Notes Maths1 Final 110114

Σημειώσεις Μαθηματικών 1
΄Αγγελος Μιμής
Σεπτ. 2013
Αντί προλόγου
Οι σημειώσεις βασίζονται στο υλικό που χρησιμοποίησα κατά την διδασκαλία του
μαθήματος ΄Μαθηματικά΄ από το ακαδημαικό έτος 2010-2011 στο τμήμα Οικονομι-
κής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου.
Αθήνα 2013
Α. Μιμής
Περιεχόμενα
1 Γραμμική ΄Αλγεβρα 1
1.1 Διανύσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Πίνακες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.2.1 Πράξεις μητρών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2.2 Είδη πινάκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.3 Ορίζουσες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.3.1 Ιδιότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.4 Αντιστροφή μήτρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.5 Τάξη μήτρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.6 Γραμμικά Συστήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.6.1 Επίλυση γραμμικού συστήματος n εξισώσεων με n αγνώστους 15
1.6.2 Επίλυση γραμμικού συστήματος m εξισώσεων με n αγνώ-
στους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.7 Χαρακτηριστικές ρίζες μητρών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.8 ΄Ιχνος Μήτρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.9 Τετραγωνικές μορφές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.10 Επαναληπτικές Ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2 Πολυμεταβλητός Διαφορικός Λογισμός 29

2.1 Μερικές Παράγωγοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2 Μερικές Παράγωγοι Ανώτερης Τάξης . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.3 Η έννοια του διαφορικού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.4 Ολικό διαφορικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.5 Κυρτές, κοίλες συναρτήσεις και σαγματικά σημεία . . . . . . . . . 34
2.6 Συνθήκες κυρτότητας - κοιλότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.7 Μέγιστα και ελάχιστα συναρτήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.8 Ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.9 Δεσμευμένα ακρότατα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.10 Ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.11 Επαναληπτικές Ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
i
ii
Κεφάλαιο 1
Γραμμική ΄Αλγεβρα
1.1 Διανύσματα
Ορισμός. Διάνυσμα1 διάστασης n είναι ένα διατεταγμένο σύνολο αριθμών και
συμβολίζεται ως
 
a1
 a2 
a= 
. . .
an
(!) Το ανάστροφο διάνυσμα γράφεται σαν γραμμή και συμβολίζεται
aT = a1

a2 ... an
Γινόμενο διανύσματος a ∈ <n με τον πραγματικό αριθμό λ ∈ < ορίζεται το διάνυ-

σμα
λaT = λa1

λa2 ... λan
΄Αθροισμα διανυσμάτων a, b ∈ <n (ίδιας διάστασης n) ορίζεται το διάνυσμα (διά-
στασης n
aT + bT = a1 + b1

a2 + b2 ... an + bn
(!) Δύο διανύσματα είναι ίσα όταν έχουν την ίδια διάσταση και τα αντίστοιχα
στοιχεία τους είναι ίσα.
Ορισμός. Μέτρο ή μήκος ενός διανύσματος a ∈ <n ορίζεται ο μη-αρνητικός

αριθμός
q
kak = a21 + a22 + . . . + a2n
Ορισμός. Εσωτερικό γινόμενο των διανυσμάτων a, b ∈ <n ορίζεται ο πραγματι-

κός αριθμός (βαθμωτό)
< a, b >= a1 b1 + a2 b2 + . . . + an bn = aT b
1 Βιβλίο 2ας Λυκείου, Κεφ. Διανύσματα. Ορισμός, μήκος, ίσα, γωνία, πρόσθεση, γινόμενο, α-
ριθμός επί διάνυσμα, γραμμικός συνδιασμός, συντεταγμένες στο επίπεδο,..., εσωτερικό γινόμενο,
προβολή διανύσματος σε διάνυσμα.
1
Μαθηματικά Ι Α. Μιμής

π.χ. Αν aT = 1 2 και bT = 2 1 τότε το εσωτερικό γινόμενο είναι

2
aT b = 1 2 =2+2=4
1
Ορισμός. Δύο μη μηδενικά διανύσματα a, b ∈ <n ονομάζονται ορθογώνια όταν

το εσωτερικό τους γινόμενο είναι μηδέν, δηλαδή
aT b = bT a = 0

π.χ. Αν aT = 1 0 και bT = 0 1 τότε το εσωτερικό τους γινόμενο είναι

T
0
a b= 1 0 =0+0=0
1
και συνεπώς είναι ορθογώνια.

Ορισμός. Η γωνία 0 ≤ θ ≤ π δύο διανυσμάτων a, b ∈ <n ορίζεται ως
< a, b >
cosθ =
kakkbk
Παρατήρηση: Ικανή και αναγκαία συνθήκη καθετότητας δύο διανυσμάτων, είναι
το εσωτερικό τους γινόμενο να ισούται με μηδέν, δηλαδή
a ⊥ b ⇔< a, b >= 0
√
π.χ. Τα διανύσματα a, b ∈ <3 με aT = −1 −1 6 και bT = 1 1 0
σχηματίζουν γωνία 2π/3 αφού
q √ √ √
< a, b >= −2, kak = (−1)2 + (−1)2 + ( 6)2 = 8, kbk = 2
οπότε
< a, b > −2
cosθ = = √ √ = −1/2
kakkbk 8 2
΄Αρα θ = 2π/3.
Ορισμός. ΄Ενας F-διανυσματικός χώρος είναι ένα μη κενό σύνολο V εφοδια-
σμένο με δύο πράξεις

• την (εσωτερική πράξη) πρόσθεση a b → a+b όπου για κάθε a, b, c ∈ V
ισχύουν
i) a + b = b + a (αντιμεταθετική)
ii) (a + b) + c = a + (b + c) (προσεταιριστική)
iii) υπάρχει ουδέτερο στοιχείο 0 ∈ V τ.ω. a + 0 = a
iv) για κάθε a ∈ V , υπάρχει το αντίθετο −a τ.ω. a + (−a) = 0.

• το βαθμωτό πολλαπλασιασμό (εξωτερική πράξη) k a → ka όπου για
κάθε a, b ∈ V και k1 , k2 ∈ F ισχύουν
i) k1 (a + b) = k1 a + k1 b (επιμεριστική)
ii) (k1 + k2 )a = k1 a + k2 a
2
iii) (k1 k2 )a = k1 (k2 a)

iv) 1a = a
π.χ. Το σύνολο των διανυσμάτων στο <n εφοδιασμένο με την πράξη της πρό-
σθεσης και του βαθμωτού πολλαπλασιασμού είναι ένας <-διανυσματικός χώρος
με
0= 0 0 ... 0
Ορισμός. Τα διανύσματα a1 , a2 , a3 , . . . , ap του V (<n ) ονομάζονται γραμμικά ανεξάρτητα
αν και μόνο αν η διανυσματική εξίσωση
k1 a1 + k2 a2 + . . . + kp ap = 0
με k1 , k2 , . . . , kp ∈ F (<) έχει μοναδική λύση την τετριμμένη, k1 = k2 = . . . =

kp = 0. Διαφορετικά τα διανύσματα ονομάζονται γραμμικώς εξαρτημένα.
       
1 2 3 8
π.χ. ΄Εστω a1 = 2, a2 = 1, a3 = 1 και a4 = 5. Παρατηρώ ότι για
3 2 2 9
k1 = 1, k2 = 2, k3 = 1 και k4 = −1 έχουμε
k1 a1 + k2 a2 + k3 a3 + k4 a4 = 0
οπότε τα a1 , a2 , a3 , a4 είναι γραμμικώς εξαρτημένα. Ακόμα το a1 μπορεί να γραφτεί

ως γραμμικώς συνδιασμός των a2 , a3 , a4 ως
a1 = −2a2 − a3 + a4
Πόρισμα. Θεωρούμε τα μη μηδενικά διανύσματα a1 , a2 , . . . , ap ∈ V με p ≥

2. τα διανύσματα είναι γραμμικά εξαρτημένα αν και μόνο αν ένα από αυτά είναι
γραμμικός συνδιασμός των υπολοίπων. (με απόδειξη)
Ορισμός. ΄Ενα υποσύνολο B ενός F -διανυσματικού χώρου V λέγεται βάση του
V όταν
i) Το B είναι γραμμικά ανεξάρτητο σύνολο
ii) Το B παράγει τον χώρο V .

π.χ. Τα διανύσματα eT1 = 1 0 και eT2 = 0 1 αποτελούν μια βάση του
<2 διότι
i) c1 eT1 + c2 eT2 = 0 ⇔ c1 = c2 = 0 και

a1
ii) Για a = υπάρχουν c1 , c2 τ.ω.
a2
a = c1 e1 + c2 e2 ή

a1 a2 = c1 1 0 + c2 0 1 ή
c1 = a1 και c2 = a2
.
Πόρισμα. Αν a1 , a2 , . . . , ap είναι μια βάση του διανυσματικού χώρου V τότε
3
• περισσότερα από p διανύσματα του V είναι γραμμικώς εξαρτημένα και άρα
• κάθε άλλη βάση του V έχει επίσης p στοιχεία.
Συνεπώς
Πόρισμα. Οποιαδήποτε p γραμμικά ανεξάρτητα διανύσματα του V αποτελούν

βάση του.
Παρατήρηση 1: Ο χαρακτηριστικός αριθμός p λέγεται διάσταση του χώρου V .

Παρατήρηση 2: Ο χώρος <n έχει διάσταση n.
Ορισμός. Η βάση a1 , a2 , . . . , an του χώρου Vn λέγεται ορθοκανονική όταν τα

διανύσματα της, είναι ανά δύο ορθογώνια και έχουν μήκος την μονάδα.
√ √ √ √
π.χ. Τα διανύσματα aT = 1/ 5 2/ 5 και bT = −2/ 5 1/ 5 αποτε-
λούν ορθοκανονική βάση του <2 διότι
i) έστω c1 , c2 ∈ < τότε
c1 aT + c2 bT = 0 ⇔ c1 = c2 = 0
ii) η διάσταση του <2 είναι 2, άρα δύο γραμμικά ανεξάρτητα διανύσματα αποτε-
λούν βάση του χώρου
√
√ √ −2/ 5

iii) aT b = 1/ 5 2/ 5 √ =0
1/ 5
iv) p
kak = 1/5 + 4/5 = 1
p
kbk = 4/5 + 1/5 = 1
Εφαρμογή 1. Ορθογώνια προβολή διανύσματος.
kck
cos θ = ή
kbk
kakkbk cos θ aT b
kck = kbk cos θ = =
kak kak
aT b a
΄Αρα c =
kak kak
Εφαρμογή 2. Δημιουργία ορθογώνιας βάσης διανυσμάτων.
u1 = a1 , u2 = a2 − p
aT1 a2 a1
Από πριν p =
ka1 k ka1 k
aT1 a2
΄Αρα u1 = a1 και u2 = a2 − a1
ka1 k2
4
Σχήμα 1.1: Ορθογώνια προβολή διανύσματος.
Σχήμα 1.2: Ορθογώνια βάση διανυσμάτων.
Ασκήσεις

1. Να μετατραπούν σε κανονικά τα διανύσματα aT = −1 1 και bT =
−2 2 3 .
2. Αν x = (1, −2, 2), y = (2, −2, 1) και z = (−2, 1, 2), να βρεθούν τα < x, y >,
< x, z >, < y, z >, ||x||, ||y||, ||z|| και οι αποστάσεις τους ανά δύο.
3. Να διαπιστωθεί αν τα διανύσματα
aT = 1 1 , bT = 0 1 και cT = 0

1 1 1 0
αποτελούν διανυσματική βάση του <3 .

4. Να εκφραστεί το διανύσμα dT = −1 2 4 βάση των a, b, c της προη-
γούμενης άσκησης.

5. Να δειχθεί ότι ταδιανύσματα aT = 3 1 5 , bT = 3 6 2 και cT =
−1 0 1 αποτελούν διανυσματική
βάση του <3 . Να εκφραστεί το
T
διάνυσμα d = 1 2 −1 με την βοήθεια αυτής της βάσης.
6. Δίνονται τα διανύσματα του διανυσματικού χώρου <4 u = (1, 2, −2, 1), v =

(1, 3, −1, 4), w = (2, 1, −7, −7). Να δειχθεί ότι είναι γραμμικά εξαρτημένα
και να βρεθεί η σχέση της εξάρτησης.
7. Θεωρούμε τα διανύσματα a = (2/3, 1/3, 2/3) και b = (1/3, 2/3, −2/3).
i) Να δειχθεί ότι τα a, b είναι μοναδιαία και ορθογώνια.

ii) Να βρεθεί ένα διάνυσμα c του <3 ώστε τα a, b, c να είναι ορθοκανονική
βάση του <3 .
5

8. Να δειχθεί ότι τα διανύσματα uT = a1 b1 x και v T = a2 b2 x με x ∈
<∗ είναι γραμμικά ανεξάρτητα, μόνο όταν ισχύει η σχέση
a1 b2 − a2 b1 6= 0 με a1 , a2 , b1, b2 ∈ <
9. ΄Εστω v1 , v2 γραμμικά ανεξάρτητα διανύσματα και
x = av1 + v2
{
y = v1 + v2
Να οριστεί η τιμή του a για την οποία τα x, y είναι γραμμικά ανεξάρτητα.

10. Αν τα διανύσματα a, b, c αποτελούν βάση του διανυσματικού χώρου V τότε
και τα v = a + b, u = b + c, w = c + a αποτελούν βάση του V .
11. Αν τα διανύσματα a, b είναι κάθετα μεταξύ τους και έχουν ίσα μέτρα, να
δειχθεί ότι και τα διανύσματα u = a − 3b, w = 3a + b είναι κάθετα μεταξύ
τους και έχουν ίσα μέτρα.
12. Αν kak = kbk = kck = 2 και a+b+c = 0 να βρεθεί το μέτρο του 2a+3b+c.
13. ΄Εστω x, y δύο μη μηδενικά διανύσματα.
i) Να καθοριστεί το c ώστε το διάνυσμα h = y − cx να είναι ορθογώνιο
του x. Να εκφραστεί το c συναρτήση των x, y.

ii) Να βρεθεί το h για xT = 12 5 και y T = 3 4 .
Παρατήρηση( για την τελευταία ΄Ασκηση ). Ιδιότητες εσωτερικού γινομένου.

΄Εστω a, b, c ∈ <n και k ∈ <. Τότε
1. < a, b >=< b, a >
2. < ka, b >=< a, kb >= k < a, b >
3. < a + b, c >=< a, c > + < b, c >
4. < a, b + c >=< a, b > + < b, c >
5. < a, a >≥ 0
6. < a, a >= 0 ⇔ a = 0
1.2 Πίνακες
Ορισμός. Μήτρα ή πίνακας2 είναι μια ορθογώνια κατάταξη πραγματικών αριθ-
μών σε γραμμές και στήλες.
Αν έχουμε μια μήτρα A με m γραμμές και n στήλες γράφουμε
 
a11 a12 . . . a1n
 a21 a22 . . . a2n 
A= 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
am1 am2 . . . amn
2 ΄Αλγεβρα, Α μέρος, §1.1
6
και λέμε ότι η μήτρα είναι διαστάσεων mxn. Οι αριθμοί aij 3 για i = 1, 2, . . . , m και j =
1, 2, . . . , n ονομάζονται στοιχεία της μήτρας. ΄Αλλοι τύποι συμβολισμού του πίνακα
είναι :
A = [aij ] = {aij }
Ορισμός. Η ανάστροφη της μήτρας A είναι η μήτρα η οποία συμβολίζεται με

AT ή A0 και η οποία προκύπτει από την A με εναλλαγή των γραμμών με τις
στήλες.
Δηλαδή αν
   
a11 a12 . . . a1n a11 a21 . . . am1
 a21 a22 . . . a2n  T
 a12 a22 . . . am2 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . τότε A = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A=   
am1 am2 . . . amn a1n a2n . . . amn
ή AT = [aij ]T = [aji ].
Ισότητα μητρών. Δύο μήτρες A και B λέγονται ίσες αν έχουν τις ίδιες δια-
στάσεις και αν όλα τα στοιχεία τους είναι ίσα, δηλαδή
A = B ⇔ aij = bij ∀i, j.
1.2.1 Πράξεις μητρών

Το άθροισμα 4
των mxn μητρών A και B είναι η mxn μήτρα A + B = [aij + bij ]
     
0 1 1 2 1 3
π.χ. Αν A = 2 3 και B = 3 4 τότε A + B = 5 7 
4 5 5 6 9 11
Ιδιότητες πρόσθεσης μητρών
• Αντιμετάθεση. A + B = B + A
• Προσεταιριστική ιδιότητα. (A + B) + C = A + (B + C) = A + B + C
• Ουδέτερο στοιχείο. A + 0 = A
• (A + B)T = AT + B T
Το γινόμενο του πραγματικού αριθμού λ με την mxn μήτρα A = [aij ] είναι η mxn

1 2 5 10
μήτρα λA = [λaij ] π.χ. 5 = .
0 −1 0 −5
Ιδιότητες
• Επιμεριστική ιδιότητα ως προς την πρόσθεση πινάκων.λ(A + B) = λA + λB
• Επιμεριστική ιδιότητα ως προς την πρόσθεση αριθμών.(λ + µ)A = λA + µA
• Προσεταιριστική ιδιότητα. (λµ)A = λ(µ)A
• (λA)T = λAT
3 το στοιχείο aij αντιστοιχεί στον αριθμό της i-γραμμής και της j στήλης.
4 §1.2, 1.3, Ασκήσεις 24-28 και εφαρμογή
7
Το γινόμενο της mxn μήτρας A = [aij ] με την nxr μήτρα B = [bjk ] είναι η mxr
μήτρα
Xn
AB = [ aij bjk ]
j=1

1 2 0 1 2
π.χ. Αν A = και B = τότε
3 4 3 −1 0

1 2 0 1 2 6 −1 2
C = AB = =
3 4 3 −1 0 12 −1 6
P2
ή από τον ορισμό έχουμε ότι c11 = j=1 a1j bj1 = a11 b11 + a12 b21
Ιδιότητες γινομένου μητρών. Αν δοθούν οι μήτρες A(mxn), B(nxr), C(rxp), D(pxq)
και λ ∈ < τότε
• Επιμεριστική ιδιότητα. A(B + C) = AB + AC
• Επιμεριστική ιδιότητα. (B + C)D = BD + CD
• Προσεταιριστική ιδιότητα. A(BC) = (AB)C
• A0 = 0A = 0
• Ουδέτερο στοιχείο. AIn = In A = A
• (λA)B = A(λB) = λ(AB) = λAB
• (AB)T = B T AT (με απόδειξη).
Παρατηρήσεις:
1. Γενικά ΔΕΝ ισχύει AB = BA.

1 2 −1 0
αντιπαράδειγμα: Αν A = και B = τότε
1 1 1 4

1 8 −1 −2
AB = 6= = BA
0 4 5 6
2. Γενικά ΔΕΝ ισχύει (AB)2 = A2 B 2 ( (AB)2 = (AB)(AB) = ABAB.

αντιπαράδειγμα: Για τους ίδιους πίνακες έχουμε

2 1 40 15 64 3 4 1 0
(AB) = 6= = = A2 B 2
0 16 11 48 2 3 3 16
Ασκήσεις

a11 a12
1. Να δειχθεί ότι το σύνολο των 2x2 πινάκων M2 = {A = : aij ∈
a21 a22
< και 1 ≤ i, j ≤ 2} εφοδιασμένο με την πρόσθεση πινάκων και το γινόμενο
αριθμού με πίνακα αποτελεί διανυσματικό χώρο.

1 0 0 1 0 0
2. Να δειχθεί ότι οι πίνακες E1 = , E2 = , E3 = , E4 =
0 0 0 0 1 0
0 0
αποτελούν διανυσματική βάση του χώρου M2 .
0 1
8
1.2.2 Είδη πινάκων

Τετραγωνική ονομάζεται μια nxm μήτρα A = [aij ] όταν m = n.
Μοναδιαία ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα όταν τα στοιχεία της διαγωνίου είναι
ίσα με ένα και τα υπόλοιπα ίσα με μηδέν. Η nxn μοναδιαία μήτρα συμβολίζεται με
In = [δij ] όπου5
1 αν i = j
δij = {
0 αν i 6= j
ή  
1 0 ... 0
0 1 . . . 0
In =  
. . . . . . . . . . . . .
0 0 ... 1
Διαγώνια ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα όταν όλα της τα στοιχεία, εκτός της
διαγωνίου, είναι μηδέν, δηλαδή
 
a11 0 . . . 0
 0 a22 . . . 0 
∆= 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0 0 . . . ann
Συμμετρική ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα A = [aij ], όταν τα συμμετρικά

στοιχεία της ως προς την διαγώνιο είναι ίσα, δηλαδή aij = aji ∀i, j.
Παρατήρηση : Για
μια συμμετρική
μήτρα
AT = A
1 2 1 2
π.χ. Αν A = τότε AT =
2 3 2 3
΄Ανω (κάτω) τριγωνική μήτρα ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα A = [aij ] όταν
τα στοιχεία κάτω (άνω) της διαγωνίου είναι ίσα με μηδέν, δηλαδή aij = 0, για
i > j(i < j).  
3 2 1
π.χ. ΄Ανω τριγωνική μήτρα είναι η A = 0 4 −1, ενώ κάτω τριγωνική μήτρα
0 0 6
 
1 0 0
είναι η B = 2 1 0.
3 −2 1
Ταυτοδύναμη ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα A = [aij ] όταν από τον πολλα-
πλασιασμό με τον εαυτό της παραμένει
αμετάβλητη, δηλαδή A ∗ A = A.
1/2 −1/2
π.χ. η μήτρα A =
−1/2 1/2
Ασκήσεις
1. ΄Εστω οι μήτρες

2 −5 1 1 −2 −3 0 1 −2
A= ,B = και C =
3 0 4 0 −1 5 1 −1 −1
Να βρεθούν οι πίνακες 3A + 4B − 2C, AB T και AB T C.

5 το δij είναι το δέλτα του kronecker.
9
2. ΄Εστω A, B τετραγωνικές μήτρες. Πότε ισχύουν οι ισότητες
i) (A + B)2 = A2 + 2AB + B 2
ii) (A − B)(A + B) = (A + B)(A − B) = A2 − B 2
n
2 0 2 0
3. Αν A = , να δειχθεί ότι An = με n ∈ ℵ∗ .6
0 3 0 3n
4. Δείξτε ότι αν AB = A και BA = B, τότε οι μήτρες A και B είναι ταυτοδύ-

ναμες.
1.3 Ορίζουσες
Θεωρούμε τον nxn τετραγωνικό πίνακα 7
 
a11 a12 . . . a1n
 a21 a22 . . . a2n 
A= 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
am1 am2 . . . amn
• Με διαγραφή της στήλης και της γραμμής που περιέχει ένα συγκεκριμένο
στοιχείο ορίζεται ένας υποπίνακας (n − 1)x(n − 1) του A, στον οποίο αν-
τιστοιχεί μια ορίζουσα n − 1 τάξης. Υπάρχουν n2 ελάσσονες ορίζουσες
n − 1 τάξης, τις οποίες και συμβολίζουμε με τους αντίστοιχους προς το
διαγραφαφόμενο στοιχείο δείκτες π.χ. Mij .
• Το άθροισμα
(−1)i+1 ai1 Mi1 + (−1)i+2 ai2 Mi2 + . . . + (−1)i+n ain Min (1.1)
είναι σταθερό και ανεξάρτητο της i γραμμής.8 .
• Το παραπάνω άθροισμα (1.1 ) που αντιστοιχεί στον πίνακα A παριστάνεται

σχηματικά
a11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

am1 am2 . . . amn
και λέγεται ορίζουσα n-τάξης του πίνακα A. Συνήθως γράφεται D(A) ή

απλά D ή |A|. Το άθροισμα 1.1 λέγεται ανάπτυγμα της ορίζουσας D κατά
τα στοιχεία της i γραμμής.
 
a1 b1 c1
b c

a c

a b

π.χ. Αν M = a2 b2 c2  τότε |M | = a1 2 2 − b1 2 2 + c1 2 2 =
b3 c3 a3 c3 a3 b3
a3 b3 c3
a1 (b2 c3 − b3 c2 ) − b1 (a2 c3 − a3 c2 ) + c1 (a2 b3 − a3 b2 )
n(n+1)
6 Λύνεται με Μαθηματική επαγωγή, όπως αποδεικνύεται ότι 1 + 2 + . . . + n = 2
.
7 Δείτε το βιβλίο της 3ης Λυκείου, σελ. 66
8 Το M i+j M
ij είναι η ελάσσονα ορίζουσα ενώ το (−1) ij είναι το αλγεβρικό συμπλήρωμα του
aij
10
1.3.1 Ιδιότητες
1. Η ορίζουσα δεν μεταβάλλεται αν οι γραμμές γίνουν στήλες.
2. Για να υπολογίσουμε μια ορίζουσα μπορούμε να πάρουμε το αναπτυγμά της

κατά τα στοιχεία μιας οποιασδήποτε στήλης ή γραμμής.
3. Αν αλλάξουμε την θέση δύο γραμμών (ή στηλών), η ορίζουσα αλλάζει πρό-

σημο.
4. Αν τα αντίστοιχα στοιχεία δύο γραμμών (ή στηλών) μιας ορίζουσας είναι

ίσα τότε η ορίζουσα είναι μηδέν.
5. Αν πολλαπλασιάσουμε τα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας

με λ ∈ < τότε η ορίζουσα πολλαπλασιάζεται με λ.
6. Αν τα αντίστοιχα στοιχεία δύο γραμμών (ή στηλών) μιας ορίζουσας είναι

ανάλογα, τότε η ορίζουσα είναι μηδέν.
7. Αν τα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας είναι άθροισμα δύο

προσθετέων, τότε η D ανάγεται σε άθροισμα δύο οριζουσών.
8. Αν στα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας προσθέσουμε τα

αντίστοιχα στοιχεία μιας άλλης γραμμής (ή μιας άλλης στήλης) πολλαπλα-
σιασμένα με αριθμό λ, η ορίζουσα δεν μεταβάλλεται.
9. Η ορίζουσα τριγωνικού πίνακα, είναι ίση με το γινόμενο της διαγωνίου της.

π.χ.

a1 b1 c1
b c2
c2 = a1 2

0 b2 = a1 b2 c3

0 0 c3
0 c3
10. Αν A, B τετραγωνικές μήτρες nxn τότε
|AB| = |A||B| = |B||A| = |BA|

2 1 5 2
π.χ. Αν A = και B = τότε |A| = 11, |B| = 28, και
−3 4 1 6
|AB| = 308.
Ασκήσεις
9
1. Να υπολογίσετε τις ορίζουσες

13
λ 1 0 0
4 −1 −8 −1 −2 −4 −1 97 a
1
λ 1 0
3 1 1 , 1 −1 −3 , 0 2 62105 ,
0

4
1 λ 1
1 3 2 1 1 0 2 3
0 0 1 λ
9 Δείτε τις ασκήσεις 1,2 στην σελίδα 72 του σχολικού βιβλίου.
11
2. Να λυθεί
x 1 1

1 x 1 = 0

1 1 x
3. Να δειχθεί ότι
a 0 a a

a a 0 a 4
a a a 0 = 3a

0 a a a
4. Να δειχθεί ότι η ορίζουσα

3 2 2x + 3y + 1

−1 4 4x − y + 7

5 −3 −3x + 5y + 2
είναι ανεξάρτητη των αριθμών x και y.

5. Να δειχθεί ότι η εξίσωση

1 + x 1 1

2 + x 2 1 = 5

3 + x 3 1
είναι αδύνατη.
6. Να αποδείξετε ότι

1
a a2
1
b b2 = (b − a)(c − a)(c − b)
1 c c2
1.4 Αντιστροφή μήτρας

Ορισμός. Αντίστροφη της τετραγωνικής (μη ιδιάζουσας10 ) μήτρας A καλείται
η μήτρα A−1 όταν
AA−1 = A−1 A = I
Αποδεικνύεται ότι η αντίστροφη της τετραγωνικής μήτρας
 
a11 a12 . . . a1n
 a21 a22 . . . a2n 
A= 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
an1 an2 . . . ann
είναι η μήτρα
 
A11 A21 . . . An1
1 
 A12 A22 . . . An2 
A−1

= με |A| =
6 0
|A| . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A1n A2n . . . Ann
10 |A| 6= 0
12
και Aij είναι το αλγεβρικό

 συμπλήρωμα
 aij (i, j= 1, 2, . . . , n).
του στοιχείου
1 3 7 1 3 7

π.χ.11 ΄Εστω A = −2 4 5. Τότε |A| = −2 4 5 = −21 6= 0. Οι
−1 6 8 −1 6 8
ελάσσονες ορίζουσες της μήτρας A είναι

= 2 A12 = (−1)3 −2 5 = 11
4 5
A11 = (−1)2

6 8 −1 8

4
−2 4
A13 = (−1) = −8 A21 = 2,
−1 6
A22 = 15, A23 = −9, A31 = −13
A32 = −19 και A33 = 10

΄Αρα
   
A A21 A31 2 18 −13
1  11 −1
A−1 = A12 A22 A32  =  11 15 −19
|A| 21
A13 A23 A33 −8 −9 10
Για επαλήθευση δοκιμάζουμε AA−1 = . . . = I.

Ιδιότητες - Προτάσεις
I) (AT )−1 = (A−1 )T (με απόδειξη).
II) (AB)−1 = B −1 A−1 (με απόδειξη).
III) (A−1 )−1 = A.

a b d −b
Παρατήρηση : Αν A = 6 0 τότε A−1 =
με |A| = .
c d −c a
Ασκήσεις
1. Βρείτε τις αντίστροφες των μητρών
   
2 3 1 1 3 7
2 3
A= B = 1 2 3 C = 0 1 5
1 4
3 1 2 0 0 6
2. Η αντίστροφη μιας μη ιδιάζουσας συμμετρικής μήτρας είναι συμμετρική.
3. Αν a1 6= b1 6= c1 δείξτε ότι υπάρχει η αντίστροφη της μήτρας
a1 a21
 
1
1 b1 b21 
1 c1 c21
και υπολογίστε την.

11 Από το σχολικό βιβλίο στην σελίδα 30, ΄Ασκηση 5 -Α ομάδας και ΄Ασκηση 5 - Β ομάδας.
13
1.5 Τάξη μήτρας

Ορισμός. Τάξη ή βαθμός r(A) της μήτρας A(mxn) είναι ο φυσικός αριθμός
k(k ≤ m, n) όταν μια τουλάχιστον ορίζουσα τάξεως k της μήτρας είναι διάφορη
του μηδενός ενώ κάθε άλλη ορίζουσα της ίδιας μήτρας τάξεως μεγαλύτερης του
k είναι μηδέν.
 
2 0 1
π.χ. Αν A = 0 2 3 τότε r(a) = 2 διότι
1 3 5

2 0 1
2 3 0 1
|A| = 0 2 3 = 2 + = 2 − 2 = 0 και
1 3 5 3 5 2 3

2 0
0 2 = 4 6= 0

Παρατήρηση. Ο βαθμός αποτελεί το μέγιστο αριθμό των γραμμικώς ανεξαρ-

τήτων στηλών ή γραμμών της μήτρας.
Ιδιότητες
1. Ο βαθμός της μήτρας A(mxn) με m < n είναι r(a) ≤ m.
2. Ο βαθμός της μήτρας C = AB είναι r(C) = r(AB) ≤ min{r(A), r(B)}.
3. Ο βαθμός της μήτρας C = A + B, όπου A, B έχουν την ίδια τάξη, είναι
r(C) = r(A + B) ≤ max{r(A), r(B)}.
4. Αν η μήτρα είναι διαγώνια τότε ο βαθμός της είναι ο αριθμός των μη μηδε-
νικών στοιχείων της.
1.6 Γραμμικά Συστήματα

Ορισμός. ΄Ενα σύνολο m εξισώσεων και n αγνώστων x1 , x2 , . . . , xn με την
μορφή
a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn = b1
a21 x1 + a22 x2 + . . . + a2n xn = b2
.. (1.2)
.
am1 x1 + am2 x2 + . . . + amn xn = bm
ονομάζεται γραμμικό σύστημα m εξισώσεων με n αγνώστους. 12
Μια n−άδα αριθμών x1 , x2 , . . . , xn που επαληθεύει όλες τις εξισώσεις λέγεται λύση
του συστήματος. ΄Οταν το σύστημα έχει τουλάχιστον μια λύση λέγεται συμβιβαστό
διαφορετικά αδύνατο. ΄Οταν b1 = b2 = . . . = bm = 0 το σύστημα λέγεται ομογενές
και έχει τουλάχιστον μια λύση, την μηδενική η οποία ονομάζεται και τετριμμένη.
Το σύστημα 1.2 μπορεί να πάρει την μορφή
  x   b 
a11 a12 . . . a1n 1 1
 a21 a22 . . . a2n   x 2
  b2 
 .  = .  ή
  
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
 ..   .. 
am1 am2 . . . amn xn bm
12 Δείτε την §1.5 και τις σελίδες 51-52 του σχολικού βιβλίου
14
Ax = b
όπου ο A λέγεται πίνακας των συντελεστών, ο x πίνακας αγνώστων και ο b πίνακας
των σταθερών όρων.
Τέλος ο πίνακας
 
a11 a12 . . . a1n | b1
 a21 a22 . . . a2n | b2 
E= . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


am1 am2 . . . amn | bm
λέγεται επαυξημένος πίνακας του 1.2.
1.6.1 Επίλυση γραμμικού συστήματος n εξισώσεων με

n αγνώστους
Μέθοδος Crammer 13
Θεωρούμε το nxn σύστημα
a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn = b1

a21 x1 + a22 x2 + . . . + a2n xn = b2
.. (1.3)
.
an1 x1 + an2 x2 + . . . + ann xn = bn
Θεωρούμε την ορίζουσα D του πίνακα των συντελεστών των αγνώστων δηλαδή

a11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

an1 an2 . . . ann
καθώς και τις ορίζουσες Di (i = 1, 2, . . . n) που προκύπτει αν αντικαταστήσουμε

τους συντελεστές του xi με τους σταθερούς όρους π.χ.

a11 b1 . . . a1n

a b2 . . . a2n
D2 = 21
. . . . . . . . . . . . . . . . . .

an1 bn . . . ann
Τότε
• Αν D 6= 0 το σύστημα έχει μια και μοναδική λύση την
Dxi
xi = (i = 1, 2, . . . , n)
D
• Αν D = 0 τότε το σύστημα είναι αδύνατο ή αόριστο.
Παραδείγματα
13 Δείτε στο σχολικό βιβλίο την σελίδα 68, §1.7, τις εφαρμογές 1,2,3 καθώς και τις Ασκήσεις
3,4 της Α ομάδας.
15
1. Θεωρούμε το σύστημα

x1 + x2 + 2x3 = 8

2x1 − x2 + 3x3 = 15

3x1 + 2x2 − x3 = −3

Είναι
1 1 2 8 1 2

D = 2 −1 3 = 20 Dx1 = 15 −1 3 = 20
3 2 −1 −3 2 −1

1 8 2 1 1 8

Dx2 = 2 15 3 = −20 Dx3 = 2 −1 15 = 80
3 −3 −1 3 2 −3
Dx1 20 Dx2 −20 Dx3 80
΄Αρα x1 = D = 20 = 1, x2 = D = 20 = −1 και x3 = D = 20 = 4.
2. Θεωρούμε το σύστημα (
x1 + x2 = 4
2x1 + 2x2 = 0
΄Εχουμε
1 1 4 1
D = =2−2=0 Dx1 = = 8 6= 0
2 2 0 2
Αφού D = 0 και Dx1 6= 0 το σύστημα είναι αδύνατο.
3. Θεωρούμε το σύστημα

−x1 + x2 − x3 = 1

2x1 + 0x2 + 4x3 = 3

0x1 + 2x2 + 2x3 = 5

΄Εχουμε
−1 1 −1 0 0 −1

D = 2 0 4 = 2 4 4 = 0
0 2 2 2 4 2

1 1 −1 0 0 −1

Dx1 = 3 0 4 = 7 4 4 = 0
5 2 2 7 4 2

−1 1 −1 0 1 0

Dx2 = 2 3 4 = 5 3 7 = 0
0 5 2 5 5 7

−1 1 1 −1 0 0

Dx3 = 2 0 3 = 2 2 5 = 0
0 2 5 0 2 5
΄Αρα έχω άπειρες λύσεις.

Θα εξετάσουμε την μορφή που έχουν οι άπειρες
−1 1
λύσεις. Παρατηρώ ότι 6= 0.
2 0
16
΄Αρα μπορώ να θεωρήσω ότι x3 = k και να λύσω ως προς x1 , x2 . ΄Οπότε

( (
−x1 + x2 = 1 − k x2 = 1 + k + 32 − 2k = 25 − k
ή
2x1 + 0x2 = 3 − 4k x1 = 23 − 2k
Τελικά (x1 , x2 , x3 ) = ( 32 − 2k, 52 − k, k) με k ∈ <.
4. Θεωρούμε το ομογενές σύστημα


−2x1 + x2 − 2x3 = 0

x1 − 2x2 + x3 = 0

x1 + x2 + x3 = 0


−2 1 −2

Αφού D = 1 −2 1 = 0 το σύστημα έχει και μη μηδενικές λύσεις.
1 1 1
−2 1
΄Ετσι αφού υπάρχει μη μηδενική ελάσσονα ορίζουσα της D π.χ. 6=
1 −2
0 το σύστημα έχει άπειρες λύσεις. Θέτουμε αυθαίρετα x3 = k. Οπότε
(
−2x1 + x2 = 2k
x1 − 2x2 = −k

2k 1 −2 2k

−k −2 1 −k

−3k 0
΄Αρα x1 = =
3 = −k και x2 = 3 = 3 = 0. ΄Αρα
−2 1

1

−2
(x1 , x2 , x3 ) = (−k, 0, k).
5. Θεωρούμε το ομογενές σύστημα


−2x1 + 3x2 + 4x3 = 0

4x1 + 5x2 + 6x3 = 0

7x1 + 8x2 + 9x3 = 0


−2 3 4

Αφού D = 4 5 6 6= 0 το σύστημα έχει μόνο τη μηδενική λύση δηλαδή
7 8 9
(x1 , x2 , x3 ) = (0, 0, 0).
Επίλυση γραμμικού συστήματος με την μέθοδο της αντιστρο-

φής μητρών
Το nxn σύστημα 1.3 παίρνει την μορφή Ax = b οπότε αν |A| =
6 0 ο πίνακας A
αντιστρέφεται και A−1 Ax = A−1 b ή Ix = A−1 b ή τελικά x = A−1 b.
π.χ. Αν 
x + 2y − z = 2

−x + y + 2z = 7

2x − y + z = 3

17
     
1 2 −1 x 2
έχουμε A = −1 1 2 , x = y  και b = 7. οπότε |A| = 14 6= 0,
2 −1 1 z 3
1 2 2 −1
A11 = −1 1 = −1 κτλ. ΄Αρα
= 1 + 2 = 3, A21 =
−1 1
   
A11 A21 A31 3 −1 5
1 1
A−1 = A12 A22 A32  = 5 3 −1
14 14
A13 A21 A33 −1 5 3
οπότε       
x 3/14 −1/14 5/14 2 1
y  =  5/14 3/14 −1/14 7 = 2
z −1/14 5/14 3/14 3 3
1.6.2 Επίλυση γραμμικού συστήματος m εξισώσεων

με n αγνώστους
Θεωρούμε το αρχικό μας mxn σύστημα Ax = b και τον αντίστοιχο επαυξημένο
E 14 . Τότε εάν r(A), r(E) η τάξη του A και E αντίστοιχα έχουμε
(i) Εάν r(A) 6= r(E) τότε το σύστημα δεν έχει λύσεις.
(ii) Εάν r(A) = r(E) = n τότε έχει μια και μόνο λύση.
(iii) Εάν r(A) = r(E) = q < n τότε έχουμε απειρία λύσεων που βρίσκονται αν
δώσουμε αυθαίρετες τιμές σε n − q αγνώστους.
Παραδείγματα.
(
x1 + 2x2 + x3 = 8 1 2 1 1 2 1 8
1. με A = , E = και
3x1 + x2 − x3 = 2 3 1 −1 3 1 −1 2
r(A) = r(E) = 2 < 3(αριθμός αγνώστων). ΄Αρα έχουμε άπειρες λύσεις και
δίνουμε αυθαίρετες τιμές σε 3 − 2 = 1 αγνώστους. ΄Εστω λοιπόν x3 = k,
οπότε (
x1 + 2x2 = 8 − k
3x1 + x2 = 2 + k
΄Αρα

8 − k 2 1 8 − k

2 + k 1 4 − 3k 3 2 + k −22 + 4k
x1 =
= −5
x2 = =
1 2 −5 −5
3 1
−22+4k
οπότε (x1 , x2 , x3 ) = ( 4−3k
−5 , −5 , k).

x1 + 2x2 = 3

2. 2x1 + 4x2 = 6 Εδώ έχουμε r(A) = r(E) = 1. Αφού 1 < n = 2 έχουμε

3x1 + 6x2 = 9

άπειρες λύσεις οι οποίες βρίσκονται αν δώσουμε αυθαίρετες τιμές σε 2−1 = 1
αγνώστους. π.χ. x2 = k οπότε x1 = 3 − 2k και (x1 , x2 ) = (3 − 2k, k).
14 οι πίνακες A, x και b έχουν διαστάσεις mxn, nx1, mx1 αντίστοιχα.
18
Μέθοδος επαυξημένου πίνακα (Μέθοδος απαλοιφής Gauss)

Παρατήρηση. Χρησιμοποιώντας τις παρακάτω στοιχειώδεις πράξεις κατα-
σκευάζεται από το αρχικό σύστημα, ένα νέο σύστημα, το οποίο έχει το ίδιο
σύνολο λύσεων με το αρχικό. Τα δύο συστήματα ονομάζονται ισοδύναμα. οι
γραμμοπράξεις αυτές είναι
1. Εναλλαγή δύο γραμμών (ri ↔ rj )
2. Πολλαπλασιασμός μιας γραμμής με ένα μη μηδενικό αριθμό a 6= 0(ri → ari )
3. Πρόσθεση σε μια γραμμή του πολλαπλάσιου μιας άλλης γραμμής ( ri →
ri + arj ) με a 6= 0.
Παρατήρηση. Με την μέθοδο του επαυξημένου πίνακα προσπαθούμε να κάνου-
με στοιχειώδεις πράξεις στον επαυξημένο πίνακα με σκοπό να σχηματίσουμε στην
θέση του πίνακα του συστήματος τον μοναδιαίο πίνακα.
Παραδείγματα

2x + 3y − z = 7

1. x + y + z = 4

3x − y − 2z = −1

   
2 3 −1 17 1 1 1 4 r1 → r2 − 2r1
r1 ↔ r2 2 3 −1 17 
1 1 1 4 →
→
3 −1 −2 −1 3 −1 −2 −1 r3 → r3 − 3r1
   
1 1 1 4 r1 → r1 − r2 1 0 4 5
0 1 −3 −1  → 0 1 −3 −1  r3 → −r3 /17
→
0 −4 −5 −13 r3 → r3 + 4r2 0 0 −17 −17
   
1 0 4 5 r2 → r2 + 3r3 1 0 0 1
0 1 −3 −1 → 0 1 0 2
0 0 1 1 r1 → r1 − 4r3 0 0 1 1

x = 1

ή τελικά y = 2 .

z=1

(
2x1 + x2 = 5
2.
2x1 + x2 = 2

2 1 5 r2 → r2 − r1 2 1 5
2 1 2 → 0 0 −3
΄Αρα το σύστημα είναι αδύνατο αφού 0 6= −3.

2x1 + x2 = 2

3. 2x1 + x2 = 4

x1 + x2 = 3

   
1 1 2 r2 → r2 − 2r1 1 1 2
2 1 4 → 0 −1 0
1 1 3 r3 → r3 − r1 0 0 1
΄Αρα το σύστημα είναι αδύνατο αφού 0 6= 1.
19
(
3x1 + x2 + x3 = 5
4. οπότε
4x1 + 2x2 + 8x3 = 14

3 1 1 5 r1 → −r1
−3 −1 −1 −5 r1 → r1 + r2
4 2 8 14 → 4 2 8 14 →

1 1 7 9 r2 → r2 − 4r1 1 1 7 9 r2 → −r2 /2
4 2 8 14 → 0 −2 −20 −22 →

1 1 7 9 r1 → r1 − r2 1 0 −3 −2
0 1 10 11 → 0 1 10 11
(
x1 − 3x3 = −2
΄Αρα , οπότε θέτουμε x3 = k ∈ < και έχουμε x1 =
x2 + 10x3 = 11
−2 + 3k, x2 = 11 − 10k ή (x1 , x2 , x3 ) = (−2 + 3k, 11 − 10k, k).
Ασκήσεις

1 2
1. Να δειχθεί ότι ο πίνακας A = είναι ρίζα του πολυωνύμου
4 −3
f (x) = x2 + 2x − 11

1 2
2. Να βρεθούν οι πίνακες που αντιμετατίθονται με τον A = .
−1 −1
(Απ. (a, b, c, d) = (λ − 2κ, −2κ, κ, λ))
3. Αν a, b, c διάφοροι μεταξύ τους και

1 bc + ax a2

1 ca + bx b2 = 0

1 ab + cx c2
να δειχθεί ότι x = a + b + c.
4. Να λυθεί η εξίσωση

1 − x 1 1

0
2−x 1 = 0
1 1 3 − x
(Απ. x = 1 διπλή ή x = 4)
5.  
x − 2y = 0
 2x1 + x2 − x3 = 1

2x + y − z = 1 −x1 + 2x2 + x3 = 6
 
−2x + 4y = 3 x1 + x2 + 2x3 = 9
 
( Απ. (1,2,3) )
6. Αν A(nxn) και A3 + A2 + A + I = 0 να δειχθεί ότι
i) A4 = I (πολλαπλασιάζω με A − I)
20
ii) A33 + A22 + A11 + I = 0
7. Να αποδειχθεί ότι

1 + x 1 1 1

1 1−x 1 1

1 = x2 y 2
1 1+y 1
1 1 1 1 − y
1.7 Χαρακτηριστικές ρίζες μητρών

Ορισμός. Χαρακτηριστικό διάνυσμα x 6= 0 (ιδιοδιάνυσμα) ενός τετραγωνικού
πίνακα A(nxn) λέγεται το διάνυσμα για το οποίο ∃λ ∈ < τ.ω.
Ax = λx
Το λ λέγεται χαρακτηριστική τιμή ή ιδιοτιμή.
Βήματα υπολογισμού ιδιοτιμών και ιδιοδιανυσμάτων
1. Υπολόγισε την ορίζουσα A − λI (πολυώνυμο n βαθμού δηλαδή χA (λ) =

|A − λI| = λn + bn−1 λn−1 + . . . + b1 λ + b0 6= 0)
2. Βρες τις ρίζες του πολυωνύμου. Οι n ρίζες είναι οι ιδιοτιμές.
3. Για κάθε μια ιδιοτιμή λύσε το σύστημα (A − λI)x = 0. Οι τιμές αυτές είναι
τα ιδιοδιανύσματα.

5 2
Παραδείγματα. ΄Εστω A =
−1 2
Οι ιδιοτιμές του A είναι οι ρίζες του χαρακτηριστικού πολυωνύμου

5 − λ 2
|A − λI| = = (λ − 5)(λ − 2) + 2 = λ2 − 7λ + 12 = (λ − 3)(λ − 4)
−1 2 − λ
΄Αρα οι ιδιοτιμές του A είναι λ1 = 3, λ2 = 4. Για κάθε μία από αυτές υπολογίζουμε
τα αντίστοιχα ιδιοδιανύσματα
• Για λ1 = 3 έχουμε

2 2 x1 0
(A − λ1 I)x = 0 ή = ή
−1 −1 x2 0
( (
2x1 + 2x2 = 0 x1 = −k
ή x1 + x2 = 0 ή ,k ∈ <
−x1 − x2 = 0 x2 = k

x −1
΄Αρα x1 = 1 = k . Χωρίς βλάβη της γενικότητας θέτω k = 1 και
x2 1

−1
έχω x1 = .
1
21

1 2 x1 0
(A − λ2 I)x = 0 ή = ή
−1 −2 x2 0
( (
x1 + 2x2 = 0 x1 = −2k
ή x1 = −2x2 ή ,k ∈ <
−x1 − 2x2 = 0 x2 = k

−2 −2
΄Αρα x2 = k . Για k = 1 έχω x2 = .
1 1
Πρόταση. Κάθε τετραγωνικός πίνακας A έχει τις ίδιες ιδιοτιμές με τον ανάστρο-
φό του AT .
Απ. ΄Εχουμε (A + B)T = AT + B T και |AT | = |A|, οπότε
χAT (λ) = |AT − λI| = |(A − λI)T | = |A − λI| = χA (λ)
΄Αρα οι A, AT έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά πολυώνυμα και άρα τις ίδιες ιδιοτιμές.
Ορισμός. Οι πίνακες A, B είναι όμοιοι όταν υπάρχει αντιστρέψιμος πίνακας P

τ.ω. B = P −1 AP (ή P B = AP ).
Πρόταση. Οι όμοιοι πίνακες A και B = P −1 AP έχουν τις ίδιες ιδιοτιμές.
Απ. ΄Εχουμε
χB (λ) = |B − λI| = |P −1 AP − λI| =
= |P −1 AP − λP −1 P | = |P −1 (A − λI)P | =
= |P −1 ||A − λI||P | = |P −1 P ||A − λI| = |A − λI| = χA (λ)
Πρόταση. Αν x1 , x2 , . . . , xn είναι ιδιοδιανύσματα τα οποία αντιστοιχούν σε δια-

κεκριμένες ιδιοτιμές λ1 , λ2 , . . . , λn του A(nxn) τότε αυτά είναι γραμμικά ανεξάρ-
τητα.
Πρόταση. Αν ένας πίνακας A(nxn) έχει n διακεκριμένες ιδιοτιμές, τότε είναι

διαγωνοποιήσιμος δηλαδή υπάρχει διαγώνιος πίνακας  ∆ ο οποίος είναι όμοιος με
λ1 0 . . . 0
 0 λ2 . . . 0 
τον A και έχει ως τιμές τις ιδιοτιμές του Α ( ∆ = 
. . . . . . . . . . . . . . . . . ).

0 0 . . . λn
Διαδικασία διαγωνοποίησης του πίνακα A(nxn)
Βήμα i) Υπολογισμός ιδιοτιμών του πίνακα A(nxn).
Βήμα ii) Για κάθε ιδιοτιμή λi , υπολογίζουμε το αντίστοιχο ιδιοδιάνυσμα από το

ομογενές σύστημα (A − λi )x = 0.
Βήμα iii) ΄Εστω (x1 , x2 , . . . , xr ) τα ιδιοδιανύσματα του 2ου βήματος.
22
Βήμα iv) Αν r 6= n ο A δεν διαγωνοποιείται. Αν όμως r = n τότε ο A

διαγωνοποιείται και υπάρχει πίνακας P με στήλες τα ιδιοδιανύσματα
(x1 , x2 , . . . , xn ) και
 
λ1 0 . . . 0
 0 λ2 . . . 0 
∆ = P −1 AP =  
. . . . . . . . . . . . . . . . .
0 0 . . . λn
όπου λi η ιδιοτιμή με αντίστοιχο ιδιοδιάνυσμα το xi , 1 ≤ i ≤ n.
Παράδειγμα
0 2
Να διαγωνοποιηθεί ο πίνακας A = .
−3 5
΄Εχουμε

−λ 2
χa (λ) = |A − λI| = = λ2 − 5λ + 6 = (λ − 2)(λ − 3)
−3 5 − λ
΄Αρα λ1 = 2 και λ2 = 3.
• Για λ1 = 2 έχω

−2 2 x1 0
(A − λ1 I)x = 0 ή = ή
−3 3 x2 0
(
−2x1 + 2x2 = 0 1
ή x1 = x2 ήx=k
−3x1 + 3x2 = 0 1

1
΄Αρα x1 = .
1

−3 2 x1 0
(A − λ2 I)x = 0 ή = ή
−3 2 x2 0
(
−3x1 + 2x2 = 0 2/3
ή x1 = 2x2 /3 ήx=k
−3x1 + 2x2 = 0 1

2
΄Αρα x2 = .
3
΄Αρα αφού έχουμε 2διαφορετικές

ιδιοτιμές, έχουμε και γραμμικά ανεξάρτητα ι-
1 2
διοδιανύσματα τα , . Οπότε ο A διαγωνοποιείται αφού υπάρχει ο πίνακας
1 3
1 2
P = τέτοιος ώστε
1 3

2 0
∆ = P −1 AP =
0 3
23
΄Ασκηση
 
4 6 0
1. Δίνεται ο πίνακας A = −3 −5 0
−3 −6 −5
i) Να δειχθεί ότι ο πίνακας διαγωνοποιείται.

ii) Να βρεθεί ο πίνακας P για τον οποίο ο πίνακας P −1 AP είναι διαγώνιος.
iii) Να υπολογίσθεί ο πίνακας An με n ∈ ℵ − 0, 1.
(Απ. ιδιοτιμές -5,-2,1)
1.8 ΄Ιχνος Μήτρας

Ορισμός. Το ίχνος μιας nxn μήτρας A συμβολίζεται με tr(a) και ισούται με
το άθροισμα των στοιχείων της κυρίας διαγωνίου της, δηλαδή
n
X
tr(a) = aii
i=1
Ιδιότητες ΄Εστω A, B τετραγωνικοί πίνακες και λ ∈ <. Τότε
1. tr(λA) = λtr(A)
2. tr(A ± B) = tr(A) ± tr(B)
3. tr(AB) = tr(BA)
4. tr(AB) = tr(A)tr(B)
5. Αν Α είναι μια τετραγωνική μήτρα τότε tr(A) = tr(Λ) όπου

 
λ1 0 . . . 0
 0 λ2 . . . 0 
Λ= 
. . . . . . . . . . . . . . . . .
0 0 . . . λn
με λi οι χαρακτηριστικές τιμές του A.
1.9 Τετραγωνικές μορφές

Ορισμός. Τετραγωνική μορφή των n μεταβλητών x1 , x2 , . . . , xn καλείται η συ-
νάρτηση
Xn X n
Q(x) = aij xi xj
i=1 j=1
όπου aij ∈ <.
Η τετραγωνική αυτή μορφή γράφεται
QxA = xT Ax όπου
24
 
a11 a12 . . . a1n
 a21 a22 . . . a2n 
xT = x1 , x2 , . . . , xn ,

A= 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
an1 an2 . . . ann
Χωρίς βλάβη της γενικότητας, η μήτρα A μπορεί να θεωρηθεί συμμετρική. Αν δεν
είναι, την μετατρέπουμε παίρνοντας ως νέα στοιχεία τα ακόλουθα
bij = bji = (aij + aji/2)
Παράδειγμα. Θεωρούμε την συνάρτηση με τετραγωνική μορφή

1 5 x1
q1 (x) = x1 x2
3 4 x2
Η αντίστοιχη μορφή με συμμετρική την A είναι

1 4 x1
q2 (x) = x1 x2
4 4 x2
΄Αρα έχουμε
q1 (x) = x21 + 5x1 x2 + 3x2 x1 + 4x22 =
= x21 + 8x1 x2 + 4x22 =
= x21 + 4x1 x2 + 4x1 x2 + 4x22 = q2 (x)
Ορισμός. Μια τετραγωνική μορφή QA (x) λέγεται ότι είναι
• θετικά ορισμένη αν και μόνο αν QA (x) > 0, ∀x 6= 0.
• θετικά ημι-ορισμένη αν και μόνο αν QA (x) ≥ 0, ∀x 6= 0.
• αρνητικά ορισμένη αν και μόνο αν QA (x) < 0, ∀x 6= 0.
• αρνητικά ημι-ορισμένη αν και μόνο αν QA (x) ≤ 0, ∀x 6= 0.
Θεώρημα. i) Η τετραγωνική μορφή QA (x) είναι θετικά ορισμένη αν και μόνο
αν όλες οι διαδοχικές κύριες ελάσσονες του A είναι θετικές, δηλαδή D1 >
0, D2 > 0, . . . , Dn > 0.
ii) Η τετραγωνική μορφή QA (x) είναι αρνητικά ορισμένη αν και μόνο αν οι
διαδοχικές κύριες ελάσσονες εναλλάσονται σε πρόσημο με το πρώτο αρνητικό,
δηλαδή D1 < 0, D2 > 0, . . . , (−1)n Dn > 0.
Παρατήρηση. Στο παραπάνω θεώρημα οι διαδοχικές κύριες ελάσσονες της A
είναι
a11 a12 a13
a11 a12
D1 = a11 , D2 = D3 = a21 a22 a23 ,
a21 a22
a31 a32 a33

a11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n
. . . , Dn =
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

an1 an2 . . . ann
Παράδείγματα.
25
1. Η τετραγωνική μορφή

31 x1
= 3x21 + 5x22 + 2x1 x2

QA (x) = x1 x2
1
5 x2

3 1
είναι θετικά ορισμένη διότι D1 = 3 > 0, D2 =
= 14 > 0.
1 5
2. Ομοίως η

−6 2 x1
= −6x21 − 3x22 + 4x1 x2

QA (x) = x1 x2
2 −3 x2

−6 2
είναι αρνητικά ορισμένη διότι D1 = −6 < 0, D2 = = 14 > 0.
2 −3
3. Τέλος η μορφή

1 3 x1
= x21 + 5x22 + 6x1 x2

QA (x) = x1 x2
3 5 x2

1 3
δεν είναι ούτε θετικά ούτε αρνητικά ορισμένη διότι D1 => 0, D2 = =
3 5
−4 < 0.
Θεώρημα. i) Η τετραγωνική μορφή QA (x) είναι θετικά ορισμένη αν και μόνο
αν όλες οι χαρακτηριστικές τιμές της A είναι θετικές.
ii) Η τετραγωνική μορφή QA (x) είναι αρνητικά ορισμένη αν και μόνο αν όλες οι
χαρακτηριστικές τιμές της A είναι αρνητικές.
1. Η τετραγωνική μορφή είναι θετικά ορισμένη

3 1 x1
= 3x21 + 5x22 + 2x1 x2

QA (x) = x1 x2
1 5 x2

3 1
αφού η μήτρα A = έχει ιδιοτιμές λ1 = 6 > 0 και λ2 = 2 > 0.
1 5
2. Η τετραγωνική μορφή

−6 x1 2
QA (x) = x1 x2
2 x2−3

−6 2
είναι αρνητικά ορισμένη αφού η μήτρα A = έχει ιδιοτιμές λ1 =
2 −3
−2 < 0 και λ2 = −7 < 0.

1 3
3. Η τετραγωνική μορφή με μήτρα A = δεν είναι ούτε θετικά αλλά
3 5
√
6+ 52
ούτε και αρνητικά ορισμένη αφού έχει ιδιοτιμές λ1 = 2 > 0 και λ2 =
√
6− 52
2 < 0.
26
Ασκήσεις

T 1 1
1. Να εξετάσετε αν η τετραγωνική μορφή x Ax με A = είναι θετικά ή
1 1
αρνητικά ορισμένη.
 
µ 1 1
2. Να εξετάσετε πως μεταβάλλεται η τάξη του πίνακα A =  1 µ 1  όταν
1 1 µ
το µ διατρέχει τους πραγματικούς αριθμούς.
3. Αν οι πίνακες A, B ικανοποιούν τις σχέσεις
A2 = 0 και AB = BA
τότε να δείξετε ότι ο πίνακας M = B + A ικανοποιεί την σχέση
M n+1 = B n (B + (n + 1)A)
για κάθε φυσικό αριθμό n.
4. Θεωρούμε τους αντιστρέψιμους πίνακες A, B. Να δειχθεί ότι
i) (B −1 AB)2 = B −1 A2 B.
ii) (B −1 AB)−1 = B −1 A−1 B.
1.10 Επαναληπτικές Ασκήσεις

1. Θεωρούμε τα διανύσματα v1T = 1 2 , v2T = 0 1 , v3T = −1 0 του
διανυσματικού χώρου <2 .
i) Να εκφραστεί το διάνυσμα v1 ως γραμμικός συνδιασμός των διανυσμά-
των v2 , v3 .
ii) Να δειχθεί ότι τα διανύσματα v2 , v3 παράγουν τον διανυσματικό χώρο
<2 .
2. Θεωρούμε δύο διαφορετικούς πίνακες A, B που αντιμετατίθενται ως προς
τον πολλαπλασιασμό και απαληθεύουν την εξίσωση
(X + I)2 = 0
Δίνεται ακόμα ότι ο πίνακας A − B είναι αντιστρέψιμος. Να δειχθεί ότι
i) (A + B + 1994I)2000 = 19922000 I
ii) A−1 = B και B −1 = A
iii) (AB −1 + BA−1 )n = 2n I
3. Να βρεθεί η τιμή της ορίζουσας

1 + a2 a 0 0 1 + a b c d

a 1 + a2 a 0 a 1+b c d

0 2 ,
a 1+a a a
b 1+c d
0 0 a 1 + a2 a b c 1 + d
Θέμα Φεβ. 2009
27
4. Να λυθεί το σύστημα 
µx + λy + z = 1

x + µλy + z = 1

x + λy + µz = 1

(Απ. |A| = λ(µ − 1)2 (µ + 2))

 
4 0 −1
5. Δίνεται ο πίνακας A =  0 4 −1
−1 −1 5
i) Να δειχθεί ότι ο πίνακας διαγωνοποιείται.

ii) Να βρεθεί ο πίνακας P για τον οποίο ο πίνακας P −1 AP είναι διαγώνιος.
iii) Να υπολογίσθεί ο πίνακας An με n ∈ ℵ − 0, 1.
(Απ. ιδιοτιμές 3,4,6)
28
Κεφάλαιο 2
Πολυμεταβλητός
Διαφορικός Λογισμός
2.1 Μερικές Παράγωγοι

Θεωρούμε την συνάρτηση y = f (x1 , x2 , . . . , xn ) n ανεξάρτητων μεταβλητών. Η
μερική παράγωγο εκφράζει τον στιγμιαίο ρυθμό μεταβολής της εξαρτημένης μετα-
βλητής, που οφείλεται σε μεταβολή μιας από τις ανεξάρτητες μεταβλητές, ενώ όλες
οι υπόλοιπες ανεξάρτητες μεταβλητές παραμένουν σταθερές.1
Ορισμός. ΄Εστω η συνάρτηση y = f (x1 , x2 , . . . , xn ). Αν η ανεξάρτητη με-

ταβλητή xi , i = 1, 2, . . . , n μεταβληθεί από xoi σε xoi + ∆xi , ενώ οι υπόλοιπες
ανεξάρτητες μεταβλητές xj , j = 1, 2, . . . , n με i 6= j παραμένουν σταθερές, τότε η
εξαρτημένη μεταβλητή θα μεταβληθεί κατά ∆y, δηλαδή
y + ∆y = f (xo1 , xo2 , . . . , xoi + ∆xi , . . . , xon )
Τότε το πηλίκο διαφοράς ορίζεται ως
∆y f (xo1 , xo2 , . . . , xoi + ∆xi , . . . , xon ) − f (xo1 , xo2 , . . . , xoi , . . . , xon )

=
∆xi ∆xi
∆y
Αν το όριο lim∆xi →0 ∆x i
είναι πεπερασμένο, τότε λέμε ότι η συνάρτηση y =
f (x1 , x2 , . . . , xn ) είναι παραγωγίσιμη ως προς xi στο σημείο xo = (xo1 , xo2 , . . . , xon ).
Το όριο αυτό λέγεται μερική παράγωγος της συνάρτησης ως προς xi και συμβο-
λίζεται με
∂f o ∂y
(x ) ή ή fi
∂xi ∂xi
Παρατήρηση. Η μερική παράγωγος δεν αποτελεί μια νέα έννοια επειδή κατά την
διάρκεια της παραγώγισης η f (x1 , x2 , . . . , xn ) θεωρείται κάθε φορά ως συνάρτηση
μιας ανεξάρτητης μεταβλητής ενώ οι υπόλοιπες παραμένουν σταθερές. ΄Αρα για
την εύρεση της μερικής παραγώγου οι n − 1 μεταβλητές θεωρούνται σταθερές και
1 Πριν ξεκινήσεται, διαβάστε από το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου (Θετικής και Τεχνολογικής Κατεύ-
θυνσης), στο Β μέρος (Διαφορικός Λογισμός) τα κεφάλαια 1 και 2.
29
η παραγώγιση γίνεται όπως στις συναρτήσεις μιας μεταβλητής.

2
Παράδειγμα. ΄Εστω y = ex1 +x1 x2 . Τότε
∂y 2 ∂y 2
= (2x1 + x2 )ex1 +x1 x2 , = x1 ex1 +x1 x2
∂x1 ∂x2
ΑΣΚΗΣΗ
1. Να βρείτε τις μερικές παραγώγους των συναρτήσεων
i) f (x, y) = 6x2 + xy + 30y 2

ii) f (x, y) = ln(x3 y 2 )
2 x2
iii) f (x, y) = 3 y3
Γεωμετρική ερμηνεία. Η μερική παράγωγος μετρά την κλίση της εφαπτομέ-

νης σε κάποιο σημείο
Σχήμα 2.1: Γεωμετρική ερμηνεία μερικής παραγώγου.
Με άλλα λόγια η μερική παράγωγος εκφράζει τον ρυθμό μεταβολής της ανε-
ξάρτητης μεταβλητής προς την κατεύθυνση κάθε άξονα συντεταγμένων.
Ορισμός. Η συνάρτηση y = f (x1 , x2 , . . . , xn ) = f (x) είναι παραγωγίσιμη αν

και μόνο αν είναι παραγωγίσιμη σε όλα τα σημεία του πεδίου ορισμού της.
Τότε ορίζεται το διάνυσμα των μερικών παραγώγων σε κάθε σημείο του πεδίου
ορισμού της f . Το διάνυσμα λέγεται κλίση (gradient) και συμβολίζεται με gradf
ή ∇f (ανάδελτα της f )
∂f (x) ∂f ∂f ∂f
∇f (x) = gradf = =( , ,..., )
∂x ∂x1 ∂x2 ∂xn
Παράδειγμα. Η κλίση της f (x1 , x2 , . . . , xn ) = x31 +x22 +x3 με πεδίο ορισμού

το <3 είναι
∇f = (3x21 , 2x2 , 1)
30
2.2 Μερικές Παράγωγοι Ανώτερης Τάξης

∂f
Αν η ∂x i
είναι παραγωγίσιμη ως προς xj (xi ) με j 6= i τότε ορίζεται η παράγω-
∂f
γος της ∂xi ως προς xj (xi ) και λέγεται μερική παράγωγος δεύτερης τάξης και
συμβολίζεται με
∂2f ∂2f
( 2)
∂xi ∂xj ∂xi
Θεώρημα. (Young) Αν για μία συνάρτηση y = f (x) ορίζονται οι μερικές πα-
2 2
ράγωγοι ∂x∂i ∂x
f
j
και ∂x∂j ∂x
f
i
και είναι συνεχείς συναρτήσεις, τότε είναι ίσες μεταξύ
τους, δηλαδή
∂2f ∂2f
=
∂xi ∂xj ∂xj ∂xi
Η μήτρα όλων των μερικών παραγώγων 2ης τάξης της f στο σημείο xo ονομάζεται
Εσσιανή (Hessian) μήτρα της f στο xo , συμβολίζεται με H(xo ) και είναι
∂2f o
H(xo ) = (x ) =
∂x2
 2
∂2f 2 
∂ f
∂x21 ∂x1 ∂x2 . . . ∂x∂1 ∂x f
n

f . . . f

 ∂2f 11 1n
∂2f 2
. . . ∂x∂2 ∂x f 

  f21 . . . f2n 
  
 ∂x2 ∂x1 ∂x22
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .n. = . . . . . . . . . . . . . .
 
∂2f ∂2f
... ∂2f fn1 . . . fnn
∂xn ∂x1 ∂xn ∂x2 ∂x2n
Αν οι μερικές παράγωγοι 2ης τάξης είναι συνεχείς τότε (Θεώρημα Young)
∂2f ∂2f
= ∀i, j με i 6= j
∂xi ∂xj ∂xj ∂xi
και η μήτρα H είναι συμμετρική.

Ομοίως ορίζεται και η φραγμένη Εσσιανή μήτρα της f στο xo ως
 
0 f1 f2 . . . f n
 f1 f11 f12 . . . f1n  ∂f
H̄ = 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , fi = ∂xi i = 1, . . . , n

fn fn1 fn2 . . . fnn
όπου όλες οι παράγωγοι υπολογίζονται στο xo .

Παράδειγμα. ΄Εστω y = ax31 + bx32 + cx33 + dx1 x2 x3 . Τότε
 
6ax1 dx3 dx2
H =  dx3 6bx2 dx1  και
dx2 dx1 6cx3
3ax21 + dx2 x3 3bx22 + dx1 x3 3cx23 + dx1 x2

 
0
3ax21 + dx2 x3 6ax1 dx3 dx2 
H̄ = 
 3bx22 + dx1 x3

dx3 6bx2 dx1 
3cx23 + dx1 x2 dx2 dx1 6cx3
Οι H και H̄ μπορούν να υπολογιστούν σε οποιοδήποτε σημείο x0 = (xo1 , xo2 , xo3 ) ∈
<3 .
31
2.3 Η έννοια του διαφορικού

Συχνά μας ενδιαφέρει η απόλυτη μεταβολή που προκαλείται στην εξαρτημένη με-
ταβλητή y από μεταβολή ∆x της ανεξάρτητης μεταβλητής x. Η μεταβολή αυτή
μπορεί να εκτιμηθεί προσεγγιστικά με την βοήθεια της έννοιας του διαφορικού.
΄Εστω y = f (x)/(a, b) η οποία είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x0 ∈ (a, b). Αν η
ανεξάρτητη μεταβλητή x μεταβληθεί από το σημείο x0 κατά την σταθερή ποσότητα
∆x, τότε η απόλυτη μεταβολή της y είναι ∆y = f (x0 + δx) − f (x0 ) (Σχήμα 2.2 ).
Σχήμα 2.2: Γεωμετρική ερμηνεία του διαφορικού.
΄Εστω f 0 (x0 ) η κλίση της f (x) στο σημείο x0 . Η μεταβολή της y που αντι-
στοιχεί στην μεταβολή της x κατά ∆x είναι f 0 (x0 )δx. Για μικρές μεταβολές της
x γύρο από το x0 , συμβολικά dx, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η μεταβολή κατά
μήκος της εφαπτομένης f 0 (x0 )dx, προσεγγίζει την πραγματική μεταβολή ∆y.
Ορισμός. ΄Εστω y = f (x) η οποία είναι παραγωγίσιμη στο διάστημα (a, b). Ως
διαφορικό της ορίζεται η συνάρτηση dy = f 0 (x)dx.
Παράδειγμα. Δίνεται η συνάρτηση παραγωγής y = 3x2 . Αν η εισροή εργασίας

μεταβληθεί κατά μία μονάδα (dx = 1) από την αρχική τιμή x0 = 20, θα έχουμε
dy = f 0 (x0 )dx = 6 ∗ 20 ∗ 1 = 120. Ακόμα
δy = f (x0 + δx) − f (x0 ) = f (20 + 1) − f (20) =
3 ∗ 212 − 3 ∗ 202 = 1323 − 1200 = 123

Το διαφορικό μπορεί να υπολογιστεί εφαρμόζοντας κανόνες διαφόρισης που προ-
έρχονται από τους αντίστοιχους κανόνες παραγώγισης. έτσι αν y = f (x) και
z = g(x) έχουμε
1. d(y + z) = dy + dz = f 0 dx + g 0 dx = (f 0 + g 0 )dx
2. d(yz) = ydz + zdy = yg 0 dx + zf 0 dx = (yg 0 + zf 0 )dx
κτλ.
Παράδειγμα. ΄Εστω y = x3 + 4x1/2 − 5x + 2, x 6= 0 . Τότε
dy = d(x3 ) + 4d(x1/2 − 5d(x) + d(2)) = (3x2 + 2x−1/2 − 5)dx
32
2.4 Ολικό διαφορικό

Ορισμός. ΄Εστω μια συνάρτηση y = f (x1 , x2 , . . . , xn ). Αν υπάρχουν οι μερικές
∂f
παράγωγοι ∂x i
, για i = 1, 2, . . . , n τότε ολικό διαφορικό ονομάζεται η έκφραση
∂f ∂f ∂f
dy = dx1 + dx2 + . . . + dxn (2.1)
∂x1 ∂x2 ∂xn
Το ολικό διαφορικό δεύτερης τάξης ορίζεται ως το διαφορικό της 2.1 δηλαδή d2 y =

d(dy). Οπότε για δύο ανεξάρτητες μεταβλητές θα έχω
∂f (x1 , x2 ) ∂f (x1 , x2
dy = dx1 + dx2 ή
∂x1 ∂x2
∂f ∂f
d2 y = d(dy) = d( dx1 + dx2 ) =
∂x1 ∂x2
∂f ∂f
= d( dx1 ) + d( dx2 ) =
∂x1 ∂x2
∂f ∂f
= d( )dx1 + d( )dx2 =
∂x1 ∂x2
∂2f ∂2f ∂2f ∂2f
=( dx1 + dx2 )dx1 + ( dx 1 + dx2 )dx2 ή
∂x21 ∂x2 ∂x1 ∂x1 ∂x2 ∂x22
∂2f 2 ∂2f ∂2f 2
d2 y = dx + 2 dx 1 dx2 + dx
∂x21 1 ∂x1 ∂x2 ∂x22 2
" ∂2f ∂2f
#
2
∂x21 ∂x1 ∂x2 dx1
ή τελικά d y = dx1 dx2 2
∂ f 2
∂ f
=
2
dx2
∂x2 ∂x1 ∂x2
= dxT Hdx
Παραδείγματα. Δίνεται η συνάρτηση y = x21 x2 x3 + x1 x22 x3 + x1 x2 x23 . Τότε
∂y ∂f ∂f
dy = dx1 + dx2 + dx3 =
∂x1 ∂x2 ∂x3
= (2x1 x2 x3 +x22 x3 +x2 x23 )dx1 +(x21 x3 +2x1 x2 x3 +x1 x23 )dx2 +(x21 x2 +x1 x22 +2x1 x2 x3 )dx3
Το διαφορικό δεύτερης είναι
∂2y 2 ∂2y 2 ∂2y 2

d2 y = dx + dx + dx +
∂x21 1 ∂x22 2 ∂x23 3
∂2y ∂2y ∂2y

2 x 2 dx 1 dx 2 + 2 x 3 dx1 dx3 + 2 x3 dx2 dx3 =
∂x21 ∂x21 ∂x22
= (2x2 x3 )dx21 + (2x1 x3 )dx22 + (2x1 x2 )dx23 +
+2(2x1 x3 + 2x2 x3 + x23 )dx1 dx2 + 2(2x1 x2 + x22 + x22 + 2x2 x3 )dx1 dx3 +
+2(x21 + 2x1 x2 + 2x1 x3 )dx2 dx3
33
Σχήμα 2.3: Κυρτή συνάρτηση.
Σχήμα 2.4: Κοίλη συνάρτηση.
2.5 Κυρτές, κοίλες συναρτήσεις και σαγμα-

τικά σημεία
Στην κυρτή συνάρτηση το εφαπτόμενο υπερεπίπεδο στο xo βρίσκεται πάντοτε κάτω
από την συνάρτηση, ανώ στην κοίλη συνάρτηση βρίσκεται πάντοτε πάνω.
Τα παραπάνω ορίζονται με βάση τις αντίστοιχες Εσσιανές μήτρες.
34
Σχήμα 2.5: Συνάρτηση με σαγματικό σημείο.
2.6 Συνθήκες κυρτότητας - κοιλότητας

΄Εστω y = f (x1 , x2 , . . . , xn )/S μια συνάρτηση η οποία είναι δύο φορές παραγωγί-
σιμη και έστω H η αντίστοιχη Εσσιανή μήτρα. Τότε
• Η f είναι αυστηρά κυρτή αν η H(d2 y) είναι θετικά ορισμένη ∀x ∈ S.
• Η f είναι αυστηρά κοίλη αν η H(d2 y) είναι αρνητικά ορισμένη ∀x ∈ S.
• Η f είναι κυρτή αν η H(d2 y) είναι θετικά ημιορισμένη ∀x ∈ S.
• Η f είναι κοίλη αν η H(d2 y) είναι αρνητικά ημιορισμένη ∀x ∈ S.
1. Δίνεται η συνάρτηση y = x21 + x22 − x1 x2 . Τότε

2 −1 2 −1
H= και D1 = 2 > 0 και D2 = =4−1=3>0
−1 2 −1 2
Οπότε η y είναι αυστηρά κυρτή.
2. Δίνεται η συνάρτηση y = f (x1 , x2 ) = 4x1 x2 + 12x1 + 16x2 − 2x21 − 3x22 .

Τότε

−4 4 −4 4
H= και D1 = −4 < 0 και D2 = = 24 − 16 > 0
4 −6 4 −6
Οπότε η y είναι αυστηρά κοίλη.
35
2.7 Μέγιστα και ελάχιστα συναρτήσεων

Θα ασχοληθούμε με ακρότατα χωρίς περιορισμούς, δηλαδή ακρότατα σε οποιοδή-
ποτε σημείο του πεδίου ορισμού της συνάρτησης.
Ορισμός. Η f /X λέμε ότι έχει τοπικό μέγιστο (ελάχιστο) στο σημείο x∗ ∈ X αν

και μόνο αν υπάρχει ανοικτή σφαίρα B(x∗ , ) τέτοια ώστε για κάθε x ∈ B(x∗ , )∩X
να είναι f (x∗ ) ≥ f (x) (f (x∗ ) ≤ f (x)).
Ορισμός. Η f /X λέμε ότι έχει ολικό μέγιστο (ελάχιστο) στο σημείο x∗ ∈ X

αν f (x∗ ) ≥ f (x) (f (x∗ ) ≤ f (x)) ∀x ∈ X.
Θεώρημα. (αναγκαία συνθήκη). ΄Εστω f (x1 , x2 , . . . , xn )/X μια συνάρτηση η

οποία έχει τοπικό μέγιστο ή ελάχιστο στο x∗ ∈ X. Αν ορίζεται το ανάδελτα της
f (x), δηλαδή το ∇f (x) στο σημείο x∗ τότε
∂f ∗ ∂f ∗ ∂f ∗
∇f (x∗ ) = ( (x ), (x ), . . . , (x )) = 0
∂x1 ∂x2 ∂xn
Θεώρημα. (ικανή συνθήκη). ΄Εστω ότι για την f (x) ικανοποιείται η αναγκαία
συνθήκη στο σημείο x∗ όπου και ορίζεται η Εσσιανή. Τότε
1. Αν η H(x∗ ) είναι αρνητικά ορισμένη, ή d2 f (x∗ ) < 0, το x∗ είναι σημείο

τοπικού μεγίστου.
2. Αν η H(x∗ ) είναι θετικά ορισμένη, ή d2 f (x∗ ) > 0, το x∗ είναι σημείο

τοπικού ελαχίστου.
(!) . Οι συνθήκες αυτές σχετίζονται με την κυρτότητα και την κοιλότητα.

Παράδειγμα. ΄Εστω f (x1 , x2 ) = 4x1 x2 + 12x1 + 16x2 − 2x21 − 3x22 . Τότε
έχουμε
( ( (
∂f
∂x1 = 4x2 + 12 − 4x1 = 0 4x1 − 4x2 = 12 x1 − x2 = 3
∂f ή ή
∂x2 = 4x1 + 16 − 6x2 = 0 4x1 − 6x2 = −16 2x1 − 3x2 = −8
΄Αρα σημείο πιθανού ακρότατου είναι το x∗ = (17, 14).

Η Εσσιανή μήτρα είναι

−4 4
H(x∗ ) = και έχουμε
4 −6

−4 4
D1 = −4 < 0 και D2 = = 24 − 16 > 0
4 −6
΄Αρα το x∗ είναι σημείο τοπικού μεγίστου. Το σημείο είναι ολικό μέγιστο αφού η
f (x1 , x2 ) είναι κοίλη.
Θεώρημα. Αν η f /X είναι κοίλη(κυρτή) στο X, τότε κάθε τοπικό μέγιστο

(ελάχιστο) είναι και ολικό μέγιστο (ελάχιστο).
36
1. Δίνεται η συνάρτηση f (x, y) = x3 − 4x2 − xy − y 2 . Τότε έχουμε

(
∂f 2
∂x = 3x − 8x − y = 0
∂f
∂y = −x − 2y = 0
΄Αρα πιθανό σημείο ακρότατου είναι το x1 = (0, 0) και το x2 (5/2, −5/4).

Οπότε
6x − 8 −1
H=
−1 −2

−8 −1
• Για το x1 = (0, 0) έχουμε H(x1 ) = με D1 = −8 < 0 και
−1 −2
−8 −1
D2 = = 16 − 1 = 15 > 0 οπότε το x1 είναι σημείο τοπικού
−1 −2
μεγίστου.

7 −1
• Για το x2 έχουμε H(x2 ) = με D1 = 7 > 0 και D2 =
−1 −2
7 −1
−1 −2 = −14 − 1 = −15 < 0 οπότε το x2 δεν είναι ούτε τοπικό

μέγιστο ούτε τοπικό ελάχιστο (είναι σαγματικό σημείο).
Σχήμα 2.6: Γραφική παράσταση της συνάρτησης f (x, y) = x3 − 4x2 − xy − y 2 .
2. ΄Εστω f (x1 , x2 , x3 ) = x21 − x22 + x23 − 4x1 + x1 x2 − x1 x3 /<3 . Τότε

 ∂f 
 ∂x1 = 2x1 − 4 + x2 − x3 = 0
 2x1 + x2 − x3 = 4

∂f
∂x = −2x 2 + x 1 = 0 ή x1 − 2x2 = 0
 ∂f2
 
∂x3 = 2x3 − x1 = 0
−x1 + 2x3 = 0

΄Αρα x∗ = (2, 1, 1) 2
(πιθανό ακρότατο). Αφού
∂2f ∂2f ∂2f
=2 = −2 =2
∂x21 ∂x22 ∂x23
2D
x1 = 16, D = −8, ...
37
Σχήμα 2.7: Ισουψείς της f (x, y) = x3 − 4x2 − xy − y 2 .
∂2f ∂2f ∂2f

=1 x3 = −1 x3 = 0
∂x1 ∂x2 ∂x21 ∂x22
θα έχουμε  
2 1 −1
H= 1 −2 0
−1 0 2

2
2 1 −1
1
με D1 = 2 > 0, D2 = = −5 < 0 και D3 = 1 −2 0 = −8 < 0
1 −2 −1 0 2
∗
΄Αρα το x δεν είναι ακρότατο.
ΑΣΚΗΣΗ
1. Να εξεταστεί αν η f (x1 , x2 , x3 ) = x21 + x22 + x23 + x1 x2 + x1 x3 + x2 x3 −
5x1 − 3x2 − 4x3 + 10/<3 παρουσιάζει ακρότατο (Απ. x∗ = (2, 0, 1), η H
είναι θετικά ορισμένη, άρα x∗ (ολικό) ελάχιστο ).
2.8 Ασκήσεις
1. ΄Εστω3 f (x, y) = x2 − y 2 .
∂f ∂f
∇f = ( , ) = (2x, −2y) = 0
∂x ∂y
οπότε πιθανό ακρότατο είναι το σημείο x∗ = (0, 0). Η Εσσιανή είναι
" 2
∂2f
#
∂ f
∂x 2 ∂x∂y 2 0
H = ∂2f ∂2f
=
2
0 −2
∂y∂x ∂y
3 σελίδα 498 βιβλίου του Τασόπουλου
38

2 0
και D1 = 2 > 0, D2 = = −4 < 0. ΄Αρα δεν έχουμε ακρότατο.
0 −2
Σχήμα 2.8: Γραφική παράσταση συνάρτησης f (x, y) = x2 − y 2 .
2. ΄Εστω4 f (x, y) = x4 + y 4 + 6x2 y 2 + 4x5 . Τότε

( (
∂f 3 2 4
∂x = 4x + 12xy + 20x = 0 20x4 + 4x3 + 12xy 2 = 0
∂f 3 2
ή
∂y = 4y + 12x y = 0 4y 3 + 12x2 y = 0
΄Αρα τα πιθανά ακρότατα είναι τα σημεία x1 = (0, 0) και x2 = (−1/5, 0).

΄Ετσι αφού
∂2f ∂2f ∂2f

2
= 12x2 + 12y 2 + 80x3 , 2
= 12y 2 + 12x2 , = 24xy
∂x ∂y ∂x∂y
12x2 + 12y 2 + 80x3

24xy
θα είναι H = .
24xy 12y 2 + 12x2

−20/25 0
• Για το x2 = (−1/5, 0) έχουμε H = με D1 =
0 12/25
−4/5 < 0 και D2 < 0 οπότε το x2 δεν είναι ακρότατο.

0 0
• Για το x1 = (0, 0) έχουμε H = οπότε δεν είναι ακρότατο.
0 0
3. ΄Εστω5 f (x, y) = x2 + 4y 2 + 18x − 4xy + 17. Τότε

( (
∂f
∂x = 2x + 18 − 4y = 0 x − 2y = −9
∂f ή
∂y = 8y − 4x = 0 x − 2y = 0
΄Αρα αφού το σύστημα είναι αδύνατο δεν υπάρχει τοπικό ακρότατο.

4 σελίδα 501 του βιβλίου του Τασόπουλου
5 σελίδα 509 του βιβλίου του Τασόπουλου
39
Σχήμα 2.9: Γραφική παράσταση συνάρτησης f (x, y) = x4 + y 4 + 6x2 y 2 + 4x5 .
Σχήμα 2.10: Ισουψείς της συνάρτησης f (x, y) = x4 + y 4 + 6x2 y 2 + 4x5 .
4. Να αποδειχθεί ότι η συνάρτηση
f (x, y, z) = (x2 + y 2 + z 2 )−1/2
επαληθεύει την εξίσωση Laplace
∂2f ∂2f ∂2f

2
+ 2 + 2 =0
∂x ∂y ∂z
΄Εχουμε
∂f 1
= − (x2 + y 2 + z 2 )−3/2 2x = −x(x2 + y 2 + z 2 )−3/2
∂x 2
40
∂2f 3
= −(x2 + y 2 + z 2 )−3/2 + x(x2 + y 2 + z 2 )−5/2 2x =
∂x2 2
2 −3/2
2 2
= (x + y + z ) + 3x (x + y 2 + z 2 )−5/2 =
2 2
= (x2 + y 2 + z 2 )−5/2 (2x2 − y 2 − z 2 )

Ομοίως
∂2f
= (x2 + y 2 + z 2 )−5/2 (2y 2 − x2 − z 2 )
∂y 2
∂2f
= (x2 + y 2 + z 2 )−5/2 (2z 2 − y 2 − x2 )
∂z 2
΄Αρα
∂2f ∂2f ∂2f
+ + = (x2 +y 2 +z 2 )−5/2 (2x2 −y 2 −z 2 +2y 2 −x2 −z 2 +2z 2 −y 2 −x2 ) = 0
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
2
5. Αν f (x, y) = x3 y + exy να υπολογιστούν οι fx , fy , fxx , fyy , fxy , fyx .
2.9 Δεσμευμένα ακρότατα

΄Εστω ότι ζητούνται τα ακρότατα μιας συνάρτησης f /A όταν οι μεταβλητές της πρέ-
πει να επαληθεύουν m ≤ n − 1 γραμμικές εξισώσεις φj (x) = 0 με j = 1, 2, . . . , m.
Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με την χρήσης της μεθόδου των πολλαπλασιαστών
Lagrange, η οποία βασίζεται στην συνάρτηση
L = f (x) + λ1 φ1 (x) + λ2 φ2 (x) + . . . + λm φm (x)
με λj ∈ < και j = 1, 2, . . . , m. Η συνάρτηση L ονομάζεται συνάρτηση Lagrange
ενώ οι συντελεστές λj πολλαπλασιαστές Lagrange.
Θεώρημα. (αναγκαία συνθήκη). ΄Εστω ότι οι συναρτήσεις f, φj /A έχουν συνε-
χείς μερικές παραγώγους. Για να είναι ένα σημείο xo , σημείο δεσμευμένου τοπικού
ακρότατου πρέπει
∂L(xo )
∂xi = 0, i = 1, 2, . . . , n
∂L(xo ) (2.2)
∂λj = φj (xo ) = 0, j = 1, 2, . . . , m
Το σύστημα 2.2 έχει m+n εξισώσεις με m+n αγνώστους (x1 , x2 , . . . , xn , λ1 , λ2 , . . . , λm ).

Θεώρημα. (ικανή συνθήκη). ΄Εστω x∗ ∈ A ένα σημείο που ικανοποιεί την
αναγκαία συνθήκη. Τότε αν η φραγμένη Εσσιανή μήτρα (H̄L ) είναι
φ11 φ12 . . . φ1n
 
0 0 ... 0
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 m

0
 1 02 . . . 0m φ1 φm 2 . . . φm n 

H̄L =  φ1 φ1 . . . φ1 L11 L12 . . . L1n 


 φ12 φ22 . . . φm 2 L21 L22 . . . L2n 
 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
φ1n φ2n . . . φm n Ln1 Ln2 . . . Lnn
2
όπου φki = ∂φ ∂ L
∂xi με i = 1, 2, . . . , n και k = 1, 2, . . . , m και Lij = ∂xi ∂xj με i, j =
k
1, 2, . . . , n και οι n − m διαδοχικές ελάσσονες H̄L,m+1 , H̄L,m+2 , . . . , H̄L,n = |H̄L |

έχουν
41
1. εναλλασόμενα πρόσημα, με το πρόσημο της πρώτης να είναι το (−1)m+1 ,

τότε το x∗ είναι σημείο τοπικού μεγίστου (H̄ ∗ αρνητικά ορισμένη).
2. όλες το ίδιο πρόσημο,το (−1)m , τότε το x∗ είναι σημείο τοπικού ελάχιστου
(H̄ ∗ θετικά ορισμένη).
2.10 Ασκήσεις
1. Να προσδιοριστεί το σημείο τοπικού ακρότατου της
f (x1 , x2 ) = x1 x2 με τον περιορισμό

2x1 + 3x2 = 12
Απάντηση. Η συνάρτηση Lagrange είναι
L = x1 x2 + λ(12 − 2x1 − 3x2 )
οπότε 
∂L
 ∂x1 = x2 − 2λ = 0

∂L
∂x = x1 − 3λ = 0
 2

φ1 = 12 − 2x1 − 3x2 = 0
με λύση (x1 , x2 , λ) = (3, 2, 1). ΄Αρα πιθανό ακρότατο είναι το x∗ (3, 2). Θα
εξετάσουμε n − m = 2 − 1 = 1 κύρια ελάσσονα ορίζουσα της φραγμένης
Εσσιανής H̄L δηλαδή την
∂φ1 ∂φ1
φ12 0

0 φ11 ∂x1 ∂x2
∂φ ∂2L ∂2L
H̄L,2 = |H̄L | = φ11 L11 L12 = ∂x11 ∂x21 ∂x1 ∂x2 =
φ12 L21 L22 ∂φ1
∂2L ∂2L

∂x2 ∂x2 ∂x1 ∂x22

0
−2 −3
= −2 0 1 = 2(3) − 3(−2) = 12 > 0
−3 1 0
΄Αρα το σημείο x∗ (3, 2) είναι τοπικό μέγιστο.

2. Να προσδιοριστεί και να χαρακτηριστεί το τοπικό ακρότατο της
f (x1 , x2 , x3 ) = x21 + 2x22 + 3x23 με τον περιορισμό

x1 + x2 + x3 = 11/12
L = x21 + 2x22 + 3x23 + λ(11/12 − x1 − x2 − x3 )
οπότε η αναγκαία συνθήκη γράφεται

 ∂L

 ∂x1 = 2x1 − λ = 0
 ∂L = 4x − λ = 0

∂x2 2
∂L
 = 6x 3−λ=0
 ∂x3


φ1 = 11/12 − x1 − x2 − x3 = 0
42
Σχήμα 2.11: Γραφική παράσταση του προβλήματος.
με λύση (x1 , x2 , x3 , λ) = (1/2, 1/4, 1/6, 1). ΄Αρα πιθανό ακρότατο είναι το
x∗ (1/2, 1/4, 1/6). Η φραγμένη Εσσιανή είναι
 ∂φ1 ∂φ1 ∂φ1 
0 ∂x1 ∂x2 ∂x3
 
 ∂φ1 ∂2L ∂2L ∂2L 
0 −1 −1 −1
 ∂x1 ∂x21 ∂x1 ∂x2 ∂x1 ∂x3  −1 2 0 0
H̄L = 
 ∂φ1 ∂2L ∂2L ∂2L 
 =
−1

 ∂x2 ∂x2 ∂x1 ∂x22 ∂x2 ∂x3 
0 4 0
∂φ1 ∂2L ∂2L ∂2L −1 0 0 6
∂x3 ∂x3 ∂x1 ∂x2 ∂x3 ∂x23
Πρέπει να εξετάσουμε το πρόσημο n − m = 3 − 1 = 2 κυρίων ελάσσονων

οριζουσών της H̄L . Οπότε

0 1 1

H̄L,2 = 1 2 0 = . . . = −6 < 0
1 0 4

0 1 1 1

1 2 0 0
H̄L,3 = = . . . = −44 < 0
1 0 4 0
1 0 0 6
΄Αρα το x∗ είναι τοπικό ελάχιστο.
3. ΄Εστω η συνάρτηση ωφελιμότητας U = q1 q2 q3 για ένα καταναλωτή και p1 =

1, p2 = 2, p3 = 3 οι αντίστοιχες τιμές των αγαθών. Εάν ο καταναλωτής
διαθέτει για την αγορά των τριών αγαθών I = 18 μονάδες να βρεθεί η
μέγιστη τιμή της συνάρτησης U υπό τον περιορισμό φ = q1 + 2q2 + 3q3 −
18 = 0. (Απ. έχουμε τοπικό μέγιστο στο x∗ (6, 3, 2) με λ∗ = −6 και
H̄L,2 = 8 > 0, H̄L,3 = −108 < 0.)
43
4. Να προσδιοριστούν και να χαρακτηριστούν τα τοπικά ακρότατα της
y = x21 + 2x22 + 3x23 με τους περιορισμούς

x1 + x2 + x3 = 6
2x1 − x3 = 3.5
L = x21 + 2x22 + 3x23 + λ1 (−6 + x1 + x2 + x3 ) + λ2 (−3.5 + 2x1 − x3 )
οπότε οι αναγκαίες συνθήκες είναι


∂L
 ∂x1 = 2x1 + λ1 + 2λ2 = 0


∂L
= 4x2 + λ1 = 0


 ∂x
 2
∂L
 ∂x3 = 6x3 + λ1 − λ2 = 0
φ1 = x 1 + x 2 + x 3 − 6 = 0





φ = 2x − x − 3.5 = 0
2 1 3
Λύνοντας το σύστημα προκύπτει ότι x∗ = (2.5, 1.95, 1.53) και λ1 = 7, 8, λ2 =

−1.4. Η φραγμένη Εσσιανή μήτρα είναι
 
0 0 1 1 1
0 0 2 0 −1
 
1 2 2 0 0 
H̄L =  
1 0 0 4 0 
1 −1 0 0 6
Αφού n − m = 3 − 2 = 1 και |H̄L | = 62 > 0 το x∗ είναι σημείο τοπικού

ελαχίστου ((−1)m = (−1)2 > 0).
5. Να εξεταστούν τα τοπικά ακρότατα της
y = x1 x2 x3 με τον περιορισμό
x1 + x2 + x3 = 3
L = x1 x2 x3 + λ(x1 + x2 + x3 − 3)
οπότε  ∂L

 ∂x1 = x2 x3 + λ = 0
 ∂L = x x + λ = 0

∂x2 1 3
∂L
 = x1 x2 + λ = 0
 ∂x3


x1 + x2 + x3 = 3
Θεωρώντας ότι (x1 , x2 , x3 ) 6= (0, 0, 0) έχουμε την λύση (x1 , x2 , x3 , λ) =
(1, 1, 1, −1). ΄Αρα  
0 1 1 1
1 0 1 1
H̄L = 1 1 0 1

1 0 1 0
44
Αφού n − m = 3 − 1 = 2 εξετάζουμε τις ορίζουσες H̄L,2 , H̄L,3 . ΄Εχουμε

0 1 1 1
0 1 1
1 0 1 1
H̄L,2 = 1 0 1 = 2 > 0 και H̄L,3 = |H̄L | = = −3 < 0
1 1 0 1

1 1 0
1 0 1 0
και αφού (−1)m+1 = (−1)2 > 0 το σημείο x∗ (1, 1, 1) είναι σημείο τοπικού
μέγιστου.
6. Να προσδιοριστούν τα x1 , x2 που μεγιστοποιούν την συνάρτηση
y = a1 ln x1 + a2 ln x2 με τον περιορισμό
p1 x1 + p2 x2 = M a1 , a2 , p1 , p2 , M > 0
L = a1 ln x1 + a2 ln x2 + λ(p1 x1 + p2 x2 − M )
οπότε 
∂L a1
 ∂x1 = x1 + p1 λ = 0

∂L a2
 ∂x2 = x2 + p2 λ = 0
p1 x1 + p2 x2 = M

a1 M
με πιθανό ακρότατο το x∗ (x1 , x2 , λ) = ( p1 (a , a2 M , − a1M
1 +a2 ) p2 (a1 +a2 )
+a2
). ΄Ε-
χουμε n − m = 1 και αφού

0 p1 p2
2
p 1 0 p1 −a1 /x21
H̄L,2 = p1 −a1 /x1
0 = −p1
+ p2 =
2 p2 −a2 /x22 p2 0
p 2 0 −a2 /x2
a2 a1
= p1 + p2 2 > 0
x22 x1
έχει το πρόσημο του (−1)m+1 = (−1)2 > 0 και συνεπώς έχουμε τοπικό
μέγιστο στο x∗ .
2.11 Επαναληπτικές Ασκήσεις

1. (Θέμα Ιούλιος 2007). Να υπολογιστούν τα ακρότατα της συνάρτησης
f (x, y) = 2x3 + xy + 5x2 + y 2
2. (Θέμα Φεβρουάριος 2008). Για ποιές τιμές του b το πρόβλημα
f (x, y) = (x − 1)2 + y 2 με τον περιορισμό

g(x, y) = −x + yb = 0
έχει ελάχιστο;
45
46
Βιβλιογραφία
[1] A.C. Chiang and K. Wainwright (2009). Μαθηματικές Μέθοδοι Οικονομικής

Ανάλυσης , 2nd edt ,Εκδόσεις Κριτική.
[2] M. Hoy, J. Livernois, C. McKenna, R. Rees and T. Stengos (2013). Μαθη-
ματικά Οικονομικών Επιστημών , 3rd edt ,Εκδόσεις Gutenberg.
[3] G. Strang (2009). Γραμμική ΄Αλγεβρα και Εφαρμογές , Πανεπιστημιακές Εκ-
δόσεις Κρήτης.
[4] Γ. Δονάτος και Μ. Αδάμ (2008). Γραμμική ΄Αλγεβρα. Θεωρία και Εφαρμογές
, Εκδόσεις Gutenberg.
[5] Α. Ξεπαπαδέας (2007). Μαθηματικές Μέθοδοι στα Οικονομικά. Θεωρία και
Εφαρμογές , Τόμος Α και Β, Εκδόσεις Gutenberg.
[6] Α. Παναγιωτόπουλος (1995). Μαθηματικά Οικονομικών και Διοικητικών Ε-

πιστημών , Τόμος 1ος και 2ος, Εκδόσεις Σταμούλη.
[7] Α. Τασόπουλος (2004). Μαθηματικός Προγραμματισμός, Τόμος Α και Β, 2η
έκδοση,Εκδόσεις Σταμούλη.
47

Notes Maths1 Final 110114

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Notes Maths1 Final 110114

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Σημειώσεις Μαθηματικών 1

2 Πολυμεταβλητός Διαφορικός Λογισμός 29

(!) Το ανάστροφο διάνυσμα γράφεται σαν γραμμή και συμβολίζεται

Γινόμενο διανύσματος a ∈ <n με τον πραγματικό αριθμό λ ∈ < ορίζεται το διάνυ-

Ορισμός. Μέτρο ή μήκος ενός διανύσματος a ∈ <n ορίζεται ο μη-αρνητικός

Ορισμός. Εσωτερικό γινόμενο των διανυσμάτων a, b ∈ <n ορίζεται ο πραγματι-

Ορισμός. Δύο μη μηδενικά διανύσματα a, b ∈ <n ονομάζονται ορθογώνια όταν

και συνεπώς είναι ορθογώνια.

iii) (k1 k2 )a = k1 (k2 a)

με k1 , k2 , . . . , kp ∈ F (<) έχει μοναδική λύση την τετριμμένη, k1 = k2 = . . . =

οπότε τα a1 , a2 , a3 , a4 είναι γραμμικώς εξαρτημένα. Ακόμα το a1 μπορεί να γραφτεί

Πόρισμα. Θεωρούμε τα μη μηδενικά διανύσματα a1 , a2 , . . . , ap ∈ V με p ≥

• περισσότερα από p διανύσματα του V είναι γραμμικώς εξαρτημένα και άρα

• κάθε άλλη βάση του V έχει επίσης p στοιχεία.

Πόρισμα. Οποιαδήποτε p γραμμικά ανεξάρτητα διανύσματα του V αποτελούν

Παρατήρηση 1: Ο χαρακτηριστικός αριθμός p λέγεται διάσταση του χώρου V .

Ορισμός. Η βάση a1 , a2 , . . . , an του χώρου Vn λέγεται ορθοκανονική όταν τα

i) έστω c1 , c2 ∈ < τότε

Εφαρμογή 1. Ορθογώνια προβολή διανύσματος.

Σχήμα 1.1: Ορθογώνια προβολή διανύσματος.

Σχήμα 1.2: Ορθογώνια βάση διανυσμάτων.

αποτελούν διανυσματική βάση του <3 .

6. Δίνονται τα διανύσματα του διανυσματικού χώρου <4 u = (1, 2, −2, 1), v =

7. Θεωρούμε τα διανύσματα a = (2/3, 1/3, 2/3) και b = (1/3, 2/3, −2/3).

i) Να δειχθεί ότι τα a, b είναι μοναδιαία και ορθογώνια.

9. ΄Εστω v1 , v2 γραμμικά ανεξάρτητα διανύσματα και

Να οριστεί η τιμή του a για την οποία τα x, y είναι γραμμικά ανεξάρτητα.

Παρατήρηση( για την τελευταία ΄Ασκηση ). Ιδιότητες εσωτερικού γινομένου.

Ορισμός. Η ανάστροφη της μήτρας A είναι η μήτρα η οποία συμβολίζεται με

am1 am2 . . . amn a1n a2n . . . amn

A = B ⇔ aij = bij ∀i, j.

1.2.1 Πράξεις μητρών

• Επιμεριστική ιδιότητα ως προς την πρόσθεση πινάκων.λ(A + B) = λA + λB

• Επιμεριστική ιδιότητα ως προς την πρόσθεση αριθμών.(λ + µ)A = λA + µA

• Προσεταιριστική ιδιότητα. (λµ)A = λ(µ)A

2. Γενικά ΔΕΝ ισχύει (AB)2 = A2 B 2 ( (AB)2 = (AB)(AB) = ABAB.

1.2.2 Είδη πινάκων

Συμμετρική ονομάζεται μια τετραγωνική μήτρα A = [aij ], όταν τα συμμετρικά

Να βρεθούν οι πίνακες 3A + 4B − 2C, AB T και AB T C.

2. ΄Εστω A, B τετραγωνικές μήτρες. Πότε ισχύουν οι ισότητες

4. Δείξτε ότι αν AB = A και BA = B, τότε οι μήτρες A και B είναι ταυτοδύ-

είναι σταθερό και ανεξάρτητο της i γραμμής.8 .

• Το παραπάνω άθροισμα (1.1 ) που αντιστοιχεί στον πίνακα A παριστάνεται

και λέγεται ορίζουσα n-τάξης του πίνακα A. Συνήθως γράφεται D(A) ή

2. Για να υπολογίσουμε μια ορίζουσα μπορούμε να πάρουμε το αναπτυγμά της

3. Αν αλλάξουμε την θέση δύο γραμμών (ή στηλών), η ορίζουσα αλλάζει πρό-

4. Αν τα αντίστοιχα στοιχεία δύο γραμμών (ή στηλών) μιας ορίζουσας είναι

5. Αν πολλαπλασιάσουμε τα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας

6. Αν τα αντίστοιχα στοιχεία δύο γραμμών (ή στηλών) μιας ορίζουσας είναι

7. Αν τα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας είναι άθροισμα δύο

8. Αν στα στοιχεία μιας γραμμής (ή στήλης) μιας ορίζουσας προσθέσουμε τα

9. Η ορίζουσα τριγωνικού πίνακα, είναι ίση με το γινόμενο της διαγωνίου της.

10. Αν A, B τετραγωνικές μήτρες nxn τότε

|AB| = |A||B| = |B||A| = |BA|

1. Να υπολογίσετε τις ορίζουσες

4. Να δειχθεί ότι η ορίζουσα

είναι ανεξάρτητη των αριθμών x και y.

1.4 Αντιστροφή μήτρας

και Aij είναι το αλγεβρικό

A22 = 15, A23 = −9, A31 = −13

A32 = −19 και A33 = 10

Για επαλήθευση δοκιμάζουμε AA−1 = . . . = I.

I) (AT )−1 = (A−1 )T (με απόδειξη).

II) (AB)−1 = B −1 A−1 (με απόδειξη).

΄Αρα αφού έχουμε 2διαφορετικές