SANAYSAY PAST NG SANAYSAY
• Isang genre ng panitikan at bilang bahagi ng
kasanayan sa pagsulat, ang pinakagamitin at
atatanging paksa na higit na maikli at pormal sa halos
lahat ng larangan.
• -Ayon kay Michael de Montaigne, ang k “Ama ng
Pormal na Sanaysay” pagtatangka o pagsubok ana
ang mga kaisipan ay makipagtalastasan. Kung ang
liriko ay para sa panulaan, ang sanaysay ay para sa
prosa.
• kay Alejandro Abadilla, isang matinik na makata at
kinikilalang “Ama ng Modernong Panulaan”. Ang
sanaysay ay n pagsasalaysay ng isang sanay, o
nakasulat na karanasan ng isang sanay sa
pagsasalaysay. Walang itong iniiwan sa tulang
liriko sa larangan ng panunugma o pagtula at madalas
ay sentido komon ang pinaiiral at nasa awtor ang
mga kapasyahan
• Kay Genoveva Edroza-Matute, premyadong
manunulat at guro, at ang may-akda ng kuwentong
“Ang Kuwento ni Mabuti”:. Ang sanaysay ay
pagtataya sa isang paksa sa paraang tuluyan at sa
malayang paraan, maglalantad ng kaisipan, kuro-
kuro, palagay at ng kasiyahan ng sumusulat, upang
umaliw, magbibigay kaalaman o magturo. Ang
sanaysay ay isa na sa mga anyong higit na
nagpapaisip, nagpapalawak at nagpapalalim sa
pang-unawa, bumubuo at nagpapatibay sa isipan at
damdamin ng bayan.
• Umiikot lamang sa salitang Paksa. Sanay.
Karanasan.
• 1580 nagsimula ang sanaysay dahil sa katipunan ng
mga palagay at damdamin ni Michael de
Montaigne, isang Pranses, sa aklat na Essais.
• 1597 nagsulat ng mga sanaysay si Francisco Bacon
na naglalaman ng mga saloobin at punung-puno ng
buhay. Ito ang dahilan upang maging“ Ama ng
Sanaysay na Nasusulat sa Inlges” siya.
• 1700, kakaunti l ang mga naisulat na sanaysay.
Maraming naghangad na sundan si Bacon. Isa na
rito ay si Sir Thomas Izaak Walton, sumulat ng aklat
na The Compleat Angler. Tungkol sa pamimingwit at
pakikipagkaibigan.
• Naghangad na sundan si Bacon ay sina Sir Thomas
Browne, tungkol sa mga katutubong kaugalian.
Ito’y masusi niyang inilarawan sa Religio Medici at
Urn Burial; at si John Dryden na ang opinyon ay
tungkol sa panitikan at sining na kinalugdang
basahin ng mga nagpapahalaga sa dalawang
disiplinang nabanggit. Pinakamahusay na
sanaysay niya ang An Essay of Dramatics Poesy.
• 1800 sumigla ang sa pagsulat ng sanaysay sa
kasikhayan na rin nina Richard Steele, Joseph
Addison, Samuel Johnson, Oliver Smith at iba pa.
• 1900, patuloy na namulaklak ang paglaganap ng
sanaysay. Bukod sa panitikan at sining, naging
malaganap ang paksang panlipunan at
panrelihiyon. Nanaluktok sa panahong ito sina
John Ruskin, Thomas Henry, Aldous Huxley,
Matthew Arnold at iba pa.
• Hindi lumaganap ang sanaysay sa Pransya,
ang bansa ni Montaigne. Binigyang pansin
noong ika-17 dantaon ang tinuturing na Gintong
Panahon ng Panitikang Pranses.
• Ang mga sanaysay na isinulat ni Francois de
Rochefoulldcauld tungkol sa mga sawikain ang
isa sa mga nakilala noong panahon na iyon.
Naimpluwensyahan niya ay si Voltaire.
• ika-19 dantaon sumikat ang mga pangalang
Sainte Beauve, Jules Lemaitre, Ferdinand
Brunetiere at Anatole France.
• Sa Estados Unidos naman, napatunayan na ang
mga sanaysay ni Washington Irving sa Sketch
Book na nailathala noong 1819 ay katulad ng
mga sanaysay na naisulat ng mga mananaysay
na Ingles, sa impluwensya na rin ni Bacon.
Nagkakaiba lamang sa istilo sapagkat higit na
matimpi ang istilo ni Irving.
• nakilala rin ang mga sanaysay nina Ralph Waldo
Emerson, John Burroughs, at iba pa. At sino
ang hindi nakakikilala kay Edgar Allan Poe na
hindi lamang mahusay sa makata’t manunulat
kundi isa ring institusyon sa larangan ng
pagsulat ng sanaysay.
• Kinilala ring mahusay na manunulat sina Oliver
Wendell Holmes at James Russell.
• lumaganap din sa panahong ito ang dalawang
magasing naglathatla ng mga sanaysay ng ilang
piling manunulat, ang The Atlantic Monthly at
ang Harper’s Magazine.
• Sa Pilipinas, ang kasaysayan ng sanaysayay
nagsimula sa mga isinulat Jose Rizal sa
kanyang The Indolence of the Filipino People
at ang The Philipines: A Century Hence
• Si Marcelo H. Del Pilar ang naging patnugot at
tagapaglathala ng La Solidaridad at nanguna
sa pangkat ng mga mapaghimagsik na
mananaysay kabilang sina Graciano Lopez
Jaena, Jose Burgos at Apolinario Mabini.
• Ang mga Pilipinong mananaysay na sumulat sa
Ingles ay nakilala sa tulong ng The College
Folio at Literary Apprentice ng Unibersidad ng
Pilipinas. Kilalang mahuhusay na mananaysay
sa panahong ito sina I. V. Mallari, Francisco B.
Icasiano, Salvador P. Lopez, at iba pa.
• Ang mga sanaysay sa Tagalog ay pinamulaklak
nina Pascual Poblete, Lope K. Santos, Julian
Cruz Balmaceda, Inigo Ed. Regalado at iba pa.
Lumaganap sa panahong iyon ang magasing
Liwayway na naglathala ng maikling kwento at
sanaysay.
• Bago magkadigma, ang mga sanaysay nina Pedro
S. Dandan, Pablo Bautista ang kinagiliwan ng mga
tao.
• Noong 1945 hanggang 1950 nanaluktok sina
Teodoro A. Agoncillo, Liwayway Arceo, Brigido C.
 Batungbakal, Genoveva Edroza, Alfredo Enriquiz,
Pablo Glorioso, Epifanio Matute, Clodualdo del
Mundo, Macario Pineda, Alejandro G. Abadilla,
Narciso G. Reyes at Vito C. Santos.
• Marami ding mga katipunan ng sanaysay ang
nailimbag kabilang na dito ang Mga Piling
Sanaysay ni Alejandro G. Abadilla, Sanaysay ni
Gemiliano Pineda, Buhat sa Aming Sulok ni
Paraluman Aspillera at Ako’y isang Tinig ni
Genoveva Edroza.
• Sa mga aklat na pampaaralan mayroon na ring
mangilan-ngilan na naglathala ng sanaysay tulad
ng Diwang Ginto, Diwang Kayumanggi at
Panitikan Para sa Mataas na Paaralan
• magasin na nalathala ay ang Panitikan ni
Alejandro G. Abadilla at Free Press na
naglalaman ng mga sanaysay ang ni B.S. Medina
Jr. sa pitak na pinamagatang “Lubos na
Sumasainyo”
• Si Direktor Ponciano ay may aklat na
naipalimbag, ang Bato sa Katedral, tumatalakay
sa mga araling pangwika.
• Nasama sa taunang patimpalak ng Carlos
Palanca Memorial Awards For Literature ang
pagsulat ng sanaysay.
• Kinilalang mahuhusay na mananaysay ng
“Palanca” sina Pedro L. Ricarte, Virgilio
Almario, Reuel Aguila, Rosario Torres, at iba pa
• Ang Pormal na sanaysay, tinatawag ding
maanyo, ay ang uri ng sanaysay na may lohikal
na paglalahad ng mga kaisipan o may maayos na
balangkas. Maingat din ang pagsusuri ng paksa
nito. Samakatwid, masusi ang pag-aaral ng
temang tatalakayin. Binibigyang-diin ang
katotohanan, tuwirang pagpapahayag at
seryosong pagtalakay.
• Ang Di-pormal na sanaysay naman, o tinatawag
ding di-maanyo, ay may kalayaan sa ayos ng
paglalahad, may himig ng pakikipag-usap
(conversational) at pagbibiro at higit na kawili-
wiling basahin. Subalit hindi rin dapat na kaligtaan
na lakip din nito ang katalinuhan ng pag-iisip at
masusing pagsusuri.
• Ang Personal na Sanaysay naman ay
naglalaman ng tungkol sa nararamdaman ng
manunulat kaugnay ng kanyang nakikita o
naoobserbahan. Halimbawa, kung ikaw ay
nakakita ng mga batang nagkalat sa lansangan,
ano ang iyong nararamdaman sa pangitaing ito?
• Meron ding Mapanuri o Kritikal na Sanaysay na
ang nilalaman naman ay batay sa naiisip o kuru-
kuro kaugnay sa namatyagan ng manunulat. Mula
sa pagiging personal ng akda ay papasukin na
nito at bubusisihin ang iba’t ibang anggulo na
maaaring sangkot sa usapin.
• At ang Patalinghagang Sanaysay naman ay
nagbubukal ang nilalaman mula sa mga
 kasabihan o sawikain o di kaya’y pagkamit ng mga
simbolismo o matalinhagang kaisipan bilang
panimula ng iyong pinapaksa.
• PAGPILI NG TIYAK NA PAKSA- Lahat ng
nakapaligid sa iyo ay maaaring maging topic o paksa
mo sa tinatangkang bubuuing sanaysay.
• Mainam na magmasid sa paligid, gamitin ang
sensibilidad sa kung ano ang alam mong may
kahalagahan upang maisulat. Tanungin ang
ganito:
1. Ano ang silbi ng paksang ito?
2. Ano ang gusto kong iparating?
3. Makatutulong ba ito?
4. Para kanino ko ito isinusulat?
 PAGBUO NG THESIS STATEMENT- Ang “thesis
statement” ay ang sentro o pinaka-nucleus ng
buong sanaysay.
Ang pormula sa pagbuo ng TS ay ganito: topic
(paksa) + datos (fact) + saloobin/opinion (value
judgement)
Sapagkat ang sanaysay ay itinuturing na
“expository” o naglalahad at nagpapaliwanag,
nagsisilbing gabay sa masusing pagsusuri at
pagbubuo ng mga argumento ng manunulat ang
pagkakaroon ng “thesis statement”.
 PAGTATAKDA NG FRAMEWORK- Halaw mula
sa salitang “konsepto,” ang “conceptual
framework” ay nagsisilbing malikhaing katawan ng
buong sanaysay.
Ito ang nagdidikta ng istruktura at paraan ng
paglalahad ng datos.
Binibihisan ng “conceptual framework” ng isang
magarang kasuotan ang sanaysay. Ang
matalinong paggamit nito’y makatutulong upang
mapalutang ang husay ng manunulat sa istilo at
pagbibigay impormasyon (style and content).
 PAGGAWA NG BANGHAY/ISTRUKTURA -
Tinatayang isa sa pinakanaabusong uri ng
panitikan ang sanaysay dahil halos walang
limitasyon ang istilong maaring gamitin sa
pagsulat nito.
Maaring pagsanibin ang elemento at istruktura ng
pamamahayag at panitikan sa pagsulat ng
sanaysay. Ang tawag dito ay “literary journalism.”
Lahat ng sanaysay ay may tatlong bahagi: simula,
katawan at wakas.
 ANG SIMULA- paggamit ng retorikal na tanong
1. paggamit ng mga sipi
2. paggamit ng mga hiram na elemento mula sa
panitikan
3. paggamit ng mga hiram na elemento mula sa
pamamahayag
4. mas mainam na ihayag ang “thesis statement”
sa simula upang mabigyang pokus ang
argumento at mensaheng nais ipahayag.
5. maari ding gumamit ng tema maliban sa
“thesis statement”
 ANG KATAWAN- Isang ideya, isang talata
lamang.
Ang huling pangungusap ng isang talata ay
maaring magsilibing transisyon. Maari ding
tumayo ang isang pangungusap na talatang
transisyon.
Ang mga sumusuportang ideya ay maaring
ihiwalay bilang isang talatang pangungusap.
Dapat lamang tiyaking ang susunod na talata
pagkatapos nito ay talatang nagpapaliwanag sa
ideya ng sinundang talatang pangungusap.
 ANG WAKAS- Ang konklusyon ay hindi lamang
paglalagom ng kabuuan ng sanaysay.
Dapat maitanim sa isipan ng mambabasa ang
mensahe ng buong sanaysay.
Dito rin mas lilinaw ang tinatawag na *Insight* ng
manunulat. Ibig sabihin, kung paano mo hinimay
ang karanasan o paksa na tinatlakay mo at ang
maikikintal nito sa mambabasa.