n›n ve kaynaklar›n›n bir arada raporland›¤› ne getirilmesi iflletmenin faaliyetlerini gerçeklefl-
bir tablodur. ‹flletmenin bilanço tarihi itibar›yla tirebilmesi ve kâr elde etmesi için yeterli de¤il-
sahip oldu¤u varl›klar› ve bu varl›klar›n finans- dir. Bu üretim faktörlerinin iflletme faaliyetlerin-
man›nda kullan›lan kaynaklar› bir arada göster- de kullan›lmas›, yani üretim ve sat›fla dönüfltü-
di¤i için finansal durum tablosu olarak da adlan- rülmesi gerekir. Aksi takdirde iflletmenin kâr el-
d›r›l›r. de etmesi ve yaflam›n› sürdürmesi mümkün de-
Gelir tablosu, iflletmenin bir döneme ait faaliyet ¤ildir. ‹flletme faaliyetlerinin gerçeklefltirilebilme-
sonuçlar›n›n özetlendi¤i bir finansal tablodur. si için ürün ya da hizmetin üretiminin tamamlan-
Gelir tablosunda iflletmenin faaliyetleri sonucun- mas›, müflterilere sat›lmas› ve sat›fl bedelinin tah-
da ortaya ç›kan tüm has›lat, gelir, kâr, gider, za- sil edilmesi gerekir. Bu tür faaliyetler de iflletme
rar unsurlar› yer al›r ve iflletmenin döneme ait faaliyetleri veya üretim-sat›fl faaliyetleri ola-
net kâr veya zarar büyüklü¤ünü gösterir. ‹lgili rak grupland›r›l›r.
dönemde ne kadar kâr veya zarar olufltu¤u, kâr Bir iflletmenin finansman faaliyetleri ve yat›r›m fa-
veya zarar›n oluflumuna hangi faaliyet sonuçlar›- aliyetleri finans yöneticisinin sorumlulu¤unda ol-
n›n etkide bulundu¤unu gelir tablosundan göre- du¤una göre finansman fonksiyonu, iflletme-
biliriz. nin ihtiyaç duydu¤u kaynaklar› en uygun koflul-
Öz kaynaklarda de¤iflim tablosu, bir hesap larda sa¤lamak ve sa¤lanan bu kaynaklar›n en et-
döneminde öz kaynaklarda oluflan de¤iflmeleri kin flekilde kullan›lmas›n›, yat›r›mlara dönüfltürül-
nedenleriyle birlikte gösteren bir tablodur. mesini sa¤lamak fleklinde tan›mlanabilir. Görül-
Nakit ak›m tablosu, bir hesap döneminde ger- dü¤ü gibi finansman fonksiyonu, iflletmenin amaç-
çekleflen nakit girifl ve ç›k›fllar›n› kaynaklar› ve lar›n› gerçeklefltirebilmesi için gerekli kaynaklar›n
kullan›m yerleriyle birlikte gösteren bir tablodur. sa¤lanmas› ve sa¤lanan bu kaynaklar›n uygun bir
Nakit ak›m tablosunda yer alan nakit kavram›, flekilde de¤erlendirilebilmesi için gereklidir.
nakit ve nakde eflde¤er kalemlerin toplam›n› ifa- Finansman ve yat›r›m kararlar›n›n yan› s›ra di¤er
de eder. iflletme faaliyetlerinin ve fonksiyonlar›n›n yerine
getirilmesi s›ras›nda da finansman fonksiyonu çok
A M A Ç
Finansal yönetimin iflletme faaliyetleri ile ba¤- önemlidir. Çünkü her iflletme karar›n›n finansal
4 lant›s›n› anlamak. bir etkisi vard›r. Finansman politikalar›n›n etkin
Bir iflletmede öncelikle faaliyetlerin planlanmas›, bir flekilde uygulanabilmesi için pazarlama, üre-
kaynak bulunmas› ve üretim faktörlerine yat›r›m tim, insan kaynaklar› gibi bölümlerin ifl birli¤ine
yap›lmas› gerekir. Planlanan faaliyetlerin yerine ihtiyaç vard›r. Bu nedenle finans yöneticisinin ka-
getirilebilmesi ve yat›r›mlar›n yap›labilmesi için rar alma ve görevlerini yerine getirme sürecine
öncelikle kaynak bulunmas› gerekmektedir. ‹fl- di¤er bölüm yöneticileri de kat›lmak zorundad›r.
letme için kaynaklar›n bulunmas› finansman Çünkü finansal sistem bir karar verme sistemidir.
fonksiyonunun kapsam›ndad›r ve finans yöneti-
cisinin görevidir. Gerekli kaynaklar›n nereden ve
A M A Ç
Finansal yönetimin fonksiyonlar›n› anlamak.
nas›l sa¤lanaca¤›na finans yöneticisi karar verir. 5 Finansal yönetimin kapsam›nda yer alan sorum-
‹flletmeye kaynak sa¤lama faaliyetleri finans- luluklar› göz önünde bulundurarak finansal yö-
man faaliyetleri olarak adland›r›l›r. netimin fonksiyonlar›n› “finansal analiz”, “finan-
Planlanan eylemlerin yerine getirilebilmesi için sal planlama ve kontrol”, “fonlar›n sa¤lanmas› ve
iflletme gerekli üretim faktörlerine sahip olmal›- finansman kaynaklar›”, fonlar›n kullan›lmas› ve
d›r. Üretimde kullan›lacak hammadde ve malze- yat›r›m kararlar›” ve “kâr da¤›t›m kararlar›” ola-
menin edinilebilmesi, çal›flanlara ücret ödenebil- rak grupland›rabiliriz.
mesi, makine ve teçhizat al›nabilmesi, araflt›rma Muhasebe sürecinin kay›t tutma ifllevinin sonu-
ve gelifltirme faaliyetlerinde bulunulabilmesi vb. cunda haz›rlanan finansal tablolar analize tabi
için varl›¤a ihtiyaç vard›r. ‹flletmenin gerekli üre- tutularak hem iflletme içi hem de iflletme d›fl› bil-
tim faktörlerinin edinilmesine yönelik bu faali- gi kullan›c›lara sunulacak bilgiler üretilir. Finan-
yetlerine yat›r›m faaliyetleri denilir. sal tablolarda yer alan veriler çeflitli analiz tek-
www.hedefaof.com
nikleri kullan›larak kararlarda kullan›lacak bilgi- Fonlar›n Kullan›lmas› veya Yat›r›m Kararla-
lere dönüfltürülür. Finansal analiz, iflletmenin r›: Fonlar›n dönen varl›klar›n edinilmesi için kul-
finansal durumunu ve performans›n› analiz et- lan›lmas› k›sa süreli kullan›m› ifade etmektedir
mek ve gelecekteki finansal durumunu ve finan- ve çal›flma sermayesi yönetimi olarak ele al›n›r-
sal performans›n› tahmin edebilmek için finansal ken fonlar›n uzun süreli kullan›m› yat›r›m karar-
tablolardaki çeflitli kalemler aras›nda iliflkiler ku- lar› olarak ifade edilmektedir.
rulmas›n›, ölçülmesini ve yorumlanmas›n› kapsa- Çal›flma sermayesi, bir iflletmenin günlük faali-
yan bir süreçtir. Finansal analiz sonucunda elde yetlerinin kesintisiz olarak ve sa¤l›kl› bir flekilde
edilen veriler de¤erlendirilerek iflletmenin mev- yürütülebilmesi için gerekli olan varl›k unsurlar›-
cut durumda güçlü ve zay›f yönleri belirlenir; ay- n› ifade eder. Di¤er bir ifade ile dönen varl›klar
n› zamanda gelece¤e iliflkin yap›lacak tahminle- büyüklü¤ü iflletmenin çal›flma sermayesini ifade
re, haz›rlanacak planlara, izlenecek politikalara etmektedir.
katk›da bulunacak veri ve ipuçlar› sa¤lan›r. Ekonomik ömrü bir y›ldan daha uzun süreli ola-
Finansal planlama iflletmenin faaliyetleri s›rarak gelecekte fayda sa¤lamak amac›yla üretim
s›nda ortaya ç›kacak her türlü fon girifli ve ç›k›fl›- faaliyetlerine yönelik olarak yap›lan bu duran
n›n önceden bir programa ba¤lanmas› ile ilgili- varl›k yat›r›mlar› sermaye harcamas› olarak da
dir. Finansal planlama, iflletmelerin uzun dönem- adland›r›lmaktad›r. Sermaye harcamalar›na yö-
li amaç ve hedeflerinin belirlenmesi ve belirle- nelik kararlar›n al›nmas›nda sermaye bütçele-
nen amaç ve hedeflere ulaflmada gerekli kaynak- rinden yararlan›l›r.
lar› ay›rarak uygun faaliyet programlar›n› haz›rla- Kâr Da¤›t›m Kararlar›: ‹flletmenin elde etti¤i
mak olarak tan›mlanabilir. kâr›n nas›l da¤›t›laca¤› iflletmenin büyüme h›z›n›,
Finansal planlama süreci finansman ihtiyac›n›n piyasa de¤erini, ortaklar›n gelirini etkileyen
tahmini, bu ihtiyac› karfl›lamak için uygun finan- önemli bir karard›r. ‹flletmeler kâr da¤›t›m politi-
sal plan›n seçimi ve bütçelerin oluflturulmas› ve kalar›n› belirlerken kâr›n ne kadar›n›n ortaklara
finansal kontrolü içerir. da¤›t›laca¤›na, ne kadar›n›n iflletmede b›rak›la-
Fonlar›n Sa¤lanmas› veya Finansman Kay- rak otofinansman sa¤lanaca¤›na karar verirler.
naklar›: Finans yöneticisinin en temel görevle-
rinden birisi iflletmeye gerekli fonlar› uygun kay-
naklardan sa¤lamakt›r. ‹flletmeler ihtiyaç duy-
duklar› kaynaklar› d›flar›dan borçlanarak sa¤la-
yabilecekleri gibi ortaklardan sermaye fleklinde
de sa¤layabilirler. Bunlar›n yan› s›ra iflletme ken-
di kendine faaliyetleri sonucu da fon yaratabilir.
Genelde iflletmelerin kulland›klar› k›sa vadeli fi-
nansman kaynaklar›; sat›c› taraf›ndan sa¤lanan
ticari krediler, k›sa vadeli banka kredileri ve di-
¤er k›sa vadeli finansman kaynaklar› olmak üzere
üç grupta toplanabilir.
Orta ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lama-
n›n yollar›ndan en tipik olan› tahvil ihrac›d›r.
Anonim flirketlerin borç para bulmak için itiba-
ri k›ymetleri eflit ve ibareleri ayn› olmak üzere
ç›kard›klar› borç senedine tahvil denilir. Tahvil
ihrac›n›n yan› s›ra yine banka kredileri orta ve
uzun vadeli olarak sa¤lanabilir. Finansal kirala-
ma da borçla finansman›n bir flekli olarak ka-
bul edilebilir.
www.hedefaof.com
1. ‹flletmede gerçekleflen finansal nitelikli olaylar›n ta- 6. ‹flletmenin sahip oldu¤u ve gelecekte iflletmeye fay-
n›mlanmas›, ölçülerek kayda al›nmas›, analiz edilip yo- da sa¤layacak olan ekonomik de¤erler afla¤›dakilerden
rumlanmas› ve karar vericilere iletilmesi sürecini kapsayan hangisini ifade eder?
bilgi sistemi afla¤›dakilerden hangisini ifade etmektedir? a. Varl›klar
a. Muhasebe b. Alacaklar
b. Finansman c. Öz kaynaklar
c. Finansal Analiz d. Kaynaklar
d. Finansal Yönetim e. Bilanço
e. Karar Alma
7. Bir faaliyet dönemi içinde kullan›lacak, tüketilecek,
2. Muhasebenin temel amac› afla¤›dakilerden hangisin-
sat›lacak, tahsil edilecek unsurlar ile paran›n kendisin-
de en iyi flekilde ifade edilmifltir?
den oluflan varl›klar nas›l s›n›fland›r›l›r?
a. ‹flletmenin finansal durumu, faaliyet sonuçlar›
a. Dönen varl›klar
ve nakit ak›fllar› hakk›nda karar vericilere fayda-
b. Duran varl›klar
l› bilgi sa¤lamak
c. Ticari varl›klar
b. Bir iflletmenin hem mevcut hem de gelecekteki
d. Fonlar
nakit ihtiyac›n›n planlanmas›n› sa¤lamak
c. ‹flletmede gerçekleflen finansal nitelikli ifllemlere e. Haz›r de¤erler
iliflkin olarak defter tutmak ve kay›t yapmakt›r
d. Yat›r›mc›lardan fon sa¤lamak ve daha sonra bu 8. ‹flletmelerin amaç ve hedeflerine ulaflabilmeleri için
fonlar› yat›r›mlarda kullanmak ve ortaklar›n ser- yerine getirmek zorunda olduklar› faaliyetleri nas›l grup-
vetlerini veya refahlar›n› art›rmak land›r›r›z?
e. Yat›r›mdan sa¤lanan getirinin ve yat›r›mla ilgili a. Finansman, yat›r›m ve iflletme faaliyetleri (üre-
risklerin de¤erlendirilmesini sa¤lamak tim-sat›fl faaliyetleri)
b. Fon girifl ve ç›k›fllar›
3. Afla¤›dakilerden hangisi bilgiyi iflletmeden do¤ru- c. Fon kaynaklar› ve fon kullan›mlar›
dan elde edebilecek olan iflletme içi bilgi kullan›c›lar› d. Planlama ve analiz
olarak nitelendirilir? e. Defter tutma ve finansal analiz
a. ‹flletme yöneticileri
b. ‹flletmeye sermaye sa¤layan hissedarlar 9. Finansal yönetimin temel amac› afla¤›dakilerinden
c. ‹flletmeye borç verenler hangisinde en iyi ifade edilmektedir?
d. ‹flletmenin müflterileri a. Ortaklar›n refah düzeyini veya iflletmenin de¤e-
e. Devlet rini art›rmakt›r
b. ‹flletmenin kâr elde etmesini sa¤lamakt›r
4. ‹flletmede gerçekleflen de¤iflmelerin belirlenebilme- c. ‹flletmenin sat›fllar›n› ençoklamakt›r
si (örne¤in, son befl y›ldaki sat›fllar›n e¤ilimini görmek
d. Ortaklara kâr pay› da¤›t›lmas›n› sa¤lamakt›r
için) ve di¤er iflletmelerin performanslar› ile karfl›laflt›r-
e. K›sa vadeli nakit planlamas›n› sa¤lamakt›r
malar yap›labilmesi için bilgi afla¤›daki hangi niteli¤e
sahip olmal›d›r?
10. ‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek,
a. Karfl›laflt›r›labilirlik
net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› sapta-
b. ‹lgililik
c. Güvenilirlik mak için kullan›lan oranlar afla¤›dakilerden hangisini
d. Anlafl›labilirlik ifade eder?
e. Önemlilik a. Likidite oranlar›
b. Finansal Yap› oranlar›
5. Muhasebenin ikinci ifllevi afla¤›dakilerden hangisidir? c. Faaliyet oranlar›
a. Finansal tablolar›n analiz edilip yorumlanmas› d. Kârl›l›k oranlar›
b. Kay›t tutma e. Etkinlik oranlar›
c. Bütçelerin haz›rlanmas›
d. Fonlar›n sa¤lanmas›na iliflkin planlar›n yap›lmas›
e. Proforma tablolar›n haz›rlanmas›
www.hedefaof.com
Yaflam›n ‹çinden
“ ‹flletmelerde Elektronik Defter Tutma Dönemi

Ünal fierifler, K›demli Denetçi
Temelleri 11.07.2006 tarihinde Maliye Bakanl›¤› taraf›n-
bir de¤ifliklik bulunmayan mükellefler için bu flart aran-
mayacakt›r.),
c) Elektronik defterlerin oluflturulmas› s›ras›nda, bu ko-
dan yay›mlanan 361 s›ra no’lu Vergi Usul Genel Tebli- nuda uyumluluk onay› al›nm›fl bir yaz›l›m›n kullan›lma-
¤i ile at›lan ve yerini 13 Aral›k 2011 tarihli 1 No’lu Elek- s› durumunda söz konusu yaz›l›m hakk›nda yaz›l›m›n
tronik Defter Genel Tebli¤’ine b›rakarak uygulama esas- ad›, surum numaras› gibi mükellef kullan›m›na özgü
lar› belirlenen “elektronik defter tutma”, ticaret hayat›n- bilgiler,
da yeni bir uygulama olarak yerini alm›flt›r. d) Uyumluluk onay› almam›fl bir yaz›l›m kullan›lmak is-
Tebli¤’in haz›rlanmas›nda yaln›zca Maliye Bakanl›¤› de- tenmesi durumunda, Tebli¤in “3.2 Yaz›l›mlar›n Uyumlu-
¤il ayn› zamanda Gümrük ve Ticaret Bakanl›¤› da aktif luk Onay›” bafll›kl› bölümünde belirtilen belge ve bilgiler.
olarak yer alm›fl, bu flekilde uygulaman›n iflletmelerin 361 No’lu Genel Tebli¤’de yer alan iflletmelerin haz›rl›k
ticari yaflamlar›na adaptasyonu aç›s›ndan zorluk çek- döneminde 5 y›ll›k sure geçirmeleri hükmü 1 no’lu “Elek-
memeleri ve firmalar›n zaman içerisinde artan ifl hacim- tronik Defter Genel Tebli¤”i ile kald›r›lm›flt›r. Bu ifade-
leri do¤rultusunda her y›l daha fazla defter bast›r›lmas›- nin yerine ise, bu Tebli¤ kapsam›nda kendilerine izin
n›n ve bu defterlerin aç›l›fl ve kapan›fl tasdikleri için no- verilenler, www.edefter.gov.tr internet adresinde duyu-
terlere tafl›nmas›n›n ve Vergi Usul Kanunu ve Türk Ti- rulan format ve standartlara uygun olarak ve ayl›k dö-
caret Kanunu uyar›nca belirli sureler boyunca arflivlen- nemler itibar›yla elektronik defterlerini oluflturmaya ve
mesi zorunlulu¤unun getirdi¤i ekstra maliyetlerin gide- saklamaya bafllayacaklard›r. Defterlerini elektronik def-
rilmesi amaçlanm›flt›r. ter biçiminde tutmaya bafllayanlar, söz konusu defterle-
Uygulamadan yararlanma koflullar› rini ka¤›t ortam›nda tutamazlar.” hükmü koyulmufltur.
1 No’lu Elektronik Defter Genel Tebli¤’ine göre, defter- Tebli¤ kapsam› ve uygulama flekli
lerini elektronik ortamda oluflturmak, kaydetmek, muha- Gerçek ve Tüzel kifli iflletmeler istedikleri ve tebli¤’de
faza ve ibraz etmek isteyen gerçek ve tüzel kifli mükel- yer alan flartlar› karfl›lad›klar› takdirde defterlerini elek-
leflerin afla¤›da yer alan flartlar› tafl›malar› gerekmektedir: tronik olarak tutabileceklerdir. Buna göre uygulamadan
a) Gerçek kifli mükelleflerin 5070 say›l› Elektronik ‹m- yararlanacak gerçek kifliler elektronik defterlerini,
za Kanunu hükümleri çerçevesinde üretilen nitelikli www.edefter.gov.tr internet adresinde duyurulan for-
elektronik sertifikaya sahip olmalar›, mat ve standartlara uygun olarak ve ayl›k dönemler iti-
b) Tüzel kifli mükelleflerin 397 S›ra No’lu Vergi Usul bar›yla elektronik defterlerini oluflturmaya ve saklama-
Kanunu Genel Tebli¤’inde yer alan belirlemeler çerçe- ya bafllayacaklard›r. Tüzel kifliler ise, ilgili oldu¤u ay›
vesinde elektronik fatura uygulamas›ndan yararlanma takip eden ay›n son gününe kadar (Hesap döneminin
iznine sahip olmas› ve bu çerçevede Mali Mühür temin son ay›na ait defterler kurumlar vergisi beyannamesinin
etmifl olmas›, verilme süresi sonuna kadar) kendilerine ait mali mü-
c) Elektronik defter tutulmas›, kaydedilmesi, onaylanma- hür ile onaylayacaklard›r. ‹mzal› veya mühürlü defterler
s›, saklanmas› ve ibraz›nda kullan›lacak yaz›l›m›n uyum- için berat dosyalar› oluflturulur ve bu dosyalar Elektro-
luluk onay› alm›fl bir yaz›l›m olmas› gerekmektedir. nik Defter Uygulamas› arac›l›¤› ile Gelir ‹daresi Baflkan-
Bu flartlar› tafl›yan iflletmeler, www.edefter.gov.tr adre- l›¤›'n›n onay›na sunulur. ‹lk ay için al›nan berat aç›l›fl
sinden baflvurular›n› yapabileceklerdir. ‹flletmelerin bafl- onay›, son ay için al›nan berat ise kapan›fl onay› yerine
vuru esnas›nda; geçecek ve elektronik defter kullananlar› ekstra noter
a) www.edefter.gov.tr internet adresinde yer alan “Elek- masraflar›ndan ve yükünden kurtaracakt›r.
tronik Defter Uygulamas› Baflvuru Formu ve Taahhüt- Baflkanl›k mali mührünü de içeren beratlar elektronik
namesi”nin imzal› asl›, defter tutanlar taraf›ndan indirilerek istenildi¤inde ibraz
b) Tüzel kifliler için baflvuru formunu imzalayan kifli ve- edilmek üzere ilgili oldu¤u elektronik defterler ile bir-
ya kiflilerin yetkili oldu¤unu gösteren flirket imza sirkü- likte muhafaza edilecektir.
lerinin noter tasdikli örne¤i (397 S›ra No’lu Vergi Usul Bu uygulamadan yararlanan mükellefler, elektronik def-
Kanunu Genel Tebli¤ine göre e-fatura uygulamas›ndan ter ve belgelerini istedikleri programda ve formatta tuta-
yararlanmaya bafllayan ve imza sirkülerinde herhangi bileceklerdir. Baflkanl›¤a gelen verilerde birlik sa¤lana-
www.hedefaof.com
Okuma Parças›
bilmesi için mükelleflerin, Baflkanl›ktan temin edecekle- ‹flletme Sermayesinde Sakl› F›rsatlar
ri veri format›n› kullanmalar› zorunlu olup; elektronik Kas›m-Aral›k 2011 THE DELOITTE TIMES
defter ve belge verileri, bu formatta ve bir defa yaz›labi- ‹lker Kurflunlugil, Dan›flman, Dan›flmanl›k Hiz-
len DVDR’lara kaydedilerek Baflkanl›¤a gönderilecektir. metleri
De¤erlendirme Hepimizin bildi¤i gibi günümüzde firmalar sadece kar
14 fiubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yay›nlanan ve edemedikleri için de¤il, iflletme sermayelerini iyi yöne-
1 Temmuz 2012 tarihinde uygulamaya girecek olan Ye- temedikleri için de zor durumda kalmaktad›rlar. Ayr›ca
ni Türk Ticaret Kanunu bilindi¤i gibi muhasebe ve ra- firmalar rekabet koflullar› alt›nda fark yaratabilmek için
porlama dili olarak Uluslararas› Finansal Raporlama iflletme sermayesindeki sakl› f›rsatlardan faydalanmak-
Standartlar›’n› kabul etmektedir. Temel amac›, fleffafl›¤› tad›rlar çünkü firmalar›n ciddi oranda nakit kazan›m›
ve kurumsall›¤› art›rarak tüm dünyada ortak bir rapor elde edilebilece¤i say›l› alandan birisi de iflletme serma-
dili oluflturmak olan standartlar ile birlikte gündeme ge- yesidir. Tan›m› itibariyle günlük operasyonlar›n devam›
len konulardan biri de elektronik muhasebe ve rapor- için gerekli likidite miktar› anlam›na gelse de iflletme
lama uygulamas› olan XBRL (eXtensible Business Re- sermayesi denilince akla ilk gelen stok olur. Oysaki ifl-
porting Language – Geniflleyebilir ‹flletme Raporlama letme sermayesi ihtiyac›na karfl›l›k gelen nakit çevrim
Dili) raporlamas›d›r. döngüsü hesaplan›rken stok tutma süresine ilave ola-
Artan küreselleflme ve teknolojik geliflmeler, piyasala- rak alacak tahsilat süresi ve borç ödeme süresine de ba-
r›n entegrasyonu ve yat›r›mc› ihtiyaçlar›n›n çeflitlenme- k›lmaktad›r.
si ve bilginin ihtiyaç duyuldu¤u anda karfl›lanmas› ge- Firmalar belirledikleri üretim/tedarik stratejilerine ba¤l›
reksiniminin artmas›, elektronik verilerin önemini art›r- olarak bitmifl ürün, yar› mamul ve/veya hammadde sto-
maktad›r. Maliye Bakanl›¤› ve Gümrük ve Ticaret Ba- ¤u tutarlar. Belirli miktarda stok, müflterilere vaat edilen
kanl›¤›’n›n birlikte çal›flarak ç›kard›¤› 1 No’lu Elektronik hizmet seviyelerinin sa¤lanmas› için kaç›n›lmaz olmak-
Defter Uygulama Tebli¤’i ile bir anlamda Uluslaralaras› la birlikte fazla stok gere¤inden çok sermayenin ba¤-
Muhasebe Standartlar›’na uygulama anlam›nda at›fta lanmas› nedeniyle baflka f›rsatlar›n de¤erlendirileme-
bulunularak elektronik raporlaman›n da önü aç›lm›fl mesine neden olmaktad›r.
olacak ve yat›r›mc›lar için bilgiye ulaflma h›z› çok daha Alacaklar da iflletme sermayesini art›ran bir faktördür.
h›zl› olacakt›r. Her firma müflterileri ile peflin çal›flmay› arzulasa da pi-
Elektronik Defter Uygulamas› ile hem elektronik defter yasa koflullar› ve rekabet nedeniyle bu ço¤u zaman
tutan iflletmeler, hem yasal erk hem de yat›r›mc›lar için mümkün olamamaktad›r.
birtak›m faydalar›n sa¤lanmas› hedeflenmektedir. ‹fllet- ‹flletme sermayesinin di¤er bir bilefleni ise tedarikçilere
me kay›tlar›n›n elektronik ortamda tutulmas› ve arfliv- olan ticari borçlard›r. Tedarikçi sözleflmelerindeki öde-
lenmesi, ka¤›t ortam›nda tutulan defterlerin çeflitli se- me vadeleri, tedarikçi ile firma aras›ndaki güç dengesi
beplerle zarar görüp kullan›lamayacak duruma gelme- ve piyasa koflullar›na göre belirlenmektedir.
sinin ve iflletmelerin bu konularda maruz kald›¤› yapt›- Görüldü¤ü üzere iflletme sermayesi firmalar›n operas-
r›mlar›n önüne geçecektir. Ayn› zamanda ka¤›t orta- yonlar›n›n devaml›l›¤› için kaç›n›lmazd›r ve bu serma-
m›nda yasal defterlerin onaylat›lmas› için notere tafl›n- yenin miktar›n› belirleyen üç temel faktör bulunmakta-
mas› gibi ekstra maliyetleri de engelleyecektir. Di¤er d›r: Stoklar, alacaklar ve borçlar. ‹flletme sermayesini
yandan, Bakanl›k, mükellefler baz›nda her turlu dataya optimum düzeye getirmek için stok tutma süresi ve ala-
çok daha rahat eriflebilecek ve gerek firmalar düzeyin- cak tahsilat sürelerinin azalt›lmas›, ticari borç ödeme
de, gerekse sektörel düzeyde yap›lan analizlerin gerçek sürelerinin ise art›r›lmas› gerekmektedir.
durumu yans›tma oran› artacakt›r.
1. Elektronik ortamda oluflturulan defterlere iliflkin ola- ‹flletme
Sermayesi
rak, Baflkanl›k taraf›ndan belirlenen standartlara uygun
bilgileri içeren ve Baflkanl›k Mali Mührü ile onaylanm›fl
elektronik dosyay› ifade etmektedir.
”
Borçlar Stoklar Alacaklar
Hesab› Hesab›
www.hedefaof.com
Stok seviyelerini yönetmek her zaman düflünüldü¤ü kü tafl›rken di¤er yandan kriz dönemlerinde k›r›lgan bir
kadar kolay olmayabilir. Stok tek bafl›na ele al›n›p yö- yap›ya bürünmektedirler. Tedarikçilerini vadeyi uzatma
netilecek bir de¤erden çok, tedarik zincirinin tümü ve konusunda ikna edebilen firmalar ise iflletme sermayesi-
hatta sat›fl ve pazarlama süreçlerinin bir sonucu olarak ni azaltarak rekabet avantaj› sa¤layabilmektedir. Bu nok-
ortaya ç›kan bir olgudur. tada önemli olan tedarikçiyi zarara u¤ratmaktan kaç›n-
Alacak tahsilat sürelerinin azalt›lmas› denilince akla ilk mak olmal›d›r. Aksi takdirde k›sa vadede sa¤lanacak fay-
gelen konu müflterilerin ödeme vadelerinin k›salt›lmas› daya karfl›l›k uzun vadede tedarikçinin kaybedilmesi ne-
olmaktad›r. Burada önemli olan müflterilere uygulanan deniyle çok daha ciddi sorunlarla karfl›lafl›labilmektedir.
vadenin rekabette dezavantaja dönüflmeyecek ölçüde Sonuç olarak stoklar, alacaklar ve borçlardan oluflan ifl-
k›salt›lmas› ve vadesi gelen alacaklar›n zaman›nda top- letme sermayesinin optimize edilmesi ve böylece çeflit-
lanmas›n›n sa¤lanmas›d›r. li f›rsatlar›n de¤erlendirilmesi için nakit yaratma konu-
Müflterilerine sa¤lad›¤› ödeme vadesinden daha k›sa sü- sunda pek çok gelifltirme alan› bulunmaktad›r. Önemli
rede tedarikçilerine ödeme yapmak durumunda kalan olan iflletme sermayesi bileflenlerini iyilefltirirken sürdü-
firmalar, nakit ak›fl›n› yönetme konusunda zorluk çek- rülebilirli¤in de göz önünde bulundurularak uzun va-
mekte, ödemelerin yap›labilmesi için d›fl kaynak kullan›- deli faydan›n sa¤lanmas›d›r.
m›na ihtiyaç duyabilmekte ve bir yandan finansman yü-
‹flletme Sermayesi ‹yilefltirme F›rsatlar›
Zaman
Faturan›n Faturan›n ‹flletme sermayesi ihtiyac› Ödemenin

al›nmas› ödenmesi Nakit çevrim döngüsü al›nmas›
Malzemenin Faturan›n
al›nmas› kesilmesi
Borç ödeme
süresi
Alacak
Stok tutma tahsilat süresi
süresi
Hammadde Yar›-mamul Bitmifl ürün Yolda

sto¤unda olarak geçen sto¤unda geçen süre
geçen süre süre geçen süre
Borç ödeme süresi Stok tutma süresi Alacak tahsilat süresi

Fatura al›nmas› ile fatura ödeme Malzemenin al›nma tarihi faturan›n Fatura al›nmas› ile fatura ödeme
tarihi aras›ndaki kesilme tarihi aras›ndaki süre tarihi aras›ndaki
• Ödeme vadelerinin uzat›lmas› • Hizmet seviyeleri ve güvenlik • Alacaklar›n takibi ve toplanmas›

• Nakit indirimleri ile faiz sto¤unun gözden geçirilmesi süreçlerinin gelifltirilmesi
getirilerinin dengelenmesi • Talep tahmininin gelifltirilmesi • Ürün kalitesi art›larak kalite
• Vergi muafiyeti, indirimi ve • Üretim ve stok stratejileri ile kaynaklar› ertelemelerin önüne
erteleme f›rsatlar› parametrelerinin gözden geçilmesi
de¤erlerdirilmesi geçirilmesi • Müflterilerin finansal durumlar›n›n
• Firma içindeki iletiflimin incelenmesi, faktöring f›rsatlar›n›n
art›r›lmas› ve sto¤un de¤erlendirilmesi
sahiplenilmesi
www.hedefaof.com

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe ve Finans›n Öne- S›ra Sizde 2
mi” konusunu gözden geçiriniz. Muhasebe bilgisinin faydal› olabilmesi için finansal bil-
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe ve Finans›n Öne- gi ilgili, güvenilir, karfl›laflt›r›labilir ve anlafl›labilir
mi” konusunu gözden geçiriniz. olmal›d›r.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Bilgilerine Ge-
reksinim Duyan Taraflar Ve Bilgi Kullan›c›lar›- S›ra Sizde 3
n›n Bilgi Gereksinimleri” konusunu gözden ge- Muhasebenin birinci ifllevi “defter tutma” ifllevidir. ‹fllet-
çiriniz. mede gerçekleflen finansal nitelikli ifllemler, belgelerine
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Bilgisinin Sahip dayan›larak olufl s›ras›na göre yevmiye defterine kayde-
Olmas› Gereken Nitelikler” konusunu gözden dilir. Daha sonra büyük defterdeki ilgili hesaplara akta-
geçiriniz. r›l›r. Dönem sonunda, dönem sonu ifllemleri yap›larak
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Süreci” konusu- finansal tablolar haz›rlan›r. Kay›t süreci sonucunda elde
nu gözden geçiriniz. edilen muhasebe bilgilerinin kararlarda kullan›labile-
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temel Muhasebe Eflitli¤i ve cek bilgilere dönüfltürülmesi için finansal tablolarda yer
Unsurlar›” konusunu gözden geçiriniz. alan verilerin analiz edilip yorumlanarak, karar vericile-
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temel Muhasebe Eflitli¤i ve re iletilmesi gerekir. Bu da muhasebenin ikinci ifllevidir.
Unsurlar›” konusunu gözden geçiriniz.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yönetimin ‹flletme S›ra Sizde 4
Faaliyetleri ile Ba¤lant›s›” konusunu gözden ge- Bilanço, belirli bir tarih itibar›yla iflletmenin varl›klar›-
çiriniz. n›n ve kaynaklar›n›n bir arada raporland›¤› bir tablo-
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yönetim ve ‹fllev- dur. ‹flletmenin bilanço tarihi itibar›yla sahip oldu¤u
leri” konusunu gözden geçiriniz. varl›klar› ve bu varl›klar›n finansman›nda kullan›lan
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz Teknikleri” kaynaklar› bir arada gösterdi¤i için finansal durum tab-
konusunu gözden geçiriniz. losu olarak da adland›r›l›r.
S›ra Sizde 5
Gelir tablosu, iflletmenin bir döneme ait faaliyet so-
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› nuçlar›n›n özetlendi¤i bir finansal tablodur. Gelir tablo-
S›ra Sizde 1 sunda iflletmenin faaliyetleri sonucunda ortaya ç›kan
‹flletme ile ilgili taraflar iflletmenin yöneticileri, iflletme- tüm has›lat, gelir, kâr, gider, zarar unsurlar› yer al›r ve
nin sahip veya sahipleri, iflletmeye borç verenler, ifllet- iflletmenin faaliyetleri sonucu elde etti¤i, döneme ait
menin müflterileri, iflletmenin tedarikçileri, iflletmede net kâr veya zarar büyüklü¤ünü gösterir. ‹lgili dönem-
çal›flanlar, rakip iflletmeler, devlet ve kamu kurumlar› de ne kadar kâr veya zarar olufltu¤u, kâr veya zarar›n
vb. olarak s›ralanabilir. ‹flletme ile ilgili taraflara ve ilgi oluflumuna hangi faaliyet sonuçlar›n›n etkide bulundu-
nedenlerine bakt›¤›m›zda baz›lar›n›n do¤rudan do¤ru- ¤unu gelir tablosundan görebiliriz. Gelir tablosu bir dö-
ya iflletme ile ilgili ç›kar ba¤lar› varken, baz›lar›n›n ilgi- neme ait faaliyetleri gösterdi¤i için bilanço gibi anl›k
si daha dolayl› düzeyde kalabilmektedir. Ayr›ca bu ta- de¤il dönemlik bir finansal tablodur. Bilançoyu bir fo-
raflar›n bilgiye eriflim olanaklar› da farkl›d›r. Bu ba¤- to¤rafa benzetirsek gelir tablosunu da bir filme benze-
lamda bilgi kullan›c›lar›n› bilgiyi iflletmeden do¤rudan tebiliriz.
elde etme imkânlar›na göre “iflletme içi taraflar” ve
“iflletme d›fl› taraflar” olmak üzere iki gruba ay›rabi- S›ra Sizde 6
liriz. ‹flletme yöneticileri iflletme içi bilgi kullan›c›lar›n› ‹flletmelerin amaç ve hedeflerine ulaflabilmeleri için ye-
olufltururken, yöneticilerin d›fl›nda kalan tüm taraflar ifl- rine getirmek zorunda olduklar› ifllemler finansman, ya-
letme d›fl› bilgi kullan›c›lar›n› oluflturur. t›r›m ve iflletme faaliyetleridir (üretim-sat›fl faaliyetleri).
www.hedefaof.com
Kaynaklar
S›ra Sizde 7 Akgüç, Ö. (2011). Mali Tablolar Analizi, Geniflletilmifl
Analizi yapacak taraflar›n konumuna göre analiz iç ana- 14. Bask›, ‹stanbul.
liz ve d›fl analiz olarak grupland›r›labilir. Analize konu Ayd›n, N., Baflar, M. Coflkun, M. (2010). Finansal Yö-
olan finansal tablolar›n kapsad›klar› dönem say›s›na gö- netim, Detay Yay›nc›l›k, Ankara.
re analiz statik ve dinamik analiz olarak s›n›fland›r›- Atrill, P., McLaney, E. (2004). Accounting and Finan-
labilir. Analizin yap›lma amac›na göre yat›r›m analizi, ce for Non-Specialists, 4th Edition, FT Prentice
yönetim analizi ve kredi analizi olarak s›n›fland›r›la- Hall.
bilir. Bovee, L. C., Thill, J.V, Mescon, M.H. (2007). Excellen-
ce in Business, 3rd Edition Pearson Prentice Hall
S›ra Sizde 8 Büker, S., Afl›ko¤lu, R., Sevil, G. (2010), Finansal Yö-
K›sa süreli planlar iflletmenin günlük, haftal›k, ayl›k ifl- netim, 6. Bas›m, Ankara.
lemlerinden do¤acak nakit girifl ve ç›k›fllar›n› önceden Cemalc›lar, Ö., Erdo¤an, N. (1997). Genel Muhasebe,
ortaya koymak için yap›lan planlard›r. K›sa dönemde Beta Bas›m-Yay›m Da¤›t›m, ‹stanbul.
özellikle stoklara, donan›ma, sat›fllara, insan kayna¤›na Cemalc›lar, Ö., ÖNCE, S. (1999). Muhasebenin Ku-
yönelik kaynaklar›n planlanmas› önceliklidir. K›sa süre- ramsal Yap›s›, Anadolu Üniversitesi, Eskiflehir.
li planlar›n yap›lmas› ile ortaya ç›kabilecek nakit ihtiya- Ceylan, A., Korkmaz, T. (2008). ‹flletmelerde Finansal
c› önceden belirlenip zaman›nda karfl›lan›r. Olabilecek Yönetim, Gözden geçirilmifl 10. Bas›m, Ekin Bas›m
nakit fazlalar› için de önceden alternatif yat›r›m alanlar› Yay›n Da¤›t›m, Bursa.
belirlenir. K›sa süreli planlarda esas amaç nakit yöneti- Çetin, C., Can Mutlu, E. (2010). Temel ‹flletmecili¤e
midir ve nakit bütçesi en tipik örnektir. Girifl, 2. Bask›, Beta, ‹stanbul.
Çömlekçi, F., Sözbilir, H., Bektöre S.(2009). Mali Tab-
S›ra Sizde 9 lolar Analizi, Eskiflehir.
En önemli nakit giriflleri peflin sat›fllar ve kredili sat›fllar- Gibson, C.H. (2009). Financial Reporting and Analy-
dan do¤an alacaklar›n tahsilidir. Esas faaliyetlerin yan› sis, Using Accounting Information, South-Wes-
s›ra baflka iflletme faaliyetleri nedeniyle do¤abilecek tern Cengage Learning.
nakit girifllerine maddi duran varl›k sat›fllar›ndan sa¤la- Ramagopal, C. (2008). Financial Management, New
nan nakit giriflleri, sermaye art›r›m›ndan sa¤lanan nakit Age International.
giriflleri örnek olarak verilebilir. Subramanyam, K.R., Wild, J.J. (2009). Financial State-
ment Analysis, 10th Edition, McGraw Hill Interna-
S›ra Sizde 10 tional Edition.
Ekonomik ömrü bir y›ldan daha uzun süreli olarak ge- fiengür, E.D., Çiftçi, D. (2011) ‹flletmelerde Faaliyetle-
lecekte fayda sa¤lamak amac›yla üretim faaliyetlerine rin S›n›fland›r›lmas› ve Finansal Raporlama
yönelik olarak yap›lan duran varl›k yat›r›mlar› sermaye Üzerindeki Etkileri, Mali Çözüm Dergisi, ‹SM-
harcamas› olarak da adland›r›lmaktad›r. Sermaye harca- MMO, Kas›m-Aral›k 2011.
malar›na yönelik kararlar›n al›nmas›nda sermaye büt- fiimflek, fi., Çelik, A. (2008). Genel ‹flletme. E¤itim Aka-
çelerinden yararlan›l›r. Sermaye bütçelemesi, uygun ve demi Yay›nlar›, Konya.
verimli yat›r›m alanlar›n›n araflt›r›lmas›, sermaye harca- TMS 7 Nakit Ak›fl Tablolar›, www.tmsk.org.tr
malar›n›n de¤erlendirilmesi ve seçimindeki süreci ifade
eder. Sermaye harcamalar› veya yat›r›mlar› yenileme,
geniflleme, modernleflme ve stratejik nedenlerle yap›l›r.
www.hedefaof.com
www.hedefaof.com
Sözlük 213
Sözlük
B G
Bilanço: ‹flletmenin belirli bir andaki finansal durumunu, ya- Gelir tablosu: ‹flletmenin bir döneme ait faaliyet sonuçlar›n›n
ni varl›klar›n› ve kaynaklar›n› bir arada gösteren tablo özetlendi¤i finansal tablo, iflletmenin faaliyetleri sonu-
cunda ortaya ç›kan tüm has›lat, gelir, kâr, gider, zarar
C-Ç unsurlar›n›n yer ald›¤› yer al›r ve iflletmenin döneme ait
Centilmenlik anlaflmas›: Birkaç iflletmenin aralar›nda iflbir- net kâr veya zarar büyüklü¤ünü gösteren tablo
li¤i kurmak, rekabeti s›n›rland›rmak ve sektördeki du- Genel çevre: ‹flletme üzerinde dolayl› etkiye sahip olan siya-
rumlar›n› güçlendirmek amac›yla yapt›klar› anlaflma sal-yasal çevre, ekonomik çevre, sosyokültürel çevre,
Çevresel belirsizlik: ‹flletmeleri yak›ndan ilgilendiren çevre- teknolojik çevre ve do¤al çevre bileflenlerinden oluflan
sel faktörlerin say›s›yla, bu faktörlerin de¤iflim h›z›n›n ve etkilerini uzun dönemde ortaya ç›karan makro çevre
fonksiyonu Güdüleme: ‹nsanlar› belirli bir amaca do¤ru, devaml› flekilde
harekete geçirmek için gösterilen çabalar›n tamam›
D
Da¤›t›m: Ürünün hedef kitleye ulaflt›r›lmas› ifli H
De¤er: Tüketicinin sat›n almay› düflündü¤ü ürün ya da hiz- Holding: ‹flletmenin baflka iflletmelerin hisse senetlerini ala-
metin, onun ihtiyaç ve isteklerini ne kadar karfl›layaca¤› rak iflletmenin yönetimini ele geçirmesi
hakk›ndaki görüflü
De¤iflim: ‹htiyaç duyulan bir ürün ya da hizmetin bir kifli ya da ‹
kurulufltan, karfl›l›¤›nda bir baflka ürün vererek sa¤lanmas› ‹ç Çevre: ‹flletme s›n›rlar› içinde kalan ve iflletmenin misyo-
Dikey büyüme: Dikey büyüme, farkl› faaliyetler gerçekleflti- nunu, vizyonunu, temel yeteneklerini, örgüt yap›s›n›
ren ancak birbirlerini bütünleyen iflletmelerin birleflme- ve örgütsel kültürünü içinde bar›nd›ran alt sistemler
leri toplu¤u
‹htiyaç: ‹nsan›n fizyolojik ve psikolojik yap›s›na uygun ola-
E rak ortaya ç›kan, karfl›land›¤›nda zevk ve haz, karfl›lan-
E¤itim ve gelifltirme: Personelin yetkinliklerinin iflin gerek- mad›¤›nda ac› ve s›k›nt› yaflatan duygu
tirdi¤i düzeye ç›kar›lmas› ‹letiflim: ‹nsanlar›n duygu, düflünce, tutum ve davran›fllar›n›n
Etik: Bir kifli veya grubun davran›fllar›n›n do¤rulu¤unu ve sözlü, yaz›l› ve sözsüz olarak iletmesi
yanl›fll›¤›n› belirleyen kurallar ve ilkeler ‹novasyon: Piyasaya ç›kabilen ve ticari hale gelen yenili¤e
Etik ikilemler: Birbiriyle çat›flan, ancak her ikisinin de olas› verilen ad
geçerli etik yönleri olan iki seçenekten birinin seçilme- ‹nsan kayna¤›: Bir iflletmede çal›flanlar›n tümü, genel müdür
sinin gerekti¤i durum gibi hiyerarflide üst düzey bir pozisyondan, makine ope-
Etik kodlar: Belirli bir iflletme, meslek grubu veya endüstri ratörü gibi alt düzey bir pozisyona kadar herkes
içinde etiksel aç›dan, çal›flanlardan/üyelerden beklenen ‹nsan kaynaklar› yönetimi: ‹nsan kayna¤›n›n sa¤lanmas›,
ve istenen davran›fl türlerini aç›klayan bildirgeler istihdam› ve gelifltirilmesi ile ilgili politika oluflturma,
planlama, örgütleme, yönlendirme ve denetleme faali-
F yetlerini içeren disiplin
Fayda: Mal ve hizmetlerin insanlar›n ihtiyaçlar›n› giderme ‹nsan kaynaklar› yönetiminin fonksiyonlar›: ‹flletmenin
özelli¤i bir çal›flan›n iflletmeye giriflinden iflten ayr›lmas›na kadar
Finans: Para, fon ya da sermaye geçirdi¤i süre içerisinde, insan kaynaklar›yla ilgili olarak
Finansman faaliyetleri: ‹flletmenin faaliyetlerini sürdürmesin- yap›lan ifllerin tümü
de kullan›lacak üretim ile ilgili kaynaklar›n edinilmesi için ‹stek: ‹nsan ihtiyaçlar›n›n giderilmesi amac›yla, bireylerin
gerekli olan kaynaklar›n iflletme sahiplerinden ya da ifllet- alternatifler aras›ndan elde etme arzusu gösterdikleri
me d›fl›ndaki taraflardan sa¤lanmas› faaliyetleri fleyler
Fiyat: Bir ürünün de¤erinin parasal karfl›l›¤› ‹fl analizi: Mevcut iflin nas›l yap›ld›¤›n› tan›mlayan bir de¤er-
Fizibilite çal›flmalar›: Kurulmak istenen iflletmenin üretece¤i lendirme ve bu de¤erlendirmeyi gerçeklefltirmek üzere
mal›n maliyeti, sat›fl fiyat›, müflteri beklentileri, kurulaca¤› yap›lan araflt›rma
yer ile ilgili araflt›rmalar›n yer ald›¤› kapsaml› çal›flmalar
www.hedefaof.com
‹fl modeli: ‹flletmenin kurulufl amac›na ba¤l› olarak, üretim

L
faktörlerini ne flekilde katma de¤ere dönüfltürece¤inin
Liderlik: Belirli flartlar alt›nda, belirli kiflisel veya grupsal
planland›¤› model
amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için bir kimsenin baflkalar›-
‹fle alma: Pozisyon bofllu¤u oldu¤unda, pozisyonu doldur-
n›n faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci
mak amac›yla aday bulma, seçim ve oryantasyon faali-
yetlerinin gerçeklefltirilmesi
M
‹flletme: ‹nsan ihtiyaçlar›n› giderecek, sorunlar›n› çözecek,
Merger (sat›n alma- birleflme): ‹ki veya daha fazla iflletme-
beklentilerini karfl›layacak derecede fayda sa¤lamak için
nin tek iflletme haline gelmesi durumu
üretim faktörlerini kullanarak mal ve hizmet üreten, ço-
Muhasebe: ‹flletmede gerçekleflen finansal nitelikli olaylar›n
¤u kez kâr amac› güden ekonomik, teknik ve sosyal gi-
tan›mlanmas›, ölçülerek kayda al›nmas›, analiz edilip yo-
riflimler
rumlanmas› ve karar vericilere iletilmesi sürecini kapsa-
‹flletme çevresi: ‹flletme s›n›rlar› d›fl›nda kalan her fley
yan bilgi sistemi
‹flletme faaliyetleri: Genel olarak faaliyet; iflletmenin kurul-
mas›, yat›r›m kararlar›n›n al›nmas›, kaynaklar›n temin
N
edilmesi, tedarikçilerden hammadde al›nmas› ve bedeli-
Nakit ak›m bütçesi: ‹flletmelerde k›sa süreli finansman ihti-
nin ödenmesi, mamul veya hizmet üretimi, mal veya hiz-
yac›n›n belirlenmesinde kullan›lan finansal bütçeleme
metin pazarlama ve sat›fl›, müflterilerden tahsilat yap›l-
tablosu
mas›, sat›fl sonras› destek hizmetlerinin verilmesi gibi, ifl-
Nakit ak›m tablosu: Bir hesap döneminde gerçekleflen nakit
letmenin devaml›l›¤›n› sa¤layan operasyonlar s›ras›nda
girifl ve ç›k›fllar›n›, kaynaklar› ve kullan›m yerleriyle bir-
iflletmelerin gerçeklefltirdi¤i eylemler
likte gösteren tablo
‹flletme fonksiyonlar›: ‹flletmenin grupland›r›lm›fl faaliyet-
leri
O-Ö
Örgütleme: Planda belirlenen amaçlara ve bunlara eriflmek
K için belirlenen yollara uygun bir örgüt yap›s› (organizas-
Kariyer yönetimi: ‹flgücünün ihtiyaçlar›n› tatmin etmek ve
yon) oluflturularak; bu yap› içerisinde yer alan ifller, kifli-
bireylerin kariyer hedeflerine ulaflmas›n› sa¤lamak için
ler ve birimler aras›ndaki yetki iliflkilerinin kurulmas›
yöneticilere imkan sa¤layan, hedeflerin planlanmas›,
Öz kaynaklarda de¤iflim tablosu: Bir hesap döneminde öz
stratejilerin düzenlenmesi ve uygulanmas› süreci
kaynaklarda oluflan de¤iflmeleri nedenleriyle birlikte gös-
Kartel: Ayn› sektörde ve ayn› ifli yapan iki veya daha fazla ifl-
teren tablo
letmenin, hukuki ba¤›ms›zl›klar›n› yitirmeden yapt›klar›
anlaflmalar
P
Kitlesel üretim: Belirli bir ürünü büyük miktarlarda üretmek
Paydafl: ‹flletmelerin amaçlar›n› gerçeklefltirirken etkiledikleri
için yap›lan bir üretim biçimi
ya da etkilendikleri herhangi bir grup veya birey
Konsern: Ayn› iflkolunda çal›flan az say›da iflletmenin karlar›-
Pazar: Belirli bir ürünün al›c›lar›n›n ve sat›c›lar›n›n de¤iflim
n› art›rmak amac›yla biraraya gelmesi ile oluflan birleflme
için oluflturduklar› soyut ortam
flekli
Pazarlama iletiflimi: ‹flletme/ürün/hizmet ile hedef kitle ara-
Konsorsiyum: Belirli bir iflin yap›lmas› için kurulan birlik ve-
s›ndaki reklam, sat›fl özendirme, halkla iliflkiler, kiflisel
ya ortal›k
sat›fl ve do¤rudan pazarlama iletiflimi çabalar›n›n tümü-
Kontrol: Faaliyetlerin sonuçlar›n› önceden belirlenmifl olan
nü içeren pazarlama fonksiyonu bilefleni
standartlarla karfl›laflt›rmak, e¤er farkl›l›k varsa gerekli
Performans yönetimi: Çal›flanlar›n ifllerini etkin ve verimli
düzeltmeleri yapmak
bir biçimde yap›p yapmad›klar›n› ya da neye ihtiyaçlar›
Küresel çevre: ‹flletmelerin siyasal-yasal, ekonomik, sosyo-
oldu¤unu belirlemek amac›yla gelifltirilen performans
kültürel, teknolojik ve do¤al çevre faktörlerini etkileme
planlamas›, performans›n de¤erlendirilmesi ve perfor-
potansiyeli olan ve dolay›s›yla tüm çevresini bir anlam-
mans›n gelifltirilmesi aflamalar›ndan oluflan insan kay-
da kapsayabilen genel çevre bilefleni
naklar› yönetimi sistemi
Planlama: Yönetim fonksiyonlar›ndan ilki; amaçlar ile bun-
lara ulaflt›racak araçlar›n ve olanaklar›n seçimi veya be-
lirlenmesi
www.hedefaof.com
Sözlük 215
Proforma finansal tablolar: ‹flletmelerin orta ve uzun süre-

V
li finansman ihtiyac›n›n belirlenmesinde kullan›lan fi-
Verimlilik: Girdi ile ç›kt› aras›ndaki iliflki
nansal tablolar
Y
S Yal›n üretim: Üretim sürecine de¤er katmayan, stok bulun-
Sektörel çevre: ‹flletmenin iç çevresi ile iflletmenin genel
durma, hatal› ürünü onarma, çal›flanlar›n ve ürünlerin
çevresi aras›nda yer alan ve iflletme faaliyetlerini do¤ru-
gereksiz hareketleri, afl›r› üretim, gereksiz bekleme süre-
dan etkileyebilen yap›
leri, hurda birikimi gibi tüm olumsuzluklar› ortadan kal-
Sermaye bütçesi: Uygun ve verimli yat›r›m alanlar›n›n araflt›-
d›rmaya yönelik üretim yaklafl›m›
r›lmas›, sermaye harcamalar›n›n de¤erlendirilmesi ve se-
Yatay büyüme: ‹flletmelerin kendi kaynaklar›n› kullanarak
çimi süreci
büyümesi
Sosyal denetim: ‹flletmelerin sosyal sorumluluk performans›-
Yat›r›m: ‹flletmeye kar sa¤lamak veya gelir getirmek amac›y-
n›n de¤erlendirilmesi süreci
la yap›lan her türlü harcama
Sosyal sorumluluk: Kurumlar›n içinde yaflad›klar› toplumun,
Yat›r›m faaliyetleri: ‹flletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde
çal›flanlar›n›n ve onlar›n ailelerinin yaflam kalitesini yük-
fayda sa¤layacak ve yat›r›ma dönüfltürülecek üretim fak-
seltirken, ayn› zamanda ekonomik geliflmeye de katk›
törlerinin edinilmesine yönelik faaliyetler
sa¤lama yükümlülü¤ü
Yat›r›m projesi: Önceden belirlenmifl bir süre içinde, yap›l-
Sürdürülebilirlik: Gelecekte dünyada yaflayacaklara da ye-
mas› gereken ifllerin nas›l ve hangi bütçe içinde yap›la-
tecek kadar kaynak b›rakacak ve toplumun refah seviye-
ca¤›n› gösteren bir plan türü
sini art›racak flekilde bir anlay›flla üretim yapmak ve tü-
Yöneltme: Yöneticilerin astlar›na emir verme veya baflka yol-
ketmek
larla ne yap›lmas› gerekti¤ini bildirmesi
Yönetici: Yönetim iflini yapan, insanlar› belirli amaçlar› ger-
T çeklefltirecek iflleri yapmalar› için yönlendiren ve yöne-
Tam zaman›nda üretim: ‹fle de¤er katmayan her türlü at›¤›n
ten kifli
ve de¤iflkenli¤in yok edilmesi ve malzemelerin gerekti¤i
Yönetim: Baflkalar› vas›tas›yla, ifllerin etkili ve verimli bir fle-
yer ve zamanda çekilmesi hedefine yönelik üretim biçimi
kilde yapt›r›lmas›
Tatmin: Bir bireyin beklentileri ve ürünle ilgili alg›lanan per-
Yönetim fonksiyonlar›: ‹flletmelerin kurulufl amaçlar›na ula-
formans de¤erlendirmeleri aras›nda yap›lan karfl›laflt›r-
flabilmesi, bu yöndeki faaliyetlerini etkin ve verimli fle-
man›n yans›mas›
kilde yürütebilmesi için yöneticilerin yerine getirmesi
Tröst: ‹ki veya daha fazla iflletmenin tekelci güç oluflturmak
gereken planlama, örgütleme, yöneltme ve kontrol fonk-
amac›yla hukuki ba¤›ms›zl›klar›n› yitirerek sermaye ve
siyonlar›
yönetimlerini birlefltirmeleri
U-Ü
Üçlü sorumluluk: ‹flletmelerin bir amaç setine sahip olduk-
lar›n› ve amaçlar›n›n ekonomik de¤er, sosyal de¤er ve
çevresel de¤er üretmek oldu¤unu savunan görüfl
Üretim faktörleri: ‹nsan ihtiyaçlar›n› gidermek, sorunlar›n›
çözmek için piyasaya sunulacak ürün ve hizmetlerin üre-
timinde kullan›lan, miktar ve çeflit yönünden s›n›rl› olan
girdi ya da kaynaklar
Üretim: ‹nsanlar›n ihtiyaç ve isteklerini karfl›lamak amac›yla
ürün ya da hizmetlerin meydana getirilmesi ifllemi
Ürün: ‹nsanlar›n istek ve ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› amac›yla
üretim faktörlerinin biraraya getirilerek, üretim için gere-
ken üretim teknolojilerinin yard›m› ile bir süreçten geçi-
rilmesi sonucu elde edilen ç›kt›
www.hedefaof.com

Aof Genel Ä°sletme PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aof Genel Ä°sletme PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2650

Copyright © 2012 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Dil Yaz›m Dan›flman›

Kitap Koordinasyon Birimi

‹flletmeler ve Özellikleri.............................................................. 2 1. ÜN‹TE

Yasal Statü Bak›m›ndan ‹flletme Türleri....................................................... 27

2. ÜN‹TE ‹flletme Çevresi ........................................................................ 34

3. ÜN‹TE Etik ve Sosyal Sorumluluk ...................................................... 60

ET‹K VE YASA ‹L‹fiK‹S‹ ................................................................................ 62

‹flletmelerin Kuruluflu ve Büyümesi....................................... 88 4. ÜN‹TE

‹flletmelerde Yönetim ............................................................. 108 5. ÜN‹TE

‹flletmelerde Üretim ve Pazarlama ...................................... 134 6. ÜN‹TE

Ev ‹flçili¤i Sistemi ......................................................................................... 137

‹flletmelerde ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi............................... 156 7. ÜN‹TE

‹flletmelerde Muhasebe ve Finansal Yönetim....................... 178 8. ÜN‹TE

Finansal Analiz Çeflitleri.......................................................................... 194

Sözlük ................................................................................... 213

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

D‹KKAT ‹nsanlar›n sat›n

D‹KKAT Dünyadaki uygulamalara

‹flletmelerin temel amac› insan ihtiyaçlar› ve isteklerini karfl›lamak için üretim

‹flletmelerin ekonomik ve sosyal politika aç›s›ndan önemini tart›fl›n›z.

narak nas›l çözülebilece¤i aray›fl› içindedir.

lar›n› çözmeye çal›flacaklard›r. Demek ki ihtiyaçlar, sorunlar, Kistekler ‹ T A Piflletmelerin K ‹ T A P

‹htiyaçlar çeflitli aç›lardan incelenmifl ve her zaman araflt›rma konusu olmufltur.

ihtiyaçlard›r. Toplum içinde toplumla birlikte yaflam özelli¤inden do¤an ihtiyaçlar-

‹nsanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamada izlenmesi gereken bir hiyerarflikSIRAdüzen

Kendini Gerçeklefltirme ‹htiyac›

‹flletmeler çal›flanlar›n›n yarat›c›l›k ihtiyaçlar›n› gidermekle hem onlar› motive

nu göstermektedir. Ayr›ca iflletmeler sadece çal›flanlar›n›n de¤il, iflletme d›fl›ndaki

Küresel rekabet ortam›nda, iflletmelerin sürdürülebilir rekabet avantaj› sa¤layabilmek

rumlarda giriflimcilerin bankalardan ve yak›n çevreden ald›klar› sermayeye borç ya

öz sermaye iflletmeler için çok önemlidir. Öz sermaye ile kurulan K ‹ Tiflletmeler

D‹KKAT Giriflimcili¤inD ‹özünde

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

‹fiLETMELER‹N AMAÇLARI VE ‹fiLEVLER‹

Ça¤dafl anlamdaki iflletmelerin amaçlar› afla¤›daki gibi s›ralanabilir.

nak miras› b›rakma düflüncesine çevresel sürdürülebilirlik denir. Çevresel sürdürü-

‹flletmenin ‹fllevleri (Fonksiyonlar›)

Belirli bir büyüklü¤e eriflmifl iflletmelerde tüm fonksiyonlar bulunur ve ba¤›m-

Üretim SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Geliflmifl iletiflim teknolojileri ve uygulamalar› sosyal medya gibi mecralar›n

aras›ndaki rekabeti h›zland›rm›flt›r. Ülkelerdeki iflletmeler düne göre yerel olmak-

Büyüklükleri Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

Orta büyüklükteki iflletme: 250 kifliden az çal›flan say›s›, 10 milyon Euro’dan

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

Yapt›klar› ‹fl Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

D‹KKAT ‹flletmeler için

Sermaye Mülkiyeti Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

TELEV‹ZYON Yerli ‹flletmeler

Dünya Ölçe¤ine Göre ‹flletmeler

“Bir uluslararas› iflletmenin yabanc› ülkelerdeki üretimi, toplam üretimin en az

fleklinde bir tan›m yap›lm›flt›r. Anlafl›laca¤› üzere, yabanc› ülkelerdeki faaliyetlerle

Yasal Statü Bak›m›ndan ‹flletme Türleri

‹fiLETMELER‹N BAfiARISININ TEMEL GÖSTERGELER‹

olursak olal›m, yapm›fl oldu¤umuz fley girdileri daha üretken kullanmam›zd›r.

Çıktı (Üretim Miktarı)

Ancak üretim faktörlerinin ayr› ayr› verimlili¤i de ölçülebilir.

SIRA S‹ZDE ‹flletmelerinSIRA