Professional Documents
Culture Documents
Dawaiyan Sachi-Khoj-5 PDF
Dawaiyan Sachi-Khoj-5 PDF
suAwmI kilAwx dws jI ny ijhVy Dwrimk grMQ pVy sn [aunW dI sUcI hyTw ilKdy hW [
1}irg vyd 10}gIqw 19}hdIs buKwrI 28}pMQ pRkwS BweI suKw isMG
3}AQrv vyd 12}suK swgr 21} jnm swKI BweI bwlw jI 29}pMQ pRkwS BweI rqn
6}mMnUismrqI 15}AMjIl lukw 24}dsm sRI gurU grMQ swihb jI 31}jIvn cirqr bwbw
8}Xog pRdIp pqMjl 17}AMjIl pqrs 26}mihmw pRkwS 32}jnm SwKI mhwrwj sRI
43}gurU nwnk kI dUsrI SwdI igAwnI Abwd aulw 68}AKbwr mhwqmw dw Bgvwn sRI cMd AMk
44}isKoN ky gurU pwdrI fblXU 69}Bwrq m`q drpx mhMq gxySw isMG jI
48}mwlvw dyS rtn dI swKI 73}bolgw sy gMgw pMifq rwhul {jrmnI dw}
49} mhwqmw buD jI dw jIvn 74}BweI vIr isMG dIAW swrIAW ilKqW
50}suAwmI mhWvIr jI dw jIvn 75}rwg mwlw guru ikRq nhIN bwbU qyjw isMG BsoOVIAw
51}kilAwn dw ihMdU mMsikRq AMk gorKpur 76}B`t qy auhnW dI rcnw igAwnI gurid`q isMG
52}poQI swr bcn suAwmI iSv idAwl isMG jI 77}hukmnwmy mhwrwj rwm isMG jI nwmDwrI sMq thl
55}qvwrIK gurU Kwlsw pMQ igAwnI lwl isMG jI 79}suAwmI dXw nMd jI dw jIvn suAwmI hwsw nMd
82}smyN swr nwtk bnwrsI dws 93}igAwnI idq isMG jI gulwbdwsIey Aqy
87}srb loh grMQ stIk suAwmI hrnwm dws audwsI eynW Dwrimk grMQW qo ielwvw keIpusqkW,rswly
88}sMpRdweI tIkw sRI gurU grMQ swihb jI mhMq ikRpwl isMG jI ] Aqy AKbwr {ijhnW dy nwm eyQy Xwd nhI
1 ,s`cI Koj sB qy v`fw siqgur nwnk Bwg pihlw 10(s`cI Koj sB qy v`fw siqgur nwnk ih`sw pihlw [
5,gurU vfBwg isMG dw pUrw jIvn (14,ieiqhws ivSkrmw bMs ibMdI ibMdI bRwhmx jgq gurU[
6,so ikauN mMdw AwKIAY ijqu jMmy rwjwn (15,sRI gurU goibMd isMG jI dy AslI pMj ipAwry [
7,gurmuKI sB ilpIAW dI mW hY [ (16,s`cI Koj sB qy v`fw siqgur nwnk ihsw dUjw (dUsrI vwr)
8,sRI gurU Arjn dyv jI dI byimswl ShIdI (17,sRI gurU Arjn dyv jI audwsI dI byimswl ShIdI [
9,srb duKW dw AauKd nwm (18,ieiqhws jgq gurU mhwrwj isrI cMd jI audwsI isMGW dw [
10,s`cI Koj sB qy v`fw siqgur nwnk ih`sw pihlw (19,dXw nMd srsqI dy jIvn pr ivcwr [
(20,mhwrwj isrI cMd jIdy mwqry dy ArQ Aqy audwsI mhW mMfl dy suAlW dw jvwb[(21,jpujI swihb jI dw
tIkw (22,gurduAwrw nnkwnw swihb dy JgVy pr ivcwr [(23,jo AwdmI suAwl krdy ny ik dyhDwrI gurU qoN
ibnW mukqI nhI imldI auhnW dw jvwb [(24,sRI gurU grMQ swihb jI dyhdwrI gurUAW nMU pYdw krn vwly ny [
(25,sRI gurU nwnk isK mq kwnMUn Bwg pihlw [(26,sRI gurU nwnk isK mq kwnMUn Bqg dUjw [(27, sB duKW
dw dwrU nwm (28,sRI gurU grMQ swihb jI bwry BivKq bwxIAW [(,29,ieiqhws jgq gurU mhwrwj sRI cNd jI
audwsI sMqW dw [(30,gurm`q dy iKlwP ilKqW dw jvwb [(31,vydW dI isiKAw dw Anuvwd bweIbl ,kurwn qy
sRI gurU grMQ swihb jI ny [(32,sRRI gurU grMQ swihb jI dI mihmw qy AwrqI mhwrwj bRhmw jI ny SurU kIqI
sI [
mhW ivdvwn
suAwmI jI 200 Dwrimk grMQW dy igAwqw sn [ijnW nMU pVik 70-75 swl ivc 30-32 ikqwbW ilKIAW qy
ienW ivc prmwx dy ky Awaux vwlI pIVI ienW dy igAwn nMU smJ skx Awpxy igAwn ivc bwdw qy purwxy
ieiqhws nMU jwx skx eyfy v`fy mhw ivdvwn qo isKSw lY skx [suAwmI swrI ijMdgI 70-75 swlW c purwxy
ieiqhws nMU AwpxI lyKxI duAwrw swfy- quhwfy kol phucwx dI myhnq kIqI[qy swfw BI Prj bxdw hY ky
suAwmI jI dI Koj dw lwB auTw skIey [ swfI ividAW ivc vwDw ho sky[ suAwmI jI dy kuJ Dwrimk grMQ
ies qrw hn [cwry byd,kurwn ,gurU grMQ swihb jI ,gIqw ,bwiebl,mwhBwrq rmwiex,qy swrIAwW isMmrqIAW
qy BivKq purwx Awidk jwxdy sn [ suAwmI jI ividAw vwry ilKdy hn [ividAw swry gihixAW ivco suMdr
gihxw hY [ikauik AwdmI nMU ieh CyqI suMdr bnw dyNdI hY[ qy sMudr Pl dyn vwlI hY[ ikauik bRhmw jI ny cOdw
Baun rcy ny pr ividAw brwbr koeI cIj nhI bnweI Aqy eys vwry iksy ivdvwn ny ikhw hY]ieqhws purwx
iKAwn Awn AwnI cw]mhwq mxw cirqRm sroqvMm inqMvmyv cw] ieiqhws purwx qy mhwqmw dw jIvn sdw
pVo qy suxo [qwjw KwhIdws qwn gr dwg hwie sInwrw ]gwih gwih bwjKW grdwg hwie prInwrw]pMjwbI
qwjw rKnw cwhy jy kr qMU sIny dy slW nMU ]kdy kdy muV pV CifAw kr eynw purwxIAW g`lW nUM ]so ividAw
pVky ipCly mhwqmw dy jIvn pVIey qW aunW ivco pqw lgdw hY [jy jIv vwihgurU dw nwm jpky suK pw skdw
qy Pyr nwm jpky jIv vwihgurU iv`c jw imldw hY [so ividAw mukqI dyNdI hY[ eys vwsqy ividAw jrUr pVo
[qvMgrI bw idl Asq n ky bw mwl ]qvMgrI suKwvq dwn krnw idl nwl hY [bhuqy DMn krky nhI bjurgI
bw ielm Asq n ky bwvwl]bjurgI vifAweI v`fI aumr krky nhIN,vifAweI ividAw krky huMdI hY [
BivKq purwx iv`c mhWrwj ikRSn ny ikhw hY [hy Arjn hor jo AwdmI pun krdy ny , sonw, cWdI
,iesqRI ,DrqI ,kpVw dwn krdw hY [ausdw mYN Pl khy skdw hW[pr jy koeI Drm gRMQ iksy nMU dwn krdw
hY,aus dw Pl bhuq hY auh mY nhI d`s skdw Aqy ividAw pVn vwsqy ivdvwn ny ikhw hY[ gur syvw vwdrb
kr ividAw ividAw hoie ]iqRqI ibriD ividAw krih cauQw ihqU n koie ]9 ] gurU jI dI syvw krky jW DMn
dy ky Awpny pws koeI gun hY[ auh iksy nUM d`sky aus qoN ividAw pVI jWdI hY qy hor iksy qrW ividAw nhI
pVI jWdI Aqy ies vwry cnwkw jI ny ikhw hY[ kMcn hie so kIt mYN ibK mYN AMimRq hoie ]ividAw nwrI nIc
pY lIjy hwn n koie ] ickV iv`c sonw jihr iv`c AMimRq iesqRI qy ividAw iksy pws hovy ieh cIjW nIvy ho ky
inmrqw nwl syvw krky lYx iv`c koeI hwnI nhI huMdI [so ies vwsqy ividAw pVnI bhuq jrUrI hY[ ikauNik
jIv nMU mukq kr dyNdI hY[
suAwmI jI ny 30-32 ikqwbW ilKIAW sn[aunW dw muK tweItl s`cI Koj sB qy vfw siqgur nwnk hY “s`cI
Koj sB qy vfw siqgur nwnk hY [’’ ieh pihly ih`sy 98 sPy qy ies qrW sKyp ivc ilKdy hW
ieh 73 klW ny ijhnW ivc swrw sMswr cl irhw hY [ so ieh swrIAW klW jW gux eISvr ivc ny Aqy hor
ijny Avqwr hoey ny ieh swry ivsxU dy Avqwr hoey ny Aqy eynW swirAW qoN auqy eISvr hY ijs dy hukm ivc
ieh swrw sMswr cl irhw hY [ Aqy eISvr qo auqy isrP iek inrgux pwr bRhm hY [ Aqy ies qo hyT eISvr
qy eISvr qo nIcy iSv, bRhmW,ivSxU Awidk dyvqy ny [ so hor ijny Avqwr pYgMbr hoie ny ieh swry ivsxU dy
Avqwr hoey ny [ Aqy eynW qo auqy jo eISvr hY aus dw Avqwr sRI siqgurU nwnk dyv jI ny [ so eISvr
Avqwr hox dy kwrx sRI guru Arjn dyv jI ny aucwrn kIqw hY ] solh klw sMpUrn PilAw ] Anq klw hoie
Twkur ciVAw ] so sRI siqgurU nwnk dyv jI Anyk klW lY ik Awie ny [ ies vwsqy sB qy v`fw siqgurU
nwnk hn [
jIvn- Jwq
sRI mwn mhMq kilAwx dws jI vYd nwBw [
swihqk Kyqr ivc nwBw Sihr { vydW Anuswr ieh Sihr sUrj dy Coty BrW,nwBw ny vswieAw sI } ny
AwpxI v`KrI hod bxweI hoeI hY [ ies hod leI s:pRym isMG durgw pRYs vwilAw ny,s`qy blvMfy dI vwr’ qy hor
pRis`D rcnwvW dw tIkw krky Aqy AwpxIAW rcnwvW rc ky {jo shI FMg nwl sMBwlIAW nhI geIAW} bVw
v`fmùlw kMm kIqw [ BweI kwn isMG ny’ mhwn koS’ qy hor rcnwvW rwhI mhwn Xogdwn pw ik, sony pur suhwgy
dw kMm kIqw [ BweI swihb dy prlok gmn auprMq nwBw Sihr ivc swihq-isrjxw dw sroq AYn KVoq ivc
Aw igAw, ijsnUM rvwnI ivc ilAwaux mhMq {suAwmI kilAwx dws jI ny julweI-1968’ ivc nwBw ivKy crn
pwey [Bwvy ie`Qy pswrn qo pihlW vI Awp jI ny kuJ sihq ricAw pr Awp jI dy nW nwl sbMDq swihq vDyry
krky nwBw ivKy hI ricAw igAw [
audwsI swDU hox kwrn Awp jI ny Bwrq dy l`g B`g hryk mhwn qy pRis`D qIrQ dy drSn
kIqy Aqy swDUAW dI v`K v`K sMprdwvW nwl Byt vwrqw rwhI bVw ivSwl qjrbw hwsl kIqw [ hryk Drm gRMQ
dw rIJ nwl AiDAYn krky swry DrmW ivc smwnqw nUM mùK r`K ky jo pusqkW Awp jI ny Cpw ky muPq vMfIAW
,aunW ivco Awp jI dI ivdvqw prq`K rUp ivc swhmxy AwaudI hY [ hux q`k 32 pusqkW dI CpweI ny nwBw
Sihr dy ieiqhws iv`c ie`k nvw moV ilAwdw hY [ Awp jI dI Xwd SkqI ieMnI qyj sI ik sMn iqQI sMmq
smyq prmwx dyx leI iksy hor pusqk dw Awsrw lYx dI loV AnuBv nhI huMdI sI [ Awp jI ie`k ivAkqI
vjo nhI sgo ie`k c`ldI-iPrdI tkswlI sMsQW dy rUp iv`c mnùK-mwqr dw kilAwx krdy rhy sn [ Awp jI
dI rcnwvW {jo pMjwb srkwr vlo lwiebRyrIAW leI prvwxq hn [ lok pRIAw hox dy nwl nwl Koj-skwlrW
leI v`f-mu`lw Kjwnw hn [ies dw sbUq ie`Qo imldw hY ik proPYsr rqn isMG j`gI dI bynqI pr Awp jI ny
pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ijlw dy ivdAwrQIAW nUM sboDn kIqw qy gurmu`KI il`pI dI hod vrgy suKm ivsy nUM
XUnIvristI dy stwP qy ividAwrQIAW swhmxy Aijhy suc`jy FMg nwl pyS kIqw ik swry ieh mMnx leI mjbUr
ho gey ik”gurmùKI il`pI s`B il`pIAW qo purwxI hY “Anyk hI rwgI,FwfI ividAwrQI,ieiqhwskwr qy gurbwxI dy
jigAwsU Awp jI pws Aw ky,SMky nivrq krky,crn-Cuh duAwrw ASIrvwd prwpq krdy sn [
jnm
Awp jI dw jnm 27/28 k`qk dI drimAwnI rwq [qVky ; nUM sMmq 1959{sMn1902{ NnMU mwqw
.sRImqI Bwg kor {Syr igl`{ dI suBwgI kùK qo ipqw, sRI gulwb isMG {audy{ dy gRih ivKy, ipMf johr isMG vwlw
{qihsIl {ksUr, ijlw,lhor ,i`vc hoieAw ,ij`Qy Awp jI dy ipqw jI KyqIbwVI dI dyK Bwl krdy sn[hux ieh
ipMf qihsIl p`tI {ijlw AimRqsr { iv`c hY [iqMn swl dI nrm mlUk aumr iv`c ipqw jI dy Akwl clwxw
kwrn mwqw ipqw bdrpur {ijlw lwhor{ cly gey [10 swl dI AlUxI aumr iv`c mwqw jI vI sdIvI ivCoVW dy
gey [Awpxy mwmw jI .bwbw sMudr dws [ijnW nMU Awpxw guru mMndy sn{ pws kuJ dyr Tihry[
bweI jIaUx isMG pwsO gurm`KI pVky .sMq jMg isMG ipMf cImy.pwso pMj gRMQI Aqy Bgq bwxI pVn
auprMq CotI aumr ivc hI GrO dUr jw ik rylvy iv`c nOkrI vI kIqI [pUrI qrHW jI lw ik .kMm krn Aqy
eImwndwrI kwrn pRsMsw-p`qr prwpq kIqy [kùJ icr Poj iv`c nokrI vI kIqI [ mn auprwm hox kwrx sMn
1929ivc AMmq R sr pujy ,ij`Qy igAwnI suMdr isMG qy igAwnI Bgq isMG pwso ‘Awid sRI guru gRMQ
swihb,igAwnI qyjw isMG pwsoN dSm gRMQ.igAwnI Amr isMG pwsoN ivcwr swgr’ Aqy igAwnI sMqoK iSMG pwsON
‘moKs pMQ’ Awidk dw fUMGw AiDAYn kIqw ies qo ielwvw hor vI Dwrimk pusqkW .ijvyN –‘vwrW BweI
gurdws jI.’nwnk prkwS; gur pRqwp sUrj ;’swr kuqwvlI ; ‘Bwv –rs-AMimRq.;Aqy ;ivcwr mwlw;Awidk
bwry vI pUrI jwxkwrI pRwpq kIqI[ ie`Qy rih ky hI sMq jgq isMG jI dI AsIrvwd prwpq hoeI, jo r`b jI
kih ky bulwaudyN sn ievy hI igAwnI hrnwm isMG jI ny ;A`j qo quhwnMU igAwnI bxwieAw;kih ky.ipAwr id`qw
[ ihMdI qy sMsikRq {sMq hrnwm isMG qoN{ pVHn auprMq sMn 1935 iv`c AMmq R sr qo kwdIAw mug lW dIAW ivKy
sMq guridq` isMG jI pws rih ik .mwstr Abdul rihmwn pwso aurdU piVAw[auQy hI ie`k mOlvI pwso ArbI
pV,ky ,krwn mjId dw AiDAYn kIqw[auprokq qo ibnW Awp jI NnMU PwrsI igAwn vI kwPI sI[
sRI hirmMdr swihb(AMimRqsr ) ivKy j`Qydwr ibSn isMG duAwrw gMRQI dI syvw imlI [ies syvw nMU
i`ek-ic`q nwl inBwaudy hoey AKMF pwTW dw suc`jw prbMD krdy rhy[ies mgro gurduAwrw ShId gMj [lwhOr
,rohqk, id`lI {gurduAwrw sIs gMj Aqy gurduAwrw rkwbgMj{ ivKy bqOr pwTI Aqy stor kIpr syvw inBwaud y
hoey rwg ividAw i`vc inpuMn ho ky ,ivsnMU Dwm {kOsI klW, ijlw mQrw ( jw ky ,audwsI bwxw pihn ilAw) Aqy
‘’kilAwx dws .dy nW hyT ivcrn l`gy, jd ik mwipAW v`l’O ibSn isMG’nW r`iKAw igAw sI,jo AMimRq Ckx
auprMq ‘jsvMq isMG ‘hoieAw [i`d`lI Aqy ivsnUM Dwm jwx qo pihlw 14 swl nwmDwrI sMprdwey nwl juVy rhy,
ij`Qy sMq Kjwn isMG jI pwsON nwm ismrn dI jugqI is`KI Aqy ies sMprdwey bwry pUrI jwxkwrI prwpq kIqI[
sMq hrnwm isMG jI bRhm igAwnI (nOSihrw m`Jw isMG ,ijlHw gurdwspur) nwl BwdsoN (ijlHW pitAwlw )nyVy
bIV rwmgVH ivKy” pRwxI qMU AwieAw lwhw lY” Aqy ]ijau pwKwx nwv ciV qry ]pRwxI gur crx lgq insqrY
]’nUM AwDwr mMn ky ,nwm ismrn AiBAws kr ky ,pRBU –ipAwr dIAW KuSIAW mwxdy rhy Aqy nwl hI nwmDwrI
drvwr v`lo lweI syvw vI inBwaudy rhy [ sMq bwlk isMG jI mhwrwj,sMq bwbw rwm isMG jI qy sMq jvwhr
isMG jI dy praupkwrW dw vwr vwr ijkr krdy hoey sMq Kzwn isMG jI nwl bhuq nyVqw drswauNdy sn [
ivsnUM Dwm ivKy mhwrwxI Aqy mhwrwjw auVIsw ,kUc-ibhwr qy gNodIAw dy mhwrwjy Awp jI dy syvk bxy
,jo Awpo Awpxy rwj iv`c iljwx leI qrly pwaudy rhy[ Awp jI sdw hI Awjwd-jIvn bqIq krn nUM qrjIh
idMdy rhy, iesy leI ivSnUM Dwm C`fky ie`Dr-aùDr ivcridAW l`g B`g 25 swl s: sohx isMG dy gRih twtw
ngr {jmSyd pur} ibqwey Aqy rmqy rUp ivc DwrIvwl {ijlw gurdwspur} Aw ibrwjy [ DwrIvwl qoN julweI-
1968 ivc nwBy nUM Bwg lwey, ij`Qy ‘syvk kI aVik inbhI pRIiq ] jIvq swihb syiva Apnw clqy rwiKa
cIiq ]” nUM skwrqk gey [
ieh lyK ipCo pRwpq hoey sn[ik dyS dI vMf smyN Awp jI nUM ieh fyrw C`fky Bwrq Awauxw
ipAw[ie`Qy Aw ky Awp jI dw imlwp sMq mhwrwj ivsnUM dws jI nwl hoieAw[{mhwrwj ivSnUM dws jI mhwrwjw
pitAwlw dy sky Brw sn[iehnW dw fyrw XU. pI. Dy kosI bwrfr qy s`jy h`Q hY[auQy A`j kl iehnW dI mUrqI
sQwpq kIqI hoeI hY[Awp jI bhuq hI qp`svI sMq sn[auhnW dI kwieAw k`lp dI dvweI bhuq mShUr
sI[ienW dy fyry dw nwm ‘ivSnUM Dwm’ hY[pr ‘k`lp’ Gr krky ijAwdw mShUr hY}[
mhMq suMdr dws jI mhwrwj dw mhwrwj ivSnUM dws jI nwl Aijhw ipAwr ipAw,ik dono ie`k hI rUp
ho gey[ies ipAwr iv`c mhMq suMdr dws jI ny Awpxw sQwn bnwaux dw ivcwr hI C`f id`qw Aqy “ivSnUM
Dwm” nUM Awpxw smJ ilAw[ies smyN dOrwn suAwmI kilAwn dws jI vI nwmDwrIAW dI syvw qoN ivhly ho
gey[Awp jI nUM pqw l`gw myry gurU mhwrwj, mhMq suMdr dws jI ivSnUM Dwm invws krdy hn[Awp jI Awpxy
guru mhwrwj dI syvw iv`c hwjr ho gey[suAwmI kilAwn dws jI dy phuMcx qy mhMq suMdr dws jI ny sQwn
bnwaux dI ijMmv y wrI,iehnW nUM sOp id`qI[ mhwrwj ivSnUM dws jI Aqy keI hor mhwqmw dI hwjrI iv`c,
mhwrwj suMdr dws jI ny Awpxy isr qoN p`g auqwr ky Awpxy h`QIN suAwmI kilAwn dws jI dy isr qy r`K
id`qI[ies qrW aus klpq fyry dI mhMqI bKS id`qI[
AwiKrkwr auh idn Aw igAw jdoN ies sMswr qoN sB ny clw jwxw hY[sM: 1957 eI: nUM ie` ko
hI idn donoN srIr qy ie`k Awqmw hoey,donoN mhwqmw “{mhwrwj ivSnUM dws jI qy mhMq suMdr dws jI} ies pMj
BUqk srIr nUM iqAwg ky joq iv`c joq imlw gey[joqI joq smwaux smyN mhwrwj ivSnUM dws dI aumr 195 swl
qy mhMq suMdr dws jI dI aumr 90 swl sI[
mhMq kilAwn dws jI:- mhMq suMdr dws jI qoN bwAd auhnW dy cyly mhMq kilAwn dws jI
hoey[mhMq suMdr dws jI dy joqI joq smwaux qoN bwAd, Awp jI Drm pRcwr krn leI Aqy siqgur nwnk dyv
jI qy bwbw sRI cMd jI dy imSn dw pRcwr krn leI c`krvrqI ho gey Aqy Drm pRcwr ArMB kr id`qw[ivSnUM
Dwm Awp bhuq G`t rihMdy sn[kwPI smW ies qrW hI pRcwr kIqw[
Xwd sI[iesy sbMD iv`c Awp jI nwBw Sihr ivKy crn pwey Aqy nvW mkwn 1967 eI: iv`c pitAwlw gyt
qoN bwhr bsqI sMgqpurw iv`c bnwieAw Aqy nwm “kilAwn Bvn” r`iKAw[kuJ smyN bwAd sRI gurU gRMQ swihb
jI dw pRkwS krky Drm Djw {inSwn swihb} lihrweI Aqy sQwn dw nwm gurduAwrw kilAwn Bvn
r`iKAw[ies sQwn qy mwnisk rogI {gurbwnI AiDAYn rwhIN}suK sWqI prwpq krdy hn[
iqAwg-ibrqI
suAwmI jI pUrn rUp ivc iqAwgI sn [moh mwieAw dy JmyilAwW qo pry rihMdy sn[ ies iqAwg Bwvnw
,kbIr myrw muJ mih ikCu nhI jo ikC hY so qyrw[qyrw quJ kau saupqy ikAw lwgY myrw” ADIn hI Awp jI ny
ivSnMU Dwm fyrw { ijs nwl kwPI jmIn-jwiedwd sI{ Awpxy i`e`k swQI nMU sMBwl id`qw [pitAwlw ivKy BweI
vIr isMG dI DrmSwlw mhMq Bgvwn isMG NnMU iKVy m`Qy dy idqI [DwrIvwl dy fyry nwl ie`k loVvMd dI loV
pUrI kr id`qI [qy sMswrk JMjtW qo dUr hI irhw jwvy [1967-68 eI;iv`c nwBw ivKy jo sQwn iqAwr kIqw,
,auh vI sIR pMc prmySvr rsm jmwq nXw AKwVw dI hwzrI iv`c Awpxy cyl,y mhMq mwqw pIRqm dws jI nMU dy
i`d`qw[
dyS -pRym
ij`Qy Awp jI iek sMpUrn iqAwgI sn ;auQy nwl hI Awp jI AMdr dyS pRym vI pUrn rUp iv`c sI[dyS dI
in`Gr dI hwlq nMU dyKky AWp jI hmySw hI icMqwqur rihMdy sn [ies sbMD iv`c Awp Awpxy kImqI suJwE
lIfrW nUM Byjdy rihMdy sn [
dyS pRym dI Aqy AzwdI dy GoldI ie`k ivl`Kx Gtnw suAwmI jI dy jIvn nwl sbMDq hY[ Awp
jI id`lI bwvw hry hir jI dy sQwn qy invws krdy sn Aqy nwl hI gurduAwrw rkwb gMj swihb ivKy gMRQI dI
syvw krdy sn [aunW idnW iv`c AMgryz srkwr ny nyqw jI suBwS cMdr bos dw klk`qy iv`c dwKlw rok id`qw sI
[ies cuxq O I nMU svIkwr krn vwsqy auQoN dI kmytI ny suAwmI jI dI ifautI lweI Aqy nwl 25 SsqrDwrI
isMG id`qy[ AwpjI ny ieh kwrj bhuq inDVk hoky ,isry cwiVHAw[nyqw jI nMU sur`iKAq rUp iv`c klk`qy
phuMcdw kIqw, pr ies bdly Awpny iksy pwso kuJ nhI mMigAw .sgo jo srtIiPkyt auQoNNprwpq hoieAw sI auh
vI ie`k idn dws nMU hukm krky nSt krvw id`qw qW ik idl iv`c mMg krn dI ie`Cw hI pYdw nw hovy [dyS dI
vMf dw vI suAwmI jI dy mn qy bhuq fUMGw Asr hoieAw sI [keI vwr dyS dI vMf dIAW g`lW krdy hoey aunHW
dIAW A`KW iv`c A`QrU Aw jWdy sn [
AwKrI idnW iv`c BwvyN ie`k PoVy kwrn Awp jI nUM Asih dùK sihxw ipAw,pr mUMh qo ;kdI ‘hwey’
nhI inklI[‘mYN duKI hW ‘qw kdy AwiKAw hI nhI [ nwm ismrn dy prqwp dw sdkw Awp jI ny ieh kr
idKwieAw-“sbr AMdr swbrI qnueyvY jlyin ]hoin njIk Kudwie dy Byq n iksY dyin]ies PoVy nMU Akwl purK
dw sdw AwiKAw qy ;qyrw Bwxw mITw lwgY”mMn ky sIS invwieAw[
swnMU smyN smyN Xwd krwaudy rihMdy sn ik ieh swnMU kdy vI Bulxw nhI cwhIdw ik swihb sRI guru gRMQ
swihb jI dI pUjw qn mn nwl krnI [bwxI qy tyk r`KxI [iksy cIz dw Gwtw nhI rhygw[ pr jykr bwxI dw
siqkwr nhI krogy qW mMigAW BIK vI nhI imlxI [Bgvwn sRI cMd jI mhwrwj Awpxy audwsI ByK dy AwcwrX
hn auhnW dI pUjw vI qn mn nwl krnI srb su`KW dI pRwpqI hovygI [Drm Djw JùldI rhygI [myrI imrqk
dyh dw sskwr srb sWJI jgw {ijQy swrI sMgq dw sskwr huMdw hY { krnw [myrIAW AsQIAW kIrqpur
swihb jl prvwh krnIAW .ikauNik ies jgw Bgvwn sRI cMd jI mhwrwj ny crn pwey sn[bwbw gurid`qw jI
mhwrwj Aqy bwbw rwm rwie jI mhwrwj dIAW AsQIAW vI iesy jgHw jl prvwh hoeIAW sn [ieh QW CyvyN
pwqSwh mIrI pIrI dy mwlk sIR guru hrgoibMd swihb jI ny prgt kIqI hY [
eyQy hI CyvyN pwqSwh Aqy s`qvyN pwqSwh jI sskwr hoieAw qy AsqIAW jl prvwh hoeIAW A`TvyN
pwqSwhjI dIAW AsQIAW vI ie`Qy hI jl prvwh hoeIAW[Bgvwn sIR cMd jI mhwrwj jI ny bwbw gurid`qw jI
nUM syhlI topI vI kIrqpur swihb hI id`qI [ so ieh AsQwn mhW piv`qr hY [
so AwKr suAwmI dy kihx muqwbk auh smW vI Aw igAw ik AwqmW rUpI Bor pMj Buqk srIr iv`co
27-7-89 nMU svyry 7 v`j ky 55 imMt pr “jyhw cyrI iliKAw qyhw hukm kmwie”]Gly Awvih nwnkw s`dy ayTI
jwih]”Anuswr ies sMswr qo aufwrI mwr “gurmuK jnm svwr drgih cilAw”nMU rUpmwn krdw
hoieAw,Akwl ipAwny krky ,prm-Awqmw iv`c ieauN lIn ho igAw ,ijau sUrj ikrix imly jl kw jlu hUAw
rwm ]joqI joiq rlI sMpUrn QIAw rwm ]
iblwvl mhlw 5
Awp jI dy imrqk srIr dw sskwr krn smyN hr prwxI vwr vwr ieho kih irhw sI –“jnnI jny qW
Bgq jn kY dwqw kY sUr” ikauNik Awp jI ny Awpxy jIvn- kwl iv`c Bgq, dwqw Aqy sUrmw hox dy spSt
Aqy prq`K prmwx pys kIqy [
kuJ ivsyS
Awp jI ny 1940 eI: qoN bwAd kwPI lMmW smW nwmDwrI sMqW iv`c rihk syvw kIqI [sRI gurU goibMd
isMG jI qo bwAd siqgur bwlk isMG jI hoey [iehnw dy cyly mhwrwj rwm isMG jI sn ,iehnW dy cyly sMq
juAwhr isMG jI Aqy ienHW dy cyly sMq mhwrwj Kzwn isMG jI sn [ipMf mhly dy rihx vwly [ Awp jI pws
kwPI smW rihky syvw kIqI [Bjn krn dIAW aukqIAW jukqIAW prwpq kIqIAW [
sMq mhwrwj Kzwn isMG jI ny ie`k vwr bhuq v`fw hvn sMpMn krnw sI hvn leI ipMf jonpur pMnvW
ijlwH gurdwspur cuixAw igAw hvn vwsqy nwmDwrI isMGW dI ifaUtI lweI [swry pRbMD dI ryK dyK suAwmI jI
nUM {mMhq kilAwn dws jI mhwrwj{sOpI geI [hvn sMpUrn ho igAw qW kùJ nwmDwrI isMG msqI iv`c A`g dy
auqy dI CwlW mwrn l`g pey [ies cIz nUM dyKky keIAW mKOl krnw surU kr id`qw ik ieh hvn kuMf iv`c Cwl
nhI mwrdy ,frdy hn ik A`g swV deygI [jdoN lokW ny ieh kihxw surU kIqw qW Awp mhMq kilAwn dws jI
aùTy qy lokW nMU llkwr ky ikhw ik BweI [mYN A`g iv`c bYTdw hW [ ies nMU kho ik mYnMU swVy [ieMnw kihky ,
Awp hvn kuMf iv`c cOkVw mwrky bYT gey [ie`k mx p`ky A`g dy koly BK rhy sn ,pr Awp jI nMU syk q`k nhI
l`gw [ mhwrwj Kzwn isMG jI ny Awp jI nMU bWh qo PVky auTwieAw qy QwpVw dy ky ,AnykW ASIrvwd id`qy
[iesy qrWH dI hI Gtnw ie`k vwr ipMf KuMfy ,ijlHw gurdwspur iv`c vwprI sI [ auQy vI syk q`k nhI sI l`gw
[ieh swrw gurU mhwrwj jI dw Aqy nwm dw prqwp hY[ienswn ies iv`c kuJ nhI kr skdw[so Awp jI ny
nwm dI kmweI hI ieMnI kIqI ik Awp dùK sùK qo rihq ho gey sn [iehqW auhnW dy nUrI jIvn dIAW kuJ
GtnwvW hn [AYvy BrI hoeI dyg iv`co cwvl dw ie`k dwxw dyKx dy [brwbr [vYsy aunHW dw jIvn nwm dy
duAwrw nUr iKlwrdw irhw [AnykW Bùly Btky jIAW nMU Awp jI ny gurU mhwrwj dy lV lwky jIvn jWc isKweI
Aqy hr ie`k nMU gurbwxI muqwibk Awpxw jIvn Fwlx dI pyRrnw id`qI [
<> siqgurU pRswid [ nMbr-1
s`cI Koj
s`B qy vfw siqgur nwnk
ivSw ,sRI gurU grMQ swihb jI dy gurU hox vwry Biv`Kq bwxIAW
Aqy
sRI gurU grMQ swihb swry DrmW dy gurU ny
ieiqhws ivc ilKy Anuswr 1587—88 ib: ivc sRI gurU nwnk dyv jI dI bwxI mhwrwj gurU sRI cMd
jI ny Awpxy Brw l`KmI cMd jI qoN ilKvw ik poQI iqAwr kr idqI Aqy gurbwxI dI poQI nMU hI is`K m`Qw tykdy
qy eysy dI pUjw krdy sn, ies smyN qoN lY ik 1978,ib: qk audwsI mhwqmW pUry 390—91 swl gurdvwirAW
dI syvw krdy irhy Aqy 1978,ib: nMU AMgryj srkwr ny audwsI mhwqmW nMU ieiqhwsk gurdvwirAW ivcoN kF
ik isMGW dw kbjw krw idqw ,eys qoN audwsI mhwqmW Aqy is`KW ivc bhuq dvYq ho geI ik ie`k dUsry dy
brKlwP pRcwr krky dovy Awps my pwtgy [Aqy ijQy audwsI mhwqmW ny 390—91 swl sRI gurU grMQ swihb
jI nMU m`Qy tyky Pul cVwie qy pUjw kIqI Aqy audwsI mhwqmW dy mMn ivc eynI nPrq ho geI ik sRI gurU grMQ
swihb jI vwry [ keI audwsI mhwqmW qoN suixAw hY ik grMQ swfw kI l`g dw hY ieh ie`k ikqwb hY eydy nwl
swfw kI vwsqw hY [Aqy eyQo qIkr audwsI sMqW ny kIqw jYsy ik mYN Aihmdwbwd audwsI mhwqmW dy gurdvwry
drSn krn igAw jwik vyiKAw ik auQy sRI gurU grMQ swihb jI pRkws nhI sn [mYN aunW mhwqmW nMU puiCAw
ik qusIN sRI gurU grMQ swihb jI dw pRkwS nhI krdy qW ausny jvwb id`qw,eyQy gMgysrw nMd AwieAw sI [ausny
grMQ cukvw ik r`sy nwl bxw ik C`q nwl tMgw id`qw sI [so aus qoN ipCoN C`q nwloN lwhik trMk ivc bMd krky
AMdr r`K id`qw [so mYN ieh audwsI mhwqmW dI hwlq hoeI dyKI hY so mYN eys dvYq
So mY eys dvyq nMU imtw ik audwsI sMqw qy is`KW nUM ie`k krn vwsqy iliKAw hY dUsrw is`KW qy ihdUMAW ivc bhuq
nPrq ho geI ijs dw nqIjw ieh hoieAw ik sRI mqI ieMdrw gWDI Bwrq dI pRDwn mMqrI mwry jwx ipCo
sYNkVy guru grMQ swihb jI pwVik bjwrw ivc suty qy keI swVy gey [ieh kuC swfy glq pRcwr dw nqIjw hY
[ies vwsqy mY nPrq nMU dUr krn vwsqy iliKAw hY ik sRI guru grMQ swihb jI swrIAW jwqW dy guru ny ieh
iksy iek jwqI dy guru nhIN [ ieh swirAw nUM iek jYsw aupdyS krdy ny ieh kuC pVik Agy vwsqy koeI sRI
guru grMQ swihb jI dI byjqI nw kry qy iesnUM guru mMn ik iesdI isiKAw qy c`l ky jwqI Byd myt ky swry ie`k
ho jweIey qW ik swfw Awps dw JgVw imt jwie qy dys dI qr`kI vwsqy kMm krIey [ ieh kuC sRI guru grMQ
swihb jI dw aupdyS hY [ Aqy pVn vwly Xwd kr lYx [
ieiqhws mhwrwj sRI cMd jgq guru jI audwsI isMGW dw sMmq guru nwnk SwhI 508 mhInw jyT ib;
2034 so mYN audwsI qy isMGW nUM ie`k krn vwsqy ieh nwm iliKAw hY [ ikauNik ieh dovy ie`k ho jWdy ny eyhI
myrw Bwv hY, Awps ivc dvYq myt ky ie`k krn dw qy dUsrw ieiqhws qW mhwrwj sRI cMd jgq gurU jI audwsI
sMqW dw hY [ies qo A`gy guirAweI mhwrwj jgq gurU sRI cMd jI nUM idqI sI BweI lihxy jI nUM dyxI glq hY [
ikauNik Agy eysy gl dw ivsQwr nwl iliKAw hY ky guirAweI mhwrwj jgq guru sRI cMd jI nUM imlI sI BweI
lihxy jI nUM nhIN imlI qy pVn vwly iqMny g`lwN suD krky pV lYx [ Agy mYN ieh vI gl Xwd krw idMdw hW ik
pVn vwly s`jx myrIAwN ikqwbW pVik socxgy ky iksy ikqwb ivc kuJ ilK idqw hY qy iksy ivc hor ku `J ilKw
id`qw hY [ eys vwry mYN dsdw hW ky ijs qrW mYnMU Koj imldI geI hY, ausy qrW hI mYN ilKqW dI qbdIlI krdw
irhw hW [ mYN Awpxy mno koeI gl klpq nhIN ilKI so eys vwsqy pVn vwly glqI ivc nw pY jwx ik iksy
ivc kuC qy iksy ivc hor kuC ilK id`qw hY [ Bwv Awp isAwxy ho pVik smJ lYxw [
Arb 95 kroV 58 l`K 85 hjwr 50 hY [ eyQy 95 kroV glqI nwl CipAw hY [ ikauNik Agy
bwvn sMmq 1 Arb 96 kroV 8 l`K 89 hjwr 50 hY [ Bwv sirStI bxn qoN bwvn Avqwr
sirStI bxn qoN pihly hoieAw hY [ ikauNik bR hmw jI ny sirStI bxweI hY Aqy bRhmw jI dw puq
mrIc Aqy mrIc dw puq kCp irKI jI dw puq hrn kCp, hrn kCp dw puq pRihlwd, pRihlwd
jI dw puq ivrocn Aqy ivrocn jI dw puq blrwjw hoieAw hY [ ijs pwsoN bwvn Avqwr jI ny
FweI krmW DrqI mMgI sI Aqy Pyr mYnUM isMmq R I ivc ies qrW dw slok hY :_ dwdausw d`s
Drmrwie kC pwie qrwaudsw sumwierwgy sqb sqm Bwv d`C prjwpq jI ny AwpxIAw
lVkIAW ds Drmrwj nwl qyrW kCp irKI jI nwl Aqy 27 lVkIAW Awdr sihq c`drmW nwl
ivAwh idqIAW so jykr DrqI nhI sI bxI qW ieh lok kwdy qy vsdy sn [ies vwsqy bwvn
sMmq 1 Arb 96 kroV g`lq hY Aqy s`cI g`l ieh hY ik so kilAwx ihMdU sMsikRq AMk jdoN
CipAw hY aus vyly ieh 7 l`K Cpdw sI, so eyny isAwxy ilKwrIAW ny pqw nhIN iks qrW glqI
nwl bwvn sMmq DrqI nwloN v`D ilK idqw hY [ so myrw ieh ilKx dw Bwv hY koeI Awpxy Awp nUM
ivdvwn d`sx dw nhIN jW mYN mwx nwl ilK irhw hY ik mYN auhnW dI glqI dsI hY myrW qW Bwv
ieh hY ik pVn vwly s~jx glq pRcwr nW krn ikauNik DrqI bxI qoN ipCoN hI bwvn Avqwr
hoieAw hY [ so bRhmW jI ny DrqI rcky lokW dy Bly vwsqy vyd ilKy sn [
‘bydW ivc iqMn dyvqy pRDwn mMny ny’ [
jYsy ik Xjur vyd iDAw 5 _ irKI myDw iQqI vw irKI murig dyvqw ivSx ] CMd gwieqRI ] sv`r KVj ]
mMqr 15 eIdM ivsx vI ckr myN iqRDw indDy pdm smUFm sXpw Asury svwh [Bwv iq`n dyvqy bRhmW ,ivsxU
Aqy isvjI klXug iv`c Avqwr lYxgy[ Xjur vyd iDAw 20 slok ] qRXw dyvw _ Bwv iqMny dyvqy bRhmW ,
ivsxU Aqy isvjI = ienW iqMnW dyviqAW dw vydW ivc keI vwr nwm AWieAw hY [so ieh hI iqMny dyvqy sMswr
dy pRDwn mMny gey ny Aqy iehnW bwry siqgurU nwnk dyv jI ny jpujI swihb jI dI pauVI ]5] ivc ikhw hY
[guru eISr guru gorK bRhmW guru pwrbqI mweI ] Bwv pwr jo pwrwvwr qo rihq bqI byAMq mweI mwieAw hY
[aus ny iMqMn dyvqy guru eISr, iSvjI guru gorK go ,ipRQvI dI r`iKAw krn vwly mhwrwj ivSxU jI Aqy bRhmW
jI pYdw kIqy ny Aqy Agy pauVI ]30]ivc ikhw hY ,”eykw mweI jugiq ivAweI iqMn cyly prvwx ]ieku
sMswrI ieku BMfwrI ieku lwie dIbwx ]Bwv iek jo vwihgurU dI SkqI rUp mwieAw hY ausny AwpxI jugqI
duAwrw iqMn dyvqy pYdw kIqy ny [bRhmw jI sMswr dy pYdw krn vwly ,mhwrwj iSvjI Kwx,pIx dyx vwly Aqy
lwey dIbwxu sBw lgw ky ,ienswP krn vwly mhwrwj ivSxU jI pYdw kIqy, so ipCly vydW dy ilKy Anuswr ienW
iqMnW dyviqAW ivco mhwrwj sRI siqgurU nwnk dyv jI ny bRhmW jI nUM sMswr dw krqw mMinAw hY [ so bRhmW jI
nMU ieh jo idsx vwlw sMswr hY ies nMU bnwaux vwlw disAw hY[ so bRhmW jI ny ieh sMswr bnw ky dunIAW nMU
isiKAw dyx vwsqy vydW .dI rcnw kIqI hY [Aqy ies bwry sRI guru gRMQ swihb jI ivc iliKAw hY jo Agy ilKdy
hW [
bRhmW jI dy ieh slok pVky iksy ny irSI kip irMdrwxI nMU puiCAw ,mhwrwj jI bRhmw jI ny muslmwn
dy smyN nwnk Avqwr hoxw d`isAw hY so Awp jI ikrpw krky iehdw hor hwl dso qW irKI kpirMdrwxI ny
AQrv vyd kWf 20 ivc sUkq 126- 139 q`k 10sUkq aucwrn kIqy ny 132 sUkq dw pihlw slok hY—
Adlw buk mykkm [jdo Adlw inAW krn vwly mykkm mky dy mnn vwly rwj krngy [Alw bukM inKwqkm
]2]Aqy ieh Alw dw nwm jpxgy;ikauNik eynW dy bukM Drm grMQ ivc Alw nwm jpnw iliKAw hY Aqy dUsrw
ArQ hY ky jdo mky dy mnn vwly rwj krngy audo Alw dyhDwrI ho ky Adlw inAw krygw qy bhuq icr qo dby
hoie lokW nMU aucw krky iek krygw qy AwpxI bwxI ivc iek vwihgurU dw nwm jpn dw aupdyS dygw qy auh
bwxI dI ikqwb bxweygw ijs dw aupdyS inKwq km sdw vwsqy hovygw[ bwxI pVn vwilAW dy pwp nws krky
mukq krdygI[ mwhrwj rwm cMd jI ny ieh slok pVky mhwrwj viSST jI nMU puiCAw gur dyv jI eynW slokW
dw ivsQwr nwl hwl dsO qW mhwrwj rwm cMd jI dy suAwl dw jbwb dyNdy ny [irgvyd mMfl 6 sUkq 100vIN
ckr my ipRQvI myS AYqw KsyqRwX ivsxur mnusX dsXn Druvw go AsX kIrXo jnws aurU iKiSqRwX so jnmw
ckwr [hy rwm eys sMSwr dw rcn vwlw mhW ivCxU jI klXug ivc qyrI kul ivc dyhDwrI ho ky nwnk nwm
rKwiegw Aqy iehdy ipCO nO jW 9 gurU vI qyrI kul ivc hoxgy Aqy ieh ckwr bhuq hI suMdr bwxI aucwrngy[
ijs ivc isrP iek vwihgurU dI mihmw krngy so ieh kuC mhWrwj viSST jI qo sunky mhwrwj rwm cMd jI
buhq KuS hoie ik myrw nwm aucw krngy qW myrI mihmw buhq hovygI[
ies g`l dI puStI mhwrwj ibAws jI krdy ny, jYsy ik BivKq purwx dy ATvyN iDAw ivc
d`isAw hY[ eyvM vYeI Drm prwcwrXM BivKq Xdw klo ]33]qdwvy lok riKAw ArQM mlyCwnw nwshyqvy pCm
mYqU suB dysy vydvM syc nwm nwnkw[ slok 34 nwm nwc Buiv rwj irKIAW bRhm igAwnYk mwnsw BivKq klo
skMD qqvivq kilAw hry [ jdo mlyC muslmwn dw rwj hovygw[ audo p`Cm pMjwb dyS ivc nwnk bydIAW dI
kul ivc Avqwr lYkyDrm dI riKAw krygw [so jdo mhwrwj ibAws jI ny disAw qW sukdyv jI vw cyilAW ny
ikhw mhwrwj jI hor kuC dsO qW Bgvwn ibAws jI ny disAw hY[qqstUa Xvnw BwivAw cqr dsw qurs
Bivau ds gruMf mnwie iekwdsy [jdON swry Bwrq ivc muslmwnw dw rwj hovygw audNo ds gurU hoxgy Aqy ienW
dsW gurUAW qoN ipCo XwhrvW gurU monI hovygw jo blwaux qy bolg
y w[ so sRI gurU grMQ swihb jI vwk lYxqy boldy
ny [ipCy ilKy bRhmw jI dI BivKq bwxI khI hoeI nMU 1 Arb 96 kroV 58 l`K 85 hjwr 50 swl hoie ny [
ikauNik bhRmw jI ny sirStI rcky jIAW nMU isiKAw dyx vwsqy byd ilKy sn eys vwsqy eyn W smW hoieAw hY
jdo ky mhwrwj bRhmw jI ny sRI siqgurU nwnk dyv jI dy Avqwr hox vwry iliKAw sI Aqy eys qoN ipCo mhwrwj
rwm cMd jI dw sMmq 1 kroV 25 l`K 69 hzwr 50 iliKAw hY [aus smyN mhwrwj viSst jI mhwrwj ivAws
jI ny BivKq bwxI khI sI k`lXug ivc nwnk Avqwr hovygw so eynw ilKqW Anuswr sRI siqgurU nwnk dyv jI
Avqwr hoie ny [qy eys qNo ipCoN mhwqmW buD jI ny BivKq bwxI khI hY[
nMbr:1 mYN sYNkiVAw dw gurU hW myry ipCo hox vwlw jo buD hovygw auh l`Kw dw guru hovygw[ so ieh g`l eIsw qy
nhI Gt skdI ikauNik eIsw jI dy bwrW cyly hoie auhnW ivco AskroqI ny 30 rupey lYik srkwr nMU PVw idqw
Aqy bwkI sOhw Kwky mukr gey ik AsI eysdy cyly nhI Aqy ieh g`l sRI siqgurU nwnk dyv jI qy purI huMdI hY[
ikauNik Awp jI keI dysW ivc gey Aqy iPr ky siqnwm dw pRcwr kIqw ,so Awp jI dy l`KW is`K ho gey sn[
nMbr: 2 msIh ny Awpxw nwm nUr r`Kw hY Bwv : DurO hI igAwnvwn hoik Aauxw so msIh qy ieh g`l nhI
GtdI ikauNik auh 30 swl q`k mws KWdw Aqy Srwb pIdw irhw hY Pyr XUhnW nUM gurU krky msIh nUM igAwn
hoieAw sI Aqy ieh g`l sRI siqgurU nwnk dyv jI qy pUrI hMudI hY[ikauNik Awp jI Cy swl dI aumr ivc
b`icAw nwl Kyfx igAw ,auhnW nMU jpujI swihb suxwieAw sI[
nMbr: 3 msIh mwstr nhIN khw skdw ikauNik auh AnpV sI ikauNik auh rwvlipMfI dy d`Kx vwly pwsy 18
mIl qy qKiSl Bwv tYkslw do swl pVdw irhw hY[ Aqy Agy pVwaux dw sbUq nhI imldw Aqy ieh g`l sRI
siqgurU nwnk dyv jI qy pUrI hMudI hY[ ikauNik Awp jI s`q swl dI aumr ivc pVn gey jYsy ik Awsw rwg
ivc iliKAw hY[ ptI ilKI mihlw pihlw]ssY soie isRsit ijn swjI sBnw swihb eyk BieAw]so ieh pYNqI
A`KrW dy ArQ gopwl pMfq jI nMU suxwie sI Aqy Pyr jdo nO swl dI aumr ivc Awp jI nMU jinaU pwaux l`gy
qW aus vyly Awp jI ny pMfq hridAwl jI nMU rwg Awsw jI dI vwr dy ArQ suxwie sn eys vwsqy sRI siqgurU
nwnk dyv jI mwstr ny[
nMbr:4 so msIh qy ieh g`l pUrI nhI huMdI ikaNik auh Awsrn srn nhIN Bwv Qko mWdo kw pnwh dyny vwlw
nhIN ikhw jw skdw[ikauik AMjIl mqI ivc iliKAw hY msIh sUd AOr sYd dysW ivc igAw qW auQy aus nMU
iek knwnI AOrq imlI qy ausny ikhw hy pRBU myrI lVkI nMU dUst AwqmW Bwv BUq icMbiVAw hY [aus nMU rwjI
krdy [ieh kuC AwKdI hoeI ayh ipCyy ipCy AweI Aqy vwr vwr h`Q joV ky bynqI kry qw XsU dy cyilAW ny
ikhw hY pRBU ieh rolw pwaudI hY iesnUM ipCWh htw dyie ]ieh g`l sux ky XsU ny ikhw ky mYN iesrweIl dIAW
guAwcIAW ByfW nMU C`f ky hor iksy kol nhI ByijAw igAw, pr auh AweI qy Pyr kihx lgI ,”hy pRBU myrI
shwieqw kr” qW eIsw ny auqr idqw ky Awpny b`icAW dI rotI lY ky kuiqAW nMU pwauxI cMgw kMm nhIN hY[Bwv
XsU iesrweIl dI kom qNo ibnW dusrIAW jwqW nMU kùqy d`sdw hY [auhnW dy BUqny nhI k`fdw [ so XsU dI ijMdgI
ivc ieh Awm g`l imldI hY ik auh BUqny k`Fdw sI Aqy ies dI puStI kurwn mjId vI krdw hY[ jYsy ky
sUrq AlP]Awieq 6, vw rsUln eylwie bnI iesrweIlwh ]A:Aor ikhw eIsw ny Awie iesrweIl dI aulwd
jrUr hI mY rsUl Kudw dw quhwfy vwsqy AwieAw hW ]so krwn mjId ivc ies qrW keI Awieqw ilKIAW ny,
ijnW ivc d`isAw hY ky XsU iesrweIl dI kom vwsqy hI nbI hY[so Bwv ieh hoieAw ky XsU iesrweIl dI kom
vwsqy hI nbI hY [so Bwv ieh hoieAw ky eIsW dusrIAW ibCVIAW jWqW nMU imlwaux vwlw nhI [auhnW nMU ku`qy
d`sdw hY[ ies vwsqy eIsw Awsrn srn Bwv ijnW kOmW nMU dUr kIqw igAw sI ,auhnwW nMU nwl imlwaux vwlw
nhI hY Aqy ieh g`l siqgurU nwnk dyv jI qy pUrI hMudI hY, ikauNik Awp jI ny BweI bwly sMdU {j`t)Aqy BweI
mrdwny muslmwn nMU nwl imlwik jwqI Byd imtw ky pRcwr surU kIqw[
nMbr:5, msIh njwq Bwv mukq dyx vwlw nhI khw skdw ikauNik ausny Awp Pyr jnm ilAw hY [jo Agy
ilKwgy Aqy sRI siqgurU nwnk dyv jI qy ieh g`l pUrI huMdI hY,ayh Awp mukq sn Aqy is`KW nMU mukq hox vwsqy
inrgux bRhm dw nwm vwihgurU jpxw d`isAw hY[ so eys vwsqy sRI siqgurU nwnk dyv jI injwq Bwv mukq dyx
vwly ny[
nMbr:6 XsU ny Awpxy Awp nMU bwdSwh khwieAw hY, pr Agy aus dy mMnx vwilAW ny ikqy vI nhIN iliKAw ky
XsU bwdSwh ieh g`l kiMhMdw hY [AjIlW ivc XsU msIh iliKAw hY [ Aqy ieh g`l sRI siqgurU nwnk dyv jI
qy pUrI huMdI hY,ikayNik ipCy ilKy Anuswr d`s gurU hoie ny Aqy jdo isK Ardws krdy ny ays vyly pihlI
pwqSwhI kiMhdy ny, eys vwsqy ieh vwk BI sRI siqgurU nwnk dyv jI qy pUrw huMdw hY[
nMbr: 7, ieh ikqy nhI iliKAw imilAw AjIlW ivc ky sqwn Bwv k`lXug ny eIsw nMU ikhw hovy ky qMU myrw
hukm mMn lY qW mY qYnMU sB kuJ dy idAwgW [so ieh g`l msIh qy pUrI nhI hMudI Aqy ieh g`l sRI siqgurU nwnk
dyv jI qy pUrI hMudI hY [ jYsy ik sRI siqgurU nwnk dyv jI ny sRI rwg ivc iliKAw hY[
1E siqgurU pRswid ]rwg isrIrwgu mhlw pihlw 1]Gr 1] moqI qy mMdr ausrih rqnI qy hoih
jVwau]ksqUir kMugU Agir cMdin lIp AwvY cwau]mqudyiK BUlw vIsrY qyrw iciq n AwvY nwau]2] hir ibn
jIau jil bil jwau]mYN Awpxw guru pUiC dyiKAw Avru nwhI Qwau]1 ]rhwa] DrqI qwhIry lwl jVqI pliG
lwl jVwau]mohxI muiK mxI sohY kry rMig pswau] mqu dyyiK BUlw vIsrY qyrw iciq n AwvY nwau]2] isDu hovw
isiD lweI iriD AwKw Awau ] gupq prgtu hoie bYsw loku rwKY Bwau ]mqu dyiKw vIsrY qyrw iciq n AwvY
nwau]3] slqwn hovw myil lSkr qKiq rwKw pwau ]hukm hwslu krI bYTw nwnkw sB vwau] mqu dyiK BUlw
vIsrY qyrw iciq n AwvY nwau]4 ]1 ] Bwv hy k`lXug ijhVIAW cIzW dw qMU mYnMU lwlc idMdw hW, auhnW cIjW
vwry mYN Awpxy vwihgurU qoN puiCAw hY, auhnW ny mYnMU d`isAw hY nwnk nwm qO ibnW ieh cIzW swrIAW imiQAw ny
ikauik moqIAW dy mMdr hox Aqy rqn juAhr pny Awid kMDW ivc jVy hox Aqy kMDW kysr cMdn Awid nwl
ilMbIAW hox bhuq sMudr sugMDI Awaux vwsqy ienW ivc mMn l`g ik vwihgurU dw nwm ivsr jwdw hY Aqy DrqI
swrI ihry lwlw nwl BrI hovy Aqy mohxIAW iesqrIAW bhuq hI sMudr hox Aqy cMgy kpVy pw ik pUry 16 isMgwr
krik bVy prym nwl ipAwr krn Aqy ienW nMU dyK ik myrw mn vwihgurU vloN Bul jwiegw, eys vwsqy mYnMU
ienW cIzW dI jrUrq nhI hy k`lXug mY eynW is`D hovW ik lokW swhmxy gupq ho ik ikqy dUr jW ik ivKweI dyx
l`gjW Aqy joy cIj khW auho hI myry swhmxy Aw jwie , ienW cIjW nMU dyKik myry nwl lok bhuq prym krn Aqy
ieh kuC vyK ik myQo vwihgurU dw nwm nw ibsr jwie ,ies vwsqy mYnMU ieh cIjW nhI cwhIdIAW [hy k`lXug mYN
swrI DrqI dw bwdSwh ho ik qKq qy bYTw Aqy lokw qy hukm clwvW Aqy jo hukm krW auh cIz myry pws lok
lY Awaux Aqy eysI bwdSweI hoxqy mYQo vwihgu rU dw nwm nw ivsr jwie ies vwsqy mYnMU eysI bwdSwhI dI
jrUrq nhI hY [qMU myry rwh qoN pry ht jw ijDro AwieAw hW auDr hI cilAw jw ,so ijQy ieh vwrqw hoeI
sI,auh pivqr AsQwn nwnikAwxw swihb sMgrUr qON cVdy pwsy fyF koh qy mjUd hY,ijs jgw sRI siqgurU nwnk
dyv jI nMU k`lXug imilAw [ieh vwrqw eIsw jI qy nhI blik sRI siqgurU nwnk dyv jI qy pUrI hoeI hY[
nMbr: 8 ,buD ny ikhw hY[ik myry hox vwlw buD cwlI idn rojy Bwv vrq r`Kygw [ so ieh AjIlW ivc ikqy nhI
imldw ,ik eIsw jI ny cwlI idn vrq r`iKAw hovy ,ies vwsqy ieh g`l eIsw qy nhI FujdI Aqy ieh gl
siqgurU nwnk dyv jIqy pUrI hMudI hY[,Awp jI prcwr krdy hoie jdNo ijlw ihswr ivc srsy pujy qW auQo dy
muslmwn PkIrW ny ikhw Aw nwnk swfy nwl rojy r`K ienW roijAW ivc iek jO roj Kwxw qy iek Gut pwxI
pIxw hY[sO eynW pIrW dI g`l suxik sRI siqgurU nwnk dyv dyv jI ny ikhw cMgw pIr jI mYN quhfy nwl rOjy r`Kdw
hW[iek koTVI ivc mwslmwn PKIr 40 jO Aqy iek ipAwlw pwxI dw ly ik bYT igAw qy dUsrI ivc sRI
siqgurU nwnk dyv jI 40 jO qy iek ipAwlw pwxI dw ly ky bYT gey Aqy cwlI idn pUry ho gey qW pIr jI nUM
cuk ky syvkW ny bwhr kiFAw Aqy pIr jI ny cwlI jO Kwky iek ipAwlw pwxI dw pI ilAw sI Aqy sRI siqgurU
nwnk dyv jI auT ky bwhr Aw gey Aqy auh cwlI jO qy ipAwlw pwxI dw pIrW nUM dy idqw qW muslmwn pIrW ny
ikhw ky bwbw nwnk qMU Kudw hW qyrw mukwblw nhI hMudw, so cwlI idn rojy r`Kx dI g`l vI sRI siqgurU nwnk dyv
jI qy pUrI hoeI hY [ikauik mYN srsy jw ky sRI siqgurU nwnk dyv jI dy vrq r`Kx vwlI QW dy drSn kIqy ny,jo
Ajy q`k mOzUd hY[
nMbr: 9, mq`eIAW swP qor pr lPj msIh dI jgh iesqymwl hoieAw hY[ buD ny Awx vwly buD kw nwm
bgvw m`qeIAw BI jwhr kIAw Qw[bgvw sMsikRq my sPyd ko kihqy hY XwAnI sPyd rMg kw msIh [iXies
lIey PrmwieAw Qw ikauNik Awp mgd ky rihxy vwly Qy jhW ky log isAwh rMg ky hoqy hY [ Aor goqm buD Kud
bI isAwh rMg ky Qy lyikn hjrq msIh gOry AOr sPyd rMg ky Qy [hjrq eIsw nMU cItw iliKAw hY jo glq hY[
ikauik jdo qo dunIAW bxI hY [audoN qoN lYik koeI vI AwdmI iesqRI cIty rMg dw nhI hoieAw, ikauik srIr
ivc Kun hMudw hY,ijs dw rMg lwl hMudw hY [ ieh cItw nhI ho skdw ,ies dw Bwv ieh hY ik hox vwly msIh
dy muK qy cItw dwVw hovygw[so hjrq eIsw 32 swl dI aumr ivc sUlI idqy gey sI,auhnW dy mMUh qy kwlI dwVI
sI[ sRI siqgurU nwnk dyv jI qy pUrw hMUdw hY [ikauik sRI siqgurU nwnk dyv jI 70 swl dI aumr pUrI hoeI hY
jo PotoAW qy idKwieAw jWdw hY[so mhwqmw goqm buD jI dIAW inSwnIAW d`sIAW swrIAW hI eIsw qy nhI blky
sRI siqgurU nwnk dyv jI qy pUrIAW hMudIAW ny [ so sRI siqgurU nwnk dyv dy bwry jo kuJ mhwqmw goqm buD jI
ny 1994 swl pihly hI sRI siqgurU nwnk dyv jI vwry jo inSwnIAW d`sIAW sn[auh swrIAW pUrIAW hoeIAW
ny[
so jdNo SRI siqgurU nwnk jI sulqwnpur loDI qoN c`l ik eymnwbwd pujy qW BweI lwlo jI dy Gr jWik
krqwr krqwr ikhw qW BweI lwlo jI ikly GVdw sI [ausny siqgurU jI nUM vyKik ikhw mY Awp dw myhrm
nhI, ,Bwv jwxU nhI,qusIN dso kox ho [sRI siqgurU nwnk dyv jI ny ikhw BweI lwlo AsI prdysI hW[ Pyr BweI
lwlo jI ny ikhw, ky prdysI qW swry hI ny qusI s`c d`so qusI kox ho [qw sRI siqgurU jI ny ikhw BweI lwlo
jyhVw nw jwxdw hovy ausnMU dsw ,jyhVw jwxdw hovy as nMU nhI d`sIdw qW BweI lwlo jI ny ikhw qusIN mùlmw Cfo
Bwv JUT nw bolo s`c dso kox ho [BweI lwlo jI dI g`l sux ik SRI siqgurU nwnk dyv jI ny ikhw BweI lwlo
pqw hI jdO ,qMU bs eynI g`l sux ky hI BweI lwlo jI ny ikhw bs mhwrwj jI AMdr dI AMdr hI rihx dyxI
zwhr nhI krnI Bwv ieh sI ky BweI lwlo jI AMqrjwmI sn qy aunW nMU ieh pqw lg igAw sI ky ieh gur U
nwnk dyv jI myrw ADwr krn vwsqy Awey ny[so ies qo pqw lgdw hY ky eIsw jI Pyr jnm lY ky qrKwxW dy
Gr lwlo nwm r`Kwky sRI siqgurU nwnk dyv jI dw isK hoieAw hY[ eyQy ieh g`l iDAwn r`Kx vwlI hY[keI
qrKwx Brw BweI lwlo nMU ikly GVdw iliKAw pVik gusw krdy ny ik BweI lwlo jI nMU ikly GVdw ikau
iliKAw hY[ ieh gusw krnw aunW dw TIk nhI ikauik ieh jwqI kMm hY[
ies vwry SRI gurU gRMQ swihb jI ivc iliKAw hY Bgq kbIr jI qwxI auxdy sn Bgq nwm dyv jI
kpVy Dody sI Bgq rivdws jI juqIAW gMfdy sn SRI siqgurU nwnk dyv jI modIKwnw kIqw Aqy vsqU qol ky
idqIAw sRI gurU rwmdws jI pihly GugxIAW vycdy irhy ny Aqy mhwrwj rwm isMG jI nwmDwrIey nokrI C`fik
Awie qW ipMf BYxI 21 swl qIkr qrKwxW kMm krdy irhy qy rwq nMU nwm jpdy sn ijs QW qy auh nwm jpdy
irhy ny auh jgw Akwl bMUgw BYxI swihb ivc mojUd hY[ijs dy mYN drSn kIqy ny so ies vwsqy qrKwx BrwvW nMU
BweI lwlo jI dy ikly GVn vwry pV ik gusw nhI krnw cwhIdw ikaik BweI lwlo jI dI ikly GVn nwl
iliKAw hwnI nhI hMudI ikauik jwqI kMm swry krdy irhy ny [
Agr qMU bKiSs mWgy aunky lIey s`qr bwr BI qo BI hrigj nw bKsygw ,A`lw aunky Xyh ies
lIey ky voh munkr hUey A`lw Aor aus ky rsUl ky ,muslmwnW nMU ieh Awieq hdwieq krdI hY ky jy qusIN sRI
siqgurU nwnk dyv jI nMU nhIN mnogy qW hzrq muhMmd swihb jI quhwfy gunwh muAwP krwaux vwsqy isPwrs
nhI krygy ikauiNk qusI A`lw Aqy rsUl dw hukm nhI mMinAW ies vwsqy qusI dojk iv`c jwaugy [Aqy dojk qo
bcx vwsqy gurU nwnk dyv jI nMU mMnxw zrUrI hY [ikauik ieh muhMmd swihb dw hukm hY [Bwv ieh nwm dI
myhmW ieh hY ik nwm jpx vwilAW ny SRI siqgurU nwnk dyv jI dy Avqwr hox bwry kroVW swl pihlW hI ilK
idqw sI [
Bwv sRI siqgurU nwnk dyv jI dsdy ny eys DrqI qy AkwS hY ies AkwS qy jo DrqI dI r`iKAw
krn vwlw gorK mhwrwj ivSxU jI hY, ienW dw jo gurU hY AgMm jo gmqw qoN rihq Bwv nws qoN rihq hY, aus
vwihgurU ny mYnMU ieh audwsI bwxw idqw hY[so mYN auhnW dy hukm nwl audwsI bwxw pwieAw hY[Aqy ies vwry
BweI gurdws jI ny vwr pihlI pauVI 24,ivc iliKAw hY ,bwby ByK bxwieAw audwsI dI rIq clweI]ciVAw
soDx Drq lukweI ]Bwv mhwrwj sRI siqgurU nwnk dyv jI Bgvy kpVy pw ik vwihgurU dw pRcwr krn vwsqy
cl pey Aqy jdoN mky gey audoN ipCy ilKy Anuswr nIly kpVy pwie qy Pyr vwps Awie ies qrW Bgvy kpVy
pwik cwr vwr dunIAW qy c`kr lwik vwihgurU dw nwm jpwik 1579, bI; ivc krqwrpur invws kIqw ies
bwry BweI gurdws jI ny iliKAw hY[bwbw AwieAw krqwrpur ByK audwsI Skl auqwrw[pihr sMswrI kpVy mMjI
bYT kIAw Avqwrw]Bwv sRI siqgurU nwnk dyv jI krqwrpur Awik audwsI ByK jo pwieAw sI ayh Awpxy v`fy
spùqr mhwrwj sRI cMd jI nMU dy idqw Aqy Awp jI ny Awpxy ipqw jI dI AwigAw Anuswr mMjI auypr bYT ik
isKW nMU lgy aupdyS dyn Aor bwxI aucwrI[
mhwrwj SRI l`KmI cMd jI ny bwxI ilKxI
jdoN mhwrwj SRI siqgurU nwnk dyv jI ny krqwrpur invws kIqw qy jo bwhr prcwr kridAW bwxI ilKI
sI ausnMU Pyr bwbw l`KmI cMd jI ny iliKAw jo ik Agy ilKy qoN swbq huMdw hY[
pUrn mhwqmW sR; Bgq isMG jIy gorwvwVw pRkwSk sPw 421 qoN 26 q`k swihb lKmI cMd sur igAwnI[
sB kuC ilK leI hY gurbwxI[kr ie`kqr poQI bnweI[pihly gurU sRI cMd ko suxweI[bwby jI dyK AnMd
vDwieAw kr ipAwr isr hwQ lgwieAw[bwby jI pws gur poQI khI[sB kQw sRI cMd ds deI[swihbW khw
poQI idKlwau [swihbzwdy ko Awp bulwau [gur jI qwih Avwj sunwieAw[q`q kwl l`KmI cMd AwieAw[kr
prnwm eyh bcn aucwry[hukm hovy siqgurU hmwry[bwby jI khw isDwrn lY jwau[iqs ky isr pr gRMQ
cukwau[siq bcn lKmI cMd mwnw[gRMiQ cukwie gurU pih Awnw[
punW:-- AMimRq vyly iDAwn gur Drqy[ipCly pihr gur poQI pVqy [
Bwv:-- jd sRI siqgurU nwnk dyv jI krqwrpur rihx lg pey qW ie`k idn bwby sRI cMd jI ny gurU ipqw jI
pws bynqI kIqI ik Awp jI iks iks jgWH gey ho? ieh bwby sRI cMd jI dy bcn suxky siqgurU jI ny ikhw ik
bhuq jgHW gey hW[Aor keI jgHw dw nwm BI d`isAw qW bwbw sRI cMd jI kihx l`gy,Awp jI ny bwxI vI aucwrn
kIqI hovygI qW siqgurU jI ny ikhw hW bwxI vI aucwrn kIqI hY qW aus bwxI dy rwq smyN siqgurU jI ArQ
krdy qy bwbw l`KmI dws jI ilKI jWdy sn,Aor AwKIr pr sB ilKky bwby sRI cMd jI nMU suxweI qW bwbw sRI
cMd jI ny bwbw l`KmI dws jI dy isr pr ipAwr id`qw qy Pyr bVy KuSI iv`c hoky bwby sRI cMd jI ny siqgurU
nwnk dyv jI nMU d`isAw qy siqgurU jI ny KuSI purbk ikhw ik jwh isDwrn dy isr pr gRMQ cukw ilAwau [qW
aus gurbwxI dw bVw siqkwr kIqw qy bwby l`KmI dws jI nMU SuB ASIrvwd id`qw qy ikhw ky qusW pihly vI
aupkwr kIqw sI[vyd ilKky Aor hux Pyr k`lXug ivc ieh gRMQ pwpI jIAW dy auDwr vwsqy iliKAw hY[
ieiqAwidk siqgurU jI ny keI qrW dy vr bwby l`KmI cMd jI nMU idqy [
so ies qrW BweI lihxw jI mMn ivc soc ik sRI siqgurU nwnk dyv jI dI syvw iv`c l`g gey[eys lyK
qO pqw l`gdw hY ik BweI lihxw jI sMmq 1589 ib: iv`c krqwrpur Awik sRI siqgurU nwnk dyv jI dy drSn
kIqy ny qy ies qoN swbq ho igAw ik BweI lihxw jI dy krqwrpur Awaux qoN pihlw hI gurbwxI dI pUjw kIqI
jWdI sI[ ies dw Bwv ieh hY ik sRI siqgurU nwnk dyv jI ny Awpxy smyN iv`c 8,9 swl gurbwxI nMU m`Qw
tyikAw Aqy sMgqW qoN m`Qw tkwieAw qy pUjw krweI [ies qrW gurbwxI dI pUjw krwauNdy hoieAw 1596,ib;AsU
sUdI d`svIN nMU gurg`dI dI syvw Awpxy v`fy spuqr mhwrwj sRIcMd nMU sMBwl ik Awp jI s`cKMf ivc cly gey
Aqy mhwrwj sRI cMd jI ny sRI siqgurU nwnk dyv jI dy s`cKMf jwx ipCoN ies qrW sRI siqgurU nwnk dyv jI dI
aus`qq kIqI hY[
dUsrI ivcwr pVn vwly ies Awrqy iv`c kuJ Sbd nvy pVik ieh soc dy ny ik ieh Awrqw g`lq
hY[ies vwry Agy ilKq imldI hY[ jYsy ik mhwrwj gurU SRI cMd jI dw mwqrw hY[jdo ik jogI mhwrwj Bgvwn
SRI cMd jI nMU krqwr pur Awik imly qy auh mhwrwj SRI cMd jI nMU puCdy ny qW mhwrwj SR I cMd jI auhnW nMU
jvwb idMdy ny[kho ry bwly iks ny idqI SylI topI,iks ny idqy lMug jzIr]iksny idqy lohy dy kMgx sohy qyry AMg
srIr]< bwbw jI siqgurU idqI sylI topI siqgurU idqy luMg jzIr siqgurU idqy lohy dy kMgx sohy myry AMg
srIr]2]kho ry bwly iks dI BuKI sylI topI iks dy BuKy luMg jzIr iks dy BuKy lohy dy kMgx sohy myry AMg
srIr]< bwbw jI Sbd dI BuKI sylI topI jq dy BuKy luMg jzIr sq dy BuKy lohy dy kMgx sohy myry AMg
srIr]3] khory bwly kox gurU qyry Awsy pwsy kox gurU qyry hyT]kox gurU qyry isrqy rihMd w]kox gurU qyry pyt]
< bwbw jI pox gurU myry Awsy pwsy Drq guru myry hyT,AkwS gurU myry isrqy rihMdw Sbd gurU pyt]4]khory
bwly ikqnI mMjl AkwS kI ikAw DrqI kw qol ]ikAw sMqn kI jwq hY ikAw pwrS kw mol]< bwbw jI
nyqr mMjl AkwS kI siq DrqI kw qol iKmw grIbI bMdgI ieh sMqn kI jwq hY]jq pwrs kw mol ]5]kho
ry bwly khW qumwrw JopVw khW qumwrw Qwau]kox qumwrw gurU hY ikAw qumwrw nwau]< bwbw jI Drq hmwrw
copVw Q`ly hmwrw Qwau]Sbd hmwrw gurU hY Pkr hmwrw nwau]ieh mwqry swihb dy jo svwl juvwb ny, ieh
mhwrwj bwbw bwlk nwQ jI Swh qulweI vwilAw ny jo sndyh smyq hI guPw iv`c cly gey sn,auh sdw Amr
ny,auhnW ny ikRpw krky AwpxI syvk bIbI pRIqm dws jI nMU d`sy sn[
bytw mYN audwsI hW mYnMU ieh myry gurU jI ny mwqry dy jo svwl juvwb d`sy sI[so auhnW dy d`sy hoie ieh pMj
suvwl juvwb s`cy ny JUTy nhIN [ikauN ik mYN ipMf qpy drwj iek mhwqmw jI nMU imlx igAw qy ayQy mYnMU iek
audwsI mhwqmw imly qW auhnW ny mYnMU d`isAw ik mYN sMq jI ieh mwqry dy suuvwl juvwb pVdw hW[auhnW iv`c
mYnMU iek Bul igAw hY, auh mYnMU dso[so jdoN aus mhwqmw ny pVy qW auhnW iv`co iek g`lq sI[mYN auh TIk
krvw idqw so jo mhwrwj Swh qlweI vwilAw ny ieh svwl juvwb bIbI pRIqm dws nMU dsy ny,ieh iblkul hI
TIk ny ienW qy SMkw nhIN ho skdI[so ies dw Bwv ieh hY ik pMjy svwl juvwb mhwrwj Bgvwn SRI cMd jI dy
mwqry dy surU iv`c koeI koeI mhwqmw hI pVdy ny Aqy Awm qor sy mwqrw eyQo surU krdy ny kho ry bwly iks
muifAw,iks ny mufwieAw iks kw ByijAW ngrI AwieAw,so Awm eyQo hI mwqrw piVAw jWdw hY[Aqy bRhm buty
vwilAw ny jo mwqrw CpwieAw hY,auhnW ny vI eyQo hI surU kIqw hY,Aqy mYNnMU vI sMqW ny eyQoN hI iXAwd krwieAw
sI[so ijs qrW mhwrwj Bgvwn SRI cMd jI dy mwqry dy ieh pMj suvwl juvwb nhI pVdy Aqy eysy qrW hI
mhwrwj bwbw bnKMfI swihb jI dw mwqrw hY bwbw bnKMfI bxik rwie cor nw munsy bwg nw Kwie]eyQoN sur U
huMdw hY Aqy ies ivc hY eyk koS bwdU,do koS bwdU, qIn koS bwdU ,cwr koS bwdU, pWc koS bwdU,Cy koS bwdU Cy
dUx bwrWkoS bwdU ieh quk hY Aqy mYnMU kwhnpur iek AwdmI imilAw jo audwsI sMqW dw sqsMgI sI ies dI
aumr 65—70 swl dI sI,ies ny bwby bnKMfI swihb jI dw mwqrw sunwieAw,ijs iv`c keI qukW nvIAW sn[
Aqy ies ny piVAw bwrW dUx covI koS bwdU[Bwv ieh bwrW koS dI jgw covI koS bwdU pVdw sI[so myrw Bwv
ilKx dw ieh hY ik ijs qrW mhwrwj SRI cMd jI dy mwqry dy pihly suvwl juvwb Awm mhwqmw jn nhI pVdy
Aqy iesy qrW hI bwbw bnKMfI swihb jI dy mwqry iv`c vI Prk hY[so eysy qrW hI ies Awrqy iv`c vI Prk
hY[ikauNik ijs qrW mhwqmw ny d`isAw auysy qrW hI Agy is`KW ny iXAwd krly ny ,so mYnMU vI eysy qrW hI
iXAwd krwieAw igAw hY, jo iblkul TIk hY,pVn vwly sMkw nw krn[so mhwrwj sRI cMd jI ny Awpxy Awrqy
iv`c SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU vwihgurU rUp jwxik auhnW dI ausq`q ies Awrqy iv`c kIqI hY[so mhwrwj
Bgvwn SRI cMd jI ny 1596 ib; qoN lY ky 1692 ib; qk pUry 96 swl SRI siqgurU nwnk dyv jI dI bwxI dI
pUjw Awp kIqI Aqy syvkW qoN krweI hY[ieh hY mhwrwj SRI cMd jI dw jIvn[auhnW ny Awpxy ipqw gurU jI dw
hukm mMnik ipqw jI dI bwxI dI Awp pUjw kIqI hY Aqy syvkw qoN krweI hY[Aqy Awp jI Awpxy cyly bwbw
guridqy jI nMU gurg`dI dy ik Awp Awpxy iSv rUp iv`c cly gey sn [
ieh suxik gMgysrw nMd jI ny ikhw eys nMu auTw idau inrbwx jI ny ikhw ,Pyr kI r`KIey qW
gMgysrw nMd jI ny ikhw ky SRI cMd jI dI mUrqI r`K lau[inrbwx jI ny ikhw A`Cw jI mUrqI vI r`K lYdy hW,Aqy
gurU grMQ swihb jI dw pRkwS krdy rhWgy[inrbwx jI qoN ieh g`l sux gMgysrw nMd jI ny ikhw ik nhIN nhIN
grMQ ky auTwxw hI hogw[ so jdoN gMgysrw nMd jI ny ieh g`l khI qW inrbwx jI iek dMm gusy iv`c Aw ik
kihx l`gy gMgysrw nMd ikAw bkdw hY[myry ieSt dI ibjqI krdw hW rotI KwxI qW KW nhI qW do icmty qyry
mwrWgy[ rotI KwxI hY KW nhI qW gurdvwirau bwhr ho jw Aqy rotI qyry jysy kuiqAW nMU pw idAwgw [so ieh g`l
bhuq dyr dI nhIN sI,myry jwx qoN krIv s`q A`T idn hI pihly gMgysrw nMd gurdvwry AwieAw sI,ijs nMU
inrbwx ny rotI nhI sI KvweI qy gurdvwirau k`F idqw sI[ so myrw ieh ilKx qoN Bwv hY[ ik jo mhwrwj SRI
cMd jI ny audwsIAW nMu gurbwxI dI pUjw krnI d`sI sI audwsI mhwqmW sRI gurU grMQ swihb jI dI pUjw krdy ny
Aqy hor iksy dyvI dyvqy dI iehnW ny pUjw nhI kIqI qy nw hI krweI hY[ so ieh hY audwsI mhwqmwW dy AsUl
ik sRI gurU grMQ swihb jI nMU mMnxw Aqy eynW dI pUjw krnI qy syvkW qoN krwauxI so eys vyly audwsI mhwqmW
sRI gurU grMQ swihb jI dI pUjw C`f gey ny,ies dw hwl A`gy ilKwgy [
gurU swihbwn rwm nwm dy ikMny aupwsk sn,ies dI mhwnqw dy ikMny kwiel sn,mYN gurU grMQ swihb qoN hI
is`D krdw hW:- 1,hrI 8344 .2 rwm 2533 vwr 3.pRBU 1371 .4 gopwl 491 .5 goibMd 475 .6 pwrbRhm
324. 7 krqw 228 . 8 Twkr 216 . 9 dwqw 151. 10 prmySvr 139. 11 nwrwiex 85. 12 AMqrXwmI
61. 13 murwrI 97. 14 s`qnwm 59. 15 jgdIS 60 vwr. 16 mohn 54. A`lw 46. 18 Bgvwn 30. 19
nrhrI 29. 20 mukMd 28 . 21 mwDv 27. prmwnMd 22 , 23,ikSn. 22 vwr , 24 swrgpwrI 21. iv`Tl
20 . 26 bnvwrI 15 vwr , 27 nr isMG 15. 28 dmodr 15. 29.mDUs Udn 9 vwr .30 rGUnwQ 7. 31 pwvn
6. 32 vwr rGUrwie 2. 33,gopInwQ 2. 34 vwr govrDn DwrI 2. 35,swrMgDr 3. 36, AcXuq 3.vwrI
iliKAw hY[
pwTk swihvwn auk`q q`QW qoN pqw l`gdw hY ik gurU swihbwn dy idlW i`vc rwm nwm Aqy ihMdU dyvI dyviqAW
leI ikMnI srDw hY[ieh lyK mhwqmW AKbwr iv`c klsI jI dw iliKAw hoieAw hY[so ies lyK qoN smJ lau ky
klsI jI ny ikMnI myhnq nwl ieh nwm ilKy ny, SRI gurU grMQ swihb jI iv`c gurmMqr “vwihgurU ; 13 vwr
B`tW dy sveIAW iv`c iliKAw hY[so 13 vwr B`tW dy sveIAw iv`c “vwihgurU ; nwm AwieAw hY[ klsI jI ny
ieh nhI iliKAw ikauNik ieh is`K jpdy ny, Aqy grMQW dI Koj krIey qW klsI jI dy nwm ilKy bydW iv`c nhI
hn[Aqy “ vwihgurU; mMqr bydW iv`c iliKAw hY,jo Agy ilKdy hW[
ArQ:- hy kRqxy quJ SqrU duAwrw pRryq kI hUeI ko hm sqrU kI Er hI Byjqy hYN[vhI qyrw mwrg hY[ ies
dw Bwv hY ik vwih Sbd kihx nwl jy koeI iksy qy vYr nwl jMqr mMqr krky jW Awm qOr qy ijsnMU muT kihMd y
ny,auh Byjdy hY Aqy AgoN auh kihMdw hY vwih hy muTy jw hy cVyly ijs rsqy qMU AweI hYN auhI qyrw rsqw hY qMU
vwps jw ky myry vYrI dw nwS krdy[ Bwv ieh hoieAw ik vwih kihn nwl BUqW pryqW qoN srIr dI riKAw huMdI
hY[ Aqy iPr irg vyd mMfl 1 sUkq 61 mMqr 147 mMqro gurU …punr squ so Asmw Anu[ArQ :-hy Agny
qumwhrI eIrsXw Xukq Adwn SIl, dwn nw krn vwlw pwpI hm ko Cl sy duK dyqw hY[aus kw mwVw ivcwr
ausI ko Bwr rUp hovy AOr vih ausI ko nSt kry[ Bwv gurU dw ArQ ieh hY ik jy koeI eIrKw dvYq krky pwpI
dwn nw krn vwlw iksy nMU mwrn vsqy duK dyNdw hY, gurU kihx nwl aus dw mwVw kMm vwips jwky aus dw hI
nwS kr dyNdw hY[Bwv vwihgurU iv`c inrgux pRmwqmw dI ausq`q hY[ienW dohW SbdW nMU vwih qy gurU nMU imlW
ik vwihgurU Sbd bixAw hY[ Aqy ies vwry SRI mwn pqMjl irKI jI SRI siqgurU nwnk dyv jI qON 2 hjwr 671
swl pihly hoey ny[ auhnw ny pqMjl Xog dIp dy smwDI pwd iv`c iliKAw hY[ slok :-vwih XMqI kwrXMqI
jgqauq pwds AwdX idqI vwih]bRhMm AwdX As qysw swm gurU ieqI vwihgurU]vwih dw ArQ hY jgq dI
auqpqI pwlxw qy SIgwr krnw hY[ Bwv jo jgq nMU pYdw krky pwldw qy nws krdw hY,ausnMU vwih kihMdy ny Aqy
jo bRhmw AwidX Bwv bRhmw iSvjI Aqy ivSxU jI dw gurU hY, aus nMU gurU ikhw hY[so dovy Sbd imlw ik vwihgurU
Sbd bixAw hY[ so vwihgurU Sbd hI SRI siqgurU nwnk dyv jI ny BweI BgIrQ jI nMU d`isAw Aqy BweI
BgIrQ jI ny AwpxI vwr iv`c iliKAw hY[ bYTy kbr sQwn iv`c rMg mjITI vsqr rgweI,vwihgurU siqnwm dy
cwr byd ko swr bqweI]Bwv sRI siqgurU nwnk dyv jI veI iv`c ieSnwn krky sulqwn pur loDI iv`c jo
muslmwnW dIAW kbrW sn BgvY kpVy pwik EQy jw bYTy[ Aqy sq zo nws qoN rihq hY vwihgurU ieh gurmMqr
dyxw SurU kIqw[ieh mMqr ipCy ilKy Anuswr cwry bydW dw swr AMS hY[so SRI siqgurU nwnk dyv jI ny ieh
gurmMqr BweI BgIrQ jI nMU d`isAw Aqy BweI BgIrQ jI ny Awpxy puqW nMU d`isAw Aqy auhnW dy s`veIey
Aucwrn kIqy hoie SRI gurU grMQ swihb jI iv`c ny[Aqy SRI gurU rwm dws jI dy s`veIAW iv`c qyrW bwr vwihgurU
mMqr iliKAw hY[so ijs vwihgurU nMU bydW iv`c ilKy Anus wr irKI pqMjl jI ny bRhmw Aid dw vI gurU d`isAw
hY[so ieh SRI gurU nwnk dyv jI ny ieh mMqr jpxw isKW nMU d`isAw hY[pr klsI jI ny hor mMqr ilKy ny
vwihgurU nwm nhI iliKAw[KYr rhI ivcwr SRI gurU Arjn dyv jI swry gurU swihb jI Aqy swrIAW jwqW dy
BgqW dI bwxI ie`k QW ilKvw ky grMQ swihb jI iqAwr krky isKW nMU aupdyS dyxw SrU kIqw[
ies vwsqy iesnMU sjwie mOq hoxI cwhIdI hY[so jhWgIr ny aus vyly hI hukm dy id`qw ik ies nMU qsIhy dyky
kql kr idau ieh vwrqw quj ky jhWgIrI ivc ilKI hY[ky jhWgIr ny ikhw ik mYN hukm id`qw hY Arjn nMU
qsIhy dyky kql kr idau[so jhWgIr dy hukm Anuswr SRI gurU Arjn dyv jI nMU iqMn idn aubldI dyg ivc
ibTwieAw igAw[Aqy Pyr iqMn idn q`qI qvI qy ibTw ky SIS auqy q`qI ryq pweI geI Aqy SRI gurU Arjn dyv
jI SWq icq bYTy irhy qy ieh pVdy sI ky hukmy AMdr sB ko bwhr hukm nw koie] Bwv hy vwihgurU jo ho irhw
hY[ieh qyry hukm ivc ho irhw hY[ so ies qrW SRI gurU Arjn dyv jI nMU iqMn idn q`qI qvI qy ibTw ky q`qI
ryq sIS auqy pwaux ipCoN sqvyN idn rwvI qy iljw ky SRI gurU Arjn dyv jI pMj BUqk srIr r`sy nwl bMn ky
q`qI ryq qy sut idqw[eys vwry BweI kySr isMG iCbr ny bxswvlI nwmw d`SW pwqSwhIAW kw ivc iliKAw hY,
“auVk bdy ryq ivc sutwie ,jyT mws dI Dup ipMfW sV jwie ,ieks mugl kwPr ny ie`t clweI,nwly mMUh qy
burw AlweI, so ie`t Brv`ty pr Awie l`gI,cilAw lhU Dwrw bhu vgI ,iqsI cot kr CofI dyh ,peI isr dustW
dy Kyh,frdw ihMdU koeI pws nw jwie ,so bdy hoie idqy ndI ruVwie ,sMmq 1663, jyT mhIny so bdy hoie hI idqy
ndI ruVwie]Bwv SRI gurU Arjn dyv jI nMU ietW p`Qr mwr ky ShId kr idqw Aqy AKIr pMj BUqk srIr r`s y
nwl bdw hI rwvI ndI ivc roV idqw[so ies qrW SRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj ny muslmwn hoxw nhI
mMinAw qy ieqny qsIhy sih ky Drm dI r`iKAw vwsqy ShId ho gey[
SRI gurU goibMd isMG jI nMU bhwdr Swh ny ShId krw dyxw [,
AorMgzyb bwdSwh ny SRI gurU qyg bhwdr swihb jI nMU cwr mhIny lohy dy ipMjry ivc bMd r`iKAw qy sMmq
1732 ib: mGr mhIny dI bwrW qrIk nMU ShId krw idqw Aqy SRI gurU qyg bhwdr swihb jI jo bMdI Kwny ivc
slok aucwrn kIqy sn auh slok Aqy SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dw SIS lY ky bweI jYqw rMgrytw Awpxy do
BrwvW nMU nwl lY ky kIrqpur swihb puj igAw Aqy eyQy SRI gurU goibMd dws jI sIS dI aufIk kr irhy sn
BweI zYqy jI ny gurU mhwrwj jI dy slok Aqy SIS SRI gurU goibMd dws jI dy swhmxy kr idqy gurU jI ny slok
Aqy sIS dyK ik m`Qw tyk ky BweI jyqy jI nMU gl nwl lw ky muKo ieh vwk ikhw ‘ rMGryty gurU ky byty myry qx
sMg lpyty [ hy BweI jYqw jI qMU bVw cMgw kMm kIqw hY[dusmxW qoN nhIN firAw qy myry ipqw dw SIS qy auhnW
dI bwxI mYnMU ilAw idqI hY[ ieh kihx ipCoN SRI gurU goibMd dws jI mhwrwj jI dw SIS Aqy slok siqkwr
nwl pwlkI ivc r`K ik AnMdpur swihb puj gey [Aqy gurU swihbW dw SIS Awdr nwl dh kr idqw Aqy
slok gurU swihbW dI bwxI dy nwl ilKw ik gurU grMQ swihb jI dw pwT krwieAw[ ies vwry BweI suKw isMG
jI ny guriblws dsvIN pwqSwhI ivc iliKAw hY[ iprQm poQI ko inj pwTw,pwCy siqgurU lwieau TwTw, pMun
purwn jo AwC ivcwrI pVn l`gy Awpxy mq swrI ]
Bwv :--SRI gurU goibMd dws jI ny SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dy SIS dw Awdr nwl sMskwr krky ies qoN ipCoN SRI
gurU grMQ swihb jI dw pwT rKwieAw Aqy hor AwpxI 2 mq Anuswr ihMdU BweI grV purwn ,rmwiex, gIqw
Awidk pVn l`g pey[Aqy Bog pwik pRSwd vrqwieAw[ so ies vwrqw qoN pqw l`gdw hY ky SRI gurU goibMd dws
jI ny gurU grMQ swihb jI ivc SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dI bwxI qy slok hI ilKwie sn [ies ivc hor
vwDw Gwtw nhIN kIqw Aqy nw hI AwpxI bwxI SRI gurU grMQ swihb ivc lKweI[jo kuC SRI gurU Arjn dyv jI
mhwrwj ilKw gey sn[ aus ivc SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dI bwxI qy slok ilKw ik SRI gurU grMQ swihb
jI pUry kr idqy [so vyKx vwlI g`l ieh hY ik gurU goibMd dws jI eyny kmwl dy kvI ny ik auhnW dI aucwrn
kIqI hoeI bwxI d`sm grMQ pV ik dyKIey qW pqw l`gdw hY[ ky Awp jI ikMny isAwxy kvI sn[so eyny isAwxy
kvI hMudy hoieAw Awp ny gurU grMQ swihb jI ivc AwpxI bwxI nw ilKw ik gurU swihbW dI brwbrI nhI kIqIjYs y
ky mhwrwj gurU SRI cMd jI ny ipqw gurU nwnk dyv jI dI brwbrI nhI kIqI nw hI Awpxw nwm iliKAw hY[eysy
qrW hI gurU goibMd dws jI ny AwpxI bwxI SRI gurU grMQ swihb ivc nhI ilKI [so Bwv SRI gurU goibMd dws jI
ny SRI gurU grMQ swihb ivc koeI qbdIlI nhI kIqI jo kuJ SRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj jI ny iliKAw sI
ausy qrW hI rihx idqw hY[so eys ipCoN bhuq swrw smW bqIq ho igAw qy SRI gurU goibMd dws jI dy hukm
nwimAW ivc ilKy Anuswr sMmq 1759 ib: ivswKI mhIny dI pihlI qrIk nMU AimRq CkwieAw Aqy 20 hjwr
isMG sj gey qW ieh gl vyK ik AorMgzyb ny soicAw ky ieh hkUmq dy brKlwP ho jwxgy eys vwsqy AorMgzyb
ny sUbw srhMd sUbw lhor kSmIr vwilAw nMU hukm ilK idqw ky goibMd isMG nMU pkV ky myry pws ilAwau jW
ausnMU kql kr idau[so eys qrW jMg surU ho igAw pr sUbw SRI gurU goibMd isMG jI nMU nw PV sikAw nw hI
kql kr sikAw nw hI kql kr sky [so eys qrW 1759 –60 ivc jMg hMudw irhw qy AKIr muslmwn vjIrW
ny kurwn dIAW suMhW Kwky ikhw qusIN AnMdpur Cfidau AsIN quhwnMU kuC nhI kihMdy auhnW dIAW suMhW qy ieqbwr
krky 1761 bI: poh mhIny dI pihlI dUjI nMU AnMdpur C`f idqw Aqy keI jgW huMdy hoie d`Kx indyV Sihr
ivc puj gey[ijsnMU is`K hjUr swihb kihMdy ny auQy SRI mwn l`Cmx dws dUsrw nwm mwDo dws vI iliKAw
hY[ausnMU imlik g`l bwq kr ik kuC isMG nwl dyik pMjwb v`l Byj idqw[Aqy ies ny Aw ik pMjwb ivc
hkUmq nwl lVweI SurU kr idqI Aqy kuC ielwkw mus lmwnI rwj dw Koh ilAw[ies qoN Gbrw ky sUbw vjIr
KW id`lI bhwdr Swh pws pujw id`lI jwik d`isAw ky ies qrW bMdy bhwdr ny buhq swrw ih`sw pMjwb dw Awpxy
kbjy ivc kr ilAw hY[Aqy jykr goibMd isMG aus nwl jw imilAw qW qyrw rwj Kqm krky auh rwj dy mwlk
bx jwxgy[eys vwsqy qMU goibMd isMG nMU murvw dy so bhwdr Swh sUbw srhMd vjIr KW dI ieh g`l mMn ik aus
ny pYdy KW dy poqry s`dw ky ikhw ky quhwfy dwdy nMU goibMd isMG dy dwdy ny mwirAw sI qus I Awpxy dwdy dw bdlw
lau Aqy goibMd isMG nMU jw ik mwr idau[ so brwdr Swh dw hukm mMn ik id`lIau c`l ik indyV puj gey Aqy
ieh vyK dy irhy ik iks qrW AsI goibMd isMG nMU mwrIey so vwihgurU dw hukm hI AYsw sI ik iek idn SRI gurU
goibMd isMG plMG qy ibrwjmwn sn Aqy is`K vI sO gey qW ieh smW vyK ik gulKW ny SRI gurU goibMd isMG jI
dI K`bI v`KI ivc Curw mwr idqw Aqy SRI gurU goibMd isMG jI CurW vjdy swr hI auT bYTy Aqy gulKW nMU mwr
idqw Aqy ies dI Avwj suxik isMG auT bYTy Aqy gulKW nMU mwr idqw Aqy ies dI Avwj suxik isMG auT bYTy
Aqy Aqw aulw Bjy jWdy nMU isMGW ny mwr idqw[so ies qoN ipCoN isMGW ny bynqI kIqI ik mhwrwj jI Awp jI dw
srIr nhI rihxw qy Awp jI dy ipCoN gurU iksnMU mMnIey [so isMGW dI bynqI suxik SRI gurU goibMd isMG jI ies
qrW dsdy ny[ jYsy ik BweI sMqoK isMG jI ny gur prqwp sUrj ivc iliKAw hY ‘SRI gur kyr srIr joaU sB
Qwn smyN sB nwd rsy hYN,grMQ irdw gur ko ieh jwxo auqm hY,sB kwl irhy hYN,myry srUp qy Xw qy hY dIrG
swihb jwx Adwieb kryie hYN,pUjo cMdn kySr ko Gs PUl cVwieky pUj kryie hYN]Bwv SRI gurU goibMd isMG jI
ny ikhw Kwlsw jI pihly jo gurU swihb jI hoie ny auhnW dw AwqmW rUp ieh gurU grMQ swihb jI ny Aqy myry
srUp nwlo bhuq hI vD auqm ny qusI ies gurU grMQ swihb jI dw Adb krnw hY[ Aqy eysy dI pUjw krnI Pu`l
cVwauxy kySr dw iqlk lwauxw cMdn iCVkxw [so ieh kuC SRI gurU goibMd isMG jI ny s`cK`f jwx qoN pihlw
is`KW nMU hukm kIqw sI ik myry qoN ipCoN qusW SRI gurU grMQ swihb jI nMU hI gurU mMn ik eys dI pUjw krnI hY[qy
eys pr keI iKAwl krngy ik gurU grMQ swihb jI auhnW dy pws nhI sn qW gurU goibMd isMG jI ny gurU grMQ
swihb jI nMU gurAweI iksqrW dy idqI so ieh suvwl auh bysmJ krdy ny ijnW ny ieiqhws nhI piVAw[ Aqy
ies vwr pqw l`gdw hY ik SRI gurU goibMd isMG jI dy s`cKMf jwx smyN SRI gurU grMQ swihb jI auhnW kol mOjUd
sn ikauoik ies gurU grMQ swihb jI dI bwxI BweI mnI isMG jI ny hjUr swihb hI bwxI vKrI 2 kIqI sI[
Bwv gurU nwnk dyv jI dI vKrI gurU AMgd dyv jI dI vKrI Aqy eys qrW hI swry gurUAW dI bwxI vKrI krky
BgqW dI bwxI vKrI kr idqI sI[ so ieh gurU grMQ swihb jI hjUr swihb pujwrIAW kol sn Aqy auhnW kol o
BweI gulwb isMG jI do hjwr ruipAw dyik lhOr lY AweiAw sI[ pwiksqwn bnx vyly auh bIV SRI AMimRqsr
sromxI kmytI nMU dy gey sn[qy eyQoN Pyr auh id`lI lY gey ny Aqy id`lI gurdvwrw bMglw swihb dy cVdy pwsy
QoVI dUr qy auhnW dI koTI hY auQy ieh bIV mojUd hY[mYN aus dy drSn kIqy ny[so Bwv ieh hoieAw ik SRI gurU
SRI gurU goibMd isMG jI dy s`cKMf jwx vyly SRI gurU grMQ swihb jI auQy mOjUd sn[ ijs krky SRI gurU goibMd
isMG jI ny is`KW nMU hukm kIqw sI ky myry ipCoN SRI gurU grMQ swihb jI nMU hI gurU mMn ik ies dI pUjw krnI
hY[so SRI gurU grMQ swihb jI dI bwxI BweI mnI isMG jI ny vKrI 2 kIqI sI[
SRI gurU grMQ swihb jI vwry khIAW BivK`q bwxIAW pUrIAW hoeIAW
ny [
SRI mwn ibAws Bgvwn jI ny iek kroV 25 l`K 69 hzwr swl pihly ikhw sI[ ky dsW gurUAW qoN ipCoN monI
gurU hovygw so ieh BivKq bwxI pUrI hoeI dsW gurUAW qoN ipCoN sRI gurU grMQ swihb jI monI gurU ny jo vwk lYx
nwl boldy ny[ dUsrI BivKq bwxI muhMmd swihb jI ny khI sI krwn mjId sUrq 47 AYq 39 ivc ky myry qoN
ipCoN jo pYgMbr hovygw[ aus dI kom muslmwnW nwloN vKrI hovygI so jykr muslmwnw nwloN is`K vKry ny qW
ihMdUAW nwloN BI vKry ny ieh ienW dw vKrw pn kys dwhVI r`Kx krky jW kVw, kCyrw pwaux krky jW ikRpwn
pwik ienW dw vKrwpn nhIN ikauNik ieh cIjW jdo qoN sMs wr bixAw hY audoN qoN hI lok kys dwhVI r`K ky
kVw,k`Cw Aqy ikRpwn pYndy sn [ so ies krky ieh vKry nhIN dUsrw ijqny sMswr qy Drm ny ieh swry hI
AvqwrW ,dyvI,dyviqAW dIAW mUrqIAW bxW ik srgux dI pUjw krdy ny Aqy jy koeI khy ky muslmwn qw mUrqI
dI pUjw nhI krdy [ieh svwl krnw glq hY[ikauNik ieh svwl auh krdy ny ijhVy muslmwn mq dw
ieiqhws nhI jwxdy so ieiqhws ivc iliKAw hY[jdo m`kw Fih igAw qW ausnMU nvw bxwieAw Aqy m`ky msIq
dy ivc jo isvipMfI sI ijs nMU Awm lok isvilMg kiMhMdy ny ies nMU isvilMg kihxw glq hY Asl ivc ieh
isvipMfI Bwv kilAwx rUp vwihgurU dw ipMf srIr hY[ikauNik sMswr dI pihlI C`kl AWfy dI hY[ so jdoN m`kw
nvW bxwieAw hY qW aus vyly ieh isvipMfI Bwv sMgyAsvd kwly rMg dw p`Qr Awfy dI C`kl vrgw muhMmd jI
dy h`QI rKvwieAw igAw sI[ Aqy aus vyly muhMmd jI dI aumr 35 swl dI sI[pYgMbr hox dw eylwn auhnW
40 swl dI aymr ivc kIqw sI[ so sMgyAsvd kwly rMg dw p`Qr ausdI pUjw muslmwn krdy ny[pMj hjwr
mIl qy rihMdy Bwrq ivc aus buq nMU sjdy krdy ny[ so Bwv ieh hoieAw ik muslmwn BI buq dI pUjw krn vwly
ny[ so Bwv swrI dunIAW buqW nMU mMnx vwlI hY [Aqy isK aus vwihgurU dy Sbd rUp aus dI bwxI nMU gurU mMnky
ausdI pUjw krdy ny[so ieh hY is`KW dw vKrwpn so SRI gurU goibMd isMG jI AKIr is`KW nMU ieh hukm kIqw ky
qusI myry ipCoN gurU grMQ swihb jI nMU gurU mMnxw qy eysy dI pUjw krnI hY[so ieh hukm krky iPr sMq eISr
dws audwsI jI nMU ikhw ky qMU swfy AMgITy dI syvw krnI Aqy BweI sMqoK isMG imsqrI nMU ikhw ky qMU lMgr dI
syvw krnI hY[ieh kih ky SRI gurU goibMd isMG jI s`cKMf nMU cly gey[
audwsI sMqW ny SRI gurU grMQ swihb jI dI pUjw
ijnW ivc iliKAw hY ky gurUAW isr gurU grMQ swihb jI ny dsW pwqShIAW dw rUp SRI gurU grMQ swihb jI ny
mYN qW cpVwsI eynW dw hukm suxwaudw hW cpVwsI koeI bhuq v`fw AwdmI nhIN huMdw so qusW SRI gurU gRMQ swihb
jI nMU hI gurU mMnxw hY[ so ieh mhwrwj rwm isMG jI ny Awpxy hukm nwimAW ivc iliKAw hY[keI A`j k`l
nwmDwrIey AwKdy ny ky hukmnwmy jwlI ny ieh auhnW dI glqI hY ikauNik mYN mhwrwj pRqwp isMG jI dy nwl dor y
qy sW Aqy ipMf sgyVy jdoN gey qW auQy mhwrwj pRqwp isMG jI Aqy sMq tihl isMG Pkr dovy hukmnwmy pVdy
sn Aqy mYnMU pihry qy KVw kIqw sI ky iksy nMU Agy nhI Awaux dyxw so ieh hukm nwmy s`cy ny JUTy nhI jo ik
mhwrwj gurU rwm iSMG jI ny rUgno Byjy sn[ so ipCyN ilKy lyK dw Bwv hY ik audwsI sMqW ny hr dys ivc jw ik
Awpxy syvkW nMU gurmùKI pVwik SRI gurU gRMQ swihb jI dy lV lwieAw qy ies nMU m`Qy tkw ik ies dI pUjw
krweI hY[so ieh hY audwsI sMqW dw krm Awp jI ijQy gey ny ayQy hI syvkW nMU SRI gurU gRMQ swihb jI nMU gur U
mnwieAw qy ies dI pUjw krweI hY[
mhwrwj gurU SRI cMd jI dy d`sy AsUl audwsIAW nMU nhIN C`fxy cwihMdy
mhwrwj gurU SRI cMd jI ny jdoN bwxI ilKvweI Awpxy Coty Brw mhwrwj l`KmI cMd jI qoN sMmq 1587-88
ib: qoN lY ky 1692 ib:q`k 104-5 swl mhwrwj gurU SRI cMd jI ies bwxI nMU hI m`Qy tykdy irhy Aqy eysy dI
pUjw krwaudy irhy ny, ipCy iliKAw Awrqw aucwrn krky SRI gurU nwnk dyv jI dI myhmw gwauNdy irhy Aqy ies
vwry mwhrwj gurU SRI cMd jI ny Awpxy mwqry ivc iliKAw hY qoVw,cUVw,kVw,zMjIr lY pihry gur nwnk Swh
PkIr[ Bwv mhwrwj gurU SRI cMd jI ny d`isAw hY[ ieh cIjW SRI siqgurU nwnk dyv jI pihndy sn Aqy
auhnW ny mYnMU ieh cIjW id`qIAw ny so auhnW dw bwxw mYN pwieAw hY[qy auhnW dw id`qw hoieAw hI bwxw Agy
audwsI sMqW nMU mhwrwj gurU SRI cMd jI ny id`qw hY Aqy jo mhwrwj gurU SRI cMd jI ny AsUl d`sy sn auh AsUlW
Anuswr hI audwsI mhwqmw ijQy vI gey ny auQy hI gurmùKI pVwik syvkW nMU gurU gRMQ swihb jI dy lV lwieAw
qy eysy dI pUjw krweI pr eys vyly kuC audwsI gurU grMQ swihb jI dI pUjw krnI C`f gey ny Kws krky jo v`fw
AKwVw ijs dw ieh kMm sI SRI gurU grMQ swihb jI dI pUjw krnI qy krwauxI sI Aqy auh jdoN SwhI kFdy ny
kuMBW qy auh SRI gurU grMQ swihb jI nMU pwlkI ivc nhI r`Kdy Aqy pwlkI ivc mhwrwj SRI cMd jI Poto hI
r`Kdy ny ieh auhnW dI bhuq v`fI glqI qy Bul hY[ikauN ik mhwrwj gurU SRI cMd jI qW swrI aumr gurbwxI nMU
mMndy irhy ny Aqy AKwVy vwilAw ny ieh AsUl C`f id`qw hY[so AKwVy vwilAw nMU cwihMdw hY ky SRI gurU grMQ
swihb jI pwlkI ivc hox qy ipCy SRI siqgurU nwnk dyv jI Aqy mhwrwj gurU SRI cMd jI dI Poto dovy hI pwlkI
ivc ie`kTIAW hoxIAW cwihMdIAW ny[so AsUl nwl ieh swfI SwhI kuMBW qy inklxI cwihMdI hY[jy AsI eys
AsUl nwl SwhI kMFIey qW lok swnMU burw nhIN kihxgy[sgoN cMgw smjx gey ky audwsI Awpxy mhwrwj gurU SRI
cMd jI dy d`sy hoie AsUlW qy c`l irhy ny[Aqy nwBy Sihr sMmq 2045 ivSwK mihny ivc gurdvwrw kilAwx
Bvn, bsqI sMgq purw,pitAwly drvwjy,nwBw ivc Cotw AKwVw AwieAw qy auhnW ny gurdvwrw dy syvwdwr pRym
dws pwso hwQI dy pYr DoAwie Aqy m`Qy qy iq`lk lvwie Awp lwie Aqy 51 rupey gxys pUjw leI ieh ienW
dy AsUl glq ny ikauNik nwly qW hwQI nMU gxys smJky auysdI pUjw krwauNdy ny; Pyr ausy hwQI qy cVik cldy ny
so eysw dunIAW ivc koeI vI AwdmI nhI hY ijhVw ky iksy dyvI dyvqy dI pUjw kry Pyr ausy qy cVky cly ieh
isrP swfw Cotw A`KwVw audwsIAW dw hI glq kMm krdw hY[ ies pr jy ivcwr krIey qW bwby bnKMfI jI
jIvn ivc AYsw koeI Kws lyK nhI imldw ik eynW ny koeI audwsI ByK dy vwDy vwsqy pRcwr kIqw hovy ikauNik
bwbw bnKMfI jI Fwky vwly bwby n`Qw rwm jI dy cyly sn auhnW dy kih Anuswr hI morn JwVI cly gey ieh jgw
ijly pUrnIAw qy cVdy pwsy krIb 12-15 mIl hY ikauNik mYN pUrnIAW igAw sW auQy A`T d`s idn gurdvwry
kQw kIqI sI, auQy hI audwsI sMqW dw gurdvwrw sI ijQy SRI gurU grMQ swihb dw pRkwS huMdw sI Aqy jyk r bwby
bmKMfI jI dy DUxy dI BBUqI dw golw bxwik pUjx dw irvwj huMdw qW pUrnIAw vwly audwsI mhwqmw goly dw
ijkr krdy[so eyQoN QoVI dUr hI bwbw bnKMfI jI dy nwm dI koeI eynI myhmw nhIN hY[ies vwsqy auhnW dy DUxy
dI BBUqI dw golw bxw ik pUjxw iblkul glq hY[ ikauNik eys bwby bnKMfI nwloN roVI sKr vwly bwby bnKMfI
swihb jI ny bhuq audwsI ByK dw pRcwr kIqw hY[ieiqhws ivc ilKy Anuswr SRI siqgurU nwnk dyv jI mulqwn
gey Aqy mhwrwj gurU SRI cMd jI ngr T`Ty gey auhnW dy pRcwr kIqy nMU kwiem r`Kx vwly audwsI mhwqmW ivcoN
bwbw bnKMfI swihb roVI sKr vwly ny[roVI dy phwV kuJ dUr qy lihdy pwsy Jnw dirAw cVdy pwsy AMbwly qoN
QoVI dUr mwrkMfw dirAw v`gdw hY[ iehnW dy ivcwly swry dirAw pMjwb ivc ie`kTy hoik roVI cly jWdy ny Aqy
ienW dirAwvW dy ivckwr ieh Cotw Aijhw it`bw hY ijQy bwby bnKMfI swihb jI ny qpisAw krky ies it`by qy
gurdvwrw swihb bxwieAw ies dw nwm swd bylw sI qy mhwrwj SRI gurU gRMQ swihb jI dw pRkwS krwieAw so
mYN SRI gurU grMQ swihb jI dy drSn kIqy sn qy eys dw nwm swd bylw sI[ so ies qrW SRI mwn bwby bnKMfI
jI ny isMD invwsIAW nMU SRI gurU gRMQ swihb jI dy lV lwieAw Aqy isMDI eyny SRI gurU grMQ swihb jI dy srDwlU
ho gey Aqy jdoN pwiksqwn bixAw hY [Bwrq ivc Aw ik ijQy vI isMDI BweI gey ny auQy hI eynW ny gurdvwrw
bxvw ik SRI gurU gRMQ swihb jI dw pRkwS krdy ny ies qoN svwie iksy nMU nhI mMndy Aqy mYN bMbweI Kwr
gurdvwry swihb A`T, nO idn kQw krdw irhw hW Aqy lwgy hI isMDIAW dw gurdvwrw sI mYN auQy drSn krn
vwsqy igAw qy vyiKAw ik do SRI gurU grMQ swihb jI pRkwS sn[ mYN m`Qw tyik bVw KuS hoieAw qy grMQI jI
pws bYT ik puiCAw ik mYnMU kuC idn mhwrwj jI dI kQw krn vwsqy smW idau qW grMQI jI ny ikhw ik TIk
hY sMq jI k`l qoN k`Qw Ar`B kr idau[ Aqy eyQy QoVy idn hoie ny pMfq gMgsrw nMd kQw krky igAw hY[mYN ieh
g`l suxik grMQI jI nMU ikhw ik auh qW ijQy jWdw hY gurU grMQ swihb jI cukvw idMdw hY[ieh gl sux ky
grMQI jI ny ikhw TIk hY[
eyQy vI aus mUrK AMny ny bukvws kIqw sI Aqy AsIN aus mUrK dy AwKy l`g ik Awpxy ieSt SRI gurU grMQ
swihb jI nhI cuk skdy so AYsy srDwvwn swry isMDIAW nMU gurU grMQ swihb jI qy Brosw r`Kx vwly bwby
bnKMfI swihb jI ny bxwie ny [so auhnW ny audwsI ByK dw ikMnw vwDw kIqw hY[ Aqy pihly bnKMfI jI dy gur U
mhwrwj n`Qw rwm jI Fwky ivc bYTy qy auhnW ny Fwky dy nbwb qoN A`T l`K rupey dI jgIr slwnw gurdvwry
swihb jI dy nwm lvw idqI Aqy eys qoN ipCoN jdoN byrwgIAW ny audwsIAW nMU ikhw sI ikhw sI ieh sMgl swfw
hY lw idau qy BBUqI vI swfI hY ieh nw mlo Aqy bwbw pRIqm dws jI Aqy bwbw sqoK dws jI ny ikhw ik ieh
swfy gurU SRI cMd jI ny swnMU id`qIAw ny ieh AsIN nhI C`f skdy KYr eysqy JgVw hoieAw qW pRIqm dws jI ny
ikhw ik ies dw qusI inAw A`g qoN krvw lau [bYrwgIAW ny ikhw ik Agn ikAw inAw krygI[bwby pRIqm
dws jI ny ikhw ik sMgl A`g ivc pw idMdy hW jdoN lwl hoigAw qW qusIN ausnMU l`k nwl bMn lYxw qW AsIN
mMnjWgy ik quhwfw hY[ jy qusIN nw lwau qW AsIN lwlWgy [ so ies qrW kIqw igAw jdoN A`g ivc sMgl A`g
vrgw lwl ho igAw qW bwby pRIqm dws jI ny ikhw Awau sMq jI ies nMU l`k nwl lw lau[qW bYrwgI swry fr
gey qW bwby pRIqm dws jI mhwrwj ny sMgl PVky l`k nwl lw ilAw qW auh bolx l`gy ik ieh ie`k bUtI huMdI
hY auh ml leIey qW syk nhI l`gdw quhwnMU auh Xwd hY swnMU nhIN Xwd qW bwby pRIqm dws jI ny ikhw ik qW
gMgw jI qoN inAW krvw lvo qW bYrwgIAW ny ikhw gMgw kI inAW krygI?qW bwby pRIqm dws jI ny ikhw sMgl
gMgw ivc sut idMdy hW auh bwhr Aw jwiegw jy quhwfw hY qW quSW lY lYxw, nhI qW AsIN lwlWgy qW byrwgI
kihMdy sut idau[so sMgl gMgw ivc sut idqw qy sMgl s`p bx ik swhmxy Aw igAw Aqy bVy zor dI Pukwry mwry
qW bYrwgI dyK ik fr gey sMgl vl nw ho sky qW bwby pIRqm dws jI mhwrwj ny PV ik l`k nwl lw lieAw
bYrwgI srimMdy ho ik kihx l`gy TIk hY sMgl quhwfw hY BBUqI qW quhwfI nhI ieh nw mlo qW bwby pRIqm dws
jI ny ikhw ik BBUqI dw inAw vI mwqw gMgw jI qoN krw lau pMj quhwfy swDU bYrwgI BBUqI ml ik gMgw ivc
ieSnwn krn Aqy AsIN auhnW nMU ml ik nuAwvWgy jy auhnW dI BBUqI nw l`QI qW BBUqI quhwfI hY so eysy qrW
hI kIqw igAw pMj bYrwgI BBUqI ml ik gMgw ivc vV gey qW audwsI mhwqmw ny auhnW nMU m`l ik nuhwieAw
BBUqI dw inSwn q`k nw irhw swrI lY geI Aqy Pyr mhwrwj pRIqm dws jI,mhwrwj sqoK dws jI qy iqMn
mhwqmw hor BBUqI m`l ik gMgw ivc cly gey qy pMj bYrwgI eynW dy ipMfy mln Aqy kihx Ary AsIN eys
audwsVy dI BBUqI qW ikAw hm ien kI cmVI auqwr dygy[so ies qrW pMdrW imMt m`l ik h`t gey qy audwsI
mhwqmW bwhr inkly qW auhnW dI BBUqI pihly nwloN vI dUxI cmkI qW bYrwgI ieh vyK ik srimMdy ho ik qur
gey[ausqoN ipCoN jdoN audwsI sMqW dI SwhI inklI qW bYrwgIAW ny hmlw kr idqw qy audwsIAW nMU bhuq mwirAw
kuitAw qy do iqMn sRI gurU grMQ swihb jI dIAW bIVW k`t ik gMgw ivc roV id`qIAW Aqy ijs SRI gurU grMQ
swihb jI dI hjUrI ivc mhwrwj sMq pRIqm dws jI bYTy sn ,auh mhwrwj jI dy Agly pwsy h`Q r`K ik
mhwrwj jI dy auqy ho gey[ ik ijnW icr myry srIr ivc Sws ny auhnW icr mYN mhwrwj qy vwr nhIN hox dyxw,so
eys qrW sMq pRIqm dws jI ho gey ik auhnW nMU bYrwgIAW ny do ,iqMn fwgW mwrIAW qW bYrwgIAW dy muKI sMq
mhwrwj pRIqm dws qy lMmy pY ik rolw pw idqw auey duSto ,auey pwpIau ies mhwqmw nMU ikau mwrdy ho[ieh qW
gaU ny,so ies qrW sMq pRIqm dws jI dI jwn bc geI qy eynW dohW mhwqmW ny fyhrwdUno ,do cIl dy drK`q
k`t ik Awpxy moiFAW qy cukky SRI srovr swihb AimRMqsr Akwl qKq dy Swhmxy inSwn lwie sn[ ijnW nMU
lok nw smJik mIrI qy pIrI dy inSwn dsdy ny, so bwby pRIqm dws jI dw fyrw hY sMgl vwlw AKwVw hY Aqy
mhwrwj sqoK dws jI dw srovr dIAW prkrmw dy nwl hI fyrw hY Aqy bwby pRIqm dws jI dy fyry auh s`p qy
sMgl dovy mojUd hn[auhnW donW dy drSn sMgq nMU krwie jWdy ny qy rUs qy kwbl sihr ivc jwik audwsI
mhwqmW ny gurdvwry bxvwik auhnW c SRI gurU grMQ swihb jI dw pRkwS kIqw Aqy syvkW qoN ies dI pUjw
krweI so pVn vwly smJ lYx ik bwby bnKMfI jI dy DUxy dI BBUqI dw golw bxwik pUjw krnI ipCy ilKy
mhwqmW dI byjqI hY Aqy eys nwlo vDky byjqI mhwrwj gurU SRI cMd jI dI hY ikauNik ieiqhws ivc ilKy
Anuswr SRI gurU AMgd dyv jI ,SRI gurU Amr dws jI,SRI gurU rwm dws jI,SRI gurU Arjn dyv jI,SRI gurU
hrgoibMd swihb jI. mhwrwj gurU SRI cMd jI nMU gurU mMn ik m`Qy tykdy Aqy pUjw krdy irhy sn[Aqy jhWgIr
bwdSwh PkIrW dw bwdSwh mMn ik mhwrwj gurU SRI cMd jI dy drSn krn AwieAw bwrT swihb drSn krky
10 hjwr rupey dI zgIr lw igAw Aqy ijs mhwrwj gurU,bnKMfI jI vrgy h`Q joV ik K`Vy ho ik bynqIAW
krdy ny aus mhwrwj gurU SRI cMd jI qoN vD ik bwby bnKMfI jI dy DUxy dI suAwh lY ik aysdw golw bxwik
ausdI pUjw krnI TIk nhIN ieh C`f dyxI cwihMdI hY,Agy myrI audwsI ByK pws bynqI hY ik SRI siqgurU nwnk
dyv jI nMU audwsI bwxw vwihgurU ny idqw qy gurU jI 1556 ib: ivc audwsI bwxw pwik cwr vyr sMswr ivc
iPrky Buly Btky jIAW nMU vwihgurU dw nwm jpwieAw qy 1576 ib: ivc Aw ik krqwr pur invws kIqw qy
audwsI bwxw v`fy spùqr mhwrwj SRI cMd jI nMU dyik Awp jI igRsQIAW vwly kpVy pw ik sMgq nMU aupdyS dyx
l`gy so Bwv SRI siqgurU nwnk dyv jI ny ieh audwsI bwxw 23 swl pwieAw Aqy mhwrwj SRI cMd jI ny 1579
ib: qoN lY ik 1692 ib: q`k 114 swl ieh bwxw pwieAw,ieho bwxw mhwrwj gurid`qw jI nMU dy ik gurU SRI cMd
jI mhwrwj 142 swl dI aumr bqIq kr ik Awpxy iSvrUp ivc cly gey Aqy SRI gurU mhwrwj SRI cMd ny ipqw
gurU nwnk dyv jI dy d`sy Anuswr gurbwxI dI pUjw krdy Aqy isKW qo krwaudy irhy ny Aqy eysy AsUl Anuswr
audwsI mhwqmw ijQy vI gey auQy hI auhnW syvkW nMU gurm`KI pVweI Aqy SRI gurU grMQ swihb jI dy pwT
krwik SRI gurU grMQ swihb jI dy lV lwieAw eysy dI pUjw krweI [so ies qrW 1556 ib: qoN lY ik 1836
ib:ivc pMcwieqI AKwVw Alwhbwd dy kuMB qy iqAwr kIqw igAw ,so 282 swl ipCoN AKwVw iqAwr hoieAw
hY[ Aqy AKwVy vwilAw ny ieh nhI soicAw ik ipCly 282 swl ivc jo mhwqmW hoie ny auh swry bysmJ sn[
auhnw dy AsUlW nMU C`f ik bwby bnKMfI jI dy DUxy dI suAwh dw golw bxw ik AsI pUjw krwauxI surU kr
idqI hY[ so ikqnI v`fI eynW dI glqI hY qy pihly AsUlW nMU C`f ik bwby bnKMfI jI DUxy dI suAwh dw golw
bxwik ies dI pUjw krnI qy krwauxI Aqy eys qoN v`fI glqI Coty AKwVy vwilAw dI hY ieh AKwVw 1895 ib:
ivc Alwhbwd dy kMuB qy audwsIAW dI lVweI hox krky iqAwr hoieAw Aqy ies qoN pihly 339-40 swl
audwsI ByK cly nMU ho gey ny Coty AKwVy vwilAW ny kuC nhI soicAw ieh vI v`fy AKwiVAW vWg bwby bnKMfI dy
DUxy dI suAwh dw golw bxwik pUjw krdy qy isKW qoN krwaudy ny Aqy dUsrI glqI eynW dI ieh hY ik hwQI nMU
gxyS d`sik ies dI pUjw krdy qy isKW qoN krwaudy ny so ieh iehnW nMU C`f dyxIAW cihMdIAW ny ikauNik audwsI
bwxw vwihgurU ny gurU nwnk dyv jI nMU id`qw sI ies vwsqy golw Aqy hwQI nMU gxyS jwxik ies dI pUjw krnI
iblkul glq hY Aqy audwsI ByK ivc isrP iek gurU grMQ swihb jI dI pUjw hI krnI inXq hY Aqy jy ieh
AsUl nhI C`fdy qW ijhVy vI fyhry ivc jwx auh mhwqmW AKwVy vwilAW pws bynqI krn ik mhwrwj jI hor
AsIN swrI pUjw idAwgy Aqy goly qy gxyS dI pUjw nhIN idAwgy [ikauNik audwsI ByK ivc eynW dI pUjw krnI
glq hY[ ieh jo kuC mYN iliKAw hY [audwsI ByK dI ivSySqweI vwsqy iliKAw hY[qW ik lok swnMU bysmJ jW
mUrK nw kihx ik ieh Awpxy v`ifAw dI rIq C`f ik suAwh dy goly qy hwQI pUjx l`g gey ny[ so eyQy mYN ieh
g`l iXAwd krw idMdw hW ik mYN BBUqI dy goly dI pUjw krn dy ivruD nhI ikauNik SRI siqgurU nwnk dyv jI
DUxw qpdy rhy ny Aqy ausy AsUl Anuswr SRI gurU SRI cMd jI mhwrwj DUxw qpdy qy BBUqI mldy sn auhI BBUqI
inrbwx mhwqmW jI mldy ny qy BBUqI eynW dw isMgwr hY Aqy mlik hI inrbwx mhwqmW soBw pw skdy hn[
ies vwsqy BBUqI bhuq hI piv`qr hY,so mhwrwj gurU SRI cMd jI ny 50 swl bwrT swihb DUxy qy bYT ik
qv`isAw kIqI hY so bwrT swihb jwik aus DUxy dI BBUqI dw golw bxwik swnMU pUjw krnI cwihMdI hY[AKIr
bynqI ieh hY ik AYs vyly v`fy AKwVy bxy nMU 210 swl Aqy Coty AKwVy nMU 150 swl ho gey ny eyny smyN ivc
AKwVy vwilAW ny grIbW dy b`icAW nMU pVwayx vwsqy koeI skUl kwlj nhIN KoilAw Aqy nw hI grIbW nMU muPq
dvweI dyx vwsqy koeI hspqwl vI nhIN bxvwieAw Aqy ieh swry Bwrq ivc iPrdy ny qy jo bhuq jrUrI kMm
sI[mhwrwj gurU SRI cMd jI dw ieiqhws Koj krky ieh l`KW dI igxqI ivc Cpvwaudy qy fyry dwrW nMU muPq idMd y
Aqy kroVW rupey eynW ny jmW kIqy hoie ny eysy krky hI ieh ipCy rih gey hn[so ies vwsqy swfy muKI mhwqmW
nMU cwihMdw hY ik iek AYsw kwlj KoilAw jwie ijs ivc mhwrwj gurU SRI cMd jI dw jIvn d`isAw jwie qy hr
ie`k AwdmI auhnW dw jIvn pVik ieh smJ ley ik mhwrwj gurU SRI cMd jI dy AsUlW Anuswr audwsI ByK ny
ihMdU Drm dI buhq r`iKAw kIqI hY[ieh soc ik hr ie`k audwsI sMqW dI ie`jq kry qy audwsI ByK dw
vwDw hovy[
Siqnwm hY SRI sohM swr gurUnwnk nwm hY sMqn kw AwDwr[SRI cMd bKwnY gurU nwnk jI ky pUqw Agm, Afol,
AQwh AvDUqw[Awrqw gwvo SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw hir hir dIn dunIAW ky Sihn Swh kw ]6]
Srn pVy kI rwK siqgur idAwlw [ gur nwnk qumry bwl gopwlw [ies ibiD siqgur jI kw SRI cMd Awrqw
gwieAw[pwrbqI iSv jI qoN sux AwieAw[Awrqw gwvo SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw hir hir dIn
dunIAW ky SihnSwh kw]7]jo jn SRI siqgurU nwnk jI kw Arqw gwvy [vsy bYkuT prm pd pwvy[vwihgurU
ivc jwie smwvy [SRI cMd ieh sc sunwvy [Awrqw gwvo SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw hir hir dIn
dunIAW ky swhn Swh kw[
Awsw mhlw 5 ]
AwT phr audk ieSnwnI[ sd hI Bog lgwie suigAwnI[ibrQw kwhU Cofy nwhI [bhur bhur iqsu
lwgh pweI]1]swligrwmu hmwrY syvw[pUjw Arcw bMdn dyvw ]1]rhwau[GMtw jwkw SnIAY cMhu kuMt Awsnu
jwkw sdw bykuMT[ jwkw cvru sB aupr July[ qw kwDUp sdw prPUlY ]2]Git Git sMpt hY ry jwkw[ ABg
sBw sMig hY swDw [AwrqI kIrqn sdw AnMd [mihmw suMdr sdw byAMq ]3]ijsih prwpiq iqs hI lhnw
[sMq crnauh AwieE srnw[ hwQ ciVEhir swligrwm [khu nwnk guir kIno dwn]4]
pRBwqI kbIr jI
suMn sMiDAw qyrI dyv dyvwkr ADpiq Awid smweI ]isD smwiD AMq nhI pwieAw lwig rhy
srnweI]1] lyhU AwrqI ho purK inrMjn siqgur pUjhu BweI]TwFw bRhmw ingm ivcwrYy AlKu n liKAw
jwie ]1]rhwau] qqu qylu nwm kIAw bwqI dIpku dyh aujwrw]joiq lwie jgdIs jgwieAw buJ Y
bUJnhwrw]2]pMcy sbd Anwhd bwjy sMgy swrMgpwnI]kbIr dws qyrI AwrqI kInI inrMkwr inrbwnI]3]4]
pwqSwhI 10 ]
AwrqI swij subk hir kyrI ]krpUr prjvwl idAY bwqI ]min mih dIp shMsr muKI swjy surpiq
ibdY sujwqI ]qyqIs kroV sur krq AwrqI]sMkr Emw gnysM]sys swrdw nwrd muin jin Drm kuvyru jlysM]
bjwvq sMK GMt surgn qrMg AwrqI krq goibMdM AwrqI SRI mhwrwj pRBu jukI kriq mhwsur ibMRdM]
svYXw]
Xwqy pRsMn Bey hY mhw muin dyvn ky qp mYN suK pwvYN] jg kry iek byd rfY BvqwphrY imil iDAwnih lwvYN]
Jwlru qwl imRdMg aupMg rbwb lIey sur swj imlwvYN ]ikMnr gMDRb gwn krY gin j`C Ap`Cr inrq idKwvYN
]54] sMKn kI Dun GMtin kI kir PUln kI vrKw vrKw vrKwvYN] AwrqI kot krY sur suMdr pYK purMdr ky
biljwvYN ]dwnq d`Cn dY kY prd`Cn Bwl mYN kuMkm A`C q lwvYN]hoq kulwhl dyv pUrI iml dyvn ky kuil
mMgil gwvYN ]44]
dohrw
AYsy cMf pRqwp qy dyvn biFE pRqwp] qIn lok jY jY krY rrY nwm siq jwp ]
svYXw]
dyih AsIs sBY sur nwr su Dwirky AwrqI dIp jgwieau]PUl sugMD su ACq dCn jCn jIq ky gIq su
gwieau ]DUip jgwiekY sMK vjwiekY sIs invwieky bYn sunwieau ]hy jg mwie sdw suKdwie qYN suB ko Gwie
bfo js pwieau]
mhwrwj bRhmw jI dI AwrqI surU krn dw smW
mYnMU ieh ilKx dI ies vwsqy jrUrq peI hY ik keI AwdmI ieiqhws dy nw jwxU ieh AwKdy ny ik AwrqI
krnI jW GiVAwl sMK Awidk bjwauxy ,joqW jgwauxIAW ieiqAwidk ieh swrIAW g`lW ihMdU mq dIAW ny jo
is`KW nMU nhI krnIAW cwhIdIAW [ienW ivcwrW Anuswr hI gurdvwirAW ivc AwrqI dy keI Sbd v`D G`t pVHy
jWdy ny Aqy keI jgw AwrqI krnI bMd kr id`qI hY[ pr jdoN Koj krIey qW pqw lgdw hY ik mhwrwj bRhmw
jI ny isRstI rcI ijs dw smW AYs vyly iek Arb iCAwnvyN kroV A`TvMjw l`K pMcwsI hjwr A`TwsI swl hoie
ny jdoN ik mhwrwj bRhmw jI ny ieh sMswr dI rcnw krky jIAW dy Bly vwsqy bRhmI A`Kr bxwik aunW ivc
byd ilKy sn[sMswr dI pihlI rcnW AWfy dI Skl vrgI sI aus qrW dI mUrqI bxwky awsdy swhmxy KVy ho ky
dyvI dyviqAW smyq vwihgurU Akwl purK dI ausq`q krnI surU kIqI Aqy ies mUrqI nMU ipCoN Awm lokW ny iSv
ilMg kihxw surU kr id`qw[iSv dw ArQ hY kilAwx qy ilMg dw ArQ hY icMn Bwv nwm jpn vwilAW nMU mukq
krn vwlw hY[bRhmW ny vyd ilK ky dunIAW dy duKW dI invrqI Aqy sùKW dI pRwpqI vwsqy eys iSv ipMfI dy
swhmxy KVy hoky dyviqAW smyq vwihgurU Akwl purK dI ausq`q krnI SurU kIqI ijs dw nwm AwrqI
hY[AwrqI Sbd ‘Awqr , qoN bixAw hY[Bwv bRhmw jI ny Awqr ho ky ieh vwihgurU dw js aucwirAw hux pVn
vwly svwl krngy ik bRhmw jI qW sMswr dw krqw hY[ausny Awqr duKI ho ky iks dw js aucwrn kIqw hY[
ies dw jvwb ivdvwn dyNdy hn[“jo kMm hY A`G ky igAwnI kIjw jwey jW ky krmx dyKky jgq Drm Tihrwie,
Bwv igAwnvwn ho ky vI AigAnIAW vwly krm krny pYdy ny ijnW krmW nMU dyK ky lok SuB krm krn lg jWdy
hn[ ies vwsqy mhwrwj bRhmw jI BwvyN smrQ igAwnvwn sn[ pr aunW ny lokW nMU cMgy krm krn vwsqy ieh
isiKAw idqI hY ik jIv duKW dI invrqI Aqy suKW dI pRwpqI vwsqy aus vwihgurU dI AwrqI jrUr krnI
cwihMdI hY ijvyN ik ipCy iliKAw hY ky jIv duKW dI invrqI Aqy suKW dI pRwpqI vwsqy aus vwihgurU dI AwrqI
Bwv ausq`q krn [so ies qoN ipCoN ijauN ijauN smy Anuswr lok vDdy gey qW auhnW ny dyvI ,dyviqAW AvqwrW
,dIAW mUrqIAW bxw ky auhnW dI pUjw krnI SurU kIqI,Aqy Qwl ivc dIvy bwl ky Pùl r`Kky sMDUr lY ky it` kw
lwauxw Aqy cOr Julw ky sMK GiVAwl ,nr,isMGy Awidk bjw ky vwihgurU dI ausq`q krn lg pey ijs dw sbUq
imldw hY[,jdo SRI siqgurU nwnk dyv jI jgn nwQ auVIsw ivc gey ny mhwrwj jgn nwQ jI dy mMdr dy
swhmxy koeI fyF do, sO krm qy bYT gey[Swm nMU AwrqI dw smW hoieAw qW lok AwrqI krn vwsqy Awie
AwrqI krky jdoN lok bwhr inkly qW pMfqW ny mhwrwj jI nMU Awky pUiCAW ik Awp ny sMqW vwly kpVy pwik
hoie ny ihMdU mwlUm huMdy ho qy Bgvwn jgn nwQ jI dI AwrqI ivc Aw ky ikauN nhI KVy hoie quhwnMU AwrqI ivc
KVw hoxw jrUrI sI ikauNik AwrqI Klo ky kIqI jWdI hY[jy ibmwr sI qW auQy Aw ky bYT jWdy pr AwrqI ivc
Swml hoxw jrUrI sI[ ies g`l dw mYnMU vI pqw hY ik mYN dyhrwdUn qoN irKIkyS gurduAwry igAw auQoN dy gRMQI nMU
puiCAw ik mYnMU rwq ktx leI koeI jgw dy idau ausny ikhw ik ieQy qW iek gurU gRMQ swihb jI dw kmrw
hY qy dUjw myrw hY ikauNik auh tbrdwr sI[ ies vwsqy myry pws koeI jgw nhIN mYN ikhw BweI jI mYN audwsI hW
gurU gRMQ swihb jI dI kQw krdw hW qy ikqwbW vI ilKdw hW Awh dyK myry pws trMk ivc ikqwbW hn Aqy
svyry gurU gRMQ swihb jI dI kQw vI krWgw[ausny ikhw ik swfy pws koeI kQw nhI huMdI Aqy nw hI swfy pws
koeI jgw hY[jdoN ik auQy do kmry hor vI sn pr swDU krky rihx nMU jgw nhI id`qI mYN smwn cukwieAw qy
iek mMdr ivc clw igAw aunW kmrw dy idqw [mYN smwn r`iKAw qy Swm nMU AwrqI dy smyN iek mhwqmw Awie
aunW ny ikhw ik clo sMq jI AwrqI hox l`gI hY AwrqI ivc swml hovo mYN ikhw sMq jI mYN qW ibmwr hW Klo
nhI skxw sMq jI boly jy Klo nhI skdy qW bYT jwxw pr AwrqI ivc jrUr swiml hoxw [ mYN jw ky bYT igAw
AwrqI hoeI qW mYN Awpny kmry ivc Aw igAw[so eysy qrW hI pMfqW ny SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU ikhw ik
jykr qusI ibmwr sI qW Awky bYT jWdy pr AwrqI ivc jrUr Awauxw sI[ pMfqW dI ieh g`l sux ky SRI
siqgurU nwnk dyv jI ny ikhw ik pMifq jI AsIN vI AwrqI krdy sI[pMfqW ny ikhw ik AwrqI qW dIvy bwl
ky Qwl ivc r`K ky Qwl ivc P`ul pwky brswky Bgvwn dI mUrqI qy it`kw lw ky cOr krky nr isMGy, sMK ,
GiVAwl bjw ky kIqI jWdI hY[ quhwfy kol koeI vI ieh cIz nhI hY qW quSw Pyr iks dI AwrqI Aqy iks
qrW kIqI hY[iks dyvqy dI kIqI hY[ so pMfqW dy ieh suAwl suxky SRI siqgurU nwnk dyv jI ayhnW nMU jvwb
dyNdy hn ik AsIN ies sMswr dy krqy vwihgurU dI ArqI ausq`q kIqI hY[
DnwsrI mhlw 1 ]
AwrqI[ SRI siqgurU jI rwg DnwsrI ivc aus vwihgurU dI ArwqI Bwv ausq`q krdy hn [
CpvwieAw hY Aqy ausy smyN hI rwmklI vwr rwie blvMf qQw sqY fUim AwKI vI sihq ArQW dy CwpI hY qy
ies dy ArQ qy ivcwr kridAW hoieAw iliKAw hY ik bwbw SRI cMd jI Aqy bwbw l`KmI dws jI dI gurU nwnk
dyv jI qy bhuq hI iXAwdw Srdw sI jo ik Awrqy dI iek pauVI ivc iliKAw hY, “siqnwm hY sohM swrw[
nwnk nwm sMqn ADwrw[SRI cMd bKwny gurU nwnk jI ky pUqw Agm AgwD Afol AauDUqw[,, ieh kuC A`j qoN
83 swl pihlw dw iliKAw hoieAw hY Aqy dUsrw sbUq imldw hY ik mYN bMbeI igAw auQy kohlI bwVy kuC idn
kQw kIqI qy pqw l`gw ik ieQoN QoVI dUr ipsor dy rihx vwly is`K Aw ky vsy ny aunW ny BweI jogw isMG jI dy
nwm qy gurduAwrw bxvwieAw hY mYN gurduAwrw swihb jw ky pRDwn swihb qoN kQw dw smW mMigAw aunW ny kQw
krn vwsqy A`T idnW dw smW dy idqw qy auQy jo rwgI sI auh Swm nMU AwrqI krdw Aqy Awrqw pVdw sI aus ny
mYnMU d`isAw sI ik keI AwdmI ieqrwj krdy ny ik qUM ieh Awrqw ikauN pVdw hYN mYN aunW dI koeI prvwh nhI
krdw Aqy Awrqw jrUr pVdw hW Aqy dUsrw sbUq nwBy BweI guljwrw isMG jI sUurmw isMG gurduAwrw nwnk
sr luiDAwxw vwly Awey qy iek rwq nwBy myry pws gurdvwrw swihb ivc rhy qW ieQy Swm dy inqnym smyN
AwrqI ivc Awrqw pVidAW suixAw qW ausny d`isAw ik mYN ipsor ieh Awrqw pVdw suxdw irhw hW Aqy aus
qoN ipCoN ieQyy Awky pihlI vwr suixAw hY[mhwrwj gurU SRI cMd jI dI sMprdwie ibMdI Aqy gurU AMgd dyv jI dI
sMprdwie nwdI hY[Agy ieh vwrqw AwvygI[
BweI pRym isMG ny ilKy ny dUsrw BweI pRym isMG jI Awp vI ivdvwn sn ienWH ny iliKAw hY ik mYN keI vwr
BweI kwhn isMG jI nMU vMgwr ky ikhw hY ik Aw myry nwl glbwq kr pr BweI kwhn isMG jI ny ikhw ik nw
qW mYN ic`TI dw jbwb dyxw hY Aqy nwhI mYN qyry nwl g`lbwq krwgW[so ienW g`lW qoN swbq huMdw hY ik BweI pRym
isMG jI ivdvwn sn[ ieh kuC ausny purwxy gRMQW ivcoN pVH ky hI iliKAW hY ik SRI cMd ,l`KmI cMd, pIrwW dy
pIr gurUAW dy gurU hn[ myrI ibMdI sMprdwie Bwv myry puqW dI sMprdwie hY Aqy dUsrI nwid sMprdwie lyihxy
AMgd jI dI hY[ so ies ilKq Anuswr mhwrwj SRI cMd jI jgq gurU hn Aqy iesdI pStI pIr mIAW mIr jI
dI ilKq krdI hY[ieiqhws ivc iliKAW ik jdoN jhWgIr bdwSwh pIr mIAW mIr jI nMU imlx igAw qW A`goN
syvwdwr ny rok idqw ik mYN pihlw pIr swihb jI nMU puC AWvW qy iPr qMU Agy jw skdw hYN[so syvwdwr ny pIr
swihb jI nMU puiCAw qW pIr mIAW mIr swihb jIny ikhw ik aus nMU Awax dyau[syvk ny Awky jhWgIr nMU ikhw
ik jwau pIr jI ny hukm kr idqw hY[jhWgIr ny jwky pIr mIAW mIr jI dy goifAW nMU h`Q lwky sulwmw lykm
krky ikhw “dry drvySw drbwn nw Aied ‘‘ Bwv drvySW , sMqW dy drvwjy qy pihrydwr dI kI jrUrq hY[
jhWgIr dI ieh g`l suxky ,pIr swihb ny ikhw” bw-bwied s`gy dunIAW nw Awied]” Bwv hy jhWgIr PkIr
dy drvwjy qy pihrydwrW dI ies vwsqy jrUrq hMudI hY qW ik dunIAW dy kùqy nw Awayx [ieh g`l sux ky
jhWgIr hYrwn ho ky puCdw hY[ pIr jI mYnMU Kudw ny bwdSwhI id`qI hY[ qusIN mYnMU kùqw d`sdy ho[ kI qusIN koeI
bwdSwh nhIN mMndy[pIr jI ny ikhw jhWgIr AsI vI bdwSwh nMU mMndy hW [ jhWgIr ny ikhw mYnMU qW qusI kùqy
dsdy ho qy iksnMU bwdSwh mMndy ho[ pIr jI ny ikhw jhWgIr A—Adb nwl isr Jukw pIrW dy bwdSwh A`gy
swfw bwdSwh “ swhn-swih ipsry nwnk]Bwv swfw PkIrW dy bwdSwh gurU nwnk dy puq SRI cMd jIny[pVHn
vwly ieh smJ lYx ik pIr mIAW mIr jI dw gurU Arjn dyv jI nwl bhuq ipAwr sI Aqy gurU Arjn dyv jI
ny hir mMdr dI nINh pIr jI qoN rKweI sI[so eynW ipAwr huMdy hoey pIr mIAW mIr jI ny SRI gurU Arjn dyv
jI nMU PkIrW dw bwdSwh nhI ikhw Aqy mhwrwj SRI cMd jI dy srIr krky drSnn vI nhI kIqy hoxy pIr jI ny
pr AwpxI rUrwnI qwkq nwl mhwrwj SRI cMd jI nMU PkIrW dy bwdSwh ikhw hY[ ijsdw Bwv ieh hY ik sMqW
PkIrW bdwSwh vwihgurU hn[ies vwsqy pIr swihb jI ny mhwrwj SRI cMd jI nMU PkIrW dy bwdSwh ikhw hY [so
SRI siqgurU nwnk dyv jI Aqy pIr mIAW mIr swiihb jI dy khy Anuswr mYN mhwrwj SRI cMd jI nMU jgq gurU
ikhw hY[ mYN koeI AwpxI mno klpq gl nhI kIqI [ieh vI iliKAw imldw hY ik SRI gurU AMgd dyv jI
mhwrwj jgq gurU SRI cMd jI nMU siqgurU jI kih ky Xwd krdy sn [SRI gurU Amr dws ny Apnw v`fw spuqr
mohn jI mhwrwj SRI gurU SRI cMd jI nMU Bytw kIqw SRI rwm dws jI ny Awpny isMGwsn qy ibTw ky mhwrwj gurU SRI
cMd jI dy Awpny dwVy nwl crn JwVy [ SRI gurU Arjn dyv jI Awpny mihl mwqw gMgw jI nMU nwl lY ky
mhwrwj gurU SRI cMd jI dI pMj mhIny qyrWH idn syvw krky p`uq hox dw vr ilAw Aqy hirgoibMd jI pYdw hoie[
suKmnI swihb jI dIAW ipClIAW A`T AstpdIAW mhwrwj SRI gurU cMd ny aucwrn kIqIAW Aqy gurU Arjn
dyv jI ny ilK ky suKmnI swihb jI pUrw kIqw[AMgUTy qy jo kohV dw dwg d`isAw jWdw hY auh mhwrwj SRI gur U
SRI cMd jI ny dUr kIqw Aqy do gwgrW auQoN jl dIAW lY ky Awie qy rsqy ivc DwrIvwl stySn dy swhmxy jgwH
hY gwgrW auQy r`KIAW sn[ jdoN is`K cu`kx l`gy qW kuC pwxI f`ul igAw qW is`KW bynqI kIqI ik kuC pwxI fùl
igAw hY qW SRI gurU Arjn dyv jI ny ikhw ik BweI ieQy vI misAw lgygI qy srovr bxygw qy su`ky bcy hry
hoxgy[ieh jl dIAW gwgrW ilAw ky qrn qwrn swihb srovr ivc pweIAW sn[ikau Nik pihlW pwxI sùk
jWdw sI Aqy SRI hirgobMd swihb jI Awpny mihl mwqw dmodrIjI, mwqw mrvwhI jI, mwqw nwnkI jI nMU nwl
lY ky bwrT swihb jw ky mhwrwj SRI gurU SRI cMd jI dI 6 mhIny 15-20idn syvw krky p`uq hox dw vr ilAw
Aqy SRI guridqw jI pYdw hoie qW gurU hir goibMd swihb jI ny guridqw jI nMU mhwrwj SRI gurU SRI cMD jI nMU Bytw
kr idqw so mhwrwj SRI gurU SRI cMd jI dI g`dI dy mwlk bwbw guridqw jI hoie ny[ mYN ieh swrw kuC pihlw
mhwrwj SRI cMd jI dy jIvn ivc ilK cùkw hW[ies dw ivsQwr aus ivc pVH ky qs`lI kr skdy ho [
ArQ:--SRI vwihgurU sMudr bhuq hI soBw vwlw hY[ieQy pRsMg dy ilhwj nwl SRI dw ArQ iek vI ho skdw
hY Bwv iek vwihgurU hI auAkwr Anyk rUp ivc ho ky ieh swrw sMswr srgux ids irhw hY[go dw ArQ hY
isrstI ( sMswr ) ibMd dw ArQ hY ies dy krn vwlw jo ies sMswr dy pYdw krn vwlw hY ausdw nW goibMd
hY[go nwm hY vydW dw ibMd nwm hY vydW duAwrw jwnxw jo bydW duAwrw jwixAw jwvy ausdw nwm goibMd hY (3) go
nwm hY AigAwn rUpI hnyry dw, ibMd nwm AigAwn rUp hnyry nMU dUr krky igAwn rUp Awqmw dw cwnx kry so
jo AigAwn rUp hnyry nMU dUr krky Awqmw ivc igAwn rUp cwnx krn dw ausdw nwm hY goibMd (4) go nwm hY
mOq dw,ibMd nwm hY mOq qoN rihq krky vwihgurU ivc imlw dyx dw ays dw nwm goibMd hY[so AYsy ivsySx vwlw
vwihgurU goibMd hI Avqwr lY ky nwnk nwm khwieAw Aqy auh hI SRI siqgurU nwnk dyv jI pihly aydwsI hoey
hn Aqy auhnW dy cwry idswvW ivc ‘DrmswlW’ Bwv Drm dw aupdyS krn vwly mMdr hn[aurnW ivc sdw hI
auhnW dw js gwieAw jWdw hY[ auhnW ivc sMgq iml ky bhuq hI dyr js gwauNdI hY[
“ Awrqw gwvo SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw,
h hir hir dIn dunIAW ky sihn Swh kw ]”
U ies qrW SRI siqgurU nwnk dyv jI dw Awrqw Bwv js aucwrn krn ikauNik ieh dIn
Drm Aqy dunIAW dy bwdSwh hn[
qn mn Dn sB Byt cVwvy ]”
siqgurU nwnk dyv jI dy auqy Pùl brswauNdy ,KuSI nwl ncdy Aqy auhnW dy chn Do ky jl pINdy,Aqy
qn,mn,Dn sB Byt kr idMdy hn[
“ pMc prDwn SRI siqgurU pUry [vwjy Sbd Anwhd DUry]”SRI siqgurU nwnk dyv jI prm bhuq hI piv`qr
swirAW dy prDwn pUjny Xog hn[
“GMtw vwjy SRI Dun auAMkwrw[AKr AKMf jw ky dIpk cMd sUrj qwrw]” auhnW dw jo js ho irhw hY vydW
SwsqrW ivc ieh GiVAwl,nrisMGy Awidk bjdy hn[auh Amr sdw mOq qoN rihq Akwl rUp hn Aqy
cMd,sUrj ieh auhnW dy dIvy jg rhy mn[ Awrqw gwvo ………SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw,hir hir
“siqnwm hY SRI sohM swr ,[gurU nwnk nwm hY sMqn kw ADwr]” auhnW dw nwm hI sMq mhwqmw sohM swr
sRySt Awpxy pRwxW dw AwDwr Awsrw mMndy hn[
mYN SRI cMd SRI siqgurU nwnk dyv jI dw p`uq auhnW dw js gwauNdw hW ikauNik SRI siqgurU nwnk dyv jI,AgMm,
nws qoN rihq Afol folny qoN rihq Bwv clwey vwn nhIN huMdy AvDUqw inr ieCuq hn[auhnW nMU iksy cIz dI
ie`Cw nhIN [ Awrqw gwvo………”srn pVy kI rwK siqgur idAwlw[gurU nwnk qumry bwl gopwlw ]”
mhwrwj SRI siqgurU nwnk dyv jI mYN SRI cMd AwpjI dw spùqr hW mYN Awp jI dI srn ipAw hW[ikRpw krky
AwpjI myrI p`q r`Ko Bwv jmW dy d`uKW qoN bcw lvo[
“ies ibD siqgurU jI kw cMd Awrqw gwieAw[pwrbqI iSvjI qoN sux AwieAw[,
mYN SRI cMd ny ies ivDI ies rIqI Anuswr SRI siqgurU nwnk dyv jI dw Awrqw js gwieAw hY Aqy mwqw
pwrbqI Aqy mhwrwj iSvjI qoN suixAw hY[auh ies qrW hI js SRI siqgurU nwnk dyv jI dw krdy hn[ auhnW
qoN suxky ieh Awrqw gwieAw hY[ Awrqw gwvo…………… ,,,,, ,,,,,,, “jo jn siqgurU nwnk jI kw Awrqw
gwvy[ vsY bYkMuT prmpd pwvy]vwihgurU ivc jwey smwvy, SRI cMd ieh s`c sunwvy [”
ikauNik auh vwihgurU ivc jw ky iml jWdw hY[mYN SRI cMd ieh s`cI g`l quhwnMU dsdw hW[
“Awrqw gwvo SRI siqgurU nwnk Swh pwqSwh kw hir hir dIn dunIAW ky sihnSwh kw[,,
so mhwrwj jgq gurU SRI cMd jI ny ies Awrqy ivc Awpxy ipqw SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU
vwihgurU dw rUp mMn ky auhnW dw auhnW dw Awrqw Bwv gwieAw hY [ iek pMfq jI pRkrmw ivc bYTy bwbw buFw
swihb jI dI byrI hyTW swlgrwm Bwv iSv ipMfI r`Kky ausdI pUjw krky AwrqI kr rhy sn[ swlgrwm nwm
aus vyly mhwrwj ivSnMU jI dw ipAw hY jdoN ik auhnW ny jlMDr dw rUp Dwr ky jlMDr dI Gr vwlI dw pqI
Drm qoiVAw qy bwAd ivc iPr ivSnMU rUp ho gey ny qW aus vKq jlMDr dy Gr vwlI ibMdrw ny mhwrwj ivSnMU
jI nMU srwp id`qw sI ik qMU DoKy nwl myrw pqI vrq Drm BMg kIqw hY jw qMU p`Qr dw ho jw so ieh gl suxky
mhwrwj ivSnMU jI ny ikhw ik TIk hY qMU pqI vrqw sI qyrw bcn pUrw hovy mYN p`Qr dI ipMfI bx jwvWgw Aqy qMU
vI qulsI dw rUp ho ky myry drvwjy dy swhmxy rhyNgI Aqy lok qyry p`qy qoVky myrI pUjw krdy rihxgy so aus
vKq qoN p`Qr dI pUjw SurU ho geI Aqy nwm swlgrwm pY igAw hY[aus vyly SRI gurU Arjn dyv jI prkrmw
krdy hoey kolNo dI lMG gey[jdoN prkrmw krky iPr ieQy Awey qW pMfq jI ny ikrw mhwrwj jI mYN swlgrwm
dI AwrqI krdw sW qusIN AwrqI ivc Swml nhIN hoey Aqy cùp krky cly gey quhwnMU ies AwrqI ivc jrUr
KVy hoxw cwhIdw sI [pMfq jI dI ieh g`l suxky SRI gurU Arjn dyv jI ny ieh Sbd aucwirAw hY[
Awsw mhlw 5 ]
“AwT phr audk iesnwnI[sd hI Bog lgwie so igAwnI ,[ ies Sbd ivc SRI gurU Arjn dyv jI
d`sdy hn ik sMq mhwqmW Awqm igAwn vwly sau vwihgurU nMU srDw rUp Bwv nwm jpx dw Bog lwauNdy hn Aqy
A`gy jwky SRI gurU Arjn dyv jI ilKdy hn[“ArwqI kIrqn sdw AwnMd [mihmw sMudr sdw byAMq”[aus
vwihgurU dI mihmw sMudr Aqy byAMq hY[jo auysdI AwrqI Bwv ausq`q krdw hY auh sdw hI AnMd sùK pwauNdw
hY[ suK rUp vwihgurU ivc jw imldw hY[ SRI gurU Arjn dyv jI PurmWaudy hn hy pMfq jI mYN aus vwihgurU dI
AwrqI aysq`q krdw hW[jo bhuq hI sMudr Aqy byAMq hY[ so ies qrW AwrqI krnI SRI gurU Arjn dyv jI ny
pMifq jI nMU d`sI hY[
DnwsrI rivdws jI
Bgq rivdws jI nMU pMfqW ny ikhw qMU AwrqI ivc ikauN nhIN Awaudw qW Bgq rivdws jI pMfqW nMU ies
Sbd ivc dsdy hn ik mYN aus vwhigurU dw nwm jpnw hI AwrqI krdw hW [
“nwmu qyro dIvw nwmu qyro bwqI [nwm qyro qyl ly mwih pswry[, ArQ:-hy pMifq jI ies vwihgurU dw nwm jpxw
dIvw hY[ ausdy nwm jpx dI aus ivc qyl qy b`qI pweI hY[Bgq rivdws jI AwKIr qy dsdy hn[
“khY rivdwsu nwm qyro AwrqI siqnwm,hY hir Bog quhwry[,,4113 hy pMifqjI aus vwihgurU dw siqnwm ,nwm
jpxw mYN AwrqI krdw hW [ so ies Sbd ivc Bgq rivdws jI ny vwihgurU dw nwm jpxw hI AwrqI d`isAw
hY Aqy ies qoN A`gy Bgq sYx jI AwrqI krnI pMfqW nMU d`sdy hn[
hy vwihgurU inrMjn Bwv mwieAw rUpI kwlK qoN rihq ausdw nwm jpxw ihrdy ivc dIvw bwilAw hY[ so
ies qrW Bgq sYx jI ny vwihgurU dw nwm jpxw hI vwhigurU dI AwrqI d`isAw hY[ieh mYnMU myry gurU rwmwnMd
jI ny d`isAw hY Aqy eysy qrW hY Bgq DMnw jI pMfqW dy khy Anuswr DnwsrI rwg ivc d`sdy hn[
pRBwqI kbIr jI
“sMun sMiDAw qyrI dyv dyvw kr ADpiq Awid smweI[isD smwiD AMq nhI pwieAw lwig rhy srnweI],,
hy pMfq jI mYN aus vwihgurU dI sMiDAw krdw hW ijs dw AMq swDIAW lwaux vwly sNq vI nhIN pw skdy [mYN
aus Awid purK vwihgurU dI ArwqI ausq`q krdw hW ieh mYNnMU siqgurU jI ny pUjw krnI AwrqI d`sI hY[
aus vwihgurU dy swhmxy KVw ho ky bRhmw jI vydW dw ivcwr krdw hW[ikauNoik auh vwihgurU AlK byAMq hY
ausdw js liKAw nhI jWdw [“kbIr dws qyrI AwrqI kInI, inrMkwr inrbwnI [,,
Bgq kbIr jI pMfqw nMU AQvw syvkW nMdsdy hn ik auh ipCy ilKy Sbd ivc aus vwihgurU dI AwrqI
ausq`q krdy hn[jo Akwr qoN rihq hY[ ausdw koeI vjUd nhI auh inrbwn Bwv ieiCAw rihq hY [ ausnMU
iksy g`l dI ieiCAw nhI [AYsy vwihgurU dI mYN ArwqI ausq`q kIqI hY[so ieh ArwqI vwihgurU dI ausq`q
krnI mhwrwj bRhmw jI ny dyviqAW smyq krnI surU kIqI sI[ ausy AsUl Anuswr ipCoN dyvI dyviqAW AvqwrW
dIAW mUrqIAW bnw ky auhnW A`gy auhnW dy mMnx vwly dIvy bwl ky Qwl ivc Pùl lY ky mUrqI qy Pu`l brswauNdy
nyah
u nW dy gl ivc P`ulW dy hwr pwauNdy ny Aqy cMdn dw m`Qy auqy iqlk lwauNdy ny[ so ieh ArwqI vwihgurU dI
ausq`q krnI mhwrwj bRhmw jI ny dyviqAW smyq SurU kIqI sI jo A`j q` k clI A rhI hY[sRI gurU goibMd isMG
jI dyy ilKy Anuswr ArwqI vwihgurU dI ausq`q krnI bhuq hI jrUrI hY[
AiQ hir AwrqI kQqy qiv bl ibsn pid puMinAW kiv vwc
pwqSwhI 10 ]
SRI gurU goibMd isMG jI is`KW nMU dsdy ny ik mYN hux quhwnMU aus vwihgurU dI AwrqI ausq`q krky d`sdw
hW[ ibsn pidAW ivc [kvI ibsn pd kivqw iv`c aucwrn krdw hW[
“AwrqI swij subk hir kyrI” mYN auh vwihgurU dI bhuq sMudr ArwqI kIqI hY[“krpUr prjvl idAY
bwqI]” muSk kpUr dIAW bqIAW bwlky Qwl ivc r`K ky “min mih dIp shMsr muKI swjY surpiq ibdY
sujwqI]” mn ivc aus hjwrwW muK vwly vwihgurU dw js gwauNdy ny ibDI sihq[“qyqIs kroV sur krq ArwqI
sMkr aumw gnysM] Sys swrdw nwrd muin jn Drm kuvYr jlysM ,, iSv jI mhwrwj, mwqw pwrbqI jI, Aqy aunW
dy puq gnys jI qyqI kroV dyviqAW dy nwl AwrqI krdy hn]Sys nwg jI, srsvqI dyvI jI, nwrd munI jI
Aqy swDU mhwqmw Drm rwjw ,kbyr jI, DMn dw rwjw ,jl dw rwjw, vrn dyvqw Awid swry hI imlky vwihgur U
dI ausq`q krdy ny]”,bjwvq sMK GMt surgn qrMg AwrqI krq goibMdM]” sMK GiVAwl nrisMGy lY ky swry
dyvqy KuSI nwl aus vwihgurU goibMd dI AwrqI krdy ny]”.AwrqI SRI mhwrwj puq jU kI kirq mhW sur
ibRdM[.” Swry hI muKI dyvqy aus Akwl purK vwihgurU dI AwrqI ausq`q krdy ny]ies qoN Agy dsvyN gurU jI
Awpny svYXy ivc dsdy hn] svYXw:-“Jwlru qwl imRdMg aupMg rbwb lIey Sur swj imlwvYN ]” Bwv
Jwlr—JwJrW vw KVqwlW qwl—Coty CYxy,-imRdMg –FolkI,EpMg KuSI rbwb- swrMgI [ienWH swry swjW dIAW
surW myl ky Swj imlw ky gwauNdy ny[“ikMnr gMDRb gwn krY gin j`C ApCr inrq idKwvYN [ ” Bwv ikMnr Aqy
gMDRb ieh rwgIAW dy nwm ny[ nYnIqwl v`l Aqy AmrnwQ v`l ikMnr Aqy gMDRbW dI jwqI Bwv goq hY [ gwn-
gwayuNdy ny j`Cn- KuSI dy nwl ApCrW prIAW Awid swry iml ky KuSI ivc n`c ky vwihgurU dI ausq`q ArwqI
krdy ny[ “sMKn kI Dun GMtin kI kir Puln kI brKw brKwvY [“.sMK,HGiVAwl nrisMGy vjw ky AwrqI krdy
ny qy PulW dI vrKW krdy ny[ “AwrqI kot krY sur sMudr pyK purMdr ky bl jwvYN [“,swry hI dyvqy imlky
bhuq sMudr AwrqI krdy ny] swry dyviqAW dw jo rwjw ieMdr hY ausdy drSn krky bilhwr bhuq Kus huMdy hn[
“dwnq d`Cn dY kY pRdCn Bwl mYN kuMkm A`Cq lwvYN[“,dwnq- Bytw krdy ny Aqy pRkrmw krky kuMkm-kySr dw
it`kw mQy qy lw ky,ieMMdr dyvqy qy Pul brswauNdy ny[ “hoq kulwhl dyvpurI iml dyvn ky kuil mMgl gwvYN [“,44
swry hI dyvqy iml ky kulwhl KuSI dy gIq gwauNdy ny[ “dyih AsIs sBY sur nwr su Dwr ky AwrqI dIp,
jgwieau[“, sRI gurU goibMd jI d`sdy ny ik jdoN rwKsW qoN rwj Koh ky ieMdr nMU dy idqw qW aus vyly sur -dyvqy
Aqy auhnW dIAW pqnIAW iml ky swry hI KuSI dy dIvy bwl ky mwqw cMfI dI ausq`q krdy ny[ PUl sugMD su
ACq dCn jCn jIq ky gIq so gwieau[,“Pul brswauNdy qy sugMD —KuSbUAW Awid dIAW joqW jgw ky ij`q dI
KusI dy gIq gwauNdy ny[“Dup jgwie ky sMK vjwie kY sIs invwie kY bYn sunwieau”[sugMDI vwlw DUP jgw ky
sMK,GiVAwl nrisMGy vjw ky KusI dy gIq gw ky mwqw cMfI jI nMU nmSkwr krky AwrqI ausq`qI krdy ny “ hy
jgq dI mwqw qMU sB nMU sdw suK dyx vwlI hYN qYny sB dYqW nMU mwr ky dyviqAW nMU rwj dy ky KuS kr idqw hY[
so ieh kuC SRI gurU goibMd isMG jI ny ilK ky SRI gurU gRMQ swihb jI ivc ilKI AwrqI dI puStI kIqI hY[so
ies dw Bwv ieh hY ky SRI siqgurU nwnk dyv jI ,mhwrwj gurU SRI cMd jI,SRI gurU Arjn dyv jI ,BgqW ny Aqy
SRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj jI ny AwrqI kIqI hY[ies vwsqy is`KW nMU hr gursuAwry ivc AwrqI jrUr
krnI cwhIdI hY ikauNik vwihgurU dI AwrqI ausq`q krn vwly dyvqy ny Aqy ijhVy nhI krdy auh rwKS ny Aqy
jo AwrqI krdy ny auh is`K ny qy jo AwrqI nhIN krdy auh is`K nhI hn ikauik auh gurU swihb jI dy hukm nMU
nhI mMndy pVn vwly ieh g`l Xwd kr lYx ik mYN AwrqI ivc ilKy swry sbdW dy ArQ nhI kIqy mYN qW isrP
iehI Xwd idlwieAw hY ik sMK,GiVAwl, nrisMGy,Folk Awid vjw ky AwrqI krnI jrUrI hY[ies leI ipCy
ilKy Aunswr hjUr swihb gurduAwrw swihb jI ivc AwrqI huMdI hY[ ieQy ieh g`l vI Xwd kr lYxI cwhIdI hY
ik AwrqI dy ijhVyy Sbd ilKy gey ny ieh SRI gurU gRMQ swihb jI ivc ilKy Anuswr qy SRI gurU goibMd isMG jI
dy ilKy Anuswr hI ilKy hn[ ieh Sbd hI pVny cwhIdy ny ies qoN bwAd jo hor Sbd pVHnw cwhy pV skdw hY
koeI rukwvt nhIN hY[ - 0- AwrqI smwpq -0-
sRI gurU nwnk dyv jI dy clwey audwsI ByK ny ihMdU Drm bcwieAw
jdoN AsIN ieiqhws dI Koj krIey qW SRI siqgurU nwnk dyv jI dy Avqwr lYx qoN pihly muslmwnW
ny lihMdy pwsy qoN hmly krky ihMdU Drm iblkul imtw idqw sI[jYsy ky pqw lgdw hY[jdoN ik Aihmd Swh
gujrwq ivc Aihmdwbwd dw iklw bnwaux l`gw hY qW aus ikly dI kMD rwq nMU Fih jWdI sI ies qrW iek do
vwr Fihx qy AihmdSwh ny joqsIAW nMU puiCAw ik kI g`l hY kMD ikauN Fih jwdI hY joqsIAW ny d`isAW ik
ieQy iek ihMdU sMq hY auh Fwh idMdw hY qW ausny ieh puiCAw ik iesdw kI ielwj hY qW jo qsIAW ny d`isAw ky
koeI muslmwn PkIr hovy auh ies ihMdU sMq nMU mwr dyvy qW iklHw bx skdw hY [so Aihmd Swh ny iek
muslmwn PkIr bulwieAw ausnMU ieh swrI g`l d`sI qW auh muslmwn PkIr iek lotw lY AwieAw ausdI nwlI
bMd kr idqI auh ihMdU sMq nMU kihMdw hY ik mYnMU koeI is`DI d`s [ihMdU sMq ny ikhw ky d`s kI isDI vyKxI hY qW
muslmwn PkIr ny ikhw ky qMU mYnMU ies loty ivc vVky idKw qW ihMdU sMq sUKm rUp ho ky loty ivc vV igAw qW
muslmwn PkIr ny loty auqo F`kx dyky bMd krky ausy qrW hI ijauNdy nMU swV id`qw qW Aihmdwbwd dw iklw bx
igAw [ iesy qrW hI dUsrI imSwl hY bMgwl iv`c iek rwjw sI auh muslmwnw qoN hwr ky Awpny ikly iv`c vV
igAw qy iek sMq nMU kih ky ausdI krwmwq nwl drvwjy dy Agy v`fIAW-2 islWH lgvw id`qIAW qW muslmwn
auh islw nw htw sky [aus vyly lVweI dy ieqny hiQAwr nhI sn jo ik islw qoV skdy jW hvweI jhwjW iv`c
aufky rwjy nMU PV lYdy [so muslmwn bwdSwh ny joqsIAW nMU puiCAw ik islw iks qrH ht skdI hY[ muslmwn
bwdSwh ny iek PkIr nMU bulwieAw qW ausny AwpxI krwmwq nwl drvwjy qoN islw htw id`qI qy aus rwjy nMU
AMdroN PV ilAw[ so aus dw nwm islhwt mShUr hY jo bMgwl ivc hY Aqy mYN bMglor igAw auQy kuC idn kQw
kIqI auQy iek is`K cVHweI kr igAw ausnMU dwh krn vwsqy lY gey qW mYnMU jdoN pqw l`gw qw mYN mgr igAw
qy is`KW nMU nwl lY ky qW jw ky vyiKAw ijQy aus nMU dwh krn vwsqy r`iKAw sI ausdy cuPyry hI kbrW sn[ mYN
aunWH nMU puiCAw ik qusI ies nMU kbrW iv`c swVn vwsqy ikauN ilAwey ho ikqy bwhr swVnw sI qW aunWH d`isAw
ik swrIAW kbrW ihMdUAW dIAW ny[ jo sulqwn tIpU ny hukm idqw sI ik koeI ihMdU ieQy murdw nhI swV
skdw[ isrP kuJ bRwhmn ny ijnHW ny sulqwn tIpU dI mdd kIqI sI aunW nMU ausny swVn dw hukm idqw sI[so
aunW dy swVn dI ieh jgw hY ijQy AsIN swVdy hW [so ieny qoN hI Awp smJ skdy ho ik aus vyly ihMdUAW pRdw
qyj qwp ies qrWH mDm pY cùkw sI ijs qrW ik sUrj dy inklx krky cMd qy qwirAW dw cwnxw imt jWdw
hY[so iesY hI muslmwnW dy qyz swhmxy ihMdUAW dw qyj imt cu`kw sI[so kI muslmwn bwdSwh kI muslmwn sMq
swry hI ihMdUAW nMU muslmwn krdy sn[ieh myry swhmxy dI g`l hY ik koeI Sihr jW ipMf AYsw nhIN hovygw
ijQy muslmwnW dIAW kbrW dI pUjw ihMdU nw krdy hox [so AYsI hwlq ivc ihMdU Drm nMU bcwaux vwsqy
vwihgurU dy hukm Answr SRI siqgurU nwnk dyv jI ny Avqwr ilAw rwie Boie B`tI dI qlvMfI iv`c mihqw
kilAn rwie jI dy Gr mwqw iqRpqw jI dI :piv`qr kùK coN sMmq 1526 ibR : k`qy dI purnmwsI vwly idn
Aqy Awp jI ny v`fy ho ky 1556 ibR:nMU audwsI bwxw pw ky vwihgurU dy hukm Anuswr swry dySW iv`c c`kr
lwieAw qy ijQy-2 vI muslmwn pIrW dw jor sI auQy hI jw ky aunWH nwl crcw krky ihMdUAW nMU muslmwn krn
qoN roikAw [ieQy hI b`s nhI Awp jI m`ky gey qy Awp dy crnW nwl m`kw iPr igAw sI[ iesy qrWH hI Awp jI
mdIny gey ieQy muhMmd jI dI kbr hY ausny vI SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU m`Qw tyikAw[ so g`l kI ies qrWH
hr jgwH qy muslmwnW dy pIrW PkIrW nMU crcw krky ijiqAw qy ihMdUAW qy julm krnoN htwieAw[so AKIr SRI
siqgurU nwnk dyv jI 1583 ibR: ivc Aw ky krqwr pur invws kIqw Aqy auh audwsI bwnw Awpny v`fy spùqr
mhwrwj SRI cMd jI nMU dy ky ikhw ik qMU gurbwxI dw prcwr krky ihMdU Drm nMU bcwaunw hY[ so ies qrW hukm
dy ky mhwrwj sRI cMd jI nMU sRI siqgurU nwnk dyv jI 1596 ibR: ivc BwdoN SudI 10 vIN nMU joqI joq smw gey
Aqy mhwrwj gurU SRI cMd jI Awpny ipqw gurU jI dw hukm mMn ky 1596 ibR: qoN lY ky 1692 ibR: q`k gurbwxI
dw pRcwr krdy rhy[1692 ibR: nMU mhwrwj guridqw jI nMU gurg`dI dy ky Awp cMby qoN Agy kYlwS prbq nMU iSv
rUp iv`c cly gey Aqy mhwrwj guridqw jI 1692 ibR: qo lY ky 1695 ibR: qk prcwr kIqw[ies qoN mgroN
ieh joqI joq smw gey Aqy aunW qoN ipCoN mhwrwj bwbw Almsq swihb jI, bwbw bwlU hsnw swihb jI,bwbw
goieMd swihb jI ,bwbw PUl swihb jI ieh cwr mhwqmw mhwrwj guridqw jI QW qy mhwrwj gurU hir goiMbMd
swihb jI ny inXukq kIqy[ ienW qoN cwr DUixAW dy nwm pey ny [ ienW dy cyilAW ny Agy swry Bwrq ivc qy
kwbl, rUs, cIn Awidk ivc jw ky gurbwxI dw prcwr kIqw Aqy gurU nwnk nwm lyvw is`K bxwey[ so A`j
AsIN jo srUp SRI gurU gRMQ swihb jI dw dyKdy hW [ ieh audwsI mhwqmw dI ikRpw krky hY[ ies qrW audwsI
mhwqmw ny gurbwxI dw pRcwr kIqw[ pr hux bhuq swry audwsI mhwqmw Cf gey hn[jYsy ik audwsI mhwqmw
jdoN Ardws krdy ny audoN < vwihgurU jI kI Pqih ieh nhIN kihMdy ieh Ardws krn vyly hrI aNm kihMdy
hn ieh pqw nhI ik iehnW ny ikQoN isK ilAw hY Aqy ikauN mnmq krdy ny ikauNik mhwrwj SRI siqgurU nwnk
dyv ny is`KW nMU vwihgurU mMqr jpxw d`isAw Aqy ieho mMqr mhwrwj SRI cMd jI is`KW nMU jpxw dsdy rhy ny Aqy
iPr Awp sMqW mhwqmW dy mMqr pV ky vyKo jo Cpy hoey ny auhnW ivc ikqy vI hrI ENm nhI iliKAw[swirAW dy
surU ivc “ < siqgur pRswid , iliKAw hY ieh koeI mYN Awpxy mn dI g`l nhI kihMdw ies bwry mhwrwj
jgq gurU SRI jI dw jIvn Aqy mwqry Cpy hoey pVky qs`lI kr skdy ho[ so ies vwsqy audwsI mhwqmw nMU
AYsIAW glq g`lW C`f ky mhwrwj SRI gurU SRI cMd jI dy d`sy Anu swr vwihgurU mMqr jpxw cwhIdw hY qW ik
audwsI ByK qy koeI nukqw cInI nw kry ik iehnW dy gurU qW Awh kuJ d`sdy ny Aqy ieh Awpxy mndI klpnw
Anuswr hI “ < vwihgurU jI kI Piqh” C`fky Ardws dy pihly hrI Em bolx l`g pey ny[Aqy jy iehnW nMU
puCo ik qusIN Ardws qoN pihlW < vwihgurU jI kI Piqh ikauN nhIN kihMdy qW ieh kihMdy hn ik ieh gur U
goibMd isMG jI ny ikhw hY [ ies qoN pqw lgdw hY ik audwsI mhwqmw ieiqhws iblkul nhI jwxdy[ikauNik
SRI siqgurU nwnk dyv jI qoN 2671 swl pihlW mhwqmw pqMjl irKI jI ny vwihgurU mMqr ikhw hY Aqy ieh
mMqr ikhw hY Aqy ieh mMqr hI SRI siqgurU nwnk dyv jI ny Awpxy spùqrW Aqy is`KW nMU d`isAw Aqy auhnW dy
ipCoN mhwrwj SRI cMd jI jgq gurU jI is`KW nMU jpxw dsdy rhy ny[ iesy AsUl Anuswr SRI gurU goibMd dws jI
audwsI sn ijvyN ik SRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny Awpxy hukmnwimAW ivc goibMd dws iliKAw hY Aqy
goibMd dws hI SRI gurU goibMd isMG jI ny AwpxI bwxI ivc iliKAw hY[
Aqy goibMd dws nwm auhnW dw ibR: 1759 q`k irhw hY[ Aqy auhnW ny ijMnI bwxI aucwrn kIqI hY[aus
vkq auhnW dw nwm goibMd dws sI[ jdoN auhnW ny 1759 ibkrmI ivc AMimRq CkwieAw hY[aus vKq auhnW dw
nwm goibMd isMG ipAw hY[so qusIN hux smJ lau ik gurU goibMd isMG jI audwsI ny[ Aqy aunW ny vwihgurU jI kI
Piqh khI hY[auh audwsIAW ny ikauN C`f idqI hY Aqy ieh audwsI mhwqmw sMqW dy sYNkVy mwqry pVdy ny pr jy
ivcwrIey qW auhnW ny dys dI Aqy is`K Drm dI r`iKAw vwsqy koeI kMm nhI kIqw Aqy auhnW dy mwqry aucwrn
kIqy hoey audwsI sMq pVdy ny[ pr ijs SRI gurU goibMd isMG jI ny mwqw,ipqw Aqy auhnW dy sihbzwdy ShId
krvw id`qy Aqy Awp vI is`K Drm dI r`iKAW vwsqy ShId ho gey ieqnI v`fI kurbwnI dyx vwly gurU go ibMd
isMG jI dw ieh vwk ikhw hoieAw C`f dyx ieh g`l iehnW vwsqy TIk nhIN ikauNik jdoN AMimRq CkwieAw jWdw
hY[aus vyly jpujI swihb,jwp swihb,svYXy, cOpeI Aqy AnMd swihb pVHky CkwieAw jWdw hY iehnW ivc gur U
goibMd isMG dIAW,iqMn bwxIAW hn[jwp,svYXy Aqy cOpeI ieh aus vKq dIAW aucwrn kIqIAw hoeIAW ny jdoN
auhnW dw nwm goibMd dws sI[ies qoN isD hoieAw ky AMimRq Ckx vwly isMG vI audwsI ny keI isMG auydwsI
nwm qoN gùsw krdy ny aunW dw gùsw krnw TIk nhIN ikauNik jykr nwmw qy ivcwr krIey qW kurwn mjId ivc
iliKAw hY Kwlwsy ies Kwlwsy qoN Kwlsw Sbd bixAw hY ieh ArbI dw Sbd hY Aqy inhMg PwrsI dw Sbd hY
Aqy inrMkwrI,rwDw suAwmI,inrmly,nwmDwrIey ieh swry SRI gurU nwnk nwm lyvw dy nwm ny Aqy ies qoN pihly
sMinAwsI ,jMgm,sryvVy,boDI jYnI,AwrIey,iesweI, muslmwn ieh swry hI nwm dyh DwrI AwdmIAW dy r`Ky hoey ny
Aqy audwsI nwm ies sMswr dy krqy vwihgurU ny r`iKAw hY ies dy vwry SRI siqgurU nwnk dyv jI ny AwpxI
bwxI mwrU rwg ivc ikhw hY mYnMU ies sMswr dy krqy vwihgurU ny audwsI bwxw idqw hY[mYN ausdy hukm Anuswr
audwsI bwxw pw ik audwsI nwm rKwieAw hY[so ijqny vI sMswr dy pMQW dy nwm hn aunW swirAW nwloN audwsI
nwm auqm qy pivq`r hY ikauNik ieh vwihgurU ny hI nwm r`iKAw hY so dsy gurU swihb jI audwsI sn[ ies
vwsqy isMGW nMU ieh mwx hoxw cwhIdw hY ik AsIN audwsI hW Aqy audwsI sMqW nMU cwhIdw sI ik AMimRq DwrI
isMGW nMU nwl lY ky gurmq dy vwDy leI pRcwr krdy sgoN ieh gurmq nMU C`fky hrI Em kihx l`g pey ny Aqy
bwbw bnKMfI swihb jI dy DUxy dI BBUqI dw golw bxwik pUjdy ny so audwsI mhwqmw nMU ieh g`lW C`f dyxIAW
cwhIdIAW ny[audwsI ByK dy vwDy vwsqy gurbwxI dw pRcwr krnw Aqy < vwihgurU jI kI Piqh kih ky Ardws
SrU krnI cwhIdI hY[
“sRI gur kyr srIr joaU, sB Qwn smyN sB nwd rsy hYN [
so ies ivc vI BweI sMqoK isNG jI ny SRI gurU goibMd isMG jI rsnw duAwrw iliKAw hY ik SRI gurU grMQ
swihb jI gurU swihbW dy qy BgqW dy Awqmw rUp hn[ so ieh iblkul TIk hY ikauNik mYN SRI gurU grMQ swihb
jI sMqoK ky pIhVw swihb qy isrhwxy r`K idMdw sI iek idn mYN dyiKAw ik sRI siqgurU nwnk dyv jI pIhVy
swihb qy bYTy ny qy ieh kihMdy ny ik swfy donoN pwsy isrhwxy hn AsIN isr iks pwsy krIey ieh vyK ky mYN kdyN
isrhwxy nhI rKy ausy qrW hI mhwrwj jI dI dyh sMKoK idMdw sI so ieh kuJ dyKky hI Awqmk SkqI vwilAW ny
Ardws ivc ieh Sbd surU kIqw hY ik dsW gurUAW qy swry BgqW dw Awqmw rUp sRI gurU gMRQ swihb jI ny[
aunWH dw Awqmw rUp hox krky SRI gurU gMRQ swihb jI ivc ieh SkqI hY ik ies nMU nw A`g swV skdI hY qy
nw hI koeI golI Asr krdI hY[
ausqy SRI siqgurU nwnk dyv jI dI PotO ,SRI gurU qyg bhwdr jI dI Poto,SRI gurU goibMd isMG jI dI Poto sI[SRI
gurU gurU goibMd isMG jI dI Aqy mhwrwj gurU qyg bhwdr jI dI Poto dy Prym sV gey Aqy SRI gurU nwnk dyv jI
dI Poto sVI nhIN Aqy nwhI Prym siVAw Aqy jo gutkw sI[ auhdy auprlyy swry rumwl sV gey pr gutky dI
ijld nMU syk dw dwg q`k nhNI l`gw qy bIbI svyyry ieh g`l vyKky hYrwn ho geI Aqy mYnMU ieh g`l Awky d`sI
qW mYN jw ky swrw kuJ A`KIN vyiKAw sI[ies bIbI ny hI d`isAw ik mYN 10-12 swl dI sI[aus vyly iksy
AwdmI ny lMbVdwr dy GroN iek trMk corI krky lY AWdw ik ies ivc jo gihxw hovygw lY lvWgw ausny auh
trMk ilAwky qUVI vwly kmry ivc d`b idqw Aqy vwihgurU dI mrjI qUVI nMU Awpxy Awp A`g l`g geI [qUVI
swrI sV geI,mkwn sV igAw [ieQoN q`k ik auhdy aUT lwgy bMny hoey sn[ aurnW dy vI ipMfy sV gey[auhnW ny
jdoN qUVI sVI hoeI vyKI qW pwxI pw ky buJw ky PolI qW ivcoN auh trMk ausy qrW hI swbq inkl AwieAw auh
Kol ky vyiKAw qW aus ivc SRI gurU gMRQ swihb jI dI dyh sI[ aus dy rumwilAw nMU Aqy mhwrwj jI dI dyh nMU
syk nhI sI l`gw[auh ijayNu dI iqauN sI[ ieh kuJ vyKky ipMf vwilAW ny bVI SrDw ivSvws nwl m`Qy tyky Aqy
gurduAwry jw ky pRkwS kIqw [ so ieh SkqI SRI gurU gMRQ swihb jI dI hY[
4) nwBy ivc hI BweI ieMdr isMG jI pwTW dI syvw krdy hn[ ies ny d`isAw ik mYN ieQy iksy dy Gr
pwT r`iKAw qW Gr vwilAW ny rwq nMU DUP b`qI jgw ky gurU gMRQ swihb jI dI pws r`K id`qI[mrzI vwihgurU dI
aus DUP b`qI qoN Q`ly ivCoxy nMU A`g l`g geI[ ivCwauxw swrw sV igAw [ mhwrwj dy auqy jo rumwlw sI auh
A`gy v`iDAw sI [ausdw QoVw ijhw swhmxw pwsw siVAw Aqy auqoN nw qW plkW nMU Aqy nw hI pIhVy nMU syk
l`igAw[ auh iblkul swP bc gey[ ieh kuJ BweI ieMdr isMG jI ny d`isAw sI[
5) nwBy ivc hI iek BweI kwkw isMG hY aus ny d`isAW ik mYN pltn ivc nOkr sI iek jgwH lVweI
ivc jwxw sI qW krnl swihb ny hukm idqw ik hiQAwrW qoN ibnW hor koeI cIz nwl nhI jwxI pr swfy
sUbydwr ny hukm kIqw ik jIp ivc SRI gurU gMRQ swihb jI dI dyh r`K lvo [so ies qrW AsIN Awpxy nwl SRI
gurU gMRQ swihb jI dI bIV lY gey Aqy jdO morcy ivc gey qW duSmx ny golIAW clweIAW ijs jIp ivc sRI
gurU gMRQ swihb jI dI bIV sI auh bc geI Aqy hor AglIAW[ipClIAW swrIAW jIpW qbwh ho geIAW qy
jvwn mwry gey [so ieh kuC vyK ky krnl swihb ny hukm idqw ik hr AYqvwr nMU AMgryj APsr vI
gurduAwry jw ky m`Qw tykx l`g pey[so ayh vI isr qy ruumwl bnky gurduAwry jw ky m`Qw tykdy sn Aqy mYN
iePwl mnIpur jo Awswm ivc hY do vwr igAw hW auQy pqw lgw ik jdoN AMgryjW dI jpwn nwl lVweI hoeI qW
audoN jpwnIAW ny swrw Sihr swV idqw isrP gurduAwry dy lwgy lwgy dy hI pMj Gr bcy sn[
6) mY gurduAwrw duK invwrn swihb iek mInw kQw krdw irhw hW[auQy iek isMG ny d`isAw ik
mrwrwj XwdivMdr isMG dw ijQy AslwKwnw sI ikly ivc auQy A`g l`g geI swry hiQAwr sVky suAwh ho gey[
auQy hI iek kmry ivc gurU gMRQ swihb jI dw pRkwS huMdw sI[ausnMU koeI syk nw l`gw [aus kmry dI swrI cIz
A`g qo srKrU bc geI [so SRI gurU gMRQ swihb jI dw ijQy pwT huMdw hY aus Gr ivc BUq pRyq nhIN rihMdy[myrI
AwpxI vyKI g`l hY[mYN fyry bwby nwnk dy cVdy pwsy 2 ku mIl qy ipMf hrUvwl hY[auQy gurduAwry swihb jw ky
irhw iek bIbI ny mYNnMU pRswdw Ckx vwsqy bulwuieAw mYN ausdy Gr AMdr jwx l`gw qW bIbI ny ikhw sMq jI
juqI lwh idau[ mYN ikhw bIbI kI g`l hY[ju`qI AMdr ikauN nhI jwxI[ausny ikhw mhwrwj auh jo QVw hY ieh
iksy pIr dI jgw hY[AsIN AMdr bldw dy Kopy vI nhI r`K skdy jy r`K deIey qW ieh pIr rwq nMU frwaNudw
hY[ ieh qusIN ikauN AMdr r`Kdy ho Aqy jwgidAW vI swfI CwqI qy ib`lw ijhw bx ky Aw pYNdw hY ies
vwsqy ieh juqI vI AMdr nhI iljWdy[ vwihgurU dI mrjI aunW dw iek buFw mr igAw [ausdw pwT auhnW ny
iesy QVy qy r`K id`qw[ mYN auh pwT kIqw iPr auh PkIr auhnW dw Gr iblkul hI C`f igAw [
7) nwBy ivc hI pMfq rqn cMd jI ny d`isAW ik iek ipMf ivc j`tW ny mkwn vxwieAw Aqy mwlk
dI mrjI auQy iek pRyq dw vwsw sI ijhVw rwq nMU auQy sodW aus nMU pRyq mwr idMdw[ ies krky aunW ny hvylI
C`f idqI hvylI suMnI peI sI Aqy iPrdy hoey iek sMq ies hvylI ivc Aw bYT[ y iksyny Aw ikhw sMq jI AMdrly
gurduAwry cl clo ieQy nw rho[ sMqW ny ikhw BweI AsIN ieQy hI TIk hW aus AwdmI ny ikhw sMq jI ieQy koeI
pRyq hY[ijhVw rwq nMU ieQy sONdw hW auh pRyq ausnMU mwr idMdw hY[sMqW ny ikhw BweI jy ieh g`l hY qW mYN rwq
ieQy hI rhWgy [aus gurmuK ny bhuq ikhw pr sMq rwq nMU auQy hI rhy [rwq nMU pRyq AwieAw qy sMqW dy swhmxy
Aw ky KVw ho igAw[sMqW ny ikhw BweI ieh jgw Cfdy ikaNu iehnW nMU duK idMdw hY[pRyq ny ikhw myry nimq pwT
krw dyx mYN ieh QW C`f jwvWgw[ sMqW ny ikhw kI iPr koeI inSwnI dy ky jwvygw ik mYN cilAw hW [pRyq ny
ikhw hW jdoN Bog pvy qW myry nimq ijQy ieh dIvw ipAw hY auQy pRSwd r`K dyx [auh Kw ky clw jwvWgw[sMqW ny
Aw ky m`Qw tyikAw qW sMqW ny ikhw ik bIbI quhwfy Gr vwly ikQy hn[ auh nhI Awey qW bIbIAW ny ikhw ik
auh klk`qy motrW clwauNdy hn sMqW ny ikhw BweI ieQy pwT krvwauxw hY[ sMqw ny swrI g`l d`sI bIbIAW ny
ikhw BwvyN auh ieQy nhI qusIN pwT krvw idau[sMqw ny pwT krvwieAw[ Ardws krky mhwrwj nMU Bog lvw ky
kihx l`gy [lau bIbI jI ieh kOlI vwlw pRSwd auQy r`K Awau koeI ieh nw khy ik sMqW ny koeI hyrw PyrI kIqI
hY[bIbIAW ny kVwh pRSwd dI kOlI auQy r`K id`qI qy iPr A`gy pVdw kr id`qw[sMqw ny kVwh pRSwd vrqwky
ikhw bIbI jI auh kOlI c`k ilAwau[bIbIAW geIAW kOlI c`k ilAweIAW[kVwh pRswd ausy qrW ipAw sI [pRyq
ny KWDw nhIN sMqw ny pRyq nMU ikhw BweI qMU ikauN nhI KWDw [pRyq ny ikhw ik quhwfy pwTIAW ny kukrm kIqw hY[
pwT sùD nhI hoieA[ ies vwsqy mYN pRSwd nhI KwDw iPr krvwau clw jwvWgw [sMqW ny iPr pwT r`Kvw id`qw
Aqy pwTIAW nMU ikhw ik ijhVw vI pwTI ieQy bYTy auh ieSnwn krky bYTy so pwT pUrw hoieAw sMqW ny Ardws
krky SRI gurU gMRQ swihb jI nMU Bog lVw ky iPr kVwh pRSwd auQy hI r`Kvw idqw[kVwh pRSwd vrqw ky iPr
sMqW ikhw ik jwau bIbI kOlI c`k ilAwau[ bIbIAW kOlIAW c`k ky ilAweIAW qW pRyq kVwh pRSwd KW igAw sI
so ies qrW pwT SuD hox nwl pRyq mkwn C`f ky clw igAw[so ijQy gRMQI ibnW koeI glqI kIqy pwT krn aus
Gr ivcoN pryq cly jWdy hn[
so ieh SkqI SRI gurU gMRQ swihb jI ivc hY[ A`g iehnW nMU swV nhIN skdI Aqy pwxI iehnW nMU fboN nhI
skdw [ijQy iehnW dw pwT huMdw hovy auQoN BUq pRyq cly jWdy hn[ hux ieQy keI sjn ieh vI kihMdy hn[ik mYN
pwT krwieAw sI kMm vwsqy pr auh kMm hoieAw nhI[ auh kMm nw hox dI vjw ieh hY ik pwT SuD nhI hMudw[
ijvyN ik ipMf FINgI BweI ipAwrw isMG jI ny pwT krwieAw[auQy pwT kridAW pwTI dw ipSwb inkl igAw
ibsqrw swrw iBj igAw[ ausnMU puiCAw qW gMRQI ny ikhw ik mYN ieQy iglW prnw r`K idqw sI pr aus ivcoN
ipSwb dI bo AwauNdI sI Aqy ieh g`l TIk hY[ ikauNik mNY jblpur igAw [ auQy iek bydI gMRQI dI syvw krdw
sI[aus nwl ieh g`l hoeI ausny ikhw ieh g`l iblkul TIk hY[ikauNik ieQy vI ie`k gMRQI hY ausdw vI pwT
kridAW ipSwb inkl jWdw hY [auh iPr AwpxI kmjorI nMU lukwaux vwsqy prnw iglw krky kol r`K lYNdw sI
so ieh vjw hY[iek pwTIAW qoN glqIAW ho jwdIAW hn[ dUsrw pwTI isMG pwT nhI kr skdw[ijs krky
pwT krwaux qy kMm nhI bxdy[
. hux koeI suAwl kry ik jykr SRI gurU gMRQ swihb ivc SkqI hY qW ieh A`g ivc ikauN sV
gey? SRI gurU gMRQ swihb jI ivc eynI SkqI hY ik ijQy pwT hovy aus Gr ivc BUq pRyq nhI rihMdy qy jl ivc
gMRQ fubdw nhI Aqy A`g swV nhI skdI qy iPr quhwfy ilKy Anuswr SRI mqI ieMdrw jI prDwn mMqrI dy mry
ipCoN ikauN ieqny gMRQ swVy gey [so ies dw juAwb ieh hY[ieh suAwl AigAwnI ieiqhws dy nw jwnx vwly
krdy hn[ikauNik ieiqhws ivc ies qrW iliKAw hY ik solW klW sMpUrn mhwrwj ikRSn jI kwl jmn qo fr
ky,vYrIAW qoN qMg Aw ky mQrw C`f ky jgw smMudr dy ivc phwVI hY[auQy jw ky rhy ies jgw dw nwm by t
duAwrkw hY[ auQyoN clky qlvwr nwl lY ky Agy sO mIl qy pRBws qIrQ qy ieSnwn krn gey [ieQy iehnW dI
bMs sI Xwdv auh swry hI Srwb pI ky Awps ivc lV ky mr gey qW ikRSn jI dy v`fy Brw bldyv jI vI auQ y
hI DrqI ivc smw gey Aqy mhwrwj ikRSn jI auQoN clky krIb do FweI mIl qy iek ip`pl nwl Fo lw ky s`jw
pYr K`by gofy qy r`Kky pY gey auDro m`CIAW PVn vwlw smMudr dy kMFy qy bYTw sI[auhnMU m`CI koeI nhIN imlI auQoN
auh clky iSkwr vwsqy jMgl ivc iPrdw sI qW iesnMU mhwrwj ikRSn jI dy sjy pYr ivc ijhVw pdm cmkdw
sI auh idisAw qW ies ny ihrn dI A`K jwx ky bwx mwr idqw[jw ky vyiKAw qW mhwrwj ikRSn jI dy pYr
ivcoN Kun vg irhw sI[vwihgurU dI mrjI ieh bwx l`gx swr hI ikRSn jI ny srIr C`f idqw[ ieh jgw g`fI
StySn qoN lihMdy pwsy QoVI dUr qy hY[ ieQoN mhwrwj jI dI dyh iljw ky XwdvW kol sSkwr kr idqI[iblwvl
bMdrgwh iesdw nwm hY[ smuMdr dy kMFy qy s`sI BIV BMjn mMidr hY iesdy lwgy hI aus m`CIAW PVn vwly dI
jgwH hY[ieQy auh bYTw sI[ ausqoN lihMdy pwsy do FweI mIl qy somnwQ dw mMdr hY jo mihmUd gjnI ny qoiVAw sI
so pVn vwly smJ lYx ik solW klw spUMrn mhwrwj ikRS n jI duSmxW qoN frdy duAwrkw jw vsy Aqy auhnW nMU
m`CIAW PVn vwly ny bwx mwrky mwr idqw Aqy mhwqmw bùD jI nMU Bjn kridAW auhnW dy ivroDI ny qlvwr
mwr ky auhnW dw isr kr id`qw[eIsw jI duSmxW ny SUlI cwV id`qy[ muhMmd swihb jI nMU m`ky ivcoN vyrIAW ny
k`F idqw Aqy auh vYrIAW qoN frdy gwry hrwr iek guPw ivc lùky rhy [iPr jMg AauD ivc muhMmd swihb jI
dy swry swQI mwry gey qW Awp frdy muuridAW ivc lyt gey ik mYnMU mwr nw dyx Aqy vYrIAW ny p`Qr lYk y
muridAW dy dMd qoVny surU kIqy qW muhMmd jI dy vI 2 dMd qoV idqy[pr iehnW ny fridAW srIr nw ihlwieAw
nw hI hwey kIqI Aqy sMq mnsUr jI nMU sUlI cwV idqw[sMq smsqbryj jI dI K`l auqwr idqI dwdy srm`d dw
isr AOrMgjyb ny ktvw idqw qW kI lok iehnW dI pUjw nhIN krdy? iehnW swirAW nMU lok mMndy joqW jgwauNdy
Aqy mn dIAW murwdW pUrIAW krdy hn[ies qrW hI jhWgIr ny SRI gurU Arjn dyv jI nMU ShId krvw
idqw[AOrMgjyb ny SRI gurU qyg bhwdr swihb jI ,cwry Swihbzwdy Aqy mwqw gujrI jI nMU ShId krvwieAw Aqy
vzId KW dI slwh nwl bhwdr Swh ny SRI gurU goibMd isMG jI nMU ShId krvw id`qw qW kI iehnW dy sQwn nhI
pUjy jWdy? So iesy qrW hI hjwrW nhIN l`KW mMidr Fwh ky mUrqIAW qoVky muslmwnW ny bjwrW ivc sùt idqIAW
dyvI dyviqAW dIAW mUrqIAW qoVky bjwrW ivc sùt idqIAW qW kI hux lok mUrqIAW nMU nhI mMndy qy mUrqIAW
nMU mMnx vwilAW dIAW dyvI dyvqy kwmnw pUrIAW krdy ny so ieh vwihgurU dI mrjI hY[iesy qrW mhwrwj gurU
rwm isMG jI nMU AMgryjW ny bgwvq krn krky PV ky kwly pwxI Byj idqw Bwv dyS inkwlw dy idqw Aqy auh
bwhr hI svrgvws ho gey[muVky pMjwb dI hvw vI nhI lY sky[iesy qrW suAwmI dXw nMd AwrIAw smwjI nMU
aunW dy cyly jgn nwQ ny zihr dy ky mwr idqw sI kI aunW dy cyly aunW nMU mMnxo ht gey ny kI aunW iv`c koeI
SkqI nhIN sI Aqy iesy qrW hI vwihgurU dy hukm ivc ijhVIAW dyhW swVIAW geIAW ny iesqy sMkw nhIN ho
skdI ikauNik ijQy ieqnIAW dyhW swVIAW qy pwVIAW geIAW ny auQy ieh vI pqw lgdw hY[ idlI ivc jmnw
pwr gWDI ngr ivc mh`lw hY[ ijQy sMq krm isMG hoqI vwilAW dy syvkW ny gurduAwrw bxvwieAw hY[ aus
jgw iek bIbI pwT krdI sI[SrwrqI lokW ny gurduAwry ivc drIAW Aqy sMq jI dw mMjw swV id`qw Aqy jo
bIbI pwT krdI sI ausqy im`tI dw qyl pwky A`g lwauNdy rhy[ pr ausnMU A`g nhIN lw sky [ auh cup krky
pwT krIN geI Aqy nw hI SrwrqI lok gurU gMRQ swihb cùk sky Aqy nw hI A`g lw sky[ieh vI gurU gMRQ
swihb dI SkqI hY[ ieh nw qW A`g ivc swVy jw skdy hn Aqy nw hI pwxI ivc foby jw skdy hn[pVn vwly
smJ lYx ik kI ieh AvqwrW sMqW ivc koeI qwkq nhIN sI ik auhnW nMU vYrIAW ny dysO k`F id`qw qy mrvw
id`qy[so kI auhnW nMU mMnx vwly nhIN mMndy Aqy jo auhnW dIAW kbrWw mVIAW qy m`Qy tykdy ny[kI auhnW dIAW
kwmnwvW pUrIAW nhIN hMudIAW[so ieh vwihgurU dI mrjI hY ijs qrW ipCy ilKy AvqwrW Aqy sMqW nMU auhnW dy
ivroDIAW ny auhnW nMU ShId kr id`qw iesy qrW hI SRI gurU gRMQ swihb jI nMU A`g dI Bytw kr id`qw jW pwV
id`qw qW ies ivc SkqI gurU gRMQ swihb dI G`t nhIN jWdI ikauNik jo kuJ huMdw hY auh aus vwihgurU pRmwqmw dy
hukm AMdr hMudw hY [jo kuJ ipCy iliKAw hY ieh auhnW sjnW dI jbwnI suixAw hY ijhnW ny ieh sB kuJ A`KIN
vyiKAw hY ieh isrP pRmwx mwqr hY jykr KojIey qW ies qrW dIAW hor vI sYNkVy swKIAW SRI gurU grMQ swihb
jI dI SkqI dIAW iml skdIAW hn[so ies vwsqy isKW nMU Aqy Awm jnqW nM U SRI gurU gMRQ swihb jI nMU
mMnky SrDw ivSvwS nwl ies dI pwT pUjw krvw ky mn dIAW kwmnwvW pUrIAw krnIAW cwhIdIAW hn[
SRI gurU goibMd isMG jI ny jwqI Byd myt ky swirAW nMU iek kr idqw
SRI gurU gRMQ swihb jI ivc Bgq kbIr jI ny rwg gauVI ivc bRwhmxW nwl crcw krdy hoey ikhw
hY[“jO qMU bRwhmx bRwhmxI jwieAw[qau Awn bwt kwhy nhIN AwieAw[qum kq bRwhmx hm kq sUd [hm kq
lhU qum kq dUD[khu kbIr jo bRhm bIcwry[so bRwhmx khIAq hY hmwry ,,[koeI bRwhmx AwpxI jwq dw mwx
krdw hoieAw Bgq kbIr jI nMU kihMdw hY ik qMU SUdr hYN myry nwl g`l nhI kr skdw [ pMfq dI ieh g`l
suxik Bgq kbIr jI kihMdy hnik pMfq jI mYnMU dso ik qMU bRwhmx hYN qW hor rsqy pYdw ikauN nhIN hoieAw[ijs
rsqy AsIN pYdw hoey hW aus rsqy qMU pYdw hoieAw hYN Aqy Pyr jy qMU bRwhmx hYN qW kI qyry srIr ivc koeI duD hY
Aqy myry srIr ivc lhU hY qy jykr donW dy srIr ivc lhU hY qW qMU bRwhmx qy mYN SUdr iks qrW hW[kbIr jI
kihMdy hn[hy pMfq jI jo bwRhmx (vwihgurU ) nMU jwx lYdw hY aus nMU bRwhmx ikhW jWdw hYN ies vwsqy qMU
bRwhmx puxy dw mwn Cfdy[ so ies qrW Bgq kbIr jI ny ienW qukW ivc Awpxy Awp ivc jnm qoN bRwhmx
mMnx vwilAw dw KMfn kIqw hY[
. jdoN sRI gurU AMgd dyv jI ny SRI gurU Amrdws jI nMU gurg`dI sMBwlI qW SRI gurU Amrdws jI ny
swrIAW jwqW nMU iek pMgq ivc bTwky lMgr Ckx dw hukm id`qw so ies qrW swry jwqI Byd imtw ky iek
pMgq ivc bYTky pRSwdw Ckdy qy ieQoN qk ik vkq dy bwdSwh Akbr ny vI ausy pMgq ivc bYT ky pRSwdw
CikAw sI[ieh kuJ vyKky bRwhmxW ny ieqrwj kIqw ik qusIN ieh cMgw kMm nhIN kIqw jo auc nIc sB Kqm
kr idqI hY qy swry iek kr idqy hn[so pMfq dI ieh gl suxky SRI gurU Amrdws jI mhwrwj auhnW nMU
aupdyS krdy ny BYrau mhlw 3) “jwiq kw grB nw krIAhu ko eI bRhm ibMdy so bRwhmx hoeI[jwq kw grbu n
kr mUrK gvwrw ies grbu qy clih ivkwrw[,,SRI gurU Amrdws jI aus bRwhmx nMU kihMdy hn ik hy mUrK
bRwhmx qMU jwq dw hMkwr nw kr ies hMkwr qoN bhuq ivkwr pYdw hMudy hn ikauNik jo bRhm nMU jwx lYdw hY ausnMU
bRwhmx kihMdy hn jnm qoN koeI vI bRwhmx nhI khw skdw[iesy ASUl Anuswr SRI gurU Arjn dyv jI ny SRI
rwg Aqy gauVI rwg ivc jdoN BgqW dI bwxI ilKweI qW bRwhmxW ny ieqrwz kIqw qy ikhw ik qusIN ieh cMgw
kMm nhI krdy swirAW nMU iek krIN jWdy ho ies qrW aUc nIc dw Byd imtwky swirAW nMU iek kr idqw hY
ikaNik ies bwxI nMU lok Bog lgvwky swry Ckngy ies dw mqlb ieh hoieAw ik qusI jwqI Byd imtwky sB nMU
iek kr id`qw hY[bRwhmxw dy ies SuAwl dw juAwb Awsw rwg ivc idMdy hn[
. “mUrK bRwhmx pRBU smwil[dyKq sunq qyrY hY nwil ,,[SRI gurU Arjn dyv jI nwl koeI
bRwhmx AwpnI jwqI dw mwn krky Awpny Awp nMU bRwhmx dsdw hY ausnMU SRI gurU Arjn dyv jI kihMdy ny ik hy
mUrK bRwhmx qMU aus vwihgurU dw jwp kr ikaNik auh swirAW ivc ivAwpk hY qy swirAW nMU vyKdw hYN qy
swirAW dI g`l suxdw hY[iPr SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg soirT ivc ikhw hY[ “eyk ipqw eyks ky hm
bwirk qMU myrw gurhweI” iek auh vwihgurU sB dw ipqw hY jo swirAW nMU pYdw krdw qy AsIN ausdy b`cy hW
b`icAW ivc koeI Byd nhI huMdw qy aus vwihgurU dy pYdw kIqy hoie swry ieko hI ny[ so ienW qukW Anuswr SRI gurU
Arjn dyv jI ny gurU swihbW dI bwxI dy nwl bRwhmxW,muslmwnW,j`tW,cimArW dI bwxI iek QW qy ilK ky
SwirAW nMU pUj bxw id`qw hY qy mQy itkw idqy ny Aqy ies vwry Bgq rivdws jI AwpxI jwqI d`sdy hoey mlwr
rwg ivc ilKdy ny “ myrI jwiq kutbWFlw[For FvMqw inqih bwnwrsI Aws pwsw [Ab ibpR prDwn iqih
krih fMfuaq
u qyry nwm srvwix rivdws dwsw[,, bRwhmxW nwl ivcwr krdy hoie Bgq rivdws jI kihMdy ny hy
pMfq jI myrI jwq dw kMm hY mry hoie fMgr iK`c ky bwhr lY jwxy v`F tuk ky aunW dw cMm lwh ky ausnMU rMg ky
aus dIAW juqIAw bxwauxIAW[krm qW swfy ieh ny pr nwm jpn dw mYnMU ieh P`l imilAw hY ik hux v`fy -2
pMfq bRwhmx Aw ky mYnMU nmskwrW krdy ny[ so ieh hY vwihgurU dy nwm jpx dw Pl] ienWH hI qukW qy Aml
kridAW hoieAW SRI gurU goibMd isMG jI ny vI jwqI Byd imtw ky iek kr idqw jYsy ky aunW ny hukm nwmy ivc
iliKAw hY[
. rozwnw pMjwbI itRibaUn 16 jnvrI 1989 sPw 5 s: inrMjn isMG swQI dw lyK hY
“hukmnwmw BweI sMgq isMG jI” ies ivc iliKAw hY ik BweI sMgq jI dw jnm ipMf k`ty jo ik nUrpur bydI
dy nyVy ijlwH ropV ivc hY,rmdwsIAw pirvwr ivc hoieAw[ jdoN SRI gurU goibMd isMG jI ipMf k`ty gey qW aus dy
mwipAW ny BweI sMgq isMG jI nMU gurU jI dI Bytw kr idqw[ audoN qoN lY ky auh AnMdpur ivc gurU jI dI syvw
krdw sI[auh gurU jI dw hm aumr qy hm Skl sI ies leI gurU jI vI ausnMU hr smyN Awpny nyVy hI r`Kdy
sn[ausnMU gurU jI ny cOrbrdwr dI syvw id`qI auysdI kmr nwl hr vKq qlvwr ltkdI rihMdI sI qy h`Q ivc
ic`tw cOr rihMdw sI[ies qrW auh gurU jI dy AMg sMg rihMdw sI ies qrW ayh gurU jI dw AMk riKAk vI
sI[BweI swihb jI dI syvw dw pqw hyT ilKy hukm nwmy qoN lgdw hY jo ik SRI gurU goibMd isMG jI ny iek Pgx
idn buvwr ibR: sMmq 1757 (1700 eI: ) nMU BweI swihb nMU bKiSs kIqw ijs dy ArMBk Sbd ies qrW
hn:-- < siqgur pRSwid SRI Akwl purK jI shwie [gurU goibMd isMG jI hukm sq ilKqm hjUr
mhwrwj swihb pwqSwhI [10 ) hukmnwmw kwPI lMbw hY pr mh`qv pUrn pMgqIAW hI ilKIAW ny ‘jb sY BweI
sMgq isMG swihb ky hjUr mYN cvr brdwr hYN idn rwiq AT pihr iKjmq hI krdw rihMdw hY ies ny syvw
tihl bhuq kIqI hY……..rhdw AnMdpur cklY kJUr dy srkwr mYN mswaUr hY[……… gurU goibMd isMG kw
hukm hoieAw ies ko hukm nwmw bKso AnMd gVH bYiTAw qMbU ky ivc iliKAw hY[ so BweI sM gq isMG ko idqw
hY[………jo swfw nzrwnw hY so BweI sMgq isMG ko dyxw ……….eyhu myrw PrjMd hY[ puqrW qy ipAwrw hY[….
jYsw myrw drSn krnw qYsw hukmnwmy dw drSn krnw [ieh auprokq hukmnwmw ijlwH huiSAwrpur dI
qihsIl gVH SMkr dy ipMf mlkovwl dI p`qI nYxq o wl dy gurduAwrw SRI dSmyS drbwr ivc sur`iKAq hY[ ieh
auh hI BweI sMgq isMG jI hY ijsnMU cmkor dI gVI ivc SRI gurU goibMd isMG jI AwpxI dSqwr klgI smyq dy
ky auQoN inkl ky mwCIvwVy pUjy sn[ jykr mhwrwj jI dy ies hukm nwmy qy ivcwr krIey qW ieh huk mnwmw
ipCy ilKy Anuswr iblkul TIk hY ikauNik hukmnwmy ivc SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI sMgq isMG rmdwsIey
nMU Awpxw cOrbrdwr r`iKAw sI Aqy sMq ieMdr isMG c`krvrqI nwmDwrIey ny iliKAw hY ik BweI mwn isMG
rMGrytw SRI gurU goibMd isMG jI dw corbrdwr sI so ieh gl TIk hY ikauNik mhwrwj pRqwp isMG jI nwmDwrI
jdoN dIvwn ivc bYTdy sn qW auhnW dy dovyN pwsy do cOrbrdwr hMudy sn[ iesy qrW hI SRI gurU goibMd isMG jI dy
ieh cOrbrdwr sn[ hr twiem njdIk rihx dy kwrn ieh sB nwloN muKI is`K hMudy sn[ieh hI loV pYx qy
jl pwxI CkwauNdy sn Aqy dUsrw SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI sMgq isMG jI nMU Awpxw PrjMd ikhw hY[ ies
qoN pihly jdoN BweI jIvn isMG dI nOvyN pwqSwh dw sIS,auyhnW dy ilKy slok idlIauN lY ky Awpxy do BrwvW
smyq kIrqpur puj ky SRI gurU goibMd isMG jI nMU idqy ny qW SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI jIvn isMG nMU j`PI
pw ky gl nwl lwky ikhw “rMGryty gurU ky byty, myry qn sMg lpyty” SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI jIvn isMG
jI Aqy BweI sMgq isMG jI nMU Awpxy pùqr ikhw hY qy jy pùqr ikhw hY qW iehnW dy h`QoN KWdy vI hoxgy ikauNik
ipau pùqr dw koeI iBMn Byd nhIN hMudw[
. qIsrw SRI gurU goibMd isMG jI cmkOr dI gVI C`fky inklx vyly AwpxI dsqwr klgI smyq
BweI sMgq isMG jI nMU dy gey sn BweI igAwn isMG jI ny pMQ pRkwS ivc iliKAw hY ik dSqwr BweI sMq
isMG jI nMu idqI sI ieh dovyN is`K iek brwbr ny donW nMU iek smwn mn lau[ ies dw Bwv ieh hY SRI gur U
goibMd isMG jI ny swrw jwqI Byd imtw ky rMGryty Aqy rwmdwsIAW dy h`QoNN KW ky swry iek kr idqy sn AKIr
AwpxI dSqwr qy klgI vI iehnW nMU dy ky Awpxw rUp bnw idqw sI ies bwry srb loh grMQ ivc SRI gur U
goibMd isMG jI ilKdy hn “Kwlsw myro rUp hY Kws[ Kwlsy myNhauN krUM invws[,, dsvyN pwqSwh jI ies bwry hI
Akwl ausq`q ivc ilKdy hn[
.svYXw:-- “koaU BieE mufIAw sMinAwsI ,koaU jogI BieE,koeI bRhmcwrI koaU jqIAn mwnbo]ihMdU qurk
koa,U rwPjI iemwm SwPI ,mwns kI jwq sbY eykY phcwnbo] krqw krIm soeI, rwjk rhIm EeI ,dUsro n Byd
koeI BUl BRm mwnbo[ eyk hI kI syv,sB hI ko gurdyv eyk,eyk hI srUp sbY eykY joq jwnbo ” [
. SRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxy kQn Anuswr “ mwns kI jwq sbY eyky phcwnbo ,, ies nMU pUrw
krdy hoieAW pihly AnMdpur swihb ivc pihlI vYSwK 1759 ib:R nMU AMimRq CkkieAw hY aus vyly BweI jIvn
isMG jI nMU pMjW ipAwirAW ivc imlwieAw Aqy ies qoN ipCoN gurU swihb jI AnMdpur Cfky keI jgw qo huMdy
hoey ipMf BwgU pujy auQy BweI vIr isMG nMU pMjw ipAwirAW ivc imlwky BweI idAwl isMG j`t nMU AMimRq
CkwieAw [so ieh BweI vIr isMG vI mzhbI sI[ies qrW SRI gurU goibMd isMG jI ny jwq pwq dw Byd Kqm
krky sB nMU iek kr idqw sI[ . SRI gurU goibMd isMG jI dy iesy AsUl
Anuswr mhwrwj rwm isMG jI nwmDwrIey ny swrIAW jwqW nMU AMimRq Ckwky jwqI Byd imtw idqw sI ijs dw Agy
ilKy qoN sbUq imldw hY ik jdoN nwmDwrIAW dw j`QW mlyrkotly v`l cilAw hY qW rsqy iv`c iek ipMf rboN ivc
jw ky rhy qy rIiTAW dI srdweI GotI qW jQydwr BweI lihxw isMG jI ny pihly KMny dy do rMGryty isMG BweI
pRym isMG qy ausdy BweI nMU bwty ivc srdweI Ckw ky mwjxw qW kI sI Doqw vI nhI ausy hI bwty ivc hI swry
isMGW nMU srdweI CkweI sI[so ieh swrw kuC aunW nwmDwrIAW dy khy Anuswr iliKAw hY ijnWH ny swrw kuC
A`KIN vyiKAW hY[ Aqy ies qoN ipCoN AkwlI lihr c`lI hY aus vKq qoN lY ky SRI AMimRqsr Akwl qKq swihb
pMj ipAwry jdoN AMimRq CkwauNdy ny aus vyly AMimRq Ckn vwilAW nMU AMimRq Ckw ky auhnW nMU iek lwien ivc
KVy kr idMdy ny] AMimRq Ckn vwlw iksy vI jwqI dw hovy bRwhmx ,K`qrI, j`t, mzbI Awidk auhnW swirAW nMU
jo iek bwty iv`c AMimRq pwieAw huMdw hY auh iek pwisauN iek isMG dy mMUh nwl lw ky QoVw ijhw Ckw ky aus y
qrW hI bwkI swirAW nMU CkweI jWdy ny qy dUjy pwsy qoN iPr CkwauNdy hoey AwiKr nMU smwpq krdy ny[ ienW ivc
bIbIAW vI hMudIAW ny[ so ies qrW jUT nhI mMnI jWdI Aqy iesy ASUl Anuswr rwDw suAwmIAW dy ies vkq
sRI mwn sMq crn isMG jI dy hukm Anuswr swry hI rwDw suAwmI iek pMgq ivc bYT ky prSwdw Ckdy ny jwq
pwq dw koeI Byd nhI mMinAw jWdw[iesy qrW hI inrMkwrI krdy ny auh vI jwq pwq nhI mMndy[jo jwq pwq
mMndy ny auh swry hI SRI gurU gMRQ swihb jI dy AsUlW qoN ault ny[ SRI gurU gMRQ swihb jI iv`c jwqI Byd dI
koeI cIz nhI hY[ies qoN ieh swbq hoieAw hY ik gurmq ny jwq pwq nMU iblkul nhI mMinAw [ ies vwsqy
pVn vwly s`jnW nMU ienW ilKqW nMU lY ky SRI gurU gMRQ swihb jI dI bwxI dw pRcwr krnw cwhIdw hY[
. not:---ieQy ieh vI Xwd krn vwlI g`l hY ik BweI jIvn isMG jI cmkor swihb ShId ho gey
sn qy auhnW dI jgw qy BweI vIr isMG jI nMU pMjW ipAwirAW ivc imlwieAw igAw sI ies dw ivSQwr nwl
Awp pusqk “SRI gurU goibMd isMG jI dy AwslI pMj ipAwry ,,[ivc pVky qs`lI kr skdy ho[
. mYN jo kuJ vyiKAw hY auh kuJ hI iliKAw hY [ .
ilKwrI ny pihly jo kuJ Awpxy jIvn ivc iliKAw Aqy vyiKAw hY auh ilK id`qw hY Aqy hor Drm grMQW ivc
iliKAw hY[ jo jIv pwp krdy ny auh kuMBI nrk ivc jWdy hn[ auh kuMBI nrk kI hY [ GVy vrgw hY[ krIb
2—3 Pùt ausdw mMUh hY Aqy hyTNo bhuq hI K`ulw hY[auh swrw t`tI mYly nwl BirAw hoieAw hY ausdy d`Kx dy pwsy
cwnx pYNdw hY[ aus t`tI ivc pwpI jIv kIVy ho kr pYNdy hn[ ieh hY kùBI nrk[ myry nwl bIbI pRIqm dws
cylI sI[ ausnMU ieh idKwieAw hY ik ieh kuMBI nrk hY[ ijsnMU ik grMQW ivc iliKAw hY[ dUsrw mwqw dw
grB vI kùBI nrk hY ikauNik mwqw dw swrw mUl mUqr b`cy dy mUMh auqy dI Awaudw hY[
dUsrw iesweI m`q dy clwaux vwly eIsw jI auh vI pRcwr krdy aucI jgw qy Kloqy hoey vyKy ny mMUh qy
dwVHI kys isr qy iek kwly rMg dw rumwl lpyitAw hoieAw hY Aqy bhuq swry lok auhnW dw pRcwr suxdy hn[so
ieh kuJ mYN Awpxy jIvn ivc vyiKAw hY [ieh swrw kuJ mYN nwm dy AiBAws krn nwl hI vyiKAw hY[ so pVn
vwly s`jx vI nwm jp ky ies qrW dI ruhwnIAq hwsl kr skdy ny Aqy Awm qOr qy nwm jpn vwly ieh g`l
AwKdy ny ik jdoN nwm dw AiBAws krn leI bYTIey qW mn nhI KloNdw [ies vwry AiBAwsIAW nMU icMqw nhI
krnI cwhIdI ikayNik myrw Awpxw dyiKAw hoieAw hY ik Sbd swry srIr dy vwlW iv`c jwx qy vI jd ibrqI
lgweIey qW mn iv`c ijqny vI krm kIqy hMudy ny cMgy mdVy swry Xwd AwauNdy rihMdy ny so eynW kuC hox qy mn
nhIN Kloqw qy srIr nMU vI duK suK hMudw rihMdw hY ies leI AiBAwsIAW nMU icMqw nhIN krnI cwhINdI [ Sbd
iv`c ibrqI lgw ky nwm j`pdy rihnw cwhINdw hY ikayNik mn dw subway hI AYsw hY[
. ies qoN A`gy mYN kuJ Putkl ivcwr ilKdw hW pihlI g`l ik kuJ s`jx ieh kihMdw ny ik AMimRq
Cky qoN ibnW koeI AKMfpwT nhIN kr skdw ieh aunW dy ivcwr glq hn[ikauNik SRI gurU gMRQ swihb jI dI
swrI bwxI ibnW AMimRq CikAW vwilAW dI hY[ so jykr bwxI auhnW dI hY ijhnW ny AMimRq nhI CikAw qW
ibnW AMimRq Cky koeI pwT ikauN nhI kr skdw [keI sjx ieh kihMdy ny ik dyhDwrI gurU nhI ho skdw isrP
SRI gurU gMRQ swihb jI hI gurU hn[ ieh vI auhnW dI glqI hY[ ikauNik SRI gurU gMRQ swihb jI dI bwxI vI qW
swrI dyhDwrIAW dI hI hY [so jykr SRI gurU grMQ swihb jI dI bwxI dyhDwrIAW dI hY qW dyhDwrI gurU ikauN
nhI ho skdw Aqy kuJ ieh vI kihMdy ny ik SRI gurU grMQ swihb jI gurU nhI gurU dyhDwrI hoxw cwhIdw hY jYs y
ik nwmDwrI,rwDw suAwmI,inMrkwrI Awid [so iehnW nMU ieh pqw hoxw cwhIdw hY ik mhwrwj rwm isMG jI
audwsI sMqW pwsoN pVy qy auhnW dy cyly sn[ dUsrw suAwmI iSvidAwl isMG jI ieh vI gurduAwrw mweIQwn
Awgry dy mhMqW pwsoN gurbwxI pVy iehnW dy ipqw BweI mlUk cMd jI vI auhnW dy hI cyly sn[ qIsrw BweI
idAwl jI ipSwvr dy rihx vwly ijnW ny inrMkwrI mq clwieAw hY,auh vI audwsI sMqW dy cyly sn[iehnW dw
muF swrw audwsIAW dw hY qy SRI gurU gMRQ swihb jI nMU ieh mMndy hn[ qy SRI gurU grMQ swihb jI ivco hI Sbd
lY ky gurmMqr d`sdy hn[ so jykr bwxI iv`coN hI lY ky gurmMqr d`sdy hn[ qW kI SRI gurU grMQ swihb jI gurU
nhIN ho skdy ?dyhDwrI gurU qW swry hI iek qrW bwxI rUpI Kzwny dy KzwncI hn[ijs qrW KzwncI Kzwny
ivcoN pYsy lY ky A`gy lYx vwilAW nMU dy idMdw hY[ pr Awp Kzwny dw mwlk nhI hMudw[Kzwny dw mwlk qW
SwhUkwr hMudw hY[iesy qrW hI ieh gurbwxI ivcoN Sbd lY ky A`gy d`sdy hn[ pr ienW dy mwlk nhIN[ienW dy
mwlk qW SRI gurU grMQ swihb jI hn[ ies leI SRI gurU grMQ swihb jI nMU gurU mMnxw cwhIdw hY qW ik swfy
ivc Put nw pey AsIN swry imlky gurbwxI dw pRcwr krky lokW nMU is`K bnweIey [ieh g`l vI Xwd krn vwlI
hY ik SRI SiqgurU nwnk dyv jI 1556 ibR: ivc vwihgurU dw idqw hoieAw audwsI bwxw pw ky, ijQy vI gey ny
aus jgw qy auhnW dI Xwd ivc gurduAwry audwsI sMqW ny bnvwey[ ies qoN ipCoN SRI gurU goibMd isMG jI qk
swry gurU mhwrwj ijQy vI gey ny ausy jgw qy vI audwsI mhwqmW ny gurduAwry bnw ky XwdgwrW kwiem kIqIAW
ies qrW 1556 ibR: qoN lY ky 1978 ibR: qk audwsI sMq gurduAwirAW dI pUry 442 swl syvw krdy rhy[ ienyN
smyN ivc Bwrq Aqy Bwrq qoN bwhr rUs Awidk ivc koeI AYsI jgw nhI ijQy audwsIAW ny gurbwxI dw pRcwr
nw kIqw hovy [so ies qrW audwsI sMqW ny gurbwxI dw pRc wr krky is`K m`q dw vwDw kIqw pr smyN dw c`kr
AYsw hoieAw ik 1978 ibR: ivc isMGW ny gurduAwirAW dI syvw Awp sMBwl leI [swnMU cwhIdw hY ky SwrIAW
sMprdwvW nMU nwl imlwky SRI gurU grMQ swihb jI dw Agy qoN vI vD pRcwr kr skIey [eyhI gurU swihbW dw
hukm hY[
. mYN smwpq krdw hoieAw pVn vwilAW nMU Xwd idlwauNdw hW ik mYN 5 swl 10 mhIny qoN
bImwr ipAw hW nzr kmzor ho geI hY ies leI mYN ieh swrw kuJ Awp nhI ilK sikAw iksy qrW koeI
mzbUn jW Sbd glq iliKAw igAw hovy qW AwphI soD ky pV lYxw[ AKIr iv`c mYN SRI siqgurU nwnk dyv jI,
mhwrwj gurU cMd jI Aqy SRI gurU goibMd isMG jI, mhwrwj dw l`KW vwr DMnvwd krky nmskwr krdw hW[ijnW
ny AwpnI Awpwr ikRpw krky dws qoN ieh syvw krweI hY
. ----smwpq---- kilAwn dws,
kilAwn dws ,
s`cI Koj
s`B qy vfw siqgur nwnk
S`cI Koj
sB qy v`fw siqgur nwnk [
<>siqgur pRswid]
mYnMU ieh ilKn dI jrUrq ikayuN peI hY [
iek vwihgurU hI inrgun dw nwm mukq krdw hY[kilAwn dws jp vwihgurU pwvih moK duAwr
BweI gurdws jI dIAW vwrW dw tIkw igAwnI hjwrw isMG ny kIqw jo ky BweI vIr isMG jI ny CwipAw hY[
gurU nwnk SwhI 441 AsU kqyN dy mhIny ivc Aqy eys ivc iliKAw hY[vwrW BweI gurdws jI pihlI sYNcI tIkw
kwr igAwnI hzwrw isMG BweI gurdws jI pihlI sYNcI dy sPy 71-72 qy iliKAw hY vwr 1 pauVI 49 ivc
“siq juig siq gur vws dyv vvw ivsnw nwmu jpwvY[duAwpuir siq gur hrI ikRSn hwhw hir hir nwm jpwvY[
qRyqy siq gur rwm jI rwrw rwm jpy suK pwvy[kiljuig nwnk gur goivMd ggw goivMd nwm AlwvY[cwry jwgy chu
jugI pMcwiex ivic jwie smwvY[cwro ACr ieku kir vwihgurU jpu mMqr jpwvY, qy ies jgw pr sqvIN vwr
CpIAW vwrW ivc iek ilKqI quk ilKI hoeI hY[“ vwihgur jip pRym isau ,so nr bhuiV jUin nhIN AwvY [,qy
AKIr qy hY[ jhW qy aupijAw iPr qhW smwvY[49 [
. pMcwiex vwihgurU mMqr SRI gurU grMQ swihb[
(1) nwnk sbd dw AnUX cwryN jugW nwl kIqw jWdw hY sqjug ivKy siqgurU nwnk jI vws dyv dw Avqwr
hoey [auQoN vvw lIqw ivSnMU dw nwm lok jpn lgy (2)Pyr duAwpr ivKy siq gurU nwnk jI hrI ikRSn dw
rUp hoey[hwhw AKr lIqw hr hr dw nwm lok jpx lgy[(3) qRyqy jug ivKy siqgurU nwnk jI rwm dw
rUp DwirAw[auQo rwrW lIqw rwm rwm lok aucwrn lgy[ (4) kljug ivKy gurU nwnk jI goibMd rUp hoey [
lok goibMd goibMd jpx lgy[auQoN ggw lIqw hY[(5) g`l kI cwry AKr kTy krky vwihgurU pMjvW mMqr
sMgq nMU gurU jI ny suxwieAw [mMqr eISvr dy nwm qoN aupijAw hY ausy ivKy lIn ho jWdw hY[DunI ieh ky
Pyr sMswr dI pRwpqI nhIN rhygI[
. Ar jo sIqlwid nwm jpdy hn auh AMq nMU Krbwhn ho Cwr aufwauNdy hn[
not:--ieh pauVI BweI gurdws jI dI nhIN hY jwpdI[ies pr SMkw hn,guxI jn ivcwr krn[
siqjug,qRyqy,duAwpr,kljug ivcoN d vwsdyv , rwm ,hir ikRSn qy goibMd qoN vw rw hw go cwr A`Kr lIqy
qW vwrwhgo binAw[ vwihgurU nw binAw jy duAwpr qy qRyqy dw krm bdlo qW krm BMg dUSx Awvygw[ jo
BweI gurdws jI vrgy ivdvwn nhIN kr skdy sn[(2) Pyr A`Kr lYx FMg vI ivKr dw hY[vwsdyv ivcoN
vw qy hrI ikRSn ivcoN hw qy rwm ivcoN rw goibMd ivcoN gu[ikauN vw kny smyq ilAw[ qy rw dw kMnw aufw
idqw qy go dw hoVw AokuV ivc bdl idqw[ieh iBMnqw iks inXm krky kIqI[ ikaUN nhI iek FMg nwl
Xw pihlw A`Kr mukqw Xw mwqRw smyq lIqw [ BweI gurdws jI AYsI glqI nhIN kr skdy sy (3) ivSnMU
dw jwp aus dy AvqwrI nwmW pr hY[ bYrwgI rwm dw qy ikRSn aupwSk,rwDy ikRSn , hry ikRSn dw jwp
jpdy hn[ikRSn Aqy goibMd Kws mMqr rUp Xw rwm ikSn dI qrW Kws jwp ivc nhI Awey hoey[(4)
BweI gurdws dy vyly gurU hr goibMd jI sI gy[ qW AKr hw lYxw cwhIdw sI[hir goibMd ivcoN ggw cuk
lIqw qw auJ vifAweI nimq gurU nwnk nwm ivco nw A`Kr lYxw cwhIdw sI[goibMd gurU ijs qoN lyKk dw
ieSwrw gurU goibMd isMG jI v`l hY[ Ajy pRg ty nhIN sy BweI gwrdws jI CtmW gurU pIr BwrI jo pRqK sy
Cf ky Awid gurU nwnk Cfky dsmy gurU dw A`Kr g iks qrW iKc ilAw [Asl ivc eyQy hI kMujI KuldI
hY ik ieh pOVI iksy ny gurU goibMd isMG jI qoN mgroN pweI hY[ ihMdUAW nMU pRyrn vwsqy eyh mno kVq GVI
hY[vwihgurU dy Asl ArQ gUjrI jI dI vwr ivc hn[(5) gurU grMQ swihb jI ivc sqXug dw Avqwr
bwvn iliKAw hY[ vwsdyv nhI iliKAw Xw hMs iliKAw hY[(6) vwsdyv ikRSn qy rwm kyvl Avqwr mMny
jWdy hn[Ar ikRSn qoN Cut bwkI dy Avqwr vI 16 klw sMpMn nhIN mnIdy[ ienW nMU siqgur dI pdm vI
kdI nhI imlI[eyh Awp ibAws,viSst Awid gurW dy cyly sy nw hI ihMdU rwm ikRSn vwsdyv nMU gurU Xw
siqgurU mMndy sn[BweI jI ny ienW nMU gurU ikkMU AwiKAw[eyh qW kyvl Avqwr sy[(7) ies pRkwr
vwihgurU dw ArQ kI bxygw ik cwr Avqwr dy srgux srUpw dw jwp jo gurmq ivc ivDwn nhI[ jwp
inrgux dw ivDwn hY[vwihgurU dw ArQ gUjrI rwg ivc inrgux prmysr hY[ BweI jI ny eys dy srgux
ArQ ikauN rKy[(8)cwr nwmW dw iek iek AKr lY ky nwm rcnwausdy ArQ Awp lgwxy qMqR ividXw qoN
Cut hor ikqy nhIN Ar ies ividAw nMU BweI jI ny Awp KMfn kIqw hY[ so BweI vIr isMG jI dI ieh ilKq
pVky Agy Awm ieh suAwl c`l ipAw[
. suAwl:-- vwihgurU gurmMqr nhI hY[
vwihgurU gurmMqr hY inrnX leI Dwrimk pRSn krqw qy pRkwSk sMq Awqmw isMG vYd,imtgumrI ,imln dw
pqw igAwnI Pqih isMG knKl ijlw shwrn pur XU. pI.nirMdr ipRitMg pRYs bjwr gurU rwm dws invws
AMimRqsr ivc ig. gurcrn isMG swKI ipRiMtMg dy pRbMD hyT CipAw [1 AsU sMmq ib: 2004 ivc [auQwnkw[
ieh pRSn sB qoN pihlw A`j qoN lg Bg Cy brS pihly myry mno aui TAw Aqy eys dy inrny krn vwsqy mYN p`qr
duAwrw s: hukm isMG jI vkIl pRDwn AkwlI dl ijlw imMtgumrI dI syvw ivc ByijAw ijsdw auqr dyx leI
Awp ny AwpxI jbwnI vwiedw kIqw pr auqr n idqw Aqy eys swl 1946 eI: nMU gurpurb jnm idn SIR
klgIDr jI pr sRI gurU isMG sBw dy sdy jW An sdy isK pRcwrk igAwnI imMtgumrI Awey qy jlUs dy smyN
ihMdU sq sMg mMdr dy swhmxy KVy ho ky boly ies pr iek p`qr pMfq Avqwr cMd jI ihMdU sq sMg mMdr vloN
igAwnI jI h`Q ivc phucwieAw igAw ijs dw auqr idqy ibnw hI Awp gurpurb krky vwps cly gey pr
jWdy hoie keI sjnW nMU khy gey ky AsW pMfq Avqwr cMd jI nMU sMqoK jnk auqr dy ky inrsMsy kr idqw hY[
ieh pRSn Awm jnqW ivc Awaun dw AslI kwrn ieho igAwnI jI dw JUT hY Aqy ies Awp jI dI pweI glq
PihmI nMU dUr krn vwsqy hI AsIN mzbUr ho ky ieh pRSn Awm pbilk ivc kr rhy hW Aqy ieh Skwieq isK
igAwnIAW sMbMDI bhuq purwxI hY ky ijs iksy Dwrmk pRSn dw auyqr koeI nw hovy aus pRSn krn vwly nMU 1.pMQ
mPwd dw vwsqw pwaunw[2.twl mtol krnw.3 pMQ ivc Put dw fr pwauxw[Aqy cwhty dw fr dy ky cup krwaun
dw jqn krnw[pr jy koeI iehnW iqMnW hI AVIcnW qoN lMG jwvy qW auqr hI n dyxw[ieh g`l auhnW vwsqy
TIk nhI hY[
. KYr nkl Kq jo Avqwr cMd jI ny igAwnI jI nMU ByijAw[< SRI mwn igAwnI swihb jY ihMd
invydn hY ik Aj ihMdU sqsMg mMdr dy swmny Awpny jo viKAwn kIqw hY ik gurduAwrw isMG sBwmyN AMimRq
CkwieAw jwvygw [ Aqy sihj DwrI BweI jrUr Ckx[ bynqI hY ik Awp dw viKAwn sux ky idl nMU bhuq KuSI
hoeI hY[bhuq icr qoN dws dy idl ivc AMimRq Ckx dI ieCw hY prMqU kuC SMkw sn ijnW krky Ck nhI sikAw
auh SMkw ilKdw hW [ ijnW dw jbwb bwrW bjy qk dy ky ikRqwrQ krnw[ 1. gurU Gr ivc qwrk mMqr jy kr
vwihgurU hY qW kI kwrn ik iksy BI gurU swihb jI dI pivqr rsnW qoN nhI inklw[ jykr iksy gurU swihb ny
aucwrn kIqw hY qW auh SRI gurU grMQ swihb ivc ikauN nhI AwXw [ jy kr Aid SRI gu rU grMQ swihb jI ivc
hY qW ikQy[2 gurU Gr ivc mukiq Awvwgox sihq hY Xw bgYr Awvwgox[ 3.pMj kkwr Dwrn krn vwsqy gur U
klgIDr jI dw muK vwk ikQy hY[
. not:--ies qoN pihlW iehnW hI SMkwvW dw auqr sMq Awqmw isMG jI dI mwrPq pRDwn SRI gurU isMG sBw
imMtgumrI qoN mMigAw [prMqU Ajy qk koeI auqr nhI imilAw[hux Brosw hY Awp ikRpw krky iehnW pRSnW dw
auqr kl bwrW bjy qk dy ky ikRqwrQ krogy[ ijs qy idl ivcoN SMkw dUr ho ky dws AMimRq Ckky jnm sPlw
krygw[dws Avqwr cMd srmw grMQI ihMdU siqsMg mMdr imMtgumrI[
. auprokq iqMn pRSn jo pMifq Avqwr cMd jI ny kIqy hn auhnW dw auqr auhnW nMU koeI nhIN imilAw[
prMqU myrw sbMD hux iqnW pRSnW nwl nhI sgoN isrP ieko pRSn nM:1 nwl hY ijs dy sMquSt jnk auqr dI
ieCw hY[ so hux pRSn mYN smUh nwnk pMQIAW ivdvwnW sMqW mhMqW AkwlIAW Aqy hor krnI qy kQnI dy pRDwn
mhwqmw ivSyS kr dyS pRisD qy lyKxI dy DnI vwihgurU dy jIvq sr grm pRcwrk SRI mwn BweI vIr isMG jI
AMimRqsr invwsI qQw sRI mwn sMq sMgq isMG jI kmwlIAw vwly qQw sMq rwgI sujwn isMG jI bwgW vwly qQw
suAwmI kilAwx dws jI audwsI Aidk dI syvw ivc sivsQwr pyS krdw hoieAw Aws rKdw hW ik sMquSt
jnk auqr bKisAw jwvygw[
sPw 2 myrw pRSn ies vyly kyvl Awpny mn nMU sMsy dI myl qoN pivqr krn vwsqy iesy vwihgurU nwm sMbMDI hY
sPw 3. vwihgurU sB kw qwrk Xw sB isKoN kw qwrk qW ikqy irhw sgoN lg pg FweI sdIAW ivc iksy gurU dy
muKwr ibMd qoN iksy sDwrn rUp ivc BI nhIN inkilAw qW AsUln ieh qwrk mMqr ikvyN hoieAw [sPw 5 [
BtW dy sYvIXW vwly vwihgurU pRmwixk nhIN hY Bt swfy AwcwrX nhIN sgoN swfy jyhy swDwrn mnuK hn [ hW
ivdvwn jrUr hn [ijnW dy muKoN inklw vwihgurU qwrk nhIN ho skdw [ B~tW XW fUmW dI idqI aupmw nUM koeI
vukq nhIN idqI jw skdI [ jd ik ieh mWgq kOm pYsy pYsy dI Kwqr sDwrn mnuKW dI aupmW Anucq hI kr
dyNdy hn [ qW gurU swihbwn dI aupmw ivc ieh vwk koeI bhuq Swndwr nhIN [pr gurU aupmw nwl iml ky
AwdrnIX hn [sPw 6 [BweI gurdws jI-ies vwihgurU dw KMfn krdy ny A`j dy isKW dy lwswnI ivdvwn BweI
vIr isMG jI ny tIkw vwrW BweI gurdws jI ivc kr idqw hY [dyKo vwr pihlI pauVI 49 vIN siqjug siqgur
vwsdyv vvw ivSnW nwm jpwvY [ies tIky pr tIkw kwr igAwnI hzwrw isMG jI dw ilKw hY prMqU ies vyly
ies nMU Cwp ky vycky ies dI kmweI Kwx vwly BweI vIr isMG jI hn[ies leI KMfn krqw AsIN Awp nMU
imQdy hW jy Awp sihmq n huMdy qW not jW qrmIm dy skdy sn[sPw 7. igAwnI jI vwihgurU pd dI ies
pauVI ivc dsI bxqr nMU A`T sMkw krky dsdy hn ik iksy ny ihMdUAW nMU pyRrn leI ieh pauVI gurU goibMd
isMG jI qoN ipCoN mnokVq GV ky pweI hY[
. sPw 9. ieh TIk hY ky auprokq pOVI Aqy hor QW QW vwrW ivc ijnW qukW ivc vwihgurU pd AwieAw hY[
swrIAW qukW ipCoN pweIAw geIAW hn[jYsy ik vwihgurU gur mMqr hY jp haumY koeI Awid ieh qukW kyvl aus
poVI dI puStI leI sn[ pWvx vwly ny bVI clwkI qoN kMm ilAw hY[sPw 11. jykr klgIDr jI dy smyN ieh
pdu bx cukw hMudw qW koeI vjw nhI sI ik 1400 .pMinAW ivc n hMudw[dsm gurU jI dI rcnw dy bwd gur U
crnw dy Bory BweI nMd lwl jI dI rcnw hY[aus ivc BI vwihgurU ikqy nhIN ies qoN vI isD hoieAw ik ieh
pd aus vyly aukw hI nhI sI jy Akwl boDk vwihgurU pd gurU Gr ivc hMudw qW jrUr ikqy qW hMUdw[jy Sbd
vwihgurU is`KW dy AwcrX dsW gurUAW dI rsnW qoN lyKxI qoN pRgt hoxw isD nhI hMuNdw BgqW dI bwxI 52
kvIAW dI bwxI BweI gurdws jI dI rcnw ivc ikqy nhIN Awaudw auh vwihgurU pd isKW vwsqy qwrk mMqr
iks qrW ho igAw jd ky dsW gurUAW ivcoN iksy gurU jI dy muKwr ibMd qoN pRgt hoxw Aiq jrUrI sI[sPw 16 .
swfy Sihr imMtgum rI gurdyAwry isMG sBw ivc iek idn swfy ijly dy pRisD mwieAw DwrI sMgq isMG jI
kmwlIAw invwsI jI ny kQw kridAW ikhw ky gxys jI dyviqAW ivc iXAwdw ikauN pUjy jWdy hn[ies pr
iek swKI kQn krky disAw ky gxyS jI ny vwihgurU ilKky prkrmw kIqIAW sI ijs krky gxyS jI pUj mMny
gey[vwihgurU ilKky pRkrmw krnw iblkul JUT hY swKI ivc rwm ilKky pRkrmw krnw iliKAw hY[ vwihgurU pd
qW Awp dy lMgotIey BweI vIr isMG jI dy kQn Anuswr vI klgIDr jI qoN ipCoN bixAw qW gxyS jI dI swKI
vyly vwihgurU ikQy sI ieh kQw suxky imMtgumrI invwsI s:Avqwr isMG jI myry pws Awky inrny kIqw qW mYN
rwm d`isAw ijs krky EhnW dw inScw sMqW dy ivruD ho igAw so AYsy JUT bolky swfy pRcwrk pRcwr krky
mUrK mMfl nMU pRsMn krky pYsy vI iek`Ty kr lYdy ny qy jnqw nMU puTy rwh pwky nrk ivc vI pwauNdy ny pr pwj
augVn qy Awp vI SrimMdy hMudy ny[
. so eys lyK nMU pVky sMq iSvrwm jI audwsI mhwSw qwrw cMd AwrIAw[ BweI hrBjn isMG
jQydwr pMc Kwlsw dIvwn Aqy hor keI ilKwrI QW iek do vwr ilK ky cup kr gey pr inrwly ny QW sMhu Kwky
lk bn ky eys vwry ilKnW surU kIqw hY jo ky aus dIAW ilKqW Agy ilKdw hW rijMdr isMG inrwly ny iek
iesiqhwr CwipAw kysr ikAwrI ielYkitRk pYRs lwiebryrI rof idlI ivc pr eys qy sMmq koeI nhIN hY Aqy
pqw hY sRI mhMq rwm dws jI audwsI sRI mohn Dwm hrisDI ieMdor mD pRdyS [eys ieSiqhwr ivc iliKAw hY
vrq mwn smyN dy gurU nwnk pMQ ivc cwr mMqr ies qrW siqkwr Xog hn[1. mUl mMqr <> qoN gur pRswid
qk 2. mhw mMqr siqnwm vwihgurU[3. bIj mMqr <AMkwr[4. gur mMqr vwihgurU[auprly cwr mMqr mn
klpq Aqy gurbwxI dy ivruD hn[pr Asl ivc hyTly cwr mMqr gurbwxI dy isDWq Anuswr imldy hn[
jrw mn kwbU krky pVo[1. mUl mMqr hirnwm hY[mUl mMqr hir nwmu rswiexu khu nwnk pUrw pwieAw[mwrU
solhw mhlw 1 […gurbwxI dy auprly cwr gurvwkW ivc iek hir hI gurmMqR isD huMdw hY jo ik ihMdU sMsikRqI
nwm hY [hir nwm ismrn krny vwlw hI isK mMinAw jWdw hY dUjw nhIN auprokq ivcwr Aqy gur pRmwxw qoN
ieh spSt huMdw hY ik is~K ihMdU hn [ieh kuC ilKky ieSiqhwr ivc Pyr iek tY Rikt CwipeAw sTku sPy dw,
dws vloN pRmKu gur isKW Agy Dwrmk pRSn[lyKk Aqy pRkwSk dws rwijMdr isMG inrwlw[pqw sRI mohn Dwm,
hr is~DI, ieMdor 2 {mD pRdyS} sMmq ibkRmI 2023-19 BwdroN [ eys dy sPy AKIr qy hY spYSl ipRitMg pRYs
bjwr DobIAW AimRqsr ipRMtr mihMdr isMG[
. sPy 32 qoN surU kIqw hY dws ny ijnW sjnW nMU aprokq p`qr Byjy sn aynW vIrW dy nwm ies
prkwr hn[ qwrIk 12-3-66 . 1.sRI mwn pMQ rqn mwstr qwrw isMG jI sromxI AkwlI dl AMimRqsr[2.
sRI mwn sMq Pqh isMG sromxI gurduAwrw pRbMDk kmytI AMimRqsr[ 3.SRI mwn swihb igAwnI A`Cr isMG
sromxI AkwlI dl AMimRqsr[ 4.SRI mwn igAwnI BUipMdr isMG jI sromxI AkwlI dl AMimRqsr[ 5.SRI mwn
igAwnI lwl isMG jI jnk pusqk BMfwr sMgrUr[ 6. SRI mwn igAwnI hridq isMG jI gurduAwrw rkwb gMz
id`lI[ 7, sRI mwn igAwnI nwhr isMG jI pMjwb igAwnI pYRs BdoV hwaus luiDAwxw[ 8. sRI mwn pRIqm isMG
jI[ AYm,ey, pRoPYsr lwiel pur Kwlsw kwlj jlMDr[ 9.SRI mwn AYfItr gur sMdyS sMq purw Xmnw ngr
jgwDrI[ 10. SRI mwn sMq joqI isMG jI mhwrwj gurbwxI sihMs cO kroVI AMimRqsr[ 11, sRI mwn AYfItr
spqwihk rvjIq bMbeI -1, 12.sRI mwn AYfItr sMq ispwhI lwl hvylI gyt mhw isMG AMimRqsr[ 13.AYfItr
Awqm swieMs 82-ey AsUqoS mukr jI rof, klk`qw -25, 14. SRI mwn poRPYsr swihb isMG jI ShId is`K
imSnrI kwlj AMimRqsr[ 15.SRI mwn fwktr rqn isMG jI j`gI AYm.ey.jy.fI.pI AYc.pMjwb XUnIvrStI[
16.SRI mwn mnmohn isMG jI vkIl bMglw nM:4-bI sYktr- ey cMfIgVH[ 17.SRI mwn AYfItr jQydwr jlMDr[
18.SRI gurU nwnk imSn AMimRqsr [sDwrn p`qr Byjy gey [
1. SRI mwn igAwnI audm isMG jI blwk 2-eI mkwn nM:4 lwjpq ngr neI id`lI-14 [ 2.SRI
mwn sMq ikRpwl isMG jI syvwpMQI fyrw SRI mwn sMq AmIr isMG jI kw sqovwlI glI AMimRqsr[ 3.SRI mwn
AYfItr igAwnI gurcrn isMG jI swKI[ 4.SRI mwn igAwnI gurdIp isMG jI hYf gMRQI swihb sISgMj id`lI[
5.SRI mwn igAwnI sMq isMG mskIn swihb Alvr rwijsQwn[ 6.SRI mwn mhMq nrwiex isMG jI is`K
gurduAwrw bRhm kMuf AwXuiDAw XU. pI .[ieh sPy 34 qk hY Aqy Agy sPy 55 qy hY[
1. mYnyjr Akwl qKq hrI mMdr swihb AMimRqsr[ 2.mYnyjr qKq gurduAwrw ptnw swihb,ptnw
ibhwr[ 3 mYnyjr qKq gurduAwrw AnMd pur swihb ijlw huiSAwrpur[ 4. mYnyjr qKq hjUr swihb,nwdyV
dKx [ 5.mYnyjr gurduAwrw pRbMDk kmytI id`lI styt,id`lI[ 6.mYnyjr gurduAwrw dmdmw swihb ijlw biTMfw[
. auprokq muKI gurduAwirAW dy pRbMDkW nMU dws ny 23-7-66 nMU rijstrI p`qr duAwrw pMj pRSnW dw
auqr mMg ByijAw sI[ pr iksI gurU dy lwl vloN koeI auq`r nhIN imilAw kI iesI dw nwm guris`KI hY qy Agy
sPy 59 qy hY dws vloN is`K Drm nMU cYlj M [ipAwry pwTk jno dws vloN bynqI hY ik vrq mwn smyN ivc pMjwb
qW kI swry Bwrq vrS ivc iek BI igAwnI nhIN hY jykr koeI igAwnI hY qW syvk dy pMj Dwrimk pRSnW dy
auqr dyx ivc mon ikayN hn[dws vlo is`K Drm dy swry igAwnIAW nMU cYlj M kIqw jWdw hY ik dws dy auprokq
pMj pRSnW dw auq`r AwpxI lyKxI duAwrw dyx dI ikRpwlqw krn Awpdw dws rwijMdr isMG inrwlw [SRI mohn
Dwm hr is`DI ieMdOr-2 mD pRdyS [
. ieh rwijMdr isMG inrwly dw is`K Drm nMU cYlj
M hY ky koeI myry pMjW pRSnW dw auqr dyvy so ieh
kuJ ilKky inrwlw Pyr vI cup nhI bYTw Pyr gurmMqr inrxX sMmq ib:2024 cyqr 4 nMU 149 sPy dI ikqwb
CpweI iek AwdmI qoN 680 rupY lYky eys ivc vI ipCy ilKy suAwl hI kIqy ny ky myry suAwlW dw koeI auqr
dyvy[so ieh swrw kyC BweI vIr isMG dI glqI dw hI nqIjw hY ky aus ny igAwnI hjwrw isMG dI ilKq CwpI
hY ky BweI gurdws jI dI pihlI vwr dI pauVI 49[siq juig siqgur vwsdyv vwlI pauVI BweI gurdws jI
dI nhI jwpdI ieh iksy ny ipCoN pweI hY ihMdUAW nMU KuS krn vwsqy [so eys ilKq nMU lYky hI Agy ilKwrIAW
ny ilKnw SurU kIqw hY ky vwihgurU gur mMqr nhI hY [
. ijsny vI gur mMqr vwihgurU iliKAw ausnMU hI suAwl krn vwilAW pwgl ikhw hY[ .
BweI vIr isMG jI dI ilKq pVky eys qoN cwr swl ipCoN bwbU qyjw isMG jI rItwier AYs. fI E. kqyN gur U
nwnk SwhI 456 nMU Kwlsw rihq pRkwS CpwieAw Aqy ieh nwvI vwr Cpy dy sPy 102 qy vwihgurU gur mMqr
isD krn vwsqy [Awsw mhlw 5 dI ieh quk ilKI [ vy muhqwjw vy prvwhu [nwnk dws khu gur vwhu [Aqy
Pyr gUjrI rwg dI vwr ivcoN mhly iqjy dIAW ieh qkW iliKAW ny,vwhu vwhu gur muiK sdw krih mn muK
mrih ibK Kwie [ey[ vwhu vwhu gur isK jo inq kry so mn icNidAw Pl pwie [ so ieq Awidk pMgqIAW
ilKky ieh isD krn dI koiSs kIqI ky gur mMqr vwhugur hY Aqy eysy qrW hI hor ilKwrIAW ny iliKAw hY[
sPw 97 .ies qrW BweI kwhn isMG nwBy vwly nMU vwihgurU pd gurU swihbW dy muKwr ibMd qoN kFwx dw jnUn
kuidAw qW Awp ny gurU gMRQ swihb ivc lg mwqr dy vD Gt nw krn dy hukmW nMU BI iCky qy rKdy hoie swihb
qIsrI pwqSwhI dy muKwr ibMd qoN vwihgurU pd ieauN isD krn dw XXn kIqw hY[ sPw 18 vwh vwh gur isK
inq siB krhu gur pUry vwhu vwhu BwvY [mhlw 3 [ vwr gUjrI[prMqU ies pwT nMU jdoN SRI gurU gMRQ swihb Aqy
pd Cyd SbdwrQ koS ivc dyKdy hW qW ieh pwT ieauN hY[XQw[ vwhu vwhu gur isK inq sB krhu gur purY vwhu
vwhu BwvY[ pwTk jI dyKo Drm nMU C`f ky mwieAw dI Kwqr rqn jI Awpny pK nMU isD krn leI ikqnw jor
lgw rhy hn[ Blw jI jy AYsy imiQAw Xqn n kIqy jwn ,qW gurmq ikqy n`T qW nhIN jWdI[ AYho jyhy imiQAw
Xqn AnjwnW nMU Bwvy Brmw lYdyN hn[ prMqU sujwn purSW dy swmxy qW hwso hIxy Aqy aultw Asr krn vwly
hMudy hn[ sPw 19[ pMfq nrwiex isMG jI ividAw mwrqMf [ eyho vwihgurU pd vwrW dw kQn Anuswr vwsdyv
qoN vvw [hir qo hwhw [goibMd qoN ggw[ rwm qoN rrw[ krm BMg lY ky binAw disAw hY eyQy bxqr BweI mnI
isMG jI dI jo dsvyN gurU jI dy hjUr qo ipCoN BI kuC kwl rhy SRI gurU Bgq mwl qoN igAwnI nrwiex isMG jI ny
Awpny vwrW BweI gurdws jI dy tIky ivc BI shI mMn ky AwdI hY [ SRI gurU Bgq mwl BweI mnI isMG jI ikRq
SRI gurU Arjn dyv jI ny BweI bihlw Awidk dy pRSn dy auqr ivc d`isAw hY ik gurU nwnk dyv jI ny 36 swl
jug qp krky ieh cwr AKr pRwpq kIqy sI[prMqU igAwnI Gtnw ds rhy hn dsvyN gurU jI dI [XQw[ieh
ibD krq qpisAw BXo[dvY qy eyk rUp hvY gXo[ goieAw ijkr kr rhy hn Awid gurU nwnk dyv jI dw qy
Gtnw d`s rhy ny [dsvyNgurU jI dI sPw 21[igAwnI jI ny Agy gurU nwnk dyv jI dw roVW dI qpisAw dw
ijkr vI kIqw hY[pr auh BI AsMgq ikauNik gurU nwnk dyv jI sMswr pr swry 69 brS pRgt rhy 69 brsW
ivcoN 36 brS qpisAw kIqI nhIN jw skdI [sPw 22[ikqnI hwso hIxI pojISn hY ik ijs vwihgurU nMU tIkw
igAwnI hzwrw isMG duvwrw Kwlsw jI Aprvwn krdw hY ayusy vwihgurU nMU AmlI qOr qy ieqnw Adrwaydw hY ik
gurU swihbW dy hukmW dI BI prvwh nhI krdw [sPw 22 [lO hor suxO Awpxy Awp nMU gurbwxI qoN kurbwn kr
dyx vwly iek hor sjn jI pUry gurU ky is`K hox dy dwvydwr vwihgurU pd ikvyN isD krdy hn[ienW dI ilKq
dsdI hY ky Awp iblkul hI mUrKW dI dunIAW ivc vsdy hn[ ieh pusqk ijs dw nwm rwDW suAwmI mq
Awdrs hY, krqw sWeI lok ilKdw hY Aqy vzIr ihMd pYRs AMimRqsr ivc sMmq nwnk SwhI 445 ivc isMG
sBw AYbtw bwd vloN pRkwSq hoeI hY eys dy pnw 53 pr iek SwKI mrdwny vwlI nwnk pRkwS ivcoN ilKky eys
ivc [vwihgurU isD krn dw insPl Xqn krdy hn[23[Awp ny ieh dsn dI Kycl nhI kIqI ik swrI bwxI
hI aultI pVI dI hY Xw kyvl gur vwhu hI aultw kr skIdw hY ieh AsUl kdoN qoN ArMB hoieAw hY [ TIk hY
isKW dw pMQ inrwlw pVnw BI aultw [ sPw 25 [nMbr 5 [ ies ivc Awp BweI kwhn isMG dy bnwey hoe y
vwihgurU nkl krdy hoey srm qy by srmI dohW dI h`d lMG gey hn[ Bwv gurU swihbW dIAW BulW soDn ivc
cwr kdm Agyry lMG gey hn[ BweI kwhn isMG jI ny QoVIAW lgW mwqrW Gtw vDwky vwihgurU bxwieAw sI
prMqU Awp ny lgW mwqrW Awpxy pwsoN lwky pUrw vwihgurU bxw DirAw hY hwlW ik pwT TIk hY[vwhu vwhu gur
isK sB inq krhu[ kI pMQ dy ivdvwn Aqy Kws krky BweI vIr isMG jI jo BweI hurdws jI vwly vwihgurU nMU
KMfn krdy hn auh BweI kwhn isMG jI Aqy sWeI lok dy vwihgurU nMU shI mndy hn[
. so pVn vwly sjnw ieh pV ilAw hY ky iks qrW suAwl krn vwilAW ny vwihgurU gur mMqr isD krn
vwilAW nMU pwgl ikhw hY[ so ieh swrw kuC BweI vIr isMG jI dI glqI dw nqIjw hY [so ieh TIk hY jo ky
ipCy iliKAw hY suAwl krn vwilAW iliKAw hY ky jykr igAwnI hjwrw isMG jI ny glq iliKAw hY qw BweI
vIr isMG jI dw h`k sI ky igAwnI hjwrw isMG jI dI glqI dw suDwr krky ilKdw ky ieh pauVI BweI
gurdws jI dI hY pr BweI vIr isMG jI igAwnI hjwrw isNG jI glq ilKq hI Cwp ky suAwl krn vwilAW
qoN swry is`K pMQ nMU hI by smj khwieAw hY Aqy gurU nwnk SwhI 441 qoN pMj Cy swl pihlw dw ieh suAwl sur U
hoieAw Aqy AYs vyly 506 hY eys ihswb krIb 70 swl hoie ny[ pr eyny smyN ivc iksy vI is`K ivdvwn ny
eys dw q`slI vwlw jbwb nhI iliKAw[so ieh hY swfy ivc ividAw dw Gwtw[ pr kOm nMU mMgky Kwn vwly
hjwrW igAwnI rwgI FwFI Aqy kvI iPrdy ny eynW suAwlW dw jbwb dyn vwsqy iek vI sm`rQ nhI hY[ so pVn
vwly pRymIE vwihgurU pws Ardws kro ky vwihgurU ienW nMU Akl dyvy qy ieh AYsy suAwl krn vwilAW nMU jbwb
dy skyN[
. jbwb-SurU qoN hI ieh AsUl hY ky gurU isK nMU mMqr kMn ivc dyvy[
suAwl krn vwly ieh suAwl krdy ny ky gurbwxI ivc iksy vI gurU ny vwihgurU jpn dw hukm nhIN kIqw
eys vwsqy vwihgurU gur mMqr nhIN hY so eys dw ieh jbwb hY ky jYsy bydW ivc Em iksy iDAw du SurU ivc hY qy
iksy dy SurU ivc Em nhIN hY qy mUl ivc Em Sbd nhINN hY Aqy Xujr byd dw AKIr slok Em hY Aqy ieh
eIsw aupinSd dw Anuvwd hY[ ijs krky ieh minAw nhIN jWdw Aqy ies dw Bwv ieh hY ky bydW ivc Em,
EAM,sohM, rwm,hr,ikRSn,Awidk iksy vI mMqr jpn dw hukm nhIN hY[pr buhq swry lok ieh mMqr jpdy ny
. Pyr ieh mMqr iksy Avqwr dI rsnw qoN nhI aucwrn kIqy hoey swry ivdvwnW dy bnwey hoie lok jpdy
ny Aqy iesy qrW bwiebl Aqy kurwn mjId ivc pYgMbrW dy nwm dy klmy nhIN hn[ jYsy ky lwielw hw muhMmd
rSUil`l wry[ eynw AKrW ivc klmw kurwn mjId ivc nhIN hY[pr muslmwn ieh pVdy ny qW kI ieh gur mMqr
nhI khy jWdy[so jykr eynW qy sMkw nhI krdy qW vihgurU qy ikayuN suAwl krdy ny [ dUsrw suAwl krn vwilAW
nMU ieh smJ hI nhIN hY ky gur bwxI ivc,rwm, hir,goibMd, gopwl, siqnwm,inrMkwr, dmodr, swlgrwm,bITl,
mUrqI pUjw, Alw Awidk keI nwm jpn dw hukm hY Aqy eysy qrW hI vwihgurU jpn dw hukm hY jo Agy
iliKAw jweygw pr pihlW ieh dsnw jrUrI hY ky gur mMqr SurU qoN hI kMn ivc d`isAw jWdw hY[
. AQrv vyd kWf 4 [iDAw7 [ sUkq 32[ jUhy imqy DruxM mGvo[ hy ieMdr mn mYN Aqy qMU dovyN som
suKw gupq pIvyN[soeys jgw pr vyd ivc suKw pInw vI Cpw ky iliKAw hY qW ky koeI lwlcI nw vyK ly Aqy Agy
Pyr kWf 9 iDAw 5 ivc iliKAw[ gUhw qRIix inihqw nYrI XMqI vwco mnuSXw bduMqI [ bwxI dy cwr pYr ny
[ijs nMU ivdvwn bRhm dy jwnn vwly hI jwndy ny Aqy eys ivc iqMn pYr gupq ny Aqy coQy pYr nMU Awm AwdmI
boldy ny[ so eys qoN ieh isD huMdw hY kyivdvwn gur mMqr vI gupq hI dydyN ny kMn ivc [
. nr isMG pUrv qwipn aupin sq[ slok 4 [ies mMqr dw jo aupdyS lYnw cwhy qW gurU vw ipqw dI
syvw kry so syvw krn vwly qy SuB krm krn vwly is`K nMUmq
M r dyxw cwhIdw hU[bRhm aupin Sq[ slok 4 [ieh
ividAw puq Aqy is`K dohW nMU nhIN dyxI cwhIdI[ ieh aus nMU dyvy jo s`cw syvwdwr hovy jy dUsry nMU dygw qW dyn
vwlw nrk ivc jwiegw[ qy ijs nMU dygw Es nMU isD nhIN hovygw[ rwm qwipn aupin sq [slok 17[ ieh Byd
bhuq gupq rKn vwlw hY qy gur mMqr lY qoN ibnW bhuq ivdvwn vwsqy vI buhq kTn hY[ Aqy srDw qoN ibnW
iksy nMU vI n dso [SRI gorK shMsr nwmy ivc monI bwbw swrdw nwQ ny iliKAw hY[ sPy 7 qy gupqXwq gupqh
mMqrs Xvyd dpwg mnM iviD[ sRI grg mUnI jI boly hy rwDkw nwQ ibDI nwl dso hoie gupq qoN gpq mMqr byd
ivc khy jWdy ny[ gupqo gurU igrw nwQo pRwxw Xwm prwXx……..jIAW nMU gurU jI dI bwxI gupq rKxI cwhIdI hY
iSv sMihqw kWSI invws go suAwmI SRI crx pUrI ikRq BwSw Anuvwdk kilAwx bMbeI [gipnIXy swDkwnw Xyn
Xyn isD Bvyq Klw[ ies nMU gupq rKn nwl swDnw krn vwly nMU jog isD ho jweygw, gopnIXM pRXMq nyn n dyX y
XsX ks nIqw[ieh Awsn jo ikhw hY[ies nMU gupq rKo iksy hor nMU d`snw cMgw nhI ,Xoin mMudrw prMg
gopXwny dyX XsX ksX icq[ieh XonI mMudrw buhq gupq hY ibnW AiDkwrI qoN iksy nMU kdI n dso [so jog
mq vwly dsdy ny ky gurU dw mMqr gupq rKo[Aqy sMq dwdU jI dy cyly sMudr dws jI ny AwpnI ikqwb dy sPy 2.
qy iliKAw hY[Aor sMdyh mtwie dIE sB kwnn tyir sunwie kYnwdU[iksy hor ivdvwn ny ikhw hY[ dohrw[mn my
kwrj icqvIey krIey n pRgtwie[gop rwKIey mMqr ijauN pRgt ibPl ho jwie [Aqy gurU swihb jI vI eys dI
puStI krdy ny[rwm klI kI vwr mhlw 1 . qurk mMqrkin irdy smwih ,gauVI kI vwr mhl 3 pauVI 25 .
aupdyS jo idqw siqgur so suixAw isKI kMny[mlwr mhlw 4 [ gur ky bcn krn suin iDAwvY bv swgr pwir
prY[pRBwqI mhlw 4 ibBws [hir aUqmu ird AMqir BwieE gur mMqr dIE hir kwn [ kwnVw mhlw 5[ mnih
pRgws BieE Brm nwisE mMqr dIE gur kwn[Aqy SRI gurU goibMd isMG jI ny ikRSnw Avqwr ivc iliKAw hY[
svYXw[fwr jnyaU su sXwm grY iPrky iqh mMqr su srwaun mY dIny[ Aqy SRI gurU hir goibMd swihb jI dy is`K
suQry Swh jI ny ikhw hY[kwn PUkwie kY ByK drSn lIE eyk mn mwih jo rhy qwhI Aqy pMj qMqr ivc cnwkw
jI ny iliKAw hY,gur mMqr gupq kr rwKIey pRgt inPl ho jwie[chMu kMnw ivc mMqr hY Cy kMnW ivc mq sunwie
Bwv gur mMqr gurU Aqy is`K dy kMnW ivc hI suinAw jwie Aqy qIsrw AwdmI nw suny Aqy jykr ingurw AwdmI
mr jwie qW npwlI lok aus nMU icqw qy pey hoie nMU icqw qy auqwr ky kMn ivc gur mMqr dy ky Pyr swVdy ny [
so SurU qoN hI gur mMqr kMn ivc sunwieAw jWdw hY Aqy suAwl krn vwilAW dw ieh suAwl ky gurbwxI ivc
vwihgurU jpnw nhIN iliKAw eys vwsqy ieh gur mMqr nhIN ieh JUTw ho igAw hY Aqy dUsrw suAwl hY ky BweI
gurdws jI ny AKr Agy ipCy krky vwihgurU gurmMqr ikauN disAw hY ,so eys suAwl dw jbwb vI ivdvwnW ieh
iliKAw hY[
. jbwb—kivqw Aqy ArQ krn vwsqy AKr Agy ipCy kIqy jWdy ny[
igAwnI hjwrw isMG ny ieh iliKAw hY ky BweI gurdws jI ny AKr Agy ipCy krky vwihgurU gur mMqr glq
bnwieAw hY[pr igAwnI hzwrw isMG nMU ieh pqw nhI ky ivdvwn ilKwrI kivqw ivc AKr Agy ipCyN krky
kivqw ilKdy ny Aqy kQwivc vI AKr Agy ipCy krky ArQ kIqw jWdw hY[ijs dy vwry ivdvwnW dy ieh lyK ny
. suAwmI hir pRSwid vYdk munI jI ny jpujI swihb jI dw tIkw ihMdI ivc CwipAw hY[ bMby mSIn pRYs mohn
lwl rof lhOr sMmq gurU nwnk SwhI 462 -63 ivc Aqy eys dy sPy 11 qy irg byd iDAw 4 mMfl 5 sUkq 85
slok iqMn qy iliKAw hY[nIcIn bwrM[ eys jgw pr AqyR irKI ny duAwr dy QW bWr Sbd iliKAw hY[Pyr sPw
15 irg byd mMfl 8 iDAw 7 sUkq 68 slok 1 [ eys slok ivc kRmI dI jgw krUmI iliKAw hY[ Aqy dXw
nMd srsqI irg vydwid BwSw BUmkw dy sPy 376 qy iliKAW hY[ ky ccy dI jgw kkw iliKAw jwdw hY [sPy
379 vydW ivc ircW dI jgw hl qy hl dy QWc iliKAw jWdw hY[sPw 381 mMqr XYqy eys jgw Aw dI QW
AYiliKAw hY[ sPw 385 [buhlM[ eys jgw buhlM dw ArQ iet kIqw hY[mqup pRqXX[eyQy mmy nMU kkw krky
ArQ kIqw hY[386 [hRgRho [eys jgW hr Aqy gRh DWq dw hwhw BBw ho jWdw hY[ so dXw nMd srsqI AwrIAw
smwj dw krqw jo bydW dy mMnx vwlw hY auh ieh mndw hY ky bydW ivc ccy dI jgw kkw hwhy dI bbw krky
ilKn ivc glq nhI hoNdw ieh suD minAw jWdw hY Aqy eysy qrW hI hMs aupinS`d ivc hMs irKI dI ausq`q
kIqI hY Aqy eysy hMs irKI dw hI Agy ipCy AKr krky so hM jwp krnw d`isAw hY jo AYs vyly l`KW AwdmI
jpdy hn[
. ihMdI dy ivcwr swgr dy sPy 406 qy iliKAW hY [dohrw [ lGu gurU gurU lGu hoq hY[ vRx hoq
aucwr [rU hvY Ar kI Tor mYN Ab kI Tor ibkwr[Bwv BwSw ivc CMd dy vwsqy gurU dI jgw pr lGu qy lGu dy
QW gurU pVn dw doS nhI hY[ qy ihrdw rwm ny hnU nwtk ivc iliKAw hY[ gWfy Sbd dy fw nMU l- mn lau
ikauNik kivqw ivc f, lw,r, l, nMU iek mMinAw hY[ Bwv eynW ivc koeI Byd nhI hY ieh Avwj ieko dyNdy ny qy
prmwx idqw hY[r,l,X, f, l, X, inRiBdo [so Cwly dI jgw pr CWfy khy skdy hW[ nM:5 suAwmI ikRSn gopwl
Dws ny gopwl hulws iliKAw hY[ eys dy bby AKr dy sPy qy iliKAw hY[ pRwikRq BwSw kwv ivc CMd nMU suD muK
mMinAw hY qy Sbd syD gOx hY[ ijQy suD sbd ilKn krky CMd BMg hovy EQy Ap BrMs (ivgwV) ky Sbd ilKy
jWdy ny[ qy ijQy CMd dI hwnI nhIN hMudI EQy suD bolI ivc sbd ilKy jWdy ny qy iksy jgw pr CMd nMU TIk
rKn vwsqy imly hoie AKr vKry vKry kr ky ilKy jWdy ny[ qy iksy jgw pr jjw iliKAw jWdw hY ijs qrW
Aqmw kRwX, ARwX,BRm dI jgw pr Awqmw kwrj ,Awrj iliKAw jWdw hY[
. so eys AsUl Anuswr soriT rwg ivc kbIr jI ny ikhw hY Bgiq nwrdI irdY n AweI [ so eys
jgw pr nwrd nMU nwrdO iliKAw hY [nM:7 BweI gurdws jI ilKdy ny, mylw sux iSvrwq dw bwbw Acl vtwly
AweI [ KwDI Kuxs jogIsrw gost krn sBY auT DweI[ so eys jgw pr BweI gurdws jI ny SRI siqgurU nwnk
dyv jI nMU Aqy jogIAW nMU Awie dI QW AweI iliKAw hY: Aqy BweI gurdws jI ny kibq svYXW dy AMg 407
ivc iliKAw hY[ brn sQwn lGu dIrG jq krY Akwr kQw ibnod ibsm n jwnIAY[Bwv dIrG dI jgw lGu
AKr qy lGu dI QW dIrG AKr kvI kr skdy ny Aqy pVn vwly eys nMU glq n smJn [nMbr 8 [SRI gurU
goibMd isMG jI ny cMfI dI vwr dy surU ivc iliKAw hY[ sRRI BgauqI jI shwie [eys jgw BgwauqI dw ArQ
vwihgurU hY[vwr SRI BgauqI jI kI pwqSwhI 10 [eys jgw BgauqI dw ArQ dyvI hY[ ipRQm BgauqI ismr kY
gur nwnk leIN iDAwie[eys jgw pr BgauqI dw ArQ vwr ilKn vwlW SRI gurU goibMd isMG jI hY[so SRI gurU
goibMd isMG jI ny vwihgurU Aqy Awpny Awp nMU vI iesqrI ilMg BgwauqI iliKAw hY Aqy eys vwry kvI ilKdy
ny[mwK sQwny mKih krIAqy CMd BMgo n krIAqy Bwv kvI mwK dI jgw pr mKih ilK dyNdw hY pr CMd BMg
nhIN krdw , so surU qoN lY ky hux qk ieh AsUl cilAw AwieAw hY ky kvI Agy ipCy AKr krky ilK skdw hY
Aqy eysy AsUl Anuswr BweI gurdws jI A`Kr Agy ipCy krky jykr vwihgurU gur mMqr iliKAw hY qW ieh
iblkul TIk hY Aqy igAwnI hzwrw isMG dI glqI hY ky ieh pauVI BweI gurdws jI dI nhI[so ieh pauVI
BweI gurdws jI dI hY ipCoN iksy dI ilKI hoeI nhI hY, Aqy eys qoN Agy hux eys SuAwl dw jbwb iliKAw jWdw
hY ky vwihgurU jpnw bydW ivc iliKAw hY [
. vwihgurU jpnw bydW ivc iliKAW hY [
bydW ivc rwm ,goibMd ,hir , nrYx ,sohM, gopwl, ikRSn Em Awidk iksy vI nwm jpn dw hukm nhI hY[
pr vwihgurU jpnw bydW ivc ies qrW iliKAw hT[ irgbyd mMfl 1 sUkq 187 slok 7 qvwih mv swv
DIq[ hy An mhwn dyvoN kw mn quJ myN hI rmw hY qumhwry ASRX sy sMudr kRm kIey jwqy hYN qumhwry rKSw so hY
ieMdr ny vrqrkw bd kIAw QW,so vwih dw jpnw hr vyly duSmnw qoN riKAw krn vwlw hY[ mMfl 2 sukq
37 [nr vwhxy rQM[ hy ASv dyv SIGr gwmI ieCq sQwn pr phMucwny vwlw jo qumhwrw vwhn Bwv rQ hY [
. so ijs qrW rQ CyqI hI ijQy jwnw hovy auQy pucw dyNdw hY eysy qrW vwh Sbd vU Awp ny inj rUp ivc
mlw dyNdw hY[ irg byd[mM: 3- sUkq 41 eImw bRhm vwh ,hy ieMdr qum ausq`q krn nwl pRwpq hoNdy ho [ so
ijs qrW bRhm ieMdr ,vwh, kihny krky Aw jWdw hY eysy qrW vwh: jpn nwl bRhm iml jWdw hY[
. Xjur byd[iD: 10AMg 3, pir vwihxI pir vwihxI[iD: 18 AMg 45 [vwih svwh[ 2 vwih svwhw[
AQrv byd kWf 10 [ sUkq 1 [sb qIv vwihnI ivSv rUpw kurUitnI 15 [hy kRqXy quJ sqrU duAwrw pRyrq kI
hUeI k ohm sqrU kI aur hI Byjqy hYN vhI qyrw mwrg hY, ies kRm duAwrw qU gwfI sy Xukq Anyk bIro sy spMn
Sbd krqI hUeI sYnw ky smwn hmwry SqrU pr Jpt, so vwih sbd dw jwp krn nwl eys ivc vYrIAW qoN Aqy
Agy Drm rwj dy jmdUqW qoN riKAw hoNdI hY [Aqy duKW dw nws hoky sdw rihn vwly suK dI pRwpqI hoNdI hY [
swm byd[ sPw 57 [igRvvwho, ausqqIAW Awpny ADIn kr lyqI hYN [sPw 62 [ Xd vwihST qd gnXy[ hy
jXoqI svrUp Agny qum hwry inimq mhwn sqoqr aucwrq kIAw jwqw hY, so bydW ivc ijQy vI vwih Sbd
AwieAw hY[aus jgw vYrI Aqy duKW dw nws krky sdw suK dyn vwlw hI AwieAw hY[
irg byd mMfl 1 sUkq 61 ivSv grUq svirr mMqoR[ 8 AkwS pRiQvI ………sy BI ieMdr kI mihmw mhwn hY
so gurU Sbd mihmw Aqy vifAweI rUp hY[ mMfl 1 [sUkq 122 [nrW grUq srvw ,sUkq 125 su gur s qsu
[ so eys jgw gurU Aqy gur Sbd AwieAw hY Aqy sUkq 146 ivc, vnR gurU pw[ sUkq 147 mMqro gurU : punr
squ so Asmw Anu[ hy Agny qumhwrI eIrSXw Xukq Adwn SIl, dwn nw krn vwlw pwpI hm ko Cl sy duK
dyqw hY ays kw vh mwVw ivcwr ausI ko Bwr rUp hovy Aor vh ausI ko nSt kry[ so gurU dw ArQ hI ieh hY ky
vYrIAW dw nws krky jIv nMU sdw rihn vwlw suK dyn vwlw suK dynw [mMfl 4 sUkq 5[ gurU BwrM n mnm[jo
gurU ,BwrM, sB qoN vfw hY aus nMU jIv nhIN mndy Aqy ivSy ivkwrW ivc lgy hoie ny [mMfl 6 sUkq 68 sv
grUqw: nwvw duirqw qrym [ hy ieMdr,hm nOkw duvwrw qrny ky smwn hI pwpoN sy qryN[ so ijs qrW byVI vw
jhwj smMudroN pwr kr dyNdw hY[ mM: 7sU: 56[ gurU dyvso Ar rUsy dDwnq[ mrud gx pRwkrmI dUStoN kw nws
krqy hYN Aor ausqq krn vwly kI riKAw krqy hYN[ mMfl 10 sUkq 37 [ gurU mn so dyvwScw, gurU nMU mMnky
jrUr hI dyvqw bn jweIdw hY[
Xjur byd
iDAw 6 AMg 7 [prw gurU isjo, dyvqw Xjmwn ko svrg pwRpq krwny vwly my muKwX hY[so gurU hI
suvrg` ivc pcwayn vwly ny[ Xjur byd [iD: 20 AMg 61 gur svyisqw 1kWf 12[ AMg 48[ gurU[ieh
AQrv byd dw slok hYN AQRv bwd Anuvwk 4 sU : 20 gursv vyD[ kWf 6 Anuvwk 4 sUkq 42[ Xo gurU:[
kWf 8[Anuvwk 30 SUkq 5 [ dn guro[ AQRv byd kWf 3 SUkq 13 [Avwq vwih BySjM ivvwq vwih Xd rp
: [ hy hvw swry rogW dw nws krn vwlI duAweI ilAw Aqy rogW nMU pYdw krn vwly pwpW nMU swQoN dUr kr
Awp swry duK dUr krn vwsqy smRQ hYN ……[irg byd mMfl 1 sUkq 5 [ pRgQXq sKw X: jo sqom vwh
s:[hYN ausq`q krn vwly imqro eyQy Awky [bYTo Aqy ieMdr dy gux gwau [ so vwih Aqy vwh, dovyN qrW dw eys
jgw cln vwlw pwxI hY Aqy eyDr suAws cln vwlw prvwihxI hY Aqy eys nwl vwih sbd bwhr kifAw
jWdw hY [ irg byd mMfl 1 sUkq 39 nro vrqw XQw gurU , AwdmIAW nMU gurU dy hukm Anuswr clnw cwhIdw hY
. so ieh sbd sYNkVy vwr bydW ivc Awie ny Aqy vwh dw ArQ hY ausq`q krnw[ so ausq`q iks dI
krnI hY jo igxqI qoN rihq hY AKW aus nMU vyK nhIN skdIAW jIhbw krky ausdw rMg rUp kuC nhIN disAw
jWdw jo swry ivAwpk hY[so ivAwpk hyT krky auh swry dyvI dyviqAW dy pYdw krn vwlw qy swirAW dw gur U
hox krky pUjn Xog hY Aqy vwihnI dw ArQ hY iek jgw qiN iksy dUsrI jgw ljwn vwlw [so vwih sbd eys
jIv nMU pwpW qoN rihq krky Amr kr dyNdw hY Aqy Alr hox krky ieh jIv surg Aqy scKMf ivc AwpxI
mrjI nwl Sw jw skdw hY qy gurU dw ArQ hY dyh go rU eys dyh nMU siqAw dy ky clwaunw[ so jo dyh nMU siqAw
dy ky clw irhw hY[so khIey gurU, 2. go dw ArQ hY, eyh swrw sMswr Aqy rU dw ArQ hY eys nMU pYdw krnw
pwlnw qy nws krnw[so jo sMswr nMU pYdw krdw hY [ so keIey gurU, vw go dw ArQ hY AwigAwn Aqy rU dw
ArQ hY igAwn [ so jo AigAwn rUp AYDyry nMU dUr krky igAwn rUp cwnn kro so khIey gurU ,vw go ArQ hY
moq Aqy rU dw ArQ hY moq rihq krky Awpny ivc mlw lY so khIey gurU Aqy eys gl nMU mhW irKI pqMjl jI
ny pqMjl jog drSn dy smwDI pwd dy 26 slok ivc ikhw hY[ s pUr vySwmip gurU kwly nwnv c Cy dwq[ auh
eIvr jo pihly ho gey ny Aqy jo hux qy Agy nMU hox vwly ny dyvqy Aqy Avqwr aunw nMU vI pYdw krky aupdyS dyNdw
hY, cMgy krmw dw Aqy mukq hox dw eys vwsqy Eh jYsw Awd ivc sI AYsw hI hux hY Aqy eysy qrW dw eyh
sMswr dy lY hox qy vI iek jYsw hY Bwv kdy vI Eh vD Gt nhIN hoNdw eys vwsqy Es nMU gurU ikhw hY[ so bydw
ivc hor jo vI nwm dsy ny Eh swry hI dyviqAW dy nwm jpny dsy ny Aqy eys sMswr dy krqw dw inrgun nwm
vwihgurU jpnw d`isAw hY[
SRI siqgurU nwnk dyc jI ny mwrU rwg ivc d`isAw hY[ aupr ggnu ggn pir gorKu qwkw Agmu
gurU puin vwsI[gur vcnI bwhir gir eyko nwnk BieAw audwsI [sRI siq gurU nwnj dyv jI ny sisAw hY ky
eys sMswr auqy AkwS hY AkwS qy Bwv gorK go nwm hY DrqI dw Aqy eys dI jo riKAw krdw hY mwhrwj
ivSxU jI dw vI krqw Bwv gurU hY vwihgurU mYN Eh vwihgurU nMU gurUu krky audwsI hoieAw hW [so pihlI gl ieh
hY ky SRI siqgurU nwnk dyv jI jykr eys sMswr dy krqw nMU gurU krky audwsI hoie ny qW jo kuC Anujwn bysmJ
n smJ ky ieh ilKdy ny ky audwsI ByK dy clwaun vwly mhwrwj sRI cMd jI ny ieh gl glq ho jWdI hY, so
audwsI ByK dy clwaun vwly mhwrwj SRI cMd jI nhI audwsI ByK clwaun vwly sRI siq gurU nwnk dyv jI ny Aqy
jdoN eys sMswr dy krqw ny SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU audwsI pMQ clwaun dw hukm idqw hY qW nwl hI Es
vyly SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU gur mMqr vwihgurU d`isAw hY Aqy ieh vwihgurU hI siqgur nwnk dyv jI gur
mMqr dsdy sn Aqy SRI gurU gMRQ swihb ivc sRI mwn Bgq kbIr jI ny Awsw rwg ivc ikhw hY[ vwhu vwhu
ikAw KUb gwvqw hY [ so Bgq kbIr jI dy eys vwk qoN pqw lgdw hY ky eys vyly lok vwhu vwhu jpdy sI[ Aqy
SRI siqgurU nwnk dyv jI ny sUhI kI vwr[slok 10[ivc ikhw 1 vwhu Ksm qU vwhu ijin ric rcnw hm kIey[
gUjrI kI vwr slok mhlw 3 slok 18 [vwhu vwhu bwxI inrMkwr hY ijsu jy vfu Avr n koie [ slok vwrw [qy
vDIk ,slok mhlw 4[vwhu vwhu siqguru inrMkwr hY ijs AMqu n pwrw vwr [ gUjrI kI vwr slok mhlw 3
[slok 14 vwhu vwhu krqI rsnw sbid suhweI [so ijs qrW bydW ivc vwhu Sbd ivc eys sMswr dy krqw dI
ausq`q hY qW eysy qrW hI SRI gurU gMRQ swihb jI ivc vI vwr Aqy vwih Sbd ivc dunIAW nMU bnwaun vwly dI
isPq hY Aqy SRI gurU Amr dws jI gUjrI kI vwr dy slok 17 ivc ikhw hY vwhu vwhugur isKu jo inq kry so
min icMidAw Plu pwie […….vwhu vwhugur isK inq sB khhu gur pUry vwhu vwhu Bwvy [so eys jgw pr vwhu
vwhgur hY ikauNik eys jgw pr vwhugur jpn dw aupdyS hY [so pwT ivc vwhu vwhu hY pr ArQ ivc ieh hI
TIk hY[vwhugur hy gur isKo inq hI vwhugur jpo [ Aqy SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg Awsw ivc ikhw hY ,vy
muhqwjw vy prvwhu [nwnk dws khhu gur vwhu [ Bwv jo sMswr dw krqw hY Es vwihgurU aw nwm jpo [ so eys
dy vwry ipCy iliKAw igAw hY ky kvI Agy ipCy AKr krky ilK skdw so eys jgw pr ArQ hY,hy gur isKo
vwhugur dw nwm jpo [Aqy SRI siq gurU nwnk dyv jI dw isK BweI BgIrQ dI aulwd ivcoN lunsI dy puq reIAw
dw puq gXMd hY,ijs ny inrgun dI ausq`q kIqI hY svYXW ivc qy gXMd jI ny do vwr vwihgurU ikhw hY [5 [
vwihgurU vwihgurU vwih jIa[kvl nYn mDur bYn koit sYn sMg soB khq mw jsod ijsih dhI Bwqu Kwih jIa[
dyK rUp Aiq AnUp moh mhw mg BeI ikMknI sbd Jnq kwr Kul pwih jIau[eys dw ArQ krdy ny ky ijs nMU
mwqw jsodw AwKdI hY hy ikRSn Aw dhIN qy cwaul KW lY [ pr eys dw ieh ArQ krnw glq hY Aqy eys dw
AslI ArQ hY khq, AwKdI hY mW mwieAw rcq sMudr buDI jsoD [ js Edw dhI , dyh,Bwq[Brm [Vwv
mwieAW rcq suD sMudr buDI AwKdI hY Es vwihgurU dw js ho [hy vwihgurU myrI dyhI ivc jo Brm rUp pVdw
hY auh dUr krdy [dUsrI quk hY ikMknI sbd , ikMknI dw ArQ hY mwieAW rUp qVwgI dI bydW isMmqIAW ivc
sMudr Awvwz Aw rhI hY[ sI eynW qkW ivc mhwrwj ikRSn jI dI ausq`q nhIN[ eynW qukW ivc eys sMswr dy
krqw vwihgurU dI isPq kIqI hY Aqy eys dw ArQ AglIAW qkW ivc swP iliKAw hY [
. kwl klm hukm hwiQ khau kaunu myit skY eIsu bMmu gHwnu DwHnu Drq hIAY cwih jIau[ siq swc SRI
invws Awid purKu sdw qUhI vwihgurU vwihgurU vwihgurU vwih jIau[ 1- 6 [eys dw ArQ hY, hy vwihgurU qyr y
hukm rUpI h`Q ivc smyN rUp klm PVI hoeI hY Aqy eys hukm nMU dyvqy Aqy dyvIAW vw Avqwr mOV nhIN skdy
Aqy eIs, isvjI , bMm ,bRhmw Aqy ivSxU jI vI Awp jI dw iDAwn Drdy ny KusI nwl jwnn vwsqy [ so
mhwrwj ivSxU jI dw Avqwr mhwrwj ikRSn jI hY Aqy quk ivc hY iSv jI , bRhmw jI qy ivSxU jI vI Awp
dw iDAwn Drdy ny[ so eys qoN ieh isD hoNdw hY ky SRI mwn gXMd jI ny eys svIey ivc ikRSn jI dI nhIN
vwihgurU inrgun dI ausq`q kIqI hY, Aqy jy ikRSn jI dI ausq`q smJdy ny auh Anjwn smJdy nhIN ikauNik
ArQ hmySw hI pRsMg dy Anuswr hoNdw hY[
. jYsy iliKAw hY jpujI swihb jI dI pauVI 21 ivc [vyl n pweIAw pMfqI ij hovY lyKu purwx[
Bwv jdoN eys sMswr dI rcnw hoeI Eh smW pMfqW nMU vI pqw nhIN hY qy jykr pqw hoNdw qW Eh purwxw ivc ilK
dyNdy[ so eyQy vyl dw ArQ smW hY [ gwauVI cyqI mhlw 1 [vyil prweI johih jIAVy krih corI burAwrI[Bwv
iesqrI Awpny pqI nMU AwKdI hY ky qMU vyil , prweI iesqrI vly vyKxw hY[so eys jgw vyil dw ArQ hY
iesqrI[ rwmklI dI vwr slok mhlw 1 slok 19 [vyil ipM\wieAw kiq vxwieAw, eys jgw pr vyil dw
ArQ hY kpwh vylnI [Awsw mhlw 5 ,vDI vyil bhu pIVI cwlI [eys jgw vyl dw ArQ hY, Gr ivc puq pYdw
hoxw[ so eyh vyl Sbd iek hY pr prsMg dy Anuswr ArQ vKrw vKrw hY Aqy eysy qrW hI eys svIey dI
pihlI quk hY[ vwihgurU vwihgurU vwihgurU vwih jIau[Aqy AKIr qy vI eyho quk hY [ so ipCy ilKy Anuswr bydW
dy slokW dw ArQ hY inrgun dI ausq`q krnI qy svIey ivc vI gXMd jI ny inrgun vwihgurU dI ausq`q kIqI
Aqy jo ikRSn jI dI auusq`q eys svIey ivc dsdy ny auh AigAwnI by smJ ny[ Eh gurbwnI dy ArQ nhIN
jwndy [ so bydw dy ilKy slokW ivc vwihgurU dw ArQ hY[ inrgun dI ausq`q krnI Aqy ieh kuC hI SRI gur U
gMRQ swihb jI ivc inrgun vwihgurU dw nwm jpnw iliKAw hY Aqy jykr koeI ieh suAwl kry ky jykr byd ivc
vwihgurU iliKAw hY qW Pyr vwihgu rU irkIAW dw aucwrn kIqw isD houeAw [ gurUnwnk dyv jI dw aucwrn kIqw
isD nhI hoNdw eys vwsqy vwihgurU gur mMqr nhIN hY Aqy ieh suAwl krn vwilAW dI Akl Gt hox dw
sbUq hY ikauNik SRI gurU gMRQ swihb jI dy ivc ADy Sbd bydW dy ny [ Pyr ArbI PwrsI dy keI Sbd Awie qW
Pyr kI ieh swry sbd hI nhIN mnny cwhIdy [so ijsqrW hor Anyk Sbd SRI gurU gMRQ swihb jI ivc bydW Aqy
ArbI PwrSI dy Awie hn gurU bwxI ivc gurU swihbW dy hI mMny jWdy ny qW eysy qrW vwihgurU Sbd vI SRI
siqgurU nwnk dyv jI dw aucwrn kIqw hI minAw jWdw hY [ eys qoN ienkwr krnw bysmJI qoN ibnw hor kuC
nhIN,so eys sMswr dy bnwaun vwly ny SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU sMswr ivc ByijAw qw Es vyly hukm idqw ky
hy nwnk qMU jwky pwpI jIAW dw auDwr krn vwsqy vwihgurU nwm jpw [ so ieh nwm SRI gurU nwnk dyv jI nMU
Enw dy gurU ny d`isAw qy SRI gurU nwnk dyv jI ny Agy isKW nMU jpnw d`isAw hY [
. gurU swihbW ny hukm nwimAW ivc vwihgurU jpnw d`isAw hY[
suAwl krn vwilAW dw ieh suAwl hY ky dsW gurUAW ivcoN iksy vI vwihgurU jpnw nhIN d`isAw so eys vwry
ipCy iliKAw hY ky gurbwxI ivc vwihgurU jpunw iliKAw hY Aqy bwxI Awm lokW nMU sWJw aupdyS kIqw hoieAw hY
Aqy hukm nwmy EnW isKW nMU ilKy jWdy sn[jo gurU swihbW dy buhq srDwvwn Aqy sMgq ivc jQydwr nIXq kIqy
hoNdy sn[so jykr ivcwr ky vyKIey qW gurbwxI nwloN hukm nwmy vD siqkwr dy h`kdwr ny Aqy hukm nwimAW
ivc vwihgurU jpundw hukm hY[
.(1) SRI gurU hir goibMd swihb jI sMgq dI bynqI mnky ipMf Kwry gey qy eys jgw BweI bno swihb jI dI
ilKI bIV SRI gurU gMRQ swihb jI dy drSn krky AwpnI Xwdgwr eys bIV ivc ieh ilKI hY 1 gurU nwnk crn
srn swihb , hir goibMd jI[Bwv mYN hir goibMd Awp jI dI srn AwieAw hW Aqy eys dy hyT mohr dI Ckl
ivc ieh iliKAw hY[SRI gurU jI < siqnwm vwihgurU jI so eys jgw SRI gurU hir goibMd swihb jI ny vwihgurU
Awp iliKAw hY[
. (2) SRI mwn ipArw isMG jI ny SRI gurU goibMd isMG jI dy jIvn qy ivcwr Dwrw nwm dI ikqwb ilKI
hY[24 sPy dI Aqy eys dy sPy 12-13 qy SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dw hukm nwmw iliKAw hY jo ky Enw ny
Aswm dyS DobVI vwlI jgw qy dirAw bRhmpuqr dy kMfy qy bYT ky iliKAw hY,SRI gurU goibMd dws jI dy Avqwr
lYx vyly ptny dI sMgq nMU [srbiq sMgiq ptny kI ijn isK vwhgurU kIAw iqsky mnorQ pUry hovihMgy [goibMd
dws kI bDweI aupir sMgq Krc kIAw gur kI drgwh QWie pXw rupey kI muhr QWie pVI pICy kIqI syvw
QWie peI Agy jo syvw krygw iqskw Blw hogw sMgq ky rujgwr my brkq hogI BweI jI srpwau ByijAw hY [
ptnw gurU kw Gr hY sMgq kw Blw hogw[ so eys hukm nwmy ivc do glW Kws iDAwn jog ny iek qW ieh hY ky
SRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny Awpny puqr dw nwm goibMd dws iliKAw hY Aqy dUsrw SRI gurU qyg bhwdr jI
ny isKW nMU vwhgurU jpn dw hukm kIqw hY[
( 3) gur miq pRkwS jnvrI 1962 : sPw 155 hukm nwmw SRI gurU goibMd isMG jI dw iliKAw hY [<>
siqgurU shie …… srbq` sMgq kwbl gurU rKYgw,qusW auqy AswfI buhuq KuSI hY [quSW KyVy dw AMimRq pMjW qoN
lYxw ,kys rKxy ieh AswfI mohr hY, kC ikRpwn dw ivswh nhIN krnw[srb loh dw kVw h`Q ivc rKxw, dono
vkq kysW dI pwlnw krnI ,srb`q sMgq ABwiKAw kw kuTw KwvY nwhIN, qmwkU n vrqnw ,BqdnI qQw kMinAW
mwrn vwly sy mYl nw rKY, mIxy msMdIey rwm rweIey kI sMhq n bYsy ,gurbwxI pVHnI vwihgurU vwihgurU jpxw,
gurU kI rihq rKxI srbq sMgq aupr myrI KusI hY[ pwqSwhI 10 jyT 26 sMmq 1756 nM: 2 [< siqgur
pRSwid [SRI siqgurU jI kI AwigAw hY BweI bicqR isMG jI audy isMG jI BweI Aink isMG jI BweI Ajb isMG
jI BweI Ajwieb isMG jI ieh kmweI dw dsvMd mnI isMG dy puqW nMU dynw vwhgurU srm rKygw[ qusIN myry puq
PrjMd Kwn jwdho[qsW aupr myrI KusI hY sB vrqwry ky qusIN mihrm ho[ hor kOfI dmVI pYsw Dylw rupYXW
riCAw dw jo ASW nMU dyhgW ieh myry puq PrjMd hYin [ isKW puqW dw vwdy vwlw hY[jy jo lok eynW kI syvw
krygw quswfI syvw drgwih Qie pvygI qusW aupr vwihgurU riCAw krygw[sMbq 1760 imqIkqk 1 sPw 31
ShId iblws ikRq kvI syvw isMG sMpwdk BweI grjw isMG igAwnI pMjwbI sihq AkwfmI luiDAwxw gurU ipRQI
cMd gur bMswvlI[ pqrw 7 ShId iblws sPw 29 so ieh hukmnwmw SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI mnI isMG
jI dy puqW nMU ilKw ky idqw sI[ nM: 3[
<> siqgurU jI dI AwigAw hY srbiq sMgq bnwrs dI vwihgurU jI dw Kwlsw hY gurU rKygw [ gurU gurU jpxw
jnm saurYgw[ 40 cwlIs rupXy ikrpw isMG nMU bKSy hin sMgq hukm dyKdy ikrpw isMG dy fyry dyxy iFl nhIN
krxI quswfy mnorQ pury hoxgy inhwl hoey imqI Pgxo 6 sMmq 1764 sqr 7 [so eynW hukm nwimAW ivc gurU
swihbW vwihgurU jpnw iliKAw hY Aqy SRI gurU goibMd isMG jI ny AwpnI bwxI dy SurU krn l`igAw pihly
vwihgurU jI kI Pqh ilKI hY Aqy ieh pRisD gl hY qy eys ivc Sk nhIN hY [SRI gurU goibMd isMG jI ny ipMf
dIny kwgVy ijly PIrojpur ivcoN iek icTI AOrMgjyb nMU ilKI ijs dw nwm jPrnwmw hY [ieh PwrsI ivc hY
[eys ivc AOrMgjyb nMU mhwrwj jI ny Esdy jIvn Aqy Esdy srdwrW dw Aqy Awpny swihb jwidAW dw hwl
sMmq ibkrmI 1762 ivc ilKky BweI dieAw isMG jI dy h`Q Byjy ny Aqy eys jPr nwmy dy SurU ivc hY[
<>hukm siq SRI vwhgurU jI kI Pqh [so eys jgw < hukm s`iq iliKAw hY Aqy ieh kuC hI hukm nwimAW
dy surU ivc iliKAw hoNdw hY eys qoN eih isD hoNdw hY ky ieh kuC SRI gurU goibMd isMG jI 1765 ivc scKMf nMU
gey ny Aqy jPr nwmw iqn cwr swl pihlw iliKAw hY Aqy jPr nwmw ilKn vyly hI gurU mhwrwj jI ny lKI
jMgl ivc vwr ilKI hY [jo ky SRI mwn ipAwrw isMG pdm ny CpweIAW ny pMjwbI mwJW eynW dy sPy 21 qy vwr
ilKI hY[
. mwJ SRI gurU goibMd isMG jI kI <> vwihgurU jI kI Pqih[ mwJ SRI muK vwk pwqSwhI 10
lKI jMgl Kwlsw dIdwr Awin lgw[ qb aucwr hoieAw [sux ky sd mwhI dw my hI pwxI Gwhu muqony [iksy
nwl rlIAw kweI ky ho sauk pwieE ny bn bn mwhI iPry FUMFqI ikhw ivXog pwXo ny, gieAw Prwku imilAw
imqR mwhI qWhIE Sukr kIqo ny [ eys vwr dy AKr dsdy ny ky ieh Es vyly khI geI hY ijs vyly SRI gurU
mhwrwj jMg vloN vyhly ho gey ny qy duSmn hwr ky ipCw Cf gey ny qy pRymI isK jo drSn vwsqy ibhbl hok y
qVP rh sn Eh cwry pwisau drSnkrn vwsqy Awie ny qW Es vyly isKW dw pRym vyKky klgI vwly pwqSwh
jI ny ieh vwr aucwrn kIqI hY Aqy eys ivc pihly vwihgurU jI kI Pqh khI hY[ so SRI gurU gMRQ swihb jI
Aqy dsmy pwqSwh jI dI bwnI Aqy hukm nwimAW ivc gurU swihbW dw vwihgurU jpnw iliKAW hY[ so eys
sMswr dy krqw ny gur mMqr vwihgurU SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU d`isAw qy SRI siqgurU nwnk dyv jI ny Agy
isKW nMU disAw jpun dw hI aupdyS krdy rhy ny[ qy vwihgurU hI isKW dw gur mMqr hY[
ausy vKq aus mkwn nMU A`g l`g geI qy sV ky suAwh ho igAw swDU nMU bhuqyrw FMUiFAw pr aus dw pqw nhIN
lgw[ieh cmqkwr dKw ky clw igAw mYN ieh soicAw ky ieh gur mMqr dsn AwieAw sI[
. so eys pr ivcwr krIey qW eys dw ieh nqIjw inkldw hY [SRI mwn sMq sMudr isMG jI mhW purS
qyj pRqwp vwly sn [ so EnW dy mOifAW qy Cwl mwrky bYT jwnw iksy mwmUlI swDU dw kMm nhIN hY Pyr A`k dy
pqy Kwny qy Enw dy eys vwk nwl A`g lg geI kihn nwl hI BweI kwhn isMG jI dw mkwn sVky suAwh ho
jwnw qy Pyr lBn qy nw lBnw ieh glW iksy mwmUlI sMq dw kMm nhIN hY qy Enw dI Skl qoN ieh isD hoNdw hY
ky Eh Awp mhwrwj SRI cMd jI sn[blky jykr ieh ikhw jwie ky auh Kud hI Awp vwihgurU ny hI rUp DwirAw
sI qW eys ivc koeI Sk nhIN hY ikauNik SRI gurU gMRQ swihb jI ivc SRI gurU nwnk dyv jI ny mwrU rwg ivc
ikhw hY[swD rUp Awpnw qnu DwirAw[
. so eys quk Anuswr auh vwihgurU hI sMqW dw rUp Dwrky SRI mwn sMq sMudr isMG
jI nMU vwihgurU jpnw d`isAw hY Aqy sMqW dw lw vwihgurU bol ,lw ArbI Sbd hY [ ijs dw ArQ hY vwihgur U
lw srIk Bwv vwihgurU dy brwbr hor koeI nhIN hY Eh swirAW dw krqw hY [so sMq sMu dr isMG jI dy mn dw
Brm dUr krn vwsqy ijs vwihgurU ny SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU gur mMqr vwihgurU d`isAw hY Es ny hI
mhwrwj SRI cMd jI dw rUp Dwrky sMq suMdr isMG jI nMU vwihgurU jpn dw aupdyS kIqw [ so SRI siqgurU nwnk
dyv jI mhwrwj SRI cMd jI nMU gur mMqr vwihgurU d`isAw Aqy mhwrwj SRI cMd jI Agy isKW nMU vwihgurU jpn dw
hukm krdy ny Aqy EdoN qoN lYky audwsI sMq ijQy vI gey ny vwihgurU jpn dw hI aupdyS krdy rhy ny jo rUs ivc
iSlw qy iliKAw mOjUd hY[
. BweI BgIQ jI dw d`isAw vwihgur U
. BweI BgIRQ SRI gurU nwnk dyv jI dw isK hoieAw hY ijs dI aulwd Bt ny Aqy BweI BgIRQ jI ny vwr
ilKI hY [ SRI siqgur nwnk jI dyv jI dI ausq`q ivc Es vwr dI iek pauVI ivc ieh iliKAw hY, bYTy kbr
AsQwn myN drSn ko aultI lo kweI [ vwihgurU siqnwm do cwr byd ko swr bqweI [ Bwv SRI siqgurU nwnk
dyv jI vMeI ivcoN Alop hoky inkly qW Bgvy kpVy pw ky vMeI dy kMfy qy hI gurduAwry byr swihb vwlI jgw qy
pRcwr krn lgy qy srDwvwnW nMU vwihgurU jpnw d`isAw hY
. rwDw suAwmIAW dw gur mMqr vwihgurU hY [
. jIvn cirqr prm sMq bwbw jYml isMG jI mhwrwj Aqy aunW dI isiKAw[ikRpwl isMG ruhwnI
siq sMg, swvx ASrm SkqI ngr idlI-7 pihlI vwr 3000 julweI 1968 ipMRtrj nySnl pYRs AwP
ieMfIAw cWdnI cONk idlI 6 ivc CipAw ivc ies qrW iliKAw hY[ sPw 9 kihMdy hn ik pySvw prvwr dy SRI
rqnwgr rwvnMU gurU goibMd isMG jI ny nwm dwn bKiSAw Aqy nwm dy pRcwr dw AiDkwr idqw aus jmwny dy
mrh`tw hwkm bwjI rwv pySvw kuJ vKq rqn rwv dy nwl rhy auhnW nMU pRmwrQ dI s`cI lgn sI auhnw nw
SwDn AiBAws krky AMqr ivc pUrnqw dy p`d nMU pRwpq kIqw [ Swm rwv pySvw bwhd ivc Awgry qoN 33
mIl dUr hwQrs ivc jw vsy Aqy ayuQy qulsI swihb dy nwm nwl mShUr hoie 1763 -1843 eI: ieh auh
qulsI swihb hn ijhnW ny Gt rwmwXx ilKI …. .qulsI swihb dy rwhIN ieh pRmwrQ dI AnMq joqI suAwmI
iSv idAwl isMG jI mhwrwh dy h`QW ivc phuMcI[1818 qoN 1878 qk qulsI swihb hwQrs vwly Awgry
suAwmI jI mhwrwj dy irSqy nMU Bulw idqw jWdw hY pMRqU ies bwry ivc iksI ikm dI s`k koeI guMjwies nhIN
bwbw surYnisMG jI dy ilKy hoey suAwmI jI mhwrwj dy jIvn cirqr Aqy SRI AYs, fI, mhySvrI dI rcnw sPw
11 suAwmI jI mhwrwj nMU gurU grMQ swihb leI jo SrDw sI auhnW dy vifAW vfyirAW dI prmprw sI[ aunW
dy Gr inqnym nwl gurbwxI dw pwT hMudw sI[suAwmI jI dw ipqw lwlw idlvwlI isMG jI nwnkpMQI sihjDwrI
KqrI sn Aqy auh jpujI,sodr ,rihrws Aqy suKmnI swihb dw bVI SrDw Aqy pRym nwl hr rij pwT krdw
sn suvwmI jI dy dwdw mlUk cMd jI ijhVy irAwsq DOlpur dy dIvwn rhy cuky sn dy h`QW dI PwrsI AKrW ivc
ilKI suKmnI swihb dI iek kwpI suAwmI bwg ivc Ajy vI sMBwl ky r`KI hoeI hY[cwcw pRqwp isMG rc`q ,
jIvn cirqr suAwmI jI sPw 5 . ieh suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw sn [
“ suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw ibMdrw bn isMG jI dw d`isAw vwihgurU ,
SRI siqgurU nwnk dyv jI pwpI jIAW nMU vwihgurU jpn dw apdys krdy hoie AjuiDAw XU, pI, sUby ivc gey qy
ijs jgw Awp jI bYTy sn Es jgw gurduAwrw njr bwg hY eys gurduAwry dy ilKwrI ny drSn kIqyy ny ijs
dI Cy Gmw jmIn dy cwry pwsy pkI kMD kIqI hoeI hY[ eys vwry sqbIr pRswid guAwl mMfI sIqw pur XU. pI.
vwly Awiexw rwxI pwlI 1767 eIsvI ivc ikqwb CpweI hY Aqy AYs vyly 198 swl eys ikqwb CpI nMU hoie ny
Aqy eys ikqwb ivc iliKAw hY ky AjuiDAw dw nbwb sjwau daulw sI ijs dI Drm pqnI aumqul zuhrw sMq
sMgq bKS dws jI dI srDwvwn syvwdwr sI ijs dy AwKn nwl sjwau daulw ny pMj sO bhqr (572) ivGW SRI
mwn sMq sMgq bKS dws jI dy nwm lvweI Aqy eysy ny hI sjwau daulw nMU khy ky gurduAwry swihb pIlI BIq
nwl bhuq swry ipMf luAwie sn [ijnW ivcoN A`j q`k kuC ipMf gurduAwry dy nwm lgy hoie ny ikauNky sjwau
daulw dw puq AwPs daulw sI [ieh vI Awpnyy mwqw ipqw mWg sMqW dw srDwvwn syvk hI irhw hY[ so sMq
sMgq bKS jI dw cylw bwbw mwDo rwm jI, bwbw nrYx dws jI,bwbw kyso dws jI ,bwbw rwm dws jI, bwbw
gopwl dws jI, bwbw dmodr dws jI[ieh g`dI Bgq Bgvwn dws jI dy cyilAW dI clI hoeI hY Aqy eys g`dI
dy mhMq mwDo dws jI hoie ny ijnW dy cyly suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw ibMdrw bn isMG jI
vwihgurU jpn vwry ies qrW iliKAw hY [jIvn cirqr dy sPy 12-13 qy suAwmI jI dy Coty Brw ibMdrwbMn
isMG jI AXuiDAw ivc post mwstr sn[ auh AXuiDAw ivc fyrw rwnopwlI dy mhMq bwbw mwDo dws dy pRmuK
iSS sn[Awpxy vfy Brw SRI iSv idAwl isMG jI mWg iehnW nMU gurbwxI qy bVw ivSvwS Aqy srDw sI [auh
hr vKq pRBU ibMSmbr dI imTI imTI Xwd ivc lgy rihMdy sn auhnW ny AwpxI pusqk bhwry ibRMdrwbn ivc
vwihgurU nwmw dy nwm qy jo kivqw ilKI hY auh bVI sMudr SbdW ivc hY ieh pusqk aurdU bolI ivc hY Aqy
nvl ikSOr pRYS,lKnaU ivc CpI sI[ iek quk ivc ilKdy hn[
. sB kwm iqAwg jwpu nwm ibMSmbr vwihgurU[khy ibMRdrwbn bsmukq imly suKcyn bVy Aor pwk rhy
swrw qn mn [ so suAwmI iSvidAwl iSvidAwl isMG dy Cory Brw ibMdrwbn isMG XU, pI, ivc rihn vwlw
mukq dyn vwlw vwihgurU hI gurmMqr d`sdw hY[
. SRI mwn bwbU swvx isMG jI dw jpnw d`isAw vwihgurU
. suAwmI iSvidAwl isMG jI dy cyly sMq jYml isMG jI jo ibAws dy kMfy ipMf vVYc AMimRqsr ivc
AsQwn bnwieAw qy sMq jYml isMG dw cylw bwbU swvx isMG jI hoie ijnW ny gurmq isDWq iliKAw hY qy eys
dy Bwg pihly dy sPy467 qy < siqgur pRswid iliKAw hY[ Pyr Bwf dUjw [ ArQwq SRI gurU gMRQ swihb ivcoN
gurU swihbW Aqy BgqW dy swDn dws, swvx isMG fyrw bwbw jYml isMG jI ibAws AMimRqsr ny pRkwSq kIqw[
Drm pRcwr pYRs cMfgV mhlw Anwr klI lhor ivc Cpy dy sPy 567 qy nMbr iqMn qy hY ky bwbU swvx isMG jI
pwsoN iksy ny puiCAw ky igAwn ikvyN pRgt hodw hY qW eys dw bwbU swvx isMG ny jbwb idqw hY[ vwihgurU dI
dieAw krky ,so pihlI gl ieh hY ky bwbU swvx isMG jI ny gurmq isDWq ivc mMgl < siqgur pRswid
kIqw hY koeI hor mMgl nhIN kIqw [dUsrw SRI mwn bwbU swvx isMG ny igAwn hoxw vwihgurU dI dieAw nwl
iliKAw hY[pr AYs vyly ieh rwDw suAwmI 1 joq inrMjn [2.rMkwr [3.EAMkwr [4. Sqnwm[5 .sohM [ieh pMj
Sbd SRI gurU swihbW dI bwxI ivc ilKy hoie ny pr ienW pMjW sbdW nwl SRI mwn bwbU swvx isMG jI ny
igAwn hoxw nhIN iliKAw[EnW ny vwihgurU hI igAwn dyn vwlw iliKAw hY Aqy jo igAwn dyn vwlw hY Eh hI
mukq dyn vwlw hYAqy eys vwry iek jgw byd ivc AwieAw hY ,irqy igAwnw n mukqI[Bwv igAwn qoN ibnW
mukqI nhINimldI[so eys vwsqy vwihgurU jpn krky igAwn hoNdw hY qy vwihgurU hI mukqI dyn vwlw gur mMqr hY
. so eynW ilKqW qoN ieh isD hoNdw hY ky BweI nMd lwl jI dI pryrnw nwl SRI gurU goiMbMd isMG jI ny
jyhVw mMqr SRI rqnwgr rwv nMU d`isAw sI Aqy rqnwgr rwv jI ny Awpny cyly Swm rwv nMU qy Swm rwv dw hI
nwm qulsI swihb hoieAw Aqy eynW dy cyly hI suAwmI iSv idAwl isMG jI dy mwqw ipqw jI sn[Aqy qulsI
swihb jI ny gur mMqr suAwmI iSv idAwl isMG jInMU d`isAw qy EnW ny Awpny cyly jYml isMG nMU d`isAw qy sMq
jYml isMG ny bwbU swvx isMG jI nMU d`isAw qy SRI mwn bwbU isMG jI ny Agy Awpny isKW nMU mukq dyn vwlw
vwihgurU hI d`isAw hY[so eys ivc SRI mwn ibMdrwbn isMG jI dw d`isAw vwihgurU ieh isD krdw hY ky audwsI
mhwqmW vwihgurU jpky hI AYnIAW irDIAW isDIAW dy mwlk hoie ny [Aqy ieho hI Agy cyilAW nMU gur mMqr
vwihgurU d`sdy sn ijs krky SRI mwn ibMdrwbMn isMG jI mukq dyn vwlw vwihgurU dw nwm jpunw d`sdy ny Aqy
rwDw suAwmIAW dw gur mMqr vI vwihgurU hY [
. audwsIAW sMqW dw rUs ivc islw qy lKwieAww vwihgurU
. audwsI isKW dI iviQW BweI rxDIr isMG jI ny ilKI hY qy sromxI gurduAwrw pRbMDk kmytI SRI AMiRqsr
ny CpweI sMmq ibkrmI 2016 ivc Aqy eys dy sPy 122 qy iliKAw hY SRI siqgurU nwnk dyv jI ipMf lONgovwl
gey sn Aqy eys qoN ipCoN CyvIN pwqSdhI qy SRI gurU qyg bhwdr swihb jI vI eyQy gey ny Aqy jwpdw hY ky bwbw
gurdws jI dKxI jI ny nwnk mqy qoN Awpny cyly iKAwlI dws jI nMU ByijAw pRcwr vwsqy Es ny Aky sMmq
1755 ib: ivc SRI siwgurU nwnk dyv jI dy AsQwn qy gurduAwrw bnvwieAw Aqy ieh ipMf lONgovwl Alwky
pitAwly ivc sI Aqy ies gurduAwry dy audwsI sMqW ny rUs ivc jwky pRcwr kIqw qy vwihgurU islw qy ilKw ky
islW lvweIAW ny [
nM: 1 [ < siqnwm krqw purK inr BO inrvYr Akwl mUrq AjUnI sYBM gurpRswid vwihgurU jI shwie[bwbw
ey dws dw cylw mylw rwm [ iqskw cylw krqw rwm[audwsI jvwlw mYN Drm dI jgw bxwie igAw vwihgurU
shwie [ eys pQr qy sMmq1770 hY [ qy eyh lyK mhwrwj SRI cMd nMbr sMn 1957 ivc inkilAw sI[ nM: 2
bwkU Sihr sovIAq Awjr bweIjwn dI rwjDwnI hY qy eys dy cVdy pwsy iek ipMf hY surwKwnw qy eys ipMf dI
phwVI auqy iek mMdr bixAw hoieAw hY ijs qy do islW lgIAw hoeIAW ny ijnW qy ieh iliKAw hY [
. < siqnwm krqw purK inrBau inrvYr Akwl mUrq AjUnI sYBM gur pRswid jp Awid scu jugwd
scu hY BI scu nwnk hosI BI scu [siqgur pRswid vwihgurU jI shwie bwbw jwnMU swh ijs dw cylw qwgU swh [
ijs kw cylw ffswh Drm kI jgh bnvweI qy dUsrI islw hY[ < siqnwm krqw purK inrBau inrvYr Akwl
mUriq AjUnI sYBM gur pRswid vwihgurU jI shwie [ bwbw dhr dws lONgovwl kw cylw mylw rwm iqskw cylw thr
dws audwsI [so ieh islw ny rUs ivc qyy eynW islW dI sB qoN pihlW aukrweI sMn 1713 ivc qwrw cMd
qrKwx dI hY[ ieh pRIq lVI jnvrI 1961 sPy 41 qy s: drSn isMG dw lyK hY [qy Pyr ieh hyTlI islw dw
lyK sovIAq dys nMbr 23 [dsMbr 1965 ivc hY so eys ivc eys dI Poto hY [so pihlI ilKq 1770 ib: dI
hY qy dUsrI 1713 eI: hY qy eys ivc 41 swl hor pwky ieh 1770ib: hoNdw hY[ so ieh sMmq 1770 ib: ivc
islW lgIAW ny pr [pRcwr eyQy SRI siqgirU nwnk dyv jI ny kIqw sI qy Es vyly dy rUsI is`K vwihgurU dw
jwp krdy sn jo ky eys lyK qoN pqw lgdw hY [ rUs dy dPqr nvIN id`lI ivc s: drSn isMG pwsoN ilKwrI ny
iek lyK ilAw tYp kIqw hoieAw cwr sPy dw ijsdw nwm hY pUrbI GoK dy ienstI icaUt ivc ihMdUsqwnI h`Q
ilKqW Awid grMQ dIAW iqMn sYNcIAW vI Swml hn[ sPw 1 qy Pyr Agy sPy iqMn dI hyTlI sqr qy sPy 4 dI
pihlI sqr ivc hY[ eyQy is`KW dy pivqr Awid grMQ dIAW iqn sYNcIAW vI mOjUd hn[ iehdw sMgRih 1604
eI:ivc hoieAw sI[
. so 1604 eI: ivc ieh bIVw eyQy geIAW qy sRI siqgurU nwnk dyv jI 1469 eI: ivc
Avqwr ilAw qy 41-42 swl dI aumr ivc rUs ivc gey qy sRI Arjn dyv jI 1658 ivc gurU gMRQ swihb jI
dI bwxI swrI ilKky BweI bno jI nMU ijld bnwaux vwsqy lrOr ByijAw sI[qy ieh sRI gurU Arjn dyv jI dy
hukm nwl mhwrwj dI bIB Awpxy ipMf Kwry lY igAw qy EQy dUsrI jgw bwxI ilK leI Aqy ieh kMm 1 swl
ivc pUrw hoieAw qy eys qy sMmq 1659 iliKAw hY[ so eys vwsqy jo iqMn bIVAAW gurU gMRQ swihb jI dIAW
rUs ivc ny eynW dw sMmq ilKy jwx dw sMn 1604 eI: qy 1770 ib: hodwN hY[ so eys vwsqy eyh iqMn bIVW eyQoN
nhIN geIAW [eyQoN iek bIV gurU gMRQ swihb jI dI geI qy EQy jwky sMqW ny gurbwxI dIAW do bIVW hor ilKIAW
so ieh bIVW iljwn vwly eys vyly qW eyQy lY ky nhI gey ieh SRI gurU nwnk dyv jI dy smyN dy jo isK sI rUs
ivc EnW dI mMg krky SRI gurU Arjn dyv jI ny jdoN gurU gMRQ swihb jI dI bwxI ilKI qW rUs ivc bwxI dI
iek bIV ByjI qW EQy ljwky sMqW ny do bIVW ilK ky iqMn jgw ivc pRkwS kIqIAW qy Pyr rUs ivc pRcwr Gt
igAw qW ieh iqMny bIVW iek jgw r`K idqIAW [ so rUs ivc jpujI swihb jI dI pihlI pauVI qy vwihgurU dw
jwp SRI gurU nwnk dyv jI qoN clw AauNdw sI[ qy eynW islW dw sMmq dubwrw mMdr bxn qo 1713 eI: iliKAW
hY [so eyQy ieh suAwl ho skdw hY ky ieh iqMn bIVW eyDr dy vpwrI EDr gey qy auh nwl lY gey hoxy ny [so jy
vpwrI nwl ljWdy qW iek bIV ljWdy qy ljW ky Sihr ivc ijs jgw Eh rihMdy Es jgw rKdy pr ieh SihroN
bwhr qy sUrwKwnw ipMf dI phwVI qy mMdr hY ijs jgw ieh islw ny EnW qy vwihgurU iliKAW hY[ so iqMn bIVW
gurU gMRQ swihb dIAW qy phwVI qy mMdr qyy islw qy vwihgurU dw iliKAw hoxw ieh isD krdw hY ky SRI siqgurU
nwnk dyv jI jdoN vwihgurU nwm jpwky pwpI jIAW dw ADwr krdy hoie rUs ivc gey qy eys jgw Awp jI dy
srDwvwn is`K hoie qW Eh lok vwihgurU dw jwp krdy sn[ qW EnW lokW dI mMg krn qy SRI gurU Arjn dyv
jI dw bIV iqAwr krn vyly EQy SRI gurU gMRQ swihb jI dyh ByjI geI qy Es qoN do bIVW hor ilKIAW geIAW
,Aqy dUsrw eynW bIVW qoN qy ipMf ivc islw lgnw ieh dsdw hY ky audwsI sMq ijs dyS ivc vI gey ny Es
jgw gurbwxI dw pRcwr qy vwihgurU jpn dw hI aupdyS krdy rhy ny ,pr AYs vyly kuC Anujwn qy lwlcI
audwsI, guurbwxI qy vwihgurU dw jwp Cfky hor jwp krn lg gey ny mYnMU pqw hY ky mYN iek kivqw ilKky
cmkwry pYNdy msqk dy siqgur SRI cMd Awie [ eys ivc iek jgw ieh iliKAw sI ky mhwrwj SRI cMd ny
vwihgurU dw nwm jpwky eynW jIAW nMU vwihgurU ivc imlw idqw [so ieh kivqw swDU sMdyS nMU ByjI qW AYfItr
ny ivcoN vwihgurU kt idqw sI, so A`j AYsy audwsI pYdw ho gey ny ky jo audwsIAW dy AsUl iblkul nhIN jwndy
pr hY nwm dy audwsI qy Awpny Awp nMU audwsIAW ivc AwgU sdwauNdy ny AYsy audwsIAW nMU vwihgurU mq dyvy qy
ieh Pyr gurbwxI qy vwihgurU jpn dw hI aupdyS krky Awpxy vifAW dy dsy AsUlW qy clky mhwrwj SRI cMd
jI dI KuSI lY skn [
. so SRI siqgurU nwnk dyv nMU vwihgurU ny Awpnw nwm vwihgurU hI d`isAw Aqy SRI gurU
nwnk dyv jI ny ieh mMqr vwihgurU Awpny spuqr mhwrwj SRI cMd jI nMU pMj swl dI aumr ivc d`isAw qy
mhwrwj SRI cMd jI ieh mMqr jpdy rhy Agy Awpxy isKW nMU d`s ky audwsI mhwqmw irDIAW isDIAW dy mwlk
hoie qy eys vwihgurU dw jwp krnw hI Agy d`sdy rhy jo ky rUs vrgy dySW ivc jwky EnW lokW nMU vwihgurU jpnw
disAw qy islw qy ilKw ky mMdrW ivc luAweIAW qW ky eys dw sdw vwsqy lok jwp krdy rihn [
. so mhwrwj SRI cMd jI, SRI gurU Amr dws jI, SRI gurU Arjn dyv jI, SRI gurU hir goibMd swihb
jI ,SRI gurU qyg bhwdr swihb jI ,SRI gurU goibMd isMG jI dw aucwrn kIqw hoieAw gurbwxI Aqy hukm nwimAW
ivc qy ieqhws ivc SrU qoN iliKAw gur mMqr vwihgurU mOjUd hY[ qy jo suAwl krdy ny ky iksy gurU swihbW dy
muK ivcoN vwihgurU nhIN inkilAw [ EnW dw ieh suAwl JUTw hY Aqy vwihgurU hI sB dw gur mMqr hY[
idn ipCoN smMudr ivc jwky kbUqr jhwz qoN aufw dyNdy sI qy kbUqr auf jWdw qy idn Br iPrky Pyr vwps Aw
jWjw qy jhwz qy Awky bYT jWdw qW jwhz vwly smJ jWdy ky Ajy smMudr dw kMfw dUr hY[ so ijs qrW kbUqr nMU
swry pwnI idsdw sI eysy qrW hI mn rUpI kbUqr srIr rUpI jhwz ivcoN auf ky sMswr rUp smMudr vyKn vwsqy
igAw qW swry sMswr rUpI smMUdr iv eys ny Awpnw hI rUp vyiKAw qW ieh Pyr Awpny hI srIr ivc Awky itk
igAw[pr ieh gl qW hovygI ky jdpN AiBAwsI suAws nwl AiBAws krygw qy AiBAws AYsw krnw hY ky
ijs qrW knk gwh ky qy dwny qUVI ivcoN k`F ky sYNf gwhIdw hY qy Es ivc do iqn cwr bld qk sYNf gohaun
vwsqy pwey jWdy ny qy eynW ivc jo hyTlw bld hoNdw hY Es dy isr nMU rsw pwky hyTW nMU iKcdw hY bld ihkn
vwlw qy auqly bld nMU ikdw Aqy prWnIAW mwrdw hY[ pr Eh bld hyTly nwloN Pyr vI ipCy rihMdw hY ikaNik
auqly bld dw ckr v`fw hY hyTly dw Cotw hY[ijs krky auqlw bld hyTly bld nwloN ipCy hI rihMdw hY[
. so ies qrW hI bwxI dw inqnym krnw auqlw c`kr hY[ eys dw ieh Bwv nhI hY ky bwxI pVnI
hI nhI, nhI, bwxI svyry jpujI swihb, rwq nMU rihrws ,swaun lgy kIrqn soihlw pVnw hY Aqy hor vI bwxI
jrUr pVnI hY[ ikaNik bwxI gurU dI syvw krnI qy srDw rKnI dsdI hY Pyr nwm jpn dw vwr vwr aupdyS
krdI hY,Aqy nwm jp ky jdoN AiBAwsI nMU koeI cIz idsdI hY Es dw pqw dsdI hY ky ieh cIj hY qy qMU eys
qoN fr nw nwm jpI jhw [so ieh swrw kuC bwxI d`sdI hY pr bwxI auprlw c`kr hY [ qy AiBAwws krnw
hyTlw c`kr hY [ qy ieh krn nwl ijs qrW KUh qy caumtw r`iKAw hiNdw hY qy Es qy pwnI kFn nwl rsy
Gsky Kfy pY jWdy ny qW rsw Es Kfy ivcoN bwhr nhIN jWdw so eysy qrW hI nwm jpn nwl mn ivc Kfw pY
jWdw hY qy Pyr mn Awp hI auQy Klo jWdw hY [so ieh swrw kuC ilKwrI ny Awp vyiKAw qy iliKAw hY iksy
ikqwb dw lyK nhIN hY so AiBAws krn vwly eysy qrW AiBAws krky lwB auTwaun [
. AiBAws krn bYiTAW AvwjW sunxIAW
. AiBAws krn bYiTAW AiBAwsI nMU AvwjW sunweI dyNdIAW ny Aqy ieh AvwjW ds qrW dIAW ny [
1 Avwj ibMfy dI [ 2 .dUjI icVI dI [ 3.GiVAwl dI [ 4. sMK dI [ 5. srMgI dI [ 6.qwl kYNsIAw dI[ 7.
bIn dI [ 8. mrdMg dI [ 9. ByrI dI [ 10. bdl dy gjn vrgI hY Aqy eynW AvwjW dw ijkr SRI gurU gMRQ
swihb jI ivc AwieAw hY [ SRI gurU Amr dws jI rwmklI rwg dIAW AstpdIAW ivc ikhw hY[ AYsI
ikMgrI vjwie jogI ijq ikMgurI Anhdu vwjY hir isau rhy ilv lwie [ eys jgw AMdr dI Avwj ikMg vrgI
dw ijkr hY ikaNik eys qoN Agy hY[ iequ ikMgurI iDAwn nw lwgy jogI n scu ply pwie [ so eys quk ny d`s
idqw hY ky pihly AMdr dI ikMg dI Awvwj hY[ rwg mlwr m: 5 bwjy bjih imRdMg Anwhd koiklrI rwm nwmu
boly mQur bYn Aiq suhIAw [ Bwv rsnw rUp koiel Sbd aucwrdI hY qW h`d qoN rihq vwjy vjdy sundy ny ijnW
dI Awvwj imRdMg vrgI hY slok shs ikRqI mhlw 5 rhMq jnmM hir drs lIxw , bjMq nwnk Sbd bIxw [
vwihgurU dw drSn krky Pyr jIv jnm mrn qoN rihq ho jWdw hY Aqy drSn krn dy rwh ivc KuSI dy vwjy
vjdy ny ijnW dI Awvwj bIn vrgI hY[
. so ieh AvwjW sunweI dyNdIAW ny Aqy ilKwrI cwr pMj qrW dIAW AvwjW suxdw hY, pr eynW
AwvwjW vwry mhwqmw pMqjl jI ny ikhw hY ky AiBAwsI eynW AvwjW ivc nw ruky Agy quirAw jwie Aqy
AKIr ijQoN ieh AvwjW inkldIAW ny Es pRkwS ivc jw itky[ dUsrw ilKwrI dw kMm ilKwrI dIAW ilKIAW
ikqwbW nMU pV ky vyK skdy ho qy jy kr ilKwrI eynW AvwjW dy suxn ivc msq ho jWdw qW ieh kMm nhI sI
kr skdw Pyr AvwjW dI Awvwj suxky ilKwrI nMU hI Pwiedw hoxw sI hor iksy nMU koeI Pwiedw nhIN sI hoxw[
ikaNik ijnW mhwqmW ny d`sIAW ny EnW ny JUT nhI boilAw sunky hI ilKIAW ny[ so jykr cwr pMj AwvwjW
sunweI dyNdIAW ny qW eys qoN Agy vI jrUr ny eynW vwry iksy qrW dw Skw krnw n smJn dw kwrn hY[
. sihj m`q Cotw rwh ieh hY[
. jdoN AiBAws krn bYTo qW sjw pYr KbI Kuc dy hyT dbw ky bYTo qy Kbw pYr sjI Kuc auqy rKky pb Kuc
ivc dyky bYTo qy dohW hQW dIAW muTW mIt ky h`Q dohW kCW ivc dyky bYTo qy iDAwn iksy dyvqy dI mUrq, gurU
dI dyh ivc jW Awpny m`Qy ,nMk ihrdy jW nwBI ivc nhIN rKnw [ikauNik jy mUrq jW gurU dI dyh ivc iDAwn
rKogy qW aus dw rUp hovogy qy jykr AwpnI dyh ivc rKogy qW mrky BUqny bn ky iPrdy rhogy[ so eys vwsqy
AiBAws krn bYTo qW gurU jI ny jo Sbd d`isAw hY Es ivc iDAwn rKo qy ieh srIr Cf ky Es vwihgurU
ivc jw imlogy [ pr AiBAws krnw iksy mhwqmw dI syvw qn mn Dn nwl srDw qy Brosw rKky kro qy jdoN
mhwqmw quhwfI syvw qy KuS hoky gur mMqr kMn ivc dsn qW Eh Sbd quhwnMU bhuq CyqI Pl dyvygw [
. hor mMqrW dy jwp ivc ieh Gwtw hY[
. gur mMqr qoN ibnW hor jo vI iksy Sbd jW mMqr dw jwp krn vwsqy sB qoN pihlww jrUrI hY ky
ieSnwn krky bYTo qy jy ieSnwn nhIN kr skdy qy qW mMUh h`Q pYr Do ky bYTo qy pihloN Ad qoN Bog pwaun vyly
idn c pRSwid jrUr kro qy iek pwsy vl mMUh krky bYTo qy ijnW pihly idn pwT kIqwhY[ EnW roj kro jmIn
qy bYT ky kro [ rotI Awpny h`Q dI Kwau[ iesqrI nwl ipAwr nhIN krnw[ ieh krm mMqrW ivc jrUr krny
ny qy ieh krm nhI krogy qW mMqr Pl nhIN dygw[ieh krm krogy qW AvqwrW dy drSn hoxgy[kdy ieh vI
idsygw ky cMd quhwfy pYrW qy m`Qw tykdw hY[ srIr dy AMg vK vK krky Pyr srIr bnw laugy , AWdrW k`Fky Do
ky Pyr pw laugy [srIr ivcoN AwqmW k`Fky iPrky Pyr srIr ivcAwugy [ Syr ,htn ,biGAwV Aw bn ky Pyr
AwpnI dyh bnw lOgy[ so mMqrW dy jwp nwl eynW kuC qW kr skogy pr ckrW qy qqW dw igAwn nhI hovygw qy
nw hI AMdr dIAW AvwjW sunogy qy nw hI vwihgurU nMU imlOgy[ so mMqrW ivc ieh Gwtw hY qy jIv jUnw ivc
iPrdw rihMdw hY[
. gur mMqr jpn ivc ieh lwB hY[
. gur mMqr dw jwp krn vwsqyy ieh TIk hY ky ieSnwn srIr dI sPweI vwsqy krnw jrUrI hY[
pr ieh nhI hY ky ieSnwn kIqy jW mMUh h`Q Doqy ibnW qusI jwp nhIN kr skdy [nhIN ibnW ieSnwn ikqy qy
mMUh h`Q Doqy ibnW krdy rho pRSwd krn dI jrUrq nhIN jmIn qy nhIN sOnw mwlw Pyrn dI lOV nhIN iesqrI
nwl ipAwr krdy rho [ iesqrI nMU ieh fr nhIN ky mYN mhWvwrI dy idnW ivc jwp krW qy koeI pwp lgygw[
so mhwvwrI dy idnW ivc qy rotI KWdy ttI pSwb krdy suqy bYTy krnw hY qy jwp krn vwsqy iksy gl dw koeI
pRhyj nhIN hY ikauNky vwihgurU swry ivAwpk hY qy aus dw jwp vI hr hwlq ivc kr skdy ho Aqy jwp krn
bYiTAw AKw Agy sbd sony dy rMg dw idsygw qwry cMd sUrj dy cmkwry pYngy[pr eys gl dw Brm nhIN krnw
ky ikqy myrI A`KW qW nhIN Krwb ho geIAW qy AvwjW sunweI dyn gIAW pr eys soc ivc pey ky kMn Krwb ho
gey ny fwktrW pws n jwnw dyvqy Avqwr swry drSn dyxgy [Agy hox vwlI gldw pqw lg jwiegw Gr bYT y
jwp krdw hoie dUr pRdyS dy kwrnwmy vyK laugy Aqy quhwfw Awqmw quhwfw dUsrw rUp krky quhwfy SrDwvwnW nMU
drSn dyvygw qy keIAW ibmwrW nMU duAweI dy ky rwjI kr dyvogy Aqy rwq dy AMDyry ivc AMdr jwaugy qW quhwfy
Sbd dw hI AMdr ibjlI vWg cwnx ho jweygw[
. Drm rwj quhwfw sqkwr krygw[Pyr DrqI ,Agn ,pwxI, paux, AkwS eynW q`qW dw srIr
binAw hY[ jdoN DrqI q`q clygw ds pl qW eys dw rMg pIlw quhwfI ibrqI swmny Awvygw qy DrqI dw suBw
kTor hY qy eys vyly mwqw ipqw dy ipAwr krn vyly jo bcw pYdw hovygw[Eh bhuq jqx krn nwl vI ividAw
nhIN pVygw[vIh pl Agn q`q clygw qy eys vyly quhwfI ibrqI dy swmny lwl rMg Awvygw qy kroD pYdw krgw[
eys vyly mwqw ipqw dy ipAwr smyN bcw kroDI qy lVwkw pYdw hovygw[ qIh pl jl q`q clygw eys vyly mn swP
hovygw qy quhwfI ibrqI swmxy ictw rMg hovygw qy eys vyly dw bcw pYdw hoieAw mn swP vwlw hovygw[ paux q`q
cwlI pl clygw [ eys vyly ibrqI dy swmxy hrw rMg Awvygw qy eys vyly dw bcw pYdw hoieAw ivdvwn kvI
hovygw[pMjwh pl AkwS q`q clygw[eys vyly quhwfI ibrqI dy swmny nIlw rMg Awvygw qy eys vyly dw bcw pYdw
hoieAw paux q`q vwly guxw vwlw hI hovygw qy pl hoNdw hY jdoN A`K PrkIey qW ijnW smW lgdw hY eys nMU pl
AwKdy ny qy ieh swry fyV sau pl srIr ivc cldy ny so gur mMqr dw jwp krn nwl quhwnMU ieh lwB hovygw qy
ieh srIr Cfky ijs vwihgurU ivcoN Awie ho Es ivc Pyr jwky iml jwaugy[
sMqW dI sMgq krky qy ividAw pV ky ieh pqw lgw hY ky mhwqmw SbdW dw jwp krnw ies qrW d`sdy
ny[ sohM[ ieh Sbd hMs aupinSd dw hY qy eys aupinSd ivc hMs irKI dI ausq`q hY qy hMs dw aultw krky
sohM binAw hY qy jdoN suAws bwhr kFo qW so kho qy jdoN AMdr iKco qW hM, kho. Bwv jo pRmwqmw hY Es nMU jIv
vyKn vwsqy igAw qy bwhr kuC nhIN vyiKAw qy AKIr jIv vwps Aw ky ikhw hM[Bwv mYN hI hW[ so eys dy jwp
nwl vwihgurU dw hoxw Kqm ho jWdw hY qy nwskqw Aw jWdI hY ENm eys dw EN suAws nwl bwhr kFo qy mw AMdr
iKco EAM, eys dw E bwhr qy AM AMdr, rwm eys dw rw bwhr qy mw AMdr , A`lw hU eys dw A`lw suAws nwl
bwhr qy hU AMdr nMU iKco[
o so eynw swirAW dw hI ArQ sohM vwlw hY qy eynw swirAw ivc hI vwihgurU dI hsqI Kqm ho jWdI hY
qy nwskqw pYdw krdy ny qy eys vwsqy hI pihly jo vI Avqwr hoie ny Enw ny Apnw nwm jpnw hI disAw hY qy
eys vwsqy sMswr dy krqy vwihgurU ny sRI siqgurU nwnk dyv jI nUM sMswr ivc ByijAw qy nwl hI ieh hukm kIqw
ky nwnk mYN jo vI Avqwr pYgMbr Byjy ny Enw swirAW Apnw nwm jpwieAw hY qy qMU dunIAW ivc jw ky myrw nwm
vwihgurU jpw [so sRI siqgurU nwnk dyv jI ny Awky eys sMswr dy krqw dw nwm vwihgurU jpnw disAw hY qy
jdoN jwp kro qW suAws nwl vwih kho [so vwih ipCy ilKy Anuswr eys sMswr dy krqw dI ausq~q vifAweI
mihmw hY [gurU dw ArQ, go dw ArQ hY AigAwn rup AMDyrw,rU dw ArQ hY igAwn rUp cwnx [so jo AigAwn
rUp AMDyry nMU dUr krky igAwn rUp cwnx kry Es nMU gurU AwKdy ny qy gurU dw ArQ vI ipCy ilKy Anuswr
pMqjl jI ny eys sMswr dw krqw hI kIqw hY qy vwihgurU dy ArQ qoN ieh isD hoNdw hY ky eys dunIAW ivc
ijqny mMqr ny Euh swry hI dyviqAwN AvqwrW dy nwm qy bny hoey ny qy eynw dw Bwv hY ky pihly swry hI srgun
dI pUjw dsdy rhy ny qy sRI gurU nwnk dyv jI Aw ky inrgun dw nwm jpunw vwihgurU disAw hY so suAws nwl
vwih bwhr nMU kFo qy gurU AMdr nMU iKco [ies qrW vMf krky jwp krnw sRI gurU goibMd isMG jI dw disAw kvI
sYnw pq jI ny pRym smwrg ivc ies qrW iliKAw hY [
, sRI gurU goibMd isMG jI 1765 ibkrmI ivc scKMf nUM gey qy sRI mwn kvI sYnw pq jI ny
1769 ivc pRym smwrg iliKAw hY [iqn swl ipCoN kvI jI dw sRI gurU goibMd isMG jI dy pws hox dw sbUq
imldw hY ky jdoN kvI jI mhwrwj jI pwsoN ipMf cly gey isAwl kot qy Pyr mhwrwj jI nUM Aw ky imly qW sRI
gurU goibMd isMG jI ny puiCAw snwau kvI jI kI hwl hY,qW BweI sYnwpq jI ny ikhw hY [dohrw [jb qy pRB qy
bICry ricE ikrKI koTwt [ibrKn kI sMgq krI BieE jwx ko jwx [Bwv mYN jdoN qoN Awp jI pwsoN igAw hW
EdoN qoN jw ky KyqI krdw hW qy bldw dI sMgq krky jt dw jt hI bn igAw hW [so eys qoN pqw lgdw hY ky
kvI sYnwpq jI dw sRI gurU goibMd isMG jI nwl bhuq ipAwr sI [so kvI ilKdw hY ky jdoN suAws nwBI qoN hyT
Ljwau qW gurU kho qy jdoN nwBI qoN auqy suAws kFo qwN vwih kho qy eys qrIky nwl jwp krky qusI srIr dy
bwrW ckr qoVky Agy qyrvy ckr ivc jw ky vwihgurU ivc iml jwaugy [
Awsw rwg ivc ikhw hY[ijau pRiq ibMbu ibMbu kau imlI hY audk kuMBu ibgrwnw[Bwv ijs qrW smuMdr ivcoN GVw
pwxI dw Br leIey qW auh GVy dw pwxI ikhw jWdw hY qy jy kr Eh pwxI Pyr smuMdr ivc pw dyeIey qW Eh
pwxI vI smuMdr rUp hI ho jWdw hY[so eysy qrW hI Es vwihgurU ivcoN Es dw QoVw iknkw inkl ky eys dyh ivc
Aw ky jIv bn igAw qy jdoN eys ny sMqW mhwqmwN dI qn mn Dn nwl srDw qy Brosy nwl syvw kIqI qy mhwqmw
ny KuS hoky kMn ivc disAw sbd qy Es dw kIqw AiBAws ipCy dsy qrIky nwl qW ieh jIv AiBAws krky
qyrvyN ckr ivc jwky ijs vwihgurU ivcoN AwieAw sI Pyr Es vwihgurU ivc imlky vwihgurU rUp hI ho jWdw hY[
. so jo vI sjn ieh suAwl krdy ny ky vwihgurU gur mMqr nhIN Enw dw jbwb pUrw hoieAw hY ky
bydW ivc ilKy Anuswr vwihgurU hI gur mMqr hY Aqy hor jo suAwl krdy ny ky gur mMqr nwl Eh swry Awp hI
muk jWdy ny ikauNik jo suAwl krn vwilAwN dw vfw suAwl ieh sI Aqy hor qW isrP ies qrW sn ijs qrW
iksy AwdmI nUM gl kridAW tok ky Es dw dUsry pwsy iDAwn krky Es dI gl dw pUrw iDAwn ArQ n krky
dsn dw Bwv hoNdw hY[so eysy qrw hI vwihgurU dy nwl hor suAwlW dw Bwv hY[so jdoN ieh isD ho igAw hY ky
vwihgurU hI inscy Brosy nwl gur mMqr hY qW dUsry suAwl Awp hI muk jWdy ny[
. vwihgurU dI ausqq .
sMgq sB rl imlky Awau vwihgurU dy gun gweIey,vwihgurU swfw mwq ipqw hY h`Q joV ky sIs nvweIey[ inrgun
vwihgurU srgun vwihgurU sB vwihgurU irhw smweIey[ AMdr vwihgurU bwhr vwihgurU sB vwihgurU hI ids
AweIey[auTdy bYTdy vwihgurU jpIey inq vwihgurU sdw iDAweIey[sws sws nwl vwihgurU khIey n vwihgurU mno
BulweIey[vwihgurU vwihgurU jpky ipAwry ivc vwihgurU jwie imlweIey[jnm mrn dw duK imt jwie iPr jUnw
ivc n AweIey[sRI gurU nwnk vwihgurU jipAw kilAwn sB iml vwihgurU gweIey[sMgq sB rl iml ky Awau
vwihgurU dy gun gweIey[ .
. swry puMnW nwloN sdw rihn vwly puMn dw Pl .
sRI siqgurU nwnk dyv jI ny rwg Awsw ivc ikhw hY[ividAw ivcwrI qW praukwrI[Bwv ividAw pVky ivcwr
ieh smJ AweI hY ky AwdmI nMU prayupkwr krnw cwhIdw hY qy swry praupkwrW nwloN ieh praupkwr vfw qy
sdw hI Pl dyn vwlw hY jo sRI gurU Arjn dyv jI rwg gauVI kI vwr slok 19 ivc disAw hY[hir jsu
iliKh lwie BwvnI sy hsq pivqw[Agy Pyr sRI gurU Arjn dyv jI ny rwg jYqsrI kI vwr dI pauVI 14 ivc
ikhw hY[hir jsu ilKih byAMq sohih sy hQw[jo vI AwdmI jW iesqrI vwihgurU dw nwm ilKdw hY Es do h`Q
pivqr ho jWdy ny qy eys gl nMU hI sRI gurU Arjun dyv jI ny gur pRqwp sUrj ivc ikhw hY[ Ank rIq ky
praupkwrw[punI krqy jgq mJwrw[sB qy auqm kUp lgwvn[Ank rIq kry qhW pwvn[ iqsqy auqm isrjn
qwlw[nr psu pMCI suK lhy jwlw[iqsqy auqm qIrQ hyq[chMu idsqy so pwn kr lyq[kry iesnwn dwn iqh
Awie[iqskw Pl bhu AD`k suhwie[qIrQ mwih qIrQ gur kyrw[mhW mhwqm sBn aucyrw,gurn ivKy sRI nwnk
gurU[bcn isMG AigAwn rUrU[iqs kau vMfn pun Apwr[srsqI SyS n sky aucwr[lyKk dwnI suB giq
pwie[AMq jwie gur mwih smwie[Bwv sRI gurU nwnk dyv jI dI bwxI rUrU[AigAwn rUp hnyry nMU mwrn vwsqy
Syr hY qy gurbwxI dw ilKky prcwr krn vwlw qy pRcwr vwsqy pYsy Krcn vwlw ieh dovy hI ieh srIr Cf ky
ijs vwihgur ivcoN Awie ny Pyr Es ivc hI jw ky iml jWdy ny[so hor jo vI dunIAwN ivc puMn kIqy jWdy ny ieh
swry Pl dyky muk jWdy ny qy gurU mhwrwj jI dI bwxI dw ilK ky pRcwr krnw nws qoN rihq qy sdw hI Pl dyn
vwlw hY qy sRI gurU rwm dws jI rwg gauVI dI vwr dy slok 11. ivc ikhw hY[jnu nwnk DUiV mMgy iqsu gur
isKkI jo Awip jpY Avrh nwm jpwvY[Bwv jo Awp nwm jpdw hY qy dUsirAw nUM jpun dw aupdys krdw hY Es
dy crnW dI DUV sRI gurU rwmdws jI mMgdy ny so sRI siqgurU nwnk nwm lyvw hir iek isK, vwihgurU dy jwp dw
swirAW nMU pRcwr kro qW gurU mhwrwj jI quhwfy qy KuS hoky ikrpw krngy qW ijs ivcoN qusIN Awie ho aus
vwihgurU ivc Pyr jwky iml jwaugy[
SWB ilAw qy Es vyly ipRQI rwj nMU kYd krky gjnI lY igAw qy eys dy puq ABy pwl nMU XU, pI , dw ielwkw dy
idqw [so ABypwl dy poqry durjn pwl dw audypwl hY ijs dI aulwd audy khwauNdI hY jo sUrj bMsI CqrI ny Aqy
XuiDStr qoN lyky XSpwl qk 124 rwjy hoie ijnW 4157 swl rwj kIqw hY qy ieh ieqhws dw lyK hY qy ieh
do hI audy pwl hoie ny sUrj bMsI CqrI rwijAW dI bMs hon krky ieh rwjpUq ny qy AjY isMG rjIAw gOlI qoN
pYdw hon krky jnmyjy dw puq rjpUq hY so ieh Byd hY eynW ivc rwjpUq qy rjpUq ny ASv myD dI bMs audypwl
qoN aUdy goq clI hY qy eys aUdy goq ivc s: golwb isMG jI dy Gr vfy BwgW vwlI mwqw Bwg kOr jI dI pivqr
kuKoN ilKwrI dw jnm hoieAw ipMf johs isMG vwly ijly lhOr ivc qy A`j k`l ieh ipMf Alwkw ptI ijly
AMimRqsr ivc hY so FweI iqMn swl dw hox vyly ipqw jI surgvws ho gey qy mwqw jI Awpny BrwvW kol cly gey
qy eys jgw sMq bRhm dws jI dy cyly sMq gulwb dws jI ny qy pMQ pRkwS igAwn isMG jI dw pMjvIN vwr BweI
rlw isMG jI ny CwipAw hY qy eys dy sPy 982 qy iliKAW hY ky bRhm dws dw cylw gulwb dws hoieAw hY qy ieh
kuJ hI mhMq gxysw isMG jI ny Bwrqmq drpn ivc iliKAw hY qy mYnMU koSS krn qy vI ieh pqw nhIN lgw ky
bRhm dws jI iks dw cylw sI so eys vwsqy mYN vI bRhm dws jI qoN Agy kuC nhIN ilK sikAw [
. so sMq golwb dws jI dw fyrw ipMf ciTAW vwly ijly lhOr ivc sI qy sMq gulwb dws jI dy cyly imTw
rwm jI ipMf bdr pur ivc sI eynW dy cyly ilKwrI dy sky mwmy qy gurU ny ijnW ny ilKwrI qy ikrpw krky brIk
qoN brIk glW dsIAW dUsrw SRI gurU goibMd isMG jI dy spuqr bwby juJwr isMG jI dy rwm kOr jI nwmDwrI isMG
jI sMq bwlk isMG jI mhwrwj rwm isMG jI sMq juAwhr isMG jI sMq Kjwn isMG jI ipMf mhly dy ijnW ny
ilKwrI qy ikrpw krky d`isAw ky bytw do rwh ny ieh rwh n C`ifau qy ies rwh qy qur ky ies sMswr dI Xwqrw
pUrI krky vwihgurU ivc iml jwiegw Aqy eynW qoN Alwvw hor vI keI mhwqmW qoN Bjn krn dI jugqI puCI
pr jo kuC SRI mwn sMq Kjwn isMG jI ny d`isAw hY Eh kuC hor iksy nhIN smJwieAw [ so ilKwrI ny 72-73
swl dIaumr ivcoN 60-62 swl ividAw pVky qy 50-52 swl AiBAws krky jo kuC vyiKAW hY Eh kuC d`isAw
hY pr eys dw lwB Eh hI lYgw ijs dy krmw ivc hovygw ikauNky myrIAW ilKIAW ikqwbW AYsvyly qk solW
hjwr pbilk ivc clIAW geIAW ny qy pYNqI CqI swl mYnMU iPr ky kQw kridAW ho gey ny qy eyny smyN ivc
keIAW nMU kMn ivc PUk mwrky gur mMqr d`isAw hY pr lwB pIRqm dws jI nwBy gurduAwry dy syvwdwr qy BweI
KVk isMG jI grMQI jblpur vwly nMU hoieAw hY qy ieh bwhrvyN c`kr ivc puj gey ny qy ipCy ilKIAW glW eynW
ivc Aw geIAW ny [so ilKwrI nMU ieh KuSI hY ky myrw bIz bIijAw KwlI nhIN igAw vwihgurU ny myry jIvn ivc
hI jykr do eys jgw qy puj gey ny qy eynW qoN isiKAW lYky qy ikqwbW pVky Agy hjwrW jIv lwB pRwpq krngy
[hux suAwl hY ky mMqr kMn ivc hI ikauN d`sdy ny PUk mwrky iesqrW hI ikauN nhIN sunw dyNdy so eys dw jbwb
hY ky ijs qrW Kyq ivc bIz dw Ctw dy deIey qy suhwgW n PyrIey qW bI kuC qW jwnvr KW jWdy ny kuC suk jWdy
ny qy kuC dwny hI augdy ny jo iksy FIm hyT Aw ky vqr ivc cly jWdy ny [ so eysy qrW hI bYTky mMqr sunwn
krky bwhr dI hvw qy hor AvwjW nwl mMqr vqr ivc nhIN jWdw qy kMn uvc PUk mwrn nwl jo mMqr d`sn
vwlw hY Es ny jo AiBAws kIqw hoNdw hY Es dI PUk ivc mMqr dw Asr hoNdw hY qy Eh PUk kMn nMU swP krky
vqr pw dyNdI hY qy Pyr mMqr d`isAw kMn ivc vqr Bwv iglI jgw qy jw pYNdw hY[qW CyqI aug pYdw hY qy ijnW
nMU kMn ivc mMqr d`isAw vIj nhIN jmdy qW EnW dwmn ivkwrW krky klrI zmIn vrgw ho jWdw hY so ijs
qrW klr ivc koeI bIz nhIN augdw eysy qrW hI EnW dy kMn ivc PUk mwrky mMqr d`isAw nhIN augdw qy
ijsqrW klr vwlI zmIn ivc nihr dw pwxI pwky rUVI (ryh) pweIey qW klr mr jWdw hY[ so eysy qrW hI
ijnW dy kMn ivc PUk mwirAW mMqr nhIN mn ivcirkdw Eh gurU dI syvw qn mn Dn krky krn Pyr sMgq
ivc jwky kQw suxn qy auQy jw ky syvw krn drIAW ivCwaun joVy JWVn pwxI iplwaun lMgr dy jUTy BWfy mWjn
qW EnW dy mn ivcoN klr rUp ivSy kwm , kroD, loB Awidk mr jwngy qW EnW nMU jo gurU ny mMqr idqw hY Eh
jrUr augygw qy ausnMU igAwn rUp Pl lgygw qy Eh gur mMqr jpky mukq ho jwngy[
.
ilKwrI ny BweI jIaun isMG jI qoN pMj Cy idn gurm`KI pVI qy eys qoN keI icr ipCoN sMq j`g isMG jI ipMf cImy
Aw ky piVAw qy sMq jI ny bVy ipAwr nwl pMj gMRQI qy Bgq bwxI pVweI qy Pyr AMimRqsr AwieAw qy jQydwr
s: ibCn isMG jI ny AkwlI jQy ivc rihn vwsqy jgw idqI qy rotI dw ieMqjwm lMgr ivc kr idqw qy SRI
hrI mMdr AKMf pwTW ivc luAw idqw qy iqn ku mhIny gMRQI dI syvw kIqI[ so 1929 qoN 1934 qk eyQy SRI
gurU gMRQ swihb jI dy ArQ suny igAwnI sMudr isMG jI igAwnI Bwg isMG jI qy pMfq Amr isMG jI pwsoN qy
vydk dy gMRQ pVy qy sMq hrnwm isMG qoN pMj Cy idn ihMdI pVI qy 1936 eI: dy Awd ivc kwdIAW muglW dIAW
ivc mwstr Abdul rihmwn qoN aurdU piVAw iqn jmwqW qy iek mOl bI pwsoN kurwn mjId ArbI ivc piVAw
ieh kMm iqn mhIinAW ivc pUrw ho igAW qy Pyr lhOr gurduAwry ShId gMj isMGnIAW dy AKMf pwTW ivc jwky
syvw krn lg igAw[eys jgw keI pVn vwly socngy ky pMj Cy idn ivc gurm`KI ihMdI qy iqMn mhIinAW ivc
aurdU qy ArbI dw kurwn iks qrW pV ilAw[ ieh gl JUTI hY[so eys vwry ilKwrI dw ieh jbwb hY ky ilKwrI
dI ieh ividAw pMj Cy jnm dI pVI hoeI hY qy ijsqrW koeI AwdmI sox lgw cIjW rKky sON jWdw hY qy jdoN
auh suqw auTdw hY qW Eh cIjW rKIAW cuk lYNdw hY[so eysy qrW myrI pMj jnmw dI ividAw hux CyvyN jnm ivc
pVI hY hux suAwl hY ky jo kuC hux ilKwrI ny iliKAw hY ieh kuC pihlW ikauN nhIN iliKAw[so pihly ilKwrI
socdw sI ky mYN ikhVw kMm kIqw hY ijs vwry ilKW so keI pRymI puCdy ny qy s: Twkr isMG jI kMml nwBw ijnW
dy idl ivc ilKwrI dI ividAw dw siqkwr hY EnW ny ilKwrI vwry kOmI sMdyS ivc iliKAw sI[so eynW glW nMU
soc ky ilKwrI ny ieh kuC QoVw ijhw iliKAw hY[
. kuC myrI ilKq qy suAwlW dw jbwb .
keI AwdmI ieh AwKdy ny ky kilAwn dws ny ijnI Koj kIqI hY eynI pihly iksy ny nhIN kIqI qy nw hI koeI
krygw pr eys dI isK eys vwsqy mdd nhIN krdy ikauNik ieh isKW dI inMidAw krdw hY[so AY sy AwdmIAW nUM
ilKwrI dw ieh jbwb hY ky jdoN vI iksy dy swk,imqr,sjn dw puq mwVy kMm krdw hY qW auh AwdmI Es nMU
isiKAw dyNdw hY qW pihly Es dy ipqw dy cMgy kMm dsky Pyr Es nMU iPt lWnq AwKky khygw mUrKw,nlYkw qyry
ipqw iknw cMgw hY qy qMU eynw mwVw inkilAw hY hir pwisE ipqw nMU Alwmy duAwauNdw hY qy ipqw dI iejq imtI
ivc mlw idqI hY[so eys AsUl Anuswr mYN iliKAw hY[sB qy vfw siqgur nwnk[so pihlW sRI gurU nwnk dyv
jI dI mihmw ausq`q krky Pyr Acrn hIn jYsy swgr dy gMRQI dI vyKI hoeI gl hY ky ipSwb krky h`Q nhIN
Doqy qy AKMf pwT krn bYT igAw[eysy qrwN dy keI Acrn hIn AwdmI ny jo golkW BMndy qy rmwly cuk ky vyc
lYNdy ny so AYsy AwdmIAW nMU isiKAw idqI jwie,dUsrw keI sjn ieh AwKdy ny ky ieiqhws ivSkrmW bMs ibMdI
bRwhmx jgq gurU ivc rMGryty qy hor jwqW vwry ilKky AYvyN vwDU pqry kwly kIqy ny[so ieh AsUl sRI siqgurU
nwnk dyv jI ny kMm kIqw hY jo eynw lokW nwl bYT ky KWdy rhy[sRI gurU Arjn dyv jI swrIAW jwqW dI bwxI
iek jgw ilKI qy sRI gurU goibMd isMG jI ny AwpnI mwqw qy spuqr ShId krwie qy Awp vI eys kwrn hI
ShId kIqy gey[ieh swrw kuC eys vwsqy kIqw igAw hY ky eynW ny rMGryitAW nMU pMjw ipAwirAW ivc imlw ky
iek bwty ivc AMimRq CkwieAw sI qy eys AsUl nUM lYky hI Aj dI hkUmq kroVW rupY eynW nUM iek krn vwsqy
Krc krdI hY qy Aj bRwhmxW KqrIAW dIAW lVkIAW m`jbI rwmdwsIAW nwl qy mjbI rwmdwsIAW dIAW
lVkIAW bRwhmxW KqrIAW nwl ivAwh krwaNdIAW ny[qy eys vKq smw mMg krdw hY ky jo vI jwq jwqI Byq
mtw ky iek ho jweygI Eh hI ijMdw rhygI qy jwqI Byq rKn vwly Kqm ho jwngy[eys vwsqy vwDU pqry kwly
krny jrUrI ny[
-------smwpq-------
s`cI Koj[
<> siqgur pRsid ] ikqwb nMbr 4 ,
s`cI Koj [
s`B qy vfw siqgur nwnk
ivSw -- : sB duKW dw dwrU nwm [
gurdvwrw kilAwn Bvn, bsqI sMgq purw, glI nM: 3 pitAwlw drvwzw, nwBw (ijlw pitAwlw) pMjwb [
ieh pV ky quhwnMU jW hor iksy nMU jo duK hY Eh dUr kr skdy ho qy jo quhwfy mn dI vwSnw hY Eh pUrI ho
jwiegI[jo qusI igAwnI bn ky kQw krnI hY jW ruhwnI Awqmw dw igAwn jwnnw hovy jW iksy nMU swieAw lgw
kfnw hY[ jW duAweI krn dw SONk hovy jW iksy dy puq nhIN hodw jW bcy ividAw nhI pVdy jW koeI muk`dmw
krdw hY[ gl kI eynW swirAW duKW qoN bcn vwsqy eys ivc Alwj ilKy ny qy eysy vwsqy eys ikqwb dw nW sB
dyKW dw dwrU nwm r`iKAw hY pVky lwB prwpq kro[
sB duKW dw dwrU nwm ivc ijnW gRMQW dy lyK ny hyT ilK irhy hW [
cwry vyd[irg vyd 1, Xujr vyd 2, AQrv vyd 3, Swm vyd 4, mnMU isMmq
R I 5, rmwiex 6, gIqw 7, Bgvq 12
skMD 8, suK swgr 9, jog viSst 10, mhW Bwrq gurmuKI 11, mhW Bwrq bMgwlI 12,kimiKAw mhwqm 14,
iSv sMihqw 15, bweIbl 16, AMjIl 17, kurwn 18, qjrId bKwrI 19, gurU gMRQ swihb jI 20, dsm gMRQ jI
21, vwrW BweI gurdws jI 22, BweI gurdws jI dy kibq sveIey 23, prym sumwrg 24, gur iblws CyvIN
pwqSwhI 25, vYrwg sqk 26, hnUmwn nwtk 27, mOKs pMQ 28, ivcwr mwlw 29, dubsqwny mjwieb 30,
gurU igAwn 31 , mwqrw SsqR 32, gjnwey Pkrwey 33, siqAwrQ pRkwS 34, Bwrq dw Dwrimk ieiqhws
35, rwDw suAwmIAW dy gMRQ swr bcn qy sMq smwgm qy kuC AKbwrW dy lyK ny [
dohrw ;--gurU nwnk inrMkwr SRI cMd jI inrbwn [nmskwr hY vwr vwr ilKn dw dyhu qwn [ hY SRI siq gurU
nwnk dyv jI qy iSv rUp mhWrwj SRI cMd jI ikrpw krky Awpny dws nMU ilKn dw bl idau qW ky mYN jo kMMm
SurU kIqw hY[ieh pUrw kr idAW[Aqy DMn mhWrwj sMudr dws jI ny ijnW ny d`isAw bytw hT jog kIVI rwh
buhq lMmw hY ieh C`f ky ibhMgm pMCI-Cotw rwh suAws suAws nwl nwm jpnw hY[Aqy mhWrwj sMq Kjwn isMG
jI ny vI ieho d`isAw ky dyvI dyviqAW nwm jpnw qy gurU dI dyh ivc iDAwn Drnw ieh swry krm jnm mrn
dw c`kr dyn vwly ny ieh Cf ky gurU dy dsy sbd ivc iDAwn lwky jwp krnw qy ieh mukq dynvwlw hY[ ikaNu
ky pihly swry AvqwrW pYgMbrW ny srgun dw nwm jpnw qy pUjw d`sI hY Aqy gurU nwnk dyv jI qy mhWrwj SRI
cMd jI ny inrgun dw nwm vwihgurU d`isAw hY ieh jpo qy dUsirAW nMU jpn dw aupdyS kro[
. mYN pihlw srb duKW dw AauKd nwm CpwieAw sI sMmq gurU nwnk SwhI 496 ivc
ivc Pgx dy mhIny pMj hjwr ijsnMU AYs vyly 30 swl hoie ny ieh do iqMn swl ivc sMgqW ny lY ilAw qy eys
dI bhuq mMg sI[ qy mY s`cI Koj sB qy v`fw siqgur nwnk Cpw irhw sW ijs dI bhuq loV sI qy eys dy Ajy do
ihsy Cpny bwkI ny pr keI sjnw dIAW vwr vwr ic`TIAW Awaun qy mYN Eh dovyN ihsy bMd krky pihlw ieh
Cpw irhw hW qy nwm srb duKW dw nW bdl ky sB duKW dw dwrU nwm r`iKAw hY[ qy eys ivc pihly nwloN bhuq
vwDw kIqw hY[qy eys vwry sMqW ny iliKAw hY[
. swD noiq purwix Drm krXwix sw swDu [
jo AwdmI ivdvwn dunIAW dy Bly vwsqy Drm dw aupdyS kry auh swD hY [ Awm nMU vwqwvw sau
ibs`vwry vwqwvw sau ibl mr`hwmwqy aulwiekw Ashw bul mwiemwnwqy [ ArQ—jo eImwn ilAwey hYN AOr
dUsirAW nMU aupdyS krdy hYN iemwn ilAwaux dw vwihgurU qy,eyho nyk AwdmI hYN qy vwihgurU dy sjy pwsy bYTNy gy
(sUrq 9 Awieq 18) [
siq bcn swDU Epdys[( gauVI suKmnI m: 5 ) [ jn nwnk iqs bilhwrxY jo Awip jpY Avrw nwm jpwey
(mwJ kI vwr m:4 )[jn nwnk DUiV mMgY iqsu gur isK kI jo Awip jpY Avrh nwm jpwvY (gauVI kI vwr
m:4)[ so jo vwihgurU dw nwm Awp jpdw hY qy dUsirAW nMU jpn dw aupdyS krdw hY[“ hir jsu ilKih lwie
BwvnI sy hsq pivqw’[(gauVI kI vwr m:5 ) iPr ilKky dunIAW dI BlweI vwsqy Cf jWdw hY[AYsy is`K dy
gurU bilhwr jWdw hYN qy crnW dI DUV cwhuMdw hY qy siq Drm dw aupdyS krn vwlw SwD hY[ieho hI vwihgurU dy
sjy h`Q jwky bYTygw qy jyhVw eyh jwxky kMm nhIN krdw auh mhW pwpI hY[ jYsy ik bvwsIr dy mMqr ivc
iliKAw hY ik jo jwx ky dsy nhIN aus nMU do so (200) bRwhmx mwry dw pwp lgdw hY[so ies mrXwdw Anuswr
swD dw Drm hY ik auh dunIAW dy Bly vwsqy aupdyS kry [jYsy iek ijmIdwr Awpxy Kyq ivc AMb dw bUtw lw
irhw sI qy rwj kumwr iSkwr Kyfdw AwieAw qy kol Awky pUCx lgw—bwbw ? kwhdy bUty lwauNdw hY[ ijmIdwr
ny ikhw srkwr ? AMbW dy[ rwj kumwr ny ikhw iehnMU ikMny icr ivc AMb lgxgy[ ijmIdwr ny ikhw srkwr
koeI d`s bwrW swl nMU [rwj kumwr ny ikhw – bwbw qMU qW buFw hY Eny icr nMU mr jweyNgw[ qyry qW kMm nhIN
Awauxy iPr qMU ikauN lw irhw hYN ?ies ijmIdwr ny rwj kumwr nMU auqr idqw—mhwrwj [myry bwp dwdy ny myry
vwsqy lwey hn qy mYN Awpxy bicAW vwsqy lw irhw hW auh Kwxgy[ so iesy qrW hI EnW ny swfy vwsqy gMRQ ilKy
hn[swfw kMm hY AgilAW vwsqy ilKIey [ikauNik sMswr ivc cwr qrW dy duK ny pihlw hY ADI AwqmW dw ieh
AqmW dw duK do qrW dw hY[pihlw mn ivc iPkr icMqw dvYq qy jmw dw fr hY qy eys duK nMU dUr krn vwsqy
jdoN dw ieh sMswr binAw hY EdoN qoN lY ky mhwqmW ivdvwnW ny do qrIky dsy ny jo ky ivrwho aupinSq[4[ 23
ivc vW mhWrwj jgq gurU SRI cMd jI mwqrw swsqR dy sPy 208 qy tIkwkwr ny ilKy ny [sUko ibhMgm: poRkqy
vwm dyvo ippIlkw[ Bwv vwihgurU nMU imln vwsqy sihj mq ibhMgm – pMCI- Cotw rwh qy vwm dyv irKI jIny
hT jog—ippIlkw—kIVI rwh jog mwrg bhuq lMmw rwh d`isAw hY[ ijs nwl jIv keI jnm lY ky[ qpisAw
kry qy Pyr vwihgurU nMU imlygw[Aqy ADI Awqmw dw dUsrw duK hY BUqW pRyqW dw eys vwsqy mhwqmW ivdvwnW ny
mMqr jMqR qMqr bnwie ny qy ieh krn nwl BUq pryq cly jWdy ny [Aqy ieh dUK dUr krn vwsqy mMqr jMqr
krny jrUrI ny[Aqy jo ieh iKAwl krdy ny ky mMqr jMqr sB JUTy ny aunW dw ieh iKAwl TIk nhIhY ikauNik
BUqW pRyqW bwry gMRQW ivc ieh iliKAw hY[ gIqw iDAw9[ slok 25 hY[XWqI dyv vRqw dyvvwn [ ipqRn XWqI
ipqR vqw[ BUqwin XWqI BUqyijAW XWqI miDAw jno Awip mwm[Bwv—ibAws jI mhwrwj ikRSn jI dI jbwnI
eyh kQn krdy ny ky hy Arjn ieh inXm hY ik dyviqAW nMU pUjn vwly dyv lok ic qy ipqRW dI syvW krn vwly
pqR lok ivc AOr BUqW dy pujwrI BUq lok ivc jwxgy, Aqy myrI BgqI krn vwly hI myry ko pwRpq hoxgy[ iPr
Bgvq dy mhwqm pMjvyN AiDAwie ivc d`isAw hY ik DMuDkwrI mrky pryq jUnI ivc pY igAw hY [aus nMU BuK
ipAws srdI grmI bhuq lgdI sI ijs krky Eh bVw hI duKI hoieAw sI aus dy BweI go krn ny aus dy
nimq ijQy auh mirAwsI auqy Bgvq dw spqwh pwT kIqw qW auh pryq jUnI Cfky sMudr rUp Dwrky bbwn qy
cVky AkwS nMU cilAw igAw[(Bwgvq gurmuKI sPw 12 qoN 15 qy suK swgr ihMdI sPw 13 qoN 18 qk )ieh
kQw hY[ iPr go suAwmI qulsI dws jI jdoN jMgl jWdy sn qW vwps muVdy hoey h`Q Do ky bicAw hoieAw pwxI
iek ipp`l dy muF nwl pw idMdy sn[iek idn ies ipp`l ivcoN ie`k pryq AwdmI dw rUp Dwrky qulsI jI dy
swhmxy Aw KVw hoieAw qy ikhw, koeI vr mMg lY [qulsI ny ikhw mYnMU kuC nhIN cwhIdw[ies ny ikhw mYN pryq
hW,jo vI qMU mMgyNgw qYnMU dy dyvWgw[pryq dI g`l suxky qulsI jI kihx lgy mYnMU rwm jI dy drSn krw idau[
.pryq ny ikhw, rwm cMdr jI dy drSn mYN qW nhIN krw skdw[pr qYnMU mYN jugqI d`s idMdw hW ijQy qMU mMdr
ivc kQw sunx jWdw hY auqy hnMUmwn jI bRwhmx dw rUp Dwr ky sB qoN pihly Awaudy ny qy swirAW qoN ipCoN jWdy
ny[ aunW nMU kho auh qYnMU drSn krwauxgy[ so qulsI jI pryq dI gl suxky kQw ivc igAw qy ies jgw Awey
hoey hnMUmwn jI dy crn PV ley qW aus ny rwm cMdr jI mhwrwj dy drSn qulsI jI nMU krw idqy[ so suAwmI
qulsI jI dy jIvn ivc ieh kQw hY sPw 25 pr[ ieh rwmwiex kWSI ivc Swm dws ny sMmq 1995 ivc
CpweI hY[ mqI ny ieMjIl ivc iliKAw hY ik hzrq eIsw jI sUr AOr sYdw dy dyS ivc igAw qW EQoN dy rihx
vwlI iek knwnI AOrq ny Awky ikhw, hy pRBU, daud dI snqwn ,myrI lVkI nMU dust AwqmW , Bwv BUqnw bhuq
sqwauNdw hY, aus nMU rwzI kr dyh[so aus dy vwr vwr bymqI krn pr hzrq eIsw jI ny ikhw ,ik qyry ivSvws
dy kwrn [ so hzrq eIsw jI d eynW kihx nwl hI auh lVkI qurMq cMgI ho geI[ (mqIrcq) punw:--kwlw
iePrI qumy nl ijnY Awnw AwqI kwby hI kbly A`nqw kRmw immw kwmy kw[Bwv—hzrq sulm y wn ny Awpxy
qwibAwdwr ijnW nMU hukm idqw ik koeI AYsw hY jo aus AOrq nMU myry kol lY Awvy[ qW ijMnW ivcoN iek ny ikhw
ik mYN ilAwvW gw[aus nMU qyry pws qyry suqy auTx qoN pihly hI[(sUrq 27 Awieq 4) iPr hdIs ivc hzrq
Awiesw kihMdI hY ik iek vwr rsUlY Alw pr iksy ny jwdY kr idqw qy ies jwdU dw Awp qy ieqnw ASr
hoieAw ik Awp kihMdy mYN ieh kMm kIqw hY pr ikqw nhIN sI hMudw[( mukdymw qjrI dul bKwrI mlk dIn
muhMmd ny kSmIr bzwr lhOr ivc CpvweI sPw 506)[pu:--keI koit jKH ikMnr ipswc[ keI koit BUq pryq
SUkr imRgwc [(gwauVI suKmnI A:10) py: BYrau BUq sIqlw DwvY[( rwg goNf nwmdyau jI ) pu: dwmv dyv
ipswc pRyq qy nyqh nyq khwey[ (rwg iblwvl pwqSwhI 10 dSm gMRQ ) so BUq pryq jrUr hn[ijnW dw ijkr
gIqw ,Bwgvq ,rmwiex, ieMjIl , kurwn hdIs, gurU gMRQ swihb jI qy dsvyN pqwSwh jI ny AwpxI bwxI ivc
vI kIqw hY[ieiqhws d`sdw hY ik “kwmrU dyS ivc jwdU krky AOrqW ny mrdwny nMU ByfU bnwieAw qy gurU nwnk
dyv jI ny ies nMU CfwieAw sI[, qy gur pRqwp sUrj ivc BI iliKAw hY ik BweI bihlo jI PPry ipMf dy rihx
vwly sulqwnIey sn[jdoN gurU Arjn dyv jI mhwrwj dI isiKAw gRihx krky syvw krn lg gey qW gurU jI
iehnW dI syvw qy KuS hoky kihx lgy BweI bihlo ? quhwfy ADIn gupq isRStI BUqW pryqW dI Poj krdy hW cOhW
pwisAw dI pOx sWBo[ ausy vyly BUq pryq hwjr ho gey[(soFI cmqkwr sPw 115—116) so BUq pryq jrUr hn
qy iehnW qoN koeI vI ienkwr nhIN kr skdw ikauNik ieh Dwrimk gMRQW dw lyK hY[so jykr BUq pryq hYgy ny
qW ienW dy mMqr jMqr vI mhW pursW ny dunIAW dy Bly vwsqy bxwey hoey ny ieh krny vI jrUrI ny[ keI AwdmI
AYsy kihMdy ny ky mMqr jMqr krn vwly gurU qoN bymuK ho jWdy ny [ ieh gl iblkul hI glq hY[jYsy iksy inhMg
isMG dw gVvw KUh ivc ifg ipAw [ srdI dy idn sn qy ieh kMufw lYky ies KUh ivc iqMn cwr GMty qk
Pyrdw irhw qy AwKr Qk igAw pr gVvw kMufy nwl nhIN AiVAw AwKr ies nMU ies qrW hYrwn hMudy nMU dyKky
iksy dUsry AwdmI ny puiCAw—inhMg isMG jI kI gl hY, Aj KUh qy hI eyny icrdy KVy ho ,sgoN iksy dI Xwd
ivc qW nhIN qpisAw krdy ? inhMg isMG ies sjx dI gl suxky kihx lgw –cup Eie isr GisAw[mY iksy
dI Xwd ivc nhIN KVw[ Kwlsy dw gVvw isMG KUh ivc ifg ipAw hY qy Eh kFdw hW[Ajy qk inkilAw
nhI[inhMg isMG dI ieh gl suxky iesny ikhw –jy ieh gl hY qW bwby KuAwjw iKjr jI dy do pYsy dy pqwsy
suKlY, gVvw inkl Awvygw [inhMg isMG AikAw hoieAw sI[iesdI gl suxky Jt KUh dI mx qy KVw hoky h`Q
joV ky kihx lgw –hy bwbw KuAwjw iKjr isMG jI ? mYN qyry do pYsy dy pqwsy vMfWgw, myrw gVvw inkl Awvy[
bs eynI gl AwK ky kMufw KUh ivc sut idqw qW pihlI vwr hI gVvw bwhr AwigAw qy inhMg isMG pqwsy lYky
vMfx l`g ipAw[ eyny icr nMU iek hor inhMg isMG jI Aw gey qy aus nMU vI inhMg isMG ny ikhw---lau isMG jI
pqwsy C`k lE[ies ny ikhw isMG jI ieh pqwsy kwhdy vMfdy ho ? ies ny jvwb isqw ik gVvw KUh ivc ifg
ipAw sI [ so ausdy kFx vwsqy bwby KuAwjy iKjr isMG dy pqwsy suKy sn[ iesdI gl suxky dUsry inhMg isMG
ny ikhw—jwh Eey inhMg isMGW qMU qW isKI nMU hI lwj lw idqI hY[ gurU qoN bymK
u ho igAw hYN[ies dI gl suxky
gVvy vwlw inhMg isMG kihx lgw –isMG jI[ kcy iply boly nw bolo mYN do pYsy dyky musly qoN kMm krw ilAw hY [
hor pwly ivc gurU jI nMU KUh ivc vwVnw sI ies qrW mYN gurU jI qoN bymK
u nhIN ho skdw[ so iesy qrW hI mMqr
jMqR krn nwl koeI gurU qoN bymKu nhIN ho sjdw ikaNik ijs qrW ibmwrI dI duAweI qy mlHm PoVy Aedik vwsqy
krweI jWdI hY iesy qrW hI mMqr jMqr krwauxy vI jrUrI hn[ bury nhIN qy iesy vwsqy hI ies ivc sMqW
mhwqmW d`sy hoie isD mMqr ilKy ny --
pwT dI ivDI
. hr iek mMqR dw pwT cwlI idn kro qy krn lgy ieh iDAwn rKo ik ijnW ivc SRI gurU nwnk
dyv jI dw nwm hY, aunW Awid, mD qy AMq ivc kVwh pRSwd krnw qy isMGW nMU Ckwauxw AOr hnMUmwn jI dy mMqRW
ivc lfUAW dw pRswid vMfxw qy Bujy hoey CoilAW dy dwxy bWdrW nMU pwaux[
y BYroN qy nwhr isMG AOr kwlkw dy mMqRW
ivc mws Srwb dyxI qy jo muslmwnI mq dy mMqr hn EnW ivc imTy cOl qy KjUrW dw pRSwd vfy [hor ijQy pwT
kro ,EQy iksy dUsry nMU nhIN jwx dyxw qy pwxI kol jrUr rKxw qyl KusbU vwlw lwky bYTo qy Dup DuKwauxw qy joq
jgwauxI hY[ iPr ijs mkwn ivc kro ,ausdy drvwjy swhmxy juqI nhIN lwhuxI nhI qW dyvqw dI hwjrI nhI
hovygI AOr pwT krn lgy iesqrI dy ipAwr qoN cwlI idn bco[ kpVy swP rKo qy ieSnwn krky bYTo[iesqrI
purS hr iek kr skdw hY[ Ar pwT dy vKq Awpxy gurU dI mUrq ivc iDAwn rKo[qy jy qusW koeI gurU nhIN
DwirAw qW ijs sMq mhwqmW qy quhwfI SrDw hY ausdI Poto swhmxy rKky kro qy jMqr ilKky pwxI ivc pwau qW
jrUr kMm dyngy[Aqy qIsrw rog hY ibAwDI isr pIV qwp Awdk eys vwry duAweIAW ilKIAW ny qy pwry dI golI
bnwauxI qy kwiem krnw qy mwrn dI jugqI qy jl mMudrW Awidk ilKy ny pr hr iek jIv dy ivcwr iek
dUsry nwl nhIN imldy qy keI socngy ky Drm gMRQW ivc jMqrW mMqrW dw kI kMm hY ieh nhIN ilKny cwhIdy[so
AYsy AwdmIAW dy ivcwr TIk nhIN hn[ikauNky ieh cIjW vydW ivc AweIAW ny jYsy ky Agy iliKAw hY[irg vyd
mMfl 10 Anvwk 12 sUq 184 irKI qvStw grB krqw ivSxur vw dyvqw ilMak u qw[ivSrx XonI klp
Xqu[qvStw rUpwix ipMsqu [ AwisMcqU prjw pqir Dwqw[ grB dDwq qy grB sy ieh isnI vwil [ grB syih
srs vqI [grB qy ASvnI dyvw vwsqW puskr srjw ihrxXXI ArxI XM inrmMQ qy AiSvnw[ qWqy grB
hvw mhy dsmy mwis sUqvy [3[ 33 ArQ[ ikRsx ies nwrI ko ApqXXqI kry [qvStw iesy prjqn Xog
bnwvy [hy isnI vwlI hy srsvqI[ ies ky grB kI r`iKAw kro[ hy AsvnI kumwro qum svrixm kml sy
AlMikRq hoqy ho qum ies nwrI ky grB kw pwln kro [hy pqnI AiSvnI kumwro ny qumwry ijs grB ASX iSsU
bwlk kI risAw krNy lIey ………iSsU dsvyN mws myN prSx hony pr ausI bwlk ko hm eyQy bulwqy hYN [3[
[42[ so eysy qrW iliKAw hY ky gugl BUq dUr krn vwlw hY qy swh dyvI bUtI vwl vDwaun vwlI hY[so mY ipCly
mhwqmW dy AsUlW Anuswr hI ilKy ny eys vwsqy pVky duKIAW dy duK dUr krky js Kto qy lwB prwpq kro [
mhMq kilAwn dws vYd gurdvwrw kilAwn Bvn ,bsqI sMgq purw pitAwlw gyt ,
{ AiDAwie pihlw }
mMqr jMqr krn vwly s`jnW nMU pihlI gl Xwd krnI cwhIdI hY[ik ieh cIjW iksy gurU duAwrw is`D
kIqIAW jwx, ikauNik gurU qoN ibnW koeI vI cIz isD nhIN ho skdI[XQw BweI ry gur ibn igAwn n hoie [
pUChu bRhmy nwrdY byd ibAsY koie[{SIR rwg mhlw pihlw }ingry kw hY nwau burw[{Awsw mhlw pihlw CMq}
ingury kau giq kweI nwhI[{ Awsw mhlw qIjw }gur ibn Gor AMDwr gurU ibn smJ n AwvY[gur ibnu suriq n
isiD gurU ibnu muikq n pwvY[ ijin gurU n dyiKAau nhu kIAau qy AkXQ sMswr mih[{sveIey mhlw cOQw }
ijau ingurw bhu bwqw jwxY Eh hir drgh hY BRstI [{dyv gMDwrI m: 5} Bwv SRI gurU Arjn swihb jI
aucwrn krdy hn[ik ingurw AwdmI iknw vI ivdvwn qy cqr isAwxw hovy auh vwihgurU dI drgh ivc nhIN
jweygw qy iehnW jUnW ivc pvygw [XQw:--gur mMqR hIxs jo pwRxI iDRgMq jnm BRstxh [ kUkrh sUkrh
grDBh kwkh srpnh quil Klh {slok shs ikRqI m: 5}ingury kau giq kweI nwhI[Avgix muTy cotw
KwhI[ { Awsw mhlw 3}ingury AwdmI dI gqI nhI ho skdI qy auh nrk ivc jWdw hY[‘jo n BjMqy nwrwiexw[
iqn kw mY n krau drsnw,{BYrau nwm dyv jI}Bwv jo gurU nMU puCky nwm nhIN jpdw nwmdyv jI aucwn krdy ny
hy vwihgurU AYsy AwdmI dw mYnMU drSn hI nW krw [ so AYsI cIz koeI nhIN vwihgurU ny rcI jo ingury AwdmI
nwloN BYVI hovy[ qy ingurw hI brhmMf dIAW mwVIAW qoN mwVIAW jUnW nwloN vI mwVw hY[ so gurU krnw bhuq
jrUrI hY qy gurU qoN ibnW igAwn nhIN ho skdw [ hor ikqY Bgq nhoveI ibn siqgurr ky aupdys[{isrI rwg
mhlw 1}kMuBy bDwjlu rhy jl ibnu kMuB n hoie[ igAwn kw bDw mnu rhY gur ibnu igAwn n hoie [{Awsw dI
vwr mhlw 1} gur kMujI pwhU invlu mnu koTw qn Ciq[ nwnk gur ibnu mn kw qwk n auGVy Avr n kMujI h`Q[
{swrMg kI vwr mhlw 2 }siqgur hQ kMujI horqu guir dru KulY nwhI gur pUrY Bwg imlwvixAw[{ mwJ kI vwr
m: 3}ibn siqgur iknY n pwieE ibn siqgur iknY n pwieAw {rwmklI m: 5}swsq byd isimRq sB soDy sB
eykw bwq pukwrI[ibn gur mukiq n koaU pwvY min vyKhu kir bIcwrI [{gUjrI m:5}so ikQoN qk ilKIey gurbwxI
qoN Awid swry hI pYgMbr ,AvqwrW,mhW pUrKW irsIAW dy kQn kIqy hoie gMRQ d`sdy ny ik gurU qoN ibnW jIAW dI
mukqI nhIN ho skdI qy ies vwsqy gurU krnw AqI jrUrI hY qy iehnW kQn kIqy vwkW Anuswr hI SurU qoN lY ky
swry dyh DwrI gurU Dwrn krdy rhy ny qy iesy vwsqy hI swry Avqwr Aqy pYgMbr gurU Dwrn krdy rhy hn[XQw:
SRI rwm cMd jI mhwrwj dy gurU mhwqmW visSt jI sn qy EhnW dw Xog visSt rwm cMd jI mhwrwj nMU
aupdyS kIqw hoieAw hY[AjuiDAw ivc rwxw pwlI jgw hY , ies jgw pr suAwmI viSiSt jI rwm cMdr jI
cwry BweIAW nMU pVwHaNu dy rhy ny [ rwxIAW vloN ies jgw dw Krc c`ldw sI qdy hI ies dw nwm rwxw pwlI
hY[ Bwv rwxIAW ny ies jgw dy rihx vwilAW dI pwlxw kIqI hY[ jog visSt sPw 78,602,3 vw gurU
audwsIn mq drpx sPw 99,SRI ikRSn Bgvwn kI mhwrwj ny pMfq sMdIpn jI pwsoN ividAW pVI qy grg munI
pwsoN gur mMqr ilAw[ {suK swgr sPw 91 }kwn bYTwie ky sXwm khY kib pY grgY su pivqRih TwaU[ mMqr
gwieqRI ko qwih dXo joaU hY BugIAwW DrnI Dr nwaU gur syvw Awp hir BwvY[ iksnu bl BdR gur pg lig
iDAwvY[{ gauVI mhlw cauQw}svYXw-fwr jnyaU su Sswm grY iPrkY iqh mMqr su sRan u mY dIno ]so suinkY hir
pwie prXo,grgY bhu Bwqn ko Dn dIno] {dsm gMRQ ikRSnw Avqwr svYXw 880-81}SRI gurU goibMd isMG jI
aucwrn krdy ny ik mhwrwj ikRSn jI nMU grgmunI ny gwieqRI dw mMqr idqw qW mhwrwj ikRSn jI ny grg munI
gurU dy crnW qy mQw tyikAw qy iPr bhuq swrw Dn,GoVy,hwQI, aUT qy keI qrW dy kpVy Awidk idqy [{sPw}
{sPw 334} “nwmw CIbw kbIr jolwhw pUry gur qy giq pweI[,{ isrI rwg mhlw 3 AstpdI } SRI mhW
purSBgq nwm dyv jI ny AauNdy nwg nwQ dKn ivc jw ky Kycr suAwmI jI nMU gurU kIqw qW igAwn hwsl krky
eIsvr pRwpqI hoeI [kbIr jI mhwrwj dy gurU rwmw nMd jI sn[Awp nMU aunHW qoN hI igAwn hoieAw hY[ mhW
purS mhwqmW dwdU jI kbIr jI dI sMprdwie ivcoN sMq buDnw vw dUsrw nwm inqw nMd vI kihMdy hn[ aus nMU
gurU krky iPr pRcwr surU kIqw hY[{Bwrq dw Dwrimk ieiqhws krqw pMfq iSv SMkr imSr sPw 273}hzrq
eIsw jI qIh swl qk qrKwxw dw kMm krdy rhy [ iPr jw ky XUhnw qoN bpiqsmw lY ky Bwv gurU dIiKAw lYky
iPr pYgMbr dw dwvw kIqw[ieMjIl mqI } hzrq muhMmd swihb jI 40 swl qk gwry hrwr ivc eISvr dI
ArwDnw krdy rhy qy ies qoN ipCoN Awp jI ny pYgMbr hox dw AYlwn kIqw hY[ so ies qoN mlUm hMudw hY ik Awp
jI vI pihly iksy mhW purS nMU imlky Kudw dI BgqI krn dw rsqw pCky hI iebwdq krdy rhy ny nhIN qW
ikauN 40 swl qk gwry hrwr ivc jwky bYTdy [so aus jgw jwky bYTn qoN hI isD hMudw hY ik iksy eISvr Bgq
qoN isiKAw lY ky Eqy jwky qpisAw krdy rhy qW Awp jI nMU igAwn hwsl hoieAw qy Awp jI ny pYgMbrI hox dw
dwvw kIqw [{qjrID buKwrI }
. sRI siqgurU nwnk dyv jI ny vwihgurU qoN aupdys ilAw qy iPr prcwr SurU kIqw[rwmklI mhlw 1
AprMpr pwrbRhm pRymsru nwnk gur imilAw soeI jIau[[soirT mhlw pihlw siqgur bwJhu guru nhI
koeI[[Awsw mhlw pihlw CMq Bwv sRI siqgurU nwnk dyv jI aucwrn krdy ny ik myrw siq jo iqnW kwlW ivc
nws nhIN hox vwlw auh gurU hY[iesy vwsqy hI sRI gurU Amr dws jI kQn krdy ny nwnk gur qy gur hoAw vyKhu
iqs kI rjwie[[{gUjrI mhlw 3} iesy hI gl nUM sRI gurU Arjn dyv jI isD krdy hn; byd kqyb sMswr
hBwhU bwhrw[nwnk kw pwiqswhu idsY jwihrw[[{Awsw mhlw pMjvW} Bwv sRI gurU Amr dws jI aucwrn krdy
ny ik sRI gurU nwnk dyv jI aus vwihgurU nMU hI gurU krky iPr gurU bxy ny Aqy ieho kuJ hI sRI gurU Arjn dyv
jI ny ikhw hY ik jo bydW qy kurwn AwidkW dy kQn qoN bwhr hY auh sRI gurU nwnk dyv jI dw gurU hY[suAwmI
dXw nMd jI ny pihly swXlW ipMf ivc iek bRhm cwrI nUM gurU kIqw[ijnW ny iehnW dw nwm mUl qoN suD cyqn
riKAw[iPr cxod kRnwlI ipMf ivc pUrnw nMd dKxI fMfI mhwqmW nUM gurU DwirAw qy auhnW ny iehnW dw nwm
suD cyqn qoN dXw nMd srsvqI riKAw[ies qoN ipCoN Awp sRI Bgvwn ikRSn jI dy Avqwr Dwrn dI jgw
mQurw ivc Awky suAwmI ibrjw nMd jI pws FweI swl qk ividAw pVdy rhy qW iPr pRcwr AwrMB kIqw[ijs
nUM suAwmI dXw nMd jI Kud ilKdy ny XQw;-AwrX jnoN kI rIq Xh, kry syvw inSkwm[qn Dn qk Arpn kry,
pr cwhy nw dwm[ivSvw imqR munI rwj kI, syvw kI sRI rwm[nId CofI Cy rwq idn, qb hUey isD kWm[
. Bwv suAwmI dXw nMd jI jigAwsUAW dy Bly vwsqy kysy sMudr aupdyS krdy ny ik isK
gurU dI syvw ibnW ieCW dy kry qy qn Dn qk sB gurU jI nMU Arp dyvy qW sB kMm isD ho jWdy ny[{sqXwrQ
pRkwS} svwmI mhW dXw nMd pRkwS [SRI mwn sMq iSv idAwl isMG jI rwDw svwmI mq dy krqw ny SRI mwn
sMq qulsI dws jI nMU gurU kIqw hY[ ijs nMU Awp Kud hI ilK rhy ny ‘gq mq myrI aultI pultI [gur kr deI
surq sultI [gur moih dInw AlK lKweI [ AgMm kw prdw Kilw jweI]Bwv myrI miq ivSy ivkwrW ivc lgI
hoeI sI ijs nMU hux gurU jI ny isDI krky vwihgurU dy ismrn v`ly lw id`qI hY [qy ieh mq hux BgqI krn lg
peI Aqy gurU ny jo Al`K l`Kx qoN rihq vwihgurU sI auh lKw idqw hY[so eyhnW ilKqW Anuswr hr iek dw
Prj hY ik auh gurU Dwrn kry qy gurU krky iPr gurU qy ies qrW dI srDw rKy[guru eIsr guru gorK brmw gur U
pwrbqI mweI ](jpujI swihb pauVI 5) gurdyv mwqw gurdyv ipqw gurdyv suAwmI prmysurw]gurdyv siqgur
pwrbRhmu prmysru ,gur dyv nwnk hir nmskrw[(gauVI bwvn AKrI mhlw 5) Bwv sRI gurU nwnk dyv jI
aucwrn krdy ny ik gurU jI nMU ivSnMU iSvjI bRhmW qy pwrbqI dy hI srUp jwxoN[ AOr SRI gurU Arjn dyv jI
mhwrwj kQn krdy ny ik gurU hI mwqw ipqw qy prmySvr pwrbRhm dy srUp ny [ AYsy siqgurU nMU mYN nmskwr
krdw hW[gurU bRhmw gurU ivSnMU gurdyv mhySvr : gurryx prMbRhm qs mY SRI gur ey nm:]gurU dy pYr Do ky pIxy,
gurU jYsI AwigAw kry ausy qrW hI krnw,gurU loBI hovy qW bRhmw ky smwn ,koRDI hovy qW nr isMG ky sdrS
mohvwn hovy qW rwm cMd jI dy qul qy jy kwmI hovy qW: ikRSn ky smwn jwnky gurU dI syvw kry[ gl kI iksy
qrW vI gurU dI syvw vloN mMUh n moVy qW vwihgurU dI pRwpqI kr skdw hY[(sqXwrQ pRkwS sPw 224 smlws
11 gurryx prMbRhm gur ryx prw giq] gur ryx prw ividAw gur ryx prwXxm:[siqgurU jI hI bRhm dy rUp qy
mukq Ar ividAw dy dwqy ny,qy pwRxw dw Awsrw hY[ ies vwsqy AYsy siqgurU nMU mYN nmskwr krdw hW [ijnW
ny AigAwn rUpI AMDyrw imtwky igAwn rUpI sUrj duAwrw mukq kr idqw hY[gur goibMd gopwl gur gur pUrn
nwrwiexw](jyqsrI kI vwr mhlw 5)gur prmysr eyko jwx (gONf mhlw 5)Bwv:--gurU nMU vwihgurU dw rUp hI
jwxo ikauNik quhwfI srDw hI quhwnMU vwihgurU jI jI pRwpqI krweygI[n kwsTy ivdXqy dyvo n pSwxy nmRx mXyN[
Bwvo hI ivdXqy dyvsq smwd Bwvo hI kwrxm [Bwv:-eISvr iksy pQr lkVI imtI qy lohy Awidk dI bnweI
hoeI mUrqI ivc nhIN hY vwihgurU qW srDw ivc hY[ Awp ijs qy vI srDw rKky pUjw krogy qW vwihgurU EQyy hI
pRgt ho jweygw[swc khoN sux lyhu sBY ijn pRym kIE iqn hI pRB pwieE[(10 svXy) sRI gurU goibMd isMG jI ny
vI ieho kuJ hI ikhw hY ik vwihgurU srDw Aqy ivSvws krn nwl hI pRwpq ho skdw hY[
. --:() gurU qy srDw krnI bhuq jrUrI hY[():--
jYsy pRihlwd Bgq ny swry hI vwihgurU nMU dyiKAw qW ausdI r`iKAw krn vwsqy pQr dy QMm ivcoN
Bgvwn pRgt ho gey[qy jykr bl rwj ny jg duAwrw vwihgurU nMU pwauxw cwihAw qW aus nMU jg kridAW hI
Awx vwihgurU ny drSn idqy[ jykr AmrIk rwjy ny vrq r`Kky bRhm dI prwpqI cwhI qW vrq dy r`Kx krky
hI durbwSw dy koRD rUpI Agn qoN pRBU ny AMbrIk dI r`iKAw kIqI[iesy qrW hI rwjy hrI cMd dI rwxI jo sMgq
ivc jWdI sI qW ies nMU sMgq krky hI nwm dw rMg ciVAw qy vwihgurU dI aupwSk ho geI qy ies dI Bgq
vCl ny iezq r`K leI[ jykr dropqI ny Bgvwn ikRSn jI dw iDAwn DirAw qW ibpqw vyly pRBU ny ikRSn rUp
ho ky hI ies dI ibpqw invwrI[ XQw:--AMdr sBw duhswsnY mQy vwl dRopqI AWdI[ dUqW no PUrmwieAw nMgI
krhu pMcwlI bWdI[ pMjy pWfo vyKdy AauGt ruDI nwr ijnW dI[AKIN mIt iDAwn Dr hwhw ikRSn kry ibllWdI
[kpV kot auswirEn Qky dUq nw pwr vsWdI[hQ mroVn isr Duxn pCoqwx krn jwh jWdI[Gr AweI Twkr
imly pYj rhI boly SrmWdI nwQ AnwQW bwx DurWdI[mhwrwj dropd dI spuqRI qy pMjW hI pwfvW dI sup`qnI
mhwrwxI dropqI jUey ivc hwrI hoeI nMU duhswsn ny kysW qoN pkV sBw ivc lY AWdw ,qW durjodn ny hukm kIqw
ik ies dy kpVy auqwrky sBw ivc ngn kr idau, ikauNik mYnMU iesny myhxw mwirAw sI ik AMDy ky AMDy hI rhyN
so aus gl dw mYN A`j ies kolo bdlw lYxw hY[ies dunIAW ivc BMg dw Aml bhuq hI mwVw hY, ieh AwdmIN nMU
pwgl bxw dyNdw hY qy Gr dy kMm DMdy AwdmI Cf bYTdw hY[ ies qoN BYVw Aml APIm dw hY APIm Kwx vwlw
Gr dy BWfy vycygw qy corI krygw do cwr rupY dI, ies qoN v`D nhI Aqy nhIN qW mMgx lg jweygw[BweI jI,dy
dyxy jrw cwr Awny [Eie kI krW A`j Aml tutw hoieAw hY[ ies qoN burw Srwb dw nSw hY, ieh AOrq dy
gihxy qy zmIn vycky iPr corI krdw hY jW fMgr kFx dI ,jW iksy dw Gr BMnygw qy fwky mwrn lg
jweygw[pr APIm Kwx vwlw qy Srwb pIn vwlw ,koeI vI vD qoN vD AYbI AOrq nhIN vycygw[ iehnW swirAW
nwloN jUAw burw hY, juAwrIAw Gr zmIn qy iesqRI qk vI dw qy lw idMdw hY[ jUey vwlw qW iek vwr iesqRI dw
qy lwaNdw hY qy Gt qoN Gt vI jW pMj rupY qk dw qy lwvygw[ pr ienW swirAW nwloN BYVw ivSw rwg dw
hY[,rwg krn vwlIAW do do rupY qoN roj hI ivkdIAW ny[ iPr juAwrIey dI iesqRI qW iek pws hI clI geI
hY, qy rwg krn vwlIAW bwzwrW ivc bYTIAW qy lokwW Agy nwc krdIAW hn[ so Aj jUey ivc hwrI hoeI
drOpqI sBw KVI hoeI hY kYsw iBAwnk smW hY,ijs dropqI dy pYr kdy golIAW dbwauNdIAW qy kdy mwls
krdIAW sn [ Ar pihrydwr drvwjy qy KVy hMudy sn qy iek nMU hukm kry qW keI syvwdwr hwzr hMudy sn[pr
A`j auh dropqI pqI dy BYVy jUey dI Awdq krky hrI hoeI jUey ivc duhswsn mhWvwrI dy idnW ivc ieko hI
swVI pihnI hoeI nMU kySW qoN pkV ky lY AwaNdw hY qy sBw ivc ilAwky KVI kr idMdw hY[ durjodn hukm krdw
hY ies nMU nMgI kr idE[ dropqI kihMdI hY zrw Tihro [durjoDn kihMdw hY hux Tihrnw ikQy hY,
jldI kro [ dropqI ny ies smyN XuiDStr vl qikAw qy ikhw ieh qy rw hwl hY, Aj mYnUM jUey ivc hrw idqw
eI[ iesy qrW hI Arjn vl dyiKAw qy ikhw ,ikQy qyrw gfIv Dns hY ? Gr Awky roz kihMdw sI,
dropdI,Aj qW krx dI mYN cMgI Bugq suvwrI hY, ausnMU AYsy mwirAw hY[ A`j dropqI BIm vl dyK rhI hY,
BIm,ikDr igAw hY qyrw gurj ijs dIAW qMU isPqW krdw sYN , mihlW c’ Awky ik mYN durjoDn nMU ies qrWH
gdw mwirAw,iPr auh auT hI nhIN sikAw[iPr BIsmpqwmW jI vl qikAw, Awp hI dwdw jI ibrD ho ,iehnW
nMU ikauN nhIN rokdy ies AiqAwcwr qoN[AwKr droxwcwrj jI vl mMUh krky ikhw ik Awp dy isK ny dovy
hI,Awp iehnW nMU mnwh kro ikauN kpVy auqwry jw rhy ny,mYN kI gunwh kIqw hY? pr smYN dw kYsw c`kr hY, sB ny
vyKky nIvIN ingwh kr leI hY qy durjXn dy BY krky koeI nhIN boldw[ qW dropqI sB pwisAW vloN inrws ho
ky iPr ikRSn jI nMU Xwd krdI hY[ XQw:--idl pr Aks ho igAw Ablw kI sUrq hwl kw[rukmxI ky swQ
pwsw Kylqy Qy swr kw hwQ sy pwsy igry muK sy kIAw ArSwd XMU [ dy dIey Arbo Krbo ijkr ikAw lwK hzwr
kw[A`j Bgvwn SRI ikRSn AnMd kMd duAwrkw ivc bYTy hoey, AwpxI ipAwrI mhwrwxI rukmxI nwl pwsw KyL
rhy sn qW ieDroN dropqI dI hwlq dyKky ikhw—“Arb Krb , ieh gl suxky rukmxI ny ikhw,-- mYN nhIN
AwSw smJI Awp kI guPqwr kw[,mhwrwj ienw icr hoieAw hY pwsw KyfidAW pr ieh gl kdy nhIN sI khIN,
A`j ies vyly eyQy Arb Krb dw kI Bwv hY mYN Awp jI dI gl nhIN smJI[ qW bMsI ky bjeIAW ny ikhw, pwRx
ipRAw ,dORpqI ky swQ ho rhy hYN jylmo isqm, Awj voh rsqw dyKqI hY ies gm KuAwr kw hsqnwpur sy Aw rhy
hvw sy AWsU ,ijs sy gIlw ho igAw dwmn myrI dsqwr kw[pRwx ipRAw jwqw hMU rukw jwqw nhIN, Awj mYN bdlw
dMUgw ausko ,ausky scy ipAwr kw[ ikRSn murwr kihxy lgy dyK rukmxI[ A`j dropdI nMU jUey ivc hwr idqw
hY[ XuiDStr ny[ ausnMU durjodn sBw ivc ngn krn lgw hY qy auh cIk pukwr rhI hY, pr ausdI sunx vwlw
EQy koeI nhI hY AwKr ausny mYnMU Xwd kIqw hY qW mYN ausnMU kpVy ies jgw qoN Byjy ny[ so iksy kvI ny ies qrW
ikhw hY durmiq duhswSn do kUl ghy sBw bIc, drOpqI idlwrI jo ibcwrI XU pukwrI hY[ TwFy prmwrQ ko
pwrQ sy BIm mhW BIm ,dyK kr gIRv sB nIcy ko inhwrI hY[ AMbr lau AMbr kIey bMsI Dr, BISm droxwkrx
qj bwq XMU ivcwrI hY[ swVI hY ik nwrI hY ik swVIEN kI nwrI hY ik swrI nwrI swVI hY[ Bwv ijs vKq
duhswSn ny dovyN h`Q dropqI dy pkV ley jo ik auh swVI nMU pwayNudI sI qW ies vKq ies dI shwieqw krn
vwlw koeI nhIN idisAw qW ies ny pukwr kIqI sI, ikRSn Bgvwn jI dy crnW ivc qW Awp jI ny duAwrkw bYT y
hoieAW ny hI AwkwS qk kpiVAW dy Fyr lw idqy [ sBw ivc bYTy hoey BISm droxwcwrX krn Aidk kihx
lgy ik ieh AOrq hY jW ik swVI hY ik ieh swVIAW dI iesqrI bxI hoeI hY[so ies gl nMU gurU Arjn dyv
jI ies qrW ilKdy ny jwkau muskl Aiq bxy FyeI koie n dyie lwgU hoey duSmnW swk iB Bj Kly[ sBo Bjy
Awsrw cukY sB Asrwau[ iciq AwvY aus pwrbRhm lgY n qqI vwau]swihb inqwixAW kw qwxu[ (isrI rwg
mhlw 5) lwK krOrI bMDn pr[hir kw nwm jpq insqrY[Awpny jn kw prdW Fwky Awpny syvk kI srpr
rwKY (gauVI suKmnI m: 5) Bwv –ijs AwdmI qQw iesqrI nMU AqI hI muskl Aw bxdI hY, qy koeI vI ausdI
shwieqw krn vwlw nhIN hY AMg swk Brw BYx swry hI swQ Cf gey ny qW AYsy smyN ivc auh vwihgurU nUM Xwd
krdw hY qW ausnUM qqI vw nhIN lg skdI ikauNik auh vwihgurU nQwivAW dw QW qy l`KW hI bMDnW ivcoN Awpxy
dwsW nUM Cufwaux vwlw hY[ isDWq ieh ik jykr dropqI ny vwihgurU nMU SRI ikSn rUp ivc ArwiDAw hY qW auh
ikRSn rUp ivc hI Awky drSn idMdw hY[ kMm ikqy ipE cilAw nwmdyv no AwK isDwXw [Twkr dI syvw krIN
duD pIAwvx kih smJwxw[ nwmdyau ieSnwn kr kpl gwie duihkY lY AwXw[Twkr no nwvwlkY crnodk lY
iqlk cVwXw[hQ joV ibnqI kry duD pIAhu jI goibMd rwXw [inhcau kr AwrwiDAw hoie idAwl drs
idKlwXw[BrI ktorI nwmdyv lY Twkur no duD pIAwXw[gwie muie jIvwlIEn nwmdyau dw Cpr CwXw[Pyr dyhurw
riKEn cwr vrn lY pYrI pwXw[Bgq jnW dw kry krwXw[Bwv mhW purS Bgq nwmdyv jI dw ipqw dwm syTI
jI ikqy kMm vwsqy bwhr gey qW Awpxy spuqr nwmdyv jI nMU Twkr dI pUjw krn vwsqy kih gey[ nwm dyv jI
ny ipqw jI dy hukm Anuswr Twkur jI dI pUjw dsy qrIky nwl kOqI qy prgt ho ky Bgvwn ny nwmdyv jI dw
duD Arpn kIqw hoieAw pIqw[ iPr ieh nhIN hY ky duD pIky cly gey hox ,nhIN nwmdyv jI nMU ijs vKq vI
koeI BIV peI qW ausy vKq Awky auh ibpqw dUr kr idqI[ bwmx pUjY dyvqy DMnw gaU crwvx AwvY[DnY ifTw
clq eyh puCY bwmHx AwK syxwvY[ Twkur dI syvw kry jo ieCy soeI Pl pwvY[ DMnw krdw jodVI mYN BI dyh iek
jo quDu BwvY[ pQr iek lpyt kr dy DMny noN gYl CufwvY[ Twkur nMU nvlwieky Cwih rotI lY Bog cVHwvY[ h`Q joV
imMnq krY pYrIN pY pY bhuq mnwvY hoauN BI mMUh n juTwlsw qMU ruTw mUN ikhu n suKwvY[ gosweIN prqK hoie rotI
Kwie Cwih muih lwvY[Bolw Bwau goivMd imlwvY[ Bwv—pMfq iqRlc o n jI TwkrW dI pUjw krdw hMudw sI, Aqu DMnw
vI iesy pwsy gaUAW cwrn vwsqy jWdw sI[isny iek idn pMfq jInMU puiCAw, pMfq jI ieh Awp kI krdy ho ?
qW pMfq jI ny jvwb idqw TwkurW dI pUjw krdw hW DMny ny ikhw Twkur kI dyNdy hn[? pMfq jI ikhw, DMinAW
Twkur jI dI syvw krky hr iek vsqU iml jWdI hY[DMny ikhw jy pMfq jI ieho jhI g`l hY qW mYnMU vI iek dyho,
mYN vI ies dI pUjw krWgw [mYQoN ie`kly qoN kMm nhI hMudw[ Blw myry nwl vI Twkur jI kMm krw ilAw krn[DMny
dI gl suxky kuJ idn qW iqRlc o n jI ny twl idqw pr AwKr DMnw kwhnMU ipCw Cfdw sI [ DMny ny roj dy twl
mtol jwxky AwK hI idqw dwdw zI,jykr Twkr dy idE qW cMgI gl hY nhIN qW k`l nMU qusW pMfqwxI jI nMU hMd y
lYx nhIN Byjxw [ auh bMd kIqy jwxgy, Aqy mYN Awpxy BrwvW nMU vI AwK dyxw hY auh hMdy n dyx [ ih gl suxky
pMfq jI ny ikhw nhIN nhIN DMinAw mYN qyry vwsqy v`fw Twkur lYx vwsqy iek AwdmI nMU ByijAw hY,auh A`j hI
jwvygw qy k`l Awp lY jwxw [ hux DMnw jI qW qurdy hoey qy ipCoN pMfq jI ny iek An GVq jhy p`Qr nMU Doky
TwkurW dy ivc r`K idqw qy Agly idn DMny nMU ikhw [“lau cODrI jI Awp jI vwsqy ieh v`fw Twkur mMgvw
ilAw hY ieh Awp Awky lY jwE[,so DMnw jI ieh p`Qr pMfq jI pwsoN Gr lY AwieAw qy Awky KUh dy AaulU
ivc r`Kky ikhw[“lau Twkur jI” pMfq jI qW sMg srPy nwl ikqy do iqMn gVvIAW pwxI pwky ieSnwn krauNdy
hoxy ny qy eyQy Awp swrI idhwVI mOj nwl tubIAW pey lwau[ so Twkur jI qW AaulU ivc r`K idqy qy DMnw Awpxy
ikAwry moVn lg ipAw[Gr vwlI rotI lY AweI qy DMny ny Twkur jI nMU AaulU ivcoN kiFAw qy DuKdw goihAw
swhmxy r`K ky Dup idqw qy juAwr dI rotI qy sroN dw swg Ar l`sI CMny ivc pwky swhmxy rKky ikhw, Twkur
jI Bog lwau[pr iehnW cIj nUM Bog kox lwey[kuJ icr aufIk aufIk ky DMny ny ikhw Twkur jI[mYN jwxdw hW ik
pMfq jI dy GroN Awp KIr kVwh pUrI KWdy sI[pr ieQy qW Awp jI nUM m`kI dI rotI qy swg hI Kwxw peygw[so
DMny dy bwr bwr bynqI krn krky qy SrDw dyK ky Bgvwn pRgt hoey qy DMny dw rotI swg Kw ky lsI pI leI[so
jykr nwm dyv jI ny mUrqI dI pUjw kIqI qy EQoN Twkur prgt ho gey,qyjy DMny ny pQr hI Twkur krky puijAw
qW auh Twkur hoky AwieAw qy DMny dy ikAwry moV,y gwVI,vwhI fMgr cwry qy Gr bwlx ilAwdW[lylw mjnUM AwSkI
chuM ckI jwqI[rWJW hIr vKwxIAY auh iprm iprwqI[BweI gurdws jI AwpxIAW vwrW ivc lylw mjnUM dI
vwrqw ilKdy hn ik auhnW dI dosqI swry jhwn ivc hI mShUr ho geI hY so iehnW dw Awps ivc ipAwr
iks qrW dw sI eyho dyKo;---‘Aj Gr ivc lylI pIVy qy bYTI hQ ivc kpVw lYky auqy bUtIAW pw rhI hY qy kdy
kdy bUtI kFx vwlI sUeI rKky icMqw Awqur hoeI iksy fUMGIAW socW ivc pY jWdI hY qy kdy hQ ivc sUeI cuB
jWdI hY[iPr iDAwn ksIdy vl Aw jWdw hY[kol bYTI shylI ny iek vwr qikAw,do vwr qikAw qy AwKr puC
hI ilAw lylI qyrw iDAwn ikDr clw jWdw hY qUM ksIdW ikau nhIN idl lw ky k`FdI ? iek do vwr qW lylI ny
brkqy shylI dy pUCx qy hW hMU kIqI , pr AwKr kih hI idqw brkqy: qMU jwxdI hYN myrw ipAwr mjnMU nwl hY
auh A`KI Agy KVoqw idsdw hY aus nMU vyKx lg jWdI hW lylI dI gl suxky shylI ny ies qrW lylI nMU ikhw,--
pUCq hY shylI lylI sy vwr vwr , AwCo imqr kIno dyiKE Blo Awj Cwn mYN[hwQ mY ipAwlw rMg kwlw mqvwlw
jYsy,PkIroN kI Cwn hoqo iPrqo gumwn mYN[ suD n srIr kI cIr kI lIr nwhI , sUk gieE ipMjr irq piVE
icMqw Kwn mYN[AwpxI Akl dyK vWkI Skl dyK ,mjnMU kI XwrI mYN qo Apjs jhwn mYN [ lylI dI gl suxky
shylI hYrwn ho geI qy kihx lgI lylI—EhI mjnMU hY ijsnMU mYN A`j bzwr ivc iPridAW dyiKAw hY ijsdy h`Q
ivc mMgx vwlw ipAwlw imtI dw PiVAw hoieAw qy rMg kwlw qvy dI isAwhI vrgw hY, Ar sudweIAW vWgr
bzwr ivc iPrdw hY[ srIr sukw hoieAw sU,qy ipMf y qy kpVw vI koeI nhIN hYN[,lylI kuJ Srm kr jy qMU XwrI
lwauxI sI qW iksy sohxy jhy Awpxy vrgy nwl lwauxI sI[kI qyrI miq mwrI hoeI hY[ qyrI sUrq cMd nMU mwq
krdI hY qy qMU AmIr Gr dI lVkI hY qy auh iks hwlq ivc hY[ AVIey BwvyN qMU gusw hI kry mjnMU nwl XwrI
lw ky qyrw Apjs ho irhw hY[dunIAW ivc ieh gl TIk nhIN hY qyry vwsqy[ vyK mYN vI qW Kwn bhwdr pws
jWdI hW, vyiKAW BuK lihMdI hY qy koeI ieh qW nhIN kihMdw ik kMgwl dI XrwnI vwlI hY[ lylI ny TMFy idl
nwl swrI gl suxI qy suxky ieauN auqr idqw---“BolI AlbylI nKrlI sux bwq myrI, myry ies lwl kI n quJ
ko pCwn hY[ hoeI hW hrwn ikDr igAw hY iKAwl qyrw, mjnMU kurwn myrw dIn qy eImwn hY[ sMudr srUp vohu qo
BUpn ky mhW BUp ,mjnMU smwn n koeI jg my juAwn hY[ lY ky myrI AWK dyK mjnMU kw ruhwnI muK,sUrq ienSwn
dr Asl Bgvwn hY[ lylI ny ikhw brkqy “ qMU JlI hYN ,qYnMU myry lwl dI Kbr hI nhIN [nI qyry Kwn bhwdr
nwloN mjnMU keI guxW sohxw qy mwldwr hY[ AVIey qMU myrIAW A`KW nwl dyK , mjnMU dI Skl ivc Bgvwn hI
rUp Dwrky AwieAw hY[ so jykr ky lylI dw ipAwr mjnMU nwl hY qy auh mjnMU nMU Bgvwn dw rUp jwxdI hY qW
mjnMU vI lylI nMU ieauN smJdw hY[iksy AwiKAw mjnMU quJy Alw bulWdw hY Kol drvwjy ibSqW dy qyrw rwh qkWdW
hY[ ies imqr dI gl suxky mjnMU ny ieauN auqr idqw:---suxky AgoN ikhw mIeyN mjnMU ,mYnMU loV n kweI[ jy
A`lw nMU loV hY imlx dI lylI bxky Aw jwvy [ vwh kYsI prIqI hY[ mjnMU aus eISvr dI prvwh nhIN krdw
qy kihMdw hY jykr ausnMU koeI loV hY myry imlx dI qW auh lylI bxky Awvy ikauNik myrw pRBU lylI hY mYN iksy nMU
nhIN jwxdw[ rWJw hIr vKwxIAY auh iprm prwqI[ Gr ivc bYTI mlkI nMU kYdo lMgVy ny Aw ky ikhw BwbI mY
qYnMU ikMnI vwr ieh gl khI hY ik hIr aus cwk nwl byly ivc iPrdI hY[ ieh juAwn DIAW BYxW dw kMm nhI[
ies qrW nokrW nwl jMglW ivc iPrnw qy mMUh joV joV ky glW krnIAW [pr qMU koeI nhI suxdI qy nwhI qMU
CohrI nMU vrjdI hYN[ikauN qMU swfI iezq nMU dwg lwauNdI hYN mYN keI vwr Brw cuck nMU vI AwK cukw hW pr
ausdy vI idl qy nhIN AwauNdI[ aus nMU kMm ipAwrw hY iezq BWvy jWdI rhy [ Aj Aw lYx dy Gr, mYN ausnMU
cMgI qrW puCdw hW ik qMU ies nFy nMU ikauN nhIN GroN kFdI [ies qrW Ajy kYdoN ny Kory ikMnW icr kI kuJ khIN
jwxw sI pr mlkI bolI qy ikhw jwh vy kYdoN [qYQo qW r`b vI frdw hY iksy ny s`c ikhw hY[sO A`K qy iek
kwxw[sO kwxy dw iek AYcoN qwxw [AYcoN qwxy krI pukwr [ ibly qoN rihxw huiSAwr jdoN lMgw AwieAw sBw
mJwr[ sBy auT gey kpVy JwV [ so qMU qW kYdoN ieho hI pySw AKiqAwr kIqw hoieAw hY[ qMU roj Awky myrI DI
dIAW glW krdw hYN[A`j qoN Ago myry vyhVy ivc pYr pwieAW qW mYN qyry pty put sutxy ny, qYnMU Srm nhIN
AwauNdI [myrI DI kdy iksy v`l A`K cukky vI nhIN vyKdI[qMU auys qy doS lwauNdw hYN[ auT jwh myrIAW A`KW AgoN
nhIN qW huxy qYnMU pqw d`sdI hW qyrIAW eyhnW g`lW dw[kYdoN qW mlkI pwsoN ieh gwlW suxky clw igAw BWvyN
mlkI ieh sB kuJ jwxdI sI ik hIr dw ieho hwl hY[jo kuJ kYdoN AwK irhW hY[ pr ieh mW hY qy mW dw h`k
hY,DI dw pVdw Fky [auh SwhUkwr nhIN khw skdw jo swmIN ifgI hoeI nMU krj nhIN idMdw qy auh ipau nhIN
hY[jo puq dy Aaugx nhIN kjdw qy auh gurU nhIN hY jo drgwh ivc shwieqw nw kr sky ,auh pqI nhIN jo
AwpxI pqnI dy AvguxW nMU nhIN Blwaudw [auh mW vI khwaux dw h`k nhIN r`KdI ,jo AwpxI DI dy krm nMU
dyKky n Cupwvy so mlkI AwpxI DI dy swry hI iKAwlW nMU Blw ky kYdo dI gl dI koeI prvwh nhIN krdI qy
ausnMU gusy ho ky auTw idMdI hY[kYdo vyhVy ivcoN bwhr ho jWdw hY qy ieny icr nMU hIr Gr AweI qy iesny vI cwcy
nMU GroN inkldy qikAw sI qy gl swrI smJ geI sI,ik A`j KYr nhIN hY aus idn vWgr mW iPr gusy hovygI[
ieh gl socky bUhy ivc pYr pwauNdy swr hI ikhw ‘mW[ Jw’ ieh bicAW CoitAW hMuidAW dw vwk hMudw hY jo hIr
AwpxI mW nMU kih rhI hY,qy ikhw mW [mW [ mYN qynMU A`j iek gl dsW [ hIr Ajy ienI gl mMUh ivc hI kih
rhI sI qW mlkI bolI Aw AgWh qyrI guq putdI hW qYnMU hXW nhIN AwaNdI ,mYN qYnMU ikMnI vwrI rok cukI hW pr
qMU nhIN muVdI ,mlkI ny gusy ivc Awky ieh kuC ikhw hIr nMU mW smJwvy muV jwh hIry ,qMU nw kr AYfIAW
puTIAW[qYnMU sUlI tMgWky Kl luhwky ,qyrw mws Kvw dyaNU kuqIAW[ hIr nMU mW ny ikhw hIry[qMU ies gloN bwz Aw
jw nhIN qW qyrw mYN ieh hwl krWgI[mWdI gl suxky hIr ny AgoN ieaUN jvwb idqw,nwl KuSI dy h`sky AgoN hIr
ikhw sux mwey myrIey[sUlI tgWsyN K`l lhwsyN qWkI hosI,myrw cwk suAwsI juqIAW”[mW nMU hIr ny hsky ikhw,
mW TIk hY mYnMU sUlI tMgw dy qy puTI krky K`l luhwky mws kWvW kuiqAW nMU pw deI[ pr myrI iek gl jrUrI
mMn leI[mW[myrI K`l lwhky myry ipAwry rWJn nMU dy dyeIN auh pYrW vwsqy juqI suAw leygw[ ikauNik mYN aus
nwloN[kdI nhIN ivCVnw cwhMudI[kUlo lwhU kun PwXw kUn [jb auh kihqw hY ausky muqlk ho qo vuh ho jwqw hY[
(sUrq qIsrI,Awieq 48 ) kurwn mjId ivc iliKAw hY ik jdoN aus vwihgurU nMU ieiCAw hoeI ik mYN iek qoN
Anyk hovW qW ausny kun ikhw qy ieh idRStIvwn jgq ricAw igAw hY[ so hIr ny mW nMU ieh ikhw “so mW jdoN
ies sMSwr dI Ajy rcnw vI nhIN sI hoeI qdoN dw myrw qy rWJy dw ipAwr hY[keI vwr dIvwn ivc kQw
kridAW ikqy eyh vwrqw Aw jwvy qW keI sjx jo gurbwxI dy jwxMU nhIN hMUdy auh gusw krdy ny ik dyKo jI
igAwnI ny kQw ivc Xwr AwK idqw hY[ so Xwr koeI mwVI gl nhI hY [gurbwxI ivc Xwr dy bwry ies qrW
kQn kIqw hY[ Xwrvy ipRA hBy sKIAW mU khI n jyhIAW[ Xwr vy ihk fU ihk cwVy hau iksu icqyhIAw[ Xwrvy
qY rwivAw lwln mU dis dsMdw[Xwr vy inq suK suKdI sW mY peI[(quKwrI mhlw 5 ) pu:hlo XwrW hly XwrW
KuSKbrI (iqlMg nwm dyv jI) XwrVy dw swnMU s`Qr cMgw B`T KyiVAW dw rihxw[(iKAwl pwqSwhI 10 ) so
iehnW vwkW ivc SIR gurU goibMd isMG jI ny bVy ipAwr qy siqkwr nwl Xwr aus vwihgurU isrjnhwr nMU ikhw[
so Xwr ,ipAwrw,szn,dosq, imqr,ASk is`K Awidk ijny vI vwk ny ieh sBy hI cMgy ipAwr dy ny koeI bur y
nhIN[ pIr murIdw iprhVI gwvx prBwqI[ so gurU nwl is`K dI ies qrW dI pIRq hovy qy gurU is`K kdy vI
ivCVnw nw cwhy[m br AY bwd Kwkm Aj dry dosq[ dusmnm srj nS kund ik hrjweI sq[ cukky imtI
dr sjn qoN myrI pOx ljWeI nw[mWrn duqI duSmn qwny hr jWeI sdvweI nw[ BweI nMd lwl jI kihMdy ny, hy
pOx[qMU myrI PirAwd sux lY ik myrI mry hoie dI imtI iksy dUsrI jgwH nw ljwky sut deIN, ikauNik mYnMU koeI
ieh myhxw nw mwry ik ieh gurU dw is`K dr dr ruldw iPrdw hY[,n bUd hyc inSw Asmwno izmI[ik sOky rUey
qoN Awburd dr sjUd mrw[,BweI nMd lwl jI ilKdy ny, hy siqgurU[ EdoN AkwS qy zmIn dw koeI inSwn vI
nhI sI bixAW jdoN qoN mYN Awp jI dy crnW ivc fMfauq krdw hW[ pMjwbI—Drq AkwS pqwlW sMdI koeI n
jdoN inSwnI sI[ drSn qwb ipAwry sMdI ivc sjdy dy pwey vwh[,so ieh hY is`K dw gurU nwl ipAwr (gzl
nMbr 1 ) so is`K ny gurU ivc vwihgurU nMU mMinAW qW aus nMU ausy hI rUp ivc Aw drSn idqy[ so Bgvwn srb
ivAwpI hY qy ijs vI vsqU ivc aus nMU dyKogy ausy ivc hI Awp nMU idKweI dyvygw[
kuJ idn ipCoN Pyr SRI gurU Arjn dyv jI ny is`K nMU hukm dyky Byj idqw qy ikhw jdoN qk mMJ qYnMU iekI rupY nw
dyvy qdoN q`k hukmnwmW nhIN dyxw[is`K hukm nwmW lY ky BweI mMJ jI pws puj igAw qy jwky ikhw BweI ?ieh
SRI gurU jI dw hukm nwmw hY,pr nwl hI ieh hukm hYik jdoN qk iekI rupY nw dyvy EdoN qk ieh nhIN
dyxw[BweI mMJ jI ny SRI gurU jI dy hukmnwmy nMU nmSkwr kIqI qy Gr vwlI nMU ikhw gurU jI dw hukmnwmw
AiwAw hY qy nwl hI ieh vI hukm hYik iekI rupY dy ky esnMU lYxw[ so hux iks qrW krIey ?Gr vwlI suxky
bVI KuS hoeI[ iKVy mQy pqI dI gl suxI qy ikhw, pqI dyv -,gurU jI swfy qy bVy hI myhrbwn ny,jo iPr Xwd
kIqw hY[ mYnMU SwhUkwr pws gihxy pw ky iekI rupY lY ky gurU jI dw hukmnwmw lY lE [BweI mMJ jI Gr vwlI nMU
nwl lY ky SwhUkwr pws clw igAw qy jw ky iekI rupY dI mMg kIqI[ SwhUkwr ny puiCAw mMJ rupY kI krny ny ?
BweI jI ny ikhw gurU kI Bytw Byjny ny [ SwhUkwr –qyry qW kol kuJ nhIN hY dyvyNgw kI? BweI jI—ieh myrI Gr
vwlI hY, isnMU gihxy pwauNdw hW[ SwhUkwr ,mMJ ikauN qyrI mq mwrI geI hY[cMgw Blw sYN mMinAW pRmiM nAW qy
ipMf dw cODrI, is`K bxky kI ilAw eI,BuK qy nMg [Eie pihly qyrI lVkI vycI qyry gurU ny, hux Gr vwlI
vycdw hW:[qYnMU Srm nhIN AwauNdI AYsy gurU dw hukm mMndw hY,ijsny qYnMU qbwh kr idqw hY[ jwh jwky Gr bYT
mYN nhIN ies buFI nMU gihxy r`Kdw[ ieh gl lok vI sux rhy sn[BweI mMJ jI qy iesdI pqnI dUsry SwhUkwr
vl qur pey qy lok keI qrW dy myhxy mwrdy sI iek ny ikhw iesny is`K ho ky kI ilAw hY ,Gr zmIn lVkI
qk vyc bYTw hY[dusrw kihx lgw ieh kuJ ies nwl hoeI hY iPr vI ieh gurU jI dw ipCw nhIN Cfdw[ qIsrw
boilAW Kbry gurU jIny iesdy isr koeI jwdU pw idqw hY,hr vKq DMn gurU DMn gurU hI krdw rihMdw hY[ gl kI
ijny mMUh EnIAW hI glW lok krdy sn[ pr DMn is`KI hY, ieh pqI pqnI dovyNqury jWdy ny qy mn ivc iehnW
lokW dI qy DMn jmIn gey dI icMqw nhIN hY[ ikauNik eyQy qW gl hI ieh ho cukI hY[“koeI Blw khau BwvY burw
khau hm qn dIE hY FWir] (dyv gMDwrI mhlw 5) Bwvy DIrk BwvY Dky eyk VfweI dye](Awsw m: 1) jy gur
iJvky qW mITw lwgy jy bKsy qW gur vifAweI](sUhI m:4) Bwv siqgurU jI BwvyN pws bhw lYx qy cwhy auh
gusy hoky koloN auTw dyx qw vI auh is`K nMU vifAweI hI dy rhy ny[so BwvyN koeI burw kihMdw hY,BwvyN Blw AKdw
hY[ ieh sB kuC iqAwg ky BweI mMJ jI dUsry SwhUkwr pws puj gey qy ies pws Gr vwlI gihxy pwky iekI
rupY lYky is`K dI Bytw kIqy[gurU jI dw hukmnwmw lYky isr qy r`iKAw CwqI nwl lwieAw qW kI iliKAw sI, mMJ
gurU ky lMgr dI Awky syvw kr[ so hukmnwmW pVHky BweI mMJ jI ny icq ivc koeI icMqw nhIN kIqI qy iKVy mQy
gurU jI dI syvw vwsqy qur ipAw qy AimRqsr pujky gurU jI dy drSn kIqy[ pr gurU Arjn dyv jI ny BweI mMJ
jI nMU bulwauxw qw ikqy irhw, iDAwn vI nhIN kIqw qy sgoN dyKky dUsry pwsy muK Pyr ilAw[ BweI mMJ jI ny
ieh kuJ dyKky icq ivc gusW nhIN kIqw, koeI burw nhI mnwieAw ik mYN sB kuJ gurU jI ipCy jmIn lVkI Gr
vwlI qk vyc cukw hW qu iehnW myry nwl gl vI nhIN kIqI[ ieiqAwidk iksy gl dI vI icMqw nhIN kIqI qy
mn ivc ieh soicAwik gurU jI ny hukm iliKAw sI Aw ky lMgr dI syvw kr ,so iKVy mQy lMgr vl qur ipAw
qy lMgr dy bwlx dI QuV jwxky lkVW ilAwauxIAW surU kr idqIAW[iek idn iPr dIvwn ivc igAw qy gurU
Arjn swihb jI ny ikhw mMJ ? qMU kMm kI krdw hYN ? vwh siqgurU jI qyry coj inAwry ny[ nwnk krqw sB
ikC jwxdw ijdU ikCu guJw n hoie ]{gauVI kI vwr m: 4 }sBu kIqw qyrw vrqdw qMU AMqrzwmI]{gauVI kI
vwr m: 4 }AMqrzwmI nwnk kw suAwmI srbq pUrn Twkr myrw[{sorT mhlw 4 }AMqr zwmI sB mih vrqy qW
Bau kYsw BweI](mlwr mhlw 5) Gt Gt ky AMqr kI jwnq ]Bly bury kI pIr pVwnq ] – eyk eyk kI pIr
pCwnY]Gt Gt ky pt pt kI jwnY (cOpeI pqwSwhI 10 ) so sRI siqgurU vwihgurU srUp sBdy ihrdy dI jwnx
vwly sB kuJ krky vI iPr puC kr rhy ny mMJ qMU kMm kI krdw hYN ? BweI mM J jI ny ikhw mhwrwj lMgr dIAW
lkVIAW ilAwauNdw hW [ gurU jI----rotI ikQoN KWdw hY ? BweI jI ---mhwrwj lMgr ivcoN[ gurU jI –iPr
qyrI syvw kwhdI hY ,ieh qW qMU AwpxI rotI dw kMm krdw hYN[ BweI mMJ jI ny gurU jI dy muKoN ieh gl suxky
koeI gusw nhIN kIqw ik mYN hor rotI ikQoN KwvW[dyK mYN qyry khy lg ky sB kuC vyc idqw hY qy mYnMU hux lMfroN
rotI vI nhIN Kwx idMdy[DMn BweI mMJ qyrw is`KI isdk hY[eyQy Aw ky sB kuJ Bul jweIdw hY,jdoN ik BweI mMJ
dw isKI isdk ieQoN qk dyKIdw hY[jy kr gurU jI ny hukm kIqw hY mwieAw vwsqy qW lVkI qy Gr vwlI qk
vyc idqI hY qy jykr gurU jI dI syvw ivc l`igAw rotI lMgr ivcoN Kwx nMU rotI dw kMm d`isAw hY[ qW auh vI
C`f idqI hY[[lMgr dy bwlx qoN vKrIAW l`kVW ilAw ky bwjwr ivc vycky aus nwl AwpxI rotI kpVy dw
Krc qordy ny qy AwKr auh vylw BI Aw igAw jdoN ,hukm mMinAY hovY prvwx qW KsmY kw mhlu pwiesI [,
{ Awsw kI vwr mhlw 1 } so A`j BweI mMJ jI hukm mMnky gurU jI dy Gr prvwn ho cuky ny qy Awpxy srUp dI
pRwpqI hox l`gI hY[svyr dw vylw hY[Awpxy inq nym qoN vyhly ho ky BweI jI l`kVW lYx vwsqy jMgl ivc cly
gey [l`kVW lYky vwps Aw rhy sn qW AMDyrI jor dI vg rhI sI ijs nwl BweI jI KUh ivc ifg pey[ies
vkq sRI gurU Arjn dyv jI AMimRqsr dIvwn ivc bYTy sn qW ieh kuJ vyK ky nMgI pYrI dIvwn ivcoN auT nsy
qy ipCy hI sMgqW jw rhIAW sn[KYr,r`sy vgw ky ikhw BweI jI bwhr Aw jwau[so jo gurU swihb jI isK vl
dyKdy nhIN sn Aj auhI gurU jI nMgy pYrIN nsy gey qy jw ky KUh dI mn qy KVy ho ky siqkwr nwl kih rhy
ny,BweI swihb jI bwhr Aw jwau[ BweI mMJ jI-mhwrwj jI pihly lMgr dIAW lkVW kFo qW bwhr AWvWgw[
gurU jI-BweI swihb jI lkVw eyQy hI sut ky Awp bwhr inkl Awau[ BweI mMJ jI-nW mhwrwj jI gurU ky
lMgr dIAW lkVW iBj jwxgIAW[ Awp jI pihly lkVW k`F lau Pyr mY bwhr AwvWgw[ so lkVW k`F ky iPr
BweI mMJ jI nUM KUh ivcoN bwhr kFw ky sRI gurU Arjn dyv jIny BweI mMJ jI nUM CwqI nwl lw ky ikhw- mMJ
ipAwrw gurU nUM gur mMJ ipAwrw[ mMJ gurU kw boihQw jMg lMGn hwrw[ so ies qrW kihMdy hoieAW sRI gurU jI ny
BweI mMJ nUM inhwl kr ky lok prlok svwr ky mukq kr idqw[ swKI dUsrI[ sRI gurU hir goibMd swihb jI
GoVy qy suAwr ho ky jw rhy sn[ qW iek ipMf ivc dI lMGy iek jgHw ies ipMf dw nwm hir goibMd pur iliKAw
hY qW qy dUsrI jgw sRI AMimRqsr jI iliKAw hY[ so ikqy vI lMGy swKI TIk hY ies ivc S`k nhIN so sRI gurU
swihb jI jdoN Sihr ivc dI jw rhy sn qW iek dukwn qy iek ispwhI bYTw sI aus dy h`Q ivc qoqw PiVAw
hoieAw[ rwm rwm boldw sI so ijs vyly gurU swihb jI kol Awey qW ies qoqy ny ikhw[ rwm rwm siqgur jIE
rwm rwm[ mhwrwj jI ies qoqy dy mMUhoN rwm rwm sux ky h`s pey qy KuS ho ky kihx lgy kYsw sMdr qoqw hY jo
rwm rwm jpdw hY[ ieh sun ky BweI hirpwl ny ikhw;- mhwrwj jI qy KuS ny qy ies vwsqy ieh qoqw lY ky
mhwrwj jI dI Bytw kr ky KusI hwsl krW so gurU swihb jI qW ieh kuJ khy ky Agy cly gey, qy BweI ihrpwl
ny qoqy vqly nMU ikhw[ BweI qoqW vycxw hY[ ies ny vI gurU swihb jI dy mMUhoN ieh sux hI ilAw sI ik kYsw
sMudr qoqw hY jo rwm rwm jpdw hY[ dUsrw ies ny ieh vI suixAw sI ik gurU nMU pRsMn krn vwsqy is`K
jyhVIAW cIzW KrIddy ny aunWH dw ijMnW koeI mul mMgdw hY auqnw hI is`K KusI nwl dy jWdy ny[so ieh sic ky
qoqy vwly ny ikhw ieh qoqw vycxw qw hY jykr ies dw koeI gwhk iml jwvy qW ieh g`l sux ky qoqy vwwly dI
gurU ky is`K ny ikhw[d`s ies dw mul kI hY[ qoqo vwly ny ikhw BweI qMU nhIN lY skyNgw ies dw mul bhuq hY[gurU
kw is`K BweI qMU d`s qW shI ies dw mul kI hY[ qoqy vwlw [ BweI ieh qoqw rwq nMU mYnMU imTIAW imTIAW glW
suxwauNdw hY[ so jykr koeI g`lW suxw ky myry mn nMU KuS krn vwlw iml jWey qW dy dyvWgw[ is`K ny ikhw, BweI
AwKr mul d`syNgw qW sOdw hovygw nw [ qoqy vwly ny ikhw, ies dw mul BYx hY[ieh sux ky is`K ny gusw nhIN
kIqw ,burw nhIN mnwieAW ik do pYsy dw qoqw hY qy qMU BYx mMgdw hYN [ so qoqy vwly dI g`l sux ky ikhw sOdw
p`kw hoieAw[ qoqy vwlw kihx l`gw p`kw hY[BweI hirpwl Gr igAw qy jw ky AwpxI mwqw nwl g`l kIqI [
ies dI mwqw ny sux ky ikhw –bytw jI myrI DI siqgurU jIdy nimq lg jwey qW hor kI cwhIdw[swfy v`fy Bwg
ny,so kMinAwnMU lIVy pwey qy Brw dy nwl qor idqw[ ieh BYx nMU nwl lY ky qoqy vwly pws pujw qy ikhw,ilAw BweI
qoqw dy [ieh kuJ dyK ky qoqy vwly ny ikhw ---BweI mYnMU ieh sOdw nhIN pugdw jdoN qMU igAw hYN mYnMU mgroN hoS
AweI hY,ik eynw mul QoVw hY nwl iek DI vI hovy qW mùl pUrw ho skdw hY[is`K Byx nwl lY ky Gr vwps clw
igAw qy jwky ApxI mwqw qy Gr vwlI nMU vI swrI g`l d`sI,qW ienW isdk dIAW puqlIAW gurU svwrIAW
dyvIAW ny iKVy m`Qy ies dI DI nMU vI kpVy pw ky ies dy nwl hI qor idqw[ ieh is`KKusI nwl BYx Aqy DI nMU
nwl lYky ies qoqy vwly pws pujw qy jw ky ikhw lY BweI dovyN hI hwjr ny[ qoqy vwly ny dohW nMU Apxy kol bTw
ilAw qy qoqw BweI hirpwl dy h`Q PVw idqw [so BweI hirpwl qoqw lYky bVw KuS hoieAw qy qoqy nMU gurU jI dw
qoqw jwx ky nmskWrW krdw hoieAw isr qy cuk ky Gr AwieAw, qy ApxI mwqw qy GrvwlI nMU qoqw idKwieAw
ienW vI qoqy nMU SrDw nwl m`Qw tyikAw qy ies qrW KusI sihq swry prvwr ny qoqw SRI gurU hir goibMd swihb
jI dI hjUrI ivc phucw idqw[--: swKI qIsrI iek vwr iSv jI iPrdy iPrdy pwrbqI sihq nMdI bYl qy
svwr rwjy morDuj dy bWg ivc jw auqry qy eyQy jwky fyrw lw idqw [ ies g`l dI Kbr rwjy morDuj nMU vI puj
geI ik bwg ivc mhwrwj iSv jI ny Aw fyrw lwieAw hY[ so rwjw nMgI pYrIN rwxI swihq Aw ky iSv jI nMU
m`Qw tyikAw qy Pyr bynqI kIqI mhwrwj gurdyv Awp jI hukm kro Bojn iqAwr hovy [ rwjy mor Duj dI g`l sux
ky iSv jI ny ikhw---:rwjn Awp dyK rhy ho swfy pws iek Syr hY so ies vwsqy ies dI Kurwk hovygI qW
AsIN Bojn pwvWgy[ so iSv jI dI g`l sux ky morDuj ny ikhw mhwrwj hukm kro ies vwsqy Kurwk kI cwhIdI
hY[ iSv jI ny ikhw rwjn qMU jwxdw hYN ik Syr dI Kurwk mws hY so ies vwsqy Awpxy puqr dw mws ilAw qW
AsIN Bojn pWvWgy[so mhwrwj iSv jI dI g`l sux ky rwjy ny ieMnkwr nhIN kIqw[ ikauNik rwjw cMgI qrWH
jwxdw sI ik ijs gRihsqI GroN sMq mhwqmw BuKy jWdy ny auh mhW pwpI hMudw hY[ ijs nMU mhW Bwrq ivc ies
qrWH iliKAw hY[ AiQqI jw ky igRh qy jo hoie jwie inrws [jwie hoie nrws AOgur ipqRsur qws [nwrI AOgaU
ibpr ko jo hqn durmq Baux [ AOr nhIN aupkwr mwnq munj grbI jaux[ krq hY gur nwr ky s`g jOn A`g
ibhwr[ hoq jYsw iqny pRwpiq pwp Apr Apwr [hoq qYsy qWih pRwpiq Gor pwp mhwn [AiQqI ko nih krq
pUjn jOn jn AigAwn [ DrmoN vwc sWqI prb dwn drpn[ so aupr dsy hoey swry hI pwpW ijqnw pwp aus
AwdmI nMU hMudw hY[ijs dy Gr ivcoN sMq mhwqmW Awey Bojn KWDy ibnW cly jWdy ny,jYsy ieh swKI hY ik jdoN
mhwrwj ivSnMU ,bRhmW ,iSv jI swDU ByK kr ky Aiqry irKI dy Gr gey ny qW aus vyly Aiqry irKI ny ikhw
mhwrwj jI Bojn pwE [Aiqry dI ieh gl sux ky sMq rUp ivc iSv jI ny ikhw sMq jI Bojn AsIN qW pwvWgy
jy kr qyrI Gr vwlI AwpxI god ivc bTw ky KuAwiegI qW [sO iSv jI dI gl sux ky Aiqry irKI jI ny mMn
ilAw qy ies dI Gr vwlI ny eynW iqMnW nMU bwlk rUp ivc god ivc ibTw ky Bojn krw idqw pr BuiKAW nhIN
jwx idqw[ dUsrw pRmwx hY ik ijs vyly mhwrwj rwm cMdr jI dy Drm rwj AwieAw qW rwm cMdr jI lCmx
nMU drvwjy qy pihrydwr KVw kr ky ikhw ies vyly koeI AMdr nhIN Aw skdw qy jy koe I myrI AwigAw BMg kr
ky AMdr Aw igAw qW aus nMU mYN Kud AwpxI h`QIN mwr idAWgw[so ieh kuJ khy ky Bgvwn rwm nwl g`lW krn
l`g pey [ g`lW kridAW kuJ smW bqIq ho igAw qW iesy smyN mhwqmW drbwsw jI Aw gey qy ikhw rwm cMdr
jI ikQy ny[ lCmx jI ny ikhw mhwrwj jI AMdr ny pr AMdr jwx dI AwigAw nhIN[ durbwsw jI ny ikhw mYnMU
rokx vwlw koeI nhIN hY mYN AMdr jrUr jwxw hY[so ieh kuJ khy ky durbwsw jI AMdr cly gey qy lCmx jI
ieh jwxdy hoey vI ik rwm cMdr jI Awpxy hukm qoN kdy nhIN muVngy auh jrUr mwr dyxgy[so sB kuJ jwxdy
hoieAW lCmx jI nMU durbwsw AMdr jwxo nhIN roikAw ikauNik auh cMgI qrWH jwxdy sn ik ijs GroN swDU sMq
BuKw clw jwey aus Gr vwly mhW pwpI hMudy ny QoVy idnW ivc hI auh Gr nws ho jWdw hY[ so ies vwsqy lCmx
jIny drbwsw jI nMU AMdr jwxo nhIN roikAw pr AwpxI jwn drbwsw jI dI syvw ivc hI lw idqI hY[so ies
vwsqy hI kbIr jI ny sMqW dI syvw vwsqy ies qrW ikhw hY, kbIr jw Gr swDnw syvIAih hir kI syvw nwih
[qy Gr mrht swrKy,BUq bsih iqn mwih ]Bwv ijs Gr ivc vwihgurU dw nwm nhIN jpdy qy iksy sMq
mhwqmW nMU rotI nhIN Kvwaudy aus Gr SmSwn BUmkw Bwv mVIAW ny qy aus Gr ivc vSn vwly BUqny ny[so
igRhsqI dw sB qoN v`fw Drm ieh hY ky Gr ivc Awie sMqw dI Bojn kpVy mwieAW Awidk dI syvw kry [ ies
vwry SRI siqgurU nwnk dyv jI ny ies qrW ikhw hY[“bwRhmxH culI sMqoK kI igrhI kwsqu dwn[ swrMg kI vwr
m: ]1 ] Bwv bwRmx H dw Drm hY sMqoK rKnw qy igRhsqI dw Drm inscy krky dWn krnw hY Awie BùKy nMU rotI
KvwauxI nMgy nMU kpVw dyxw qy ijqnI ho sky auqnI mwieAW dyxI[Gwil Kwie ikCu hQhu dyie [nwnkrwh
pCwxih soie [swrMg kI vwr m:]1] so jyhVw igRhsqI kmweI krky ies qrHW Gr Awie hoie mMgn vwly dI
syvw krdw hY[ auh vwihgurU ivc jw imldw hY [ so eynW vwkW Anuswr iSv jI dy khy vwk sxky rwjy morDuz ny
ausy vyly KusI nwl iSvjI Agy nmskwr kIqI qy Gr jwky Awpxy ipAwry puqr nMU nwl ilAWdw ,qy iSvjI dy
swmHxy hI ies dw isr qlvwr nwl judw krky srIr sihq iSvjI dy Syr dI Bytw kr idqw[ijs nMU Syr rwjy
morDuj dy dyKdy dyKdy hI dwVW hyT krV krV krky cb igAw hY[ pr rwjy ny pùq nMU hQIN mwirAw qy Syr dI
Bytw kIqw hY Aqy Syr nMU cbidAw dyKky vI mn ivc jrw ijMnI icMqw nhIN kIqI ,qy mQy qy iksy pRkwr dw vt
nhI pwieAw[ SwKI cOQI ,A`j svyr dw smW hY SRI siqgurU nwnk dyv jI ny inqnym qoN auT ky ikhw BweI
bwlw jI A`cl iSv rwqrI dw mylw hY[ clo AwpW vI sMqW mhwqmw dy drSn kr AweIey ,ies qrW BweI bwly
qy hor iek do is`KW nMU nwl lY ky SRI gurU jI ny A`cl vl nMU cwly pw idqy ny ijs nMU BweI gurdws jI ny ies
qrW ibAwn kIqw hY mylw sux iSvrwq dw bwbw A`cl btwly AweI[drSn vyKx kwrny sglI ault peI
lukweI[ l`gI brsn l`CmI irD nau inD svWeI[jogI vyK cilqR ny mn ivc irSk GnyrI KWeI[ vwr [ pauVI
39 ] so SRI gurU jI A`cl puj gey ny qW gurdyv jI dw Awauxw sux ky swrI pbilk jo A`cl geI hoeI sI[
auh gurU jI dy drSn krn vwsqy AweI hY qy ies vyly Awp jI nMU keI hzwr mwieAw Bytw hoeI , ijs nMU dyK
ky jogI shwr nhIN sky qy eIrKW krky sV bl ky koly ho gey ky ienWH nMU AYnI mwieAw cVI hY qy swnMU lok Gt
m`Qy tykdy qy mweiAw Bytw krdy ny[ so iesy smyN iek is`K ny SRI gurU jI nMU lVkw d`s bwrW swl dw Bytw kIqw
hY,qW gurdyv jI ny ausy vyly hI bhuq swrIAW lkVIAW iek`TIAW krW ky hukm kIqw ky ienWH nMU A`g lw idE[so
hukm pwky BweI bwly jI ny lkVW nMU A`g lw idqI [ qW ,iek d`m lkVW ivcoN A`g dy lMbU inkln lg pey
ny, so jdoN AYn cMgI qrWH A`g dy BWbV mc rhy ny qW aus vyly SRI gurU jI ny hukm kIqw[ hy lVky A`g ivc jw
bYT[so SRI gurU jI dw hukm suxky swr hI lVkw A`g ivc jw bYTdw hY[ ijs nMU BweI sMqoK isMG jI ny ies
qrW iliKAw hY[ cOpweI[ iqh ky bcn suxy jg sweIN[krvwey kwSt iek QweIN] pwvk PUkI bcn aucwrw[
bwrk jwvhu A`gn mJwrw]sorT : iqh bwrk ky nwie sMgqIAw ipq ny DirE[ nr nwrI ibs mwie[ lKI nw
gur giq jwveI[ dohrw; is`K iqKwn ko qwq hY Awn cFwXo soie[ pwvk mih iqh pwveI Aiq Acrj aur
hoie[ Bwv ijs vwly SRI gurU jI ny ies lVky nMU A`g ivc pwieAw hY, qW aus vyly dyKx vwly KVy hYrn hMudy ny[
ik pqw nhIN ieh kI Byd hY iek is`K ny lVkw Bwtw kIqw qy gurU nwnk ny aus nMU A`g ivc sut idqw hY so
lok qW ieh kuJ diK ky hYrwn hMUdy ny, qy ies lVky dw ipqw ieh dyKky bVw KuS hMUdw hY ,qy vwihgurU dw
iKVymQ ` y DMnvwd krdw hY, ik myrI ieh quC Bytw SRI gurU nwnk dyv jI ny mnjUr kr leI hY,so ieh hY is`KW dw
pRym gurU nMU KuS krn vwsqy[ so Awp ny ieh piVAHw hY ik is`KW ny gurU nMU kuS krn vwsqy AwpxI Gr vwlI
gihxy pweI qy ipAwrI kMinAW BYxdy ky do cwr Awny dw qoqw mùl ilAw qy ipAwry pùqr Syr dI Bytw kIqy[qy
A`g ivc pw id`qy auh b`cy ijnW vwry kivqw ivc ies qrWH iliKAw hY[ iek rwjy ny hukm suxwieAw, ivc
bjwr dy Awie[ ayNglI nwl ieSwrw krky mMUhoN ieh suxwie] DMn idAw qy Ahudw dyvW jo ieh krm kmwei[
ilAwvy koeI klyjw mW dw ies sMdrI nMU pwie]Bwv iek rwjy ny iek lVkI nOjuAwn sMudrI nMU cMgy qoN cMgy
k`pVy qy swry AMgW dy gihxy sMudr hIry ng jVy hoey pw ky iek KulyH mYdwn ivc ilAw ky KVI kr id`qw[ qy lokW
nMU bulwvw ByijAw auh Awky ies jgw Gyrw pwky KVy ho gey ,ijs qrW dSihry dy idn lok rwvx vyKx vwsqy jW
Awm kdwrIAW dy qmwsy vyKx vwsqy Aw KVy hoNdy ny[ so jdoN Awm lok Awgey qW rwjw iek aùcI jgwH qy KVw ho
ky kihx l`gw Awie dKx vwly BweIE?koeI AwdmIN AwpxI mwqw dwklyjw k`F ky ilAwvy qW aus nMU ieh lVkI
iml jweygI[ qy hor vI jo kuJ auh khy mwieAw zmIn jW jyhVw AhudW khy auh dy dyvWgw [so ieh g`l Awm
lokW ny sux qW leI pr ieh kMm krnw bVw muSikl hY auh kyhVw pwpI hY jyhVw AwpxI ipAwrI mW dw klYjw
k`F ky ilAvy[ so ieh kMm qW bVw hI kTn hY[ pr dunIAW ivc lwlcI lok vI iek qoN iek v`D[ ies g`l
nMU iek ivDvw dy p`uq ny suixAW, ijs nMU ies qrWH ibAwn kIqw hY[ iek rMfI dw pùq sI sux ky Gr nMU dOV
igAw[ jw ky AwpxI mW nMU aus AYsy bcn ikhw]idE klyjw mW jI mYnMU mYN AwpxW ivAwh krwvWgw[jd qk
j`g ivc ijauNdw rhWgw, qyrw js mYN gwvWgw]Bwv iek rMfI dw p`uq rwjy dI g`l suxky qy ies nOjuAwn sMudr
lVkI nMU dyKky Gr clw igAw qy jwk AwpxI mwqw kol bYT ky iFlI ijhI Avwz ivc khix l`gw[ mwqw jI
qyry qoN svwey myrw hor dunIAW ivc okeI nhIN hY[ipqw ijauNdw nhIN qy SrIk mwrn dI koSS krdy ny so jykr qMU
myry vwsqy kuJ kurbwnI kryN qW myrw jIvn suK nwl bqIq ho jwvygw[ m`mqw dI mwrI mwqw byty dI g`l suxky
kihx l`gI pùqr qMU jo mMUhoN khyNgw mYN auh krbwnI qyry vwsqy kr idAWgI[ myry ipAwry pùq qMU khu qYnMU kI
cwhIdw hY[ mW dI g`l suxky puq ny ikhw mwqw ies qrWH A`j rwjy ny ikhw hY ik jyhVw mW dw klyjw ilAvygw
aus nwl ies lVkI dI SwdI kr dyvWgw mwqw lVkI bVI sMudr hY qy buhq swrw gihxw ipAw hoieAw hY[ qy
nwly rwjw kihMdw hY hor cIz jo mMgygw mY ausnMU dy dyvWgw ieh sB kuJ mYN Awp suxky AwieAw m`mqw dI mwrI
mwqw ny b`cy dy mMU hoN swrI g`l suxky ieh kuJ kIqw[ fyr nkIqI eys ivcwrI Awpxy pyt ivc Curw clwieAw hY[
lY klyzw zwlm pùqr, vl,bjwr dy DwieAw hY[Bjw jWdw ifg ipAw sI, Avwj klyjy k`FI[ hwey myry b`icAW,
ikqy cot qW nhINE l`gI[ mwvW dw AYsw idl hoNdw,mr ky moh nhIN jWdw[ b`cw if`gw idl hY qVPy, mWno pkV
auTWdw[ Bwvpùq dI g`l suxky mwqw ny ausy vyly Curw lY ky Awpxy pyt ivc mwirAw A`K dy Prkx qk kmIn qy
jw peI[ Ajy ieh kukV dI qrWH qVP rhI hY pr zwlm puqr mW dw klyjw lY ky CyqIN CyqIN doVdw hY[ikauNik
AUsw nw hovy koeI mYQoN pihlW n puj jwvy [so ih Bjw jWdw ifg ipAw qy ies dI k`C ivcojo klyjw ilAw
hoieAwsI aus ivcoN Avwj AweI hwie qiqAw qyrI jgwH mW ifg pYNdI vy ds ikqy s`t qW nhINE l`gI[so ieh
kuJ kihMdw hoieAw klyjw jmIn qy auCl irhw hY[ Awpxy puq ifgy hoey nMU auTwaux vwsqy[ so ijnWH mwipAW dy
mirAW hoieAW vI idl puqr vwsqy hwie dI Awvwj k`Fdy qy ifgy hoey nMU auTwaux dI koiSS krdy ny [ auh
puqr is`KW ny gurU nMU KuS krn vwsqy SyrW dI Bytw kr idqy [qy A`g ivc pwey[ so ieh sB kuC TIk hY ies
ivc Sk dI koeI gujwieS nhIN hY[ pr eynW DIAW puqrW nwloN iek hor SY ienswn nUM bhuq hI ipAwrI hY[
auh hY Awpxw srIr, ijs dy vwry ieh khwvq hY ik ib`lI dy pYr sVn l`gy qW aus ny Awpxy b`cy pYrW hyT dy
ley sn[ so dunIAW dy swry pdwrQ swk irsqydwrW DIAW puqW nwloN Awpxw srIr ipAwrw hY[ so is`K gurU nUM
KuS krn vwsqy Awpxw srIr vI Bytw kr idMdw hY[ ijs nUM PrId jI ibAwn krdy ny[ PrIdw glIey ickVu
dUr Gir, nwil ipAwry nyhu, clw qy iBjY kMblI rhW q qutY nyhu[ iBjau isjau kMblI Alh vrsau myhu jwie
imlw iqnw sjxw qutwau nwhIN nyhu[ slok syK PrId ky[ Bwv syK PrId jI id`lI ivc invws krdy sn[ Aqy
KuAwjw imaunq dIn AjmyrI dy cyly KuAwjw kuqb dIn dy bwlky sn[ iek idn brswq hoNdI sI iesy qrW rwq
dw smW ho igAw qW PrId jI socdy ny ik mINh pYNdw qy glIAW ivc ickV hY gurU jI dw Gr vI dUr hY jy bwhr
inkldw hW qW ieko hI kMblI hY auqy, auh iBj jweygI hor k`pVw vI myry pws koeI nhIN[ jyhVw jw ky bdl
lWgw[ pr jy nW igAw qW myrw gurU nwloN irsqw tut jweygw[ so hux kI kIqw jwey AwKr kwr mn ny PYslw
kIqw ik gurU jI dI syvw ivc jrUr jwxw cwhIdw hY[ kMblI BwvyN iBj jwvy so ieh kuJ socky PrId jI AwpxI
kutIAw ivcoN inkly qy gurU jI pws puj gey[ qy gurU dy goifAW nUM h`Q lw siqkwr krky bYT gey[ qW kuC smyN
ip`CoN KuAwjw kuqb dIn ny ikhw PrIdw ! ASnwn krn vwsqy pwxI grm kr smW hI ho igAw hY[ gurU dI gl
sux ky PrId jI ny auT ky cuhly ivc A`g dyKI qW A`g buJ cukI hY[ hux PrId jI A`g lYx vwsqy GroN bwhr
inkly swrw Sihr iPirAw pr A`g ikqoN nhIN imlI qW dUroN iek jgW pr A`g dw cmkwrw ipAw,qW PrId jI
ies pwsy nUM qur pey qy jdoN auQy jwky dyiKAw qW ieh A`g vysvw dy Gr sI aus pwsoN PrId jI ny A`g mMgI qW
ies ny ikhw A`g dw mùl iek Awnw hY[ ieh gl sux ky PrId jI ny cwr pYsy kF ky vysvw dy swmxy kIqy qW
aus ny ikhw BweI mYN cwr pYsy nhIN mMgy mYN iek A`K dw Awnw mMigAw hY[ so vysvw qoN sux ky PrId jI ny ies
kol jwky ikhw lY Awnw kF lY[ PrId jI dI ieh gl sux ky vysvw ny ikhw, mYN ksYn nhIN, jo qyrw Awnw kFW
Ahu qk ksweI dI dukwn hY aus qoN jwky kFw lY so PrId jI ies dI g`l sux ky ksweI dI dukwn qy pu`jw[
aus sùqy nUM jgw ky aus pwsoN CurI leI qy ies dI nok dy ky A`K dw Awnw kF ky vysvw nUM ilAw idqw[ A`g lY
ky PrId jI vwps Awky A`g bwlI qy pwxI grm krky KuAwjw kuqbdIn nUM ASnwn krwieAw[ so is`K gurU nUM
KuS krn vwsqy guru dy hir hukm dI pwlxw iKVy mQy krdw hY[ ijs nUM sRI guru grMQ swihb jI ivc ies qrW
ikhw hY[ jo gur dsY vwt murIdw jolIAY[ Awsw syK PrId jI[[ Bwv gurU jI jyhVw hukm kry is`K aus nUM KuSI
nwl mn ky pUrw kry[ jo jo hukm BieE swihb kw[ so mwQY lY mwinE[ mwrU m:5[[ Bwv sRI gurU Arjn dyv
jI aupdys krdy ny[ ky guru isK nUM jyhVw hukm krdw hY,aus nUM is`K KuSI nwl mn ky ayus qy cly[ qnu mnu Dnu
igRh sauip srIr[ soeI suhwign khY kbIr[[ Awsw kbIr jI[ Bwv qn mn Dn mwieAw qy igRh iesqrI qk
vI jo is`K gurU dI Bytw krdw hY auh vwihgurU pqI nUM pw ky suhwgvwn huMdw hY[ jau qau pRym Kylx kw cwau[
isru Dir qlI glI myrI Awau[ieq mwirg pYru DrIjY[isru dIjy kwix n kIjY[slok vwrW qy vDIk m: 1 ]sRI
gurU nwnk dyv jI aupdyS krdy ny ik hy is`K jy qYnUM pRym qy clxw dw cw hY qW Apxy isr nUM pihly hI kt ky
h`Q qy rK ley[ Bwv isr nUM DV qoN pihly hI lQw jwnky Pyr gurU dy Gr vl qur qy jy ies rsqy clxw hY qW
isr dyx lgw fr nw jWeI[ qy iesy hI gl nUM sRI gurU Amr dws jI aucwrx krdy ny[ mnu qnu Dnu AwgY
rwiKAw[ isru vyicAw gur AwgY jwie[ slok vwrW qy vDIk m;3[[ Bwv is`K mn qn Dn qy Awpxy isr qk
gurU Agy Arpx kr dyvy[ Aqy sRI gurU Arjn dyv jI ies qrW dsdy ny[ rqy soeI ij muK n moViM n ijnI
is\wqW sweI[ JiV JiV pvdy kcy ibrhI ijnw kwir n AweI[ slok vwrW qy vDIk m;5] Bwv ijhVy isK pRym
ivc iBjy hoey ny auh gurU nUM qn mn Dn qy isr dyx qoN ienkwr nhIN krdy qy iKVy mQy isr gurU jI dI Bytw
krdy ny mUMh nhIN moVdy Aqy jyhVy isK gurU nUM smrQ nhI jwxdy auh isK kcy ivrwgI qy JUTy ny auh isr dyx
qoN mukr jWdy ny[ so ies gl nUM sRI gurU goibMd isMG jI aucI Avwj nwl kihMdy ny[ swcu khoN sux lyhu sBY ijn
pRym kIE[ iqn hI pRB pwieE[ sv`Xy pwqSwhI 10 [ so hr iek isK gurU nwl pRym krky hI vwihgurU dI
pRwpqI kr skdw hY[ prym qoN ibnW hor koeI rsqw nw pihly hoieAw hY qy nw Agy nUM hovygw vwihgurU nUM pwaux
dw[ suAwl-vwihgurU dI pRwpqI krky kI imlygw[ jubwb-vwihgurU Amr, jnm mrn qoN rihq hY qy isK vI aus
nUM pw ky Amr ho jWdw hY[ jYsy sRI gurU nwnk dyv jI ny hukm kIqw qy lVkw A`g ivc jw bYTw qy qW sRI gurU jI
ny ikhw[ copeI[ pRym pRsId Bey gur KwnI[ krn krqwrQ aucrI bwnI[ sRI gurU nwnk dyv jI ny KuS ho ky
ies qrW ikhw dohrw jnm mrn qy rihq Bw, tUt gey jm jwl[ inkshu Awvhu bwhr ko Ab qy sdw inhwl[
Bwv- hy lVky qUM jnm mrn qoN rihq ho igAw hYN[ qyry jmw dy bMdn tut gey ny qMU hux bwhr Aw jw[ so ijs
qrW sRI gurU nwnk dyv jI ny BweI sMgqIey nUM A`g ivc pw ky Pyr ijMdw k`F ilAw hY[ qy ies g`l nUM ArbI
vwly ies qrW kihMdy ny-mUqo ikblw AMnHqw mUqo[ Bwv mrn qoN pihlW mrjw gurU nUM iml ky[ so isK gurU nUM iml
ky mrn qoN pihlW hI mry qW isK vwihgurU dI pRwpqI kr ky sdw vwsqy Amr ho jWdw hY[ so iesy vwsqy hI sRI
gurU rwm dws jI aupdyS krdy ny[ gur pIrW kI cwkrI mhW krVI suK swr[ slok vwrW qy vDIk m;4 ] Bwv
gurU pIrW dI jo syvw hY auh bhuq hI sKq hY[ ikauNik gurU dy swmHxy qn mn Dn qy Awpxy isr qk vI Byt
krnw pYNdw hY[ so ieh kuJ Bytw kr ky Pyr jo sdw suK rUp vwihgurU hY aus dI pRwpqI hoNdI hY[ gur kI syvw
gwKVI isr dIjY Awp gvwie[ Bwv gurU dI syvw bVI hI sKq hY[ Apny mn nUM mwr ky isr qk vI Bytw krnw
pYNdw hY[ so iesy pr hI iksy kvI ny AwiKAw hY-k`lgI vwilAI qyry skUl AMdr mYN suixAw sI lgdI PIs koeI
nw[ iesy iKAwl qy mYN vI hoieAw dwKl dyxy pYxgy bIs qy qIs koeI nw[ jdoN ivc skUl dy dyiKAW mYN pVHn
vwilAW dy DVIN sIs koeI nw[ murgy rUhW dy qVP dy bwhj ibsml ijnW nwl dI dUsrI rIs koeI nw[ eyQ y
lwjmI sIs dI PIs dyxI[ iek lwS ny ikhw pukwr mYnUM, sIs dy ky Pyr AsIs dyxI[ sbk imlygw Pyr dUjI
vwr qYnUM[ so ijs vyly isK sB kuJ gurU dI Bytw KuSI nwl kr dyNdw hY qW Pyr gurU isK qy imhr dI ingwh
krky isK nUM vwihgurU nwl imlw idMdy ny[ nwnk ndrI inhwl[ jpujI swihb pauVI 38] Bwv ndrI jo
vwihgurU hY auh AwpxI ikRpw nwl jIv nUM inhwl kr idMdw hY[ vw vwihgurU rUp gurU isK nUM inhwl kr idMdw hY[
ikRpw iktwKH Avloknu kIno--dws kw dUK ibdwirE[ DnwsrI m;5 ]] Bwv gurU jI ny ikRpw idRStI nwl dyK ky
Awpxy isK dw jo jnm mrn dw duK, vw dvYq rUpI duK, vw dyh dw duK, vw BuK rUpI duK hY[ ieh swry hI dUr
kr idqy ny[ Xk ingwh jW Pjwies--bsbv`d drkwry mw[ siqgurU jI dI iek ingwh hI muridAW nUM ijMdw
kr idMdI hY[ Bwv ijhVy jIv vwihgurU qoN ivCV gey ny EnW nUM Pyr vwihgurU nwl imlw idMdI hY qy auh vwihgur U
rUp ho jWdy ny[ nidry rihmq sy ijs qrP nwnk ieSwrw kr dIAw[ j`ry kw sUrj kIAw[ k`qry ko bwihr kr
dIAw[ b`n kr swkI jwm ikC AYsy plwie Awp ny irMd kI ikAw bwq hY jwihd dIvwnw kr dIAw[ dYNq sy
swDU bnw, s`jx vI s`jx ho igAw[ bMdy kI ikAw bwq hY, rIyTw vI mITw kr dIAw[ ihMdU musilm J`gVy im`tw
g`ly sB iml gey[ kuP`r ie`mw eyk jW kWSI AO kwbw kr dIAw n`dr sy dyKw lihxy ko,lihxy sy AMgd kIAw
AMgd sy A`lw kr dIAw[ ndr kImIAw Pkr dI sWeI lokw[ijhnUM cwhMdy aus nUM qwrdy jI[ so ijs vyly is`K
qn mn Dn Awpxy siqgurU jI dI Bytw kr idMdw hY[ qW Pyr gurU ikRpw krky isK dy sB duK dUr kr ky
vwihgurU dw rUp kr idMdy ny[ aumw bRh ivdX qXw srvRq mwnW prmwqmw swX Bw[ Bwv prmwqmW AwKdw hY hy
igAwnI jn mYN qyry ivc smw igAw hW AOr qMU myry ivc smw igAw hYN[ Pj kOrUnI Aj kur kum[ ArQ[
psXwd kro muJ ko mYN Xwd krMUgw qumko[ sUrq 2 Awieq153 [ Bwv Kudw ieh gl AwKdw hY ik dunIAW dwr
loko jy qusIN mYnUM Xwd krogy qW mYN quhwnUM Xwd krwgW[ ies gl nUM kbIr jI ny ies qrW ibAwn kIqw hY-
kbIr mnu inrmul BieAw, jYsw gMgw nIr[ pwCy lwgoN hir iPrY khq kbIr kbIr[ gMgw dy pwxI ivc vwihgurU
ny ieh isPq pweI hY hir dIAW pwauVIAW vwlI j`gw pr EuQoN pwxI ilAw Krwb nhIN hoNdw[ dUsrw[ sB
ndIAW nwloN ihMdU mq Anuswr gMgw nUM auqm mMinAw hY[ so ies vwsqy kbIr jI ny gMgw dy pwxI dw nwm ilAw
hY[ so jdoN mn gMgw dy jl vrgw SuD qy swP ho igAw qW vwihgurU ies dy ipCy lgw iPrygw[ qy Pyr jIv ieh
kuC ho jwvygw[ kbIrw quhI kbIr qUM qyrw nwayu kbIr[Bwv ArbI ivc kbIr dw ArQ hY v`fw kOx hY [auh
vwihgur [so kbIr jI ibAn krdy ny ik quhIN prmwqmW hY[ qy qYnMU hI lok eISvr AwKdy ny[
pr ieh sB kuJ hoNdw kdo hYphir kw syvk hir hI ijhw[ Byd jwno mwns dyhw[ kbIr qMU qMU krqw qMU hUAw muJ
mih rhw n hMU jb Awpw prkw imt igAw, jq dyKau qq qMU [(slok 31 vW 224 )Bwv aus vwihgurU nMU jp ky
ausdw rUp ho igAw hW hux mYnMU swry vwihgurU idsdw hY[ iesy gl nMU SRI gurU goibMd isMG jI ny ikhw hY ieh
ibiD krq qp`isAw B`Xo [dvYqy eyk rUp hvY gXo[ Bwv mY aus vwihgurU dw eynw qp kIqw hY ik hux ausy dw rUp
ho igAw hW [so sB dw swr AMs ieko hY [ ik jdoN isK ny gurU Dwr ky gurU dI kIqI pyRm nwl syvw qW gurU ny
ikRpw krky isK nMU jIv qoN bRhm kr idqw hY[suAwl --:jykr is`K gurU dI syvw nw kry qy gu rU dw hukm n mny
qW iPr is`K nMU kI Gwtw hY ? jubwb--:jo is`K gurU dw hukm nhIN mndw aus vwry SRI gurU grMQ swihb jI ivc
ies qrWH iliKAw hY[ slwmu jbwbu dovY kry mMuFhu GuQw jwie[nwnk dovY kuVIAW qwie nw kweI pwie [Awsw dI
vwr [slok m: 2 ] SRI gurU AMgd dyv jI aucwrn krdy ny ik jyhVw is`K gurU nMU bVw lMmw pY ky m`Qw tykdw qy
mMUhoN bVIAW bynqIAW krdw hY[pr gurU ies dw ies qrW dw krm dyK ky ies nMU syvw vwsqy hukm krdy ny qW
ieh jubwb dy idMdw hY so is`K dy mQy tykxy qy hukm nw mnxw dovyN hI glW JUTIAW ny AYsy is`K surg dI qW kI
Aws hY ies nMU nrk vI nhIN Jlygw[auh qwRh qwRh kr auTg y w[gurU qy muhu Pyry koeI gur kw kihAw nw icq
DrY[kir Acwr bhu sMpau sMcY jo ikCu krY suu nirk prY[ pRBwqI m: 3 [ ] sRI gurU Amr dws jI aucwrn
krdy ny is`K gurU dw hukm nhIN mMndw[auh nrk ivc jwiegw[ iesy vwsqy hI iksy kvI ny ieh kuC ikhw hY -
-:kwF ky dWq krwV imilE, jwno BUq BivK ko rUp bnW jI [ inauxI iTauxI bhuq kry ,ijauN ivc msIq
nmwj nmwjI[ sKnI Awau jI AwE kry kuJ syvw tihl n pUCq pwjI[ AwE jI lwlw jI, bwpU jI BweIAW jI
--:hW hMU jI rwjI jI rwjI jI rwzI[iqAwg dyq gur mMqr jo, isD BI nrky jwq[so gurU qoN bymK u is`K isDIAw
sihq hoNdw hoieAw vI nrk ivc jwiegw [ suAwl---:AYsW koeI jqn hY ijs kr ky is`K gurU dy hukm qy c`l
sky qy mn nw foly [ jubwb ---:dohrW[ pihly dwqw is`K hY ijs qn mn Dn kIAw Byt[ pwCy dwqw gurU
BieEN ijs nwm kIAw aupdyS [ so jdoN is`K ny qn mn Dn AWidk sB kuC Bytw kr idqw qW gurU nwm dw
aupdyS krdw hY [ siqgur nwm idRVWieAw mn Anq n kwhU foly [(sorT mh`lw 5 ) mweI mY Dn pwieE
hirnwmu[mnu myry Dwvn qy CUitE kr bYTo ibsrwm[( bsMq m : 9 )[so ies qrW nwm jp ky mn dOVno ruk
jWdw hY[suAwl--AYsW jo nwm hY ijs dy jpx nwl mn nhIN dOVdw[ieh pYdw ikQoNhMudwhY?dohrw,gurU jI kwrx
dso nwm dw rUp dyhu smJwie] AayDI kI hY nwm dw Pl vI moih bqwie ] Bwv jo nwm gurU ny d`sxw hY auh
ikQoN pYdw hoieAw hY qy ausdw rUp kI hY ?AOr ausdI hd ikQy hY ijQy jwky auh muk jwiegw ?iPr nwm dw Pl
kI hY ? ieh ikRpw krky hy gurU jI mYnMU dso—jbwb:-dohrw]kwrx qW mhWvwk hY ibDI srUp pCwn[AauDI
iqAwgy hoq hY Pl bigAwny jwn[ Bwv --:is`K dy puCx pr gurU ny cwry hI suAwlW dw ieh jubwb idqw hY ik
nwm dw kwrn hY mhW vwk[ jo quDu BwvY SweI BlI kwr[ qU sdw slwmiq inrMkwr] jpujI swihb ivc SRI
SiqgurU nwnk dyv jI ny ieh cwr mhWvwk khy ny [ cwry vydW dw swr AMs hY[ ( ArQ) hy is`K jo qYnMU gl
cMgI lgdI hY EhI kr[ BwvyN krm kr ,cwhy aupwsnw kr jo mrjI hY qW igAwn ivc rho [qyrw rUp rMg rUp
qoN inAwrw pRkWSvwn AsiQr qy Akwr qoN rihq hY[ AhMgy prigAwnMm[(irg vyd )AhM bRhm AsmI[(Xujr vyd
)AhM Awqmw bRhm[( AQrvn vyd ) qqU msI[(Swm vyd ) ienW vwkW ivc d`isAw hY ky ieh AwqmW hI bRhm
hY[ so ijs ivc bRhm qy jIv dI eykqw hovy so khIey mhW vwk [ so nwm dw kwrn Bwv pdwies mhW vwk hY
Ar nwm dw rUp hY ijs jugqI nwl ieh jipA jWdw hY :-- “iDAwqw iDAwn Dy [,iDAwqw hY dyKxy vwlW jIv
qy iDAwn hY jo aus dI ibrqI hY ijsnMU ingwh ikhw jWdw hY Ar Dy hY jo swhmxy cIj ids rhI hY[ so nwm dw
rUp auh jugqI hY ijs jugqI nwl nwm jpI dw hY Aqy nwm dI AauDI hY iqAwg :--kbIr dwvY dwJn hoq hY
inrdwvY rhY insMk ]jo jnu inrdwvY rhY so gnY ieMdR ko rMk]{slok kbIr jI ky 169 } ieMdRwsn no prhry
jwie pqwl su hukmI bMdw] (BweI gurdws jI dI vwr 25 ) swq gwT kaupIn ko swD n mwny sMk ]rwm Aml
mWqw iPry igny ieMdr ko rMk ]{swrkuqwvlI} bRhmw ieMdr Bog jo cwhy sBn ko iqAwg]vyd ArQ igAwqw munI
kihq qwih vYrwg ] {ivcwr swgr } igAwn mwn jih eykau nwhI ] dyKy bRhm smwn sB mwhI ]khIey qwih
so prm ibrwgI]iqRn smwn isD qIn gux iqAwgI] ( qulsI rmwiex ) Bwv – ivSnMU, iSvjI jI qy bRhmW
Ar ieMdr lok dy Bog iqAwgky ijs ivc mwn qy Apmwn nw hovy Ar iqMny gux rjo qmo sqo ricq mwieAw nMU
iqAwg dyvy so iqAwg mwn hY[ eyQy hI bs nhIN hY ik ieh Bog hI iqAwg dyvy nhIN, mukq nMU vI quC cIz
jwxky Cf dyvy :--dr drSn kw pIRqm hovy mukiq bYkMuTy krY ikAw]{Awsw m: 1 } rwj n cwhau mukiq n
cwhau mn pIRq crn kmlw ry ]( dyv gMDwrI m: 5 ) keI bYkMuT nwhIN lvY lwgY ]mukiq bpuVI BI igAwnI
iqAwgy ]( mwrU solhy m: 5 } suK bRhmW ieMdRwidky suAwn ivst vq iqAwg ]{ivcwr swgr }Bwv sB
dyviqAW dIAW purIAW dy pdwrQ qy bYkMuT mukqI sihq hI kuqy dy ivsty smwn jwxky iqAwg dyvy qW ausnMU
iqAwg ikhw hY[ vyd dy ArQ qy ivdvwnW ny [ suAwl --:iqAwg qW aus cIz dw hMudw hY jyhVI cIz iksy dy
pws hovy qW [so ivSnMU, iSvjI qy bRhmW ieMdr pdwrQ qy mukiq jdoN imly hI nhIN qW ienW nMU iqAwg iks qrW
dyvy, ieh qW gl hI JUTI hY[ jvwb--: ienW cIzW dI ieiCAw hI n krnI ieho hI ienW dw iqAwg hY[jYs y
iksy dy hQW nMU lohy dI hQkVI lgI hoeI hY qy iksy dy h`Q sony dI hQkVI nwl bDy hoey ny[ so jykr sony dI
h`QkVI vwlw ieh mwx krdw hY ik mYN bVw cMgw hW ikauNik myry h`Q sony dI h`QkVI nwl bDy hoey ny qW ieh
mwx ausdw murKpuxy dw hY ikauNik h`Q dohW dy lohy qy sony dI h`QkVI ny bDy hoey ny Kùlw ienW ivcoN koeI vI
nhIN[ iesy qrW hI jykr iek AwdmI vwihgurU dy hukm nwl sMswr ivc AwauNdw jWdw hY qy dUsrw iek jgw
tkw idqw hY qW mukqI dI ivSySqweI kwhdI hY[ so iesy hI cIz nMU jwxky igAwnI jn ienW dI ieiCAw hI
nhIN krdy [so sihq mukq dy iksy vI pdwrQ dI ieiCAw hI nw krnI ieh hI ienW dw iqAwg hY[ so sMq
mhwqmw mukq nMU vI kYd jwxky C`f dyNdy hn[ieh hY nwm dI h`d ijQy jwky ieh muk jWdw hY[ suAwl--:AYsw
koeI sMswr ivc hoieAw hY ijs ny ieh pdwrQ swry iqAwg idqy hox [ jbwb --:ikauN nhIN ? bhuq hoey ny[
jg mih auqm kwFIAh ivrly kyeI kyie [(gUjrI kI vwr m: 5 ) hYn ivrly nwhIN Gxy PYl PkVu sMswr[
{slok vwrW qy bDIk m:1 }so ies qrW dy bhuq hiey ny ijnW dy ies qrW lyK imldy ny pwrbqI jI –cOpeI—
qihky bcn mwin ivsvwS[ qum cwhhu piq sihj audws[ inrgux inlj kuvys kpwlI[ Akul Agyh idgMbr
ivAwlI[ khhu kvn suK As vrpwey[ Bl BUilhu Tgky baurwey [ pMc khy iSv sqI ivhweI[ puin Avfyr
mrwien qwhI [dohrw[ Ab suK sovq soc nih BIK mWig Bv mwih[ sihj iekw iknky Bvn kbhU ik nwr
itkwih[ Bwv Aj ihmwlIAW dI spuqRI pwrbqI pws nwrd jI Awey qy Awky kih gey ik hy pwrbqI[qMU SwdI
iSv jI nwl krwvIN qy hor BwvyN qYnMU koeI kuC khy iksy dI gl nw mMnI[ eynI gl kihky nwrd jI qW cldy
hoey qy ipCoN iSvW ny pwrbqI dw Borosw vyKx vwsqy hor irKIAW nMU Byj idqw qW ienW ny Awky ikhw hy pwrbqI?
qMU bVI hI BolI hY , nwrd dy bcn mMnky qMU iSvW nwl SwdI krnI cwhMudI hY[ jo jMglW ivc iPrdw hY[ gux aus
ivc koeI nhIN, lijAw rihq qy gl ivc AwdmIAW dIAW KoprIAW pwky BYVw Bys krI iPrdw hY[ so hy
pwrbqI qMU AYsy pqI nMU pwky suK nhIN pw skyNgI [qMU iks nwrd Tg dy khy l`g geI hY[ ausdw qW kMm eyhu hY
ky hr iksy nMU aultI isiKAw dyxI[ kI qMU nhIN suixAW ik iSv ny sqI nwl SwdI kIqI sI qy iPr CyqI hI aus
nMU mwr idqw sI[ so hux auh suK nwl sON rihMdw hY qy iBiKAw mMg ky KW Cfdw hY[ ds AYisAW dy Gr kdy
Akl vwlIAW nwrIAW vsIAW ny[ dyK AsIN qYnMU bVw sMudr qy suB guxW sihq vr d`sdy hW cOpeI AjhU mwnhu
khhu hmwrw [ hm qum khYN vr nIk ivcwrw[ Aiq sMudr suic suKd susIlw[ gwvih vyd jws Xs lIlw[dUSx
ruhq skl gux rwsI [SRI piq pur bYkMuT invwsI[Asvr qumih imlwXau AwnI[sunq bcn khy hMis Bwv hy
pwrbqI[Ajy vI swfw ikhw mMn jwh [ AsW qyry vwsqy bVw hI sMudr vr dyiKAw hY[ jo suKW dw Gr qy suSIl
suBwv vwlw qy lCmI dw pqI hY AOr ijs dw js vyd gwauNdyN ny Aqy bYkMuT ivc invws rKdw hY[ auh vr qyry
lwiek hY[ qMU aus nwl SwdI krw ky swry qrW dy suK pwvyNgI[ iehnW iriKAW dI gl sux ky pwrbqI ny ieh
jyvwb idqw[ dohrw mhW dyv Avgux Bvn ivSn skl gux Dwm [ ijh kr mn rm jwih mn qWih qWih sn
kwm [,Bwv hy mhwqmW jI[ qusI sc kihMdy ho ik iSv jI ivc gux koeI nhIN hY qy rihMdw vI auh sdw mswxw
ivc hY iks qrW BweI gurdws jI ny vI iliKAw hY[ ‘mhW dyau AauDUq hoie qwms AMdr jog n jwxY[BYroN BUq
nsUq ivc Kyqr pwl bYqwl iDJwxY[Ak DqUrw KwvxW rwqIN vwsw mVHI mswxY[ pYny hwQI SRI KMf faurU vwie krY
hYrwxY ](vwr 2) so TIk mhWdyv jI dw iesy qrW dw hwl hY[pr ijsdy mn ivc koeI vs jwey ausnMU EhI cMgw
lgdw hY[ XQw jnm koit Ag rgV hmwrI[ vrMU sMBU nq rhaUN kumwrI (qulsI dws rmwiex ) so hy mhWqmW
jI[ myrI qW krOVW jnmW dI ieho hI ieiCAw hY qy qpisAw krdI Aw rhI hW ik SwdI kIqI qW iSvW nwl
krwvWgI nhIN qW kuAwrI hI rhWgI[ so iek pwsy qW pwrbqI jI nMU swry hI suK d`sy jWdy ny qy pqI vI sMudr
nwl SwdI krwaux vwsqy ikhw jWdw hY qy pwrbqI aunW swirAW hI suKW nMU iqWg idMdI hY[ qy iSvW nwl jMglW
ivc rihxW prvwn krdI hY[ sIqw jI :--BYK shY ins rUK bsY, n pXUK lgY rivkI duK pwvY[ pwie clY
srqw igr kwnn myhu quKwr prYn jnwvY [ sws ky Dwm lY jwq ikRsodir ,hwr prYN qoih kOn auTwvy[ hY bn kO
bsbO dUK kO sun, qoih clY khu ikauN bn AwvY[ Bwv jdoN SRI rwm cMdr jI mhwrwj bnbws nMU iqAwr hoie ny
qW nwl hI sIqw mwqw jI vI jwx vwsqy iqAwr ho pYNdI hY qW rwm cMd jI mhwrwj ny ikhw hy sIqw jI [ bn
ivc BuK shwrnI pYxI hY qy rwqIN ruK hyT rihxw hY [ kdy auh vI nhIN prwpq hoxy qy kdy AYnw jMgl Aw jwxw
hY ik sUrj dIAW ikrxW vI nhIN idsxIAW AOr pYrI jMgl ndIAW phwV lMGxy ny[mINh qy pwly DupW isr qy
sihnIAW ny [ qMU qW piRAw[ ss dy Gr jWdI hoeI Aw ky AwKdI hYN mYN Qk geI hW ,pr jdoN jMgl ivc qurnw
ipAw qy qYnMU QkI hoeI nMU kox auTwvygw[so ies qrW dy duKW ivc sIqw jI qyrw jwxw iks qrW bxdw hY qMU rwj
kumwrI hYN Gr ivc rho qy suK nwl jIvn bqIq kr qy jykr eyQy nhI rihxw qW Awpxy mwipAW dy Gr clI
jwh qy Arwm kr [rwm cMd jI dI swrI gl suxky sIqw jI ny ies qrW dw jubwb idqw[ pwq Pl KWaUN isMG
sWp qy frwaU nwhIN, pwCy inj kwaUN kTnweI sb hI shoN[ Qwky pwauN Dup lwgy hWko bwau nwQ ,pry Awpdw Anyk
BWq ho shoN[ jO n mY suhwaUN muK dyKy dUr clI jwaUN,bsO eyk gwauN cly clON rhy hO rho[ jUTn cbwaUN jO n dyhu
mr jwaUN rwm, swQ pY n qjO rGu nwQ bwq hON khON[sIqw jI ny mhwrwj rwm cMdr jI nMU ikhw hy mhwrwj
jI[mYn pqy qy Pl KW lWgI qy spW SyrW qoN nhIN frWgI[ jo vI Awp jI nwl duK pvygw sih lvWgI[ hor jdON
Awp jI nMU Dup lgygI qW quhwnMU pKw krWgI[ jykr Qk jwaugy qW Awp jI dy crx dbwvWgI[ jykr mY Awp jI
nMU nwl cMgI nhIN lgdI qW mYN Awp jI dI ipCy ipCy clI AwvWgI qy Awp jI dw mMUh dyKky rwq nMU iksy ipMMf
ivc jw rhWgI Aqy svyry hI Awp jI nwl Aw imlWgI[hor Awp jI dI bcI hoeI jUTI cIz KWky inrbwh kr
lWgI [pr ieh shI gl hY ; rwm jI mYN Awp dw sMg nhIN jy Cfxw[ qy jykr mYnMU jbrdsqI Cf jwaugy qW mYN
mr jwvWgI[ ieh Awp nMU s`cI gl AwK idMdI hW[so ieh hY iqAwg[ iek pwsy qW sIqw jI nMU swry suK hI suK
ny qy dUsry pwsy swry hI duK ny qy pr sIqw jI suKW nMU CfdI hoeI pqI ipAwr ivc duK kbUl krdI hY {hnMUmwn
nwtk ihrdw rwm jI sPw 48—49 }BweI iqlk jI[dohrw--:hoie pRsMn isv XoN khw mWghu suq ruic hoie[
vr mn ieCq lyhu qum qoko dyvo soie]Bwv--:duAwby ivc SMkrgV ipMf hY, eyQy iek mhyS nwQ jogI iSvW dI
pUjw krdw sI[ iek idn iSv jI mhwrwj pRsMn ho ky boly hy bytw[mY bVw hI KusI hW qyry qy qMU vr mMg lY [
iSvW dI ieh Awvwz suxky jogI jI ny ikhw ?jo nr hmrw drSn pwvY[ eyk brs vohsurg BugwvY[hy pRBU jI [
jyhVw vI myrw drSn kr ley Eh iek swl qk surg Bog lvY[ieh vr iSv jI mhwrwj ny dy idqw qW Awm
dunIAW ies gl nMU suxky mhyS nwQ jOgI dy drSn krn vwsqy AwauNdI sI Ar iesy hI ipMf ivc BweI iqlk
jI h`tI dw kMm krdy sn ieh jogI dy drSn krn vwsqy nhIN Awey[jdoN ieh gl jogI ny suxI qW Awpxy syvk
BweI iqlk jI dy blwaux vwsqy Byjy :--qb jogI iqRqIAw pTwies[ ieh ibD qwko bcn isKwies [brs AOr
nr surg BugwvY[ieMdr rwj hm qwih idvwvY[Bwv –jogI jI ny do AwdmI Byjy qW BI BweI iqlk jI nhIN Awey
qW qIsry syvk nMU bulwaux vwsqy ByijAw qy swQ hI ieh kih idqw ik hornW vwsqy qW iek swl dw suvrg
iSv jI pwsoN mMigAw hY pr qYnMU mYN sdw vwsqy hI ieMdr dw rwj l idMdw hW [jogI jI dy syvk dI gl suxky
BweI iqlk jI ny ikhw cOpeI :--iqlk qbY XoN bwq aucwrI[surg rwj nhI cwh hmwrI[ Bwv--:BweI iqlk
jI ny ikhw hy BweI jI , mYnMU svrg dy rwj dI ieiCAw hI nhIN hYN[so jdoN qIsry syvk ny BweI iqlk jI dy
ies qrW dy inrieCq vwk suxky jogI nUM jw ky khy qW jogI jI mhwrwj Awp BweI iqlk jI dy drSn vwsqy
Awey[ dohrw-jb jogI Awvq BXo dyKy jVy ikvwV[ qhW bYT muK so khw hm ko dyh dIdwr[ Bwv-jdoN jogI jI
dw Awauxw suixAw qW BweI iqlk jI ny Awp htI dy drvwjy bMd kr ley Ar mhoS nwQ jI ny Awky bwhr
bYTky ikhw-hy BweI mYnUM drSn idE[ qW BweI iqlk jI ny ikhw hy jogI jI mhwrwj! Awp jI dy drSn krn
nwl iek swl svrg dI prwpqI huMdI hY, so ies vwsqy mYN drvwjw nhIN Koldw[ Awp jI Awpxw bcn vwps
lau ik myry vwsqy ieh vr nw hovy[ jogI mhyS nwQ jI ny ikhw hy iSvjI mhwrwj! Awp jI dw vr BweI iqlk
jI vwsqy nw hovy[ ieh gl kihx qoN BweI iqlk jI ny drvwjw KoilAw qW mhyS nwQ jI ny ikhw qyrw gurU kOx
hY? BweI iqlk jI ny ikhw myrw gurU nwnk dyv jI hY[ jogI jI ny ikhw kI qyrw gurU jIauNdw hY[ qW BweI iqlk
jI ny auqr idqw ik myry gurU jI sdw jIaUNdy qy swry hI ivAwpk ny[ pr ies vkq auh dyh krky nhIN hn qy
Awp jI dI jgw pr ies vkq Arjn dyv jI hn[ jogI BweI iqlk jI dI gl suxky kihx lgw clo mYnUM
EnW dy drSn krwau[ BweI iqlk jI no bUhw lwihAw prspr iek dUsry dy crnw qy nmskwr krky sRI
AimRqsr nUM cl pey qy rsqy ivc mhyS nwQ jI ny puiCAw qyry gurU dI aumr ikMnI hY qW BweI iqlk jI ny
ikhw cwlI ku swl dI hY[ ieh gl suxky jogI jI ny ikhw[ dohrw-swFy iqMn so brs kI aumrw moih suhwie[
bwlk Awgy jwie hm kYsy sIs nvie[ Bwv jogI jI ny ikhw myrI swFy iqn so vry dI aumr hY[ so mYN bwlk
Agy jw ky iks qrW mQw tykWgw[ jogI dw mn dI ieh bwq jwx ky SRI Arjn dyv jI nyAwpxy swhmxy knwq
qnw idqI [ jogI jI jw ky bYT gey qW gurU Arjn dyv jI ny ikhw jogI jI Awp jI dw kMn qy mMdrW ikQy hY?
jogI mhys nwQ SRI gurU Ahjn dyv jI mhwrwj dI ieh gl sux ky hYrwn ho igAw ik ienW nMU iks qrW pqw
lgw ik myry iek kMn qy mMudrw nhIN hY[ so socdw hoieAw kihx lgw mhwrwj mYN jhwj ivc svwr hoieAw sW,
pRBU jI AYsI mr jI hoeI rsqy ivc jw ky jhwj KVw ho igAw[ jhwj vwly ny joqsI nMU ik jhwj iks qrW cl
skdw hY[ joqSI ny joqs lgw ky ikhw ik jykr iksy AwdmI dI blI idqI jwey pr blI Es AwdmI dI idqI
jwey ijsdy koeI rox vwlw nw hovy nhIN qW blI nhIN lgygI[ so jhwj vwly swirAW nMU puCx lg pey[ iksy ny
ikhw myrw puq hY, koeI khy myrI DI hY[ iksy dy Gr vwlI sI, iksy dw mweI bwp sI[ gl kI AYsw koeI nhIN
inkilAw ijnMU koeI rox vwlw nw hovy[so jdoM mYnMU puiCAw qW mY ikhw mYN qW swDU hW[ myrw koeI AMg swk nhIN
hY[ joqsI ny ikhw bs iesy dI hI blI mnjUr ho skdI hY[ so joqSI dI ieh gl suxky mYnMU jhwj vwilAW ny
smMudr ivc sut idqw qy au jgw myrw kMn qy mMudrW m`C ny kt ilAw qy mYnMU bwhr ilAw ky sut idqw[ jogI
mhyS nwQ jI dI gl sux ky SRI gurU Arjn dyv jI ny Awpxy h`Q ivc kMn qy mMdrW lY ky h`Q knwq qoN bwhr
krky ikhw jogI jI ieh kMn qy mMudrW Awp jI dw qW nhIN hYN? idK jogI mn ibsmY pwieE[ bwhr hoie gur
pg lptwieE gur kI ausq`q bhu ibD kInI[ cqrBuj rUp gurU mn cInI[ Bwv --:jdoN gurU jI dy h`Q qy
kMn qy mMudrW dyiKAW qW hYrwn ho ky Jt hI knwq cuk ky SRI gurU jI dy crnW qy ifg ipAw qy kihx lgw
mhwrwj jI mYnMUAwp jI ies vKq EhI cqrBuj rUp ids rhy ho ijs ny myrI shwieqw smMudr ivc kIqI sI[ so
ieh hY iqAwg jYsy BweI iqlk jI ny ieMdr dw rwj vI iqAwg idqw hY[(gur iblws CyvI pw: ikRq bweI Bgq
isMG jI sPw 171 qoN 177 qk hY) Ar jo vwrqk gur iblws pwiqSwhI CyvIN dI jIvn kQw BweI ikRpwl isMG
blbIr isMG AimRqsr vwilAW CpvwieAw hY qy gurpRqwp sUrj ikRq BweI sMqoK isMG jI ivc ieh swKI nhIN
hY )[bMdw bhwdr [SRI gurU nwnk SwhI 246 dw smW hY ies vKq idlI dy qKq qy PrKSIAr bYTw sI qy iesdy
hukm nwl zjrIAW KW qy Abdul smd KW qy Abdul smd KW qUrwnI ny pMjwb qy JVweI kIqI Ar ies vKq
Drm rKk isMKW dy j`Qydwr bMdy bhwdr nMU gurdws nMgl dy ikly ijly gurdwspur ivc jw GyirAw qy kuC smyNN
ipCoN bMdy bhwdr nMU kYd krky id`lI nMU lY qury qy rsqy ivc jw ky ies dIAW A`KW kFvw idqIAW [Awp jmnw
ky mDjwie rihE[bMdw Qy Avwr riKE[aUhW bMdy ko AMDw krwXw[ qOn ley kr AgY purwieAw[{pMQ pRkwSBweI
rqn isMG BMgU ilKqI sPw 126 }so ies dIAW kF ky id`lI dy kYdKwny ivc jwky kYd kr idqw PrKsIAr ny
njbul dOlw nMU puCx vwsqy ByijAw ik ausnMU puCo qYnMU iks moqy mwrey[ ieh gl njbul dOlw ny jdO bMdy bhwdr
nMU khI qW bMdy bhwdr ny ikhw ijs mOqy PrKsIAr ny Kud mrnw hY[ bMdy bhwdr dI gl sux ky vzIr vwps
clw igAw qy jw ky ZPrKsIAr nMU d`s idqI qy PrKsIAr ny ky gusy nwl hukm idqw ik iesdw grm jMbUrW
nwl mws kF idE[ pYrW vloN surU krky Awhsqy Awhsqy[so ies dy huj[hukm nwl bMdy bhwdr dw mws jMbUrW
nwl kFdy rhy qy l`k q`k mws lwh idqw hY[ qIjy idn PrKsIAr dy hukm nwl vzIr dyKx vwsqy AwieAw qW
bMdw bhwdr ausy qrW hI iKVy m`Qy vwihgurU dw jwp krdw hY[ Ajo niqXw swsuAw qoAYXM purwxM[ n hnXqy hn
mwxy srIr[ArQ—inq purwqn Ajmnw hY srIr dy nws krn nwl ies dw nws nhIN hMudw[ nh nh CydMqI
ssqR- AwxI nh nh dhMqI pwvkh[ ArQ-koeI hiQAwr ies nMU kt nhIN skdw qy Agin jwl nhIN skdI[
(gIqw A: 2 slok 21-22 )duK drd iqRsnw buJY nwnk nwm smwau[ {gauVI m: 5 }nwnk duK suK ivAwpq
nhIN ijQy Awqm rwm prgws[ {slok vwrW qy vDIk m: 3 }so gur isK nwm dy ivc rqw hoieAw hY qy igAwn
duAwrw Awqmw dw pRkwS ho ky duK suK pIVw qoN rihq ho cukw hY[‘mUqO ikblw Anqw mUqo[,gurU nMU imlky mrn
nwloN ieh pihly mr cukw hYso vzIr ny ies qrW dw iesdw hwl dyKky jwky PrKsIAr nMU d`isAw qW ausny
ikhw jykr auh ies qrW suK pUrbk bYTw hY qW jwh aus nMU puCo jy auh muslmwn hoxw pRvwn kr lvy qW aus nMU
C`f idqw jwey[AOr Kws iksy Ahudy qy lw dyeIey[ vjIr ny iwh gl bMdy bhwdr nMU Aw ky khI qW bMdy bhwdr ny
ieh jvwb idqw—rwm gieE rwvnu gieE jwkau bhu prvwr ]khu nwnk iQru ikCu nhI supny ijauN sMswr ]
( slok m: 9 )Bwv:--mhwrwj rwm cMd jI jdoN lMkw JVweI krky gey qW lokW ikhw ik rwvx hux nhIN rih
skygw[ ieh clw jwiegw v`fy prvwr vwlw[ vw mhwrwj rwm cMd jI qy rwvx vrgy ies dunIAW qoN cly gey
ny vw jdoN swry hI ivAwpk vwihgurU dw nwm ihrdy ivc igAw qW iPr jo rwvx sI AhMkwr AigAwn dy kwrn
pYdw hoieAw auh clw igAw qy ieh sMswr supny vq Bwsn lg ipAw [so bMdy bhwdr nMU ieh sMswr supny vq
ids irhw sI aus ny ikhw mYnMU quhwfI swrI bwdSwhI dy pdwrQ kuqy dI mYl jYsy idsdy ny, mYnMU ieh cIzW nhIN
cwhIdIAW eih PrKsIAr jsy lwlcI dy hI psMd n so ieh suxky vjIr ny PrKsIAr nMU jw ky d`isAw qW
ausny hukm idqw ik hwQI dy pYr nwl bMn ky bzwr ivc hwQI dOVw ky ues nMU mwro[ so ieho kuC hI bMdy
bhwdr nwl kIqw qy auhnMU id`lI jmnw iknwry sut idqw[ so is`K dy iek pwsy dunIAW dy cMgy qo cMgy pdwrQ ny
Aqy dUsry pwsy mOq hY[ is`K nwm dy kwrn igAwn hwsl krky donW nMU su pn vq iqAwg idMdw hY[so ieh hY
nwm dI AauDI, sMswr dy swry pdwrQ nMU iqAwg ky duK suK qoN rihq ho jwxw[
nwm dw Pl [
bRhm mih jnu jn imh pwr bRhmu[ eykih Awip nhI kCu Brm[ {gauVI suKmnI mhlw 5 } hir
kw syvku so hir jyhw[ Byd n jwxhu mwxs dyhw[ ijau jl qrM auTih bhu BwqI iPr sllY sll smwiedw[(
mwrU solhy mhlw 5 ) jl qrMg Aru Pyn bud budw jl qy iBMn n hoeI[ (Awsw nwm dyau jI ) kbIr BlI BwI jo
Bau pirAw idsw geI sB BUil [ Erw gir pwnI BieAw jwie imilAw Fil kUil ](slok kbIr jI ky )
dohrw—hir hir jn duie eyk hY ibb ibcwr kCu nwih[ jl qy aupj qrMg ijauN jl hI ibK smwih[(SRI gurU
goibMd isMG jI )swlwhI swlwih eyqI suriq n pweIAw[ ndIAw AqY vwh pvih smMud n jwxIAih[ (jpujI
swihb pauVI 23 ) XQw :-- ndI ndw sRvyswgry XWqI sMs iQqMm[(mnMUisimRqI AiDAwie 6 mMqr 9 ) so ieh
hY nwm dw Pl ijs qrW pwxI dw bulblw pwxI rUp hI hMudw hY iesy qrW hI jIv bRhm dw rUp hY[ ies ivc
koeI Prk nhIN hY[ bhwvl Swh --: bhwvl Swh jlMDr dw rihx vlw sI[ ieh SiroN bwhr inkilAw
qy ipUrQly dI qrP nMU mMUh krky qur ipAw [ jW kuJ dUr qk igAw qW ies nMU iek sMqW dw fyrw imilAw[ ies
qkIey ivc iek sMq jI r`b dI bMdgI krn vwly bYTy sn[ bhwbl Swh ny GoVw eyQy KVw kIqw qy jw ikhw SweIN
jI slwmw lYikm[ AgoN mhwqmw drvyS ny vI juvwb idqw, Awau mIAW[ vw lYkm slwm, rihmq Alw[ bhwvl
kol jw ky goifAW nMU h`Q lw ky pwtI jyhI sP qy pws bYT igAw qyy kuC gl bwq krn ipCoN ies ny ikhw[
“SweI swihb jI kuJ PkIrI vI hY jy pws ,nw ik AYvyN hI bYTy ho ? ikauik PkIrI cwr qrW dI hMudI hY; --iek
PkIrI ByK dI[iek Koqy vWgMU lyt dI iek ipCy BauN BauN vyKdI[ qy Asl PkIrI lyK dI[iek qW irP Bgvy
kpVy pwky gl ivc ruDrwK cMdn lkVI auNnAidkW dI mwlw pw ky mQy ivc iek sO XwrW dw iqlk lw ky
iPrn lg gey pr sMq puxw nhIN jwixAW ik ieh kyhVI cIz hY[dusry icMn vI koeI nw kIqw kpVy lwh ky
lMgot bMnky suAwh ml ky bYh gey[ cwr Cy rupY dy lIVy nhI pwauxy Cy mhIny ivc qy d`s ruipAW dIAW lkVW
bwl ky, BMg APIm Kw ky, gWjw pI ky jW QoVw ijhw k`cw sMKIAW Kky AKW lwl krky lokW nMU frw Vfxw qy
swDU puxw nW isKxw[qIsrI hY[--:pqnI moeI, sMpdw nwsI[mUMf muMfwie Bey sinAwsI[ Gr vwlI mr jwxI,
kwrobwr ivc Gwtw pY jwxw qy kMm krky Kwx qoN swDU ByK lYxw jW mwqw ipqw nwl gusy hoky jW Gr vwlI ny koeI
gl nW mMnI qy ieh idl ivc rMj lY ky qur jwxw qy sMqW dy pws kpVy Bgvy pihn lYxy pr icq ivc ieho hI
rihxw ik jykr BweIAw jI mry qW mYnMU ieqnI jwiedwd iml jweygI jW Brw mirAw qW BrjweI qy c`l cWdr
pwvWgy[jy ieh kuC n hoieAw qW ieh socxw ik mMuifAW dw krj iksy qrW auqr jwey qW TIk hY kpVy qy rupY
mMg ky pey Glxy[ ieh hY ipCy nMU hI iPr dyKdy rihxw [cOQI PkIrI hY kyK dI [ swry hI pdwrQ kol hMudy hoey
Vf ky ivrkq ho jwxw qy iksy vI cIz dI ieCw hI nhIN krnI [ jYsy SRI gurU nwnk dyv jI dy iqMn kroV syvk
sn ijnW ivc aus vKq dy swry pMjwb dy hukmrwn dOlq KW lodI jYsy vI Swml sn[ ijs nMU BweI gurdws jI
ny AwpnI XwrvIN ivc ies qrW iliKAw hY—“daulq KW lodI Blw hoAw ijMd pIr AibnwsI,so aus vKq dy
AmIr qy sMq mhwqmW jI Awp dy syvk sn[ ieh nhIN ik isrP pMjwb jW ies Bwrq dyS ivc hI Awp dy
is`K hoey sn[ nhIN dunIAW dw koeI vI ielwkw AYsw nhIN sI ijs ivc Awp jI dy nwm lyvw nw hox pr ieh
kuC hMudy hoey vI Awp jI dy spuqr Bgvwn SRI cMd jI mhwrwj jykr cwhMudy qW keI SwdIAW krky AYso ieSrq
kr skdy sn Aqy vfy qo vfy mwl dwr ho ky dunIAW dI ingwh ivc jo kuV suK ny auh Bogdy[ pr ieh sB quC
kwkidRSt sm jwx ky iqAwg idqy qy PkIrI gRRihx kIqI qy iesy vwsqy hI jdoN mIAW mIr jI nMU jhWgIr ny
puiCAw hY pIr jI [ ijs qrW mYN ies dunIAW dw bwdSwh hW ies qrW PkIrW dw bwdSwh kyhVw hY ? qW mIAw
mIr jI ny bVy pRym qy siqkwr nwl A`Kw ivc AWsU Brky qy haukw lY ky ikhw jhWgIr “PkIrW dw bwdSwh
ipsry nwnk Pkrwie Swhwn Swh[; bwdSwhw dw bwdSwh SRI gurU nwnk jI dy spuqr SRI cMd jI ny [(gjInwey
P`krwie )[ Jùkw Adb nwl isr, aus PkIr bwdSwh dy swhmxy [ so ieh hY PkIrI lyK dI so ieh PkIr jI
vI lyK dI PkIrI lY ky bYTy sn qy bhwvl dy puCx qy ikhw hW bhwvl PkIrI hY AYvyN nhIN hW[bhwvl sweIN jI
kuJ mYnMU vI bKS idE[ sweIN jI—BweI ieh nhIN ho skdw ik qYnMU AYvyN hI dy deIey bgYr syvw qoN[ bhwvl—
mYN qW mMgqW qy mMgqy pwsoN qW kdy iksy ny syvw nhIN krweI[ sweIN swihb—ieh TIk hY pr ieh syvw dw hI
Pl imldw hY[ bhwvl –SweIN jI[ syvw qW AYvyN pey bhwnw krdy ho Asl ivc mlUm hMudw hY ik Awp sUm ho
kuC KrYq nhIN krdy[ pIr jI –bhwvl[ sUm qW nhIN hW pr qyrw ihsw hI swfy pws nhIN hY[ bhwvl—sweIN
swihbjI[ iPr ikRpw krky ieh dso ky swfw ih`sw iks dy pws hY[mYN aus koloN jwky lY lvW[ sweIN jI –lwhOr
lMG ky mwDo lwl husYn kol clw jwh [pIr jI dI g`l suxky bhwvl Swh hux vwps muiVAw qy Gr Aw ky GoVw
bMinHAW qy Awp pdl hI lwhOr nMU qur ipAw[AwKr lwhOr lMG ky mwDo lwl husYn kol puj igAw qy jyhVI jgwH
PkIr ny d`sI sI aus qkIey ivc jw pYr pwieAw qW kI dyKdw hYik iek PkIr bYTw BMg Got irhw hY qy iek do
AwdmI vI pws bYTy ny Aqy ienW ivcoN auTky iek iesy hI rsqy nMU bwhr jw irhw sIaus nMU bhwvl ny puiCAw—
ikauN[eyQy sweIN husYn Swh kyhVy ny?ies ny ikhw Ahu jyhVy BMg Gotdy ny[ ieh gl SUx ky bhwvl dy mn ivc
qrk AweI ik ies PkIr ny mYnMU kI dyxw hY jo SrwH dy ault cldw hY qy BMgV AwdmI hY[ ieh soc ky auQy hI
KVw ho igAw[ies gl nMU jwx ky huSYn Swh ny ingwh kIqI qy bhwvl nw AgWh AwvY qy nw ipCy muV sky
ikauNik PkIrW dI ingwh ivc koeI kSS hMudI hY—XQw SXwm khY AKIAW ipKkY;hmry mn qn ko moih rhXo
hY[ ( svYXw AMk 549) Bwv –SRI gurU goibMd isMG jI aucwrn krdy hn[ ik gopIAW ieh kihMdIAW hn Bgvwn
ikRSn jI dIAW AKW dyK ky swfw mn qy qn moihAw igAw hY[ qy ieh iws qrW ho geIAW hn[svYXw gopn ko
mn Xo cur gXo ijm Korr pwQr pY curnwTI](AMk 459 )Bwv –ijs qrW p`Qr dI kMD ivc cugwT gf deI dI
hY[ iesy qrW hI gopIAW KloqIAW ikRSn jI nMU vyK rhIAW hn[ svYXw—kY rs ky hir kwrn kY, kr kst bfO
koau mMqr swDo[ kY koaY jMqr bfo eI sDXo ,ienn ko Awpny mn BIqr bwDo[ kY khMU qMqR ky SwQ ikDo, kib
sXwm khY Aiq hI kir gwDo[ cor lXo mnu gvwrn ko,iCn BIqr dIn dXw iniD mwDo]507 ] Bwv—gopIAW
kihMdIAW hn ik ikRSn ny koeI bVw hI kSt krky ko eI mMqr isD kIqw hY jW koeI jMqr qMqr isD kIqw
hY[ijs krky ieh iek iCn ivc dyKx nwl hI sB dw mn curw lYNdw hY[--ijh ko ipK kMdRp rIJ rhy ijh ko
idK cWdmI cMd ljY[(AMk 542)punw—mno Awp hI qy bRhmw su rcI,ruc so ieh rUp AnUp meI[(AMk 545 ) so
ijnW nMU dyKky kwmdyv jo bVw hI sMudr Eh vI srimMdw ho jwey ik mYN vI ies qrW dw sohxw nhI hW qy ijnW dy
rUp swhmxy cMd dw cwnxw vI mwq py jwey Arjo BRhmW ny Kws krky Awp keI swlW ivc myhnq kr
bxweIAW ny auh vI ikRSn jI dy nyqr dyKky p`Qr dIAW mUrqW ho geIAW ny [so iesy qrW hI kuC icr
bhwvl nMU KVy KVy ho igAw qW SWeI husYn swh ny iek kol bYTh y oey AwdmI nMU ikhw,?jwh nUr dIn Aus AwdmI
nMU bulw ilAw jo rsqy ivc KVw hY[ ,nUrdIn igAw qy jw ky bhwvl nMU bulw ilAwieAw[ bhwvl Aky slwmw
lYikm kih ky kol bYT igAw qy SweI jI ny puiCAw ?SWeI jI—BweI qMU ikQoN AwieAw hY?bhwvl—jI jlMDrON[
SweI jI—qyrw nwm kI hY?bhwvl-nwm myrw bhwvl hY[ SweI jI – qMU ikQy jwxw hY?bhwvl –husYn Swh pws[
sweI jI – iPr qMU auQy ikauN KVw ho igAw sYN ? bhwvl Awp jI BMg Gotdy sI ies vwsqy ,ikauNik Srw ivc
pIxI mnw hY[ SweI jI –qMU nW pIdoN,Aky g`l bwq qW krdoN, qYnMU koeI zbrdsqI qW BMg nhIN sW plw idMdy[
KYr[ kuC icr ies qrW glW bwqW kridAW bqIq ho igAw qW bhwvl ny ikhw, SWeI jI pwxI pIxw hY[ sWeI
jI ny BMg ipAwly ivc pw ky swhmxy kr idqI qy ikhw lY pI lY,bhwvl—ieh nhIN pIxI SrW mnw krdI hY
SweI jIauh GVw ipAw hY aus ivcoN pwxI pI lY[ bhwvl ny GVw qikAw qy ies ivc vI ies nMU pwxI dw rMg
hrw hI idisAw qy ies ny ikhw,pIr jI ies ivc vI BMg peI hY[,SweI jI—auh KUh hY aus qy fol ipAw hY
EQON pwxI pI ky ipAws imtw lY[ bhwvl ny jwky KUh qoN fol kiFAw qy kI dyKdw hY ik ies ivc vI BMg dw
hI rMg idKweI idMdw hY[ kuC gusy ho ky ,SweI jI ies ivc vI qW BMg pweI hoeI hY[ Awp eyfy BMg dy AwdI ho
KUh ivc BMg hI pw CfI hY,SWeI jI-- ny ikhw PkIr kol BMg qoN svwie hor hMudw hI kuC nhIN [Eh qk Kudw
dI clweI hoeI rwvI cldI hY aus ivcoN pwxI pIlY[ bhwxl rwvI dy kMDFy qy jw bYTdw hY[buk Br ky pwxI
pIx lgdw hY qW eys pwxI dw rMg vI hrw idisAw qW hYrwn ho ky socdw hY ik A`j Kudw ny rwvI BI BMg dI
vgw idqI hY[ iesy hI s`c ivc hdIs dI eyh g`l cyqy Aw geI:--Al Pkro PkrI vl Pkro imnI’Kudw dw
hukm hY hy mnuS[ jy qMU mYnMU imlnw hY qW iksy PkIr nMU jwky iml [ ieh g`l cyqy AwauNdy swr hI mn dw
AhMkwr dUr ho igAw[ XQw—PrIdw mnu mYdwnu kir toey itby lwih[ AgY mU il n AwvsI dojk sMdI Bwih[
(slok 14 )Bwv PrId jI kihMdy ny hy mn Awpxy ivcoN toey rUpI dvYS qy AhMkwr rUpI itby jo hn auh gvw dy
iOr qMU Agy nrk dI A`g qoN bc javyNgw[ so hux bhwvl dy vI mn dw AhMkwr dUr ho igAw qy idl AMdr
soicAw ik ieh qW koeI mhW purS hY qy mYN qW ies pwsoN PkIrI lYx AwieAw hW, Aqy jy BMg hI pIxI hY qW
ikauN nw hovy ky mYN auhnW dy h`QW dI hI Go tI hoeI pIvW ieh kuC soc ky bhwvl rwvI qoN auiTAw qy jw ky ikhw,
“SweI pwqSwho[ jykr BMg hI plwauxI hY qW Awpxy h`Q dI GotI hoeI hI plw idE[ pIr huSYn Swh ny ikhw
jwh auh ipAwlw EQy hI ipAw hY ieh qW qYnMU dy rhy hW ik ipCoN PkIrW ny GilAw hY [ nhIN qW qyry jYisAW nMU
bwrW bwrW swl syvw krw ky KwlI kF deIdw hY[ bhwvl ny ikhw bVI myhrmwnI hY Awp jI dI, SukrIAW[
ieh kuC kih ky BMg dw ipAwlw pIqw qW bwqn dy nyqr Kul gey qy jlMDr Awky Awpxy sjxw imqrW nMU ies
qrW ikhw :-- diKo AzIjo m ikAw ho igAw[ies hsqI vihm sy Xudw ho igAw[ lw iqvMn kI kYd sy Cut kr
dm kqrw bihr sy mlw ho igAw[ jb mYN nhI Kudw iks ko khMU mYN Awpy mIAW Kud Kudw ho igAw[Bwv –hy imqr
jno ? jo myry ivc vihm ipAw hoieAw sI[ ik mYN kuC hr hW qy vwihgurU kuC hor hovygw[ ieh vihm hux sB
inkl igAw hY qy ijs qrW jl dI bUd smMudr ivc pY ky smMudr rUp hI ho jWdI hY[iesy qrW hI mYN hux Kudw
rUp hI ho igAw hW, pr hoieAw kdoN hW[‘cy KuS gupq bhull o Prk n do Pwl [mn Aj Kudw pyS muriSd bvdM
do swl[ mno vLq bUdM [ Srw n SrIAq n Awdm n bUdM [ Bwv—ijs vKq mYN Awpxy gurU dy jw ky pyS
hoieAw qW ausnMU AYsI pkI Pwl lweI ky jo dvYq peI hoeI sI auh dUr ho geI qy mYN ieh jwx ilAw hY ik myrw
mn KudW nwloN vI do swl pihly dw [ aus vKq nw muhMmd nw Awdm nw Kudw sI jdoN qoN mYN Awpxy hI Awqmw
rUp ivc pRkwS ho irhw sW [ so ijs nUM dUr jwxdw sI auh hux Awp hIho igAw hW[ XQw – nyry nwhI dUr[
inj AqmY rihAw BrpUr [(sort nwmdyv jI ) punw;\w nhno Akrw bo ielwie ry imn hb ill vrId[
ArQ—AOr hn bhuq hI njdIk hYN swhrg sy bI ( sUrq 5 Awieq18 ) punw: mn mih Awipmn Apuny mwih
[nwnk kImiq khnu n jwie[ {gauVI suKmnI mhlw 5 }Bwv –nwmdyv jI aucwrn krdy hn ky auh vwihgurU
nyVy hY koeI dUr nhIN Aqy AqmW dy ivc hI uvAwpk hY qy iesy hI g`l nMU hzrq muhMmd swihb jI kihMdy hnik
auh Kudw Swhrg qoN vI njdIk hY[ dohrw—gXwn bKwnxo pMQ jo BwKY qwih srUp jwjy pwies Dwm ko pwvy is`K
AnUp[ {20} Bwv—pMfq gulwb isMG jI moKs pMQ ivc ilKdy hn ik igAwn ny jo rsqw d`isAw hY ays dw mYN
quhwnMU rUp d`sdw hW ik auh iks qrW dw hY[ ijs igAwn nMU pw ky jIv jnm mrn qoN rihq ho jWdw hY qy
Awpxy Awp nMU dyK lYdw hY[ cOpeI—jIv bRhm eykqw joeI[ hsq ib`l sm Bwsy soeI[ surqI Xwih ko igAwn
bKwny [ jw ko pwi hoie qv hwny[ Bwv—jIv qy bRhm dI jyhVI eykqw hY ieh ies qrW ids pey ijs qrW h`Q
qy peI hoeI cIz swhmxy idsdI hY[ iesnMU surqI khIey vyd ny igAwn d`isAw hY[ ijs nMU pw ky m mrn qoN
jIv rihq ho jWdw hY qy iPr aus dI ibrqI ieh ho jWdI hY[ XQw—ijnky BIqir hY AMqrw[ jYsy psu qYsy Eie
nrw[(BYrau nwmdyv jI ) Bwv –nwmdyv jI aucwrn krdy hn ik jo AwdmI BydvwdI hY, jyhVw kihMdw hY ik mYN
kuC hor hW qy vwihgurU koeI hor cIz hY ies qrW dw Byd jwnx vwlw jYsw pSU hY AYsw hI Eh AwdmI hY qy iesy
hI g`l nMU vyd ny ikhw hY[--AinE svinE n svyd XQw:-pCryv sdyv Awn[ Bwsw—jo dv`qI ko miq my Dwry[
BY qwkU ieh vyd pUkwry[go Py moqy kuC Aaurw[ lKy pSU ieh vyd –Fforw[Bwv vyd fMky dI cot nwl kihMdw hY ik
ijs AwdmI dy mn ieh Brm hY ky vwihgurU mYqoN bwhr iksy hor jgw hY auh AwdmI pSU jYsw hY so inscy ieh
Awqmw bRhm hY:--XQw:--kwieAw AMdr bRhmw ibSnu mhySw siB Epiq ijq sMswr …..[kwieAw AMdr Apy
vsy AlKu n iliKAw jweI [ gurmuiK hovY so kwieAw KojY hir sB Brim BulweI [(sUhI AstpdIAwm: 3) so
ies dyhI ivc hI vwihgurU vsdw hY[ AwqmY n Awqmy dI pRqIiq hoie qw Gir prcw pwie [ Awqmw Afo l n
foleI gurkY Bwie suBwie[(isrI rwg kI vwr slok m: 3 )Awqmw dyau dyau hY Awqmu ris lwgY pUj krIjY]
(kilAwn m: 5 ) jIau eyk Aru sgl srIrw[ ies mn kau riv rhy kbIrw[(gauVI kbIr jI ) vw iez kwlw
rbo kw ill mwlwiej[qyeynI jweylun iPl Azy KlIPw qn[ArQ:--AOr jb khw qyry rb ny PirSqoN ko ik mY
bnwxy vwlw hW zmIn myN eyk jwnSIn 1-(sUrq1 Awieq 31 ) vw eyzw sw Alwkw ey bwdI AwnI hw ienI
krIbum] ArQ:--AOr jb pUCy quJ sy myry bMdy myrI insbq qo mYN krIb hW[ (sUrq 2 Awieq 187 ) vw nwhno
A`k rwbo Alwie hy immh`Q il`l vrId[ ArQ:--AOr hm bhuq hI njdIk hYN rg jwn sy BI[ (sUrq 50
Awieq 18 ) cy zzwhrw Kudy ims kIrW[ jo qhIdy qurw goXd[ qurw jwqy mun`vr dr mun`vr[ dr Kud Kudw
goX`d[ ArQ:-- kI hoieAw jo mYN dyKx ivc jIv hW , pr jdoN qyrw nUr myry ivc hY qW mYN Kud hI Kudw hW [
ies vwsqy mYnMU hux qyry nwm jpn dI koeI loV nhIN so iesdw Bwv hY ik AwdmI vwihgurU dw rUp hY[ dyh
dyvwilAw poRkqw sjIv:--kyvlM iSvwh[ qjyq AigAwn inr milAMm[ sohM Bvyq pUjyq sdh [Bwv:-- dyh rUpI
mMdr ivc suD AwqmW hI iSv rUp pUjny Xog hY[ kwieAw kWsI purI hY qy Awqm dyv pRsq hI duK imt igAw
jwinE pwieE Byv [cwhy jwno mskrI cwhy smJo igAwn[ eyhw dyhI suQirAw SRI ikRSn Bgvwn[ cy ndW bUd
AW mjnMU[ AwSk gusqw dr lylI[ Ajb mn SmsqbryjmM[ Ask gusqw br Kdw[ ArQ:--smsq bryj
kihMdy hn auh mjnMU kYsw pwgl dIvwnw sI jo lylI qy AwSk ho ky swry jhwn ivc bdnwm hoieAw qy ie`tW v`ty
KWDy, Ar mYN kYsw Kus ikSmq hW jo Awpxy Awp qy AwSk hoky Kud Kudw ho igAw hW Aqy ies dw ieh AnMd
hY[ Kud msqI ibn AOr msq sB pVy AividAw KUhy myN[,jb Kud msqI myN msq qw mdrw pwn ikAw[ jb
KoijAw Awpnw Awp qW vyd purwn ikAw[ sBy vsqU kauVIAW scy nwau imTw[ swdu AwieAw iqn hir jnw ciK
swDI ifTw[( gauVI kI vwr m: 3 ) hir ibnu kCU n lwgeI mgqn kau mITw[ Awn suAwd siB PIikAw kir
inrnau fITw[ ( jYqsrI kI vwr m: 5 ) hir nwm AMimRq pIau nwnk Awn rs sB Kwry[ (swrMg m: 5 ) hir
rs pIvY Almsqu mqvwrw Awn rsw sB hoCy ry[ (Awsw m: 5)ieh rs Cwfy auh rsu Awvw[ auh rs ipAw
ieh rs nhI Bwvw [ (gauVI kbIr jI )PrIdw skr KMf invwq guV mwiKay mwJw duD[ sBy vsqU imTIAW rb
n pujn quD[ ( slok PrId jI dy) ijkry jwdy hk ik aU bwsd lzIz[ Aj myvw hmY ik aU bwsd lzIz[
pMjwbI:--myvw koeI n qW sm imTw jo hmry mn Bwvy ho[ (BweI nMd lwl jI ) AauBU myrw mnu mq vwrw[ aun
md cFw mdn rsu cwiKAw iqRBvn BieAw auijAwrw[ (rwmklI kbIr jI ) AY idl bsUey mdrsw gr mYl
ndwrI[bwry bsUey Kumwr qvW rPq[ ArQ:--AY mnw jykr qMU pwTSwlw ivc nhIN jwxw cwhMudw qW smW hY Srwb
Kwny ivc hI cl [ auh siqsMg rUpI Srwb ijs nMU pIky qyrw Aml nhIN auqrygw[ (BweI nMd lwl )pu:--AwqS
dunIAW Lulk nwm KudwieAw[ (mlwr kI vwr m: 1) nh sIqlM cMdR dyvh nh sIqlM bwvn cMdnh [nh sIqlM
sUq ruqyx nwnk sIqlM swD svjnh [cMdn cMdu n srd ruiq mUl n imteI Gwm[ sIql QIvY nwnk jpMdVo
hir nwm[ (jYqsrI kI vwr m: 5) kbIr mnu sIqlu BieAw pwieAw bRhm igAwn[ ijin juAwl jg jwirAw
su jn ky audk smwn[ ( slok kbIr jI ky ) so vwihgurU dw nwm ieMnW imTw hY ijs dy mukwbly dI hor dunIAW
ivc koeI cIj imTI nhIN hY qy ijQy ieh AYnw imTw hY EQy nwl hI AYnw Aml vwlw hY ik hor swry hI Aml
ies dy mukwbly qy quC hn[ ijQy ieh AYnw nSw idMdw hY ik AwdmI nMU Awpxw Awp Bul jWdw hY auQy nwl hI
dunIAW dy hor AmlW ivc qW pwgl pn hY qy buDI BirSt ho jWdI hY Aqy ies dy Aml nwl buDI ivc pRkwS ho
ky hI bRhm ho jWdw hY[ AYnl h`k mnsUr jI kihMdy ny mYN hI XkInn Kudw hW[ dyh buiDAw qb dwso AsmI
jIv buiDAw qb AMskr Awqm buiDAw q dyvwnm ieqI inscl mY mqI[ hnMUmwn jI Bgvwn rwmcMd jI nMU
kihMdy hn : hy rwm jI[ jdoN mYN Awp jI nMU dyh krky dyKdw hW qW mYN Awp jI dw dws hW jdoN jIv buDI nwl
Awp jI nMU dyKdw hW qW Awp jI dI AMs hW qy jdoN mYN Awqm buDI duAwrw Awp jI nMU dyKdw hW qW mYN qyrw hI
rUp hW qy myry Ar qyry ivc Byd koeI nhI hY[ieho hI myrw miq hY[‘ijsmI inAwrw ijsm qy jQw mkwn
imkIn[ jo ijsmI Alw soeI AYsw rK XkIn[ AYsw rK XkIn XKIn hY soeI hkl[ ies XkIn ky Bey idgr
koeI rhy n Akm[ khy igrDr kiv rwie jws mY iesm n iesmI so mYN Kud Kudwie vjUdI imlKI iesmI[,
AlP Awpny Awp nMU smJ KW qMU qyry suD srUp dw BuilAw kI [ imtI go ky burj iqAwr kIqw burj F`Tw qW
imtI dw ruilAw kI [jYsy ivc dirAw Gumn Gyr pYdy Gumn KulwH qW pwxI dw fuilAw kI [ pMjW q`qW dI dyh hY
sweIN lokW dyh F`TI qW bRhm dw ruilAw kI[ slok –ArdM c pr bKswmI XdukqM gRMQ kotI BI[bRhm sqXM
jgq imiQAw jIvo bRhmYv kyvlM[ mhwrwj jnk jI nMU gurU viSst jI ny ikhw hy jnk [mYN qYnMU A`Dy slok ivc
hI vydw dw isDWq d`sdw hW ik jgq imiQAw hY qy bRhm siq hY[ so Awqmw qy bRhm ieko rUp hY iesy nMU hI
inscy kr lw[ so sBdw hI isDWq ieh hY ik ieh jo dyh ivc Awqmw h ieho hI bRhm hY[ ikM mon ?Xh mm
Xh nwih mn sB ivklp Bey CIn[ pRmwqm pUrn skl jwn monqw lIn [( ivcwr mwlw ) suAwl –hy monI qMU
ikau mon ( cup ) kr irhw hW[ qYnMU koeI duK hY jW iksy soc ivcwr ivc icMqw krky nhIN boldw?AgoN monI ny
ikhw ik jo ieh cIj mY smJ irhw sI ik ieh mYN hW jW vwihgurU,kuC hor ikqy vsdw hY jW ieh myrI cIz hY
Ari eh myrI vsqU nhIN hY[ so ieh swry hI mn dy Purny muk gey hn[ ies vwsqy mY vup kr igAw hW s swr
AMs ieh hY ik nwm dy jpx krky Kud hI nwm rUp ho jweIdw hY qy Awqmw hI bRhm ids pYNdw[ dohrw—
igAwn bKwnXo pMQ jo BwKo qwih srUp[ jW pwie su Dwm ko pwvY is`K AnUp[ cOpeI[ jIv bRhm eykqw joeI[
hsq ibl sm Bwsy soeI[ surqI Xwih ko gXwn bKwny[ jW ko pwei so hoie Bv hwny[ pMfq gulwb isMG jI ny
moKS pMQ ivc kQn kIqw hY ik hy jigAwsU jwnny dI ieiCAw vwnoN[ jo igAwn ny rsqw d`isAw hY mYN quhwnMU
ausdw rUp d`sdw hW ik auh iks qrW dw hY ijs nMU pw ky is`K aupmW qoN rihq Awpxy AqmW nMU pw lYdw hY, auh
hY jIv qy bRhm dI eykqweI[ Bwv jo bRhm hY ieh ies qrW jIv nMU ids pey ijs qrW koeI cIz h`Q qy peI
hoeI AwdmI qoN judw nhI hMudI[ auh AwdmI dy h`Q qy r`KI hoeI h`Q dy nwl imlky ieko hI ho jWdI hY qy Byd
ivc koeI nhIN hMudw [ iesy qrW hI jIv qy bRhm ieko ho jwxw ieh hY igAwn dw srUp [ so nwm dw Pl h
Awpxy Awp nMU jwx lxw qy bRhm rUp hI ho jwxw[ nwnk gur sMqoK ruK Drmu Pul Pl igAwn[ ris risAw
hirAw sdw pky krim iDAwn[ ( mwJ kI vwr m: 1 )Bwv—vwihgurU dw nwm ruK hYqy sMqoK rUp ies dy pqy ny,
Ar Drm Pul hY qy igAwn Pl lgdw hY Aqy gurU dI pRym nwl syvw krnI sdw- hI hirAw rihMdw hY[ AOr
iDAwn ibrqI lgwaux nwl ieh pkdw hY[ so SRI siwgurU nwnk dyv jI dy kQn Anuswr nwm dw Pl hY
igAwn, Bwv Awpxy AwqmW nMU jwx lYxw[suAwl—Awqmw kI vsqU hY ijs nMU brhm kQn kIqw hY juvwb—pMc
BU Awqmw vis krih qW qIrQ krih invws[ ( gUjrI m: 3 )grmuK pMc BU Awqmw swD sMgiq iml swD
suhwxw[( BweI gurdws jI )mmYv AMso jIv loky jIv BUqw snwqn Bwv –jo ies dyh ivc pMjW q`qw dw AMs
Awqmw jIv hY ieh myrw hI snwqn rUp hY[( gIqw A: 15 slok 7 ) sqo AMs BUqn kI hY[qWqy AMqSkrx
BieE hY[( vYrwg sqk ) so pMc qqW ivc jo cyqMn siqAw hY qy ayus dI jo AMs hY dyh ivc ausnMU gRMQkwrW ny
Awmw kihAw hY[ suAwl –Eh kyhVw mMqr hY ijs nwl Awqmw dw igAwn hMudw hY ?juAwb—ies sMswr ivc
mMqr AYsw koeI nhIN hY ijs duAwrw Awqmw dw igAwn hovy[ so ipCly kQn Anuswr pihly gurU Dwrn kry qy
iPr SrDw nwl ausdI syvw kry :--gur syvw qy Bgiq kmweI[ qb ieh mwns dyhI pweI[ (BYrau kbIr jI )
gur syvw vw drb kr ividAw ividAw hoie [iqRqI ibRiD ivdXw krih cauQy hyqu n koie[ ( swrkuqwvlI) gurU
susrU ipRAw ividAw puS klyn snynvw [ AQvw ividAw ividAw cqRqy nnYeI v kwrxm [Bwv—kbIr jI kQn
krdy hn ik jdoN gurU dI syvw kIqI qy ausny jwp krnw d`isAw qW ieh dyh pweI Bwv sPl ho geI qy ieho
kuC hI swrkuqwvlI vwly ny ikhw ik iksy vI cIj nMU hwsl krn vwsqy gurU dI syvw krnI jrUrI hY[ iPr
dUsrw krm hY ik iksy qoN koeI qusW gux isKxw hY qW ausnMU mwieAw idE[ qIsrw—iksy pwsoN koeI gux gRihx
krnw hY qy quhwnMU koeI gux Xwd hY qW ausnMU Awpxw gux dso qy aus qoN gux isKo[ so ieh iqMn hI qrIky hn
iksy cIz nMU hwsl krn vwsqy[hir koeI qrIkw A`j qk sMswr iv`c nw hoieAw hY qy nw hI Agy hovygw so
pihlI g`l hY gurU dI syvw krnI qn mn qy Dn krky , iPr gurU KuSI ho ky mMqr dyxgy[Git Git pUr rhy suK
swgr B BMjn myry pwRn[ mnih pRgws BieE BRm nwisE mMqr dIE gur kwn[ ( kwnVw m: 5 ) kchu kMcnu
BieAau sbd gur sRvxih suixE[ punw :--gurU guru gurU guru gurU jpu mMn ry[jwkI syvw isv isD swiDk sur
Asur gx qrih qyqIs gur bcn suix kMn ry [(sveIey m: 4)qwih ibny sun AwnMd pwey ikRpwl Bey gur AYs
bKwny [siq AOr swD kI syv kro siq nwm ko mMqR dIE iqh kwno[ (gur ibblws CyvIN pwiqSwhI ikRq BweI
Bgq isMG sPw 351, AMk 352 )[Bwv –hwPjwbwd dy is`K krm cMd dI bynqI mMn ky mhwrwj CyvyN pwiqSwhI
jI ny ausdy kMn ivc mMqr idqw qy ikhw Awey gey sMq swD dI syvw krnI[sO gurU syvw qy pRsMn ho ky jyhVw vI
Sbd kMn ivc d`s dyxgy EhI Pl dyvygw[rwm rwm sBu ko khY kihAY rwm n hoie [gurpRswdI rwm min vsY qW
Pl pwvY koie (gujrI m: 3)ijn nwnk siqgurU pUijAw gur siqgur ky pRswid[ ( iblwvl m: 5) so ibnw
siqgurU dy dsy qoN rwm nwm jpx dw Pl nhIN ho skdw qy nwm dy puCx vwsqy syvw jrUrI hY qy jykr sMq
mhwqmw koeI ikRpw krky syvw qoN ibnw d`s dyx qW nwm dw Pl nhIN imlygw[
suAwl:--nwm jpn dw qrIkw kI hY ijs qrIky nwl nwm jpky jIv mukq ho jWdw hY[
jbwb:--nwm jpn dw qrIkw d`sn qoN pihlwN mYN suAwl dw jbwb ilKdw hW jo ky suAwl krdy ny ky vwihgurU
gur mMqr nhIN hY ikauNik ieh suAwl bhuq smyN qoN cilAw Awaudw hY ky iksy gurU ny nhIN ikhw[
suAwl:-- vwihgurU gur mMqr nhIN ieh iksy gurU ny nhIN ikhw[
. BweI gurdws jI dIAW vwrW dw tIkw igAwnI hjwrW isMG ny kIqw jo ky BweI
vIr isMG ny CwipAw hY[ gurU nwnk SwhI 441 AsU kqy dy mhIny ivc Aqy eys ivc iliKAw hY[vwrW BweI
gurdws jI pihlI sYNcI tIkw kwr igAwnI hjwrw isMG BweI gurdws jI pihlI sYNcI dy sPy 71-72 qy iliKAw
hY vwr[ pauVI 49 ivc “siq juig siq gur vws dyv vvw ivsnw nwm jpwvY[ duAwpir siqgur hrI ikRSn
hwhw hir hir nwm jpwvY[ qRyqy siqgur rwm jI rwrw rwm jpy suK pwvY[ kilXuig nwnk gur goivMd ggw goibMd
nwm AlwvY[ cwry jwgy chu jugI pMcwiex ivic jwie smwvY[ cwro ACr ieku ikir vwihgurU jpu’ mMqr jpwvY,
qy eys jgw sqvIN pr sqvIN vwr CpIAW vwrW ivc iek ilKqI quk ilKI hoeI hY “vwihgurU jip pRym isau so
bhuiV jUin nhIN AwvY[ qy AKIr qy hY jhW qy aupijAw iPr qhW smwvY]49]
Ar jo sIqlwie nwm jpdy hn auh AMq nMU Krbwhn ho Cwr aufwauNdy hn[
not:--ieh pwauVI BweI gurdws jI dI nhIN hY jwpdI[ies pr SMkw hn guxI jn ivcwr krn[ siqjug,qRyqy
, duAwpr,kljug ivcoN jd vwsdyv , rwm ,hir ikRSn goibMd qoN vw rw hw go cwr A`Kr lIqy qW vwrwhgo
binAw[ vwihgurU nw binAw[jy duAwpr qy qRyqy dw krm bdlo qW krm BMg dUsx Awvygw[jo BweI gurdws jI
vrgy ivdvwn nhI kr skdy sn[(2) Pyr A`Kr lYx dw FMg vI ivprjy hY[ vwsdyv ivcoN vw qy hrI ikRSn
ivcoN hw qy rwm ivco rw goibMd ivcoN go[ikauN vw kny smyq ilAw[ qy rw dw kMnw aufw idqw qy go dw hoVw AOkuV
ivc bdl id`qw[ieh iBMnqw iks inXm krky kIqI [ikauN nhIN iek FMg nwl Xw phlw AKr mukqw Xw mwqRw
smyq lIqw BweI gurdws jI AYsI glqI nhIN kr skdy sy (3) ivSnMU dw jwp ausdy AvqwrI nwmW pr hY[
bYrwgI rwm dw qy ikRSn aupwsk rwDy ikRSn hry ikRSn dw jwp jpdy hn[ ikRSn Aqy goibMd mMqr rUp Xw
rwm ikRSn dI qrW KwS jwp ivc nhIN Aey hoey[(4) BweI gurdws dy vyly gurU hr goibMd jI sI gy qW AKr hw
lYxw cwhIdw sI[hir goibMd ivcoN ggw cuk lIqw qy auNJ vifAweI nimq gurU nwnk nwm ivcoN nw AKr lYxw -
cwhINdw sI[goibMd gurU ijs qoN lyKk dw ieSwrw gurU goibMd isMG jI v`l hY[ Ajy pRgty nhIN sy BweI gurdws jI
CyvW guru pIr BwrI jo pRqK so Cfky Awid gurU nwnk Cfky dsmyN gurU dw AKr g iks qrW iKc ilAw[ Asl
ivc eyQoN hI kuMjI KuldI hY ik ieh pOVI iksy ny gurU goibMd isMG jI qoN mgroN pweI hY[ ihMdUAW nMU pRyrn vwsqy
eyh mnGVq GVI hY[vwihgurU dy Asl ArQ gujrI jI dI vwr ivc hn[ (5)gurU grMQ swihb jI ivc
sqjug dw Avqwr bwvn iliKAw hY vwsdyv nhIN iliKAw [ Xw hMs iliKAw hY[(6) vwsdyv ikRSn qy rwm
kyvl Avqwr mMny jWdy hn[ Ar ikRSn qoN Cut bwkI dy Avqwr bI 16 klw sMpMn nhIN mMnIdy[ ienW nMU siqgurU
dI pdvI kdI nhIN imlI ieh Awp ivAws ,viSSt Awid gurw dy cyly sy nw hI ihMdU rwm ikRSn vwsdyv nMU gurU
Xw siqgurU mMndy hn[BweI jI ny ienW nMU gurU ikkMU AwiKAw[ ieh qW kyvl Avqwr sy[(7) ies pRkwr
vwihgurU dw ArQ kI bxygw ik cwr AvqwrW dy srgux srUpw dw jwp jo gurmq ivc ivDwn nhIN [ jwp
inrgux dw ivDwn hY[ vwihgurU dw ArQ gUjrI rwg ivc inrgux prmySr hY BweI ny eys dy srgux ArQ ikauN
rKy[ (8) cwr nwmW dw iek AKr lY ky nwm rcnw ausdy ArQ Awp lgwxy qMqR ividXwqoN Cut hor ikqy nhIN
Ar ies ividAw nMU BweI jI ny Awp KMfn kIqw hY sy BweI vIr isMG jI dI ieh ilKq pVky Agy Awm ieh
suAwl c`l ipAw[
. suAwl:--vwihgurU gurmMqr nhIN hY[
jbwb:-- vwihgurU gurmMqr hY[inrnwX leI Dwrimk pRSn krqw qy pRkwSk sMq Awqmw isMG vYd,
imMtgumrI imln dw pqw igAwnI Pqih isMG knKl ijlw shwrn pur XU, pI, nirMdr ipRitMg pYRs bjwr gur U
rwm dws invws AMimRqsr igAwnI gurcrn isMG swKI ipMRitMg dy prbMD hyT CipAw[ 1 AsU sMmq ib: 2005
ivc[auQwnkw[ ieh pRSn sB qo pihlW A`j qoN lg Bg Cy vrS pihly myry mno auiTAw Aqy eys dy inrny krn
vwsqy mYN pqr duAwrw s: hukm isMG jI vkIl pRDwn AkwlI dl ijlw imMtgumrI dI syvw ivc ByijAw ijsdw
auqr dux leI Awp ny AwpxI jbwnI vwiedw kIqw pr auqr nw idqw Aqy eys swl 1946 eI: nMU gurpurb
jnm idn sRI klgIDr jI SRI gurU isMG sBw dy sdy jW An sdy is`K pRcwrk igAwnI imMtgumrI Awey qy jlUs
dy smyN ihMdU sqsMg mMdr dy swhmxy KVy ho ky boly ies pr iek p`qr pMfq Avqwr cMd jI ihMdU sMqsMg mMdr
vloN igAwnI jI dy h`Q ivc phMucwieAw igAw ijs dw auqr idqy ibnW hI Awp gurpurb krky vwps cly gey
pr jWdy hoey keI sjnW nMU khy gey ky AsW pMfq Avqwr cMd jI nMU sMqoK jnk auqr dy ky inrsMsy kr idqw
hY[ ieh pRSn Awm jnqw ivc Awaux dw AslI kwrn ieho igAwnI dw JUT hY Aqy Awp jI dI pweI
glq PihmI nMU dUr krn vwsqy hI AsIN mjbUr ho ky ieh pRSn Awm pbilk ivc kr rhy hW Aqy ieh
skwieq is`K igAwnIAW sbMDI bhuq purwxI hY ky ijs iksy Dwrimk pRSn dw auqr koeI nw hovy aus pRSn krn
vwly nMU 1. pMQ mPwd dw vwsqw pwaunw[2. twl mtol [3.pMQ ivc Put dw fr pwauxw[ Aqy cwhty dw fr dy ky
cup krwaun dw jqn krnw pr jy koeI iehnW iqMnW hI AVIcnW qoN lMG jwvy qW auqr n dyxw eoho kwrn hY ik
pMQ idno idn Gt irhw hY[
dUsrw ivSyS kwrn ies pRsn dw ieh vI hY ky iek pwsy qW AkwlI isKW vloN ihMdUAW dw iqRskwr kIqw jWdw
hY[ ihMdUAW qoN vKyvyN dI Kwqr SRI gurU gMRQ swihb ivc pMjwh qbdIlIAW ho cukIAW hn[ieiqhws qy hr pusqk
ivc qbdIlIAW dI koeI hd nhIN ihMdU gurduAwry pRSwd nhIN vrqw skdw[ ihMdU hukm nhIN lY skdw[ rwm
nhIN kih skdw[ rihq nwimAW ivcoN ihMdU BweI nMd lwl jI dw nwm qk kiFAw igAw hY[ kyhVI AnIqI hY jo
ihMdUAW nwl nhIN kIqI jWdI[ dUsry pwsy sMq is`K hn ik sMgqW ivc kQw krdy ihMdUAW nMU DOKw vI dyNdy hn
Aqy PslwauNdy BI hn[ AXwrI ivc hd qoN pry vI lMG jWdy[eyQo qk ik gurU Gr dy grMQW ivc qW ikqy irhw
ihMdU grMQW ivc vI vwihgurU pd vrqx dw ijkr krky ies vwihgurU nMU purwxw isD krky Axjwx ihMdUAW nMU
rwm vlo by muK krky Awp qW fuby sn ihMdUAW nMU BI fobdy hn[ ies pr iek sbUq AsIN Agy idqw hY[
. KYr nkl Kq jo Avqwr cMd jI ny igAwnI jI nMU ByijAw[< SRI mwn igAwnI swihb jY ihMd
invydn hY ik A`j ihMdU sqsMg mMdr dy swmny Awpny jo viKAwn kIqw hY ik gurduAwrw isMG sBw myN AMimRq
CkwieAw jwvygw Aqy sihjDwrI BweI jrUr Ckx [bynqI hY ik Awp dw viKAwn suxky idl nMU bhuq KuSI hoeI
hY[bhuq icr qoN dws dy idl ivc AMimRq Ckx dI ieCw hY[ prMqU kuC SMkw sn ijnW krky Ck nhIN sikAw[
auh SMkw ilKdw hW [ijnW dw jbwb bwrW bjy qk dy ky ikRqwrQ krnW[ gurU Gr ivc qwrk mMqr jykr
vwihgurU hY qW kI kwrn ik iksy BI gurU swihb jI dI pivqr rsnw qoN nhIN inklw[ jykr iksy gurU iksy gurU
swihb ny aucwrn kIqw hY qW auh SRI gurU grMQ swihb ivc ikauN nhIN AwXw[jykr Awid SRI gurU grMQ swihb
jI ivc hY qW ikQy ikQy gurU Gr ivc mukiq AwvwgOx sihq hY jW bgYr AwvwgOx 3 pMj kkwr Dwrn krn
vwsqy gurU klgIDr jI dw muK vwk ikQy hY ?
not:---- ies qoN pihlW ienW SMkwvW dw auqr sMq Aqmw isMMG jI dI mwrPq pRDwn sRI gurU isMG sBw
imMtgumrI qoN mMigAw [ prMqU Ajy qk koeI auqr nhIN imilAw[hux Bosw hY Awp ikRpw krky iehnW pRSnW dw
auqr kl bwrW bjy qk dy ky ikRqwrQ krogy[ ijs qy idl icon sMkw dUr ho ky AMinRq Vkky jnm sPlw
krygw[ dws Avqwr cMd Srmw grMQI ihMdU siqsMg mMdr imMtgumrI[
auprokq iqMn pRSn jo pMfq Avqwr cMd jI ny kIqy hn auhnW dw auqr auhnW nMU koeI nhIN imilAw[ prMqU myrw
sbMD hux iqnW pRSnW nwl nhIN sgoN isrP ieko pRSn nMbr 1 nwl hY[ijs dy sMquSt jnk auqr dI ieCw hY [
so hux pRSn mYN smUh nwnk pMQIAW ivdvwnW sMqw mhMqW AkwlIAW Aqy hor krnI qy kQnI dy pRDwn mhwqmW
ivSyS kr dyS pRisD qy lyKxI dy DnI vwihgurU dy jIvq srgrm pRcwrk SRI mwn BweI vIr isMG jI AMimRqsr
invwsI qQw SRI mwn sMq sMgq isMG jI kmwlIAw vwly qQw rwgI sujwn isMG jI bwgW vwly qQw suAwmI
kilAwx dws jI audwsI Awidk dI syvw ivc ivsQwr pyS krdw hoieAw Aws rKdw hW ik sMquSt jnk auqr
bKiSAw jwvygw[
sPw 2 , myrw pRSn ies vyly kyvl Awpny mn nMU sMsY dI mYl qoN pivqr krn vwsqy iesy vwihgurU nwm sbMDI
hY[ sPw 3, vwihgurU sB kw qwr Xw sB isKoN kw qwrk qW ikqy irhw sgoN lg pg FweI sdIAW ivc iksy gurU
dy muKwr ibMd qoN iksy sDwrn rUp ivc BI nhIN inkilAw qW AsUln ieh qrwk mMqr ikvyN houeAw [ sPw 5,
B`tW dy svYXW vwly vwihgurU pRmwixk nhIN hY Bt swfy AwcwrX nhI sgo swfy jyhy swDwrn mnùK hn[ hW
ivdvwn jrUr hn [ ijnW dy muKoN inklw vwihgurU qwrk nhIN ho skdw[ B`tW Xw fUmW dI idqI aupmW nMU koeI
vukq nhIN idqI jw skdI[jd ik ieh mMgq kOm pYsy pYsy dI Kwqr sDwrn mnùKw dI aupmW Anuicq hI kr
dyNdy hn[qW gurU sihbwn dI aupmw ivc ieh vwk koeI bhuq Swndwr nhIN[pr gurU aupmw nwl iml ky
AwdrnIX hn[ sPw 6, BweI gurdws jI ies vwihgurU sw KMfn A`j dy is`KW dy lwswnI ivdvwn BweI vIr
isMG jI ny tIkw vwrW BweI gurdws jI ivc kr idqw hY[ dyKo vwr pihlI pauVI 49, vIN siqjug siqgur
vwsdyv vvw ivsnw nwm jpwvy[ ies tIky pr tIkw kwr igAwnI hjwrw isMG ilKw hY[ prMqU ies vyly ies nMU
Cwp ky vycky ies dI kmweI Kwx vwly BweI vIr isMG jI hn[ies meI KMfn krqw AsIN Awp nMU imQdy hW[
jy Awp sihmq n hMudy qW not jW qrmIm dy skdy sn[ sPw 7 ,igAwnI jI vwihgurU pd dI ies pauVI ivc
d`sI bvqr nMU A`T sMkw krky d`sdy hn ik iksy ny ihMdUAW nMU pRyrnw leI ieh pauVI gurU goibMd isMG jI qoN
ipCooN mnokVq GV ky pweI hY[
sPw 9, ieh TIk hY ky auprokq pOVI Aqy hor QW QW vwrW ijnW qukW ivc vwihgurU pd AwieAw hY[ swrIAW
qukW ipCoN pweIAW geIAW hn[ jYsy ik vwihgurU gur mMqr hY jp haumY KoeI Awid ieh qukW kyvl aus pOVI dI
puStI leI sn[ pwvx vwly ny bVI clwkI qoN kMm ilAw hY[ sPw 11 [jykr klDIgr jI dy smyN ieh pdu bx
cukw huMdw qW koeI vjw nhIN sI ik 1400 pMinAW ivc n huMdw[ dsm gurU jI dI rcnw dy bwd gurU crnw dy
BOry BweI nMd lwl jI dI rcnw hY[ aus ivc BI vwihgurU ikqy nhIN ies qoN BI isD ho ieAw ik ieh pd aus
vyly aukw hI nhIN sI jy Akwl boDk vwihgurU pd gurU Gr ivc huMdw qW jrUr ikqy qW huMdw[ jo Sbd vwihgurU
isKW dy AwcwrX dsW gurUAW dI rsnW qy lyKxI qoN pRgt hoxw isD nhIN hoNdw BgqW dI bwxI 52 kvIAW dI
bwxI 52 kvIAW dI bwxI BweI gurdws jI dI rcnw ivc ikqy nhIN AwaNdw auh vwihgurU pd iscW vwsqy
qwrk mMqr iks qrW ho igaw jd ky dsW gurUAW ivcoN iksy gurU jI dI dy muKwr ibMd qoN pRgt hoxw Aiq jrUrI
sI[ sPw 16[ swfy Sihr imMtgumrI gurduAwry isMG sBw ivc iek idn swfy ijly dy pRisD mwieAw DwrI sMgq
isMG jI kmwlIAw invwsI jI ny kQw kridAW ikhw ky gxyS jI dyviqAW ivc Awid ikauN pUjy jWdy hn ies
pr iek swKI kQn krky disAw ky gxyS jI ny vwihgurU ilKky prkrmw kIqIAW sI ijs qy gxyS jI pUj mMny
gey[ vwihgurU ilKky pRkrmw krnw iblkul JUT hY swKI ivc rwm ilKky pRkmw krnw iliKAw hY[ vwihgurU pd
qW Awp lMgotIey BweI vIr isMG jI dy kQn Anuswr BI klDIgr jI qoN ipCoN bixAw qW gxyS jI dI swKI vyly
vwihgurU ikQy sI ieh kQw suxky imMtgumrI invwsI s: Avqwr isMG jI myry pws Aw ky inrny kIqw qW mYN rwm
disAw ijs krky EhnW dw inscw sMqW dy ivruD ho igAw so AYsy JUT bilky swfy pRcwrk pRcwr krky mUrK
mMfl nMU pRsMn krky pYsy vI kTy kr lYdyN ny qy jnqw nMU puTy rwh pwky nrk ivc vI pwauNdy ny pr pwj augVn
qy Awp vI SrimMdy hMudy ny[
. so eys lyK nMU pVky Pyr sMq iSvrwm jI audwsI mhwSw qwrw cMd AwrIAw BweI hrBjn
isMG jQydwr pMc KwlSw dIvwn Aqy hor keI ilKwwrI qW iek do vwr ilK ky cup krky gey pr inrwwly ny qW
sMhu KW ky lk bn sy eys vwry ilKnw surU kIqw hY jo ky aus dIAW ilKqW Agy ilKdw rW rijMdr isMG inrwly
ny iek iesiqhwr CwipAw kySr ikAwrI ielYkitRk pRYs lwiebryrI rof id`lI ivc pr eys qy sMmq koeI nhIN hY
Aqy pqw hY SRI mhMq rwm dws jI audwsI SRI mohn Dwm hr isDI ieMdOr mD pRdyS[ eys ieSiqAwr ivc
iliKAw hY vrqmwn smyN dy gurU nwnk pMQ ivc cwr mMqr ies qrW siqkwr Xog hn[1, mUl mMqr < qoN gur
pRswid qk [2, mhW mMqr siqnwm vwihgurU [3, bIj mMqr <AMkwr [4,gur mMqr vwihgurU auprly cWr mMqr
mn klpq Aqy gurbwxI dy ivruD hn [ pr Asl ivc hyTly cwr mMqr gurbwxI dy isDWq Anuswr imldy
hn [jrw mn kwbU krky pVoH [1,mUl mMqr hirnwm hY[ mUl mMqr hir nwmu rswwiexu khu nwnk pUrw pwieAw[
mwrU solhw mhlw 1. gurbwxI dy auprly cwr gurvwkW ivc iek hir hI gurmMqr isD hMudw hY jo ik ihMd U
sMsikRqI nwm hY[hir nwm ismrn krny vwlw hI is`K mMinAw jWdw hY dUjw nhIN auprokq ivcwr Aqy gur
pRmwxw qoN spSt hMudw ik is`K ihMdU hn[ ieh kuC ilKky ieSiqhwr ivc Pyr iek tRYikt CpwieAw sT ku sPy
dw dws vloN pRmKu gur is`KW Agy Dwrimk pRSn[ lyKk Aqy pRkwSk dws rijMdr isMG inrwlw [ pqw SRI sohn
Dwm, hr is`DI, ieMdOr 2 ( mD pRdyS sMmq ibkRmI 2023----19 BwdroN[ eys dy sPy AKIr qy hY spYSl
ipRitMg pRYs bjwr DobIAW AMimRqsr ipRMtr mihMdr isMG[
. sPy 32 qoN surU kIqw hY dws ny ijnW sjnW nMU auprokq p`qr Byjy sn [ aunW vIrW
dy nwm ies pRkwr hn qwrIk 12-3-66. 1 SRI mwn pMQ rqn mwstr qwrw isMG jI SromxI AkwlI dl
AMimRqsr[ 2.SRI mwn sMq Pqh isMG SromxI gurdvwrw pRbMDk kmytI AMimRqsr[ 3.SRI mwn swihb igAwnI
A`Cr isMG SromxI AkwlI dl AMimRqsr[ 4.SRI igAwnI BUipMdr isMG jI SromxI AkwlI dl AMimRqsr[
5.SRI mwn igAwnI lwl isMG jI jnk pusqk BMfwr sMgrUr[ 6. SRI mwn igAwnI hridq isMG jI gurduAwrw
rkwb gMj id`lI[ 7.SRI mwn igAwnI nwhr isMG jI pMjwb igAwnI pRYs BdOV hwaUs luiDAwxw[ 8.SRI mwn
pIRqm isMG AYm. ey.poRPYsr lwiel pur Kwlsw kwlj jlMDr[ 9. SRI mwn AYfItr gur sMdyS sMq purw Xmnw
ngr jgwDrI[ 10. SRI mwn sMq joqI isMG jI mhwrwj gurbwxI sihMs cONk koVI AMimRqsr[ 11.SRRI mwn
AYfItr spqwihk rxjIq bMbeI-1 - 12.SRI mwn AYfItr sMq ispwhI lwl hvylI gyt mhW isMG AMimRqsr[
13.AYfItr Awqm swieMs 82-ey ASUqoS mukr jI rof, klk`qw-25 [ 14. SRI mwn poRPYsr swihb isMG jI
ShId is`K imSnrI kwlj AMimRqsr[ 15.SRI mwn fwktr rqn isMG jI j`gI AYm-ey-jy- fI- pI AYc pMjwb
XUnIvrstI[ 16. SRI mwn mnmohn isMG jI vkIl bMglw nM:4-bI sYktr- ey cMfIgVH[ 17. SRI mwn AYfItr
jQydwr jlMDr[ 18. SRI gurU nwnk imSn AMimRqsr[sDwrx p`qr Byjy gey[
. 1.SRI mwn igAwnI audm isMG jI blwk 2-eI mkwn nM:4 lwjpq ngr nvIN id`lI-14 2.
mwn sMq ikRpwl isMG jI syvw p`QI fyrw SRI mwn sMq AmIr isMG jI kw sqovwlI glI AMimRqsr[ 3.SRI mwn
AYfItr igAwnI gurcrn isMG jI swKI[ 4. SRI mwn igAwnI gurdIp isMG jI hf gMRQI swihb sIs gMj id`lI[
5. SRI mwn igAwnI sMq isMG mskIn swihb Alvr rwijsQwn[ 6. SRI mwn mhMq nrwiex isMG jI is`K
gurduAwrw bRhm kMuf AwXuiDAw XU. pI. [ ieh sPy 34 qk hY Aqy Agy sPy 55 qy hY[
. 1. mYnyjr AkwlqKq hrI mMdr swihb AMimRqsr[ 2.mYnyjr qKq gurduAwrw ptnw swihb,
ptnw ibhwr[ 3. mYnyjr qKq gurduAwrw AnMd pur swihb ijlw huiSAwrpur[4. mYnyjr qKq hjUr swihb
nWdyV dKx[ 5.mYnyjr gurduAwrw pRbMDk kmytI id`lI styt,id`lI[ 6.mYnyjr gurduAwrw dmdmw swihb ijlw
biTMfw[
. auprokq muKI gurduAwirAW dy pRBMDkW nMU dws ny 23-8-66, nMU rijstrI p`qr duWrw pMj
pRSnW dw auqr mMg ByijAw sI[ pr iksI gurU d lwl vloN koeI auqr nhIN imilAw kI iesI dw nwm guris`KI
hY qy Agy sPy 59 qy hY dws vlo is`K Drm nMU cYlj
M hY [ipAwry pwTk jno dws vloN bynqI hY ik vrq mwn smyN
ivc pMjwb qW kI swry Bwrq vrS ivc iek BI igAwnI nhIN hY jykr koeI igAwnI hY qW syvk dy pMj Dwrimk
pRSnW dy auqr dyx ivc mon ikauN hn[ dws vloN is`K Drm dy swry igAwnIAW nMU cYlj M kIqw jWdw hY ik dws
dy auprokq pMj pRSnW dw auqr AwpxI lyKxI duAwrw dyx dI ikRpwlqw krn Awp dw dws rwijMdr isMG
inrwlw[ SRI mohn Dwm hr is`DI ieMdOr -2 mD pRdyS [
. ieh rwijMdr isMG inrwly dw is`K Drm nM U cYljM hY ky koeI myry pMjW pRSnW dw auqr dyvy so
ieh kuJ ilKky inrwlw Pyr vI cup nhIN bYTw Pyr gurmMqr inrxX sMmq ib:2024 cyqr 4 nMU 149 sPy dI
ikqwb CpweI iek AwdmI qoN 680 rupY lY ky eys ivc vI ipCy ilKy suAwl hI kIqy ny myry suAwlW dw koeI
auqr dyvy [so ieh swrw kuC vIr isMG dI glqI dw hI nqIjw hY[ jo ky aus ny igAwnI hjwrw isMG dI ilKq
CwpI hY ky BweI gurdws jI dI pihlI vwr pauVI 49 [siq juig siqgur vwsdyv vwlI pauVI BweI gurdws
jI dI nhIN jwpdI ieh iksy ny ipCoN pweI hY ihMdUAW nMU KuS krn vwsqy [ so eys ilKq nMU lYky hI Agy
ilKwrIAW ny ilKxw surU kIqw hY ky vwihgurU mMqr nhIN hY [
. ijsny vI gur mMqr vwihgurU iliKAw ausnMU hI suAwl krn vwilAW pwgl ikhw hY [
BweI vIr isMG jI dI ilKq pV ky eys qoN cwr swl ipCoN bwbU qyjw isMG jI rItwier AYs. fI .E.kqyN
gurU nwnk SwhI 456 nMU Kwlsw rihq pRkwS CpwieAw Aqy ieh nwvIN vwr Cpy dy sPy 102 qy vwihgurU gur
mMqr isD krn vwsqy [ Awsw mhlw 5 dI ieh quk ilKI[ vy muhqwjw vy prvwhu [nwnk dws khu gur vwhu
Aqy Pyr gujrI rwg dI vwr ivcoN mhly qIjy dIAW ieh qukW ilKIAW ny ,vwhu vwhu gurmuiK sdw krih mn muK
mrih ibK Kwie[ ey [vwhu vwhu gur isK jo inq kry so mn icMidAW Pl pwie[so ieq Awidk pMgqIAW ilKky
ieh isD krn dI koiSS kIqI ky gur mMqr vwhugur hY Aqy eysy qrW hI hor ilKwrIAW ny iliKAw[
sPw 97 ,ies qrW BweI kwhn isMG nwBy vwly nMU vwihgurU pd gurU swihbW dy muKwr ibMd qoN kFwx dw
jnUn kuidAw qW Awp ny gurU grMQ swihb ivc lg mwqr dy vD Gt nw krn dy hukmW nMU bI iCky qy rKdy
hoie swihb qIsrI pwqSwhI dy muKwr ibMd qoN vwihgurU pd ieauN isDkrn dw Xqn kIqw h[ sPw 18 vwh
vwh gur isK inq siB krhu gur pUry vwh vwhu BwvY [mhlw 3 [vwr gUjrI[ prMqU ies pwT nMU jdoN SRI gurU
swihb Aqy pd Cyd sbdwrQ kod ivc dyKdy hW qW ieh pwT ieauN hY XQw[ vwhu vwhu gur isK inq sB krhu
gur pUrY vwhu vwhu BwvY[ pwTk jI dyKo Drm nMU C`f ky mwieAw dI Kwqr rqn jI Awpny pK nMU isD krn leI
ikqnw jor lgw rhy hn[ Blw jI jy AYsy imiQAw Xqn n kIqy jwn qW gurmq ikqy nT qW nhIN jWdI[ AYho
jyhy imiQAw Xqn AnjwnW nMU BBwvY Brmw lYNdy hn[ prMqU sujwn purSW dy swmxy qW hwso hIxI Aqy aultw
Asr krn vwly hMudy hn[ sPw 19, pMfq nrwuex isMG jI ividAw mwrqMf[ eyhy vwihgurU pd vwrW dw kQn
Anuswr vwsdyv qoN vvw[ hir qoN hwhw[ goibMd qoN ggw[ rwm qoN rwrw[ krm BMg lY ky binAw disAw hY[ eyQy
bxqr BweI mnI isMG jI dI jo d`svyN gurU jI dy hjUr auqr dyvy so ieh kuJilK ky inrwlw Pyr vI cp nhIN
bYTw Pyr gur mMqr inrxX qy ipCoN BI kuC kwl rhy SRI gurU Bgq mwl qoN igAwnI nrwiex isMG jI ny Awpny
vwrW BweI gurdws jI dy tIky ivc BI shI mMn ky AWdI hY[ SRI gurU Bgq mwl BweI mnI isMG jI ikRq SRI gurU
Arjn dyv jI ny BweI bihlw Awidk dy pRSn dy auqr ivc d`isAw hY ik gurU nwnk dyv jI ny 36 swl jug
qp krky ieh cwr AKr pRwpq kIqy sI [ prMqU igAwnI Gtnw ds rhy hn[ dsvyN gurU jI dI[ XQw[ieh
ibD krq qpisAw BXo dvY qy eyk rUp hvY gXo[ goieAw ijkr kr rhy hn[ Awid gurU nwnk dyv jI dw qy
Gtnw ds rhy ny [dsvyN gur jI dw sPw 21 [igAwnI jI ny gurU nwnk dyv jI sMswr pr swry 69 brs pRgt
rhy 69 brsW ivcoN 36 brs qpisAw kIqI nhIN jw skdI[ sPw 22 [ ikqnI hws hIxI pojIsn hY ik ijs
vwihgurU nMU tIkw igAwnI hjwrw isMG duvwrw Kwlsw jI Aprvwn krdw hY ausy vwihgurU nMU AmlI qOr qy ieqnw
Adrwaudw hY ik gurU swihbW dy hYjmW dI BI prvwh nhIN krdw p sPw 22 lO hor suxo Awpxy Awp nMU gurbwxI
qiN kurbwn kr dyx vwly iwk hor sjn jI pUry gurR ky isK hox dy dwvydwr vwihgurU pd ikvy isD krdy hn
ienW dI ilKq dsdI hY ky Awp ilkul hI mUrkW dI dunIAW uvc vsdy hn[ ieh pusqk dw nwm rwDw suAwmI
mq AwdrS hY, krqw sWeI lok ilKdw hY Aqy vjIr ihMd pRYs AMimRqsr ivc sMmq nwnk SwhI 445 isMG sBw
AYbtw bwd vloN pRkwsq hoeI hY eys dy pnw 53 pr iek swKI mrdwny vwlI nwnk pRkwS uvciN ilKky eys ivc
vwihgurU isD krn dw insPl Xqn krdy hn[ 23 [Awp ny ieh dsn dI Kycl nhI kIqI ik swrI bwxI
hI aultI pVI dI hY Xw kyvl gur vwhu hI aultw kr skdw hY ieh AsUl kdoN qoN ArMB hoieAw hY [TIk hY
isKW dw pMQ inrwl pVnw BI aultw[ sPw 25 nMbr 5[ ies ivc Awp BweI kwhn isMG dy bnwey hoey vwihgurU
nkl krdy hoey srm qy by SrnI dohW dI h`d lMG gey hn [ Bwv gurU swihbW dIAW BulW soDn ivc cwr kdm
Agyry lMG gey hn[ BweI kwhn isMG jI ny QVIAW lgW mwqrW Gty vDwky vwihgurU bxwieAw sI prMqU Awp ny
lgW mwqRW Awpxy pwsoN lw ky pUrw vwihgurU bxw DirAw hY[ hwlW ik pwT TIk hY[ vwhu vwhu gur isK sB inq
krhu [ kI pMQ dy idvwn Aqy Kws krky BweI vIr isMG jI j BweI gurdws jI vwly vwihgurU nMU KMfn krdy
hn auh BweI kwhn isMG jI Awqy SweI lok dy vwihgurU nMU shI mndy hn[
. so pVn vwly sjnW ieh pV ilAw hY ky ies qrW suAwl krn vwilAW dy vwihgurU gur mMqr
isD krn vwilAW nMU pwgl ikhw hY[ so ieh swrw kuC BweI vIr isMG jI dI glqI dw nqIjw hY [ so ieh
TIk hY jo ky ipCy iliKAw hY suAwl krn vwilAW iliKAw h ky jykr igAwn hjwrw isMG jIny glq iliKAw hY
qW BweI vIr isMG jI dw h`k sI ky igAwnI hjwrw isMG jI dI glqI dw suDwr krky ilKdw ky ieh pauVI
BweI gudws jI dI hY pr BweI vIr isMG jI igAwnI hjwrw isMG jI dI glq ilKq hI Cwp ky suAwl krn
vwiAW qoN swry pMQ nMU hI by smj khwieAw h[ Aqy gurU nwnk SwhI 441 qoN pMj Cy swl pihlW dw ieh suAwl
SrU hoieAw Aqy AYs vyly 506 hY eys ihswb krIb 70 swl hoyie ny pr eyny smYN ivc iksy vI is`K ivdvwn ny
eys dw qs`lI vwlw jbwb nhIN iliKAw [ so ieh hY swfy ivc ividAw Gwtw [ pr kOm nMU mMgky Kwn vwly
hjwrW igAwnI rwgI FwfI Aqy kvI iPrdy ny eynW suAlW dw jbwb dyn vwsqy iek vI smr`Q nhIN hY[ so pVn
vwly pRymIE vwihgurU pws Ardws kro ky vwihgurU eynw nMU Akl dyvy qy ieh AYsy suAwl krn vwilAW nMU
jbwb dy sky [
. jbwb:-- surU qoN ieh AsUl hY ky gurU is`K nMU mMqr kMn ivc dyvy [
suAwl krn vwly ieh suAwl krdy ny ky gurbwxI ivc iksy vI gurU ny vwihgurU jpn dw hukm nhIN
kIqw eys vwsqy vwihgurU gur mMqr nhIN hY eys dw ieh jbwb h ky jYsy bydW ivc Em iksy iDAw dy SurU ivc hY
qy iksy dy SrU ivc Em nhI hY qy mUl mMqr ivc Em sbd nhIN hY Aqy XUjr byd AKIr slok Em hY Aqy ieh
eIsw aupinSd dw Anuvwd hY[ ijs krky ieh minAw nhIN jWdw Aqy ies dw Bwv ieh hY ky bydW ivc Em,
EAM sOhM,rwm, hr, ikSn Awidk iksy vI mMqr jpn dw hukm nhI hY pr bhuq swry lok ieh mMqr jpdy ny[
Pyr ieh mMqr iksy Avqwr dI rsnw qoN aucwrn kIqy hoey swry ivdvwnW dy bnwey hoie lok
jpdy ny Aqy iesy qrW bweIbl Aqy kurwn mjId ivc pYgMbrW dy nwm dy klmy nhIN hn[ jYsy ky lwielw hw
ielA`lw ho muhMmd rsUil`lw hY eynw AKrW ivc klmw kurwn mjId iv`c nhIN hY pr muslmwn ieh pVdy ny qW
kI ieh gur mMqr nhIN khy jWdy[ so jykr eynW qy SMkw nhIN krdy qW vwihgurU qy ikau suAwl krdy ny [ dUsrw
suAwl krn vwilAW nMU ieh smJ hI nhIN ky gur bwxI ivc rwm, hir ,goibMd, gopwl, siqnwm, inrMkwr
dmodr, swlgrwm, bITl, mUrqI pUjw, Alw Awidk keI nwm jpn dw hukm hY Aqy eysy qrW hI vwihgurU
jpn dw vI hukm hY jo Agy iliKAw jweygw pr pihlw ieh d`snw jrUrI hY ky gur mMqr SurU qoN hI kMn ivc
d`isAw jWdw hY[
. AQrv vyd kWf 4[iDAw 7[ sUkq 32[ jYho imqy DrUxM mGvo[hy ieMdr mYN Aqy qMU dovy som suKw
gupq pIvyN so eys jgw pr vyd ivc suKw pInw vI Cpw ky iliKAw hY qW ky koeI lwlcI nw vyK lY Aqy Agy Pyr
kWf 9 iDAw 5 ivc iliKAw [ gUhw qIRix inihqw nYrI XMqI vwco mnuSXw bdMRqI [bwxI dy cwr pYr ny [ ijs
nMU ivdvwn bRhm dy jwnn vwly hI jwndy ny Aqy eys ivc iqn pYr gupq ny Aqy cOQy pYr nMU Awm AwdmI boldy ny
[so eys qoN ieh isD hMudw hY ky ivdvwn gur mMqr vI gupq hI dyNdy ny kMn ivc[
. nr isMG pUrv qwipn aupin Sq[ slok 4[ies mMqr dw jo aupdyS lYnw cwhy qW gurU vw ipqw dI
syvw kry so syvw krn vwly qy SuB krm krn vwly is`K nMU mMqr dyxw cwhIdw hY[ bRhm aupin Sq[ slok 4[
ieh ividAw puq Aqy is`K nMU nhIN dyxI cwhIdI [ieh aus nMU dyvy jo gurU dw scw syvwdwr hovy jy dUsry nMU dygw
qW dyn vwlw nrk ivc jwiegw[ qy ijs nMU dygw Es nMU isD nhIN hovygw[ rwm qwipn aupin Sq [slok 17 [
ieh Byd bhuq gupq rKn vwlw hY qy gur mMqr lY qoN ibnW ivdvwn vwsqy vI bhuq kTn hY[ Aqy srDw qoN
ibnW iksy nMU vI n dso[ SRI gorK shMsr nwmy ivc monI bwbw Swrdw nwQ ny iliKAw hY [ sPy 7 qy gupqXwq
gupqh mMqrsX vyd dpwg mnM ivDI[ sRI grg munI jI boly hy rwDkw nwQ ibDI nwl dsy hoie qo gupq mMqr
byd ivc khy jWdy ny [ gupqo gurU igrw nwQo pRwxw Xwm prwXx jIAW nMU gurU jI dI bwxI gupq rKxI cwhIdI
hY[ iSv sMihqw kWsI invws go suAwmI SRI crx purI ikRq BwSw Anuvwdk kilAwx bMbeI [ gopnIXy swDkwnw
Xyn isD Bvyq Klw[ ies nMU gupq rKn nwl swDnw krn vwly nMU jog isD ho jweygw, gopnIX pRXMq nyn n dyXM
XsX ks nIqw[ ieh Awsn jo ikhw hY[ iesnMU gupq rKo iksy hor nMU dsnW cMgw nhIN, Xoin mMudrw prMg
gopXwny dyX XsX ksX icq[ieh XonI mMudrw bhuq gupq hY ibnW AiDkwrI qoN iksy nMU kdI n dso [sjog mq
vwly dsdy ny ky gurU dw mMqr gupq rKy[ Aqy sMq dwdU jI dy cyly sMudr dws jI ny AwpnI ikqwb dy sPy do qy
iliKAw hY [AOr sMdyh mtwie dIE sB kwnn tyir sunwie kYnwdU[ iksy hor ivdvwn ny ikhw hY[ dohrw[ mn my
kwrj icqvIey krIey n pRgtwie [ gop rwKIey mMqr ijauN pRgt ibPl ho jwie [ Aqy gurU swihb jI vI eys
dI puStI krdy ny[ rwm klI kI vwr mhlw 1 [qurkmMqR kin irdy smwih ,gauVI kI vwr mhlw 3 pauVI 25[
aupdyS jy idqw siqgurU so suixAw isKI kMny[ mlwr mhlw 4 [gur ky bcn krn suin iDAwvY Bv swgr pwir
prY[pRBwqI mhlw 4 [ ibBws [hir aUqmu ird AMqr BwieE gur mMqr dIE hir kwn[ kwnVw mhlw 5 [mnih
pRgws BieE Brm nwisE mMqr dIE gur kwn[Aqy SRI gurU goibMd isMG jI ny ikRSnw Avqwr ivc iliKAw hY
[ svYXw[ fr jnyau su sXwm grY iqh mMqr su srwaun mY dIno[ Aqy SRI gurU hir goibMd swihb jI dy is`K
suQry Swh ny ikhw hY[ kwn PUkwie kY BYK drSn lIE eyk mn mwih rhy qwrI Aqy pMj qMqr ivc cnwkw jI ny
iliKAw hY,gur mMqr gupq kr rwKIey pRgt inPl ho jwie[chMu kMnW ivc mMqr hY Cy kMnW ivc mq sunwie[
Bwv gur mMqr gurU Aqy is`K dy kMnW ivc hI suinAw jwie Aqy qIsrw AwdmI nw su ny Aqy jykr ingurw AwdmI
mr jwie qW npwlI lok aus nMU icqw qy pey hoie nMU icqw qoN auqwr ky kMn ivc gur mMqr dy ky Pyr swVdy ny [
so surU qoN hI gur mMqr kMn ivc sunwwieAw jWdw hY Aqy suAwl krn vwilAW dw ieh suAwl ky gurbwxI ivc
vwihgurU jpnw nhI iliKAw eys vwsqy ieh gur mMq r nhIN ieh JUTw ho igAw hY Aqy dUsrw suAwl hY ky BweI
gurdws jI ny AKr Agy ipCy krky vwihgurU gur mMqr ikauN disAw hY, so eys suAwl dw jbwb vI iliKAw hY[
--jbwb—kivqw Aqy ArQ krn vwsqy A`Kr Agy ipCy kIqy jWdy ny[
igAwnI hjwrw isMG ny ieh iliKAw hY ky BweI gurdws jI ny A`Kr Agy ipCy krky vwihgurU gur mMqr
glq bnwieAw hY pr igAwnI hjwrw isMG nMU ieh pqw nhIN hY ky ivdvwn ilKwrI kivqw ivc A`Kr ipCy
krky kivqw ilKdy ny Aqy kQw ivc vI A`Kr Agy ipCy krky ArQ kIqw jWdw hY[ ijs dy bwry ivdvwnW ieh
lyK ny[
. suAwmI hir [pRswid vYdk munI jI ny jpujI swihb jI dw tIkw ihMdI ivc CwipAw hY[ bMby mSIn
pYRs mohn lwl rof lhOr sMmq gurU nwnk SwhI 462-63 ivc Aqy eys dy sPy 11 qy irg vyd iDAw 4 mMfl 5
sMUkq 85 slok iqn qy iliKAw hY [ nIkIn bwrM[ eys jgw pr AqRy irKI ny duAwr dy QW bwr sbd iliKAw
hY [ Pyr sPw 15 irg vyd mMfl 8 iDAw 7 SUkq 68 slok 1 [ eys slok ivc kRmI dI jgw krUmI iliKAw hY
Aqy dXw nMd srsqI irg vydwid BwSw BUmkw dy sPy 376 qy iliKAw hY [ ky ccy dI jgw kkw iliKAw jWdw
hY[ sPy 379 vydW ivc ircW dI jgw hl qy hl dy QW c iliKAw jWdw hY[ sPw 381 mMqr XYqy, eys jgw Aw
dI QW AY iliKAw hY [ sPw 385 [bhul[ M eys jgw bhulM dw ArQ iet kIqw hY[ mqup pRqXX [ eyQy mmy nMU
kkw krky ArQ kIqw hY[ 386 [hRgRho [ eys jgw hr Aqy gRh DWq dw hwhw BBw ho jWdw hY [so dXw nMd
srsqI AwrIA smwj dw krqw jo bydw dy mnn vwlw hY auh ieh mndw hY ky bydW ivc ccy dI jgw kkw hwhy
dI QW BBw krky iKn ivc glq nhIN hoNdw[ ieh suD mMinAw jWdw hY Aqy eysy qrW hMs aupinS`d ivc hMs
irKI dI ausq`q kIqI hY Aqy eysy hMs irKI dw hI Agy ipCy AKr krky so hM jwp krnw d`isAw hY jo AYs vyl y
l`KW AwdmI jpdy ny .
ihMdI dy ivcwr swgr dy sPy 406 qy iliKAw hY dohrw[ lGU gurU gurU lGu hoq hY[ vRx hoq aucwr [ rU hvY Ar
kI Tor mYN Ab kI Tor ibkwr [ Bwv BwSw ivc CMd dy vwsqy gurU dI jgw pr lGu qy lGU dy QW gurU pVn dw
dos nhIN hY qy ihrdw rwm ny hnUM mwn nwtk ivc iliKAw hY[ gWfy sbd dy fw nMU lmn lau ikauNky kivqw
ivc f, lw, r, l iek mMinAw hY Bwv eynW ivc koeI Byd nhIN hY ieh Avwz ieko dyNdy ny prmwx idqw hY[ r
,X ,l, f,l, X, inRiBdo[ so Cwly dI jgw pr CWf, khy skdy hW[ nM: 5 suAwmI ikRSn gopwl dws ny gupwl
hulws iliKAw h[ eys dy bby A`Kr dy sPy qy hY[ pRwikRq BwSw kwv ivc CMd nMU suD muK mMinAw hY sbd suD
gox hY[ ijQy SuD sbd ilKn krky CMd BMg hovy EQy Ap BrMs (ivgwV) ky sbd ilKy jWdy ny [ qy ijQy CMd dI
hwnI nhIN hMudI EQy suD bolI ivc sbd ilKy jWdy ny qy iksy jgw pr CMd nMU TIk rKn vwsqy imly hoie AKr
vKry vKry krky ilKy jWdy ny [ qy iksy jgw pr jjw iliKAw jWdw hY ies qrW Aqmw kRwX,ARwX,BRm dI jgw
pr Awqmw kwrj, Awrj iliKAw jWdw hY[ .
so eys AsUl Anuswr soriT rwg ivc kbIr jI ny ikhw hY[ Bgiq nwrdI irdY n AweI [ so eys jgw pr
nwrd nMU nwrdI iliKAw hY[ nM: 7 BweI gurdws jI ilKdy ny, mylw sux iSvrwq dw bwbw Acl vtwly AweI[
KwDI Kuxs jOgISrw gost krn sBy auT DweI[ so eys jgw pr BweI grdws jI ny siqgurU nwnk dyv jI nMU
Aqy jogAW nMU Aie dI QW AweI iliKAw hY[ Aqy BweI gurdws jI ny kibq svYXW dy AMg 407 ivc iliKAw
hY[ brn sQwn lGu dIrG jqn krY Akb kQw ibnod ibsm n jwnIAY [Bwv dIrG dI jgw lGu AKr qy lGu
dI QW dIrGu AKr kvI kr skdy ny Aqy pVn vwly eys nMU glq n smJn [ nMbr 8 [SRI gurU goibMd isMG jI
ny cMfI dI vwr dy SurU ivc iliKAw hY [ SRI BgauqI jI shwie [ eys jgw BgwauqI dw ArQ vwihgurU hY[ vwr
SRI BgauqI jI kI pwqSwhI 10 [eys jgw BgauqI dw ArQ dyvI hY[ ipRQm BgauqI ismr kY gurU nwnk leIN
iDAwie [ eys jgw pr BgauqI dw ArQ vwr ilKn vwlw SRI gurU goibMd isMG jI hY so SRI gurU goibMd isMG jI
ny vwihgurU Aqy Awpny Awp nMU vI iesqrI ilMg BgwauqI iliKAw hY Aqy eys vwry kvI ilKdy ny [mwK sQwny
mKih krIAqy CMd BMg n krI Aqy Bwv kvI mwK dI jgw pr mKih ilK dyNdw hY[pr CMd BMg nhIN krdw[so
surU qo lY ky hux qk ieh AsUl cilAw AwieAw hY ky kvI
Agy ipCy AKr krky ilK skdw hY Aqy eys AsUl Anuswr BweI gurdws jI AKr Agy ipCy krky jykr
vwihgurU gur mMqr iliKAw hY qW ieh iblkul TIk Aqy igAwnI hjwrw isMG dI glqI hY ky ieh pauVI BweI
gurdws jI dI nhIN [so ieh pauVI BweI gurdws jI dI hY ipCoN iksy dI ilKI hoeI nhIN hY Aqy eys qoN Agy
hux eys suAwl dw jbwb iliKAw jWdw hY ky vwihgurU jpnw bydW ivc iliKAw hY[
bydW ivc rwm,goibMd hir, nrYx, sohM gopwl ikSn Em Awidk iksy vI nwm jpn dw hukm nhIN[ pr vwihgurU
jpnw bydW ivc ies qrW iliKAw hY[irgbyd mMqr 1 sUrq 187 slok 7 qvwih mv swv DIq[ hy An mhwn
dyvoN kw mn quJ my hI rmw hY qumhwry ASRX Xy sMdr kRm kIey jwqy hYN qumhwrI rKSw sy hI ieMdr ny vrqrkw
bd kIAw Qw, so vwih dw jpnw hr vyly duSmnw qoN riKAw krn vwlw hY[ mMfl 2 sUkq 37 [nr vwjxM rQM[
hy ASv dyv sIGr gwmI ieCq sQwn pr phMucwny vwlw jo qumhwrw vwhn Bwv rQ hY[
so --ijs qrW rQ CyqI hI ijQy jwnw hovy auQy pucw dyNdw hY eysy qrW vwh sbd vI Awpny inj rUp ivc mlw
dydw hY[irg byd 1 mM: 3 sUkq 41 eImw bRhm vwh hy ieMdr qum ausq`q krn nwl pRwpq hoNdy ho[so ijs qrW
bRhm ieMdr ,vwh ,kihny krky Aw jWdw hY eysy qrW vwh, jpn nwl bRhm iml jWdw hY[
. Xjur byd[ iD: 10 AMg 3, pir vwihxI pir vwihxI[iD, 18 AMg 45 [1 vwih svwh[ 2
vwih svwhw[ 3 vwih svwhw[ AQrv byd kWf 10 [sUkq[ 1 sb qIv vwihnI ivSv rUpw kurUitnI 15 [ hy
kRqXy quJ sqrU duAwrw pRyrq kI hueI ko hm sqrU kI Er hI Byjqy hYN vhI qyrw mwrg hY, ies kRm duAwrw qU
gwfI sy Xukq Anyk bIro sy spMn Sbd krqI hUeI sYnw ky smwn hmwry sqrU pr Jpt so vwih sbd dw jwp
krn nwl eys ivc vYrIAW qoN Aqy Agy Drm rwj dy jmdUqW qoN riKAw hoNdI hY[ Aqy duKW dw nws ho ky sdw
rihn vwly suK dI pRwpqI hoNdI hY[ swm byd[sPw 581 igRvvwho, ausqqIAW Awpny ADIn kr lyqI hYN sPw 62
[Xd vwihST qd gnXy[ hy jXoqI svrUp Agny qumhwry inimq mhwn sqoqr aucwrq kIAw jwqw hY, so bydW
ivc ijQy vI vwih sbd AwieAw hY[aus jgw vYrI Aqy duKW dw nws krky sdw suK dyx vwlw hI AwieAw hY[
vyd ivc gurU sbd [
irg byd mMfl [ sUkq 61 ivSv grUq svirr mMqoR[ 8 Akws pRiQvI…… sI BI ieMdr kI mihmw mhwn hY so
gurU Sbd mihmw Aqy vifAweI rUp hY[ mMfl 1 sUkq 122 [nrW grUq srvw sUkq 125 su gur s qsu[ so
eys jgw gurU Aqy gur sbd AieAw hY Aqy sUkq 146 ivc, vnR gurU pw[ sUkq 147 mMqro gurU punr squ so
Asmw Anu[ hy Agny qumhwrI eIrSXw Xukq Adwn sIl. Dwn n krn vwlw pwpI hm ko Cl sy duK dyqw hY
aus kw vh mwVw ivcwr ausI ko Bwr rUp hovy AOr vh ausI ko nSt kry[so gurU dw ArQ hI ieh hY ky vYrIAW
dw nws krky jIv nMU sdw rihn vwlw suK dyn vwlw suK dynw[ mMfl 4 sUkq 5 [ gurU BwrM n mnm[jo gurU
BwrM. sB qoN vfw hY aus nMU jIv nhIN mndy Aqy ivSy ivkwrW ivc lgu hoie ny[ mMfl 6 sUkq 67 sv grUqw:
nwvw duirqw qrym[ hy ieMdr, hm nOkw duvwrw qrny ky sm n hI pwpoN sy qryN[ so ijs qrW byVI vw jhwz
smMudroN pwr kr dyNdw hY[ m:7 sU: 56 [gurU dvySo Ar rUSy dDwnq[ mrud gx pRwkrmI duStoN kw nws krqy hYN
AOr ausq`q krn vwly kI riKAw krqy hyN[ mMfl 10 sUkq 37 [ gurU mn sy dyvwScw gurU nMU mMn ky jrUr hI
dyvqw bn jweIdw hY[
. Xjur byd
iDAw 6 AMg 7 [ prw gurU iSjo, dyvqw Xjmwn ko suvr`g pwRpq krwny vwloN my muKX hY[ so gurU hI suvr`g ivc
pcwaun vwly ny[ Xjur byd[ iD: 20 AMg 61 gur svyisqw [kWf 12 [AMg 48 [gurU [ ieh AQrv byd dw
slok hYN[ AQrv byd Anuvwk 4 sUkq 20 gursv vyD[ kWf 6 Anuvwk 4 sUkq 42 Xo gurU:[kWf 8[Anuvwk
30 sUkq 5 [ dn gro[ AQrv byd kWf 3 sUkq 16 [ Avwq vwih BySjM ivvwq vwih pd rp: [ hy hvw swry
rogW dw nws krn vwlI duAweI ilAw Aqy rogW nMU pYdw krn vwly pwpW nMU swQoN dUr kr Awp swry duK dUr
krn vwsqy smrQ hY……[ irgvyd mMfl 1 sUkq 5 [ pRgWXq sKw X: jo sqom vwh s:[ ho ausq`q krn
vwly imqro eyQy Awky bYTo Aqy ieMdr dy gux gwau[ so vwih Aqy vwh, dovyN qrW dw sbd AieAw hY Aqy Xjur
vyd iDAw 10 slok 3 prvwihxI[ hy pr vwhI jlo[ so eys jgw cln vwlw pwxI hY Aqy eyDr suAws cln
vwlw prvwihxI hY Aqy eys nwl hI sbd bwhr kiFAw jWdw hY[ irg byd mMfl 1 sUkq 30 [nro vrqw XQw
gurU AwdmIAW nMU gurU dy hukm AnUswr clnw cwhIdw hY[ so ieh vyd mMqr pVky cyilAW vw puqW ny mhwqmW
pqMjl irKI jI nMU puiCAw mhwrwj jI vydW ivc iliKAw ik vwih sbdmukq dyx vwlw hY [ pr eysdw jwp
krnw qW iksy nhIN disAw q nwhI koeI jpdw hY qW SRI mwn pqMjl irKI ny cyilAW dI bynqI suxky d`sdy ny
pqMjl jog drSn dy smwDI pwd sUqr CbI ivc vwihgurU jpnw d`isAw hY[ s pUr vySw mp gurU kwly nwnv
Cdwq s- Eh pihlw ikhw eISvr pihly mhW irSIAW dw vI aupdyS dyx vwlw gurU hY ikaNky auh kwl qoN
rihq hY[ieh ArQ svrgvwsI pMfq rudr d`q Srmw ny kIqw hY surNdr kumwr Srmw ny vYdk pusqkwlXw
nIcI bwg bnwrsI CpwieAw hY[ pMjvIN vwr 1960 ivc [ pr eyQy ieh nhIN iliKAw ky ieh sMmq eI: ky ib:
hY[ so pqw lgdw hY ky ieh sMmq ib: hY[ eys dy sPy 19 qy ieh slok hY Aqy eysy pqMjl Xog drSnm dw
nwm jog prdIp rky SRI suAwmI Emw nMd qIrQ kr ny tIkw kIqw hY qy moqI lwl jwlwn ny gorK pur gIqw pYR s
ivc dUsrI vwr sMmq 2018 ivc CpwieAw hY Aqy eysdy sPy 202 qy hY Aqy eys jgw Prk ieh hY ky pMfq
rudr dq jI ny s pUr mySw Aqy Emw nMd jI ny purmySw iliKAw hY[ Bwv pihly ssw Cf idqw hY vw eISvr
pihly pYdw hoie bRhmw Awdkw dw vI gurU hY ikauN ky Eh kwl qoN rihq hY Aqy eysdw dUsrw ArQ hY pMfq
pqMjl jI vydw dy pVn vwly ieh jwxdy sn ky kljug ivc nwnk Avqwr hovygw[ so pqMjl jI d`sdy ny ky jo
bRhmW Awid dw gurU qy kwl qoN rihq hY Eh nwnv nwnk rUp ivc prgt hoky gurU khwiegw qy pwpIAW nMU
vwihgurU jpwky mukq krygw[ so eynw dohw ilKqW ivc mYnUM ieh nhIN pqw lgw ky pqMjl irKI jI kdoN hoie ny
Aqy jgq rwm SwsqRI kvI rqn jI ny sUqr mhw BwS pRSn auqr mwlw CpwieAw hY[eys ivc pqMjl irKI jI
dw smw disAw hY[ sBw rwjw AwmnuS pUrb auDw hrn puSp imqr sBw pusp imqoR AweI qy[Bwv puS p imqRw
rwjy dI sBw ivc pqMjl irKI kvI sI[jo ik lwhor ivc Aj qoN 2671 swl pihlW hoieAw hY Aqy ieh ikqwb
mYnUM sMmq gurU nwnk SwhI 479 swvx dy mhIny pVky iliKAw sI[AMimRqsr ivc EdoN mYN sB qy vfw siqgur
nwnk scI Koj Cpw irhw sW[sRI gurmq prYs igAwnI mihMdr isMG rqn jI pws EdoN eys ivcoN ieh mMqr
iliKAw sI qy eys mMqr qoN ieh is`D hoNdw hY ky sRI mwn jgq rwm SwsqRI jI ny pqMjl jI dy sUqr 26 dw
Anuvwd kIqw hY eys slok ivc XMqI kwrXMqI jgduq pwqjw dX: ieqI vwih[[bRhmw dX As qy Swm gurU
ieqI vwihgurU Bwv jo sMswr dw krqw swry ivAwpk prkwS vwn ibAMq qy bRhmw ivsxU-jI dw gurU hY ausdw
nwm vwihgurU hY[ vwgu sbd hI smMigXm qm nrodk vwckh qm nrodk rU sbdy guro ry qdI lKsxM [Bwv go
nwm hY hnyry dw Aqy rU nwm hY hnyrw dUr krn vwlw krn vwlw[ so jo hnyrw dUr krky cwnx kry so khIey
vwihgurU—Aqy eys ivc pqMjl jI dw sMmq do hjwr 671 iliKAw sI Aqy myrI ikqwb gurU nwnk SwhI 479
ivc CpI qy eys ihswb pqMjl irKI jI hoie nMU AYs vyly 2707 swl hoie ny jdoN irKI ny vydW ivc ilKy
Anuswr d`isAw hY ky kljug ivc gurU nwnk dyv jI Avqwr lYky vwihgurU nwm jpaungy[ Aqy eys mMqr vwry
sUrj vMsI Kwlsw ikRq SRI mwn inhMg sMpUrn isMG jI sRI cMd pRYs AMimRqsr-suAwmI sMqoSw nMd jI ipRMtr ny
CpwieAw pihlI vwr sMmq 1979 ib: ivc eysdy sPy 86 qy[ 2 isK bIr ihMdI idlI gurU nwnk SwhI 468[
3[ AKbwr bRwhmn isK smwcwr gurU nwnk SwhI gurpurb kqyN dy rwvl ipMfI ivc CipAw sI[ so pVn vwly
smJ lYn ky mYN ikqwb CpweI hY gurU nwnk SwhI 478 swvx dy mhIny qy ieh slok myrI ikqwb Cpn qoN
pihlIAW ilKqW dy ADwr qy iliKAw hY ky vydW ivc ilKy Anuswr sRI mwn pqMjl irKI jI ny Aj qoN 2707
swl pihlW vwihgurU jpnw d`isAw hY [ Aqy eynw ilKqw Anuswr hI gurU nwnk dyv jI ny is`KW nMU vI vwihgurU
jpnw disAw hY[ Aqy aunW dw disAw hY Agy swry SRI gurU mhwrwj vwihgurU jpnw dsdy rhy ny[
. audwsI ByK SRI gurU nwnk dyv jI nMU vwihgurU ny idqw sI [
SRI siqgurU nwnk dyv jI ny mwrU rwg ivc d`isAw hY [ aupir ggnu ggn pir gorKu qwkw Agmu gurU puin
vwsI[gur bcnI bwhir Gir eyk nwnk BieAw audwsI[ SRI siqgurU nwnk dyv jI ny d`isAw hY ik eys sMswr
auqy AkwS hY qy AkwS qy Bwv gorK gO nwm hY DrqI dw Aqy eys dI jo riKAw krdw hY mhwrwj ivSxU jI dw
vI krqw Bwv gurU hY vwihgurU mYN Es vwihgurU nMU gurU krky audwsI hoieAw hW[ so pihlI gl ieh hY ky SRI
siqgur nwnk dyv jI jykr eys sMswr dy krqw nMU gurU krky audwsI hoie ny qW jo kuC Anujwn bysmJ ny smJ
ky ieh ilKdy ny ky audwsI ByK dy clwaun vwly mhwrwj SRI cMd jI ny ieh gl glq ho jWdI hY,so audwsI ByK
dy clwaux vwly mhwrwj SRI cMd jI nhIN audwsI ByK cwaun vwly SRI siqgurU nwnk dyv jI ny Aqy jdoN eys
sMswr dy krqw ny SRI siqgurU nwnk dyv jI nMU audwsI pMQclwaun dw hukm idqw hY qW nwl hI Es vyly SRI
siqgurU nwnk dyv jI nMU gur mMqr vwihgurU d`isAw hY Aqy ieh vwihgurU hI siqgur nwnk dyv jI gur mMqr
d`sdy sn Aqy SRI gurU gMRQ swihb ivc sRI mwn Bgq kbIr jI ny Awsw rwg ivc ikhw hY[ vwhu vwhu ikAw
KKUb gwvqw hY[ so Bgq kbIr jI dy eys vwk qoN pqw lgdw hY ky eys vyly lok vwhu vwhu jpdy sI[ Aqy SRI
siqgur nwnk dyv jI ny sUhI kI vwr[ slok 10 [ivc ikhw hY 1 vwhu Ksm qU vwhu ijin ric rcnw hm
kIey[ gUjrI kI vwr slok mhlw 3 slok 18 [ vwhu vwhu bwxI inrMkwr hY ijsu jyvfu Avr n koie[ slok
vwrw qy vDIk slok mhlw 4 [vwhu vwhu siqguru inrMkwr hY ijs AMqu n pwrw vwhu[ gUjrI kI vwr slok mhlw
3 [slok 14 [ vwhu vwhu krqI rsnw sbd suhweI[ so ijs qrW bydW ivc vwhu jW vwih sbd ivc eys sMswr
dy krqw dI ausq`q hY qW eysy qrW hI SRI gurU gMRQ swihb jI ivc vI vwhu Aqy vwih sbd ivc dunIAW nMU
bnwaux vwly dI isPq hY Aqy SRI gurU Amr dws jI gUjrI kI vwr dy slok 17 ivc ikhw hY[ vwhu vwhugur
isKu jo inq kry so min icMidAw Plu pwie […. vwhu vwhugur isK inq sB khhu gur pury vwhu vwhU BwvY[ so
eys jgw pr vwhugur hY ikauNky eys jgw pr vwhugur jpn dw aupdyS hY[so pwT ivc vwhu vwhu hY pr ArQ
ivc ieh hI TIk hY[ vwhugur ho gur isKy inq hI vwhugur jpo[ Aqy SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg Awsw ivc
ikhw hY,vy muhqwjw vy prvwhu[ nwnk dws khhu gur vwhu[Bwv jo sMswr dw krqw hY Es vwihgurU dw nwm jpo[
so eys dy bwry ipCy iliKAw igAw hY ky kvI Agy ipCy AKr krky ilK skdw hY eys jgw pr ArQ hY, hy gur
isKo vwhugur dw nwm jpo [ Aqy SRI siqgurU nwnk dyv jI dw is`K BweI BgIrQ dI aulwd ivcoN lunsI dy puq
reIAw dw puq gXMd hY, ijs ny inrgun dI ausq`q kIqI hY svYXW ivc qy gXMd jI ny do vwr vwihgurU ikhw hY
[5[vwihgurU vwihgurU vwihgurU vwih jIau[ kvl nYn mDur bYn koit sYn sMg soB khq mw jsod ijsih dhI
BwqKwih jIau[ dyK rUp Aiq AnUp moh mhw mg BeI ikMknI sbd Jnq kwr Kylu pwih jIE[ eys dw ArQ
krdy ny ky ijs nMU mwqw jsoDw AwKdI hY hy ikRSn Aw dhIN qy caul KW lY[ pr eys dw ieh ArQ krnw glq
hY Aqy eys dw AslI ArQ hY khq, AwKdI hY mw mwieAw rcq sMudr buDI: jsod[ js Edw dhI, dyh, Bwq[
Brm[Bwv mwieAw rcq suD sMudr buDI AwKdI hY Es vwihgurU dw js ky hy vwihgurU myrI dyhI ivc jo Brm
rpU pVdw hY auhh dUr krdy [dUsrI quk hY ikMknI sbd, ikMknI dw ArQ hY mwieAw rUp qBwgI dI bydW
isMmqR IAW ivc sMudr Avwz Aw rhI hY [ so eynW qukW ivc mhwrwj ikRSn jI dI ausq`q nhI hY[ eynW qukW
ivc eys sMswr dy krqw vwihgurU dI isPq kIqI hY Aqy eys dw ArQ AglIAW qkW ivc swP iliKAw hY[
. kwl klm hukm hwiQ khwau kaunu myit skY eIsu bMmu gwHnu Dwnu Drq hIAY cwih jIau[
siq swcu sIRI invws Aid purKu sdw quhI vwihgurU vwihgurU vwihgurU vwih jIau[ 1—6 [eys dw ArQ hY, hy
vwihgurU qyry hukm rUpI h`Q ivc smyN rUp klm PVI hoeI hY Aqy eys hykm nMU dyvqy Aqy dyvIAW dw Avqwr moV
nhIN skdww Aqy eIs iSvjI , bMm,u bRhmw Aqy ivSxU jI vI Awp jI dw iDAwn Drdy ny KusI nwl jwnn
vwsqy[ so mhwrwj ivSxU jI dw Avqwr ikRSn jI hY Aqy quk ivc hY iSv jI, bRhmw jI qy ivSxU jI vI Awp
dw iDAwn Drdy n[ so eys qoN ieh isD hoNdw hY ky sRI mwn gXMd jI ny eys sveIey ivc ikRSn jI dI nhIN
vwihgurU inrgun dI ausq`q kIqI hY, Aqy jo ikRSn jI dI ausq`q smJdy ny auh Anjwn smJdy nhIN ikauky
ArQ hmySw hI pRsMg dy Answr hoNdw hY[ jYsy iliKAw hY jpujI swihb
jI dI pauVI 21 ivc [ vyl n pweIAW pMfqI ij hovY lyKu purwx [ Bwv jdoN eys sMswr dI rcnw hoeI hY Eh
smW pMfqW nMU vI nhIN hY qy jykr pqw hoNdw qW Eh prwxw ivc ilK dyNdy [so eyQy vyl dw ArQ smwN hY [
gauVI cyqI mhlw 1 [vyil, prweI johih jIAVy krih corI burAwrI[ Bwv iesqrI Awpny pqI nMU AwKdI hY ky
qMU vyil, prweI iesqrI vly vyKdw hYN [so eys jgw vyil dw ArQ hY iesqrI[ rwmklI dI vwr slok mhlw 1
slok 19 [ vyil ipMJwieAw kiq vxwieAw, eys jgw pr vyil dw ArQ hY kpwh vylnI[ Awsw mhlw 5 vDI
vyil bhu pIVI bhu pIVI cwlI[eys jgw vyil dw ArQ hY, Gr ivc puq pYdw hoxw[ so ieh vyl sbd iek hY
pr prsMg dy Anuswr ArQ vKrw hY Aqy eysy qrW hI eys svIey dI pihlI quk hY[ vwihgurU vwihgurU vwihgurU
vwih jIau[Aqy AKIr qy vI eyho quk hY[ so ipCy ilKy Anuswr bydW dy slokW dw ArQ hY inrgun dI ausq`q
krnI qy sveIey ivc vI gXMd jI ny inrgun vwihgurU dI ausq`q kIqI hY Aqy jo ikRSn jI dI ausq`q eys
sveIey ivc d`sdy ny auh AigAwnI by smJ ny[ auh gurbwxI dy ArQ nhIN jwndy[so bydW dy ilKy slokW ivc
vwihgurU dw ArQ hY[inrgun dI ausq`q krnI Aqy ieh kuC hI SRI gurU gMRQ swihb jI ivc inrgun vwihgurU dw
nwm jpnw iliKAw hY Aqy jykr koeI ieh suAwl kry ky jykr byd ivc vwihgurU iliKAw hY qW Pyr vwihgurU
irKIAW dw aucwrn kIqw isD hoieAw[ gurU nwnk dyv jI dw aucwrn kIqw isD nhIN hoNdw eys vwsqy vwihgurU
gur mMqr nhIN hY, Aqy ieh suAwl krn vwilAW dI Akl Gt hox dw sbUq h ikauNky SRI gurU gMRQ swihb jI dy
ivc ADy Sbd bydW dy ny[ Pyr ArbI PwrsI dy keI sbd Awie ny qW Pyr kI ieh swry sbd hI nhIN mnny
cwhIdy[ soijs qrW hor Anyk sbd SRRI gurU gMRQ swihb jI ivc bydW Aqy ArbI PwrsI dy Awie gurU bwxI ivc
gurU swihbW dy hI mMny jWdy ny qW eysy qrW vwihgurU sbd vI SRI siqgur nwnk dyv jI dw aucwrn kIqw hI
minAw jWdw hY[ eys qoN ienkwr krnw bysmJI qoN ibnW hor kuJ nhIN,so eys sMswr dy bnwaux vwly ny SRI
siqgurU nwnk dyv jI nMU sMswr ivc ByijAw qW Es vyly hukm idqw ky hy nwnk qMU wky pwpI jIAW dw auDwr
krn vwsqy vwihgurU nwm jpw[ so ieh nwm SRI gurU nwnk dyv jI nMU EnW dy gurU ny d`isAw qy SRI gurU nwnk
dyv jI ny Agy Awpny v`fy spuqr mhwrwj SRI cMd jI qy is`KW nMU jpn dw hukm kIqw hY[
so 1664 ib: ivc hI SRI gurU Arjn dyv jI ny SRI gurU grMQ swihb jI dI bwxI ilKvweI qy eysy swl dIAW
eyQy iqMn bIVW ny Aqy pihlI gl ieh hY ky jo ieiqhws dy nw jwnn vwly audwsI mhwqmw lY ky gey ny qy eys qoN
smJ Aw jWdI hY ky audwsI sMqW ny gurbwxI dw iknW prcwr kIqw hY qy isKI dy dwvydwr AMimRq DwrI EdoN ikQy
sn jdoN ieh bIVW EQy geIAW ny Pyr iek nhIN do nhIN iqMn bIVW dw EQy jwnw d`sdw hY ky rUs ivc Es qoN
pihly SRI gurU nwnk dyv jI qoN gurbwxI dw prcwr sI ijs krky rUs ivc ieh iqMn bIVW geIAW sn qy Usrw
jo bysmJ ieh AwKdy ny ky SRI DIr ml jI qoN bIV SRI gurU goibMd isMG jI ny mMgI qy DIr ml jI ny bIV nhIN
idqI qW SRI gurU goibMd isMG jI ny Awp swbo kI qlvMfI aucwrI[ so ieh gl glq hY[ ikauNky Es vyly jo iqMn
bIVW rUs ivc geIAW ny qW kI pMjwb ivc hor bIVW keI sn Eh SRI gurU goibMd isMG jI lY skdy sn[ qy Pyr
DIrml jI nMU qW eys qoN pihlW hI AOrMgjyb ny kYd kr idqw qy Eh kYd ivc mr igAw sI, Aqy Pyr jo
Abwdaulw igAwnI jI ny suAwl kIqw hY ky iehso hux bIV pRkwS hoNdI hY ieh 1818 ib: qoN ipCy ilKI geI
hY[ so ieh suAwl igAwnI jI dw glq hY mhwrwj jIdI bIV 1664 ib: ivc ilKI geI sI[ so eynW bIVW dy
rUs ivc jwn qoN pihlw hI jpujI swihb jI dI pihlI pauVI qy vwihgurU mMqr iliKAw hoieAw sI[qy vwihgurU
dw jwp krnw SRI siqgurU nwnk dyv jI qO hI cilAw hY ky audwsI mhwqmw ny jw ky rUs ivc islw qy ilKw ky
iSlw luAweIAW n Aqy vwihgurU jpn dw hukm gurU swihbW dy hukm nwimAW qoN imldw hY[
gurU swihbW ny hukm nwimAW ivc vwihgurU jpnw d`isAw hY [
suAwl krn vwilAW dw jo suAwl hY ky dsW gurUAW ivcoN iksy vI vwihgurU jpnw nhI disAw so EnW dy suAwlw
dw jbwb Agy hukm nwimAW ivc iliKAw hY[ SRI gurU hir goibMd swihb jI sMgq dI bynqI mn ky ipMf Kwry
gey qy eyQy BweI bno swihb jI dI ilKI bIV SRI gurU gMRQ swihb jI dy drSn krky eys jgw jwn dI Xwdgwr
ilKI hY[1[ gurU nwnk crn srn swihb[ ihr goibMd jI[ Aqy eys dy hyT mohr dI Skl ivc hY[ SRI gurU jI
<siqnwm vwihgurU jI[ so eys jgw SRI gurU hrgoibMd swihb jI ny vwihgurU Awp iliKAw hY[ Aqy SRI mwn
ipAwrw isMG pdm ny SRI gurU goibMd iMsMG jI dy jIvn qy ivcwr Dwrw ikqwb ilKI hY eys dy sPy 24 qy eys dy
sPy 12-13 qy SRI gurU qyg bhwdr swihb jI dw hukm nwmw iliKAw hY jo ky EnW ny Aswm dys ivc DubVI
bRhm pqr dirAw dy kMfy qy bYTky iliKAw sI[ SRI gurU goibMd dws jI dy Avqwr lYx vyly ptny dI sMgq nMU[
srbiq sMgq ptny kI ijn is`K vwhgurU kIAw iqsky mnorQ pUry hovihMgy[ goibMd dws kI bDweI aupir sMgq
Krc kIAw gur kI drgwh QWie pXw rupey kI muhr Qwie pVI pICy kIqI syvw Qwie peI Agy jo syvw krygw
iqskw Blw hogw sMgq k rujgwr mY brkq hogI BweI jI srpwau ByijAw hY ptnw gurU kw Gr hY sMgq kw Blw
hogw[so eys hukm nwmy ivc do glW KwS iDAwn Xog ny iek qW ieh hY ky sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny
Awpny puqr dw nwm goibMd dws iliKAw hY Aqy dUsrw SRI gurU qyg bhwdr jI ny is`KW nMU vwhgurU jpn dw hukm
kIqw hY[(3) gurmiq pRkwS jnvrI 1962 [sPw 155 hukm nwmw SRI gurU goibMd isMG jI dw iliKAww hY[<>
siqgurU shwie …… srb`q sMgq kwbl gurU rKYgw, qusW auqy AswfI bhuq KuSI hY[ qusW KMfy dw AMimRq pMjW
qoN ly[Yxw , kys rKxy ieh AswfI mohr hY, kC ikRpwn dw ivswh nhI krnw[ srb loh dw kVw h``Q ivc
rKxw, dono vkq kySW dI pwlnw krnI ,srb`q sMgq AVwiKAw kw kuTw KwvY nwhIN, qmwkU n vrqnw, BwdnI
qQw kMinAW mwrn vwly sy myl nw rKY, mIn msMdIey rwm rweIey kI sMgq n bYsy, gurbwxI pVHnI vwihgrU
vwihgurU jpxw, gurU kI rihq rKnI srbq sMgq aupr myrI KuSI hY[ pwqSwhI 10 jyT 26 sMmq 1756 nM: 2
< siqgur pRswid[ SRI siqgurU jI kI AigAw hY BweI bicqR isMG jI audy isMG jI BweI Aink isMG jI BweI
Ajb isMG jI BweI Ajwieb isMG jI ieh kmweI dw dsvMd mnI isMG dy puqW nMU dynw vwhgurU srm rKygw[
qusIN myry puq PrjMd Kwn jwdho[ quSW aupr myrI KuSI hY sB vrqwry ky qusIN mihrm ho[ hor kOfI dmVI Dyl w
rupYXw riCAw dw jo AsW nMU dyihgW ieh myry puq PrjMd hYin[ isKW puqw dw vwdy vwlw hY[ jo jo lok eynW kI
syvw krygw quswfI syvw drgwih Qwie pvygI qusW aupr vwihgurU riCAw krygw[ sMmq 1760 imqI kqk1 sPw
31 ShId iblws ikRq kvI syvw isMG sMpwdk BweI grjw isMG igAwnI pMjwbI sihq AkwfmI luiDAwxw gurU
ipRQI cMd gur bMswvlI [ pqrw 7 [ ShId iblws sPw 29 so ieh hukm nwmw SRI gurU goibMd isMG jI ny BweI
mnI isMG jI dy puqW nMU ilKw ky idqw sI[
. nM: 3 [ < siqgurU jI dI AwigAw hY srbiq sMgq bnwrs dI vwihgurU jI dw Kwlsw
hY gurU gurU jpxw jnm saurYgw[40 rupXy ikrpw isMG nUM bKSy hn sMgq hukm dyKdy ikrpw isMG dy fyry dyxy
iFl nhIN krxI quhwfy mnorQ pUry hoxgy inhwl hoey imqI Pgx 6 sMmq 1964 sqr 7 [ so eynW hukm nwimAW
ivc gurU swihbW vwihgurU jpnw iliKAw hY Aqy sRRI gurU goibMd isMG jI ny AwpnI bwxI dy SurU krn ligAw
pihly vwihgurU jI kI Pqh ilKI hY Aqy ieh pRisD gl hY qy eys ivc S`k nhIN hY[ SRI gurU goibMd isMG jI ny
ipMf dIny kWgVy ijly iProjpur ivcoN iek icTI AOrMgjyb nMU ilKI ijs dw nwm jPrnwmw hY[ ieh icTI PwrsI
ivc hY[ eys ivc AOrMgjyb nMU gurU mhwrwj jI ny Esdy jIvn Aqy Esdy srdwrW dw Aqy Awpn swihb
zwidAW dw hwl sMmq ibkrmI 1762 ivc ilKky BweI dieAw isMG jI dy h`Q Byjy my Aqy eys jPrnwmy dy SurU
ivc hY ,< hukm siq SRI vwhgurU jI kI Pqh[ so eys jgw < hukm siq iliKAw hY qy ieh kuC hI hukm
nwimAW dy SurU ivc iliKAw hoNdw hY eys qoN ieh isD hoNdw hY ky ieh kuC SRI gurU goibMd isMG jI 1765 ivc
s`cKMf nMU gey ny Aqy jPr nwmw iqMn cwr swl pihlW iliKAw hY Aqy zPr nwmw ilKn vyly hI gurU mhwrwj
jI ny l`KI jMgl ivc vwr ilKI hY[jo ky SRI mwn ipAwrw isMG pdm ny CpweIAW ny pMjwbI mwJW ewnW dy sP
21 qy vwr ilKI hY[ mwJ SRI gurU goibMd isMG jI kI <> vwihgurU jI kI Pqih[ mwJ SRI muK vwk pwqSwhI
10 l`KI jMgl Kwlsw dIdwr Awin lgw [qb aucwr hoieAw[ sux ky sd mwhI dw my hI pwxI Gwhu muqyny[ iksy
nwl n rlIAw kweI ky hp sauk pwieE ny[bn bn mwhI iPry FMUFqI ikhw ivXog pwXo ny, gieAw Prwku
imilAw imqR mwhI qWhIE Sukr kIqy ny[ eys vwr dy AKr d`sdy ny ky Es vyly khI geI hY ijs vyly SRI gurU
mhwrwj jMg vloN vyhly ho gey ny qy duSmn hwr ky ipCw Cf gey ny qy pRymI is`K jo drSn vwsqy ibhbr ho ky
qVP rhy sn Eh cwry pwisau drSn krn vwsqy Awie ny qW Es vyly is`KW dw pRym vyKky klgI vwly pwqSwh
jI ny ieh vwr aucwrn kIqI hY Aqy eys ivc pihly vwihgurU jI kI Pqh khI[ so SRI gurU gMRQ swihb jI Aqy
dsmyN pwqSwh jI dI bwxI Aqy hukm nwimW ivc gurU swihbW dw vwihgurU jpnw iliKAw h[ so eys sMswr dy
krqw ny gur mMqr vwihgurU ARI siq gurU nwnk dyv jI nMU disAw qy SRI siqgurU nwnk dyv jI ny Agy is`KW nMU
disAw Aqy EnW ipCyN mhwrwj SRI cMd jI Aqy dUsry gurU mhwrwj jI vI is`KW nMU vwihgurU jpun dw hI aupdyS
krdy rhy ny[
. rwDw suAwmIAW dw gur mMqr vwihgurU hY [
jIvn cirqr prm sMqbwbw jYml isMG jI mhwrwj Aqy aunW dI isiKAw[ikRpwl isMG ruhwnI siqsMg ,swvx
AwSrm SkqI ngr id`lI – 7 pihlI vwr 3000 julweI 1968 ipRMtrj nYS nl pYRs AwP ieMfIAw cWdnI cONk
id`lI 6 ivc CipAw ivc ies qrW iliKAw hY[ sPw 9 kihdy hn ik pySvw prvwr dy SRI rqnwgr rwv nMU gurU
goibMd isMG jI ny nwm dwn bKiSAw Aqy nwm dy pRcwr dw AiDkwr idqw aus jmwny dy mrh`tw hwkm bwjI rwv
pySvw kuJ vKq rqn rwv dy nwl rhy auhnW nMU pRmwrQ dI s`cI lgn sI auhnW ny swDn AiBAws krky AMqr
ivc pUrnqw dy p`d nMU pwRpq kIqw [ Swm rwv pySvw bwhd ivc Awgry qoN 33 mIl dUr hwQrs ivc jww vSy
Aqy auQy qulsI swihb dy nwm nwl mshUr hoie 1763 , 1843 eI: ieh auh qulsI swihb ijnW ny Gt
rwmwXx ilKI ……qulsI swihb dy rwhI ieh pRmwrQ dI AnMq joqI suAwmI iSv idAwl isMG jI mhwrwj dy
h`QW ivc phMucI[ 1818 qoN 1878 qk qulsI swihb hwQrs vwly Awgry suvwmI jI mhwrwj dy irsqy nMU Bulw
idqw jWdw hY pRqU ies bwry ivc iksI iksm dy S`k dI gMujwies nhIN bwbw surYn isMG jI dy ilKy hoey suvwmI
jI mhwrwj dy jIvn cirqr Aqy SRI AYs: fI : mhySvrI dI rcn[ sPw 11 [ suvwmI jI mhwrwj nMU gurU gMRQ
swihb leI jo SrDw sI aunW dy vifAW vfyirAW dI prmprw sI[ aunW dy Gr inqnym nwl gurbwxI dw pwT
hMudw sI[suvwmI jI dy ipqw lwlw idlvwlI isMG jI nwnk pMQI sihjDwrI K`qrI sn Aqy auh jpujI, sodr ,
rihrws Aqy suKmnI swihb dw bVI SrDw Aqy pRym nwl hr roj pwT krdy sn [ suvwmI jI dy dwdw mlUk cMd
jI ijhVy irAwsq DOlpur dy dIvwn rih cuky sn dy h`QW dI PwrsI A`KrW ivc ilKI suKmnI swihb dI iek
kwpI suvwmI bwg ivc Ajy vI sMBwl ky r`KI hoeI hY[cwcw pRqwp isMG r`cq, jIvn cirqr suAwmI jI sPw 5
ieh suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw sn [
suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw ibMdr bn isMG jI dw disAw vwihgurU
SRI siqgurUnwnk dyv jI pwpI jIAW nMU vwihgurU jpn dw aupdys krdy hoie AjuiDAw XU. pI . sUby ivc gey qy
ijs jgw Awp jI bYTy sn Es jgw gurduAwrw njr bwg hY eys gurduAwry dy ilKwrI ny drSn kIqy ny ijs dI
Cy Gmw zmIn dy cwry pwsy p`kI kMD kIqI hoeI hY[ eys vwry sqbIr pRswid guAwl mMfI sIqw pur XU. pI. vwly
Aiexw rwxI pwlI 1767 eIsvI ivc ikwb CpweI hY AYs vyly 198 swl eys ikqwb CpI nMU hoie ny Aqy eys
ikqwb ivc iliKAw hY ky AjuiDAw dw nvwb sjwau daulw sI ijs dI Drm pqnI aumqul juhrw sMq sMgq
bKs dws jI dI srDwvwn syvwdwr sI ijsdy AwKn nwl sjwE daulw ny pMj sO bhqr -572 ivGw SRI mwn
sMq sMgq bKS dws jI dy nwm lvweI Aqy eysy ny hI sjwau daulw nMU khy ky gurduAwry swihb pIlI BIq nwl
bhuq swry ipMf luAwey sn[ ijnW ivcoN A`j qk kuC ipMf gurduAwry dy nwm lgy hoie ny ikauNky sjwau daulw dw
puq AwKs daulw sI[ ieh vI Awp ny mwqw ipqw vWg sMqW dw SrDwvwn syvk hI irhw hY[ so sMq sMgq
bKS jI dw cylw bwbw mwDo rwm jI ,bwbw nrYx dws jI, bwbw kyso dws jI , bwbw rwm dws jI , bwbw gopwl
dws jI , bwbw dmodr dws jI ,[ ieh gdI Bgq Bgvwn dws jI dy cyilAW dI clI hoeI hY Aqy eys gdI dy
mhMq mwDo dws jI hoie ny ijnW dy cyly suAwmI iSv idAwl isMG jI dy Coty Brw ibMdrw bn isMG jI vwihgurU
jpn vwry ies qrW iliKAw hY[ jIvn cirqr dy sPy 12-13 qy suAwmI jI Coty Brw ibMdrw bMn isMG jI
AjuiDAw ivc post mwstr sn [auh AjuiDAw ivc fyrw rwnopwlI dy mhMq bwbw mwDo dws dy pRmuK iSS sn[
Awpxy v`fy Brw SRI iSv idAwl isMG jI vWg iehnW nMU gurbwxI qy bVw ivSvws Aqy SrDw sI[ auh hr vKq
pRBU ibSmbr dI imTI imTI Xwd ivc lgy rihMdy sn auhnW ny AwpxI pusqk bhwry ibRMdrwbn ivc vwihgurU
nwmw dy nwm qy jo kivqw ilKI hY auh bVI sMudr sbdW ivc hY ieh pusqk aurdU bolI ivc hY Aqy nvl ikSor
pRYs, lKnaU ivc CpI sI[ iek quk ivc ilKdy hn[ ------sB kwm iqAwg jwpu nwm ibMSmbr vwihgurU[
khy ibRMdrwbn bsmukq imly suKcYn bVy AOr pwk rhy swrw qn mn [ so suAwmI iSvidAwl isMG dy Coty Brw
ibMdrwbMn isMG XU: pI: ivc rihn vwlw mukq dyn vwlw vwihgurU hI gur mMqr d`sdy hn[
. SRI mwn bwbU swvx isMG jI dw jpnw d`isAw vwihgurU
suAwmI iSv idAwl isMG jI dy cyly sMq jYml isMG jI jo ibAws dy kMfy ipMf vVYc ijly AMimRqsr ivc AsQwn
bnwieAw qy sMq jYml isMG dw cylwbwbU swvx isMG jI hoie ijnW ny gurmq isDWq iliKAw hY qy eys dy Bwg
pihly dy sPy 467 qy < siqgur pRSwid iliKAw hY[ Pyr Bwg dUjw[ArQwq SRI gurU gMRQ swihb ivcoN gurU
swihbW Aqy BgqW dy swDn, dws swvx isMG fyrw bwbw jYml isMG jI ibAws AMimRqsr ny pRkwSq kIqw[ Drm
pRcwr pYRs cMgV mhlw Anwr klI lhOr ivc Cpy dy sPy 567 qy nMbr iqMn qy hY ky bwbU swvx isMG jI pwsoN
ksy ny puiCAw ky igAwn ikvyN pRgt hoNdw hY qW eys bwd bwbU swvx isMG jI ny jbwb idqw hY[ vwihgurU dI
dieAw krky , so pihlI gl ieh hY ky bwbU swvx isMG jI ny gurmq isDWq ivc mMgl < siqgur pRswid
kIqw hY koeI hor mMgl nhIN kIqw[ dUsrw SRI mwn bwbU swvx isMG jI ny igAwn hoxw vwihgurU dI dieAw nwl
iliKAw hY[ pr AYs vyly ieh rwDw suAwmI [joq inrMjn 1, rMkwr[2, EAMkwr[3, sqnwm [4 sohM[5, ieh
pMj Sbd SRI gurU swihbW dI bwxI ivc ilKy hoie ny pr eynW pMjW SbdW nwl SRI mwn bwbU swvx isMG jI ny
igAwn hoxw nhIN iliKAw[ EnW ny vwihgurU hI igAwn dyn vwlw iliKAw hY Aqy jo igAwn dyn vwlw hY Eh hI
mukq dyn vwlw hY Aqy es vwry iek jgw byd ivc AwieAw hY: irqy igAwnw n mukqI[ Bwv igAwn qoN ibnW
mukq nhIN imldI[ so eys vwsqy vwihgurU jpn krky igAwn hoNdw hY qy vwihgurU hI mukq dyn vwlw gur mMqr
hY[
so eynW ilKqW qoN ieh isD hoNdw hY ky BweI nMd lwl jI dI pryrnw nwl SRI gurU goibMd isMG jI ny jyhVw mMqr
SRI rqnwgr rwv nMU disAw sI Aqy rqnwgr rwv jI ny Awpny cyly Swm rwv nMU Swm rwv dw hI nwm qulsI
swihb hoieAw Aqy eynW dy cyly hI suAwmI iSv idAwl isMG jI dy mwqw ipqw jI sn Aqy qulsI swihb jI ny
gur mMqr suAwmI iSv idAwl isMG jI nMU disAw qy EnW ny Awpny cyly jYml isMG nMU d`isAw qy sMq jYml isMG
n bwbU swvx isMG jI nMU disAw qy SRI mwn bwbU swvx isMG jI ny Agy Awpny is`KW nMU mukq dyn vwlw vwihgurU
hI disAw hY[ so eys ivc SRI mwn ibMdrwbMn isMG jI dw disAw vwihgurU ieh isD krdw hY ky audwsI mhwqmw
vwihgurU jpky hI AYnIAW irDIAW isDIAW dy mwlk hoie ny[ Aqy ieho hI Agy cyilAW nMU gur mMqr vwihgurU
dsdy sn ijs krky SRI mwn ibMdrwbMn isMG jI mukq dyn vwlw vwihgurU dw nwm jpunw dsdy ny Aqy rwDw
suAwmIAW dw gur mMqr vwihgurU hY[ so SRI siqgurU nwnk dyv jI ny vwihgurU jpnw disAw qy EnW dw disAw
mhwrwj SRI cMd jI SRI gurU Amr dws jI SRI gurU Arjn dyv jI SRI gurU hir goibMd swihb jI SRI gurU qyg
bhwdr swihb jI SRI gurU goibMd isMG jI dw aucwrn kIqw hoieAw gurbwxI hukm nwimAW ivc qy ieiqhws ivc
SurU qoN lYky gur mMqr vwihgurU iliKAw mjUd hY qy jo suAwl krdy ny ky iksy gurU ny vwihgurU jpnw nhI ikhw
EnW dw suAwl JUTw ho igAw hY qy eys suAwl dw jbwb dynw bhuq jrUrI sI[ ikauNky eysdw jbwb jykr nw
ilKdw qW suawl krn vwly ieh smJdy ky is`K pMQ ivc koeI suAwlW dw jubwb nhIN dy skdw[so eys qo Agy
nwm jpun dw qrIkw pVo ijs qrIky nwl nwm jpuky jIv eys jnm ivc mukq ho jWdw hY[ --
. sihj mq vw ibhMgm rwh]
jdo qoN ieh sMswr binAw hY EdoN qoN lY ky As vyly qk nwm jpn vwilAW ny do qrIky d`sy ny ky vrw ho
aupinSd ivc ikKy] 23] Aqy mwqrw SwSqr sPy 208 qy hY[ suko ibhMgmw pORkqy vwm dyvo ipiplkw[ Bwv jo
sikdyv irKI jI ny vwihgurU nMU imln dw rwh disAw hY Eh ibhMgm pMCI rwh hY Aqy jo vwm dyv irKI jI ny
rwh disAw hY Eh ippIlkw kIVI rwh hY[ jYsy drKq qy Pl Kwn vwsqy pMCI jwnvr aufwrI mwr ky twhxI qy
bYT ky Pl CyqI KW lYNdw hY ikauNky iek qW Esdy aufn dI cwl bhuq qyj hY qy dUsrw Esdy rwh ivc rukwvt
koeI nhIN hY[ Aqy dUsrw irKI bwm dyv jI ny jo rwh disAw hY ieh ippIlkw kIVI rwh hT mwrg hY jYsy
kIVI ny drKq qy Pl Kwn vwsqy jwnw hY qy EsdI cwl bhuq QoVI hY qy Pyr Esdy rwh ivc kIVIAW kIVy
twhxIAW ny eys vwsqy eysny bhuqfyrI nwl jw ky Pl Kwnw hY[ so eysy qrW ibhMgm pMCI rwh qy cl ky jIv
CyqI vwihgurU nMU eysy jnm ivc jW AKIr qIsry jnm ivc imlky mukq ho jWdw hY qy hT mwrg kIVI rwh qy
clky jIv sYNkVyjnmW ivc vwihgurU ivc imlky mukq hoNdw hY so eys vwsqy sukdyv irKI jI ny jo rwh disAw hY
Eh ieh hY- sjw pYr KbI Kuc hyT r`K qy Kbw pYr sjI Kuc qy rKky dovyN h`Q k`Cw ivc dyky A`KW mItky bYTo qy
iDAwn jo Sbd jpdo ho Em qW jdoN suAws bwhr kFo qW E kho Aqy AMdr iKcy qW m kho Bwv jIv bwhr eys
sMswr dy krqy nMU vyKn vwsqy igAw qy ikqy nhIN idisAw qW khy idqw m [Bwv mYN hI hW hor kuC nhIN hY[Aqy
jysohM jpy qW suAws nwl so bwhr kFo qy suAws AMdr iKco qW hM kho Bwv hor kuC nhIN hY mY hI hW Aqy jy rwm
jpo qW suAws nwl rw bwhr kFo qy jdoN AMdr iKco qW m kho Bwv ieh swrw kuC myrw hI rUp hY Aqy jykr
Alw hU jpdy ho qW suAws nwl Alw bwhr kFo Bwv Kudw ikqy hY q jIv iPrky dyiKAw ky Alw ikqy nhI qy
jIv dw suAws AMdr nMU AwieAw qy ikhw hU jo kuC hY Eh mY hI hW [ so BwvyN eynW mMqrW ivc sMswr dy krqw
dI hoNd imtw idqI hY Bwv sMswr dw krqw koeI nhI hY swrw kuC mY hI hW pr qW vI mhwqmW ivdvwnW dy ieh
mMqr dsy jpn nwl Awqmw dw igAwn ho ky jIv Awqmw dw igAwn ho ky jIv kroVW swl pihlW Agy hox
vwlIAw glW jwn lYdw hY ijnW nMU BivKq bwxI ikhw jWdw hY qy jIv mukq ho jWdy ny Aqy jykr vwihgurU dw
jwp kro qW suAws nwl vwih bwhr kFo Bwv jo eys sMswr dy krqw jo Ascrj rUp hY Es nMU vyKn igAw qy
iPrky vwps AieAw qy ikhw gurU Bwv Eh vwihgurU bhuq hI Ascrj qy swirAW nwloN v`fw qy sMswr dw krqw
hY[so suAws jdoN bwhr jwie qW vwih kho qy jdoN suAws AMdr iKco gurU kho Aqy ieh vMf kvI sYnwpiq jI ny
SRI gurU goibMd isMG jI dI dsI hY pRym smwrg ivc suAws nwBI qoN hyT ljwau qW gurU kho qy jdiN nwBI qoN auqy
suAws kFo qW vwih kho[ so nwBI coN hyT suAws qW swh AMdr iKcn nwl jwiegw qy gurU AMdr jwiegw[ qy
nwBI qoN auqy suAws EdoN Awvygw jdoN suAws nwl vwih bwhr kFogy qW [so ieh kvI sYnw piq jI ny SRI gurU
goibMd isMG jI dw disAw iliKAw hY qy SRI gurU goibMd isMG jI 1765 ibkrmI kqy sudI pMj nMU s`cKMf gey qy
kvI sYnw piq jIny iqMn swl ipCoN 1768 ib: ivc pRym sumwrg iliKAw hY qy kvI jI sRI gurU goibMd isMG jI
drbwr ivc kvI qy mhwrwj jI nwl bhuq pRym rKdw sI[ jo ky eysdw sbUq imldw hY[ kvI jI SRI,gurU goibMd
isMG jI pwsoN Gr cly gey isAwl kot qy jdoN Pyr vwps Aie qW SRI gurU mhwrwj jI ny puiCAw sunw kvI jI
kI hwl hY[ qW kvI jI ny jbwb idqw hY[ dohrw,jb qy pRB qy bICry ricE ikrKI ko Twt[ibrKn kI sMgq
krI BieE jwt ko jwt[ Bwv kvI sYnwpiq jI ny ikhw mhwrwj jI mYN jdoN Awp jI pwsoN igAw hW qy jwky KyqI
krn l`g ipAw qy bldw dI hr vyly sMgq rhI qy jt hI bn igAw so kvI sYnwpiq jI ny ieh disAw hY ky
suAws bwhr kFo qW vwih kho qy jy AMdr iKco qW gurU kho[ so mYN eys sbd dI vMf nhIN kIqI ieh SRI gurU
goibMd isMG jI dw disAw kvI jI ny iliKAw qy Es ilKq qoN lY ky sbd dI vMf kIqI hY [ so eys sbd ivc
eys sMswr dy krqw dI hoNd hY imtwieAw nhIN ijauNkw iqauN kwiem riKAw hY[ qy eysdw jwp krky jIv Es
vwihgurU nMU jwn ky Es ivc jw imldw hY Bwv mukq ho jWdw hY[ Aqy eys nMU ivdvwn Cotw rwh AwKdy ny[ jYsy
ijmIdwr kxk gwhky sYNf kFky SYNf gauhn vwsqy sYNf ivc do jW iqMn bld pauNdy ny qy hyTly F`gy dy isMgW nMU
rsw pwky F ihkn vwlw Eh rsw PV lYNdw h qy auqly F`gy nMU mwrdw hY qy auh Fgw bhuq cldw hY qy hyTly Fgy
nMU Eh iKcdw hY [pr auqly Fgy nwloN Pyr vI Eh Agy hoNdw hY[ ikauNky auqly dw rwh lMmw hY Eh ipCy rihMdw hY
qy hyTlw auqly nwloN Agy hoNdw hY ikauNky Ehdw rwh Cotw hY[ so eysy qrW hI gurbwxI dw pwT krnw lMmw rwh hY
qy suAws nwl nwm jmnw Cotw rwh hY eys rwh qy clky AYsw hoNdw hY jYsy KUh nvW bnw ky auqy cauNptwrKdy ny
qy pwxI Brn vwly pwxI Brdy ny qy caupty qy rsw iKcx vwly pwxI Brdy ny rsy nwl GwsI pY jWdI hY qy r`sw
Es ivc itk jWdw hY Aqy mx swP hoNdI hY qy pwxI Brn vwly GVw Tumnw rKky KVw krdy ny qy jdoN GVy
rKidAW Kfy pey jWdy ny qW pwxI Brn vwly dUroN hI GVy ryhV dyNdy ny qW GVw Kfy ivc jw itkdw hY[so eysy
qrW hI suAws nwl nwm jpun nwl ihrdy ivc GwsI pY jWdI hY qW mn EQy jwky itk jWdw hY[ Aqy SRI gu rU
Arjn dyv jI mhwrwj ny gauVI suKmnI dI AstpdI 24 dI pihlI pauVI ivc ikhw hY[ swis swis ismrhu
goibMd[mnAMqr kI auqrY icMd[ Aqy Pyr SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg dyv gMDwrI ivc ikhw hY swis swis
ismhau pRB Apnw sMq sMig inq rhIey[ eyku ADwr nwnkDnu mOrw Andu nwnk ieh lwhIAY[2[26[ so ies
qrW SRI gurU gMRQ swihb jI ivc 45 qukW ny ijnW ivc suAws suAws nwl ismrnw disAw hY —so sB qoN auqm
nwm jpunw suAws nwl hY Aqy bwxI vwry SRI gurU rwm dws jI ny gauVI rwg dI vwr dy slok 11 ivc ikhw
hY[ iPir cVY idvsu grbwxI gwvY[ bhidAW auTidAW hir nwmu iDAwvY[ so SRI gurU rwm dws jI ny disAw hY
k jdoN sUrj inkln dw smW hovy EdoN gurbwxI dw pwT kro qy auTdy bihMdy cldy iPrdy sOx vyly qk nwm jpo
Aqy SRI gurU Arjn dyv jI ny suKmnI dI AstpdI 11 ivc ikhw hY[ auTq bYTq sovq nwm [khu nwnk jnky
sd kwm[6 so SRI gurU gMRQ swihb jI ivc keI vwr AieAw hY ky cldy iPrdy nwm jpo[ so SRI gurU gMRQ swihb
jI ivc nwm suAws nwl jpun dw aupdyS hY so suAws nwl nwm jpunw sihj mq ibhMgm rwh hY ijs nwl nwm
jpu ky jIv CyqI mukq ho jWdw[-
. nwm jpun bYiTAw Sbd dy cmkwry vyKny qy AvwjW sunxIAW[
jdoN bYT ky suAws nwl nwm jpogy qW jo sbd hY iehdy AKr sony vrgy idsngy Aqy Pyr jYsy rwq nMU ttwny
cmkdy ny ies qrW cmkwry idsngy[ Pyr qwry cMd sUrj qy ibjlI vrgy cmkwry pYdy ny qy eyh vyK ky AiBAwsI
GbrW nw jwx ky ikqy myrw idmwg Krwb qW nhIN ho igAw[so ieh qr`kI dw rwh hY qy eysy qrW AwvwjW sunweI
dyngIAW jo ky ies qrW ilKIAW ny [ 1 Avwz ibMfy dI [2dUjI icVI dI [3GiVAwl dI[ 4 sMK dI[5 srMgI
dI[ 6 qwl kYNsIAW dI 7 bIn dI[ 8 mrdMg dI[9 ByrI dI[ 10 bdl dy gjn vrgI hY Aqy eynW AvwjW dw
ijkr SRI gurU gMRQ swihb jI ivc AwieAw hY[ SRI gurU Amr dws jI rwmklI rwg dIAW AstpdIAW ivc
ikhw hY[ AYsI ikMgurI vjwie jogI ijq ikMgurI vjwie jogI ijq ikMgurI Anhdu vwjY hir isau rhy ilv lwie[
eys jgw AMdr dI Avwj ikMg vrgI dw ijkr hY ikauky eys qoN Agy hY[ iequ ikMgurI iDAwn nw lwgy jogI n
scu plY pwie [so eys quk ny ds idqw hY[ ky pihly AMdr dI ikMg dI Avwz hY[ rwg mlwr m: 5 bwjy bjih
imRdMg Anwhd ko iklrI rwm nwmu bolY mDur bYn Aiq suhIAw [ Bwv rsnw rUp koiel sbd aucwrdI hY qW h`d
qoN rihq vwy vjdy sunIdy ny ijnW dI Avwj imRdMg vrgI hY[ slok shs ikRqI mhlw 5 rhMq jnmM hir drs
lIxw, bjMq nwnk sbd bIxw[ vwihgurU dw drSn krky Pyr jIv jnm mrn qoN rihq ho jWdw hY Aqy drSn
krn dy rwh ivc KusI dy vwjy vjdy ny ijnW dI Avwj bIn vrgI hY[ Aqy suAwmI iSv idAwl isMG jI ny swr
bcn ivc[ GMtw[ sMK mrdMg – nObq- ikMgrI swrMgI bMsrI Aid- AwvwjW dsIAW ny Aqy ilKwrI ny vI
ibMfw[ icVI[ sMK[ GMtw[Aid AvwjW sunIAw ny Aqy jo AiBAwsI ieh AvwjW suny Gbrw n jwie ky ikqy myry
idmwg ivc KrwbI qW nhIN Aw geI [so ieh AwvwjW qr`kI dw rwh hY qy AiBAwsI sunky GbrW nw jwn
AiBAws krI jwn ies qoN Agy Sbd ckrW ivc jwiegw[ so sbd ckrW ivc jwn qoN pihlW mYN rwDw suAwmI
q dI jwnkwrI krwauNdw hW ikauky eynW ny vI 12 c`kr ilKy ny [
rwDw suAwmI nwm mweI rwDw jI dy nwm qoN cilAw hY jo ky gurduAwry mweI Qwn dI
mhMqxI sI [
suAwmI iSv idAwl isMG jI ny iliKAw hY myrw mq qW nwmIdw hY rwDw suAwmI mq swlg rwm dw clwieAw hY
eys nMU vI cln idau qy nwm jpo qy sMqsMg kro[ so ieh kuC qW suAwmI jI ny okhw hY[ pr ikqwbW ivc ieh
iliKAw hY hY[ rwDw suAwmI idAwl rwDw suAwmI shwiek swr bcn njm ArQwq suAwmI mhwrwj dI muK vwk
bwxI ivcoN cuny hoey sbd[ s: swvn isMG jI s: gurbKs isM ipMRtrj dy prbMD nwl istI pYRs AMimRqsr ivc
CpvweI pihlI vwr dy sPy 1 qy hY[ dohw [ rwDw suAwmI nwm j gwvy soeI qry[ kl klys sb nws syK pwvy
sb duK hry[ rwDw suAwmI gwie kr jnm suPl kr lY XyhI nwm injI nwm hY mn Awpny Dr lY[ 3 gupq rUp
jhW DwirAw rwDw suAwmI nwm ibnW imhr nhIN pveI jhW goeI ibsrwm[ so eys jgw qW ieh ikhw jw skdw
hY ky ieh s: swvn isMG jI ny CpweI hY[ ausny rwDw suAwmI nwm dI mihmw gweI hY [pr agy sPy 153 qy
sbd 77 dw pMjW sbdW ivc hwl disAw hY qy pihly sbd dy AKIr qy hY[ Xyh pihlw AsQwn bqwieAw
[rwDw suAwmI bcn sunwieAw[ 20 sbd dUsrw[ rwDw suAwmI khq pukwrI[ dUsr mMjl kr leI pwrI[ 3 [
rwDw suAwmI Xy BI gweI[ cOQw prdw lInw jweI [5[ prym iblws jhy AiqBwrI[ rwDw suAwmI khq pukwrI
17 [ so kihMdy qW suAwmI jI iehny ky myrw mq swlgrwm dw clwieAw hY[ pr sMswr dw krqw qy mukq dyn
vwlw swry rwDw suAwmI nMU mndy ny qy suAwmI iSv idAwl isMG jI dI gl s`cI hY qy rwDw suAwmI nwm
swlgrwm ny clwieAw hY[ ikauik rwDw suAwmI nwm dI Koj krn qoN keI qrW disAw igAw hY[ jYsy iSv
idAwl isMG jI dI Gr vwlI rwDw rwDw krdI rihMdI sI qy eys vwsqy Esdw nwm rwDw pY igAw so iSv
idAwl isMG dw nwm suAwmI jI pY igAw [ qy dohW dw nwm rwDy suAwmI hoiigAw[ Aqy dUsrw sMq qulsI jI
h`Qrs vwly A ky mQrw jmnw dy kMfy qy ibSrwm Gwt qy bYT dy sn qy iek cobn ivDvw eynW dy kol AwaNdI qy
Esny ikhw sMq jI myry kol pMj hjwr rupYXw hY eysnMU AYsI jgw qy lwau ijS krky myrw nwm rhy, so ieh rupY
sMq jI ny lY ky iSvdiAwl isMG qy swlgrwm nMU 50 -50 rupY mhInw idqy qy eynw ny rwDw suAwmI nwm surU
kIqw hY Aqy qIsrw iKAwl hY ky rwDw nwm surq qy Sbd suAwmI hY[ so eys qoN nwm rwDw suAwmI piAw hY[ pr
ieh sB glW glq ny ikauNky mYN 1982 eI: ivc cyq dy mhIny Awgry jw ky puiCAw gurduAwry mweI Qwn eyQy
BweI AnMq isMG jI jo ky 70 swl dI aumr dy sn eynW ny disAw ky swfw ipCw lhOr dw hY qy jdoN SRI gurU qyg
bhwdr swihb jI eyQy Awie sn qW Es vyly swfy vifAW ivcoN mweI kSilAw sI Es ny SI gurU mhwrwj jI nMU
iek Qwn Bytw kIqw qy mhwrwj jI myrw DI puq koeI nhIN hY hY [ myrw qW nwm nhI rihnw so siqgurU jI nY
ikhw mweI qyry nwm qy ies jgw dw nwm pY jwiegw so aus dw nwm mweIQwn gurduAwrw hY qy eys dw mhMq mOj
dws audwsI sI qy eyQy iSv idAwl isMG Aw ky bicAW nMU pVwauNdw sI qy bcy EanMU mhwrwj jI pws mQw tykdy
sn qy mhMq jI ny EsnMU roikAw qy Eh gusy hp ky Gr jw ky lVky pVwaun lg ipAw qy eysdw iek ividAwrQI
swlgrwm sI Eh bhuq huisAwr sI qy jdoN guuduAwry swihb pVdw sI EdoN qy Pyr vI Aw ky mweI rwDw dI bhuq
syvw krdw sI qy suBw cMgw vyK ky mweI rwDw ny Es nMU pMj hjwr rypYXw dy ky ikhw ky eys nMU AYsI jgw qy lw
ijs nwl myrw nwm rhy ikauNky myrw DI puq koeI nhIN hY[ so swlgrwm ny Eh rupYXw lY ilAw qy eysny SurU kIqw
rwDy suAwmI Aqy Pyr ieh fwkKwny dw jrnl post mwstr bn igAw hY qy RQy vI eysny ieho nwm jpaunw surU
riKAw so ieh hY AslIAq rwDw suAwmI nwm dI jo ky swlgrwm jI ny sMq mOj dws jI dI Drm pqnI jI dw
nwm jpaunw surU kIqw hY qy rwDw suAwmI Esy dw nwm jpudy ny ky rwDw hI sMswr dI krqI qy mukq dyn vwlI
hY[ rwDw suAwmI mq ivc dUsrI kmjorI hY[ sbd qIsry ivc sPy 58 q ikhw hY[ pWc AMf rcnw qhW kInI[
bRhm pWc qW myN huey lInI [ Bwv suAwmI jI d`sdy ny ky mYN pMj AWfy vyKy ny qy EnW ivcoN pMj bRhm pYdw hoie ny
Aqy gMRQ dUsry ieko AWfw qy iek hI bRhm dsdy ny jYsy mnMU isimRqI iDAw[1[ slok 9 [qd AMfm Bv dYmM
swihsrw[ vwihgurU dI ieiCAw hoeI ky mY sMswr rcW qy Eh ieiCAw iek AWfy dI Ckl ho geI Aqy kurwn
mjId sUrq 21 Aieq 31 [ ikAw nhIN vyiKAw EnW ny jo kwPr hoie ky Asmwn qy zmIn imly hoie sn qy mYN
eynW dohW nMU Bwv ieh sMswr pihlW ieko uiVAw hoieAw sI qy eys nMU vKr kr idqw Aqy SRI siqgurU nwnk dyv
jI ny iblwvl rwg ivc ikhw hY [ Apy scu kIAw krjoiV[ AMfz PoiV ivCoV[ Bwv sMswr pihlW iek AMfy dI
Skl vrgw sI qy Pyr do ihsy igAw ik ipVly mhwqmW ivdvwnW ny qW iek AWfy dI Skl ilKI hY qy ausy dw
rUp isB ilMg hY[ pr suAwmI iSv idAwl isMG jI ny pMj AWfy dsy ny qy eynW pMjW AWifAW ivcoN pMj bRhm
pYdw hoieAw Aqy 108 aupinSd bRhm ividAw gMf slok 1 [ Ab bRhm ividAw aupinSd ko kihqy hY ADBuq
krm krny vwly ivSx bRhm kI ikrpw sy Druv Aign svrUp bRhm ividAw kw rhsX kqy hYN[ 1[ ijs bRhm
ko EAMkwr ky eyk AKsr ky rUp my bRhm igAnIE ny bqlwieAw h ausdy srIr AOr qIn kwlkw vrxn krqw
hY[ eys dy 110 slok ny ijnW ivc iek bRhm disAw hY[ Aqy SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg gauVI ivc ikhw
hY[ vix iqRix iqRBvix pUrn gOpwl bRhm pswru jIA sMig idAwl[Aqy suKmnI AstpdI 18 ivc ikhw hY[
bRhm mih jnu jn mih pwr bRhm [ eykih Awip nhIN kVu Brmu [Aqy Pyr Awsw rwg ivc hY[ bRhm psirAw
bRhm lIn[ goivMd gux iniD jin kihAw [ DnwsrI rwg ivcikhw hY[ bRhm pswru psirE BIqir siqgur qy
soJI pweI[so irg vyd Xjur vyd dy ilKy Anuswr aupinSd ivc qy SRI gurU gMRQ swihb jI ivc qW iek bRhm dI
AWfy dI Skl hoeI qy AWfy dy do ihsy ho ky ih sMswr bn igAw qy suAwmI iSv idAwl isMG jI ny ikhw hY ik
pihly pMj AWfy sn qy EnW pMjW AWifAW ivcoN pMj bRhm pYdw hoie[ so ieh smJ AaudI hY ky pihlI swry
ivdvwnW mhwqmW qy gurU mhwrwj qW glq nhIN kihMdy Aqy suAwmI iSv idAwl isMG jI ny glq ikhw hY[ Aqy
Sbd d`sy ny 1 joq inrMjn 2 EAMkwr 3 sohMg 4 sqnwm qy pMjmyN dw nwm nhIN d`isAw Aqy sbd pihly ivc
hY[ mn AOr surq jmwE iql pr[ 14 [ so sbd pMj d`sy ny qy eynW ivc iDAwn nhIN launw iDAwn iql pr
launw h so iql dw nwm nhIN disAw ky iql iks cIz dw nwm hY[ so ijs qrW ipCy iliKAw glq hY eysy qrW
ieh c`kr glq d`sdy ny[
. rwDw suAwmI dy 12 ckrW ivc dsy krm glq ny [
sMq smwgm dirAweI lwl rwDw suAwmI siqsMg ibAws ]cOQI vwr 1979 PrPrI ivc Cpy dy sPy 185 qoN
surU hoNdw hY[ ckr pihlw mUl- Dwr gudw cwr dl lwl rMg ckr dw suAwmI gnyS [ srIr ivcoN mYl bwhr
k`Fxw 2 [svwiDstwn jW ieMdrI ckr ieMdrI Cy dl hlkw kwlw [ dy bRhmW –sQUl srIr dI rcnw krnw[ 3
[ mnI prk jW nwBI ckr[ 8 dl gUhVw lwl [dyvqw, ivSxU—pwlx poSx krnw[4 [ Anwhq ihrdw ckr
bwrW dl nIlw[ iSv sQUl srIrr dI riKAw krnw Aqy nws krnw[5[ ivsuDjW kMT ckr[ kMT solW dl
gUhVw nIlw[ SkqI QoVI mwqrw ivc inrmwxkwrI Dwrw [6[AigAw ckr A`KW dy ivckwr do Awqmw Aqy mn
srIr nMU cyqn rKnw[7[shMs rwr jW shMs dl kMvl joqI sbl mwieAw imsrq bRhm jW mwieAw sihq bRhm
8 [ musl`mI jW iqRkutI]bRhm ieQoN iSRStI SurU hMudI hY[9[ sMun[pwrbRhm dsvyN duAwr dw iek ih`sw[ 10[
inrwlw jW mhW sMun hwly qk s`D kwPI hyTW auqr cukI pr mwieAw sihq Awqmw[11[ BMvr guPw sùD Awqmw[
smMudr qoN judw ho cukI bUMd [12[ sq scKMf—sq purS rUhwnIAq dw smMudr[ieh bwrW ckr ilKy ny[ Aqy
sPy 185 –88 qy hY[ ipMf ivcCy ckr hn[ ies nMU Xog SwsqrI Kt ckr kihMdy hn[ Kt dw ArQ hY Cy
ckr dw ArQ hY kyNdr kml jW phIAw ijs qrW srIr ivc vK vK Cy nwVIAW dy guCy hMudy hn lg pg ausy
qrW Cy ckr hMudy hn[ ies icqr qoN Cy ckrW sQwnW Aqy ienW dy kMmW dI smJ Aw jwvygI iehnW ckrW dI
igxqI hyTW qoN aupr vl hMudI hY ies leI pihlW mUl ckr jW gudw ckr hY Aqy dUsrw ieMdrI ckr hY Aqy gy
dUsry ckr hn dyKo ryKw icqr pMnw 186—87 [ qusIN dyKo ik iehnW ryKw icqrW ivc Cy ckrW dIAW iksmW
hn[ Xog mwrg dw swDk pRwxW dy shwry ies nON duAwirAW vwly srIr dy sB qoN hyTly ckr mUl ckr dy jrIey
AMdr dwKl ho skdw hY pr pRwx auhnMU AigAw ckr jW ipMf ckrW ivcoN CyvyN Aqy sB qoN aucy ckr qk iljw
skd sn ies qoN Agy nhIN ikauNik pRwx ieQy phMuc ky icdw kws Bwv ipMf qy AMdrly AkwS ivc lIn ho jWdy
hn[ ieh pMj pRwx[1[ pRwx[2[ Apwn[3 [smwn [4[ ivAwn [5[ auidAwn hn[ pRwx AWdrW ivcoN ml
mUqr nMU kFdy hn[ ies pRwx nMU Apwn kihMdy hn[ ArQwq Eh hvw jo hyTW vloN inkldI hY smwn dw kMm
nwBI ckr qoN swry srIr ivc ieko ijhI Kurwk pcwaunw hY[ ivAwn pRwx swry srIr ivc KUn dw dOrw clwaunw
hY[ auidAwn pRwx gly ivc dI ho ky ihrdy ivc jWdw hY ieh mOq smyN Awqmw nMU iek dyih qoN dUsrI dyh lY jWdw
hY[ pRwx mMUh A`K Aqy n`k ivc krdy hn[ ieh ieh pRwxwXws dy swDk nMU Awpxy somy icdw kwS qoN aupr nhIN
ilAw skdw Aqy ieh rsqw bhuq lMmw qy muSikl hY[ sMq AwpxI swDnw AwigAw ckr qoN SurU lrdy hn jo ik
mn Awqmw dI kudrqI bYTk hY[ auh ieQoN isDw auprly mMflW vl cBweI krdy hn vyd Aqy dUsry Swsqr
isrP bRhm dy sQwn ArQwq ATvyN ckr qk dI isrstI dw vrnx krdy hn jo ik sMq mq dI dUs rI mMjl hY
ies qoN aupr sMq hI jWdy hn[ sMq lok qoN ibnW s Blok prlo Aqy mhW prlo ivc nSt ho jWdy hn[ isrP
bwhrvW lok ssMq dys jW scKMf hI Ajr Amr AbnwsI hY ieh glW glq ny Aqy eys pr ivcwr kry qW
pihlI gl ieh hY ky ies lyK dw pqw nhIN disAw ky ieh bwrW ckr iks gMRQ dw lyK hY—qy jy eynw Awp
vyKky ilKy ny qW ieh swry glq ny—ikauky sbd dw jwp krnw hY ijhbw nwl qy eys vwsqy ieh pihlw ckr
iks qrW hoieAw Aqy dUdrw hoNdw hY iDAwn Drnw so kI gudw dw iDAwn Drky gudw dw hI iDAwn Drky gudw
pihlw ckr hY[ Pyr eys ckr dw dyvqw gnyS iliKAw hY [Aqy hr kMm dI isDI vwsqy pihly gxyS dI pujw
hoNdI hY qW kI gxyS gudw ivc vsdw hY mYl bwhr kFdw hY[ Aqy cOQw hY Anwhq ihrdw sAnwhq Eh sbd hY
jo ibnW iksy cIz dy Avwz AwauNdI hY qy Anh`d iksy cIz nwl lgn qy Avwz inkldI hY jYsy GiVAwl qy
lkV dw hQOVw mwrn nwl Awvwz hoNdI hY qy ihrdy ivc kyhVI Avwz ies qrW dI inkldI hY[ CyvW ckr hY
Awqmw qy mn dy ieh iqMn hogey[ so ieh hr iek smJdwr jwndw hY ky iek Awqmw qy iek mn hoNdw hY[
phlW hY muslmI jW iqRkutI bRhm ieQoN isRstI surU krdw hY[ kI bRhm iqRkutI ivc vsdw hY jo ky eyQoN isRstI
SurU krdw hY Pyr musMlmI—Aqy hyT iliKAw hY ky ienW Cy ckrW nMU muslmwn sMqW ny drjwiq aulvI ikhw [ so
hir iek Drm dy gMRQ ivc jo iliKAw hMudw hY [auh mMnn Xog hMudw hY[so kurwn mjId ivc ckrW dw koeI
ijkr nhIN hY qy jy iksy muslmwn sMq ny ieh nwm dsy ny qW mMnn Xog nhIN hn[ ckr 11 BMvr guPw suDw
Awqmw[ nwly BMvr guPw hY hY[ guPw ivc qW hnyrW hMudw hY qy Pyr suD Awqmw[ Awqmw Es vwihgurU dw rUp
hoNdw hY aus ivc hnyrw ikQoN Aw igAw—so eyny ivc hI smJ lau ky jo kuC vI iliKAw hY ieh sB glq hY[
. pRwxw ivc jo krm ilKy ny iehnW nMU pihly irKIAW ny glq disAw hY[pMj
pRwx]1]pRwx 2 Apwn 3 smwn 4 ivAwn 5 auidAwnrn pRwx AWdrW ivcoN ml mUqr nMU kFdy hn[ so pRwxw
vwry vI jo kuC iliKAw hY ieh sB glq hY[ ikauNky ies vwry sUqr mhW BwS pRSn auqr mwlw lyKk jgq rwm
swsqrI kvI rqn ny iliKAw hY[ sBw rwj Aw mnuS pUrb auQw hrn puSp imqr sBw puSp isqro AweI
qy[Bwv pqMjl irKI puSp imqr rwjy dy smyN lhOr ivc A`j qoN 2671 swl pihlW hoieAw hY qy eys irKI jI ny
pqMjl Xog prdIp iliKAw hY jo ky SRI suAwmI Emw nMd qIrQ jI n tIkw kIqw qy mOqI lwl jlwl ny gIqw
pRYs girK pur dUsrI vwr CpwieAw[ 2018 ib: ivc Aqy eyss dy sPy 448 qy PotO hY[ ijsqy Cy ckr ilKy
ny[1[ sYhMsr ckr eys nMU bRhm rudr vI AwKdy ny ieh qwlU ivc hY[2[ AigAw ckr A`KW ivc [3[bswhr
ckr[ ieh kMT qoN hyTW gl ivc hY[4[Anwhq ckr ihrdy ivc [5[mnI prk ckr nwBI ivc [6[
sviDstwn ckr[ gudw ivc [7[ mUlDwr ckr[ ieMdrI ivc [8[ kMuflI pYrW dy AMgUiTAW ivc ieh AT
ckr ilKy ny Aqy eynw vwry iliKAw hY bRhm rudr iDAwn krdy hoie suAws dw clnw AYsw socnw ky E nwl
suAws myrU, fMf- Bwv rIV dI h`fI jo nwV hY Es ivc jWdw hoieAW mUlDwrw qk clw jWdw hY Am dy nwl EQoN
bRhm rudr qk Pr vwps Aw igAw hY[ eysy qrW hyTly ckr—mIlDwr siviDstwn mnI pUrMk Aid ivc
iDAwn krdy hoie E nwl suAws Aqy Am nwl clnw Bwvnw krdy hoie auqly ckrW ivc disAw jWdw h Aqy
108 aupinSdW bRhm ividAw KMf ivc dUsrI aupinSd sPy 40 qoN SurU hoNdI hY eys dy slok 65 ivc hY ky
smwDI lgwky hMs dw jwp krdw rhY qy swP s]SISy dy smwn auqm rUp dw iDAwn k[ Agy slok 66/ 70 qk
hY[ Awd dys ivc igAwn mudrw rUp vwly prm hMs dw iDAwn kro[ pRwx 2 Apwn 3 smwn 4 auidAwn 5
ivAwn[ ieh pMj vwXU qy pMjkrm ieMdrIAW nwl jwp krn nwl SkqI bhuq bl vwlI hoNdI hY[ Aqy nwg—
kUrm krkr-dyv dq Aqy DnjX-AOr pMj igAwn ieMdrIAW nwl imlky igAwn SkqI bl vwlI hoNdI hY[ Aqy
SkqI ivc Aign qy nwBI ckr ivc sUrj rihMdw hY[66/68 pihly bMD mudrw dw AiBAws kry nwsW Agy AOr
Awpny nyqrW ivc [ A- kwr Aign khI jWdI hY[ ihrdy ivc qy auidAwn ivc Aijn hONdI hY Aqy iqRkutIAW
ivc ivAwn hY ies ivc pRwx SkqI nMU myly “bRhm Aign – Apwn nwsw Agy Aqy AKW ivc nw ivSxU Aign
ihrdy ivc rihMdI hY[ Aqrv vyd kWf 10 sUkq 2 [AStw ckrw nv duAwrw dyvwn pUrI AjuiDAw 8 c`krW qy
no dvwrW vwlI dyviqAW dI AjuiDAw ngI ies ivc surg dyn vwlw ihrn grB joq nwl purI qrW FikAw
hY[eys grB koS ivc pujn jog Awqmw dw tkwnw hY Es nMU bRhm jwnn vwly cMgI qrW lYNdy ny aupinSdW dy
swDnw KMMf ivc soBwg lCmn aupinSd ivc no ckr ny Aqy sPy 401 qy nr isMG Kt ckr aupinSd hY[ Aqy
Bgq kbIr jI gauVI byrwgin iqpdy ivc ikhw hY[ aultq pvx ckMR Ktu Bydy[ so swry mhWpurS ivdvwn Cy
ckr dsdy ny[ Aqy rwDw suAwmIAW 12 ckr dsy ny[ so myrw 6-8—12 [ckrW nwl sbMD nhIN hY[ ieh qW
AwpnI AwpnI phMuc hY—ijQoN qk mhwqmW ny AiBAws krky vyiKAw hY Eh disAw hY[ pr myrw sbMD isrP
glqIAW nwl hY qW ky rwDw suAwmI eynW nMU smKn dI koSS krn [qy dUsry eynw glqIAW qoN bcky gurmq nMU n
Cfn[ ikaNuky pihlw qW eynW muF lhOr hY ijQy is`K pq pYdw hoieAw hY[Pyr BweI mUl cMd jI dw nwm syT dw
mUl cMd hY qy syT nwm SRI siqgurU nwnk dyv jI dy is`K mn suK dw nwm sI so pqw lgdw hY ky BweI mnsuK dI
AOlwd ivcoN BweI mlUk cMd jI ny Awp SRI gurU gMRQ swihb jI dI bIV ilKI sI qy iehbIV AYs vyly ibAws hY[
ikauNik BweI mlUk cMd jI dy BweI idlvwlI isMG jI qy BweI idlvwlI isMG jI dy iSv idAwl isMG jI
prqwp isMG jI qy ibMdrwbn isMG jI dy iqMn puq hoie qy suAwmI iSv idAwl siMG jI qoN ipCoN lwlw prqwp
prqwp isMG jI pws ieh bIV sI qy eys pwsoN bwbU swvx isMG jI lY Aie sn[ jo ky ibAws mOjUd hY[ Pyr
mweI Qwn gurduAwry dy syvk qy audwsI sMq mOj dws jI dy cyly sn[ Aqy eys qy sMkw nhIN ho skdw ikauNky SRI
mwn ibMdrwbn isMG jI ny vwihgurU jpnw disAw hY qy suAwmI iSv idAwl isMG jI ny ipCy ilKy sbd joq
inrMjn EAMkwr sOhM—sqnwm dsy ny qy ieh cwry sbd SRI gurU gMRQ swihb jI ivc ny[ so eys vwsqy eynw dw
swrw Kwndwn is`K hY qy eys vwsqy eyh BwvY rwDw suAwmI khwaud ny pr eynW nMU SRI gurU gMRQ swihb jI pwT
ivAwh qy pRwxI dy mry ipCoN qy duK suK vyly jrUr krwaunw cwhIdw hY ikauNky ieh krm BweI mlUk cMd jI krdy
sn eys vwsqy eynw nMU ieh krm nhI Cfny cwhIdy dUsrw ieh is`KW nwl imly rihngy qy isAwsq ivc vI eynw
dI qwkq vD jwiegI eys vwsqy SRI gurU gMRQ swihb jI nMU jrUr mndy rho[ so ipCy ilKy Anuswr mYN jo ckr vyKy
ny Eh ilKdw hW[
mYN bwrW c`kr srIr dy qy cwr rUhwnI dy solW c`kr vyKy ny qy sqwrvW qy ATwrvW nhIN
vyiKAw[
mYN jo c`kr vyKy ny Eh dsdw hW[ AiBAws krn vwly pVky lwB auTwaun[1[ jIhbw[2[kMT 3 ihrdw 4 nwBI
5 mQw iqRkutI eys vwry Bgq kbIr jI ny rwg gauVI pUrbI ivc ikhw hY[ ieVw ipMgl suK mn bMdy ey Avgn
kq jweI[ Agy slok 152 ivc kihw hY[ gMg jmn ky AMqro shj sMun ky Gwt[ qhw kmIry mt kIAW Kojq
muin jwn bwt[ Bwv Bgq jI dsdy ny ky sjI sur gMgw hY Aqy KbI sur ipMgl jmnw hY[ Bgq nwm dyau jI ny
ikhw hY[ rwmklI rwg ivc [ieVw ipMglw Aaur suKmnw pwauny bMiD rhwaugo[ cMdu sUrj duie simkr rwKau
bRhm joq imil jwaugo[ Bgq byxI jI ny rwg rwmklI ivc disAw hY[ ieVw ipMglw Aaur suKmnw qIin bsih
iek TweI[ byxI sMgmu qhiprwg mnu mjn kry iqQwwwwwhI[ ieVw sjI sur ipMglw KbI sur[ sUrj sjI sur
suKmnw dohW nwSW QwnI sw jwnw Bgq jY dyau jI ny rwg mwrU ivc disAw hY[cMd sq ByidAw nwd sq pUirAw
sUr sq KoV swdqu kIAw[ cMd KbI sur sUr sjI sur hY[eynw ivc KoV solW vwr jwp krdy suAwsq dq rook[
Aqy mhwrwj jI, siqgur nwnk dyv jI ny mwrU rwg ivc disAw hY[ sur sru sois lY som sru poiK lY juigq
kir mrqu so sn bMD kIjY sjI sur QwnI swh iKc ky cwr vwr jwp krky sjI sur QwnI Cf idE Aqy Pyr som
KbI sur QWnI swh iKc ky cwr vwr jwp krky Cfidau Aqy mhwrwj SI cMd jI ny Awpny mwqry ivc disAw
hY[ ieVw myN Awvy ipMglw myN Dwvy [suK mn ky Gr sihj smwvy[ ipCy dsy Anuswr sjI KbI nwsW QwnI suAws
nwl jwp krky Pyr dohW nwsW QwnI swh iKc ky Aqy C`fn dw nwm suK mnw hY[Aqy hor swrw hwl Agy hT
jogw ivc Avygw [ so ies qrW krn nwl iqRkutI jwl ijQy ieVw ipMgl qy suK mn nwVW imldAW ny Es jgw
jo crbI hoNdI hY Eh suAws nwl Fl jWdI hY qW suAws Agy CyvyN ckr qwlU ivc qy sqvyN ckr igcI ivc clw
jWdw hY[ pr eynW ckrW ibv sbd jWdw hY qW ieh pqw nhIN lgw ky sbd ivclw rwh iks qrW pws kr
igAw [Aqy jdoN sqvW ckr qoVky Agy cldw hY qW Pyr ieh hI rIV dI h`fI ivc ijs nMU BuAMgm nwV jW
srp kMflI AwKdy ny Es ivc tyfw cldw hY[ ijs qrW s`p cldw hY eys vwsqy hI eys nwlI dw nwm srp
kMuflnI BuAMgm nwV sddy ny [so ies qrW sbd clky ilMg ieMdry ipSwb vwlI jgw jWdw hY qW srIr eynW
kMbdw hY ijs qrW ky ibjlI dI qwr nMU h`Q nMU l`g jwie qW kMbdw hY qy qusIN iksy AiBAws krn vwly qoN
suinAw hovygw ky jwp krn bYiTAw srIr bhuq kMbdwhY[ Esdw ieh Bwv hoNdw hY ky iksy ny nwmjpn dIpurI
jugqI nhIN dsI qy dUsrw ipCly jnm ivc AiBAws QoVw kIqw hY ijs krky sbd ckr nhIN qoV skdw qy
srIr kMbdw h s ilMg ieMdry ivc sbd jwiegw qW srIr kMbygw qy Pyr sbd nwBI ivc Aw jwiegw[ so pihlW
qW sbd nwBI ivcoN iqRkutI ivc igAw hY qW nhIN lgw pr dUsrI vwr jdoN nwBI ivcoN clygw qW Esy qrW tyfw
clygw[ qy sbd cldw idsygw qy eynI jlUn hovygI ijnI ky VotI kIVI clnn nwl hodIN [ so sbd eysy qrW
clky pihly qW ilMg ieMdry dw c`kr qoiVAw hY hux dUsrI vwr pYrW dy dohW AMgUiTAW ivc jwiegw qW eyQy Py
srIr kMbygw qy sbd ckr qoV ky nwBI ivc Aw jwiegwAqy nwBI ivc Aky gly qoN hyTly DV dy swry vwlW ivcoN
bwhr jwiegw[ ieh d`s ckr ieko vwr clky qoV dygw Aqy Pyr sbd ruk jweygw[ Aqy Pyr AKW dydohW
fyilAW ivcoN bwhr jwiew[ ieh mY krIb 17—18 swl AiBAws krky ckr qoVy ny qy eys qoN ipCoN sbd isrdy
swry vwlW ivc dI bwhr jwiegw[ so ieh bwrW ckr srIr dy ny Aqy hux svwl hY ky ckr kI cIz hY Aqy eys
bwry SRI siqgurU nwnk dyv jI ny jpujI swihb jI dI pauVI pihlI ivc ikhw hY[ ikv sicAwrw hoeIAY ikv
kuVy qutY pwil[ jdoN SRI siqgurU nwnk dyv jI pMj swl dI aumr ivc jpujI swihb aucwirAw hY qW koeI sunn
vwlw smjdwr AwdmI suAwl krdw hY[ nwnk Es vwihgurU dy drbwr ivc jw ky s`cy iks qrW hoeI dw hY qy
JUTy ivSy ivkwrW dI pwlvt iks qrW tuty qy Es vwihgurU dy drbwr ivc jwky s`cy hoeI ey[ SRI gurU Arjn dyv
jI ny eys vt dw AigAwn rUp pVdbwry soriT wg ivc ikhw hY[ BMBIrI ky pwq prdoN ibn pyKy durwieE[ Bwv
ijs qrW BMBIrI aufdI iPrdI hY Esdy KMB bhuq brIk hoNdy ny pr hoNdw bhuq sKq hY Esdy Awsry hI BMBIrI
aufdI hY[ eysy qrW hI eynW ckrW ivc AigAwn rUp pVdw bhuq sKq hMudw hY qy sbd dw AiBAws krn nwl
Eh tut jWdw hY qy Pyr sbd qyhrvyN c`kr ivc clw jWdw hY[qW eyQy jwky swry sMswr dw krqw vwihgurU idsdw
hY[
. c`kr qyrW ivc swry vwihgurU idsdw hY [
jdoN gMRQ pVIey qW eys vwry gMRQW ivcoN ieh pqw lgdw hY[ jYsy ky CWdogX aupinSd sPw 3 slok 1 [srbM KlM
ivdM bRhmM[ bRhm swry hI ivAwpk hY[ AMgryjI vwly AwKdy ny[ gwf iej EmnI pRYjMt[ vwihgurU swry jIAW
ivc ieko jyhw pUrn hY[ kurwn mjId sUrq 2 [Awieq 115 [vwh il`lw ih`l mnrko vl mgrbo vw AYnw mw
qvlU Pw swmw vj hùlw[ Amw hI swry pwsy vsdw hY qy ijDr mMUh krogy Esy pwsy Alw hY[ SRI gurU Arjn dyv
jI ny iQqI gauVI ivc ikhw hY[ slok [ cwir kuMt caudh Bvn sgl ibAwpq rwm [nwnk aUn n dyKIAY
pUrn qwky kwm SRI gurU goibMd isMG jI ny jPr nwmy dI ihkwieq bwhrvIN dy dUsry CMd ivc ikhw hY[ rhImo
krImo mkIno mkw[ AjImo rhImo AjImo jmw[Eh vwihgurU swirAW nwloN v`fw qy swirAW nMU jwnn vwlw swirAW
ivc ivAwpk hY[BweI nMd lwl jI ny gjl Cy ivc ikhw hY[hr kujw qUr Asqu sU blwey An vwr hsq[ijdr
vI vyKogy Edr hI qU phwV hY ijQy vwihgurU rihMdw hY[ ijs phwV ijs qy mUsw pYgMbr jwky vwihgurU dy drSn
krdw sI Es phwV dw nwm disAw hY qy swry pwsy hI vwihgurU dy rUp dIAW ikrnw inkl rhIAW ny[ Aqy SRI
gurU qyg bhwdr swihb jI ny rwg DnwsrI ivc ikhw hY[ puhp miD ijEu bws bsqu hY mukr mwih jYsy
CweI[Bwv ijs qrW PulW ivc sgMDI dy qy sIsy ivc prBwvW idsdw hY[ Aqy Bgq nwm dyv jI ny Awsw rwg
ivc ikhw hY[ sBu goibMd hY sBu goibMd hY goibMd ibn nhIN koeI [ Aqy rwg kwnVy ivc disAw hY[ pwnI mwih
dyKu muK jYsw[nwmy ko suAwmI bITl AYsw[so ijs qrW sIsy qy pwnI ivc Awpnw rUp idsdw hY[ pr eysvyly
sIsw vyKn vwlw vKrw hY qy sIsw vKrw hY jW ieau smJ lau ky ijs qrW [pwnI ivc Awpnw mMUh vyKnw[ pr
pwnI vKrw hY qy pwxI ivc mMUh vyKn vwlw vKrw hY[ so eysy qrW hI qyhrvyN c`kr ivc swry vwihgurU idsdw hY
pr hY Ajy vKrw [
. c`kr codW ivc jwky jIv qy vwihgurU iek ho jWdy ny [
AiBAws krn vwly mhwqmW ny igAwn KMf aupinSd dy slok 65—66 ivc disAw hY[gurU dw aupdyS sunky
is`K ,igAwnI hoky kihn lgw ik mYN huxy eyQy jgq vyiKAw sI Eh ikQy clw igAw qy ieh bhuq bicqr hY kI
jgq nhIN hY Aqy Agy iqnW slokW ivc disAw hY[ky mY hI sdw rihn vwlw iSv hW [ Aqy swDnw KMf ivc
Anu pUrnw aupinSd dy cOQy iDAw ivc ikhw hY[eyk bRhm hm smIq ikq ikRqXo Bvyn munI[ mU hI bRhm hW so
AYsw smJx vwlw munI sdw hI suKI hoNdw hY[ so eyQy jwky sbd qy dyh dovyN Kqm ho jWdy ny qy eys vwry jog
kMufl dy iDAw 3 slok 24 ivc disAw hY[ prmwq mn lInM qq prM bRhmYqR jwie qy[ qq isq gMBIrM n qyjO n
qm sq qm [ Bwv jdoN jIv bRhm ivc iml jWdw hY qW eyQy nw bhuqw hnyrW hY qy nw bhuq cwnx hoNdw hY eyQy
eys vyly isrP sq rUp srIr qoN ibnW hMudw hY[ijs qrW GVy ivc dIvy dw cwnx hoNdw hY[ so ieh rUp jo srIr
qoN ibnW hY ieh rUp ilKwrI ny EdoN vyiKAw sI[ jdoN ik s`jI A`K dw Aprysn hoieAw hY qW Es vyly A`K qy hry
kpVy dI ptI sI qy kmry dw hrw rMg qy hry blb hry rMg dw jIro lgw hoieAw sI qy rwq sq swfy sq vjy dw
twiem sI[so Es vyly jo cwnx sI ieh nw bhuqw hnyrw qy nwhI bhuq cwnx sI[cOdvyN c`kr ivc eynW cwnx
hoNdw hY[ Aqy c`kr pMdrvW ies qrW dw hY jYsy ivAwh ivc AsqbwjI vwly crKVI clwaudy ny eys ivcoN
cMigAwVy inkl dy ny qy imtdy ny qy imtdy jWdy ny[ so ies qrW dw ieh c`kr hY jo krIb GMtw fyf GMtw vyiKAw
hY[Aqy Prk eynW hY ky crKVI dw ivjUd oNdw hY qy eys dw ivjUd koeI nhIN ikauNky mYN iqMn vwr h`Q pwky PVn
dI koSS kIqI sI pr h`Q kuC nhI AwieAw qy ckr bhuq qyj cldw qy cMigAwVy Es ivcoN inkldy qy Es ivc
hI imldy jWdy sn[ Aqy eys vwry SRI gurU goibMd isMG jI ny Akwl ausq`q dy CMd 17—87 ivc disAw hY[
jYsy eyk Awg qy knUkw koit Aig auTy inAwry inAwry huiekY Pyr Awg mY imlwihgy[ jYsy eyk DUr qy Anyk DUr
pUrq hY DUr ky knUkw Pyr DUr hI smwhgy jYsy eyk nd qy qrMg kot aupjq hY pwn ky qrMg sBY pwn hI khwhgy
[ qYsy ibsv rUp qy ABUq BUq prgt huie qwrI qy aupj sbY qwhI mYN smwhgy[ so SRI gurU goibMd isMG jI eynW
prmwxw ivc disAw hY ky Es vwihgurU qoN ieh swrw sMswr pYdw hY ky ausy ivc smw jWdw hY[so eysy qrW Es
ckr ivcoN ieh sMswr pYd hoNdw qy Esy ivc jWdw hY qy jdoN Awqmw vwihgurU ivc imlky vwihgurU rUp hoNdw hY qW
eysdy Awqmw ivc cwnx ho jWdw hY Aqy ieh cwnx AYsw nhIN hY ijs qrW lwltYn dw cwnx Asy pwsy hMudw hY
qy hyT auqy hnyrw hoNdw hY pr ieh cwnx AYsw hY ky eyh cwry pwsy hyT auqy iek jYsw hY[ pr ieh cwnx c`kr
solW ivc hY qy mYN qW isrP do iqMn vwr dyiKAw hY Aqy gurduAwry kilAwx Bvn nWBy ivc bIbI pRIqm dws hYN
dUsrw bIbI ividAw vMqI bRhmxI hY nwBy ivc hI hY Aqy ijly gurdws pur btwly dy lwgy ipMf audoN dw BweI
hrBjn isMG jbl pur rWJI rihMdw hY Aqy cOQI iek bIbI gONdIAW hY sYNq eysdy pqI dw nwm jsvMq isMG hY[
ieh cwry hI cwnx vyKdy rihMdy ny qy eynW dy nwm mYN eys vwsqy ilKy ny ky jy iksy nMU SMkw hovy qW eynW nMU imlky
puC skdw hY qy ieh n smJy ky kilAwx dws AYvyN bkvws krdw hY[ so mYN qW ieh cwry hI vyKy ny qy ies qrW
hor AnykW hoxgy ijnW dI ibrqI cwnx ivc rihMdI hovygI[ so solvyN c`kr ivc AnykW hoxgy ijnW dI ibrqI
cwnx ivc rihMdI hovygI [so solvyN c`kr ivc cwnx hI cwnx hY[ qy ieh cwnx isrP eynW hI nhIN ky Aws
pws qy hyT auqy hI hovy nhIN ieh cwnx keI krOVW swl ipCy qy Agy qk vyKdw hY Aqy ipCy ilKy Anuswr solvyN
c`kr ivc cwnx hI cwnx hY [Aqy ipCy ilKy Anuswr pihly mhwqmW 15 c`krW qk hI pujy ny qy ieh vwihgurU
sbd dI ivSySqweI hY Aqy sMq jn AwpnI AwpnI qwkq nwl eynW ckrW ivc pujky eynW ivc iDAwn lwky bYTy
rihMdy ny Aqy eynW qo Agy sqwrvW c`kr hY bYTy hI eys sMswr dw ieMdr lok Drm rwj Aqy s`cKMf dw hwl
jwnnw ky iksqrW dyvqy vwihgurU dy swhmny bynqIAW krdy ny Aqy eys qoN Agy ATwrvW c`kr hY eyQy jwky ieh
srIr pMjW q`qW dw rUp hoky q`qW ivc iml jWdw hY – Aqy jdoN sMswr binAw hY EdoN qoN lYky gMRQW ivc ilKy
Anuswr koeI vI ATwrvyN c`kr ivc nhIN pujw ikauNky swry srIr Cfky jWdy rhy ny —Aqy SRI siqgurU nwnk dyv
jI qy mhwrwj SRI cMd jI ny q`qW ivc qq imlwie ny Aqy mhwrwj l`KmI cMd jI ny qW kmwl hI kIqw hY –Awp
GoVy qy cVky AkwS ivc cly gey ny so ieh hY ATwrvW c`kr Aqy SRI gurU nwnk dyv jI dsy gurmMqr dw jwp
krky mukq hox dw qrIkw hY[ jo ky Agy ilKy qoN pqw lgdw hY[ ky AYs vyly 1 Arb 96 kroV 58 l`K 85
hjwr swl hoie ny jdoN bRhmw jI ny ikhw sI ky k`lXug ivc muslmwnw dy rwj vyly nwnk Avqwr hovygw [ Pyr
mhwrwj viSSt jI ny disAw ky KqrIAW dI kul ivc iqMn gurU hoxgy qy dusrI sMprdw KqrIAW ivc d`s gurU
hoxgy Pyr vrKw kp irKI ny disAw ky jdoN Adl krn vwly bwdSwh Alw Alw krn vwly hongy EdoN gurU
nwnk Avqwr hovygw so ieh qW byd ivc disAw hY Aqy eys dw Anuvwd BivKq purwx ivc mhwrwj ibAws jI
ny kIqw hY ky muslmwnw dy rwj smyN d`s gurU hoxgy qy eynW qoN ipCoN monI gurU hovygw jo blwaun nwl bolg
y w[ so
SRI gurU gMRQ swihb jI monI gurU ny Aqy eys qoN ipCoN mhwqmW buD jI ny disAw hY ky myry ipCoN hox vwlw buD DuroN
hI gurU ho ky Awvygw qy ieh mukq dyn vwlw hovygw[ ies qrW dIAW d`s inSnIAW d`sIAW ny buD jI ny Aqy Pyr
hjrq eIsw jI ny ikhw hY ky Kudw nwnk dy rUp ivc sMswr ivc Awvygw qy mYN Es dw is`K hovwNgw[ Aqy hjrq
muhMmd swihb jI ny ikhw sI ky Alw nwnk nwm rKwky dunIAW ivc Awvygw[Aqy eynW swirAW qoN ipCoN pIr
inhmq aulw jI ny disAw hY ky nwnk pYgMbr hovygw Aqy ieh DuroN igAwn vwn hoky Awvygw qy eysdI kOm is`K
khwiegI[so ieh swry lyK SRI siqgurU nwnk dyv jI qoN pihly dy ny[ so eynW ilKqW Anuswr SRI siqgurU nwnk
dyv jI Avqwr hoie qy jdoN 1556 ib: dy AKIr ivc eymnw bwd BweI lwlo jI nMU imly qW BweI lwlo jI ny
disAw ky eyQy vKq dy hwkm prjw nMU bhuq duK dyNdy ny qW siqgurU jI ny iqlMg rwg dw sbd sunwieAw hY[
jYsI mY AwvY Ksm kI bwxI qYsVw krI igAwn vy lwlo[ eys ivc quk hY[ Awvin ATqrY jwin sqwnvY hor BI
auTsI mrd dw cylw Bwv hy BweI lwlo bwbr 1583 ib: ivc Awvygw qy pTwnw dw rwj pMjwb ivcoN Kqm kr
dygw[ ieh sunky BweI lwlo jI ny ikhw mhwrwj Pyr bwbr dw rwj kdoN jwiegw qW siqgur jI ny ikhw jwin
sqwnvyN hor BI auTsI mrdu kw cylw[ hy BweI lwlo Pyr is`K auTxgy qy muglW dw rwj 1797 eI: ivc pMjwb
ivcoN Kqm kr dyxgy[ Aqy kuC ilKwrI ieh AwKdy ny ky mhwrwj rxjIq isMG jI mrd gurU goibMd isMG jI dw
cylw auiTAw qy Esny muglw dw rwj Kqm kIqw hY[ pr ieh gl glq hY ikauky 1797 eI: ivc s: lihxw
isMG s: gujr isMG s: sUbw isMG jI BMgIAW ny imlky Swh jhwn dy jrnYl shWncI nMU lhOroN kFky lhOr qy
kbjw kr ilAw sI qy rxjIq isMG ny eynW nMU kFky lhOr ilAw sI [so mugl rwj dw Kwqmw BMgI srdwrW ny
kIqw sI[ Aqy eysdw pUrw hwl SRI gurU nwnk is`K mq knMUn Bwg pihly dy sPy 58 qoN 62 qk hY[ so SRI
siqgurU nwnk dyv jI kivqw dy bhuq hI jwnU sn Awp jI ny iek quk ivc iknW ieiqhws disAw hY qy ieh
vwk swry Bwrq vwsqy nhIN ieh isrP pMjwb vwsqy sn[ so sihj mq ibhMgm rwh Bwv suAws nwl vwihgurU
dw nwm jpky Es vwihgurU dw rUp ho jWdw hY qy Pyr kroVW swl qk hon vwly kMm jwn lYNdw hY qy duK suK nMU
smwn jwndw hY[ ieh sihj mq ibhMgm rwh qy clky jIv eysy jnm ivc mukq ho jWdw hY ieh sihj mq
ibhMgm rwh nwl nwm jpky Pl imldw hY[ Aqy jo kuC c`kr pMjW ivc iliKAw hY ieh SRI siqgurU nwnk dyv
jI ny SurU ivc disAw hY[ 1 Es vwihgurU iek nMU jdoN ieiCAw hoeI ky mYN sMswr rcW qW Es dI jo ieiCAw sI
Eh hY aUVy dy auqy E> Akwr lIk Aqy eys ivcoN iqMn dyvqy iqMn gun rjo sqo qmo suBw vwly jIAW dI rcnw
hoeI qy iqMn lok bn gey Aqy Eh vwihgurU iek qoN Anyk ho ky Pyr sq irhw hY Es dw viDAw GitAw kuC nhIN
hY[
mYN nwm suAws nwl jpky AvqwrW pYgMbrW qy gurU swihbW dy drSn kIqy ny [
suAws nwl jwp krky pihly mhWrwj rwj cMdr jI dy drSn kIqy ny jdoN ky SRI lCmx jI nMU brCI lgI qy
Eh mUrCw pey ny qy isr dKn vl qy pYr phwV vl qy Kby h`Q mhwrwj rwm cMdr jI qy sjy h`Q iek hor
AwdmI bYTw sI[sYNq ho skdw hY ky rwvx dy vYd suKcYn jI sn – Aqy hnMUmwn jI iek Cotw ijhw phwVI dw
tukVw cukky Aw rhy sn[ ijs qy sjIvnI bUtI sI Aqy eys gl nMU SRI siqgurU nwnk dyv jI ny rwg rwm klI
dI vwr dy slok 14 ivc disAw hY[ rovY rwmu inkwlw BieAw[ sIqw lKmnu ivCuiV gieAw[ Aqy Agy vwrW qoN
vDIk slokW ivc ikhw hY[ sIqw lY gieAw dhisr lCmxu mUE srwip[ nwnk krqw krx hwru kir vyKY Qwip
auQwip[ Bwv jdoN mhwrwj rwm cMd jI bnvws gey qW sIqw jI nMU rwvx lY igAw curwky qy lCmx jI jMg ivc
murCw ho igAw rwvx dI brCI lgky qW mhwrwj rwmcMd jI Es vyly roNdy sn[ so mYN mhwrwj rwm cMd jI roNdy
vyKy ny Aqy eysy qrW mhW Bwrq dw jMg ho irhw qy mhwrwj ikRSn jI jMg ivc sjy h`Q dI auNgl qy sudrSn
c`kr rKky K`bw pYr ipCy qy sjw Agy qy K`bw h`Q Kby pt nwl lwky sudrSn ckr clw rhy sn[ Aqy do vwr
muhMmd swihb jI isr qy p`g bndy Koldy vyKy ny[ Aqy eys g`l nMU iksy kvI ny iliKAw hY[ ijbrwiel sy nbI
ny khwXMU pukwr[ ijs dyvqw sy qujy AwqI hY Avwz[ prdy ko ault kr dyK puCIdw hY ikhw rwj[ prdy ko
aultw qW AweI n njr koeI CY[ Kudw qoN nhIN mwbUby Kudw hY[ iemwmw ausI qrW bWD rhw hY[ Bwv hjrq
muhMmd swihb ny iek idn ijbrwiel nMU ikhw ik ieh jo mYnMU qMU vhI Bwv snyhw ilAw ky d`sdw hY ieh qYnMU
ikQoN AauNdI hY qW ijbrwiel ny ikhw ik iek gMUjd hY aus nMU qwlw l`gw hoieAw hY aus ivcoN Awvwz AwauNdI hY
qy mYnMU ausnMU h`Q lwaun dw hukm nhIN hY[ muhMmd swihb ny ikhw ik jwh jwh ik aus ijMdry nMU Kol dyh[so
muhMmd swihb dw hukm mMn ky ijbrweIl ny jw ky qwly nMU h`Q lwieAw qW auh Kul igAw [qW drvwjw Kol ky
dyiKAw qW muhMmd swihb p`g bMn rhy ny[so jdoN ijbrwiel muMmd swihb kolNo igAw sI aus smyN vI muhMmd
swihb jI p`g bMndy sn[ so mYN aunW dy do vwr drSn kIqy ny qy isr qy bhuq sMudr ictI p`g bnI hoeI
sI[qurw r`Kky Aqy Skl auhnW dI jo imrjw gulwm Aihmd jI dy dUsry KlIPw sn eynW dy puq mhmUd Awhmd
sI aunW vrgI sI qy Eny hI aucy lMmy qy EnW hI srIr sI n bhuq moty qy n pqly sn[ Aqy iqMn vwr SRI
siqgurU nwnk dyv jI dy drSn kIqy qy iek AdmI ny jbrdsqI iek Put jgw rok leI qy iek ny jbrdsqI
drvwjw k`F ilAw gurduAwry v`ly qW mY eys vwry mukdmw kIqw qy mukdmw ijq igAw qW rwq nMU drSn dy ky
g`l nwl lwky AwKn lgy ky gusw n kr mYnMU vI lokW bhuq duK idqy sn[ Aqy Pyr SRI gurU Arjn swihb jI nMU
mwqw gMgw jI rotI KuAw rhy sn qy mYnMU vI rotI idqI qy KW irhw sW pr Es vyly EnW dw Eh rUp sI jo ky
krqwr pur gurduAwrw folIAW hY EQy EnW dI mUrqI hY sIs qy topI vwlI eys rUp ivc drSn kIqy sn Aqy
Pyr mhWrwj SRI gurU hirgoibMd swihb jI dy drSn kIqy Akwl qKq SRI AMimRqsr sohny sMudr srIr vwly qy
goifAW qk kCw qy gwqry ikRpwn nhIN sI[ Aqy mYN goNdIAw BweI JMfw isMG jI dy Gr sW qy rwq nMU svyry cwr
vjy SRI,gurU goibMd isMG jI ny Avwz mwrI suAwmI jI AsIN ndyVNo pMjwb jw rhy hW[qusIN vI AwE Pyr mYN jlMDr
job s luiDAwxy jWdI hY Es qy bYTo qW ryl dI lwien lMG ky sjy h`Q qIjI ky cOQI koTI hY s: Bwg isMG jI dI
EQy sW qy pMuinAW dy idn twhlI hyT bYTw sW qy iek sMudr sUrq sjy h`Q vloN AweI pYr nMgy goifAW qk
kiChrw g`l kuVqw sMudr dwhVw qy sIs qy dsqwr nwm DwrIAW vrgI sjI hoeI sI kpVy iqny icty sn Aky
Awvwz idqI suAwmI jI bYTy ho[ mYN ikhw hW jI bYTw hW Awp dso[ Awp jI boly mYnMU gurU goibMdisMG kihMdy ny
ieh sunky mY ikhw Pyr Aw pies qrW ikauN iPrdy ho qW Awp jI ny ikhw dunIAW ivc sDwrn ibrqI ivc hI
iPrnw pYdw hY mY iks qrW mMnw ky Awp gurU goibMd isMG jI ho qW Awp jI ny K`bI v`KI qoN kuVqw cuk ky disAw
ky ieh vyKo jo pTwn ny Curw mwirAw sI Esdw inSwn hY ieh kuC khy ky Alop ho gey qy Ajy qk jdoN iKAwl
AwauNdw hY qW Esy qrW hI Eh inSwn idsdw hY[ Aqy mYN socdW sW ky TIk eysy v`KI ivc Curw lgw sI[ so eysy
soc ivc sW qy iek swl ipCoN kSmIr isrI ngr igAw qW isMG sBw gurduAwry kQw kIqI qy eyQy s: Aqr
isMG jI hOtl vwly pwsoN mYnMU SRI kvI sYnwpiq dw SRI gur soBw gMRQ imilAw Es ivc iliKAw sI ky gurU goibMd
isMG jI nMU K`bI v`KI ivc Curw lgw sI so ieh pVky mn dI soc dUr ho geI[ Aqy eysy qrW mhwrwj rwm isMG
jI dy do vwr cInI GoVI qy svwr Aw ky drSn idqy ny[ Aqy iek vwr tWfy kol cVdy pwsy bsI soFIAW dI sW
qy EQy 14 idnW ivc iek l`K 40 hjwr pwT kIqw Awieq krImW dw qy sn bwhr suqw sW isr phwV v`l qy
pYr d`Kx v`l sn[ Aqy rwq nMU cMd ny myry pYrW qy m`Qw tyikAw qW mYN vyiKAw ieh kI hY Aqy mMUh qoN kpVw
lwihAw qW cMd ipCy jw irhw sI [Aqy AKIr gurU nwnk SwhI 514 nMU nwBy svyry cwr vjy bwhroN auT ky AMdr
igAw qW mYnMU Avwz AweI ky qYnMU dUq ktn AieAw hY[ mYN ikhw Awaun idau[ so ieh AwKdy hI iek kIVw kol
Awky K`bI A`K dy Brvty qy hyT plkW dy ivc Awky purpVI vwly pwsy Awky ct`k vjw qy mYN EsnMU PV ky ml
idqw qy ikhw mY mwr idqw hY ieh kih ky h`Q ivcoN sut ky ikhw jwh[ pr jykr Esy vyly mhWrwj SRI cMd jI
dI mUrqI dy swmny jwky mQw tyk ky bynqI krdw qW kuC nW hodW ikauNky Agy iek vwr iek syvk pyRm dws ny
cUrn dy bdly A`k dI Kwr iek cmcw dy idqI qy A`k dw AYnw zihr hY ky ijs nMU qwp cVdw hY qyeIAw Es nMU
do bMUdw guV ivc dy idau qW qwp nhI cVdw qy jykr h`QW pYrW dy nvW qy lw idau qy qW vI qwp nhIN cVdw
[pr A`k dI Kwr iek cmcw glqI nwl KW igAw qW pMj imMt ipCo A`KW ivcoN cMigAwVy inkln lg pey qy
srIr sVn lg ipAw qW Es vyly smJ Aw geI ky cUrn dI jgw A`k dI Kwr KW leI hY[so ieh smJ AwauNdy
swr mhwrwj SRI cMd jI dy swmny jwky mQw tyikAw qy bynqI kIqI mhwrwj jI Awp iSv rUp ivc A`k DqUrw
KWdy rhy ho Awp hI ieh dw Asr lE mYN nhIN jr skdw so ieh bynqI Bgvwn SRI cMd jI ny sun leI qy cwr
pMj imMt ivc zihr auqr igAw qy srIr TMfw ho igAw qy kMbl lY ky lMmw pY igAw qy A`k dw zihr swrw clw
igAw qy Pyr eysy qrW syvwdwr ny iek duAweI rwm bwn dI jgw siprt ivc lwK imlI hoeI iek cmcw dy
idqI qy jdoN auh mMUh ivc pweI qW lys ho geI pr siprt pI igAw qy smJ AweI ky jykr ieh lwK AWdrW
ivc jm geI qW mY nhI bcdw[so ieh soc ky mhwrwj SRI cMd jI pws jwky bynqI kIqI[ qW aunW ieh vI
mnjUr krky TIk kr idqw so eysy qrW hI dUq kIVw bxky lVn vyly vI jykr mhwrwj SRI cMd jI pws bynqI
krdw qW jrUr zihr auqr jWdw pr ivdvwn AwKdy ny ky ivnws kwly ibprId buDI Bwv ijsdw nws honw hovy
EsdI buD bdl jWdI hY[ so ieh hwl hI myrw hoieAw mhwrwj SRI cMd jI pws jw ky bynqI nhIN kIqI qy
fwktr pws clw igAw qW Esny pMj kYpsUl idqy qy ikhw pMj sUey luAw qW TIk ho jwiegw[so Eh sUey n
luAweY qy n kYpsUl KWdy Aqy tly vwly mhwqmw srUp dws jI nMU sdwieAW qW aunW ny ibnW puCy qoN hI do sUey
iek dI QW iqMn eysy duAweI Brky lwie qy AwKn lgy sWm q`k soj auqr jwiegI [mY Brosw krky luAw lY pr
soj n auqrI qy dUsry idn Pyr do sUey iqMn 2 eysy duAweI Brky lw idqy[pr soj n auqrI qy fwktrW ny vI
jbwb dy idqw qW rwq nMU mhwrwj Swh qlweI vwly qy bwbw bMn KMfI swihb jI Awie qy myry Kby h`Q mMjy qy bYT
gey Aqy SRI gurU goibMd isMG jI qy v`fy swihb jwdy AjIq isMG jI myry pws bYT gey qy keI ShId isMG kmry
ivc Aw gey qW mhwrwj Swh qlweI vwilAw ny kIVw lVy vwlI jgw do vwr dbw ky SRI gurU goibMd isMG jI nMU
h`Q nwl disAw ky aumr Kqm ho geI hY Aqy ieh gl sunky SRI gurU mhwrwj jI ny ikhw jwh Eie jwky
Drmrwj nMU khdy ky eyQy jmdUqW dw kMm nhIN hY eyQy Kwlsy dw pihrw hY ieh gl do vwr khy ky smyq ShId
isMGW dy Alop ho gey qy Pyr pMj pYgMbr isroN gMjy qy dwhVy BrvyN vwly Awky mMjy pws bYT gey[ qy krIb pMj Cy
imMt bYTky ieh vI cly gey qW Pyr Drm rwj jI Aw gey qy kursI qy bYT gey qy swmny myj lg igAw qy krIb
ADw GMtw ikqwb vyKdy rhy[ qy dUsry idn vI eynw ku icr vyKky kihn lgy ky Ajy pMj swl aumr hor hY[ Aqy
Drm rwj jI dy ipCy ivDmwqw KloqI do idn hI vyKdI rhI qy EnW ny vI ikhw ky pMj swl aumr hY[ so do vwr
ieh khy ky Alop ho gey Aqy ieh gl Xwd rKx vwlI hY[ iksy ivdvwn ny ikhw hY[ rwm JroKy bYTky sB dw
drSn pwie[ nw jwny iks ByK myN imly nrwiex Awie[ so ieh gl TIk hY mhwrwj Swh qlweI vwly qy
mhwrwj bMbKMfI swihb jI dy muK qy dwhVI[ isr qy dsqwr qy gl kuVqw qy qyV pjwmw sI[ Aqy SRI gurU
goibMd isMG jI swihb jwdw jI qy swry ShIdW isMGW dy kpVy icty qy dsqwr qy nIly ptky sn [Aqy swihb
jwdy jI dw vI dwhVw BrvW sI[ Aqy Agy do vwr Drmrwj jI dy drSn kIqy sn kursI qy bYTy hoie qy srIr
Bwrw qy dwhVw cwhiVAw hoieAw sI[pr eys vyly dwhVI nhIN sI[ Aqy isr qy dsqwr iqny vwr vyKI hY[so jo
vI Amr ho gey ny Eh jo cwhy rUp Dwr lYNdy ny EnW nMU rukwvt koeI nhIN hY[ Aqy iek idn dI gl hY ky iek
jMgl dy ivc cVdy pwsy vly do koTVIAW ny qy krIb iek sO mhwqmw Aw rhy ny qy EnW ivcoN do sMq jI Agy
qury AwauNdy sn qy krIb pMjI krmw qoN ipCy iek sMq jI bhuq juAwn sn[ EnW ny swry sMqW nMU rok idqw qy
Eh dovyN sMq jI Agy qury gey qy mYN sMq jI dy sjy pwisauN AwieAw qy ikhw mY Agy jwnw hY qy qMU roknw hY qW
rok dy pr Eh sMq jI kuC nhIN boly qy EnW sMqW v`l mMUh krky KVy rhy qy mYN Agy jwky sjy h`Q dI koTVI ivc
vyiKAw qW Eh sMq jI nhI idsy qy mYN Pyr Kby h`Q dI koTVI ivc vyiKAw qW auh sMq jI nhI idsy qy mYN Pyr
Kby h`Q dI koTVI vyiKAw qW drvwjy ivc iek Coty jyhy myz qy myry syvk s: sohx isMG bYTy hoie sn qy Eh boly
Aw gey ho[iek mMjI CotI jyhI fTI sI qy auqy drI ivCI hoeI sI lwl ptIAw qy nIly rMg dI Es qy h`Q lwky
kihn lgy eyQy bYT jwau mYN ikhw nhIN mYN sMqW kol bYTdw hW Eh Pyr boly nhIN mMjI qy bYT jwau mYN ikhw nhIN mYN
sMqW kol bYTdw hW Eh Pyr boly nhIN mMjI qy bYT jwau mYN ikhw nhI mY sMqW pws bYTWgw[ Pyr boly mYnMU auTwaugy
ieh khy ky Eh myj qoN hyT bh gey qy mYN jwjy sMqW pws bYT igAw qy iek sMq jI gwqI lgI hoeI qy kwlw
dwhVw BrvW Aqy isrqy dsqwr sjI hoeI sI Eh AwKn lgy Awayu Aw gey ho [ mYN ikhw jI Aw igAw hW Aqy
dusry sMqW ny myry vl vyKky DUny vl muK krky bYT gey[ eynW dw srIr pqlw gorw rMg sIs qy bwvrIAW qy lk
qy isrP iek kwlI kMblI sI gupq AMg FikAw sI qy hor koeI srIr qy kpVw nhIN sI[ Aqy Pyr pqw lgw k
Eh isrI gurU goibMd isMG jI sn[ qy ieh sun ky mY puiCAw ky ieh kI gl hY sohx isMG EnW qoN aucw bYTw sI
qy myry hyTW bihn qy Eh hyTW bYT igAw qW mwqw AMn pUrxw jI ny ikhw ky EQy swry ieko jYsy ny Aqy qMU gurU sI
eys vwsqy qyry igAW dw sqkwr kIqw hY ies qoN ipVoN swry Alop ho gey[ Aqy iek idn AMdr ipAw sW qy
mCrdwnI lgI hoeI sI iek pMj Cy ieMc lMmw cwnx qy krIb iek ieMc cOVw drvwjy dy qKqy qo auifAw qy mCr
dwnI qy iqMn cwr ckr lwky Pyr drvwjy dy qKqy qy jwky smwpq ho igAw qy jy ieh koeI kIVw hoNdw qW eys dy
auqy cwnx n hoNdw eys dy cwry pwsy cwnx sI eys qoN pqw lgdw hY ky ieh iksy dyvqy dw Awqmw sI qy AYsw
keI vwr gurduAwry swihb ivc hoNdw hY[ twrc bYtrI ijnw cwnx hoNdw hY Aqy eynI sgMDI vwSnw hoNdI hY jYsy
bhuq swry gulwbW jW cmylI dy PulW dI hodI hY[ Aqy ieh EdoN AwauNdI hY jdoN kdy SRI siqgurU nwnk dyv jI jW
mhWrwj SRI cMd jI jW mwqw AMn pUrnw jI ckr mwrdy ny [ Aqy mY nwm jpky suAws nwl ieh vyiKAw hY Aqy
pVn vwly AwKngy ky ieh sB glW isrP mwn vifAweI vwsqy ny eys suvwie hor kuC nhIN AYsw nhIN hoNdw hY
Aqy AYsw socn vwilAw nMU SRI gurU gMRQ swihb jI jbwb dyNdy ny[ rwg BYrau ivc hY [nwm dyau sBu rihAw
smwie [ nwmy nwrwien nwhI Byd [ Bwv nwm dyaj u I qy nwrwien ieko rUpny nwm dyau swry sMswr ivc smwieAw
hoieAw hY[ Aqy Bgq kbIr jI ny slok 204 ivc ikhw hY[ kbIr qMU qMU krqw qMU hUAw muJ mih rhw nw hMU[
jb Awpw prkw imit igAw jq dyKau qq qMU [ Bgq kbIr jI ny ikhw hY ky mY qMU qMU krdw Awp hI ho igAw
hW qy myry qoN ibnW hor koeI nhIN hY[Aqy rwg swrMg ivc Bgq rivdws jI ny ikhw hY[ bdhu kI n hof mwDau
moisau[ Twkr qy jnu jn qy Twkur Kylu pirE hY qo isauN[ Bgq rvdws jI ny ikhw hY hy mwieAw pqI mwDo myry
nwl Srq lw lY mY v`fw hW ky qMU ikauNik ieh vifAweI AsW hI qYnMU idqI hY [qy jy AsIN qyrI mihmw nw krIey
qW qYnMU koeI nw puCy[so Bgq qW ieh AwKdy ny ky AsI Kud rwm rUp ho gey hW [qy mY rwm qW nhIN hoieAw mYN
qW isrP AvqwrW pYgMbrW dy drSn kIqy ny Aqy ies qrW nwm jpn vwly sYkVy hoixgy ijnW nMU drSn hoNdy ny
Aqy jo nwm jpky AvqwrW pYgMbrW dy drSn nhIN hony qW nwm jpnw ibArQ hY qy nwm lok jpn hI ikauN so
nwm jpn vwilAW nMU drSn jrUr hoNdy ny qy AYsy lyK pV sunky hI lok nwm jpdy ny[ ikauNky ies qrW hir
iek dy mn ivc drSn krn dI ieiCAw hoNdI hY[ Aqy eys qoN Agy h`T jog vw kIVI rwh pVo[
. hT jog vw kIVI mwrg[
Awp ny sihj mq ibhMgm rwh piVAw hY Aqy Agy bwm dyv irKI jI dw disAw hT jog kIVI mwrg pVo
AMgusTw iBAwm By sroqry qRjnI iBAwm idv locny [nwsW mDy c mDXw iBAwm nwmkw iBAwm muKM idRVm dohW
AMgUiTAw nwl dovyN kMn bMd kro qy qrjnI auNglI jo AMguiTAW nwl ny eynW nwl dovyN A`KW bMd kro qy jo mDmw
ivclIAW auNglW hY aunW nwl dovyN nwsW dbw ky bYTo[ inruiDAw mwruqM XogI XdYv kurUqy Brq mwq dw[qq Ksx
mwq mwnM jEqI rUpM s psXiq[ so ies qrW AiBAwsI suAws rok ky bYTg y w qW quhwfy AMdr pRkwS ho jwiegw
[iSv shMqW go suAwmI ptl[ Aqy SRI siqgurU nwnk dyv jI ny mwrU rwg ivc ikhw hY[ Sur sr sois lY som
sr poiK lY jugiq kir mrqu su snbMDu kIjY[ mIn kI cpl isau jugiq mnu rwKIAY aufy nh hMsu nh kMDu CIjY[
Bwv sjI sur duAwrw Swh iKcky rokxw kry qy suAws Cfky KbI nwsW QwnI Swh iKc ky roky qW ies qrW krn
nwl mCI vrgw cMcl mn ruk jWdw hY srIr nws nhIN hoNdw[Aqy rwg rwm klI ivc Bgq nwm dyv jI ny ikhw
hY[ ieVw ipMglw Aaur suKmnw pauny bMiD rhwaugo[ cMd sUrj duie sm kr rwKau bRhm joiq iml jwaugo[
rwmklI ivc Bgq byxI jI ny ikhw hY[ ieVw ipMglw AOr suKmnw qIn bsih iek TweI[ byxI sMgm qh iprwgu
mnu mjnu kro iqQweI Aqy mhWrwj SRI cMd jI ny mwqry ivc disAw hY[ieVw myN AwvY ipMglw my DwvY[ suKmn ky
Gr sihj smwvY[ Aqy iksy aurdU dy jwnn vwly ny ikhw hY[ lby bdM cSm bdM goSy bdM gr n bInI h`k[isRry
br mw bKMd[ Bwv—bul qy A`KW Ar kMn bMd krky bYT qy jykr iPr vI qMU vwihgurU nMU nw pw skyN qW Pyr qMU
mYnMU hsnw Bwv myrI byiejqI krIN[ ieh TIk hY ik ies qrW AiBAws krn nwl vwihgurU dI pRwpqI hMudI hY[
iehnW qukW dw ies qrW ArQ hY ies mMqr ivc jo kIqw hY,AMguST iBAwm By sROqry qRjnI iBAwm idv locny[
nwsW mMDy c mDXw iBAwm nwm kw iBAwm muKy idRFm [ ArQ –AMgUiTAW nwl dOvyN hI kMn bMd kro qy AMgUiTAW
dIAW dovY hI auNglw nwl dovyN A`KW bMd kro[ iPr jo ivclIAW auglW ny iehnW nwl dovyN hI nwsW bMd kro qy
hyTlIAW dohW augNlW nwl hyT auqy dyky mMUh bMd kro [ sjy pYr dI AfI gudw ivc dyky, Kby pYr dI AfI nwl
ilMg dbw ky bYTo so sjI auNgl cukky Swh AMdr iKco qy iPr auNgl nwl nwSW dbw lau[ cwr vyr mMqr dw jwp
jwp krky iPr suAws KbI sur duAwrw bwhr kFo[ iPr KbI sur duAwrw suAws iKcky cwr vwr mMqr jpky
iPr sjI nws duAwrw suvws bwhr kFo[ iesy qrW hI iPr AT, solW, cOvI, b`qI ATqwlI qy cONhT vwr jwp
krogy qW suAws rukx lg jweygw[ sjI surdw nwm sUrj ,ieVw, pUrb qy KbI sur nMU som, cMdrmW ,ipMglw
prm mhwqmw jn AwKdy ny [AOr dovyN hI nwsW duAwrw suvws cly qW suKmnw ikhw jWdw hY[ ies qrW krn
nwl ijQy jwky ieh iqMny nwVW imldIAW ny aus nMU iqRkutI iqrbyxI vI kihMdy ny mhW purS[ ies jgw pr mws
qy crbI dw tukVw hY mnsUrI pYsy ijqnw[ ieh suAws dI grmI nwl Fl jWdI hY[qy iPr Awisqy Awisqy jo
rIV dI h`fI ijs nMU kMgroV vI kihMdy hn auh suAwsW dI grmI nwl KwlI ho jWdI hY qy aus ivcoN crbI Fl ky
inkl jWdI hY qy eyQy jwky iPr mn ruk jWdw hY Ar jIv pwlw, grmI, BuK, ipAws, duK, suK sB kuC Jl
lYNdw hY iesnMU kuJ mlUm nhIN hMudw [ dohrw—lv inmyS pRmwn jug klp sr cMf[ Bjis n mn qyih rwm khY
kwl jwsu ko dMd[ A`K dI plk lgx dw nwm iek lv hY[ Ar 60 lvW dw iek invyS hY qy 60 inmyS dw
iek pRmwxU qy 60pRmwxUAW dw iek pl[ 60 plW dI iek GVI q 60 GVIAW dw iek idn rwq hY[
( qulsI rwmwiex lMkw kWf )
pMjy qq srIr ivc fyF sO pl cldy ny[ ds pl ipRQI qq clygw qy iesdw rMg quhwnMU pIlw idKweI dyvygw Ar
mn kTor ho jweygw[ikauNik DrqI dw rMg pIlw qy kTor hY[ iPr vIh pl Agin qq clygw[ rMg iesdw lwl
idKweI dyvygw qy kroD pYdw hovygw [qIh pl AkwS q`q clygw rMg nIlw hovygw qy mn ivc keI qrW dy qrMg
auTxgy[ cwlI pl jl qq clygw rMg ies dw ictw idKweI dyvygw qy mn ivc SwqI hovygI 50 pl paux qq
cldw hY rMg hrw idKweI dyvygw qy mn auifAw iPrygw[ paux q`q swirAw nwloN ijAwdw cldw hY[ so ies qrW
dI ikRAw krnI jW AWdrW bwhr kFky Doky iPr pw lYxIAW qy jW svw gz kpVw ml ml dw inglky mMUh QwxIN
iPr gudw rsqy kF lYxW jW gudW rsqy pwxI pyt ivc pwky qy pyt swP krky iPr pwxI gudW rsqy k`Fxw Aqy
jbwn qwlU nwl lwky mMUh mIt lYxw qy jwp krnw iPr gurU dw hI dyh ivc iDAwn Drky bYTxw jW nk dI kMUblI
ivc iDAwn lgwauxw qy mQy ivc ibrqI nMU lgwauxw ieh sB hI kIVI rsqw hY[ --jYsy cItI krm krm kY ibRK
cVy pMCI auf jwey vYsy inkt hI PlkY[jYsy gwfI clI jwiq lIkn mYN DIrj sY Goro dor jwie QWie dwihny sbl
kY[ jYsy koS Bir cl skIAY n pwien kY Awqm cqr kMut Dwie AwvY plky[ qYsy log byd Byd igAwn aun mwn
ps gm gur crin srin AsQl ky[(kibq svYXy Bw: grdws jI k: 404 ijs qrW kIVI Aihsqy Aihsqy
auf ky drKq qy cVky Pl pws jWdI hY Ar pMCI CyqI hI zmIn qoN aufky Pl pws clw jWdw hY qy bYl gfI
AwpxI lIh ivc hI Awhsqy 2 swP rsqy cldI hY qy GoVw s`jy Kby bl nwl dOV jWdw hY[ ijs qrW pYrI clky
iek koh pYNfw bhuq fyr nwl jweI dw jW ieauN smjo ky ijs qrW smMudroN pwr jwxw hY qW pwxI dy jhwz qy keI
idnW ivc jWdw hY Aqy hvweI zhwj qy pMj Cy GMty ivc puj jWdw hY[ so eysy qrW hI kIVI mwrg pYdl clnw
hY jW pwxI dw jhwz hY ijs nwl keI jnm ivcjIv mukq hoNdw hY[ Aqy ibhMgm rwh hvweI jhwz hY ijs nwl
jwp krky jIv eysy jnm ivc mukq ho jWdw hY[ suAwl[ kI gurU jI dI dyh ivc iDAwn Drnw vI kIVI rwh
hY[ eys dw jbwb[ --eys vwry gMRQW ivc ieh iliKAw hY jo ky SRI md Bgvq gIqw dy iDAw 9 slok 24 ivc
hY[ Xwinq dyv vrqw dyvwn[ ipqRn Xwinq ipqR vqwR[ BUqwin Xwinq BUqyjXw[ Xwinq mmSXw ijno Aip mwm[
25 [ dyviqAW dI pUjw krn vwly dyv lok ivc jWdy ny ipqrW nMU mnn vwly ipqrW pws jwngy[ BUqW nMU mnn
vwly Buqny bnngy[ Aqy myrI pUjw krn vwly mYnMU imlngy[ so mhwrwj ikRSn jI dy eys vwk nMU Bgq nwm dyvjI
ny gONf rwg ivc disAw hY[ Bgq nwm dyv jI pws sMq Awey[1 BYrau dw pujwrI 2 BUqW nMU mnn vwlw 3
sIqlw dw syvk 4 iSv jI dw aupwsk 5 mhw mweI dw cylw 6 Awid BBwnI nMU mnn vwlw Aqy ieh Aky puVdy
ny nwm dyv qyrw bhuq js hoieAw hY qMU iksdI pUjw krdw hY[ nwm dyv jI eynW dI gl sunky kihn lgy mY rwm
dw nwm jpdw hW eynW ny ikhw k`ljug ivc rwm dw nwm kuC nhIN dyNdw AsIN qYnMU dsdy hW qMU eynW dyviqAW qy
BuqW dI pUjw kirAw kr [so jo sMq Awie sn Eh nwm dyau jI nMU Awpny Awpny dyvI dyviqAW dw nwm dsdy ny
qy Bgq nwm dyau jI ny EnW nMU rwg goNf ivc jbwb idqw hY[ BYrau BYq sIqlw DwvY[ Kr bwhn auh Cwr aufwvY
BYrau dI pUjw krn vwlw BYrau dw rUp hoNdw hY qy jykr pUjw ivc kuC kmI rhy geI qW BYrau dw vwhn suAwrI
hY kwlw kuqw Eh kwlw kuqw bnygw qy BYrau ausqy leI iPrygw Aqy BUqW dI pUjw krn vwlw BUqnw bnygw qy
cVky BjweI iPrngy [ 1 hau qau eyk rmeIAw lY hau[ Awn dyv bd lwvin dY hau[ nwm dyau jI ny ikhw
BweI mY iek rwm dw nwm kpudw hW qy quhwfy dyviqAW dy bdly ieh nhI Cf skdw[ 1 rhwau [ iSv iSv
krqy jo nru iDAvY[ bd cFy faurU FmkwvY[cOQw sMq boilAw nwm dyE qMU iSv jI dI pujw kirAw kr[ qW nwm
dyau jI jbwb idqw hY[ sMq jI jy mY iSv jI dI pUjw krWgw qW mY iSv rUp ho jwvWgw qy jy pUjw ivc Gwtw rhy
igAw qW nMdI bYl bnwgw myry qy iSv jI qy pwrbqI jI dovyN cVky h`Q ivcfmrU PV ky vjwauNdy iPrngy [5[
pMjmW boilAw nwm idau qMU mhwmweI nMU minAw kr qW nwm dyau jI eys nMU dsdy ny [ mhw mweI kI pUjw krY[
nr sY nwir hoie AauqrY[3[ hy sMq jI jo AwdmI mhW mweI dI pUjw krdw hY Eh dUsry jnm ivc AwdmI qoN
iesqrI dy jnm ivc Avygw eys vwsqy mY eysdI pUjw nhI krdw[ Aqy ieh sunky jo Awid BuBwnI dw syvk sI
Eh boilAw nwm dyEu jo eynW swirAW dI SkqI hY Awid BuBwnI qMU Esdw nwm jp qW Bgq nwm dyau jI eys nMU
jbwb dyNdy ny[ qMU khIAq hI Awid BuvwnI mukiq kI brIAw khw CpwnI[4hy sMq jI Bgq pIpy jI ny Awid
BvwnI dI pUjw kIqI qW BvwnI jI ny ikhw hy Bgq mMg kI mMgdw hY[ Bgq jI ny ikhw mwqw jI mYnMU mukq kr
dy so mukq dI gl sun ky BvwnI jI clI geI qy eys qrW Pyr do vwr AweI qy Bgq dI gl sunky ikhw BgqW
mY mukq nhIN kr skdI[so BvwnI dI gl sun ky Bgq ny ikhw hy mwqw qMU mukq nhI kr skdI qW mYN qYQoN kI
lYnw hY[ so hy sMq jI qyrI BvwnI vI mukq nhI kr skdI eys vwsqy mY Esdw nwm nhI jpdw[ Aqy nwm dyau
dI ieh gl sunky sMqW ny ikhw nwm dyau Pyr iksdw nwm jpIey qW nwm dyau jI dsdy ny[ 1 gurmiq rwm nwm
ghu mIqw [ 1 pRxvY nwmw ieau khY gIqw [5[ nwm dyau jI ny ikhw hy sMq jI gurU jI qoN puC ky rwm dw nwm
jpo jo mukq dyNdw hY[ nwm dyau jI dI gl sunky sMqW ny ikhw nwm dyau qMU qW AnpV hY[ qYnMU kI pqw hY qMU
dyviqAW qy dyvIAW dI inMidAW krdw qy rwm dy nwm dI vifAweI krdw hY[ eynW sMqW dI gl sun ky nwm dyau
jI ny ikhw BweI ieh kuV mhwrwj ikRSn jI ny gIqw ivc hY[ so jo kuC gIqw ivc ikhw hY Eh kuC hI Bgq
nwm dyau jI ny disAw hY ky ijs dI pUjw krogy Esy dw hI rUp hov ogy Aqy eys gl nMU Bgq kbIr jI ny slok
106 ivc ikhw hY[kbIr hirkw ismrnu Vwif kY rwiq jgwvn jwie[ srpin hoiekY auqrY jwie Apuny Kwie[
107 Bgq nwm dyau jI dy khy Bgq kbIr jI puStI krdy ny ky jo AwdmI hrI dw nwm Cfky rwq nMU mVIAW
ivc mswn jgwauNd hY Eh dusry jnm ivc spnI dI jUn ivc AwvyNgw qy Awpny jmyN puqW nMU Kwiegw Aqy Agly
slok ivc ikhw hY [ kbIr hirkw ismrn Cwif kY AhoeI rwKY nwir[ gdhI hoie kY AuaqrY Bwru shY mn cwir
[ 108 [so Bgq nwm dyau jIny disAw hY ky sIqlw dyvI dI pujw krn vwlw Koqw bndw hY Aqy Bfq kbIr jI
ny ikhw hY ky AhowI dyvI dw vrq rKn vwlw jW EsdI pUjw krn vwlw dUsrY jnm ivc gdhI KoqI hovygw[ qy
cwr mn Bwr cuknw pYeygw [ Aqy eys gl nMU Bgq iqrlocn jI ny gUjrI rwg ivc disAw hY[ AMiq kwil jo
lCmI ismrY AYsI icMqw mih jy mry[ srp join vil vil AauqrY[1[ ArI bweI goibd nwm miq bIsrY
rhwau[ AMiq kwil jo iesqRI ismrY AsI icMqw mih jy mrY bysvw join vil vil AauqrY [2[ AMq kwil jo
liVky ismrY AYsI icMqw mih jy mrY[ sUkr join vil vil AauqrY[3[ AMiq kwl jo mMdr ismrY AYsU icMqw mih
jy mry[ pRyq join vil vil AauqrY [4[ AMiq kwil nwrwien ismrY AYsI icMqw mih jy mrY[ bdiq iqRlc o n qy
nr mukqw pIqMbr vwkY irdY bsY [5[2[ ijsdw mrn ligAW iDAwn mwieAW v`l jwiegw Eh s`p dI jUn ivc
peygw [ ijsdw mrn vyly iesqRI vl iDAwn jwiegw[ Eh vySvw dI jonI peygw [jo AMq vyl y puqW v`l iDAwn
krgw Eh sUrI dw jnm lYgw ijsdw iDAwn mrn vyly mkwn v`l jwiegw[ Eh pryq hovygw qy AMq vyly pIly
kpiVAW vwly nrwiex nMU ismry Xwd krygw Eh mukq hovygw [so eynw pRmwxw Answr jo vI gurU dw iDAwn Dry
jW mUrqI ivc iDAwn Drygw Eh gurU dy ipCy hI jMmdw mMrdw rhygw qy keI jnm dunIAW ivc jnm lYky Avygw
Aqy gurU dI mUrq dw ArQ hY gurU dw sbd[ gur vwk hY gauVI suKmnI m: 5 [siq srUp irdY ijn mwinAw[
qy BweI gurdws jI ny ikhw hY[siqgur siq srUp hY vwr [6[vIN[siq rUp sq nwm kr siqgur nwnk dyau
jpwieAw[ vwr 24 [gur mUriq gur sbd hY[ Aqy SRI gurU goibMd isMG jI ny sveIAW ivc ikhw hY DXwn Dro
iqh ko mn mY ijh ko imqoj sBY jg CwieE [8[ SRI gurU goibMd isMG jI pws isKW ny bynqI kIqI mhWrwj jI
jwp krn lgy iDAwn ikQy rKxw cwhIdw hY qW SRI gurU mhwrwj jI dsdy ny BweI jwp krn lgy mn ivc
vwihgurU dw iDAwn Dro jo Aimqoj igxqI qoN rihq ibAMq qy swry ivAwipAw hoieAw hY[ sogurmq ivc gur
mUrq dw ArQ gurU jI dw disAw sbd hY Es ivc iDAWn rKky nwm jpnw disAw hY[ ikauNik jo vI iksy
mUrq dw iDAwn lwky nwm jpdw hY auh Esy dw rUp ho ky jMmdw mrdw rihMdw hY[Aqy dUsrw dyvI dyviqAW dw
nwm jpn ivc Gwtw hY ky Eh dUsry dyvqy dI pUjw krn qy duKI hoNdy ny ky ieh myrI pUjw n Cf dyvy Aqy v`fI
g`l ieh hY ky jo vI eynw dI pUjw krdw hY Eh bhuq lwlcI hoNdw hY qy kukrm krdw hY eys qoN swbq hoNdw hY ky
dyvI dyvqy kukrm krn qoN nhIN rokdy[ eys vwsqy jIv vwihgurU dw nwm jpky mukq ho skdw hY[ qy vwihgurU dw
nwm hI jpunw cwhIdw hY[ ikauNky dyviqAW ivc qy mnuK dyh ivc koeI Prk nhI hY ieh dovyN hI mwlk dy hukm
ivc ny [jYsy iek AwdmI dy do nOkr ny qy Es ny iek Gr dy kMm ivc lwieAw hY[ qy dUsrw bwhr dy kMm
krdw hY[ so ieh dovyN hI mwlk dy ADIn ny jW AYsy smJo ky iek nMU sony dI h`QkVI lgI hY qy dUsry nMU lohy dI
h`QkVI lgI hY[ jo Gr dw nOkr jW sony dI h`QkVI lgI hY ieh mwn krn ky AsIN iejqdwr hW qy dUs ry swfy
nwloN GtIAW ny ieh EnW dI glqI hY ikauNky mwlk dw kMm hY ijs kMm q lw dyvy nOkr ny Eh hI krnw hY Aq
h`QkVI dw kMm hY h`Q bnny so lohy dI qy sony dI h`QkVI ny h`Q dohW dy b`dy hoie ny suqMqr dohW ivcoN koeI nhI
hY[ vwihgurU ijs qrW cwhy krdw hY Aqy SRI gurU Arjn dyv jI ny rwg dyv gMDwrI ivc ikhw hY[ rwju n cwhau
mukiq n cwhau min pRIq crn kmlwry bRhm mhys isD muin ieMdwR[moih Twkur hI drswry[Aqy Agy mwrU rwg
ivc disAw hY[ keI bYkMuT nw hI lvY lwgy mukiq bpuVI BI igAwnI iqAwgy[dyvqy bYkMuT ivc ny qy Es vwihgurU
dy hukm ivc keI bYkMuT ny eys vwsqy igAwnvwnW ny mukq nMU quC smJ ky iqAwg idqw hY[ Aqy rwm klI
dKxI EAMkwr ivc SRI siqgur nwnk dyv jI ny ikhw hY[ gurmuiK AwvY jwie insMgu[ so gurmq dw ieh isDwq
hY ky vwihgurU nwl iml ky iek ho jwnw qy AwpnI mrjI nwl Awaunw qy mrjI nwl sMswr ivcoN cly jwnw[ so
ieh kuC vwihgurU dw nwm jp ky imldw hY eys vwsqy vwihgurU dw nwm hI jpnw cwhIdw hY [
. AiDAwie dUsrw
. eys ivc mMqr jMqr isD ilKy ny [
eys jgw mMqr jMqr pVn ilKn vWilAW nMU ieh gl jrUr Xwd rKn vwLI hY ky mMqr jMqr krn vwly pihlW
AwpnI riKAw ieMqjwm jrUr kr lYn ikauNky mYN iek vwr Aihmdwbwd kwTIAWvwV ivc igAw qy auQy gurduAwry
swihb gMRQI jI ny disAw ky mYN iek AwdmI nMU pryq lgw hoieAw sI ausqy iek Sbd dw pwT kIqw qW pryq
boilAw BweI mYN nhI jwnW qMU cup krky clw jw ikauN mYnMU GroN kFdw hYN pryq dIgl sun ky mYN Gr Aw igAw qy
SRI gurU Arjn dyv jI dy Sbd isr msqk riKAw dw Svw l`K pwT krky Pyr igAw qW pryq vyKky h`s ipAW
qy h`s ky AwKn lgw Aw BweI mYnMU kfn vwsqy bhuq mihnq kIqI hY[ so cMgw mY cilAw hW qy qMU Awpnw
ieMqjwm kr lY[ so ieh gl kih ky pryq clw igAw qy 10/12 idnW ipCoN myrw lVkw 12/13 swl dw sI auh
nMU mwrky pryq ny ikhw ky qMU mYnMU kiFAw sI Aqy mYN eys nMU mwirAw hY qyry ivc qwkq hY qW eys nMU ijauNdw kr
lY[ so aus idn qoN mYN kMnW nMU h`Q lwieAw hY mYN ieh kMm nhIN krdw Aqy eysy qrW hI twtw ngr gurduAwry
swihb jug sulweI dy gMRQI BweI dlIp isMG jI ny disAw ky iek AOrq ndI v`l bwhr geI qy ausdy ipVy
pryqlg igAw qy rwq nO vjy aus dw mwlk ifautI qy igAw qW pryq aus dI Skl bnky swiekl lY ky Gr Aw
igAw qW aus bIbI ny puiCAw kI gl hY[ vwips Aw gey ho, pryq boilAw ky iek AwdI ny svyry kMm jwnw sI
aus ny ikhw ky mYN qyrI ifautI lw dyNdw hW qy qMU myrI svyry lw dyeI[ eys vwsqy AwigAw hW[ so aus pryq ny
rwq ktI qy svyry qur igAw qy QoVI dyr ipCoN aus dw AwdmI Aw igAw [auh vyK ky hYrwn ho geI ky hux igAw
sI qy Pyr vwips Aw igAw hY[ aus ny rwq dI swrI g`l dsI qy auh sun ky hYrwn ho igAw [so aus pryq nMU
kFn vwsqy moal u bI, pMfq qy is`K bhuq sdy pr pryq nhIN igAw Aqy auhnW ny mYnMU vI sidAw qy mYN jwky
caupeI dw pwT kIqw qy aus qoN bcn vI ilAw [ pr mYN jdoN bwhr Aw ky swiekl qy bYTw qW aus pryq ny
swiekl smyq mYnMU cuk ilAw qy GMtw svw GMtw AkwS ivc Pyrdw irhw qy mYN smiJAw ky mYN nhINbcdw[so eyny
icr ipCoN aus ny swiekl cOk ivc KVw kr idqw qy mYN Gr Aw igAw qy aus ny disAw ky mhIny fyF mhIny
ipCoN puqr ausdw puqr rwq nMU suqw qy svyry nMU ausdw hyTlw DV swrw mwirAw igAw qy hspqwl lY ky igAw qy
fwktrW jbwb dy idqw ky eys nMU blur mdrws lY jw so auh mdrws blUr lY igAw qW fwktrW ny ds hjwr
ruipAw mMigAw so aus vyly mYN twtw sW eys vwsqy mYnMU eys gl dw pqw hY Aqy Pyr mYN pMjwb AwigAw sW pqw
nhIN lVkw bicAw hY ky nhIN Aqy eysy qrW nwBy iek AwdmI AieAw qy ausny Aky disAw ky mYnMU fr lgdw hY
hY eyQy sMq virAwm dws ny aus nMU qvIj kr idqw qy aus ny sjy fauly nwl bMn ilAw qy krIb 8 ds idn
ipCoN Aky disAw ky myry foly nwl qvIz bdw sI qy gl kmIz qy auqy kot pwieAw hoieAw sI qy iksy ny qvIz
bWh dy ivcoN dI iKc ilAw qy mYN vI jy iksy nMU jl kr idAW qW rwq nMU BUq pryq hI idsdy rihMdy ny [so ieh
cIjW bhuq jbr dsq ny CyqI nwl jWdIAW nhIN[
eys vwsqy jMqr mMqr krn vwly pihlW AwpnI riKAw krky Pyr jMqr mMqr krn nhIN qW AYsw nw hovy qusI
duKI ho jwauN[ dUsrw iksy nMU Drn dw qvIq krky idau qW aus qoN syr pqwsy mgw ky bicAW nMU vMf idau qy jy
nw vMfg o y qW Drn quhwnMU pY jwiegI [eys vwsqy BwvyN ipau, Brw swk hY[ pqwsy jrUr vMfo qy jykr gurbwxI dw
pwT kro qW FweI rupY kVwh pRSwd krky qy FweI rupY Ardws dy lY ky kro qy jy hnMUmwn , BYroN dyvI dy pwT kro
qW lfU vMfo qy jykr muslmwnI mMqr pVo qW KjUrW jW imTy cwvl pkw ky bicAW nMU KuAwau[pr ieh gl Xwd
rKo ky eynW pRSwdW ivcoN Awp QoVw ijhw Kwau qy Awpny DIAW puqrW nMU Abl qW idau hI nw qy jykr idau ijMnw
hor bicAW nMU dyNdy ho vD nw idau nhIN qW bcy duKI ho jwngy[ so eys AsUl nwl jMqr mMqr krky duKIAW dw
Blw kro qy j`s Kto[
hyT ilKy sbdW dw pwT krn lgy cVHdy vl mMUh krky bYT,y kVwh pRswid kro qy vMf dyvoN qy 21 idnW bwd iPr
vMfnw qy 41 vY idn Bog pwaunw hY pRSwid krky pwT svw l`K krnw[ pihlw pwT kuJ lMmw hY ies leI do
cwlIey ivc kr skdy ho[ dUsry swry Sbd 40 idn ivc krny hn[ pr ies gl dw iDAwn r`Kxw hY ijhVw
mhlw hovy pwT qoN pihlW auh jrUr pVHnw hY[ SRI gurU Arjn dyv dy pwT ivc aunWH dI Poto swhmxy r`KxI hY[
gurU goibMd isMG jI dy Sbd ivc aunWH dI Poto r`KxI hY [ pwT krn vwly Awsn qy hor koeI nw bYTy qy nw hI
AMdr jwvy[ pwxI koly r`Kxw Aqy joq jgwaunI pwT dy smyN qk[sOxw vI zmIn qy hI hY[ gRihsq dw pRhyj
krnw[ keI vwr supn doS ho jWdw qW aus vyly auT ky ieSnwn kr lvo[ jykr pwT ies ivDI Anuswr krogy
qW jrUr Pl dyxgy [
Awsw mhlw 5 (sPw 396 ) siqgur swcY dIAw Byij[ icru jIvnu aupijAw sMjog] audrY mwih Awie kIAw
invwsu[ mwqw kY mn bhuqu ibgwsu]1] jMimAw pUqu Bgq goibMd kw[pRgitAw sB mih iliKAw Dur kw]
rhwau] dsI mwsI hukm bwlk jnmu lIAw[ imitAw sogu mhw AnMd QIAw] gurbwxI sKI AnMd gwvY[ swcy
swihb kY min BwvY] vDI vyil bhu pIVI cwlI] Drm klw hir bMiD bhwlI] mn icMidAw siqgurU idvwieAw]
Bey AicMq eyk ilv lwieAw ] ijau bwlku ipqw aUpr kry bhu mwxu ]bulwieAw boly gur kY Bwix] guJI CMnI
nwhI bwq ]guru nwnk quTw kInI dwiq]4]7]
gwauVI mhlw 5 ( sPw 191 ) sUky hry kIey iKn mwhy] AMimRq idRst sMic jIvwie] kwty kst pUry gurdyv ]
syvk kau dInI ApunI syv ] 1 ]rhwau] imt geI icMq punI mn Awsw] krI dieAw siqgiur guxqwsw]2]
duiK nwTy suK Awie smwey] FIl n prI jw gur Purmwey] 3 ]ieC punI pUry gur imly] nwnk qy jn suPl
Ply]4] aupr ilKy pwT ijs dy b`cw nw hMudw hovy aus nMU 21 pwT jl qy krky iqMn idn jW s`q idn dyvo]
qvpRswid sv`Xy pwqSwhI 10] rogn qy Ar sogn qy jl jogn qy bhu BWiq bcwvY] sqR Anyk clwvq Gwv
qaU qn eyk n lwgn pwvY]rwKq hY Apno kr dY kir pwp sMbUh n Bytn pwvY] AOr kI bwq khw kh qo so su
pyt hI ky pt bIc bcwvY] ieh sbd ATwrh leI Aqy fr qoN r`iKAw leI hY ijsdy b`cy igrdy ny ausnMU jl
krky idE qy r`K vI dy skdy ho [
gauVI mhlw 5 ( sPw 196 ) grIbw aupir ij iKMjY dwVI] pwrbRhim sw Agin mih swVI ]1] pUrw inAwau
kry krqwr Apuny dws kau rwKnhwr ]1] rhwau] Awid jugwid pRgit prqwpu] inMdk muAw aupij vf
qwpu]2] iqin mwirAw ij rKY n koie] Awgy pwCy mMdI soie ] 3] Awpuny dws rwKY kMiT lwie] srix
nwnk hir nwmu iDAwie]
gwauVI mhlw 5 ]mhjru JUTw kIqonu Awip]pwpI ko lwgw sMqwp] 1 ]ijsih shweI goibMd myrw ] iqs kau
jmu nhI AwvY nyrw ]1] rhwau] swcI drgh bolY kUVu] isru hwQ pCoVy AMDw mUV] u rog ibAwpy krdy pwp ]
AdlI hoie bYTw pRBu Awip ] 3 ]Apn kmwieAY Awpy bwDy] drb gieAw sBu jIA kY swQy ]4] nwnk
srin pry drbwir]rwKI pYj myrY krqwr] 5] aupr ilKy sbdW dw pwT krn nwl mk`dmw Pqih ho jWdw hY
iblwvl mhlw 5 ( sPw 825 ) sulhI qy nwrwiex rwKu] sulhI kw hwQu khI n phucY sulhI hoie mUAw
nwpwku]1] rhwau] kwiF kuTwr Ksim isru kwitAw iKn mih hoie gieAw hY Kwku mMdw icqvq icqvq
picAw ijn ricAw iqin dInw Dwku] 1] puqR mIq Dnu ikCU n rihau so Coif gieAw sB BweI swku] khu
nwnk iqsu pRB bilhwrI ijin jn kw kIno pUrnvwk[ ieh Sbd dw pwT krn nwl duSmn qoN Pqih hMudI hY[
. mMqr mwieAW dI qot nw AWvy [
< AMkwr isrI cMd AvDUq[ nwnk inrbwn[irD isD sB ilAwn[ AnpUrxw BweI idAwl[ jo Pl mWgo so
Pl ilAwn[ qIn lok kI mohxI moh ilAwvy sB jhwn[ Em nmo iSvwie[ mMqr 2 slok mhlw 5 ] iqcr
mUil n QuVIdoN ijcr Awp ikrpwl[ sbd AKut bwbw nwnkw Kwih Kric Dnu mwl[ pwT pMj pMj l`K kro [
. mMqr mwqw AMn pUrxw jI dw [
Em gurU jI siqnwm kw sgl pswrw[ Drn ggn kw ijauN vrqwrw[ mn kI jwie jhW lg AK[qhW qhW
siqnwm dI rK[AMn pUrxw pws bhwlI[ geI QuVNo qb BeI KuShwlI[ icMqw mn klp qr Awie[ kwm Dyn ko
swQ ilAwie[ Awie Awp kbyr BMfwrI[ SwQ lCmI AigAwkwrI[ bwrW irD AOr nO inD[ brn dyv lY Awie
sB isD[ siqgur pUrn Aws mnorQ[ Awie bYTy qb pMj pdwrQ[ rwKy bRhmw ibSn mhyS[ kwlI BYroN hnU
gnyS[ isD curwsI AOr nO nwQ[bwvn bIr jqI cwauswT[ bwsn sirstI ggn kw Fwkn[ rhy Afol n foly
Awsn[ rwKw Awp hoieAw inrMkwr[ QuVoN Bj geI smMudroN pwr[ Kwq Krcq kuC hoq n aUn w[ siqgur dyq
duvwvq dUnw cOnw[ gur kI JolI myry h`Q [ gurbcnI bWDy pMj q`q[ ibAMq ibAMq ibAMq BMfwr [ jn kI pYj
rKI krqwr[ An pUrxw BeI idAwl[ nwnk kudrq ndir inhwl [
. mMqr dukwn qy ivkrI bhuq hovy [
jl KohlMU Cl KohlMU Cl kI KohlMU lo[ApnI dukwn KohlMU cwr kUt kI gwhkI hY[ Agw Koly jbrwiel[ ipCw
Kohly mykw eIl[ Kbw Kohly Asrw PIl[ pYr Kohly jyr jbrweIl [ isr Kohly qKq rbl Awl mIn [ dr mY
mdd KuAwjw iKjr igMdw pIr[ pwT svw l`K kro qy caulW dI kVwhI idau [ iPr dukwn Kohl ky 101 pwT
krky gdI qy bYTo [
. mMqr ATrw dw [
ieMnmo Adys myry gurU ko [ cVy muhMmdw juAwn [hwQ hQOVI shMs mn kI byVI[ DrqI ko pwVqw jwie[ Akws ko
auTwvqw jwie [ CqIs mswn ko bWDkr ilAwau[ sWDIey ATrwie ko bWD kr ilAwau[ kwly ATrwie ko bWD
kr ilAWau[ SUky ATrwie ko bWD kr ilAwau[ CIpy ky ATrwie ko bWD kr ilAWau [ nIl gr ky ATrwie ko
bWD kr ilAwau[ sWhsI ky ATrwie ko bWD kr ilAWau[ gMDIly ky ATrwie ko bWD kr ilAWau[ bwvrI ky
ATrwie ko bWD kr ilAwau[ vysvw ky ATrwie ko bWD kr ilAwau[ ey kMm myrw kry qW sulm y wn pYgMbr ky
qKq pr pwauN Dry [eyh kMm myrw n kry qW sulm y wn pYgMbr kI duhweI[ sulm
y wn ky qKq kI duhweI[ hjrq
pIr dsq gIr kI duhweI[ hudw pIr pMj pIr kI duhweI[ Sbd swcw ipMf kwcw Purho mMqr eIsro vwcw[ pwT
svw l`K kro[ iPr ijs AOrq dw grB ifgdw hovy aus dw do mhIny dw grB hox pr sqrMgw Dwgw lYky aus dI
cotI qoN lY ky pYr dy AMgUTy qk imx lau qy sq gMFW dy ky 21—21 vwr gMF qy pwT krky AOrq dy lk nwl bMn
idau qy jdoN bcw pYdw hox dIAW pIVW hox aus vKq DWgw Kohl lvo [jdoN qk DWgw nhIN Kohlo gy qdoN qk bcw
pYdw nhIN hovygw [ Aqy bcw pYdw hox pr ieho DWgw bcy dy gl bMn dyxw[ bcw icrjIv hovygw [
. mMqr hr iek qwp dw [
rK rK A`lw myry rK [ swihb sulm y wn pYgMbr dI rK[AWdI bMnw jWdI bMnw bYTI bMnw KVI bMnw[ swhsn bMnW
gMDIln bMnw[ ijMn bMnw BUq bMnw [ prI PirSqw bMnw[ sBo dIn bMnw[ Cl bMnw Cnkwt bMnw [qyeIAw cOQw
nyqkI qwp bMnw[bwrW sO jnwq bMnw[ qyrW sO ieMjIl bMnw [ swihb gMBIr swihb gMBIly[ jwvy qW jwvy nYxw
cimAwrI dI kMuf myN pVy [swihb gMBIr lq mwry[
pwT svw l`K kro qy ijs nMU fr hY ausnMU Dwgw krky idE [qwp vwly nMU sx lYky aus qy sq gMFW dy ky sqsq
vwr mMqr pVky qwp vwly dy gl bMn idE [ ijs gaU mihM dw duD koeI bMn dyvy lUx lY ky QoVw ijhw Awty ivc
mlwky Awty qy mMqr pVky Awtw mihM gwau dy mMUh ivc dyky sjy pwsy dI jwky mihM dy puiVAW qy QwpI mwrky bYT
jwE qy duD co lau [
mMqr dUsrw : ---- qwqI vwau n lgeI pwrbRhm srxweI[ cauigrd hmwrY rwm kwr duKu lgY n
BweI[1[siqgur pUrw ByitAw ijin bxq bxweI[ rwm nwmu AauKDu dIAw eykw ilv lweI[1[ rhwau[ rwiK
lIey iqin rKnhwir sB ibAwiD imtweI[khu nwnk ikrpw BeI pRB Bey shweI[ ivDI pwT svw l`K kro[ hr
rog jweygw[ mMqr qIsrw :----kul Xw nwro kUnI brdn vw slwmn mn Alwie iebrwhIm[4[ kwlI
kIVI isr gMudwvy syqI icVI hsy[ bwbw nwnk AKy eyQoN qyeIAw nsy[5[ aupr mweI kwlkw hyTW BYroN gjy[ dohI
hnMUmwn qyry sbd dI qyeIAw cOQw nyqkI qwp Bjy[ myrI Bgq myry gurU kI sikq Pury mMqr eIsro vwcw[siqgur
kw sbd swcw [6[ jw kwny jw bugdwdY DIr XUXy Pyr n AwE[7[A`g bMnw Agwsr bMnw bMnw bwvn hwry[sq
lok dI lkV bMnw bwkI dy cMigAwVy[ jldI bMnw bldI bMnw bMnwAgin suAweI[ hnUmwn jI gVvy nhwqI
Aign Bsm ho jweI[ ivDI eynW dw pwT svw svw l`K kro qy hr qwp vwly nMU pwxI guV kr idE qwp clw
jweygw qy jy krky roV mMqr ky Ag ivc sut idaugy qW bldI A`g dw syk nhIN lgygw[
mMqr cOQw : ----hyTW mweI kwlkw[ auqy BYrE gjy[dohI hnMUmwn dI qyeIAw cOQw nyqkI qwp Bjy[ Purho eIsr
mw dyv jI kI vwcw[ vyKw mweI kwlkw qyrI klwm kw qmwSw [ pwT svw svw l`K kro [qwp clw jweygw[
. mMudrw hzrq AlI dw [
kmrks KMfw kVkI qMU AlI[ BUq pryq nMU pw dy jljlI qU hYN pIr myrw jwhrw vlI[ ilAwE Syr Gq dyie
glI[ mMudrw hjrq AlI dw[BUq pRyq nMU pw dy hz hzI[ pwT FweI l`K kro[ dUsrw mMqr :----gurU qyg
bhwdr ictI cwdr[ jhW dyKW gurU hwjr nwjr[ ivDI pwT pMj l`K kro[ mMqr qIsrw : ----kmr ks KMfw
kVkIN qMU gurU[ izmI Asmwn nMU pY geI jl jlI[ qMU hYN pIr myrw jwhrw gurU[ ilAwE Syr Gq dy glI[ mMdrw
gurU goibMd isMG dw BUq pryq nMU pw dy Ql QlI[
. muMdrw ShIdW isMGW dw [
pihly Ardws krky iPr pihlI pauVI dw pwT kro[ <> siqnwm krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq
AjUnI sYBM gurpRswid ] jpu]Awid scu jugwid scu] hY BI scu nwnk hosI BI scu] ivDI—ieh dw pwT
Ardws qoN ipCoN iek vwr kr lYxw qy iPr ieh pwT krnw hY[ Em Adys Adys BweI bihlo ko Adys[ iqn kI
Et kaux kaux cly[ bwbw nYxw isMG cly[ bwbw AnoK isMG cly[ bwbw gurbKS isMG cly[ bwbw dIp isMG
cly [bwbw bicqR isMG cly[ cly mMqr Pury vwcw[ dyKw BweI bihlo qyrI cutkI kw qmwSw [pwT svw l`K kro qy
SurU ivc qy AD qy AMq nMU kVwh pRSwd krky isMGW nMU CkwE[
. gauNsIAw ksIdw [
Xw gwauNs qyrI mdd qyrI POj qyrI DauNs[ ivDI:-- pwT pMj l`K kro[ 2 --: Awieq krImW dw :----
lwielw hw ie`lAw AMnqw subhwnw kw ienI kMun qo minzuvwly mIn [
ivDI :---- pwT FweI l`K kro krn lgy jl kol jrUr rKo qy iksy AMdr bYT ky krnw[ jykr ho sky qW rotI
Awpxy h`Q dI bxwky KwE[ iesqrI dw ipAwr mnw hY qy supn doS qoN bco hwjrI hovygI[ muktDwrI dI 15
solW swl dI aumr ivc [ rwq suiqAW nMU quhwnMU keI vwr ieh idsygw qy qusIN iksy AMdr suqy hoey ho qy AMdr
pRkwS ho igAw hY iPr cMdrmW quhwfy pYrIN Awky peygw qy keI qrW dy ArbI ilbws ivc idsxgy qy ijsnMU
imlxw cwho iml peygw qy koeI quhwnMU imlx vwsqy Awiegw aus dy mn dI gl ds idaugy[ gl kI hr kMm dI
isDI ies ivc ho jWdI hY[
. mMqr BweI bihlo jI dw
. <> siqnwm krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq AjUnI sYBM gurpRswid]jpu] Aid scu
jugwid scu] hY BI scu nwnk hosI BI scu] lohy kw kot qwby kI KweI[ BweI bihlo kI caukI nwnk Swh
pwiqSwh kI duhweI [ jhW lg qwVI qhW lg dUqI duSmn ko cor ckwr ko bjr kI kvwVI lohy kw kot[ bjr
ky kvwV[ qhW lg bYTw ipMf pwRn[ jo Awvy mwr mwr krMqw [ so dyKy pwauN pVMqw[ mwrnhwry ky hwQ klMk[
dyKqy kI AWK klMk[ bolqy kI zbwn klMk [pihlw dUAw qIAW cOQw vI Cfwie[ Plwny ky nwm kw rwKw SRI gurU
nwnk jI shwie[EAM hwknI fwknI cwknI sMGwrnI SRI gurU inrMkwr ky sbd sy bWD fwrI[ idst kry must
kry vYr kry[ kwl kry[nzr kry[ tUnw kry[ bl kry BYroN kry[ ault vwhU isr pVy[ fry fUgry jly Qly Gty
Av Gty SRI gurU nwnk jI riKAw kry[ vwihgurU jI qyrI srn[ ivDI:--pwT svw l`K kro qy kVwh pRSwd
krky isMGW nMU CkwE[ mMqr hnMUmwn jI kw [
Em hnMUmwn pihlvwn[ bwrW brs ky juvwn[ hwQ mYN lfU muK mYN pwn [ AwE bwbw hnMUmwn[mMqr dUsrw:----
sMDUr sMDUr khw sy Awey[ gV prbq sy Awey kaun ilAwey[AsmYl jogI ilAwey[ AsmYl jogI ilAwky ikAw
kIAw sB jogI ky msqk lwieAw[ kwlw pIlw qoqrw BYroN vsy kpwl mhWbIr msqk vsy vYrI vsy pCwV[ Em
hnMUmwn blkwrI[ qyrI mihmw bVI BwrI [ ivDI:---- pwT svw l`K kro qW hr kMm qy clygw[
. mMqr srb mohx dw [
ENm nmo nwrwiexI[ dUq dUqnI[ mr ckr nvwrnI[ AswD swDnI[ Amoh mohnI[Ajoh johnI[ ABK BKnI
[irD isD dynI Purho mMqRnI [
mMqr dUsrw :----mohxI mohxI AKIey mohxI myrw nwau[ rwjw mohMU prjw mohMU[ gWvW qy pVgwaNu qyqIs kroV
dyvqw mohMU mwns dw kI nwauN[ cl cl rI mohxI mohx clIey[ qIn jwq kI mohxI msqk ibMdI lw[ Adys
Adys gurW ko Adys[ gurW kI bwxI ko Adys[DrqI mwqw ko Adys[pOx pwxI ko Adys[
mMqr qIsrw :----mohx mohx myrw nwauN[ mYN mohMU sglw gwauN[ Awsn bYTw jogI mohMU[ isMGwsx bYTw rwjw
mohMU[Kby bYTI rwxI mohMU[ AlI glI mohMU htI bYTw bkwl mohMU [ pwxI Brq BiTAwrI mohMU[ mohxI klaU kI dyq
llwr [ Em nmo dyvI jI ky gurU ko Awdys [4[
mMqr cOQw :---- Em nmo Adys gurU ko[ hWlI hnvMq vsy BYroN vsy kpwl[ msqk ibMdI mwq kI durjn Bwg
gey pqwl[ mo mY qoN cMdw vsy sUrj vrnI loie[ hWk sunI hnvMq kI mo ibn sBw n ijqy koie[ Sbd swcw
ipMf kwcw Pur ho mMqR eIsro vwcw [
mMqr pMjvW :---- ibsimlh hrmwn inrhIm [ lwgy lwgy AlI Aie cauqrPy molw murqXw[ mdd myrI AwE
jI muhMmd musqPw[ duSmn ko zyr kro crnI ifgn Aw[ ivDI ----:pwT svw svw l`K kro qy jdoN iksy dy
swhmxy jwE jW kQw kro qW jwp krky bYTo qW sBw ijqogy [
. mMqr duD bMnx dw [
kwlI ib`lI lohw pKr[ gurU sKwey FweI AKr[FweI AKrW dw ieh sumwr [sony kI cwtI rupy dI mDwxI[ duD
irVky gorjW rwxI[ gorjW rwxI pwieAw Pyrw[ies ngI dw duD iGau myrw[ cVI kwlkW mweI[ Cwh COf mKn
lY AweI[cly mMqr Pury vwcw[ dyKw pIr ausqwd qyry ielm kw qmwSw[
mMqr dUsrw :---- srsI rsw hrn imrgwnI[ bMnw pOx bMnw pwxI[ sony kw kuVrpy kI mDwxI[ bihky irVky
mweI gOrjW rwxI[ mweI kwlkw pieAw Pyrw[ ies bMDI dw duD iGau myrw[
. mMqr duD Kohlx dw [
bgI iblI lohw pwKr[ ies gurU ky FweI A`Kr[[ ienW AKrW dw ieh suBwau[ iPty duD nw jwie iGau[
mMqr dUsrw :---- smwlw jogI bVw isAwnw[ bMny nzr nzr kw dwnw[ Awpy bMny Awpy Kwie[ svw mx nzr
Bsm ho jwie[ pwaux Cuty pwxI Cuty[ duD Cuty mDwxI Cuty[ srsw rsw Cuty hr imrgwnI[ auqy Awn cVy mweI
kwlkw rwxI[ mweI kwlkw pwieAw Pyrw[ ies mJ dw duD mKn Gnyrw[ cly mMqr Pury vwcw dyKW mweI kwlkw
qyrI klwm kw qmwSw[
mMqr qIsrw :---- Agr ky smMudr smMudr ky Anwd[ BYroN ko bWD Cwh ko Cof[ mKn ko Aw[ Awpxw rwK
bgwnw Aw[ pwT:----svw svw l`K kro qy jyhVy bMnx vwly ny auh roV mMqr ky mwr idE qy jyhVy Koln vwly
ny pTy krky jW Awty dw pYVw krky dy idE qy jyhVy bcy duD sutdy ny aunW nMU pwxI krky idE qy aunW dI mW Qx
Do dyvyN[
. mMqr vsIkrn dy
kwlw BYN rqw bIr[ kul nwrI dw bMndy sIr[ cursqI kI DUV mswn kI CwhI[pV nwrI dy isr myN pweI [pV
mwrU mMglvwr [n sUJy Gr bwr n sUJy bwr [ Awvy hmwry pws[ Awvy qW Cuty[ nhI KKVI vWg klyjw Puty[ cly
mMqr Pury vwcw[ dyKW kwly BYroN qyry ielm kw qmwSw[
mMqr dUsrw:---- kwlw klUAw muhMmdw bIr [ pr nwrI sy myrw sIr[ [pVo puqlw gorK jwny[ pauN gly sy BYroN
Awny[ kwlw klUAw kwlI rwq[ klUAw Byjo ADI rwq[ suqI ko mwr jgwau[ bYTI ko auTwie ilAwau[ klyjw
bkrw ilAwau[ Awvy qW hovy suK[ n Awvy qW hovy duK[ jIvy qW rwn qly [ mry qW mswn qly[ gurkI skiq
hmwrI Bgq[ Purho mMqr eIsr mhW dyau qyrw vwcw Pury[ nhI qW lUnw cimAwrI dy kMuf mY pVy[ DobI dy nwn mY
pVy [kMuBI nrk mY pVy[ Pur ho mMqr eIsr mhW dyau qyrw vwcw Pury[ iehnW dw pwT svw svw l`K kro qy guV
krky idau[
mMqr qIsrw:---- ENm nmo Awdys gurU ko [bMn myN ibAweI AMjnI ijn jwieAw hnmMq[ hauN klyjw bukIAw
Amky kw kr BsmMq[ Awvy qW Awvy nhI qW nwhr isMG bIr dI JWt Kwvy Th Th Put Put suAwh[ pwT svw
l`K kro qy iPr jdoN krnw hovy iqMn sO kwlI imrc lY ky hr iek imrc qy iqMn vwr pVky A`g ivc pweI
jwau[ sKq qoN sKq idl vwlw BI quhwfy pws Aw jweygw[ pwT AOrq vI kr skdI hY[
. mMqr duSmx vwsqy [
dKxo auqrI kwlkw pUrb bYTI Dwr [ vwhvy brCI zor dI pIvy rq Jlwr[ nYxI lgy nYxw ko ctwk mwr [ dMdI
lgy jbwn ko sQw mwr [ lhU ko ctwk mwr[ auqr qW auqrI nhI qW kr CfI DMDUkwr[ jyhVy idsn gV AwkI
mYnMU meIAw swry AWvIN mwr[ myrw vYrI qyrw BC[ CwqI PoV klyjw cK[ FweI FVI meIAw kbry pweI[ qWhIey
mweI kwlkw qMU BYroN bIr sdweI[ DMn DMn mweI kwlkw qyry bytoN kI duhweI[ qMU AVky n KVky myry kMm kr
AweI[ sony dI sMglI rupY dI kVI[ myry vYrI ko mwrky muVky pws KVI[ cly mMqr Pury vwcw[ dyKw mweI kwlkw
BYroN bIr qyrI cot kw qmwSw[ pwT svw l`K kro hr dSmn qy Pqh pwaugy[
. mMqr bvwsIr dw [
kw krqw[ kro krqw[ AwKr krqw[ jo krqw so hoie[ ieh rs rs sy n aupjy mmysI ibRCw dUr hoie[ ieh
mMqR bRhm riCAw kw iek vwr pVy qW Gr Br ky n hoie[ lK vwr pVy qW prvwr Brky n hoie[ jo jwnky
Awn ky n bqwvy ds do bRhwmx mwry kI hiqAw pwvy [ rom kw mol nhIN duAw muhMmd Swh kI[
mMqr dUsrw :--hm hYN qo jm hYN isrI guPwqrm[qum jhwnIAw ieqnI jo jwny koie[ iccVIAW icngIAw
KurkIAw[rkqIAw[eyqI mvysI jnm n hoie[gur kI skq hmwrI Bgq[Purho mMqr eIsr mhW dyv kI vwcw Pury
mMqr qIsrw :---- Kurwswn kw tIVI Swh [KUnI bwdI dono jwh[ ieh pwT svw 2 l`K kro qy iPr jdoN jMg l
bYTn jwE qW pVnw SurU kr idE qy jMgl bYTy qk pVI jwE jdoN qk hQ n Do lau[ hQ Do ky pVnw bMd kr
idE cwlI idn ivc bvwsIr clI jweygI[
. mMqr Qx pky dw[
kwlI kIVI kt ktI bYTI mMfl Cwie[ dohI gurU gorKw doDI dw duK jwie[
mMqr dUsrw :---- kwlI pIlI kwmnI ivs kI gMdl Kwie[ Qx bMnW qo Awpxw pIV prweI jwie[cly mMqr Pury
vwcw[ dyKW pIr ausqwd qyry ielm dw qmwSw[
. mMqr ijs AOrq dw bcw pYdw hox dy vkq Atk jwey [
ibsimlh aul rihmwn aulrhIm[ isr pY DrI KprIAw[ igr pVw jW igr pVI[ pwT svw l`K kro qy korI
TIkrI lYky aus nMU gol kr lau qy ayus auqy gol hI aurdU ivc ilKky AOrq dy isr qy rKo bcw qurMq pYdw ho
jwiegw[ jy Awp n ilK sko qW iksI qoN ilKw ky ausqy mMqr pV ky 21 vwr iPr isr qy rK idau qy jykr
aurdU vwlw nw imly qW iPr iksy ivc ilKo pr ilKxw gol hY[
. mMqr ibCU lVy dw [
kYlI gwaU kjlI bn mY[ kYlI gwaU ny kIqw gohw[ ivcoN inkilAw ibCU lohw[ sq fMg sqwrW kwqI[ clw jwh
ibCUAw AwpxI jwqI[ sony kI isl lohy kw v`tw[ BMnW ibCUAw qyrw mQw[ myrw JwiVAw n JVy[ibs lUnw
cimAwrI dy kMuf myN gly[pwT svw l`K kro qy iek kpVw hQ ivc lY ky ausqy vt dydyN jWE qy mMqr pVky sq
vwr aus nMU JwV dyxw ies qrW iqMn vwr kro[
mMqr dUsrw :---- kwlw ipsU kMkrhwrw[ kwlI pUClI hr nwlw[ sony fMg rupy prnwlw[ gMgw kot smMudr
KweI[ fMg kry[ ivs JVy[ rwjy rwm cMd dI duhweI[ ivDI ;----JwVU dw qIlw lYky vIh auNgl imx lau qy
dUhrw krky aus nwl JwVo qy jy JwVU nw imly qW AMgUTy nMU imtI lwky lw idau[
mMqr qIsrw :--A`T fMg ATwrW bqI hry vWs dI ptI[ mMUjI dy bwn[ auqry ibCU Kuvwjy muhMmd dIn dI Awx[
mMqr cOQw:---- kwlw ibCU kMkr vwlw[ hrI pUC sony kI mwlw[ eIsw rovy gaurw nhwie[ aUc pIrV mUjI ky
auqry ibK muhMmd dIn kI Awn[ swrIAW dw pwT svw svw l`K kro qy iPr sq vwr pVky PUkW mwrI jwE[
. mMqr mwqw inklI dw [
jY durgw mhW mweI[ surg iqAwg bYkMuT AweI[ ngr kot dyvI ko QWn[ jhW bYTy nwd nwdIAw pwT[ hrIAl
pIpl rKy bwr [ Bwql nwcy Drm duAwr[ pIrb kI rwxI[ pCm kI rwxI[ auqr kI rwxI[ dKx kI rwxI[
Akws kI rwxI[ pqwl kI rwxI[ jYsy kwrj SRI rwm cMdr ky suAwry[ qYsw kwrj hmwry suvwry[
ivDI:---- mor dy KMB lYky aus nwl mMqr JwVo[ sq vwr pVky qy pwxI qy PUkW mwrI jwE[ ieh pwxI mwqw
vwly nMU kuC ipAw idE qy bwkI dw sucw hI pwxI aus dy srhwxy rK idE qy ieho hI iPr pIx vwsqy idau[ ieh
Aml iqMn idn qk kro qW mwqw clI jweygI[
mMqr dUjw :---- pwxI JwVW moqI JwVW khW qumwrw vwsw[ vws hmwrw EQy[ ijQy mhw idE pwrbqI vsy[ EQoN
kaun ck ilAwieAw [ nwrd muin ck ilAwieAw[ bMn gTVI duK DrqI pwieAw[ grV gwjw sbd swcw[
Puro mMqr eIsr vwcw[ JVry JV[ DWq smMudr myN pV[ cwr suIAW nvIAW lYky iek dUsrI dy nky ivc isry dyky
caumtw bxw lau[ ieh caumtw iek kYNh dI ktorI jW CMny ivc rK idau qy ies dy ivc pwxI pwE[ ijs nwl
caumtw nw tut jwey[ iPr ieh ktorI Awsqy nwl kWSI dI QwlI ivc rK idau qy ies QwlI ivc do iqMn cMmylI
dy jW gulwb dy Pul rK dyxw qy swQ hI cuAwnI rK idE Aqy ktorI dy auqy iek korI cpnI qy pwxI JwVW
moqI JwVW ilKky mUhdI mwr idE Aqy Awp cwkU sjy hQ ivc lY ky ibmwr dy sjy hQ KVy ho ky mMqr pVI
jwau qy mMjy dy pwvy qy pYr vwly jwky cwkU JwV idau[ ies qrW sq vwr pV ky QwlI mMjy Qly peI rihx idau
qy dUsry idn jw ky svyry pwxI bdl ky qwzw pwxI pwky mMqr pVo[ ies qrW iqMn idn Aml krogy qW
msUrkw clI jwvygI[
. mMqr cMdry dw [
sUm dy Gr cMdry dw vwsw[ sp ATUhW swfI Agin qyry ivc pwey[ swfy ivcoN kF ky qMU bxwieE cMdrw[ ijs nMU
inklI ausnMU A`g lg jwie iPty mMUh gUgo dw jy n inkloN[ iPty mMUh gUgy dw jy qMU n inkly[ iPty mMUh gugy dw jo
qMU n inklyN[ qYnMU gugy dI Awx [jy pIVw n hty qW Ak dI twhxI lY ky JwVw kro[
. mMqr dwV duKdI dw[
kwlw kIVw kbrw bqI dMd cry[ dohI blbIr dI bDw ivc mry [hwf f`lw bsy kIVw[ bwrW brs kI bMnI
pIVw[ hnvMq jqI qyrw bIVw[ sq flIAW lUx dIAW lY ky Aqy iek iek qy 7—7 vwr mMqr pVky ieh
flIAW pwxI dy GVy ivc pw idE[ ijauN ijauN lUx gly gw drd htdI jweygI[
. mMqr A`Dy isr dI pIV dw [
kwlI icfIAw cur cUrI kwly bn ko jwie auT muhMmdw suiqAw pIV sIs dI jwie[
mMqr dUsrw :---- kwlI icVI qMU hI qMU ibK ky lfU Kwie[dohI syK PrId dI ADw sIsI jwey[ mMqr qIsrw :-
---ENm bn myN jweI bMdrI bn Pl hI Kwie[ hnMUmwn kI hWik isauN ADw sIsI jwie[ pwT iqMnW dw svw svw
l`K kro qy mQw PVky 7 vwr PUkW mwr idE[
. mMqr islw dw [
aubr kI kUkrI mn kI kwr[ clI cl itfI sbd ky lwr [Awgy gOrK ipCy hnMUmwn hwky[ KyqI kI riKAw dyvI
cMFkw rwKy[ pwT svw l`K kro[ iPr jdoN islw Awvy aus dw iek itfw lY ky ausnMU sMDUr dw itkw lwky ies qy
21 vwr mMqr pVky PUkW mwr ky ies dy gl iek maulI dw Dwgw bMn idau qy Awpny ipMf dI hd qy jwky zor
nwl AgWh sut idau[ itfI quhwfy ipMf ivc nhIN bhygI[
. mMqr kroD nivrqI dw [
ENm hINR hIRN SWqy pr SWqy srb kroDo pr smxI—svwh[ pwT svw l`K kro qy jdoN iksy hwkm dy swhmxy jwau
qW pVdy jwE[ hwkm kdy gusy nhIN hovygw qy jykr lVweI hMudI hY qW auQy cly jwE[ pVky cuPyry PUkW mwr
idau[ lVweI bMd ho jweygI[ ijS iesqrI dw pqI kroDvwn hY auh roz hI pVy pqI kdy gusy nhIN hovygw[
mMqr dUsrw :----A`lw nUr muhMmd KwkI[ qoV gV nuvw AwkI[ hubkw kaul swdl suvwlI[ muSkl morI kro mYN
Alw dw svwlI[ pwT svw l`K kro hr duSmx vS hovygw[
. mMqr PoVy dw [
mweI AMjnI qyry byty khW gey[ smyr prbq myN gey[ smyr prbq myN gey[ ikAw lYx gey[ cMnx ruK lYx
gey[ cMnx ruK ikAw krnw[ vfxw vf ky koly krny hYN[ koly ikAw krny hYN[ Cpr CurI krnw hY[ Cpr CurI
ikAw krnw hY[ PoVy kw PyrvyN kw PirmnI kw[ kCkw kCrwlI kw isr vFky Kwry smMudr ivc sutxw hY[ cly
mMqr Pury vwcw[dyKW pIr ausqwd qyry ielm kw qmwSw [hr PoVy qy JwVw kro[
. mMqr mhurI dw[
nIlI kukVI Drm qlweI[ auqy bYTw eIsr nweI [ eIsr mhwrwj golIAW vtIAW gOrjW leIAW KweI[ svw
mx ivs imtI fwlI[ A`k Kyq bwlU ryq[ FweI GVIAW ivsw qyrw jnm[ AYQoN auqwhW cVy qW Put mry[ mW BYx
dI syjy pYr DryN[ eISr mhW dyv myrw vwcw Pury[ kwlI llwrI dy kMuf ivc gly sVy[ lUnw cimAwrI dy kMuf ivc
gly sVy[ iSvW dI sYn dI dohI[ cwnMU cimAwrI dI dohI[ pMjW pIrW dI dohI[ sqW gurW dI dohI[ kwlI klkqy
vwlI dI dohI[ hnMUmwn dI dohI BYroN jqI dI dohI[ iSv jI mhWrwj dI dohI[ pwT svw l`K kro qy mhurI vwly
nMU JwVw dwqrI nwl kro[
. mMqr pyt pIV dw [
luhwrIey luhwr ikQy igAw hY[luhwr igAw phwV nMU [auh kI lYx igAw hY[ cMnx ruK lYx[ cMnx ruK kI krnw
hY[ cMnx ruK dy krny kol[
y koly kI krny hYN[ vIlw sIlw sUl iqny Pukny hYN[ Swm kI CtI BUqW Kyh aufweI[
pwT svw l`K kro qy dwqrI nwl JwVw kro[ hir iek pyt dI drd jweygI [
. mMqr prdys igAw Gr Awvy [
jl bWDo jlMDr bWDo jlkI bWDo KweI[ AsI kos pY smMudr bWDo jqI hnMUmwn kI duhweI[ pwrbqI kI duhweI[
isrIAw bMgwln kI duhweI[ lunw cimAwrI kI duhweI[ Plwny nMU pRdys sy Pyr lY Awau[svw l`K pwT kro qy
prdysI dw kpVw crKy nwl bMnky Pyro[ prdys igAw Aw jweygw nhIN qW pqw dyvygw [
. mMqr ividAw vwsqy
ey nmh srsqI mweI[ BUly AKr dyhu bqweI[ kwgz pr dwhvw nhIN klmI myry hwQ[ kwgz pr ilK nw skMU
klmI krhMU[ hukm SRI Akwl kw rhy srsvqI pws[ pwT svw l`K kro ividAw bhuq AwvygI[
mMqr dUsrw :----r`by ijdnI ielmw[ pwT pMj l`K kro ielm iXAwdw hovygw[
. mMqr iesqrI pIhVy nwl juV jwvy [
qysw bMnw qysy dI Dwr bMnW[ pIhfI sMgy cwr bMnW[ auqy bYTI nwr bMnW[hwr qy iSMgwr bMnW[ suQx GGrw nwl
bMnW[ cly mMqr Pury vwcw[ dyKW eIsr gOrjW qyrI klwm kw qmwSw[ pwT svw l`K kro qy iesqrI dy bYTn
vkq pIhfI qy roV mMqr rK idau[ pIhVI AOrq nwl juV jweygI qy jdoN lwhuxI qW hovy aultw mMqr pVnw[
. mMqr A`K duKdI dw [
AweI AweI A`K[ ieMdr rwjy dI rK[AweI A`K iqQWaUN nsy[ ijQy mhWdyau pwrbqI vsy[ hnMUmwn jI riKAw
kry[ myrI Bgq myry gur kI skiq Pury mMqr eIsr mhW dyau kI vwcw Pury[ pwT svw l`K kro q pwxI krky
A`KW Do idE[
. mMqr sUeI bMnn dw [
sueI bMnw islhwr bMnw[ sqy AYqvwr bMnw[ sUeI gorK nwQ dI[rq n Puty mWs dI [ ivDI ;---- pwT svw
l`K kro qy pqwsy bicAW nMU vMf dyx[
y iPr zbwn qy rKky sq vwr pV ky Awpxy srIr ivc ijQoN vI lMGw
idEgy qW pIV nhIN hovygI[ Aqy Kws krky bIbIAW jo ksIdw kFdIAW ny Eh ieh pVky ksIdw kFx qW keI
vwr h`Q ivc sUeI cuB jWdI hY ies qrW pIV nhIN krygI qy lVkIAW dy kMn iv`nHx vyly zbwn qy rKky sq vwr
pVky kMn ivMnH idE pIV kdy nhIN hovygI qy lhU vI nhIN inklygw[
. mMqr sp lVy dw [
EAM hry ivs hry ivs hry AsqIk bcn sMBwl rwjw jnmyjw dy jgdw[ svw l`K pwT kro 40 idnW ivc qy
iPr jdoN vI cMd sUrj nMU gRhx hovy qW aunW icr krdy rho qy pRSwd krky vrqw idE[
. mMqr hor sp lVy dw [
CCl CCl CCl[ Co jl Co nr cl gey[ cl tq cl ptnw ky DobIAw Dobq pwt[ svw mx ibKw gIcq
pwt[ pwT svw l`K krnw hY[ iPr ijs nMU sp lVy ausnMU kol bTw lE qy kWSI dI QlI lYky Aqy swP jgw dI
sukI imtI lY lE qy ies imtI qy sq vwr mMqr pVky QwlI dy kMfy pr rK idE qy ieh QwlI sp lVy vwly dI
kMf nwl jmw idE[ iPr imtI qy mMqr pVky sq vwr ieh imtI QwlI qy pwE[jdoN qk QwlI ausdI kMf nwloN
nw lih jwie Aqy jykr sp lVy vwlw dUr hY Aw nhIN skdw qW iPr jo dsx vwlw hY ausqy ieh Aml kro[
. so ieh mMqr kro qW ky duKIAW nMU rwjI krky js lau qy mwieAw kmwau[ so ieh mMqr
jMqr ADI Awqmw dy dUK vwsqy mhwqmw ny keI sO swl qp qy AiBAws krky BUqW pryqW qy ijnW nMU dUr krn
vwsqy qy s`p, ibCU, BMUf Aid dy lVky zihr cVy nMU dUr krn leI mMqr jMqr bnwie ny[ so ieh krn nwl
dUKI jIAW dy duK ht jWdy ny[ so iehnW duKW vwsqy ieh kuC iliKAw hY qy eys qoN Agy ibAwd rog qwp,
isrpIV, AKW duKnIAW, iFf pIV, PoVy Aid vwsqy dvweIAW ny krky Pwiedw auTwau[
. :----mMqr smwpq----:
. AiDAie qIsrw
. eys ivc duAweIAW ilKIAW ny [
duAweI kbjI dI[ vYdk mq ivc iliKAw hY ky hr iek ibmwrI nMU duAweI dyn qoN pihlW soDn vmn krwie[
Bwv dsq qy aultI krwau ikaukyN kbjI hon krky CqI rog hMudy ny qy keI vYd ieh dsdw hY ik swry rogW dw
muF hI kbjI hY eys vwsqy mYN pihlW kbjI dI duAweI ilKdw hW[ srnwie pqI 1 CtWk[ kwlw lUx ADI
CtWk[ pqI dIAW fMfIAW kfky lUx ivc imlw ky kut lau qy Anwr dwnw 1 CtWk vKrw kuto qy Dupy sukwky Pyr
kuto ies qrW brIk krky iqMny cIjW mlwky CwnnI nwl Cwnky SISI ivc pw lau[ kbj vwly bcy nMU ADw cmcw
Aqy juAwn nMU Coty do cmcy jW vfw iek cmcw rwq nMU rotI Kwn qoN iek GMtw ipCoN KuAw idauN svyry do jW iqMn
ttIAW Awaun gIAW eys qoN vD nhIN qy rySw AMdroN clw jwiegw Aqy CotI m`KI dw Sihd mlw ky idau[ qW vI
cMgw hY ikaukyN pwxI nwl qW KwnI hY[ jy Sihd nwl imlw qW[ so eys nwl AMdr dI mYl inkl jweygI qy Pyr
jo vI dvweI idaugy CyqI Asr krygI[ KMG, pyt PIV qy Coty qwp nMU PYdw dygI[
. duAweI A`K ivc ictw pYxw [
eys nMU Polw vI AwKdy ny[jMgwl qWby dw ieh do qrW dw hMudw hY[ nIlw qy hrw so nIlw nhIN lYnW[ hry rMg dw
lY lau [ do iqMn qoly qy eys ivc qoly dy ihswb nwl pMj qoly inMbU Ktw glgl dw pwnI pwau kpVy nwl Cwn ky
r pihlW jMgwl Krl krky kpVy nwl Cwn lau qy dohW nMU Krl krky do cwr golIAW kr lau qy CwvyN sukwky
SISI ivc pw lE[ iek plyt qWby dI CotI jhI bnvw lau qy eys ivc do iqMn bMUdW pwnI pwky golIGswau qy
jdoN pwnI dw rMg hrw ho jwie[ audoN qWby dy surmcU nwl iek iek islweI AKW ivc pwau ictw sq idnW ivc
auqr jwiegw qy jy moqIAw auqrdw hY qW auh ijnW hY aunW hI rhygw vDygw nhIN Aqy ijs Krl ivc Krl krky
golIAW bnweIAW ny auh Do ky QoVw ijhw pwxI pwky kaulI ivc pwxI pwky SISI ivc pw lau ieh vI A`KW ivc
pwaun nwl PYdw dygw[ pr ieh iKAwl rKnw ky iek iek islweI A`KW ivc pwaunI hY[ iek vwr idn ivc
Aqy pwxI dw rMg isrP mmUlI hrw krnw gwhVw nhIN kr lYnw jy gwhVw krky pwaugy qW A`KW nMU duK krygw[
duAweI ijMnW AOrqW nMU mhIny dy idnW ivc pIV bhuq hMudI hY [
ikkr dw sk kut ky kpV Cwn kr lau qy GrGIn dI imtI[eys nUM koeI GrnI AwKdy hY auh vI kpVy ivc
Cwnky rK Cfo[vKry vKry qy pUrwnw guV ds swl qoN vD hovy[h`d ds swl qk lY lau qy jdoN duAweI dynI hovy
audoN sk GrnI dI imtI ieko ijnI lY ky imlw lau qy guV qolw fyF qolw mlwky pwnI pwky golI kokn kwTy byr
ijMnIAW AT kr lau qy ijs bIbI nUM dynI hY aus nUM jdoN mhIny dy Awaun dI pIV huMdI hY ausnMU jy qW iqMn idn
mhInw rihMdw hY qW Cy golIAW dy idau[auh svyry qy Swm nUM iek iek Kwie qy jdoN mhInw Awaunw bMd ho
jwie[audoN golI KwxI bMd kr dyvy iehdy nwl mhIny dI pIV nhIN hovygI Aqy jy golIAW iqAwr nhIN qW ADrk
dw pwxI iek qolw qy inm dy pqy nrm nrm lY ky pw pky qy auh cMgI qrW kuto qy aus ivcoN pwnI kFky iek
qolw pwky dovyN pI l[so ieh vI mhIny dy idnW ivc iqn idn pInw qy pIV nhIN hovygI qy jdoM mhInw bMd ho
jwie audoN pwnI nhIN pInw[
. duAweI lVky pYdw krn dI
.ivAwh hox qoN ipCoN iek swl ho jwie qW duAweI Kwau ikaNky ho skdw hY ky pihlw lVkw hI hovy qy jy lVkI
hoeI hY qW ijs idn mhInw SurU hoieAw hY aus idn qoN AOrq idn ignI jwie qy 3 9 10 12 14 16 qy
ATwrvIN rwq nUM pqI dw sMg kry qy jy AOrq pqI pws jwie qW Apnw Kbw pYr pihlW mMjy qy rKy[jy AwdmI
iesqrI dy mMjy qy jwie qW pihlW sjw pYr mMjy qy rKy qy sMswrk ivhwr krky Awpny mMjy qy so jwn ieh krm
isrP Cy qoN ATwrW rwq qk hY[ikauNky iesqrI dI Drn dw mUMh 18 idn qk Kulw huMdw hY qy Pyr bMd ho jWdw
hY[eys vwsqy ATwrW idnW qk jrUr ieh nIXm rKygw qW jrUr lVkw hovygw[Aqy jdoN mhInw ruky Bwv mhIny
qoN ipCoN cwlI idn ho jwn qW aus idn qoN mor dIAW sq itkIAW ivclIAwN nIlIAW kYNcI nwl brIk kuqr ky
aus ivc iek qolw guV imlw lauN pr ieh iKAwl rKnw ky itkI dw kqrw koeI bwhr n jw pey qy guV qy
itkIAW kqrIAW imlwky AT golIAW bnw lau qy AOrq drvwjy ivc Klovy Kbw pYr bwhr qy sjw AMdr rKky qy
pqI dy h`Q do golIAW dyvy qy auh iek golI dy qW AOrq ausnMU isr auqoN dI AMdr sut dyvy qy dUsrI golI Kwky
auqoN vCy vwlI gaU dw duD pI lY AD pw jW iek pw[eys qoN vD nhIN qy imTw nhIN pwaunw qy gaU nvyN duD
{Aswn} n hovy qy golI Kw ky AwdmI dy jW iksy bcy dy mQy lgy AOrq Aqy lVkI dy mQy nhIN lgnw qy golI
Kwky bwhr inkly AMdr nhIN jwnw qy pMj ds imMt mUMh Fkky lmI pY jwie[vwihgurU ikRpw kry qW jrUr puq pYdw
hovygw[iek golI sutky dUsrIAW Cy golIAW iesy qrW KwnIAW ny[dUsrw jdoN do mhIny dw grB hovy qW jIAwpoqw
fyF qoly lYky aus ivcoN dwl kF lYnI qy brIk krky sq puVIAw krky inrny klyjy Kwie[rotI Kwn qoN iek GMtw
pihlW vCy vwlI gaU dy duD nwl Aqy eys dw Asr ieh hovygw ky pihly kuVI hovygI Aqy Pyr duAweI Kwn dI
jrUrq nhIN Pyr lVky pYdw hongy do iqMn cwr ijMny qusIN cwho[so ieh AjmYS kIqI hoeI hY kokSwSqR ivc ies
qrW iliKAw hY jo TIk hY Aqy ijsdw grB igr jWdw hY auh ipCy ilKy mMqr pVy qy nwly grB riKAw vwsqy
duAwvI dyvy[ippl dI dwhVI gorK muMfI qy sqwvr iqMny ieko ijMnIAW lY ky kpV Cwn krky mtr ijMnIAW
golIAW krky qy iek golI roj svyry Kwvy qy jdoN bcw pYdw hovy qW mW dy duD nwl ADI golI bcy dy mUMh ivc
pwvy qy iek mhIny qk qy jdoN dUsry mhIny dw ho jwvy qW pUrI golI dynI[ies qrW cwr mhIny qk golI
KAwaunI qW bcw buDvwn vfI aumr vwlw hovygw[
. duAweI pyt ivc pIV hox dI [
inSwdr TIkrI 1 qolw [kwlw lUx 1 qolw[ kwlI imrc 1 qolw[ iqMny kut ky CwnnI nwl Cwn lau qy Pyr iplw
imMt 2 mwsy[ sq jvYx 2 mwsy [ muskpUr 2 mwsy lY ky SISI ivc pw idau qy Dupy rK idau jy nW rKo qWvI ieh
qyl ho jwiegw eys nMU kutIAW cIjW ivc mlwky plyt ivc qy eysy SISI ivc pwky rK Cfo fwt dy ky qy pyt ivc
pIV hox vwly nMU idau mwsw fyF mwsw qy 2 mwsw qk grm pwxI nwl [
dUsrI duAweI :---- (1) inSwdr TIkrI 2 qoly [(2) lUx kwlw 2 qoly [(3) mGW 2 qol[ y (4) kwlI imrc 2
qoly [(5) lwl imrc 2 qoly (6) ihMg 6 mwsy[ ieh sB cIjW kut ky rK lau[ Pyr Cy qoly A`k dy Pul lYny[ jy
Pul nw hox qW Agy jo fofIAW Ajy Pul nhIN hoie auh Cy qly lY lE[ ieh cMgI qrW kutky eys ivc kutIAW
duAweIAW pwky Adrk gMfy dw pwxI kuAwr dy rs nwl golIAW kokn byr ijnIAW bnwau qy eys nwl pyt ivc
pIV iksy qrW dI hovy ht jwiegI[
. ----: duAweI dmy vwsqy [:----
A`k ,Fk, puT kMfw, DDUrw,bWsw, BKVw kyly dy pqy eynw dI iek iek syr suAwh lYky 40 syr pwxI ivc iBauN
idE[ svyry qy laufy pihr dovyN vKq hlweI jwau AT idn qy nwvyN idn inqwr ky pwnI kVwhI ivc pwky iek
qolw ictw sMKIAw pwau[ hyTW A`g bwlo qy kdy kdy hlw idE[jdoN Kwr ho jwie qW sMKIAw ivc hI pIh ky rK
lau qy dmy vwly nMU iek cwvl ijnW idE[
. duAweI n mrdI vwsqy [
1 vrkIAw, isMgRP, jrd sMKIAw, gMDk Amlw swr lYky brIk krky inSwdr dy qyl nwl golIAW krky AwqSI
SISI ivc pwky qyl kFo qy vrq ky vyK lau iek qoly qy 1 rqI qyl pwau[ duAweI dUsrI:----pwrw iSMgrP,
jrd kwhI, jrd sMiKAw lYky Krl krky kVwhI ivc pwky jl mMudrw lw ky vIh syr pwnI pw ky mTI mTI A`g
qy grm kro qy jdoN h`Q nMU pwxI grm lgy qW aus vyly prny nwl pwxI kFo Awsqy Awsqy qy Pyr pwxI pw idE
ies qrW cwr pwxI kFky TMfw hox qy sMpt lwh ky qyl kF lau[rqI qolw pwau[ jy ieh kMm n dy qW nmrd nMU
idE 1 cwvl sqW KurwkW ivc mrd ho jweygw[
. duAweI lkorIAw prdr ictw pIlw bhuqw pwnI Awaun vwsqy[
mwjU mweI[ khyrubw[sMgjrwh[ Fk dw gudw[ smMd sMK[ AMjbwr iek iek qolw lY ky kpV Cwn krky 3 mwsy
gaU dy duD nwl Kwie qW prdr nMU PYdw dygI[ bhuqy KUn vwsqy surmw ictw qy kwlw [sMgjwrwh[ PtkVI ictI
swfy iqMn 2 mwsy khyrubw[ sucw isp[ ikkr dIAW PlIAW dw sk ds ds mwsy[ gUMd ikkr[ gUMd kqIrw[
dmwau AKYn sq sq mwsy kpV Cwn krky 2 mwsy gaU dy duD nwl idau[ qy potlI rKn vwsqy dynI[ hrV dw
iClkw[ mwjU[ PtkVI[ Dwvy dy Pul[ iblgrI ibl dw gudw sm vjn lYky kpV Cwn krky kpVy ivc Cwn ky
potlI rKO qW cwr idn ivc Arwm ho jwiegw[:----mhWvwrI dy idnW ivc pIV vwsqy[ ryvMd cInI 1 qolw[
inSwdr 6 mwsy [klmI Sorw 3 mwsy[ iqMny pIh ky jdoN mhWvwrI dI pIV SurU hovy audoN 1 mwsw grm pwxI nwl
idau[ iek iek GMty ipCoN iqMn vwr dyn nwl pUrw Arwm hovygw[gurdy dI pIV vwsqy vI cMgw hY[
. mMqr sp lVy dw jW hlky kuqy kty dw [
dm dm gugw mWdrI dm kwlI sulqwn[ prbq DUVw DumIAW cVy gugw cuhwn[ qry sO sT kroVI nwg[ cVy gugy
nwl [ko kwly ko kr pry ko ibsIAwr DUq[ mwrn fMg aubwr ko ijMd dyvn PUk[ ilKI AswfI AwpnI khy
sunwvW kUk[ kkV kwlI nwgnI nO nO jIhbI vwl[ Kwie bcy Awpny kry bgwnI Aws[ db kI bucVI ndI
knwry[ grV pukwry[sp dw zihr n cVy[hlky dw Kwdw n mry[ kwlw dwnw inkilAw n mry[AMcl dys kI
rwnI[ rolw mwr kry ivs pwxI[ ivS ko ilAwvy CIn culIAW pwxI iplwie qIn[ bKS kr PkIr[ ieh jdoN
Xwd krogy qW rwq supny ivc vfy vfy sp idsngy qy auqy vI ifg pYngy frnw nhIN Aqy jdoN Xwd kr laugy qW
Pyr sp nhIN idsngy Aqy Xwd krky iqMn culIAW pwxI kaulI ivc pwky ausqy mMqr pVky PUkW mwrI jwau iekI
vwr jW iek`qI vwr zihr auqr jwiegw qy jy hlky kuqy ny kitAw hY qW aus dy vwl pwxI ivc idsngy [pr
iekI idn pwT iek sO vwr roj pwT kro[ pwT krn lgy kol duD BWfy ivc pwky iksy sp dI vrmI qy rK
Awau bs iek idn pwT krky ijs nMU vI pwxI krky idaugy sp dw zihr ausy vyly auqr jwiegw qy jy pwT
kridAW sp swmny Aw jwie qW frnw nhIN duD pIky clw jwiegw[ ijs nMU pwxI krky idau iqMn idn qW
aisnMU AwKnw hY ky iqMn idn duD AD 2 syr imtI dy ipAwly ivc pwky iksy vrmI pws rK Awvy idn fuby [so
ieh kMm jrUr krnw hY Aqy pwT kridAW n`Q vwlw sp kuqy qy GoVy qy cVy mhwqmw dy drSn hoxgy qy kwly kuqy
nMU rotI pwaunI hY[
. l`kV ietW dw kMm krn vwly jdoN kMm krn bYTn qW ieh Ardws krn [
ENm inrbwFI ivskrmw ky pUqw[ pQr qry qumwry CUqw [ swgr dy smMudr bwDw AMq nhIN qumwrw lwhdw[ nwau
kwau qy bwrW rws [ pMdrW iQqW bhwau pws[ ilAwau gunIAw bwDoN sUq[ ieauN khy ivskrmw ky pUq[ AwrI nwm
krqwr kI qysw scy nwm kw[ AwrI qysw jo koeI PVy[ Pury mMqr mhW dyv qyrI vwcw Pury[ kMm so jo sq gur
scw kry[ eys dw pwT cwlI idn kro[ iek sO iek vwr qy pqwisAW dw pRSwd vMfo qy jdoN kMm krn bYToN qW
pMj vwr pV lau[hr kMm isD hovygw[
. qwVI SRI gurU nwnk dyv jI kI [
EAMkwr ipMf bnwieAw[ EhMg sbd kwieAw my pwieAw[mr kIqwVI vwjy[ kwieAw soie sbd hY gwjy[ jb
qwVI kI suxI Avwj[jI jUn sB Cwfy Bwg[ jo qwVI ky BIqr Avy bRhm Pws lY gl my pwvy[ sq sbd kw ieho
bIcwr [ ijn mn mwinAw so auqry pwr[ hrI nrwiex ikrpw DwrI[ qau gur nwnk imly murwrI[ pwT cwlI
idn kro[ 21 sO roj qy SurU qy AD qy AMq nMU pRSwd krky vMf[
o
mMqr dUsrw :---- gV mMfI ky Swh jwdy [gurU Gutwl ky rwjy[ tofI ky jwie[ pMjW dy BweI[Ajmyr qyry poqry
gopwl qyry puq[ sdy Awaux Gly auT jwn[ dXw isMG Drm isMG ihMmq isMG mohkm isMG swihb isMG Br Br
Kpr rq lY Awaux[jo jo Awaux mwro mwr krMqw[ so dyiKAw pwauN pVMqw[mwrdy dy h`Q h`Q klMk[boldy zIb
klMk[ dyKdy dI ingwh klMk[ pihlw dUjw qIjw Cf jwie[ gurU nwnk dyv jI Awpny dws kI kry shwie[ lohy
dw sMgl pwau gl[ swr dI mMuglI mwrU isr[jn nwnk qyrI rK[ sMqky doKI ko Agn muKBK[ ipMf kwcw
sbd swcw[jn nwnk qyrI vwcw[ hr iek fr vwsqy hY[
. mMqr vIly dw [
bIlw ciVAw jwky jMf[ kuVIAW ilAw bMf qMf[ lohy kI DYNKVI swr kw bwn[ bIlw vf kIqw hYrwn[ gur kI
skiq hmwrI Bgq[ eIsvr mhWdyv kI vwcw Pury[ bwcw tly so inhcy gly[ kMm soeeI jo swcw swihb kry
hrI nmh[ cwr Dwgy lY ky iek Dwgy qy 7—7 vwr mMqr pVky Dwgy cwry AMgUiTAW nwl bndy qy jMf jW byrI
hyT jwky Dwgy Kohl ky FweI jW pMj pqy Kw ky qur Avy qy ipCy BauNky nw vyKy[ pwT 21 idn XwrW sO pwT krnw
qy pqwsy vMfo bicAW nMU[
. mMqr mhurI dw [
ibrd koTI ibrd vws[ ibrd kIlW kl duAwr[ AMdr hY qW AMdr kIlW bwhr hY qW bwhr kIlW[ brnwmI
BYVI cMdrI ko kIlW[ jihrI mhurI ko kIlW[ kIl kwl ky krW pukwr[ JV jW pwpny gurU dy bcnw nwl[ 121
pwT iekI idn kro qy mhurI vwly nMU pwT krky pqwsy vMfo[
. mMqr stw dsn dw [
ENm sONpn mwqMgxI sqy BwSxI sOpnM drsy drsy suvwh[mMg lvWr nMU SurU kro[ jgw swP krky swP Awsn rKky
swmxy dyvI dI Poto rKky pRswd lfUAW dw vMf ky iekI sO vwr roj iekI idn qy Pyr Bog vwly idn lfU vMfo
bicAW nMU idE[ mMqr dUsrw :----ENm bIr bqwl BYroN jI kw lwflw kwlI jI kw puq[ PIrojpur kI lwm
bqlw fyr mq lgw kUVo kUV suvwh[ SnIvwr nMU SurU kro rwq nMU BYroN dI Poto rK ky 21 sO vwr roj qy svyry iek
pw pky Awty dI rotI pkwky qy cOl iek pw iGau qy imTw pw ky kwly kuqy nMU pwau[ pihly idn dsvyN idn qy Bog
vwly idn[ ieh mMqr rwq nMU krky sO jwau qW jo nMbr hovygw ds dyngy[
. duAweI hwjmw cUrn[
kwlI imrc, sMF, mGw, ipplwmUl, Anwr dwnw, inSwdr, gyrU, twtrI, kwlw jIrw, ml`TI ieh sB cIzW sm
vjn cwro Ajvwien iek iek qolw[ CotI ielwiecI ADw qolw kwlw iPr nmk FweI qolw sq pdInw 3 mwSy
sB cIjW lY kùt ky kpV Cwn kr lau qy pdIny dw sq vKrw rKo qy bwd ivc imlwau[
. bvwsIr [
rsOq, nwg kysr, inm dI igrU, Dryk dI igrI, gYNdy dy Pul swry pMj pMj qol,y mUlIAW dw pwxI fyF syr[
ivDI:---- fyF syr mUlI dy pwxI ivc rsOq iBauN dyxI hY svyry inrqwr kr lau[ golI dysI mly dy byr brwbr
bwsI pwxI jW duD ky swQ[
. grmI dy buKwr vwsqy [
kVU, nwgr moKw, ieMdr jO, kwXPl, pwTw ies sB duAWeIAW lY ky brIk kut ky, pwauu Br pwxI ivc iek qolw
pw ky aubwl leIey jdoN pwxI ADw rih jwie qW iek qolw imSrI imlwky Cwxky rogI nMU iplwau[(2) ipq
pwpVw, bWSw,kVU, crwieqw, DnIAw, mihMdI, ieko ijMnIAW lYky k`ut lvo Aqy svw qolw duAweI iek pw pwxI
ivc pw ky aubwlo pwxI A`Dw rihx qoN iek qolw imsrI imlwky Cwx ky iplwaunW cMgw hY[ ies qoN ielwvw
srbq AwlU buKwrw, srbq iemlI, srbq bnPsw, srbq nIloPr vI vrqny cMgy hn[
. audr rog[
ieh pyt dI ibmwrI hY ies ivc QoVw ierMf dw qyl jW mwl kMgnI dw qyl du`D ivc imlwky pIxw guxkwrI hY[jW
ieMdr jO, suhwgw, BuMnI hoeI ihMg, sMK dI suAwh cwr cwr mwsy ienW nUM cUrn krky gaU dI l`sI nwl Kwxw
guxkwrI hY[
. Akrkrw[
ieh iek bUtI hY ijs dI jV keI ibmwrIAW ivc vrqI jWdI hY[ies dw pRXog dMd, dwVW dy drd dUr krn
leI[CwqI drd qy mydy dI m`l dUr krn leI qy jykr ies nMU jIB qy milAw jwvy qW qoqlwpn dUr ho jWdw
hY[
. Arwn vwXU[
crwieqw, bWsw kVU, ptol pr, hrV, bhyVw, Awvlw, lwlcMdn, inm dI iCl, ieh sB cIjW brwbr dIAW
lYky kut lYxIAW iek pw pwxI iv`c ieh fyF qolw cUrn pw ky aubwlnw jd pwxI A`Dw rih jwie qW Cwn ky TMfw
krky rogI nMU dyxw lwhyvMd hY[
. Agn kumwr[
ieh iek rs hY jo blgm, hYjw, AjIrx jW {Anpc} qwp qy sMgRihxI Awid rogW nMU dUr krdw hY[ivDI pwrw
Aqy gMDk brwbr lY ky iqn GMty Krl kro[iPr imTw qylIAW qy suhwgw pwry dy brwbr Aqy kwlIAW imrcW
A`T guxIAW lau ienWH nwloN SMK dI suAwh do ihsy Aqy pIlIAW kofIAW dI suAwh do ihsy imlwE[ ieh sB
brIk pIh ky Krl kIqy pwry nwl imlwauN iPr ieh swrIAW iek`TIAW krky pky inMbUAW dy rs ivc s`q idn
KrL kro[ jd surmy vrgw brIk qy KuSk ho jwvy qW SISI ivc pw ky r`K lau[ Kurwk juAwn AwdmI leI iek
r`qI jW do r`qI[
. AjIrn [
iek pyt dI ibmwrI:---- kwlw jIrw, DnIey dy cOl, mGw, kwlI imrc,sMuF, pqRj, sOP dy cOl, ipplw mUl,
icqwR kcUr, jMg hrV, AMbl byd, ielwcIAW, dysI lUx, kwlw lUx ieh sB cIjW sm Bwg lYky cUrn bxwE[
fyF mwsw jW do mwsy idn ivc do vwr pwxI nwl P`kI lYxI qy AjIrn rog ht jWdw hY[
. Aiqblw [
iek bUtI hY ijs nMU gMgryn Aqy kMGI BI AwKdy hn[ ieh DWq puSt krdI hY[ ieh dWJ qy aultI nMU SWq
krdI hY[ pyt dy kIVy mwrn vwlI hY [ d`uD Aqy imSrI nwl jy ies dw syvn krIey qW pRmh
y rog ht jWdw hY[
. ADrMg[
rogI nMU sx dy bIj pIs ky Sihd ivc imlwky KuAwauxy jW ADrk dy rs ivc imlwky Sihd ctwnw guxkwrI hY[
jW syDw lUx, ip`plw mUl icqwR, sMuF, rwiesn , sB smwn lY ky cUrn krky mhW dy sorvy nwl Cy mwsy Kwxw
in`q[ ieh ADrMg dw isDw ielwj hY[ Xogrwj g`ugl dw vrqnw vI guxkwrI hY[ A`k, bkwiex, suhwjxw ,
sMBwlU, AirMf ienWH dy piqAW dw rs sm qol dw lYxw, swry rs dy brwbr qyl lY ky aus ivc pkwaunw jdoN rs
jl jwvy qd qyl nMU Cwn ky SISI ivc pw ky rKxw, ies qyl dI mwilS krnI bhuq lwBdwiek hY[
. Awpwnvwie [
ieh AMqVI rog hY[ ijs ivc myhdw, ipSwb, bvwsIr, dwrog ho jWdw hY bweI kwrn vwXU ivc ieh ivkwr Aw
jWdw hY[ ic`tI iqRvI dW cUrn 5 qoly, KMf cwr qoly mGw dw cUrn do qoly ienWH nMU imlwky r`Ko[ Kurwk Cy mwSy
Sihd nwl[
. APwry vwsqy [
insMq do ihsy, mGW cwr ihsy hrV pMj ihsy, ienWH nMU sB nMU kut ky cUrn bxw ky sB dy smwn guV imlwky do
mwsy dIAW golIAW kr lYxIAW[ svyry jl nwl iek jW do golIAW lYxIAW[ rUmI msqkI iqMn mwsy pIh ky iek
qolw gulkMd imlwky KwxI[
. Amirq Dwrw [
iek Xog jO jvwien dw sq ,pdIny dw sq , Aqy musk kpUr qy sm myl qoN bxdw hY[ cInI nwl imlwky Kwx
nwl pyt dy rogW leI lwhyvMd hY[
. ArD isrw [
APIm qy ik`kr dI gMUd jl ivc Gswky lyp krnw[ puVpVIAW qy drd vwly pwsy iGau ivc r`qI kySr swV ky
grm grm GI mlnw[ GI Aqy dysI pwky d`uD pIxw[ ierMfI dw qyl grm d`uD ivc imlwky pIxw[ s`TI dy cOl
A`k dy d`uD ivc iBau ky sukwky nsvwr lYxI[ kuT dw qyl jW kùT grm pwxI ivc Gsw ky lyp krnw[ hrV,
bhyVw, Awmlw, crwieqw, inm dw s`k ieh hm vzn lY ky kwhVw krky guV imlwky pInw[ qulsI dy d`s pqy
grm d`uD nwl Kwxy[ vwieviVMg,kwly iq`l du`D ivc pIs ky lyp krnw[ kcy nwreIAl dw pwxI pInw[ jykr
drd sUrj cVHn nwl nwl v`Ddw jwie qy iCpn dy vyly bMd ho jwie[ ies leI do r`qI nwl do r`qI PtkVI dI
iK`l dw cUrn imlw ky sUrj cVHn smyN qoN pihlW do do GMty ipCoN iqMn vwr pwxI nwl dyxw bhuq gux krdw hY[
. AMf ivRD [
v`fI hrV dI iC`l,jMg hrV, crwieqw, DnIAw do qol,y sB dw cUrn krky kpV Cwn krky cUrn qoN ifaufI KMf
Aqy KMf dy brwbr Sihd imlwky imtI dy BWfy ivc r`Ko[ aumr dy bl Anuswr ieh ctnI in`q Kwvy[ qwjy pwxI
nwl [iek qolw sùkI BMg guV ivc imlw ky PoiqAW qy bMnxI lwhyvMd hY[ jW kySU iBauky GI ivc mwilS krnI
cMgI hY[
. AMD nyqwR jW AMDrwqw [
iek qolw suD iskw Fwlky aus ivc iek qolw pwrw imlwky grm grm pIso, nIlw kMc, ijsq dw kuSqw CotI
ielYcI dy dwxy[ suhwgw Pùl, sùcw is`p, sMg bsrI, mmIrI, smMudr J`g, srd cInI, kpUr ieh swry iek iek
qolw lYx,y ic`tw surmw cwr qoly kwlw surmw d`s qoly APIm kckrw iqMn mwsy,ieh swrIAW cIjW brIk pIs
lYxIAw iek boql ivc Ark gulwb 2 CtWk ,inm dy piqAW dw rs 2 CtWk,2 CtWk hrV bhyVw AauilAW
dw kwhVw ie.k CtWk rsOq, ienWH swry rsW ivc Gol lYxI[ ies pwxI ivc aupr ilKIAW dvweIAW Krl
krnIAW[jd kjl vWg brIk ho jwn qd nIlI SISI ivc pw lau[ rwq nMU sOx vyly islweI nwl pwaun nwl
nyqr rog imt jWdy hn[ieh rog do iksm dw hMudw hY idn ivc idKnw qy rwq nMU nw idKnw AQvw rwq nMU
idKnw qy idn ivc nw idKnw ies leI bhyVy dI igrI pwxI ivc Gsw ky nyqrW ivc pwE qy kxk dI grm
grm rotI qy qwjw GI pwky KwE s`q idn[ iqRPly dw cUrn Cy mwsy gaU dy GI nwl c`txw guxkwrI hY[ KurPy dy
bIj iqMn mwSy DMnIAw iqMn mwsy pIh ky, iqMn mwsy bI dwny dy luAwb ivc imlw ky cwr qoly Srbq aunwb nwl
pIxw cMgw hY [ gulwb ivc` ic`tw cMdn Gswky mQy qy lgwauxw auqm hY[
. stkw [
ieh pwfU rog hY[ iesnMU B`us vI AwKdy hn[ ijgr jd Awpnw kMm Cf idMdw hY qW ieh rog hMudw hY[ ielwj—
Polwd dw kuSqw syvn krnw guxkwrI hY[( 2) kuSqw Polwd AwbI, qbwsIr, ielwcIAW dy dwxy, sq glo,
imSrI sB iek iek qolw pIs ky 50 puVIAW bxwau iek puVI svyry ADirVk nwl lYxI[ijgr qoN grmI dUr
krn vwlIAW cIjW vrqnIAW A`T mwsy inSoQ dw cUrn solW mwsy imsrI dohW nMU imlwky inq svyry jl nwl
Ckxw[ hrI glo dw kwVw Sihd c imlwky pIxw [ stkw vwly purwny jO, kxk, col, mMUgI, msr, Pl, KtI
l`sI Aid vrqny cwhIdy hn[ s`TI dy cwvlW dI ip`C mroVy dUr krdI hY[ snwie p`qI julwb leI vrqI jwdI
hY[ gTIey qy pslI drd nMU dUr krdI hY[
. isr pIV dy ielwj [
gaU dw dùD imSrI pw ky pIxw [ nSwdr qy klI A`f A`f pIs ky SISI ivc imlw sMuGnw AWifAW dw kVwh
Kwxw[ rITy dw iClkw pwxI ivc Gsw ky nsvwr lYxI[ mlTI iqMn mwsy, imTw qylIAw iek mwsw, dohW nMU
brIk pIs ky A`Dw cOl Br nsvwr lYxI[ GI lUx ivc imlwky mQy qy mlnw[ grmI nwl isr pIV hovy qW ic`tw
cMdn Gsw ky mQy qy lyp krnw, srdI nwl hovy qW kysr jW sMuF dw lyp krnw[
. sIqlw leI [
Boj pqr qy JwaU dy piqAW dI DUxI dyxI cMgI hY PunsIAW dI jln leI musk kPUr dI mlm mlnI cMgI hY[
aunwb pMj dwxy nIloPr dy P`ul,ipqpwpVw sùkI mko ,pMj 2 mwsy bIA dwxw pMj mwsy sB nMU A`D syr ivc pwxI
imlw ky iBauN ky qy ml ky imlwaunw nIloPr dy srbq nwl [ imTw qy lUx nw vrqxw[
sujwk [
gyrU iqMn mwsy kcy Coly iek qolw rwq nMU pwxI ivc iBauN ky rKxy ies pwxI ivc 4 qoly srbq bjUrI imlwky
iplwaunw [klmI Sorw pOxy do qolY v`fI ielwcI dy bIj pOxy do qoly ienWH cUrn krky svyry 6 mwsy cOlw dy Dox
nwl P`knw pySwb dI nwlI qy jKmW dI sPweI hyT ilKIAw dvweIAW dI pckwrI krnI[ nIly QoQy dI iKl
iek mwsw murdw sMg 6 mwsy surmw iek qolw rsoq iek qolw k`Qw, ictI iek qolw, msqkI rUmI 6 mwsy ieh
sB Krl ivc brIk krky iek boql ivc pwxI imlwky SISI ivc pw lau ies ivc iek mwSw APIm iek
mwsw brojw imlwky idn ivc do iqMn vwrI ipckwrI kro[ Kwx leI duD cwvl, iKcVI, iPrxI, jO dw dlIAW,
,k`dU kulPw Awid cMgy hn[
. sUl jW drd [
sMuF,suhwgy dI iKl, ihMg ienWH iqMnW nMU ADrk dy rs ivc Krl krky moty Coly dy brwbr golIAW bxw lE[
grm jl nwl iek qoN cwr qk iKlwE[ sOP qy pdIny dw Ark iplwE[ jW sMuF, kwlw lUx, BMunI hoeI ihMg
iqMny sm vjn lY ky suhWjxy dy rs ivc kokn dy byr brwbr golI bxwau[ grm jl iek golI iKlwE[
. sMgRihxI [
SuD gMDk iek qolw, pwrw 6 mwsy ienWH dohW dI kjlI kry (Bwv kzl vrgw brIk kry Krl ivc )sMuF,
kwlIAW imrcW ,mGW , ipplw, BMunI hoeI ihMg, kwlw zIrw, ic`tw zIrw iek iek qolw lvo, pMjy lUx swFy 7 qoly
ienWH swrIAW duvweIAW qoN A`DI BMg ienWH sBnW nMU Cwx ky aupr ilKI kjlI ivc imlwvy Ar SISI ivc r`Ky
gaU dI lsI nwl ieh cUrn iqMn mwsy roj Kwvy[ipCoN kOlW dw Awhwr kry[
. sMnpwiq [
ielwj kVU, crwieqw, ipq pwpVw, glo, kcUr, JMjx dy bIj, mGW puhkr mUl, bnPsw, CmknmolI,dyvdwr
,sMuF, hrV, jvwsw qy BiVMgI[ ienWH dvweIAW nMU sm vjn lY ky A`D syr pwxI ivc do qoly pwky aubwlo jdoN
pwxI dw A`D rih jwey qW Cwx ky kosw kosw iplwnw TIk hY [
. soRxpwq [
grmI kwrn lhU dy Awaun nMU kihMdy hn ieh iqMn qrWH dw hMudw hY[ (1) n`k, mMUh qy kMnW rwhI lhU dw Awaunw
(2) ieMdrI rwhI lhU dw Awaunw romW rwhIN lhU Awaunw ies vwsqy iksy isAwny hkIm dI slwh lau ies dw
ielwj –DMnIAw ,AOl,y bWsw, mn`ukw dwK, ipq pwpVw ieh iek iek qolw lY ky jo kut dyny hn[rwq nMU pwxI
ivc iBauNky r`Kny svyry ml ky kMUfy ivc rgV ky imSrI imlwky pIxy[
. svyq kohV [
ieh ic`tw qy kwlw do qrW dw hMudw hY[ bwbcI dy bIj gaU mUqr ivc iBau ky rKo, Pyr iClkw auqwr ky Cwvy
sùkw lau[ ienWH nMU pIs ky SISI ivc pw lE[mMufI bUtI dy kwVy nwl iek mwsw roj idE[ieh cUrn dyhI c
imlwky ic`ty dwgW qy mlo Kurwk Kwx leI bysn dI rotI qy dwl [ kwly s`p dI kMuj Qohr dy dùD ivc pIh ky
dwgW qy lwE[ jW k`Q bhyVy dI iCl, AMjIr dI jVH ienWH dw kwVwH bxwky iek mwsw bwbcI dy cUrn nwl
iplwau[ jW bwbcI dy bIj solW qol,y vrkIAW hVqwl 4 qoly mnisl, ictI r`qkw icqry dI jVH iqMny iek iek
qolw lY ky gaU dy mUqr ivc Gsw ky lyp krn qoN ic`tw kohV dUr ho jWdw hY[
. hlk[
ieh ibmwrI kùqy, lMUbV, ig`dV dy ktx nwl hMudI hY[ jKmW qy ptwsIAm pRmwgnyt lwaunw jW kuclw pwxI c
Gsw ky lwaunw[ ielwj:---- CoilAW dIAW BMunIAW hoeIAW iK`lw Qohr dy d`uD ivc Krl krky do do rqI dIAW
golIAW bxw lE qy CwvyN sukwau qy rogI dy bl Anuswr iek qoN A`T qIk KvwauxIAW ies nwl dsq rwhIN
zihr inkl jwvygw[ puTkMfy dI jVH dw cUrn Sihd c imlwky ctwE[ qulsI dI jVH colW dy Doqy hoey pwxI ivc
Got ky iplwE[ kwlIAW imrcW qy qulsI dy pqy Got ky iplwE [
. hYjw[
brP mMUh ivc r`KxI lOg, lYcIAW sMuF dw pwxI iplwaunw[ kwlI imrc qy kwlw lUx lwky inMbU ctnw[ ihMg,
kpUr, lwl imrcW dy bIj, sMuF, APIm, sB brwbr lY ky gMFy dy rs ivc A`DI r`qI dIAW golIAW bxwauxIAW
qy sOP dy Ark nwl do do golIAW idn ivc iqMn vwr idau[ ADrk dw rs lUx imlwky ctwaunw jW do qoly inm
dw iClkw pwxI ivc aubwl ky iplwaunw vI cMgw hY[ mGW, kwlI imrc, sMuF, A`k dy lOg, lUx ieh swry brwbr
lYky pIs ky r`qI r`qI dIAW golIAW bxwauxIAW do golIAW grm jl nwl 15 imMt bwd idMdy rho[
. hMjIrW jW gMfmwl [
ies nwl gly dy Awly duAwly igltIAW jhIAW ho jWdIAW hn kdy ieh sùj jWdIAW hn kdy Pùt bihMdIAW
hn[ kdy kdy ieh igltw bgl qy CwqI qIk PYl jWdIAW hn[ ies qoN bcn leI hwzmw TIk rKnw cwhIdw
hY[ ielwj :---- hrV dw syvn , auSby dw Ark pInw[ mMUfI bUtI Aqy inMm dw s`k dw kwVw vrqnw
lwBdwiek hY[ brny ibRC dI jVH dw kwVw Sihd c imlwky pIxw guxkwrI hY[ auqm lyp ieh hn[ :----(1)
sPyd kwsigrI 6 mwsy, sMDUr do qoly iqlW dw qyl d`s qoly ienWH nMU lohy dy brqn ivc im`TI AWc nwl pkw ky
mlm bxwau[ igltIAW vgdIAW hox BwvyN nw pr iPr vI inMm dy kwVy nwl Do ky aupr mlm lgw idE[ (2)
nrm kpwh dy pqy, inMm dy p`qy, AirMf dy pqy BMgry dy pqy iek iek CtWk lYky Got ky nugdw bxw lau[ sroN
dw qyl iqMn CtWk mom cwr qoly lYky lohy dI kVwhI ivc nugdw pkwau jd nugdw cMgI qrW pk jwie qW Got ky
mlm bxwau Aqy igltIAW aupr lwE[(3) ictI sroN, suhwjxy dy bIj, sx dy bIj AlsI dy bIj, jON, mUlI dy
bIj ienWH sBnW KtI lsI ivc cMgI qrW pIs ky lyp kro[
. bWJ AOrq vwsqy [
k`Qw pwpVI, brwhI kMd hr iek iek qolw lYxIAW[ ies dIAW iqMn KurwkW krnIAW[irqU ipCoN vCy vwlI
gW dy dùD nwl dyxIAW Aqy iqMny idn hI v`Cy vwlI gaU dy dùD nwl imTy qoN ibnW KwnIAW hn[ ieh Xqn
iqMn mhIny krnw hY [
. vweI dy drdW leI [
imTw qylIAw 2 qol,y BYNsIAw gugl, mGW, imrcW, sMuF,lOg iek iek qolw kMifAwrI dy fMfy 4 qol,y purwxw guV
iek qolw Qom 4 qol,y A`k dy Pùl 4 qoly ,pIlk dw pwxI iek pw, kuAwr dw iek pw, cny smwn golIAW grm
pwxI jW cwh nwl [
. dmy vwsqy [
cwry jvYxw 6 qoly, cwry lUx 12 qol,y sMKIAw do mwsy, PtkVI iqMn qoly ,lwl imrc do qoly sB brIk krky iek
m`CI lau iqMn syr ausnMU swP krky AWdrW k`F ky ivc Br idE[m`CI qOVI ivc pwky sMpt krky A`g idE
sVn mgroN k`Fky r`K lE[ Kurwk do r`qIAW icMnI ivc imlwky idE [
. svws ( dmw) hor Xog [
sMKIAw iek qolw, sMK nwBI ivc Br krky aupr KwlI rhI jgwH ko Ark dugD sy Br dynw gyhMU ky Awty sy muK
bMd krky aupr sy kpV imtI krky gjpuT my Bsm krnw, mwqrw A`DI r`qI mDU jW mlweI ky swQ idn myN do
bwr s`q idn q`k iKlwnw p`Q myN mMUgI dI dwl AOr cwvl dynw iXh Xog sMDI vwq ko BI A`Cw hY AOr hr pRkwr
kI KWsI, dmw, swh, nmUnIey ko bhuq hI lwB dwiek hY [
. qyl gMDk dw [
eyk pwv qyl srsoN Xw iqlW dw AQvw AlsI dw lY ky aus myN iek sy do qolw qk gMDk Awmlw swr fwl kr
iksI coVy bVy Kyly pwqr myN koilAW dI A`g pr pkwvy [jd iek do aubwly Aw jwn qW auqwr lE[ bs gMDk
dw qyl iqAwr hY[ PoVy PuMnsIAW brxo ky leI mPId hY[ goAw paufr ko bYslIn Xw iGRq myN imlw kr lgwny sy
dwd, KujlI Cwjn vgYrw rog nSt hMudy hn[
. qyl isr drd vwsqy [
ik`kr dIAW PlIAW, AMb dIAW igtkW, Awauly iek iek pw ,mwjU iek CtWk, rweI 2 qol,y sB brIk krky 6
syr pwxI pwau qy jdo iek syr qW iqMn pw sroN dw qyl pw idE[ pwxI Cwn lYnw iPr jdoN pwxI sV jwie qy
isrP qyl hI rih jwie qW kysI lwau [
. KMG su`kI jW blgmI [
klmI Sorw, PtkVI, inSwdr TIkrI sm vjn lY ky brIk krky qvy qy r`K ky swVo m`TI m`TI A`g qy, qy jdoN
rMg pIlw ho jwie qW auqwr lau[ sùkI KMG vwsqy KMf nwl qy blgmI KMG vwsqy Sihd nwl idE Swm nMU sOx
l`gy qy svyry inrny klyjy nhIN KwnI pihly kuJ Kwky jW cwh pIx mgroN iek GMty bwd KwE [
. buKwr dI dvweI [
krMUjUAW dI igrI, kwlIAW imrcW, kunYn, qulsI dy p`qy sm vjn lYky brIk krky qulsI dy pwxI nwl golIAW
cny smwn bxw lYxIAW[ buKwr vweI qy srdI leI muPId hY[
. sujwk [
lwl imrcW dy bIj ijMny v`D
qoN v`D koVy hox, p`Qr dI kMUfI ivc bWs dI fWg nwl Got lE jdoN brIk ho jwx qW iek qolw rs kpUr pw ky
GotI jwE ieMnW icr Gotdy jwE ijMnW icr q`k aus dw rMg AsmwnI nhIN ho jWdw ieQoN qIkr dI fWg clxo rùk
jwiegI[audoN bMd krky SISI ivc pw lE cmcy nwl[ Kurwk iek r`qI vysn dI rotI nwl jW kVwh ivc Kwx
vwsqy iek pw mws lYky aus nMU A`D pw iGE pwky BMuno Aqy imrc mswlw ijnwH Kw skdy ho pwE qy jo mws nhIN
KWdw auh kwly Coly ies qrW hI imrc mswlw pwky bxwE qy ausdI qrI nwl rotI KwE[Coly nhIN Kwny[ iqMn
cwr idn ivc jKm TIk ho jwxgy [ .
j`l mudrw [ mnUr 5 qol,y byrI lwK, F`k dI
gMUd,kwlw k`c sB kpV Cwn krky bohV dy d`uD ivc gun ky lwE [ pwrw
Bsm,pwry dI golI bnwauxI
pwrw iek qolw lY ky ies nMU pwxI Awid n l`gy Bwv swP krn dI koiSS nhIN krnI ausy qrW hI Krl ivc pw
ky kwly CoilAW dy Pul lYky iek qolw Krl ivc pwky Krl kro jykr pwrw inkldw idsy qW Pul qolw hor pw
lE qy golI iqAwr ho jwiegI [pr iKAwl ieh r`Knw ik Coly k`lr vwlI zmIn ivc hox[jdoN golI bx jwie
qW 2 qoly Pul hor lY ky GOto aunW nMU aus ivc golI nMU r`K lE[ ies aupr do CtWk lwl PulW vwlI kgVI jW
hrn KurI jW lylI lYky ausnMU Got ky aus ivc ies golI nMU r`K idE[ auqy 2 CtWkW sUqlI vlyt idE[ do syr
goihAW dI A`g ivc r`K ky A`g idE [TMfw hox qy Awsqy ijhy k`F lE pUrw vjn pwrw Bsm iml jwiegI
ies dI Kurwk iek cOl jW cOl nwmrdI vwsqy[ cWdI jW qWby aupr pwky vyK lE Swied kMm dy jwey[
nuSwdr kwiem krnw [
A`Dw syr lotw s`jI lwl rMg vwlI brIk krky cwr syr pwxI idE Aqy iek syr klI cUnw AxbuJ(pwxI nw
l`gw hovy ) auh iek pIpy ivc pw idE A`T idn qIk iBjw rihn idE[ suBw Swm ihlWdy rho[ A`TvyN idn ies
dw auprlw pwxI inqwr ky kVwhI ivc pw lE [iek pw pkw Sorw ivc pw idE ihlw dyxw jMm nw jwvy[ culHy
aupr m`TI m`TI A`g nwl pwxI sukw idE qy ihlWdy rho [jdoN pwaUfr ho jwie qW lwh ky r`K lE[ brIk krky
iek qolw nSwdr lYky A`Dw hyT A`Dw aupr Sorw pwaufr pw ky lohy dI ktorI ivc pwky r`K idau A`g qy hyT
m`TI m`TI A`g bwlo jW stov qy r`K lE[ FweI GMty ivc nuSwdr kwiem ho jwiegw TMfw hox qy qoV ky k`F lau[
. pwry dI golI dI dUjI ivDI [
sn sPYd kMifAwrI icqrw, ienWH dy pwxI ivc vI pwry dI golI bx jWdI hY[ dUsrw qrIkw :----krMUjey dy
qwjw bI lYky iek pw p`ky aunWH dw ngdw krky ipAwly ivc pw ky ies ivc 1 qolw pwrw rKky hyT QoVI 2 A`g
bwlo qW nugdw sVn qy pwrw kwiem ho jwiegw [12 qoly iraud cInI nMU kut ky brIk krky kpV Cwn kr lE
qy iek qolw pwrw lE iek kVwhI ivc kpV Cwn kIqI hoeI iraud cInI A`DI hyTw pwky pwrw pw idE qy A`DI
nMU pwry aupr pw idE qy cMgI qrWH dbw idE [iPr kVwhI A`g qy r`K ky m`TI 2 A`g bwlo jdoN irauNd cInI sVy
qW Q`ly lwh lE iPr pwxI nwl DoNdy rho Awsqy ies qrWH irauNd cInI dI suAwh swrI clI jwiegI qy pwry dI
pUrI Bsm iek qolw bcygI[ iek qolw pwrw, jrd sMKIAw iek qolw, kyly dy pwxI ivc Krl krky golI bxw
lE[ suk jwx qy kyly dy muF ivc r`K ky kyly dy p`qy nwl hI bMd kr idE[ iesy qrWH hI 20 syr goihAW dI
A`g idE qy pwrw Bsm ho jwiegw[
. ijs AOrq nMU grB vyly KUn Awvy [
kmr ks , kwiePl, mwjU, mweI, mjIT, PtkVI, Pl kulwV dw sk, Agr dw iClkw 2 qoly lYky kpV Cwn
krky 6 mwsy Kurwk guV dy kVwh ivc lpyt idE KUn bMd ho jwiegw[
. isr drd vwsqy [
bdwmw dI igrI 1 pw, cwry mgj 1 pw,eIsbgol dw iClkw 1 pw, lwcI CotI 1 CtWk, qvwSIr 1 CtWk,
imsrI 1 Syr sB brIk krky gaU dw iGau 1 syr lYky grm krky aus ivc pw idau qy cwr qoly Kurwk gaU dy
duD nwl idau[ pIV clI jwiegI [
. drd rIh vwsqy [
imTw qylIAw SuD, AsgMD, lOg, icqrw, kwlI imrc, eylUAw qolw 2 lY ky Adrk dy pwxI nwl solW pihr
Krl kro qy do r`qI dIAW golIAW krky pwxI nwl idau[:----- dmy vwsqy ----:lOg, imrcW bhyVy dw iClkw
1-1 CtWk lY ky brIk krky rK lau qy ikkr dw hrw sk lY ky jau kut krky lohy dI kVwhI ivc pw ky iek
pw pkw ky iek syr pwxI pw ky m`TI 2 A`g qy kwhVo qy jdoN 1 pw rhy qW auqwr ky TMfw krky pMux lau qy ies
ivc kutIAW duAweIAW pw ky Krl krky mtr ijMnIAW golIAW krky dmyN vw KMG vwly nMU idE [
. duAweI s`p lVy dI [
s`p lVn vwly nMU A`k dI jVH, puTkMfw qgr, pRXMgU cwry cIjW pwxI ivc Got ky iplwaun nwl zihr auqr
jWdw hY[
. duAweI bhu mUqr vwsqy [
moT msr A`D A`D syr lY ky Bunky kut lau qy AD syr iql imlwky lfU bnw lau CtWk 2 dy qy duD nwl Kwau
. duAweI bvwsIr vwsqy [
rsOq, nwg kysr inm dI igrI, Dryk dI igrI, gYNdy dy Pul sBy 5- 5 qoly lYny qy rsOq nMU fyF syr mUlI dy pwxI
ivc iBau idau rwq nMU qy svyry pwxI inqwr ky aus ivc auqlIAW kutIAW cIjW pw ky kwhVo m`TI 2 A`g qy jdoN
pwxI sukn qy Awvy qW lwh ky Krl krky pwxI sukw ky golIAW kokny byr ijMnIAW krky sUkwky rK Cfo qy bwsI
pwnI nwl jW duD nwl [gYNdy dy Pul lwl lYny qy inm Dryk dIAW igrIAW igtk qoVky kFnIAW ikqy iClky
smyq nw kut lYnIAW so igrIAW pwky duAweI bnwau Aqy eys ivc ieh isPq hY ky lwl imrc Kw ky vI pUrw
PYdw dygI [2[rsONq swP klmI Sorw [1-1 CtWk lY ky qy iek syr mUlI dy pwxI ivc pw ky m`TI m`TI A`g qy
kwhV ky golIAW bnwau mtr ijMnIAW qy svyry Swm nMU Kwau pwxI nwl [ bvwsIr dy mOikAW vwsqy rsOq suhwgw
pwxI nwl golIAW bnwky rK Cfo qy pwxI nwl Gswky mhuikAW qy lwau jrUr Arwm Awvygw [
. iqRPlW ,iqMn Pl,AOlW, bhyVw, qy v`fIAW hyVW[
jo ky sm vjn lYxIAW hn[ igtkW k`F ky kut lYxIAW hn[ienW dw pofr bxw ky ies dw iek cmcw svyr y qy
iek cmcw Swm nMU rotI Kwx qoN ipCoN grmIAW ivc pwxI nwl qy srdIAW ivc Sihd nwl KwxW hY[ dvweI qy
bhuqI myhnq dI loV nhIN pYdI pr lwB bhuq hn[ hr Gr ivc hoxI cwhIdI hY ies dvweI nMU Cy s`q mhIny
KWdI jwvy qW pihlW Awpxy srIr dw KUn tyst krvW lvoN iPr ies dvweI nMU KwxI surU kro jdoN AsIN dvweI
KW lYdy hW qW swnMU KUn duvwrw tyst krvw lYxw cwhIdw hY [qW qusI dyKogy pihlW vwlw KUn nhI hovygw ieh
swfw KUn nvW hovygw[ jdo KUn nvW hI ho igAw hY qW ibmwrI nMU kwPI h`d qk Kqm kr dyvygw ijvyN ky BuK nw
lgxI ieh BuK nMU vDwaudI hY[ vd hjmI nMU BI Gt krdI hY ijgr nMU shI krdI hY[ vI,pI hweI bl`f
prysr nMU jVoN hI Kqm krdI hY[sUgr vI ies dvweI dy Kwx nwl jVoN hI Kqm ho jWdI hY[jo AwdmI iqRPlW
KWdw hY aus nMU sugr ho hI nhI skdI[ies nwl kbjI BI nhI ho skdI[pr jo AwdmI ies dvweI nMU Kwvygw
aus nMU hI Pwiedy hoxgy[ieh iqRPlW Kwx nwl A`KW dI ros nI BI iek do poieMt vD jwdy hn[
. AOilAW dw jUs k`F ky pIxw bhuq hI lwB kwrI hY [
isAwixAW ny ikhw AOly dw Kwdw ipCoN suAwd Awaudw hY[ ieh isAwixAW dI g`l iblkul hI TIk hY bs eysy
hI ihswb nwl qusI AOly dw jUs pI ky dyKo AOly nMU KW ky dyKo ies dw ihswb quhwnMU ipCo hI pqw clygw AOly dw
jUs k`Fx dI ivDI ies qrW hY ky k`cy AOly do iklo lY lYxy hn ienW ivcoN jo igtkW hn auh k`F dyxIAw sO jo
gudw hY auh mykSI ivc pw ky qusI ies dw jUs k`F lYxw hY [ieh gudw qusI iek kpVw p`g vrgw aus ivc pw
ky ncoV lYxw qy ieh qusI mUglI ivc kut ky vI k`F skdy ho[ ies nMU boql ivc pw ky Pirz ivc r`K dyxw
ikauNik ieh Krwb nhIN hovygw[ so svyry vyly qusI do jW iqMn Gutw pI lYxIAW hn ijnW BI qusI pcw skdy ho pI
lo [pr ieh qusI svyry inrny kwljy pIxw hY[ aus qo bwd qusI iek GMtw kuJ BI nhI Kwxw iPr aus qo bwd
qusI jo mrjI Kwvo dyKogy ky quhwfw kI kuJ TIk kr idqw hY[pr ieh ivDI qus I Cy s`q mihny krnw hY ikauNik
AOly 6-7 mhIny rihMdy ny[ieh iknW 2 rogW nMU TIk krdw hY pihlW qW ieh hwjmW TIk krdw hY kbjI nMU BI
TIk krdw hY[ joVW dy drdw nMU BI TIk krdw hY[ ikFnI nMU qwkq idMdw hY[ idlW dy rogIAW nMU bhuq
lwBdwiek hY ikauNik ieh bhuq qo bhuq brIk nwVIAW ivco dI pwr krnw hY kihx dw ArQ ky nwVIAW nMU
swP suQrw r`Kdw hY[jo ky vwlW nwlo BI brIk hn[ bwkI vI, pI BI TIk r`Kdw hY[KUn nMU BI vDwaudw hY[bwkI
qusI dyKogy swfw ieh TIk kr idqw bwkI qusI ies ivc Sihd BI pw ky vrq skdy ho pr ieh jU s pIx vwlw
AwdmI 50 prsyNt ibmwrIAW nMU nyVy nhI Awaux idMdw pr ies dy pIx nwl koeI swief eIPykt nhI hMudw so
ijs dy BI ieh jUs iPt bYT igAw ausdw qW ieh kwieAw klp kr dyvyNgw[
. AOly dy jUs qo dvweI bxwaux dw qrIkw [
AOly dy jus nMU kFky iek BWfy ivc pWky r`K lvo jUs kfx dI jukqI aupr ilKI hoeI hY[ igtkW nMU k`F ky
bwkI dw gudw iek Kuly BWfy ivc pwvo jo ky iek iklo hoxw cihMdw aus ivc jo qusI jUs kiFAw hY 1-2 iklo
auh jUs aus gudy ivc pwau ieh ivDI Cy jW s`q mhIny l`g jWdy ny so ieh dvweI Dup ivc sukw lYxI hY jdo BI
jUs suk jwvy qW iek do iklo jUs hI pwxw hY[ ieh mwrc jW meI q`k krnw hY[ iPr ies dIAW golIAW bxw
lYxIAW hn iPr ies nMU mUglI ivc kut lYxw qy ies dw pofr bxw lYxw [bs dvweI iqAwr hY[ jdo BI
kdI vI. pI Gt jW vD hMudw hY qW qusIN iek cmcw jW A`Dw cmcw lYxw hY ies nwl quhwnMU A`Dy GMty ivc TIk
kr dyvygw pyt dIAW swrIAw ibmwrIAW nMU TIk krdw hY ies dw swief Pykt koeI nhI hY ies nMU qusI 8-10
swl q`k r`K skdy ho Krwb nhI hMudw[ ieh KUn bhuq bxwaudw hY [ ies nMU qusI rojwnw BI ADw cmcw KW
skdy ho ieh srIr nMU qdrusq r`Kdw hY[KWsI vgyrw hovyN ies ivc Sihd pw ky KWxw BI cMgw hY[
. iqRkutw, iqMn koVy Pl ,m`GW, sMuF, kwlIAW imrcw [
ienW nMU sm vjn lY ky kut lE qy iek SISI ivc pw ky r`K lo[ ijs vyly byYbwdI dI skwieq hovy qW qusI
AwpxI dwl sbjI ivc pw ky Kwau [quhwnMU ieh skwieq nhI hovygI ijnIAW BI bY vwlIAW KwxIAW hn aunW
ivc ieh mswlw pw ky Kwau keIAW dy mMUh ivcoN rwq nMU pwxI inklx l`g jWdw hY [ keI cOl vgyrW nhI KW
skdy ieh bhuq lwB dwiek hY[ keI ibmwrIAW qoN bcwaudw hY[
not:---- jo aupr AOly dy jUs vwry d`isAw hY auh 75 swl dw bjurg sI ijs nMU bhuq hI AOKW ho igAw sI ky
bwQ rUm jw sky so ies bjurg ny ies AOly dw jUs pIqw 6-7 mhIny qy nwl sihd pwky aus nMU kbjI BI
rhMdI sI qy nw hI auiTAW bYiTAW nhI sI jWdw aus bjurg ny ieh AOilAW jUs pIqw eys vKq auh bjurg
khI lYky imtI put ky KyqI krdw hY aus dI swrI ibmwrI TIk ho geI hY auh Pls ivc GMtw 2 bYTw rihdw sI
eys smyN auh 20 swl dy lVikAW vWg kMm krdw hY ieh hY AOilAW dw kwieAw klp jo bhuq hI gux kwrI
isD hoieAw hY[
. m`lm jKmW vwsqy [
jYPl 1 qolw, lONg 1 qolw kpV Cwn krky in`m dy piqAW dI suAwh iek qolw, hldI iek cmcw, GI dysI
iek cmcw jKm aupr m`lm lw ky ptI kr dyxI
. ibAweI m`lm [
im`Tw qyl A`D pw , mom A`D pw, sMDUr iek qolw , kbIlw iek qolw DMnIAw Cy mwsy, zIrw Cy mwsy[ ivDI
DMnIAw qy zIrw cMgI qrW kut ky kpV Cwn krky im`Tw qyl ivc pw idE qy nwl hI sMDUr qy kbIlw pw idEu
cMgI qrWH kwhVo iPr Qly lw ky mom pw idE[
. sVy hoey dI m`lm [
imTw qyl A`D pw,mom dysI A`D pw,rqn joq A`D pw, kbIlw do qoly ,musk kPUr 4 itkIAW pwE[ pihlW rqn
joq nMU cMgI qrWH brIk kr lau[iPr bwkI cIjW qyl iv`c pw idE qy aubwlo pr mom hyTW lwh ky pwaunw hY[
. m`lm PoiVAW leI [
gMDk Awvlyswr, suhwgw ictw, muSk kpUr, TIkrI nuSwdr, PtkVI iKl, qwpIn, swbn ic`tw, iek 2 qolw
swry Krl ivc pw ky Krl kro iPr iek f`bI krIm jW mKx imlwky m`lm bxw lau[
. duAweI KwirS vwsqy [
pwrw, gMDk Awvlyswr, murdw sMg ,hldI, kbIlw, kwlI imrc , bwbiVMg swrI 1-1 qolw lYxIAW [ gMDk qy
pwry dI kjlI krnI qy bwkI swrIAW duAweIAW kùutky kpV Cwn kr lYxIAW aus qoN bwd m`Kn c imlwky
mlm bxw lYxI[
. hVqwl mwrnI [
ip`pl dIAW gohlW fyF pw lYky nugdw krky qvy qy r`Ko qy ivc 1 qolw hVqwl vrkIAW r`Ko qy flI auqy lohy dI
cInI vwlI kOlI mUDI mwro qy ies dy bwhr vwr Awtw lwky cMgI qrWH bMd kr idau qy kOlI dy au qy Bwr r`Kky hyT
A`g bwlo byrI dIAW lkVW cwr syr lYky m`TI 2 A`g bwlo qy jdoN lkVW Kqm ho jwx qW qvw ausy qrW hI
rihn idE[ TMfw hoxdo pr k`F ky dyKo jy hVqwl sPYd flI rih geI hovy qW vrqoN kro[
. sMgRihxI vwsqy [
jMg hrVW, kwlI imrcm is`p sùcw iek 2 qolw rsoNq swP pMj qol[
y is`p k`cw hI brIk krky golI cny smwn
krnI qy iek golI KtI l`sI jW AiDirVk nwl dyxI[ Kwx leI m`kI dI rotI KwxI cwhIdI hY[
hVqwl brkIAw Bsm dI ivDI nM: 2 :----hVqwl 1 qolw, gaUdMqI 1 qolw dovy hI qulsI dy pwxI
ivc Krl krky it`kI bxwau qy su`kw lau Pyr iek pw p`kI gaUdMqI lY ky auh brIk kry qulsI dw pwxI pwky
sukw lau Pyr ies nMU brIk krky k`ujI ‘c pw ky auqy it`kI r`K idE qy A`DI gaUdMqI aupr pwky sMpt kr idE
qy sukn pr A`g dy dyau 20 Syr goihAW dI TMfI hox qy k`F lE[ pIh ky r`K lE [ buKwr leI mwPId hY[
Kurwk fyF r`qI dùD nwl jW cwh nwl [
m`lm:---brojw iglw 200 gwRm qy qWby dw jMgwl 1 qolw ivc imlw lE ieh m`lm PoVy PunsIAW vwsqy hY[
jykr BMg jW suKy dw nSw cVH jwie qW 6 jW 9 mwSy sMuF kut ky grm pwxI nwl idE[ kuJ smyN bwd nSw auqr
. mMqr kCrwlI dw [
bx myN sUeI bWdrI pMjy ausky pUq, D`d, knyfw, nwVvw, kCrwlI pklUq, syvw krIey swD kI pMjy psmw BYq[
ieh mMqrpMj ibmwrIAW qy cldw hY ies nMU isrP gRihx vwly jW idvwlI dI rwq nMU kro[ aus qoN bwd mor lV
nwl JwVw kro[ mMqr dUsrw ;---- cwr gdI l`dIAW , cwr nwl cwr, pMj nw pMj, Cy nwl Cy, s`q nwl s`q,
A`T nwl A`T, nO sO poVI Dur kSmIry AeI kon sw bwp kOn sI mweI, khW khW bulweI gVIH, POVI, iPMmxI,
cMdrI cMdrihxI, bwl t`ut, mMumw F`ly, zihr bwd qy cly clhy mMqr vwcw Purhy lUxw cimAwrI ky kMuf myN pVy[
ieh vI gRihx vwly idn jW idvwlI dI rwq nMU kro[ iPr mor CV nwl 31 PUkW mwrky JwVw kro[ aupr ilKIAW
swrIAW ibmwrIAW qy cldw hY[
. mMqr drd bMnx dw [
pIV bMnW, isr pIV bMnW, rIh l`q dI pIV bMnW, smMud,smMud, smMud [idhwVI bMnW JwVI bMnWH swry srIr dI
pIV bMnW, cly mMqr Purhy vwcw vyKW pIr ausqwd qyrI klwm dw qmwSw[ pwT svw l`K kro[ iPr dwqI nwl
ies dw JwVw kro [drd srIr ivc ikqy vI hovy ies nwl Awrwm Aw jwvygw[
not :----Awrwm Awaux qy rogI pwsoN A`Dw iklo pqwsy lY ky b`icAW nMU vMf dyvo ieh bhuq jrUrI hY[
<> siqgur pRswid ] vIlw v`FW, fIlW v`FW, AWdw v`fw jWdw v`fw, v`f t`k ky s`utW KUh, cly mMqr Pury vwcw
dyKW pIr ausqwd qyrI klwm dw qmwSw[ ieh mMqr vIly dI drd vwsqy hY [ dwqI nwl jW krd nwl iF`f qy
Pyro qy 31 PUkW mwrI jwau [
. ArDisrw vwsqy [
kwlI jogn hwk mwrI, DolI iKV iKV h`sy[duhweI sulm y wn dI ADvirqw n`sy[ieh ArD isry vwsqy pVH ky PUkW
mwro qy h`Q nwl puVpuVI nMU dbwauNdy rho[ gRihx qy krnw hY[
. pVHn vwly s`jn ieh Xwd kr lYn ky jo kuC Awp ny piVAw hY ieh mYN Awpny jIvn ivc
vyKky swrw kuC iliKAw hY [eys ivc koeI vI AYsI cIz nhIN ijhVI ky nw Pwiedw dyx vwlI hovy [ swrIAW hI
cIzW duAweI Aqy ruhwnIAq jo kuC vI hY jykr koeI cIz quhwfI smJ ivc nhIN AwauNdI qW iksy s`jn nMU puCky
smJ lau[ ikauNky jYsy gMRQW ivc ieh swrIAW cIjW ilKIAW ny pr iPr vI gurU qoN pùCky auh krnIAW Pl
dwiek hMudIAW ny [ jYsy ik gurU dI syvw qoN ibnw mnsUr nMU vwihgurU dI pRwpqI hoeI auh zr nw sikAw AKIr
sUlI id`qw igAw jW ieau smJ lau lVkI ivAwhI nMU b`cw pYdw hMudw hY aus nMU bVI KuSI hMudI hY qy swry hI aus
nMU vDweIAW dyNdy ny Aqy jykr An ivAwhI dy b`cw pYdw ho jwie qW auh duKdwiek hMudw hY qy auh ivcwrI Srm
dI mwrI iksy dy swhmxy g`l krn l`gI A`KW nIvIAW kr lYNdI hY qy swry hI ausnMU iP`t lwhnq krdy ny[ eysy
qrWH hI gurU qoN ibnW duAweIAW qy ruhwnIAq cIzW Pl idMdIAW hn d`uK rUp ho jWdIAW hn AslIAq smJ
nhIN AwauNdI eys vwsqy ieh cIzW iksy isAwny ivdvwn qoN pùC ky kro qW swrIAW hI suKdwiek hoxgIAW qy
js hovygw[
. ( ) ------ smwpq ------( )
. sB duKW dw dwrU pVn dw Pl [
pMjI Krcy lKW kmwie [jo mn ieCy soeI pwie [ gurU bny qy pUjw krwie [BUq pryq qy ijn
nswie [vYd bny qy js kmwie [ QoVwH piVAw pMfq bx jwie [ vwihgurU ivc jwie imlwie [
. kilAwn dws ieh s`c sunwie [
AYsI koeI vsqU nhIN hY jo eys ikqwb ivcoN nw imly eys vwsqy ieh pVky lwB auTwau [
gurduAwrw kilAwn Bvn,pitAwlw drvwjw,sMgq purw bsqI,glI nMbr 3 nwBw[ ijlW pitAwlw , pMjwb [
. sMmq gurU nwnk SwhI 515 ib: 2040
s`cI Koj ikqwb nMbr (5) pMjvIN
. s`B qy v`fw siqgur nwnk [
ivSw :----mYN ngwry qy cot mwr ky AwKdw hW ik
pMjwbI gurmuKI s`B ilpIAW dI mW hY
ilKwrI qy pRkwSk mhMq kilAwn dws vYd [
gurduAwrw kilAwn Bvn, pitAwlw drvwjw, nwBw[ijlw pitAwlw, pMjwb [
SRI gurU nwnk SwhI 516 mhInw BwdroN, ibkrmI 2042 ,eI: 1985 .
<> siqgur pRSwid ]
grU nwnk jI nMU bMDnw , crnw qy sIs rKwie]
SRI cMd mhwrwj jI, myrI kro shwie ]
bRhmw jI ny A`Kr bxw ky ,bRhmI nwm rKwieAw]
gurU nwnk jI ny iq`s bRhmI dw gurmuKI nwm rKwieAw]
pauVI pMjvIN jpujI AMdr bRhmw gur sunwieAw ]
jdoN qoN sMswr binAw hY q`d qoN gurmuKI cwlU hoeI]
kilAwn dws sB pVo eys nMU, eys ivc S`k nw koeI]
mYN SRI gurU nwnk dyv jI s`cy pwqSwh dy crnw ivc nmskwr krdw hW Aqy mhwrwj bwljqI isrI
cMd jI Awp jI myrI shwieqw kro[ bRhmw jI ny A`Kr bxw ky nW bRhmI r`iKAw sI[ ies vwsqy swry
ilKwrI ilKdy ny sB qoN pihlI bRhmI hY[ so sB qoN pihlI hox krky bRhmI swrIAW ilpIAW dI mW
hY[ SRI siqgurU nwnk dyv jI ny jpujI swihb jI dI pauVI pMjvIN ivc bRhmw jI nMU gurU iliKAw hY[
so aunWH dy A`Kr bnwaux krky ies dw nW gurmuKI r`iKAw hY [swry ies nMU pVo ,ies ivc koeI S`k
nhIN hY[
guurmKI sB ilpIAW dI mW ilKn dI ikauN jrUrq peI hY[
nMbr 1] SRI siqgurU nwnk dyv jI dw Avqwr 1526 ib: k`qy dI pUrnmwSI vwly idn hoieAw qy 460-70 swl
ipCoN krm isMG ny iliKAw hY ky gurU nwnk dyv jI dw Avqwr 1526 ivswK mihny ivc hoieAw hY qy eysdw
mqlb hY ky is`KW dI qW gl kI hY SRI gurU nwnk dyv jI qoN ipCoN nO gurU vI by,smJ sn ijnW ny SRI gurU nwnk
dyv jI dw Avqwr idn nhIN iliKAw qy eyny smyN ipCoN krm isMG smJdwr hoieAw hY ijs ny SRI gurU nwnk
dyv jI dw Avqwr idn iliKAw hY]nM: 2 ]BweI vIr isMG ny iliKAw hY ky mwqw sulK ` xI jI ibAws dirAw qy
jw ky roNdI sI ky hy ibAws qMU myrw pqI imlw dy ] nM: 3] gurU nwnk dyv jI dy gurU SRI gurU AMgd dyv jI sn
]nM: 4 ] vwihgurU gur mMqr nhI qy SRI gurU nwnk dyv jI dI pYNqI ilKI gMum ho geI hY ]nM: 5 ] SRI gurU
Arjn dyv jI dI ShIdI, cMdU dI lVkI dw swk nw lYn qy Kusro dI mdd krn krky hoeI]nM: 6 ]
siqAwrQ pRkwS ivc iliKAw hY ik nwnk AnpV sI Es ny inrBXy Sbd nMU inrBau iliKAw hY AYsy mUrKW nMU
lok sMq AwKdy ny jo vyd dI mihmW nhI jwxdy ]nM : 7 ] kwdIAW vwilAW nMU 90 –97 swl ho gey ny ky bwby
nwnk ny pihlI Gr vwlI Cf ky iek muslmwnI nwl SwdI kr leI sI auh p`ky muslmwn sn do vwr mky h`j
krn gey qy gurU gMRQ ivc keI glqIAW ny [ ies vwsqy ieh gurU nhIN poQI hY ] 8 ] BweI kwhn isMG dI
ilKq Anuswr BsOVIey BweI qyjw isNG ny iliKAw hY ik rwg mwlw gurU ikRq nhIN ieh iksy ny ipCoN gurU gMRQ
swihb jI ivc ilKI hY[so ies qrW dIAW JUTIAW ilKqW dw jbwb mYN Dwrimk gMRQW dw sbUq dy ky iliKAw hY
ky jo kuJ eynW ilKwrIAW ny iliKAw hY ieh swrw A`Kr A`Kr JUTw hY[ so pVky qs`lI kr skdy ho ]9]
vwihgurU nMU imln dw rwh qy ckrW dw hwl jo eynW ivc iliKAw hY[ ieh kuC Awqmw dy igAwn vwry hor iksy
gMRQ ivcoN quhwnMU nhIN imlygw ]10] Aqy jo Awp pVdy ho ies vwry Xwd kr lau ik mYN koeI dlIl jW mno
klpq g`l nhI ilKI swry gMRQW dy lyK ny qy Awp pVky gusy ivc kpiVAW qoN bwhr ho ky myry qy gusw nw
krnw[ pihlW lyK cMgI qrW pVky soc lYnw qy keI lyK AYsy ny ijnw dw vwrqw nwl koeI sbMD nhIN hY[ jYsy
ik jYnIAW dy gurU dw sMmq iliKAw hY[ ieh pwTkW nMU dsn vwsqy iliKAw hY ikvyd bRhmw jI ny SurU kIqy qy
kljug ivc jYnIAW dy gurU mhwbIr qk mMqr ny AqymNY ipCy iliKAw hY ik mnMU isMimRqI ilKI nMU pMj hjwr swl
hoie ny, ies qoM ipCy dw mMnM isimRqI iv`c koeI lyK nhIN hY qy mMnMU isMimRqI dy pihly iDAW iv`c buD dw nwm
pVky AwKngy ik kilAwn dws ny glq iliKAw hY[ pr mMnMU isMimRqI iv`csiqjug iv`c hoie cMdrmW dy puq
qwrw dy pytoN hoie buD dw nwm hY kljug iv`c hoie mhwqmw buD ijs dw sMmq 2585 kU swl hY, ies dw nwm
nhIN Aqy suDI p`qr iliKAw hY, pr Pyr vI keI glqIAW rhy geIAW hongIAW, Awp smJ ky pV lYnw ikauik
mY do swl do mhIny qoN mMjy qy ipAw hW,prUP Awpy nhIN vyiKAW ies vwsqy g`lqIAW rhy jwnIAW jrUrI ny jYsy ky
sPy pihly qy hYifMg nhIN ilK sikAw jo ky ies qrW hY[ gurmuKI sB ilpIW dI mW ilKn dI ikauN jrUrq peI
Aqy sPy 3 qy hYifMg hY[ sMswr iv`c ividAw qoN auqm koeI cIz nhIN hY[pr kMpoj krn vyly ies dw pYhrw bnw
idqw hY[ Aqy sPy 73 qy sqr pMj iv`c hY[ mwqw sulKnI grBvqI jnm iv`c [ Aqy sqr 29-30 iv`c mwqw
sulKnI jI dw nwm hY eys jgw mwqw iqRpqw jI nwm pVnw Aqy ijQy sMmq 39 l`K 24 hjwr iliKAw hY auQy
k`ljug 4 l`K 27 hjwr k`F ky iliKAw hY qy ijQy 41 l`K iliKAw igAw hY[ auQ y k`l jug swrw iliKAw igAw
hY, pr bRhmw jI, mrIc jI, kCp jI qvStw jI q`k 2 l`K k`F ky iliKAw hY[ ies vwsqy iwh glq nhIN
smJ lYnw, ikauNik auh ignqI ausy qrW hY[ so ies qrW dIAW hor vI keI glqIAW hoxgIAW smJ ky pV
lYnIAW
<>siqgur pRsid ]
. pMjwbI lyKkW piRq bynqI hY ky pMjwbI nMU hor bolIAW dy lPjW qoN ijQoN qk ho sky bcw ky
r`Kx qy hor bolIAW dy bylV o vyN lPj pMjwbI ivc n DswXw krn[2. pMjwbI dI aunqI leI aUrdU qy pMjwbI
AKrW ivc TyT pMjwbI dy do rswly jwrI kIqy jwx[ 3. pMjwb XUnIvrstI dw DMnvwd hY AYfrYs leI pMjwbI
ivc pws hoxw jrUrI kIqw igAw hY [ AYm. ey. qy bIey leI AYsw nIXm bxwaux leI bynqI kIqI jwie[ 4.
pMjwbI ausqwdW dIAW qnKwhW vDwaux leI bynqI[5. rylvy tweIm tybl pMjwbI gurmuKI qy aurdU dohW AKrW
ivc pRkwSq krn leI iejMt pws sPwrs[ pIRqm mwsk p`qr nvMbr 1927 [ Aqy ies qoN ipCoN dUsrI
kwnPrMs 1928 ivc hoeI qy eysdy pRDwn coDrI sr Shwb dIn spIkr pMjwbI lYijslyitv AsMblI ny kwnPrMs
dy prDwn dy rUp ivc ikhw sI[ hY pMjwbI dyS dI bolI JUT nhIN ivc iesdy[ Bwv ky pMjwb dI ilpI pMjwbI hY
qy ies qoN ieh vI smJ AwauNdI hY ky AMgryz srkwr vyly pMjwbI ilpI dw prcwr SurU krn vwly muslmwn ny
ikauN ky jy is`K pMjwbI vwry audm krdy qW kwnPrMsW dy prDwn iksy is`K nMU bnwauNdy qy jy is`K ieh audm
krdy ky pMjwbI nMU srkwrI jbwn bxwieAw jwie qW ihMdU muslmwnw nMU kwnPrMsW dy prDwn nhIN sI bnx dyNdy
qy AMgryjW dy rwj vyly dI qW g`l kI hY ieh qW hux vI pMjwbI nMU ADUrI ilpI smjdy ny ies vwsqy Awpny
Awp nMU inroqm qy ipMRsIpl khwaun vwly AwKdy ny ky ilpI dw suDwr krn vwly AwKdy ny ky ilpI dw suDwr
krnw cwhIdw hY so isKW ies vwry ipCy qy nw hI hux qk kuC nhIN kIqw jo ky Agy ilKy qoN pqw lgdw hY srP
Swh kvI[ sPw 377 imly mwx pMjwbI nMU dyS AMdr AwSk muFNo mYN ies aumMgdw hW[ vwry Swh qy buly dy rMg
AMdr fob fob ky ijMdgI rMgdw hW] rwh eyQy qy XU. pI. ivc krW glW AYsI Akl nMU iCky qy tMgdw hW …….
mYN pMjwbI pMjwbI dw srP syvk sdw KYr pMjwbI dI mMgdw hW ] so pVn vwly smJ gey ny ky ijnW muslmwnW
dI jnm qoN lYky aurdU bolI hY qy pVy vI is`KW nwloN bhuqy ny auh ieh AwKdy ny ky pMjwbI ivc aurdU, AMgryzI dy
Sbd nw ilKy jwn qy pMjwbI iblkul dUsry sbdW qoN suD r`KI jwie qy ies nMU bI. ey. AYm. ey. qk pVyie qy
srkwrI kMm ies ivc hovy qy is`K ieh AwKdy ny ky gurmuKI ivc ieh A`Kr hor hoxy cwhIdy ny so ieh hY is`KW
dI smJ]
. gurmuKI sB ilpIAW dI mW qy swrIAw nwloN pUrn hY ]
cONdvI sdI dw kvI ibhwrI ividAw piq] sMsikRq sBXqw[ 3. Suvwie pMfqW dy dUsirAW nMU cMgI nhIN lgdI
qy pwRikRq pwieAw dI smj nhIN pYNdI ies vwsqy pMjwbI sB nMU imTI lgdI hY[ sPw 176 ] ieh pMjwbI
hornW bhuqIAW bolIAW nwloN bhuq DUrI qy TIk hY] pMf Bwn dq [ sPw 359 ] ieh pMjwbI bolI horxw bhuqIW
bolIAW nwloN cMgI qy sohxI hY] pMwbI kors ibnod dw pMnw 9 [ 294 ] pMjwbI hr iek ivcwr nMU Awpxy bol
BMfwr rwhIN prgt kr skdI hY qy ieh kivqw qy vwrqk ilKx vwsqy dohW leI TIk hY[ sPw 617] gRI
Arsn ikqwb dw sPw 269 ] pMjwbI hI iek AjyhI ies vyly ihMdusqwnI AwrIAw jbwn hY ijs ivc vyd qy
iqbqI cInI DunI pweI jWdI hY] sPw 365 pMnw 900 Aqy 16- 4-1984 nMU jlMDr ryfIE qoN AT vjky 45
imMt qy iek ivdvwn pMfq jI ny pMjwbI dy muhwvry dsy sI jYsy ky suqy pey mMufy dw mMUh cMuimAw nw mMufy nMU pqw
nw, mMufy dI mW nMU pqw iesqrW keI muhwvry dsky Pyr eynW nMU sMsikRq ivc bolky keI gMRQW dw nwm disAw sI
ik ieh Sbd swry pMjwbI ivcoN sMsikRq ivc Awie ny qy AKIr qy ikhw sI ky sMsikRq prikRq qy Ap BMs ieh
sB pMjwbI ivcoN Sbd lY ny qy sB qoN pihlW pMjwbI bolI qy pMjwbI AKr Bwv gurmuKI hY so AYs vyly ieh gl
mMnI geI hY ky sMswr bnx vyly qoN hI pMjwbI A`Kr bxy sn[ so ieh gurmuKI dw AslI rUp jo ky ienW ivdvwnW
ny disAw hY ky gurmuKI sMswr dy bxy qoN clI qy swirAW nwloN SuD qy pUrI ilpI hY[
. SRI gurU goibMd isMG jI qoN ipCoN isKW ny gurmq dw prcwr nhIN kIqw ]
SRI gurU goibMd isNG jI ny gurmuKI dy prcwr vwsqy jo kuC ho skdw sI auh Xqn kIqw qy jy cMgI qrW ivcwroN
qW Awp jI dy ipqw mwqw cwry swihbjwdy qy swrw prvwr gurmuKI dy prcwr vwsqy hI ShId ho igAw hY pr
Awp jI qoN ipCoN isMG rwjsI kMmW ivc l`g gey qy AKIr 1823-24 ib: ivc jQybMd isMGW ny kuC ipMfW qy
kbjw krky mwlk bn gey qy pMjwb ivc rxjIq isMG dw rwj kwiem ho igAw[qy ies ny Drm dw kMm qW kI
krnw sI ieh Apxw jnm vI nhIN ds sikAw ky ikQy hoieAw hY ikauNik kuC dsdy ny ky sMgrUr qoN brnwly
vwlI sVk qy msqUAwxy kwlj qoN pihly brnwly jWidAW Kby h`Q bVauKw hY[ eyQy rxjIq isMG dw jnm hoieAw
hY qy dUsry dsdy ny ky jdoN qrn qwrn swihb qoN goieMdvwl swihb jweIey qW rwh ivc sjy h`Q veI pUMeI ipMf
hY ijs jgw KMfUr swihb vwlI sVk Awky ies sVk ivc imldI hY iesdy swmny ieh ipMf ies jgw rxjIq
isMG dw jnm hoieAw hY Aqy aus jgw gurdvwrw binAw hY, mYN ies gurduAwry dy drSn kIqy ny qy ies ipMf dy
ztW dI goq SWhsI hY[ Aqy AkwlI lihr clx smyN qoN gujrW vwly kuC srkwrI jmIn peI hoeI sI ies qy
kbjw krx vwsqy isMGW ny ikhw ky eyQy rxjIq isMG dw jnm hoieAw hY Aqy ies vwry igAwnI eISr isMG
sMgrUr vwly dsdy ny ky mYN gujrW vwly dy isMGW nMU puiCAw ieh qusW glq ikauN iliKAw hY qW auhnW ikhw ky
AsIN ieh jgw srkwr qoN lYnI sI[ so pVn vwly smj lYn ky rxjIq isMG iknw isAwnw sI[ jo Awpny jnm
vwry nhI lKw sikAw qW ausny Drm dy kMm vwry kI iDAwn dynw sI qy ies vwry s: kpUr isMG AweI. sI.
AYs. dw ipCy lyK ds Awey hW[ so rxjIq isMG ny cwlI swl rwj kIqw qy eyny smyN ivc gurmuKI dI pVweI vl
koeI iDAwn nhIN idqw qy ausdy rwj dy vyly dIAW ilKqW aurdU qy PwrSI ivc ny[
. is`KW ny gurmuKI Cpn dw ivroD krnw ]
mYN 1928-29 eI: qoN 1935 qk SRI AMimRqsr Dwrimk ividAw pVdw irhw hW qy aunW idnW ivc s: qyjw isMG
poRPYsr dsvIN zmwq dy ividAwrQIAW nMU zpujI swihb , mMjI swihb pVwaun AwauNdy hMudy sn qy pMj cwr pVn
vwly hMudy sI qy AsIN vI kdI iek do zny sunn bYT jWdy sW ky ieh kI ArQ krdy ny so iek idn poRPYsr jI ny
sunwieAw kwkw AsIN ibnW smJy cMgy kMm dw BI ivroD krn lg pYNdy hW qy jdoN BweI hIrw nMd ny pMjwbI dw
twiep bnvwieAw qW is`KW ny rwaulw pw idqw ky gurmuKI gurU AMgd dyv jI dy muK ivcoN inklI hY AsIN ieh
nhIN Cpn dynI ikauNik Cpn nwl ies dI byiejqI hovygI pYrW hyTW AwvygI qy ruldI iPrygI ausny bhuq
smjwieAw pr is`K nhIN mMny qy ausny twiep muslmwn nMU idqw qy hwjI crwg dIn qy srwz dIn ny Cwpnw SurU
kr idqw qy jo aunW nMU imilAw auh aunW ny gurmuKI ivc Cwp idqw qy kMpoj krn ligAW bhuq muSkl hMudw hY
ikauN ik keI jgw rwrw pYrI lwaunw pYNdw hY qy zykr AsIN twiep bnvwauNdy qW ies vwry socdy ky swauKw ho
jWdW so ieh poRPYsr jI ny sunwieAw sI so ieh soc lau ky ASW iks qrW twiep dw ivroD krky Cpno rok
idqI sI[ Aqy Abwd aulw igAwnI ny iliKAw hY ky BweI vIr isMG jI dI ilKq Anuswr gurU nwnk dyv jI ny
sIhrPI pYNqI AKrI ilKI sI auh gum ho geI hY[so eys dw mqlb hY ky jy kr SRI siqgurU nwnk dyv jI dI
pYNqI AKrI gum ho geI hY qW SRI gur gMRQ swihb jI ivc ptI ilKI jwhlI hY so BweI vIr isMG jI ny SRI gurU
nwnk dyv jI dI ptI ilKI gum ho geI ilKky SRI gurU gMRQ swihb jI nMU glq disAw hY qy jdoN mwstr qwrw
isMG ny vrq riKAw sI aus vyly sMq Piqh isMG s: gurmuK isMG dI kiTI Aie luiDAwxy iefstrI eyrIAw
ivc qy s: gurmuK isMG pws mYN kuC idn qoN rihMdw sW Aqy sMq Piqh isMG nMU s: gurmuK isMG ny puiCAw ky sMq
jI pMfq jvwhr lwl jI nwl kI gl bwq hoeI sI qW sMq jI ny disAw ky mYN pMfq jI nMU ikhw sI ik pMfq
jI mwstr jI dw vrq Cfw idau qW pMfq jI ny ikhw ky mYN kdoN kihMdw hW ky mwstr jI vrq rKy aus nMU khu
vrq Cf dyvy sMq jI ny ikhw pMfq jI mwstr jI qW vrq Cfngy jy qusIN pMjwbI sUbw mn jwau: pMfq jI ny
ieh gl suxky ikhw sMq jI iek mwstr kI hY jy swry is`K mr jwE qW pMjwbI sUbw Pyr vI nhIN bnygw kyeI
hor gl kro qW Piqh isMG ny ikhw pMfq jI jy qusIN pMjwbI sUbw nhIN mMndy qW pMjwbI cwlU kridE[so ieh
gl sunky pMfq jI ny m`Qy qy h`Q mwrky ikhw bwbw mYN qW jdoN Bwrq Azwd hoieAw hY audoN dw ieh g`l AwKdw
hW ky pMjwb dI bolI pMjwbI hY ieh cwlU kr idau myN nhIN rokdw so pMfq jvwhr lwl jI dI ieh gl sunky sMq
Piqh isMG ny ikhw qusIN pMjwbI lwgU n kro pMcwieqW nMU AiDkwr dy idau ieh gl sunky pMfq jI ny ikhw
AsIN pMcwieqW nMU AiDkwr dy dyNdy hW [ so ieh g`l myry swhmxy sMq Piqh isMG ny s: gurmuK isMG nMU dsI sI
so ies qoN ipCoN s: gurnwm isMG j`sits pMjwb dy cIP minstr sn qy Piqh isMG is`KW dw lIfr sI qy dohW
ny pMjwbI sUbw bnwky id`lI qoN Agy mQrw v`l 61 mIl qy id`IEN Alvr vl jwau qW 77 mIl pMjwb dI h`d sI
qy gMgw ngr v`l pqw nhI qy kulU qoN Agy mnwlI mYN igAw sW auh lok dsdy sn ky mnwlI qoN pUrw 150 mIl
Agy iqbq dwrl KylwP sI qy eyQoN qk AMgryzW dw rwj sI eys vwsqy ieh pMjwb ivc sI qy pMjwbI sUbw bnw ky
isMGW ny hirAwny ivc jy lVky pVn vwly ds ho jwn qW srkwr AwKdI hY ky mwstr nhIN imldw so ieh
hwlq ho geI hY hirAwny ihmwcl ivc qy hirAwny ijly krnwl dw iek is`K AieAw qy aus ny disAw ky jwt
swfIAW DIAW BYxW nMU mKol krdy ny qy jy aunW nMU khIey qW auh AwKdy ny BweI Xh qW XUhI hogw jy qusIN mKaul
nhIN krwauny qW Awpny pMjwb ivc cly jwau so ieh swrw kuC is`K lIfrW ny gurmuKI qy is`KW dI iejq vwry
gurmuKI bMd krky qwiml, qylgU,cwlUkr idqI hY qy ihmwcl ivc grumK u I dI jgw aurdU cwlU ho igAw hY[ so
is`K ivdvwnW qW kwrvweI kIqI ky gurmuKI ivc aurdU qy ihMdI dy A`Kr mlwie jwn qy is`K lIfrW ny pMjwbI
sUbw bnw ky gurmuKI Kqm kr idqI hY o iksy qrW vI pBweI nhIN jwiegI ikauNik hirAwnw srkwr AwKdI hY
ky jy d`s lVky gurmuKI pVn vwly hongy [EQy grumK u I cwlU kr idAWgy Aqy mYN iqMn mhIny iPrky 1200 so
rupey Krc krky srkwrI lwiebryrIAW vwsqy sB qoN vfw siqgurU nwnk ihsw pihlw qy srb duKW dw AauKd
nwm mnjUr krwieAw qy ihMdU Brw qW r`K lYNdy sn qy ijQy isKW dI jumd y wrI sI auh vyKky ies qrW pry sut
dyNdy sn[ ijs qrW rdI sut dyeI dI hY [jYsy mYN sonI pq igAw qy auQy s: sjwn isMG imauNspl kmytI dw
prDwn sI aus nMU imilAw qW ausny vyKky pry myz qy r`K idqIAW qy ikhw audwsI hYN[ qW is`KW dy iKlwP ny qMU
ikauN ieh ilKIAW ny gurmuKI ivc ies qrW 15-20 imMt khy ky ikhw qMU k`l AwvIN qy Agly idn igAw ausy
qrW glW krky ikhw k`l AwvIN qy qIsry idn igAw qW khy idqw ky AsIN nhIN r`K skdy Pyr pitAwly igAw
qW lwiebryrIAn ihMdU sI aus ny ic`TI il`K idqI ky dPqr ivc srdwr jI sYktrI ny aunW qoN mnjUrI lY Awau
mYN jwky sYktrI nMU icTI idqI qW auh pVky kihx lgw aus kol lY jwh, aus kol igAw qW aus ny Pyr pws Byj
idqw qW Pyr ausnMU jwky ikhw qW sYktrI kihx lgw mYN pRDwn jI nMU puC lvW r`K skdw hW ky nhIN qMU Pyr
AwvIN[ so mYN icTI jwky lwiebryrIAn nMU idqI qW ausny disAw ky aus ny iksy qoN mnjUrI nhIN lYxI AYNvy qYnMU
twl idqw hY Aqy Pyr mYN KMny igAw qy jw ky lwiebryrIAn ihMdU sI auh icTI vyKky nwl kmrw sI sYktrI dw
aus kol igAw qy jwky srkwrI icTI qy ikqwbW sYktrI Agy r`K idqIAW qy sYktrI ikqwbW pry sutky kihn
lgw AsIN nhIN r`K skdy lwiebryrIAn ny ikhw jI srkwrI mnjUr ny qy Dwrimk ikqwbW ny r`K ikauN nhIN
skdy qW sYktrI bhuq gusy nwl boilAw auie Dwrimk ikqwbW nMU kI krIey swnMU hukm nhIN ieh ikqwbW r`Kn
dw so is`K lIfrW ny pMjwbI sUbw bnwaux vwsqy 36 swlW ivc cOvI morcy lwie qy ihmwcl dw pwxI qy l`kV qy
hirAwny dw Anwj qy A`j k`l votW dw rwj hY votW Gtwky gurmuKI nMU Kqm kr idqw hY so syvW is`KW ny gurmuKI
dI kIqI hY[
. AMimRqsr XUnIvrstI dw nwm mIAW mIr riKAw jwie ]
rozwnw AjIq jlMDr dy AYfItr swDU isMG hmdrd ny iliKAw hY ky gurU nwnk XUnIvrstI dw nwm bdl idqw
jwie AjIq ivc lyK CipAw sI ky gurU nwnk XUnIvrstI dw nwm igAwnI idq isMG XUnIvrstI riKAw
jwie[ pr Awm qor qy AYsy lyKW vwry AYfItr ilK dyNdy ny ky AsIN eyslyK nwl sihmq nhIN pr AjIq dy
AYfItr ny eys vwry kuC nhIN iliKAw eys qoN pqw lgdw hY ky AjIq dy AYfItr dI ieh rwie hY ky bdl idqw
jwie]Aqy mYN 1928-29 eI: qoN SRI AMimRqsr SRI gurU gMRQ swihb jI dy ArQ suny qy ivdWq dy gMRQ pVy 36
qk Aqy AkwlI jQy dw jQydwr s: ibCn isMG sI eys ny jQy dy dPqr ivc jgw idqI qy lMgr dw ieMqjwm
kr idqw Aqy eys vyly sMq sMudr isMG jI kQw krdy sn SwmI cwr qoN pMj qk qy mYN pwT krdw hMudw sW
iehkQw dKx dI bwhI ijQy hux drSnI ifEvI hY EQy hMudI sI qy purwxy AwdmI dsdy hn ky eys zgw igAwnI
idq isMG kQw krdwsI qy eys vyly BweI mihqwb isMG jI bIr ijs ny AMimqsr dy rmdwsIAW dI sBw bnweI
sI ijs dw nwm Kwlsw brwdrI r`iKAw sI ] qy BweI mihqwb isMG ny disAw ik idq isMG Awpny piMf AnMd
pur klOB iek audwsI pws pBdw sI qy ausdI lBkI k`Fky lY AwieAw eyQy Aw ky eys ny disAw ky mYN KqrI
hMudw hW qy Edr sMq jI nMU lok AwKn ky idqy qy muk`dmw krIey qW sMq jI kihn muk`dmw kI krnw hY swlw
cimAwr sI qy cimAwrw dw kMm hMudw hY cm prKnw qy aus nMU cMm cMgw lgW auh lY igAw hY qy eyQy jd pqw
lgw qW jo lok Es nwl KWdy pINdy sn[ EnW ny ieh dy ipMf jw ky iek vKrI jgw leI qy aus ivc KUh
lwieAw qy ipMf dy lMbrdwrW qoN augwhIAW duAweIAW ky ieh sMq sI qy cimAwrW nwl ies dw iml vrqn nhIN
sI so ieh kuC kIqw qy qW lokW ny EnW nwl imlvrqn kIqw sI pr j dies g`l dw kQw sunx vwilAW nMU
pqw lgw qy jdoN kVwh prSwd AwauNdw sI qW lok kihMdy sn igAwnI jI qusIN mhwrwj jI dI qwibAw coN auT
ky pwsy ho jwau qy igAwnI idq isMG jI auTky pwsy ho jWdy qy AWhdy ACw smW Avygw qusIN eynW dy hQoN Kwaugy]
Aqy mYnMU bwBy iek sMq hrdm dws ipMf Qoh binAwl dw imilAw ieh ipMf AMbwlw CwauxI qoN dO FweI mIl hY]
so sMq hrdm jI ny disAw ik igAwnI idq isMG dy swfy ipMf shury sI qy auQy gulwb dwsI sMqW dw fyrw sI
Enw dw idq isMG cylw sI ] qy eys krky ieh gulwb dwsIAW dy vfy fyry ipMf ciTAW vwly clw igAw qy auQoN
lwhOr clw igAw qy EQy ErIAYNtl ijs dw Bwv ky jwq pwq koeI nhIN ies kwlj dy ipMRsIpl s: gurmuK isMG
ny eys nMU rK ilAw :[ Aqy SRI mhW dXw nMd pRkwS sMmq 1975 ib: iv siqAw nMd ny CpwieAw hY eys dy sPy
313 qy hY suAwmI dXw nMd jI lwhOr fwktr hrIm KW dI koTI ivc sn qy BweI id`q isMG jI nMU ivdWq kw
ADUrw pwT smJw rhy sI qy kol bYTw pMfq Agn hoqrI bol ipAw qW suAwmI jI Awp nMU pqw nhIN ky BweI jI
ny kI puiCAw hY qy mYN kI disAw hY]so eys qoN suvwie kuC nhIN iliKAw qy Pyr suAwmI jI AMimRqsr Aw gey ny
] so ieh hY igAwnI id`q isMG dw jIvn so nw hI igAwnI id`q isMGivdvwn sn qy AYsw kMm vI EnW dy jIvn
ivcoN koeI nhIN imldw Pyr vI inrMkwr rUp SRI siqgurU nwnk dyv jI dw nW imtw ky igAwnI idq isMG dy nwm
qy XUnIvrstI dw nwm rKnw ilKdy ny ] hwlW ky BweI id`q isMG dw AMimRq Cknw isD nhIN hMudw] Aqy eys
lyK dI puStI hMudI hY]rozwnw AjIq jlMDr 15 sqMbr 1982 ] sPw do pMjwbI BwSw qy virstIW ihmwcl qy
hirAwxw cMfIgV XUnIvristI nMU iek pYsw nhIN dyNdI qy prqIinDqw iehnW dohW dI hY Aqy jdoN pMjwbI
XUnIvristI kwiem hox lgI qW AwrIAw smwjIAW ny ivroD kIqw qW aus vyly cIP KwlSw dIvwn dy prDwn s:
aujl isM sI eys ny ikhw ik eys virstI dw nwm rYjIfYNsl ibnw idqw jwie]Aqy hux swDU isMG hmdrd dw
iKAwl hY ky gurU nwnk XUnIvrstI AMimRqsr dy Alwky vc hY qy AMimRqsr dI nINh mIAW mIr ny r`KI sI eys
vwsqy eys XUnIvristI dw nwm sYkUlr pK aujwgr krn leI mIAW mIr cyAr sQwpq kIqI jwie[ ies qrW
iek bhuq vfI g`l hY jo Kws AihmIAq rKdI hY[ ieh iek v`fw kMm hY ky ieh gurU nwnk dyv mhwrwj jI dI
isiKAw dI Koj krky iesnMU prwxI mwqr leI aujwgr kry[ so ieh AjIq dy AYfItr dI dlIl hY[jo SRI
siqgurU nwnk dyv jI nwloN pIr mIAW mIr jI nMU v`fw smJdy hn [
. pIr mIAW mIr jI dy drSn krn jhWgIr ny Awaunw ]
iek vwr jhWgIr mIAW mIr dy drSn krn igAw lwhOr qW syvwdwr ny rok idqw ky mYN pIr swihb jI nMU puiC
AwvW[ so syvwdwr igAw qy jwky pIr swihb jI nMU puiCAw qW pIr swihb jI ny ikhw Awaux idE[so jhWgIr
igAw qy pIr swihb jI dy gofI h`Q lwky bYT ky h`s ky ikhw[pIr swihb jI[dry drvySw drbwn nw Awiedw[
< siqguru pRSwid [
ieiqhws ivc ilKy Anuswr 1587 ,88 ib: ivc sRI guru nwnk dyv jI dI bwxI mhwrwj guru sRI cMd
jI ny Awpxy Brw l`KmI c`d jI qoN ilKvw ik poQI iqAwr kr idqI Aqy gurbwxI dI poQI nUM hI is`K m`Qwtykdy
qy eysy dI pUjw krdy sn, ies smyN qoN lY ik 1978 ib, qk audwsI mhwqmwW pUry 390- 91 swl gu
< siqgurU pRswid [