ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΣΑ

ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ
ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢ ΜΑΘΗΜΑΣΑ

ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΦΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ

Ενότητα 8: Το Ευαγγζλιο του Νικοδιμου / Πράξεισ Πιλάτου

Αικατερίνθ Τςαλαμποφνθ
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 Άδειες Χρήσης

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε

άδειεσ χριςθσ Creative Commons.
• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που
υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ
άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ.

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
2
Θεσσαλονίκης
 Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια
του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα.
• Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο
Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει
χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του
εκπαιδευτικοφ υλικοφ.
• Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ
Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και
ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ
(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ.

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
3
Θεσσαλονίκης
ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΣΑ
ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ
ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢ ΜΑΘΗΜΑΣΑ

Σο Ευαγγζλιο του Νικοδήμου /

Πράξεις Πιλάτου
ΣΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΟΤ
ΝΙΚΟΔΗΜΟΤ /
ΠΡΑΞΕΙ΢ ΠΙΛΑΣΟΤ
 ΕΙ΢ΑΓΨΓΙΚΑ
• Απόκρυφο κεύμενο το οπούο αφηγεύται τη δύκη του Ιηςού, τα
γεγονότα του Πϊθουσ, την ανϊςταςη και την ανϊληψη.
• Ακολουθεύ ςε γενικϋσ γραμμϋσ την αφόγηςη τησ ΚΔ –
προςθϋτει πολλϊ νϋα ςτοιχεύα:
• Οι κατηγορύεσ εναντύον του Ιηςού ςτο πραιτώριο.
• Η εμφϊνιςη του Αναςτϊντοσ ςτον Ιωςόφ τον από Αριμαθαύασ.
• Η κϊθοδοσ ςτον Άδη.

• Ένα ςύνθετο ϋργο:

• Οι Πρϊξεισ Πιλϊτου (πρακτικϊ τησ δύκησ του Ιηςού).
• Η κϊθοδοσ ςτον Άδη.
• (προςθόκη μεταγενϋςτερη οι περιπϋτειεσ του Ιωςόφ του από
Αριμαθαύασ).

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 6
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΜΑΡΣΤΡΙΕ΢ ΓΙΑ ΣΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Ι)
• Οι Πράξεισ Πιλάτου πρϋπει να κυκλοφορούςαν ςε κϊποια
αρχικό μορφό του όδη τον 2ο αι.
• Ωςτόςο δεν πρόκειται για κεύμενο που ςτηρύζεται ςε
πραγματικϊ πρακτικϊ τησ δύκησ του Ιηςού – αν και
υποςτηρύζεται αυτό από πολύ νωρύσ.
• Ιουςτίνοσ (περ. 150):
• αναφϋρει τισ Πράξεισ Πιλάτου ωσ απόδειξη ςε όςουσ απιςτούν
για την ιςτορύα του Ιηςού (Α΄ Απολ 35,9).
• κϊνει κϊτι παρόμοιο και με την απογραφό του Κυρινύου (34,2).
• Θεωρεύ τισ Πράξεισ Πιλάτου αξιόπιςτη μαρτυρύα για τα θαύματα
του Ιηςού (48,3).

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 7
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΜΑΡΣΤΡΙΕ΢ ΓΙΑ ΣΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (ΙΙ)
• Σερτυλλιανόσ (197):
• Κϊνει λόγο ςτο Apologeticum για την αναφορϊ του Πιλϊτου προσ τον Τιβϋριο
και τη Σύγκλητο ςχετικϊ με τον Ιηςού.
• Δεν αναφϋρει τισ Πράξεισ Πιλάτου .
• Πρϋπει να γνώριζε ϋνα απόκρυφο κεύμενο που αποδιδόταν ςτον Πιλϊτο κι
αποτϋλεςε τη βϊςη για την μετϋπειτα επιςτολό του Πιλϊτου προσ τον
Κλαύδιο.

• Ευςέβιοσ (323/324):
• Μνημονεύει την αναφορϊ του Πιλϊτου ςτον Τιβϋριο (Εκκλ. Ιςτορία 2.2.1).
• Δεν κϊνει λόγο για Πράξεισ Πιλάτου.
• Κϊνει λόγο για τισ αντιχριςτιανικϋσ Πράξεισ Πιλάτου, οι οπούεσ κυκλοφόρηςαν
επύ Μαξιμύνου Δϊια -> οι χριςτιανικϋσ Πράξεισ Πιλάτου μύα απϊντηςη ςε αυτό
το κεύμενο;
• Η κατηγορύα τησ πορνεύασ (μύα εκδοχό τησ ιςτορύασ του Πϊνθηρα) ->
μαρτυρεύται ςτα ιουδ. κεύμενα μϋχρι τον 5ο αι.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 8
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΜΑΡΣΤΡΙΕ΢ ΓΙΑ ΣΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (ΙΙΙ)
• Επιφάνιοσ (375)
• Κϊνει λόγο για την αύρεςη των Τεςςςαρεςκαιδεκατιτών –
υπολογύζουν την ημερομηνύα του Πϊςχα με βϊςη τισ Πράξεισ
Πιλάτου (Πανάριον 1,5. 8) -> 8 μϋρεσ πριν τισ Καλϋνδεσ του
Απρύλη: 25 Μαρτύου η δύκη κι η ςταύρωςη.
• Μιλϊ για διαφορετικό εκδοχό των Πράξεων Πιλάτου ->
κυκλοφορούν διϊφορεσ εκδοχϋσ ςτην εποχό του και μϊλιςτα
πριν το 375.

• Χ-Φρυςόςτομοσ (387)
• Παραδύδεται ο τύτλοσ του ϋργου όπωσ διαςώζεται ςτην ελληνικό
εκδοχό Α (Ὑπομνήματα τὰ ἐπὶ Πιλάτου πραχθέντα) – παραπϋμπει
μόνο ςτα κεφ. 1-11 .

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 9
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΜΑΡΣΤΡΙΕ΢ ΓΙΑ ΣΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (ΙΙΙ)

• Πρώτεσ μαρτυρίεσ από τη Δύςη (6οσ αι.)

• Δεν εύναι γνωςτό ςτο Decretum Gelasianum.
• Για πρώτη φορϊ αναφϋρει τισ Πράξεισ Πιλάτου ο Γρηγόριοσ τησ
Tours (Decem libri historiarum I 21).

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 10
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΚΕΙΜΕΝΟΤ (I)
• Τα αρχαιότερα λατινικϊ χειρόγραφα:
• Κεφ. 1-16 (5οσ αι.).
• Κεφ. 17-27 (9οσ αι.).

• Τα πρώτα ελληνικϊ χειρόγραφα: 12οσ αι.

• Αρχαιότερη εκδοχό των Πράξεων Πιλάτου η ελληνικό εκδοχό
Α (Tischendorf) – πιθανόν ανϊγεται ςτισ αρχϋσ του 5ου αι. μ.Χ.
• Προςθόκη τησ αφόγηςησ για την κϊθοδο ςτον Άδη αργότερα
(βλ. και την προςθόκη τησ δοξολογύασ).
• Μεταγενϋςτερη η ελληνικό εκδοχό Β (Tischendorf) – 6 φ. η
Παναγύα ονομϊζεται θεοτόκοσ – προώποθϋτει την Γ΄
Οικουμενικό Σύνοδο (431).

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 11
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΚΕΙΜΕΝΟΤ (II)
• H ελληνικό εκδοχό Β προςθϋτει υλικό από τισ αφηγόςεισ τησ
ΚΔ (βλ. κεφ. 10 και 11).
• Σε ϊλλα ςημεύα εύναι ςυντομότερη.
• Λατινικό εκδοχό Α (Tischendorf) – διαδύδεται ςτη Δύςη με
τουσ Vincent de Beauvais και Jacobus de Voragine.
• 13οσ αι. και εξόσ μεταφρϊςεισ και παραλλαγϋσ.
• Διαςώζονται περύπου 500 χειρόγραφα του κειμϋνου ςε
περιςςότερεσ από 20 γλώςςεσ.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 12
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΣΟ ΥΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΕΙΔΟ΢ - ΕΞΑΡΣΗ΢ΕΙ΢
• Ένα ευαγγϋλιο του Πϊθουσ και τησ Ανϊςταςησ.
• Κεφ. 1-11 ςτη μορφό πρακτικών δύκησ – εξϊρτηςη από
Ματθαύο και Ιωϊννη (1-10) και από Λουκϊ (9-11).
• Κεφ. 16 – δοξολογύα (ϋτςι τελειώνουν τα χειρόγραφα τησ
ελληνικόσ εκδοχόσ Α και τησ λατινικόσ εκδοχόσ Α).
• Κεφ. 17-27 (ελληνικό εκδοχό Β) – αφόγηςη με διϊλογο.
• Συμπληρώνει κενϊ τησ κανονικόσ παρϊδοςησ για το πϊθοσ
του Ιηςού: Πρόκλα – Βερονύκη, Δυςμϊσ και Γϋςτασ – Λογγύνοσ.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 13
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΢ΤΓΓΡΑΥΕΑ΢ - ΣΟΠΟ΢ - ΦΡΟΝΟ΢
• Ωσ ςυγγραφϋασ παρουςιϊζεται ο Νικόδημοσ (βλ. πρόλογο
ευαγγελύου και ςτο κεφ. 16).
• Σύμφωνα με τον πρόλογο τησ ελληνικόσ εκδοχόσ Α το κεύμενο
γρϊφηκε ςτα 425 επύ Θεοδοςύου Β΄ -> 5οσ αι. -> ςυγγραφϋασ που
μεταφρϊζει ςτα ελληνικϊ το κεύμενο του Νικοδόμου ο Ανανύασ.
• Σύμφωνα με τη λατινικό εκδοχό Α – το κεύμενο απόγραφο των
πρακτικών από το πραιτώριο του Πιλϊτου που ϋγινε ςτα χρόνια
του Θεοδοςύου του Μεγϊλου.
• Σύμφωνα με τη μαρτυρύα του Επιφϊνιου – μια πρώτη εκδοχό
των κεφ. 1-11 όδη ςτα 360 – το κεύμενο ςτη ςημερινό μορφό
από τισ αρχϋσ του 5ου αι.
• Γρϊφηκε κϊπου ςτην Ανατολό.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 14
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ ΚΕΙΜΕΝΟΤ
• Η ανϊςταςη του Ιηςού αρχό τησ ςωτηρύασ.
• Τονύζεται ςτο πρώτο μϋροσ η θεότητα του Ιηςού –
μαρτυρεύται από τουσ προφότεσ.
• Στην Κάθοδο ςτον Άδη ο Ιηςούσ ο βαςιλιϊσ τησ δόξασ κι ο
ςωτόρασ και νικητόσ του θανϊτου – ο Άδησ τόποσ
ςυγκϋντρωςησ των νεκρών – παρουςύα των Ενώχ και Ηλύα
ςτον Παρϊδειςο.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 15
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΠΡΟ΢ΛΗΧΗ
• Διαδύδεται ςτη Δύςη κατϊ τον 13ο αι. από τουσ Vincent de
Beauvais και Jacobus de Voragine.
• Κεύμενο ϋμπνευςησ η Κάθοδοσ ςτον Άδη – ςτη λατρεύα ςτη
Δύςη, ςε κηρύγματα – ςτην Ανατολό ςτην εικονογραφύα.
• Η Σύνοδοσ του Τριδϋντου (1558) απαγορεύει οριςτικϊ την
χρόςη του ςτη Δύςη.

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 16
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ
• Δύκη και ςταυρικόσ θϊνατοσ (κεφ. 1-11).
• Τα περιςτατικϊ τησ ζωόσ του Ιωςόφ του από Αριμαθαύασ
(κεφ. 12-16).
• Η κϊθοδοσ ςτον Άδη (κεφ. 17-27).

Αριστοτέλειο
Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. 17
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
 ΢ημείωμα Αναφοράς
Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Τςαλαμποφνθ
Αικατερίνθ. «Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. Το Ευαγγζλιο του Νικοδιμου /
Πράξεισ Πιλάτου». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2015. Διακζςιμο από τθ
δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/OCRS339/.

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
18
Θεσσαλονίκης
 ΢ημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative
Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ
Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ,
διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία
αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων
Τρίτων».

Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να

χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί.

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
19
Θεσσαλονίκης
ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΣΑ
ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ
ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢ ΜΑΘΗΜΑΣΑ

Σζλος ενότητας

Επεξεργαςία: Φίλιπποσ Γερμάνθσ

Θεςςαλονίκθ, Εαρινό Εξάμθνο 2014-2015
ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ
ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ
ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢

΢ημειώματα
 Διατήρηση ΢ημειωμάτων
Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει
να ςυμπεριλαμβάνει:
 το Σθμείωμα Αναφοράσ
 το Σθμείωμα Αδειοδότθςθσ
 τθ διλωςθ Διατιρθςθσ Σθμειωμάτων
 το Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων (εφόςον υπάρχει)
μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ.

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ
22
Θεσσαλονίκης