Univerzitet Crne Gore

Fakultet političkih nauka

Podgorica

Seminarski rad

Socijalna politika i socijalni rad

Religijska učenja u socijalnom radu

Mentor: Student:

Prof. dr Mehmed Đečević Ivana Čabarkapa, 18/67

Biljana Vraneš, 18/92
Biljana Lončar, 18/119
Azra Ćetković, 18/101

Podgorica, decembar, 2018.

 SADRŽAJ

UVOD................................................................................................... 3

1. RELIGIJA I RELIGIOZNOST.................................................. 4
2. SOCIJALNI RAD ....................................................................... 5
3. RELIGIOZNOST U DRUŠTVU I SOCIJALNI RAD .............. 6

ZAKLJUČAK ........................................................................................9

LITERATURA .................................................................................... 10
 UVOD

Tema ovog seminarskog rada je RELIGIJSKA UČENJA I SOCIJALNI RAD, pod

kojom treba objasniti termine- religioznost, religiju i socijalni rad i njihov međusobni odnos.
RELIGIOZNOST je individualni stav o vjeri i Bogu, ili vjerovanje u natprirodna bića i sile,
koji je kao sistem takvih vjerovanja zasnovan na saznajnoj, emotivnoj i akcijskoj osnovi;
subjektivnom doživljaju, koji u krajnjem ispoljavanju može biti i mističan, i zato teško podložan
empirijskoj promjeni.
RELIGIJA je društvena pojava koja podliježe određenim zakonima nastajanja, razvoja i
nestajanja. Religiju možemo definisati i kao duhovnu povezanost jedne grupe ljudi sa nekim
višim, svetim bićem, odnosno Bogom. Religija ima potrebu da objasni porijeklo i smisao života,
čovjeka i univerzuma.
SOCIJALNI RAD je profesija čiji je zadatak pružanje pomoći u cilju boljeg
prilagođavanja pojedinaca i društvene sredine, odnosno profesija u službi razvoja ličnosti, grupa
i zajednice.
Uprkos religijskim korijenima socijalnog rada, sve donedavne uloge religije i duhovnosti
bila je zanemarljiva i nije dobijala zasluženo mjesto u razvoju socijalnog rada. Činjenica je da
proteklih dvadesetak godina raste zanimanje za opštu ulogu duhovnosti i religije u socijalnom
radu, kako u pitanjima prakse, tako i u pitanjima obrazovanja kadrova.
U radu će se nastojati definisati osnovni pojmovi, istražiti integritet religioznosti i
duhovnosti u teoriji i praksi socijalnog rada. Takođe upoznaće se sa nekim osnovnim tehnikama
koje se koriste u socijalnom radu.

3
 1. RELIGIJA I RELIGIOZNOST

Pojam religija je Ciceron, rimski filozof i političar, u djelu De Natura Deorum 2, izvodio
iz latinskog glagola relegere, koji znači brižno se odnositi, i pri tome misli na hramski kult
obrednih propisa religiones koji se odnose na poštovanje Bogova.
Pojam religija tek je nakon reformacije uveden, i pod tim pojmom se podrazumijevalo
uopšteno učenje, koje bi trebalo biti ispravno ili neispravno. U vrijeme prosvetiteljstva taj se
pojam razvio u apstraktni religiozni pojam.
Krajem XIX i početkom XX vijeka, ovaj pojam su istraživali sociolozi religije, ali se ni
do danas nisu mogli složiti oko prave teorije religije. Emil Dirkem, jedan od osnivača
sociologije, daje funkcionalni pojam religije:“Religija je sistem solidarnosti.“1On opisuje religiju
kao sistem vjerovanja i običaja vezanih za zabranjene izdvojene stvari, nazvane svetima. Svi
koji prihvataju taj sistem vjerovanja i običaja vezani su u moralnu zajednicu zvana crkva. Kroz
ceremoniju, ritual i simbole religija okuplja ljude te jača osjećaj solidarnosti i grupnu koheziju.
U našem jeziku razlikuju se pojmovi religija i religioznost. Religija se odnosi više na
sistem, dakle na strukturalno, zajedničko, na dane institucije. Religioznost se više odnosi na
subjektivno i individualno, posebno na iskustvo pojedinca, tj. na lični ili individualni odnos
prema Bogu. Brady i saradnici definišu religioznost kao učešće na određenim vjerovanjima,
ritualima i aktivnostima tradicionalne religije. Religioznost se može shvatiti kao lična
usmjerenost u praćenju određene ideje vezane uz transcendentne sadržaje, a to se može definisati
kao izrazita motivisanost za činjenje određenih postupaka u svakodnevnom životu.

1
Emil Dirkheim, Die elementaren Formen religiosen Lebens, Frankfurt: Suhrkamp Verlag, 1994., 45.

4
 2. SOCIJALNI RAD
Čovjek se često definiše kao animal rationale (razumna životinja). Ova definicija ne
izražava direktno ličnost2 nekog čovjeka. Kao što je Aristotel već odavno primjetio, čovjek je po
prirodi društveno biće.Bez društva čovjek bi teško opstao, prva znanja koja prima, prima od
roditelja, dakle u porodici, koja se smatra najmanjom, ali možemo reći jednom od bitnih
društvenih zajednica.Čovjek se ponekad nađe u situacijama kada pomoć porodice nije dovoljna
ili nije prikladna. Društvo je takođe potrebno čovjeku. Ono zato i postoji kako bi čovjek lakše
preživio sam kao pojedinac, ali i unutar manjih društvenih zajednica. Djelujući pomoću principa
solidarnosti i supsidijarnosti, društvo pomaže onima kojima je ta pomoć neophodna. Socijalni
rad kao primijenjena naučna disciplina fokusira se na ispitivanje socijalnih koji uzrokuju
socijalne probleme i razlog za djelotvorno provođenje intervencija, u cilju sprječavanja,
ublažavanja ili potpunog iskorjenjivanja problema3.Zato možemo potvrditi da je socijalni rad
fokusiran na zadovoljavanje potreba pojedinca u svom užem i širem okruženju.Da bi socijalni
radnik mogao efikasno funkcionisati treba poznavati pojedinca, njegove primarne i sekundarne
grupe u kojima živi, njegovu društvenu zajednicu, te državne institucije.
Prema novoj definiciji socijalnog rada, koju je stvorilo Međunarodno udruženje
socijalnih radnika, socijalni rad je profesija koja promoviše društvene promjene, rješavanje
problema u međuljudskim odnosima i osnaživanju ljudi da postignu svoju dobrobit4.
Međunarodno udruženje socijalnih radnika donosi i definiciju u kojoj nastoji obuhvatiti stvarnost
današnjeg društva u globalizovanom svijetu: socijalni rad usmjeren je na prepreke,
nejednakosti i nepravde koje postoje u društvu. Djeluje u kriznim situacijama i velikim
problemima kao i u situacijama svakodnevnih ličnih i društvenih problema.5
Staub-Bernasconi6, švajcarska teoretičarka socijalnog rada, polazi od toga da pri
postavljanju ciljeva i metoda socijalnog rada i sprovođenju socijalnih intervencija treba imati u
vidu da je čovjek biće s potrebama, a da su te potrebe kod ljudi različite.

2
Inače se smatra kako je ličnost nešto svojstveno određenom biću što ne ulazi u njegovu definiciju, ali iz nje
proizlazi.
3
Alf Ronnby, Teaching Social Work. Social Work Education, 9 (3), (1990), 44-59.
4
International Federation of Social Workers & International Association of Social Workers. (2004). Global
Standards for Social Work Education. Human services Conference. Northampton, MA., 3.
5
International Federation of Social Workers Social Work and Social Cohesion in Europe. A project of the
International Federation of Social Workers – European region. Draft Report. (2006), 2.
6
Silvia Staub-Bernasconi, Teorija sistema, Socijalni problemi i socijalni rad lokalni, nacionalni, međunarodni ili:
kraj skromnosti. Bern, Stuttgart, Beč: Paul Haupt Verlag, 1995., 17.

5
 3. RELIGIOZNOST U DRUŠTVU I SOCIJALNI RAD

O statusu religioznosti danas se mnogo raspravlja. Nekada su postojala predviđanja o tome

kako će religija nestati prije talasa modernizacije i ona su se pokazala kao netačna: religija
osnažuje održanje reda u društvu7. Naime, iako je možda pao uticaj religije na život u društvu, on
nije potpuno nestao i danas se nalazimo u situaciji da sami izražavamo potrebu za religioznošću,
iako je priznavanje njene važnosti uglavnom usmjereno na privatnu sferu. U svemu tome veliku
ulogu ima sekularizacija. O sekularizaciji se danas takođe mnogo govori. Naime, sekularizaciju
možemo smatrati posljedicom evropskog prosvetiteljstva.
Kazanova8 je uočio tri različita aspekta sekularizacije: razlikovanje sekularnog kružnog
djelovanja od religijskih institucija i normi, opadanje religijskog vjerovanja i prakse, i
marginaliziranje religije u privatnu sferu. Iako je sekularizacija i dalje važan kulturni i politički
faktor, religioznost i dalje ima određenu ulogu u privatnom životu.
Doprinos religije u edukativnom momentu socijalnog rada može otvoriti nove mogućnosti u
razvoju pedagogije ljudskog dostojanstva. Postavilo se pitanje utiču li lične duhovne
karakteristike socijalnih radnika na njihovu predodžbu religioznosti i duhovnosti. Nakon
istraživanja9 provedenog na 303 socijalna radnika rezultati su pokazali da njihov odnos prema
vjerskoj tradiciji, ortodoksiji i stepen duhovne motivacije imaju malen uticaj na to kako definišu
duhovnost, religiju te na njihovo razumijevanje odnosa između duhovnosti i religioznosti. Veći
stupanjj duhovne motivacije povezan je s većom vjerovatnošću definisanja duhovnosti u
terminima vjerovanje u/iskustvo Boga. Pritom je bitna i duhovna motivacija. Ovo istraživanje10
je pokazalo da ispitanici koji imaju visok stepen duhovne motivacije radije pričaju o religiju u
terminima praksiranja vjere.

7
Mari-Ane Zahl, Leola D. Furmann, Peri V. Benson, i Edvard R. Canda,
(2007.), Religija i duhovnost u praksi socijalnog rada i obrazovanje u kontekstu kroskulture, Evropski žurnal o
socijalnom radu, Vol. 10, br. 3, 2007., 298.
8
Jose Casanova, Javne religije u modernom svijetu, Chicago University Press, Čikago, 1994., 24.
9
David R. Hodge & Stephanie C. Boddie, Social Workers Personal Spiritual Characteristics and Their
Conceptualizations of Spirituality and Religion: A Mixed Method Study, u: Journal of Religion & Spirituality in
Social Work, 26 (2007), br. 1, 53-71.
10
D. R. Hodge & S. C. Boddie (2007), 75.

6
 Potreba za integracijom duhovnosti i religioznosti u socijalnom radu više je nego očita,
usprkos činjenici da su neki socijalni radnici prihvatili integraciju religioznosti i duhovnosti u
praksi i obrazovanju dok je dio ostao skeptičan, ambivalentan i/ili odbijajućeg stava. 11 Osim što
je jasno da to treba učiniti, javilo se pitanje kako to učiniti. S obzirom na to kakvo držanje
naspram integracije mogu zauzeti socijalni radnici – kako studenti tako i radnici, prema
Praglinu12 razlikujemo četiri uobičajena načina:
– otpor ili izbjegavanje,
– pretjerano generalizovan sinkretizam,
– radikalna separacija termina duhovnost i religioznost ili
– iskren interdisciplinaran razgovor između disciplina socijalnog rada i religijskih
znanosti.

Prvi mogući pristup jest otpor ili izbjegavanje dijaloga u potpunosti. To je tipično za one
socijalne radnike koji religiju radikalno vezuju uz krute religijske tradicije, uz osobne patologije
ili prisilne religiozno-političke strukture. Ovakvo držanje bi stoga bilo suprotno ciljevima i
vrijednostima socijalnog rada, kao što je poštovanje lične autonomije i samoodređenja,
neprosuđivanja držanja i jednakosti. Oni se plaše predviđanja da će biti štetnih posljedica
religioznog izražavanja, kao što je pasivnost, pretjerana krivica i polne nejednakosti.
Drugi odgovor čini se da je potpuna opozicija prvome. Ovdje je pretjerano lako prigrljena
duhovna dimenzija kao potpuno dostupna socijalnom radu, bez uzimanja u obzir potencijalnih
opasnosti i teškoća. Tada se događa da neki od njih pokupe međusobno različite ideje i klize
prema sinkretizmu. Pravi problemi nastaju kada neki socijalni radnici koji nemaju iskustvo
ophođenja s duhovnošću i religijom počnu o njima pisati i formulisati svoja, vrlo osobna,
tumačenja.
Treći odgovor je zamršen visoko složenom terminologijom argumenata prikrivenih u
terminima ograničenih opsega. Ovaj odgovor predlaže gotovo potpunu separaciju termina
duhovnost i religioznost. Dok religiozne studije nastoje definisati religiju obično kao kulturni
sistem vjerovanja, vrijednosti i rituala koji uključuju duhovni sud, socijalni radnici predlažu da
se religija uzima u obzir tijesno vezana s terminima specifične službe, formalne denominacije
pripadnosti ili eksplicitne participacije u vjerskoj organizaciji; dakle, kao spoljašnje izražavanje
vjerovanja. Duhovnost je, pak, u drugu ruku, gledana kao unutrašnja religioznost, unutrašnje
izražavanje temeljnih ljudskih potreba za mišljenjem i povezivanjem. Ova terminološka crta
mišljenja dobro je došla onima kojima polje socijalnog rada odgovara za neinstitucionalizovanu,
netradicionalnu potragu za mišljenjem i pretpostavkama.
Četvrti odgovor na konverzaciju duhovnosti i socijalnog rada takođe je izašao na vidjelo.
Ovim četvrtim pristupom insistira se na ozbiljnoj interdisciplinarnoj dužnosti duhovnosti i
religioznosti unutar teorije i prakse socijalnog rada. Ovaj pristup cijeni konceptualne i
takmičenje ideološke razlike između dviju disciplina. Ovakav pristup takođe prepoznaje
takmičenje ideoloških motiva socijalnog rada, spoznaje snage koje religija ima naspram

11
John Clark, Should social work education address religious issues? No!, u: Journal of Social Work
Education, 30, (1994), 12-15. Toni Cascio, Incorporating spirituality into social work practice: A review of
what to do., u: Families in Society: The Journal of Contemporary Human Services, (1998), 523-531. T.
Cascio, Religion and spirituality: Diversity issues for the future, u: Journal of Multicultural Social Work,
7(3/4), (1999), 129-145; M. J. Sheridan, Spiritual and religious issues in practice, u: A. Roberts and G. Greene
(Eds.), Social Workers’ Desk Reference, New York: Oxford Univ. Press, (2002), 567-571.
12
Laura J. Praglin Spirituality, Religion and Social Work: An Effort Towards Interdisciplinary Conversation, u:
Journal of Religion & Spirituality in Social Work, 23 (4), (2004), 67-85.

7
socijalnog rada, prepoznaje i veliku intelektualnu tradiciju koja ne baš lako odvaja koncept
religije od koncepta duhovnosti. Takva svjesnost i zajedničko utemeljenje dopušta istinito
obavezivanje u samostalnom istraživanju i diskusiji koja se preklapa.
Područja kao što su religijske discipline mogu pomoći socijalnom radu u razjašnjavanju
koncepta duhovnosti u različitim situacijama vezano uz socijalne promjene u društvu i
osnaživanje pojedinaca, grupa i zajednica.

8
 4. ZAKLJUČAK

Tema ovog seminarskog rada bila je Religijska učenja i socijalni rad. Kao ključne
pojmove obradili smo: - Religioznost
- Religija
- Socijalni rad
- Religioznost u društvu i socijalni rad

Osvrnuli smo se i definisali same ključne pojmove, zatim se uputili na povezanost

između religioznosti i socijalnog rada.
Uprkos religijskim korijenima socijalnog rada, sve donedavne uloge religije i duhovnosti
bila je zanemarljiva i nije dobijala zasluženo mjesto u razvoju socijalnog rada. Činjenica je da
proteklih dvadesetak godina raste zanimanje za opštu ulogu duhovnosti i religije u socijalnom
radu, kako u pitanjima prakse, tako i u pitanjima obrazovanja kadrova.
U ovom radu naveden je samo dio njihove međusobne povezanosti, a ostale podatke
možemo pročitati preko izvora iz LITERATURE.

9
 LITERATURA

1. Z. Leutar, I. Leutar, Religioznost i duhovnost u socijalnom radu

2. Emil Dirkheim, Die elementaren Formen religiosen Lebens, Frankfurt: Suhrkamp
Verlag, 1994
3. Alf Ronnby, Teaching Social Work. Social Work Education, 9 (3), (1990), 44-59.
4. International Federation of Social Workers & International Association of
Social Workers. (2004). Global Standards for Social Work Education. Human
services Conference. Northampton, MA., 3.
5. International Federation of Social Workers Social Work and Social Cohesion
in Europe. A project of the International Federation of Social Workers –
European region. Draft Report. (2006), 2.
6. Silvia Staub-Bernasconi, Teorija sistema, Socijalni problemi i socijalni rad
lokalni, nacionalni, međunarodni ili: kraj skromnosti. Bern, Stuttgart, Beč: Paul
Haupt Verlag, 1995.
7. Mari-Ane Zahl, Leola D. Furmann, Peri V. Benson, i Edvard R. Canda,
(2007.), Religija i duhovnost u praksi socijalnog rada i obrazovanje u kontekstu
kroskulture, Evropski žurnal o socijalnom radu, Vol. 10, br. 3, 2007., 298.
8. Jose Casanova, Javne religije u modernom svijetu, Chicago University Press,
Čikago, 1994., 24.
9. David R. Hodge & Stephanie C. Boddie, Social Workers Personal Spiritual
Characteristics and Their Conceptualizations of Spirituality and Religion: A
Mixed Method Study, u: Journal of Religion & Spirituality in Social Work, 26
(2007), br. 1, 53-71.
10. Laura J. Praglin Spirituality, Religion and Social Work: An Effort Towards
Interdisciplinary Conversation, u: Journal of Religion & Spirituality in Social
Work, 23 (4), (2004)

10